UNIVERSIDAD CATÓLICA DE TRUJILLO BENEDICTO XVI FACULTAD DE CIENCIAS DE LA SALUD ESCUELA DE PSICOLOGÍA
Proyecto de Tesis
INTELIGENCIA EMOCIONAL Y HABILIDADES SOCIALES EN ALUMNOS DEL, TRUJILLO, TRUJILLO, 2015. AUTORES Br. Araujo Mea!"o, De#$% Ro% Br. C"&$e' ()ore*, Du$er)% Do* Sa+o*.
ASESORA Dra. Sara So-a I'/u#ero Mar
TRUJILLO!PER" #$%&
I'
GENERAL RALIDAD DADES %'
T(t)*o I+e)# I+e)#e! e!#a #a eo!#o eo!#oa a)) % "a#)# "a#)#a ae* e* *o!#a) *o!#a)e* e* e a)uo a)uo** e) e) , Truj#))o, 2015.
#'
A)tor+s #'%' No,-res 3 3
Br. Br. Arauj raujo o Mea Mea!" !"o, o, De#$ De#$%% Ro% Ro% Br. Br. C"& C"&$e $e'' ()or ()ore* e*,, Du$e Du$er)% r)% Do* Do* Sa+ Sa+o* o*..
#'#' C+rrer+ 4*#!o)oa
#'.' F+c)*t+d C#e!#a* e )a Sa)u
#'/' Direcci01
.'
3
A$ Iu Iu*+ *+r#a r#a)) M' 1 1 Lo+ Lo+ 12 12 Se!+ Se!+or or 1 E) E) M#)a M#)ar ro o
3
Ca))e Ca))e 6a 6ae err 105 105 Ur Ur 4r# 4r#a$ a$er era a Tru Truj#j#))))o o
Asesor .'%' No,-re Sara So-a I'/u#ero Mar
.'#' Gr+do +c+d2,ico Do!+ora e 4*#!o)oa
.'.' T(t)*o 3ro4esio1+* L#!e!#ao e 4*#!o)oa
.'/' Direcci01 *+-or+* y5o do,ici*i+ri+ A$. A$. Roa 782. Ura#'a!#9 Ura#'a!#9 S&!"e' Carr#9. Truj#))o Truj#))o
I'
GENERAL RALIDAD DADES %'
T(t)*o I+e)# I+e)#e! e!#a #a eo!#o eo!#oa a)) % "a#)# "a#)#a ae* e* *o!#a) *o!#a)e* e* e a)uo a)uo** e) e) , Truj#))o, 2015.
#'
A)tor+s #'%' No,-res 3 3
Br. Br. Arauj raujo o Mea Mea!" !"o, o, De#$ De#$%% Ro% Ro% Br. Br. C"& C"&$e $e'' ()or ()ore* e*,, Du$e Du$er)% r)% Do* Do* Sa+ Sa+o* o*..
#'#' C+rrer+ 4*#!o)oa
#'.' F+c)*t+d C#e!#a* e )a Sa)u
#'/' Direcci01
.'
3
A$ Iu Iu*+ *+r#a r#a)) M' 1 1 Lo+ Lo+ 12 12 Se!+ Se!+or or 1 E) E) M#)a M#)ar ro o
3
Ca))e Ca))e 6a 6ae err 105 105 Ur Ur 4r# 4r#a$ a$er era a Tru Truj#j#))))o o
Asesor .'%' No,-re Sara So-a I'/u#ero Mar
.'#' Gr+do +c+d2,ico Do!+ora e 4*#!o)oa
.'.' T(t)*o 3ro4esio1+* L#!e!#ao e 4*#!o)oa
.'/' Direcci01 *+-or+* y5o do,ici*i+ri+ A$. A$. Roa 782. Ura#'a!#9 Ura#'a!#9 S&!"e' Carr#9. Truj#))o Truj#))o
/'
Ti3o de de i1 i16esti7 ti7+ci01 /'%' De +c)erdo +* 4i1 8)e se 3ersi7)e Básica, :or/u; *e -uae+a e u arue+o +e9r#!o % *u
#+e #+e! !#9 #9 -u -ua ae e+a +a)) !o* !o*#* #*+e +e e e*a e*arr rro) o))a )arr ua ua +eor +eora a,, e<+e e<+e er er,, !orre !orre# #rr o $er# $er#-#! -#!ar ar e) !oo !oo!# !## #e e+o +o e# e#a a+e +e e) e*! e*!u ur# r## #e e+o +o
e
a:) a:)#a #a**
#$u #$u) )a! a!#o #oe e**
o
:r# :r#!# !#:# :#o* o*
=Laeau, 200>?.
/'#' De +c)erdo + *+ reco*ecci01 de d+tos :or/u; u; +#e +#ee e !oo !oo :ro: :ro:9* 9*#+#+o o Descripti Descriptiva va Correlaci Correlacional onal , :or/ !oo!er )a re)a!#9 /ue e<#*+e e+re o* o &* !o!e:+o*, !a+eora* o $ar#a)e* e u !o+e<+o e :ar+#!u)ar =Laeau, 200>?.
/'.' De +c)erdo +* ,2todo :or/u; u;,, *e !e+ !e+ra ra -u -ua ae e+a +a) )e e+e +e e )o* )o* Cuantitativa, :or/ a*:e!+o* o*er$a)e* % *u*!e:+#)e* e !ua+#-#!a!#9 e )o* -e9eo*, u+#)#'a )a e+oo)oa e:r#!o aa)+#!o % *e *#r$e e :ruea* e*+a*+#!a* :ara e) a&)#*#* e a+o* Laeau, 200>?.
&'
Loc+*i Loc +*id+d d+des es e i1sti i1stit)c t)cio1 io1es es do1d do1dee se des des+rr +rro** o**+r9 +r9 e* 3roy 3royect ecto o &'%' Loc+*id+des &'#' I1stit)cio1es
:'
D)r+ D)r+ci ci01 01 de e; e;ec ec)c )ci0 i01 1 de* de* 3roy 3royec ecto to 7 e*e*
<'
Cro1o7r+,+ de tr+-+;o ;o
='
Rec)rsos y 3res)3)esto
>'
Fi1+1ci+,ie1to Au+o-#a!#a#e+o :or :or )o* au+ore*.
II'' PL II PLA AN DE DE INV INVES ESTI TIGA GACI CIÓN ÓN %' P*+1te+,ie1to de* 3ro-*e,+ cie1t(4ico #' For,)*+ci01 de* Pro-*e,+ @u; u; re)a re)a!# !#9 9 e<#* e<#*+e +e e+re +re )a I+e I+e)#)# e! e!#a Eo Eo!#o !#oa a) % )a* )a* "a#)#ae* *o!#a)e* e a)uo*
.' O-;eti6os .'%' O-;eti6o 7e1er+* De+e De+er r# #ar ar )a re)a re)a!# !#9 9 e+r e+re e )a I+e I+e)# )#e e!# !#a a Eo! Eo!#o #oa a)) % )a* )a* "a#)#ae* *o!#a)e* e e*+u#a+e*.
.'#' O-;eti6os es3ec(4icos 3
Ie Ie+#+#-#-#!a !arr )o* )o* #$e #$e)e )e** e #+e) #+e)# #e e!# !#a a eo! eo!#o #oa a)) e )o* )o* e*+u#a+e*
3
Ie Ie+#+#-#! #!ar ar )o* )o* #$e #$e)e* )e* e "a#) a#)# #a ae* *o!#a o!#a)e )e** e )o* )o* e*+u#a+e*
3
E*+a E*+a)e! )e!er er )a re)a! re)a!#9 #9 e+r e+re e )a I+e) I+e)#e #e!# !#a a eo!#o eo!#oa) a) +o+a +o+a)) % )a Au+oe<:re*#9 e *#+ua!#oe* *o!#a)e*.
3
E*+a E*+a)e! )e!er er )a re)a re)a!#9 !#9 e+re e+re )a #+e) #+e)#e #e!# !#a a eo!#o eo!#oa) a) +o+a +o+a)) % )a e-e*a e )o* :ro:#o* ere!"o* !oo !o*u#or.
3
E*+a E*+a)e! )e!er er )a re)a re)a!#9 !#9 e+re e+re )a #+e) #+e)#e #e!# !#a a eo!#o eo!#oa) a) +o+a +o+a)) % )a e<:re*#9 e e-ao o #*!o-or#a.
3
E*+a E*+a)e! )e!er er )a re)a re)a!#9 !#9 e+re e+re )a #+e) #+e)#e #e!# !#a a eo!#o eo!#oa) a) +o+a +o+a)) % e) e!#r o % !or+ar #+era!!#oe*.
3
E*+a E*+a)e! )e!er er )a re)a re)a!#9 !#9 e+re e+re )a #+e) #+e)#e #e!# !#a a eo!#o eo!#oa) a) +o+a +o+a)) % e) "a!er :e+#!#oe*.
3
E*+a E*+a)e! )e!er er )a re)a re)a!#9 !#9 e+re e+re )a #+e) #+e)#e #e!# !#a a eo!#o eo!#oa) a) +o+a +o+a)) % e) ##!#ar #+era!!#oe* :o*#+#$a* !o e) *e
3
E*+a E*+a)e! )e!er er )a re)a re)a!#9 !#9 e+re e+re )a I+e I+e)# )#e! e!#a #a I+ra I+ra:e :er*o r*oa a)) % )a au+oe<:re*#9 e *#+ua!#oe* *o!#a)e*.
3
E*+a E*+a)e! )e!er er )a re)a re)a!#9 !#9 e+re e+re )a I+e I+e)# )#e! e!#a #a I+ra I+ra:e :er*o r*oa a)) % )a e-e*a e )o* :ro:#o* ere!"o* !oo !o*u#or
3
E*+a E*+a)e! )e!er er )a re)a re)a!#9 !#9 e+re e+re )a I+e I+e)# )#e! e!#a #a I+ra I+ra:e :er*o r*oa a)) % )a e<:re*#9 e e-ao o #*!o-or#a.
3
E*+a E*+a)e! )e!er er )a re)a re)a!#9 !#9 e+re e+re )a I+e I+e)# )#e! e!#a #a I+ra I+ra:e :er*o r*oa a)) % e) e!#r o % !or+ar #+era!!#oe*.
3
E*+a E*+a)e! )e!er er )a re)a re)a!#9 !#9 e+re e+re )a I+e I+e)# )#e! e!#a #a I+ra I+ra:e :er*o r*oa a)) % e) "a!er :e+#!#oe*.
3
E*+a E*+a)e! )e!er er )a re)a re)a!#9 !#9 e+re e+re )a I+e I+e)# )#e! e!#a #a I+ra I+ra:e :er*o r*oa a)) % e) ##!#ar #+era!!#oe* !o e) *e
3
E*+a E*+a)e! )e!er er )a re)a re)a!#9 !#9 e+re e+re )a I+e I+e)# )#e! e!#a #a I+er I+er:e :er*o r*oa a)) % )a au+oe<:re*#9 e *#+ua!#oe* *o!#a)e*.
3
E*+a E*+a)e! )e!er er )a re)a re)a!#9 !#9 e+re e+re )a I+e I+e)# )#e! e!#a #a I+er I+er:e :er*o r*oa a)) % )a e-e*a e )o* :ro:#o* ere!"o* !oo !o*u#or.
3
E*+a E*+a)e! )e!er er )a re)a re)a!#9 !#9 e+re e+re )a I+e I+e)# )#e! e!#a #a I+er I+er:e :er*o r*oa a)) % )a e<:re*#9 e e-ao o #*!o-or#a.
3
E*+a E*+a)e! )e!er er )a re)a re)a!#9 !#9 e+re e+re )a I+e I+e)# )#e! e!#a #a I+er I+er:e :er*o r*oa a)) % e) e!#r o % !or+ar #+era!!#oe*.
3
E*+a E*+a)e! )e!er er )a re)a re)a!#9 !#9 e+re e+re )a I+e I+e)# )#e! e!#a #a I+er I+er:e :er*o r*oa a)) % e) "a!er :e+#!#oe*.
3
E*+a E*+a)e! )e!er er )a re)a re)a!#9 !#9 e+re e+re )a I+e I+e)# )#e! e!#a #a I+er I+er:e :er*o r*oa a)) % e) ##!#ar #+era!!#oe* :o*#+#$a* !o e) *e
3
E*+a)e!er )a re)a!#9 e+re )a Aa:+a#)#a % )a au+oe<:re*#9 e *#+ua!#oe* *o!#a)e*.
3
E*+a E*+a) )e! e!er er )a re)a! re)a!#9 #9 e+re e+re )a Aa: Aa:+a +a# #)# )#a a % )a e-e e-e* *a a e )o* :ro:#o* ere!"o* !oo !o*u#or.
3
E*+a E*+a)e! )e!er er )a re)a re)a!#9 !#9 e+re e+re )a Aa:+ Aa:+a a#)# #)#a a % )a e<: e<:re* re*#9 #9 e e-ao o #*!o-or#a.
3
E*+a)e!er )a re)a!#9 e+re )a Aa:+a#)#a % e) e!#r o % !or+ar #+era!!#oe*.
3
E*+a)e!er )a re)a!#9 e+re )a Aa:+a#)#a % e) "a!er :e+#!#oe*.
3
E*+a)e!er )a re)a!#9 e+re )a Aa:+a#)#a % e) ##!#ar #+era!!#oe* :o*#+#$a* !o e) *e
3
E*+a)e!er )a re)a!#9 e+re e) Maejo e E*+r;* % )a au+oe<:re*#9 e *#+ua!#oe* *o!#a)e*.
3
E*+a)e!er )a re)a!#9 e+re e) Maejo e E*+r;* % )a e-e*a e )o* :ro:#o* ere!"o* !oo !o*u#or.
3
E*+a)e!er )a re)a!#9 e+re e) Maejo e E*+r;* % )a e<:re*#9 e e-ao o #*!o-or#a.
3
E*+a)e!er )a re)a!#9 e+re e) Maejo e E*+r;* % e) e!#r o % !or+ar #+era!!#oe*.
3
E*+a)e!er )a re)a!#9 e+re e) Maejo e E*+r;* % e) "a!er :e+#!#oe*.
