Libri Mesuesit-GJUHA 10

Natasha Pepivani Natasha Kazmaj (Kalemi)

Libër mësuesi

për tekstin shkollor

GJUHA

10

Shtëpia botuese Albas

Botues: Latif AJRULLAI Rita PETRO

Redaktore Artemisa BUSHI

Arti grafik: Ela LUMANI

© Albas, 2016

Shtypur në shtypshkronjën:

Shtëpia botuese Albas Në Tiranë: Rr. Rr. “Donika Kastrioti”, pallati 14, ap. 4D. Tel: 00355 45800160; e-mail: e -mail: [email protected] Në Tetovë: Rr. “Ilinden”, nr. 105 Tel: 00389 44 344 047; e-mail: [email protected] Në Prishtinë: Rr. “Muharrem Fejza”, Fejza”, p.n. Tel: 00377 45 999 770 e-mail: [email protected]

2

PËRMBAJTJE PLANI VJETOR

5

Lënda Gjuhë shqipe Gjuha shqipe dhe dëshmitë e para

35

Gjuha shqipe dhe leksiku

38

Zhvillime të gjuhësisë shqiptare

39

Zhvillimi dhe pasurimi i leksikut në shek. XIX-XX

41

Shtresimi i leksikut sipas burimit

43

Shtresimi i leksikut sipas përdorimit

46

Dialektet dhe shqipja standarde

48

Komunikimi dhe llojet e tij

52

Strategjitë e të folurit

54

Strategjitë e të dëgjuarit

56

Strategjitë e të shkruarit

59

Parafraza

62

Skeda e një libri

63

Strategjitë e të shkruarit – Si korrigjohet një tekst?

65

Drejtshkrimi i shkronjës së madhe

67

Teksti

69

Teksti dhe pjesët e tij

76

Teksti dhe llojet e tij

80

Teksti informues-paraqitës informues- paraqitës shpjegues

84

Klasat e fjalëve

89

Shumësi i emrave mashkullorë mashkullor ë

91

Teksti letrar dhe testi informues

94

Testoni veten. Teksti informues-paraqitës informues- paraqitës

95

Shumësi i emrave femërorë

97

Teknikat e shkrimit shkrimi t të tekstit informues- paraqitës

100

Teksti përshkrues

103

Mbiemri

108

Teknikat e përshkrimit. përshkrim it. Përshkrimi Përshkrim i i personit

111

Përshtatja Përshtatj a e mbiemrit me emrin

115

Emërzimi i mbiemrit

117

Teknikat e përshkrimit përshkrim it së një kafshe/vendi

119

Teknikat e përshkrimit përshkrim it së një objekti

124

3

4

Përshkrimi letrar dhe joletrar

127

Teksti rrëfyes

128

Lloje të tekstit rrëfyes

131

Folja

133

Mënyra dëftore dhe habitore e foljeve të parregullta

136

Format e pashtjelluara pashtjell uara

138

Teknika të shkrimit shkrimi t të tekstit rrëfyes

140

Fjalia dëftore

143

Fjalitë e paplota

145

Teksti argumentues

148

Gjymtyrët e fjalisë

153

Përshtatja e kallëzuesit foljor dhe e këpujës me kryefjalën

155

Gjymtyrët e veçuara

159

Teknika të tekstit argumentues

162

Gjymtyrët Gjymtyr ët homogjene

167

Përshtatja e gjymtyrëve homogjene

170

Teksti udhëzues

173

Përdorimi i parafjalëve, nyjave, pjesëzave përpara gjymtyrëve gjymtyrëv e homogjene

177

Përdorimi i shenjave të pikësimit

180

Teknikat e shkrimit shkrimi t të tekstit udhëzues

182

Përdorimi i nyjës së përparme

184

Gjuha e medies

187

Publiciteti, reklama

191

PROJEKT

193

Test periudha shtator-dhjetor shtator-dhj etor

194

Test periudha

janar-mars

201

Test periudha

prill-qershor prill-qe rshor

204

Libër mësuesi për tekstin “Gjuha shqipe 10”

PLANI VJETOR Lënda Gjuhë shqipe Klasa X Viti shkollor 2016-2017 Plani sintetik 36 javë x 2 or ë = 72 or ë Ndarjet kryesore

Orë mësimi të sugjeruara

Të folurit, të dëgjuarit, të lexuarit dhe të 40 orë shkruarit e teksteve të ndryshme (informuese-par (informuese-paraqitëse aqitëse,, përshkruese, përshkruese, rrëfyese, rrëfyese, argumentuese udhëzuese)

Përvetësimi i rregullave gramatikore, drejtshkrimore dhe të pikësimit - Leksikologji - Morfologji - Sintaksë - Drejtshkrim

Përsëritje Testime Punë me projekt Gjithsej:

Njoh Njohuri uri të reja reja Përpu Përpunim nim njohurish

30 orë

5 orë

5 orë 10 orë 8 orë 3 orë

1 orë 1 orë 1 orë

56 orë

2 orë 3 orë 3 orë 16 orë

32 orë 5 orë 12 orë 10 orë 5 orë

72 orë

5

Libër mësuesi për për tekstin “Gjuha shqipe shqipe 10”

Rezultatet kryesore të të nxënit sipas kompetencave kyç Kompetenca e komunikimit dhe e të shprehurit Nxënësi: shprehet, përmes një forme komunikimi, për një temë të caktuar në një material (prezantim) prej 200 fjalësh dhe veçon çështjet kryesore të ngritura në atë material; diskuton në grup, në mënyrë konstruktive, jo më shumë se 10 minuta, duke dhënë dhe duke marrë informacion për një temë të caktuar nga fushat e të nxënit ose nga jeta e përditshme; lexon rrjedhshëm një tekst prej 35 paragrafësh, paragrafësh, u përgjigjet pyetjeve të shtruara për llojin e tekstit dhe stilet e të shkruarit, tregon qëllimin dhe lidhjen ndërmjet përmbajtjes së paragrafëve; paragrafëve; përdor drejt strukturën dhe rregullat e drejtshkrimit të gjuhës në kontekste dhe forma të ndryshme të shkrimit, si: ese, e-mail (postë elektronike), letër formale dhe joformale etj.; shkruan një tekst për një temë nga jeta e përditshme, me 3-5 paragrafë, duke respektuar strukturën, drejtshkrimin dhe elementet elementet e tjera, pastaj e prezanton para të tjerëve me shqiptim të saktë; shkruan një ese, jo më shumë se dy faqe, për vlerat estetike të pjesëve të caktuara artistike (poezi, prozë, pjesë muzikore, pjesë arti, vallëzim etj.), duke respektuar organizimin dhe hapat e shkrimit të një eseje; prezanton një projekt (artistik, humanitar, eksperimentues etj.) nga fusha të ndryshme mësimore, të hartuar individualisht dhe në grup, për një temë të caktuar, duke përdorur në mënyrë të efektshme teknologjinë e informacionit dhe teknologji të tjera; përdor TIK-un në mënyrë të efektshme gjatë komunikimit dhe ndërveprimit me të tjerët në jetën e përditshme, duke përfshirë edhe të nxënit e informacioneve të reja dhe kryerjen e detyrave shkollore. -

Kompetenca e të menduarit Nxënësi: prezanton, në forma të ndryshme të të shprehurit, mënyrën e grumbullimit, të zgjedhjes dhe të klasikimit të informatave për fusha të ndryshme mësimore apo për një temë të caktuar, ofron argumente për zhvillimet zhvilli met aktuale lidhur me temën përkatëse (p.sh., temë nga shkenca, kultura, arti, sporti, shëndetësi a, shoqëria, mjedisi etj.); ofron argumente për zhvillimet aktuale lidhur me temën përkatëse (p.sh., temë nga shkenca, nga kultura, nga arti, nga sporti, nga shëndetësia, shëndetësia, nga shoqëria, nga mjedisi etj.); krahason, të paktën, tri burime të ndryshme të informacionit për trajtimin e temës së njëjtë, argumenton argumenton saktësinë e rrethanat, gjen ngjashmëritë ngjashmëritë dhe dallimet, duke u bazuar në kriteret e përcaktuara më parë, dhe i prezanton gjetjet kryesore para të tjerëve në forma të ndryshme shprehëse, duke përdorur TIK-un; modelon zgjidhjen e një problemi të dhënë (në klasë apo jashtë saj) për një temë të caktuar nga një fushë mësimore, duke e zbërthyer në hapa të vegjël, dhe jep sqarimet e nevojshme për hapat e ndjekur në zgjidhjen e problemit, duke përdorur forma të ndryshme të të shprehurit; krijon një vepër artistike me pamje dy- dhe tredimensionale me mesazhe nga një fushë mësimore dhe shpjegon para nxënësve të tjerë hapat e ndjekur për krijimin e veprës. Kompetenca e të nxënit 6


Nxënësi: demonstron shkathtësi funksionale në lexim dhe shkrim, në matematikë, në jetën e përditshme, në përmbushjen e kërkesave të ndryshme për kryerjen e një detyre apo aktiviteti dhe gjatë të nxënit të dijeve të reja në ndonjë fushë të caktuar mësimore; shfrytëzon, në mënyrë efektive, përvojat paraprake gjatë zgjidhjes së situatave të ndryshme në jetën e përditshme apo gjatë gjatë kryerjes së ndonjë ndonjë detyre ose aktiviteti aktiviteti në ndonjë ndonjë fushë fushë të caktuar mësimore; mësimore; përgatit me sukses një përmbledhje të dosjes personale (portofolit), me jo më pak se 900 fjalë, për vetëvlerësimin e përparimit të vet në një fushë mësimore të caktuar, veçon, në fund të përmbledhjes, përmbledhjes, disa çështje që vërtetojnë përparimin e vet dhe disa nevoja të domosdoshme për përmirësimin e përparimit të mëtejshëm; shfrytëzon, në mënyrë të pavarur dhe efektive, teknologjinë e informacionit dhe burime të tjera informacioni ,për të mbledhur materiale për zgjidhjen e një problemi apo detyre të caktuar, të cilat më pas i analizon, i klasikon dhe i paraqet para të tjerëve përmes TIK-ut dhe ndonjë forme tjetër të shprehjes; kërkon dhe shfrytëzon në mënyrën e duhur këshilla dhe informacione për kapërcimin kapërcim in e vështirësive në të nxënit në një fushë të caktuar dhe, më pas, prezanton rezultatet e arritura; paraqet idetë personale para të tjerëve për mënyrën e zhvillimit të një aktiviteti të caktuar, duke dhënë mendime të argumentuara argumentuara për rezultatet e pritshme (në formë skice, graku, vizatimi, shkrimi, vepre artistike etj.); shfrytëzon, në mënyrë të pavarur, udhëzimet e dhëna në ndonjë burim informacioni për të kryer një veprim, aktivitet, detyrë ose për të zgjidhur një problem që kërkohet prej tij, vlerëson vetë performancën performancën dhe rezultatin e arritur, duke iu referuar qëllimeve llestare (p.sh., burime informacioni në libër, revistë, enciklopedi, internet, hartë, grak, skicë, partiturë muzikore, skenar etj.) Kompetenca për jetën, sipërmarrjen dhe mjedisin Nxënësi: harton një projekt me faza të mirëmenaxhuara (individualisht ose në grup) duke shkëmbyer, konsultuar dhe informuar të tjerët, si dhe duke identikuar dhe vlerësuar burimet njerëzore, materiale dhe monetare në përputhje me rezultatet e pritshme; analizon gjendjen e mjedisit (në klasë, në shkollë, në komunitet apo më gjerë) dhe pasojat e ndotjes, propozon alternativa për mbikëqyrje dhe menaxhim të drejtë të gjendjes së vlerësuar si më të rëndë dhe propozon zgjidhje konkrete; propozon alternativa për mbikëqyrje dhe menaxhim të drejtë të gjendjes së vlerësuar si më të ndjeshme dhe ndërmerr zgjidhje konkrete; merr pjesë në aktivitete të ndryshme në nivel klase, shkolle, bashkie dhe më gjerë (p.sh., konkurse mësimore, gara sportive, aktivitete kulturore, muzikore etj.),; diskuton me të tjerët për rezultatet e arritura dhe për procesin e organizimit dhe jep argumente në forma të ndryshme shprehëse si të rritet pjesëmarrja në aktivitete dhe si të përmirësohet procesi i organizimit të tyre. Kompetenca personale Nxënësi: analizon përparësitë dhe dobësitë personale, duke evidentuar masat përmes të cilave synon të mbështesë përparimin personal në përparësitë që ka dhe masat përmes të cilave synon të përmirësojë dobësitë personale; merr pjesë aktive në lojëra, në gara sportive dhe në aktivitete të tjera kulturore dhe, në mënyrë 7


konstruktive, menaxhon emocionet e veta; ilustron, me shembuj para të tjerëve, modelet/praktikat e sjelljeve që reektojnë mënyrat e mbrojtjes dhe të kultivimit të kulturës së vet, vlerave, besimeve dhe kulturave të të tjerëve në mjedisin ku jeton dhe më gjerë.

Kompetenca qytetare Nxënësi: demonstron shembuj të pjesëmarrjes demokratike dhe drejton forma të ndryshme të diskutimit për pjesëmarrjen e qytetarëve në proceset e vendimmarrjes demokratike në nivele të ndryshme (p.sh., në familje, në shkollë dhe në komunitet, në nivel vendor dhe qendror), gjatë diskutimit tregon tolerancë dhe respekt për pyetjet dhe komentet e të tjerëve; demonstron veprime të ndryshme që shprehin tolerancë, respekt dhe qëndrim të hapur ndaj dallimeve në komunitetin ku jeton (në klasë, në shkollë, në lagje dhe me gjerë) dhe i shpjegon ato në diskutime me të tjerët; diskuton me të tjerët apo në një formë tjetër të të shprehurit paraqet interesin personal për çështje publike, shoqërore, historike, natyrore etj. dhe jep propozime për zgjidhjen e ndonjë problemi në komunitet e më gjerë në një fushë të caktuar.

Kompetenca digjitale Nxënësi: përdor mjetet digjitale dhe mjediset informative, duke përfshirë komunikimet në distancë, për zhvillimin e njohurive; përdor mjetet digjitale për të përpunuar, krijuar, realizuar dhe demonstruar tema mësimore nëpërmjet pamjeve të lmuara apo të animuara; gjen, organizon, analizon, përpunon dhe përdor informacionin nga një shumëllojshmëri burimesh dhe mediesh; zhvillon aftësitë krijuese, duke zbatuar njohuritë e marra në shkencën kompjuterike dhe mediet digjitale. -

Kompetenca: Të folurit për të komunikuar dhe për të mësuar Rezultatet e të nxënit për këtë kompetenc ë Nxënësi: merr pjesë në diskutime për tema të ndryshme, mbështet ose kundërshton një pozicion të caktuar, merr në konsideratë qëllimin, audiencën dhe situatën në një diskutim, si dhe përmbledh përfundimet e një diskutimi; dallon karakteristikat e gjuhës së folur si një formë komunikimi, si dhe krahason përdorimet e kësaj gjuhe në shkollë dhe në komunitet; realizon prezantime të ndryshme me gojë, përdor strategjitë e duhura për të përmbushur qëllimin që ka dhe, për të tërhequr vëmendjen dhe interesin e audiencës, respekton kohën gjatë prezantimit; përdor TIK-un për të realizuar prezantime të ndryshme, sidomos në situata formale.

8


Vlerat dhe qëndrimet Nxënësi: respekton rregullat e etikës gjatë të folurit, shmang fyerjet dhe paragjykimet, si dhe format e tjera të gjuhës denigruese; merr pjesë në diskutime, duke dhënë kontributin e tij, si dhe respekton mendimin e të tjerëve; kontrollon nervozizmin dhe demonstron seriozitet dhe sinqeritet gjatë të folurit; respekton forcën e fjalës dhe pasurinë leksikore të gjuhës shqipe; ndërmerr nisma dhe shpreh interesim për çështje të ndryshme; përdor imagjinatën dhe kreativitetin për zgjidhjen e problemeve; përdor teknologjinë e informacionit dhe të komunikimit gjatë prezantimeve të ndryshme; respekton parimet, vlerat, bindjet dhe kulturën e të tjerëve; tregon vetëbesim, imagjinatë dhe shpirt krijues gjatë të folurit.

Kompetenca: Të dëgjuarit e teksteve të ndryshme Rezultatet e të nxënit për këtë k ëtë kompetencë Nxënësi: përdor strategjitë e të dëgjuarit dhe kupton tekste të llojeve të ndryshme; bën identikimin e tipareve të formës e të përmbajtjes së teksteve; zbulon kuptimin e fjalës, duke studiuar origjinën e saj, si dhe analizon dhe interpreton kuptimet e dyta dhe të gurshme që merr fjala brenda një konteksti; përdor materiale udhëzuese dhe hulumton në leksikun e teksteve të ndryshme për të pasuruar fjalorin; analizon gjuhën e gurshme të tekstit; identikon faktin dhe opinionin në tekste të ndryshme; identikon mjetet që përdor folësi për ta bërë tërheqës ose të besueshëm të folurin e tij. Vlerat dhe qëndrimet Nxënësi: tregon respekt, empati (ndjeshmëri) dhe interes ndaj folësit; demonstron vullnet gjatë kryerjes së detyrave; ndërmerr nisma dhe shpreh interes për çështje të ndryshme; përdor imagjinatën dhe aftësitë krijuese për zgjidhjen e problemeve; respekton parimet, vlerat, bindjet dhe kulturën e të tjerëve. Kompetenca: Të lexuarit e teksteve të ndryshme Rezultatet e të nxënit për këtë k ëtë kompetencë Nxënësi: përdor strategjitë e të lexuarit dhe bën identikimin e tipareve të formës e të përmbajtjes së teksteve; përdor organizuesit grakë në funksion të procesit të të kuptuarit të tekstit, parafrazon dhe përmbledh tekstet e punuara; kupton tekste të llojeve të ndryshme; zbulon kuptimin e fjalës duke hulumtuar mbi origjinën e saj, analizon dhe interpreton kuptimet e 9


dyta dhe të gurshme që merr fjala brenda një konteksti; përdor materiale udhëzuese dhe gjurmon në leksikun e teksteve të ndryshme për të pasuruar fjalorin; analizon tema të ndryshme, duke zbuluar gjuhën e gurshme të tekstit; identikon faktin dhe opinionin në tekste të ndryshme; realizon punë kërkimore, përzgjedh informacione për qëllime të ndryshme, vlerëson informacionin e përzgjedhur nga të tjerët, përmbledh materiale të ndryshme dhe nxjerr përfundime. Vlerat dhe qëndrimet Nxënësi: është i motivuar për të lexuar për kënaqësi dhe informacion; është i vëmendshëm gjatë leximit; shfaq empati (ndjeshmëri) gjatë leximit; shfaq vetëbesim dhe vetëvlerësim; demonstron vullnet gjatë kryerjes së detyrave; respekton dhe pranon mendimin e të tjerëve; respekton etikën gjatë komunikimit personal dhe në grup; vlerëson kontributin e të tjerëve gjatë kryerjes së një detyre; shfaq tolerancë dhe respekt për kulturën dhe për gjuhën e tjetrit. Kompetenca: Të shkruarit për qëllime personale dhe funksionale Rezultatet e të nxënit për këtë kompetencë Nxënësi: realizon hapat e përcaktuar dhe të domosdoshëm gjatë të shkruarit, shkruarit , përdor strategji të ndryshme për të planikuar shkrimin e tij, organizon në mënyrë logjike mendimet dhe idetë, si dhe redakton shkrimin duke përdorur edhe mendimet e të tjerëve; shkruan qartë, me një stil vetjak dhe në mënyrë logjike, tekste për qëllime dhe për audienca të ndryshme; shkruan tekste të llojeve të ndryshme për qëllime personale dhe funksionale, duke zbatuar kriteret e domosdoshme për secilin lloj (formë); zbaton rregullat gramatikore, gramatikore, drejtshkrimore dhe të pikësimit në shkrimet e tij dhe në procesin e redaktimit; përdor materiale të ndryshme burimore që e ndihmojnë gjatë procesit të shkrimit. Vlerat dhe qëndrimet Nxënësi: shfaq besim dhe vullnet gjatë procesit të të shkruarit; demonstron imagjinatë dhe shpirt krijues gjatë të shkruarit; shkruan në mënyrë të pavarur; respekton gjuhën standarde dhe shmang fjalët e huaja gjatë të shkruarit (kur e kanë fjalën përgjegjëse në gjuhën shqipe); vlerëson punët e të tjerëve; bashkëpunon në grup për kryerjen e një detyre me shkrim.

10


Kompetenca: Përvetësimi i rregullave gramatikore, drejtshkrimore dhe të pikësimit Rezultatet e të nxënit për këtë kompetencë Nxënësi: ndërton dhe zhvillon njohuri të reja rreth gramatikës dhe leksikologjisë përmes studimit të funksionit dhe ndikimit të tyre në tekstet që lexon; përdor njohuritë gramatikore dhe leksikore gjatë të folurit dhe të shkruarit për të arritur qëllime ose efekte të caktuara; dallon disa ndryshime mes gjuhës së folur dhe gjuhës së shkruar, mes regjistrave formalë dhe joformalë, mes mes dialekteve dhe gjuhës gjuhës standarde; standarde; zotëron rregullat e drejtshkrimit dhe të pikësimit në gjuhën shqipe; shkruan saktë, pa gabime dhe argumenton mënyrën e të shkruarit, duke cituar rregullat drejtshkrimore; përdor me saktësi terminologjinë gjuhësore në diskutime gjatë të folurit dhe kur shkruan. Vlerat dhe qëndrimet Nxënësi: vlerëson pasurinë leksikore të gjuhës shqipe; respekton diversitetin gjuhësor mes njerëzve; shfaq shpirt krijues në përdorimin e gjuhës; shmang fjalët e huaja të panevojshme gjatë komunikimit; vlerëson punët e të tjerëve; bashkëpunon në grup për kryerjen e një detyre.

11


r o t e j h d – r o t a t h s I i r o j u m e r T

12

i m i r u B

, i e , m a t e l o m s 0 i h e o h ë r 1 r t a f s h . o u e d b a , ë e j u o e b t m p l , a m i e d j e i s i s m , g d q i a g h ë h i t n s i , h e ë t v t t s l , m s j i a g a e i a d e y i r i r r r t a d n d e a i p e r r s h i j p q k j e n t u r t ë p a t e b h ë i n ë T G l ë t e i t m t s

i r t e b i s . l k , e k e 0 h r 1 t , o ë s e r ë m p o t i i s q l a s ë h j f e I I s p V m l , i i t a t a q X h I s h i j k j u g s V e i T G d ë t X

i m i s ë r e l V

t r r n ë i ë ë i n n p p n o , i o , i s c e e c l a e p a a u m u u v r r m i d i f o t g r o o i v n ë f i n m d n n i n e r e . i j h o i n ë o n t n ë p z ë j ë , i n n i o e n i v u d i s ë t i t p u n u ë o k p t r t n a m r k s i ë i t ë a a ë p s n p s p q . a r t e z n i o m m c i m i e i ë m s s r r s y s n ë ë p j ë e r n r n e ë r e k h e ë h l e h l e ë l x d i V m d V l s V n

r s o ë ë e c s p e n n : h e u ë ë n m r r e r d n n x ë t k ë h g ë n ë n p i h p d x r n e ë t s t r n i i l s l h t a n 4 i u s u i ë c p o u n o n ë f n z s e n i o ; ë i ë 3 t ë s ë ( ) ë ë x n n r ) e k x t c ë n o u e ë e a a t l e n t m p h t a s v o i m l i s o r n ë r n i s y n s r a ë n f a ë o i o e c t d ë e h s r n t u k e f t n s , a ë ë a n ë r ë i m e r m s n a t a x e m e s l r u ë e z n n n v h n a ë e h r s ë n ë e n i i h i u h n ë s b t n o p 4 s d i o x s e e s n ë m n u s ë 3 ( t o a p ë r ë ) u j ë t 3 f p ë z e r e t s r r a k r k e h l u t ë ) a - ) e l ë r o r 2 ë V M a s ( b t p d v p g n

ë t d n l e n ) a u ë i i m e i r m n t t e e i h m e a e s r t d e r h u e x a m a u k e l p l a O i ( d n ë u , m u m j t t e r r . o h g i e p r e g i m , t ë r a h k , o a v ë t r i p a o e l t u a m l t u l o s n k i n u i e k m d i ë ë i j t v ë d n r d o r n r h t p ë n t e n e ë z m , r e e x u i r f d e t k o n e ë M v n P ç i m i t f

i r i b i m l i , e r , , k ” k i 0 e ” r r 1 h e s i p o s p ë t o t q e j i h i s m h p e q i i r j s h s q h u g D ë h e “ s i e l m s l , s i a m r t i i r t a t a ë o h o l e s h i u j a s t k j j u j g e i g F ë a T G d i “ s m

ë t a e m t u ë i i m t D n i t u i m i , u u k t k i s r P s d y D , i , j q t d , h o ë s , j e ë t s k h r m s i e s M r t y u u p e a i , a k m r b r d v s e ë i ë ë a D m p p t p

p r a u h i i r a m m v i a r a i x e g p h l a e u , i t m s h D ë i t n , s , u e i k m m p u i p s t i i a , u d h t d k n s i n e s e a e h i D m p V d

t e j s h t m ë ë h t r ë e t u e r ë r j e h e ë p t m v g d e ë i a n ë t h t e v m e p t a s a h l y a i s j l u r s r q t d j e ë a h k a i e s S n s d p s t

I I e V t ë s t k s X I e e V t t i p X s i ë ë q . n j n k ë o h e x x s h e ë N l t s

e i e r e e o i v e e r m d i l o n x i a k s e r i e ë r ë l l j r t e o h h ë e a t d s j u i d h i L n d m h g

e r o t m a i m s e ë T m

e ë i p t i q m h h s s ë a a d r h e a u p j h G d e

e p u i q k h i s s k a e h l u e j h G d

ë t e e ë s r i a m s t i l l ë i p i v h q u h h j Z g s

a c n e t e p m o K

t e i r v a r e t u a j s g u k ë k . t e r d i n a e e ë u t t u s i m , m t o ë r h i r k m a u s u l ë ë x y r o t t l e d f r e r n ë ë h ë ë ë T p d p T t

t e i r . v a r r e u a a t j s g u u k s t ë k e d i n ë e e ë t u m t m i ë , m r t t i o r a h r k u s y u ë x l r ë p o t e d f r e l n ë ë h ë ë T p d T t

t e i r . v a r r e u a a t j s g u u k s t ë k e d i n ë e e ë t u m t m i ë , m r t t i o r a h r k u s y u ë x l r ë p o t e d f r e l n ë ë h ë ë T p d T t

. r N

1

2

3

ë t e t a t t i a n u ë t i x S n


a h ë u t a j a l G i h e r r s b o b  a i l , t m , i , o a s t r 0 ë f u 1 o t m , i l t e i t p t a a s i i g r k q j g ë e h i T s d p

i r b ë , i l t a a , a l t h e e r 0 s b z o 1  a a e , t m p o , g i i s q t r a a ë h f o u g t n m s l , i t i t a t a a j u s h i g k i r k j u j t g e i ë r T G d p a e h d t e ë l a ë t u k d a i s v i d n n j e i t n i q ë a r n r u . a a u p p p k u r r r r ë g ë ë p p k ë ë m n i m s i s n s s ë ë r ë r ë n e n l l u e u V p V p

i r ë b ë t i l t a , a l h e r 0 s b o 1  a e , t m p o , i i s q t r a ë h f o u a t r m s l , i t i t a t a a a u s h j i g r r k k j u i g ë h e T G d p s t i l e v . i e n ) e ë ë h t t o n d s n e ë ë e h o n n s j ë m o r k x n ë ) r e n e l ë i n l v k a 4 ( - h o e e i r 3 ( s l e i t ë a s r p e u n a u l i ë m r v d v r ë g l i y n ë a d n j n ë o n i m i s s ë m ë k ë n a n r t o u u ë l P m P p p

, e r a , , i ë s m r g e n m p ë i h b r 0 i s e h a h s o 1 l - r u , y e e e t s i r l a j m g p l , j i i t d i i t e r s q a d n e e n r ë h i t ë t t t ë r e ë t a t e m s j p t g i e e i m n a k t a d i l p m e , l s h i i e i e o a q k j a e b t u r r t u e h a o i h e b i T G l b j d t f d s t e i n ) r h i o a d c u n a c i r m n e t r e n j e o r i t f e i f m r i n i i d z ë j e i i ( n n ë l o e i n a m m s u r ë d a e l i h p i v c i r u r d ë r n p g ë i p ë m m n i m i i s s s s ë ë r ë r ë r e l e n e l u l V V p v

s s ë ë n i n p u ë p u x r n e g 2 n n - i o e 1 . e t ( i m n i r ë z t r ë n a o ) . i n c n z i i n j e s n ë s r e t t o i - ë ë t e o m t p r k k n r ë k a j a ë a h s s e h n s q t m r t r i r i ë n n ë e ë n p i o e p m p i o e c c h m a o i m p i m a i s m s s r u s m ë ë ë r r r g ë r r o r o e f e e l l l ë e f n l n V i v V n V i , m , ë ë i n i n D u t u , p m p , k j i s t u o i u s d k r e . s g ë h i M d ë d ë r , l i , n i e d e i m i t h ë p u i m u d t r r k e a g k t s i i f u ë h D ç D n s

ë . a n i s ë r m ë e i u l i e n z i h p u i u , p n i m t , a r s h s s k g , e e r h j o s m m i , , t i d e k u d n e k n p  s e m r u r a i D m e g g

, t i i s m e i e u t h u z i k d n i s r a d u g i r r a o i v , t e a j r p . m i m t r , e i t u k k  ë u s a n k i s u i D r g p d

, ë s e i m e p x n u u e ë , l n z r h i , u s r , i e n g i t p e u a ë , m r m a r g n i i m i a i m ë t p d v x e o n u a , k h n a l e p i t u i s e p , r , s m p d m e m a i , i a i ë i u d k p t t n  i h n u j t p . t u e e r a j e a i f t u k i r S p d d m g r r h ç

ë s e t e e j . p e n ë h t d ë i m i ë s t s n o h i j s ë ë n o b s ë j n j u ë o g a f h u x x ë g ë j e d n n g N l

u i - k i , t e e e m s s h i e ë t o z . u i t n ë t u e t m q e s i e k s r a d r k f o r i t s e n a v h k e T i p e s l

u i s - k i a . , t e e e m p i t s s h i i s e ë t o z t i u i t n ë u m r e t m q e s o i d e k s r a d r s r k f o r i t k e n a v h e ë T i p e s l p

. e p ë ë t i n ë e q h ë a t m s t r e t h s a e k t u ë s r e s y h r k k l a d j u e h i T s d n g

e X h ë X d i n X i i t I m m u X i l i r k . l i u i s k v s k e h a e h Z p l s

s a i i p i s m t t i u i s k e i m r s i t r k h e u S l b

s a i i p i i s t m m t i u i s k r o e i d r s r t h k e ë S l p

a j e p t i d e q r t h a k s d e l e n a h a i t D d s

e v e e t ë e v s t ë r e k r e T v e ë v e i ë h r . t P t r s . u . p d a k . ) ) e e i t r u e e h e i i e i j t r a s t m o r j r i m e o g m i r a u ë e h j o g o a h s i o v k l n k l u k j i i t s r i i i ë t o u s t o t g n m y y r r i a k u a k r e h i x i ë u ë e d v t a d i s m m s l d m m u o r r n s a k n j a k ë ë o ë x ë r e r e n e ë t P i g l ( T k p l t ë t g l ( T ë

e v e t s k e t . ) e e i e i j t r i m e o g m i r h o v k l a s s i r i t o u y ë t x r e u a k i e d v h m s l o r n j a k ë ë ë n r e T t P i g l (

t e i v r u e l t o s f k ë e t t , e e t m i r h a s u x y r e d l n ë ë T t

4

6

7

5

13


a l , r a e i e s ë t a a h i g m t m e u j j j a n h g t h s , j s i G d t ë t i i n o y

i t r a b i ë l t b , r e ë e ë 0 t ë d e t r t r i e t . r , l r ë m p e r ë r e h f t o l o r e d o d j a t o 1 t h a i j n e e ë s n e t a b ë r e s r i n i n m m m l m p r p j t p t i i i i e e p r i i y e e , a s g s , i s s r r e t q k d t m ë q i a m e a u ë 0 u i t i ë h n m e ë d h u e k 1 b t u m z n k a m i m s i m t s m m l , , r , g h i a m , e a n i i i e c i r s n i a h t t e t a b t a t a i j l s r u i r r v i p l a s i b a s h b s h i y y a a j e j b e r a e b r t , i r g j i g k q i . k j u u u m k j j l l l e g e h - g h a d i o e 0 - d r t e i - l o a ë 1 e m n o e T G d e l p d T s e n d t n s k T G

r ë j e p h , e d e r 0 ë l 1 m t h b o e e s m m p t i r s y s i r ë q k ë h d e n p m s l , t , e ë i r t a t a i r v ë s h j i b e b i k j u g l j - o ë e i T G d e l l t

e s p i u , e r h u g i s i i z m e a n ë m a n r m i i g ë g a d x r i e n l o n d u e i , r , p t , f m m a , i i i t u k ç t h t j  e i u u k e r a h n t e i r S d d g d V

