Eski Önasya Toplumlarında Suç Kavramı Ve Ceza

ffi rd"J

1üM I 1ıılll ılllı

" ... Tiıırr 1'ırsılırcla, "cğer'' ecilıtı ile

Lııı

llil

ilıll ı1lıl

69253

bcliı'tileır tek tek sı-ıç c1,leırrlerilri ı,e buır1ıl'içiıl ()ılgt)tiilcıı cczılırtı

gösteı'clr lrrx([dele(', lniinlkiilr tlltlrığrıırclı sistCılr1ttiZc ctliIcıck, dedclxlristi1'. FIiçl'ıiıi gclrelleştil'ilrlriş lrtıkrık krıı'ııllıı'ı şc|
Hı-ıktll<çtılat, biı' lrrıl
ulsaflirllafık kc'ıırrıllrrı-ış so},rıt l(rıtallafdılı ohlşitlr lrı.ıkı.lk sistcırılctiııiıl ll(lciü( l(olrrx Iırr1ııı'atotltığrı'rrcllı cır'tı}.ıl çıl
Htlktlkçı.ıllrı'ı gölc, çıılıllılıilcceli lrcr'şc1.i tck tck ırllclclclcı'l'ııIiırtlc slı).:ırak, lrcı'biri içiır a)'r'ı cczlılıı'slr1ıt:ıırr;ü< )'ct'ilrc, s())'[ı(" Jıiı' [ııtsızlıl<

kır,tıırlı 1,ıı'ıtırak \Ie cvr'iırriırclc]
CeZx)'1

bı.ıırı g
ışıırrlıtlır'

Prof. Dı'. Bclk-rs Dillçol, l9'1J'ıc istıııl'ıtı['clıı tlı>ğcilı Aırkarıı'cla

htı|<ıık

tılIaırlı(lllitall

()rtlt()ğrr-'tiı-ııiıli

s()rll.il' Aıık:ıl'lı i'lırivct'sitclii,

l)il ı'c'iıırilr

-

Coğrılj,ı Iıılriiltesi Fliıitokıji Kilısiisii'ırclcır l96(ı'cla ılıt';:tııl lılt|ıl. l!6lll976 r,ıl1aı'ı uırısıııclir ı\ırltılıı Aı'ıltcl<ı1rı NIcclcııi1'ctlcı'i i\'lrizcsi'ntlc (.ivi 1,ıllııı ı'ıcllt istlııılıtll Arl
),azılı 'fabletlcı.Arşiı'i Şcfi olırık görcı.

1,lr

Pı'

1977

7t'}

üırir.ersitesi tsc]elıil.lrt ]]lıt
lıiliırıse] clcr.gilercle clliyi :tşkıır 1l1'ışttt'tllxsl 1'ı1'ııllltııı-ıııştır Tiirk

Eskiçığ Biliırrleri Iırstitiisii ii1'csicliı'

rsBN 975-8A7-O71-1 9

799758

o7

0717

ll ] ]lI

BELKls DiNçoL

rünr nnirı KURUMU rürÜpıınxrsi KAYrr

No.,.-j..088.8'6

YERNo.

"'

,A-E/6.599-.

EsKı öıunsyn ToPLUMLARıNDA

sUç KAVRAMı VE CEZA

. '.1irılil} ^, :_'

'.

i.,

''

ı ı;pııı1.{

\p rüır

psrciÇ,q.Ğ

ıiı-iıı,ııpıi aNsrirÜsÜ

YAYINLARI: 22

POPÜLER DiZi: |7

ISBN

975.807-071-l

@ Belkıs Dinço|, 200J

Blrinci Baskı istanbul 2003 (1000 adet)

Bu kitap

-

Popiilef Dizi Teknik Sekıereri Hasan Peker Kapak Resmi

Hammurabi stelinin üst kısmı Baskı

Graphis Matbaa

Yapım

\0

ö0

00

öo

o.

o o n \0

l;ı

&

Dağınm

Ege Yayınları Tel: +90 (212) 249 0520 .244 75Zl (3 hat) Faks: +90 (2lZ) 244 3209 [email protected]

Türk Fskiçağ Bilimleri Enstitüsü Ekrem Tur Sokak, No:4 80060 Beyoğlu - istanbul Tef: +90 (212) 292.0963 ww.tebe.org

5"'''J1LDe}'ri-,: -1;rle Ç-Li.,,,! Bi\i*terJ €nı+ilc:i | 2oÜJ"

I

,apan Tobacco lnternational - Tüıkiye

maddı katkılarıyla basılmıştır

D i{?

içiı,ıoerıı_en Kayınualİdeın Ninıet Dİnçol' un değerli anıSına...

vrl

Önsöz

"'

Giriş

1

Süıner Yasaları Urukagina Reformları

5

lJrnammu Yasalan

5

Krallarının Yasaları ANl lTZSUSerisi

6

Lipit-iştarYasaları

7

Sami

5

6

Eşnunna Yasaları

7

Hammurabi Yasaları

8

Orta Assur Yasaları

9

Yeni Bdbil Yasaları

9

Hitit Yasaları

10

Suç

11

(Jrnammu Yasaları

tz tz

ANA ITTISU Serisi

I7

Eşnunna Yasaları Hammurabi Yasaları ora Asstır Yasaları

t3 t3 r4 t5

Ölü* C"o., Gerektiren Suçlar

Hitit Yasaları Diğer Suçlar

18

Yasalar Dışındaki Hukuki Metinler

t9

Yargı

ZO

..

Ceza

28

Ölü- C"ras,.'ın infaz Türleri ANA ITTISU SeTisi

78

Hanımtırabi Yasaları Orta Assur Yasaları

79

Hitit Yasaları

30

Tazminat

2.8

30 31

Ljrnanrrıu Yasaları

3l

Lipit-iştar Yasaları

37

Eşı_ıunna Yasaları

37

Hammurabi Yasaları orta Assur Yasaları

33

Hitit Yasaları

34

Sakatlama Cezaları

Hamııurabi Yasaları orta Assur Yasaları Diğer Ceza Türleri

öıısoz

)L

35

36 36 38

ANA ITTISU Serisi

3B

Hammurabi Yasaları

38

orta Assı_ır Yasaları Hitit Yasaları

.rö

39

Hapishaneler

39

Af Yetkisi

4r

Seçme Bibliyografya

4s

Resimler

4B

tarihinin Roma ile başladığr inancınrn değişmesine neden

işlenen göre, üç k bunu ölen da

kararı oluşturur' Buna

ldurtir ve her nedense r' Kadın durumu gizler ve idari makamlara bildirmez. olay, açığa çıkar ve isin kralı Ur_Ninurta'nın (M.Ö. |973-|896) önüne getirilir' Bunun üzerine, kral davanın incelenmesini, aynr zamanda mahkeme görevi de yapan Nippur kenti kuruluna verir' Kurulun, çeşitli mesleklerden olmakla birlikte, davalarda yargıç görevini üsdenen

on bir üyesinden dokuzu, kadını da cinayetten suclu bulur'

Fakat, diğer iki ı'iye buna itiraz eder ve derler ki: "Kadın ne yaptı ki, o öldürtilsün ?'' Kurul üyeleri bu sar,unmayı haklı bulurlar ve kadının cinayete kanlmadığınl, Susmaslnln onu' adalet karşı-

sında suçlu duruma dtiştirmedigini kabul ederler ve yalnızca

vii

üç katili idama yollarlar. Bu ablet üzerinde calışan n-ıüteveffa assyriolog Samuel N. Kramer, boyle bir dava kontısunda çağdaş Amerikan mahkemeleriırde ne gibi bir karar verileceğini öğrenmek ve aralarında yaklaşık dort bin yıllık bir zaman farkı olan iki toplunrdaki lrukuk anlayışını karşılasflrmak için, metnin çevirisini Pennsylvania Üniversitesi, Hukuk Fakültesi Dekanı olan ve |930-1945 yılları araslnda Aırrerika Birleşik Devletleri Yuksek Mahkemesi'nde yargıçlık yapan owen J. Roberts'a gonderir. Gelen cevap şoyledirı "Bizim yasalarııııza göre, kadln suç ortağı olarak kabul edilemez. Suç ortağl (fer'i fail) sayılmak icin, yalnızca cürmün işlendigini bilııek yeterli olınaz, cı-irml-in kabulti, Suçun islenınesiırde yardım ve yataklık etmek gerekmektedir''. Gonildtigri gibi, güırümüz yargıçlan bu dava hakloırda Nippur kenti kı_ırulu ile ayırı yalglya Varmıştır. Bı_ı çalışmada, okuyr-ıcuya

blr ffkir vermek açısından yararlı ola-

cağı düşüncesiyle, Eski onasya yasalarının yanl Slra' hukukun kökenleri ve gelişimi konusuna da kısaca değinilmiştir' Kapsamı

Turk Eskiçağ Bilimleri Enstitı_isü'nün Popüler Dizisinin boyuda rına uyacak ölçüde rutulan bu kitapçığın, basta hukukçı-llar olmak üzere, farklı ilgi alanlarındaki okurlara yararlı olacağını umarlm. Çalısmamın Enstini yayınları araslnda basılmasına karar veren Yönetim Kurulu'na ve basıııınl maddi olarak destekleyen JTI firması ve Kurı_ımşal işler Müdürü Sayın M. Ali Yula'ya teşekkurti borç bilirlm. Bayakada, 2003 Prof .

Vıll

Dr

Belkıs

DiNÇoL

cinİş Bir toplumu oluşfuran inşanların blrblrleriyle uyum içinde yaşayabilmeleri için, ahldk ve din kuralları, örf ve Adetler, hukuk normları gibi bazı ilkelere ve kurallara uymalan gerekir. Hukuk, toplum yaşamlnl düzenleyen uyulnrası zorunlu kurallar butı_inı-i olup, aynı zamanda devletin yaptlnm gricü ile donatılmıştır' Hukuku doğuran ana nedenler, toplumun nüfusunun yoğunlaşması, ekonomik açıdan gelişmiş olması ve güçlü bir merkezi iktidarın varlığldır. Hukukun organları sunlardır, 1) yasama : devletin yasa koyma, değiştirme ve kaldırma işlevi; 2) yafgl : devletin hukuk düzenini sağlamaya ilişkin işlevi olup, buıru mahkemeler aracılığı ile yerine getirmesi; 3) yrirutme

:

devletin yasaları uygulama işlevi.

Eski Önasya'da ele geçen en eski adalet belgesi, Sümer kralla-

rından Urukagina'ya (yak. MÖ B5l-7347) ait sosyal içerikli bir fermandır. Bilinen ilk yasa metni ise, yine bir Sümer kralı

olan lJrnammu (MÖ 7I|l-709q tarafından yazdırılmıştır. Eski Önasya yazılı yasalarınrn, örf ve Adet hukuktında o güne kadar geçerli olan kurallarla, aynı zamanda başyargıç olan krallar, yargıçlar Ve yar$ erkine sahlp dlger görevliler tarafindan verilen çeşitli mahkeme kararlarının toplanmasına dayandığı kabul edilir. Örf ve Adet/teamül hukuku bir toplumda kendi kendine oluşan ve sürekli yinelenerek yerleşen Adetlerin' zamanla yaptlrıma bağlanmasıyla (yani bunlara uyulması için zorlayıcı htiktmlerln tesis edilmesiyle) meydana gelen kurallar bütı_inü, yazılı olmayan hukuk olup, yazılı yasaların temelini oluşfurur. Günümüz ilkelleri üzerinde yapılan araştırmalar, bize Eskiçağ tarih öncesi toplumlannın hukuk evrimi hakkında fikir vermektedir, Genel olarak, az nüfiıslu ilkellerde kuralların 1

Belkıs Dinçol

Eski Önasya Toplumlarında Suç Kavramı ve Ceza

bir koı-ıtrol ile önleırııeye çalışıldığı gözlenııistir. Ayrıca, taıırı bı.ıyrı_ığı-ı olarak görı_ilen bı-ı kurallara Llymalrranın günal_ı olclıığtııra ir-ıaırılııası da, topllım dtizeninin sağlaırmasında etkili olırıaktac]ır. Topltıluk içi sorlınlarda' karşılıklılık veya tazııinat yoluna gic1ilmekte' kişilerin ve ailelerin arasınclaki sı.ıç eylemlerinde ise' kısasa

Sopa ile clövme yolı-ıyla tıygı_ılanırclı. Anıa, ekokırbaçlaırra Vcya ııe.lenlerle, olc]ürııek yerine, tazırrinat öcletııek veya

il_ı1A1iniıı' lrı-ıkı_ık clısı toplı_ıınŞal

kısas/göze göz dişe diş (talİon) yönteır-ıi tıygıılanınakmc]ır. Btı dlırı_ımcla, cezayı yerine getirmek zarar gören tarafın bireylerine cltişni$nclen, aileler araslncla kan gütme olaylarının yaygınlaşması kaçınılııaz l-ıale gelir. Bıınunla birlikte, zarar gören taraf dalra akılcı bir yontemle, özellikle ekonoırrik yararları göz öntine alarak, sı-ıçlurrurr tazıninat ödemesiıri kabul edebilirdi. Bu uyglılama' sar-ıığın "kendi başıııı satın alııası" olarak tanıırrlanır. Ktırallara karşı gelıneniır nim topluluğa zarar verırresi ve bir telrclit oluşfi_l rııas l c]tırı_ımlında, suçltıııun alaya alınması,

topluluk öntinde ktiçı_ik cltişürtilııes i, dıslanır-ıas ı, sütgl_ine yollann-ıası ve en köuı il-ıtimalle linç eclilmesi gibi yaptlrtmlar devreye girer. Daha kalabalık toplı-ımlarda ise, yargılama ve ceza verme yetkisine flilen sahip olan bir reis veya kral gibi, meı'kezi bir iktic]ar ortaya çıkar. Toplumsal yaşamın akışl içinde geleneksel olarak işleyen örf ve ddetler, sosyal kalıplar bu iktic]ar tarafından desteklenip clerlenerek, sözlü bir case law "vaka/içtil-ıat hukuku" haliı-ıe getirilir. ilkel topltımlarda din lle hukukun ic içe olması nedeniyle' Suç Ve günah kavraııları da birbirinclen ayrılnraz. Arrcak reis veya kral tarafından bazı eylemlerin yeni birtakıırr suçlar olarak kabul edilınesi durumunda, daha dünyevi (sekİİIer) olacaklarınc1an, bunlardaki grinal_ı anlayışı da daha zayıf olur. Ölü- ."ru''nı gerektiren suclar, kral veya reislerin mal_ıkemelerinde yargılanır ve bu Cezaya ancak onlar hükmedebilir, Örneğin, Batı Afrika'da yaşayan' neolidk ktiltıire sahip Aşanti toplumunda adam öldür-

me, intilrar, belli cinsel suçlar' yönetime ve ülkeye ihanet, kara büyü, kral, şef ve bunların görevlilerine yonelik saldırılar, bu ttir ağır cezalık sucları olusturmaktaydı. Ölti', CezaŞl' bas kesme,

,

İ.

noınik

yolu tercilr edilır-ıeğe başlanııalrküııı-lı_ı köle olarak satılırıası ise, adaın öldtirmeırirr giinah 6ıştı. Kızılderili Çeyen'lerde yollasayılması nedeniyle kan gtitnıe olmaz ve suçlı_ı sürgı-ine kesnıe organ bazı suçlarda, btiyı_ik l-ıafif Dalra şeflerin nırdı. (bı-ırı_lır, kı_ılak, c]uclak) ve hadım etırre gibi cezalara başvı_ırdııkla1do ol.,rd.,. Güniiııüzden çok önce yaşamlş olaır Eski Örro'yn

toplı_ııılarının da, taril_ı öırcesi evrelerinde bı-l örnek].ere benzeyeıı sözlü geleırek yasalarına sahip olduklarını cıkarsayabiliyortız. Bı_ııılar, daha sonra yazılı yasalarıır temelini ollışturrnlıştlır. Yazılı hukuk sistemlerinin ortaya çıkışı, lrukı_ıkun evriııleşn-ıesinde çok öı-ıeınli bir aşama olarak kabul edilmektedir. ÇLinkü böylelikle yargıçların, artık teamül hukukunı.ın her zamarr ve lıer yerde ayııı biçimde uygulanamayan sözlı_i kurallarına göre değil, tiim ülkede geçerli olan yazılı yasalara göre hükünr vernıeleri sağla ırınlşn

r.

