E DREJTA CIVILE Prof. Dr. Abdulla ALIU
A. PJESA E PËRGJITHSHME E SË DREJTËS CIVILE Nocioni i së drejtës civie E drejt! civie ës"të de#ë e ve$!ntë e së drejtës në siste%in tonë j&ridi'. E drejt! civie( jo vetë% )ë ës"të ndër degët më të vjetra së drejtëssë ( *or !jo 'onsidero"et ed"e ndër degët më të !"vlluara të saj . E drejt! civie +!'onis"t *ër'&,i+o"et si de#ë *o+itive e së drejtës )ë #ërfs"n #ërfs"n tërësnë e ds#o!t ds#o!tave ave $rr $rregu egullav llave% e% jurd&e jurd&e 'ë rre rregull gullojnë ojnë marrëd marrëd"ën "ënet et s"o'ëro s"o'ërore re me &ara&ter &ara&ter #asuro #asurorr ose marrëd" marrëd"ëne ënett s"o'ër s"o'ërore ore të (lat) (lat) në nstan( nstan(ëë të fun fundt) dt) marrn marrn &ara&te &ara&terr #asuror. Në të drejtën civie %ë së s"&%ti #jen s"*re"je v&neti i irë i *!ëve.
E drejt! civie sot ës"të një de#ë e së drejtës )ë '! një '&*ti% %ë të n#&s"të në 'r!"!si% %e !të )ë në të '!&!rën nji"ej si e drejt! *riv!te. Sot %e të drejtën civie nën'&*toj%ë tërësnë e normav normavee jur jurd& d&ee 'ë rre rregull gullojnë ojnë #jesën e #ërgjt" #ërgjt"s"m s"mee të së dre drejtës jtës (vle) të dre drejtën jtën sendo sendore re)) të drej drejtën tën e det*r det*rm mev evee d"e të drej drejtën tën tras" tras"ëg ëgmo more re.. Të &atër &atër &ëto &ëto #jesë #jesë e #ërbëjnë të drejtën tonë (vle.
Njerë+it në %ën-rë të *!vetëdijs"%e $do ditë "-jnë në %!rrëd"ënie j&ridi'ecivie( *ër s"e%/&( /ejnë #!+etën( #jë )ë *ër të drejtën civie ës"të një 'ontr!të e s"it/erjes. 0jo %!rrëd"ënie e t"jes"të j&ridi'e & nëns"tro"et nor%!ve j&ridi'ecivie. E drejta (vle rregullon marrëd"ënet s"o'ërore me &ara&ter #asuror. +* rregullm bë"et me norma të (a&tuara) të (lat ne 'uajmë norma jurd&e,(vle.
E%ërti%i i së drejtës civie Lid"&r %e e%ërti%in e së drejtës civie( në iter!t&rën j&ridi'e ndes"en d!i%e. 0ëto d!i%e %/ës"teten në vetë *ër%/!jtjen e ëndës )ë tr!jto"et në 'ëtë disi*inë s"'encore d"e j&ridi'e. 1ë në ,ii% %&nd të t"e%i t"e %i se( *ër 'ëtë de#ë të së drejtës( #ërve- emërtmt e drejta (vle) #ërdoren ed"e emërtmet e drejta #rvate) s d"e e drejta #asurore.
S"i'&!r "istori'is"t( ed"e *se *ër n#! e%ërti%i e drejt! civie s"*re"et %e ,j!ë të njëjt!( 'jo n&' do të t"otë se '&*ti%i i së drejtës civie ose *ër%/!jtj! e s!j "istori'is"t ës"të e njëjtë )ë n#! e drejt! ro%!'e. Lid"&r %e e%ërti%et e së drejtës civie 'onsideroj%ë se !to '!në )ëi%in e *ër/!s"'ët( *or ës"të vës"tirë v ës"tirë të jenë 'onci+e në nivein e 'ër'&!r. E%ërti%in e drejt! civie( në rend të *!rë( e 'e%i !'se*t&!r 'ët& *ër s"'!' të o/je'tit të s!j( *or ed"e *ër s"'!' të tr!dicion!i+%it. Me të merren me &ëtë fus"ë të së drejt drejtës) ës) 'u"en (vlstë. (vlstë. And!j( drejt drejtëë t"&" t"&"et et se jurstët 'ë merren e%ërti%i i 'ës!j ,&s"e ës"të %ë e drejtë të )&"et e drejt! civie. LËNDA( MET2DA DHE SISTEMI I SË DREJTËS DREJ TËS CIVILE
!3 Lënd! e së drejtës civie Lënd! e së drejtës civie *!r!)et një $ës"tje të 'ontest&es"%e. 0&r /ë"et ,j!ë *ër ëndën e së drejtës drejtës civie n&' ndi"%on !s vetë ,!'ti se e drejt! civie civie ës"të njër! n#! de#ët %ë të vjetr! d"e %ë të *ërsos&r! së drejtësisë. E drejta (vle studon marrëd"ënet jurd&e,(vle. Pr!( !jo *ër/ën një tërës normas" jurd&e,(vle) me të (lat rregullo"en marrëd"ënet s"o'ërore me &ara&ter #asuror.
Një vës"tirësi e *os!$%e *ër/ën *ërc!'ti%i * ërc!'ti%i se cii ës"të o/je't i nor%!ve j&ridi'ecivie. Cii rret" i %!rrëd"ënieve s"o)ërore ës"të o/je't i së drejtës civie4 Në iter!t&rë t"&"et se e drejt! civie ës"të një tërës e rregullave jurd&e) me të (lat rregullo"en ato marrëd"ëne s"o'ërore në të (lat njerë!t "*jnë ld"ur me sendet) bërjet ose #asurtë.
Për të drejtën drejtën civie n&' ës"të !s*!' 'ontest&ese 'ontest&ese se s"'ë%/i%i s"'ë%/i%i i ver!ve e'ono%i'e e'ono%i'e d"e të drejt!ve j!në o/je't i së drejtës civie. Por( një vës"tirësi *ër o/je'tin e së drejtës civie *!r!)et tr!jti%i i të drejt!ve *erson!e( si o/je't i së drejtës civie. 0jo do të t"otë se 'ër'o"et të /ë"et një s!'tësi% se deri '& s"tri"en nor%!t e së drejtës civie në rre#&i%in e $ës"tjeve të '!r!'terit *erson!( se*se në '&!dër të së drejtës *erson!e /ëjnë *jesë5 * jesë5 e drejt! ,!%ij!re( e drejt! st!t&sore '& "-jnë e drejt! e nderit( e drejt! e inte#ritetit ,i+i'( e drejt! e !&torit( )ë ndr-s"e )&"en të drejt!t e *erson! *erson!i itet tetit it.. Në 'ëtë 'ëtë drejti drejti%( %( #jit"% #jit"%onë onë e'+isto e'+istonn %&ndësi %&ndësi!! )ë të *!r!)it *!r!)iten en nor%! nor%! )ë rre#&ojnë $ës"tjet e *ër%end&r! në %ë s"&%ë de#ë të së drejtës. /3 Metod!t 6*!ri%et3 e së drejtës civie Si $do de#ë e së drejtës( !s"t& ed"e e drejt! civie '! %etod!t 6*!ri%et3 e s!j të rre#&i%it. rre#&i%it. /etodat $#armet% e së drejtës (vle tregojnë se) në &uadër të obje&tt të së drej drejtës tës (vl (vle) e) &a ra#or ra#orte te s"o'ë s"o'ëro rore re me &ara& &ara&ter ter #asu #asuro rorr 'ë &anë &anë &ara &ara&te &ters rst t&a &a të #ërbas"&ëta.
N#! ,iet e së drejtës di"et d i"et se ,j!! %etodë do të t"otë rr&#! %ë e s"'&rtër *ër !rritjen e një )ëi%i të c!'t&!r. Në teorinë j&ridi'e( si %etod! 6*!ri%e3 të së drejtës civie +!'onis"t n&%ëro"en '!tër %etod! 6*!ri%e3( të ci!t j!në të *ër/!s"'ët! *ër tërë o/je'tin e së drejtës civie. Pr!( r!*ortet s"o)ërore %e '!r!'ter *!s&ror )ë rre#&o"en %e nor%! të së drejtës civie %/ës"teten në 'ëto *!ri%e të së drejtës civie. 0ëto #arme të së drejtës (vle bara!a e #alëve d"e bara!a e vullneteve të t*re në ra#ortn jurd&o,(vl0 n(atva e lrë e #alëve në ld"jen e #unëve jurd&e,(vle0 jurd&e,(vle0 san&son san&son #asuror #asuror d"e 'ar&ullues" 'ar&ullues"mëra mëra e të drejtave drejtave subje&tv subje&tvee (vle.