ë t t i m - i i r t n ë j a z e n e e a r i p m n ë e e v . h a l d i e a ë p s u r r u ë t d i a r k g v a i s ë d m t t t n i e e e t h v h i l m i o ë o i a . s s s r a i n ë r ë ë t e r r ë t r r t e l e n e l e a l V V a j t V m , t s i a i m p , t p p u u e v , a r k s ë h g i t m d i ë i r m d i e t p e x n i s ë e s i e n j r b l r k e ë , u , i i m p l k i i , h t i e p s u p n u a k i a a r B d h p g

i e m e m e i ë t m k i a h a h n t s t t e i s a y u j d u r m a r t i d o g ë S n k n p

a a e a ë i i g ë t j r ë r ë j e t e t n n n a k i a e a e q k e , ë t i a l i t h i t h i u ë t t h i m e n i e u ë i m r m d c d l d m r d e m m i i e i e i e m e i d e t t ë ë ë l a ë r r ë e m t m t m i i a ë k ë u t m k k n i t ë i i p ë a h i p a h ë i r t n n r j a h n m , n t t a h n e s t ë q g t a h n e s t s s n a a t t t e e a a v i i v j s i i s v j s u u l u l u u e m r a y m r j a y j ë a y ë i r ë ë i t k k a d k a d l l s u u u r l r a r d r a r l g m p n u m m n k a t d o e l t t d o g ë g ë ë ë h ë a ë ë l i i i o g ë g ë l i u o S d S n k v k v q f n k n n n p c d ë t S n k n n n p v q s d

j i i t m e i t k e i j n o u l l m e o h K d

ë t e ë t i j g t e i t r a l u r t o S f

ë t e ë t t i j i g r a e u t j a g r t ë S d

) a j e t h i ë r t a d i e j u l g r b e k m t r a h s ë r t ë ( P S t

r ë p e e h ë h d t d t r r i r ë a r a p u a u i t k j i u g r s u n ë l u ë d f o m m ë ë o ë T t k t

r ë p e ë t h r d ë r p a r u a t k i r i u u n s l o u ë f m m ë o ë T k t

r ë ë t p r e ë h p d t r i r a r a u a u k j i u g n s ë u ë d m m ë o ë T k t

e h d e r l ë a p n o . t s e i r r l a e a u p n r o k e i h i s m s l l k ë ë n u T q f

8

9

0 1

1 1

t . ë ) r ë t a k u a c s n e e r e i n f i d i m i ( t l n a a z u e d e i r v p p i r r u d ë n p g i ë m m n i i s s s ë r ë r ë e l e n l u V V p

14

i r b i l

r t u e e k e v u h o p s b d u ë e ë r n h r g ë d l e ë x V n ë t . n e k l ) s a a s a ë i u n s r d u ë u i p t v i f h i a e d i t r m e p n i z h h i m o s i s n s ’ o u ë ë r m r t r l e r e ë l a v V p ( h , r , i t e t i t a j e p t u r e j r ë n . c r e u n d , p s o r k u m k i , n t d i e i o m s i e i k t , u r i b ë k u k s r m a i t h i a r j d v g a ë s a a H d b i p

ë t ë t k a s . e e p n u ë r r g y s . n ë ë l ë n a n s u m u r ë d i ë p n i v u d p ë t p n n i t i i e m h i m m i i o t s s s n a ë r ë r ë r z e l e l e r e l V V V p e ë k ë i i t m , e k i i t m r k a k i t m a i t a x h r d r r e s p a p l e h , , ë s , r i , i v s t e b t a r , u r m t ë i u a s u k t p j e e u a r h u c t a r j h v s k n d e a s o a i r r a B d k e d k p

Libër mësuesi për tekstin “Gjuha shqipe 10” i r i r , a l , ë t ë e z ë a ë t ë r m a h i l t m e p z ë  p i u j o j a b z r , g e a p f i i G d r a ë r e

r e ë h p d , e e r 0 m ë 1 m t h i j j o . e e s i g t m t p r i i e s y s q k r r o e ë h d e n k m m s l , t i t , e ë i r k t a t a i r v ë s h i a j b e b d k j u g i j l - l e i o ë e T G d e l t r

ë t ë t k a s . e e p n u ë r r g y s . n ë ë l ë n a n s u m u r ë d i ë p n i v u d p ë t p n n i t i i e m h i m m i i o t s s s n a ë r ë r ë r z e l e l e r e l V V V p t , ë i ë n - l m r i l ë e  i n j t e e , e i m u p y a r m a , p d i t k p , e d r h a s r u T k e h s t , g R s i , E e b , i t ë j m S ë i p n g k t e N i h u c ë I j g k , s n t r s n f ë a i o u i B d k p ç p

ë t ë t k a s e e n p ë u r r y g n s ë ë ë l a n u m n r u ë d p ë n i v i ë p u d t p n n i t : i e m h i m m i i o t s s s n a ë r ë r ë r z e l e l e r e l V V V p , e e m i ë d ë k i i t k e k t k s a a i r r b p p ë , , . k m r r u h i t a u r s u j t a v a k e s i r a B d d p

a e i r ë t n i a e , ë t i t h n m i e m d e ë i l m i e i l r ë r m a t m k i p ë a h n ë u t s q r a ë s n e a e t v k t h i s v j u l e a y j h t k u r m a k a d r l s a t i d o g ë g ë i u S n k n n n p c d ë t

e e u i a i v k h e r ë j e m ë d i e i s j a e q k s r e t i t h ë e o l o s e u t ë m a l u m m e d t m i d e i e m d e t m k ë i i ë t r ë r j t m n ë i j h k t h n s i p ë a h ë r ë o m n n e o t i s s i a k y s t n e a e t n a k r e m t o e e r p r t h i i e s v j u t h u l u k t m a y t s d ë i r s k k k r h e u k n e d k a d l u r a r l m n k h s t d o g ë g ë ë ë h i r a ë s g e p s a i r e i m S n k n n n p v q s D p p e ë t a T ë t j

e – h e t i d ë r a t a z i j u a g r r e k f a t a d a h s r e r t a k ë P S t s

ë i ë t S j n e – t ë e t t h i j i o g r a j ? e g t u t r i r s a k r r h o k t e S s k t

e h d e r l ë a p n o t s e i r r l a e a u p n r o k e i h i s m s l l k ë ë n u T q f



, i e r e m v o i m i r s l k a i ë t k t l h a s e u g m t v r r e a j e ë r r r P i g d

2 1

3 1

4 1

5 1

f r i t m r t b a , e a r i l o r s h r m k s ë b p e a ë i e y a h m l i p n j r p d s s , t d o e n e i y ë 0 k r ë n c 1 r a m e ë m r s d n ë , h ë e n i e ë t p i b m s r v b r y d s i e i j e k q b o r e j . - l d k t e h l o ë h ë ë f n T s e l t d t t i n s e

i r b i l

ë t e ë t a ë t m , l a e e h r 0 h t o 1 s b s s y a k e t r  m p , d i i l e , s q a r a t , n ë h i t u a t t r ë m s j g i t i i e t a d a a u v s h i g r e r k j k j u r ë e b h l o i T G l p s l

m i s ë r e l V

t f ë r i y ç n ë ë n m n ë ë n n u e p v r s ë ë p n e ë h x n d i e i l m a i u s d i ë v r i e d l n V i

e l a u d i v i d n i ë n u P

e ë j h i k i t d h k m i t l e t u a e u r ë k b s p n , s m r i r , u a h p d ë , u s r , p r e a , m u i t m u r t p k i j t r u u u d u r k g t e r a n r v s i s e d a D ë n e m e p

l a u d i v i d n i

e m m i r ë k n h u P s

i i ë m s i s r ë k j h n e s o t j r h e k d r h a D s m

15

Libër mësuesi për për tekstin “Gjuha shqipe shqipe 10” i r b i l

. e , m h r 0 ë o 1 t s y e r e d m t p i i s n s q k ë h e ë t m s l , t , e i t a t a i r v s h j i b e i k j u i j l g - l e o T G d e l ë n n j e r t o e i h q c d a n r e e a k l p h a r s u t ë i d i p n v i o n i d e c n h i a o m a s r n ë o u r f p l e n i t v ë e t h i t o . s ë s e ë t ë n k r p ë a e r u x s l V g N e e ë j , a h k ë t ë r m d i i l r e k k l i e a i b r t ë e t k ë p m e m a n n i , r r r r m u u k ë a p p p u , , p h m . , r r r , s i ë u e , k u a r i k m t a i u a p r t k j t u h u r s r u r u e v r a a p k t r a g v a r s i s d p ë a r a a D e e e n p p p

i r b i l

ë , t e e , m v e h j r 0 ë 1 s o t y l o l e r e m p t d ë i s n t s i q k ë ë h f e e ë t t s a m m l , , r h i e t a t a i r v g s s h i a j b e r y r k j u g i j l - l e i o a d T G d e l p n ; r e o ) : h c ë r p n d r e u t ë e ë h r o p i t k t r h p d g n i u s s r ë e s l ë f o t ë a u n m n z n i n ë n n i ë ë o x n ë e x t i h n e c n o n u o a t i n ë l m s r p ë o n m r i ë c a r s i t r f o e h k l e ë r ë n s r , a v i e m e s s l v h e ë a r ë u i s ë n a n n i i h n i u ë s d i s b t x e j e s ë m n t a n u r ë f o t s r a k z e 4 ë ) k ) r a M a s b ë t p 3 ( , r ë . s h a s a m u n i p e t d p m e ë e a i h n u i s h d s r p b n m e ë i g , ë k x m i m h e i i l g s , h j e a u m t m p b i t s i t h , u i , u s e k p k p s a i u s e r i D h d m g

, e / a l e a h i r t v e a u j j j r g l o t i G d l l e

r i ë o r t b e e i m l t i s , s m ë 0 k h e s 1 t e y m r r , d e i a t p i r s i r n t i k q b e - ë l e h l o T s e t j n e r j t o i e q c l a n a r e u a k d p h i v r s i t i d ë p n n i o n i n e c ë h n , o a u e s m p ë r o r f r p u l e i n ë r p g v ë t t ë i m i n s ë s ë ë t ë n k r n ë a e u x s l V p N e e ë i n s e r u u r z a i a ë n v m a a e n g p u p p r e o ë , , , n u m s p i e t j , u d e k k n p  s e r u r a i D m g g

a e a a e v i i i e e e r ë r ë r ë n h n h n h t t t i i a m i e a , a a e e e j e t e t , t , ë d , t ë d i h d k i h h h e l o e i m e h e h t h s t , a t o n i o n j o n m m l m ë e i i d e e j d j d j m m m i i i e i s e e e e i t k ë i i ë r ë m r m n t i h t m r ë m n t r ë m n i t j i t m e m r d s m t h k ë k e v k ë s h i p ë a h s i p a h s i p a h s t t e t i t s a k t e s t s a k t e t s s s a a y a s b a s j s k h n e n e h h n e e s r p s t t s u v l t n e k , t t n e ë e j t n e e e i e i e i a j e r t a j a j - u v l l a y a y u v k t a j d a y t s h l ë o t t t t t d d y y d k i k s e u r m a u r m a u r m a a r l a r l a r l r t k n i d l r p a r i a a j a t t t e e e i d g ë g ë d o g ë g ë i d o g ë g ë i j i ë d ë g d a ë e ë o i e l o S n k n n n p c m k t t t S n k n n n p c m p s t n t n n S n k n n n p c m l

i t s k e T

16

i e j h t d e i t t s ë k s e e j T p

e e v t t e e s j o k l e L t

e r v ë e t p s k e e e h ë h t d t d t r r e e i t m r ë a r i r h a p u a u t k a s j u r i u g i s x y r ë l u n ë u e d d o l n f m m ë ë ë ë o ë T t T t k t

e r v ë e t p s k e e e h ë h t d t d t r r e e i t m r ë a r i r h a p u a u t k a s j u u g i r i s x y r ë l u n ë u e d d o l n f m m ë ë ë ë o ë T t T t k t

e r v ë e t p s k e e e h ë h t d t d t r r e e i t m r ë a r i r h a p u a u t k a s j u u g i r i s x y r ë l u n ë u e d d o l n f m m ë ë ë ë o ë T t T t k t

6 1

8 1

9 1


e m h s y r d n ë t a r p e V

t i s ë n ë x n i i t s k e T

ë r a p e n ë z a f ë n e m i s ë r t e i l t v k e a j k r o k p u N ë t

. s e u v i t e o p u m r , l g a ë u n d i ë v n i d u n p i : m m i i s s ë r ë r e l e l V V

l a u d i v i d n i

e , l a e u p d u i r v g i d ë n n i ë ë n n u u P p

, e l a e u p d u i r v g i d ë n n i ë ë n n u u P p


j i t e e h d a : i t i s ë k ë d j e e o d s r n i B P ë r

e t ) m k I ë j e a n o r u r O P p (

4 A ë t e l F

m i s ë r e l V

e n i e l a m i r t ë t e t n a i s u e P m t

e j t i r ë s r ë P

r e I i ë ë t r p t i o r j m u u i t h m s o e e j r T n t

e e i e e e r r v v m o v o e t e e i k k t t t s i i i t s t s ë s r t k ë l t a k a k u e e t o i r e e ë t v t t m t , , r , f a i m i a a e e ë j u i r e e i r e e ë e t m t g m g i t m m g i t m i P e r i r h t , ë i r r o t i v k s e a h s e a h i a s i i d s s r r v v r ë ë t u a t i u t i u u a x y r u ë x y r e r x y r a e r t u u u h e d e d e d r v v r o m l n k l r h l n k e r h a o ë n ë j o ë h j ë ë h h ë j n r t P n T ë t s i g T t s d P n T ë

4 2

18

5 2

6 2


i m i r u B

s r a m r a n a j I I i r o j u m e r T

e r a , r 0 t r 1 l e o e e e m p l , t i s r s i a q a k t r ë h i t e j t e m s g , l i i o i t a d j r s h i b e k j u r i l - h e b i T G l e d

ë t e ë t a ë t m , l a e e h r 0 h t o 1 s b s s y a k e t r  m p l , , t i e d i a s q a r , n ë h t u a ë i t r t m s j g i t a e i i a t a u v s h d g r e i k j u r r k j ë e b h o i T G l p s l l

l a 4 - i m 3 s e r ( k v o t e c i a s l p l ë : h n e u m a n r r e r d e i v u ë ë h g e ë t k d n d h p i p i x h ë d t r v n i s ë s r i u n t a l s i ë u r d y o t ë f n z n t a n d n s ë i n i ë o ë a r e i ë ë x n n n ) a t x t c ë n o u s e ë u n e a x i t m p t c e l m o r i m n ë m n i t n n c a ë n r o i i t e n l o 3 e h r s r f e e e u s r , k ë n 2 a i f p v m i r ë i s e a e m e n d n n l r u n i e ë n a ë e i e v h s ë h n i u t h i h h m n m i s d i o i b t s o i o s s ; n s e e s ) ë m ë s s j g t ë a ë u i j ë ë o z n ë t r ë f r r r s r r r r a z k k e ë e e x l e o ë ) a l a ) e l l r v b b ë V M a s ( t p n v V K , r ë m a ë i u n p a . t t , , u i t u r t r h u D u r p g a j , i s k n a a , j , ë e p e ë u r i s i t i j t e j u V s D o n d g i m v e d r e j s r e g i r o r s d , , ë i p l u ë i ë ë m y p m r o p i u M a n k n a d t r d e i , v t u r i m o v ë x i k ë k g i t a g r e d x n a s a u i e h n e r p a i t i ë ë e M d e L p p d d D n t

e a v l e , e b j 0 o r 1 a l l t o , e e ë - t e m p l , t i s i e e m s q a k s ë h t t s h e i e ë s m s j u t , g i i y i i r r a t m d b r q s h d a i i l k j o r n u r - f e b i n a T G l e i p ë t

. ) ) r a y u c d n e e t r e e f i i m d n i ( u l p a n u o d i j g v i i r r d o n k i e i v m s s i s e ë u n ë r s ë e ë x l V M n ë ë r n i l i ë n m u i r e p k , ë r h k a s i t t u , k j p a e r u r r P d g

ë t t t r ë a i h t ë s m m i e n r a s ë o u v j e u ë s f n r i j ë e o k n ë j i l l n t j g e g e e ë t m r r m s u ë r t r o ë h e t s o a ë h s m s y d r y r u k r r d e d ë m m e n h T n p e f s

j i s n n t e ë e e u t h n e t a o h ë t m r n k o k i t o , a i z s f s c l i n ë r r i t ë a e i n t t i p a k s q a n e r a k r e a i l h i a T p c d k

i e ë s r ë v o a r m r ë u m m h e e S i f

i t s k s s e e ë i T u t i n . m q n o r t e o a r t s f e e n a T v i p

a k i t a m e T

r ë p e ë t h d r t ë e ë r i r t t ë , a i p e e r t e t u r a a i u v a e m k j r i u e m u v h u n s g t h x t s e s l ë o u ë d k s e s y f l r e y r m m t ë k ë ë d d o e ë T t n T k t T e n

i e e i ) t ë , m e r j i r t e i o g v k s i a e m o r i t l u v h ë t u a f o x t e s e h e s y v o m r l r r j a o ë k d ë n r e T t n P i g M (

r ë p e ë t h d r t ë e ë r i r t t ë , a i p e e r t e t u r a a i u v a e m k j r i u e m u v h u n s g t h x t s e s l ë o u ë d k s e s y f l r e y r m m t ë k ë ë d d o e ë T t n T k t T e n

. r N

7 2

8 2

9 2

t i n ë x n ë t e t a t a u t i S

e r e e r m r a r t y h t a s l u ë e t y t e r j o k e t a d a t h n e c ë h r d k ë t d ë p ë t h s e r e ë i r a t s a t o b k t r r ç r e e ë e ë T l p v p

e r o t m a i m s e ë T m

s s e ë u t i i m t q r s o a r k f e n a T i p

19

Libër mësuesi për për tekstin “Gjuha shqipe shqipe 10” ë , t e s , m e h u r 0 ë r s o 1 t k y e r e h d m t p i , s s i l s q a k r n ë h t e ë ë i t p t m s j g i , e e a i i t a d r v v l s h i b e e e b k j u r i j j l e b o o a i T G l e l l l l t

ë t e t l , ë a ë t m a e e h r 0 h t o 1 s b s s y a k e t r  m p , d i e , i t l s q a r a , n ë h t u a i j t t r ë m s g i t i i e t a d a a u v s h i g r e r k j k j u r ë e b h l o i T G l p s l

n , ë 0 r 1 N o i e ë . p , t m i o j t s q l t a e ë h i t f o s m s j , ë g i a i t a d l s h i e z e k j u r b r e b e a T i T G l t

n ) i ë t m i ë n o z i s n n ë o n e m m r u p n a e h ë t h r o ë ë s t ë p k r a r e a s l u v n e s i b i n ë n m m ë o i t x k n n i a 4 m z i e 3 s r ( p ë r e p e u l h r V d g

l a 4 - i m 3 s r ( k o t e c i p a h n l : e u m e r d e v r i ë t k ë h r e p i p d g h h n r ë t r d i l s ë s n t s u i ë a u n r o t ë f n a n s ë i z ë t n o ë a ë i x n n s ë t n ) c ë x n o u e ë n e a x i t m p t m o i r n ë m n l t n c a ë n r o i i t l o 3 e h k e e s r f s r , a v ë n 2 r ë i m e a s i e m e n n n l r u h v s ë e ë n a ë e h n i u t h i h n o i s d i s b t s o ; ë e e s s ) m n ë s t ë a u j ë f t r ë a o z n ë s r r k e z k e ë r ë ) e a ) r x l a l v M a s ( b b ë t p n v

, t , , i , e ë n m e i m r ë ë i a d j g d t u i j n n e j n e g u p u s e r i r m ë , p b d , p i m r ë i e u t k e u r h m a j t k a s i m e s v p u a x e y i r e p p d a B l p g

n i m i ë e z n m i n ë n o n e m h r u o a p s h ë t ë r r e ë ë l t p k v r a e a s u m n e s i b i n ë n m m ë o i t x k n n i a 4 m z i e 3 s r ( p ) ë r e p ë e u t l h r o V d g n , ë t , t , t , , i k f i i n m  i ç n m a r e i d ë ë V r u d n g r e u n i n a i s e s v i p ë b , n i m e a u p ë m u e i z e k i p m t a a n h u , r s k p g m a ë u i g n s r a e r a i u B d g d p o p

t e a i t m ë n k t e i h t e i s h m s r h i ë y r d k r o n e t i h d - , t e e n k s s n s e a , e s d r ë e t t e i ë a k u i t v k a e e  t m q e i k i r c s r a t ë y t e n t k f o r l a h k e n a i p e ë e s t T i p c l t

e ë t s r e ë i u t o r ç k r e h ë v p r s r ë t ë e e a u p v m t k h e e t j s a e s o y c r l r r y k l e ë d ë t T t n p e

ë t ë e e r e v m e j g j o e ë e l l m t v ë a t h m r s i y r e r o m t d e s d i k n r b e ë ë T t p m

e n s e e h a ë u i t k r v i t k n i u k h k e i m s r ë t r e ë e e t k e h v p v m a j k s n e j e h r t u ë o s l o s y s d p r k l r e ë d ë ë e T t n n t p

t i t s s e ë t m i u a i t t i k r s m i k r q n k a e o r t k h a e s ë f n p T e t i

s e u r i k t h s s k r e ë T p

i r m e i b M

. t i i i e m m t i r i t r i a k k k i h h n o n s s r s r k r ë e ë e T p P p

e . r l e l ë a p n o a n t s i o r r i e a s p u k r k e n u h i f m s l l e ë ë h T q d

r ë p e ë t h r d t ë e t ë r i t , ë p a r r i e a r t e t u a u v e i a e m k j r u e m u v h u i n s g t x t s h e s l ë k ë s u o e l s y f m m d e y r r ë k ë o ë t d e d T t n T k ë t T e n

r ë p e ë t h r d t ë i e e t e i ë r i ) t , r t , ë ë i m e o j i p a r r t e t e a r t e i r u g a u v e v k s i i a e m a k e i o j r m i u t e m t l u v h u v h ë t r u n s g s h u a f o x e s l x t e s e h ë ë s u t o e s y v o m r l e s y f l d k y r o r r m e r j m a ë k d ë n r M ë k d ë o ë ë t d e e T t n P i g ( T t n T k t T e n

0 3

1 3

2 3

e a v l e , e b j o , r 0 a l r l t o 1 o , e e - ë m t e t p l , i i m i e s s q a s k e m ë h t ë e s s h i e j t u ë m s g m t s i y , i i i i r t a d q d m r t r s h i s b a k j o r n u r k i l - f e b e i n a T G l t e i p ë t

. ) r a y u c d n e e t r e e f i m d i n i ( u l p a n u o d i j g v i i r d r o n k i i e m s v i s s e ë u n ë r s ë e ë x l V M n

20

ë

, r , r k ë a p r u n  , , t u u a , a r r T i e r j r u m i u m e g v h i R g r u , r g m r a d a a t i r E s v e a e d ë p v j s h i S e a s e n e , s i p u i e a p N u p h b n m I m s i ë ë ë i z e n ë m e i t i a , b k k i u k i a n r u d ë l t t t i h k p k m g k n n e a ë p n n s o s a g u a a e b e i u a r u r i e k a r r D m p t o p g D V i b p m p

3 3

Libër mësuesi për tekstin “Gjuha shqipe 10” ë t e ë t a ë t m , l a e e h r 0 h t o 1 s b s s y a k e t r  m p , d i e , i t l s q a r a , n ë h t u a i j t t r ë m s g i t i i e t a d a a u v s h i g r e r k j k j u r ë e b h l o i T G l p s l

ë ë , t t e e e ë p s a i , l t m m e h q e e h r 0 u h l , ë b t s ë r s s a e t t s y o 1 t k y a k e r r t e h d i a j m a , t m t p d e i , i s l h i s r n g a h r a , n s q a k u d s ë h i j t e ë ë s  ë u a j t r t m s t p t G i r ë , i g i t a e i , e e a i i a m t b a u v t a d i r v r v l l s u y g r e s h i b e e e b k , k j r k j k j u r i j j l e 0 h g ë h l o e b o o a i T 1 s n p s l T G l e l l l l t

s , a e l 0 u r 1 ë e r t o k b e a e h t m p l , t i s ë , s s i r t q t a k ë e ë h e m i t e p v m s j g i , i i e h e t a d r v j s h i b e l o s y l r k j u r i j l d e b o ë i l T G l e l t n

n i m e i ë z n m i s n ë n o n e m h r u o a p s h ë t ë r r e ë ë l t p k v r a e a s u m n e s i b i n ë n m m ë o i t x k n n i a 4 m z i e 3 s r ( p ) ë r e p ë e u t l h r o V d g n ë , , t , n r i r e a h u m r u n s r t a u y a i u v p d v k a s a , e p p i m i d e t p e u i u r i k g ë t ë p n s e n u i ë u j u r D n p r r p g

n i m i ë e z n m i n ë n o n e m h r u o a p s h ë t ë r r e ë ë l t p k v r a e a s u m n e s i b i n ë n m m ë o i t x k n n i a 4 m z i e 3 s r ( p ) ë r e p ë e u t l h r o V d g n , k  , m ) a r i j i A r u g T g r a ë m i d i L s v D d , e a n ( u p r m i z e t e a i u m u n ë t k e j a n s e r g u i h r D d d o p

ë , i ë n e n ë r m i m ë ë ë i l d i i x n k n e e u i t u s l m i p k p i a r b , r , r , r m p u k ë i h k t a u , r s h u j t a p , s k e u v t s r r a i f a i B d d g p ç

l a 4 - i m 3 s r ( k o t e c i p a h n l : e u m e r d e v r i ë t k ë h r e p i p d g h h n r ë t r d i l s ë s n t s u i ë a u n r o t ë f n a n s ë i z ë t n o ë a ë i x n n s ë t n ) c ë x n o u e ë n e a x i t m p t m o i r n ë m n l t n c a ë n r o i i t l o 3 e h k e e s r f s r , a v ë n 2 r ë i m e a s i e m e n n n l r u h v s ë e ë n a ë e h n i u t h i h n o i s d i s b t s o ; ë e e s s ) m n ë s t ë a u j ë f t r ë a o z n ë s r r k e z k e ë r ë ) e a ) r x l a l v M a s ( b b ë t p n v , , r k u  , r a , a m r i g p v d i u a e p ë r s r s i e g e i l , b u ë ë i m z n k ë i k t i i m t i h u n ë k r s k a n g u r a k s r a i h B d o p p s

e i n j r k e u m v ë t d e e , j e ë e e o l l m n n m e t ë j ë i t h s n t a r y ë t e r v m t d e s t h s i n r k l a e ë i ë b T t c p m

t e i r m e m h j e s k i y r u b d d m n ë i n i ë t t i e m e h z t r s i ë v k e u m T k e

e n ë s e t e h j i a ë u v k n r i k u n ë i t h k k t d s , t e i n r ë t e ë e e m v e i p v m j r / k k e e j e h t u h h s l o s y s r f k l r d s e ë d ë ë a T t n n p k

t i e n ë d s e t n e h i a e u v k r i v k u n ë h k k t s t , t e i r ë t e ë e m e i p v m j r k k e j e h t u h s o s l y r d s r k l e ë d ë ë T t n n p

i i t i m r i z m r e ë i b m E m

/ e t i h s e m f t i a r k a k k i h j ë i n s n d n k r e ë ë e T p s v

i t t i k e m e j t i b r a o k k i h j n s ë k r n e ë ë T p t

i i e - ) e e i e t ë , m e r t ë , m e r j i i m t t i r e i o i r e o g v k r a e v k s i s i a e m i o i k m r r ë l ë t t u v h t u u v h t u o h x t e s e h a f e s e h a s x r e t e t v v o m l s y m j l y s o r r j a o e r r j a k ë ë ë k ë r n r n r e d e d T t n P i g M ( d T t n P i g

r ë p e ë t h r d t ë t e t i ë r i r t , ë p a r r i e e a a r t e t u a v i u e m r u a e m r k u j u v h u i n s g t h k x t s e s l s h o u ë ë e s y f l d k y r m e r s m ë k d ë o ë ë t d ë e T t n T k t T e n T

r ë p e ë t h r d t ë t e t i ë r i r t , ë p a r r i e e a a r t e t u a v i u e m r u a e m r k u j u v h u i n s g t h k x t s e s l s h o u ë ë e s y f l d k y r m e r s m ë k d ë o ë ë t d ë e T t n T k t T e n T

4 3

6 3

7 3

e e m a t j t i a r t m n h e i s i r r ë b m P m e

5 3

. ) r a y u c d n e e t r e e f i m d i n i ( u l p a n u o d i j g v i i r d r o n k i i e m s v i s s e ë u n ë r s ë e ë x l V M n

e

21

Libër mësuesi për për tekstin “Gjuha shqipe shqipe 10” e e l a v r e e a b j r , t o 0 a l e t r 1 l l , o ( e e ë t e ) e m t p i i l , s s r s q a k m r a e h ë h t i u s t e r j t s e m g , k y l i i i r o t a d r h d j s h i b s i r n e k j u r l - ë ë h e b i T G l e p t d

ë t , e a v l r 0 e e j o 1 o b e e l a l m t p i i l , s t , s q a k ë ë h i t e t e t e m m s j g i , s h i i t a d e s r y s h i b y f i r k j u r l ë d e b r i T G l e r n

ë , t e ë ë t a t m , l a e e h r 0 h t s o 1 s b s y a k e r  t m p , i i l e d n , s q a r a t o , n f ë h i t u a ë o t r t t m s j g i t a e e i i t a d a u v n s h i g r e g r k j a k j u r ë e b h o i T G l p s l l m

n n i i ë ë e m n e m i i n z z i s m i s m n ë n n ë n o n e o n e u m m h h r p o r u p o a a s s h ë h ë t r t r r ë r ë e e ë ë ë ë t l t l p k p k v v r a e r a e a s a s u u m m e n n e s i i s b i n ë b i n ë n n m m m m ë ë o i o i t t x x k n n k n n i a i a 4 z 4 m m z i r e 3 i e 3 r s p ( ) s p ( ) ë ë r e p ë r e p ë t e u e h r u t l h r o l o V d g n V d g n , , , r r k , u a .  t , , , r u e , j i a h t a m r m r s n , v i i a e v g ë e p a e d i d t u r j s V r u t e e p d j ë s e r i s i s e e e i i e j r y p i g e l b , u y b i d ë p ë ë m ë i z m ë i k d a n k k t i i m k i t i t e r ë i h u n h r r m k k a g i s k a s a a n a k a x a r g i s r t a i i u r h r o e p d B d o d d p p s B l

n i ë e m i n z i s m n ë n o n e m h r u o a p s h ë t ë r r e ë ë l t v p k r a e a s u m n e s i b i n ë n m m ë o i t x k n n i a 4 m z i e 3 r s p ( ) ë r e p ë e h r u t l o V d g n

t a e k i ë e n m t h j k e s k e u t s y r d e d e y ë h f n n ë d t r r ë t n ë i t m e i e e h t  i r s v o ë e v ç r k j e l o u e r T l k v e

t a e k i ë e n m t h j k e s k e u t s y r d e d e y ë h f n n ë d t r r ë t n ë i t m e i e e h t  i r s v o ë e v ç r k j e l o u e r T l k v e

a j e l o f m h e s k y r u d d n ë n ë t t e e h t s i k v e u T k

i m e i r h r k d a h r t r s r a e r l ë t e j o P l

s e y f ë r r i t s k e T

s e y f ë ë r r t t i e t j s o k l e L t

e h e d r e a r t a m - t i l a i m j a l l k o a o F k j

r ë p e ë t h r d t ë e t ë r i t , ë p a r r i e e a r t e t u a u v i a e m k j r i u e m u v h u n s g t x t s h e s l ë ë s u o e s y f l d k y r m e r m t d ë k ë ë d o e ë T t n T k t T e n

r r ë ë p p e e ë ë t h t h r d t ë r d t ë e e t t ë r i ë r i r t , t , ë p a r a e i ë i p a r r t e e a r t e t e r e u a u v u a u v t k i i a e m a e m k j j r r i u m i u e e m u v h u n s g t h u v h u n s g t l u ë ë s h x t s s x t e s l e ë ë s s u o o e s y f e s y f l d k y l d k y r m e r r m e r m m t d ë k d ë o ë t d ë k ë ë d o e ë e ë T t n T k t T e n T t n T k t T e n

i e e i ) t ë , j i m e r r t e i o g v k s i a e m o r i t l u v h ë t u o a x t e e h f r e s s v l y m o r r j a o ë k d ë n r e T t n P i g M (

