filsafat ilmu Manajemen Pendidikan ANALISIS FILSAFATI ( ONTOLOGI, EPISTEMOLOGI, AKSIOLOGI ) MANAJEMEN PENDIDIKAN BERBASIS PARADIGMA KONSERVATIF, LIBERAL DAN KRITIS
Oleh : Ida Bagus Made A!a"a
A# PENDA$%L%AN Ke&a!ua" sua'u a"gsa sa"ga' d*e"gauh +leh ual'as SDM (Su&e Da-a Ma"usa) &as-aaa' a"gsa 'eseu'# Kual'as SDM 'ega"'u"g *ada '"ga' *e"dda" &as"g.&as"g "d/du *e&e"'u a"gsa# Pe"dda" -a"g /s+"e,&e&l &s -a"g !elas aa" &e"ghasla" eluaa" -a"g eual'as# Da sa"alah *e"'"g"-a &a"a!e&e" dala& *e"dda" d'ea*a"# Ma"a!e&e" *e"dda" u"'u saa' " &eu*aa" hal -a"g haus d*+'asa" u"'u ela"gsu"ga" *e"dda" seh"gga &e"ghasla" eluaa" -a"g d"g"a"# Ke"-a'aa" -a"g ada, seaa"g " a"-a "s''us *e"dda" -a"g elu& &e&l &a"a!e&e" -a"g agus dala& *e"gel+laa" *e"dda""-a# Ma"a!e&e" Ma"a!e&e" -a"g dgu"aa" &ash &ash +"/e"s+"al, seh"gga ua"g ua"g sa &e"!a0a &e"!a0a 'a"'a"ga" 1a&a" da" 'eesa" 'eesa" 'e'"ggal da &+de"'as# &+de"'as# $al " &e"gaa'a" sasaa".sasaa" deal *e"dda" -a"g sehaus"-a sa d*e"uh 'e"-a'a 'da sa d0u!uda"# Paah"-a 'eada"g *aa *e"gel+la *e"dda" 'da &e"-ada aa" hal 'u, +leh ae"a 'u, 'ulsa" " aa" sed' &e"gulas 'e"'a"g *+le&a'a, 'a"'a"ga" se'a su.su -a"g ea'a" de"ga" &a"a!e&e" *e"dda"# 2# De3"s Ma"a!e&e" Seaga&a"a d4a'a' dala& E"4-4l+*eda A&e4a"a &a"a!e&e" &eu*aa" 5'he a' +3 4++d"a'"g 'he ele.&e"'s +3 3a4'+s +3 *+du4'+" '+0ads 'he a4he/e&e"' +3 'he *u*+ses +3 a" +ga"1a'+"5, -a'u sua'u se" u"'u &e"g++d" su&eda-a +ga"sas u"'u &e"4a*a 'u!ua" +ga"sas# Su&eda-a +ga"sas 'eseu' &el*u' &a"usa(&e"), &a"usa(&e"), aha" au(&a.'eals) au(&a.'eals) da"&es"(&a4h"es)#K++d"as da"&es"(&a4h"es)#K++d"as d&asuda" aga 'u!ua" +ga"sas sa d4a*a de"ga" e3se" seh"gga da*a' &e&e"uh haa*a" eaga *ha (s'ae.h+ldes) (s'ae.h+ldes) -a"g &e&*u"-a e*e"'"ga" 'ehada* +ga"sas# 6# Pe"dda" Pe"dda" &eu*aa" se'a* *+ses d &a"a sese+a"g &e&*e+leh *e"ge'ahua" ("+0ledge a47us'+"), a47us'+"), &e"ge&a"ga" &e"ge&a"ga" e&a&*ua"8e'ea&*la" e&a&*ua"8e'ea&*la" (slls de/el+*&e"'s) sa* a'au &e"guah sa* (a'''u'e 4ha"ge)# Pe"dda" adalah sua'u *+ses 'a"s3+&as 'a"s3+&as a"a dd aga &e"4a*a hal 9hal 'e'e"'u seaga aa' *+ses *e"dda" -a"g du'"-a# Seaga aga" da &as-aaa', *e"dda" &e&l 3u"gs ga"da -a'u 3u"gs s+sal da" 3u"gs "d/dual# Fu"gs s+sal"-a u"'u &e&a"'u se'a* "d/du &e"!ad a"gg+'a &as-aaa' -a"g leh e3e'3 de"ga" &e&ea" *e"gala&a" +le'3 &asa l alu da" seaa"g, seda"ga" 3u"gs "d/dual"-a u"'u &e&u"g"a" se+a"g &e"e&*uh hdu* -a"g leh &e&uasa" da" leh *+du'3 de"ga" &e"-a*a""-a &e"-a*a""-a u"'u &e"ghada* &asa &asa de*a" (*e"gala&a" (*e"gala&a" au)# Fu"gs 'eseu' da*a' dlaua" se4aa 3+&al se*e' -a"g 'e!ad d eaga le&aga *e"dda", &au*u" "3+&al &elalu eaga +"'a de"ga" &eda "3+&as se*e' uu, sua' aa, &a!alah, TV, ad+ da" seaga"-a#
# Ma"a!e&e" Pe"dda" Da *e"ge'a" da'as, &a"a!e&e" *e"dda" &eu*aa" sua'u *+ses u"'u &e"g++d"asa" eaga su&e da-a da-a *e"dda" se*e' guu, saa"a saa"a da" *asaa"a *asaa"a *e"dda" se*e' *e*us'aaa", la+a'+u&, la+a'+u&, ds u"'u &e"4a*a &e"4a*a 'u!ua" da" sasaa" *e"dda"# *e"dda"# Tu!ua" *e"dda" seaga&a"a 'e'ua"g *ada %% N+&+ 6 'ahu" 2;<; *asal =, a"'aa la" du&usa" : 5Pe"dda" "as+"al e'u!ua" &e"4edasa" &e"4edasa" ehdu*a" a"gsa da" &e"ge&a"ga" &a"usa seu'uh"-a, -a'u &a"usa -a"g e&a" da" e'a70a 'ehada* Tuha"
>a"g Maha Esa da" eud *ee' luhu, &e&l *e"ge'ahua" da" e'ea&*la", eseha'a" !as&a" da" +ha", e*ada" -a"g &a"'a* da" &a"d se'a asa 'a"ggu"g !a0a e&as-aaa'a" da" ea"gsaa"5# Sasaa" *e"dda" se4aa &a+ seaga&a"a -a"g 'eda*a' dala& le&aga.le&aga *e"dda" da*a' dlas3asa" *ada eea*a hal, a"'aa la" auss *e"ge'ahua" (sasaa" +g"'3), *e"ge&a"ga" e'ea&*la"8e&a&*ua" (sasaa" &+'+) da" *e&e"'ua" sa* (sasaa" a3e'3)# Sasaa" sasaa" &a+ " e&uda" d'e!e&aha" dala& eaga e"'u# sasaa" &+ -a"g da*a' duu se4aa "4 da" s*es3 eu*a a*a -a"g dhaa*a" da hasl ela!a &e"ga!a# Salah sa'u sasaa" -a"g da*a' duu u"'u sasaa" +g"'3 adalah "la hasl ah ela!a da" *ea""ga" seaga &*las da "la hasl ah ela!a # %"'u sasaa" &+'+, 'ea' de"ga" a*a -a"g 'elah dhasla" +leh ss0a, seda"ga" u"'u sasaa" a3e'3, 'ea' de"ga" *euaha" sa*8*elau ss0a se'elah *+ses ela!a &e"ga!a# Oleh ae"a 'u, *e"dda" *u" &e&elua" ada"-a &a"a!e&e" *e"dda" -a"g eu*a-a &e"g++d"asa" se&ua ele&e" *e"dda" u"'u &e"4a*a 'u!ua" *e"dda"# Seaga&a"a *ada &a"a!e&e" se4aa u&u&, &a"a!e&e" *e"dda" &el*u' e&*a' hal *++, -a'u *ee"4a"aa" *e"dda", *e"g+ga"sasa" *e"dda", *e"gga'a" *e"dda", da" *e"ge"dala" a'au *e"ga0asa" *e"dda"# Se4aa u&u& 'eda*a' se*uluh +&*+"e" u'a&a *e"dda", -a'u: *ese'a dd, 'e"aga *e"dd, 'e"aga e*e"dda", *ae' "s'us *e"dda", &e'+de *e"ga!aa" (dala& *+ses ela!a &e"ga!a), uulu& *e"dda", ala' "s'us ? ala' *e"+l+"g "s'us, 3asl'as *e"dda", a"ggaa" *e"dda", da" e/aluas *e"dda"# Pee"4a"aa" *e"dda" d&asuda" u"'u &e&*esa*a" se&ua +&*+"e" *e"dda", aga