Në iter!t&rën j&ridi'e dis! !&torë ,!sin *ër %etodën e së drejtës civie %e '!tër '!r!'teristi'!t e *ër%end&r! d"e të /!s"'&!r! '&%&!tivis"t( )&"en '!r!'teristi'!t e %etodës j&ridi'ecivie. Ndërs! #r&*i tjetër i !&torëve '!r!'teristi'!t e %etodës j&ridi'e i tr!jton si *!ri%e të së drejtës civie. Më e )!rtë ës"të )ë 'ëto të tr!jto"en s #arme të së drejtës (vle ( se*se ter%in *!ri%et e "!si% si në de#ët tjer! të së drejtës( !s"t& ed"e në instit&cionet e tjer! të së drejtës civie( *ër s"e%/&( *!ri%et e servit&teve. Parm bara!së së #alëve d"e bara!së së vullneteve të t*re ës"të *!ri%i i *!rë( si*!s të ciit #alët në marrëd"ënen jurd&e,(vle janë të barabarta d"e vullnet t*re ës"të *!ri% nën'& nën'&*t *ton on se në të drejt drejtën ën civi civie e %idi %idiss *!ë *!ëve ve #jit #jit"% "%onë onë e'+is e'+isto tonn barabartë. 0- *!ri%
/!s"'ërendi%i i v&neteve të t-re( $'! n&' n &' ës"të ës "të '!r!'teristi'e '!r !'teristi'e *ër *ë r të drejtën !d%inistr!tive( '& 'e%i s&/ordini%in e v&neteve të *!ëve. P!ët j!në të /!r!/!rt! në $do %!rrëd"ënie j&ridi'e civie( *! %!rrë *!r!s-s" st!t&set e t-re në s"o)ërinë 'on'rete. S! *ër i&stri%( %&nd të je*et një s"e%/& '& s"i"et /!r!+i! e *!ëve( ed"e *se st!t&set e *!ëve j!në të ndr-s"%e. Një !7"&st!tor )ë d&"et të id" 'ontr!të *ër vënien e n#ro"jes )endrore në një de*!rt!%ent të )everisë ës"të i /!r!/!rtë %e *!ën tjetër )ë %&nd të jetë një )everit!r d"e në 'ëtë r!st !i n&' %&nd t8i re,ero"et *o+itës *&/i'e. Pr!( %e r!stin e id"jes së 'ontr!tës *!ët j!në të /!r!/!rt! d"e v&neti i !7"&st!torit n&' i nëns"tro"et v&netit të )everit!rit( *or *ër'&ndr!+i( ndod" "!r%oni+i%i i v&neteve të t-re( )ë s"*ie në id"je të 'ontr!tës *ër 'r-erjen e *&nëve në !të de*!rt!%ent. 9!r!+inë e *!ëve e *!r!s"i'ojnë ed"e e#jis!cionet *o+itive. Te ne 'ëtë e rre#&on( në nenin :: të tij( Li#ji i M!rrëd"ënieve të Det-ri%eve i vitit :;<=. 9!r!+i! e *!ëve 'ër'on '&s"te të /!r!/!rt! e'ono%i'os"o)ërore( se*se( në ,!'t( %&nd të ndod"ë )ë di'&s" të *r!nojë id"jen e një *&ne j&ridi'e( si do%osdos"%ëri të #jendjes së tij e'ono%i'e 6d&'e )enë i s"trën#&!r n#! #jendj! e tij e'ono%i'e3. Inici!tiv! e irë e *!ëve( të ciën dis! e )&!jnë ed"e *!ri%i i dis*o+itivitetit( nën'&*ton se 'riji%i i %!rrëd"ënies j&ridi'ecivie ind në /!+ë të inici!tivës së irë të *!ëve( *ër'!tësis"t %e v&netin e irë të *!ëve. A&tono%i! e irë e v&netit( e ci! %!ni,esto"et *ër%es inici!tivës së irë të *!ëve( nën'&*ton se *!ët( %e v&netin e vet( 'rijojnë( ndr-s"ojnë d"e i s"&!jnë të drejt!t e vet! s&/je'tive. Inici!tiv! e irë e *!ëve ës"të e %&nd&r të drejto"et si *ër +#jed"jen e s&/je'tit 6*!ës 'ontr!'t&ese3( !s"t& ed"e *ër +#jed"jen e o/je'tit të %!rrëd"ënies j&ridi'ecivie. 0jo do të t"otë se *!! 'ontr!'t&ese vendos vetë se %e ciin *erson do të "-jë në %!rrëd"ënie j&ridi'ecivie( #jë )ë '! rëndësi të ve$!ntë *ër s"'!' se në të drejtën civie n&' e'+iston *ër#je#jësi! *en!e( !nd!j *!ët d&"et të jenë s"&%ë të '&jdess"%e '&r vendosin të 'rijojnë %!rrëd"ënie j&ridi'ecivie. N#! 'jo s"i"et se *!! 'ontr!'t&ese e +#jed" /erësin *ër të /erë një send( ed"e *se sendin e n#j!s"ë% %e ciësi të njëjt! e s"esin s"&%ë s"itës të ndr-s"ë%. P!! 'ontr!'t&ese( *ërve$ )ë e +#jed" s&/je'tin %e të ciin "-n në %!rrëd"ënie j&ridi'ecivie( !jo ës"të e irë të +#jed" ed"e o/je'tin e %!rrëd"ënies j&ridi'ecivie. 0jo do të t"otë se !jo vendos iris"t se $'! do të /ejë sot5 një teevi+or( një ,ri#ori,er !*o ndonjë send tjetër. 0jo ës"të e drejtë e's'&+ive )ë i *ër'et !&tono%isë së v&netit të tij. S!n'sioni *!s&ror ës"të *!ri%i i tretë i së drejtës civie. 0- *!ri% nën'&*ton se( në r!stet '&r n&' *ër%/&s"et %!rrëd"ëni! j&ridi'ecivie në *!jti% %e v&netet e *!ëve 'ontr!'t&ese( !të"erë si %!së *!r!)itet s!n'sioni *!s&ror( do%et"ënë #oditet %!s! *!s&rore e de/itorit d"e( jo *erson!iteti( si$ ndod" në r!stet e tjer!. Në të drejtën *en!e *en! e dëni%i do të is"te "e)j! e irisë( në të drejtën ,!%ij!re s"'&rorë+i%i( ndërs! në të drejtën civie *ër%/&s"j! e det-ri%it të %!rrë n#! %!s! *!s&rore e de/itorit *ër%es rr&#ës #j-)ësore. Si s"e%/& %&nd të %erret r!sti '&r di'&s" e "&%/ të drejtën e *&nës *ër s"'!' të vonesës së !erotr!ns*ort&esit. Në 'ëtë r!st( *ersoni *ër#je#jës n&' do të /&r#oset( *or do të det-ro"et të s"*ër/ejë dë%in e s"'!'t&!r *ër s"'!' të %os*ër%/&s"jes së det-ri%it të ind&r %es &d"ët!rit )ë '! *ës&!r dë%in d"e 'o%*!nisë !ero tr!ns*ort&ese. S!n'sioni *!s&ror e r&!n e'&iv!encën %idis *jesë%!rrësve në %!rrëd"ënien j&ridi'ecivie( *r! nëse njërës *!ë i +vo#ëo"et %!s! *!s&rore ose i s"'!'to"et një dë% tjetër( !jo '! të drejtën )ë n#! %!s! *!s&rore e *!ës tjetër t8i s"*ër/e"et dë%i i s"'!'t&!r ose të 'ër'ojë 't"i%in e #jendjes ,iest!re. 1!r'&&es"%ëri! 6'!i%i3 e të drejt!ve s&/je'tive civie *!r!)et *!ri%in e '!tërt të së
drejtës civie. Me )!r'&i%in j&ridi' të të drejt!ve civie nën'&*toj%ë *!ri%in si*!s të ciit të drejt!t drejt!t civie %&nd të '!ojnë n#! një s&/je't i së drejtës te s&/je'ti s&/je'ti tjetër. Pr!( të drejt!t civie s&/je'tive j!në të drejt! )ë j!në të )!r'&&es"%e. Tit&!ri i së drejtës %&nd t8i '!ojë vetë% !to të drejt! s&/je'tive civie të ci!t i '! ed"e vetë. 0jo ës"të e njo"&r )ë n#! e drejt! ro%!'e( '&r t"&"ej5 >Ne%o !d !i&% *&s i&ris tr!ns,erre *otest )&!% i*se *ossid!t?( )ë do të t"otë se >!s'&s" n&' %&nd t8i '!ojë tjetrit %ë s"&%ë të drejt! n#! të drejt!t )ë i dis*onon vetë > në )!r'&i%in e'ono%i' d"e j&ridi' n#! një tit&!r te tjetri. 0ëto të drejt! )!r'&ojnë n#! një s&/je't te tjetri në /!+ë të i#jit( %!rrëves"jeve ose ndonjë tit&i tjetër j&ridi'. 0jo do të t"otë se *ron!ri të drejtën e vetë të *ronësisë në /!+ë të ndonjë tit&i j&ridi'( *ër s"e%/&( %e 'ontr!të të s"itjes ose test!%ent( e '!on të drejtën e vet te një *erson tjetër. Në të drejtën civie n&' j!në të #jit"! të drejt!t civie s&/je'tive të )!r'&&es"%e( si( /ie ,j!!5 të drejt!t e *erson!itetit inte#riteti tr&*or. Pr!( të '!&es"%e( në rend të *!rë( j!në të drejt!t sendore( si të drejt! !/so&te s&/je'tive. Në %!rrëd"ënien j&ridi'ecivie( '!tër *!ri%et e së drejtës civie d&"et të s"*re"en në %ën-rë '&%&!tive( #jë )ë do të t"otë se 'ëto *!ri%e n&' %&nd të nd!"en në %ën-rë të *!v!r&r. Dis! *!ri%e të së drejtës civie( si *ër s"e%/&( /!r!+i! e *!ëve d"e de'!ri%i i irë i v&netit si d"e inici!tiv! e irë( e'+istojnë ed"e në të drejtën ,!%ij!re 6/!s"'ës"ortore3. S!n's S!n'sio ioni ni *!s&r *!s&ror or 6*ronë 6*ronësor sor3( 3( ed"e ed"e *se *se ës"të ës"të '!r!'t '!r!'teri eristi sti'' *ër të drejt drejtën ën civi civie e(( s"*es""erë +/!to"et ed"e në de#ë të tjer! të së drejtës( '&r 'ër'o"et s"*ër/i%i i dë%it d"e 'jo vjen si re+&t!t i ndonjë ve*re *en!e ! s"'ejeje tjetër !d%inistr!tive. Ndër'!)( )!r'&i%i i të drejt!ve ës"të *!ri% i ve$!ntë( se*se 'ëtë *!ri% n&' e #jej%ë në de#ë të tjer! të së drejtës( *r! !të e ndes"i% vetë% në të drejtën civie. 9!r!+i! e *!ëve ës"të rrjed"ojë e s"'ë%/i%it të ver!ve e'&iv!ente të %!r!ve( të ci!t vi"en në )!r'&i%in e irë. P!ët d&"et të jenë të /!r!/!rt! d"e të 'enë inici!tivë të irë '&r /ëjnë 'ontr!'ti%in e )!r'&i%it të ver!ve %e '!r!'ter *!s&ror. c3 Siste%i i së drejtës civie Lid"&r Lid"&r %e siste% siste%in in e së drejtë drejtëss civie civie e'+isto e'+istojnë jnë d- %ën-r! %ën-r! tr!dici tr!dicion! on!e5 e5 siste% siste%ii instit&cion! d"e siste%i *!nde't. Si*!s siste%it instit&cion!( i cii e '! *rej!rd"jen n#! j&risti i njo"&r ro%!' G!ji( e drejt! civie nd!"et në tri *jesë5 :. Pers Person on!! 6*ers 6*erson on!e !e3@ 3@ . Send Sendee 6re 6res3 s3 d"e d"e B. P!di P!di 6!ct 6!ctio ione nes3 s3.. 0ëtë siste% e *ërvetësoi ed"e 0odi Civi r!nce+. 0- 0od në *jesën e *!rë tr!jton *erson!t( d.%.t".( s&/je'tet e drejtësisë( st!t&sin j&ridi' të t-re( *!st!j jetën /!s"'ës"ortore d"e ,!%ijen( ndërs! në *jesën e d-të '! *ër o/je't tr!jti%in e sendeve( *ër'!tësis"t të drejtën sendore 6*ronësinë3. Për Për d! d!i% i% n#! sist siste% e%ii inst instit it&c &cio ion! n!(( e'+is e'+isto tonn ed"e ed"e sist siste% e%ii *!nd *!nde't e't(( i cii cii ës"të ës"të *ërvetës&!r në të drejtën #jer%!ne( *or( n!t-ris"t( ed"e '- siste% rrjed" n#! e drejt! ro%!'e( se*se id"et drejt*ërdrejt %e e%rin e J&stini!nit.