8 3

9 3

1 4

. ) r a y u c d n e e t r e e f i m d i n i ( u l p a n u o d i j g v i i r d r o n k i e i v m s s i s e ë u n ë r s ë e ë l x V M n , , r k , u  t , , r i a h a m r s n , v i g ë p e d i s u a e V r p ë s j e r s i i , e p i g e i l b u y ë ë i m z d m n k ë i k t i a i m i t i h u n ë k r r r g s k a a a n a k g i s r t a i i u r h B d o d d p p s i r o e ç s e e e r u v ë u a t r k r j e i e t r k t ) k e h l e y t ( r u i m s r ë t a d r j r ë e e t k e p v m e ë h r p l n e j e h r i t o n s t s j l s o y i e ë l r e h p c k l d h e i e T ë t n d v ë t s

22

ë t , e a v l r 0 e e j o 1 o b e e l a l m t p i i l , s t , s q a k ë ë h i t e t e t e m m s j g i , s h i i t a d e s r y s h i b y f i r k j u r l ë d e b r i T G l e r n

0 4

, k ë n  , , a r r i T r u u h R g r u , r a a t i v E s v s h s S , e a e a u p m m p N I z i t i e a i e u d l n ë k n ë e a n p s g u r u i e n u b a r D m p t o p g


ë t e n o e i c m a h m s o y r r f n d I n

ë t ë t y d e n ë z a f ë n e m i s ë r e l v i t t a k k e k j o u r N p

e m m ë i r n k u h P s

e m m ë i r n k u h P s

24

8 4

l a u d i v i d n i m i s ë r e l V

e , l e a p u u d i r v g i ë d n n i ë ë n n u u P P


e I I a z a f t i t i k i m e l j l i o r v P h z

n i l a i r e t a m e t m i ë t s n t e u P e

) I I a r O e ( t m k ë j e n o u r P p

I I r e t ë ë i r p t i o r j m u u i t h m s o e e j r T n t

e . e . r l r l a e e l ë n l ë a a p o a p n o n t s n i t i o r s r i o r r i a e s a e s u p k r u p k r n k e n k u h e f u h i f m m i s l l e s l l e ë ë h ë ë h T q d T q d

7 4

4 A ë t e l F

e e t i t ë , i i m e r i r t e r o a v k s i a e m u ë i r u v h r t u t x t e k e h a e s s h v o m l y r s r j a ë n r ë k d e n ë T t t P i g

9 4

0 5


r o h s r e q l l i r p I I I i r o j u m e r T

i r b i l

i m i r u B

ë , t e ë ë t a t , l m a e e h r 0 h b t 1 o s s s t y a k e r  m p , d i e n , i l t a , n f s q a r o ë h t u a ë o i j t t t r m s g i a e e i t i t a d a u v s h i g r e n r k j g k j u r ë e b o a i p h l T G l s l m

, e , m ë t h r 0 1 e s o y e s r e e d m t p i i s u n s q k t ë h n ë e m s l , t e t , i e l i a a t a r m v t s h i u e j b e k j u g i l g j b - r e i o a l t T G d e a l

i m i s ë r e l V

: r r n t l ë t i ë o j n a p i p n g r ë i r t o i l s a n i m r r s u i 3 s - ; ë u u k o o c ë f n z a 2 p ë ) ë k e n i t a i ë ë m ë t r n z x n ë s ) i s v s x ( n o t ë m o e a t ë ë l e n e f k t h e i u b m n h o a s n n o t l i r a ë n ë i u ë ë n d l c a s n e s i o i x x r n d e h i s r ë e r e v M n r v s , a ë ë ë a r u 4 t m i . y e i r n l t - a d ) i e m v n e a d l n r s ( u n 3 n s i ë a e ë v h ( a ë t n e r s e n i u i h t o i h i m c t s d k c s s b z e p m e o e e a n ë ë m r u i t s s n s e n t p r e u j m l ë f o r i s r e ë r r r e k ë a k e g v e n e i ë ) f e l h h x ) ë h ë i l u M a d s n b t d n n v V d p

ë ë t t e e ë ë t a t a ë t m , l , l m a e e h e t e h r 0 r 0 h b t 1 s o s s o 1 b s s y a a k y e e t r r k  t m m p l , , t p l , t i e d i e d i i a , n s q a , n s q a r ë h ë h i t u a t a ë i j t m t t r ë s j m s g i g r t a a i i i i e e a a t a u v t u v s h d r e s h d r g i i e r k j k j k j u r ë u r k j e b h e h o b o i i T G l p s l l T G l s l l n o j g i r r o k e i v i ( s s l e u ë n a s u ë ë x d i M n v . i y d ) r d n i a e u m c t i e s n e m ë i r r e n e i f l u V d p

n o j g i r r o k e i v i ( s s l e u ë n a s u ë ë x d i M n v . i y d ) r d n i a e u m c t i e s n e m ë i r r e n e i f l u V d p

i e s e ë h e n d a ë u e z a ë m n i e i j t e u n ë a g i p p g n o r , r a e l u v , s t m e o p r o s i , t j u , r m d i ë u d e k o r n a t p ë k n p  v s e r u r a a e e x i M v n D m g g p

r ë u k e e r i t a o a z d m e k r i i r a o l ë d m r a d e r p , n p s a , r a ë i u b i a , s n m ë b i u ë t t s g j k h ë e h m e j r e h s o p d u a k h h s j B i s e f g

, , k k ë n s , ,   i , i t a r e r a ë e r e h j r u m r u u d g n h r e t g i , n i u s t i a i a y n s h u s v , s e s p d v ë k a s e a , h ë , l e m e u m e p i u p m d l p i e z i z e e i m i t i t m j e d u i u i s a n u r i n ë r d k s ë t a n p n m a k g ë s s ë n g i e r g u r u i ë d e e r u j D m n m p o D n p r r o p g

t i n ë x n ë t e t a t a u t i S

e a t a h e o s l  m p e a ë t m r a h a e u s t j t s i l o i t ë a l j p a t f o a g l r e p p j ë ë o ë P t l l t

, e e m j ë t h k e s u s y r d e e d ë r y u n n t t n ë ë t e t n e i e m e h t v i r s o e v ç k u g j e r u e o T a l l k v

a t u h k s e r j u h a h t r d ë a t e i u j r g l a j e z f i j g t n z s e k p ë e e t T j e

e m ë t h a e s n ë j y t g r e d h t e e m o e k n r i v s j e n s j y ë t ë m t q i g e o u t a l l a e s h t z o s f h j f s a ë y s r e k p r o l l r y e u d a ë r T k n m k p k

e r o m i s ë m t a m e T

a t o l p a p e ë t i l a j F

s e u t n e i m t s u k g e r T a

ë s i l a j f e t ë r y t m y j G

r o j l s o ë n j ë e f l t i u j a a j p f t s ë e a u k e t y h z e r k ë s l r l e ë a h e P k d m

a k i t a m e T

e e r v o e k t i t s k a e t , i m a e e i r t m m g ) i r h i s e ë a s ë s v k u y t i x r e r a u e d v h t l n n r o i ë ë ë j S T t P n (

e e r v m ë e t h p s s k e y r ë e h t , t d d e r t e e ë r i n t m ë i p a r r t r h t u a a u a s i k e j r i u u u n s g v x y r l e o u ë ë e d f l d t s n m m ë ë ë o ë ë k e T t T k t T t

e e r v o e k t i t s k a e t , i m a e e i r t m m g i r h i ) s e ë a s ë v s u t i k x y r e r u a e d l n v r h t o ë i ë ë j n T t P n S

e e r v o e k t i t s k a e t , i m a e e i r t m m g ) i r h i s e ë a s ë s v k u y t i x r e r a u e d v h t l n n r o i ë ë ë j S T t P n (

. r N

1 5

2 5

3 5

4 5

25

Libër mësuesi për për tekstin “Gjuha shqipe shqipe 10” i r b i l

, e , m 0 r 1 ë t h s o a y e r t m p e d i s i n q z ë h a ë t m s l , g , e a i t a t a i r v l s h i e b e b i k j u j j l g e i - l o a T G d e l t

28

i r b i l

4 A ë t e l F

, e , m 0 r 1 ë t h s o a y e r t m p e d i s i n q z ë h a ë t m s l , g , e a i t a t a i r v l s h i e b e b i k j u j j l g e i - l o a T G d e l t

n 4 - ) i 3 ë ( m t i o r t p n ë a r u n p g e r z e r a ë m u p n n n e s e i b h ë h o d n s m o i n u ë p r k e i m ë z t l v i m n ë s i s o t ë k n ë r m a r s e l a ë x V h e n

l a u d i v i d n i m i s ë r e l V

n 4 - ) i 3 ë ( m t i o r t p n ë a r u n p g e r z e r a ë m u p n n n e s e i b h ë h o d n s m o i n u ë p r k e i m ë z t l v i m n ë s i s o t ë k n ë r m a r s e l a ë x V h e n

ë , , n u m ë i t p d h , t e e i f s h ç i s b f p ë ë k e n r u h a ë g s r n a o u ë B d p n


i , m ë j a m , i o r l d p i i , g u e r p e a i s i g u v d b ë r ë , g t ë / e t r l k n i l o i h ë e e r n p s n n s e a u a k e V B p p e m i

e t e n e v ë i t l m t i e e t a h j d i e ë r s j m y e ë t r ë t e h t n t m a d i , t e e e i n m r m k r h i i m a , m i ë d j e t k g k o i r i e m t s a o t a n m i t n o i e l t u f o u t r ë a u t s d n o u m s e e k m s n t e t i u o u h o e k S k l i d m t e P e

e s e e t e u j k i ë t m n , u e e m m m o a k h s r o t a y t r a o u f r a d t u n s e t i u h S ë t l i d

s e i d e m e a h u j G

I I I r e t ë ë i r p t i o r j m u u i t h m s o e e j r T n t

e h d i t e t i a c m i l l a b k u e P r

e e r v m ë e t h p s s k e y r ë e t h t d e , r d t n e e ë r i t m a r r ë i p r h t u a a t i u e a s r k i u j u u n s g v x y r l e t o u ë ë e d f l d s n m m ë ë ë o ë ë k e T t T k t T t

e i e e e e e e r r v i v v v v m m m ë ë e e e e e t t t t s h t h p p s ë s s s s s s k ë t k k k k e y e y ë ë r r e ë ë e t v e t h e t e t e t h t t t t t d d e e , r , r d , , , d r t n e e t n e e ë e e ë r i e e e e ë r i e t r ë t m r t m i t m i t m a r r ë a i i p i p P m r e t r h t v o r h t u a a r h t r h t r h t u a a t i i u e a s i u e a s i a a s i a s r k i r k r i i u j u j r k t u s u u y r u y r u y u i y u n s g v a x a x n s g v u a x l l x y r a r x r r r e e u h u e d r u e d o u ë ë t t l o u ë ë e d r e d f e d r l m l d l l f d s s o n k j a n n k n k n m m m m ë ë h n r ë ë o ë ë k h ë h ë ë ë o ë ë k e ë e T t s i g T ë t T k t T t T ë t s T ë t s T t T k t T t

5 6

6 6

7 6

m i r k h s e m ë n u P

8 6

m i r k h s e m ë n u P

9 6

e j t i r ë s r ë P

0 7

t ë k t i e a m j h i o s s ) r u ë ë t p j F e e : g r t t e m k j g e e r ë j a n o ë r u r d O P P n (

1 7

2 7


Qëllimet e lëndës së gjuhës shqipe Në përfundim të arsimit të mesëm, në lëndën e gjuhës shqipe, nxënësit: përforcojnë njohuritë dhe aftësitë e tyre për gjuhën dhe komunikimin; pasurojnë fjalorin e tyre, tojnë njohuri gramatikore, drejtshkrimore dhe të pikësimit, si dhe zbatojnë rregullat e gjuhës së folur dhe të shkruar; shkruajnë qartë, saktë e në mënyrë logjike dhe përshtatin gjuhën dhe stilin e tyre në varësi të qëllimit, kontekstit dhe audiencës; krijojnë marrëdhënie të qëndrueshme me leximin, nëpërmjet të cilit tojnë kënaqësi dhe informacion; përdorin diskutimin dhe ndërveprojnë me të tjerët, me qëllim që të komunikojnë, të mësojnë të shprehin qartë dhe të argumentojnë mendimet dhe idetë e tyre; zotërojnë “artin” e të folurit dhe të dëgjuarit, bëjnë prezantime formale dhe marrin pjesë në diskutime dhe në debate të ndryshme duke dhënë kontributin e tyre; përvetësojnë aftësitë e duhura për të analizuar, për të interpretuar, për të vlerësuar dhe për të prodhuar tekste për një larmi funksionesh; zbatojnë njohuritë dhe strategjitë e procesit të të lexuarit për t’u bërë lexues të pavarur, si dhe për të kuptuar dhe për të gjykuar tekste dhe materiale të llojeve të ndryshme; interpretojnë dhe vlerësojnë informacione të ndryshme për botën në përgjithësi. -

-

-

-

-

-

-

Për të realizuar lidhjen e kompetencave kyç me kompetencat e lëndës, mësuesi ndjek këta hapa: përzgjedh rezultatin/et e të nxënit për kompetencat kyç që synon të arrijë nxënësi në shkallën përkatëse; përcakton rezultatin e të nxënit të kompetencave kyç për vi tin mësimor duke zbërthyer rezultatet e të nxënit të kompetencave kyç për shkallë mësimore (janë përcaktuar në program); përzgjedh përmbajtjen/et mësimore, mjetet didaktike dhe metodologjinë e mësimdhënies, përmes të cilave realizon rezultatet e të nxënit; planikon mësimdhënien duke përfshirë periudhën kohore gjatë së cilës do të arrijë rezultatet e të nxënit brenda vitit mësimor; kryen analiza dhe vlerësime të ecurisë së nxënësve pas realizimit të orëve mësimore, detyrave e projekteve, për të verikuar arritjet e rezultateve të të nxënit për vit mësimor dhe për shkallë për lëndën e gjuhës shqipe. -

-

-

-

-

Kompetencat e lëndës Të folurit për të komunikuar dhe për të mësuar Të lexuarit e teksteve të ndryshme Të dëgjuarit e teksteve të ndryshme Të shkruarit për qëllime personale dhe funksionale funksionale -

Kompetenca e komunikimit dhe e të shprehurit (Shkalla V) Nxënësi komunikon në mënyrë efektive Nxënësi: - shprehet, përmes një forme komunikimi, për një temë të caktuar në një material (prezantim) prej 200 fjalësh dhe veçon çështjet kryesore të ngritura në atë material; - diskuton në grup, në mënyrë konstruktive, jo më shumë se 10 minuta, duke dhënë dhe duke marrë informacion për një temë të caktuar nga fushat e të nxënit ose nga jeta e përditshme; - lexon rrjedhshëm një tekst prej 35 paragrafësh, paragrafësh, u përgjigjet pyetjeve të shtruara për llojin e tekstit dhe stilet e të shkruarit, tregon qëllimin dhe lidhjen ndërmjet përmbajtjes së paragrafëve; - përdor drejt strukturën dhe rregullat e drejtshkrimit të gjuhës në kontekste dhe forma të ndryshme të shkrimit, si: ese, e-mail (postë elektronike), letër formale dhe joformale etj.; 29


- shkruan një tekst për një temë nga jeta e përditshme, me 3-5 paragrafë, duke respektuar strukturën, drejtshkrimin dhe elementet e tjera, pastaj e prezanton para të tjerëve me shqiptim të saktë; - shkruan një ese, jo më shumë se dy faqe, për vlerat estetike të pjesëve të caktuara artistike (poezi, prozë, pjesë muzikore, pjesë arti, vallëzim etj.), duke respektuar organizimin dhe hapat e shkrimit të një eseje;å - prezanton një projekt (artistik, humanitar, eksperimentues etj.) nga fusha të ndryshme mësimore, të hartuar individualisht dhe në grup, për një temë të caktuar, duke përdorur në mënyrë të efektshme teknologjinë e informacionit dhe teknologji të tjera; - përdor TIK-un në mënyrë të efektshme gjatë komunikimit dhe ndërveprimit me të tjerët në jetën e përditshme, duke përfshirë edhe të nxënit e informacioneve të reja dhe kryerjen e detyrave shkollore.

Kompetenca e të menduarit Nxënësi mendon në mënyrë krijuese Nxënësi: prezanton, në forma të ndryshme të të shprehurit, mënyrën e grumbullimit, të zgjedhjes dhe të klasikimit të informatave për fusha të ndryshme mësimore apo për një temë të caktuar, ofron argumente për zhvillimet aktuale lidhur me temën përkatëse (p.sh., temë nga shkenca, kultura, arti, sporti, shëndetësia, shoqëria, mjedisi etj.); krahason, të paktën, tri burime të ndryshme të informacionit për trajtimin e temës së njëjtë, argumenton saktësinë e rrethanat, gjen ngjashmëritë dhe dallimet, duke u bazuar në kriteret e përcaktuara më parë, dhe i prezanton gjetjet kryesore para të tjerëve në forma të ndryshme shprehëse, duke përdorur TIK-un; modelon zgjidhjen e një problemi të dhënë (në klasë apo jashtë saj) për një temë të caktuar nga një fushë mësimore, duke e zbërthyer në hapa të vegjël, dhe jep sqarimet e nevojshme për hapat e ndjekur në zgjidhjen e problemit, duke përdorur forma të ndryshme të të shprehurit; krijon një vepër artistike me pamje dy- dhe tredimensionale me mesazhe nga një fushë mësimore dhe shpjegon para nxënësve të tjerë hapat e ndjekur për krijimin e veprës; Kompetenca e të nxënit Nxënësi mëson për të nxënë Nxënësi: − demonstron shkathtësi funksionale në lexim dhe shkrim, në matematikë, në jetën e përditshme, në përmbushjen e kërkesave të ndryshme për kryerjen e një detyre apo aktiviteti dhe gjatë të nxënit të dijeve të reja në ndonjë fushë të caktuar mësimore; − shfrytëzon, në mënyrë efektive, përvojat paraprake gjatë zgjidhjes së situatave të ndryshme në jetën e përditshme apo gjatë kryerjes së ndonjë detyre ose aktiviteti në ndonjë fushë të caktuar mësimore; − përgatit me sukses një përmbledhje të dosjes personale (portofolit), me jo më pak se 900 fjalë, për vetëvlerësimin e përparimit të vet në një fushë mësimore të caktuar, veçon, në fund të përmbledhjes, disa çështje që vërtetojnë përparimin e vet dhe disa nevoja të domosdoshme për përmirësimin e përparimit të mëtejshëm; shfrytëzon, në mënyrë të pavarur dhe efektive, teknologjinë e informacionit dhe burime të tjera informacioni ,për të mbledhur materiale për zgjidhjen e një problemi apo detyre të caktuar, të cilat më pas i analizon, i klasikon dhe i paraqet para të tjerëve përmes TIK-ut dhe ndonjë forme tjetër të shprehjes; kërkon dhe shfrytëzon në mënyrën e duhur këshilla dhe informacione për kapërcimin e vështirësive në të nxënit në një fushë të caktuar dhe, më pas, prezanton rezultatet e arritura; -

-

30

Libër mësuesi për tekstin “Gjuha shqipe 10” -

-

paraqet idetë personale para të tjerëve për mënyrën e zhvillimit të një aktiviteti të caktuar, duke dhënë mendime të argumentuara argumentuara për rezultatet e pritshme (në formë skice, graku, vizatimi, shkrimi, vepre artistike etj.); shfrytëzon, në mënyrë të pavarur, udhëzimet e dhëna në ndonjë burim informacioni për të kryer një veprim, aktivitet, detyrë ose për të zgjidhur një problem që kërkohet prej tij, vlerëson vetë performancën dhe rezultatin e arritur, duke iu referuar qëllimeve llestare (p.sh., burime informacioni në libër, revistë, enciklopedi, internet, hartë, grak, skicë, partiturë muzikore, skenar etj.)

Kompetenca për jetën, sipërmarrjen dhe mjedisin Nxënësi kontribuon në mënyrë produktive Nxënësi: − harton një projekt me faza të mirëmenaxhuara (individualisht ose në grup) duke shkëmbyer, konsultuar dhe informuar të tjerët, si dhe duke identikuar dhe vlerësuar burimet njerëzore, materiale dhe monetare në përputhje me rezultatet e pritshme; − analizon gjendjen e mjedisit (në klasë, në shkollë, në komunitet apo më gjerë) dhe pasojat e ndotjes, propozon propozon alternativa për mbikëqyrje dhe menaxhim të drejtë të gjendjes së vlerësuar si më të rëndë dhe propozon zgjidhje konkrete; − merr pjesë në aktivitete të ndryshme në nivel klase , shkolle, bashkie dhe më gjerë (p.sh., konkurse mësimore, gara sportive, aktivitete kulturore, muzikore etj.), diskuton me të tjerët për rezultatet e arritura dhe për procesin e organizimit dhe jep argumente në forma të ndryshme shprehëse si të rritet pjesëmarrja në aktivitete dhe si të përmirësohet procesi i organizimit të tyre. Kompetenca personale Nxënësi bën jetë të shëndetshme Nxënësi: - analizon përparësitë dhe dobësitë personale, duke evidentuar masat përmes të cilave synon të mbështesë përparimin personal në përparësitë që ka dhe masat përmes të cilave synon të përmirësojë dobësitë personale; - merr pjesë aktive në lojëra, në gara sportive dhe në aktivitete të tjera kulturore dhe, në mënyrë konstruktive, menaxhon emocionet e veta; - ilustron, me shembuj para të tjerëve, modelet/praktikat modelet/praktikat e sjelljeve që reektojnë mënyrat e mbrojtjes dhe të kultivimit të kulturës së vet, vlerave, besimeve dhe kulturave të të tjerëve në mjedisin ku jeton dhe më gjerë. Kompetenca qytetare Nxënësi përkushtohet ndaj të mirës së përbashkët Nxënësi: - demonstron shembuj të pjesëmarrjes demokratike dhe drejton forma të ndryshme të diskutimit për pjesëmarrjen e qytetarëve në proceset e vendimmarrjes demokratike në nivele të ndryshme (p.sh., në familje, në shkollë dhe në komunitet, në nivel vendor dhe qendror), gjatë diskutimit tregon tolerancë dhe respekt për pyetjet dhe komentet e të tjerëve; - demonstron veprime të ndryshme që shprehin tolerancë, respekt dhe qëndrim të hapur ndaj dallimeve në komunitetin ku jeton (në klasë, në shkollë, në lagje dhe me gjerë) dhe i shpjegon ato në diskutime me të tjerët; - diskuton me të tjerët apo në një formë tjetër të të shprehurit paraqet interesin personal për çështje publike, shoqërore, historike, natyrore etj. dhe jep propozime për zgjidhjen e ndonjë problemi në komunitet e më gjerë në një fushë të caktuar. 31


Kompetenca digjitale Nxënësi përdor teknologjinë për të nxitur inovacionin Nxënësi: - përdor mjetet digjitale dhe mjediset informative, duke përfshirë komunikimet në distancë, për zhvillimin e njohurive; - përdor mjetet digjitale për të përpunuar, krijuar, realizuar dhe demonstruar tema mësimore nëpërmjet pamjeve të lmuara apo të animuara; - gjen, organizon, analizon, përpunon dhe përdor informacionin nga një shumëllojshmëri burimesh dhe mediesh; - zhvillon aftësitë krijuese, duke zbatuar njohuritë e marra në shkencën kompjuterike dhe mediet digjitale. Kompetenca: Të folurit për të komunikuar dhe për të mësuar Rezultatet e të nxënit për këtë kompetenc ë Nxënësi: - merr pjesë në diskutime për tema të ndryshme, mbështet ose kundërshton një pozicion të caktuar, merr në konsideratë qëllimin, audiencën dhe situatën në një diskutim, si dhe përmbledh përfundimet e një diskutimi; dallon karakteristikat e gjuhës së folur si një formë komunikimi, si dhe krahason përdorimet e kësaj gjuhe në shkollë dhe në komunitet; - realizon prezantime të ndryshme me gojë, përdor strategjitë e duhura për të përmbushur përmbushur qëllimin që ka dhe, për të tërhequr vëmendjen dhe interesin e audiencës, respekton kohën gjatë prezantimit; - përdor TIK-un për të realizuar prezantime të ndryshme, sidomos në situata formale. Vlerat dhe qëndrimet Nxënësi: - respekton rregullat e etikës gjatë të folurit, shmang fyerjet dhe paragjykimet, si dhe format e tjera të gjuhës denigruese; - merr pjesë në diskutime, duke dhënë kontributin e tij, si dhe respekton mendimin e të tjerëve; - kontrollon nervozizmin dhe demonstron seriozitet dhe sinqeritet gjatë të folurit; - respekton forcën e fjalës dhe pasurinë leksikore të gjuhës shqipe; - ndërmerr nisma dhe shpreh interesim për çështje të ndryshme; - përdor imagjinatën dhe kreativitetin për zgjidhjen e problemeve; problemeve; - përdor teknologjinë e informacionit dhe të komunikimit gjatë prezantimeve të ndryshme; - respekton parimet, vlerat, bindjet dhe kulturën e të tjerëve; - tregon vetëbesim, imagjinatë dhe shpirt krijues gjatë të folurit.

Kompetenca: Të dëgjuarit e teksteve të ndryshme Rezultatet e të nxënit për këtë kompetencë Nxënësi: - përdor strategjitë e të dëgjuarit dhe kupton tekste të llojeve të ndryshme; - bën identikimin e tipareve të formës e të përmbajtjes së teksteve; - zbulon kuptimin e fjalës, duke studiuar origjinën e saj, si dhe analizon dhe interpreton interpreton kuptimet e dyta dhe të gurshme që merr fjala brenda një konteksti; - përdor materiale udhëzuese dhe hulumton në leksikun e teksteve të ndryshme për të pasuruar fjalorin; 32


- analizon gjuhën e gurshme të tekstit; - identikon faktin dhe opinionin në tekste të ndryshme; - identikon mjetet që përdor folësi për ta bërë tërheqës ose të besueshëm të folurin e tij. Vlerat dhe qëndrimet Nxënësi: - tregon respekt, empati (ndjeshmëri) dhe interes ndaj folësit; - demonstron vullnet gjatë kryerjes së detyrave; - ndërmerr nisma dhe shpreh interes për çështje të ndryshme; - përdor imagjinatën dhe aftësitë krijuese për zgjidhjen e problemeve; problemeve; - respekton parimet, vlerat, bindjet dhe kulturën e të tjerëve.

Kompetenca: Të lexuarit e teksteve të ndryshme Rezultatet e të nxënit për këtë kompetencë Nxënësi: - përdor strategjitë e të lexuarit dhe bën identikimin e tipareve të formës e të përmbajtjes së teksteve; - përdor organizuesit grakë në funksion të procesit të të kuptuarit të tekstit, parafrazon dhe përmbledh tekstet e punuara; - kupton tekste të llojeve të ndryshme; - zbulon kuptimin e fjalës duke hulumtuar mbi origjinën e saj, analizon dhe interpreton kuptimet e dyta dhe të gurshme që merr fjala brenda një konteksti; - përdor materiale udhëzuese dhe gjurmon në leksikun e teksteve të ndryshme për të pasuruar fjalorin; - analizon tema të ndryshme, duke zbuluar gjuhën e gurshme të tekstit; - identikon faktin dhe opinionin në tekste të ndryshme; - realizon punë kërkimore, përzgjedh informacione informacione për qëllime të ndryshme, vlerëson informacionin e përzgjedhur nga të tjerët, përmbledh materiale të ndryshme dhe nxjerr përfundime.

Vlerat dhe qëndrimet Nxënësi: - është i motivuar për të lexuar për kënaqësi dhe informacion; - është i vëmendshëm vëmendshëm gjatë leximit; - shfaq empati (ndjeshmëri) gjatë leximit; - shfaq vetëbesim dhe vetëvlerësim; - demonstron vullnet gjatë kryerjes së detyrave; - respekton dhe pranon mendimin e të tjerëve; - respekton etikën gjatë komunikimit personal dhe në grup; - vlerëson kontributin e të tjerëve gjatë kryerjes së një detyre; - shfaq tolerancë dhe respekt për kulturën dhe për gjuhën e tjetrit.

33


Kompetenca: Të shkruarit për qëllime personale dhe funksionale funksionale Rezultatet e të nxënit për këtë kompetencë Nxënësi: - realizon hapat e përcaktuar dhe të domosdoshëm gjatë të shkruarit, përdor strategji të ndryshme për të planikuar shkrimin e tij, organizon në mënyrë logjike mendimet dhe idetë, si dhe redakton shkrimin duke përdorur edhe mendimet e të tjerëve; - shkruan qartë, me një stil vetjak dhe në mënyrë logjike, tekste për qëllime dhe për audienca të ndryshme; - shkruan tekste të llojeve të ndryshme për qëllime personale dhe funksionale, duke zbatuar kriteret e domosdoshme për secilin lloj (formë); - zbaton rregullat gramatikore, drejtshkrimore dhe të pikësimit në shkrimet e tij dhe në procesin e redaktimit; - përdor materiale të ndryshme burimore që e ndihmojnë gjatë procesit të shkrimit.

Vlerat dhe qëndrimet Nxënësi: - shfaq besim dhe vullnet gjatë procesit të të shkruarit; - demonstron imagjinatë dhe shpirt krijues gjatë të shkruarit; - shkruan në mënyrë të pavarur; - respekton gjuhën standarde dhe shmang fjalët e huaja gjatë të shkruarit (kur e kanë fjalën përgjegjëse në gjuhën shqipe); - vlerëson punët e të tjerëve; - bashkëpunon në grup për kryerjen e një detyre me shkrim. Kompetenca: Përvetësimi i rregullave gramatikore, drejtshkrimore dhe të pikësimit Rezultatet e të nxënit për këtë kompetencë Nxënësi: - ndërton dhe zhvillon njohuri të reja rreth gramatikës dhe leksikologjisë l eksikologjisë përmes studimit të funksionit dhe ndikimit të tyre në tekstet që lexon; - përdor njohuritë gramatikore dhe leksikore gjatë të folurit dhe të shkruarit për të arritur qëllime ose efekte të caktuara; - dallon disa ndryshime mes gjuhës së folur dhe gjuhës së shkruar, mes regjistrave formalë dhe joformalë, mes mes dialekteve dhe dhe gjuhës standarde; standarde; - zotëron rregullat e drejtshkrimit dhe të pikësimit në gjuhën shqipe; - shkruan saktë, pa gabime dhe argumenton mënyrën e të shkruarit, duke cituar rregullat drejtshkrimore; - përdor me saktësi terminologjinë gjuhësore gjuhësore në diskutime gjatë të folurit dhe kur shkruan.

Vlerat dhe qëndrimet Nxënësi: - vlerëson pasurinë leksikore të gjuhës shqipe; - respekton diversitetin gjuhësor mes njerëzve; - shfaq shpirt krijues në përdorimin e gjuhës; - shmang fjalët e huaja të panevojshme gjatë komunikimit; - vlerëson punët e të tjerëve; - bashkëpunon në grup për kryerjen e një detyre. 34


Fusha: Gjuhët dhe komunikimi

Lënda: Gjuhë shqipe

Tema mësimore: Gjuha shqipe dhe dëshmitë e para Kompetenca: Të folurit - të lexuarit

Rezultatet e të nxënit të kompetencave të fushës sipas temës mësimore: Nxënësi/ja: - zgjeron informacionin mbi gjuhën shqipe dhe emrin shqiptar; - identikon vendin e gjuhës shqipe në familjen e gjuhëve indoevropiane; - përcakton vlerën e dokumenteve të para, si dëshmi të shkrimit shqip; - heton për origjinën e emrit “shqiptar”; - diskuton mbi dy tezat në lidhje li dhje me emrin “shqiptar”;

Shkalla: V

Klasa: X

Situata e të nxënit: Situata të ndryshme të sjella nëpërmjet dëshmive të para të gjuhës shqipe dhe teksteve rreth saj Fjalë kyç: ● gjuhë shqipe ● emri shqiptar ● dokumentet e para ● origjinë ● tezë

Burimet: Lidhja me fushat e tjera ose me temat Teksti mësimor Gjuha shqipe 10, libri digjital, e-libri, burime ndërkurrikulare: të tjera nga jeta e përditshme dhe interneti, si tabela të Histori, Kulturë gjuhe ndryshme, foto, materiale, dëshmi të para të gjuhës shqipe, video. Metodologjia dhe veprimtaritë e nxënësve: Punë në grupe e çift, dikutim, lexim i drejtuar, pema e mendimit, hulumtim në internet për materialet e kërkuara.(Ora mund të zhvillohet dhe në formën e konkursit.) Organizimi i orës së mësimit Hapi I. Diskutim për njohuritë paraprake. Mësuesi/ja e nis mësimin me diskutimin mbi mënyrën e të shprehurit me anë të komunikimit verbal të atij joverbal. Hapi II. Pema e mendimit. Pjesa e dytë e orës së mësimit lidhet me punën hulumtuese të nxënësve rreth dokumenteve të para të shqipes. Mësuesi/ja shkruan në dërrasë grupin emëror Gjuha shqipe dhe shkruan gjithë përgjigjet e nxënësve rreth tij Nxënësit shoqërojnë përgjigjet edhe me materialet që kanë hulumtuar.