Eski Önasya yasaları için bazı blhm adamları "çiviyazısı

lrukt

klı'' terimini kullanmaktadır. Buna göre, Mezopotaınya

topltımları tarihsel bir sıra içinde birbirlerinin hukı_ık sistemlerini ve yasalarını etkiledikleri gibi, çiviyazısı kullanan Hititler ve Hurriler de, l-ıukuki ve iktisadi belgelerini Stimer ve BAbil örneklerine göre düzenlemişlerdir. Bu belgelerin ve kavramların biçimsel olarak Sümer- Bdbil örnekleriyle esaslı benzerlikler gösterdikleri, çiviyazısı hukukı-ınun ibrani huktıkunu da etkilediği kabul edllir. Eski onasya yasalarının tunıti casuisfic (lrukukta her vakayı münferit olarak Ve ona ilişkin içerikle hıikme bağlama metodu, yani tek tek suç ey'emlerini art arda sıralayan yasa sistemi) blçimde düzenlenmiş yasa derlemeleridir,

Bunlar, kanun kitapları olarak kabul edilmezler ve genelde kodeks olarak adlandınlırlarsa da, bu modern terimin yanlış anlamalara yol açabileceği, çünkü en kapsamlı olan Hammurabi yasalarının bile, ülkede geçerli olan hukuk uygulamalarının ancak bir krsmınr yansıttığı şeklinde gönişler de bulunmaktadır. 3

Belkıs Dinçol

Tüm yasalarda, "eğer'' edatı ile başlayan şart cümleleriyle belirtilen tek tek suç eylemlerini ve bunlar için öngörülen cezaları göSteren maddeler, mtimkün olduğı-ıırca sistematize edilerek, derlenmiştir. Hiçbiri genelleştirilmis hukuk kuralları şeklincle değildir. Hukukçular, bir hukuk kaidesi yaratmakla, lrAkimlerin kararlarını arka arkaya sıralamanın çok farklı bir şey olcluğunu, önceden tasarlanarak konulmuş so1,'ı-ıt kurallar-

Eski Önasya Toplumlarında Suç Kavramı ve Ceza

clan oluşan hukuk sistemlerinin ancak Roma inrparatorluğunda ortaya çıktığını kabul etnrekteclir. Hukukçulara göre' çalınabile-

SÜMER YASALARı Urukagina (MÖ 2351 -2342) Reformları

cezalar SaptaıIak yerine, so},aıt biI lrırsızlık kavramı yaratmak Ve Cezayt buna göre tAyin etınek, l_ıukuk evrin-ıiırdeki i1eri bir aşaırıadır. Caşuİstİc hukukun en btiytik eksikligi, ele geçen maddeler dışındaki suç eylemleriıre ne gibi cezalar verıldigini anlaır-ıaınıza olanak vermeırresidir.

Eski Önasya'da, hak ve adalet tesis etmek için bir metiıı yazdıran ilk kişi, Sümer şehir devletlerinden I-agaş'ın kralı Urukagi na'dır. Yazdırdığı metin, bir yasa kolleksiyonu olmayıp, sosyal reforıı niteliglırdedir. Kral, kendisiniır ülkede adaleti tesis

cek her şeyi tek tek ııaddeler halinde sayarak, her biri icin ayrı

Şıınlı belirtmemiz gerekir ki, düzenleırre biçimleri (Hidt, Eşnuııa ve Orta Assur yasaları dısında, prolog/önsöz, maddeler ve epİIog/soıısöz'den oluşan kalıplaşınış drizeni) ve bazı maddelerin benzerlikleri bu yasaların blrblrlerinden etkilendiklerini gösterse de, asİanİk kokenli Süınerlerin, Samiırktaır Assur ve Babillllerin , Hİnt-Avrupalı Hitit|erin farklı örf ve ddetlere salrip olmaları ve bunların yasalarına yanŞlmas1 nedeniyle, hepsi aslında kendilerine özgri bir karaktere sahiptirler. Genel olarak her toplumda suç kabul edilen, adam öldürme, sakatla_ ma, hırsızlık, zina gibi eylemlerin yanl Slra' her yasada farklı norm ihldlleri bulunduğu ve çoğunlukla ayn1 tip suçlara farldı cezalar verlldigi saptanmaktadır. Örneğiı, talİon uygulaması Sünrer ve Hitit yasalarında gorülmezken, Saııi kabile geleneklerine bağlı kaldığı anlaşılan Assur ve Bffbil devletlerinin yasa1arında varlığını sürdürür. Ayrıca, içinde bulunulan coğrafi ııekina bağlı değişik yaşam biçimlerl de, farklı yasa maddelerinin ortaya cıkmasına yol açar. Örneğin, Hitit yasalarında rasdanmayan gemicilikle ilgili maddeler, Dicle ve Fırat nehirlerinin ulaşım Ve taS1macrlıkta kullanılabilmeleri nedeniyle 4

etmek için, tanrlça Ningirsu tarafindaır götevlendirildigiııi söyleınektedir. Tanrılar tarafindan adaleti sağlamak üzere gorevlendirilme temasl' dal_ıa sonraki yasa koyı-ıcular tarafindan

ilk suçlu affi da Urı.ıkagina reformunda yer almaktadır IMadde |4'78]: "(Urukagina) odemedikleri borçtan dolayı hapis olan Lagaş'lıları, (borçlu da sıkça kullanılmıştır. Tarihteki

oldukları) arpadan, hırsızlıktan, öldürmeden dolayı hapis olan Lagaş'lıları me[lnun etti (ve) yıkadı (affetd), özgürlüklerini koydu (verdi)." Yetim ve dulu, kuwetli adam ezmesin diye, Ningirsu ile Urukagina bir sözleşme yaptılar''.

Urnammu (M.o 2111-2094) Yasaları ilk gerçek yasa metni, Sümer şehir devlederinden III. Ur şülalesinin ktırucusu lJrnammu tarafindan yazdırılmıştır. Üç tabletten oluşmaktadır; epilogu yoktur. Kral, tanrıça Nanna'nın desteği ile ülkeye adaleti koyduğunu, dtişmanlık ve konilugu silahla dondtirdugrinü (uzaklaştlrdığını), aıtık öksüztin zengine, dul kadının kuwetli adama teslim edllmedlgini soylemektedir, Yasa, yalan yere suçlamalar, kaçak koleler, yaralamalar, birinin tarlasına Zarar Verlne gibi konularl içerir. 5

Belkıs Dinçol

sAMı KRALLAR TARAF!NDAN MEYDANA GETiRiLEN YASALAR Sıimer şehir devletlerini lrAkin-ıiyeti altına alarak ı_ııerkezi bir kralhk ktıran Ur şelrrinin III. biıryılıır sonlarında Elamlılar tarafınclarr yıkılııas ından Son I_a' Stinrerliler bir claha yönetici ı-ı1ı-ıs olııa şanslnl elc]e ec]emec]i1er' Yıkılan Stiıner şel-ıirleriır_

Ur clevletiı_ıin çökırresinin başlıca nec]eırlerinc]en lıiri olan Batı Seııitik Aını_ırrlılar olınak ı-izere Saırri lralkların de, başta

Saıni kralların eliı-ıe geçtı. Böylece Saııiler btı btılgecle lreklm gtiç lraline geldiler. Siinrerce bir sı-ire sorrr'a koırı'ışı_ılırıaz o1dlıysa da, ketip okı_ıllarında çok ı.ızı_ıır sı_ire öğretiırri ve klıllanıııl stirc'lıirailclti ve böylece Stimer dih ve ktilttirti yaşatılclı. Ur krallığının yıkılışından Sonfa bölgede eı-ı gtiçll_isii isin ve Larsa olmak ı-izeıe bircok şehir c'levleti kı_ırı_ıldı-ı. Btı döneın Babil krah Hamııı-ırabi'ırin (1793yogı.ıı-ıluguı arttı Ve yönetim

1

750) egeırreırligiı-ıe kadar stirclli.

ANA

ITT1ĞaJ"

Serisi

Bir okul (:r,.nug.gA "tablet evi") kitabınıır, Eski Bdbil çağı_ na (2003-1595) ait Nippur ve Assı-ır kopyaları olarak, iki nüsha halinde ele geçmiş bir yasa metnidir. Seri halincleki ııetin, katiplere hukukı belgelerin dı.izenlenmesinde kı-ıllanıla cak ifade formı-illeriıri öğretmek üzere yazılmıstır. StimerceAkkadca olmak üzere iki dillı (bİIİnguis) olup yedi tabletten ibarettir. 1. Tablet, seriye adını Veren Ve sözleşme dilinc]en alınan ANA ITTISU "vadesi gelinceye kadar'' ifadeşi ile başlar. 7. Tablet özellikle aile hlıkuklı ile ilgili maddeler icerir.

Eski Önasya Toplumlarıııda Suç Kavramı ve Ceza

ı iDıt-iştar (MÖ 1934'1924) Yasaları' Zrrı aanıl Devri

olııakla birlikte, Stiııer kiilniriiııiin lrentiz Bir Saıni ıı-ıerkezi gtiçlii oldlığıı isiır şel-ıriniır beşiırci kralı Lipit-iştar, lo,-'ı, "" topltıırrJı geçerli töre yasalarını Stiırrer dilinc]e yazdlrmıştır. geleı-ıeklerini Yor.lu.,,' nc ka.]arıırıır Stinıer rre kadarınııı Sami belirleı_ıeınezse cle l-ıer ikisiniır bir karışıııı olarak taın Vanstttlğl geçeı-ı lcsıırr, esas ııetnin ntdrgl,r_r., .llişüı-ıınek yanlış olnraz. Ele ve ır-ıacldeleriır olır-ıalıdır. Düzenlenr'ı'ıesi kac]ar biri yaklaşık beşte konlıları açısından Hamııtırabi yasalarının prototipi olcJuğrı kabtıl eclilir. Kendisini aynı zamanc1a, Slimer ve Akkac] kralı olarak tanıtaı-ı Lipit iştar, c1aha öırceki yasa koyllcular gibi adaleti sağlaır_ıa görevini tarırılardan aldığıı-ıı söylen-ıekte, ayrlca' 1izeriıre " kolelik konını-ış olan'' (: köleleştirilıniş) Nippı_ır' ı-ın, Ür'.,r-', isir-ı' in, Süııer ve Akkad' ın evletlarının özgtirlriklerini ve eşitliklerini sağladlğını belirtır_ıektedir. Mevclıt ııetiır, bal-ıçe ve arla ilrlAlleri, köleler' aile ve Veraset l-ıı_lkukı-ı, l-ıa1vaı-ı kirala_ ma ile ilgili ııaclcleler içerir. Kral, yasa tablederir-ıin sonsözüıncle' isin şelrrincle yasa ııacldelerini içeren blr sre1(_ yazıtlı ve/veya kabartııalı' l-ıerlrangi bir yapıdan bağımsız cılarak duran, clikili raş levha) dlktirdiglnden söz etmekle birlikte, bu stel kazılarda ele geçmemiştir.

Eşnunna Yasaları Eşnı-lrrna kra1lığı yasaları (ESki Bebil devri, 18. Yüzyıl başları;

kral Dacluşa zamanırrda yazdırıldığı tahmin edllmektedtr). Elimizdeki ilk Akkadca yasa kodeksidir. Eşntınna şehrinin yerli yasalarl olmalıdır. 60 paragrafllk bir kısmı ele geçmiştir, Epilogu yoktur. Fiyat ve kira bedelleri ayarlaııası, hırsızlık, alışveriş, borç verme, haksız yere haczetme, yaralama, köle hı_ıkuku, ha1van zararları, boşanma gibi kontıları kapsar.