da*a' 'elasa"a *+ses ela!a &e"ga!a -a"g a dala& *e"-ele"ggaaa" *e"dda"# Pe"g+ga"sasa" *e"dda" d'u!ua" u"'u &e"gh&*u" se&ua *+'e"s +&*+"e" *e"dda" dala& sua'u +ga"sas -a"g s"egs u"'u da*a' &e"-ele"ggaaa" *e"dda" de"ga" sea. a"-a# Pe"gga'a" *e"dda" &eu*aa" *elasa"aa" da *e"-ele"ggaaa" *e"dda" -a"g 'elah de"4a"aa" da" dlasa"aa" +leh +ga"sas *e"-ele"ggaa *e"dda" de"ga" &e&*aha'a" a&u.a&u -a"g 'elah d'e'a*a" dala& *ee"4a"aa"# Seda"ga" *e"ge"dala" *e"dda" d&asuda" u"'u &e"!aga aga *e"-ele"ggaaa" *e"dda" dlasa"aa" sesua -a"g de"4a"aa" da" se&ua +&*+"e" *e"dda" dgeaa" se4aa s"egs dala& *+ses -a"g &e"gaah e*ada *e"4a*aa" 'u!ua" *e"dda"# Se&ua hal *++ 'eseu' d'u!ua" u"'u &e"ghasla" eluaa" se4aa +*'&al se*e' -a"g 'elah d'e'a*a" dala& *ee"4a"aa" *e"dda"# Oleh ae"a 'u, &a"a!e&e" *e"dda" dala& *ee&a"ga""-a &e&elua" a*a -a"g de"al de"ga" G++d Ma"age&e"' Pa4'4e u"'u *e"gel+laa""-a# Te'a* *ada *a'e"-a, G++d &a"age&e"' *a4'4e dala& *e"dda" &ash &eu*aa" sua'u hal -a"g elus3# Ba"-a *e"-ele"ggaa *e"dda" -a"g ea"gga*a" ah0a &a"a!e&e" *e"dda" ua"lah sua'u hal -a"g *e"'"g, ae"a esalaha" *ese*s -a"g &e"ga"gga* ah0a d+&a" &a"a!e&e" adalah s"s# Se'da"-a ada eea*a hal -a"g *elu d*eha'a" 'ea' de"ga" eehasla" G++d Ma"age&e"' Pa4'4e dala& *e"dda", eea*a hal 'eseu' ' e"gas dala& 'e&.'e& seaga eu' : a# Sasaa" Pe"dda": As*e a3e'3 Salah sa'u su u'a&a eehasla" *e"dda" adalah se!auh &a"a '"ga' a3e'3'as -a"g d&l +leh a"a dd# A*aah a"a dd aa" &e"!ad leh saleh, leh eud *ee', &e&l asa 'a"ggu"g !a0a e&as-aaa'a" da" ea"gsaa"# $al 'ulah -a"g sehaus"-a &e"!ad 'a"'a"ga" -a"g haus d!a0a +leh *e"dda"# Fe"+&e"a -a"g ada eu*a &aa"-a 'a0ua", +"su&s "a+a da" !ual el u!a" d se+lah &e&u'a" ah0a sasaa" a3e'3 &ash 'eaaa" dala& *e"-ele"ggaaa" *e"dda"# Ba dala& *e"dda" -a"g eass aga&a &au*u" 'da# Pelau da" sa* a"a d eaga le&aga *e"dda" eass aga&a 'dalah eeda sg"3a" de"ga" &eea -a"g ese+lah d se+lah "+" aga&a# Padahal as*e a3e'3'as "lah -a"g sehaus"-a &e"!ad "la !ual leh le&aga *e"dda" eass aga&a da"d"ga" le&aga *e"dda" eass "+" aga&a# Fe"+&e"a 'eseu' &u"4ul ae"a se+lah ha"-a &e"a"a&a" "la."la s+las' se4aa 'e+'s sa!a, 'a"*a dse'a de"ga" *a'e la"gsu"g 'ehada* "la."la 'eseu'# Dala& hal " sasaa" a3e'3 -a"g "g" d4a*a 'da d!aaa" se4aa "-a'a dala& ehdu*a" *aa a"a dd# Seh"gga Ba"-a "s''us *e"dda" eass aga&a ehasl &e"e&*a'a" a"a dd"-a dala& *+ss 'eh+&a' da seg s+las', "a&u", d al suses " !us'u 'e!ad
egagala" esa dala& &e&e"'u a"a seaga &a"usa seu'uh"-a -a"g &e&*u"-a e*edula" esa 'ehada* +a"g la", &as-aaa' se'a da" su.su s+sal -a"g ee&a"g dala& &as-aaa'# # Ma"a!e&e" Guu Guu seaga salah sa'u su&e da-a 'e*e"'"g *e"dda", sa&*a saa' " &ash &eu*aa" su&e da-a -a"g u"de&a"aged a'au aha" &s&a"aged# P&*"a" *e"dda" *ada u&u&"-a &ash &elha' guu seaga 3a'+ *+dus sa!a# Padahal &a"a!e&e" guu, adalah sua'u hal -a"g sa da'aa" sa"ga' *e"'"g u"'u eehasla" sua'u *e"dda"# Ma"a!e&e" guu haus da'u &ula da *+ses seles da" eu'&e" guu, *+ses *e"ge&a"ga" e&a&*ua" guu seaga 'e"aga *e"ga!a sa&*a *ada *+ses &+'/as guu aga da*a' &e&*u"-a +&'&e" '"gg# Paah"-a guu d*elaua" da*a' 'a e'ahu d eaga &eda &asa# Mula da ga! -a"g 'da 4uu* u"'u hdu* la-a sa&*a 'da ada"-a !a&"a" eseha'a" a*alag !a&"a" ha 'ua# Tda sed' guu -a"g e&uda" ee!a sa&la" seaga 'ua"g +!e# Tdalah !uga &e"ghea"a" alau ada d a"'aa &eea -a"g &elaua" '"daa" 'da 'e*u! se*e' &e"!ual s+al u!a" da" seaga"-a# Pha *e"-ele"ggaa *e"dda" leh &e&e"'"ga" su*lus se+lah e'&a"g &e""ga'a" ese!ah'eaa" guu# Padahal *e"dda" da" eehasla" *e"dda" &e"4a*a sasaa" a&a' d'e"'ua" +leh guu# 4# Pe""ga'a" Pe"ga0asa" Dala& &a"a!e&e" *e"dda", 3u"gs *e"ga0asa" se*e'"-a &e"e&*a' *+ss 'ele&ah# $al " sa 'a lha' *ada &sal"-a ha&* 'da ada"-a u*a-a u"'u &e"ga"alss &e"ga*a NEM 'eus &e+s+' da 'ahu" e 'ahu" a'au &e"ga*a !u&lah ss0a &e+s+' *adahal a-a *e"dda" sudah ela'3 &uah# Sela&a ", ega'a" *e"ga0asa" ha"-a d3+usa" e*ada *ese"s guu da" &ud# @alau*u" hal 'u *e"'"g, "a&u" leh a"-a as*e *e"dda" -a"g ea'a" de"ga" *e"4a*aa" sasaa" -a"g &ash lu*u' da *e"ga0asa"# d# Ma"a!e Pe"dda" Keehasla" &a"a!e&e" *e"dda" 'da sa dle*asa" da *ea" se'a &a"a!e8*e"gel+la *e"dda"# Sela&a " -a"g 'a lha' adalah *ea"a" ga"da -a"g d!ala"a" +leh +&*+"e" *e"dda"# Guu &ea"ga* seaga a-a0a", da" aha" guu &e"e&*a' *+ss seaga e*ala "s''us *e"dda" 'u se"d# E3se"s a-a se"g d!ada" alasa" *e"ea*a" ss'e& 'eseu'# Padahal uusa" &a"a!e&e" sa"ga' eeda de"ga" uusa" ela!a.&e"ga!a# Sehaus"-a &a"a!e *e"dda" d*ega"g +leh +a"g -a"g e"a.e"a ahl dala& &a"a!e&e" da" 'da e*ea" seaga guu *e"ga!a# $al " sela" ae"a 3a'+ *+3ess+"als&e !uga aga &as"g.