Fjalori i Arnold fon Hart vazhdim i ilirishtes

Formula e Pagëzimit

Gjuha shqipe “Meshari” i Gjon Buzukut

Hapi III. INSERT, prezantim i punës hulumtuese.

është dokumentuar vonë INSERT-i është një metodë me anë të së cilës nxënësit kontrollojnë sa të thella i kanë njohuritë e fituara. Ata lexojnë materialin dhe gjatë leximit vendosin shenja, që kanë një domethënie të caktuar, për informacionin që lexojnë. Shenja ”√” vendoset në atë rast kur lexuesi ndesh një informacion të njohur nga ana e tij. Shenja ”+” vendoset kur informacioni është i ri, ”-“ kur informacioni kundërshton ose është i ndryshëm nga ai që di, ”?” kur ndeshet me një informacion të paqartë.

35


Në fund nxënësit i përmbledhin të dhënat në tabelën e mëposhtme:

√

+

-

?

Hapi III. INSERT, prezantim i punës hulumtuese. Mësuesi/ja tërheq vëmendjen e nxënësve te njohuritë e prezantuara në tekst. Nxënësit lexojnë materialin materiali n në tekst dhe vendosin shenjat përkatë përkatëse. se. Pasi përfundojnë punën, plotësojnë tabelën në etore, kurse katër nxënës dalin në tabelë dhe plotësojnë secili nga një ndarje. Në fund bëhet verikimi i njohurive që kanë pasur nxënësit, ato që kanë tuar të reja dhe ato që gjatë punës i kanë rindërtuar. Njohuritë e tekstit pasurohen edhe me njohuritë e reja, që kanë sjellë nxënësit nga hulumtimi i tyre. Diskutim i lirë . Pas prezantimit, nxënësit duke identikuar faktet e nxjerra nga teksti, si dhe nga hulumtimet e nxënësve, vlerësojnë rëndësinë e këtyre dëshmive. Hapi IV. Di, Dua të di, Mësoj. Mësuesi/ja shkruan në tabelë nënçështjen e mësimi: Emri shqiptar. Ndahet tabela në tri pjesë. Në pjesën e parë shkruhet çdo informacion që kanë nxënësit për emrin shqiptar. Në këtë shtyllë shkruhen edhe materiale që mund të kenë sjellë nxënësit nga puna e tyre hulumtuese mbi emrin shqiptar dhe tezat e prejardhjes së tij. Në shtyllën e dytë shtrohen pyetjet që iu lindin nxënësve, si dhe dy çështjet kryesore që do të sqarohen në mësim. Në shtyllën e tretë paraqitet informacioni i ri, që lidhet me pyetjet e shtruara. Di

Lashtësia e popullit shqiptar Emri – shqiptar, albanes

Dua të di

Kur është përdorur për herë të parë emri albanes? Po shqiptar?

Shënim. Në këtë tabelë do të shkruhet i gjithë informacioni që sjellin nxënësit.

Cilat janë tezat për të shpjeguar emrin shqiptar?

Mësoj

Emri albanes ka qenë përdorur prej vendasve. Në shek.II nga Ptolemeu, albanoi – – Albanopolis në Shqipërinë e Mesme 1072 – kronikani bizantin – Arbanenses n– Arbanum. Në mesjetë Arbanum ishte Kruja. - Emri shqiptar lloi të përhapej në fund të shek. XVII Tezat: Gustav Majer: nga fjala latine excipere = kuptoj Lambertz: e shpjegon emrin nga shqiponja. Kjo lidhet edhe me simbolin e shqipes që është në amur që në kohën e Skënderbeut.

Tabela plotësohet me informacionin e ri që merr nxënësi. Për të mbajtur mend informacionin e ri mund të përdoret edhe një grak organizues: Tezat për përdorimin p ërdorimin e emrit shqiptar.

36


Albanoi (shek.II (shek.II e.r.) e.r.) Arbanenses (1166) (1166)

Albanopolis (shek.II) (shek.II) Arbana (fshat deri në ditët e sotme)

Albania

Albanenses (1271)

Arbanum (1204, (1204, 1250) 1250)

Kruja (në mesjetë) mesjetë)

Shqip Shqiptar

Majeri

Lambertzi

Vajgandi

Nga fjala latine excipere = kuptoj

i shqiptoi - kuptoi

nga emri i shqiponjës. Plutarku E gjejmë te Edit Durham amuri i Skënderbeut

Hapi V. Praktikë e pavarur. Nxënësit punojnë në grupe ushtrimet 1, 2, 3, 4, 5. Prezantimi i punës së tyre në klasë. Ushtrimi 1 Shekulli II i erës sonë – Albanoi 1166 - arbanenses 1204, 1250 – vendin Arbanum 1271 - albanenses, që u përdor deri në fund të shek. XVII.

Ushtrimi 2 1. vjen nga latinishtja dhe do të thotë kuptoj (G.Majer), (G.Vajgand) mbështet tezën: shqip = shqip, qartë, kuptueshëm 2. Sipas M. Lambertz prejardhja lidhet me shqiponjën, si: totem, kafshë që adhurohej nga vendasit, dhe, sipas tij, është shprehja e kombësisë.

Zgjidhje ushtrimesh Ushtrimi 3 a) Autori anonim – Këtu shqiptarët e lartpërmendur... b) Guiliem Adami – Sado që shqiptarët kanë një gjuhë... Ushtrimi 4 a) i gabuar g) i gabuar

b) i gabuar h) i gabuar

c) i vërtetë i) i gabuar

d) i vërtetë j) i gabuar

e) i gabuar k) i vërtetë

f) i gabuar l) i gabuar

Ushtrimi 5 a) Gjon Buzuku – Meshari b) Arnold fon Har – Fjalorthi c) Pal Ëngjëlli – Formula e pagëzimit e ritit latin (8 nëntor 1462) Detyrë shtëpie. Sillni në klasë fjalë, tekste të dialekteve të shqipes. Në fund të orës së mësimit bëhet vlerësimi vlerësim i i nxënësve pjesëmarrës. Mësuesi/ja vlerëson nxënës të niveleve të ndryshme për punën e bërë. Kujdes tregohet mbi punën e bërë në grup. Mësuesi/ja mund të vlerësojë aspekte të ndryshme të punës së nxënësve dhe mund të kërkojë nga nxënësit të vlerësojnë punën e shokëve.

37




Shkalla: V

Klasa: X

Tema mësimore: Gjuha shqipe dhe leksiku Kompetenca: Të folurit- të lexuarit

Situata e të nxënit: Nxënësit lexojnë tekste të shqipes të shek. XVI-XVII dhe asin rreth tyre

Rezultatet e të nxënit të kompetencave të fushës sipas temës mësimore: Nxënësi/ja: - zgjeron informacionin mbi njohuritë e marra për leksikun e shqipes; - përshkruan pasurinë e fondit leksikor të shqipes gjatë shekujve XVI-XVII; - diskuton për veçoritë e leksikut të shqipes; - argumenton mënyrat e pasurimit të leksikut të shqipes; - dallon variantin e shqipes standarde nga ai dialektor.

Fjalë kyç: gjuhë shqipe shqipe standarde dialekt leksik • • • •

Burimet: Teksti mësimor Gjuha shqipe 10, libri digjital, Lidhja me fushat e tjera ose me temat fjalorë, tekste të shqipes të shek. XVI-XVII ndërkurrikulare: Histori, Kulturë gjuhe Metodologjia dhe veprimtaritë e nxënësve: Diskutim, diskutim me pyetje, diskutim përmes shqyrtimit të përbashkët, Di, Dua të di, Mësoj , Punë e pavarur Organizimi i orës së mësimit Hapi I. Diskutim Kontrollohen e diskutohen detyrat e shtëpisë. Mblidhen disa etore të nxënësve të niveleve të ndryshme për t’u korrigjuar dhe për t’u vlerësuar me notë brenda orës së mësimit. Hapi II. Diskutim me pyetje Mësuesi/ja organizon mësimin me pyetje të ndryshme rreth mësimit paraprak, duke aktivizuar nxënësit në orën e mësimit, por njëkohësisht njëkohësisht duke drejtuar dhe diskutimin. Pyetje të mundshme janë: Cilat janë dokumentet e para të shqipes që njihni? Cilat janë tezat në lidhje me prejardhjen e emrit “shqiptar”? Çfarë dini për Mesharin e Gjon Buzukut? Ç’është leksiku? përbashkët Hapi III. Diskutim përmes shqyrtimit të përbashkët (Kjo metodë organizohet nën udhëheqjen dhe drejtimin e mësuesit/es dhe ka si qëllim nxitjen e nxënësve për të diskutuar për një përmbajtje të mësuar. Mësuesi/ja shkruan një pjesë ose skemë në dërrasën e zezë dhe nxënësit ftohen që të plotësojnë skemën. Qëllimi është angazhimi i nxënësve në diskutim.) Në dërrasën e zezë shkruhen fjalitë e mëposhtme: Si i zihetë drita diellit e hanësë përfundi ka ka me u pam. Burr’ i saj e kish në nazar ,/ Erdhi rasti që kish adet ,/ ,/ Ti, vëlla, bënu mukajet . Zot, u nukë kam nieri qi kur vëlizetë vë lizetë bëraka, të më lëshonjë mbrenda; por sā u vete, një tjetërë përpara muo hin E aj nieri vote e kallëzoi Xhudhivet Xhudhivet se Jezu e kish shëndoshunë . Andaj mirë tha poeta, Na të ligatë suta, qish tjetër jemi mbīse nji rrëmbim . S. Bernardi tha, A do o nieri ndë droet me kjanë i uzdaçim, druej uzdatīnë. Mësuesi/ja u kërkon nxënësve që të kthejnë fjalitë e dhëna në gjuhën letrare dhe të përcaktojnë burimin e fjalëve me shkronja të zeza. Nxënësit japin përgjigjet e tyre, duke u udhëhequr nga mësuesi, i cili shpjegon llimet e shqipes së shkruar deri në shek. XVII dhe mënyrat e formimit të fjalëve të reja (prejardhja, përbërja, përngjitja e kalket).

Hapi IV Di, Dua të di, Mësoj Shkruhet në dërrasë tema e mësimit “Gjuha shqipe dhe leksiku”. Tabela ndahet në tri pjesë dhe punohet në të. Mësuesi/ja orienton nxënësit që të shënojnë informacionet e njohura në pjesën e parë të tabelës. Në pjesën e dytë të saj vendosen informacionet që kërkojnë të dinë. Në pjesën e fundit të tabelës mësuesi/ja ndihmon në shpjegimin e njohurive që do të japë. 38


DI Leksiku është tërësia e fjalëve të një gjuhe.

DUA TË DI Si pasu pasuro rohe hett leks leksik iku? u?

Leksiku i fjalëve të vjetra ka huazime nga disa burime.

Cilat janë burimet e huazimeve të leksikut të autorëve të vjetër?

Ndër autorët e vjetër të shqipes përmendim Buzukun, Bogdanin, Budin, Bardhin, Matrëngën etj.

Pse leksiku i këtyre autorëve shfaqet i ndryshëm nga njëri tek tjetri?

MËSOJ - me me sh shtimin e ku kuptimeve të reja të të fjfjalëve; - me anë të fjalëformimit; - me anë të huazimit. Burimet janë: - nga greqishtja; - nga latinishtja; - nga sllavishtja; - nga turqishtja; - si dhe burime të tjera. Për shkak të burimit të huazimeve dhe përdorimit të leksikut nga fusha fusha të ndryshme.

Shënim. Mësuesi/ja mund të shpjegojë dhe ndarjen e leksikut në aktiv dhe pasiv, duke shpjeguar dhe mospërdorimin e disa fjalëve nga folësit. Hapi V. Punë e pavarur. Diskutim Në fazën e fundit mësuesi/ja përmbledh njohuritë e marra në këtë orë mësimi. Punohen ushtrimet e dhëna në libër, duke përdorur dhe shpjegimet e dhëna në Hapin III dhe IV. Përdoret metoda e diskutimit për dhënien e zgjidhjeve të sakta. Zgjidhje ushtrimesh Ushtrimi 1 Gjuhë e pasur dhe e pastër, me fjalë të pastra shqipe, pa elemente turke. Fjalët janë të zgjedhura nga gjuha e folur, por që me shumë mjeshtëri janë hedhur në të shkruar. Dialekti i takon gegërishtes. Sipas burimit dallojmë: - Fjalë të burimit indoevrop i ndoevropian ian - shtratë, ditë, sod etj. - Vërehen fjalë të formuara me përbërje, si: mbasandaj, gjëkafshë. - Me prejardhje - përgjegj, përkatëno. Ushtrimi 2 diell, qiell, dritë, pianetëtë, pianetëtë, yjtë, orë, udhë, hanësë – leksik nga fusha e astronomisë.

Mësuesi/ja jep detyrë shtëpie sht ëpie detyrën në faqen 12 dhe mund të përdorë si punë të diferencuar detyrën e mëposhtme: “Hulumtoni rreth gurës së Eqrem Çabejit dhe kontributit të tij në fushën e historisë së gjuhës shqipe”. Në fund të orës së mësimit bëhet vlerësimi i nxënësve pjesëmarrës pjesëmarrës dhe vlerësohet ora e mësimit.



Shkalla: V

Klasa: X

Tema mësimore: Zhvillime të gjuhësisë shqiptare Kompetenca: Të lexuarit

Situata e të nxënit: Lidhje ndërlëndore dhe leximi i materialeve historike e gjuhësore

Rezultatet e të nxënit të kompetencave të fushës sipas temës mësimore: Nxënësi/ja: - zhvillon njohuritë mbi alfabetin e gjuhës shqipe; - njeh gurat e kombit shqiptar që u morën me çështjen e alfabetit shqip; - analizon rolin e Kongresit të Manastirit; - analizon rolin e Kongresit të Drejtshkrimit të Gjuhës Shqipe; - argumenton gjendjen e shqipes standarde sot.

Fjalë kyç: gjuhë shqipe shqipe standarde alfabet dialekt leksik • • • • •

39


Burimet: Teksti mësimor Gjuha shqipe 10, libri digjital, “Drejtshkrimi i gjuhës shqipe”, “Fjalori i gjuhës së sotme shqipe”, materiale historike

Lidhja me fushat e tjera ose me temat ndërkurrikulare: Histori, Kulturë gjuhe

Metodologjia dhe veprimtaritë e nxënësve: Diskutim, stuhi mendimesh, lexim hap pas hapi, Diagrami i Venit, punë e pavarur dhe diskutim Organizimi i orës së mësimit Hapi I. Diskutim

Kontrollohen e diskutohen detyrat e shtëpisë. Mblidhen disa etore të nxënësve të niveleve të ndryshme për t’u korrigjuar dhe për t’u vlerësuar me notë brenda orës së mësimit. Mësuesi/ja diskuton me nxënësit nëpërmjet pyetje-përgjigjeve mbi leksikun e gjuhës shqipe gjatë shek. XVI-XVII, veçoritë e burimit të huazimeve dhe kontributit të autorëve të vjetër në këtë fushë. Hapi II. Stuhi mendimesh Mësuesi/ja shkruan në tabelë grupin emëror “alfabeti shqip” dhe përpiqet të marrë nga nxënësit sa më shumë informacion që ata dinë. 36 shkronja Alfabet i njësuar njësuar

Alfabeti shqip

Kongresi i Manastirit 1908

me bazë alfabetin latin

Gjergj Fishta kryetar i Kongresit

Hapi III. Lexim hap pas hapi Mësuesi/ja mund të përdorë si material shtesë shkrimin e Prof. dr. Xhevat Lloshit dhe Prof. dr. Emil Lafes “Shteti shqiptar dhe zhvillimi i gjuhës letrare shqipe”, duke u ndalur në këto pika kyç: - Rilindja Kombëtare i dha një vend qendror çështjes së gjuhës. - Në kuadër të formimit të shtetit shqiptar, lindi nevoja e formimit të një alfabeti të vetëm. - Në nëntor të vitit 1908, në Kongresin e Manastirit u vendos për alfabetin e gjuhës shqipe me bazë latine që kemi dhe sot. - Figura të shquara të Kongresit të Manastirit janë: Gjergj Fishta, Nikollë Kaçorri, Ndre Mjeda, Gjergj Qiriazi, Mithat Frashëri, Hilë Mosi, Mati Logoreci, Thoma Avrami, Avrami, Sotir Peci, Luigj Gurakuqi, Bajo Topulli Topulli etj. - Në 1918, Komisia Letrare në Shkodër vendosi që gjuha e njësuar të mbështetej në dialektin e Elbasanit, si urë lidhëse midis toskërishtes e gegërishtes. - Në vitin 1954 u hartua “Fjalor i gjuhës shqipe”. - Në vitin 1972 u mbajt Kongresi i Drejtshkrimit i Gjuhës Shqipe, në të cilin u njësua standardi i gjuhës letrare shqipe.

Hapi IV I V. Diagrami i Venit Më tej mësuesi/ja vijon punën nëpërmjet Diagramit të Venit. Nxënësit ndahen në dy grupe dhe u jepet të punojnë në dy tabela veçoritë dhe të përbashkëtat midis Kongresit të Manastirit dhe Kongresit të Drejtshkrimit.

40


Veçoritë

Veçoritë

Kongresi i Manastirit Qëllimi: krijimi i një alfabeti të njësuar. njësuar. Unikimi i alfabetit shqip me bazë latine. U mbajt më 1908. Përfaqësues Përfaqësues të Kongresit ishin gura të Rilindjes Kombëtare. Produkti: alfabeti që përdorim dhe sot.

Kongresi i Drejtshkrimit Qëllimi: krijimi i një gjuhe letrare të standardizuar. standardizuar. Përcaktimi i gjuhës standarde me bazë toskërishten letrare. U mbajt më 1972. Përfaqësues të Kongresit ishin gjuhëtarë, historianë nga vendi dhe rajoni. Produkti: gjuha standarde shqipe që përdorim sot.

Gjuha shqipe, si gjuhë e mëvetësishme. mëvetësishme. Krijimi i një gjuhe letrare të përbashkët. Gjuha si simbol i identitetit të kombit. Përpjekje me karakter patriotik dhe shkencor.

Hapi V. Punë e pavarur dhe diskutim Për përmbylljen e orës së mësimit punohen ushtrimet 1 dhe 2 në libër dhe diskutohet rreth tyre. Zgjidhje ushtrimesh Ushtrimi 1 - Angazhimi i rilindësve në periudhën e Rilindjes Kombëtare. - Organizimi i Kongresit të Manastirit. - Organizimi i Komisisë Letrare në Shkodër. - Angazhimi serioz i njerëzve më të shquar në fushën e gjuhësisë dhe letërsisë. - Organizimi i Kongresit të Drejtshkrimit, më 1972. Ushtrimi 2 Krijimi i një gjuhe letrare të përbashkët me rregulla gramatikore e drejtshkrimore të përcaktuara. Çështja e gjuhës ka shërbyer si një qëllim kombëtar, sepse vendosja e shqipes si gjuhë zyrtare ishte hapi i parë drejt pavarësisë dhe formimit të identitetit kombëtar, shenjë e simbolit të identitetit shqiptar.

Detyrë shtëpie Ushtrimi 3 në faqen 15. Mësuesi/ja sugjeron emrat e gjuhëtarëve se ku mund të hulumtojnë nxënësit, si A. Kostallari, K. Cipo, Xh. Lloshi, E. Lafe etj. Në fund të orës së mësimit bëhet vlerësimi i nxënësve pjesëmarrës pjesëmarrës dhe vlerësohet ora e mësimit.



Shkalla: V

Klasa: X

Tema mësimore: Zhvillimi dhe pasurimi i leksikut në shek. XIX-XX Kompetenca: Njohuri për leksikologjinë

Situata e të nxënit: Nxënësit lexojnë dhe dëgjojnë pjesë nga botimet në fushën e gjuhësisë

Rezultatet e të nxënit të kompetencave të fushës sipas temës mësimore: Nxënësi/ja: - dallon në një tekst fjalët e huaja dhe fjalët e pastra shqipe; - njeh rrugët që u përdorën për pasurimin e gjuhës; - përshkruan kontributin e rilindasve për pastrimin e gjuhës shqipe; - analizon mënyrën e formimit të fjalëve të reja nga rilindasit; - argumenton faktorët e hyrjes së fjalëve të huaja në gjuhën shqipe.

Fjalë kyç: gjuhë shqipe shqipe standarde leksik pasurim i leksikut pastrim i leksikut • • • • •

41


Burimet: Teksti mësimor Gjuha shqipe 10 , libri digjital, foto, sha të përgatitura, përgatitura, tabela

Lidhja me fushat e tjera ose me temat ndërkurrikulare: Histori, Kulturë gjuhe

Metodologjia dhe veprimtaritë e nxënësve: Diskutim, diskutim në çifte dhe në grup, Di, Dua të di, Mësoj , punë në grupe dhe diskutim, shkrim i lirë l irë Organizimi i orës së mësimit Hapi I. Diskutim Kontrollohen e diskutohen detyrat e shtëpisë. Shkruhen në tabelë titujt e botimeve të gjetura në fushën e gjuhësisë, veçanërisht për shqipen standarde. Mblidhen disa etore të nxënësve të niveleve të ndryshme për t’u korrigjuar dhe për t’u vlerësuar me notë brenda orës së mësimit. Nxitet diskutimi nëpërmjet pyetjeve të mëposhtme kontrolluese: - Ç’mund të thoni për angazhimin e rilindasve në fushën e gjuhësisë? - Ç’dini për qëllimin dhe përfundimet e Kongresit të Manastirit? - Cilat ishin disa nga vendimet e Komisisë Letrare të Shkodrës? - Pse pati rëndësi historike Kongresi i Drejtshkrimit i vitit 1972? Hapi II. Diskutimi në çifte dhe në grup Mësuesi/ja drejton vëmendjen e nxënësve te sha e parapërgatitur, e cila mund të punohet në dy mënyra: me anë të një tabele të vendosur në dërrasë, ose me sha të vogla të përgatitura për 3-4 nxënës. Ju paraqitet një citim i Aleksandër Xhuvanit në veprën Për pastërtinë e gjuhës shqipe , e vitit vitit 1956, 1956, duke prezantuar njëkohësisht dhe gurën e gjuhëtarit të shquar. “Duhet ditë se gjuha nuk asht gjasend, nji privilegj e nji palë njerzve, që për detyrë a për diletantizëm u bie puna të mirren me te, asht prona, malli i gjithë popullit, asht shenja e gjallë e kombësisë, asht vegla e çmueshme e jetës sonë të përdiçme, prandaj e kemi për detyrë detyr ë të gjithë ne, punëtorë, qytetarë e katundarë, nëpunës, artistë e intelektualë t’interesohemi t’interesohemi e të kujdesemi për pastrimin e lulëzimin e saj.” U kërkohet grupeve të nxjerrin mesazhin e këtij fragmenti dhe të argumetojnë rëndësinë e kujdesit ndaj gjuhës shqipe. Mësuesi/ja orienton dhe drejton diskutimet e nxënësve, me qëllim që të mos shkëputen nga tematika e kërkuar. Mendimet e tyre shkruhen në tabelë nga një përfaqësues i zgjedhur i çdo grupi nxënësish.

Hapi III. Di, Dua të di, Mësoj Shkruhet në dërrasë tema e mësimit “Zhvillimi dhe pasurimi i leksikut në shek. XIX-XX”. Tabela ndahet në tri pjesë dhe punohet në të. Nxënësit orientohen nga mësuesi/ja që të shënojnë informacionet e njohura në pjesën e parë të tabelës. Në pjesën e dytë të saj vendosin informacionet që kërkojnë të dinë. Në pjesën e fundit të tabelës mësuesi/ja ndihmon në shpjegimin e njohurive që do të japë. Di

Dua të di

- Përpjekjet për pasurimin dhe pastrimin e gjuhës shqipe.

- Mënyrat e përdorura për pasurimin dhe pastrimin e gjuhës shqipe. - Përdorimin e fjalëve nga fusha e terminologjisë.

- etore, udhëheqës, shkronjëtore presje, vetvetore etj.

- Faktorët që kanë ndikuar në zhvillimin e gjuhës shqipe dhe pasurimi i gjuhës shqipe me fjalë të huaja.

- ndryshimet ekonomike, politike, shoqërore e kulturore; - nevoja për plotësim të fondit leksikor të shqipes, për fushat ku nuk gjendej gjegjësja shqipe.

- Disa nga mënyrat e formimit të fjalëve të reja. Ndryshimet që ka pësuar gjuha shqipe në këta dy shekujt e fundit dhe ndikimi i huazimeve.

Mësoj - pastrimi nga fjalët e huaja; - krijimi i fjalëve të reja.

- Përpjekjet për pastrimin e gjuhës - Mënyrat e përdorura për - u ngrit kartoteka e leksikut të shqipes; shqipe. pastrimin e gjuhës shqipe. - u hartuan fjalorë të llojeve të ndryshme.

42


Hapi IV I V. Punë në grupe dhe diskutim Nxënësit punojnë në grupe ushtrimet 1, 2 dhe 3. Prezantimi i punës së tyre bëhet në klasë. Ushtrimi 1: pandeje, unjur, ç’mendonen, rrufea, liria, vate, doktor efendi etj. Ushtrimi 2: me përbërje, me prejardhje, emrat prejfoljorë prejfoljor ë me prapashtesën – je. Ushtrimi 3: ngjizur-shkrirë, bashkuar; rruall-u rruall-u lind; miliunë-milionë; çquarë-shquar; çquarë-shquar; mijë vjeçe-mijëvjeçare etj. Hapi V. Shkrim i lirë (10 min.) Mësuesi/ja përllogarit kohën paraprakisht, në mënyrë që 10 minutat e fundit t’i mbeten metodës “shkrim i lirë”. Jepet tema: “Njeriu nuku humbetë, po me të ndërruar gjuhënë, ndërron edhe kombin e bënet i një kombi tjatërë” dhe nxënësit lihen të punojnë për minutat e caktuara. Nëse koha del e pamjaftueshme, atëherë detyra mund t’iu jepet nxënësve si punë e diferencuar në shtëpi dhe mund të punohet edhe si ese. Zgjidhje ushtrimesh Ushtrimi 3 Fjalë që përdoren dhe sot Istorija, diell, yll, dheu, bimë, kafshë, gjithësia

Fjalë që nuk përdoren sot Rrënjën e farës (origjinë) I mbaruarë Koh’ e paditurë Koh’ e qënies së njeriut Drudhëz e drudhesë

Detyrë shtëpie Ushtrimi 4 në faqen 19. Në fund të orës së mësimit bëhet vlerësimi i nxënësve pjesëmarrës pjesëmarrës dhe vlerësohet ora e mësimit.



Shkalla: V

Klasa: X

Tema mësimore: Shtresimi i leksikut sipas burimit Kompetenca: Njohuri për leksikologjinë

Situata e të nxënit: Tekste informuese-paraqitëse, ku evidentohet evidentohet shtresimi i leksikut

Rezultatet e të nxënit të kompetencave të fushës sipas temës mësimore: Nxënësi/ja: - përforcon njohuritë rreth shtresëzimit të leksikut; - bën dallimin ndërmjet shtresës vetjake të leksikut dhe shtresës së huazuar; - analizon leksikun sipas burimeve të ndryshme; - kupton përdorimin e shkurtimeve shkurtimev e të fjalëve; - argumenton përshtatjen e fjalëve të huaja sipas sistemit fonetik e gramatikor të gjuhës shqipe.

Fjalë kyç: leksik aktiv leksik pasiv burim huazim • • • •

Burimet: Lidhja me fushat e tjera ose me Teksti mësimor Gjuha shqipe 10, libri digjital, foto, sha të përgatitura, temat ndërkurrikulare: tabela, artikull i shkëputur nga gazeta “Shekulli” me temë Antivlerat që Gjuhët e huaja shiten si vlera, datë 25.03.2015 Metodologjia dhe veprimtaritë e nxënësve: Diskutim, stuhi mendimesh, pema e mendjes, punë në grupe, organizuesi organizuesi grak, shkrim i lirë 43


Organizimi i orës së mësimit Hapi I. Diskutim Kontrollohen dhe diskutohen detyrat e shtëpisë. Organizohet ora e mësimit me pyetje nga mësimi paraardhës. Cilat ishin mënyrat e përdorura për pasurimin dhe pastrimin e gjuhës shqipe në periudhën e Rilindjes? Cilët janë faktorët që kanë ndikuar në zhvillimin e gjuhës shqipe dhe pasurimin e gjuhës shqipe me fjalë të huaja? Përmendni disa nga fjalorët e botuar në gjuhën shqipe dhe theksoni rëndësinë e tyre. -

-

-

Hapi II. Stuhi mendimesh Mësuesi/ja shkruan në tabelë titullin e mësimit “Shtresimi i leksikut sipas burimit” dhe drejton pyetjen: Ç’është leksiku? Me anë të një stuhie mendimesh, nxënësit shfaqin njohuritë e tyre rreth leksikut. -

aktiv shtresë vetjake

Leksiku

tërësia e fjalëve të një gjuhe shtresë e huazuar

pasiv

Hapi III. Pema e mendimit Mësuesi/ja Mësuesi/j a tërheq vëmendjen e nxënësve me tiparet e shtresës së huazuar të leksikut, të cilët plotësohen me anë të metodës “Pema e mendimit”. Puna zhvillohet në tabelë. Mësuesi/ja mund të nxisë diskutimin, duke dhënë shembuj konkretë të burimeve të ndryshme të huazimit të fjalëve dhe nxënësit përcaktojnë llojin e burimit të fjalës së huazuar. burimi sllav (gostit, gozhdë, oborr, padit ) burimi grek

Leksiku

burimi latin e roman (ok, prill ), ),

burimi turk penxhere, tepsi, ( penxhere, sahat, kafe)

printer, blog, roming burimi anglez( printer,

(lakër, pjepër, stolis, lad )

Hapi IV. Punë në grupe. Organizuesi grak Mësuesi/ja ka përgatitur më parë sha me copëza tekstesh të zgjedhura ose një tabelë, e cila vendoset në dërrasën e zezë. Mund të zgjidhet teksti i mëposhtëm, ose një tjetër që i përshtatet temës temës së mësimit. Në fakt, nga edukata shkollore dhe e familjes, thuhet se zotërojmë disa vlera unike uni ke si komb, si edhe principe e vlera personale si shqiptarë: tradita, mikpritja, lashtësia e historisë, besa apo fjala e dhënë, respekti, humanizmi, vizioni etj. Stereotipi i të parit të politikës, medies dhe veprimtarive ilegale, si trampolina drejt pasurimit të shpejtë, na i ka ka errur sytë aq sa po shohim me skepticizëm absolut rritjen në profesion dhe në karrierë me stade dhe sipas meritokracisë, në të gjitha aspektet. Të orientuar dhe të trullosur nga fama apo emri i një marke, “brand-i” apo identiteti të njohur personi, produkti apo shërbimi, jemi bërë viktima të PR dhe marketingut global. (Artikull i shkëputur nga gazeta “Shekulli” me temë Antivlerat që shiten si vlera, datë 25.03.2015) Nxënësit ndahen në grupe dhe u kërkohet të nënvizojnë fjalët e huaja dhe të gjejnë gjegjësen shqipe. Diskutohet rreth burimit të fjalëve të huaja dhe plotësohet organizuesi grak. Një pjesë e kohës i lihet li het dhe shpjegimit të shkurtesave dhe kuptimeve kuptimeve të tyre.