3
E*+a)e!er )a re)a!#9 e+re e) Maejo e E*+r;* % e) ##!#ar #+era!!#oe* :o*#+#$a* !o e) *e
3
E*+a)e!er )a re)a!#9 e+re e) E*+ao e #o Geera) % )a au+oe<:re*#9 e *#+ua!#oe* *o!#a)e*.
3
E*+a)e!er )a re)a!#9 e+re e) E*+ao e #o Geera) % )a e-e*a e )o* :ro:#o* ere!"o* !oo !o*u#or.
3
E*+a)e!er )a re)a!#9 e+re e) E*+ao e #o Geera) % )a e<:re*#9 e e-ao o #*!o-or#a.
3
E*+a)e!er )a re)a!#9 e+re e) E*+ao e #o Geera) % e) e!#r o % !or+ar #+era!!#oe*.
3
E*+a)e!er )a re)a!#9 e+re e) E*+ao e #o Geera) % e) "a!er :e+#!#oe*.
3
E*+a)e!er )a re)a!#9 e+re e) E*+ao e #o Geera) % e) ##!#ar #+era!!#oe* :o*#+#$a* !o e) *e
3
E*+a)e!er )a re)a!#9 e+re )a #:re*#9 :o*#+#$a % )a au+oe<:re*#9 e *#+ua!#oe* *o!#a)e*.
3
E*+a)e!er )a re)a!#9 e+re )a #:re*#9 :o*#+#$a % )a e-e*a e )o* :ro:#o* ere!"o* !oo !o*u#or.
3
E*+a)e!er )a re)a!#9 e+re )a #:re*#9 :o*#+#$a % )a e<:re*#9 e e-ao o #*!o-or#a.
3
E*+a)e!er )a re)a!#9 e+re )a #:re*#9 :o*#+#$a % e) e!#r o % !or+ar #+era!!#oe*.
3
E*+a)e!er )a re)a!#9 e+re )a #:re*#9 :o*#+#$a % e) "a!er :e+#!#oe*.
3
E*+a)e!er )a re)a!#9 e+re )a #:re*#9 :o*#+#$a % e) ##!#ar #+era!!#oe* :o*#+#$a* !o e) *e
/' A1tecede1tes y ;)sti4ic+ci01 de* 3ro-*e,+ /'%' A1tecede1tes Me)ar, H. =2017?, e )a +e*#* eo#aa Corre)a!#9 e+re #+e)#e!#a eo!#oa) % aa:+a!#9 *o!#a) e a)uo* e !uar+o a!"#))era+o e u !o)e#o :r#$ao e )a 'oa > e )a !#ua !a:#+a) e Gua+ea)a. La :o)a!#9 e*+u$o !o-oraa :or ao)e*!e+e* e+re )o* 1F a 18 ao* e *e
8?. (#a)e+e a) aa)#'ar )o* re*u)+ao* *e !o!)u%9
/ue,
e
eera),
o
e<#*+e
ua
!orre)a!#9
e*+a*+#!ae+e *##-#!a+#$a %a /ue #e+ra* a%or -ue e) :u+aje e )o /ue re*:e!+a a !#er+a* *u e*!a)a* e #+e)#e!#a eo!#oa), eor e* *u :u+aje e+ro e) !ue*+#oar#o e aa:+a!#9 *o!#a). 4or e) !o+rar#o *e :re*e+aro !orre)a!#oe* ea+#$a* /ue o re*:o#ero a )a* "#:9+e*#* :)a+eaa*, :ero /ue e$#e!#aro !orre)a!#oe* ea+#$a* *##-#!a+#$a* e a)ua* e*!a)a*. arao, . =2011? e )a +e*#* eo#aaK I+e)#e!#a eo!#oa) % re##e+o a!a;#!o e "#*+or#a, eora-a % e!ooa e a)uo* e) *euo e *e!uar#a e ua #*+#+u!#9 eu!a+#$a e) !a))ao L#a 4er. La #$e*+#a!#9 +u$o !oo oje+#$o e*+a)e!er )a re)a!#9 /ue e<#*+e e+re )a #+e)#e!#a eo!#oa) % e) re##e+o a!a;#!o e e) &rea e H#*+or#a, Geora-a % E!ooa. 4ara +a) e-e!+o, *e rea)#'9 ua #$e*+#a!#9 e +#:o !orre)a!#oa) !o u #*eo +ra*e!!#oa). La ue*+ra e*+u$o !o-oraa :or 181 e*+u#a+e* e ao* ;ero* /ue !ur*aa e) 2 rao e *e!uar#a a /u#ee* *e )e* a:)#!9 e) I$e+ar#o e Co!#e+e Eo!#oa) e Bar.O =ICE? aa:+ao :or Uarr#'a % 4ajare* =2001?. Lo* :r#!#:a)e* "a))a'o* -ueroK e<#*+e ua re)a!#9 e*+a*+#!ae+e *##-#!a+#$a e+re )a #+e)#e!#a eo!#oa) % e) re##e+o a!a;#!o, a* !ooK )o* !o:oe+e*
eo!#oa)e*
#+er:er*oa)e*,
#+ra:er*oa),
aa:+a#)#a, aejo e) e*+r;* % e*+ao e &#o eera) :re*e+aro ua re)a!#9 e*+a*+#!ae+e *##-#!a+#$a !o e) re##e+o a!a;#!o. E !o!)u*#9 )a "#:9+e*#* -ue !o-#raa. Ga)ar'a, 4. =2012? e )a +e*#* eo#aaK Re)a!#9 e+re e) #$e) e "a#)#ae* *o!#a)e* % e) !)#a *o!#a) -a#)#ar e )o* ao)e*!e+e* e )a I.E.N (e % A)era 11, Coa*32012 e L#a 4er. La :o)a!#9 e*+u$o !o*+#+u#a :or 5 a)uo* e) #$e) *e!uar#o e) !e+ro eu!a+#$o (e % A)era 11, e) +#:o e #$e*+#a!#9 u+#)#'ao -ue e e-o/ue !ua+#+a+#$o !u%o ;+oo e* e*!r#:+#$o !orre)a!#oa) e !or+e +ra*$er*a). Lo* re*u)+ao* /ue
*e o+u$#ero eue*+ra /ue )a a%ora e )o* e*+u#a+e* :re*e+a u #$e) e "a#)#ae* *o!#a)e* e e#o a ajo, )o !ua) #:)#!a /ue +er& #-#!u)+ae* :ara re)a!#oar*e !o o+ra* :er*oa*, a* !oo o :or& *o)u!#oar e -ora !orre!+a )o* :ro)ea* :ro:#o* e )a $#a #ar#a. A* #*o *e e$#e!#9 /ue )a a%ora e e*+u#a+e* +#ee u !)#a *o!#a) -a#)#ar e e#aae+e -a$ora)e a e*-a$ora)e, )o !ua) ##!a /ue o !ue+a !o u ae!uao *o:or+e # #&#!a -a#)#ar :ara e) a-ro+e e )o* :ro)ea* :ro:#o* e *u ea. Ae&* *e :uo !o:roar /ue e<#*+e re)a!#9 *##-#!a+#$a e+re e) #$e) e "a#)#ae* *o!#a)e* % e) !)#a *o!#a) -a#)#ar e )o* ao)e*!e+e*, a) e<#*+#r ua !orre)a!#9 e*+a*+#!a e+re )a* o* $ar#a)e*, )o /ue eu!e /ue !ua+o a%or *ea e) !)#a *o!#a) -a#)#ar, a%or *er& e) #$e) e "a#)#ae* *o!#a)e* e )o* ao)e*!e+e*, )o !ua) e-a+#'a /ue )a -a#)#a juea u :a:e) #:or+a+e !oo e+e e a:o%o eo!#oa) % *o!#a) e e) e*arro))o e )a* "a#)#ae* *o!#a)e*. Sa+o*, 4. =2012?, e )a +e*#* eo#aa E) !)#a *o!#a) -a#)#ar % )a* "a#)#ae* *o!#a)e* e )o* a)uo* e ua #*+#+u!#9 eu!a+#$a e) !a))ao. L#a 4er. La #$e*+#a!#9 +u$o !oo :ro:9*#+o e*+a)e!er )a re)a!#9 e+re e) !)#a *o!#a) -a#)#ar % )a* "a#)#ae* *o!#a)e* e a)uo* e ua #*+#+u!#9 eu!a+#$a e) Ca))ao. Co e*+e -# -uero e*+u#ao* a +ra$;* e u #*eo e #$e*+#a!#9 e*!r#:+#$o !orre)a!#oa), 255 a)uo* e 11 a 1> ao* *e)e!!#oao* e#a+e ua ue*+ra o :roa#)*+#!o e +#:o #*:o#)e. 4ara e$a)uar )a $ar#a)e !)#a -a#)#ar *e u+#)#'9 )a e*!a)a e !)#a *o!#a) e )a -a#)#a e Moo*, Moo* % Tr#!Pe++ =2001? % :ara e#r )a* "a#)#ae* *o!#a)e* *e a:)#!9 u !ue*+#oar#o e "a#)#ae* *o!#a)e* e Go)+e#, S:ra-P#, Ger*"aQ % )e# =188?, ao* #*+rue+o* aa:+ao* :or Sa+o* =2010? !o $a)#e' % !o-#a#)#a a!e:+a)e*. A*##*o, :ara )a re)a!#9 e $ar#a)e* % #e*#oe* *e u+#)#'9 )a :ruea e
!orre)a!#9 r e S:eara. Lo* re*u)+ao* e )a #$e*+#a!#9 eue*+ra )a e<#*+e!#a e ua re)a!#9 :o*#+#$a % *##-#!a+#$a e+re aa* $ar#a)e*, !o!)u%eo /ue )o* a)uo* :re*e+a #$e)e* ae!uao* e !)#a -a#)#ar ae&* e #$e)e* a$a'ao* % e*arro))ao* !o re*:e!+o a )a* "a#)#ae* *o!#a)e*, )o* #*o* /ue +#ee re)a!#9 #re!+a !o e) !)#a -a#)#ar. L9:e', M. =200? e )a +e*#* eo#aa La I+e)#e!#a eo!#oa) % )a* e*+ra+e#a* e a:re#'aje !oo :re#!+ore* e) re##e+o a!a;#!o e e*+u#a+e* u#$er*#+ar#o*. L#a 4er. E !ua+o a )a :o)a!#9 -uero e$a)uao* 27F e*+u#a+e* e !ua+ro -a!u)+ae* e ua u#$er*#a :)#!a e L#a, a /u#ee* *e )e* a:)#!9 )a E*!a)a e E*+ra+e#a* e A:re#'aje =ACRA? % e) I$e+ar#o e I+e)#e!#a Eo!#oa) e BarO. Se re!o:#)aro )a* o+a* e )o* #-ere+e* !ur*o* =:roe#o :oerao? a) -#a) e) ao )e!+#$o 2005. Lo* e*+u#a+e* :re*e+a ua
I+e)#e!#a
eo!#oa)
:roe#o
e<#*+e
#-ere!#a*
a)+ae+e *##-#!a+#$a* e !ua+o a) *e
e
)a
#+e)#e!#a
eo!#oa)
=I+ra:er*oa),
#+er:er*oa), aa:+a#)#a, aejo e) e*+r;*, % e*+ao e &#o e eera)?. Y )a e*+ra+e#a e Co#-#!a!#9, !o u 1F e e<:)#!a!#9 e )a $ar#a!#9 +o+a) e) re##e+o a!a;#!o.
/'#' J)sti4ic+ci01 /' ?i30tesis /'%' ?i30tesis 7e1er+* ?% E<#*+e re)a!#9 e+re )a #+e)#e!#a eo!#oa) !o )a* "a#)#ae* *o!#a)e* e a)uo*.
/'#' ?i30tesis es3ec(4ic+s &' Dise@o de i16esti7+ci01 &'%' O3er+cio1+*i+ci01 de *+s V+ri+-*es &'#'
+rco te0rico
&'#'%' I1te*i7e1ci+ E,ocio1+*
&'#'%'%' Co1ce3t)+*i+cio1es de *+ I1te*i7e1ci+ E,ocio1+* Sa)o$e%, 4. % Ma%er, J. =2008? e-##ero )a I+e)#e!#a Eo!#oa) !oo ua "a#)#a :ara o#+orear ue*+ro* :ro:#o* *e+##e+o* % eo!#oe* % )a e )o* e&*, :ara #*!r##ar e+re e))a* % u*ar e*+a #-ora!#9 :ara u#ar ue*+ro* :e*a#e+o*
%
a!!#oe*.
!o:oe+e*
:r#ar#o* e
A*##*o,
:ro:u*#ero
!ua+ro
)a #+e)#e!#a eo!#oa)K
)a
:er!e:!#9, e$a)ua!#9 % e<:re*#9 e )a eo!#9 )a -a!#)#+a!#9 eo!#oa) e) :e*a#e+o )a !o:re*#9, a&)#*#* % e) e:)eo e) !oo!##e+o eo!#oa) % e) !o+ro) e )a* eo!#oe* :ara :roo$er e) !re!##e+o eo!#oa) e #+e)e!+ua). Go)ea =2010?, e<:oe /ue, e) +;r#o I+e)#e!#a eo!#oa) *e re-#ere a )a !a:a!#a e re!oo!er )o* *e+##e+o* :ro:#o*, )o* *e+##e+o* e )o* e&*, )a o+#$a!#9 :ara aejar ae!uaae+e )a* re)a!#oe* /ue *o *o*+e#a* !o )o* e&* % !o*#o #*o. Se +ra+a e u +;r#o, :ue*, /ue e)oa "a#)#ae* u% #*+#+a* au/ue !o:)ee+ar#a* a
)a #+e)#e!#a a!a;#!a e
e* )a !a:a!#a e *e+#r, e+eer % a:)#!ar
e-#!a'e+e e) :oer % )a *e*##)#a e )a* eo!#oe* !oo -ue+e e eera "uaa, #-ora!#9, !oe<#9 e #-)ue!#a.