&as"g +&*+"e" leh 3+us *ada da"g -a"g &eea gaa*# Fe"+&e"a -a"g 'e!ad sela&a " adalah *+&+s se+a"g guu -a"g a &e"!ad &a"a!e *e"dda" 'a"*a &ele0a' *esa*a" &e&ada se*e' *e"-ele"ggaaa" *ela'ha" da" *e"-a*a" &a"a!e se+lah# Tdalah hea", a"-a guu a -a"g lalu &e"!ad &a"a!e *e"dda" -a"g gagal, ae"a a &e"e&*a' '"ga'a" "+&*e'e"s"-a dala& da"g &a"a!eal# $al " daa" elau'.lau', 'a"*a ada"-a '"daa" da "s''us *e"dda" u"'u se4aa seus &e"4a da" &e&*+ssa" se+a"g &a"a!e seaga &a"a!e *e"dda" d "s''us 'eseu'# Keehasla" *e"-ele"ggaaa" *e"dda" d'e"'ua" +leh 'eseda"-a &a"a!e *e"dda" -a"g ha"dal# Isu " &e"!ad leh ele/a" &e"g"ga' *esa"ga" dala& se'a* !e"!a"g du"a *e"dda" 'a &a" "'e"s# Ta"*a &a"a!e&e" da" &a"a!e ha"dal, aa" a"-a le&aga *e"dda" -a"g gulu"g 'a ae"a 'da ehasl &e&uasa" *aa s'aeh+ldes# e# Pa's*as Ma"a!e Bs"s Dala& &e&e"ah &a"a!e&e" *e"dda", 'da ada salah"-a ag *e"-ele"ggaa *e"dda" u"'u &e&a"3aa'a" e'ea&*la" &e"a!eal *aa &a"a!e s"s# Fa'a d &a"4a "egaa &e&u'a" ee3e'3a" *e"dea'a" "# Kae"a 3u"gs &a"a!e&e" es3a' u"/esal da" e'ea&*la" &a"a!e&e" da*a' d'a"s3e da sa'u da"g e da"g la", &aa !ala" *"'as -a"g da*a' da&l -a'u, sa&l &e"-a*a" &a"a!e *e"dda", &e&a"3aa'a" 'e"aga &a"a!e s"s -a"g 'eseda u"'u &e"gel+la *e"dda"# K'a da*a' &e"ga&l *ela!aa" da *e"gala&a" eaga se+lah s"s d A&ea Sea' -a"g &eeu' *aa &a"a!e s"s -a"g 'e"-a'a ehasl &e""ga'a" "e!a se+lah s"s 'eseu'# $al " sela-a"-a du! 4+aa" *ada "s''us."s''us *e"dda" d 'a"ah a, u"'u &e"4a*a e&a!ua" &a"a!e&e" *e"dda"# 3# Ala"s A"'ase+lah
Salah sa'u hal -a"g sa dlaua" u"'u &e&a!ua" "s''us *e"dda" adalah &elaua" ala"s a"'a "s''us *e"dda"# Melalu ++d"as as+sas le&aga *e"dda" (se*e' MDPK8MPPK), sua'u le&aga *e"dda" da*a' ela!a da g++d &a"age&e"' *a4'4e le&aga *e"dda" la"# Beg'u !uga &elalu *+ses e"4h&a"g, sua'u le&aga da*a' ela!a da *e"gala&a" le&aga la"# g# Ke!aa" Pe&e"'ah Sela" 3a'+.3a'+ "'e"al le&aga *e"dda", 3a'+ es'e"al eu*a e'ela'a" *e&e"'ah dala& *e"dda" !uga sed' a"-a &e&*e"gauh &a"a!e&e" *e"dda" d "egaa 'eseu'# Msal"-a *ada &a"a!e&e" *e"dda" se"'als's# Pe"ea*a" &a"a!e&e" *e"dda" se"'als's seaga e!aa" *e&e"'ah 'e"-a'a &e"!ada" *+ses de&+a'sas da" dese"'alsas *e"-ele"ggaaa" *e"dda" 'eu'a&a d daeah, &e"!ad ua"g 'ed++"g da" "la"la l+al 'e&*a' "s''us *e"dda" ua"g ' ea+&+das dala& *elasa"aa" *e"dda"# Isu.su da'as &e"!ad PR ag "s''us *e"dda" u"'u &e"!ada" *e"dda" -a"g &e&l &u'u da" ual'as '"gg# $al " &e&elua" e'ela'a" se&ua *ha u"'u &e0u!uda""-a# Se&ua s'aeh+ldes *e"dda" &e"4au* +a"g 'ua, &as-aaa', *e&e"'ah daeah da" *e&e"'ah "as+"al haus 'uu' se'a dala& *e"-ele"ggaaa" as*e.as*e &a"a!e&e"# Sela" 'u *euaha" sa* da" '"gah lau se&ua s'aeh+lde -a"g se&es'"-a sesua de"ga" 'u"'u'a" &a"a!e&e" &+de", !uga &eu*aa" salah sa'u 'a"'a"ga" -ag haus dhada*# Kae"a hal " &e&elua" u*a-a *e"-adaa" da" s+salsas 'ehada* se&ua s'aeh+lde u"'u &e"e&a hal -a"g au# Da" -a"g 'a alah *e"'"g"-a adalah aga&a"a &e&asua" "la."la l+al edala& &a"a!e&e" *e"dda" seh"gga "a"'"-a *e"dda" aa" &e"ghasla" eluaa" -a"g e+&'&e" u"'u &e&a"gu" daeah"-a ua" eluaa" -a"g &alah *eg &e""ggala" daeah"-a ha"-a u"'u &e"da*a'a" eu"'u"ga" ag d"-a *ad#
Me&ahas 'e"'a"g 3lsa3a' &a"a!e&e" *e"dda", 'da sa 'a *saha" de"ga" se!aah 3lsa3a'# Se*e' 'a e'ahu 3lsa3a' &e&*u"-a a"dl -a"g sa"ga' esa 'ehada* *ee&a"ga" l&u *e"ge'ahua", segala l&u *e"ge'ahua" lah da ah& 3lsa3a'# Bsa da'aa" ah0a 3lsa3a' adalah "du segala l&u *e"ge'ahua"# Pada 3ase a0al"-a 3lsa3a' ha"-a &elaha" dua l&u *e"ge'ahua", -a" l&u ala& (Na'ual Phl+s+*h-) da" l&u s+sal (M+al Phl+s+*h-) &aa de0asa " 'eda*a' leh da C 4aa"g el&ua" (Suasu&a"', 6CC:;6)# $al ", &e"uu' I"u Khaldu" dseaa" +leh ee&a"g"-a euda-aa" da" *eadaa" &a"usa Dala& aad e 2< de"ga" e&u"4ula""-a "egaa."egaa &a!u delaha" du"a, &u"4ul 4aa"g l&u *e"ge'ahua" au -a" &a"a!e&e", -a"g se&ula &ash sega" dau seaga l&u *e"ge'ahua"# $al " ua"lah sua'u -a"g au# Il&u e&as-aaa'a" (s+s+l+g) haus &e&*e!ua"ga" edudua""-a u"'u &e"!ad l&u *e"ge'ahua" dsa&*"g l&u.l&u *e"ge'ahua" -a"g la"# De&a" *ula hal"-a l&u &a"a!e&e" -a"g &e"!ad aha" *e"4a"ga" 'a seaa"g# Baulah *ada &asa Ta-l+ da" Fu-+l, se"g de"ga" 'u&uh"-a "egaa."egaa "dus' l&u &a"a!e&e" 'u &ula da"gga* seaga l&u# Kelaha" l&u &a"a!e&e" e&uda" dad+*s +leh du"a *e"dda" -a"g e&uda" ds"'essa" &e"!ad &e"a!e&e" *e"dda"# Me"uu' Suasu&a"' (6CC:), Se'a* *e&ahasa" 'e"'a"g ge!ala a'au +!e sesua'u l&u *e"ge'ahua" (&a"a!e&e" *e"dda"), *al"g sed' ada hal -a"g *e'a"-aa" (2) a*a haa' ge!ala8+!e 'u (la"dasa" +"'+l+gs), (6) aga&a"a 4aa &e"da*a'a" a'au *e"ggaa*a" ge!ala8+!e 'u (la"dasa" e*s'e&+l+gs), () a*a &a"3aa' ge!ala8+!e 'u (la"dasa" as+l+gs)# B# DASAR ONTOLOGI, EPISTEMOLOGI DAN AKSIOLOGI MANAJEMEN PENDIDIKAN 2# O"'+l+g Ma"a!e&e" Pe"dda" Pe'a&a.'a&a *ada la'a 3lsa3a' d*elua" dasa +"'+l+gs da &a"a!e&e" *e"dda"# Ada*u" as*e eal'as -a"g d!a"gau 'e+ da" &a"a!e&e" *e"dda" &elalu *e"gala&a" *a"4a"da alah du"a *e"gala&a" &a"usa se4aa e&*s a -a"g eu*a '"ga' ual'as &au*u" ua"''as hasl -a"g d4a*a# O!e &a'e &a"!e&e" *e"dda" *e"dda" alah ss &a"a!e&e" -a"g &e"ga'u seluuh ega'a" e*e"dda", -a'u, Pee"4a"aa", *e"g+ga"sasa", Pe"geaha" (&+'/as, e*e&&*"a", *e"ga&la" e*u'usa", +&+"as, ++d"as, da" "eg+sas se'a *e"ge&a"ga" +ga"sas) da" *e"ge"dala" (Mel*u' Pe&a"'aua" *e"laa", da" *ela*+a")# a# K+"se* Ma"a!e&e" Pe"dda"