:. . B. .
Si*!s 'ëtij siste%i( e drejt! civie nd!"et në '!tër *jesë5 Pjes Pjes!! 6e drejt drejt!3 !3 sen sendo dore@ re@ Pjes! Pjes! 6e 6e drej drejt!3 t!3 e detdet-ri% ri%eve@ eve@ Pjes Pjes!! 6e drejt drejt!3 !3 ,!%i ,!%ij j!re !re d"e d"e Pjes! Pjes! 6e 6e drejt drejt!3 !3 e tr!s"ë# tr!s"ë#i%i i%it. t. Siste%i i së drejtës civie( në *ër#jit"ësi( nën'&*ton tërësinë e dis*o+it!ve d"e rre#&!ve j&ridi'e )ë j!në të *ër/!s"'ët! *ër/!s"'ë t! *ër të #jit"! de#ët e së drejtës civie. 0ëtë *jesë ndr-s"e ndr -s"e e )&!j%ë *jes! e *ër#jit"s"%e e së drejtës civie ose "-rje në të drejtën civie. Në '&!dër të seciës *jesë të së drejtës civie e'+iston e'+iston tërësi! tërësi! e dis*o+it!ve dis*o+it!ve d"e rre#&!ve rre#&!ve j&ridi'e( )ë rre#&ojnë rre#&ojnë o/je'tin e !s!j de#e të së drejtës civie. d3 Instit&cionet t"e%eore të së drejtës civie Në të drejtën civie e'+istojnë s"&%ë instit&te j&ridi'e. Me instit&t j&ridi' nën'&*toj%ë tërësinë e nor%!ve j&ridi'e )ë rre#&ojnë një ë%ë të c!'t&!r. Di"et se tërësi! e instit&teve e *ër/ën de#ën e së drejtës( ndërs! tërësi! e de#ëve siste%in j&ridi' të një s"teti. Instit&tet t"e%eore në të drejtën civie 'onsidero"en5 *ronësi!( )ë ës"të '!r!'teristi'ë *ër të drejtën sendore@ 'ontr!t!( )ë ës"të '!r!'teristi'ë *ër të drejtën e det-ri%eve( si *jesë e së drejtës civie@ test!%enti( )ë ës"të '!r!'teristi'ë *ër të drejtën tr!s"ë#i%ore( si *jesë e së drejtës civie. N!t-ris"t( në '&!dër të së drejtës civie e'+istojnë e '+istojnë ed"e s"&%ë instit&te ins tit&te d"e nëninstit&te( të ci!t( në '&!dër të i/rit( do të tr!jto"en ve$ e ve$.
9RIMET E SË DREJTËS CIVILE 9&ri%et e së drejtës civie( së /!s"'& %e !to j&ridi'e *ër#jit"ësis"t( s"ër/ejnë si /!+ë e rëndësis"%e *ër c!'ti%in e siste%eve j&ridi'e. D&'e i njo"&r /&ri%et e së drejtës %&nd të nji"et ed"e vetë siste%i j&ridi' i një s"teti. Përc!'ti%i Përc!'ti%i i nocionit të /&ri%eve të së drejtës( drejtës( në *ër#jit"ësi *ër#jit"ësi(( d"e të së drejtës drejtës civie( në ve$!nti( ës"të një $ës"tje rret" së ciës j!në /ërë s")-rti%e teori'e jo vetë% n#! !s*e'ti j&ridi'( *or ed"e n#! !i ,io+o,i'. 9&ri%et 9&ri%et e së drejtë drejtëss civie civie j!në j!në $ës"tje $ës"tje v!+"di% v!+"di%is" is"tt të dis'&t dis'&t&es" &es"%e %e në iter!t iter!t&rën &rën j&ridi'e( se*se *ro/e%i )ë '! të /ëjë %e /&ri%et e së drejtës ës"të #jit"!s"t& i vjetër s! ed"e s"o)ëri! "&%!ne e &d"ë"e)&r n#! e drejt!.
Ter%i /&ri% i së drejtës civie ës"të i d-'&*ti%të( %!teri! d"e ,or%!. 9&ri% i së drejtës n#! !s*e'ti %!teri! ës"të >,orc!? s"tetërore( ndërs! !s*e'ti ,or%! nën'&*ton nor%!t d"e !'tet j&ridi'e )ë e %!ni,estojnë ,or%!is"t 'ëtë >,orcë? s"tetërore. s"tetëror e. Nd!rj! në /&ri%e %!teri!e d"e ,or%!e ës"të e *!'ontest&es"%e në teorinë j&ridi'e. Mirë*o( të '&*t&!rit e s"*re"jes në > '&*ti%in %!teri!? d"e >,or%!?në teorinë j&ridi'e n&' ës"të &ni'. Ter%i >/&ri% i së drejtës( në '&*ti%in %!teri!? '!r!'teri+on ,!'tet s"o)ërore( *rej të ci!ve ci!ve vërtet vërtet *!r!)it *!r!)itet( et( >/&ron? >/&ron?ee drejt!( drejt!( ndërs! ndërs! >/&ri% >/&ri% të së drejtë drejtës( s( në '&*ti% '&*ti%in in ,or%!? ,or%!? '!r!'teri+on !'tin e *ër#jit"s"ë% j&ridi'( d.%.t".( %jetin %e të ciin s"*re"et /&ri%i %!teri! i së drejtës. Në '&*ti%in %!teri!( /&ri%i i së drejtës +!'onis"t 'onsidero"et !jo ,orcë 6!&toritet3 )ë '! të drejtë t8i 'rijojë d"e t8i i%*onojë !to d"e '- ës"të !i !&toritet )ë ës"të /&ri% i së drejtës. Për të drejtën e s"'r&!r '- !&toritet ës"të vetë or#!ni i#jd"ënës 'o%*etent s"tetëror. Sot( '&r e drejt! drejt! e s"'r&!r në s"&%icën e s"teteve ës"të /&ri% ,or%! 'r-esor( 'r-esor( /&ri%e /&ri%e të së drejtës civie j!në5 0&s"tet&t!( i#ji( 'onvent!t ndër'o%/ët!re d"e !'tet e tjer! %ë të &ët! se i#ji i#ji.. 9&ri%e 9&ri%e *otës *otës&ese &ese ,or%!e ,or%!e j!në5 j!në5 e drejt! drejt! +!'onor +!'onore( e( *r!'ti *r!'ti'! '! #j-)ëso #j-)ësore re d"e do'tri do'trin! n! j&ridi'e. 9&ri%et e së drejtës civie '!në d- '&*ti%e5 '&*ti%in %!teri! )ë nën'&*ton ,orcën 'rij&ese të së drejtës( *ër'!tësis"t ,!'torët )ë e indin( e +"viojnë d"e e +/!tojnë !të të drejtë d"e '&*ti%in ,or%! )ë nën'&*ton ,or%!t d"e %ën-r!t në të ci!t s",!)et e drejt! )ë rre#&on %!rrëd"ëniet j&ridi'ecivie. 9&ri%et e së drejtës civie në s"tetet e Evro*ës %e të drejtë 'ontinent!e '!në *ër!,ërsis"t një str&'t&rë të njëjtë. 9&ri%et ,or%!e të së drejtës civie *ër/ëjnë ,or%ën në të ciën s"*re"et v&neti i ,orcës )ë e 'rijon të drejtën në një s"tet 'on'ret. Sot si /&ri%e ,or%!e të *!'ontest&es"%e *!'ontest&es"%e në të #jit"! të drejt!t drejt!t civie 'onsidero"en5 i#ji i#ji d"e e drejt! +!'onore( ndërs! /&ri%et e tjer! ,or%!e( si *r!'ti'! #j-)ësore( do'trin! etj.( j!në o/je't dis'&ti%i i !&torëve )ë %erren %e st&di%in e /&ri%eve të së drejtës civie. 9&ri%et e së drejtës civie +!'onis"t j!në5 i#ji( e drejt! +!'onore( *r!'ti'! #j-)ësore d"e do'trin! j&ridi'e. Li#ji Li#ji ës"të #jit"%onë /&ri% 'r-esor i së drejtës civie( në $do 'o"ë d"e në $do vend '& /&ri% i së drejtës ës"të e drejt! dr ejt! e s"'r&!r. Në r!stin tonë( ,j!! i#j *ërdoret në '&*ti%in e #jerë( d&'e *ër,s"irë 0&s"tet&tën( si !'t %ë të !rtë j&ridi' të një s"teti( *!st!j i#jin d"e !'tet e tjer! nëni#jore. Li#ji( në '&*ti%in e n#&s"të( *!r!)et !'tin j&ridi' )ë n7irret në *roced&rë të ve$!ntë n#! or#!ni 'o%*etent. Li#jet '!në ve*ri% territori!( 'o"or d"e *erson!. Në 'ëtë drejti% s"*es""e s"*es""erë rë s"tro" s"tro"et et *-etj! *-etj! se ! %&nd %&nd të 'etë 'etë i#ji i#ji ve*ri% ve*ri% *r!*!ve*r&e *r!*!ve*r&es. s. Me 0&s"te 0&s"tet&t t&tëë *ërc!'to"et se i#jet '!në ve*ri% vetë% *ër të !rd"%en( %irë*o ejo"et ed"e %&ndësi! )ë( *ërj!s"ti%is"t( i#ji të 'etë ed"e ve*ri% *r!*!ve*r&es. 0jo %&ndësi në s"&%icën e e#j e#jis is! !ci cion onev evee %&nd %&nd të rei+ rei+o" o"et et vetë% vetë% nëse nëse i#j i#jii i ri ës"t ës"tëë në ,!vor ,!vor të *!ë *!ës. s. Ve*ri% *ri%ii *r!*!ve*r&es i i#jit( '&r /ë"et ,j!ë *ër të drejtën civie( d&"et të *!r!s"i'o"et s"*re"i%is"t në dis*o+it!t '!i%t!re të i#jit. E drejt! +!'onore
E drejt! +!'onore në të drejtën civie 'onsidero"et /&ri% i së drejtës civie d"e '- si /&ri% s&/sidi!r( *ër'!tësis"t i dorës së d-të. Të #jit"! e#jis!cionet e njo"in të drejtën dr ejtën +!'onore si /&ri% të së drejtës civie( *ër s"'!' se ës"të e *!%&nd&r )ë i#ji !*o e drejt! e s"'r&!r t8i *!r!s"i'ojë të #jit"! $ës"tjet )ë '!në të /ëjnë %e %!rrëd"ëniet j&ridi'ocivie. Me të drejtë +!'onore '&*toj%ë rre#&!t e sjejes të ci!t *ërsëriten /re+ *!s /re+i( res*e'to"en n#! të #jit"ë d"e( në ,&nd( i nëns"tro"en s!n'sionit të c!'t&!r. E drejt! +!'onore %&nd të +/!to"et si /&ri% i së drejtës civie vetë% në r!stet '&r %&n#ojnë dis*o+it!t e s"'r&!r!( '&r e drejt! +!'onore n&' ës"të në '&ndërs"ti% %e *!ri%et '&s"tet&ese !*o %e %or!in s"o)ëror. 0ëto '&s"te )ëndrojnë #jit"%onë të '&%&&!r!( *r! n&' %&nd të *ërj!s"to"et ndonjër! *rej t-re. Pr!'ti'! #j-)ësore Pr!'ti'! #j-)ësore #jit"sesi ës"të /&ri% i së drejtës civie( *or !jo në s'enën j&ridi'e ës"të ed"e si /&ri% s&/sidi!r d.%.t".( *!s i#jit d"e së drejtës +!'onore. Në 0osovë( '& *r!'ti'! #j-)ësore ës"të /&ri% i dorës së d-të 6s&/sidi!r3 i së drejtës civie( #j-)t!ri !rrin të /ë"et një 're!tor i së drejtës. Instit&tet e rej! j&ridi'e civie të 'rij&!r! ndër'o"ë( së *!ri #jejnë %/ës"tetje në *r!'ti'ën #j-)ësore( '&rse %ë vonë *ër,s"i"en ed"e në i#jet civie. Do'trin! si /&ri% i së drejtës civie Do'trin! Do'trin! j&ridi'e( si*!s dis! !&torëve( !&torëve( ës"të /&ri% s&/sidi!r s&/sidi!r i së drejtës drejtës civie. civie. Do'trin! j&ridi'e ës"të tërësi! e %endi%eve 6s"i'i%eve3 të s",!)&r! n#! s"'encët!rët j&ristë( %e të ci!t !t! s"*je#ojnë ose /ëjnë inter*reti%e *ër dis*o+it!t 6rre#&!t3 e së drejtës në *&ni%et e t-re s"'encore( në !rti'&j të revist!ve s"'encore ose në s"ëni%e tjer! *&/i'e. Një n&%ër i !&torëve t"onë se do'trin! ës"të ës "të vetë% një !&toritet d"e n&' *r!no"et ,!re si /&ri% i së drejtës civie( '&rse dis! të tjerë e tr!jtojnë si /&ri% jo,or%! të së drejtës.