&'#'%'#'
Ori7e1 de *+ i1te*i7e1ci+ e,ocio1+* Go)ea =2010?, !#+a e) +raajo e HoQar Garer =187?, e
e) /ue *e e<:)#!a /ue e) a%or a:or+e /ue )a eu!a!#9 ee r#ar a) #o, e* :er#+#r)e /ue :uea a!!eer a u !a:o e e) +oo* *u* +a)e+o* :)eae+e, %
% "a#)#ae* :uea e*arro))ar*e
/ue e*+o )e :er#+a *e+#r*e o+#$ao, !a:a' %
*a+#*-e!"o. Se "a)a e e*+e +raajo e )o* ##!#o* e )a e#!#9 e) C.I. /ue a+a e )a :r#era uerra u#a), e$e+o e e) /ue *e !)a*#-#!9 a #))oe* e or+eaer#!ao* !o e) +e*+ re!#; !reao :or LeQ#* Tera e S+a-or U#$er*#+%, )o /ue "a ))e$ao a ;!aa* e )o /ue Garer ))a9 e) oo e :e*ar CI. Go)ea e<:oe /ue Garer
:u*o e*:e!#a) ;-a*#* e )o*
e)ee+o* !o#+#$o* e )a* #+e)#e!#a* :er*oa)e*, )o !ua) re-)eja )a +ee!#a % o:##9 a!+ua) e )a :*#!o)oa. E) ;-a*#* e )a !o#!#9 #!)u*#$e e e) e*+u#o e )a eo!#9, e* u e+a))e :re*e+e ura+e )a "#*+or#a e )a 4*#!o)oa. La :*#!o)oa a!a;#!a e e#ao* e e*+e *#)o e*+u$o o#aa :or !ou!+#*+a* !oo
B.(. SP#er =18F?, /u#e e<:oa /ue
*o)ae+e )a !ou!+a o*er$a)e oje+#$ae+e, e*e e) e<+er#or, :oa
e*+u#ar*e !o :re!#*#9 !#e+-#!a. Lo* !ou!+#*+a*
!o)o!aro )a $#a #+era e) ##$#uo, e e*+o #!)u%ero )a* eo!#oe*, a ua 'oa :ro"##a :ara )a !#e!#a :or )a :o!a
oje+#$#a e o*er$a!#9 /ue *e e))o* era )a a*e :ara e*+u#ar !orre!+ae+e u !o:or+a#e+o.
A-#ra Go)ea /ue )ueo e )a ))eaa a -#a)e* e )o* *e+e+a e )a re$o)u!#9 !o#+#$a, )a :*#!o)oa
!e+r9 *u*
e*+u#o* e !oo )a e+e re#*+ra % a)a!ea )a #-ora!#9, :ero a )a* eo!#oe* era u !a:o re*+r##o. Lo* !#e+-#!o* !o#+#$o*
a-#raa
/ue )a #+e)#e!#a #:)#!a u
:ro!e*a#e+o e a+o* -ro* % r#uro*o*. Lo* oe)o* !o#+#$o* o "a re!oo!#o /ue )a ra!#oa)#a e*+a u#aa :or e) *e+##e+o. E
)a* ue$a* +ee!#a* )a 4*#!o)oa "a
!oe'ao a :oerar )a* $#r+ue* e )a* eo!#oe* e )a $#a e+a) a* !oo *u* :e)#ro*, % )a #!#e!#a e )a* #*a* e )a #+e)#e!#a eera) e )o* ##$#uo*. R%a!P=188?, e<:)#!a /ue )a
"#*+or#a e) !o!e:+o e )a
#+e)#e!#a eo!#oa) *e :uee reo+ar a
"a!e u!"a*
;!aa*, "a*+a e!o+rar *u ##!#o e uo e )o* #*#e+e* e )a e*!ue)a :*#!oaa)+#!a, O++o RaP =1875?, *e #*+a!#9 e )a* e*ea'a* +e9r#!a* e *u ae*+ro, S#u (reu, % #jo e 187 e ua !o-ere!#a e )a U#$er*#a e M#e*o+aK He a:re#o e # :ro:#a e<:er#e!#a
/ue e) :ro!e*o
+era:;u+#!o e*, &*#!ae+e, ua e<:er#e!#a eo!#oa) , /ue +#ee )uar !o #e:ee!#a e )o* !o!e:+o* +e9r#!o* e) aa)#*+a. =..? He a/u )a e-##!#9 e )a re)a!#9 :er*oa), a e*arro))ar*e % a !re!er, *# a#:u)ar ea*#ao )a :er*oa)#a e )a o+ra :er*oa. R%a!P !#+a a Roer*, /u#e $ar#a* ;!aa* &* +are, e *u )#ro e) !a#o e) *er, :u)#!ao e 180, e*!r##9 )a e*e!#a e) :)a+ea#e+o e )a* !ou#!a!#oe* #+er:er*oa)e* a*K *##-#!a e+rar e e) uo e )a* :er!e:!#oe* :r#$aa* e o+ro e
#*+a)ar*e !9oae+e e ;). Su:oe *er *e*#)e*, a !aa oe+o, a )o* *e+##e+o* !a#a+e* e e*+a :er*oa a+e e) #eo, )a #ra, )a +erura, )a !o-u*#9 o !ua)/u#er o+ra !o*a /ue e*+; $#$#eo )a :er*oa. S##-#!a $#$#r +e:ora)e+e e )a $#a e) o+ro, o$#;o*e !o e)#!ae'a :or e))a *# "a!er ju#!#o* e $a)or *##-#!a :er!##r *##-#!ao* e )o* /ue )a :er*oa e* a:ea* !o*!#e+e, :ero *# #+e+ar e*$e)ar *e+##e+o* !o:)e+ae+e #!o*!#e+e*, :ue* e*+o re:re*e+ara
ua aea'a ea*#ao
rae. 6e#*#er =188?, a-#ra /ue, e) !o!e:+o e #+e)#e!#a eo!#oa) a!#9 a :r#!#:#o* e )a ;!aa
e )o* 80.
E 1880
4e+er Sa)o$e% % Jo" D. Ma%er, :u)#!aro e) :r#er +raajo !#e+-#!o *ore ;*+e +ea. E 1875 e) :*#!9)oo E.L. T"or#Pe, e*!r##9 a!er!a e #+e)#e!#a *o!#a), )a !ua) *e re-#ere a )a !a:a!#a e orar :rue+ee+e e )a* re)a!#oe* "uaa*, :ero e) !o!e:+o *e
:o:u)ar#'9
"a*+a 1885 !o e) )#ro La
#+e)#e!#a eo!#oa) e Da#e) Go)ea.
&'#'%'.'
ode*o de i1te*i7e1ci+ e,ocio1+* BarO, R. =188>, !#+ao e Uarr#'a, 2001? e-#e )a #+e)#e!#a eo!#oa) !oo u !oju+o e "a#)#ae* :er*oa)e*, eo!#oa)e* % *o!#a)e* % e e*+re'a* /ue #-)u%e e ue*+ra "a#)#a :ara aa:+ar*e % e-re+ar a )a* eaa* % :re*#oe* e) e#o. D#!"a "a#)#a *e a*a e )a !a:a!#a e) ##$#uo e *er !o*!#e+e, !o:reer, !o+ro)ar % e<:re*ar *u* eo!#oe* e aera e-e!+#$a. E) oe)o e BarO #+e)#e!#a* o !o#+#$a* *e -uae+a e )a* !o:e+e!#a*, )a* !ua)e* #+e+a e<:)#!ar !9o u ##$#uo *e re)a!#oa !o )a* :er*oa* /ue )e roea % !o *u e#o a#e+e. 4or +a+o, )a #+e)#e!#a eo!#oa) % )a #+e)#e!#a *o!#a) *o !o*#eraa* u !oju+o e -a!+ore* e #+erre)a!#oe* eo!#oa)e*, :er*oa)e* % *o!#a)e* /ue #-)u%e
e )a "a#)#a eera) :ara aa:+ar*e e aera a!+#$a a )a* :re*#oe* % eaa* e) a#e+e =BarO, 2000?. E e*+e *e+#o, e) oe)o re:re*e+a u !oju+o e !oo!##e+o* u+#)#'ao* :ara e-re+ar )a $#a e-e!+#$ae+e.
&'#'%'/'
Co,3o1e1tes de *+ I1te*i7e1ci+ E,ocio1+* A !o+#ua!#9 )o* !o:oe+e* e:)eao* e e) #$e+ar#o e #+e)#e!#a eo!#oa) e BarO =2000?K
Co,3o1e1te I1tr+3erso1+* V*+a &rea *ea)a a )a* :er*oa* /ue e*+& e !o+a!+o !o *u* *e+##e+o*, /ue *e *#e+e #e a!er!a e * #*o* % *e *#e+e :o*#+#$o* e )o /ue e*+& e*e:eao. 4er*oa* !a:a!e* e e<:re*ar a#er+ae+e *u* *e+##e+o*, *er #e:e#e+e*, -uer+e* /ue !o-a e )a rea)#'a!#9 e *u* #ea* % !ree!#a*. Su* *u3!o:oe+e* *oK !o:re*#9 eo!#oa) e *, a*er+#$#a, au+o!o!e:+o, au+orrea)#'a!#9 e #e:ee!#a. •
Co,3o1e1te
I1ter3erso1+* rea
/ue
ue*+ra
)a*
"a#)#ae* % e) e*e:eo #+er:er*oa) e* e!#r :er*oa* re*:o*a)e*
% !o-#a)e*
/ue
!ue+a
!o uea*
"a#)#ae* *o!#a)e*. Ree )o* *#u#e+e* *u!o:oe+e*K e:a+a, re)a!#oe* #+er:er*oa)e*, % re*:o*a#)#a *o!#a). •
Co,3o1e1te de Ad+3t+-i*id+d rea /ue a%ua a re$e)ar !u& e<#+o*a e* ua :er*oa :ara ae!uar*e a )a* e<#e!#a* e) e+oro, )##ao e aera e-e!+#$a )a* *#+ua!#oe* :ro)e&+#!a*. De+ro e e*+a &rea *e ree )o* *#u#e+e* *u3!o:oe+e*K *o)u!#9 e :ro)ea*, :ruea e )a rea)#a, % -)e<##)#a.
•
Co,3o1e1te ,+1e;o de estr2s rea /ue ##!a !ua+o :uee *er !a:a' ua :er*oa e re*#*+#r a )a +e*#9 *# :erer e) !o+ro). L)eao a *er :or )o eera) !a)ao*, rara $e' #:u)*#$o*, a* !oo +raajar ajo :re*#9 rea)#'ao #e *u* )aore* e e*+a *#+ua!#9. Ree )o* *#u#e+e* *u3 !o:oe+e*K +o)era!#a a )a Te*#9, !o+ro) e )o* #:u)*o*, % O:+##*o.
&'#'%'& Estr)ct)r+ de *+ I1te*i7e1ci+ E,ocio1+* Berejo =2005?, !#+a a Go)ea =188F?, /u#e a *u $e', :re*e+a )o* *#u#e+e* !o:oe+e* e )a #+e)#e!#a eo!#oa).
Co,3ete1ci+ 3erso1+* •
Co1cie1ci+ de )1o ,is,oK Co!#e!#a e ue*+ro* :ro:#o* e*+ao* #+ero*, re!ur*o* e #+u#!#oe*.
•
Co1cie1ci+
e,ocio1+*K
Re!oo!er
)a*
:ro:#a*
eo!#oe* % *u* e-e!+o*. •
V+*or+ci01 +dec)+d+ de )1o ,is,o Coo!er )a* :ro:#a* -or+a)e'a* % e#)#ae*.
•
Co14i+1+ e1 )1o ,is,oK Seur#a e )a $a)ora!#9 /ue "a!eo* *ore o*o+ro* #*o* % *ore ue*+ra* !a:a!#ae*.
•
A)torre7)*+ci01
Co+ro)
e
ue*+ro*
e*+ao*,
#:u)*o* % re!ur*o* #+ero*. •
A)toco1tro* Ca:a!#a e aejar ae!uaae+e )a* eo!#oe* % )o* #:u)*o* !o-)#!+#$o*.
•
Co14i+-i*id+d (#e)#a a) !r#+er#o e *#!er#a e #+er#a.
•
I1te7rid+d A*u#r )a re*:o*a#)#a e ue*+ra a!+ua!#9 :er*oa).
•
Ad+3t+-i*id+d ()e<##)#a :ara a-ro+ar )o* !a#o*.
•
I11o6+ci01 Se+#r*e !9oo
% a#er+o a+e )a*
ue$a* #ea*, e-o/ue* e #-ora!#9.
•
oti6+ci01 La* +ee!#a* eo!#oa)e* /ue ua o -a!#)#+a e) )oro e ue*+ro* oje+#$o*.
•
oti6+ci01 de *o7ro e*-or'ar*e :or ejorar o *a+#*-a!er u e+er#ao !r#+er#o e e
•
Co,3ro,iso E* *e!uar )o* oje+#$o* e u ru:o u ora#'a!#9.
•
I1ici+ti6+ 4ro+#+u :ara a!+uar !uao *e :re*e+a )a o!a*#9.
•
O3ti,is,o 4er*#*+e!#a e )a !o*e!u!#9 e )o* oje+#$o*
a :e*ar
e )o* o*+&!u)o* % )o*
!o+ra+#e:o*.
Co,3ete1ci+ soci+* •
E,3+t(+ Co!#e!#a e )o* *e+##e+o*, e!e*#ae* % :reo!u:a!#oe* ajea*.
•
Co,3re1si01 de *os de,9s Teer )a !a:a!#a e !a:+ar )o* *e+##e+o* % )o* :u+o* e $#*+a e o+ra*
:er*oa* e #+ere*aro* a!+#$a e+e :or )a* !o*a* /ue )e* :reo!u:a. •
Orie1t+ci01 +ci+ e* ser6icio A+#!#:ar*e, re!oo!er % *a+#*-a!er )a* e!e*#ae* e )o* !)#e+e*.
•
A3ro6ec+,ie1to de *+ di6ersid+d A:ro$e!"ar )a* o:or+u#ae* /ue o* r#a )o* #-ere+e* +#:o* e :er*oa*.
•
Co1cie1ci+ 3o*(tic+ Ca:a!#a e ar*e !ue+a e )a* !orr#e+e* eo!#oa)e* % e )a* re)a!#oe* e :oer *u%a!e+e* e u ru:o.