44


Fjalë të huazuara unike principe humanizmi stereotip ilegale skepticizëm trampolinë stade aspektet marka global

Përgjegjësja shqipe të vetme parime njerëzorja lloj, model e paligjshme mosbesim pikëmbështetje faza drejtimet lloji i përgjithshëm

Hapi V. Punë e pavarur dhe diskutim Punohet ushtrimi i dhënë në libër dhe diskutohet me nxënësit. Zgjidhje ushtrimesh Ushtrimi 1 1 abonohem - pajtohem abortoj - dështoj abuzoj - shpërdoroj adaptoj - përshtas afeksion - tërheqje ambient - mjedis aparencë - dukje aplikoj - provoj asistoj - ndihmoj, marr pjesë bord - pjesë, grup i veçantë civilizim - qytetërim destinim - paracaktim devijoj - shmang dominoj - sundoj eksperiencë - përvojë esencë - thelb ezauroj - përfundoj përfundoj

fondament fondament - thelbësor

gusto - shije impuls - nxitje indipendencë - pavarësi indeks - tregues iniciativë- nismë kapitull - kre konfrontoj - ballafaqoj koshiencë -ndërgjegje -ndërgjegje likuidoj - shlyej literaturë - tërësi veprash mentalitet - mendësi perfekt - i përsosur preferoj - parapëlqej parapëlqej promemorie - përkujtesë glosar - përmbledhje seleksionoj - zgjedh super - mbi diçka tjetër verikim - kontrollim

Ushtrimi 2 dhe dhe 3 NATO NATO - Organizata e Atlantikut Verior OKB - Kombet e Bashkuara CV - Curriculum Vitae (jetëshkrim) AMC - Albanian Mobile Comunication

Detyrë shtëpie Shpjegohet projekti i dhënë në libër, i cili mund t’iu kërkohet nxënësve edhe dy-tri orë mësimore më vonë, me qëllim që të përgatiten për të.

45


Udhëzime për projektin l igjit “Për mbrojtjen e konsumatorëve”. Tema: Zbatimi i ligjit Hapat e realizimit të projektit Mbledhja e materialit: mblidhen letrat shpjeguese të produkteve të ndryshme, të cilat do të shërbejnë për studimin e rastit. Studimi i materialeve të mbledhura, mbledhura, me qëllimin për të verikuar nëse letrat shpjeguese të produkteve janë në gjuhën gjuhën shqipe shqipe apo jo. Realizohet një përmbledhëse e rasteve të studiuara dhe të dhënat pasqyrohen në një tabelë, të cilat do të shrytëzohen për interpretim. -

-

-

Nxënësit zgjedhin një nga temat e projektit të dhëna në libër dhe punojnë sipas hapave të përcaktuar më lart. Në fund të orës së mësimit bëhet vlerësimi i nxënësve pjesëmarrës pjesëmarrës dhe vlerësohet ora e mësimit



Shkalla: V

Klasa: X

Tema mësimore: Shtresimi i leksikut sipas përdorimit Kompetenca: Njohuri për leksikologjinë

Situata e të nxënit: Fjali informuese-paraqitëse, informuese-paraqitëse, ku evidentohet evidentohet shtresëzimi i leksikut sipas përdorimit

Rezultatet e të nxënit të kompetencave të fushës sipas temës mësimore: Nxënësi/ja: - forcon njohuritë e marra rreth leksikut aktiv dhe leksikut pasiv; - njeh arkaizmat, neologjizmat, fjalët-terma, fjalët-terma, dialektalizmat dhe krahinorizmat; - dallon fjalët e vjetra nga kuptimet e vjetëruara; - argumenton ndryshimet e leksikut në rrjedhë të kohës.

Fjalë kyç: leksik dialekt zhvillim neologjizëm arkaizëm fjalor

Burimet: Teksti mësimor Gjuha shqipe 10, libri digjital, foto, sha të përgatitura, përgatitura, tabela të shkruara

Lidhja me fushat e tjera ose me temat ndërkurrikulare: Gjuhët e huaja

• • • • • •

Metodologjia dhe veprimtaritë e nxënësve: Diskutim, organizuesi grak, rrjeti i diskutimit, punë e pavarur dhe diskutim Organizimi i orës së mësimit Hapi I. Diskutim Kontrollohen dhe diskutohen detyrat e shtëpisë. Mësuesi/ja Mësues i/ja u drejton nxënësve pyetje nga mësimi paraardhës. - Ç’është leksiku? - Si shtresëzohet leksiku sipas burimit? - Cilat janë burimet e leksikut të huazuar? - Ilustroni me shembuj.

Hapi II. Organizuesi grak Pasi janë diskutuar burimet e leksikut të huazuar, huazuar, Mësuesi/ja vijon me shpjegimin e mësimit të ri duke rikujtuar ri kujtuar ndarjen e leksikut në leksik aktiv dhe pasiv me anë të metodës “Organizuesi grak”. Shkruhet tema e mësimit në tabelë dhe plotësohet organizuesi grak me informacionet e marra deri tani, si dhe me informacione të reja. 46


Leksiku (tërësia e fjalëve të një gjuhe )

Aktiv (fjalë që njihen e përdoren nga folësit në jetën e përditshme ) - neologjizmat (fjalë të reja) - termat (të zhvilluara sipas fushave) bankë, kredit, kompjuter, dikaster divorc, absorboj, target, suazë, agjent, kredi, subvencion etj.

Pasiv (arkaizma, historizma, krahinorizma etj. ) -arkaizma (fjalë të vjetruara) -historizmat (fjalë të vjetruara, që lidhen ngushtë me fatin e sendit a të konceptit që emërtojnë) - fjalët dialektore/krahinore, dialektore/krahinore, që përdoren në një dialekt a të folme të caktuar.

Hapi III. Rrjeti i diskutimit Për të përforcuar më tej njohuritë mbi leksikun, leksi kun, mund të përdoret metoda e rrjetit të diskutimit, duke vendosur në qendër një pyetje dhe nxënësit argumentojnë pro ose kundër . Për këtë mund të përdoret një tabelë e shkruar dhe nxënësit paraqesin argumentet e tyre përbri tabelës. Shtrohet pyetja: PO JO

A është gjuha në një zhvillim të pandërprerë?

Nxënësit shkruajnë argumentet e tyre pro dhe kundër, duke arritur në përfundimin se ndryshimet e theksuara në jetën shoqërore, kulturore, ekonomike dhe teknologjike të vendit, kanë bërë që gjuha të pësojë ndryshime në leksik, për t’iu përgjigjur kërkesave të kohës me fond të ri fjalësh. Të orientuar nga mësuesi/ja, nxënësit bëjnë dallimin e fjalëve të vjetra nga kuptimet e vjetra.

Hapi IV I V. Praktikë e pavarur dhe diskutim Punohen ushtrimet 1, 2 dhe 4 dhe diskutohet rreth tyre. Zgjidhje ushtrimesh Ushtrimi 1 Arkaizma heshtë sokak gravatë shkronjë hekur

Neologjizma topçi përditësoj dyrrotak ikanak mëmëvrasje

Huazime aksham jeniçer asfalia program

Ndërkombëtarizma celulë telefon motel aspirinë

Ushtrimi 2 ty lyn, ballokume, dajë (për xhaxha), ije, gjel, turrem etj. Ushtrimi 4 Teknike laptop plazma argon ksenon LCD polarizoj

Juridike gjykatë administrative apel kolegj civil proceduriale këshill

Mjekësore elektrolite metabolizëm abdomen arterie renale kava potasi

47


Punë e diferencuar Duke punuar me “Fjalorin e gjuhës shqipe”, gjeni fjalët që kanë pësuar vjetrim të kuptimit të tyre. Në fund të orës së mësimit bëhet vlerësimi i nxënësve pjesëmarrës pjesëmarrës dhe vlerësohet ora e mësimit.

Detyrë shtëpie Jepet si detyrë shtëpie Ushtrimi 3, me qëllim që nxënësit të kenë mundësi të punojnë me “Fjalorin e gjuhës shqipe”.



Shkalla: V

Klasa: X

Tema mësimore: Dialektet dhe shqipja standarde Kompetenca: Të folurit - të lexuarit

Situata e të nxënit: Tekste të shkruara në dialekte të ndryshme të gjuhës shqipe

Rezultatet e të nxënit të kompetencave të fushës sipas temës mësimore: Nxënësi/ja: - dallon në hartë zonën ku shtrihen dialektet dhe nëndialektet e shqipes; - krahason veçoritë e dialekteve dhe nëndialekteve të shqipes; - identikon shtrirjen dhe përdorimin e standardit të shqipes brenda dhe jashtë Shqipërisë; - shkruan fjalë e tekste dialektore në shqipen standarde.

Fjalë kyç: ● dialekt/ nëndialekt ● shqipe standarde ● veçori të dialekteve

Burimet: Teksti mësimor Gjuha shqipe 10 , libri digjital, e-libri, burime të tjera nga jeta e përditshme dhe interneti, si tabela të ndryshme, foto, materiale për dialektet e gjuhës shqipe

Lidhja me fushat e tjera ose me temat ndërkurrikulare: Letërsi

Metodologjia dhe veprimtaritë e nxënësve: Stuhi mendimesh, punë e pavarur, dikutim, lexim i drejtuar, pema e mendjes, organizues grak, punë në grupe, rrjeti i diskutimit, lexim hap pas hapi, punë në çift. Organizimi i orës së mësimit Hapi I. Stuhi mendimesh Mësuesi/ja shkruan në tabelë titullin e mësimit Dialektet e shqipes dhe drejton pyetjen: - Ç’janë dialektet ? Me anë të një stuhie mendimesh nxënësit shfaqin idetë dhe njohuritë e tyre rreth dialekteve. forma të foluri pjesë e gjuhës

toskërisht

Dialektet gegërisht

48

të folmet


Hapi II. Punë e pavarur Mësuesi/ja e drejton vëmendjen e nxënësve te harta e Shqipërisë dhe përcakton së bashku me ta zonat e shtrirjes së dialekteve. Pasi të kenë lexuar këtë pjesë të tekstit, nxënësit nxënësit kuzojnë në hartën e tekstit zonat ku shtrihen dy dialektet. Dialekti gegë: në të gjithë territorin e Shqipërisë që ndodhet në veri të lumit Shkumbin. Përdoret: nga shqiptarët e Maqedonisë në zonat: mes Strugës dhe Dibrës…, nga shqiptarët në Kosovë ... Dialekti toskë: në të gjithë territorin e Shqipërisë që ndodhet në jug të lumit Shkumbin. Përdoret: nga shqiptarët në Greqi, Çamëri, Ohër… Hapi III. Pema e mendimit, organizuesi grak Mësuesi/ja tërheq vëmendjen e nxënësve te dy hartat e tekstit. Nxënësit duke ndjekur ngjyrat dallojnë shtrirjen e të folmeve të gegërishtes e të toskërishtes. Ndërkohë në tabelë punohet organizuesi grak pema e mendimit.

të folmet kalimtare gegërishtja verilindore veriore gegërishtja veriperëndimore

toskërishtja

Dialektet

gegërishtja gegërishtja e Shqipërisë së Mesme

jugore

çamërishtja

labërishtja

gegërishtja qendrore

Në grak vendosen edhe karakteristikat dalluese për të folmet. Hapi IV. Punë në grupe, organizuesi grak. Mësuesi/ja ndan klasën në dy grupe të mëdha dhe u jep dy fragmentet e shkëputura nga “Véna shtatë vjeçe” e E. Koliqit dhe “Të mukëtit” e Lumo Skëndos. Nxënësit punojnë në heshtje rreth 5 minuta për të identikuar dialektet dhe karakteristikat e tyre përkatëse. Diskutohet rreth tyre mbështetur edhe në përvojat individuale të nxënësve. Zbulojnë veçoritë, fjalët dialektore dhe plotësojnë organizuesin grak. Dialekti gegë

Fjalor: nonse - ndonëse mandi - man-i zdritë - me ndriçu tue - duke t’epër - më të larta ndry - mbyll mbréndë brenda

vèna, denduna

dritoret çardakut kah, nonse urtija, ndije gjashtëdhetëvjet asnji, qi, nji zbèt, zdritë

Dialekti toskë perëndimnë, shtohetë, vdesën gjithënjë, zëmrë shuhetë, dritësë, bëhetë, të pikëlluarë, duanë t’errëtit tfaqetë

ak’, syt’, cip’, hyn’

malevet mejtohem, mi, lint bje qetim tue shikue, uturue, së kulluet, tue mos kujtue ahere ma t’epër çkëlqejnë, të çkëlqyerë hànë, àmbëlsisht, bànte, mà dhen, dhet hyj yj,yjvet me dalë, mos me ndry, me ikë gas, mbrèndë, mandi brënda

49


Dialekti toskë

Dialekti gegë

Mungojnë zanoret hundore: gjë, zë, lëmë, është â hundore është shndërruar në ë dhe n - r: bëra, vura, prura, huri Va: vaj, vatër, vajta E formon paskajoren: për të punuar grupet mb, nd, ng, ngj: mbush, mbaj, mbes, thumb, hunda, ngjyej, ngarkoj, ndryshoj, ngjala, ngjesh

zanoret hundore: hundore: gjâ, zâ, lâm, âsht zanorja hundore â: Bâna, vunâ, prunâ, hùni. grupi nistor vo: Voj, votër, vojta, paskajorja me punue Asimilimi Asimilimi i grupe grupeve ve mb, nd, ng, ngj: Mush, Mush, maj, mes, thum, huna, njyej, narkoj, nryshoj, njala, njesh

Rrjeti i diskutimit është një teknikë që ndërtohet mbi bazën e një pyetjeje të

Hapi V. Prjeti i diskutimit

hapur që pranon si përgjijgje pozitive, ashtu edhe negative. Kjo pyetje prek drejtpërdrejt thelbin e çështjes.

Lexohen disa prej detyrave të nxënësve dhe kalohet në rrjetin e diskutimit . Shtrohet pyetja:

Po

A ka ndryshime themelore ndërmjet dialekteve të shqipes?

Jo

Nxënësit sjellin argumente pro dhe kundër dhe në fund arrihet në përfundime që lidhen me ndryshimet në: leksik morfologji sintaksë fonetikë 







Hapi VI. Praktikë e pavarur dhe diskutim Punohen ushtrimet 1, 2, 4. Diskutohet rreth tyre. Zgjidhje ushtrimesh Ushtrimi 1 Gjuha standarde qumësht gjalpë këndes vrapoj i ëmbël vajzë djalë

Ushtrimi 3

50

Ushtrimi 2 Dialekti juaj

Dialekti tjetër

Gjuha standarde

t’amël t’lyn gjel turru i àmbël gocë/çikë çun

qumësht gjalpë kokosh vrapoj i ëmbël çupë/vajzë djalë

vëllanë e nënës motrën e nënës vëllanë e babait motrën e babait babanë e babait nënën e babait babanë e nënës nënën e nënës

Mirëmëngjes! Mirëdita! Mirëmbrëma! Ditën e mirë! Natën e mirë! Mirupafshim!

Nadja mirë Mramja mirë

Dialekti juaj dajë, ungj teze, motërmëmë axhë, ungj, xhaxha, mixhë hallë, motërtatë babë, gjysh, babagjysh Nëne, nânë, ije, mome, anè babë, gjysh Nëne, nànë, ije, mome, ané


Hapi VII. Lexim hap pas hapi, organizues grak Mësuesi/ja duke u mbështetur në njohuritë që kanë nxënësit plotëson skemën me karakteristikat kryesore të gjuhës standarde. varietet gjuhe në të cilin komunikojmë

gjuhë standarde

gjuhë zyrtare

formë e shkruar e një gjuhë me funksion të caktuar

norma dhe kodikimi proces i vazhdueshëm

Liston katër drejtimet kryesore të standardizimit: 1. Rigjallërimi i fjalëve dhe strukturave dialektore. 3. Krijimi i fjalëve me shmangie klase. Nxënësit ilustrojnë me shembuj.

2. Krijimi i fjalëve të përbëra. 4. Shqipërimi i fjalëve të huaja.

Hap VIII. Punë në çift Nxënësit punojnë Ushtrimin 4. Gjeni se në cilin dialekt janë shkruar tekstet. Ktheni në gjuhën standarde disa fjalë dhe shpjegoni çfarë dukuri gjuhësore ndodhin në dialektin përkatës. Shembuj përgjigjesh: a) Fragmenti i parë është shkruar në dialektin gegërisht. Fjalë dialektore të kthyera në gjuhën standarde: mret-mbret, nji-një, kte-këtë, myll-mbyll, mrena-brenda, ly-lyer, boj-bojë, shifte-shihte, gja - gjë, kishte pas ushqy - kishte pasur ushqyer, tul-tule, kishte pas vu-kishte pasur vënë, dadë - dado, bajte - bënte, masanaj - mbasandaj, goca - vajza, ktij - këtij, mërzitë - mërzitur, ene - edhe, dadës vet - dados së saj, kte të ngranme - këtë të ngrënë, bâj - bëj, të bij-të bie (të sjell), koc-kockë. b) Fragmenti i dytë është shkruar në dialektin toskërisht. Fjalë dialektore të kthyera në gjuhën standarde: çupa - vajza, urdhëri – urdhri, mirpo - mirëpo, shum’ i mërzitur - shumë i mërzitur, mërzitur, të vinte - të shkonte, i jati - i ati, mos u marzi – mos u mërzit, ushtar vete unë - ushtar shkoj unë, bij e babajt - bijë e babait.

Detyrë shtëpie. a) Gjeni nga letërsia artistike fragmente tekstesh të shkruara në dialektet e gjuhës shqipe. Identikoni veçoritë e tyre. Kthejini në gjuhën standarde. b) Sillni në klasë tekste të natyrave të ndryshme. Në fund të orës së mësimit bëhet vlerësimi i nxënësve pjesëmarrës pjesëmarrës dhe vlerësimi i orës. Diskutim i lirë . Pas prezantimit, nxënësit duke identikuar faktet e nxjerra nga teksti, si dhe nga hulumtimet e nxënësve, vlerësojnë rëndësinë e këtyre dëshmive. Shënim. Mësuesi/ja mund të shfrytëzojë si burim të teksteve që përmbajnë elemente dialektore edhe vepra të autorëve të tjerë, si Martin Camaj, Ali Asllani, Gjergj Fishta. Véna shtatë vjeçe , Ernest Koliqi (fragment i shkëputur nga përmbledhja me tregime Tregtar famujsh)

Dritoret e mëdhaja të çardakut ishin hapë kah oborri. Nonse asnji frymë ere s’lëvitte, degët e dènduna të mandit aty para dritoreve, qi drita e zbét e kandilave dilte me zdritë paksa, epshin tue i shikue si nji ndije freskie.Sipër gjethve mà t’epër , nji qiell pa hànë, por përplot me hyj.Qielli i Shkodrës qi aq àmbëlsisht priret mbi qytet ndër net maji bànte me uturue mendimet e Lecit. Ishte natë me dalë, mos me ndry aty mbréndë, me dalë e me thithë ajrin e natës së kulluet, me ikë nga ajo mërzi qi e ngërthente 51


aty pranë plakut, i cili predikonte papushue, tue mos kujtue aspak se maji ishte shum mà i fortë se urtija grumbullue prej tij në gjashtëdhetëvjet jete. Të mukëtit , Lumo Skëndo

Brënda në të errët shikoj nga nestra perëndimnë. Drita humbet, ca nga ca t’errëtit shtohetë, botën e mbulon një mjegull e zezë: n’atë kohë që tfaqetë nga perëndimi një ak’ e hollë majë malevet, pandeh njeriu se drita, dita po vdesën për gjithënjë. T’errëtit si tym i zi më hyn’ në shpirt dhe në zëmrë.

Mejtohem; pse lint dielli çdo mëngjes dhe pse shuhetë çdo natë! Them: pse pas dritësë na vjen kjo cip’ e zezë! Ca nga ca pushimi bëhetë më i thellë, çdo gjë bje më një qetim.

Ahere syt’ e yjvet çelen dhe shikojnë dhen e nxirë, të pikëlluarë. Them: pse shikojnë kështù këtà yj? a po duanë të hedhinë pak’ gas mi dhet të nxirë, mi njerëzit. Këta sy ngjajnë me syt’ e tu, o njeri. Po të tutë qeshin, qajnë, gëzohen, helmohen, çkëlqejnë, çkë lqejnë, dhe shuhenë. Ata sipër atje në qiell, ata janë gjithënjë të çkëlqyerë.



Shkalla: V

Tema mësimore: Komunikimi dhe llojet e tij Kompetenca: Të folurit - të dëgjuarit

Situata e të nxënit: Situata të ndryshme komunikimi nga jeta e përditshme

Rezultatet e të nxënit të kompetencave të fushës sipas temës mësimore: Nxënësi/ja: - zgjeron njohuritë rreth komunikimit; - identikon llojet e ndryshme të komunikimit; - dallon komunikimin verbal nga ai joverbal; - klasikon format e komunikimit verbal; - përshtat situata të ndryshme komunikimi me llojin e komunikimit. - aftësohet në përdorimin e dy llojeve të komunikimit: verbal e joverbal.

Fjalë kyç: ● komunikim ● lloje të komunkimit ● komunikim verbal ● komunikim joverbal ● gjuhë

Burimet: Teksti mësimor Gjuha shqipe 10 , libri digjital; foto, shkumësa me ngjyra, sha të përgatitura, tabela të shkruara.

Lidhja me fushat e tjera ose me temat ndërkurrikulare:

Metodologjia dhe veprimtaritë e nxënësve: Lojë në grupe, stuhi mendimesh, Diagrami i Venit, punë e pavarur. 52

Klasa: X


Hapi I. Lojë në grupe Kontrollohen dhe diskutohen detyrat e shtëpisë. Organizohet ora e mësimit me pyetje nga mësimi paraardhës. Mësuesi/ja mund të zhvillojë një lojë me nxënësit. Për 5 minuta komunikon me anë të gjesteve, zhurmave, vizatimeve ose gurave. Për të krijuar një komunikim të tillë me nxënësit, mësuesi/ja mësuesi/ja mund të ketë përgatitur më parë foto ose tabela të shkruara. Për shembull, me anë të gjesteve: ngrihu në këmbë, ulu, pusho, dëgjo, eja këtu, shkruaj etj. U kërkohet nxënësve që përgjigjet të jenë po me gjeste, vizatime, zhurma ose gura. Hapi II. Stuhi mendimesh Mësuesi/ja nis shpjegimin me një stuhi mendimesh, duke bërë dhe një lidhje të natyrshme me lojën e zhvilluar në hapin e parë. Drejtohet pyetja: Ç’është komunikimi? Gjatë lojës në grupe zgjidhet një nga situatat e komunikimit. U kërkohet nxënësve të japin mendime sesi realizohet komunikimi dhe kur mund të përdoren të dyja format e tij.

i folur

i shkruar

me shenja

verbal (gjuhësor)

me shprehi

Hapi III. Diagrami i Venit

joverbal (jogjuhësor)

Komunikimi

me fjalë

me mimikë

me vizatime

me gjeste

Diagrami i Venit është një teknikë që përdoret për krahasimin e dy ose më shumë

koncepteve, vetive, situatave, personazheve etj. Nga krahasimet dalin në dukje të përbashkëtat dhe dallimet ndërmjet atyre që krahasohen.

Mësuesi/ja përdor teknikën e Diagramit të Venit për të krahasuar dy llojet e komunikimit. Të dhënat shkruhen në tabelë dhe aktivizohen nxënësit që të japin përgjigje dhe t’i ilustrojnë me shembuj konkretë.

Verbal i folur; i shkruar; shprehës; shprehës; i hapur; ekonomik; universal.

Joverbal zhurma; shprehje të fytyrës; shenja; sinjale; vizatime; zëvendëson zëvendëson komunikimin verbal

Janë lloje komunikimi. Shërbejnë për një qëllim të caktuar. Mënyra shkëmbimi.

Hapi IV. Punë e pavarur dhe diskutim Punohen ushtrimet 1, 2. Diskutohet rreth tyre. Zgjidhje ushtrimesh Ushtrimi 1 Komunikimi pamor: fjalë të shkruara, shenja, simbole etj. Komunikim me anë të prekjes: gjeste. Komunikimi foni-akustik: sinjale, zhurma. 53


Komunikimi me anë të nuhatjes: shprehje shprehje të fytyrës. Komunikimi me anë të shijes: me fjalë, me mimikë. Ushtrimi 2 1. 2. 3. 4. 5. 6.

armëpushim (shenjë që tregon armëpushimin) stop (shenjë që i tregon drejtuesit të automjetit se nuk mund të ecë) mundësi hekurosjeje (shenjë që vendoset në etiketat e veshjeve) shenjë matematikore që tregon veprimin e mbledhjes ftohtë (gjest që tregon ndjesinë e njeriut) parkim (shenjë që tregon orarin e parkimit)

Detyrë shtëpie Jepet si detyrë shtëpie: “Sillni në klasë gura të ndryshme, ku të keni analizuar llojin e komunikimit.” Në fund të orës së mësimit bëhet vlerësimi i nxënësve pjesëmarrës pjesëmarrës dhe vlerësohet ora e mësimit.



Tema mësimore: Strategjitë e të folurit Kompetenca: Të folurit

Rezultatet e të nxënit të kompetencave të fushës sipas temës mësimore. Nxënësi/ja: - përkuzon ç’është të folurit; - përshkruan si është një “folës i mirë”; - shpjegon se cilat janë qëllimet e të folurit; - identikon tiparet e një folësi të mirë; - aftësohet në zhvillimin e komunikimit gojor. gojor.

Shkalla: V

Klasa: X

Situata e të nxënit: Diskutim rreth materialeve të ndryshme gurative, me të cilat interpretohen qëllimet dhe tiparet e të folurit. Fjalë kyç: të folurit folës i mirë qëllim tipare komunikim gojor • • • • •

Burimet: Teksti mësimor Gjuha shqipe 10 , libri digjital; Lidhja me fushat e tjera ose me temat shkumësa me ngjyra, sha të përgatitura, tabela të shkruara, ndërkurrikulare: mjet regjistrimi. Metodologjia dhe veprimtaritë e nxënësve: Stuhi mendimesh dhe diskutim, parashikim me terma paraprakë, rrjeti i diskutimit, punë në grupe, Mendo, Puno në dyshe, Shkëmbe me të tjerët. Organizimi i orës së mësimit Hapi I. Stuhi mendimesh dhe diskutim Kontrollohen dhe diskutohen detyrat e shtëpisë. Organizohet ora e mësimit me pyetje nga mësimi paraardhës. 54


Mësimi llon me një stuhi mendimesh, e cila do t’i ndihmojë nxënësit të shprehin idetë e tyre, pa u shqetësuar nëse ato janë të sakta apo të gabuara. Drejtohet pyetja: Ç’është të folurit? komunikim

shoqërizim

Të folurit

aftësi kulturë

informacion angazhim

Hapi II. Parashikim me terma paraprakë Për të nxitur më tej diskutimin në klasë, mësuesi/ja jep 4– 5 fjalë ose gura të shkëputura që lidhen me temën e mësimit dhe u kërkon nxënësve nxënësve të argumentojnë qëllimet qëllimet e të folurit. Informim, sugjerim, bindje, mbështetje, shprehi. Duke parë gurën dhe duke diskutuar mbi fjalët kyçe të dhëna, të orientuar nga mësuesi/ja, nxënësit renditin qëllimet e të folurit. Diskutohen së bashku.

Qëllimet e të folurit: për të informuar dikë; për të shprehur emocione; për të dhënë urdhra e udhëzime ose për të sugjeruar sjellje; për të shprehur e mbështetur pikëpamjet; për të bindur. -

-

-

Hapi III. Rrjeti i diskutimit Mësuesi/ja u kërkon nxënësve të shprehin argument pr o dhe kundër për për çështjen: “A është të folurit aftësi?” Tabela ndahet në dy pjesë dhe nxënësit shprehin argumentet e tyre. PO aftësi zotërim e lindur

A është është të folurit aftësi?

të asësh ndryshon nga të dish të asësh

JO e mësuar e kultivuar të asësh është të jesh i lexuar

Nëpërmjet diskutimit renditen dhe tiparet e një folësi të mirë: - Di të kontrollojë mirë emocionet në të folur. - Di të asë në “çastin e duhur”. - Kupton interesin e dëgjuesve. - Kuptohet nga ata që e dëgjojnë. - Përmbush qëllimin e të folurit.

Hapi IV. Punë në grupe dhe Mendo, Puno në dyshe, Shkëmbe me të tjerët Pjesa e fundit e mësimit mund të organizohet me metodën “ Mendo, Puno në dyshe, Shkëmbe me të tjerët ”, ”,

55


që përfaqëson teknikën e ndërthurjes të të menduarit, të folurit dhe të shkruarit. Kjo shërben për të realizuar debatin midis nxënësve. Jepet tema e debatit “Si ndihemi kur pyetemi në mësim?”. Fillimisht, u kërkohet nxënësve të mendojnë në mënyrë të pavarur dhe t’i shkruajnë mendimet e tyre në një tabelë ose etë formati, në bashkëpunim me shokun/shoqen e bankës. Më pas u kërkohet të shkëmbejnë mendimet e shkruara ndërmjet grupeve. Mësuesi/ja drejton punën e nxënësve duke i orientuar rreth udhëzimeve për realizimin e një debati.

Para debatit: përcaktohet koha sa do të zgjasë debati; caktohet një drejtues i debatit; përcaktohen përcaktohen rregullat e sjelljes gjatë të folurit në debat; regjistrohet debati. -

-

Gjatë debatit: respektohen normat e komunikimit; pritet radha për të folur; mbahen shënime. -

-

Pas debatit: nxirren përfundime rreth tematikës. Në fund të orës së mësimit bëhet vlerësimi i nxënësve pjesëmarrës pjesëmarrës dhe vlerësohet ora e mësimit.



Tema mësimore: Strategjitë e të dëgjuarit Kompetenca: Të dëgjuarit

Shkalla: V

Klasa: X

Situata e të nxënit: Situata të ndryshme komunikimi nga veprimtaria në klasë dhe nga jeta e përditshme, të cilat vënë në dukje qëllimin e të dëgjuarit

Rezultatet e të nxënit të kompetencave të fushës sipas temës mësimore: Nxënësi/ja: përshkruan ç’është të dëgjuarit; përshkruan si është një “dëgjues i mirë”; shpjegon se cilat janë qëllimet e të dëgjuarit; identikon tiparet e një dëgjuesi të mirë; aftësohet në zhvillimin e komunikimit gojor.

Fjalë kyç: ● strategji të të dëgjuarit ● teknika të të dëgjuarit ● dëgjuesi i mirë ● detaje nga një tekst dëgjon

Burimet: Teksti mësimor Gjuha shqipe 10 , shkumësa me ngjyra, sha të përgatitura, tabela të shkruara, mjet regjistrimi, foto.


-

Metodologjia dhe veprimtaritë e nxënësve: Stuhi mendimesh dhe diskutim, parashikim me terma paraprakë, diskutim në grup, punë e pavarur, punë në grupe. 56


Organizimi i orës së mësimit Hapi I. Stuhi mendimesh dhe diskutim Kontrollohen dhe diskutohen detyrat e shtëpisë. Organizohet ora e mësimit me pyetje nga mësimi paraardhës, duke diskutuar mbi aftësinë e të folurit, tiparet e folësit të mirë, qëllimet e të folurit etj. Mësimi llon me një stuhi mendimesh që do t’i ndihmojë nxënësit nxënësit të shprehin idetë e tyre në lidhje l idhje me aftësinë e të dëgjuarit. Drejtohet pyetja: Ç’është të dëgjuarit?

një formë komunikimi aftësi

vëmendje

Të dëgjuarit

proces mendor

informacion angazhim i shqisave

Hapi II. Parashikim me terma paraprakë Për të vijuar më tej në nxitjen e diskutimit në klasë, mësuesi/ja jep 4– 5 fjalë ose gura të shkëputura që lidhen me temën e mësimit dhe u kërkon nxënësve të argumentojnë qëllimet e të dëgjuarit. Shqisa, proces mendor, vëmendje, kuptim . Duke parë gurën, si dhe duke diskutuar mbi fjalët kyçe të dhëna, nxënësit të orientuar nga mësuesi/ja, rendisin qëllimet e të dëgjuarit. Diskutohet me nxënësit rreth pyetjeve: - Ç’vini re në gurë? pjesëmarrësve? - Si realizohet komunikimi ndërmjet liderit dhe pjesëmarrësve? - Si veprojnë pjesëmarrësit pjesëmarrës it për të kuptuar atë që et dëgjuesi? - A janë ata dëgjues të mirë?

Duke parë gurën si dhe duke diskutuar mbi fjalët kyçe të dhëna, të orientuar nga mësuesi/ja, nxënësit renditin qëllimet e të dëgjuarit. Diskutohen me nxënësit. Qëllimet e të dëgjuarit: - të qartësosh qëllimin e dëgjimit; - të përgatitesh për atë që do të dëgjosh; - të jesh i vëmendshëm për atë që dëgjon; - të jesh i vëmendshëm për të kuptuar; - të përvetësosh atë që dëgjon. Hapi III. Diskutim në grup Mësuesi/ja drejton nxënësit për të realizuar diskutimin me temë “Kur jemi dëgjues të mirë?”. Nëpërmjet diskutimit renditen dhe tiparet e një dëgjuesi të mirë dhe angazhohen të gjithë nxënësit të japin përgjigjet e tyre. Një dëgjues i mirë: - dëshiron të dëgjojë; - kushton vëmendje të madhe; - mban mend.