MARRËDHËNIA JRIDI0ECIVILE M!rrëd" M!rrëd"ënie ënie j&ridi' j&ridi'eci ecivi viee 'onside 'onsidero"e ro"ett $do %!rrëd" %!rrëd"ëni ëniee j&ridi j&ridi'e 'e e %/ës"t %/ës"tet& et&rr në nor%!t 6rre#&!t3 e së drejtës civie *ër%es së ciës *!ët 'rijojnë( ndr-s"ojnë ose s"&!jnë ndonjë të drejtë s&/je'tive. M!rrëd"ëniet j&ridi'ecivie në të #jit"! r!stet rre#&o"en %e rre#&! të së drejtës civie. M!rrëd"ëni! j&ridi'ecivie '! një rëndësi të ve$!ntë në ,&s"ën e së drejtës civie. Fdo %!rrëd"ënie s"o)ërore e rre#&&!r %e nor%! të së drejtës civie '! *ër )ëi% e,e'tin *!s&ror( !nd!j ed"e re!i+i%i i të drejt!ve d"e det-ri%eve )ë 'rijojnë *!ët %e 'ëtë %!rrëd"ënie j&ridi'e civie /ë"et *ër%es rr&#ës j&ridi'e. Pr!( !to #ë+ojnë ed"e %/rojtjen j&ridi'e. Fdo %!rrëd"ënie j&ridi'ecivie '! ee%entet e s!j. 0ët& /ëjnë *jesë s&/je'tet( o/je'ti d"e të drejt!t d"e det-ri%et( të ci!t indin n#! %!rrëd"ëni! j&ridi'ecivie. P!r! se të ,!si% *ër ee%entet e %!rrëd"ënies j&ridi'ecivie( do të tr!jtoj%ë të drejtën civie në '&*ti%in o/je'tiv d"e në '&*ti%in s&/je'tiv. E drejt! civie( në '&*ti%in o/je'tiv( ës"të tërësi! e nor%!ve d"e rre#&!ve j&ridi'e( %e të ci!t rre#&o"en %!rrëd"ëniet j&ridi'ecivie. 0ëto nor%! 6rre#&!3 j&ridi'e të '!r!'terit j&ridi'ocivi( '&r rre#&ojnë një tërësi j&ridi'e( si( *ër s"e%/&( s" e%/&( *ronësinë( 'ontr!tën( *!r!)esin *!r!) esin instit&tin j&ridi'. Ndërs! tërësi! e nor%!ve )ë rre#&ojnë instit&tet e së drejtës civie( *!r!)esin de#ën e së drejtës civie. E drejt! s&/je'tive nën'&*ton !të të drejtë të ciën individi( *ër'!tësis"t s&/je'ti( e n7jerr n#! e drejt! o/je'tive. N&' %&nd të e'+istojë e drejt! s&/je'tive( në )o,të se !të n&' e nje" e drejt! o/je'tive. N&' %&nd të /ë"et di'&s" *ron!r %/i një send( në )o,të se 'ëtë n&' e ejon e drejt! o/je'tive. E drejt! s&/je'tive ës"të një *&s"tet( i cii *ër/ë"et n#! një ! %ë s"&%ë !&tori+i%e. Për s"e%/&( e drejt! e *ronësisë( si e drejtë s&/je'tive( *ër/ë"et *rej tri !&tori+i%eve5 !&tori+i%it të *ërdori%it( s",r-të+i%it d"e të dis*oni%it të sendit. Në '&!dër të së drejtës s&/je'tive( 'e%i ed"e të drejtën e 'ër'esës( 'ë r'esës( )ë *!r!)et %&ndësinë e re!i+i%it të d"&ns"ë% të !&tori+i%it( të ciën e *ër%/!n e drejt! s&/je'tive. 0ër'es! ndr-s"e )&"et ed"e *!di në '&*ti%in %!teri!. &)i! j&ridi'e e'+iston !të"erë '&r n&' e'+iston e drejt!( së ciës i *ër#ji#jet ndonjë det-ri%( *or e'+iston %&ndësi! e një *ersoni )ë( %e s"*re"jen e v&netit të tij( të ndi'oj në indj indjen en(( ndërr ndërri% i%in in ose ndër* ndër*re rerje rjenn e ndon ndonjë jë të drejt drejtee s&/je s&/je't 'tiv ive( e( *.s". *.s".(( '&r '&r di'& di'&s" s" ës"të ës"të tr!s"ë#i%t!r( *or de'!ro"et se "e) dorë n#! tr!s"ë#i%i. Gjendj! j&ridi'e. Prej së drejtës s&/je'tive d&"et të d!oj%ë #jit"!s"t& ed"e #jendjen j&ridi'e. Gjendje j&ridi'e 'e%i !të"erë '&r '& r e'+iston një tërësi rret"!n!s" j&ridi'is"t j&r idi'is"t reev!nte( të ci!t( '&r t8& /!s"'o"et ed"e një rret"!në( s"ndërro"en në të drejtë s&/je'tive. Për s"e%/&( tr!s"ë#i%t!ri test!%ent! deri në vde'jen e test!%entënësit ndod"et në një #jendje j&ridi'e d"e(
%e vde'jen e tij( ,ito"et e drejt! e tr!s"ë#i%isë( si e drejtë s&/je'tive në /!+ë të test!%entit. Në 'ëtë *jesë( '& /ë"et ,j!ë *ër të drejtën s&/je'tive( d&"et të s)!ro"et ed"e !jo se $8ës"të *o+it! ose st!t&si j&ridi'. Po+it! ose st!t&si j&ridi'( *!r!)et një #r&%/& rret"!n!s" id"&r %e një s&/je't )ë '! ndi'i% në re!i+i%in d"e %/rojtjen e të drejt!ve të tij s&/je'tive. Gj!të "istorisë *erson!t ,i+i'ë n&' '!në *!s&r st!t&s të njëjtë j&ridi'. S&/je'tet e së drejtës Në të drejtën civie s&/je'tet j!në ee%ent t"e/ësor i $do %!rrëd"ënieje j&ridi'ecivie. S&/je't të së drejtës j!në5 *erson!t ,i+i'ë d"e *erson!t j&ridi'ë. 0ëto s&/je'te 'onsidero"en /!rtës të të drejt!ve d"e det-ri%eve në një %!rrëd"ënie j&ridi'ecivie. Personi ,i+i'( si s&/je't i së drejtës Fdo *erson ,i+i' 'onsidero"et s&/je't i së drejtës. 0- s&/je'tivitet ,ito"et %e të ind&r. Për 'ëtë 'ër'o"et )ë !i të indë i #j!ë( *ër'!tësis"t të j!*ë s"enj! jete d"e të 'etë ,or%ën e njeri&t. Personi ,i+i'( si s&/je't i së drejtës( '!r!'teri+o"et n#! dis! +otësi 6!,tësi3 j&ridi'e5 +otësinë j&ridi'e( +otësinë e ve*ri%it d"e +otësinë e dei'tit. otësi! j&ridi'e ës"të !,tësi! e *ersonit ,i+i' )ë të jetë /!rtës i të drejt!ve d"e det-ri%eve. 0jo +otësi ,ito"et n#! %o%enti i indjes d"e *&s"on %e vde'jen e *ersonit ,i+i'( *ër'!tësis"t %e s"*!jen e tij *ër të vde'&r. Personi ,i+i' %&nd të s"*!et s"*!et *ër të vde'&r nëse *otëso"en *otëso"en dis! '&s"te të *!r!s"i'&!r! *!r!s"i'&!r! %e i#j d"e !to j!në5 %&n#es! n#! vend/!ni%i *ër një 'o"ë të c!'t&!r d"e të %os di"et se '& ndod"et d"e ! ës"të #j!ë( *r! s&*o+o"et se ës"të i vde'&r. Në të drejtën tonë *o+itive *o+ itive %&nd të s"*!et i vde'&r5 :3 *ersoni *ër jetën e të ciit #j!të vjetëve të ,&ndit n&' '! *!s&ri '&rr,!rë !j%es" d"e n#! indj! e të ciit '!në '!&!r vjet@ 3 *ersoni *ër të ciin #j!të vjetëve të ,&ndit n&' '! *!s&r '&rr,!rë !j%es" d"e *ër të ciin /eso"et se n&' ës"të %ë #j!ë@ B3 *ersoni )ë ës"të +"d&'&r %e r!stin e ,&ndosjes së ndonjë !nieje( në një !'sident 'o%&ni'!cioni( +j!rri( vërs"i%i( tër%eti etj.( *ër jetën e të ciit n&' '! *!s&r '&rr,!rë !j%es" /rend! %&!js" n#! dit! e '!i%it të rre+i'&t d"e 3 *ersoni )ë ës"të +"d&'&r #j!të &,tës id"&r %e n#j!rjet e &,tës( *ër jetën e të ciit n&' '! *!s&r '&rr,!rë !j%es" /rend! një viti( n#! dit! e ndër*rerjes së !r%i)ësive. S"*!j! *ër të vde'&r /ë"et %e vendi% #j-)ësor d"e në /!+ë të s!j "!*et tr!s"ë#i%i!. S"*!j! e *ersonit të +"d&'&r *ër të vde'&r ës"të s&*o+i% i rrë+&es"ë% se *ersoni i s"*!&r *ër të vde'&r ed"e '! vde'&r( )ë do të t"otë se ejo"et %&ndësi! )ë të vërteto"et ed"e e '&ndërt!. otësi! e ve*ri%it të *erson!ve ,i+i'ë. Me +otësi ve*ri%i '&*toj%ë +otësinë 6!,tësinë3 e ve*ri%it të *ersonit ,i+i' )ë të d!ë në 'o%&ni'i%in j&ridi' *ër të 'rij&!r të drejt! d"e *ër të %!rrë det-ri%e në %ën-rë të *!v!r&r. 0ëto të drejt! d"e det-ri%e i 'rijon si re+&t!t i %os"ës %!d"ore. Në të drejtën tonë *erson!t ,i+i'ë( si*!s rre#&it( /ë"en %!d"orë '&r %/&s"in %os"ën := vje$ ose %e !në të e%!nci*i%it( '&r ,ë%ij! %!rto"et *!r! se të %/&s"ë %os"ën := vje$. 0jo %&nd të /ë"et jo %ë "eret se në %os"ën : vje$. 0ët! *erson! /!r!+o"en %e *erson!t e %os"ës := vje$!re d"e +otësinë *ër të ve*r&!r n&' e "&%/!sin në r!st s"'&rorë+i%i. M!rtes! d&"et të /ë"et %e ejen e or#!nit 'o%*etent.