Me"uu' $usa" (6CC:) *e"ge'a" &a"a!e&e" *e"dda" adalah se" a'au l&u &e"gel+la su&e da-a *e"dda" u"'u &e0u!uda" suasa"a ela!a da" *+ses *e&ela!aa" aga *ese'a dd se4aa a'3 &e"ge&a"ga" *+'e"s d"-a u"'u &e&l eua'a" s*'ual eaga&aa, *e"ge"dala" d, e*ada", e4edasa", ahla &ula, se'a e'a&*la" -a"g d*elua" d"-a, &as-aaa', a"gsa da" Negaa# Ma"a!e&e" *e"dda" da*a' *ula dde3"sa" seaga se" da" l&u &e"gel+la su&e da-a *e"dda" &e"4a*a 'u!ua" *e"dda" se4aa e3e'3 da" e3se"# Su&e da-a *e"dda" adalah sesua'u -a"g d*egu"aa" dala& *e"-ele"ggaaa" *e"dda" -a"g &el*u' e"a& hal (2) ad&"s'as *ese'a dd (6) ad&"s'as 'e"aga *e"dd () ad&"s'as eua"ga" (=) ad&"s'as saa"a da" *asaa"a () ad&s'as huu"ga" se+lah de"ga" &as-aaa' da" () ad&"s'as la-a"a" husus# # Tu!ua" Da" Ma"3aa' Ma"a!e&e" Pe"dda" Sesua de"ga" 'u!ua""-a, &aa &a"3aa' &a"a!e&e" *e"dda" Pe'a&a, 'e0u!ud"-a suasa"a ela!a da" *+ses *e&ela!aa" -a"g A'3, I"+/a'/e, Kea'3, E3e'3, da" Me"-e"a"ga" (PAIKEM) Kedua, 'e4*'a"-a *ese'a dd -a"g a'3 &e"ge&a"ga" *+'e"s"-a u"'u &e&l eua'a" s*'ual eaga&aa" *e"ge"dala" d, e*ada", e4edasa", ahla &ula, se'a e'a&*la" -a"g d*elua" d"-a, &as-aaa', a"gsa da" "egaa Ke'ga, 'e*e"uh"-a salah sa'u da = +&*e'e"s 'e"aga *e"dd da" e*e"dda" ('e'u"!a"g"-a +&*e'e"s *+3es+"al seaga *e"dd da" 'e"aga e*e"dda" seaga &a"a!e) Kee&*a', 'e4a*a"-a 'u!ua" *e"dda" se4aa e3e'3 da" e3se" Kel&a, 'eeal"-a 'e"aga e*e"dda" de"ga" 'e+ 'e"'a"g *+ses da" 'ugas ad&"s'as *e"dda" ('e'u"!a"g"-a *+3es seaga &a"a!e *e"dda" a'au +"sul'a" &a"a!e&e" *e"dda") Kee"a&, 'ea'as"-a &asalah &u'u *e"dda"#($usa", 6CC:<) 4# Te&ua" &asalah Ada 'ga 3a'+ *e"-ea e"dah"-a &u'u *e"dda" -a'u : (2) e!aa" da" *e"-ele"ggaaa" *e"dda" "as+"al &e"ggu"aa" *e"dea'a" edu4a'+"al *+du4'+" 3u"4'+" a'au "*u'."*u' a"alss -a"g 'da 4+"ss'e" (6) *e"-ele"ggaaa" *e"dda" dlaua" se4aa +a'. se"'als' () *ea" se'a &as-aaa' husus"-a +a"g 'ua ss0a dala& *e"-ele"ggaaa" *e"dda" sa"ga' &"& ($usa" %s&a", 6CC6)# Dsus 'eseu' &e&ea" *e&aha&a" e*ada 'a ah0a *e&a"gu"a" *e"dda" ua" ha"-a 'e3+us *ada *e"-edaa" 3a'+ "*u' *e"dda" 'e'a* !uga haus leh &e&*eha'a" 3a'+ *+ses *e"dda"##I"*u' *e"dda" &eu*aa" hal -a"g &u'la haus ada dala& a'as a'as 'e'e"'u 'e'a* 'da &e"!ad !a&"a" da*a' se4aa +'+&a's &e""ga'a" &u'u *e"dda" (s4h++l es+u4es ae "e4essa- u' "+' su334e"' 4+"d'+" '+ &*+/e s'ude"' a4he/e&e"') (%&aed: 2;;;)# Da uaa" 'e+ da" 'e&ua" 'eseu' 'e"'u sa!a 'a haus &e"da*a'a' '' *e"-elesaa" se4aa 'e+'s de"ga" &e"gadaa" *e"dea'a" 'e+ *ula de"ga" ela"dasa" *ada 3lsa3a'# Kae"a Ja *e"dd 'da esa* a3e'3 u'uh de&a" &aa &e"uu' G+d+" aa" 'e!ad &a'a a"'a -a"g hla"g ('he &ss"g l") a'as 3a'+ huu"ga" se'a dd.*e"dd a'au a"'aa ss0a.guu# De"ga" eg'u *e"dda" ha"-a aa" 'e!ad se4aa ua"''a'3 seal*u" es3a' +*'&al, &sal"-a hasl T$B su&&a'3, NEM a'au *e&ea'aa" *e"dda" -a"g ua"g &e"ga!aa" de&+as !ad ua"g ede&+as# Seda"ga" ual'as &a"usa"-a elu& 'e"'u u'uh# De"ga" de&a" u! ee"aa" *e"ge'ahua" sa"ga' d*elua" se4aa +es*+"de"s, se4aa +hee" da" sealgus se4aa *a's da" a'au *ag&a's (Ra"dall ?Bu4hle dala& %&aed, 2;;;)# Pe'a&a.'a&a *ada la'a 3lsa3a' d*elua" dasa +"'+l+gs da &a"a!e&e" *e"dda"# Ada*u" as*e eal'as -a"g d!a"gau 'e+ da" &a"a!e&e" *e"dda" &elalu *e"gala&a" *a"4a"da alah du"a *e"gala&a" &a"usa se4aa e&*s a -a"g eu*a '"ga' ual'as &au*u" ua"''as hasl -a"g d4a*a# O!e &a'e &a"!e&e" *e"dda" alah ss &a"a!e&e" -a"g &e"ga'u seluuh ega'a" e*e"dda", -a'u, *ee"4a"aa", *e"g+ga"sasa", *e"gaaha", *e"g++d"asa", *e"g+&u"asa" da" *e"ga0asa"# 6# E*s'e&+l+gs Ma"a!e&e" Pe"dda" Dasa e*s'e&+l+gs d*elua" dala& &a"a!e&e" *e"dda" a'au *aa l&u *e"dda" de& &e"ge&a"ga" l&u"-a se4aa *+du'3 da" e'a"ggu"g !a0a# Seal*u" *e"gu&*ula" da'a d la*a"ga" seagaa" da*a' dlaua" +leh 'e"aga *e&ula "a&u" 'elaah a'as +!e 3+&l l&u &a"a!e&e" *e"dda" &e&eluaa" *e"dea'a" 3e"+&e"+l+gs -a"g aa" &e"!al" s'ud e&* de"ga" s'ud ual'a'3.3e"+&e"+l+gs# Pe"deaa'a" 3e"+&e"+l+gs 'u es3a' ual'a'3, a'"-a