* (t

Metinde çeviriyazıda kullanılan s, S karakterleri, ş, S olarak oktıntır 7

_ş Belkıs DinçoI

Hammurabı (Mo 1 793-1 750) Yasaları, Eskİ BAbil Devri Bdbil kralı Hammurabi, şehir devletlerini zaptedip, Sümer ve Akkad ülkelerini bir imparatorluk halinde birleştirerek' grçlti bir merkezi htikümet kurmuştur. Ülkesinde geçerli örf ve Adet hukukunu, hekimlerin verdikleri kararları, emrindeki üst duzeydeki lrukukçulara mümkün olduğunca mantıklı bir sıra_ lamayla derletip, kısmen üzerinde reformlar yaparak, 282 maddelik geniş bir kanun kodeksi meydana getirmiş ve BAbil sehrinde Esagila tapınağında kendi heykelinin önüne dlktlrdi_ ği dİorİt taşından bir stel üzerine bunları yazdırarak halka ildn etmistir. Bununla birlikte, o devre ait çok sayıda belge ve ınektup, toplumsal ve adli uygulamanın yasalarda yansıtıldığından çok daha kapsamlı olduğunu, Hammurabi'nin tı_im ülkenin yasalarını kodifİye (kodex haline getirmek) ettiremedi_ ğini ya da ettirmediğini gosterir. Yazdırdığı yasalar aynı zamanda kendl hı_iktimrdnlığını gı_içlendirmeğe ve güctinün dayanağını korumaya katkı sağlıyordu. O da diğerleri gibi yasama yetkisini

tanrılardan aldığını, ülkede adaleti güneş tanrlslnln emriyle tesis ettiğini ifade ediyordu, Sonsözde sütun XLVIII, 1-19. satırlarda şöyle demektedir: "Hakkı yenilmiş ve şikdyeti olan bir adam, adaletin kralı olan benim heykelimin önüne gelsin, Yazılı stelimi okusun; kıymetli sözlerime kulak versin. Stelim, ona davasını aydınlatsın (:ona açıklasın); davasrnr anlasın; kalbi ferahlasın". Kral, metnin devamında kendisinden sonra tahta geçecek olanların, steli üzerine yazdırdığı adalet sözlerini dikkate almasını, koyduğrı ülke yasalarını ve karara bağladığı htiktimleri değiştirmemesini istemektedir, Genel olarak ele alırsak, yasa maddeleri, adaletin yerine getirilmesine karşl suçlar, mülke karşı islenen suclar, arazi ve ev, ticaret ve alışveriş,

evlilik ve aile mülkiyeti, saldırı ve sakatlama, meslek adamlarınca islenen suçlar, fiyatlar ve ücretler, köle haklan gibi konuları icerir. Hammurabi yasalarının başka stellere de yazdırıldığı, B

Eski Önasya Toplumlarında Suç Kavramı ve Ceza

boltiınlerinin tabletlere kopya ecllldigi hin Yıl boylınca çeşitli okullarmda okutuldugtr bihnmektedlr' u" kntip

orta Assur Yasaları 3ncı-i çeyreğine taril_ılenirler. Assur Yaklaşık olarak II' binyı|ıı-ı tablet l-ıalinde ele gecen btı yasa 14 olarak esas kazılarında (A tabletı) 59 maddelik kolleksiyontınun en iyi korunmtış olanı

olup, kadınların hak ve görevleri ile ilgili kontıları içerir, Diğerleri ise, A tableti kadar sağlam olnrayıp, çeşitli hııkuksal (toprak mülkiyeti' alaıılardaki yasa madclelerini yansıtırlar gayrimenkul l_ıı_ıkı_ıkı'ı' koleler ve borçlar gibi). Tabletlerin niınünün aynl yer ve zaırıanda tek bir elden çıknıadıkları aırlasılııaktadır. Dikkati çeken htısus, maddelerin çoğunuı_ı aynı konuya bağlı o1arak geliştirilen varsayıınlarla zer-ıginleştirilmiş olııaları, başka bir deyişle, bir konuda akla gelebilecek lrer olasılığ aynl madde içinde ele alarak, bir tur genelleıne yapmaya yasaçalışmalarıdır. Bu yasanrn lrazırlanmasında Hammı-ırabi larından yararlanıldığı kabul edilmekle birlikte, kendinden önceki yasalardan daha etraflı ve sistematik olduğı_ı, ayrlca hukukçuların şerhlerini içeren daha gelişkin bir yasa metni olduğu Saptanmlştır. Gtiçlti bir devlet arılayışı olan Asşur'un bı_inyesine uygun Sert yaptlnmlar içeren yasalardır.

Yeni BAbil Yasaları Yeni Bdbil devrine ait (MÖ 675 539) kırık bir tablet; okunabilen on paragraf evhhk Ve Veraset ile ilgilidir. Farklı bir yanı, maddelerinin diger yasalardaki gibi "eğer'' kelimesi ile değil, "bir erkeffiir kadın ki'' ifadesi ile başlamasıdır. Bu yasaların dışında, kralların tahta geçtikleri zaman yazdırdıkları fernranlar ele geçmiştir. Bir tı-ir adalet belgeleri olan bu fermanlarda krallar, memurlara ve halka, ülkede adaleti ve eşitligi sağlamak için halkın bir kısmının üzerindeki ağır borçları 9

Belkıs Dinçol

sildiklerini ve borçlı.ıları affettiklerini ildır eclerler' aynl zamanda halka eşitlik ve adalet vaadederlerdi. Btı bize, sarfedilen tim çabalara karsın, yasaların toplum içincleki kotıilıigti yok etııeğe ve ac{aleti sağlaııaya yetmediğini gösteriyor. Esaseı-ı Eski Önasya yasalarındaki aclalet, l-ıerkese yasa önı-ınde eşit haklar verır-ıek aı-ılamına gelııiyordrı' Çağıır aclaleti, l_ıerkese toplum içiırcleki yeriııin kendisine kazandırc-lığı hakkı garaırti etmeyi aırraçlıyordu. Genel aıılan-ıda özgiirlük yoktı_ı, lrer toplum kes iır_ıinin belirlerın-ıis özgıirltik alaı-ıları vardı.

HıTIT YASALARI Boğazköy kazılarında kanrın maddelerini iceren iki farkh Seri ve bunlarıır çeşitli zamanlarda yapılan kopyaları ile, inparator-

luğ-ın son evrelerincle yazılııls olan, bunlara paralel bir nı-islra ele gecmistir. Toplam 2OO paragra/kanı_ın maddesinden

oluşan serilercleıı birincisi (Madc-le 1 1O0) ,,eğer bir adam',, ikincisi (Madde 101-200) "eğer tizı_im bağları" sözleri ile başlar. Yaşaların, Eski Hitit devleti zamar-ıında (Mo 165015OO) yazdırıldığı anlasılııaktadır Buııuırla birlikte, elimizdeki en eski nüshanın da daha önceki huk.ık kaidelerinin reforma uğramls şekli oldugu, metindeki bazı maddelere ilişkin yaptırımlar icin "eskideı (karu) şöyle yapılırdı, şimdi ise (kinuna) boyle yapılır" ifadesinin kullanılmaslndan anlasılmaktadır. Öngörülen yenilikler, ceza indirimleri' ölüm cezalarında kısıtlamalar, iskence ile öldtirmenin kaldırılması gibi, daha insaırcıl yaklaşııılardır. Atıfta b.ıl.lnulan eski yasanın, örf ve Aclet yasaları olması da muhteırreidir. Benzer eylemlerin genellikle arka arkaya sıralanması, belirli bir düzenlemeye göre yazıldığınl gösterirı insan hayatına ve bedenine yonelik suçlar, aile huk.ıku, toprağın işlenişi ile ilgili "tlmar" hakları, lra1vanlarln korunması ve cinsel suclar gibi, Tabletlerde, bunları yazdıran kralın adı verilmemistir. Prolog ve epilogu olmadığı icin, kralın yasama yetkisini tanrılardan nasıl aldığı belli degildlr 10

Eski Önasya Toplı-ımlarlnda Suç Kavraml ve Ceza

lilkede adaleti sağlayanın güneş tanrıaııa, diğer ır-ıetinlerden, bildiğiır-ıiz için, kralı görevleırclitenirı de bı_ı tanrı. sr olduğı_ınlı Bir clua ınetninde cına şöyle seslenilo1cluğurıı-l soyleyebiliriz. mektedir "Ey Gtiıreş Tanrısı! Ülkelerln töreleriıri sen tayin edersin''. Gtineş Tanrısl aynı zaııanda yarglc olarak, handanza hanneğnağ iShaj "hükmıin ddil efenc]isi" sıfatıyla tar-ııınlanmaktadır.

sUç Gerek Mezopotamya'da, gerekse Hitit dı-inyasında iıısanoğlunun gtinalra Ve SLlça yatkın oldugu inancı yaygındı. Bir Stiııer bı-ı clüştince şöyle dile getirilmiştirı "Doğn.l ve c'ltirüst şiirincle

bir söz söyltiyor akıllı bilgiııler, asla güiırahsız bir çocuk bir ahneden doğamaz''. Ya cla başka blr lfadeyle "günahsız bir geııç en eski zaınanlarc]an beri yokü-ı". Hltit kralı II. Murşili'ırin (MÖ 1343-1310) veba dualarınc]a da aynı inanç vı-ırgı-ılanır: "evet doğrı-ıclur, insanoğlı-ı güı-ıalrkArdır, babanııı gunal-ıl oğluna geçer' beıiıı babaıııır gı_inahı c]a bana geçti". Eski Önasya dtinyasında Suç Ve gı_inah kavralılarl lreniiz birbirinden ayrıl mlş değildi; örneğin, Hititçe wağtul keliııesi her iki anlamı da içerııekteydi. Bir Stimer il^hisinde, tanrıça Nanşe'nin insanlığı yargıladığı boltimde, kotti işler yapan fena insanln tarifi "kantınsuz yolda gezen, isyanla ellerini kaldıran, geçerli olan Adetleri aşan, arrlasmaları bozan" kişi olarak verilmektedir. Hitit metinlerinde, dürüst insanların tanrıların indlnde iyi olduğu ve tanrıların onları hep temize çıkardıkları vurgulanmaktadır.

Genel olarak baktığımızda' Eski onasya topluıılarının htıkuka bakış açısı dinsel olmakla beraber, yasalarınln, btiyuctiltikle ilgili bazı maddeler dışında, sivil l-ıayatla ilgili oldı-ığı-ı görü1ür Yasalarda, ağır yada daha hafif suç oltışruran benzer eylemlere uygı-ılanan cezalarln, toplumlarııı karakterlerine göre bazen 11

Toplumlarında Suç Kavramı Eski Önasya

Belkıs Dinçol

veCeza

aynr tıirde, bazen de tıimüyle farklı oldugu gozlemlenir gln bazı yasalarda ö1 u mle cezal and ırılan hırsızlık

baz v AS al arda tazmi n a t cez AS yete r go rul m u ştü r kars 1n evli bir kadının kocasın ba şka blr erke kle ..1 .. her yasada olumu gerektiren ağı r blr SUC olarak kabul tir Eski önasya' da toplumun lkt ana sosyal sınıfinı htirler ve kölelere yasalar farklı şekilde uygulan Genel olarak, kolelere karsı islenen suçlarda cezalar yarr ..t.. hafifletilmektedlr Kölelere olum VC sakatlama cezalarınrn sık uygulanması da dlkkat çeker. Yasalar koleleri başka lara karş I, yarl n1s betinde de o lsa ko rumakl a birlikte, efendilerine karş gelmelerini bağışlamı yordu. Eskı yasalarınrn bir kısmının elimize eksik olarak geçmesine sırada geçerli olan nim hukuk kurallarını yansı karşın, bu yasalarda hürler tarafindan işlenen ve ölüm gerektiren belli başlı sucların gözden geçirilerek, karşılastırılması, Eski Onasya dünyası.nın Suç Ve Ceza konusunda bir fiklr vermek acrsından yararlı olacaknr.

olüm Cezası Gerektiren Suçlar LJrnammu Yasaları (Jrnammu yasalarında, adam oldürme (Madde 1), (Madde 2), henüz bakıre olan evli bir kadına tecavüz 6) gibl suçların cezası ölümdtır. ilglnç olan, evli bir başka bir erkekle zina yapması durumunda, yalnızca öldtirrılmesidir (Madde 7).

ANA ITTIğU Serisi ANA iTTrsU yasalarında kocasından

nefret edip,

den bir kadını nehre atnkları halde, aynı davranışa koca az bir tazminada kurnılmakadır (sütıın IV 1 ve

Yasaları yasalannda' sarava veya taplnağa ait eşyayı çalmak (birçok safin almak (Madde 6); hırsızlık yapmak bir örneğin: Madde 7 8 77 çalınmış ya da kayıp olduğunu şahitlerle olmak VC buna hakkıyla sahip

(Madde 9); blr adamın kuçuk çocuğunu 14); sarayın veya bir MUSKENUM'un kadın köleşini şehir kapısından çıkartmak, yani kaçmasıetmek (Madde 15); saraya veya MUSKENUM'a ait köleyi evinde saklayıp, tellAl çağırtıldığı halde, geri (Madde 16); kırda buldugu bir köleyi evinde alıkoy19); canla ilgili bir davada yalancı şahidik yapmak birini yalan yere cinayetle suçlamak (Madde 1); gittiği yangında ev sahibinin malından bir şey .t3

12

Belkıs Dinçol

top|anclığıı-ıcla, Lıı_ınları yakalaünazsa (Madc]e 1 09) cezası öltişdii. Maııastırda otı-ırınayaır bir NADITU veya ENTU ralribesi, L-ıira içııek için ııeyl-ıaneye giderse ve bira icerse, oldtirtilıirclti (Maclcle 110). Aile lrtıkı_ıkı_ı ile ilgili öliim cezaları ise şöyle sıralanabilir: zina (Maclde I79); bir aclaııın, l-ıeır|iz baba evinc]e otlıran evli bir kıza tecavriz etırresi (Madde 13O); kocası zorla alıp göttirtilen bir kaclınıır, eviı_ıde yiyeceği varken, başka bir eve gitırresi (Madde 133); naırıı_ısı-ını-ı kortın-ıaclığı ve kocasıırı ktiçrık dtişııı'dtigrı lralcle, bir kaclınıı-ı, kocasının evhhk lrakları_ nı redc]etııesi (Maclde 143); bir kac{ının başka bir erkek için kocasını öldtirtııesi (Madde 153); bir adaır-ıın babasının öltiıı.inclen sonra keııc]i annesiyle yatmas1 (Maclcle 157). Bir adaının gelinl ile yatlrrası c1tırtıırrı_lnc_la, eğer oğ1ı.ı lreırüz karısı ile yatııalrrıssa, adaıııı_ı yaptığı ağır' sı_ıc sayılınıyor ve tazminat öc]eırresi yeterli oluyorclı_ı aııa eğer oğlı.ı karısı ile daha öırce yatıılssa a.laııın cezası öltiır-ıclti (Madde 155). Kolelerle ilgili n-ıacldeierclen biriırcle, bir kolenın kolelik belirtisi olon ,o.-,, köle olduğuı aırlasılııayacak bir şekilcle bir berbere zcırla'traş ettiren bir adaııa öliim cezası verilcligi göriilmektedir (Maclc]e

r77).

orta Assur Yasaları Orta Assur yasalarınc1a, evli bir kadınl bir meyclaırclan gecerken yakalayıp, karsı koyınasına rağnren, tecawiz ec]en bir aclanr oldurtilmekte, kaclın SLlCŞLlz sayıln-ıaktadır (Maclde 12); evli bir 14

Toplumlarında Suç Kavraıı-ıı ve Ceza Eski Önasya

Hitit Yasaları

Hitit devletirıin kı_ırucı-ıstı L HattLışill'ye (MÖ 16501620) ait olılı-ığu sarrılan bir metincle kral, koyduğu önemli bir yasağa uymayaıılarıır kafalarlnın kesilip kapılarına asılacağını söyle_ mekteclir, Bı-ı gibi stıçların böyle ağır bir şekilde cezalandırılmasrnln nedeni, kralın ve dolayısıyla devletin otoritesine karşı işlenn-ıiş olmalarıdır. Nitekiıı yasalarda da ölüm cezası gerektiLUDUGUD'un (yargıç görevi ren stıçların başın.la, kralııı veya de yapan yriksek bir devlet meın,-lru) yargılarına karşı çıkır-ıak gellr (Madde 17 ]). Bı-ıntın dışıırcla, Sarayln kapısından bronz bir mızrak çalmak (Maclde 126); bir koyun veya sığırla cinsel 15