Person!t deri në %os"ën := vje$ i )&!j%ë të %it&r d"e !t! j!në të *!!,të *ër të ve*r&!r. Por( *!!,tësi! e t-re *ër ve*ri% n&' ës"të e njëjtë. Person!t deri në %os"ën : vje$ !*o të %it&rit e rinj j!në 'r-esis"t të *!!,të *ër të ve*r&!r( '&rse *rej : := vje$ ose të %it&rit %ë të vjetër j!në të !,të *ër të ve*r&!r në %ën-rë %ën -rë të '&,i+&!r. Person!t %!d"orë %&nd të s"*!en 'rejtësis"t të *!!,të *ër të ve*r&!r ose *jesëris"t të *!!,të *ër të ve*r&!r. otësi! otësi! e dei'tit dei'tit ës"të !,tësi e *ersonit )ë të *ër#ji#jet *ër#ji#jet *ër ve*ri%et e vet! dei'tet dei'tet %e %!sën e vetë *!s&rore. otësi! dei'tore e *ersonit ,i+i'( *ër s"'!' të dei'tit( e'+iston n#! %os"! : vje$. Person!t ,i+i'ë deri në %os"ën < vje$ n&' *ër#ji#jen vetë *ër dei'tet e t-re. Ndër'!)( *erson!t ,i+i'ë )ë n#! %os"! < deri në : vje$( *o !s"t&( 'onsidero"en të *!*ër#je#js"ë% *ër dei'tet e t-re %e %!sën e vetë *!s&rore@ /ë"et *ërj!s"ti% '&r %&nd të *rovo"et se *ersoni *er soni ,i+i' %/i %os"ën < vje$( *or %ë *!' se : vje$( '! )enë i !,të *ër të #j-'&!r *ër ve*ri%et e vet! të *!ej&es"%e. Person!t ,i+i'ë '!në dis! !tri/&te( %e të ci!t /ë"et identi,i'i%i i t-re. Atri/&tet e *ersonit ,i+i' j!në5 e%ri( vend/!ni%i d"e vend)ëndri%i( s"tetësi! d"e i/r!t e #jendjes civie. E%ri ës"të s"enj! e *ersonit ,i+i'( %e të ciin /ë"et identi,i'i%i i tij. Fdo *erson ,i+i' '! të drejtën e e%rit. Me ,j!ën e%ër nën'&*toj%ë e%rin d"e %/ie%rin. Më #jerësis"t 'ëto *ër*&no"en në *jesën e së drejtës ,!%ij!re. Vend/!ni%i nd/!ni%i d"e vend)ëndri%i j!në !tri/&t i *ersonit *ersonit ,i+i' *ër të tre#&!r id"s"%ërinë id"s"%ërinë e tij *ër një vend )ë ës"të )endër e tij jetësore. Vend/!ni%i ës"të vendi në të ciin )-tet!ri ës"të vendos&r %e )ëi% )ë të jetojë *ër#jit"%onë. Fdo *erson ,i+i' %&nd të 'etë vetë% një vend/!ni%. Vend)ëndri%i Vend)ëndri%i ës"të vendi në të ciin *ersoni ,i+i' jeton *ër'o"ësis"t. *ër 'o"ësis"t. S"tetësi! ës"të *ër'!tësi! e *ersonit ,i+i' nd!j një /!s"'ësie të c!'t&!r s"tetërore. Ed"e s"teti '! rëndësi të %!d"e *ër re!i+i%in d"e &s"tri%in e dis! të drejt!ve civie. Li/r!t e #jendjes civie. E'+istojnë tri oje të i/r!ve civie5 :. Li/r! Li/r!tt !%ë !%ë të të in ind&r d&rve( ve( . Li/r!t Li/r!t !%ë të të '&rorë+ '&rorë+&!rv &!rvee d"e d"e B. Li/r! Li/r!tt !%ë !%ë të të vde vde'& '&rve rve.. Person!t j&ridi'ë( si s&/je't të së drejtës Përve$ *erson!ve ,i+i'( s&/je't të së drejtës j!në ed"e *erson!t j&ridi'ë( )ë *!r!)esin 'rijes! !rti,ici!e në rendin j&ridi'. Se '&s" 'onsidero"et *erson j&ridi' ës"të $ës"tje e rendit j&ridi' të një s"teti. And!j And!j t"&"et se *ersoni j&ridi' ës"të 'rijesë s"o)ërore( s"o)ëror e( të ciit rendi j&ridi' i! '! njo"&r +otësinë j&ridi'e. Pr!( rendi j&ridi' i nje" +otësinë )ë 'jo 'rijesë s"o)ërore të jetë /!rtës i të drejt!ve d"e det-ri%eve( d"e d" e +otësinë )ë të 'rijojë të drejt! d"e det-ri%e si s i d"e të jetë *ër#je#jës *ër dei'tet. Në 'ëtë *jesë #jit"%onë %endo"et %endo"e t *ër dei'tet d ei'tet civie( se*se 'ëto d!ojnë n#! dei'tet *en!e. Person!t j&ridi'ë *r!no"en si s&/je't i së drejtës *ër s"'!' të do%osdos"%ërisë së )!r'&i%it e'ono%i' d"e j&ridi'. Person!t j&ridi'ë j!në #r&%/& njerë+is" )ë '!në %!sën *!s&rore( )ë '!në or#!ni+i%in e /rends"ë%( )ë &s"trojnë ve*ri%t!ri të c!'t&!r d"e j!në të re#jistr&!r ose e '!në të *r!n&!r ciësinë e s&/je'tit të së drejtës. Person!t j&ridi'ë 'rijo"en %e re#jistri%( në /!+ë të i#jit ose %e *!r!)itje.