•
?+-i*id+des
soci+*es
Ca:a!#a
e
#+rou!#r
re*:ue*+a* e*ea)e* e )o* e&*. •
I14*)e1ci+ U+#)#'ar +&!+#!a* e :er*ua*#9 e-#!a!e*.
•
Co,)1ic+ci01 E#+#r e*aje* !)aro* % !o$#!e+e*.
•
Lider+7o I*:#rar % #r##r a ru:o* % :er*oa*.
•
C+t+*i+ci01 de* c+,-ioK I#!#ar o #r##r )o* !a#o*.
•
Reso*)ci01 de co14*ictos !a:a!#a e eo!#ar % re*o)$er !o-)#!+o*.
•
Co*+-or+ci01 y coo3er+ci01 Ser !a:a!e* e +raajar !o )o* e&* e )a !o*e!u!#9 e ua e+a !o.
•
?+-i*id+d de e8)i3o Ser !a:a!e* e !rear )a *#er#a ru:a) e )a !o*e!u!#9 e e+a* !o)e!+#$a*.
&'#'%'& F)1cio1+,ie1to 4isio*07ico de *+ I1te*i7e1ci+ E,ocio1+*
A-#ra Go)ea =2010? /ue "a% :er*oa* /ue *o !o#+#$ae+e u% #+e)#e+e*, :ero !u%o !oe-#!#e+e eo!#oa) e* u% ajo, +er#a +raajao :ara o+ro* !o !o!#e+e* #+e)e!+ua)e* #-er#ore*, /ue :o*ee
ua #+e)#e!#a eo!#oa)
*u:er#or a )a *u%a. E*+o* o* +#:o* e #+e)#e!#a, )a #+e)e!+ua) % )a eo!#oa), e<:re*a )a a!+#$#a e re#oe* #-ere+e*
e)
!erero. E) au+or !o+#ua #!#eo /ue e) #+e)e!+o *e a*a e
re)a!#oaa !o e) -u!#oa#e+o !o!er+ao %
ar9#!o e+re )o* !e+ro* eo!#oa)e* % )o* !e+ro* #+e)e!+ua)e*. Braerr% % Grea$e* =2008?, e<:)#!a /ue e) re+o #ar#o e aejar e-e!+#$ae+e )a* eo!#oe*, e* !r+#!a a )a !o#!#9 "uaa, %a
/ue
ue*+ro* !erero*, e*+& #re!+ae+e
!oe!+ao*, :ara ar)e :r#or#a a )a* eo!#oe*. E*+o, *e Braerr% % Grea$e* -u!#oa a*K Too )o /ue *e $e, o)-a+ea, e*!u!"a, +o!a % *aorea $#aja a +ra$;* e) !uer:o e -ora e *ea)e* e);!+r#!a* =:a.8F? E*+a* *ea)e* :a*a e !;)u)a e !;)u)a "a*+a /ue a)!a'a *u e*+#o -#a), e) !erero. La* *ea)e* #re*a e e) !erero e )a a*e !er!a e )a ;u)a e*:#a), :ero ee $#ajar a) )9u)o -ro+a) =e+r&* e )a -re+e? a+e* e a)!a'ar e) *#+#o e oe e) :e*a#e+o !r+#!o % )9#!o +#ee )uar. E) :ro)ea e*, /ue :a*a a +ra$;* e) *#*+ea )#!o, a )o )aro e) !a#o, e oe )a* eo!#oe* *e :rou!e. E) $#aje e e<:er#e+ao*
)a* eo!#oe*, a*eura /ue *ea
e$e+o*
eo!#oa)e+e,
a+e*
/ue
ra!#oa)e+e, e*+o /u#ere e!#r /ue, *e :er!#e a+e* )a eo!#9 /ue e) a&)#*#* ra!#oa) /ue )a #e+#-#!a.
4ara Braerr% % Grea$e* , e) &rea ra!#oa) e) !erero =:ar+e -ro+a) e) !erero? o :uee e+eer )a eo!#9 *e+#a :or *u *#*+ea )#!o, :ero )a* o* &rea* *e #-)u%e )a ua a )a o+ra, %
a+#ee !o*+a+e !ou#!a!#9. La !ou#!a!#9
e+re e) !erero eo!#oa) % e) !erero ra!#oa) e* )a -ue+e -*#!a e )a #+e)#e!#a eo!#oa)=:a. 88?. La ru+a -*#!a :ara )a #+e)#e!#a eo!#oa) ##!#a e e) !erero e )a ;u)a e*:#a) e*:e!-#!ae+e.
La* *e*a!#oe* :r#ar#a* #re*a a/u %
ee $#ajar a +ra$;* e) *#*+ea )#!o a+e* e :oer :e*ar ra!#oa)e+e *u e<:er#e!#a. E*+a* *e*a!#oe* $#aja a +ra$;* e) *#*+ea )#!o, e) )uar e oe )a* eo!#oe* *o e<:er#e+aa*. La #+e)#e!#a eo!#oa) re/u#ere ua !ou#!a!#9 e-e!+#$a e+re )o* !e+ro* eo!#oa)e* % ra!#oa)e* e) !erero. A-#ra Braerr% % Grea$e* =2008? /ue, !uao *e e*!ur#9 :or :r#era $e' )a #+e)#e!#a eo!#oa), *#r$#9 !oo e) e)a!e :er#o e u :e!u)#ar e*!ur##e+oK La* :er*oa* !o )o* &* a)+o* #$e)e* e #+e)#e!#a =I? *u:eraro a a/ue))o* !o #$e)e* e #+e)#e!#a :roe#o *o)ae+e e) 20 e )a* $e!e*, #e+ra* /ue )a* :er*oa* !o !oe-#!#e+e* e #+e)#e!#a :roe#o *u:eraro a a/ue))o* !o !oe-#!#e+e* a)+o* e) >0 e )a* $e!e*. E*+a aoa)a )a'9 ua ra re!"a e )o /ue )a a%or :ar+e e )a e+e :e*aa % a*u#9 :or ao* !o re*:e!+o a /ue )a -ue+e e) ;<#+o era e) !oe-#!#e+e #+e)e!+ua) e )a* :er*oa*. Lo* !#e+-#!o* *e #ero !ue+a /ue eera "aer o+ra $ar#a)e /ue e<:)#!ara e) ;<#+o :or e!#a % &* a))& :er*oa, %
ao*
e #$e*+#a!#9
e) I e ua
e #!o+a)e* e*+u#o*
a:u+aro "a!#a )a #+e)#e!#a eo!#oa) =E? !oo u -a!+or !r+#!o.
&'#'%'& A1+to,(+ de *+ I1te*i7e1ci+ E,ocio1+*
Go)ea =2011?, e<:)#!a /ue #$e*+#aore* e) !erero "a e*!u#er+o #*+#+o* *#*+ea*
e !#r!u#+o* :ara )a #+e)#e!#a
eo!#oa) e+ro e) !erero. A-#ra Go)ea /ue Reu$e Bar o =200F?, e!#oa /ue "a "e!"o e*+u#o* re)a!#oao* a e*+a* e*+ru!+ura* e !oo:era!#9 !o A+o#o
Daa*#o
e
)a
U#$er*#a e IoQa =2005?, /u#ee* u+#)#'aro e) ;+oo orao e*+&ar e Neuro:*#!o)oa :ara #e+#-#!ar )a* &rea* e) !erero /ue e*+& a*o!#aa*, a !o:or+a#e+o*, e*:e!-#!o* % -u!#oe* e+a)e* e*:e!#-#!a*. A-#ra Go)ea /ue Bar3o % *u* !o)ea* !o-#raro )a e<#*+e!#a e u!"a* &rea* e) !erero "a#)#ae* e )a
#+e)#e!#a
!ru!#a)e*
:ara
)a*
eo!#oa) % *o!#a). E*+e
e*+u#o eo*+r9 /ue )a #+e)#e!#a eo!#oa) re*#e e &rea* e) !erero #-ere+e* a )a* /ue a)era )a #+e)#e!#a !o#+#$a. E*+o #:)#!a /ue e<#*+e !e+ro* !erera)e* #!o* /ue o#era )a #+e)#e!#a eo!#oa), )o* /ue #*+#ue e*+e ru:o e "a#)#ae* "uaa* e )a* "a#)#ae* a!a;#!a* !oo :urae+e !o#+#$a*. Se Go)ea =2011?, )a aa)a, =e) *er "uao :o*ee o*, ua e !aa "e#*-er#o !erera)?, e* u eje eura) :ara )a eo!#9 )o!a)#'ao e e) !erero e#o. E) e*+u#o e Bar3o =200F?, e!#oao a+er#ore+e e*!ur#9 /ue :a!#e+e* !o )e*#9
e
)a aa)a ere!"a *u-ra ua :;r#a
e )a
au+o!o!#e!#a, )a "a#)#a :ara e*+ar !o*!#e+e % a )a $e' !o:reer *u* :ro:#o* *e+##e+o*. Se e<:oe +a#; /ue u &rea
!ru!#a)
:ara
)a #+e)#e!#a eo!#oa) e*+& )o!a)#'aa
+a#; e e) )ao ere!"o e) !erero. E* )a ))aaa !or+e'a *oa+o *e*or#a) ua )e*#9 a/u +a#; !rea ua e-#!#e!#a e )a au+o!o!#e!#a, +a+o !oo e )a e:a+a % )a :er!e:!#9 e )a* eo!#oe* e o+ra* :er*oa*.
A-#ra Go)ea /ue )a "a#)#a :ara e+eer % *e+#r )a* eo!#oe* :ro:#a* e* !ru!#a) :ara e+eer % e*+a)e!er e:a+a !o )a* eo!#oe* e o+ro*. La e:a+a +a#; e:ee e o+ra e*+ru!+ura e e) "e#*-er#o ere!"o e) !erero /ue *e*##)#'a :or !o:)e+o e) !uer:o, :er#+#;o)e !oo!er e) e*+ao e )o /ue *e *#e+e e e*e oe+o. La !oe<#9 e !9o o* *e+#o*, juea u :a:e) !e+ra) u% #:or+a+e e !oo :er!##o* % !o:reeo* )o /ue a)u#e &* e*+& *#+#eo a ue*+ro a)reeor. A *u $e', +a#; e<:oe Go)ea, /ue o+ra &rea -uae+a) e* e) !#u)ao a+er#or, )o!a)#'aa e e) -re+e e ua aa e -#ra* !erera)e*, /ue roea e) !uer:o !a))o*o, )a !ua) !oe!+a )a* o* #+ae* e) !erero. E) !#u)ao a+er#or e* u &rea /ue aeja e) !o+ro) e )o* #:u)*o*, )a "a#)#a :ara aejar ue*+ra* eo!#oe*, :ar+#!u)are+e, )a* eo!#oe* e :ea % au*+#a, % )o* *e+##e+o* &* -uer+e*. (#a)e+e, *e e!ue+ra )a -raja $e+ra) e#a e )a !or+e'a :re -ro+a). La !or+e'a :re -ro+a) e*+& e+r&* e )a -re+e, % e* )a )+#a :ar+e e) !erero /ue +er#a e !re!er. E*+a &rea e* e) !e+ro eje!u+#$o e) !erero a/u re*#e )a* "a#)#ae* :ara re*o)$er :ro)ea* :er*oa)e* e #+er:er*oa)e*, e* e) &rea /ue aeja ue*+ro* #:u)*o*, :ara e<:re*ar ue*+ro* *e+##e+o* e-e!+#$ae+e, % :ara re)a!#oaro* #e !o )o* e&*.
&'#'%'& ?+-i*id+des B9sic+s de *+ I1te*i7e1ci+ E,ocio1+* E<#*+e !ua+ro "a#)#ae* &*#!a*
e )a #+e)#e!#a
eo!#oa) *e Braerr% % Grea$e* =2008?. 4ara ejorar rea)e+e e e) !oo!##e+o e est+s "a#)#ae* % *u aejo, *e e!e*#+a !o:reer ejor !oo *e $e !aa "a#)#a e a!!#9.
La* !ua+ro
"a#)#ae* e )a #+e)#e!#a eo!#oa) *e
:uee aru:ar ajo !o:e+e!#a* :r#ar#a*K
Co:e+e!#a* :er*oa)e*.
Co:e+e!#a* *o!#a)e*. La !o:e+e!#a :er*oa) e*+& !o:ue*+a e )a :ro:#a +oa e !o!#e!#a % )a* "a#)#ae* e au+o!o+ro), % *e e-o!a e e) *er ##$#ua), &* /ue e *u* re)a!#oe* !o *u* *eeja+e*. La !o:e+e!#a :er*oa) e* )a "a#)#a e) *er :ara e*+ar !o*!#e+e e *u* eo!#oe* % aejar *u !o:or+a#e+o % +ee!#a*. La !o:e+e!#a *o!#a) e*+&
!o:ue*+a :or )a :ro:#a
+oa e
!o!#e!#a % *u* "a#)#ae* :ara e) aejo *o!#a) )a !o:e+e!#a *o!#a) e* )a "a#)#a e) ##$#uo :ara !o:reer e) !ar&!+er e o+ra* :er*oa*, !o:or+a#e+o* % o+#$o* e -u!#9 e ejorar )a !a)#a e *u* re)a!#oe* :er*oa)e*. 6e#*#er =188?, :or *u )ao, "a!e ua !o:ara!#9
e+re
ua !o:u+aora :er*oa) % ue*+ra* eo!#oe* a-#rao /ue ao* e*+& -orao* :or !o:oe+e* !oe!+ao* e+re *. Nue*+ro
*#*+ea
eo!#oa)
e*+&
-orao
:or
#*+#+o*
!o:oe+e* /ue :ara ar u re##e+o 9:+#o ee +raajar ju+o* % e aera e-#!a'.
S#
)o* !o:oe+e*
o -u!#oa
!oo eera, e) *#*+ea :ue -a))ar. E e) !a*o e )a* eo!#oe*, )o* !o:oe+e* *oK
4e*a#e+o o $a)ora!#oe* !o#+#$a*.
Ca#o* -#*#o)9#!o* o re*:ue*+a* eo!#oa)e*.