Belkıs Dinçol

Eski Önasya Toplumlarında Suç Kavramı ve Ceza

ölümciil bir slıçtu (Madcle 189). Bir oğlıın, babası hayattayken, tivey anı-ıesi ile ciı-ısel birliktehgi de yine hurkel sayılıyorcl.ı (Madde 190). Bir ac]amın' kardeşi yasarken, onun karısı ile iliskide bı_ıltınııasl yasaklandığı lralcle (Madde 195a), oleı-ı birirıin karısınl, kardeşinin veya babasının alması (Ievİrat) serbesffi (Madde 193). Bı_ı, töre yasalarına dayanan ve Anadolu'cla bugtin bile görl-ilen bir uygı_ılamadır. Bir erkeğin, aynı şehircle ofuran htir bir kadın ve kızları ile cinsel llişki kurması, eğer akraba olcluklarını biliyorsa yasaktı (Madde 191). Hitltlerde

Yasa

elege lerini

yani

sı-lç eyleın-

J:l',&:'xİİ:

Yasalannda, homosekstiel ihşklde bulı_ınduğu ispat edilen kisi 16

bir kiııse (btiyu yapmak aırıacıyla) kllden bir tasvir yaparsa' (Madde 111)''' btiyuctiltiktıir, kral nralrkemesine ait bir davadır (MÖ 1525-150O) taraErki Hitit Devleti krallarınclan Telipiıru fından yazdırılan fermanda, buyti lle ilgili şoyle bir paragraf (konı-ılarına geliırce), bı-ılı ınmaktadır; " Hatfuışa' da kara büyl-i (btiniır) c]urumlarda yüksek nıtun (yani, kara btiyıi Temizligl

ırclaki s orı_ıstı-lrııa ve cezalandırınaları). Kral ailesi arasında kinr kara btiyti (yapııayı) blliyorsa, siz kral ailesi (menslıpları) onu yakalayln Ve onll Salay kaplsına (:krallık mahkemesine) getirin. Kim onu getirmezse, şöyle olur: o insar-ıa ve evine kotluk gelir''. Tüm yasakJ.amalara karşın, griç sal-ıibi oln-ıa hlrsına yeırik dtişerek kara btiyuye başvlıran hanedan meırsuplarl olduğu bilinmektedir. lI. Murşili, üvey annesi Bebil'li pIenSeS Tavananna'yı, yaptlğı btiyl_ilerle genç karısı Gaşşulavi(ya)'nın lrastalanıp' ölmesine neden olduğu gerekçesiyle, krallık mahkemesine vermiştiı'. Yargılama Şonucu Suçu sabit olan kraliçe, fal yoluyla tanrıların izni alındığı halde oldu rülmemiş ama, yetkileri elinden alınarak saraydan kowılınuştı_ır. Hammurabi yasalarına göre, bir adam kavga sırasında bir adaını döverse ve adam bu darbe necleniy'e ölürse, ona \tlran kin-ıse "bilerek vurmadım" diye yemin ederse, ö1üm cezası almaktan kurtuluyor ve yalnızca /z nıina (l mİna: yaklaşık I konu

sı_ı

17

Eski Önasya ToplumIarında Suç Kavramı ve Ceza

Belkıs Dinçol

kilogram) giimtiş tazminat ödüyordu (Madde 206). Bu dı.ırı-ını, yasanln kazayla adaın ölcltirlıe Sllçunu' bilerek Ve isteyerek aclam ölc{tirmekten ayırdettiğini göstermektedit. Aynı anlayıs Hitit yasalarında cla keırdini göStermektedir. Buıra göre, bir kimse htir bir kadına veya erkeğe Vurursa ve o (bu yüzden) ölürse, ama bı_ı bir kaza ise, yani Wran klşi oldtirnrek kastıyla

vtlrmadıysa, öltiyti (göırrülmek tizere gerekli makamlara)

götı_irtir, tazminat olarak ta 2 kişi verirdi (Madcle 3); Bu, kavga

sırasında ac]aıı ölclı-irnıeye verilen Cezanln yarısıdır' Yasada, istemeden adaıı öldürme eylen-ıi keSjarSiS wağtai "onun eli suc işler" ifaclesiyle belirtilmektedir. Eski Roma hukı_ıkunda oı İk; ı.rh" Yasaları'ııda da' kazayla adanı öldtirme kavraını Hititçedekine benzer olarak Si telum manu fugit magis quam iecit "atırıaktan çok, silah elinc]en kacarsa'' şeklinde tanıır_ılanııaktac]ır. Hitit yasalarının iııparatorluğ'ın son evrelerincle yazılan paralel versiyonı_ınun III. macldesinde, adam ölc]tirlle SuCLl_ ntın "önceden tasarlayarak (taaır-ımüden)'', "kavga SonuCLı" Ve "kazayla'' olııak üzere üç ayrı kapsaııcla ele alınc]ığırıı ve cezaların da buna göre belirlendlgini gormekteyiz. Maddenin içeriği şöyledir: "Eger bir kimse, Hititli bir niccarı ınalları yanlnda iken öldürürse (yani mallnı çalmak içiır önceden tasarlayarak öldtirı_irürse), ... mina gtiııtiş verir ve n-ıallarını üç ınisli olarak tazınin eder. Eğer malları yanlnda cleğilse ve biri onu kavga SonuCLl öldiirurse 6 miıra (:740 şekel; Hatti'de 1 mina : 40 şekel ) gı-iırrı-iş verir; eğer el suç işlerse (yani bı.ı bir kaza ise) 2 mina gı_iıniiş verir". Yasaların eski versiyonunda (Madcle 5) bı_ı eyleınlerin yalnızca birinci şıkkı koıılı edilır-ıiş Ve Ceza 10O mina (4000 şekel) grımüş olarak belirlenıniştir,

Diğer Suçlar Ör-'n'yn yasalarında ölünrle cezalandırılan sı.ıçların dışında, gtindelik yaşamln çeşitli yonleriyle ilgili olan ve her topltımda benzer veya farklı olarak Saptanan sı-ıç eylemlerine, yine toplum1arın tercihlerine göre, taznrinat (belirli ağırlıklarda gümüş 18

ve/ıeya

iı-ısan verme), kısasa kısas, sakatlaııa, asağılaııa, stirgü-

yollaııa gibi yaptırımlar uygulaııdığı görı_ilınektedir. Öliim Verilmeyen bu suçlar da yine toplumlara göre oldukça cezas1 ne

ceşidilik gosterdiğin.len, tüimünti karşılastırmak bu çalışmanıır |apsanrının dışınc1a tutulırruştur. Ancak, aşağıda ceza lasınıırcla mulrtelif infaz ttirleri incelenirken bunların hangi yasalarda hangi ür suçlara verildigi ve dolayısıyla başka l_ıaırgi eylemlerin sı-ıç kabul eclildlği konı-ısı-ında okuyı-ıcıınun bir fikir sahibi

olnrası sağlanacaktır.

YASALAR DıŞINDA KALAN HUKUKı METiNLER Yasalar dışıncla, Eski Önasya hukuku ve uygı_ılaııası lrakkında

bilgi edinebileceğimiz başka metin nirleri de bullınmaktadır;

orneğin, ferııanlar, yönetmelikler, mahkeme tutanakları, sözleşmeler v.s. Yukarıcla da değindiğimiz gibi, ferınanlat, \4ezopotamya'da ağır vergiler ve borç yıikri altında ezilen, aile bireylerini borç karşılığında alıcıya relrin olarak vermek zorunda kalan, memuruD Ve vergi toplayıcının ztılmünden bezen halka, adalet getirmek aınacıyla krallar tarafindan yazdırılan belgelercli'

Örnek olarak Babil krallarından Ammisaduqa'nın (MÖ 1646-1676) ferınanını verebiliriz. Belgenin ağırlıklı konusu borç affi üzerinedir. "Kral ülkede adaleti tesis ettiği icin", birçok

borç mağc{uruna af getirilmiştir. 18. Maddede çeşitli şehir adları sayılarak, blınların ahalişinden olı'ıp, bir borç ytikti nedeniyle kendisini, karısını veya çocuklarını gümüs icin (= günümüzdeki anlamlyla, "para karşılığında'') hizmete ve hizmetkarlıga verııiş olan htir bir adamın, kral tilkede adaleti tesis ettiği icin artık serbest oldugu ve özgtirltigrine kar,uşacağı belirdlııiştir. Bunun, halk lçin ne btiçk acılardan kurtulınak demek oldugu konlısunda, Bebil'li bir kızın meknıbu blr ffkir verebilit. Mektuıp, olasılıkla 10 şekel (yaklaşık 84 gr; BAbil'de 1 mina

:

60 şekel) miktarında borcu karşılığında, bu kızı alacakllsına rel-ıin vermek zorunda kalan Ubar-Emalr adlı

19

Belkıs Dinçol

Eski Önasya Toplumlarında Suç Kavramı ve Ceza

biriı-ıe yazllmlştlr. Metin şöyledirı "Beni terkedip gittiğin gtindeı_ı beri, 1O şekel giimüşün karşılığı olarak alacaklının (?) ailesine lrizırret ediyorı_ım. Soguk ve bitler beni yiyip bitiriyor. Btı bir L'ıorç için hapistir; çünkü alacaklım beni yanında hapsec1iyor. Seniır yüzünden satıldın-ı. Ancak senin evini çekip çeviren kişi, ar-ırren, o şinıdi oldti. Gerçekten benim kardeşiı1 ve efendiıısen, alacakllma verebilmeıı ve evinin dağılııanrası, kardeşlerinin ayrılı.p gitmemesi için bana iki şekel gtiııtiş göırder. Ben karcleşlerine bakacağııı''.

4'',,.'1ııların klırdlıkları pazar yerleri) BAB kaflm' |ardaki ü: "tu,-rn kapısı'' denilen ınahkemelerde, yaşlılar (meclisi): ILJM (ııeclisl) tarafından yapıldığı anlaşılırraktaSIBUTUM ve şehir Assur yönetimiııin dır. Şehir meclisinin başında, o şelrirdeki prens bulunmaktaydl. Hitit başl olan wAKLUM denilen jevletinde, kralın başyargıç olarak öneınli davalara baktığı rnahkeııe, LUGAL-as oska "kral kapısı'' ya da KA r,.ceı,,saray kapısı" olarak Enımlanır. Adlı derecelendirııede kralclan LUDUGUD (Hititçesi nakkej) denilen, hemen sonraki ',r"y,, adli davalara bakmak tizere krallıkça görevlendirilen yüksek dtizeyde ııeııtırlar almakla birlikte, bu kişiler, Hititçesinin ne o|duğlınlı bllııedlgiml z " yaf glç'' keliınesi ile tanımlanınazlar. Btınun dışında, her şehrin yaşlıları (LUıırs Su.cı), şehlr/koy müfettişi (LUıı,leSrıııı.URUIC) ve askeri valiler de (auriyağ iİhas/BEL MADGALTI) davalara bakma görevini üstlenmişlerdi. Askeri valiler için kral arafindan yazdırılan bir yönetmelikte, bu dtırtım açıkça belirtilmiştir: "Ayrıca, askeri vali, şehir komiseri ve yaşlılar heyeti, davalar hakkında iyi karar versinler ve onları ha1letsin1er'''Eğer bir kimse, tahta veya kil tablet ile miihtirlenmiş olarak bir davayı getirirse, askeri vali davayı iyi blr şekilde karara bağlasın; ama eğer dava çok kapsamlı ise' onu majesteye yollasın'', Eski Hitit döneminde etkin bir kurum o|an, panku (:asiller meclisi) ve tuli1a adlı bir kurul da, hanedan mensuplarr ve üst duzey btirokratlarla ilgili durumlar icin bir ür yüksek mahkeme konumundaydı. "Saray kaplsı" dışında, davaların bakıldığı özel bir yaplnln olı-ıp olmadığını bilıniyoruz ama, herhalde bu iş için yukarda sayılan kişilerin makamları kullanılıyordu.

YARGı Eski Öırasya'da adalet kavramı içiır Sünrerce NiG.Sl'SA, Akkaclça MESARUM Hititçe hanclandatar keliııeleri kullanılmaktayclı. Yasal dava ve ııalrkeırre karar'l ise, Stimerce DI/DI'KUD, Akkadça DINU, Hititçe hanneğğar ile ifade edilmektedir. Bir kimsenin sı-lçlı_ı olı-ıp olnradığına karar vermek yarglnln göreviydi' Eski Onasya'da adlı c]erecelennrede, başyar_ gıç görevi ile en yüksek otoriteyi, krallar temsil ediyordı-ı. Özellikle, olı_ım cezası gerektiren Veya karmaşık olan davalara kralın mahkeınesinde (yaıri sarayda) bakılıyordı_ı ve bazr bu gibi davalarda soıı söz krala ait oluyordu. Başkent dışındaki şel_ıirlerde de, eğer VarSa' kraliyet mahkemeleriniıı krallık yönetimini teınsilen, tist yöneticiye ait bir sarayda göIlildtiğLi aırlaşılıyor. Mezopotaııya'da krallardan Sonra buyuk vezirler, şelrir meclislerindeki yargıçlar, yaşlılar kurtılu davalara bakıyorlardı. Yargıç olarak görev yapan kişiler, toplumuıı öı-ıde gelen ve hukı_ık bilgisine güveırilen, saygıdeğer tiyeleri idi. Bunlar, profesyonel olarak ya da bir davacla gerektiği içiı-ı yargıçlık yapabiliyorlardı. Anadolu'da Eski Asstır Ticaret Kolonileri döneminde (yak' MÖ 195O 1750) ele geçen lrukuki belgeler, çoğunlukla Assur'lu üccarlarla ilgili olup, Assur'da geçerli olan uygulamalara dayanırlar. Mahkeme turanaklarından, Assur'lularla ilgili hukukı kararlarda hıiktim Verme yani yargılama işleminin, 20

Yargının en önemli aşamaları, suçlama, ispat ve huktimdtir. Bir kimsenin suçlu olduğuna karar vermek için' suclamanın, mahkemede ispat edilmesi lazımdı. Hitit belgeleri arasında, mahkeme zabrtlarının, ifade tutanaklarının ender ele geçmesine karşın, Mezopotamya kaynakları bu konuda çok zengin 21