S"o)ëritë tre#t!re( s"o)!t!t e ndr-s"%e( *!rtitë *oiti'e etj.( /ë"en *erson! j&ridi'ë %e re#jistri%. Ndër'!)( njësitë e *&s"tetit o'! ,itojnë ciësinë e *ersonit j&ridi' drejt*ërsëdrejti n#! i#ji( '&rse vetë s"teti ës"të s&/je't j&ridi' %e *!r!)itje( )ë do të t"otë n&' re#jistro"et !s'&nd. otësi! j&ridi'e d"e +otësi! *ër të ve*r&!r e *erson!ve j&ridi' Person!t j&ridi'ë( *o !s"t&( '!në +otësinë j&ridi'e( +otësinë e ve*ri%it d"e +otësinë e dei'tit( do%et"ënë !t! '!në !,tësinë *ër të )enë /!rtës të të drejt!ve d"e det-ri%eve( !,tësinë *ër të )enë *ër#je#jës *ër ve*ri%et e *!ej&es"%e të t-re dei'tet. Për d!i% n#! *erson!t ,i+i'ë( te *erson!t j&ridi'ë 'ëto +otësi ,ito"en n#! %o%enti i 'riji%it të *ersonit j&ridi'. Person!t j&ridi'ë j&ridi'ë &s"trojnë &s"trojnë ve*ri%t!rinë ve*ri%t!rinë(( *ër'!tësis"t *ër'!tësis"t të drejt!t drejt!t vetë% /rend! rret"it rret"it *ër të ciin j!në 'rij&!r. Ndër'!)( *ersoni ,i+i' '! të #jit"! të drejt!t d"e det-ri%et )ë i! nje" e drejt! o/je'tive. 2/je'ti( si ee%ent i %!rrëd"ënies j&ridi'ecivie 2/je't i së drejtës civie %&nd të jetë vetë% !jo )ë drejt*ërdrejt ose tërt"or!+i %&nd të s"*re"et në verë *!s&rore( *ër'!tësis"t në të "o!. 2/je'ti i %!rrëd"ënieve j&ridi'ecivie ës"të *!r!'&s"t *ër të 'rij&!r një %!rrëd"ënie j&ridi'e %e të #jit"! ti*!ret. 2/je'te të %!rrëd"ënies j&ridi'ecivie j!në5 sendet( ve*ri%et e njerë+ve( *!s&ri! d"e ver!t *erson!e. Sendet j!në o/je'ti %ë i rëndësis"ë% i së drejtës civie. Me send( në '&*ti%in j&ridi'o civi( nën'&*toj%ë !të *jesë %!teri!e të n!t-rës )ë %&nd të vi"et re %e s")is!( )ë ës"të i *ër'&,i+&!r në "!*ësirë d"e e'+iston ,i+i'is"t( si d"e %&nd të jetë o/je't i ndonjë të drejte s&/je'tive. Nocioni d"e ojet e sendeve tr!jto"en #jerësis"t në *jesën e së drejtës sendore. Ve*ri%et e njerë+ve. Me ve*ri%e të njerë+ve 'rijo"en të drejt! d"e det-ri%e. 2/je't i 'ët-re të drejt!ve %&nd të jetë *resti%i( të ciin( në /!+ë të %!rrëd"ënies det-ri%ore( de/itori ës"të i det-r&!r t! *ër%/&s"ë *ër 'reditorin. 9ërj! n#! ve*ri%et e njerë+ve d&"et të 'etë '!r!'ter *!s&ror( d&"et të jetë e %&nds"%e( e ej&es"%e ej&es"%e n#! e drejt! d"e e c!'t&es"%!. c!'t&es"%!. Presti%i( Presti%i( )ë ës"të o/je't i det-ri%it( det-ri%it( %&nd të jetë një d"ënie 6d!re3( /ërje 6,!cere3 ose %os/ërje 6non,!cere3. N!t-ris"t( !i d&"et të jetë ve*ri% i njeri&t. P!s&ri!( #jit"!s"t&( ës"të një '!te#ori e 'rij&!r n#! )!r'&i%i e'ono%i' d"e( si e tië( !jo *!r!)itet ed"e si o/je't i së drejtës civie. Person!t "-jnë në %!rrëd"ënie e'ono%i'e( *r! ed"e në %!rrëd"ënie j&ridi'ecivie( *ër të 'rij&!r ver! *!s&rore. P!s&ri! %&nd të *ër'&,i+o"et si t&/i% i të drejt!ve %e e,e't *!s&ror( )ë i *ër'!sin një *ersoni. P!s&ri! ës"të tërësi e të %ir!ve )ë i t!'ojnë një s&/je'ti të c!'t&!r. P!s&ri! *ër,s"in %!sën *!s&rore e ci! *ër/ë"et *rej sendeve të c!'t&!r!( *or !jo në tërësi %&nd të *ër)endro"et *ër)endro"et d"e s"*re"et në një send të ve$!ntë( në *!r!. Me )!r'&i% e'ono%i' '!o"en *rej një *ersoni te tjetri %!r! ver! e'ono%i'e( ndërs! %e )!r'&i% j&ridi' '!o"en të drejt!t %/i !to ver!. P!s&ri! ës"të jo vetë% '!te#ori e'ono%i'e( *or ed"e '!te#ori j&ridi'e( se*se ës"të e id"&r *ër s&/je't të c!'t&!r d"e 'ëto të drejt! s&/je'tive( si *ër s"e%/&( *ronësi! )ë '! *ër o/je't një send të c!'t&!r( %&nd të s"ndërro"en në *!r! verë *!s&rore( *!s&rore( se*se ed"e vetë sendi( si o/je't i së drejtës ës"të %!së *!s&rore. P!s&ri! nd!"et në !'tiv d"e *!siv. A'tivin e *ër/ëjnë të drejt!t( *!sivin det-ri%et.
0!r!'teristi'!t e *!s&risë j!në5 identiteti i *!s&risë d"e &niteti i *!s&risë. Me identitet të *!s&risë nën'&*toj%ë ,!'tin se *!s&ri! ës"të e id"&r *ër një *erson të c!'t&!r. 0jo do të t"otë se në )!r'&i%in civij&ridi' n&' %&nd të %endo"et *ersoni *! *!s&ri. niteti i *!s&risë( si një '!r!'teristi'ë tjetër( do të t"otë se *!s&ri! ës"të &ni'e d"e se s&/je'ti '! vetë% një *!s&ri. P!s&ri! %&nd të jetë e %!d"e ose e vo#ë( *or '&rrsesi n&' %&nd të jetë e nd!rë. Me vde'jen( *ersoni nd!"et n#! *!s&ri! d"e 'jo *!s&ri '!on te tr!s"ë#i%t!rët( se*se !jo d&"et #jit"%onë t8i t!'ojë di'&jt. Ver!t *erson!e j!në të id"&r! %e vetë *ersonin d"e !to i t!'ojnë !tij. Në r!stin tonë 'e%i *!r!s-s" vetë% ver!t *erson!e të '!r!'terit *!s&ror ose ver!t e ti! )ë( në ,&nd( %&nd të %!rrin '!r!'ter *!s&ror. Nderi( s"ëndeti( iri! *erson!e( inte#riteti ,i+i'( , i+i'( s"*irtëror d"e %or! etj.( /ëjnë *jesë në #r&*in e të drejt!ve *erson!e *!s&rore d"e !to n&' %&nd t8& '!o"en *erson!ve të tjerë. 0&r 'ëto i ceno"en( !i '! të drejtë të 'ër'ojë *ër,iti%e %!teri!e. 0ëto 'onsidero"en të drejt! të *erson!itetit. Për d!i% *rej t-re( 'e%i të drejt!t *erson!e )ë j!në re+&t!t i 'riji%t!risë s"*irtërore të *ersonit( '& /ën *jesë e drejt! e *ronësisë intee't&!e. Pr!( e drejt! e !&torit d"e *ronësi! ind&stri!e 6intee't&!e3. 0riji%i d"e s"&!rj! e %!rrëd"ënieve j&ridi'ecivie Për Për 'rij 'riji% i%in in(( ndrndr-s" s"i% i%in in d"e d"e s"&! s"&!rj rjen en e %!rr %!rrëd ëd"ë "ëni nies es j&ri j&ridi di'e 'ec civ ivi iee j!në j!në të do%osdos"%e ,!'tet j&ridi'e. !'tet j&ridi'e. !'t j&ridi' )&!j%ë !të ,!'t *ër të ciin e drejt! e id" 'riji%in( ndr-s"i%in ndr-s"i%in !*o s"&!rjen e ndonjë %!rrëd"ënie %!rrëd"ënie j&ridi'e. Me ,!'tet j&ridi'e j&ridi'e 'rijo"et( 'rijo"et( ndr-s"o"et ose s"&"et e drejt! s&/je'tive. !'tet j&ridi'e nd!"en në5 n#j!rje n!t-rore d"e ve*ri%e të njerë+ve. N#j!rjet n!t-rore n! t-rore 'onsidero"en 'o nsidero"en ,!'te j&ridi'e( '&r e drejt! dr ejt! e id" *ër !të n#j!rje n!t-rore 'riji%in( ndr-s"i%in ! s"&!rjen e ndonjë %!rrëd"ënie j&ridi'ecivie. N#j!rjet n!t-rore %&nd të jenë të ndr-s"%e si( *ër s"e%/&( indj!( vde'j!( '!i%i i 'o"ës( ,!të'e)ësitë , !të'e)ësitë n!t-rore( së%&ndj! së %&ndj! *si'i'e etj. Ve*ri%et e njerë+ve( si ,!'te j&ridi'e( j!në s"&%ë %ë të rëndësis"%e. Ato nd!"en në ve*ri%e të ej&!r! d"e ve*ri%e të *!ej&!r!. Ve*ri%et e ej&!r!( në ,!'t( j!në *&në j&ridi'e )ë s"ër/ejnë si /!+ë *ër 'riji%in e të drejt!ve d"e det-ri%eve në %/ës"tetje të v&netit të irë. P&në j&ridi'e 'onsideroj%ë de'!ri%in e v&netit të *!ëve *ër 'riji%in e ndonjë të drejte ! det-ri%i. Ve*ri%et e *!ej&es"%e ndr-s"e )&"en dei'te civie. Me dei'te civie i s"'!'to"et dë% një *ersoni tjetër. Dei'tet civie( *o !s"t&( *!r!)esin /&ri% të ndonjë det-ri%i. S&*o+i%et d"e ,i'sionet S&*o+i%i ës"të ,!'t j&ridi' *ër të ciin 'on'&doj%ë në /!+ë të rret"!n!ve 'on'rete d"e '- n&' *rovo"et( *or %erret se ës"të. S&*o+i%et '!në rëndësi të %!d"e. Ato j!në një %jet s"&%ë i do/is"ë% i te'ni'ës j&ridi'e( sido%os të !s!j *rocesoj&ridi'e( *.s".( %irë/esi%i i *osedi%it s&*o+o"et. Prej s&*o+i%eve d&"et t8i d!oj%ë d!oj%ë ,i'sionet. Te ,i'sionet ,i'sionet %erret se e'+iston e'+iston një ,!'t )ë në të vërtet n&' e'+iston ose t"&"et se n&' e'+iston( ed"e *se në të vërtetë e'+iston. 0jo /ë"et
*ër të e"tës&!r te'ni'ën j&ridi'e. P.s".( P.s".( e'+iston ,i'sioni se ,ë%ij! i n#ji+&r n #ji+&r ës"të i ind&r( nëse ës"të ,j!! *ër interes!t e tij. 0!si,i'i%i i të drejt!ve s&/je'tive civie Në '&!dër të së drejtës civie( të drejt!t s&/je'tive %&nd të nd!"en në të drejt! !/so&te d"e të drejt! re!tive. Për të *ërc!'t&!r se ci!t j!në të drejt! !/so&te d"e ci!t j!në të drejt! re!tive( d&"et të nise%i n#! '!r!'teristi'!t )ë i /ëjnë të d!o"en 'ëto të drejt!. Të drejt!t !/so&te '!në 'ëto '!r!'teristi'!5 !3 së drejtës së *ersonit të !&tori+&!r i *ër#ji#jet det-ri%i i të #jit"ë *erson!ve të tjerë( d.%.t".( ve*ron në er#! o%nes( /3 n&%ri i *erson!ve të det-r&!r n&' ës"të i c!'t&!r( c3 det-ri%i i t-re ës"të #jit"%onë ne#!tiv( d3 %!rrëd"ëni! e tit&!rit nd!j të #jit"ë *erson!ve të tjerë n&' ës"të e 'on'reti+&!r( e3 'ëto të drejt! n&' *!r!s"'r&"en( ,3 'ër'es! ind %e s"'ejen e së drejtës( #3 te të drejt!t !/so&te e'+iston e !s"t&)&!jt&r! e drejtë e r!cionit. Të drejt!t re!tive i '!në 'ëto '!r!'teristi'!5 !3 ve*rojnë inter *!rtes 6%idis *!ëve3( /3 det-ri%i ës"të #jit"%onë *o+itiv( c3 *!r!s"'r&"en( d3 'ër'es! ind në të njëjtën 'o"ë %e !&tori+i%in etj. Të drejt!t !/so&te Të drejt!t !/so&te j!në të drejt!t sendore( të drejt!t *erson!e( të drejt!t e *erson!itetit d"e e drejt! e !&torit. Të drejt!t re!tive Të drejt!t re!tive j!në të drejt!t )ë d!in n#! %!rrëd"ëniet e det-ri%eve. Te të drejt!t re!tive( *!ri%is"t( #jit"%onë e'+istojnë d- *!ë5 'reditori d"e de/itori. 1!r'&i%i j&ridi' Me )!r'&i% j&ridi' nën'&*toj%ë '!i%in e një të drejte *rej një s&/je'ti te një s&/je't tjetër. Të drejt!t s&/je'tive( )ë j!në të '!&es"%e( j!në të drejt! !/so&te5 *ronësi!( servit&d!( *en#&( etj. Mjetet e )!r'&i%it j&ridi'( d.%.t".( të drejt!t %e të ci!t /ë"et '- '!i%( j!në të drejt! të det-ri%it. Pr!( të drejt!t !/so&te %&nd t8i s"i'oj%ë si det-ri%e të )!r'&i%it j&ridi'( '&rse *&nët j&ridi'e si %jete të )!r'&i%it j&ridi'. 1!r'&i%in j&ridi' e %&ndësojnë *&nët j&ridi'e( të ci!t i ndër%!rrin s&/je'tet. V&neti si ,!'t j&ridi' *ër 'riji%in e *&nëve j&ridi'e P&n! j&ridi'e ës"të !jo de'!r!të e v&netit të ciën *!ët e ndër%!rrin %e )ëi% të 'riji%it të ndonjë %!rrëd"ënie j&ridi'ecivie. Pr!( në !të %!rrëd"ënie j&ridi'e v&neti &!n roin %ë të %!d"@ !i ës"të !t- ,!'ti %ë i rëndësis"ë% j&ridi'. V&neti( )ë të *rod"ojë e,e'te j&ridi'e( d&"et të jetë serio+ d"e i drejt&!r n#! di$'! )ë në *i'ë*!%je ,i+i'e d"e j&ridi'e ës"të e %&nds"%e.