&ela'a" *ad da" d *e"el' saaga "s'u&e" *e"gu&*ul da'a se4aa *as4a *+s'/s&e# Kae"a 'u *e"elaaah da" *e"gu&*ula" da'a daaha" +leh *e"dd a'au l&u0a" seagaa *aa -a"g !u!u da" &e"-a'u de"ga" +!e"-a# Kae"a *e"el'a" 'e'u!u 'da ha"-a *e&aha&a" da" *e"ge'a" (/es'ehe", B+dga" ? Ble", dala& %&aed: 2;;;) Pe&a" " 'elah &e"d++"g &u"4ul"-a *e"dea'a" au, -a" *e"gel+laa" *e""ga'a" &u'u *e"dda" d &asa &e"da'a"g haus eass se+lah seaga "s''us *al"g de*a" dala& ega'a" *e"dda"# Pe"dea'a" ", e&uda" de"al de"ga" &a"a!e&e" *e""ga'a" &u'u *e"dda" eass se+lah (S4h++l Based Hual'- Ma"age&e"') a'au dala& "ua"sa -a"g leh es3a' *e&a"gu"a" (de/el+*&e"'al) dseu' S4h++l Based Hual'- I&*+/e&e"'# K+"se* &a"a!e&e" *e""ga'a" &u'u eass se+lah " d'uls de"ga" 'u!ua" a# Me"s+salsasa" +"se* dasa &a"a!e&e" *e""ga'a" &u'u eass se+lah husus"-a e*ada &as-aaa'# # Me&*e+leh &asua" aga +"se* &a"a!e&e" " da*a' d&*le"'asa" de"ga" &udah da" sesua de"ga" +"ds l"gu"ga" I"d+"esa -a"g &e&l eaga&a" ul'ual, s+s+.e+"+& &as-aaa' da" +&*les'as ge+ga3s"-a# 4# Me"a&ah 0a0asa" *e"ge'ahua" &as-aaa' husus"-a &as-aaa' se+lah da" "d/du -a"g *edul 'ehada* *e"dda", husus"-a *e""ga'a" &u'u *e"dda"# d# Me&+'/as &as-aaa' se+lah u"'u 'ela' da" e* &e"ge"a *e""ga'a" &u'u *e"dda"8*ada se+lah &as"g &as"g# e# Me"ggala"g esadaa" &as-aaa' se+lah u"'u u' se'a se4aa a'3 da" d"a&s dala& &e"susesa" *e""ga'a" &u'u *e"dda"# 3# Me&+'/as '&ul"-a *e&a".*e&a" au dala& &e"susesa" *e&a"gu"a" *e"dda" da "d/du da" &as-aaa' se+lah -a"g eada d gas *al"g de*a" dala& *+ses *e&a"gu"a" 'eseu'# g# Me"ggala"g esadaa" ah0a *e""ga'a" &u'u *e"dda" &eu*aa" 'a"ggu"g !a0a se&ua +&*+"e" &as-aaa', de"ga" 3+us *e""ga'a" &u'u -a"g eela"!u'a" ('eus &e"eus) *ada 'a'aa" se+lah# h# Me&*e'a!a& 0a0asa" ah0a &u'u *e"dda" *ada 'a* se+lah haus du&usa" de"ga" !elas da" de"ga" 'age' &u'u -a"g haus d4a*a se'a* 'ahu"# 'ahu",ds',seh"gga 'e4a*a &s se+lah ede*a" Pea" ese"sal *e&&*" &e&*u"-a *ea" s'a'egs dala& u*a-a *eaa" ual'as# Se'a* a"gg+'a +ga"sas haus &e&ea" +"s'us *e"'"g dala& u*a-a 'eseu'# Na&u", se'a* u*a-a *eaa" -a"g 'da dduu"g se4aa a'3 +leh *&*"a", +&'&e"', ea'3'as, &aa la&a.ela&aa" aa" hla"g # Dasa As+l+gs Ma"age&e" Pe"dda" Ke&a"3aa'a" 'e+ Ma"a!e&e" *e"dda" 'da ha"-a *elu seaga l&u -a"g +'+"+& 'e'a* !uga d*elua" u"'u &e&ea" dasa -a"g sea.a"-a ag *e"dda" seaga *+ses *e&uda-aa" &a"usa se4aa eada# Oleh ae"a 'u "la &a"a!e&e" *e"dda" 'da ha"-a es3a' "'"s4 seaga l&u se*e' se" u"'u se", &ela"a" !uga "la es'"s da" l&u u"'u &e"elaah dasa.dasa e&u"g"a" e'"da dala& *a'e &elalu +"'+l 'ehada* *e"gauh -a"g "ega'3 da" &e""ga'a" *e"gauh -a"g *+s'3 dala& *e"dda"# De"ga" de&a" l&u *e"dda" 'da eas "la &e"g"ga' ha"-a 'eda*a' a'as -a"g sa"ga' '*s a"'a *ee!aa" ad&"s'as *e"dda" da" 'ugas *e"dd seag *edag+# Dala& hal " ele/a" seal u"'u &e&*eha'a" *e"dda" seaga da"g -a"g saa' "la se*e' d!elasa" +leh Phe" (2;)# I'u sea"-a *e"dda" &e&elua" 'e"+l+g *ula u"'u &e"!e&a'a" *es+ala" -a"g seda"g ela"gsu"g &au*u" -a"g aa" 'e!ad# I&*las"-a *ada *e"-elesaa" 'e&ua" da'as alah a*las 'e+'s u"'u &e"!aaa" 3e"+&e"a sealgus *e"e-elesaa" se4aa +"*ehe"s3# Tea' de"ga" &asalah ual'as (&u'u) 'eseu' &aa *e"-usu"a" *+ga& *e""ga'a" &u'u de"ga" &e"ga*lasa" e&*a' 'e" : a) s4h++l e/e0, ) e"4h&a"g, 4) 7ual'- assua"4e, da" d) 7ual'- 4+"'+l# Bedasaa" Pa"dua" Ma"a!e&e" Se+lah (6CCC:6CC.6C6) d!elasa" seaga eu' : a# S4h++l e/e0 Sua'u *+ses d&a"a seluuh +&*+"e" se+lah ee!a sa&a husus"-a de"ga" +a"g 'ua da" 'e"aga *+3es+"al (ahl) u"'u &e"ge/aluas da" &e"la e3e'/'as se+lah, se'a &u'u lulusa"# S4h++l e/e0 dlaua" u"'u &e"!a0a *e'a"-aa" eu' :
2) A*aah -a"g d4a*a se+lah sudah sesua de"ga" haa*a" +a"g 'ua ss0a da" ss0a se"d 6) Baga&a"a *es'as ss0a ) Fa'+ a*aah -a"g &e"gha&a' u*a-a u"'u &e""ga'a" &u'u =) A*aah 3a'+.3a'+ *e"duu"g -a"g d&l se+lah S4h++l e/e0 aa" &e"ghasla" u&usa" 'e"'a"g ele&aha".ele&aha", eleha".eleha" da" *es'as ss0a, se'a e+&e"das u"'u *e"ge&a"ga" *+ga& 'ahu" &e"da'a"g# # Be"4h&a"g Sua'u ega'a" u"'u &e"e'a*a" s'a"da da" 'age' -a"g aa" d4a*a dala& sua'u *e+de 'e'e"'u# Be"4h&a"g da*a' da*lasa" u"'u "d/du, el+&*+ a'au*u" le&aga# Tga *e'a"-aa" &e"dasa -a"g aa" d!a0a +leh e"4h&a"g adalah : 2) Seea*a a +"ds 'a 6) $aus &e"!ad seea*a a ) Baga&a"a 4aa u"'u &e"4a*a -a"g a 'eseu' La"gah.la"gah -a"g dlasa"aa" adalah : a) Te"'ua" 3+us ) Te"'ua" as*e8/aael a'au "da'+ 4) Te"'ua" s'a"da d) Te"'ua" ga* (ese"!a"ga") -a"g 'e!ad# e) Ba"d"ga" s'a"da de"ga" 'a 3) Re"4a"aa" 'age' u"'u &e"4a*a s'a"da g) Ru&usa" 4aa.4aa *+ga& u"'u &e"4a*a 'age' 4# Hual'- assua"4e Sua'u 'e" u"'u &e"e"'ua" ah0a *+ses *e"dda" 'elah ela"gsu"g seaga&a"a sehaus"-a# De"ga" 'e" " aa" da*a' dde'es ada"-a *e"-&*a"ga" -a"g 'e!ad *ada *+ses# Te" &e"ea"a" *ada &+"'+"g -a"g ees"a&u"ga", da" &ele&aga, &e"!ad suss'e& se+lah# Hual'- assua"4e aa" &e"ghasla" "3+&as, -a"g : 2) Meu*aa" u&*a" al ag se+lah 6) Me&ea" !a&"a" ag +a"g 'ua ss0a ah0a se+lah se"a"'asa &e&ea" *ela-a"a" 'ea ag ss0a# %"'u &elasa"aa" 7ual'- assua"4e &e"uu' Bahul $a-a' dala& ha"d +u' *ela'ha" al+" e*ala se+lah (6CCC:), &aa se+lah haus : a) Me"ea"a" *ada ual'as hasl ela!a ) $asl e!a ss0a d&+"'+ se4aa 'eus &e"eus 4) I"3+&as da" da'a da se+lah