57


Hapi IV. Punë e pavarur Punohen ushtrimet e dhëna në libër. Nxënësit aktivizohen që të japin përgjigjet e tyre.

Zgjidhje ushtrimesh Ushtrimi 1 Teksti për t’u dëgjuar Qëllimi i të dëgjuarit Një leksion historie Informim Një kurs mbi përdorimin e kompjuterit Praktikim Një përrallë Argëtim Tregim për një udhëtim Kuriozitet Radiokronika Radiokronika e një ndeshjeje futbolli Emocion, informim Një konferencë mbi energjinë diellore Informacion Horoskopi Parashikim Një debat mbi SIDA-n Informim - pozicionim/ qëndrim Emisioni i lajmeve në radio, i orës 7:30 Informim Ushtrimi: 2 Emisioni Cili dëshiron ta dëgjojë Qëllimi i të dëgjuarit Nga njëra ndeshje në tjetrën Tifozët Të njohin rezultatet Pentagram fëmijëror Fëmijët Të argëtohen Një këngë për ty Dashamirës muzike Të argëtohet Renditja muzikore Të rinjtë Kurioziteti Realitet ekonomik Të inte intere resu suar arit it rret rreth h eko ekono nomi misë së Të anal analiz izoj ojnë në Teatri në mikrofon Artdashësit Të marrin emocion emocion Moti sot dhe nesër Pushuesit Të parashikojnë Lajmet Mosha e tretë Të informohet Mesazhe zemre Të dashuruarit Të përjetojnë ndjesi

Hapi V. Punë në grupe Mësuesi/ja lexon pjesën e dhënë në ushtrimin e faqes 38. Nxënësit plotësojnë vendet bosh me fjalën e përafërt. Puna zhvillohet me grupe prej 4–5 nxënësish. Në fund lexohen fjalët që kanë plotësuar nxënësit dhe mësuesja vëren se sa prej tyre janë plotësuar saktë, duke matur dhe vëmendjen e tyre të treguar gjatë dëgjimit të pjesës.

Zgjidhje ushtrimesh Ushtrimi 1 shenjtori, të tregoj, kishë. Tregimi, varëse, ajo. Varësja, gruas. vëllait. Të lajthitur, i pazoti, copëtojnë. Kësaj varëseje, këtë varëse. Egërsirave. Shtëpi. Godinë. Krijesa. Egërsirave. Babiloni, Egërsirave.

Detyrë shtëpie Së bashku me nxënësit e klasës, mësuesi/ja vendos për një nga ushtrimet e faqes 39 për t’i angazhuar nxënësit me detyrë shtëpie. Në fund të orës së mësimit bëhet vlerësimi i nxënësve pjesëmarrës dhe vlerësohet ora e mësimit. 58




Shkalla: V

Klasa: X

Tema mësimore: Strategjitë e të shkruarit Kompetenca: Të shkruarit

Situata e të nxënit: Shkrim i Shpejtë. Nxënësit përshkruajnë për 5 min. rrugën nga shtëpia në shkollë. Diskutojnë për shkrimet e tyre.

Rezultatet e të nxënit të kompetencave të fushës sipas temës mësimore. Nxënësi/ja: përshkruan ç’është të shkruarit; përshkruan si është një “shkrues i mirë”; shpjegon se cilat janë qëllimet e të shkruarit; identikon tiparet e një shkruesi të mirë; argumenton si mund të jesh një shkrues i mirë; përshkruan hapat e një shkrimi të mirë; aftësohet në realizimin e përmbledhjes përmbledhjes së një teksti.

Fjalë kyç: të shkruarit •

•

shkrues i mirë

•

përmbledhje

•

struktura e një shkrimi

-

Burimet: Teksti mësimor Gjuha shqipe 10 , libri digjital, Lidhja me fushat e tjera ose me temat shkumësa me ngjyra, sha të përgatitura, tabela të shkruara, ndërkurrikulare: tekste të shkëputura, foto. Metodologjia dhe veprimtaritë e nxënësve: Stuhi mendimesh dhe diskutim, parashikim me terma paraprakë, diskutim në grup, Di, Dua të di, Mësoj , punë e pavarur, punë në grupe. Organizimi i orës së mësimit Hapi I. Shkrim i shpejtë, diskutim Kontrollohen dhe diskutohen detyrat e shtëpisë. Organizohet ora e mësimit me pyetje nga mësimi paraardhës, duke diskutuar mbi aftësinë e të dëgjuarit, tiparet e dëgjuesit të mirë, qëllimet e të dëgjuarit etj. Shkrim i shpejtë. U kërkohet nxënësve të përshkruajnë për 5 min. rrugën nga shtëpia në shkollë. Diskutojnë për shkrimet e tyre. Duke nxjerrë vetë përfundime, nxënësit plotësojnë hartën hartën e mendimit rreth të shkruarit? një formë komunikimi aftësi e rëndësishme

aftësi përpunuese përpunuese

Të shkruarit

aftësi hartuese

informacion

aftësi korrigjuese korrigjue se

Hapi II. Parashikim me terma paraprakë, diskutim Mësuesi/ja drejton nxënësit për të kuptuar “Kur jemi shkrues të mirë?”. Për këtë jep 4–5 fjalë, si: qëllim, projektim, hartim, përpunim, korrigjim dhe u kërkon atyre të argumentojnë si mund të arrijnë të jenë shkrues të mirë. Në fund të diskutimit renditen tiparet e një shkruesi të mirë. Përfundimet shkruhen në tabelë. Një shkrues i mirë bëhesh nëse je i aftë:

59


përcaktosh mir ë q ëllimin e shkrimit, - të pë - t ë dish të projektosh tekstin (të përcaktosh çështjet që do të trajtosh, të hartosh pikat e planit të shkrimit); - të hartosh tekstin, duke zbë zb ërthyer çdo çështje çështje që ke përcaktuar; - të dish ta përpunosh tekstin e hartuar prej teje; - të dish ta kontrollosh, ta korrigjosh e ta përmirësosh tekstin. Hapi III. Di, Dua të di, Mësoj Shkruhet në dërrasë tema e mësimit “Strategjitë e të shkruarit”. Tabela ndahet në tri pjesë dhe punohet në të. Nxënësit orientohen nga mësuesi/ja dhe shënojnë informacionet e njohura në pjesën e parë të tabelës. Në pjesën e dytë të saj, vendosin informacionet që kërkojnë të dinë. Në pjesën e fundit të tabelës mësuesi/ ja ndihmon në në shpjegimin e njohurive që do të japë. Di Faza e parë e të shkruarit është projektimi .

Dua të di Çfarë është e domosdoshme në këtë fazë?

Faza e dytë e të shkruarit është përpunimi i tekstit .

Çfarë është e domosdoshme në këtë fazë?

Faza e tretë e të shkruarit është Çfarë është e domosdoshme në përpunimi përfundimtar i tekstit . këtë fazë?

Mësoj - të strukturohet përmbajtja; - të jenë të qarta çështjet bazë; - të njihet vlera dhe rëndësia e informacioneve; - të përdoret regjistri gjuhësor më i përshtatshëm; përshtatshëm; Struktura e një teksti parashikon hyrjen, zhvillimin dhe përfundimin. - përcakton gjatësinë e tekstit; - lexon tekstin e shkruar dhe bën vlerësimin e përgjithshëm përgjithshëm të tij; - përpunon tekstin: plotëson, heq e shton fjalë e fjali që të dalë sa më mirë kuptimi i çdo çështjeje të trajtuar. - bën korrigjimin drejtshkrimor.

Hapi IV I V. Punë individuale Mësuesi/ja orienton nxënësit të bëjnë një përmbledhje të një teksti. U kërkohet nxënësve të punojnë mbi një tekst të dhënë. Udhëzohen: - të evidentojnë informacionet informacionet kryesore; - të heqin elementet e tepërta, që kryesisht janë: mbiemrat; foljet kur janë përsëritur ose kur fjalia mund të ketë kuptim dhe pa folje; -

shpjegimet, shembujt, thëniet etj.

Hapi V. Punë e pavarur Mësuesi/ja jep për të punuar ushtrimet në libër. Gjatë kësaj fazë mësuesi/ja nxit te nxënësit diskutimin dhe të menduarin kritik.

60


Zgjidhje ushtrimesh: Ushtrimi 1 a) Në raftin e dollapit të vjetër ishin vendosur vazo që kishin karamele, biskota nga ato që kishte bërë gjyshja, çokollata, bonbone. b) Në raft ishin vendosur vazo me karamele, biskota, çokollata, bonbone. c) Në raft kishte ëmbëlsira.

b) “Himni i amurit të Kosovës e ka tekstin, por për shkak të limiteve të vendosura nga Ahtisari, komisioni përzgjedhës e hoqi tekstin”, shkruan një gazetë. Tashmë kjo i takon së kaluarës. Ka ardhur koha që qytetarët e Kosovës të mësojnë edhe tekstin, që i kushtohet dashurisë për mëmëdheun. Kjo gazetë, në prag të 17 shkurtit, e boton të plotë tekstin e himnit. c) Sopranoja Ermonela Jaho ka mahnitur publikun francez në Festivalin Festivali n e Muzikës Klasike. Klasik e. Jaho interpretoi nga opera e Gaetano Donizetit. Pas festivalit, vetë Ermonela ka shkruar në prolin e saj se muzika na frymëzon gjithmonë të gjithëve. Përveç interpretimit fantastik, ra në sy dhe kryqëzimi i duarve të Jahos si një shqiponjë e vërtetë. Një analogji e mrekullueshme edhe me atmosferën në Francë, ku kombëtarja shqiptare debutoi në Euro 2016. Ushtrimi 2 Ai nuk shpreson për ndonjë falje të krijesave të gjalla. Ai vete me shpresën se në Ditën e Gjykimit, Zoti do ta marrë parasysh lutjen e tij e do ta falë. Ai mendon se duke bërë publike dosjen e R.G-së, nuk po shpërdoron shpërdoron të fshehtat e tij, nuk vjen në kundërshtim me kurrfarë porosie hyjnore. Do të vijë në kundërshtim me krijesat e gjalla dhe nuk shpresonte shpresonte në ndonjë falje. Atij i duhej të zbriste në tokë, tre vjet më parë. R.G. u kthye tek ai në mes të prillit. Ai e nuhati shqetësimin e tij. Kur hapi derën dhe u shfaq ai, donte t’i thoshte: “Djalosh ta mbyllim. Duhej të gjente një zgjidhje tjetër dhe ai do të ndihmonte.” Ai nuk i tha asgjë. Ndoshta nga pamja e tij e trishtuar. Ndoshta me buzëqeshjen e tij të hidhur, donte t’i tregonte se ia kishte lexuar mendimet e iu lut të mos shqetësohej, se nuk do rrinte gjatë. Ai tha se për të do të ishte torturë. Ushtrimi 3 TOB-i ka vënë në skenë operën “Skënderbeu” nga Antonio Vivaldi, e kompozuar për Gjergj Kastriotin. Ngjarjet zhvillohen në Krujë, ndërsa qyteti është i rrethuar nga trupat turke. Osmanët kapin rob Donikën, ndërsa Skënderbeu rrëmben vajzën e Sulltan Muratit. Skënderbeu e çliron vetë Donikën dhe artistët

mendojnë se Vivaldi ka dhënë me këtë opera triumn e burrërisë shqiptare. Biografët e Vivaldit tregojnë se ishte një shqiptar që shpëtoi veprat e tij. Giacomo Durazzo shpëtoi nga zhdukja veprat e Vivaldit, pa e ditur se midis tyre ishte dhe opera për Skënderbeun. Ai i dorëzoi në bibliotekën e Torinos veprat e Vivaldit. Vite më vonë, u zbulua dhe opera “Skënderbeu”.

pjesëmarrës dhe vlerësohet Vlerësimi i nxënësve. Në fund të orës së mësimit bëhet vlerësimi i nxënësve pjesëmarrës ora e mësimit.

Detyrë shtëpie Së bashku me nxënësit, mësuesi/ja vendos t’u japë si detyrë shtëpie Ushtrimin 4, faqe 45.

61




Shkalla: V

Tema mësimore: Parafraza Kompetenca: Të shkruarit

Situata e të nxënit:

Rezultatet e të nxënit të kompetencave të fushës sipas temës mësimore. Nxënësi/ja: di ç’është parafraza; zbërthen kuptimin e një teksti; shpjegon përmbajtjen e një poezie; aftësohet në kryerjen e parafrazës.

Fjalë kyç: parafrazë përmbledhje tekst prozë poezi

Klasa: X

• • • • •

Burimet: Teksti mësimor Gjuha shqipe 10 , libri digjital, Lidhja me fushat e tjera ose me temat shkumësa me ngjyra, sha të përgatitura, tabela të shkruara, ndërkurrikulare: tekste të shkëputura. Metodologjia dhe veprimtaritë e nxënësve: Diskutim, përmbledhje e strukturuar, stuhi mendimesh, diskutim në grup, punë e pavarur, punë në grupe. Organizimi i orës së mësimit Hapi I. Diskutim Kontrollohen dhe diskutohen detyrat e shtëpisë. Nxënësit/et shpjegojnë si e kanë realizuar përmbledhjen e detyrës së shtëpisë. Mësuesi/ja shtron para nxënësve pyetjet: - A mund të riformuloni ju me fjalë të tjera një tekst? - Si mund të kthehet një poezi në prozë? - Për se shërben parafraza? Shkruhet në tabelë harta e mendimit. për të kuptuar e zbërthyer më mirë kuptimin e tekstit

për të shpjeguar a zbërthyer tekste me shkallë të lartë vështirësie

Parafraza për të shpjeguar shpjeguar me fjalë të tjera përmbajtjen a idetë e poezisë

për t’i rishkruar me një gjuhë më të drejtpërdrejtë drejtpërdrejtë

Nxënësit në bashkëpunim me mësuesin/en formulojnë përkuzimin e parafrazës. Parafraza është riformulimi me alë të tjera i një teks (letrar ose joletrar), ose kthimi i një poezie në prozë.

Hapi II. Përmbledhje e strukturuar, Diskutim Mësuesi/ja në bashkëpunim me nxënësit rendit në tabelë mënyrën sesi shkruhet parafraza.

62


P

Ndahet teksti në paragrafë ose në njësi sintaksore (në fjali), në bazë të shenjave të pikësimit.

A

Fjalitë e tekstit riorganizohen riorganizohen në rend të drejtë.

R A

Struktura në vargje transformohet në prozë.

F

Fjalë dhe shprehje të vështira zëvendësohen me sinonimet e tyre.

R

Ruhet guracioni letrar.

A

Ligjërata e drejtë zëvendësohet me ligjëratën e zhdrejtë.

Z

Nuk shtohen komente për tekstin.

Përfshihen dhe shprehjet që mungojnë (eliptike).

A Hapi III. Punë me shkrim në grup Për të realizuar parafrazën, klasa ndahet në grupe dhe u jepet nxënësve të parafrazojnë një poezi dhe një prozë, duke u kërkuar të dallojnë përmbledhjen nga parafraza. Mësuesi/ja paraqet në tabelë pjesë nga legjenda e Gjergj Elez Alisë, ose shkruan në tabakë letre tekste të formave të ndryshme, me shkrim të dukshëm me ngjyra. Mësuesi/ja mund të përdorë çdo pjesë tjetër që i duket e përshtatshme për këtë orë mësimi. Përfaqësuesi Përfaqësuesi i çdo grupi lexon krijimin. Klasa diskuton dhe vlerëson punën e bërë. Hapi IV. IV. Punë e pavarur, punë në grupe Jepet për t’u punuar në klasë ushtrimi në faqen 47. - teksti lexohet disa herë; - zëvendësohen termat e vështirë; - bëhen ndryshime në strukturën sintaksore. Jepet për detyrë shtëpie: Ushtrimi 1, faqe 48. Në fund të orës së mësimit bëhet vlerësimi i nxënësve pjesëmarrës pjesëmarrës dhe vlerësohet ora e mësimit.



Shkalla: V

Klasa: X

Tema mësimore: Skeda e një libri Kompetenca: Të shkruarit

Situata e të nxënit: Diskutim për përdorimin e skedave

Rezultatet e të nxënit të kompetencave të fushës sipas temës mësimore. Nxënësi/ja: përforcon njohuritë për për skedën e një libri; përshkruan fazat sesi hartohet një skedë libri; njeh procedurën e hartimit të një skede lmi; aftësohet në redaktimin dhe korrigjimin e një teksti.

Fjalë kyç: - skedë - skedë e librit - informacion - i shpejtë - praktik - bibliotekë

Burimet: Teksti mësimor Gjuha shqipe 10 , libri digjital, shkumësa me Lidhja me fushat e tjera ose me ngjyra, sha të përgatitura, tabela të shkruara, tekste të shkëputura. temat ndërkurrikulare: Metodologjia dhe veprimtaritë e nxënësve: Diskutim, përmbledhje e strukturuar, stuhi mendimesh, Diagrami i Venit, pema e mendimit, organizuesi grak, punë e pavarur. 63


Organizimi i orës së mësimit: Hapi I. Diskutim Kontrollohet Kontrollohet dhe diskutohet për përshtatjen letrare të Baladës së Murrimit, duke u ndalur në ndryshimet që kanë bërë nxënësit për parafrazimin e saj. Hapi II. Stuhi mendimesh Mësuesi/ja shkruan në tabelë fjalën skedë dhe nxënësit thonë mendimet e tyre, të cilat shkruhen në tabelë. tekst skematik

funksional në bibliotekë

përmbledhje informacionesh

Skeda e një libri

jep informacion informacion të shpejtë shpejtë

jep karakteristikat e librit

është praktike

Hapi III. Përmbledhje e strukturuar Mësuesi/ja analizon me nxënësit mënyrën sesi hartohet skeda e një libri. Mësuesi/ja drejton dhe orienton nxënësit për përgjigjet e tyre. Për të hartuar një skedë libri duhet të mbahen parasysh këto kërkesa: S K E D A

Zgjedhja e elementeve në lidhje me titullin, si: Gjetja e informacioneve të nevojshme. Zgjedhja e informacionit kryesor. Organizimi i informacionit sipas një rrjedhe logjike. Kujdesi për paraqitjen grake.

Për të realizuar praktikisht hartimin e skedës, mësuesi/ja shkruan me shkumësa me ngjyra në tabelë skedën e një lmi.

Hapi IV. IV. Mësuesi/ja ndan klasën në dy grupe dhe kërkon të hartojnë sipas dëshirës përkatësisht: Grupi I - Skedën e një libri Grupi II - Skedën e një lmi Titulli Titulli Vendi dhe viti i prodhimit Autori Lloji Botuesi Kohëzgjatja Viti i botimit Skenaristi Nr.f Shtëpia lmike/producenti Redaktori Regjisori ISBN-ja Interpretuesit Fabula Fabula Hapi V. Diagrami i Venit, punë e pavarur Nëpërmjet metodës së Diagramit Diagrami t të Venit, Venit, mësuesi/ja mësuesi/ ja organizon në punë të pavarur nxënësit, që të nxjerrin nxjerri n të përbashkëtat përbashkëtat dhe të veçantat midis skedës së një libri li bri dhe skedës së një lmi. Skeda e librit

nr. i faqeve redaktori gjendet në bibliotekë

kohëzgjatja regjisori gjendet në arkiva

Tekst skematik titulli autor/skenaristi viti i botimit, viti i prodhimit botuesi/producenti Paraqitje grake fabula

64

Skeda e lmit


Hapi V. Punë e pavarur Jepen për të punuar në mënyrë të pavarur ushtrimet 1, 2 në f. 50. Nëse nuk përfundohen në klasë, jepen detyrë për në shtëpi. Në fund të orës së mësimit bëhet vlerësimi i nxënësve pjesëmarrës pjesëmarrës dhe vlerësohet ora e mësimit.



Tema mësimore: Strategjitë e të shkruarit – Si korrigjohet një tekst? Kompetenca: Të shkruarit

Shkalla: V

Klasa: X

Situata e të nxënit: Situata të ndryshme komunikimi nga veprimtaria në klasë dhe nga jeta e përditshme që vënë në dukje qëllimin e të shkruarit

Rezultatet e të nxënit të kompetencave të fushës sipas temës mësimore: Nxënësi/ja: - njeh teknikat për korrigjimin dhe redaktimin e një teksti; - korrigjon dhe redakton tekste të ndryshme.

Fjalë kyç ● korrigjim ● redaktim ● teknika të korrigjimit dhe redaktimit

Burimet: Teksti mësimor Gjuha shqipe 10, libri digjital, e-libri, tekste të llojeve ndryshme për të bërë korrigjime dhe redaktime etj.


Metodologjia dhe veprimtaritë e nxënësve: Bashkëbisedim, diskutim, praktikë e drejtuar, praktikë e pavarur. Organizimi i orës së mësimit Hapi I. Diskutim, praktikë e drejtuar U kërkohet nxënësve të zgjedhin një përmbledhje të një parafraze nga detyrat e realizuara dhe ta lexojnë me kujdes, duke korrigjuar për ta përmirësuar. Mësuesi/ja Mësuesi/ja vëzhgon, vëzhgon, kontrollon kontrollon punën punën e nxënësve nxënësve dhe dëgjon dëgjon opinionet opinionet e tyre. Nxënësit Nxënë sit duhet të ndjek n djekin in këtë radhë pune, të vëzhgojnë nëse teksti është i rregullt për nga: Përmbajtja Plotësia Origjinaliteti Ekasiteti i hyrjes dhe përfundimit Rregulli dhe koherenca

Forma Koherenca stilistike Drejtshkrimi Pikësimi Leksiku dhe kuptimet Morfologjia Sintaksa Paraqitja grake

Mësuesi/ja udhëzon nxënësit të mbështeten në informacionin e dhënë në libër rreth korrektimit dhe redaktimit të tekstit. Nxënësit u demonstrojnë shokëve pjesë të tekstit ku kanë redaktuar e korrigjuar duke argumentuar ndërhyrjen e bërë.

65


Hapi II. Praktikë e pavarur Mësuesi/ja e ndan klasën në grupe dhe u jep për të redaktuar e korrigjuar tekstet e ushtrimit 1 (a, b, c). Të tria grupet organizojnë punën e tyre duke u ndarë në dy grupe përkatëse, njëri merret me përmbajtjen dhe tjetri me formën. Pasi bëhen korrigjimet, të dyja grupet shkëmbejnë punët dhe grupet punojnë përsëri mbi to duke vënë në dukje edhe mangësitë e secilit grup. Pasi ndajnë të njëjtat opinione, paraqesin punën e tyre para klasës duke treguar hapat konkretë që ndoqën për redaktimin dhe korrigjimin korrigjimi n e tekstit. Zgjidhje ushtrimesh Ushtrimi 1 Për korrigjimin e këtij ushtrimi do të ndalet në dy aspekte: a. te përmbajtja e fragmentit, që lidhet me plotësinë, koherencën dhe lidhjen logjike të fjalive, të cilat në këtë fragment mungojnë. b. në korrigjimin e gabimeve drejtshkrimore, të cilat janë si më poshtë. plotësia dhe koherenca, të cilat kanë të bëjnë me informacionet e nevojshme, Në përmbajtje është rishikuar plotësia konceptet e qarta e të papërsëritura me renditjen e koncepteve në mënyrë të rregullt në lidhje me argumentin dhe me lidhjen logjike e kuptimore të tekstit. Kështu, fjalitë e mëposhtme nuk kanë lidhje logjike me pjesën tjetër të tekstit. Disa nga elementet që mund të korrigjohen janë: Ndërsa Japonia përgatitet t’i bjerë Indisë dhe Australisë. G jyq. Përmbarim. Lajmëroj lexuesit se shkaku që numri i kaluar i gazetës doli i dobët dhe me gabime, ishte se kam q enë sëmurë nga stomaku. Na kanë ardhur një numër ankesash nga ...për Qani Kekezin. Sistemi pedagogjik i zotit Kekezi ësht ë me të vërtet ë i habitshëm... herën herën e fundit mac(e)ja mac(e)ja ... Zo njusha vajza e pronarit të Fabrikës së Lëkur ëve, ... Adresa e mamive të qytetit. Çmimi i bukës. Lajmërime ... Teksti ka gabime që i përkasin formës, kryesisht të karakterit drejtshkrimor, si:  Mospërdorimi i shkronjës së madhe te disa emra të përveçëm ose në llim të fjalisë. Mospërdorimi i zanores -ë në trup dhe në fund të fjalës: ësht-është, lajmrime – lajmërime,  Mospërdorimi t’ – të, lëkurve – lëkurëve  Përdorimi i - ë në vend të - e te fjalët kur e-ja ndiqet nga bashkëtingëlloret n, m, nj, p.sh., qënë-qenë.  Përdorimi i gabuar i zanores -e -e te emrat e gj. femërore, që në trajtën e pashquar, rasa emërore mbarojnë me - e, të cilat në trajtën e shquar nuk e ruajnë - e, p.sh., lule – lulja, mace – macja, anije – anija etj. Mospërdorimi i apostrot ti – t’i.  Mospërdorimi  Mospërdorimi i saktë i shenjave të pikësimit, si: Gjatë mësimit të anatomisë , ky njeri ther mace në sytë e nxënësve, duke tmerruar kalamajtë e shkretë.

66




Tema mësimore: Drejtshkrimi i shkronjës së madhe Kompetenca: Drejtshkrim

Shkalla: V

Klasa: X

Situata e të nxënit: Tekste të llojeve të ndryshme ku jepet përdorimi i shkronjës së madhe Fjalë kyç: drejtshkrim shkronjë e madhe përdorim rregulla

Rezultatet e të nxënit të kompetencave të fushës sipas temës mësimore: Nxënësi/ja: - forcon njohuritë mbi drejtshkrimin; - di emrat dhe emërtimet që shkruhen me shkronjë të madhe; - dallon përdorimin e shkronjës së madhe tek emrat e përgjithshëm gjeograkë dhe emërtimet gjeograke; - aftësohet në drejtshkrimin drejtshkri min e shkronjës së madhe. Burimet: Lidhja me fushat e tjera ose me temat Teksti mësimor mës imor Gjuha shqipe 10, libri digjital, sha të përgatitura, ndërkurrikulare: tabela të shkruara, tekste të llojeve të ndryshme Metodologjia dhe veprimtaritë e nxënësve: Diskutim, diskutim në grup, përmbledhje e strukturuar, stuhi mendimesh, praktikë e drejtuar, punë e pavarur • • • •

Organizimi i orës së mësimit Hapi I. Diskutim Kontrollohen dhe diskutohen diskutohen detyrat e shtëpisë. Mësuesi/ja organizon mësimin me pyetje nga mësimi i kaluar, kaluar, për të nxitur diskutimin në klasë.

Hapi II. Diskutim në grup. Përmbledhje e strukturuar. Stuhi mendimesh Mësuesi/ja paraqet në tabelë, ose të shkruara në tabakë të mëdhenj me shkrim të dukshëm e me ngjyra, tekste të formave dhe natyrave të ndryshme. Shtrohen çështjet: Cilat janë rregullat drejtshkrimore për përdorimin e shkronjës së madhe? Përgjigjet e nxënësve mund të jenë përkuzime rregullash, fjalë, fjali ose shembuj modelesh. Mësuesi/ja shkruan tematikën në tabelë dhe pyet: Cilat fjalë shkruhen me shkronjë të madhe? Organizon idetë e nxënësve nëpërmjet stuhisë së mendimeve. -

-

emërtimet e funksioneve zyrtare emrat e përveçëm emërtimet e planetëve

emërtimet gjeograke

Shkronja e madhe

emërtimet e periudhave

emrat e anëve të horizontit emërtimet e festave kombëtare e ndërkombëtare

emërtimet zyrtare të institucioneve titujt e librave shkurtimet e emrave

Hapi III. Praktikë e drejtuar Mësuesi/ja tërheq vëmendjen e nxënësve, duke i vënë përpara një tekst në të cilin nxënësit duhet të vënë re përdorimin e shkronjës së madhe. Fletorja e përkohshme që botohej në Londër prej Faik bej Konicës, ish e njohur në Elbasan. Këtu po zhvillohej një përpjekje për t’u shkëputur nga kisha greke. Një prift shqiptar kish vajtur në Romë dhe kish

67


kërkuar leje për ngritjen e një kishe unite në Elbasan. Ky ish djalë i një njeriu të pasur, i cili, mbasi mori pëlqimin e Romës, u kthye ta ndërtonte vetë kishën, duke blerë për këtë këtë qëllim dhe një copë tokë ...

(Shkronja e madhe është përdorur në emra qytetesh, emra njerëzish.) Mësuesi/ja analizon me nxënësit rastet e përdorimit të shkronjës së madhe. Hapi IV I V. Punë e pavarur Punohen në mënyrë të pavarur ushtrimet 1, 2, 3, 4 dhe 6. Nxënësit mund të diskutojnë me njëri-tjetrin idetë e tyre. Zgjidhje ushtrimesh Ushtrimi 1 historia e mbretëreshës Teuta emri i tij nuk ishte Lumo Skëndo, por Mithat Frashëri Mitrush Kuteli ishte pseudonimi i autorit të magjepsur nga pikturat e Van Gogut Jeronim de Rada, arbëreshi që i parapriu Rilindjes Kombëtare mezi e gjetën ciceronin e Muzeut nga përkthimi i At Shtjefën Gjeçovit Shjao Kuifen është një studiuese e gjuhës shqipe nga Kina -

Ushtrimi 2 drejtuesi i temës është Profesor Doktor E. L. dekreti i Presidentit të Republikës deklarata e Kryetarit të Kuvendit falë ministrit të Arsimit dhe Sportit me Kryetarin e Këshillit të Ministrave sipas Kryetarit të Akademisë së Shkencave pranë Rektorit të Universitetit të Tiranës -

Ushtrimi 3 Ky mal shtrihet në skajin jugperëndimor jugperëndimor të bllokut malor me të njëjtin emër, emër, midis luginës së sipërme të përroit të Erenikut në juglindje, luginës së Loçanit në verilindje dhe Lumbardhit të Deçanit në veriperëndim. Pikënisja e tri rrjedhjeve ujore nga mali i Gjerovicës lidhet me lartësinë kulmore të tij në 2656 m, në trajtë piramidale dhe me tri cirqet akullnajore komplekse, të cilat përbëjnë edhe pellgjet ujëmbledhëse të këtyre rrjedhjeve ujore. Trajta Trajta përgjithësisht bllokore e malit të Gjerovicës lidhet jo vetëm me tektonikën bllokore të re dhe atë të sotme, por edhe me karakterin masiv të shkëmbinjve magmatikë që e ndërtojnë. Tri kreshtat kulmore të këtij mali, të cilat i japin atij trajtën e spikatur piramidore, bashkohen në një pikë të vetme, duke formuar majën tepër të mprehtë të Gjerovicës. Ato ulen nga lartësia në drejtim të verilindjes, juglindjes dhe jugperëndimit jugperëndimit mbi luginat e sipërme të lartpërmendura, lartpërmendura, por duke ruajtur lartësinë 18002000 m dhe trajtën e mprehtë të tyre. Ushtrimi 4 fondi digjital i Bibliotekës Kombëtare malet e Shqipërisë së Veriut punime për zgjerimin e rrugës së Elbasanit Ministria e Punëve të Jashtme Teatri i Operës dhe i Baletit Ambasadori i Bashkimit Bashkimit Europian Europian Përgjegjësi i Departamentit të Gjuhësisë takim me ministrin e Kulturës intervista e Rektorit të Universitetit të Tiranës profesorët e Universitetit Politeknik -

Ushtrimi 6 kaluam nga lindja e Tiranës, nga mali i Dajtit kjo është një kënga e Kris de Burgut ne jemi në Gadishullin e Ballkanit Gjirokastra ndodhet në Shqipërinë Jugore -

-

-

Detyrë shtëpie Ushtrimi 5 në faqen 57. Në fund të orës së mësimit bëhet vlerësimi i nxënësve pjesëmarrës pjesëmarrës dhe vlerësohet ora e mësimit. 68




Shkalla: V

Klasa: X

Tema mësimore: Teksti Kompetenca: Të lexuarit

Situata e të nxënit: Situata të ndryshme komunikuese nga veprimtaria në klasë dhe nga jeta e përditshme të cilat na njohin me tekstin dhe karakteristika të tij, tekste të llojeve të ndryshme.