De'!ri%i i v&netit %&nd të /ë"et ver/!is"t( %e s"'ri% ose në %ën-rë 'on'&dente. S"enj! ose sjej! %e të ciën de'!ro"et v&neti )&"et ve*ri% 'on'&dent( #jë )ë ndod" s"*es" në jetën e *ërdits"%e. Rëndësi! e !'tit !d%inistr!tiv në 'riji%in e *&nëve j&ridi'e A'ti !d%inistr!ti !d%inistr!tivv n&' ës"të një ,!'t j&ridi'( *or !i s"*es" i *rin %!rrëd"ënies %!rrëd"ënies j&ridi'e civie. A'ti !d%inistr!tiv !d%inistr!tiv %&nd të )ëndrojë )ëndr ojë *!r!e %e *&nën j&ridi'e ose t8i *!r!*rijë !s!j. !s !j. P&nët j&ridi'e P&nët j&ridi'e *!r!)esin *!r!)esin ,or%ën %ë të s"*es"të të )!r'&i%it )!r'&i%it të drejt!ve s&/je'tive d"e !to 'rijo"en( si$ & t"!( në /!+ë të de'!ri%it të v&netit. P&n! j&ridi'e( *ërve$ )ë ës"të e '&s"të+&!r n#! de'!ri%i i irë i v&neti( !jo d&"et të 'etë ed"e )ëi%in të ciin dës"irojnë t! !rrijnë *!ët %e !të *&në j&ridi'e( *!st!j /!+ën j&ridi'e( )ë do të t"otë në 'ëtë r!st se '! %/ës"tetje j&ridi'e *ër !rritjen e )ëi%it të vetë *&nës j&ridi'e. N!t-ris"t( te $do *&në j&ridi'e d&"et të e'+istojë ed"e vetë o/je'ti i *&nës j&ridi'e( i cii n&' d&"et të 'etë të %et! j&ridi'e ! ,i+i'e. Modi,i'i%i i *&nëve j&ridi'e P&nët j&ridi'e %&nd të %odi,i'o"en d"e si %odi,i'&es të t-re j!në5 '&s"ti( !,!ti d"e &rd"ëri. 0&s"ti 0&s"ti ës"të një rret"!në e !rd"s"%e e *!si#&rt( n#! *!r!)itj! ose %os*!r!)itj! e së ciës v!ret 'riji%i ose ndër*rerj! e ndonjë të drejte. 0jo rret"!në %&nd të jetë e v!r&r n#! v&neti i një *!e( '&r '&s"ti )&"et *otest!tiv d"e %&nd të %os v!ret n#! v&neti i *!ëve( '&r !i )&"et 'en+&! 64K3. Por( #jit"!s"t& !i %&nd te v!ret ed"e n#! v&neti( ed"e n#! r!sti d"e !të"erë '&s"ti ës"të i *ër+ier. A,!ti A,!ti ës"të një rret"!në e !rd"s"%e e si#&rt ose '!i% i c!'t&!r i 'o"ës ose %o%ent i c!'t&!r në 'o"ë( %o%ent *ër të ciin ës"të i id"&r 'riji%i ose ndër*rerj! e ndonjë të drejte. A,!ti d!o"et *rej '&s"tit( se*se *!r!)itj! e %o%entit të 'o"ës te' !,!ti ës"të e si#&rt( '&rse *!r!)itj! e ndonjë rret"!ne te '&s"ti ës"të e *!si#&rt. A,!ti %&nd të jetë s&/je'tiv d"e o/je'tiv. S&/je'tiv ës"të !i !,!t i cii o#!ritet *rej ditës )ë ës"të %!rrë dijeni *ër ndonjë rret"!në( ndërs! !,!ti o/je'tiv ës"të !i i cii ,ion të rrjed"ë n#! %o%enti '&r '! ndod"&r n#j!rj!( *ër'!tësis"t n#! %o%enti '&r 'ër'o"et %/rojtj! e 'ës!j të drejte. rd"ëri
rd"ëri 6%od&s3 'onsidero"et si %odi,i'&es i *&nës j&ridi'e d"e !i e'+iston te *&nët j&ridi'e /ë%irëse si( *ër s"e%/&( te d"&r!t!t( test!%enti( etj. rd"ëri ës"të i një'o"s"ë% %e re!i+i%in e *&nës j&ridi'e. Për,!)ësi%i P&nët j&ridi'e %&nd të 'rijo"en ed"e *ër%es instit&tit të *ër,!)ësi%it. Për,!)ësi%i ës"të 'r-erje e *&nëve j&ridi'e në e%ër të tjetër'&jt d"e *ër o#!ri të tjetër'&jt( +!'onis"t %e s"*ër/i%. Te *ër,!)ësi%i( s&/je'tet )&"en5 *ër,!)ës&es d"e i *ër,!)ës&!r. Për,!)ësi%i %&nd të jetë5 i#jor d"e 'ontr!'t&es. Për,!)ës&esi i#jor( !&tori+i%in e n7jerr n#! vetë i#ji( '&rse te' !,!ti 'ontr!'t&es n#! i *ër,!)ës&!ri. Për,!)ës&es %&nd të jenë *erson!t e %os"ës %!d"ore( të !,të *ër të ve*r&!r. Nd!rj! e *&nëve j&ridi'e :3 3 B3 3
Një nd!rje tr!dicion!e e *&nëve j&ridi'e ës"të5 P&nët P&nët j&ridi j&ridi'e 'e '!&+! '!&+!ee d"e !/str! !/str!'te 'te@@ P&nët P&nët ,or% ,or%!e !e d"e jo,or% jo,or%!e !e@@ P&nët %idis %idis të #j!ëv #j!ëvee 6inter 6inter vivos3 d"e d"e në r!st vde'jeje vde'jeje 6%ortis 6%ortis c!&s!3 P&nët P&nët e një! një!ns"% ns"%ee d"e të d-!ns" d-!ns"%e %e P&nët j&ridi'e '!&+!e d"e !/str!'te P&në j&ridi'e '!&+!e j!në !to te të ci!t )ëi%i i 'riji%it të *&nës ës"të i d&'s"ë% n#! j!s"të( *ër s"e%/&( 'ontr!t! e s"it/erjes( ndërs! *&në j&ridi'e !/str!'te j!në !to te të ci!t '!&+! )ëi%i n&' s"i"et n#! j!s"të( *ër s"e%/&( etr!t %e verë. P&nët j&ridi'e ,or%!e d"e jo,or%!e P&në j&ridi'e ,or%!e ,or%!e ës"të !jo *ër ve,s"%ërinë ve,s"%ërinë e së ciës 'ër'o"et një ,or%ë e ve$!nt! ve$!nt! n#! i#ji ose %e 'ontr!të. or%!i+%i i *&nëve j&ridi'e sot %ë së s"*es"ti '! të /ëjë %e ,or%ën e s"'r&!r d"e të vërtet&!r n#! or#!ni 'o%*etent. P&në j&ridi'e jo,or%!e jo,or%!e ës"të !jo *&në *ër ve,s"%ërinë ve,s"%ërinë e së ciës n&' 'ër'o"et ,or%ë e ve$!ntë. P&nët j&ridi'e %idis të #j!ëve d"e në r!st vde'jeje P&nët j&ridi'e %idis të #j!ëve 6inter vivos3 j!në !to *&në të ci!t ve*rojnë %idis s&/je'teve të #j!! d"e %e 'ëto 'r-"et )!r'&i%i i rre#&t j&ridi'. P&nët j&ridi'e në r!st vde'jeje 6%ortis c!&s!3 j!në !to *&në të ci!t ve*rojnë në r!st të vde'jes së njërës *!ë.