Co:or+a#e+o* o )a* a!!#oe* a )a* /ue +#ee e) *er "uao. 6e#*#er =188?, e<:)#!a /ue )o* !o:oe+e eo!#oa)e* :oe e ar!"a e) *#*+ea eo!#oa), a* )a* eo!#oe* *o e) re*u)+ao e ua #+era!!#9 e+re )o* +re* !o:oe+e* a+er#ore*
e re*:ue*+a a u a!o+e!##e+o e<+er#or * *e "a!e !aro e e))o* e) *er *er& !a:a' e aejar *u* eo!#oe*. S#o* % S#o* =188?, a-#ra /ue )a #+e)#e!#a eo!#oa) e* e) !oju+o e e!e*#ae* eo!#oa)e*, e #:u)*o* % $a)ore* $eraero* e ua :er*oa, % /ue )a #*a #r#e +oa *u !ou!+a $#*#)e. Lo* #+ere*e* e )a :er*oa o* ##!a )o /ue )e u*+a "a!er a e*a :er*oa. La* "a#)#ae* e+a)e* % -*#!a* o* ##!a )o /ue :uee "a!er )a :er*oa. 4ero )a #+e)#e!#a eo!#oa) e )a :er*oa e+er#a )o /ue "a!e % )o /ue "ar& )a :er*oa. Se S#o* % S#o*, e) C.I. e+er#a e ra e#a e) ;<#+o e )a :er*oa e *u re)a!#9 !o )o* e&* % *u ;<#+o e u +raajo e+er#ao. La* !ara!+er*+#!a* +a)e* !oo )a re*:o*a#)#a, )a !o*#era!#9 !o )o* e&* % )a *o!#a#)#a +#ee a re-or'ar )a* re)a!#oe* :er*oa)e*. O+ra* !ara!+er*+#!a* +a)e* !oo e) eo*o, e) ea+#$#*o % )a "o*+#)#a o*+a!u)#'a !ua)/u#er re)a!#9
:er*oa). Ua :er*oa
#+e)#e+e, :uee "aer re!##o
ua
:uee *er u%
eu!a!#9
ae!uaa :ara rea)#'ar u +raajo, :uee
-ora)
+eer ao* e
e<:er#e!#a rea)#'ao u +raajo, :uee e*+ar #+ere*ao :or e) +raajo, % !o +oo e*+o, -ra!a*ar e e) +raajo :or/ue *u #+e)#e!#a eo!#oa) o *e aju*+aa a) #*o. Su "a#)#a eo!#oa) e* aja, :or eje:)o, ua :er*oa o :uee *er u $eeor e-#!a' * !are!e e -#re'a % e ua +ee!#a a )a *o!#a#)#a.
O+ra :er*oa /ue !are'!a e
)a +ee!#a a
!o!e+rar*e
e )o* e+a))e* % a )a !o*+a!#a e )a +area, o
r#))ar& !oo /u#!o.
&'#'%'& Ide1ti4ic+1do *+s E,ocio1es Se Braerr% % Grea$e* =2008?, *e ee +oar e !ue+a /ue, o *#e:re e) re##e+o e*!o)ar e*+a e re)a!#9
#re!+a
!o )a !a:a!#a #+e)e!+ua) e) e*+u#a+e, # e* #!e e )a !a)#a e) -u+ura :ro-e*#oa). E*+a)e!e /ue )a !o:re*#9 % !o!#e!#a eo!#oa) o *e e*ea e )a e*!ue)a. Ire*ao* a) uo )aora) *a#eo !oo )eer, e*!r##r % re:rou!#r )o/ue* e !oo!##e+o*, :ero u% a euo )a -a)+a e "a#)#ae* :ara aejar ue*+ra* eo!#oe* a) !a)or e )o* e*a-o* e )o* :ro)ea* /ue *e e-re+a a #ar#o, re/u#ere +oar uea* e!#*#oe*, /ue #:)#!a &* a))& e) !oo!##e+o
oje+#$o e
!o!e:+o* e) +eer e !ue+a e) :ro:#o !oo!##e+o % e*+re'a eo!#oa) :ara u*!ar )a* ejore* *o)u!#oe* e e) oe+o e e) /ue &* *e e!e*#+a e* e) !o:)ee+o -uae+a) e) !oo!##e+o +o+a) e )a* *#+ua!#oe*. Ae&* area Braerr% % Grea$e* /ue, !o*#erao )a a:)#a aa e eo!#oe* /ue )a e+e e<:re*a, o "a% ua /ue *e :uea e<+raer )o ejor e) *er. E<#*+e u!"a* :a)ara* :ara e*!r##r )o* *e+##e+o* /ue a-)ora e )a $#a, :ero +oa* )a* eo!#oe* *o er#$aa* e *e+##e+o* &*#!o* +a)e* !oo )a -e)#!#a, )a +r#*+e'a, e) eojo, e) #eo % )a $erWe'a. Se e*+o* au+ore*, e) *er "uao e *u ru+#a #ar#a e )o* #-ere+e* &#+o* e )o* /ue )e +o!a e*e$o)$er*e, %a *ea -a#)#ar, e*!o)ar, )aora), *e+#e+a), o #e e #-ere+e* a!+#$#ae* e re)aja!#9, +raajo, #$er*#9 o #!)u*o e oe+o* e #er#r a)#e+o* e* oje+o e u !o*+a+e -)u#o e eo!#oe*. A-#ra +a#; /ue e* u% -&!#) o)$#ar /ue *e +#ee rea!!#oe* eo!#oa)e* :ara !a*# +oo )o /ue o!urre e )a $#a, %a *ea /ue o* eo* !ue+a e e))a* o o. La !o:)ej#a e e*a* eo!#oe* e* re$e)aa e #*+#+o* #$e)e* e #+e*#a. 4ara Braerr% % Grea$e* =2008?, e*e /ue ue*+ro* !erero* e*+& !oe!+ao* :ara "a!ero* !r#a+ura* eo!#oa)e*, )a :r#era rea!!#9 a u e$e+o *#e:re $a a *er eo!#oa). E) "ore o +#ee !o+ro) e e*+a :ar+e e) :ro!e*o. Se !o+ro)a
)o* :e*a#e+o* /ue *#ue a ua eo!#9, % *e :uee e*!r##r e
=2008?, e<:)#!a
/ue, !uao a)o :ro$o!a ua :ro)oaa rea!!#9 eo!#oa) e* ))aao u e$e+o e+oa+e *u rea!!#9 a ;*+o*, e*+& -oraa :or *u "#*+or#a :er*oa), )o /ue #!)u%e *u e<:er#e!#a !o *#+ua!#oe* *##)are*. Lo* au+ore* ##!a /ue, e )a aera /ue e) !oe-#!#e+e eo!#oa) e ua :er*oa !re!e, e*+a a:ree a re!oo!er )o* e+oa+e* % a :ra!+#!ar -ora*
:rou!+#$a*
e re*:oer :ara aejar #+e)#e+ee+e )a* eo!#oe*, /ue !o )a :r&!+#!a *e $o)$er& "a#+ua)e*, "a!#;o)e :au)a+#ae+e ua :er*oa eo!#oa)e+e #+e)#e+e. De a!uero a )o /ue a-#ra Braerr% % Grea$e, )a eu!a!#9 e* u :ro!e*o /ue +#ee a !a:a!#+ar a) ##$#uo :ara a!+uar !o*!#e+ee+e -re+e a ue$a* *#+ua!#oe* e )a $#a, e*+o e* ora % !ou!e *u !o:or+a#e+o, e) !ua) e*+& !o#!#oao :or #-ere+e* #-)ue!#a* e) a#e+e. La a*##)a!#9 e )o* !o+e#o* :rora&+#!o* e) :e*u
eu!a+#$o #:)#!a
!ara!+er*+#!a* /ue ura+e )o* )+#o* ao* *e "a e*+u#ao % !)a*#-#!ao e+ro e :ar&e+ro* e*:e!-#!o*, +a) e* e) !a*o e) !o!#e+e #+e)e!+ua) =C.I.? e) !ua) :er#+e !oo!er )a !a:a!#a % "a#)#a e) ##$#uo :ara a*##)ar e) !oo!##e+o, % e$#e!#ar !o:or+a#e+o* #*+#+o* e #-ere+e* *#+ua!#oe*. Braerr% % Grea$e* e<:)#!a +a#; /ue e<#*+e o+ro* -a!+ore*, ae&* e) C.I. /ue e+er#a e) ;<#+o e )a* +area* :r#!#:a)e* e )a $#a. Sea)a /ue e e) !a*o e )a eu!a!#9 )a $#*#9 e u e*+u#a+e eo!#oa)e+e #+e)#e+e, )e :er#+#r& a) *#*+ea, a )a e*!ue)a e *, a ae*+ro* % :are* e -a#)#a +raajar
e e) aejo e )a eera eo!#oa) e *u* #-ere+e* &rea* +a)e* !oo )a eera eo!#oa), e) e*+r;*, e) o:+##*o, )a au+oe*+#a, e) !o:ro#*o !o e) +raajo, )a a+e!#9 a )o* e+a))e*, e) e*eo e !a#o, )a $a)e+a, )a e!#*#9, )a o#a!#a, )a +o)era!#a, % )a !o*#era!#9 *o!#a).
&'#'%'&'
For,+ci01 e,ocio1+* e1 *+ 4+,i*i+ De+ro e )o* :r#ero* ao* e $#a *e e*arro))a !a:a!#ae* e)ee+a)e* /ue )o* #o* $a !o*+ru%eo %a e e) *eo e *u -a#)#a, )o* /ue -orar& )a a*e e) :o*+er#or e*arro))o eo!#oa), e) rao e e*+a#)#a e e*+a* a*e* e:ee, *ore +oo, e )o #e /ue )o* #*o* :are* *e:a aejar *u* :ro:#a* eo!#oe* :or )o eera), )o* :are* #+e)#e+e* e*e e) :u+o e $#*+a eo!#oa) +a#; *o e-#!a!e* eu!aore* eo!#oa)e* =Sa)o$e% X Ma%er, 2008?. Se G&)$e', . =2012? )a -ora!#9 eo!#oa) $a)e )a :eaK )o* #o* /ue "a a:re#o u% :ro+o a aejar *u* :ro:#a* eo!#oe* o+#ee ejore* re*u)+ao* e e) !o)e#o /ue o+ro* #o* !o :are!#a* !a:a!#ae* #+e)e!+ua)e* :ero eo* #e*+ro* e*e e) :u+o e $#*+a eo!#oa), "a!e a#o* !o &* -a!#)#a, +#ee ua re)a!#9 re)ajaa % -ra!a !o *u* :are* % *o eo* *u*!e:+#)e* a )o* +ra*+oro* e !o:or+a#e+o % a )o* :ro)ea* e*!o)are*. De e*+a -ora )o* #o* ##+a a )o* :are* +a+o e *u* !ou!+a*, -ora* e :e*a#e+o % !o*+ure*, )o* #o* o* !o*#era oe)o* a *eu#r, au/ue )o* :are* a euo o *e a !ue+a, u #o rea)#'a u ra ero e e<:er#e!#a* e a:re#'aje ##+ao +oo !ua+o $e % o%e. 4or )o +a+o e* +a #:or+a+e /ue )o* :are* $#$a a/ue))o /ue /u#ere !o*eu#r e *u* "#jo*, :or e#o e *u :ro:#o !o:or+a#e+o eo!#oa), )e* o*+rar& e) !a#o a *eu#r.
&'#'%':'
For,+ci01 e,ocio1+* e1 *+ esc)e*+ De a!uero a Dura, (. % To!+o, D. =2017? :ara )o* #o* e) :ro-e*or, e* ua :er*oa e re-ere!#a :r9<#a a /u#e ##+a !o )a #*a #+e*#a /ue a )o* :are*. Co e))o *e a:)a *u re:er+or#o e !o:or+a#e+o*. E) e*arro))o eo!#oa) #-)u%e #re!+ae+e e )a e$o)u!#9 #+e)e!+ua) e) #o, u e*arro))o eo!#oa) :o!o *a+#*-a!+or#o :uee +eer #!#e!#a* e a*:e!+o* e) e*arro))o #+e)e!+ua) !ooK )##+a!#oe* e )a eor#a % #-#!u)+ae* e a+e!#9 % :er!e:!#9. E) e*arro))o eo!#oa) #!#e e +oo* )o* &#+o* e )a $#a -a#)#ar, a!a;#!a, )aora) % *o!#a) e )o* ##$#uo* !o )a r#/ue'a % !o:)ej#a /ue :o*ee e) :a#*aje eo!#oa) e !aa ##$#uo. A+e )a *#+ua!#9 e $u)era#)#a e u!"o* a)uo*, e<:ue*+o* a !orr#e+e* e :e*a#e+o, oa*, a$er*#ae* a#e+a)e*, -a)+a e !rea+#$#a, re)a!#oe* #+er:er*oa)e* e:ore!eora*, aja au+oe*+#a, -ra!a*o e*!o)ar, e+!. E) :a:e) /ue juea )o* :ro-e*ore*, e e) :ro!e*o e*ea'a3a:re#'aje o e* *#:)ee+e e) e #:)ee+ar ua eu!a!#9 *#*+ea+#'aa, e e) !ua) *e +oa e !ue+a #!ae+e e) e*arro))o #+e)e!+ua) e) #o. 4oer e a!!#9 ua *er#e e "a#)#ae* eo!#oa)e* &*#!a* o !a:a!#ae* o #+e)e!+ua)e* e e) e*arro))o eera) e) #o !o+r#u#r& e e) ;<#+o /ue e) a)uo +ea e *u $#a au)+a % e !9o e*+e a:ro$e!"e )o* !oo!##e+o* a/u#r#o* ura+e )o* ao* e e*!ue)a, +eer )a !a:a!#a e a!e:+ar )o* *e+##e+o* e )o* #o*, o o*+rar ##-ere!#a :or *u* eo!#oe* "a!e /ue )o* #o* o *e #"#a e e<:re*ar )o /ue *#e+e, *e !o*#era e!e*ar#o :roo$er e) e*arro))o eo!#oa) e )o* a)uo*, :ue* e*+o -a$ore!e e) a:re#'aje, )a aura!#9 % e) #ee*+ar
:er*oa), a$a'ao e e*+e oo a )a au+orrea)#'a!#9 % )a !o$#$e!#a.