Rezultatet e të nxënit të kompetencave të fushës sipas temës mësimore. Nxënësi/ja: - përkuzon se ç’është teksti; - identikon tekstin; - dallon karakteristikat e tekstit; - heton mangësitë e një teksti të paplotë plotësuar; - përdor elementet e ndërtimit të tekstit në të shkruar; - përshtat situatat me përdorimin e llojeve të teksteve;

Fjalë kyç ● tekst ● karakteristika të tekstit ● paragraf ● plan leksikor ● plan gramatikor ● koherent ● homogjen

Burimet: Teksti mësimor Gjuha shqipe 10 , libri digjital; Lidhja me fushat e tjera ose me temat teksti mësimor, e-libri, tekste të llojeve të ndryshme. ndërkurrikulare: Metodologjia dhe veprimtaritë e nxënësve: Diskutim, Diskutim , përmbledhje e strukturuar, praktikë e drejtuar, praktikë e pavarur, punë në grupe, punë e pavarur, shkrim i lirë, parashikim me terma paraprakë. paraprakë.

Materialet mësimore Dy brirë dhie kish në krye Emblem’ e vjetër e çuditshme Sikur ta dinte që mes brinjve Dy perandorë do godiste (I. Kadare, “Portreti i Skënderbeut”) “Po ia hëngre pulën tjetrit, lidhe tënden t ënden te magjja.” “Ua! Paska Paska rënë borë!” E dashur nënë ! Këtë kartolinë po ta shkruaj nga Moska. Së bashku me mallin për ty, po ty, po përjetoj edhe dëshirën për vizituar ato vënde, të kem kohë, të të dërgoj disa foto. ku ti ku ti ke jetuar dikur. Shpresoj të Me dashuri e mall nga larg Blerina!

Pjesët e nënvizuara janë tregues të elementeve gramatikore dhe leksikore të tekstit. Ndriçimi i dobët në klasa dhe mungesa e ndërgjegjësimit për të kryer një vizitë të syve ka bërë që jo pak prej nxënësve të shkollave 9-vjeçare të kenë probleme me shikimin. Të dhënat e Institutit të Shëndetit Publik dëshmojnë këtë fenomen. Sipas studimit të kryer nga specialistët rreth 21 % e fëmijëve nga 6-14 vjeç kanë çrregullime pamore.

Dhe mbasi fola për shkrimtarët, do t’ju them një gjë: kam vënë re se librat e lutjeve fetare, ndërsa kanë lutje për çdo shkollë e zanat, s’kanë ndonjë lutje të veçantë për shkrimtarët. Unë nuk jam shumë fetar, por ndonjëherë më hipën zjarri për një besim të shkurtër. Jam në një gjëndje të tillë dhe kam gatuar një lutje të shkurtër të cilën ju kërkoj leje të këndoj. (Faik Konica, “Lutja e shkrimtarit”)

69


Organizimi i orës së mësimit Hapi I. Diskutim, përmbledhje e strukturuar Mësuesi/ja paraqet në tabelë, të shkruara në tabakë të mëdhenj me shkrim të dukshëm e me ngjyra, tekste të formave dhe natyrave të ndryshme. Shtron çështjen: - Çfarë është shkruar në tabakët e vendosura në tabelë? Përgjigjet e nxënësve mund të jenë: fjalë, fjali, tekste, fragmente teksti, grup fjalish etj. Mësuesi/ja nënvizon fjalën tekst dhe pyet: - Ç’është teksti ? Mbledh idetë e nxënësve me anë të stuhisë së mendimeve . njësi komunikimi

njësi gjuhësore bazë

Teksti bashkësi fjalësh

grup fjalësh

Mësuesi/ja shënon përkuzimin në tabelë: Teksti është njësia bazë e aktivitetit tonë gjuhësor, që i përgjigjet një qëllimi komunikues. Ai mund të ndërtohet nga një fjalë e vetme a nga disa fjalë, nga një fjali (e thjeshtë ose e përbërë), nga disa fjali, paragrafë, krerë a pjesë në varësi të situatës në të cilën përdoret dhe qëllimit që synohet të arrihet. Analizon me nxënësit nëse nëse kryejnë këtë këtë funksion tekstet që janë shënuar shënuar në tabelë. tabelë. - Çfarë e kushtëzon një grup fjalësh që të jetë tekst ? ?

Në planin leksikor (të përdoret leksiku i saktë dhe i pasur) përshtatjes morfologjike të fjalëve rimarrjes së fjalëve

Teksti duhet te jetë i saktë:

përemrave, ndajfoljeve, zëvendësimit

Në planin gramatikor (të respektojë rregullat e gjuhës, në të cilën shkruhet)

70

realizohet me anë të:

sinonimeve hiperonimisë

Teksti duhet të jetë:

parafrazës

I plotë

(argument, temë themelore, trajtë)

hiponimisë

I rregullt

(fakte, ide, zhvillohet organikisht)

konektorëve

Koherent

(lidhje logjike e kuptimore, vazhdimësi)

Homogjen

(në situatën komunikuese komunikuese etj. - marrësi, qëllimi … etj.)


Hapi II. Punë në grup Pas çdo hapi të shpjegimit të elementeve përbërëse të tekstit, mësuesi/ja u kërkon nxënësve të hetojnë në grup nëse tekstet e paraqitura në tabelë i kanë këto veçori. Diskutohen tiparet dhe veçoritë për secilin rast. Hapi III. Praktikë e drejtuar Mësuesi/ja Mësuesi/j a u tërheq vëmendjen nxënësve te përbërësit e tekstit. Koherenca është elementi që kërkon koordinimin e të gjithë përbërësve. Lihen të lirë nxënësit për 3 minuta të vëzhgojnë tekstin e ushtrimit 3 dhe më pas analizon realizimin e këtyre përbërësve së bashku me nxënësit. Hapi IV. Punë e pavarur E njëjta praktikë ndiqet edhe për punimin e Ushtrimit 1. Nxënësit nxjerrin përfundime në mënyrë të pavarur. Diskutojnë zgjidhjet e tyre individuale duke argumentuar. Zgjidhje ushtrimesh Ushtrimi 1. Teksti A. Ky tekst është koherent, sepse na përcjell një informacion që lidhet me faktin se ka disa probleme, siç është vaksinimit i fëmijëve apo mësimi i anglishtes në shkolla, për të cilat nuk ekzistojnë politika të majta apo të djathta për zgjidhjen e tyre. Megjithatë, ai nuk është i rregullt, sepse politikë. Nuk ka mënyra, po politika të djathta apo të majta. fjala mënyrë është përdorur në vend të fjalës politikë. Teksti B. Ky tekst është koherent për nga stili. Të gjithë përbërësit e tij kanë lidhje logjike dhe kuptimore me njëri-tjetrin. Ai na përcjell në mënyrë korrekte një fakt : Ura e Mesit, monument kulture... është kthyer në vatër mbeturinash , pasojën: turistët .. mbetën të zhgënjyer dhe shkakun: ...askush nuk është kujdesur ... . Teksti është i saktë në pikëpamje leksikore dhe gramatikore: fjalët dhe fjalitë janë të lidhura me njëra-tjetrën njëra-tj etrën me logjikë dhe sipas rregullave të gjuhës, konektorët (dhe, ndonëse), fjalët zëvendësuese (ata – turistët), përemri (askush) janë përdorur saktë. Teksti C është jokoherent. Pjesët e fjalisë nuk lidhen në mënyrë logjike e kuptimore me njëra - tjetrën, mungojnë konektorët, nuk respektohen shenjat e pikësimit. Le të shohim të dhënat që jep shkrimi, si dhe lidhjen logjike që duhet të kishin pjesët e fjalisë: Mbi urën e vjetër, që është monument kulture. Në asnjërin krah të saj (urës) nuk ka një tabelë që të tregojë emërtimin e vitit kur është ndërtuar, ndërtuar, (po) sheh, jo rrallë herë, veç njerëzve dhe kafshëve të ngarkuara që kalojnë mbi të, dhe mbeturina. Nxënësit së bashku me mësuesin/en analizojnë ndërtimin e fjalisë së përbërë dhe lidhjen logjike e gramatikore të pjesëve të saj.

Hapi V. Punë e pavarur në grup Punohet në mënyrë të pavarur me grupe ushtrimet 2, 4, 5, 6, 7. Nxënësit mund të punojnë në çift dhe diskutojnë opinionet opinionet e tyre me njëri-tjetrin.

71


Zgjidhje ushtrimesh tekste të plota. plota. Ushtrimi 2. Proverbat janë tekste Mos u ngut, se vonohesh. Ha sa të kesh, fol sa duhet. E keqja s’ harrohet. Mos e prek gjarprin në bisht, se të ha në gisht. Ai shkon të ndajë e merr pjesë për vete. Nxënësit nxjerrin mesazhet që komunikojnë ato. Ushtrimi 3. Teksti i dhënë ka disa komponentë përbërës që lidhen midis tyre nga tema: - Fjalia e parë paraqit faktin. (hyrja) - Fjalia e dytë tregon reagimin e Institutit të Shëndetit Publik ndaj këtij fakti dhe sjell dy argumente pse reagimi i tyre nuk merret në konsideratë. (zhvillimi) - Fjalia e tretë tregon masat që janë marrë nga Ministria për ta zgjidhur këtë problem në të ardhmen. (mbyllja) Ushtrimi 4. 1. Autori kërkon të marrë informacion. 2. Autori dëshiron të sqarojë një keqkuptim dhe të kërkojë ndjesë. 3. Autori reklamon një produkt të caktuar, me qëllim që ta shesë atë. 4. Autori uron protagonistët, protagonistët , duke vlerësuar shfaqjen. Teksti është koherent. Nuk ka një marrës të caktuar, por disa: 1- njerëzit e thjeshtë, të cilët janë të interesuar për ndotjen e ajrit; 2- biznesmenët që merren me tregtinë e naftës (marrëveshja me OBT-në etj.)... Synimi për të cilin është shkruar është i qartë, kërkon të informojë publikun dhe grupet grupet e interesuara për ndotjen e mjedisit dhe shqetësimi i palëve të interesuara për të. Është i rregullt nga pikëpamja leksikore dhe gramatikore.

Ushtrimi 6 a) Informon mbi vendndodhjen e një objekti të caktuar. Përdoret si udhërrëfyes në rrugë. b) Udhëzon mbi ruajtjen e një objekti të caktuar. Përdoret në vende, të cilat kanë pyje. c) Ndalon përdorimin e një objekti të caktuar. Përdoret në mjedise publike. d) Reklamë, ofron një shërbim të caktuar. Përdoret në etëpalosje të ndryshme, të cilat promovojnë aktivitetin e një institucioni të caktuar (bankë). Ushtrimi 7 1. dhe (lidhëz bashkërenditëse shtuese); 2. sepse (lidhëz nënrenditëse shkakore); 3. sepse, dhe (lidhëza nënrenditëse dhe bashkërenditëse); 4. sepse (lidhëz nënrenditëse); 5. sepse (lidhëz nënrenditëse).

Shkrimi i lirë ëhtë një teknikë që i vë nxënësit

Hapi VI. Shkrim i lirë, parashikim me terma paraprakë

të shkruajnë pa u ndalur për 5 ose 10 minuta rreth detyrës që u është dhënë, ku të shprehin mendimin e tyre të pavarur.

Mësuesi/ja shkruan në dërrasë disa terma paraprakë, si: mjedisi, ndotja, problemet e hasura, shëndeti i njeriut dhe u kërkon nxënësve të ndërtojnë një tekst mbi mjedisin duke pasur parasysh përbërësit e tij e të identikojnë elementet përbërëse. (Tekstet mund të përbëhen nga 2-3 fjali, mjafton që të përmbushin parametrat e duhur.)

72


Nëse koha për zhvillimin e këtij ushtrimi nuk është e mjaftueshme, mësuesi/ja mund mund t’ua japë këtë ushtrim edhe si detyrë shtëpie. mësuesi/j a mund të japë edhe ushtrime rreth elementeve elementev e të tjera Shënim. Sipas kohës që ka në dispozicion, mësuesi/ja përbërëse të tekstit, si: të argumentojnë saktësinë në planin morfologjik e sintaksor, të zbulojë argumentet që përmban teksti dhe llojet e fjalive me nënrenditje që përdoren (shih Ushtrimin 5) etj.

Detyrë shtëpie. b) Sillni në klasë tekste me strukturë të gjatë; pjesë, krerë etj. Në fund të orës së mësimit bëhet vlerësimi i nxënësve pjesëmarrës pjesëmarrës dhe vlerësohet ora e mësimit. Informacion plus Duke qenë se koherenca është një element i rëndësishëm i ndërtimit të tekstit dhe një koncept i ri dhe gati i panjohur për një pjesë të mësuesve, më poshtë jepet një material plotësues . Koherenca Kohezioni dhe koherenca janë dy elemente mjaft të rëndësishme që realizojnë njësinë “tekst”. Koherenca shpreh qëndrueshmërinë ose vazhdimësinë kuptimore të tekstit. Nëse tekstin do ta paraqesim si më poshtë: T E K S T I

Njësi =

Planikim (= organizimi i nëntemave rreth temës qendrore duke u nisur nga një qëllim i caktuar) + Koherencë: elemente logjike, semantike, stilistikore + Kohezion formal

Plotësi = përkim i plotë me qëllimin qëllimin për të cilin teksti teksti është projektuar projektuar dhe ndërtuar ndërtuar dhe me kontekstin në të cilin është përfshirë. Duke parë skemën vëmë në dukje se koherenca shprehet me elementet logjike, semantike dhe stilistikore. Koherenca logjike realizon ekuilibrin e tërësisë tematike të një teksti, temat e të cilit zhvillohen në mënyrë harmonike, për të vënë në pah qëllimin dhe temën qendrore. Jo më pak e rëndësishme është prania e koherencës semantike, e cila ka të bëjë me leksikun, me kuptimet e fjalëve të pranishme në tekst dhe realizon vazhdimësinë kuptimore të tekstit. Edhe aspekti i tretë, koherenca stilistikore, paraqitet si një element i nevojshëm i tekstualitetit, sidomos kur bëhet fjalë për tekste me shtrirje të gjatë (si: narracion, përshkrim), tekste që kërkojnë një stil dhe gjuhë të zgjedhur. Çdonjëri prej nesh arrin të dallojë pak a shumë, që në pamjen e parë një tekst “të lidhur” nga një tekst “të palidhur”. Më e vështirë do të ishte të përcaktonim kushtet kushtet e nevojshme kur një tekst përmbush kriteret për t’u përkuzuar si koherent. Për të vënë në dukje dallimin ndërmjet një teksti koherent (tekst “i vërtetë”) dhe një teksti jokoherent (pseudotekst), (pseudotekst), po sjellim shembuj: (1) Lotaritë e shumta që çdo ditë po tërheqin më shumë njerëz të interesuar për to janë bërë një mundësi timi dhe aq më tepër, tepër, kur këto transmetohen dhe nëpërmjet ekranit të

televizionit. Një ndër to është dhe lotaria 6 nga 45, e cila dhe sonte mund të bëjë të lumtur shumë prej jush. Por, edhe nëse nuk toni, e rëndësishme është të marrësh pjesë.

(Gazeta Shqiptare, f. 4 , 15.12.1996)

73


(2) Një koncert vokal – instrumental instrumental është dhënë këto ditë në Vlorë // Për çdo kontratë “The artist” apo i famshmi Prince kërkon shifra marramendëse. //Ende enigmë fajtorët për vrasjen e minorenit 15-vjeçar E.M. //Trupa //Trupa speciale kundër trakut të klandestinëve në Vlorë.

(Gazeta Shqiptare, po aty)

Shembulli (1) të krijon përshtypjen se itet për të njëjtën gjë; shembulli (2) nuk na e krijon këtë përshtypje, edhe pse nga pikëpamja gramatikore është plotësisht i saktë. Por çfarë e dallon tekstin (1) nga teksti (2)? Themi se shembulli (1) është koherent, sepse gjatë marrjes së tij, jemi në gjendje të AKTIVIZOJMË një PAKETË të ngjeshur dijesh të akumuluara (d.m.th., të rikujtojmë dhe të nxitim njohuritë tona), pra, një pjesë të enciklopedisë sonë, që për ne është mjaft e rëndësishme. Kjo pjesë e enciklopedisë, në shembullin (1), përbëhet nga disa “ njësi” informuese: a. lotaritë e shumta po tërheqin çdo ditë e më shumë njerëz; b. ato janë mundësi timi; c. një ndër to është lotaria 6 nga 45; d. e rëndësishme është të marrësh pjesë etj. Shembullin mund ta plotësojmë me njohuritë tona vetjake: p.sh., përse pjesëmarrja në një lotari ngjall gjithashtu interes etj. Me ndihmën e njohurive njohurive të tilla mund të mbushim “boshllëqet” e krijuara nga formulimi i tekstit sipërfaqësor, mund të mbushen nga njohuri që çdonjëri prej nesh zotëron: “ koherenca plotëson zbrazëtinë e lënë nga kohezioni”. Shembulli (2) nuk na lejon aktivizimin e asnjë pakete njohurish paraprake, që të lidhë pjesët përbërëse. Ç’lidhje ka, p.sh., i famshmi Princ me trupat speciale të Vlorës? Nëse në tërësinë e njohurive tona enciklopedike nuk gjejmë asnjë paketë njohurish mjaftueshmërisht kompakte, që të lejojë organizimin e fjalive në një të tërë, nuk mund të asim kurrsesi për koherencë në shembullin (2).Pra, koherenca e një teksti, siç është në shembullin (1), nuk qëndron në karakteristikat e mëvetësishme gjuhësore, por në tërësinë e njohurive enciklopedike paraprake. Dhe, meqenëse shembulli (1) u përgjigjet disa prej njohurive tona enciklopedike, enciklopedike, të cilat i kemi skematizuar në fjalitë (a-d), këtë tekst e vlerësojmë si koherent. Kështu, ndërsa analiza e kohezionit zhvillohet praktikisht e tëra në kuadrin e dukurive gjuhësore, analiza e koherencës na çon dhe më larg, drejt kurit delikat midis ligjërimit, njohjes dhe mendimit, që gjuhësia të paktën deri më sot, i ka quajtur “kolonat e Herkulit”. Në të vërtetë, analiza e koherencës lidhet me mekanizmat nëpërmjet të cilëve mendja njerëzore organizon njohjen, të cilën e sjell në kujtesë, kur ka nevojë dhe e përdor për të interpretuar interpretuar njohuritë e reja. Për këtë arsye, studimi i koherencës koherencës fut në lojë dhe disiplina të tjera, si: psikologjinë, shkencën shkencën njohëse, inteligjencën articiale, që duken se janë më të afta të dalin nga kujtë e territorit gjuhësor. Thamë në llim se koherenca u referohet funksioneve të botës tekstuale (konceptet (koncept et dhe lidhjet konceptuale ). “Koncepti është përvijimi i njohurive që mund të aktivizohen apo të risillen në kujtesë në mënyrë të harmonishme dhe konkrete”. Në aktin ligjërimor, kur asim apo dëgjojmë dikë tjetër, aktivizojmë pjesën (depozitën) aktive të kujtesës sonë. Gjithashtu, konceptet që bëjnë pjesë në kujtesën tonë, nëpërmjet komponentëve komponentëve të tyre përbërës, krijojnë lidhje të ndryshme, si: lidhje njohëse të qëndrueshme (p.sh., të gjithë njerëzit janë qenie të vdekshme); lidhje tipike (p.sh., njerëzit jetojnë zakonisht në shoqëri, pra janë qenie sociale); lidhje të rastësishme (p.sh., disa njerëz janë biondë). Në aktin e komunikimit aktivizojmë konceptet dhe marrëdhëniet konceptuale të së ashtuquajturës depozitë apo ‘kujtesë aktive’. Që kujtesa jonë aktive të ketë shkallë të lartë vlefshmërie, njohuritë e ndryshme që marrim çdo ditë, duhet të kenë formën e MODELEVE TË PËRGJITHSHME. 





74


Studiuesit Beaugrande /Dressler parashtrojnë katër modele të përgjithshme të magazinimit të njohurive: njohurive: Frames – Kornizat janë strukturat globale që përmbajnë njohuri të përgjithshme rreth një koncepti qendror të caktuar … . Këto korniza tregojnë, në vija të trasha, “…lidhjet , por jo rendin sipas së cilës këto fjalë, të lidhura reciprokisht, duhet të shprehen”. “Skemat janë janë “…struktura globale të ngjarjeve dhe rrethanave të vendosura në sekuenca të organizuara dhe të lidhura nga afërsia kohore dhe shkakore ... . “ Në dallim nga kornizat, skemat kanë një vendosje sekuenciale në progresion, e tillë që lejon të zhvillojmë hipoteza mbi atë që, në vazhdimësi, do të thuhet në një “kohë të caktuar tekstuale”. “Projektet ose Planet janë “… modele të përgjithshme ngjarjesh dhe rrethanash që synojnë drejt një qëllimi të paramenduar” . Këto projekte ose plane ndryshojnë nga skemat për faktin se projektuesi projektues i (d.m.th., krijuesi i tekstit ) i vlerëson të gjitha sipas mënyrës sesi këto elemente lëvizin drejt qëllimit të paravendosur. paravendosur. “Scripts – Dorëshkrimet janë “… projekte të qëndrueshme që përdoren shpesh për të saktësuar rolet dhe veprimet e pjesëmarrësve në komunikim”.

Informacion plus Në disa literatura gjejmë të përdoret dhe termi tekst joverbal. Sipas disa studiuesve një tekst mund të formulohet edhe me kode të tjera, veç kodit të gjuhës së shkruar dhe të folur. Kështu një tekst mund të përdorë: gjuhën e gurave - një vizatim, një pikturë, një skulpturë ose një shenjë rrugore. gjuhën muzikore - të përbërë nga notat, notat, për shembull, shembull, të tilla janë tekstet muzikore, muzikore, si një fugë e Bahut ose një koncert i Bethovenit. Gjithashtu në një tekst mund të përdoren në të njëjtën kohë disa kode: gura, fjalët, muzika etj., p.sh.: fumeti (revistë me vizatime e me fjalë, përgjithësisht për fëmijë) ose një pjesë humoristike e ilustruar. Shënim. Mësuesi/ja mund t ë përdorë edhe tekstet e m ëposhtme: Portreti i Skënderbeut , Ismail Kadare Dy brirë dhie kish në krye Emblem e vjetër e çuditshme Sikur ta dinte që mes brinjëve Dy perandorë do godiste “Po ia hëngre pulën tjetrit, lidhe tënden te magjja” “Ua! Paska rënë borë!” E dashur nënë ! Këtë kartolinë po ta shkruaj nga Moska. ty, po përjetoj edhe dëshirën për të vizituar ato vende, Së bashku me mallin për ty, ku ti ke jetuar dikur. Shpresoj të të kem kohë, të të dërgoj disa foto. Me dashuri e mall nga larg, Blerina Pjesët e nënvizuara janë tregues i elementeve gramatikore dhe leksikore të tekstit. Ndriçimi i dobët në klasa dhe mungesa e ndërgjegjësimit për të kryer një vizitë të syve, ka bërë që jo pak prej nxënësve të shkollave 9-vjeçare të kenë probleme me shikimin. Të dhënat e Institutit të Shëndetit Publik dëshmojnë këtë fenomen. fenomen. Sipas studimit të kryer nga specialistët, rreth 21 % e fëmijëve nga 6-14 vjeç kanë çrregullime pamore. Dhe pasi fola për shkrimtarët, do t’ju them një gjë: kam vënë re se librat e lutjeve fetare, ndërsa kanë lutje për çdo shkollë e zanat, s’kanë ndonjë lutje të veçantë për shkrimtarët. Unë nuk jam shumë fetar, por ndonjëherë më hipën zjarri për një besim të shkurtër. Jam në një gjendje të tillë dhe kam gatuar një lutje të shkurtër të cilën ju kërkoj leje të këndoj. (Lutja e shkrimtarit , Faik Konica)

75




Shkalla: V

Klasa: X

Tema mësimore: Teksti dhe pjesët e tij Kompetenca: Të lexuarit

Situata e të nxënit: Situata të ndryshme komunikuese nga veprimtaria në klasë dhe nga jeta e përditshme të cilat na njohin me tekstin dhe pjesët e tij, tekste të llojeve të ndryshme të përbërë nga pjesë të ndryshme.

Rezultatet e të nxënit të kompetencave të fushës sipas temës mësimore. Nxënësi/ja: - dallon pjesët përbërëse të tekstit; - identikon nëpërmjet skemës pjesët përbërëse të tekstit te gjatë; - rendit veçoritë e pjesëve përbërëse të tekstit; - klasikon llojet e ndryshme të paragrafëve - shpjegon ndërtimin llojeve të ndryshme të titujve; - shkruan tituj të përshtatshëm për lloje të ndryshme tekstesh dhe anasjelltas.

Fjalë kyç ● tekst ● karakteristika karakteristika të të pjesëve përbërëse të tekstit ● paragraf/ lloje të tyre ● titull

Burimet: Teksti mësimor Gjuha shqipe 10 , libri digjital; teksti mësimor, e-libri, tekste të llojeve të ndryshme, paragrafë të llojeve të ndryshme.


Metodologjia dhe veprimtaritë e nxënësve: Diskutim, lexim hap pas hapi, stuhi mendimesh,diskutim i gërshetuar me shpjegim, punë në grupe, bashkëbisedim. Materiale dhe mjetet mësimore: Teksti mësimor Gjuha shqipe 10 , shkumësa me ngjyra, tekste të llojeve të ndryshme, paragrafë të llojeve të ndryshme, si më poshtë. Paragraf numërimi: Sipas të dhënave, gruaja ilire zinte një vend të posaçëm në shoqërinë e atëhershme. Ajo merrte pjesë aktive në jetën shoqërore dhe politike të vendit. Jo vetëm se ishte nënë dhe shtëpiake e mirë, por krah për krah me burrin luftonte kundër armikut. Luftërat e gjata kundër romakëve forcuan më tepër cilësinë luftarake të grave ilire. Armiku shpesh pësonte humbje nga sulmet e tyre. Për romakët kjo ishte habi dhe frikësoheshin shumë. Mbi armikun hidheshin nga shkëmbinjtë, ashtu siç u hodh pasardhësja e tyre Nora e Kelmendit mbi pashain turk, të t ë cilit i preu kokën. Në kryengritjet ilire në vitet 6-9 të erës sonë, kur romakët kishin rrethuar fortikatat ilire, ato, për të mos rënë në duart e tyre, shpesh u hodhën nga kështjellat ose u dogjën brenda në qytet bashkë me fëmijët e tyre. Fjalori Enciklopedik Shqiptar

Paragraf renditjeje: Nga viti 1924 deri më 7 prill 1939 Shqipëria është sunduar nga mbreti Ahmet Zogu. Pas pushtimit fashist dhe atij nazist, qysh nga çlirimi në nëntor 1944 deri më 1992, Shqipëria ka pasur regjim komunist, me një parti të vetme në pushtet, të drejtuar nga Enver Hoxha (1908-1985) dhe Ramiz Alia. Në llim të viteve ’90 në Shqipëri u vendos pluralizmi politik dhe sistemi sistemi demokratik. Qysh nga viti 1992 Shqipëria është Republikë, Republikë, me parlament shumëpartiak. Gj. Shkurtaj, Gjuha shqipe për të gjithë

76


Paragraf shkak – pasojë Pra, poezia kish qenë prostituta që më kish tradhëtuar. Isha denoncuar nga të njohur dhe të panjohur. I akur në qeli me pranga në duar, ndjeva se më ishin këputur jet e padukshme, kordat e holla, çengelët e rëndë që më lidhnin me botën dhe, i rënë mes tyre si mes damarëve të prerë, ndjeva hemorragjinë e ndjenjave si atë të gjakut. Visar Zhiti Paragraf i zgjidhjes së një problemi: Tani shqiptarët që e kanë të drejtën me vete, aty s’ka dyshim. Qysh të mos ketë shqiptari të drejtë të shkruajë e të këndojë gjuhën e tij, kur gjithë kombet e kanë këtë të drejtë dhe njeri s’i ndalon? Pse shqiptarët të jenë të mërguar nga një e drejtë që e kanë të gjithë kombet e dheut? Të mos mundin të mësojnë e të shkruajnë gjuhën e tyre, po të tjera kombe të huaj të vijnë e të e t’u hapin shkolla në gjuhërat e tyre e t’u kthejnë kombërinë në gjuhën e tyre? Janë kaqë të dobët shqiptarët? Jo! Një mijë herë jo.... Pamë më sipër sesa trimëri kanë bërë shqiptarët ... Sami Frashëri Paragraf i shtrirjes së një koncepti: Me fjalën kanun kuptojmë kanun kuptojmë të drejtën kanunore të shqiptarëve të Veriut. Kanuni mori emrin sipas Lekë Dukagjinit, i cili në popull ishte i njohur si udhëheqës i dalluar ushtarak, gjykatës dhe organizator i lidhjeve snore. Edhe sot ka mbetur shprehja: “Si tha Leka, ashtu u bë!”. Nga kjo del edhe lidhja e Lekës me kanunin. Kanuni përmban rregullat e të drejtës kanunore, ku përfshihen të gjitha lëmitë e drejtësisë.... Gj. Shkurtaj, Gjuha shqipe për të gjithë Paragraf krahasim - kontrasti: Te autorë, të tillë si Pushkini dhe Bajroni, trajtimi i temës së vetmisë në letërsinë romantike është i ngjashëm në disa drejtime. Që të dy ata e vendosën këtë motiv në qendër të veprave të tyre më të njohura. Gjithashtu ata japin arsyet, të cilat e bëjnë romantikun të vetmuar. Për më tepër secili e trajton brenda karakteristikave të romantizmit. Për shkak të ngjashmërive mund t’i emërtojmë si më të rëndësishmit e kësaj rryme. Megjithatë, Pushkini dhe Bajroni ndryshojnë nga njëri-tjetri në disa drejtime të rëndësishme. Së pari, Bajroni tërhiqet në vetmi për shkak të zhgënjimit nga shoqëria shoqëria dhe mjedisi ku jeton, kurse Pushkini Pushkini e sjell vetminë e heroit të veprës së tij të gërshetuar me elemente më realiste. Heroi i tij i përket galerisë së tipave letrarë të ashtuquajtur “njerëz të tepërt”... E.G

Organizimi i orës së mësimit

Hapi I. Diskutim Mësuesi/ja e nis mësimin me diskutimin e detyrës së shtëpisë. Diskutohet se si i kanë ndërtuar nxënësit tekstet dhe si i kanë identikuar elementet e tyre përbërëse. Nxënësit tregojnë si janë ndërtuar nga pikëpamja strukturore tekstet që ata kanë sjellë në klasë, ilustrojnë ndarje, të tilla si: pjesë, krerë (kapituj), nënkrerë (nënkapituj), paragrafë, paragrafë, tituj etj. U jepet mundësi nxënësve të shprehin opinionet e tyre. Hapi II. Diskutim, leximi hap pas hapi Mësuesi/ja paraqet të punuar në një tabak me përmasa të mëdha skemën e zmadhuar të f. 63 duke iu referuar një libri të njohur nga nxënësit. (teksti shkollor) Identikon pjesët përbërëse të tekstit së bashku me nxënësit. Përqendrohet vëmendja te përmasat dhe struktura e secilës pjesë të tekstit. Nxënësit punojnë në dy grupe me tekstet e tyre të shkollës: grupi I - analizon strukturën e tekstit në tërësinë e vet; grupi II - analizon paragrafët, pasi lexon informacionin e ri që jepet për paragran. gërshetuar me shpjegim Hapi III. Stuhi mendimesh, diskutim i gërshetuar Përqendrohet vëmendja te paragra. Mësuesi/ja Mësues i/ja u shpërndan nxënësve një tekst që përbëhet nga paragrafë të llojeve të ndryshme. U kërkon nxënësve t’i lexojnë për pak momente dhe më pas diskuton rreth tyre.

77


Mbledh opinionet e nxënësve rreth tij me anë të stuhisë së mendimeve. njësi e vogël e tekstit

shpreh një mendim pak a shumë të plotë e të pavarur

pjesë e një teksti të shkruar nga një kryeradhë në tjetrën

paragra

zhvillon një ide

ideja përqendrohet në një fjali kryesore njësi bazë informacioni i tekstit

ka lloje të ndryshme paragrafësh paragrafësh

Nxënësit, identikojnë së bashku me mësuesin/en pjesët përbërëse të paragrat duke dalluar veçoritë e tij nga shembulli i dhënë në libër. Ky është një tekst

Titulli

Letërsia shqiptare pas Luftës

Paragra I – hyrës

Pas Luftës së Dytë Botërore letërsia shqiptare eci në një udhë mjaft të vështirë e komplekse.