Belkıs Dinçol

Eski onasya To;ıltımlarında Suç Kavramı ve Ceza

olup, davalatln Seyri konusunda iyi bilgilenmemizi sağlarlar. Buna göre ırıahkemede, eğer varsa' SuCu ya cla sucsuzltığu ispat edecek yazılı belgeler gösterilmesi ve şahitler (SlBUM) bıılunması getekiyordı-ı. Hammı_ırabi yasalarında, satışla ilgili bir anlaşmazlıkta, yargçların davalıya orada olmayan salritlerini getirmesi için altı ay stire taırımaları, c]lkkat çekicidir (Madde 13). Zabıtlara şahitlerin mtihtirleri, eğer yoksa, bir el tırnakları bastırılıyorc{u. Davalardaki karar verdirici rollerinden önirı.i, şahitleriıı yalan söylemelerini önleyecek yaptırıınlar konulınus_ tı_ı. tJrnaınmtı yasalarınıır 26. Maddesine göre, şahitlikten kaçan bir kimse, c{avada söz konusu olan şey her neyse, onrı öclerdi; Hanrııurabi yasalarında' bir kimse şahAdetini ispat edemezse ve dava can davası ise, öldı-irültirc1ti. Aynı sekilde, başkası hakkıncla suçlamada bulunan biri, ınahkenrede btıntı ispat edemezse, iftirasırrın bedelini ödemek zorundaydı. Eğer bir kimse, birini ciııayet işlemekle suçlar, ama bunlı ispatlayamazsa, ölmeyi hak ederdi, orta Assur yasalarında, iftira ile ilgili ilginç madcleler vardlr, "Eger bir adam, arkadasına ister gizli olarak, ister kavga sırasında şöyle derse: 'senin karınla birçok kere yattılar. Ben buntı ispatlayacağım'. Ama eğer, başaramaz ve ispatlayamazsa' o adama sopayla 40 defa wıracaklar, butlin bir ay kralın işini yapacak, saçını,/sakalını kesecekler ve o bir talent (: Akkadça BILTU; Sümerce GUN; yak. 60 mina ağırlığında) kalay ödeyecektir (Madde 18)'', Ya da, "Eger bir adam, gizli olarak arkadaşl hakkında söz koyarsa (:dedikodu yaparsa), şoyle derse: 'onunla devamlı olarak yattılar' veya kavga Slraslnda başkalarının yanında şöyle söylerse: 'seninle birçok defa yattılar, seni suçlayacağım', ama delil gösteremezse, ispatlayalnazsa' o adama 50 defa vuracaklar, bir btitun ay kralın işini yapacak' saçını/sakalını kesecekler ve bir alent kalay ödeyecektir (Madde 19)''. Yasalar, bu rı_ir yaptırımlarla insanları haksız yere suçlanmaktan korumaya çalışıyordı-ı. Bununla birlikte, hemen lrer konuda yapılan suçlamanın ispaünı isteyen yasalar, bazı dı.ırumlarda zanlıyı kendi suçsuzluğunu ispat etmek zorunda

bırakabiliyordı-ı. Yargılama sırasında davayı SonLlCa göttirecek belge ve şal_ıit bı-ılunamazsa' yemine (Nrs rLrM) başvurultırdrı. Yerine göre, sııçlayıcı, doğrı-ılaylcl Veya kendini slıçran ak_ layıcı işlevi olan yemin, mahkeme veya tapınaka ve tanrı lreykehnin veya (en çok tercih edileni hançeri olmak tizere) bir

,t

semboltintin öntinde ve hakiminAdkimlerin nezaretinde edi lirdi. Yargıclar çoğunlukla, ifade alnra işlemlerini tapınaklarda yaparlardı. Eğer mahkeme delil yetersizliği necleniyle davayı sonuçlaırdıralnazsa, gerçeği ortaya cıkartmak içiır nehir ordal'i

DiD ALAKUM"nehre gitınek'') başdedlgimlz Slnamaya (ANA vurulı-ır ve boylelikle en yüksek makam olarak, zanlının stıclu oltlp olmadığına, nehir tanrıSlnın karar vermesi isteııirdi. Bı'ı konuyı_ı değerlendirirken, Eski Doğ.ı insanının hentiz laik htt kuk anlayışındaır çok uzak olduğlıntı Lınutmamak gerekir' Sıııamada, zanlı nehre atılır, eğer suçlu ise, tanrı onlr zapteder

(:bırakmaz, yani boğulıır), eğer SuyLln üzerinde kalırsa, tanrı tarafindan temize çıkarılınış olurdu. Btiyucultk gibi bazı çok ağır sı-ıçlamalarda ise, yalnızca nehir tanrısınln yarglslna baswırı.ılurdu. lJrnammu kanunlarının 10. maddesi söyledir: "Eğer bir adam bir adamı buyuctilıikle suçlarsa, (suçlanan) nehir tanrlslna gödrrilür. Eğer nehir tanrlsl temize cıkarırsa, götı.iren (itlram eden) tiç şekel gtimüs tartacaktır (ödeyecektir)". Bı_ı ı-ıygulamada dikkati çeken, nehir tanrısının adaletine karşı

duyı_ılan sarsllmaz güvendir.

Ama bu arada, bir insanın

yasa-

mı haksız bir sı-ıçlama necleniyle telrlikeye anlmış olmaka, iftiracı ise, yaptığına karşılık çok az bir ceza ile kurtulmaktadır. Aynı yasada, bir kimsenin zina ile suçladığı evli bir kadının suçlu olup olmadığını anlamak için de nehir orc{aline başvurulmaka, eğer nehir tanrlsl kadınl temize cıkarırsa, onu suçlayan kişi % mina gı-imtişü tazminat olarak ödemektedir (Madde 11). Hanrmurabi yasalarında bu iki konuc{a uygulama aynı yöncle olmakla birlikte, btiyıicülükle suçlanan kişi temize çıkarsa, iftiracı oldtirtilmekte Ve onlrn mal varlığına, iftira ettiği adanr sahip olmaktadır (Madde 2). Madde l3Z'de, başka bir 23

Belkıs Dinçol

erkekle ilişkisi oldugu iddiaslyla Suçlanan bir kadının, o erkekle yatarken yakalanmamas1 durtımunda dahi, sı-ıcsuzluğunq kanıtlamak tizere, "kocası için'' (: onun onLrrllntı koruma}ç amacıyla) "nehre dalacağl'' belirtilmektedir. orta Assur yasalarında ise, hem zina yapmakla sı-ıçlanan kadın, hem de onu

suclayan ama ispatlayamayan adam nehre giderler (Madde 17). Yasa düzenleyicinin, her ikisinin de suda bogulması duru-

nıunda, tanrlnln adaletinin nası1 yortııılanacağı konusunu

dı-işıinmedlgi anlaşılmaktadır, Nehir SınamaŞl' bir ispat aracı olarak, devrin diğer belgelerinde de g"ç".' ör.'"ğin, Kargamıs

kralı Yatarami, Mari kralı Ziıırilim'e bir mektup yazarak, kendisine nehir ordali yapılması gereken lkl klşi gonderdiğini' birinin bunları polink ihanede sucladığını ve o kisinin Kargamıs'ta gecici olarak hapiste tutuldlığunu yazar. Eğer bu lki hşi sınamada aklanırsa, muhbir/iftiracı yakılarak oldürülecektir; eğer suclu cıkarlarsa, evleri ve ev halkı muhbire verilecektir. Hitit yasalarında nehir ordali ile ilgili madde yoktur. Ancak kral, saray görevlileri için yazdırdığı bir yönetmelikte, mutfak personelinin dinsel açıdan klrhlige yol acacak bir suç işleyip işlemediklerini anlamak icin "sizi nehre karşı sorumlu kılacağım" ifadesiyle bu yola başvuracağından söz etmekte ve temiz cıkanların, kralın hizmetine devam edeceğini, kirli çıkanları ise, artık istemeyeceğini ve onlara esleri ve cocukları lle birlikte "köü bir öltim'' verileceğini soylemektedir. Suçlulann böylesine ağır bir şekilde cezalandırılmalarının nedeni' kral ve ailesinin dinsel açıdan temiz olmalarlnln cok btiytik bir önem taslmasldır. Dinsel kirlillge yol açan şeyler, aslında fiziksel kirlenmeler olduğundan, kralla ilgili her şeyde temizliğe son derece dlkkat

etmek gerekmekteydi. Kral, metnin devamında, yıkanma kabında buldugu kıl nedeniyle çok krdığını ve görevini ihmal etmekle suclanan Su taslylclŞl Zu|iya'yı, "Zu|iya nehre gitsin! Eğer temizse, ruhunu temizlesin, eğer kirliyse, o ölsünl'' sözleriyle nehre yolladığını anlatmaktadır' Zuliya nehre atılmıs ve klrli (yani suçlu) çlktıgı için' başka bir şehre gönderilmiş ve 24

Belkıs Dinçol

Eski Önasya Toplunılarında Suç Kavramı ve Ceza

orayı Zicla'nın oğllı Armatarlrunta ic]are ecliyordu. HAkimeı1 tanrlça iştar b^r-,a lı-itı-ıf göstercliği ve kardeşiıı Muvattalli baı-ıa iyi clavraırclığı için, insanlar iştar'ın teveccül-ıtiırli ve karclesiıniır iyiliğirıi görı_ince beı-ıi kıskanciılar. Armatarhuırta ve diğer iıısaırlar bana zorluk cıkartnıaya başladılar ve koniltik etmek

lriçbir şekilde katılmaıııış nen SLlçLln bedeliırin, suç eyleınine

istediler. Dıırum beıriır_ı icin son c]erece oltıınsuzlaştı ve karcle_

Mı-ıvattalli beni 'tekerleğe' çağırdı (yani' yargılaııak iÇiı1 krallık ınal-ıkeırıesine çağırclı)... Fakat, karcleşim Mı_ıvattalli kcını'ıy,lı lnceledlglnde, beıri suçlayacak hlçbir şey kalııaclı (yani aklaırclını). Beni tekrar alclı ve Hatti tilkesiniır t|im yaya Ve arabalı savaşçılarını benim elime (:eıırinıe) vercli''. şiır_ı

Devlet otoriteŞi' tilkec{e ac]aleti sağlaınakla }.ükümlli olduğlıııa re, malrkemelerc]e l-ıalkın ac1il yargılaırlıas lnl s ağlaııak cla,

gö

ontın göreviydi. Bunun için de yargl yetkiSi olaı-ı kimseleri (yargıçlar, icra erkiırden yargl ile görevlendirilen memuı.lar' yaslılar heyeti gibi) iyi denetleııeliycli ve l-ıaksız karar verııeleri ı-ıi önleyecek yaptırııılar koyn-ıalıydı. Hamn-ıurabi yasalarının 5' Maddesi bı_ını-ınla ilgiliclir "eger bir yarglç (Sı_iırrerce LÜDI.KUD - Akkadça DAYYANU) blr davada htiknretınis, karar kesip, blr belge düzenlemişse Ve Şonra kararını değistirir_ Se' o yargtcln vercligi kararda değişiklik yaptığını belirlerlerse,

ve bu davada şikAyet varsa (verilen lrrikuııdeki cezaırın) on iki katını verecektir, Klırı_ıldaki yargıclık kı_irstisünden kaldırtılacak (atılacak) ve bir dalra yargıçlarla birlikte malrkeııede oturaııayacak''. Hitit kralıı-ııır askeri valiler iciıı yazdırdığı bir yönetnre-

likte ise ştı satırlar yer alnraktadır: "Askeri vali, bir clavayı bir beyiır hatırı veya kardesinin lrafirı için yürtitmesirr, kiınse rtisvet almasın; lrakh bir davayı haksız yapma' lraksız bir davayl ise l_ıaklı yapma! Ne cloğrı-ı ise, ontı yapl''.

Yasalarındaır anlaşıldığlııa göre, Eski önasya'da suc, genelde bireysel olarak kabul ec]i1n-ıektedir, Yani, sı-ıctı işleyeı-ı kişiniır kenc]i cezalaı-ıdırılınaktadır. Ama bazı ijzel clı-ırı_ımlarda, işle26

masuın aile bireyleriıre ödeti|diği cle görı-i|ırrekteclir. Bir gerektiği adamın, borctı veya işlediği bir suç karşılığıırda' bu kapsaııdankdirde aile bireylerini tazminat olarak verııesi j11. Mezopotamya'da Hamlrıurabi ve orta Assur yasalarında görülen bazı madcle|er ise, Saırri kavimlerin kabile töre[erintıygulanra i.r-r, Babil Ve ASSLlr yasa1arırıa yans,yan kısasa kısas n terrreli, blııru lnln mantlğıyla açıklanabilııektedir. Çünkü verilen zararl aynen ödetmeye clayanıyordu. Harımurabi yasalarında bu kapsaırrdaki bazı ırradcleler şöyleclir: "Bir adam, bir aclaııın kızıırı döver Ve çoCLlğLlnLl dı-işürnirse' cenin için 10 (vuranın) kızını sekel glimı-iş ödeyecektir. Eğer kadıır ölürse, öldtirtirler (Madde 7o9 7|0)" . "Eger bir ırrimar bir aclan-ıa ev yapar, alna işiıri iyi bir şekilde yapmaz Ve yapfiğ1 ev çökerse ve evin salribinin ölı_iııüne neden olursa, o miırrarı oldı_irtirler; eğer evin salribiniır oğlunlln öltimı-iıre neclen olursa, o mimarın oğlunlı öldürı_irler (Madde 779-730)" . orta Assur yasalarında ise, bu konı_ıc]a oldukça ilginç madcleler karşımıza cıkmaktadır, "Eğet bir adam, başka bir adaııııı-ı karısıırı döver ve çocı_ığı-lntı dtiştirııesiıre neden oltırsa, ontın karısının da coctığuntı dtişurtecekler. Aclamın karısına yaptığını, ona da yapacaklar (stitun VIl Maclde 50).'' Bir başka ınadclede ise, babasının evinde otlıran namuslu blr bekire kıza tecavı-iz eden adamır_ı karlsı, tecavüz etmesi için, kızın babasına veri|ırrekte-

o1aır

S

clir (sı-itun

VlIl

55).

Hitit yasalarında, suçu karşılığıncla oğlunı_ı VeIme (Madde 44a) ve 173. madc]ede yer alan, kralıır yargısırra karşr gelen birinin evinin harabeye dondtirtileceği lrükı-inıleri clışında, cezalar bireyselclir. Buna karşın, başta yönetnrelikler olııak ı-izere başka metinlerden' krala ve tanrılara karşı işlenen suçlarda toplu oldtırme cezaları l-ıın ı.ıygulaııcl ığıııı biliyorı-ız. Bunı-ın nedeni,

tarrrı|arln ve oı-ı l,rııır yery.izı_iı_ıc|eki tenrsilcileri olan kralln otoritesine kesiı-ı itaatin, Hititlerde lrakim prensip olmasıdır'

27

Eski Önasya ToplumIarında Suç Kavramı ve Ceza

BeIkıs Dinçol

Tapınak adaınları icin yazdlrılan bir yönetmelikte,

soyı_ıyln

blrlikte cezalandırma tel-ıdidi sık tekrarlaırır: "tapınakta yangtn çıkarsa, tapıırak tek başına mı ııalrvoltır? Hatruşa ve kralın malı c]a n-ıahvolnraz n-ıı? Sı-ıçlı_ı ve tapınaktaki l-ıerkes soyı_ıyla birlikte oldtirıilecekl". Ya cla, "tanrıyla insarrın rulrı_ı arasında fark yoktur, tanrıyı kızdırırsan, öltim cezasınl Soyuna da verir.