&'#'#' ?+-i*id+d' E* )a e*+re'a :ara eje!u+ar ua !o*a o !a:a!#a % #*:o*#!#9 :ara eo!#ar % !o*eu#r )o* oje+#$o* a +ra$;* e uo* "e!"o* e re)a!#9 !o )a* :er*oa*, #e a ++u)o ##$#ua) o #e e ru:o =Na$arro, 2007, :.21?. E) !o!e:+o e "a#)#a :ro$#ee e) +;r#o )a+#o "a#)+a* % "a!e re-ere!#a a )a !a:a!#a % #*:o*#!#9 :ara a)o. Se e+a))a e) #!!#oar#o e )a Rea) A!ae#a E*:ao)a =1881? )a "a#)#a e* !aa ua e )a* !o*a* /ue ua :er*oa eje!u+a !o ra!#a % e*+re'a % e) ereo #*:ue*+o !o #e#o, #*#u)o % aa =:.7F>?. La "a#)#a :uee *er ua a:+#+u #a+a o e*arro))aa. La :r&!+#!a, e) e+rea#e+o % )a e<:er#e!#a :er#+e /ue u *uje+o )ore ejorar *u* "a#)#ae* =Na$arro, 2007, :.21?. a));* =188? !o*#era !oo ua "a#)#a a )a !a:a!#a % #*:o*#!#9 :ara eo!#ar % !o*eu#r )o* oje+#$o* a +ra$;* e )a re)a!#9 !o )a* :er*oa*K (ue u% "&#) :ara eo!#ar % !o*#u#9 u aue+o =:.71?. 4or )+#o, !ae e*+a!ar /ue )a* "a#)#ae* #re!+#$a* *o a/ue))a* e!e*ar#a* :ara aejar )a :ro:#a $#a a* !oo )a* re)a!#oe* !o o+ro*. E*+a* "a#)#ae* #:)#!a u ue aejo e )a* re)a!#oe* *o!#a)e* % e )a !ou#!a!#9.
&'#'#'% ?+-i*id+des 3+r+ *+ 6id+' C"o/ue =200>? e)aor9 e) !o!e:+o e "a#)#ae* :ara )a $#a ear!ao a) !a:o eu!a+#$o !ooK La* "a#)#ae* :ara )a $#a *o )a* !a:a!#ae* % e*+re'a* e e) &#+o *o!#o
a-e!+#$o e )a* :er*oa*, e+re e))a* "a#)#ae* *o!#a)e*, !o#+#$a* % e aejo e eo!#oe*, /ue )e* :er#+e e-re+ar !o ;<#+o )a* e<#e!#a*, eaa* % e*a-o* e )a $#a #ar#a, a!+uao !o:e+e+ee+e % !o+r#u%eo a) e*arro))o "uao. =:. 21?. A*##*o, C"o/ue =200>? a-#ra /ueK +eer "a#)#ae* *o!#a)e* *##-#!a *aer !o:or+ar*e e e) e+oro e /ue $#$#o* % e-##r )a -ora e /ue o* !o:or+ao* % )o /ue e!#o* !uao e*+ao* !o )o* e&*. Ha% uea* aera* % a)a* aera* e "a)ar)e a )a e+e % e !o:or+aro* !o )a* :er*oa*. =:.22?. E* e!#r, a) a:reer )a* "a#)#ae* *o!#a)e* a:reeo* )a* uea* aera* e "a!er)o. E e) a*:e!+o a!a;#!o, -a#)#ar % !ou#+ar#o e* -uae+a) eo+ar uea* re)a!#oe* #+er:er*oa)e* /ue ee-#!#ara a ua uea *a)u e+a) % -*#!a.
&'#'#'# L+s +-i*id+des soci+*es La !o:)eja "a
ao
)uar
a+ura)e'a a
e )a* "a#)#ae* *o!#a)e*
uero*a* e-##!#oe*. Geera)e+e,
e!#oa Ra--o % a:a+a =2000? )a* "a#)#ae* *o!#a)e* *o !o*#eraa* #+er:er*oa)e*
!oo
u
!oju+o
e
!o:or+a#e+o*
!o:)ejo*. E) +;r#o "a#)#a *e u+#)#'a :ara
##!ar /ue )a !o:e+e!#a *o!#a) o e* u ra*o e )a :er*oa)#a, *#o &* #e u !oju+o e !o:or+a#e+o* a:re#o* % a/u#r#o* =:.F1?. Go)+e#, S:ra-P#, Ger*"aQ % )e# =e (er&e'
%
Carro)e*, 1881? e<:oe /ue )a* "a#)#ae* *o!#a)e* *o Z)a !a:a!#a /ue e) ##$#uo :o*ee e :er!##r, e+eer, e*!#-rar % re*:oer a )o* e*+u)o* *o!#a)e* e eera), e*:e!#a)e+e a/ue))o* /ue :ro$#ee e) !o:or+a#e+o e )o* e&*Z =:.5F?. A:u+a a )a !a:a!#a e) ##$#uo e !a:+ar )o*
e*+u)o* :ro$o!ao* :or )o* o+ro* e ;), !o e) -# e rea)#'ar ua #+era!!#9 e-e!+#$a. E e*+e *e+#o, )a* "a#)#ae* *o!#a)e* *o u !oju+o e !ou!+a* e #+er!a#o !o re*u)+ao* -a$ora)e*, /ue o+a a )a :er*oa /ue )a* :o*ee e ua a%or !a:a!#a :ara )orar )o* oje+#$o* /ue :re+ee, a+e#eo *u au+oe*+#a *# aar )a e )a* :er*oa* /ue )a roea. A*##*o, (er&e' =200>? e *u +e*#* *ore "a#)#ae* *o!#a)e*
e!#oa /ue *e
:uee
e-##r
)a*
"a#)#ae*
*o!#a)e* !oo u !oju+o e "&#+o* =a #$e) e !ou!+a*, :ero +a#; e :e*a#e+o* % eo!#oe*?, /ue o* :er#+e ejorar ue*+ra* re)a!#oe* #+er:er*oa)e*, *e+#ro* #e, o+eer )o /ue /uereo*, % !o*eu#r /ue )o* e&* o o*
#:#a
)orar
ue*+ro*
oje+#$o*
=:.7?.
Ta#;
:oeo* e-##r)a* !oo )a !a:a!#a e re)a!#oaro* !o )o* e&* e -ora +a) /ue !o*#ao* u &<#o e ee-#!#o* % u #o e !o*e!ue!#a* ea+#$a* +a+o a !or+o !oo a )aro :)a'o. 4or o+ro )ao, Co* % S)a% =1887? :)a+ea /ue )a "a#)#a *o!#a) e* ZLa "a#)#a :ara #+era!+uar !o o+ro* e u
!o+e<+o
ao
e
u
oo
e*:e!-#!o, *o!#a)e+e
a!e:+a)e % $a)orao, % /ue *ea u+uae+e ee-#!#o*o o :r#ar#ae+e ee-#!#o*o
:ara )o o+ro*Z
=:.12?.
Se :uee
e*+a!ar /ue +a#; *e !o+e<+ua)#'a )a $#*#9 e )a !ou!+a, )o* au+ore* #!)u%e e e*+a e-##!#9 u a*:e!+o #:or+a+e e) !ua) e* e) ee-#!#o, o *ea, *u#ere /ue )o* ##$#uo* e*arro))a Ha#)#ae* So!#a)e* :ara )orar ua ejor #+era!!#9 *o!#a) !o )o* o+ro* :ro:e#eo a ua uea !o$#$e!#a *o!#a). Se Caa))o =188F? e-#e a )a !ou!+a *o!#a) "a#)#o*a !ooK
E) !oju+o e !ou!+a* e#+#a* :or u ##$#uo e u !o+e<+o #+er:er*oa) /ue e<:re*a )o* *e+##e+o*, a!+#+ue*, e*eo*, o:##oe* o ere!"o* e e*e ##$#uo e u oo ae!uao a )a *#+ua!#9, re*:e+ao e*a* !ou!+a* e )o* e&*, % /ue eera)e+e re*ue)$e )o* :ro)ea* #e#a+o* e )a *#+ua!#9 #e+ra* ###'a )a :roa#)#a e -u+uro* :ro)ea*. =:.F7?. De )a a:)#a o!+r#a a!er!a e )a* "a#)#ae* *o!#a)e*, M#!"e)*o % Co)* =18>? e*+a!a $ar#a* #ea* e ra #+er;* :ara )a $#a #ar#a, +a)e* !ooK
Co1teto i1ter3erso1+* Ha% /ue e
Res3et+1do *+s co1d)ct+s de *os de,9s Ta "a#)#o*o e* e<:re*ar u !u:)#o !9o a!e:+ar)o e )a -ora ae!uaa.
La
-ora
!oo
rea!!#oao*
a
)a*
!ou!+a* e )o* e&* +#ee *#e:re *u* !o*e!ue!#a*.
Res)e*6e y ,i1i,i+ 3ro-*e,+s La* "a#)#ae* *o!#a)e* e*+& or#e+aa* a u oje+#$o. E*+o* oje+#$o* :uee *er e $ar#o* +#:o*K Oje+#$o* a+er#a)e* 3 E-e!+#$#a e )o* oje+#$o* =Ej. !o*eu#r /ue o* *ua e) *ue)o?, oje+#$o* e a+eer o ejorar )a re)a!#9 3 E-e!+#$#a e )a re)a!#9 =Ej. o +eer u !o-)#!+o !o e) je-e? % oje+#$o e a+eer )a au+oe*+#a 3 E-e!+#$#a e e) re*:e!+o a uo #*o =Ej. o *e+#ro* #-er#ore* *# o o* )o !o!ee # !r#+#!aro* :or e))o? =:.12?.
A!+ua)e+e )a #:or+a!#a e )a* "a#)#ae* *o!#a)e* e
e)
-u!#oa#e+o #+er:er*oa) e*+& a:)#ae+e
e*+a)e!#a. (er&e' =200>? e!#oa e *u +e*#* /ue )a* "a#)#ae* *o!#a)e* *o )a* !a:a!#ae* o e*+re'a* *o!#a)e* e*:e!-#!a* re/uer#a* :ara eje!u+ar
!o:e+e+ee+e
ua
+area #+er:er*oa), re-er#a* a u !oju+o e !ou!+a* a:re#a* =:.>>?. So a)uo* eje:)o*K e!#r /ue o, !oor#ar u ru:o, re*:oer a u e)o#o, aejar u :ro)ea !o ua a#a, e:a+#'ar o :oer*e e e) )uar e o+ra :er*oa, re*:e+ar )o* ere!"o* e )o* e&* % "a!er re*:e+ar )o* :ro:#o*, aejar *#+ua!#oe* e*+re*a+e*, e<:re*ar eojo, e!#r !o*a* araa)e* % :o*#+#$a* a )o* e&*. Ae&*, M#!"e)*o % Co)* =18>? e!#oa a)ua* e )a* !ara!+er*+#!a* -uae+a)e* e "a#)#ae* *o!#a)e*K So !ou!+a* a#-#e*+a* e* e!#r, *o u !oju+o e e*+ra+e#a* % !a:a!#ae* e a!+ua!#9 a:re#a* % /ue *e a#-#e*+a e *#+ua!#oe* e re)a!#oe* #+er:er*oa)e*, #!)u%eo !o:or+a#e+o* $era)e* % o $era)e*, e*:e!-#!o* % #*!re+o*. E*+& #r##a* a )a o+e!#9 e re-or'a#e+o* *o!#a)e* +a+o e<+ero* !oo #+ero* o :er*oa)e* =au+orre-uer'o % au+oe*+#a?. I:)#!a ua #+era!!#9 re!:ro!a. E*+& e+er#aa* :or e) !o+e<+o *o!#a), !u)+ura) % )a *#+ua!#9 !o!re+a % e*:e!-#!a e /ue +#ee )uar. Se ora#'a e #*+#+o* #$e)e* e !o:)ej#a, )o* !ua)e* a+#ee ua !#er+a jerar/ua, !u%a* e*+ru!+ura* *e e*arro))a e*e u #$e) o)ar, "a*+a ))ear a uo o)e!u)ar, "a#eo :a*ao :or #$e)e* #+ere#o* =:or Ej.K e!#r ZoZ?. Coo +oo +#:o e !ou!+a, *e e!ue+ra u% #-)ue!#aa* :or )a* #ea*, !ree!#a* % $a)ore* re*:e!+o a )a *#+ua!#9 % a )a a!+ua!#9 :ro:#a e )o* e&*. Ta+o )o* ;-#!#+*
!oo )o* e
&'#'#'. L+ +)se1ci+ de +-i*id+des soci+*es y s)s co1sec)e1ci+s' La* "a#)#ae* *o!#a)e* *o u -a!+or e+er#a+e e $#a e )a* :er*oa*. La -a)+a e e*+re'a* *o!#a)e* re:er!u+e e #-ere+e* aera* e )a :er*oa, a)ua* $e!e* :re*e+a u re##e+o a!a;#!o #-er#or a )a* :er*oa* !o "a#)#ae* *o!#a)e*, a u )aro :)a'o, )a* !o*e!ue!#a* :uee *er :*#!o)9#!ae+e ra$e* #"##!#9 *o!#a), a#*)a#e+o, a*#ea, #*eur#a, aja au+oe*+#a. =a));* % a));*, 188F?. E<#*+e re)a!#9 e+re !ou!+a *o!#a) % *a)u e+a), %a /ue )o* #o* "a +e#o u :ore e*arro))o
e "a#)#ae*
*o!#a)e*
%
#$er*o* #*+ur#o* :*#!o:a+o)9#!o* e )a au)+e' e+re e))o* e*+a!a )a a*#ea *o!#a), +##e', e:re*#9, :ro)ea* e are*#$#a, !ou!+a e)#!+#$a, euro*#* "#*+;r#!a, roa#!!#9 % a)!o"o)#*o. 4ara Curra, (arre)) % Gruer =1887? )a a*#ea *o!#a) e* e) #eo o +eor /ue *ure e &* *#+ua!#oe* e #+era!!#9, e* uo e )o* -a!+ore* &* #:or+a+e* e )o* ;-#!#+* *o!#a)e* =:.11?. Lo* :r#ero* #eo* *ure ura+e e) :r#er ao e $#a, %a /ue +#ee a )o e*!oo!#o eera)e+e a )o* au)+o*. A*##*o :ara Ra--o % a:a+a =2000? )a +##e' +a#; e* u #*+ur#o :a+o)9#!o /ue *e :rou!e :or ;-#!#+* e "a#)#ae* *o!#a)e*K La +##e' e* ua e<:er#e!#a, *e !ara!+er#'a :or er$#o*#*o e )o* e!ue+ro* #+er:er*oa)e*, e) +#o e* e) oe)o e )a :er*oa $u)era)e e !ua+o a )a e!e*#a e
*o!#a)e*, :ar+#!#:a :o!o, *o ju'ao* !oo eo* a#*+o*o*, +#ee aja au+oe*+#a, *o)ea !r9#!a, :ro)ea* *e
e*+o
!o))e$a
e
a)uo*
!a*o*
a !o*e!ue!#a*
*o!#a)e* !oo a)!o"o)#*o % roa#!!#9, e e*+a aera a#ora )a au*+#a *o!#a) o e) #*!o-or#a #+er:er*oa). =:.1?.