du&*ula" da" da"alss u"'u &e&*ea *+ses d se+lah# d) Se&ua *ha &ula e*ala se+lah, guu, *ega0a ad&"s'as, da" !uga +a"g 'ua ss0a haus &e&l +&'&e" u"'u se4aa esa&a &e"ge/aluas +"ds se+lah -a"g 's da" eu*a-a u"'u &e&*ea# d# Hual'- 4+"'+l Sua'u ss'e& u"'u &e"de'es 'e!ad"-a *e"-&*a"ga" ual'as +u'*u' -a"g 'da sesua de"ga" s'a"da# Hual'- 4+"'+l &e&elua" "da'+ ual'as -a"g !elas da" *as', seh"gga da*a' d'e"'ua" *e"-&*a"ga" ual'as -a"g 'e!ad# A# PARADIGMA PENDIDIKAN Is'lah *aadg&a &e"!ad salah sa'u 4 has halua" *e&a" *+s'&+de", 'eu'a&a ag l&u0a" A&ea -a"g e"a&a >h+&as S Kuh" dala& a-a"-a The S'u4'ue +3 S4e"'34 Re/+lu'+"s (2;6), &e"uu'"-a se+a"g l&u0a" selalu ee!a de"ga" *aadg&a (4aa &e&a"da"g sesua'u, &+del, *+la, deal) 'e'e"'u, -a"g &e&u"g"a" sa"g l&u0a" u"'u &e&e4aha" esul'a" -a"g &u"4ul dala& a"ga l&u"-a, sa&*a &u"4ul eg'u a"-a a"+&al -a"g 'a da*a' d&asua" dala& ea"ga l&u"-a, da" &e"u"'u' e/+lus *aadg&a'4 'ehada* l&u0a" 'eseu'# Dala& a'a"-a de"ga" du"a *e"dda", *e&aha&a" 'ehada* *aadg&a *e"dda" &eu*aa" 4+"d'+" s"e 7ua "+" ag sege"a* *a's da" *e"-ele"ggaa *e"dda", -a"g se4aa sg"3a" &e"dasa dala& &ee3lesa" se4aa 's : a*a *ada dasa"-a haa' *e"dda" da" &e"dd 'u, se'a a*a haa' *+ses *e&ela!aa" 'u, *aadg&a a*a *ula -a"g &e"guah 4aa *a"da"g 'a 'ehada* *ese'a dd dala& *+ses *e&ela!aa", -a"g seelu&"-a ha"-a d*a"da"g
seaga +-e *e"dea, 'e'a* " !us'u &eea adalah su-e *e&ela!aa" 'u se"d (s'ude"' 4e"'eed)# Se&ua 'u 'e*ula"g *ada *aadg&a *e"dda" -a"g d!ada" a4ua""-a# Se4aa sedeha"a *e&e'aa" 'ehada* ala" *aadg&a *e"dda" -a"g de"al sela&a " da*a' &e"ga4u *ada *e"da*a' $e"- G+u da" A+"+0'1 (2;<), -a"g dedaa" a'as 'ga *lha" -a'u : 2)# *aadg&a +"se/a'3, 6) *aadg&a leal da" ) *aadg&a 's# Se&e"'aa &e"uu' F @lla& F O"el &e"ge&uaa" ada e"a& *aadg&a *e"dda" -a'u : 2) Fu"da&e"'als&e, 6) I"'ele'uals&e, ) K+"se/a's&e, =) Leals&e, ) Leas+"s&e da" )A"as&e (O"el, 6CC6:=;<)# 2# Padg&a K+"se/a'3 Paadg&a +"se/a'3 &e&l *a"da"ga" ah0a e'dasedea!a'a" &as-aaa' &eu*aa" sua'u huu& ehausa" ala&, sua'u hal -a"g &us'ahl sa dh"da, se'a sudah &eu*aa" e'e"'ua" se!aah a'au aha" 'ad Tuha"# Peuaha" s+4al ag &eea ua"lah sua'u -a"g haus d*e!ua"ga", ae"a *euaha" ha"-a &e&ua' &a"usa leh se"gsaa sa!a# Kau& +"se/a'3 4e"deu"g leh &e"-alaha" su-e"-a# Bag Kau& +"se/a'3, &eea -a"g &e"de'a, -a" +a"g.+a"g &s", u'a huu3, au& 'e'"das da" &eea -a"g d*e"!aa, &e"!ad de&a" ae"a salah &eea se"d# Ala" *e&a" -a"g !uga 'e&asu dala& *aadg&a " adalah 3u"da&e"'als&e (*e"dda" -a"g edasaa" *ada s-s'e& s+4al da" +e"'as 4aa la&a se4aa 'e'u'u*), da" "'ele'uals&e ( *e"dda" -a"g &e"ea"a" s'al'as 3l+s+3s seaga *+'as -a"g leh '"gg da"d"ga" eu'uha" aa" *euaha", da" edasaa" s-s'e& de+l+gs 'e'u'u* -a"g es e&u'laa" 3l+s+3s, ee"aa" "'ele seaga -a"g ' e'"gg)# Se!auh ", *aadg&a *e"dda" +"se/a'3 &ash &e"!ad 4 has *ada seaga" du"a *e"dda" #
6# Paadg&a Leal Paadg&a leal e*a"da"ga" ah0a &e&a"g ada &asalah d &as-aaa', 'e'a* *e"dda" 'da ada a'a"-a de"ga" *es+ala" *+l' da" e+"+& &as-aaa'# De"ga" *a"da"ga" se*e' 'u,'ugas *e"dda" !uga 'da ada sa"gu' *au'"-a de"ga" *es+ala" *+l' da" e+"+&# Na&u" au& leal selalu eusaha &e"-esuaa" *e"dda" de"ga" eadaa" e+"+& da" *+l' d lua *e"dda", &e&e4aha" &asalah *e"dda" de"ga" 4aa +s&e' (se*e' &e&a"gu" 3asl'as au,&+de"sas *eala'a" 4a"ggh ds)# I&*las leals&e dala& *e"dda" da*a' dlha' da +&*+"e".+&*+"e""-a -a": K+&*+"e" *e"gauh 3lsa3a' aa' 'e"'a"g &+del &a"usa u"/esal (se*e' &a"usa A&ea da" E+*a), &+del '*e deal &eea adalah &a"usa as+"als leal -a" : a) se&ua &a"usa &e&l *+'e"s sa&a dala& "'ele'ual, ) 'a'a"a" ala& &au*u" "+&a s+4al da*a' d 'a"ga* +leh aal da" 4) "d/duals, ah0a &a"usa adalah +'+&s' da" +'+"+ Paadg&a *e"dda" leal *ada dasa"-a es3a' *+s'/s'4, ae"a e'+la da *+s'/s&e -a" sua'u *aadg&a l&u s+4al -a"g d*"!a& da *a"da"ga" da" &e'+de l&u ala& dala& &e&aha& eal'as# Ala" *e&a" -a"g !uga 'e4au* dala& *aadg&a " adalah Leas+"s&e (seldh++d, -a"g e*a"da"ga" ah0a *u"4a *e"dda" eu*a *e"a"a&a" *e&a"gu"a" e&al &as-aaa' -a"g &e"gu' alu -a"g e"a.e"a ee&a"usaa" a'au hu&a"s'4, -a"g &e"ea"a" se*e"uh.*e"uh"-a da *+'e"s.*+'e"s has se'a* +a"g seaga &ahlu &a"usa), da" a"as&e (*e&us"aha" segala ele"ggu a'as &a"usa -a"g e*a"da"ga" ah0a *e"dda" seaga seuah *+ses -a"g haus ada u"'u ela!a &elalu *e"gala&a" s+4al ala&ah &a"usa se"d, eeda de"ga" *ese+laha" -a"g &eu*aa" a 'a"ga" "egaa +'+'e)# # Paadg&a K's Paadg&a 's -a"g e*a"da"ga" ah0a *e"dda" &eu*aa" ae"a *e!ua"ga" *+l' (-a"g &e"-a"gu' esadaa" ha.ha *+l's 0aga)# Ja ag au& +"se/a'3 *e"dda" e'u!ua" u"'u &e"!aga s'a'us 7u+, se&e"'aa ag au& leal u"'u *euaha" &+dea', &aa *aadg&a 's &e"ghe"da *euaha" s'u'u se4aa 3u"da&e"'al dala& *+l' e+"+& &as-aaa' d &a"a *e"dda" 'u eada# elas s+sal da" ge"de dala& &as-aaa' !uga 'e4e&" dala& du"a *e"dda", seh"gga hal " sa"ga' e'+la elaa"g de"ga" *aha& leal -a"g ea"gga*a" *e"dda" 'ele*as da *es+ala" elas da" ge"de# Dala& ea"ga dasa *aadg&a 's, uusa" *e"dda" adalah &elaua" e3les 's