Tanrı intikam alırsa, sı_ıclunun yakınlarından da alır'', Eski Hitit devleti krallarlndan Telipinı_ı (MÖ 1525 15OO), talrta gecis sırasını belirleırıek için yazdırdığl ferılıanlnda' lriç değilse,

kraliyet ailesi için bı-ı lıygulaır-ıayı kaldırmaya çalışır ve şöyle derı "Eğer lrerhaırgi bir prens kotltik yaparsa' başı ile ödesin.

flammurabi Yasaları Asmak:

girmek isterse, (Madde 21)-Eğer bir adam bir eve delik açarak onu öldürecekler ve cesedini oraya asairnr'gı deligin öntinde caklardrr'

(kendisine ait (Madde 77])Eğer bir adam bir berberi zorlayıp, belirtisi olan saçlarını anlaşılmaoın-'rror-, bir koleıriır) kotelik ve (eviı-ıin) yo.uk ş"klıde tlraş ettirirse, o adanrı ölclürecekler kapısına asacaklar.

Aı-ıcak onı_ırı evine ve oğlı_ına zarar vermel''.

Ateşe atmak, yakmak:

CEZA

(Madde 75)Eğer bir adamın evinde yangln çıkarsa' ateşi göz koyar ,orrdtir-.k için gelen adam, ev sahibinin eşyaslna atılacaktır' ve ev sahibinin malını alrrsa, o aclam o ateşe

Yargılaııa sonuctıırda stıçu kesinleşen zaırlı iciı-ı, son adli aşama infaz, yani Cezanln lıyglılarrınasıdır. öltim cezaları, yasa ııac]delerinclen anlaşı1dığına göre, cesitli şekillerde yeriı-ıe getirilııekteydi. Urnanrlnll Ve Esnunı-ıa yasalarında, yöntenri belirtiln-ıec]erı yalnızca "öldürültir'' ifadesi kullanıhr' Diğer yasalarda görülen farklı infaz yöntemlerini ve bunlarla ilgili ınaddeleri aşağıdaki gibi sıralayabillriz.

Öııım Cezasının intazTürleri

(Madde 11O)-Eğer manastırda oturmayan bir NADITU veya ENTU rahibesi, bir bira evinin kapısını açarsa veya bira içmek için bir bira evine girerse, o kadın yakılacaktır'

(Madde 157) Eğer bir adam, babasının oltimünden Sonra kendi annesinin koynunda yatarsa, ikisi birden yakılacaktır' Kazığa oturtmak:

ANA ITTIğU Serİsİ

(Madde 153!Eğer bir adamın karısr, başka bir erkek için kocaşını öldürnirse, o kadln kazığa oturtulacaktır'

Nehre Atmak;

Nehre atma:

(Tablet 7, Sütun IV Madde 1)-Eger bir kac]ln kocasından nefret eclip, sen beniırr kocaıı değilsin cJerse, onı_ı nelrre atacaklar. (Madcle 8'de, aynı şekilde karısıırı reddeden bir koca

(Madde |79)Eğer bir adamın karısı başka bir adamla yatarken yakalanırsa, onları bağlayacaklar Ve Suya atacaklar' Eğer kadınrn kocası karısınr yaşaürsa (bağışlarsa), kral da kölesini hayatta

yalnızca yarırır n-ıina gumüş ceza vermektedir).

28

bırakacak.

29

Eski Önasya To1ılumlarında Suç

Belkıs Dinçol

.,_o yl'l,.

Kavraııı ve Ceza

ekmek l'ıir kovlın, öküzlerin yerine iki koyun alırlar; 30

.r,'

]-'.,l""'.l.

...bi.^r, verir ve yeniden arınır (: dinsel açıdan Tarlaya ilk tol-ıuıı ekeıı onı_ı (: ekini) blçer'

Kafa kesme:

karşı çıkarsa' evi (MadJe 173}Eğer bir kiııse kralın lrtikıntine LÜDUGUD'" 1: adli davakimse, )];'.oo"r" .{o,_r"r. Eger bir duzeyde bir görevli) kararına karşı gelirse' i.'^ ır"i"" ytıksek otıtın başını keserler.

Tazminat Orta Assur Yasalarr Kazığa oturtmak Ve gömmemek:

(Madde 53}Eger bir kaciın, kendi istegi ile cocuğı_ınu dtistirtirSe' onu suclar ve ispat ederlerse, kazığa otı'ırtacaklar Ve onll gömmeyeceklerdir. Eğer o (kadın), çocuk dtiştirdtigıi sıracla ölürse, o (yine de) kazığa otı-ırtulacak ve gömülmeyecektir,

Hitit Yasalarr dan seçilıniş bazı nraddeler sunulacaktır'

lUrnammu Yasaları Bir çift öküze bağlayarak parçalatma (eski uygulama):

(Madde 1Z)-Eğer bir damat adayı müstakbel kayınpederinin John sonra kayırıpederi [onun müstakbel eşini] evine girerse, "bir adama verirse, gedldiği hediyelerin iki katını kayınbnşko pecler tartacaktır (ödeyecektir).

(Madde 16}Eger bir adam, bir adama silahıyla ıı'ırarak kemiğini kırarsa, 1 mina gıımı'iş ödeyecektir'

(Madde 75)-Eğer bir adam şahit olarak ortaya çıkarsa' (ama) bir lıırsız oldugu belirlenirse, 15 şekel gumüş ödeyecektir' 30

3,I

Belkıs Dinçol

Esl
Lipit-iştar Yasaları (Sıının XIII Maclcle

girerse (ve)

l-ıı rs

öcleyecektir.

9)

Öııasya Toplunılarında Suç Kavramı ve Ceza

Eğ., bir aciaın bir aclaınıı-ı _;;' bahçesixo

ız1ıktan LtUlttyl yoknlor,rr.. yakalanlrSa' 1O 'rrNL'ıIl clcılayı gı-iındş şekel "";;':::":..

(Madde 10) Eğer bir aclaın bir adaın ın bahçesinden keserse, z, -,r_,İ o,-tiş ödey:cektir.

ağqç

,;:lHil:ffiLH:İ* ıli yasaklırlarsa, dalıa

Sonra o

nlna tazminatı ödese (blle) bu

Eşnunna Yasaları in evine seslendivse l-ıaksız .laurrndrvş babası aldığı başlıgı (Madde 42)-Eğer bir adam bir adamln bur rırsa, 1 ml,-," gum.iş ödeyecekti;. r',l, dis ise ll mina, kulak ıse ;;;;' Z, /*"u5' ' ;;Jg,

jr"];il;,H

sekel grimüs

öJeyecekdr'

.ı..,

;" *:İ;, atma ise 1O

(Madde 56)-Eğer blr kc;pek azglnsa, idari makamlar sahibiı-ıi uyarlrsa, ama o köpeğine dikkat etmezse' (kcıpek)

.r.;il[T-ne

neden olursa,

tur"*rlJ,ıbi /,

bir aclamı ısı_ minugumüş

(Madde 59)_Eğer bir adam, bahçenin sahibl yokken (izinsiz d ;"" ;;;; ı r -, ;;,; :.'eTil:*fi :' " ^; ;;

32

geııiyi sahibine öcleyecektir.

Orta Assur Yasaları (Tablet B Madde 7)-Eğer bir kadın bir adama el kaldırırsa ve onu sı-ıçlarsa, 30 mina kalay ödeyecektir, (ayrıca) 20 sopa vuracaklar.

(Madde 51)-Eğer bir adam bir adamın çocuk bı-iyütmeyen karısını döver ve çocuğunu düşürmesine neden ohırsa, onun cezası şudlır: o, 2 talent kalay verecektir.

(Madde 57)-Eğer bir adam bir fahişeyi dövüp, onun çocuk düşürmesine neden olursa, ona lrer Vuluşu için bir kere r"urtılacak ve canı ödeyecektir,

Hammurabi yasalan

;"llli

(Madde 736)Eğer bir adam gemisini bir geıniciye kiraya verirse' geııici ilrmal sonucı-ı gemiyi batırırsa veya yok ederse, gemici

;'İi "'

(Madde 56)Eğer bakire bir kız kendlni (lsteyerek) bir adama verirse, adam öyle (olduguna) yemin ederse, karışrna yaklaşmayacaklar (yani kısas uygulanmayacak). Kızın cinsel ilişkide bulunduğu adam, bir bakirenin fiyatı olan gümüştin üç katını ödeyecektir. Kızın babası kızına istediği gibi davranacaktır' 33

Eski onasya To;ılumlarında Suç Kavramı ve Ceza

Belkıs Dinçol

aclam komşusuntııı btiyuk (onemli) bir

(Madde 7-8, 11-12)-Bir gözü kör etmek Veya bir diş kırnıak, kol veya bacak kırmak 20 şekel gı-imüş (kole ise 10 şekel).

ettiği tarlatarlasına katarsa), onu stıçlayıp ispat ederlerse, ilrlAl ııı/l (fazlasınj verecek, bir parmağını kesecekler' yüz sopa

(Madde 17)-Htir bir kadının çoctığı-ını'ı düştirmesine neden olmak. Eğer cenin 1O aylıksa (Eski Önasya'da ayların süreleri günüııtizdekinden farklı olarak l_ıesaplanmaktaydü 1 0 şekel, eğer 5 aylıksa 5 şekel gümüş verir. Bu Ceza Son döneııdeki paralelversiyonda 20 şekel gıimtiş olarak arttırılmıştır (Madde

(Tablet B

Il 8!Eğer bir

kendi ,rr'rrr,rl ihlAl ederse (yani onı-ın tarlasının bir kısmını

atacaklar, bir ay sı'ireyle kralın işini yapacak'

Hitit Yasaları (yani (Madde 43)-Eğer bir adam sığırı (ile) nehri geçiyorsa

tutlınmussa)' adam akıntıya kapılmamak için sığırın kuyruğuna sığırın bir başkası onı-ı iterse ve sığırrn kuyruğuna tutunursa' onu (yani sahiblnl nehir götl-irütse, (ölen adamın varisleri) iten kişiyi) alırlar (:hizmetkAr olarak)'

(Madde 44a)'Eğer bir kimse bir adamın ateşe düşmesine (:ölenin varisine) bir neden olursa ve o ölürse, (suçlu) oııa oğluntı karşılık olarak verir' (=nişanlan-

dan anne ve r. Ama (bu durumda) başlığı iki kat olarak öderler'

XVI). (Madde 57)-Boğa çalmak, tazminat eskiden 30 sığırdı şinrdi ise 15 sığır'

Hitit yasalarının eski versiyontında bazı maddelerde görülen ve ııağdlır tarafın stıçludan tazminatl almasını garantileyen, günümtizdeki haciz ile karşılaştırılabilecek bir uygıılama dikka ti çeker. Bu huklıkı durum, yasalarda parnaİ\ea ğuwaJezzi "btınıın için onun evine bakar/evini göz altında tutar" (yani suçlu tazminatı gereken sürede ödemezse, mağdur taraf onun evindeki mal varlığından zararını karşılama hakkına sahiptir) ifadesiyle belirtilmiştir. Aynı uygulamaya Kültepe'de bulunan Eski Assur Ticaret Kolonileri hukı-ıki belgelerinde de aynı sözlerle BITAM DAGALU "evi göz altında tı_ıtmak" olarak rastlanmaktadır.

Sakatlama Cezaları

kimi kasdettiği tartışmalıdır)'

34

Hitit yasalarında yalnızca kölelere uygulanan sakatlama cezalarının' Sami yasalarında koleler ve esirler dlşındakl kimselere de uygulandığı görülmektedir. Bu yasalarda, hürlere hangi suçlar karşılığında ne tür sakatlama cezalarının verildiglni gösteren maddelerin doktimti aşağıda verilmektedir.

3s

Eski Öııasya Toplumlarında Suç Kavramı ve Ceza

Belkıs Dinçol

Hammurabi Yasaları

(Madde l97)-F.ğer Saraya ait bir lıizmetlinin veya biı' SEKR(ET)U rahibesiııin oğlu, kenclisini bı_i1'titeır ana ve babaSına "Sen babam değilsin, Sen annem değilsin" clerse, onun dili kesilecektir. (Madde 193)-Eger Salaya ait bir l-ıizmetlinin veya bir SEKRE' TU rahibesinin oğltı, öz babasının evini öğrenirse ve kendisini büyı-iten baba ve anadar-ı nefret edip' babasının evine giderse, onun bir gözü oyulacaktır.

(Madde 194)-Eğer bir adam oğlı.ınu sütanneye verir, bu oğul sütannenin elinde ölürse ve sütanne babasının ve annesinin haberi olınadan ikinci bir cocı-ığu (emzirmek için) alırsa, (birlncinin yerine koyarsa), bunu ispat ederlerse, babasının Ve annesinin haberi olmaksızın başka blr çocusı emzirdigi için, onı-ın bir memesini keseceklerdir. (Madde 195IEğer bir ogul babasına Vurllrsa' onun bir eli kesilir.

(Madde 218)-Eğer bir doktor, ağr yaralı bir ac]amın üzerinde neşrcrle çalışır ve adanrın öltinrüne neden olursa veya adamın göz bölgesini neşterle açıp, adamın gözünü kör ederse, onun

bir eli kesilir,

(Madde 753)-Eğer bir adam bir adamı, tarlasırırn başında dursun diye kiralarsa, tohumlı-ık ve yeınligi önceden verirse, ona sığır emanet eder, tarlayı işlemek üzere onunla sözleşme yaparsa, ve eğer o adam, tohumu ve yemi çalarsa, elinde yaka-

lanırsa, onun bir eli kesilir.

orta Assur Yasaları (Madde 8)-Eğer bir kadın, kavga sırasında bir adamın bir yumurtalığınl ezerse, kadının bir parmağl kesilecektir. Eger doktor sardığı halde, ikinci yumurahk da bundan zarar görürse, 36

... ya da kavgada ikinci yı_ınrı.ırtalık da ezilirse, (Kadının) gözünı_i(?) oyacaklar.

lki

(Madde 9)-Eğer bir aclaır-ı, başka blr aclan-ıın karısııra, elini götı-irtip (sarkıntılık edip) 'azgın blr boğa'(]) gibi davranırsa, cını_ı sı-ıçlatlar ve ispat ederlerse, bir parııağı kesilecektir. Eğer cını_ı öperse, alt dtıdağlnı bir baltanıır ucuDa (ağzına) çekecekler ve kesecekler. (Madcle 20)Eğeı' bir aclam arkaclaşı ile yatarsa' onlı sı-ıçlarlar ve ispat ederlerse, (başkaları da) onıınla yatacaklar ve o lradııı edilecektir.