P&në j&ridi'e %idis të #j!ëve j!në të #jit"! 'ontr!t!t d"e *&nët tjer! j&ridi'e )ë ndër%irren $do ditë. P&n! j&ridi'e në r!st vde'jeje ës"të( *ër s"e%/&( test!%enti. P&nët j&ridi'e të një!ns"%e d"e të d-!ns"%e P&në j&ridi'e të një!ns"%e j!në !to *&në *ër 'riji%in e të ci!ve %j!,ton de'!ri%i i v&netit të njërës *!ë. P&në j&ridi'e të një!ns"%e j!në5 *re%ti%i *&/i'( test!%enti( etj. P&nët j&ridi'e të d-!ns"%e j!në !to *&në( *ër 'riji%in e të ci!ve nevojitet de'!ri%i i v&netit të d- !*o %ë s"&%ë *!ëve( si d"e *ë)i%i i t-re. P&në %ë e s"*es"t j&ridi'e e d-!ns"%e ës"të 'ontr!t!. P!r!s"'ri%i P!r!s"'ri%i ës"të instit&t j&ridi' )ë nën'&*ton se %e '!i%in e 'o"ës( *ër s"'!' të %os&s"tri%it të ndonjë të drejte( *ër'!tësis"t *ër s"'!' të &s"tri%it të s!j( %&nd të "&%/et ose të ,ito"et e drejt!. Në r!stin tonë 'on'ret( %&nd të ndod"ë "&%/j! e 'ër'esës( *ër'!tësis"t e *!disë në '&*ti%in %!teri!. N&' *!r!s"'r&"en të #jit"! të drejt!t( *or vetë% të drejt!t e det-ri%eve. 0jo do të t"otë se të drejt!t !/so&te n&' *!r!s"'r&"en. P!r!s"'ri%i %&nd të jetë s"&es d"e ,it&es. P!r!s"'ri%i ,it&es *!r!)et ,iti%in e së drejtës në %ën-rë ori#jinere( në /!+ë të dis! ,!'teve j&ridi'e( *rej të ci!ve ,!'t i rëndësis"ë% ës"të ed"e 'o"!. Te *!r!s"'ri%i( si !i ,it&es( !s"t& ed"e te' !i s"&es( ës"të e %&nd&r ndë*rerj! d"e nd!j! e rrjed"ës së 'o"ës së *!r!s"'ri%it. A,!tet *re'&+ive 0r!"!s! *!r!s"'ri%it( si %ën-rë *ër "&%/jen e së drejtës ës"të ed"e !,!ti *re'&+iv. Te' !,!ti *re'&+iv n&' "&%/et vetë% e drejt! e 'ër'esës( *or ed"e vetë e drejt! s&/je'tive. P!ve,s"%ëri! e *&nëve j&ridi'e P&nët j&ridi'e 'rijo"en %e )ëi% )ë të jenë të ve,s"%e d"e në !të %ën-rë të *rod"ojnë e,e'te j&ridi'e. Mirë*o( %&nd të ndod"ë )ë *&n! j&ridi'e të 'onsidero"et e *!ve,s"%e d"e( si e tië( !jo n&' %&nd të *rod"ojë e,e'te j&ridi'e. P&n! j&ridi'e( )ë të jetë e ve,s"%e d&"et të jetë e 'rij&!r n#! v&neti i irë i *!ëve( të 'etë )ëi%in( o/je'tin në *!jti% %e i#jin. V!rësis"t se cii interes ceno"et %e de'!ri%in e v&netit( !i i *!ëve 'ontr!'t&ese !*o interesi s"tetëror i *ër#jit"s"ë%( d!on ed"e intensiteti i *!ve,s"%ërisë. Nis&r n#! 'jo( *&nët j&ridi'e të *!ve,s"%e i nd!j%ë n d!j%ë në *&në j&ridi'e të n&s"%e 6!n&&es"%e3 6 !n&&es"%e3 d"e në *&në j&ridi'e të rrë+&es"%e. P&në j&ridi'e të n&s"%e 6!n&&es"%e3 j!në !to *&në j&ridi'e të ci!t 'onsidero"en se n&' j!në id"&r ,!re( d"e si të ti! n&' *rod"ojnë e,e'te j&ridi'e n#! %o%enti i 'riji%it 'riji%it të t-re. Ndërs!( *&nët j&ridi'e të rrë+&es"%e j!në !to *&në j&ridi'e të ci!t vejnë deris! *!! e interes&!r
ose or#!ni tjetër i !&tori+&!r të %os 'ër'ojë *!ve,s"%ërinë e t-re. P&nët j&ridi'e të n&s"%e j!në !to *&në j&ridi'e( të ci!t id"en në '&ndërs"ti% %e dis*o+it!t i%*er!tive( rendin j&ridi' !*o %e %or!in s"o)ëror. Në të #jit"! 'ëto r!ste( *&n! j&ridi'e e id"&r ës"të !/so&tis"t e *!ve,s"%e. P!di! *ër !n&i%in e *&nëve j&ridi'e n&e 6të !n&&es"%e3 n&' *!r!s"'r&"et d"e !jo %&nd të *!r!)itet në $do 'o"ë. 0jo *jesë %ë #jerësis"t tr!jto"et te 'ontr!t!t e *!ve,s"%e. P&nët e rrë+&es"%e j&ridi'e P&në të rrë+&es"%e j&ridi'e j!në !to *&në j&ridi'e të ci!t j!në id"&r %e !jt"i%( %e %!s"tri%( %e d"&në( %e 'ërcëni%( si d"e n#! *erson!t të ciët n&' e '!në +otësinë e *otë *ër të ve*r&!r. Në 'ëto r!ste( de'!ri%i i v&netit '! të %et! d"e !i n&' ës"të *otësis"t i irë. L!jt"i%i L!jt"i%i ës"të *!s)-ri% i #!/&!r %/i ndonjë ee%ent të *&nës j&ridi'e. L!jt"i%i %&nd të jetë në s&/je't( o/je't d"e në n!t-rën e *&nës j&ridi'e. M!s"tri%i M!s"tri%i ës"të s"'!'ti% i vetëdijs"ë% i !jt"i%it te *!! tjetër në *&nën j&ridi'e. M!s"tri%i %&nd të jetë !'tiv d"e *!siv. 0!nosj! 0!nosj! ës"të *!r!)itj! e %&ndësisë se do t8i s"'!'to"et ndonjë e 'e)e !tij ose ndonjë !nët!ri të ,!%ijes së tij( në )o,të se n&' *r!non id"jen e *&nës j&ridi'e. 0!nosj! s"'!'ton ,ri'ën te *!! tjetër 'ontr!'t&ese. 0!nosj! d&"et të jetë serio+e( e %&nds"%e( e *!evit&es"%e d"e !nti e drejtë 6 e *!drejtë3. D"&n! D"&n! ës"të të s"'!'t&!rit e v&!jtjeve ,i+i'e te *jesë%!rrësit në *&nën j&ridi'e. D"&n! ës"të !'t i cii +/!to"et në %o%entin e id"jes së *&nës j&ridi'e. P&nët j&ridi'e të id"&r! ed"e n#! *erson! )ë n&' '!në %/&s"&r %os"ën := vje$( *or %ë të vjetër se : vje$( 'onsidero"en të rrë+&es"%e. Ato %&nd të /ë"en të ve,s"%e nëse %ë vonë je*et *ë)i%i n#! *ersoni i !&tori+&!r !*o '&r !i !rrin %os"ën %!d"ore. P&nët P&nët j&ri j&ridi di'e 'e të id"& id"&r! r! %e !jt !jt"i "i%( %( %!s"t %!s"tri ri%( %( '!nosj '!nosje( e( d"&në d"&në 'onsi 'onside dero" ro"en en të rrë+&es"%e( se*se 'ëto *&në( %e '!i%in e 'o"ës( në )o,të se n&' '&ndërs"to"en n#! *erson!t e dë%t&!r ose 'ët! j!*in *ë)i%in ndër'o"ë *ër 'ëto *&në j&ridi'e( !to /ë"en *&në j&ridi'e të ve,s"%e d"e *rod"ojnë e,e'te j&ridi'e si $do *&në tjetër j&ridi'e e ve,s"%e. Me r!stin e !n&i%it të *&nëve j&ridi'e( *!ët '!në të drejtën e restit&cionit të 'ër'es!ve. Pr!( seci! *!ë %err !të )ë '! d"ënë. N!t-ris"t( 'ët& '! ed"e *ërj!s"ti%e. Mo"i%i i *&nëve j&ridi'e 6Actio P!&i!n!3
Në '&!dër të së s ë drejtës civie( ës"të e njo"&r n jo"&r ed"e *!di! *ër *ë r %o"i%in e *&nëve j&ridi'e( e ci! e %/ron 'reditorin 'reditorin n#! de/itori i *!ndër#je#js"ë% *!ndër#je#js"ë%.. P!di! *!&i!ne *!&i!ne ës"të *!di e ve$!ntë ve$!ntë *ër %o"i%in e *&nëve j&ridi'e. Me 'ëtë *!di %&nd të %o"o"et vetë% !jo *&në j&ridi'e( '& de/itori %e )ëi% e +vo#ëon %!sën e *!s&risë( d&'e s-n&!r %os*ër%/&s"jen e det-ri%it nd!j 'reditorit. Te 'jo *!di e'+istojnë tre *erson!5 :3 'reditori( i cii ës"të dë%t&!r %e *&nën j&ridi'e@ 3 de/itori( i cii i '! tjetërs&!r *!s&rinë e vet një *ersoni të tretë( d"e B3 *ersoni i tretë( të ciit de/itori i '! tjetërs&!r *!s&rinë e vet. Për *!r!)itjen e 'ës!j *!die d&"et të *otëso"en dis! '&s"te5 !3 )ë 'reditori( *ër !rs-e të *&nës së ndër%!rrë j&ridi'e të jetë sjeë në sit&!të të *!%&nds"%e *ër in'!si% n#! *!s&ri! e %/et&r e de/itorit të vet@ /3 )ë de/itori të 'etë )enë %e 'e)/esi% d"e c3 )ë *ersoni i tretë të jetë %e 'e)/esi%. s"tri%i d"e %/rojtj! e të drejt!ve s&/je'tive civie N&' ës"të e %j!,t&es"%e )ë vetë% të ,ito"en të drejt!t( *or 'ër'o"et ed"e &s"tri%i( *ër'!tësis"t %/rojtj! e t-re. s"tri%in s" tri%in e të drejt!ve s&/je'tive e /ëjnë vetë v etë s&/je'tet e së drejtës d"e !to )&"en tit&!re të të drejt!ve s&/je'tive civie. 0ëto të drejt! s&/je'tive civie %&nd t8i ,itojë në %ën-rë deriv!tive ose ori#jinere. E drejt! e tij ës"të )ë !to t8i &s"trojë #jit"%onë në *!jti% %e të drejtën o/je'tive. N&' ejo"et 'e)*ërdori%i 'e)*ërdor i%i i të drejt!ve s&/je'tive s &/je'tive civie. 0jo do të t"otë se( d&'e &s"tr&!r të drejtën t&!j( n&' %&nd t8i s"'!'toni dë% tjetrit( ed"e *se *ërndr-s"e do të 'is"it të drejtë. M/rojtj! e të drejt!ve s&/je'tive ës"të e #!r!nt&!r %e !'tin %ë të !rtë të $do s"teti d"e 'jo /ë"et %e *!di( e ci! i drejto"et or#!nit 'o%*etent #j-'!tës. Përj!s"ti%is"t( e'+iston %&ndësi! )ë ndonjë e drejtë s&/je'tive të %/ro"et ed"e %e vetë%/rojtje( *ër s"e%/&( *osedi%i.