'ehada* 'he d+&"a"' de+l+g- eaah 'a"s3+&as s+4al# Tugas u'a&a *e"dda" hdala &e"4*'aa" ua"g aga sa* 's (da" se*'s) 'ehada* s-s'e& da" s'u'u e'daadla", se'a &elaua" de+"s'us da" ad/+as &e"u!u s-s'e& s+4al -a"g leh adl# Paha& *e&a" *aadg&a 's " u*a"-a se!ala" de"ga" *e"gg+l+"ga" '"ga' esadaa" &a"usa -a"g de&uaa" Paul+ Fee (2;C), -a" esadaa" &ags (&ag4al 4+"s4+us"ess), esadaa" "a3 ("a/al 4+"s4+us"ess), da" esadaa" 's (4'4al 4+"s4+us"ess)# Bag *e"ga"u' *aadg&a ", haa' *e"dda" *ada dasa"-a adalah u"'u &e&a"usaa" &a"usa ('eleh lag ae"a egagala" *+-e &+de"s&e -a"g 'elah &e"-ee' &a"usa *ada e"-a'aa" dehu&a"sas)# Tugas *e"dda" dala& *aadg&a 's adalah &e"4*'aa" ua"g da" ese&*a'a" aga *ese'a *e"dda" 'ela' dala& sua'u *+ses *e"4*'aa" s'u'u -a"g se4aa 3u"da&e"'al au da" leh a# Paadg&a 's 'elah &e&a0a &*las &e"dasa dala& &e"guah sudu' *a"da"g 'ehada* *+ses *e&ela!aa", -a'u da *aha& Paedag+g- (se" &e"dd a"a) &a"!ad A"dag+g- (se" &e"dd +a"g de0asa)# K+"'ads " ua" se&a'a.&a'a ae"a +-e dd, &ela"a" seuah *aha" -a"g 'ea' de"ga" 3l+s+3s da" e*s'e&+l+gs# Peuaha" sudu' *a"da"g " se4a sg"3a" da" as+"al 'elah &e"guah &e'+de PBM da 'ea4he 4e"'eed lea""g (TL) &e"!ad s'ude"' 4e"'eed lea""g(SL)# Dala& ea"ga * ", *ese'a dd ua" lag seaga +-e *e"dea *e"dda", aa" 'e'a* !us'u &e"!ad su-e u'a&a da s-s'e& *e"dda"# De"ga" de&a", sasaa" *e"dda" ua" lag se4aa a*+ u"'u &e"ghasla" lulusa" sa* *aa, 'e'a* se4aa ha *e"dda" &eu*aa" 'he *+4ess +3 e4+&"g# # ANALISIS FILSAFATI MANAJEMEN PENDIDIKAN BERBASIS PARADIGMA KONSERVATIF, LIBERAL DAN KRITIS Seaga&a"a -a"g dsa&*aa" Paula All&a" (2;;;), *+ses *e"dda" 'dalah d&a"a seaga *+ses &e&l da" &e"gau&ulas *e"ge'ahua", 'a* leh seaga *+ses u"'u &e&aha&, &e"g', &e&*+dus da" &e"ggu"aa" *e"ge'ahua" seaga seuah ala' u"'u &e"guah eal'as# Na&u" a*aah *aa *e"dd &e"ea*a" hal 'eseu' Lalu, a*aah *aadg&a *e"dda" -a"g, sada a'au 'da sada, dgu"aa" +leh *aa *e"dd 'a saa' " A*aah *aadg&a +"se/a'3, *aadg&a leal, a'au *aadg&a *e"dda" 's Da" *e"dea'a" *e"dda" se*e' a*a -a"g &eea gu"aa" A*aah *e"dea'a" *edag+g a'auah a"dag+g Me"uu' G+u da" A+"+0'1 (2;<), *aadg&a +"se/a'3 da"gu" edasaa" e-a"a" ah0a ah0a &as-aaa', dala& hal " *ese'a dd, *ada dasa"-a 'da &ee"4a"aa" *euaha" a'au &e&*e"gauh *euaha" s+sal# De"ga" *a"da"ga" se*e' 'u, *aa *e"dd -a"g &e"ggu"aa" *aadg&a +"se/a'3 &e"ga"gga* *ese'a dd 'da &e&l eua'a" a'au euasaa" u"'u &elaua" *euaha" a'as +"ds &eea# Paa *e"dd " sa"ga' &elha' *e"'"g"-a ha&+" da" &e"gh"da +"3l da" +"'ads# $a&* se"ada de"ga" *aadg&a +"se/a'3, *aa *e"dd -a"g &e"ggu"aa" *aadg&a leal &e"ga"gga* ah0a *e"dda" adalah sesua'u -a"g a*+l's da" &e"ga"gga* ah0a &asalah &as-aaa' da" *e"dda" adalah dua &asalah -a"g eeda# Pe"dda" !us'u d!ada" ala' u"'u &e"s+salsasa" da" &ee*+dus "la."la 'a'a susla e-a"a" da" "la."la dasa aga &as-aaa' luas e3u"gs de"ga" a u"'u &e"!aga es'ala" ss'e& -a"g ada# Pe"gauh *+s'/s&e sa"ga' esa dala& *aadg&a leal ", d &a"a *aha& " &e"s-aa'a" *e&saha" 3a'a da" "la."la dala& a"ga &e"u!u *e&aha&a" -a"g +!e'3 'ehada* eal'as s+sal -a"g 'e!ad# Pe"dda" leal "lah -a"g &e"d+&"as sege"a* *e&a" *aa *e"dd I"d+"esa# $al " 'elha' da *e"dda" -a"g leh &e"gu'a&aa" *es'as &elalu *esa"ga" a"'a *ese'a dd# Na&u" adaah *e"dd -a"g &e"ggu"aa" *aadg&a *e"dda" 's dala& *+ses *e"dda""-a Sua'u *aadg&a -a"g &e"ghe"da *euaha" s'u'u se4aa 3u"da&e"'al dala& *+l' e+"+& &as-aaa' d &a"a *e"dda" eada# $al " eeda de"ga" *aadg&a +"se/a'3 -a"g e'u!ua" u"'u &e"!aga s'a'us 7u+ da" *aadg&a leal -a"g &e"g"g"a" *euaha" &+dea'# Dala& *es*e'3 's, uusa" *e"dda" adalah &elaua" e3les 's, 'ehada* 'he d+&"a"' de+l+g- e aah 'a"s3+&as s+sal# Tugas u'a&a *e"dda" adalah &e"4*'aa" ua"g aga sa* 's 'ehada* ss'e& da" su'u e'daadla", se'a &elaua" de+"s'us da" ad/+as &e"u!u ss'e& s+sal -a"g leh adl# Pe"dda" 'da &u"g" da" 'da sa esa* "e'al, esa* +!e'3 &au*u" e!aa de"ga" &as-aaa' (de'a4h&e"') se*e' a"!ua" *+s'/s&e# Vs *e"dda" adalah &elaua" ' 'ehada* ss'e& d+&"a" seaga
*e&haa" 'ehada* a-a' e4l da" -a"g 'e'"das u"'u &e"4*'a ss'e& s+sal au da" leh adl# Dala& *es*e'3 's, *e"dda" haus &a&*u &e"4*'aa" ua"g u"'u &e"gde"'3as da" &e"ga"alss se4aa eas da" 's u"'u 'a"s3+&as s+sal# De"ga" a'a la", seaga&a"a -a"g dsa&*aa" D-aaa (2;