Sakatlama cezaları kapsan_ıına giren kısasa kısas ı.ıygulaııasıı-ıır-ı, Saııi topllınılara l-ıas bir ceza yönteıı-ıi cılcllığunu ve onların göçebe' yarı göçebe kabile yaşan-ılarının örf ve idet/teamtil hı_ıkı-ıkı_ı na dayandığını ylıkarda belirtııiştik, Aynı ı_ıygı-ılam a Saıni geleneğiıre sıkı sıkıya bağlı eskl ibrani hukukunda cla (Mo 1200 öırcesi) gecerliclir. Han_ımtırabi yasalarıncla özellikle, bedene verileı-ı zararlarda kısas cezasının uygı-ılandığı göriilnrektedir. An-ıa, bı-ı gibi sııçların bir koleye ya da bir MUŞKE N UM' a karşı işlenınes i dı-ırı_lırrı_lırda, devreye tazminat sokı-ılmaktac]ı.r. Kısas cezalarıırın bazı durı_ıırrlarc]a, ters bir maırtıkla, sı-lçltıya değil, onuır malı kabul eclilen aile bireylerirre zarar vercligi macldeleri yukarcla işleııiştik. Suçltıı-ıı-ın bizzat kendi-

sinin bedelini odedigi eyleı-ııler ise şunlardır: "bir adamın oğlı_ıı-ıı-ın göztinti kör edenin' gözü kör ec'lilir (Madde 196); birinin keııiğini kıranın, keııiği kırılır (Madde 197); bir

kimsenin clişini sökenin, dişi sökı-ilür (Madc]e 200)". Stimer ve Hitit yasalarıııcJa talion yokrur. Sakatlaııa cezaları ise Hitit yasalarında kolelere uygulanır. Bı_ına karsıır, orta Hitit devrine ait Maşat nıeknıplannda (14. Ytizyılııı başları)' kralın emrini yerine getirmeıne dı_ırumı_ında, görevlilere yöneltilen blr kor etıne telrdidi vardır. Ama, bı-ı Cezaya dalra sonraki dönemc{e rastlanmaz. Yasalarda karşımıza çıkan cliger ceza tiirleri de cılclukça çeşltlilik gösterir. Bı_ınlar şoyle özetlenebilir.

37

Belkls Dinçol

Diğer Ceza TürIeri ANA.ITTISUSerisi

Eski Önasya Toplumlarında Suç Kavramı ve Ceza

arkasına bağlanmakta, bu da yetmezmiş glbl, bir ay süteyle angarya olarak kralın haberciliğini yapmaktadır.

Babasını reddeden bir oglu, babası (kölelerinki gibi) tıraş edip, kolehk damgası vurmakta ve satmaktadır (Tablet 7, Sümn III 23). Bir çocuk, annesini reddederse, kafasının yarlsl tlras edihp, şehirde dolaştırıldıktan Sonra evden kovulmaktadır (Madde 29).

Hitit Yasaları

Hammurabi Yasaları

Kesin olmamakla beraber zina durumunda yakaladığı karısını bağışlayan kocanın, karısrnın başını toplum içerisinde belki bir utanç göstergesi olarak örtttirmesi (Madde 198) dışında Hitit yasalarlnda aşağılama Cezasl yoktur. Ancak, yasa maddeleri arasında yer almamakla beraber, Hitit toplumunda

Bir rahibeye veya bir adamı.n eşine iftira eden adamın, başınrn yarıSı tlraş edilmektedir (Madde 127). Kendi kızı ile yatan bir adam, sürgüne yollanmaktadır (Madde 154). Kendinden daha üstün seviyedeki bir kimsenin yanağına Vuran bir adama, kalabalık ortasında 60 kamçı ıı-ırulmaktadlr (Madde 202).

orta Assur Yasaları Birçok maddede suçluya angarya olarak, belirli bir süre kralın lrizmetini yapma yükümlülüğü getirilmektedir. Ayrıca, sık olarak dayak atma Cezaslna başvurulmaktadır. ilginç blr cezalandırma yontemi de, 40' maddede gönilen başa zift dokme ve kulakları delip arkaya bağlama cezasıdır. Bu maddede, farklı sosyal sınıflara mensup kadınlardan hangilerinin sokağa çıkarken örtünmesi gerektiği, hangilerinin örtünmesinin yasak olduğu konusu detaylı bir şekilde işlenmektedir. Bı-ına göre, fahişeler ve kadın koleler dışında kalan kadınlar evlerinin dışında örtı-ineceklerdlr. Sokakta örnilü gezen bir fahişe veya kole kadın ve onları görüp de ihbar etıneyen kişiler cezalandırılmaktadır. Fahişeyi tuilklattırıp, Saray mahkemesine götıiren' onun elbisesini almakta, fahişeye işe 50 sopa vurulup, başına zift doktilnrektedir. Yasa, bu konuda halkı ihbarcı olmaya zorlamaktadır. Zira, örtülü bir fahişeyl görmezden gelen birl, 50 sopa yemekte' ayrlca kulakları dehnip iplik geçirilerek 3B

(Madde 97) Eğer bir adam 7 veya 3 arı kovanı çalarsa, ewelce arılara sokturma cezası alırdı (bazı bilim adamları bunu ölüm cezası olarak yorumlamıştır). Şimdi ise 6 şekel gümüş verir; eğer kovanın içinde arı yoksa, 3 şekel gümüş verir.

suçluların aşağılaması uygulamasının var olduğu, tapınak görev-

lileri için yazdırılan bir yönetmelikten anlaşılmaktadır. Bu metinde belli bir suç işleyen bir rahip için öngörülen ceza söyle anlatılmaktadır: "eğer onu öldürmezlerŞe' ona çıplak olarak labarna'nın Sarnrcı'ndan (kendi) tapınağlna kadar üç kez su taşıtarak, onu aşağılarlar''.

Hapishaneler Bir kimseyi işledigi Sucun Cezasl olarak hapiste yatırmak, başka bir deyişle, hürriyeti bağlama Cezasl' Eski Yakındoğu'da henüz bilinmiyordu. Hiçbir yasa metninde, bir suçlunun Sucunun karşılığında şu ya da bu kadar süreyle hapiste yatacağı şeklinde bir hukum bulunmamaktadır. Hapishaneler o devirde insan1arı cezalandırmak için değil, zanlıyı Soruşturma aşamasında tutuklu olarak muhafaza etmek, eğer suçluysa' Cezanln infazına kadar sağlam ve hayatta tutmak için kullanılıyordu. Hapiste kalma süresi, suçlunun hakkında karar verme sürecine bağlı olarak, kısa ya da uzun olabiliyor, hatta yıllar sürebiliyordı-ı. Anadolu'da hapishanelerin varlığı ile ilgili ilk bilgilere, Assur 39

Bell<ıs DinçoI

Eski Önasya Toplumlarında Suç Kavramı ve Ceza

ticaret kolonileri clevri metinlerinc]e rastlanır, Bu döıreııde,

r,.r,N.Nu.UN kelimesi ile yazıldlğından, Hititcesi henüz biliıımemektedir. Birini hapsetmek içiır "hapse atmak", "hapse koynrak", ya da bir Maşat

Assurlu tliccarlar, Anac]olu'da yerel beylerin lriınayesinde, karı_ıırr aclı verilen ticaret kolonileri kı-ırııı_ışlarclı. Bunların en bı_iyı-iğti ve başı Kaniş'te (bugtinkıi Kayseri yakınındaki Kültepe) btılunan karı-ıır_ı' dı-ı. Assur1ı_ı tl_iccarların' ozellikle kaçakçılık olmak tizere, birtakım sı.lçlar nedeniyle, za[Ian zaman yerli krallar tarafindaıı l-ıapse anldıkları, belgelerden aıılaşllırraktadır. Örneğin, Kl_iltepe'de bulunan bir ııektuptan, Assı-ır şel-ıriııiır ve Kaniş Karı_ıııı'ııntıır görevlendirdiği Bazia adlı bir Asslırltlntın, yerli bey ile aralarıı-ıclaki ticari bir anlaşııazlıktaı-ı dcılayı, lraksız yere hapse konuldı_ığı-ıırlı öğrenmekteyiz. Beyiır amacl, Bazia'nın ölırresiyle, clal-ıa önce aldığı ve öcleyeceğiııe söz verdiği nadir ve palralı bir nrala, bedeliı_ıi ödemec]en sahip olırraktır, Bazia hapishaneden, Iklıppiya adlı

birine yazdığl mektı.ıpta, 10 ayclan beri lrapiste yattlğını Ve öltiııü beklediginl söyleyerek, ondan kenclisini kıır[arııasıııı, blını_ln için Karlım'tın, beye bir elçi gönderııesi konlıstırrda aracı olmasını clilemektedir. Beyin, niıı köru ııiyetine karşın, Bazia'nın l-ıapisten, kendi ııtilrrü ile ııı-ilrtirleclig bı-ı mektlıbu yazmaslna izin verınesi de ilgiııçtir. Kültepe tabletlerinde, l-ıapislrane karşılığı olarak geçeı-ı KISERSUM k üi-"sinin Eski Assı-ırcaya, yerli Anaclolu clillerinden birinden geçmiş olabileceği düşünı_ilmektedir, Hapishane ile ilgili dtıruıılar, "l-ıapishaneye girmek'', "hapisl-ıanecle kalııak'' ve "lrapishaneye atmak" ifadeleriyle belirtilııektedir, Bebll belgeleriııde ise, l-ıapishaıre için (BIT) SIBITTUM ve BIT KILI kelimeleri kullanılmıştır. Yeni Bnbil devrine ait belgelercleıı, l-ıapishaneler hakkınc]a dal-ıa iyi bilgi edinebiliyoruz. Sippar ve Uruk şehirle rindeki hapishaneler'in başıncla, yuiksek clüzeyde bir görevliye bağlı idarecileriı-ı olduğı_ınu, bunların emirleri altında bir personel bulllnduğunu biliyoruz. Uruk'daki hapishanenin 200 kişi alacak kadar buyuk olduğu da, belgelerden anlaşılmaktadır. Hitit metinlerinde hapishane çok az geçer. Bunlar 40

da, Akkadça ve daha çok Sümerc.

ınektuıbundan anlaşildığı iizere, "içeri koymak" ifacleleri kullanılmaktadır. Eski Hltlt dönemine ait, saray kronikleri olarak ac]landırılan metiırlerdeır birinde ilginç bir pasaj vardır. Buna göre, Hı-ırma şelrrinin beyi ve etkili bir kiınse olan Aşkaliya, işpı-ıdaşinara adlı bir çöırrlek yapllıClslnl önce Ullamma şehri niıı idareciliğine tayin etmesine karsın, dalra sonra l'ıilinı-ııeyen bir nedenle onu ölclürnrek istemis ve krala l-ıaber vermeden, lrapse attırn_ılştır. olay du1ulunca, kral biriııi yollayıp, Işpııdaşinara'yı hapisten kurtarn_ııştır. Işpı-ıdaşinara, daha sonra Aşkali ya'ya giderek, ona şöyle demiştir: "Sen çok hilekarsıı_ı! Kralın

öntinde cok eğiliyorsun (yani, çok da1kavuksun)''. Btı pasaj' başkent dışlnda da devlet hapislranelerinin olduğı-ırıa işaret etmekteclir. Kırık bir metinden de, başkent Hatnışa'da Bq/ı:ik imparatorluk döneminde (MÖ 138O 12OO) bir devlet hapishanesinin oldugıı anlasılınaktadır.

Af Yetkisİ Eski Önasya'da affetme yetkisi, öncelikle krallara aitti. ilk geııel affın, Sümer krallarından Urukagina tarafindan çıkarıldığına, daha önce değinıniştik. Asşur ve BAbi1 kralları da tahta geçdkleri zaınan, gerekli görürlerse, vergi ve borçları affeclen ve adaled sağlamayı amaclayarr fermanlar çıkarabiliyorlardı. Tek tek davalarda ise, öltim kalım kararının krallara ait olduğu behrtlen maddeler vardır. Kocanın, karısınr zina halinde yakalaması duruınunda, şahsen öldürme ya da mahkemede oldl-irrilmesini isteme hakkı, nim Önasya topluınlarınca kabul eclilmektedir. Ancak, kocaya karısını affetme yetkisi de verilmistir. orta Assur yasalarında, bu konuyla ilgili olan 15. madde söyledir: "eğer bir adam, bir adamı (zina hahnde) yakalarsa, suclayıp ispat ederse, her ikişi de oldı_irtiltir; (kocanın) sorı_ımlullığu yoktur. 41

Belkıs Dinçol

Eğer adanrı yakalar' kıalın veya lıAkiır-ıleriır önüne getirit, onu suçlar ve ispatlarsa' Ve yine koca karısını ölc]tirııek isterse, aclam da ölecektir. Eğer karısıırın bı-ırnunı_ı keserse, adaın da

hadıırr edilecek, btitun yüztinl'i parçalayacaklar. Eğer koca, karısını serbest bırakırsa, adamı da serbest bırakacaklardır'" Erken ESki Bebil dönemi krallarından işıoedagan (MÖ1953 1935) devrine ait bir boşanma belgesi, çağın ı_ıygulamaslnl gösterırresi açısınclarr ilginçtir, Erra-Malik adlı bir adaırr, karısını bir erkekle zina halinde yakalaınıs, onu erkeğin vücudı-ına bağlayarak ııahkeırreye getirmiştir. Kral, ceza olarak kadının cinsel olganlnln kesilııesine, burnuntın delinmesine karar vermiş Ve teşhir edilmesi için şelrre teslim etmiştir' Hitit yasalarının 197-198. maddelerine göre de, karısıırı bir erkekle yakalayan koca, isterse, her ikisini de oldtırebilir. Ama öldürmez de, saray kapısına gönirürse ve "karım ölmesin" derse, karısını da, aşığını da hayata bırakır. o zaman, herhalde utanç göStergesi olarak, karısınır-ı başlnı örter. Ama "ikisi de ölsünl" clerse, o zaman "tekerleği çevirirler'' (lıurkin halenzi; eskiden bu ifadenin, nasıl oldugı.ı tam olarak bilinmeyen bir idam şeklini belirttlgl sanılıyordu. Bugı-iıı ise, davanın krallık nrahkemeşine götürüleceğine işaret ettiği kabul edilmektedir). Yargılama sonucunda kral işterse onları bağışlar, isterse öldürülmelerine karar verirdi. Evli erkeğin zina durumunda, karısrnın hayatı üzerindeki ölüme ve kalıma karar verme hakklnın dayanağı, acaba töre alrlakı mıdır, yoksa erkeğin karısı için baş1ık ödemesi nedeniyle' onun sahibi olduğunun kabul edilmesi midir? Kadınlara karşı sert yaptırımlar içeren orta Assur yasalarının 57'59. maddeleri şöyle der: "Bir adamın karısının tabletinde (yani evlilik sözleşmesinde; Yahudilikte bu belgeye ketuba adı verilir) yazılmış olan, ister Vurma' ister...cezası olsun, hakimler önünde yapılmalıdır. Bir adamın karısının btittin cezalarda durumu, ister göz oyma' ister kulak kesme olsun, şehir btiyıi$ine bildirilmiş olacak, o gelecek, tabletinde yazıldığı gibi işlem 42

Eski Önasya TopIumIarında Suç Kavranıı ve Ceza

görecektir. Tablette yazılan stıçlar dışında

adaıı karısını

döve-

cek, saçını yolacak kıılaklarınl yaralayacak, btikecek, CezaS1 yokfiır". Bı-ı ifadeler, l-ıerlralde kabıle yaşamınclan kaynaklanan katı törelerin yazilı yasaya yansımasıclır Ve ne kadar geliskin bir devlet yaprslna sahip olurlarsa olsunlar, Sami kokenli Assur ve Babil krallıklarının yasalarının da geleneklere boyun egdlgini ve bu gibi konularda iyileştirmeye gidemedigini gösterir. oysa, Hitit yasalarında zaman içersinde işkence ve ölüm cezalarında reform yapılabilmiştir.