&'#'#'/ C+)s+s de* d24icit de +-i*id+des soci+*es e1 *os +*),1os' a));* % a));* =188F? *e "#!#ero )a :reu+a @a /u; *e ee /ue u a)uo a!+e e aera *o!#a)e+e #ae!uaa 4ara re*:oer)a, e!#oa ua *er#e e -a!+ore*K D;-#!#+* e "a#)#ae*, )a*
re*:ue*+a* "a#)#o*a*
e!e*ar#a* o e*+& :re*e+e* e e) re:er+or#o e re*:ue*+a* e u a)uo. Ta#; :uee *er /ue e) a)uo +ea re*:ue*+a* #a:ro:#aa*. A*#ea !o#!#oaa, :uee *er /ue e) a)uo *#e+a ua a*#ea !o#!#oaa /ue )e #:#e re*:oer e ua aera *o!#a) ae!uaa. E*+a a*#ea *e "a :o#o !o#!#oar e#a+e e<:er#e!#a* a$er*a* o :or a:re#'aje *u*+#+u+o. E$a)ua!#9 !o#+#$a e-#!#e+e, e) a)uo !o*#era e -ora
#!orre!+a
*u a!+ua!#9 *o!#a) au+o e$a)u&o*e
ea+#$ae+e !o a!o:aa#e+o e :e*a#e+o* au+o3 erro+#*+a*. (a)+a e o+#$a!#9 :ara a!+uar a:ro:#aae+e e ua *#+ua!#9 e+er#aa, :u#eo ar*e ua !are!#a e $a)ore* :or :ar+e e )a* #+era!!#oe* :er*oa)e*. E) a)uo o *ae #*!r##ar ae!uaae+e )a* *#+ua!#oe*, e )a* /ue ua re*:ue*+a e+er#aa e* :roa)ee+e e-e!+#$a.
E) a)uo o e*+& *euro e *u* ere!"o*, o o !ree /ue +ea e) ere!"o e re*:oer a:ro:#aae+e. O*+&!u)o* a#e+a)e* re*+r#!+#$o*, /ue #:#e a) ##$#uo e<:re*ar*e a:ro:#aae+e o /ue #!)u*o !a*+#a )a a#-e*+a!#9 e e*a !ou!+a *o!#a)e+e ae!uaa. =:.87?. S# *e *u:era e*+o* -a!+ore*, !o *eur#a e*+areo* e!a#ao
a
/ue
)o* e*+u#a+e* :uea e*arro))ar
:)eae+e *u* "a#)#ae* *o!#a)e*.
&'.'
+teri+* de est)dio V+ri+-*e % I+e)#e!#a Eo!#oa) V+ri+-*e # Ha#)#ae* *o!#a)e*
&'/'
2todos y t2c1ic+s
&'/'% 2todos A' Ti3o de i16esti7+ci01 La :re*e+e #$e*+#a!#9 e* !orre)a!#oa) :or/u; +#ee !oo :ro:9*#+o !oo!er )a re)a!#9 /ue e<#*+e e+re o* o &* !o!e:+o*, !a+eora* o $ar#a)e* e u !o+e<+o e :ar+#!u)ar =Laeau, 200>?.
B' Dise@o de i16esti7+ E) :re*e+e e*+u#o e* e +#:o Corre)a!#oa) :or/ue )o /ue e*+a #$e*+#a!#9 :re+ee e* aa)#'ar )a* re)a!#oe* e<#*+e+e* e+re )a* $ar#a)e* e e*+u#o. A* )o *o*+#ee S&!"e' % Re%e* =200F?. E) e*/uea e #!"o #*eo e* e) *#u#e+eK
O1
M
r O2
Le%eaK M
[ A)uo* e)
O1
[
A:)#!a!#9
e)
!ue*+#oar#o
e
I+e)#e!#a
e)
!ue*+#oar#o
e
Ha#)#ae*
Eo!#oa). O2
[
A:)#!a!#9 *o!#a)e*
r
[
Re)a!#9
e+re
#+e)#e!#a
eo!#oa)
%
"a#)#ae* *o!#a)e*.
C' Po-*+ci01 y ,)estr+ Po-*+ci01 )estr+ Criterios de i1c*)si01 Criterios de Ec*)si01
D' Procedi,ie1to 3+r+ *+ reco*ecci01 de *os d+tos de* est)dio E' Descri3ci01 de *os i1str),e1tos de edici01 Se u+#)#'ar& )a* *#u#e+e* "erra#e+a* :*#!o;+r#!a*K Inventario de Inteligencia Emocional de BarOn ICE: NA, en niños y adolescentes.
(ICHA TVCNICA Nore Or##a)K EI3Y BarOEo+#oa)uo+#e+I$e+or% Au+orK Reu$e Bar3O
AoK 2000 Aa:+a!#9 4eruaaK Ne))% Uarr#'a C"&$e' % L#' 4ajare* A##*+ra!#9K I#$#ua) o !o)e!+#$a Dura!#9K S# )#+e e +#e:o =(ora !o:)e+aK 20 a 25 #u+o* a:ro<#aae+e % Are$#aa e 10 a 15 #u+o*? A:)#!a!#9K N#o* % ao)e*!e+e* e+re > % 21 ao*. S##-#!a!#9K E$a)ua!#9 e )a* "a#)#ae* eo!#oa)e* % *o!#a)e*
ECA!A DE "ABI!IDADE OCIA!E E"
(ICHA TVCNICA NoreK EHS E*!a)a e "a#)#ae* *o!#a)e* Au+oraK E)ea G#*ero Go'a)e* U#$er*#a 4o+#-#!a Co#))a* =Mar#? AoK 2000 Aa:+a!#9 4eruaaK Ce*ar Ru#' A)$a A##*+ra!#9K I#$#ua) o !o)e!+#$a Dura!#9K 70 #u+o* a:ro<#aae+e A:)#!a!#9K ao)e*!e+e* % au)+o*. S##-#!a!#9K e$a)ua!#9 e )a a*er!#9 % )a* "a#)#ae* *o!#a)e* T#:#-#!a!#9K Bareo* e :o)a!#9 eera) =aroe* Mujer \ J9$ee* % au)+o*?
/'&' T2c1ic+s de reco*ecci01 de d+tos La* +;!#!a* *er& :*#!o;+r#!a*, e))o *e re-#ere a )o* :ro!e##e+o* *#*+e&+#!o* /ue :er#+e o*er$ar )a !ou!+a e) *uje+o % e*!r##r)a e#a+e e*!a)a* u;r#!a* o !a+eora* /ue e*+& :re$#ae+e e*+a)e!#a*. De+ro e e))a* *e
e!ue+ra :ruea* e e$a)ua!#9 % #a9*+#!o /ue "a *#o e)aoraa* u+#)#'ao :ro!e##e+o* e*+a*+#!o*, a)+ae+e *o-#*+#!ao* % !o a+er#a) e*+aar#'ao % +#:#-#!ao e )a* +re* -a*e* -uae+a)e*K a##*+ra!#9, !orre!!#9 e #+er:re+a!#9 =(er&e', 18>, :. 1FF?.
/':' 2todos de +19*isis de d+tos Ua $e' a:)#!ao* e) I$e+ar#o e I+e)#e!#a Eo!#oa) % e) Cue*+#oar#o Mo#-#!ao e "a#)#ae* *o!#a)e*, *e :ro!eer& a *u !a)#-#!a!#9, o+e#eo )a* :u+ua!#oe* #re!+a*, )ueo *er& :ro!e*aa* !o e) *o:or+e e) :a/ue+e e*+a*+#!o S4SS $er*#9 20.0, "a!#eo u*o e ;+oo* % +;!#!a* /ue :ro:or!#oa )a E*+a*+#!a De*!r#:+#$a e I-ere!#a).
/':'%' Est+d(stic+ descri3ti6+ •
D#*+r#u!#9 e -re!ue!#a* u;r#!a % :or!e+ua) e )a* $ar#a)e* e ##!aore*.
•
Coe-#!#e+e e !orre)a!#9 +e3+e*+.
•
Coe-#!#e+e e Co-#a#)#a A)-a e Croa!".
•
Nora* e :er!e+#)e* e !o$er*#9 e :u+ua!#oe* #re!+a* e :u+ua!#oe* e*+aar#'aa*.
•
Me#a* e +ee!#a !e+ra)K !oo )a e#a, e#aa % oa.
•
Me#a* e #*:er*#9K !oo )a e*$#a!#9 e*+&ar, % )a $ar#a'a.
/':'#' Est+d(stic+ I14ere1ci+* •
La :ruea e ora)#a e o)ooro$3S#ro$, /ue :er#+#r& e+er#ar e) u*o e )a :ruea :ara;+r#!a o o :ara;+r#!a !orre*:o#e+e :ara )a e$a)ua!#9 e )a re)a!#9 e+re )a* $ar#a)e*.
•
4ruea e "#:9+e*#*, :ara e) Coe-#!#e+e e !orre)a!#9 e 4ear*o o :ara e) Coe-#!#e+e e Corre)a!#9 e S:eara, *e ##/ue )o* re*u)+ao* e )a :ruea e ora)#a.
•
(#a)e+e )o* re*u)+ao* *er& :re*e+ao* e#a+e +a)a* e*+a*+#!a* !o -ora+o a!a;#!o.
III'
REFERENCIAS BIBLIOGRFICAS'
Coo:er, R., SaQa-, A. =2000? La #+e)#e!#a eo!#oa) a:)#!aa a) )#era'o % )a* ora#'a!#oe*. Gru:o e#+or#a) Nora. Bar!e)oa, E*:aa. arao, . =2011?. I+e)#e!#a eo!#oa) % re##e+o a!a;#!o e "#*+or#a, eora-a % e!ooa e a)uo* e) *euo e *e!uar#a e ua #*+#+u!#9 eu!a+#$a e) !a))ao L#a 4er. Ga)ar'a, 4. =2012?. Re)a!#9 e+re e) #$e) e "a#)#ae* *o!#a)e* % e) !)#a *o!#a) -a#)#ar e )o* ao)e*!e+e* e )a I.E.N (e % A)era 11, Coa*3 2012 e L#a 4er. Sa+o*, 4. =2012?. E) !)#a *o!#a) -a#)#ar % )a* "a#)#ae* *o!#a)e* e )o* a)uo* e ua #*+#+u!#9 eu!a+#$a e) !a))ao. L#a 4er.
Me)ar, H. =2017?. Corre)a!#9 e+re #+e)#e!#a eo!#oa) % aa:+a!#9 *o!#a) e a)uo* e !uar+o a!"#))era+o e u !o)e#o :r#$ao e )a 'oa > e )a !#ua !a:#+a) e Gua+ea)a. Bar3O, R. =2000?. BarO eo+#oa) /uo+#e+ #$e+or%K Te!"#!a) aua). U#+e S+a+e*K Mu)+# Hea)+" S%*+e* I!. L9:e', M. =200?. La I+e)#e!#a eo!#oa) % )a* e*+ra+e#a* e a:re#'aje !oo :re#!+ore* e) re##e+o a!a;#!o e e*+u#a+e* u#$er*#+ar#o*. L#a 4er Sa)o$e%, 4. % Ma%er, J. =2008?. 4*#!o)oa So!#a). Mar#K 4ear*o. Go)ea , D. =2010?. I+e)#e!#a Eo!#oa). E#!#oe* B. Bueo* A#re*, Are+#a. Laeau, R. =200>?. E)aora!#9 e +raajo* e #$e*+#a!#9. Cara!a*K E#+or#a) A)-a ee'ue)a. R%a!P D. =188? E.. Traaje !o *u I+e)#e!#a Eo!#oa). E#+or#a) EDA(, S.A. Mar#, E*:aa. 6e#*#er H. =188? La #+e)#e!#a eo!#oa) e e) +raajo. E#+or#a) Ja$#er erara. Are+#a. Sa)o$e%, 4. % Ma%er, J. =2008?. 4*#!o)oa So!#a). Mar#K 4ear*o. Dura, (. % To!+o, D. =2017?. La inteligencia Emocional y el Desarrollo del Liderazgo en los alumnos del cuarto grado de Educación secundaria de la institución Educativa Particular Ángelo Pagani de Tayabamba . Te*#* :ara o+eer e) rao e )#!e!#ao e 4*#!o)oa. (a!u)+a e Hua#ae*. E*!ue)a e 4*#!o)oa. U#$er*#a C;*ar a))ejo3Truj#))o. G&)$e', . =2012?. Relación del clima social familiar y la agresividad en los estudiantes de quinto grado de educación secundaria de las instituciones educativas públicas del distrito de Pacasmayo. Te*#* :ara o+eer e) rao e )#!e!#ao e 4*#!o)oa. (a!u)+a e Hua#ae*. E*!ue)a e 4*#!o)oa. U#$er*#a C;*ar a))ejo3Truj#))o.