&elha' as*e &a"usa &e"!ad aa *e"-ea &asalah &as-aaa'# Dala& esadaa" " &asalah e'a, ea'/'as "eed 3+ a4he/e&e"' da"gga* seaga sua'u *euaha" s+sal# Jad dala& &e"ga"alss &e"ga*a sua'u &as-aaa' &s", ag &eea dseaa" ae"a salah &as-aaa' se"d, -a" &eea &alas, 'da &e&l !0a e0as0sa'aa", a'au 'da &e&l uda-a &e&a"gu", da" se'eus"-a# Oleh ae"a 'u &a" *+0e de/el+*&e"' adalah sua'u -a"g dhaa*a" aa" &e"!ad *e&4u *euaha"# Pe"dda" dala& +"'es " !uga 'da &e&*e'a"-aa" ss'e& da" s'u'u, aha" ss'e& da" s'u'u -a"g ada adalah sudah a da" e"a, &eu*aa" 3a'+ g/e" +leh sea 'u 'da *elu d*e'a"-aa"# Tugas se+lah adalah aga&a"a &e&ua' da" &e"gaaha" aga &ud sa &asu eada*'as de"ga" ss'e& -a"g sudah e"a 'eseu'# Paadga&a u&a' &+de"s -a"g &e"ggu"aa" *aha& *e"dda" leal da*a' da'ag+a" edala& esadaa" "a3# Kesadaa" e'ga dseu' seaga esadaa" K's# Kesadaa" " leh &elha' as*e ss'e& da" s'u'u seaga su&e &asalah# Pe"dea'a" s'u'ual &e"gh"da la& 'he /4'&s da" leh &e"ga"alss u"'u se4aa 's &e"-ada s'u'u da" s-s'e& s+sal , *+l', e+"+& da" uda-a, da" aa'"-a *ada eadaa" &as-aaa'# Paadg&a 's dala& *e"dda", &ela'h &ud u"'u &a&*u &e"gde"'3as e'daadla" dala& ss'e& da" s'u'u -a"g ada, e&uda" &a&*u &elaua" a"alss aga&a"a ss'e& da" s'u'u 'u ee!a, se'a aga&a"a &e"'a"s3+&asa""-a# Tugas *e"dda" dala& *aadg&a 's adalah &e"4*'aa" ua"g da" esela&a'a" aga *ese'a dd 'ela' dala& sua'u *+ses *e"4*'aa" s'u'u -a"g se4aa 3u"da&e"'al au da" leh a# Paadg&a u&a' Isla& 'a"s3+&a'3 -a"g &e"ggu"a" &+del *e"dda" 's da*a' da'ag+a" edala& esadaa" 's# Dala& *e&e'aa" da'as, ss'e& *e"dda" d I"d+"esa sela&a " &ash !auh u"'u da'ag+a" *e"dda" 's# Da*a' *ula da'aa", dala& 'aa* 'e'e"'u *e"dda" 'a !us'u 'e!ea dala& *aadg&a +"se/a'3, &es*u" alau dlha' se4aa u&u& *e"dda" "as+"al 'e&asu dala& &a"s'ea& leal# $al " d'a"da de"ga" ada"-a */a'sas *e"dda", &+del su!e.+!e (0alau se4aa de -ue saa' " &e"ggu"aa" &+del KTSP), se'a +e"'as"-a -a"g e"'al de"ga" d+l+g a*'als&e# Ke'a 'a &e&"4a"ga" &asalah haea' *e"dda" ea' 'a &e&4aaa" as*e +"'+l+gs da *e"dda" 'u se"d# Me&*e&asalaha" 'e"'a"g a*a 'u see"a"-a *e"dda"# Pe"dda" &eu*aa" "s'u&e" (ala') ag &a"usa -a"g &e"ga!aa" 'e"'a"g aga&a"a e*elau, e'"da, e+&u"as, e3 dala& &e"ghada* *+le&a'a ehdu*a"# De"ga" a'a la", *e"dda" &eu*aa" &eda u"'u &e&a"usaa" &a"usa# Ma"usa adalah &ahlu e3, d&a"a aa'es' " &e&edaa" d"-a de"ga" &ahlu -a"g la"# Melalu *e"dda", dhaa*a" *a's*a" dd &a&*u e*ea" a'3 dala& &e"4ea* segala *e"ge'ahua" seh"gga da &a&*u &e"ge"al d"-a da" l"gu"ga""-a# Pada 'aha* a0al *ee&a"ga" &a"usa, *+ses *e"dda" ela"gsu"g sa"ga' sedeha"a# Ta"s3+&as *e"ge'ahua" da" '"gah lau la"gsu"g dda*a' a"a.a"a da +a"g 'ua &eea# Dala& *ee&a"ga" sela"!u'"-a, se"g +&*les'as *e&asalaha" -a"g dhada* +leh &a"usa, *e"dda" 'da lag &e"!ad &+"+*+l *aa +a"g 'ua# Mula 'eda*a' +a"g la" -a"g se4aa husus &elua"ga" 0a'u"-a de"ga" de &ala" 'e'e"'u# I"lah -a"g &e"!ad *e&ulaa" da "s''us+"alsas *e"dda" e"a&a se+lah# Ka'a se+lah se"d easal da ahasa la'" s4+lae -a"g ea' 0a'u se"gga"g# Na&u", eeadaa" se+lah ('e&asu !uga u"/es'as) seaa"g " 'a leh da u&ah.&aa" 4e*a' sa! se&a4a& M4D+"alds, -a"g ha"-a &e"gu'a&aa" 4'a da" *+du'/'as u"'u &e&e"uh 'age' elulusa" elaa# De"ga" *+la *e"dda" -a"g de&a" alh.alh *+du -a"g dhasla" &e"!ad 's da" eual'as# Bsa. sa 'e!ad *e&+d+ha" se4aa ss'e&a's# K+"ds -a"g se*e' " l+* de"ga" e"'u Bada" $uu& Ml Negaa (B$MN) -a"g seaa"g " seda"g &aa dgagas d eea*a *eguua" '"gg "ege# B$MN &e"ga"daa" ada"-a e&a"da" da ' a* PTN dala& hal aade& &au*u" eua"ga"# Ke&a"da" la"'as da'a" seaga leg'&as u"'u &eau* sea"-a. a"-a"-a *e&asua" ag B$MN, d&a"a !a 'da d&a"g de"ga" su&e da-a -a"g &u&*u" dala& PTN 'eseu' &aa aa" &e"gaah *ada sa* -a"g *ag&a's (&e"ge!a eu"'u"ga" se&a'a)# %"'u &egh"da *ag&a's&e dala& du"a *e"dda", &aa se&ua haus de&ala" *ada haea' *e"dda", seh"gga *aadg&a -a"g d*aa *u" !uga sesua de"ga" 'u!ua" *e"dda" 'u se"d#
KESIMP%LAN Da uaa" d a'as da*a' ds&*ula" ah0a La"dasa" O"'+l+g, E*s'e&+l+g da" As+l+g (*ag&a's) dala& Ma"age&e" *e"dda" &e&*u"-a *ea" *e"'"g dala& : 2# Me"e"'ua" "la."la 3l+s+3s dala& *e"ge&a"ga" &a"a!e&e" *e"dda"# 6# Dasa +"'+l+g &a"a!e&e" *e"dda" adalah +!e &a'e &a"!e&e" *e"dda" alah ss &a"a!e&e" -a"g &e"ga'u seluuh ega'a" e*e"dda", -a'u, Pee"4a"aa", *e"g+ga"sasa", Pe"geaha" (&+'/as, e*e&&*"a", *e"ga&la" e*u'usa", +&+"as, ++d"as, da" "eg+sas se'a *e"ge&a"ga" +ga"sas) da" *e"ge"dala" (Mel*u' Pe&a"'aua",*e"laa", da" *ela*+a"# # Dasa e*s'e&+l+gs d*elua" dala& &a"a!e&e" *e"dda" a'au *aa l&u *e"dda" de& &e"ge&a"ga" l&u"-a se4aa *+du'3 da" e'a"ggu"g !a0a# =# Dasa As+l+gs Ma"age&e" Pe"dda" adalah Ke&a"3aa'a" 'e+ Ma"a!e&e" *e"dda" 'da ha"-a *elu seaga l&u -a"g +'+"+& 'e'a* !uga d*elua" u"'u &e&ea" dasa -a"g sea.a"-a ag *e"dda" seaga *+ses *e&uda-aa" &a"usa se4aa eada# Oleh ae"a 'u "la &a"a!e&e" *e"dda"# SARAN Bedasaa" es&*ula" da'as, &aa se'a* *e&ahasa" &e"ge"a l&u *e"ge'ahua" dhaa*a" &elalu a!a" la"dasa" 3l+s+3s, -a'u +"'+l+g, e*s'e&+l+g da" as+l+g aga su*a-a u*a-a da" usaha -a"g &e"!ad *+ga& dala& &a"a!e&e" *e"dda" da*a' d*e'a"ggu"g!a0aa" se4aa l&ah#