Ör'u'yn yasalarında, yine örf ve ddetlere dayandığı aırlaşılan, suçlı-ı hakkında oltim kalım kararı Verme hakkrnın, ölen tarafin ailesine bırakıldığı birkaç madde bulunnraktadlr. Orta Assur yasaları Tablet B sütun II 2'de "mirasl bölüıımemiş kardeşler arasından biri, bir Cana Son verirse, onu Can salribine vereceklerdir. Can sahibi, isterse onu öldürür, isterse affeder, isterse mirasrnı alır'' denilmektedir. Eskl Hitit devleti krallarından Telipinu'nun fermanında bununla ilgili şu sözler yer ahr: "Kan meselesi şoyledir; kim blr cinayet işlerse, kanın sahibi ona derse 'o ölsün!', o zaman' o ölsün; eğer o derse'tazminat ödesinl', o zaman tazminat ödesin; krala hiçblr şey (yani, kral bu konuda karar vermez)''. Bu ifade, bazı hltitologlar tarafindan farklı olarak 'ödemesin' şekhnde tamamlanır ve kralın bu dava için Saraya ödenecek mahkeme gelirinden Vaz geçtiği şeklinde yorumlanır. Fermandaki uygulamanın aksine, Hitit yasalarında, adam öldürme vakalarında ölüm cezasının öngörülmemesi ve bu suçlar icin tazminat ödeme yoluna gidilmesi, dikkat çekicidir. Yasaların, yukarda da örneklerini verdiğimiz gibi, krallar tarafından yazdırılan yönetmeliklere göre daha ılımlı olmaları, yönetmeliklerin devlet otoritesini korumak amacıyla daha sert yaptırlmlara basvurma gereği duymuş olmalarıyla açıklanabihr. Nitekim yasalarda ölüm cezası verilen suçların başında kralın ve davalara bakan yüksek görevlinin (LUDU-

GUD) kararlarına karşı çıkmak gelir' 43

HOFFNER, H, A., Tlıe Laws of tlıe Hittites,

Leit1er-ı, New

York,

Köln 1997.

IMPARATI, F.' HititYasaları (Çev: E. Özbayoğlu), Ankara 1992. KLENGEL' H., BabıL KraLı Hammurabi ve Ganlıpa, (çev. Nesriı_ı

SEçME BIBLıYoGRAFYA

Oral), istanbul 2001.

BAĞDATLI, S., Hukuk Sözlüğü, istanbııl 1997. BiLGiÇ, E., "Eski Mezopotanrya Kaviı'ırlerinde Kanı-ın Anlayışı ve Aır'anesi'' , Ankara Uniuersitesi, DiL ue Tarilı Coğraf1a FaküLtesi Dergisi )C(, 1 964: 103 1 19. BORGER, R., "Akkadisclre Reclıtsbüc1-ıer'', Rechts'und

W irtschaf t'

clıe Tex re (Texte aus der Umwelt des Alteır Testaments Band I), Gütersloh 1987,3Z-95. s

urkund en, H

is toris

c

h-C

h r

o

noL o gi

s

BOUZON, E,, "Recht und'W'issenschaft in der Redakrionsgeschichte der keilsclıriftlichen Rechtsamınlungen'', dub sar a.ntcl-men, Festschrift fur W. H. Ph. Römer; der. M. Dietrich ve O. loretz, (Alter Orient und Altes Testaments 253), Mtinster 1998, 39'61.

DEM1RCi, K., "ibrani Yasaları ve Eski Ör'n'y" Hukuku Arasındaki Paralellikler'', Anadolu Araştırmaları Xll, 1990: 703213. DiNÇoL, A., "Hititler, Uygarlık Tarihi'', Anadol'u (JygarLıkları Ansiklopedisi, Cilt I, istanbul 1982. DiNÇoL, A., "Hitit Yasalarının Ana Cizgileri ve Eski Ör'asya Hukuku ile Etkileşimi'', AnadoLu Araştırmaları XlI, 1990: 83-100. FRIEDzuCH, J.' Die lıethitischen G eset7e, Iriden 1 9 7 1 . GREENGUS, S., "Lrgal and Social lnsitutions

of Ancient Mesopotamia", Ciuilisations of tlıe Ancient Near East, (der.

J. M. Sasson), Massachusetts 1995: 469 484. GUNBATTI, C., "ilk Çivi Yazılı Kaynaklar Işığında Anadolu'da

Hukuk Anlayışı'', IlI. Kayeri

ue Yöresi

Tarih Sempoz'

ymu Bildirileri, Kayseri 7000ı 719'727. HAASE, R., 44

Texte zum lrctlıitisclıen Recht, \ü/iesbaden

1

984.

KoRosEC, V., "Die

Todesstrafe in der Entwickluırg des hethi tisclren Reicl_ıes", Death in Mesopotamia: Pctpers Presented at tl'te XXVIe Rencontre Asslriologique International, Copenlıagen l 9 7 9 (Mesopotamia B), Copenhagen 1980: 199 -712

KoRosEC, V.' "Die

hetlritisclren Gesetze in il-ıren'Weclrselbezie-

l_ıtıngen zlı den Naclrbaıvolkern'' , Berliner Beitrcige ıum V orderen orient (Rencontre Assyriologiqtıe

.

Intelıratioıral XXV, Berlin 197B), Berliır 1982ı

795309.

KRAMER, S. N., Tarih 1

Sumerde BaşLar, (çev

M. i. Ç,ğ), Ankara

990,

LARSEN, M. T., Tlıe oLd Assyrian Cit1-Srate ancl its Colonies, Copenl_ıagen 1976

LUT7MANN, H., "Aus I s

iır'',

c]en Gesetzen des Rec hts-

und

\Y ir

ts

Königs Lipit Esclrtar voı-i

clıaf tsurkunden, His torisch_

Chronol'ogisclle Texte (Texte atıs der' Umwelt r'les Alteı_ı Testaııents, Bar-ıd I,/1), Gtiterslolr 1982:

73-3t.

ÖZCAN, M. T, "Yazılı

Hı_ıktıkı-ln Hareket Noktası

olarak ilkel

Htlkuk'', AnadoLu AraştırmaLarı XII, 1990:

55_82.

zuEMSCHNEIDER, K. K., "Prison and Punisl-ııırent in Early Aırato|ia'' , lournal of tlıe Economic anıl Social History of tlıe orient )C(, 1997: 114-176.

RÖMER, \7. H' Ph., "Aus des Gesetzen des Königs lJrnamını_ı von lJr", Rech"ts'und Wirtschaftsurkunden, Histo' risclı-Clıronol'ogische Texte (Texte aus der Uırrwelt

des Alten Testaments, Band I/1), Gtitersloh 1987ı 17 73. 45

Belkıs Dinçol

von SCHULER, E., Hethitisclıe

Diensta'nqı)eisungen

Eski Önasya Toplumlarında Suç Kavramı ve Ceza

für hahere Hof

und Staatsb eamte, (Archiv für o rientfo rschtı ng, Beiheft I0),1957 Graz. von SCHULER, E., "Die hedritischen GeseEe'', Reclıts.undWirtschaft s urkunden, H s toris c h- C h r onol.o gi s che Tex re (Texte aus der Umwelt des Alten Testaments, Band I/1), Gtıtersloh 1982: 96.173. i

TOSUN, M. ve K. YALVAÇ, Sumer, Babil, Assur Kanunları

ue

Ammi-saduqa Fermanı,2. Baskı, Ankara 1975.

UMUR, Z., "Eski Hukuklar Arasında Roma Huktıkunun Bazı Özellikleri'', AnadoLu Araştırmaları XII' 1990: 'ş7ERNER,

r45 156.

R., Hethitische Gericlıtsprotolıolle' (Snıdien ztı den Boğaz'Ş7iesbaden. köy Texten 4),

Hammurabi yasalarınl içeren stel

46

47

4B

Belkıs Dinçol

Eski Önasya Toplumlarında Suç Kavramı ve Ceza

Hammtırabi steliırin tist kısmı

Bdbil Kralı Hammtırabi

49

Belkıs Dinçol

Yasa koytıctılatclın (Jrnanrırıtı

50

Belkıs Dinçol

Hitit yasalarını içeren bir tabletin önyüzü

Eski Önasya Toplumlarında Suç Kavramı ve Ceza

Aynı yasa tabletinin arkayüzü T:!Ii X l,r{

52

53

Enstitü YayınIarı Savaş Özkan Savaş

Anadolu (Hitit-Luvİ) Hiyeroglif Yazıtlarında Geçen Tanrı, Şahıs ve Coğrafya Adları / Divine, Personal and Geographİcal Names in the Anatolian (Hittite - Luwian) Hieroglyphic lnscriptions istanbul

Ed.

Ali M. Dinçol

'l

999

Çağlar Boyunca Anadolu'da Yerleşim ve Konut Uluslararası Sempozyumu-Bildiriler (5-7 Haziran 1996') / lnternationat Symposium on Settlement and Housİng in Anatolia Through the Ages (5-7 June 1996) istanbul 1999

Ed. Kemalettin

Çiğdem Dürüşken

istanbul 20012 Sedat AIp

oğuz Tekin

ismail Fazlıoğlu

Sedef Çokay Belkıs Dinçol

Eskİçağ'da Yazı Araç ve GereçIeri

inci Delemen

Eskiçağ'da Tıp istanbul 20012

oğuz Tekin

Eskİçağ'da İstanbul (Byzantion) istanbul 20012

Eski Önasya ve Mısır'da Müzik

Antik Dönemde Beslenme istanbul 20032

Belkıs Dinçol

Eski Önasya Toplumlarında Suç Kavramı ve Ceza lstanbul 2003

Çiğdem Dürüşken

Roma Dİni istanbul 2003

Mukerrem (Usman) Anabolu

Antik Çağda Et ve Balık Pazarları

istanbul 20013

Umit Serdaroğlu

Antikçağ'da Aydınlatma AraçIarı

istanbul 20032

istanbul 20003 Bedia Demiriş

Eskİçağ'da Dokuma

istanbul 20002

Eskiçağ'da Para

Çİvİyazısı

ititler'in Mektuplaşmaları

istanbul 20012

istanbul 20003 Selen Hırçln

H

istanbul 20012

Köroğlu 5. YıIında Yumuktepe istanbul 1999

Eskiçağ'da Spor

istanbul 2003

Onur Cülbay

Eskiçağ'da Tuvalet KüItürü istanbul 2003

ffi

i''5il

r(

HI

02 tr1 üE 17]] lar,rar rsBil 97580707

ıı]ııllı ".. Tiiııı 1'lısılıı'clır, "cğcr'' ctlıtı ilc

l'ılı

A. v[il 6590

B,!

lılll

I

I ; :k

llııllllıı

69253

l

]

bclirtilcır tcl< tck stlç c1,lcı'ı-ılcl'iı'ıi VC l)Lıtrlı1' içiıı (illg(ıı.iilcıı cczıllırı göstcfc1l ı-ııaclclclcı, ıııi'ıı-ı-ıkiiıl <ılcltlğtıırclr sistCııllrtize ctlilcrck,

ılcrlcıırriştiı IIiçlıfui

lırıkrık ktımllıııı şckliııclc (lcğildi1' IIrıktıkçtı|lrt, bit lrtıktık kıiclesi )/ıı.ılt1lllrklı, l-ıikiırı|criı'ı kırırIırıııı ıır'kır

gcı-ıc[[cŞtiı'illl1iŞ

ır'kı).ı slfılirtllıl't111

ç
flırklı

l>iı'şe1. <ılcltığrıııtl, i)ırccclcıl

taSır.lı1rarirk koırrı|ıırlış so),Llt kul'nllaf(lıır

alrc,rk ltolıliI

oltışııı

lırıktrl<

sistcırılcriııiır

çıktığıı-ıı kııl:ıtıl ctn]cktccliı'. Htıktıkçı.ıları göı'c, çalılrılıilccek lrel şC).i tek tek ıIı([(lelcf lrıılilrclc sa).afak, lrcı' biri içiır a).rr Cezalaf s1tPt1tlrrık )'e[iı]c, so)'tıt lıiı' luı'sızlık iırr1:ıirı:ırtorltığu'lxla ()ft.r),ir

kııvraıııı. ),a[ıttlırxk r.e Ceza}ı1 brıırzı göre te)'i1ı et1rrel<, lırıkı.ık evfiıIilrdeki ileı'i biı' aşa11racl1f

Prof. Dr. Belkrs Dinço1,

1t111J'İc

istaııbrıl'cla cloğcltı ortarjğfetinlil-ıi

Arı]
|976 yıl|arı afasılr(l.ı Aırkıra Arıaclolı.ı }Iecleıriyetlcri Miizesi'lrcle Çivi Yazılı 'fıbletler Arşiı'i Şefi olarak görev yıptı' 1977-7t3 )'ıllaırı'ıcla IstaııbtıI fu'keoloji Miizcleri Çivi Yazılı Belgeleı' Ar'şivi'ııdc çalrştı. 1978'dc Istaııbtıl Üııiversitesi Eclebiyıt Fakiiltesi IJititoloji Kiirsiisti'ıre intisap etti. FJitlen aylıı ).ercle öğrctiırr iiyesi olırak göreviıri siirdiirnrektcdir. Ytırtiçi ve Tiirk ).tlftdlŞl [ıiliıısel clergilcrcle elliyi aşkıı afaşttfmasl )ıa),rırlanıı]ıştır' Eskiçağ Riliır'ıleı'i Eırstitiisii ii)'esklir.

tsBN 975-B07-071-1 o

799758 070717 .ı

t