C"o/ue, R. =200>?. E-#!a!#a e) 4roraa Eu!a+#$o e Ha#)#ae* :ara )a #a e Ao)e*!e+e* e ua I*+#+u!#9 Eu!a+#$a e) D#*+r#+o e Hua!a$e)#!a, 200F. Rea) A!ae#a E*:ao)a =1881?. D#!!#oar#o e )a Rea) A!ae#a E*:ao)a. Mar#K E*:ar*a. Curra,
(arre))
X
Gruer
=1887?.
4roraa
e
e*arro))o
e
"a#)#ae* *o!#a)e*. Sa+#aoK U#$er*#+ar#a. a));*, A. =188?. @u; *o % !9o *e a:ree )a* "a#)#ae* *o!#a)e* 4erK CEDEIS. L#a. Ra--o, L. X a:a+a ). =2000?. Mejorao )a* "a#)#ae* *o!#a)e*. L#aK Co)e#o e 4*#!9)oo* e) 4er CDR. (er&e', R. X Carro)e*, J. =1881?. E$a)ua!#9 Cou!+ua) Me+oo)oa % A:)#!a!#oe*. Mar#K 4#r&#e. M#!"e)*o X Co)* =18>?. La* Ha#)#ae* So!#a)e* e )a I-a!#a, E$o)u!#9 % Tra+a#e+o. E*:aaK E#+or#a) Mar+e' Ro!a. (er&e', M. =200>?. Ha#)#ae* So!#a)e* e e) Co+e<+o Eu!a+#$o. Te*#* :ara o:+ar e) rao e a#*+er e eu!a!#9. U#$er*#a e) Bo3Bo. C"#))&. C"#)e. Co* C. X S)a%, (. =1887?. 4roraa e e*arro))o e "a#)#ae* *o!#a)e*. Sa+#ao.U#$er*#+ar#a. Caa))o, . =188F?. Maua) e e$a)ua!#9 % e+rea#e+o e )a* "a#)#ae* *o!#a)e*. E*:aaK E#+ore* S#)o I. a));*, A. X a));* T. =188F?. La* "a#)#ae* *o!#a)e* e )a e*!ue)aK ua :ro:ue*+a !urr#!u)ar. Mar#K E#+or#a) EO. Na$arro, R. =2007?. E) e*arro))o e "a#)#ae* *o!#a)e*, @e+er#a e) ;<#+o a!a;#!o
M;<#!o3 era!ru'K U#$er*#a Cr#*+9a) Co)9. Re C#e+-#!a.
ANEXOS
ANEXO 1 Inventario de Inteligencia Emocional de BarOn ICE: NA, en niños y adolescentes.
Características rinciales de BarOn ICE: NA El BarOn ICE: NA es un inventario que integra conocimientos teóricos, fundamentos empíricos y una na sosticación de las t!cnicas psicom!tricas" El instrumento es cona#le, v$lido y ofrece al usuario un n%mero importante de características que incluyen: •
&n muestra normativa amplia 'N(),)*+
•
Normas especícas de se-o y edad '+ diferentes grupos de edades entre los * y ./ a0os"
•
Escalas multidimensionales que eval%an las características centrales de la inteligencia emocional"
•
&na escala de impresión positiva para identicar a los que intentan crear una imagen e-ageradamente favora#le de sí misma"
•
&n factor de corrección que permite al usuario un a1uste de las respuestas positivas que tienden a dar los ni0os muy peque0os
•
&n índice de Inconsistencia, que est$ dise0ado para detectar el estilo de respuesta discrepante"
•
2autas para la administración, calicación y o#tención de un perl de resultados computari3ados"
•
Alta cona#ilidad y valide3"
Cali!caciones del "s"ario 4odos los usuarios del BarOn ICE: NA de#en tener una comprensión clara de los principios #$sicos y limitaciones de las prue#as psicológicas, especialmente de la interpretación"
Administraci#n y cali!caci#n del BarOn ICE: NA Es de f$cil administración y la calicación se puede reali3ar en forma computari3ada" El inventario completo lleva de 56 a )7 minutos y la forma a#reviada en un tiempo apro-imado de .7 a .6 minutos" Am#as est$n dise0adas para ser administradas entre los * y ./ a0os" 8a forma completa del inventario contiene 97 ítems y / escalas" ado que los factores evaluados por el BarOn ICE: NA, cam#ian a trav!s del tiempo, las formas de#e ser administradas en una sola ocasión"
CON$IABI%I&A&: El propósito de estudiar la cona#ilidad es e-aminar en qu! medida las diferencias individuales de los punta1es en un test pueden ser atri#uidas a las diferencias ;verdaderas< de las características consideradas" En el e-tran1ero BarOn y 2ar=er '5777 reali3aron un estudio so#re cuatro tipos de cona#ilidad: consistencia interna, media de las correlaciones inter>ítem, cona#ilidad test>retest, y adem$s, esta#lecieron el error est$ndar de medición ?predicción, los mismos que son presentados de modo detallado en el @anual 4!cnico de la 2rue#a Original" En esta investigación, se a procedido en gran medida a reali3ar el mismo an$lisis, e-ceptuando la cona#ilidad test>retest, ca#e mencionar que en el tra#a1o de BarOn y 2ar=er '5777 el retest efectuado en una muestra de 97 ni0os cuya edad promedio fue .)"6
a0os, reveló la esta#ilidad del inventario oscilando los coecientes entre ** y // tanto para la forma completa como para la A#reviada" En cam#io en las muestras normativas peruanas adem$s de los efectos del se-o y grupos de edad, se a procedido tam#i!n a e-aminar los efectos de la gestión y grupos de edad"
'A%I&E(: 8a valide3 de BarOn ICE: N, formas Completa y A#reviada, se presenta en el @anual Original del Inventario 'BarOn y 2ar=er, 5777" e esta#leció en primer lugar la estructura factorial de los +7 ítems de las escalas Intrapersonal, Interpersonal, @ane1o del Estr!s y Adapta#ilidad, mediante un an$lisis factorial e-ploratorio en una muestra normativa de ni0os y adolescentes de diferentes grupos raciales en los Estados &nidos de Norteam!rica'N( .*5" e utili3ó un an$lisis de componentes principales con una rotación Darima-" 8os factores empíricos allados correspondían cercanamente a las cuatro escalas del inventario que fueron desarrolladas para evaluar la inteligencia emocional" Casi los +7 ítems carga#an por lo menos de modo moderado en su factor correspondiente y tenían muy #a1os pesos en los otros tres factores" 8a forma a#reviada del inventario presentó una solución similar" 8as intercorrelaciones de las diferentes Escalas para las versiones tanto Completa como A#reviada de la versión norteamericana del inventario, presentan correlaciones desde #a1as a moderadas lo que #rinda apoyo al car$cter multidimensional del inventario, que revelaría que mide diferentes aspectos de la inteligencia emocional" 8as intercorrelaciones entre las escalas correspondientes del inventario de las formas Completa y A#reviada, muestran una lata congruencia" 2or e1emplo, en la Escala Interpersonal de la versión Completa con la misma escala de la versión A#reviada, tanto en varones como en mu1eres, la correlación e-istente fue de 5" Así mismo, BarOn y 2ar=er, 5777informan en el @anuel 4!cnico otros estudios relativos a la validación del inventario con otras mediciones de la inteligencia emocional, de la personalidad y otros instrumentos que eval%an conductas pro#lem$ticas y los resultados demuestran, que las escalas del inventario de BarOn E>i: FD identican las características centrales de la inteligencia emocional en ni0os" En el caso de la muestra normativa peruana, la validación del BarOn ICE: NA, se a centrali3ado en dos asuntos importantes: . la valide3 de constructo del inventario, y 5 la multidimensionalidad de las diversas escalas" Aunque la valide3 de cualquier medida es un proceso continuo, se puede sostener que este inventario tiene suciente valide3 de constructo que garanti3a su pu#licación y recomendación para uso clínico"
IN'EN)A*IO E+OCIONA% BarOn ICE: NA INS)*CCIONES Adatado or Nelly garri-a C/ve- y %i- 0aares &el Ag"ila 8ee cada oración y elige la respuesta que me1or te descri#e, ay cuatro posi#les respuestas: 1 2 3 4
+"y rara ve*ara veA men"do +"y a men"do
inos cómo te sientes, piensas o act%as LA MAYOR PARTE DEL TIEMPO EN LA MAYORÍA DE LUGARES" Elige en tu hoja de Respuestas ,una s!lo UNA respuesta para cada oración y coloca un ASPA so#re el n%mero que corresponde a tu respuesta" 2or e1emplo, si tu respuesta es ;Gara ve3<, a3 un A2A so#re el n%mero 5 en la misma línea de la oración" Esto no es un e-amenH no e-isten respuestas #uenas o malas"
Po" #a$o" ha% un ASPA 1 +"y rara en la "espuesta de &ada o"a&i!n' ve-
2 *ara ve-
3 A men"do
4 +"y a men"do
. @e gusta divertirme" 5 oy muy #ueno 'a para comprender cómo la gente se siente" ) 2uedo mantener la calma cuando estoy molesto" + oy feli3" 6 @e importa lo que les sucede a las personas" 9 @e es f$cil controlar mi cólera" * Es f$cil decirle a la gente cómo me siento" / @e gustan todas las personas que cono3co" @e siento seguro 'a de mí mismo 'a" .7
! cómo se sienten las personas"
..
! cómo mantenerme tranquilo 'a"
.5
Intento usar diferentes formas de responder las preguntas
difíciles" .)
2ienso que las cosas que ago salen #ien"
.+
oy capa3 de respetar a los dem$s"
.6
@e muestro tranquilo ante cualquier situación"
.9
Es f$cil para mí comprender las cosas nuevas"
.*
2uedo a#lar f$cilmente so#re mis sentimientos"
./
2ienso #ien de todas las personas"
.
Espero lo me1or en todo lo que ago"
57
4ener amigos es importante"
5.
oy tolerante con 8as personas"
55
2uedo comprender preguntas difíciles"
5)
@e agrada sonreír"
5+
Intento no erir los sentimientos de las personas"
56
No me doy por vencido 'a ante un pro#lema asta que lo
resuelvo" 59
4engo #uen car$cter"
5*
Nada me molesta"
5/
oy capa3 de a#lar so#re mis sentimientos m$s íntimos"
5
! que las cosas saldr$n #ien"
)7
2uedo dar #uenas respuestas a preguntas difíciles"
).
2uedo f$cilmente descri#ir mis sentimientos"
)5
! cómo divertirme"
))
e#o decir siempre la verdad"
)+
2uedo tener mucas maneras de responder una pregunta difícil,
cuando yo quiero" )6
Controlo mi car$cter f$cilmente"
)9
@e agrada acer cosas para los dem$s"
)*
@e siento muy feli3"
)/
2uedo usar f$cilmente
diferentes modos de resolver los
pro#lemas" )
emoro en molestarme"
+7
@e siento #ien conmigo mismo 'a"
+.
ago amigos f$cilmente"
+5
@e gusta destacar en todo lo que ago"
+)
2ara mí es f$cil decirle a las personas cómo me siento"
++
Cuando respondo preguntas difíciles trato de pensar en mucas
soluciones" +6
@e siento mal cuando las personas son eridas en sus
sentimientos" +9
No soy rencoroso"
+*
@e siento feli3 con la clase de persona que soy"
+/
oy #ueno 'a resolviendo pro#lemas"
+
oy paciente para esperar mi turno"
67
@e divierte las cosas que ago"
6.
@e agradan mis amigos"
65
No tengo días malos"
6)
E-preso mis sentimientos con facilidad"
6+
ifícilmente me molesto"
66
2uedo darme cuenta cuando mi amigo se siente triste"
69
@e gusta mi cuerpo"
6*
Aun cuando las cosas sean difíciles, no me doy por vencido"
6/
GeJe-iono antes de actuar"
6
! cu$ndo la gente est$ molesta aun cuando no dicen nada"
97
@e gusta la forma como me veo"
GRACIAS POR COMPLETAR EL CUESTIONARIO
5O6A &E *ES0ES)AS Nom7re8888888888888888888888888888 Edad 8888888 Se9o888888 1 + *A*A 'E(
2 *A*A 'E(
3 A +EN&O
4 + A +EN&O
1
1 2 3 4 ;
3 1
1 2 3 4 ;
2
1 2 3 4 ;
3 2
1 2 3 4 ;
3
1 2 3 4 ;
3 3
1 2 3 4 ;
4
1 2 3 4 ;
3 4
1 2 3 4 ;
;
1 2 3 4 ;
3 ;
1 2 3 4 ;
<
1 2 3 4 ;
3 <
1 2 3 4 ;
=
1 2 3 4 ;
3 =
1 2 3 4 ;
>
1 2 3 4 ;
3 >
1 2 3 4 ;
?
1 2 3 4 ;
3 ?
1 2 3 4 ;
1 @
1 2 3 4 ;
4 @
1 2 3 4 ;
1 1
1 2 3 4 ;
4 1
1 2 3 4 ;
1 2
1 2 3 4 ;
4 2
1 2 3 4 ;
1 3
1 2 3 4 ;
4 3
1 2 3 4 ;
1 4
1 2 3 4 ;
4 4
1 2 3 4 ;
1 ;
1 2 3 4 ;
4 ;
1 2 3 4 ;
1 <
1 2 3 4 ;
4 <
1 2 3 4 ;
1 =
1 2 3 4 ;
4 =
1 2 3 4 ;
1 >
1 2 3 4 ;
4 >
1 2 3 4 ;
1 ?
1 2 3 4 ;
4 ?
1 2 3 4 ;
2 @
1 2 3 4 ;
; @
1 2 3 4 ;
2 1
1 2 3 4 ;
; 1
1 2 3 4 ;
2 2
1 2 3 4 ;
; 2
1 2 3 4 ;
2 3
1 2 3 4 ;
; 3
1 2 3 4 ;
2 4
1 2 3 4 ;
; 4
1 2 3 4 ;
2 ;
1 2 3 4 ;
; ;
1 2 3 4 ;
2 <
1 2 3 4 ;
; <
1 2 3 4 ;
2 =
1 2 3 4 ;
; =
1 2 3 4 ;
2 >
1 2 3 4 ;
; >
1 2 3 4 ;
2 ?
1 2 3 4 ;
; ?
1 2 3 4 ;
3 @
1 2 3 4 ;
< @
1 2 3 4 ;