Paragra II – numërues

Veçoria kryesore e kësaj periudhe është shkëputja jo e natyrshme e letërsisë nga tradita e saj dhe ndikimi i fuqishëm, po ashtu jo i natyrshëm, që ushtron mbi të përvoja krijuese e metodës së realizmit socialist. Veçoria tjetër, mbase më e rëndësishme dhe me pasoja të rënda, është se letërsia shqiptare do të zhvillohej e ndarë nga një ku politik brutal dhe kuzimet e regjimit diktatorial. diktatorial.

Paragra III – përmbyllës

Kështu kemi letërsi të zhvilluar brenda dhe jashtë kujve.

Hapi IV. Leximi hap pas hapi Në paragran e dytë përmenden dy veçori tek të cilat numërohen disa karakteristika (pjesët e nënvizuara). Shënohen llojet e paragrafëve në tabelë. Pasi bëhet leximi i drejtuar i i tekstit, mësuesi/ja praktikon së bashku me nxënësit identikimin e llojeve të ndryshme të paragrafëve në bazë të cilësive të tyre. Paragraf numërimi (listë): renditin shkaqe, pasoja, të dhëna, dukuri, ngjarje etj. Paragraf renditjeje: elementet paraqiten në renditje kohore.

Klasikimi i paragrafëve

Paragraf krahasimi/kontrasti: krahasimi/kontrasti: tregon ngjashmëritë ose dallimet mes subjekteve . Paragraf për shtrirje të një koncepti: fraza qendrore jep atë që shpjegohet më në detaje. Paragraf për zgjidhjen e një problemi: skema pyetje-përgjigje. Paragraf shkak/efekt: vendos një lidhje mes një ngjarjeje dhe shkakut të saj.

78


Punohet Ushtrimi A i tekstit. A. Thesari i Vrapit u zbulua rastësisht në vitin 1902 në një arë të fshatit Vrap, në rajonin e Peqinit. I takon çerekut të fundit të shek.VII. Përmbante 9 enë të arta bizantine me peshë 3,044 kg, 30 enë argjendi, gjithsej 1,043 kg, disa pajisje rripi të seve avare me zbukurime indesh dhe grifonësh, shufra e sende gjysmë të përpunuara prej ari me peshë 2,371 kg. Ky është paragraf numërimi Pjesët e nënvizuara tregojnë elementet që gëzon ky paragraf për t’u emërtuar si paragraf numërimi.

U tërhiqet vëmendja nxënësve lidhur me veçoritë që kanë llojet e paragrafëve. Në të gjitha llojet sillet informacion, por mënyra si organizohet ai dhe ideja që shtjellon i bën të ndryshëm.

Hapi V. Punë në grupe, organizuesi grak Ndahet klasa në dy grupe dhe punohen paragrafët e B dhe C në tekst. Nxënësit identikojnë llojin e paragrat, renditin të dhënat në organizuesin grak. Përfaqësuesi i çdo grupi paraqit zgjidhjen e kërkesës së ushtrimit dhe diskutohet përfundimi i arritur. arritur. Bashkëbisedim, shpjegim Hapi VI. Bashkëbisedim, Mësuesi/ja u kërkon nxënësve t’u vendosin tituj paragrafëve të mësipërm. Drejtohet pyetja: - Ç’lloj titulli mund t’i vendosim tekstit A? Ku duhet të përqendrohemi përqendrohemi për ta bërë këtë? Mësuesi/ja u kërkon nxënësve të lexojnë individualisht tekstin dhe të renditin së bashku veçoritë e titullit.

emëror foljor

tregues shpjegues fantazues

titulli

Praktikojnë së bashku vendosjen e një titulli të fragmentit të mësipërm.

Hapi VII. Punë në grupe Punohet në grupe Ushtrimi . Vendosni nga në titull për secilin nga tekstet e mëposhtme. Nxënësit përqendrohen në kërkesat që duhen mbajtur parasysh për formulimin e titullit: i shkurtër

koherent

emëror

foljor

titulli Detyrë shtëpie Shënim. Klasa mund të ndahet në grupe. Sillni në klasë tekste letrare dhe joletrare. Në fund të orës së mësimit bëhet vlerësimi i nxënësve pjesëmarrës pjesëmarrës dhe vlerësohet ora e mësimit.

79




Shkalla: V

Klasa: X

Tema mësimore: Teksti dhe llojet e tij Kompetenca: Të lexuarit

Situata e të nxënit: Situata të ndryshme komunikuese nga veprimtaria në klasë dhe nga jeta e përditshme të cilat na njohin me tekstin dhe llojet e tij.

Rezultatet e të nxënit të kompetencave të fushës sipas temës mësimore. Nxënësi/ja: - klasikon tekstet e llojeve të ndryshme; - bën tabelën e klasikimit të llojeve ll ojeve të ndryshme të teksteve; - dallon tekstet tekstet letrare nga nga tekstet jo letrare; - përcakton veçoritë e llojeve të teksteve nëpërmjet synimit të tyre; - identikon llojet e teksteve teksteve nëpërmjet nëpërmjet funksionit të tyre. tyre.

Fjalë kyç ● lloje tekstesh ● klasikim i teksteve ● tekst letrar ● tekst joletrar ● funksion praktik/ estetik

Burimet: Teksti mësimor Gjuha shqipe 10 , libri digjital; teksti mësimor, e-libri, tekste të llojeve të ndryshme letrare/ tekste joletrare joletrare


Metodologjia dhe veprimtaritë e nxënësve: Diskutim, pema e mendjes, punë në grupe, organizuesi grak, punë e pavarur. Materiale dhe mjetet mësimore: Tekste të llojeve të ndryshme, paragrafë të llojeve të ndryshme, si më poshtë. Tekst Tekst rrëfyes (biogra) Migjeni (1911-1938) Migjeni është pseudonimi i Millosh Gjergj Nikollës. Lindi më 13 tetor 1911 në Shkodër dhe vdiq në Itali më 1938. Mësimet e para i mori në qytetin e lindjes, pastaj ndoqi mësimet në një shkollë fetare në Manastir, ku qëndroi deri më 1922. Përvetësoi disa gjuhë të huaja dhe lexonte shumë. Kishte Kisht e interesa të gjera artistike e kulturore. kultur ore. Punoi si mësues në Vrakë, afër Shkodrës dhe në Pukë. Shkroi poezi të fuqishme dhe proza të shkurtra. Krijimtaria e tij letrare është përmbledhur në vëllimin “Vargjet e lira “(1936). Vepra e Migjenit është një pasqyrë realiste e shoqërisë shqiptare të viteve ’30.

Tekst Tekst përshkrues Guidë turistike Tirana ndodhet në lartësinë 110 m mbi nivelin e detit. Ajo ndodhet në të njëjtin paralel me Napolin, Madridin e Stambollin, si dhe është në të njëjtin meridian me Budapestin dhe Krakovin. Sipërfaqja e qytetit të Tiranës Tiranës është 31 km2 , ndërsa ajo e gjithë rrethit 1288 km 2. Përfshin katër qendra urbane: Tiranën, Vorën, Kërrabën dhe Kamzën, si dhe 150 fshatra. Lartësia mesatare e fushës së Tiranës është 521 m. Dy majat më të larta të saj janë mali i Dajtit 1612 m dhe Mali me Gropa 1828 m. Tirana u themelua më 1614 nga Sulejman Bargjini Pasha... (Udhërrëfyesi praktik i kryeqytetit) Tekst informues - paraqitës (shpjegues) Onufri Onufri është piktor i shquar i shek. XVI. Ai krijoi në fushën e pikturës murore dhe të ikonës. Në vijim të traditës pikturore të shek XIII-XV, Onufri shtoi elementin realist dhe etnograk të mjedisit shqiptar. Ai e zbuti mjaft kanionin bizantin, duke bërë përqasjen e pikturës kishtare me jetën e gjallë dhe mjedisin real. Onufri ka zbukuruar me pikturat e tij një varg kishash në Berat, në Shpat të Elbasanit, si dhe në Maqedoni e në Greqi... (Marrë nga Fjalori Enciklopedik Shqiptar )

80


Tekste argumentuese Darvini dhe teoria e tij Gjithnjë njerëzimi ka ngritur pyetjen: Kush jemi e nga vijmë? Kush është forca krijuese e natyrës apo universit? Disa përgjigjen se është Zoti. Të tjerë përgjigjen se është vetë natyra me ligjet e saj. Të dyja tezat përputhen në një pikë: Bota e gjallë, bimët, kafshët e njeriu, janë zhvilluar përmes një procesi që quhet evolucion, evolucion, që do të thotë ndryshim gradual (i ngadalshëm). I pari që shtroi tezën e evolucionit ishte shkencëtari anglez Karl Darvini në librin “Origjina e llojeve” i botuar në vitin 1859. Darvini argumenton së pari, se njeriu nuk ka ardhur nga majmuni, që gabimisht përsëritet e përdoret si argument nga kundërshtarët e teorisë së tij. Ai pohonte se njeriu e majmuni kanë origjinë të përbashkët dhe më vonë secili prej tyre ka ndjekur rrugën e vet të zhvillimit. Forma e parë e jetës lindi në ujë, pra, në gjirin e deteve dhe ka një origjinë të largët rreth 4 miliardë vjet. Në llim ishte një organizëm mikroskopik. Nëpërmjet Nëpërmjet ndryshimeve të ngadalshme u formuan lloje gjithnjë e më komplekse. U krijuan algat, pastaj meduzat (kandili i detit), sfungjerët e në fund peshqit. Nga këta të fundit dolën më vonë ambët (kafshë që jetonin në ujë e tokë), pastaj zvarranikët e në fund janë shfaqur mamiferët, që përbëjnë klasën më të zhvilluar të botës së gjallë. Nga mamiferët lindën majmunët antropomorfë, prej të cilëve dolën primatët. Primatët janë paraardhësit më të largët të njeriut. Teksti Teksti udhëzues - Ligj për organizimin dhe funksionimin e pushtetit vendor. Neni 1 Në çdo komunë, bashki dhe rreth organizohet dhe funksionon pushteti vendor. Organizimi dhe funksionimi i pushtetit vendor bazohet në parimet e vetëqeverisjes, autonomisë vendore, të ligjshmërisë dhe të zgjedhshmërisë...

Tekst Tekst letrar (rrëmtar) (rr ëmtar) Në Dukagjinin e Sipërm kish ardhur vjeshta. Frynin erëra me lagështirë dhe kjo lagështirë e bënte ajrin më të shndritshëm, i bënte retë më të shndritshme. Ishte koha kur bagëtitë do zbriteshin nga kullotat verore të bjeshkëve. Së shpejti do zinte bora dhe kopetë do mbaheshin edhe për pak kohë rrëzë maleve, pastaj ose do uleshin në kullotat dimërore të fushave, ose do mbylleshin brenda. Dëgjohej kudo jehona e këmborëve, zileve dhe qiprave. Dëgjoheshin blegërima, lehje, fyej, vikama. Herë-herë ia behte, nuk e di se nga ndonjë shtrëngatë e zemëruar që r rokulliste mbi kurorat alpine, orteqe bubullimash dhe ndizte shkreptima rrufesh, derdhte rrëkera shiu. (Nga “Krastakraus”, B. Xhaferri)

Hapi I. Diskutim Mësuesi/ja e nis mësimin me diskutimin e detyrës së shtëpisë. Diskutohet si janë ndërtuar tekstet në bazë të titujve që u janë sugjeruar, përqendrohet vëmendja te pjesët përbërëse të tyre duke bërë kështu një përsëritje të njohurive. Pema e mendimit ose përvijimi i të t ë menduarit është një teknikë që nxit nxënësit Hapi II. Pema e mendimit të mendojnë rreth temës dhe të krijonë sa më shumë lidhje që të mundin. Shkruan në tabelë titullin e mësimit “Llojet e teksteve”. Mësuesi/ja ndan klasën në pesë grupe dhe u shpërndan grupeve tekste të llojeve të ndryshme: letrare dhe joletrare. Nxënësit kanë njohuri për llojet l lojet e teksteve nga klasat e mëparshme, të cilat u rikujtohen nëpërmjet nëpërmjet pyetjeve, duke i shkruar në tabelë: - Çfarë janë fragmentet? - Pse janë tekste? - Cili është qëllimi i tyre? - Të ç’lloji janë këto tekste? - Ç’veçori kanë ato? Çdo grup do të japë përgjigjet e veta, të cilat do të kenë anët e tyre të përbashkëta: janë tekste, janë njësi komunikimi që kanë një qëllim qëlli m të caktuar, dhe përgjigje të ndryshme, që lidhen me qëllimin: të informojë, të udhëzojë, të shprehë ndjenja…, me llojet : letrare ose joletrare dhe me nënllojet e tyre etj.

P.sh.: Kalaja e Petrelës, nga zbulimet e bëra, është ndërtuar në kohën e sundimit bizantin Justinianit, në shek. VI, pas Krishtit. Është ngritur në një terren me shpate mjaft të pjerrëta, të cilat e kanë bërë

81


kalanë shumë të mbrojtur. U ngrit në momentet kur kalaja e Vilës, e cila ndodhej përballë saj, humbi rëndësinë e saj ... Nga pika më e lartë e kalasë shihet një pamje e mrekullueshme e zonës kodrinore të Petrelës ... Këto fjali janë përshkruese, qëllimi i tyre është të përshkruajë, përshkruajë, teksti ka karakter praktik, pasi përdoret në guida turistike. Mësuesi/ja ndihmon nxënësit për të realizuar objektivin e orës së mësimit, që nxënësit të dallojnë llojet e teksteve duke plotësuar organizuesin grak pema e mendjes. informon udhëzon

qëllimi

njësi komunikimi

tekste me:

funksion praktik

funksion estetik

tekste joletrare

tekste letrare

rrëfyes tregimtar përshkrues poetik paraqitës dramatik argumentues udhëzues Hapi III. Punë në grup, grak organizues Nxënësit ndahen në dy grupe të mëdha që do të analizojnë: Grupi I - tekste me funksion praktik – tekstet joletrare; Grupi II - tekste me funksion estetik – tekstet letrare Grupet ndahen edhe në nëngrupe, sipas llojit të tekstit. Mësuesi/ja përgatit në dy tabakë të mëdhenj letre organizuesin grak për llojet e teksteve: letrar e joletrar dhe ia vë përpara përpara çdo grupi. grupi. Nxënësit punojnë në grup dhe plotësojnë së bashku tabelën e klasikimit të teksteve me anë të organizuesit grak.

Tekstet me funksion praktik – tekstet joletrare Teksti Rrëfyes

Ç’bën? Tregon ngjarje reale me

Synimi Të nxitë fantazinë e lexuesit.

Paraqitës

Kronika, shënime udhëtimi,

biogra, intervista etj.

personazhe dhe vende reale. Përshkrues

Lloji i tekstit

Përshkruan karakteristikat e

Të përshkruajë cilësi zike

Guida, traktate teknike, tekste

njerëzve, kafshëve, sendeve,

e psikologjike, që lexuesi i

shkencore etj.

vendeve, objekteve.

percepton mendërisht.

Paraqet të dhëna, informacione, Të shpjegojë, të sqarojë, të

Njoftime, zërat e enciklopedive,

shpjegon koncepte, teori mbi një ilustrojë një teori.

përmbledhje etj.

argument të caktuar. Argumentues

Mbështetin opinione, teza, vlerësohen fakte, gjëra, persona.

Udhëzues

Jep udhëzime, këshilla, urdhra.

Të bindë lexuesin për vlefshmërinë e tezës dhe të gjykimit të vet.

Ese, artikuj politikë dhe propagandistikë etj.

Të udhëzojë, këshillojë, detyrojë, urdhërojë lexuesin që të ndjekë një qëndrim ose të kryejë veprime

Ligje, vendime, udhëzime, urdhra, receta, udhëzues

sipas një radhe të caktuar.

82

përdorimi etj.


Tekstet me funksion estetik – tekstet letrare Teksti Tregimtar

Ç’bën? Rrëfen për ngjarje ose

Rrëfyes ose narativ personazhe reale ose të

Poetik

Synimi

Lloji i tekstit

Të pasqyrojë jetën

Miti, legjenda, romani,

nëpërmjet gurave artistike dhe të

novela, tregimi etj.

trilluara, ndërtohet sipas një

shkaktojë përjetime dhe emocione të

strukture artistike.

caktuara te lexuesi.

Rrëfen për ngjarje ose

Të ndikojë thellë në mendjen, në

personazhe nëpërmjet vargjeve zemrën e në ndjenjat e lexuesit, dhe organizimeve të ndryshme

duke shfrytëzuar mjetet shprehëse

tingullore. Shpreh ndjenja e

të gjuhës.

Poema epike, eposi, ciklet e këngëve, poezia etj.

emocione nëpërmjet gjuhës së

gurshme. Dramatik

Rrëfen nëpërmjet personazheve Të pasqyrojë jetën nëpërmjet gjuhës Tragjedia, komedia, vepruese dhe lojës së aktorëve skenike (dialogëve dhe monologëve) drama, farsa etj. në skenë,

dhe të shkaktojë përjetime dhe emocione të caktuara te shikuesi.

Hapi IV I V. Punë e pavarur Nxënësit punojnë të ndarë në grupe ushtrimin 1, 2. U kërkohet nxënësve të përcaktojnë llojin dhe funksionin e tekstit. Zgjidhje ushtrimesh Ushtrimi 1: a) përshkrues, b) udhëzues, c) paraqitës, d) argumentues. Ushtrimi 2: a) të informojë, b) të ndikojë te lexuesi, c) të argumentojë për një qëndrim të caktuar, d) të shprehë emocione, e) të ndikojë emocionalisht për dukurinë, f) të shpjegojë, g) të udhëzojë. Kontrollohet puna e nxënësve. Diskutohen përgjigjet e ushtrimeve, jepen argumente mbi to duke iu referuar fragmenteve. Detyrë a) Gjeni një tekst letrar dhe joletrar përcaktoni qëllimin, funksionin, synimin e autorit. Jepni argumente. b) Sillni në klasë tekste të ndryshme përshkruese. përshkruese. Në fund të orës së mësimit bëhet vlerësimi i nxënësve pjesëmarrës pjesëmarrës dhe vlerësohet ora e mësimit.

83




Shkalla: V

Klasa: X

Tema mësimore: Teksti informues-paraqitës shpjegues Kompetenca: Të lexuarit

Situata e të nxënit: Tekste të ndryshme informueseparaqitëse funksioni i të cilave është praktik dhe që shërbejnë për të dhënë informacione të llojeve të ndryshme

Rezultatet e të nxënit të kompetencave të fushës sipas temës mësimore: Nxënësi/ja: - identikon tekstin paraqitës-informues; paraqitës-informues; - përcakton qëllimin dhe funksionin e tekstit informuesparaqitës; - dallon llojin analitik dhe sintetik të paraqitjes së të dhënave në tekstin informues; - identikon karakteristika të tekstit informues në një shembull të këtij lloji.

Fjalët kyç ● tekst informues-paraqitës informues-paraqitës ● lloje të teksteve informuese-paraqitëse informuese-paraqitëse ● strukturë ● funksion praktik ● paraqitje e të dhënave ● analitik/sintetik

Burimet: Teksti mësimor Gjuha shqipe 10 , libri digjital, e-libri, tekste informuese-paraqitëse të llojeve të ndryshme, tabela


Metodologjia dhe veprimtaritë e nxënësve: Bashkëbisedim i gërshetuar me shpjegim, lexim i drejtuar, ditari dypjesësh, Diagrami i Venit, praktikë e drejtuar, punë në grup

Ese nga Faik Konica Të veshurat shqiptare (dukuria shqiptare (dukuria që trajton) Me gjithë luftërat, shkeljet dhe turbullimet e paprera në tërë kohën e shkuar, populli shqiptar me forcën e vullnetit

dhe fuqinë e tij të kundërshtimit, ka qenë i zoti të mbajë të gjallë, jo vetëm gjuhën e tij, të njohur nga lologjistë si më të vjetrën në Evropë të Juglindjes, po dhe ca nga traditat e tij të motshme. Një nga këto është kostumi kombëtar . Baroni Francis Nopça, Nopça, një autoritet i njohur, në një nga librat e tij të fundmë mbi Shqipërinë, të botuar tre vjet të shkuara në Gjermani, ka botuar krah për krah dy fytyra, një të kostumit të sotmë të Shqipërisë, dhe një tjatër të një shëmbëlle prehistorike të prehistorike të zbuluar në një qark të Ilirisë së vjetër; të ngjarët në mes të tyre është për të vënë re.

Kur asim për kostum shqiptar është nevojë për ca shpjegime. Populli shqiptar është shumë individualist

dhe nuk vesh gjithnjë po një rrobe . E vërteta është se ka aq shumë kostume shqiptare, sa kanë qenë dhe qarke të ndryshme në Shqipëri. Po përmbi këtë ndryshim lokal, ka qenë gjithnjë një farë veshje e përgjithshme në karakteristikat e saj që mund të quhet kostum kombëtar. Flokja midis të tjerash, ka pasur në formë të saj njëfarë

afrimi në të gjithë vendin; dhe fustanella gjer pak kohë më parë ishte një pjesë e veshjes kremtërore të çdo njeriu prej një dere të mirë, mirë, si në Shqipëri të Sipërme ashtu edhe në Shqipëri të Poshtme. Puna që të tilla moda veshjeje mund

të gjenden dhe në vendet fqinje, s’tregon tjatër gjë, veç inuencës së fortë që shqiptarët kanë ushtruar në kohën e shkuar mbi kombësitë rreth e rrotull. Për shëmbëll, është thënë me përsëritje prej studimtarëve të këtij subjekti se i ashtuquajturi kostum modern “grek” në të vërtetë është një imitim i poshtër i kostumit shqiptar. Ky kostum u përhap në mes të grekëve në shek. XIV, kur shqiptarët në Bua Shpatën shkelnë dhe pushtuan Greqinë…

84


Kronologji e jetës së Dritëro Agollit 1931 (13 tetor) lindi në fshatin Menkulas të Devollit (Korçë). 1938 1942 mori mësimet e para në vendlindje. 1943 korrier i batalionit partizan “Fuat Babani”. 1945 1948 vazhdoi shkollën në qytetin e Bilishtit. 1948 1952 ndjek mësimet në shkollën e mesme “Asim Zeneli”, në Gjirokatër. 1947 boton për herë të parë në gazetën “Rinia”, vjershën “Vullnetari i hekurudhës”. 1952 1957 ndjek studimet e larta në Sant-Petërburg.... -

Artikull gazete Edhe pse ka jo pak vëmendje në këtë sezon, referuar zjarreve dhe gatishmëria është e plotë, jashtë repartit zjarrkës nuk është e thënë që gjërat të jenë kështu . Vetëm për të dalë zjarrkësja ndonjëherë ndodh që duhen deri 12 minuta përgjatë një rruge me gjatësi rreth 100 m. Bllokimi për zjarrkësit nis që pas daljes së tyre nga reparti.

Makinat e parkuara përreth janë pengesa e parë, ndërsa dalja për te stadiumi është bllokuar tërësisht. Blloqe betoni janë vendosur në zonën para stadiumit, duke penguar lëvizjen lëvizjen e automjeteve këtu, përfshi edhe kalimin e zjarrkëses ....

Fakti që rruga kryesore nuk ka një korsi emergjence, bën që të ndodhin situata të tilla të kushtëzuara edhe nga faktorë të tjerë ...

Shënim. Në tekst janë përdorur lloje shkrimesh, me anë të të cilave vihen në dukje disa nga tipare e tekstit informues – paraqitës. • Me shkronja të pjerrëta vihet në dukje dukuria kryesore, që trajtohet në tekst. • Me shkronja të zeza dhe të nënvizuara vihen në dukje dukuri të tjera, që kanë një marrëdhënie të caktuar me dukurinë kryesore. Organizimi i orës së mësimit Hapi I Bashkëbisedim, lexim i drejtuar, diagrami i Venit Mësuesi/ja prezanton temën: Teksti informues-paraqitës. U shpërndan nxënësve sha me tri lloje tekstesh, si: ese, biogra të jetës së D. Agollit, artikull gazete dhe u kërkon t’i lexojnë me vëmendje. Pastaj drejton pyetjen: - Cili është mesazhi që përcjellin këto lloj tekstesh: shprehin ndjenja, informojnë, bindin? Pasi lexon një fjali nga paragra i parë i tekstit, mësuesi/ja ndalon dhe drejton drejton pyetjen: - Pse quhet tekst informues paraqitës? - Cili është qëllimi i këtij teksti? Nxënësit mund të përgjigjen: informojnë, japin informacion. Mësuesi/ja pret përgjigjet e nxënësve dhe më pas sqaron: Të informosh do të thotë të japësh të dhëna për të zgjeruar ose modikuar njohuritë e dikujt mbi një argument (fakt) të caktuar. Një tekst informues, në formën e tij thelbësore, është një listë të dhënash.  Funksioni i

tekstit informues – paraqitës (shpjegues) është t’i përcjellë marrësit (dëgjuesit ose lexuesit) informacione dhe njohuri në lidhje me një dukuri, koncept, argument, parë nga një këndvështrim i përgjithshëm. Ai paraqit dhe shpjegon një përmbajtje të caktuar në mënyrë të qartë dhe të sistemuar.

Qëllimi i tekstit informues – paraqitës (shpjegues) është thellësisht praktik: të informojë përmes shpjegimit, pra të zgjerojë njohuritë e lexuesit përmes shpjegimit. 

85

Libër mësuesi për për tekstin “Gjuha shqipe shqipe 10” 

Mënyra e paraqitjes së informacionit: analitike (të dhëna të detajuara) sintetike (të dhëna përmbledhëse) •

•

– leksionet, interpretimet interpretimet e teksteve, lmave etj. – materialet shkencore, artikujt e gazetave esetë etj. – skedat për përdorim personal, personal, relacione, relacione, raporte, raporte, skeda biograke, përmbledhjet, përmbledhjet , kronologjitë kronologji të

Udhëzohen nxënësit të zbulojnë funksionin, qëllimin dhe mënyrën e paraqitjes së informacionit në tekstet e dhëna informuese-paraqitëse. Nxënësit të ndarë në tri grupe punojnë me tekstet e librit ose tekste të tjera të përgatitura në shirita letre nga mësuesi/ja, si p.sh.: eseja e F.Konicës, artikulli i gazetës, kronologjia e jetës së Dritëro Dritëro Agollit. Shembull kur funksioni i tekstit është informues. informues. Duke iu referuar artikullit artikullit të gazetës, nënvizohet nënvizohet fjalia e parë: Edhe pse ka jo pak vëmendje vë mendje në këtë sezon, referuar zjarreve dhe gatishmëria është e plotë, jashtë repartit zjarrkës nuk është e thënë që gjërat të jenë kështu … Ajo jo vetëm informon, por përmban edhe një fakt të parë nga një këndvështrim i përgjithshëm. Përqendrohet vëmendja e nxënësve te fjalia: Fakti që rruga kryesore nuk ka një korsi emergjence, bën që të ndodhin situata të tilla kushtëzuar edhe nga faktorë të tjerë … e cila jep dhe një shpjegim të argumentit për të cilin et. Pra, karakterizohet nga një qëllim praktik për të informuar përmes të shpjeguarit.

Paraqitja e të dhënave përmes një argumenti ar gumenti analitike (të detajuara)

sintetike (të përmbledhura) përmbledhura)

Mësuesi/ja u kërkon nxënësve të lexojnë materialin mbi tekstin informues dhe më pas liston llojin e teksteve informuese-paraqitëse dhe veçoritë e tyre. Nxënësit duke shfrytëzuar tekstet që kanë përpara bëjnë dallimin midis teksteve analitike dhe atyre sintetike, me anë të Diagramit të Venit.

teksti analitik

teksti sintetik

- analizon, zbërthen informacionin - jep të dhëna të detajuara - informacion i hollësishëm dhe i plotë

- të dhënat i jep të përmbledhura - jep të dhëna për tërësinë e problemit

- transmetojnë transmetojnë informacion - trajtojnë një dukuri të caktuar - çdo dukuri lidhet me dukurinë kryesore - informacionet janë të qarta, koherente - paraqiten sipas një rendi logjik

86


Hapi II. Ditari dypjesësh Çfarë trajton? Në ç’marrëdhënie janë dukuritë me njëra-tjetrën?

Cila është karakteristika e paragrat në këtë lloj teksti?

Si është koherenca, qartësia, plotësia e informacioneve? Cili është rendi që janë vendosur informacionet e ndryshme që trajtohen? Ç’ lloj leksiku i karakterizon? Ç’lloj publiku i drejtohet? Si është paraqitja e të dhënave? Cilat janë karakteristikat gjuhësore?

Ç’rol luajnë elementet grake?

Trajton Trajton një dukuri të caktuar (veshja shqiptare) Dukuria kryesore kryesor e duhet të jetë në marrëdhënie me dukuritë e tjera shqiptare (kostumi kombëtar, afria e tyre, veshja te fqinjët, huazimi i saj nga grekët etj.). Çdo paragraf përmban informacion (kostumi kombëtar – Nopça ka botuar krah për krah dy fytyra...

kur asim për kostumin kombëtar... okja ka pasur një afri në të gjithë vendin ... Informacionet të jenë të qarta, të plota e koherente. Ka rend logjik e kronologjik (niset me veshjen shqiptare, identikimi i saj nga studiues të huaj, tiparet e saj, huazimi nga grekët.... Leksiku është teknik. Përdoret në relacionet shkencore dhe analizat letrare. I drejtohet një publiku të specializuar. Paraqitja e të dhënave është objektive. Foljet janë në kohën e tashme, përdoren lidhëzat, ndajfoljet lidhëzore, gjymtyrët gjymtyrët e pjesët homogjene. homogjene. Informacionet shoqërohen me elemente grake, si: foto, skica, harta etj.

Hapi III. Praktikë e drejtuar Nxënësit, pasi janë njohur me formën e një teksti informues-paraqitës, lexojnë tekstin ”Kanuni” duke iu tërhequr vëmendje për të ngulitur përmbajtjen dhe strukturën e tij. Mësuesi/ja, tërheq vëmendjen e nxënësve në strukturën e tekstit dhe u kërkon të identikojnë veçoritë janë dhënë në grakun organizues, i cili, i shkruar në një tabak letre, vendoset në tabelë. Hyrja paraqitja sintetike e dukurisë. Trungu paraqitja e dukurisë në lidhje me dukuri të tjera). Përfundimi Organizuar në paragrafë. Përmbajtja mbështetet mbi një argument, shpjegon, analizon argumentet, jep opinione dhe shembuj të ndryshëm. -

-

-

Hapi IV I V. Praktikë e pavarur Punohet Ushtrimi 1 dhe nxënësit japin përgjigje rreth skedës mbi tekstin: Zgjidhje ushtrimesh Titulli “Kanuni” Autori Shaban Sinani Dukuria trajton ekzistencën e kanunit në Shqipëri, duke u mbështetur në çështje të ndryshme që kanë të bëjnë bëjnë me: mbijetesën e tij; mosshkrimin mosshkrimin e tij deri në shekullin XX; kanuni - edukata juridike e malësorëve; malësorëve; rregullatori rregullatori i gjithë jetës shoqërore shoqërore në Shqipëri Shqipëri etj. -

-

-

Strukturimi i paraqitjes së dukurisë: Hyrja - paraqitje sintetike e dukurisë: Kanuni është një monument kulturor historik. Trungu - paraqitja e dukurisë në lidhje me dukuri të tjera. a. Qëndresa e Kanunit gjatë pushtimit osman dhe roli i tij si “jus albanicae”. b. Kanuni si “botë e mbyllur”. 87


c. Shpjegimi për mosbotimin e Kanunit. d. Kanuni dhe lidhja e tij me Lekë Dukagjinin. trashëgimia dhe normimi normimi i Kanunit. Përfundimi – trashëgimia

Paraqitja e aspekteve të ndryshme në trungun e tekstit është bërë në formën e një analize që merr në konsideratë aspekte të ndryshme të dukurisë, duke cituar fakte të dhëna dhe opinione. specializuar. Leksiku i përdorur: leksiku i specializuar.

Duke u bazuar në karakteristikat e tekstit shpjegoni nëse ky tekst është: i tipit të specializuar. Karakteri i këtij teksti: informues-paraqitës. Fjalor

Fjala divulgativ nuk është përdorur në kuptimin “tekst i mirëlltë shkencor”, por, duke shfrytëzuar të dhëna të

mirëllta shkencore, ato paraqiten me një gjuhë më të thjeshtë për t’u kuptuar nga një masë e gjerë lexuesish.

Zëvendësoni titullin e këtij teksti me një titull tjetër të zgjedhur prej jush: Alternativat i lihen lihen nxënësit duke ia drejtuar drejtuar vëmendjen vëmendjen te çështjet çështjet kryesore që teksti trajton. trajton. Kanuni, trashëgimia e një populli në qëndresë, ligji i pashkruar etj.

Hapi IV. IV. Shkrim i lirë Nxënësit do të paraqesin në mënyrë skematike përmbajtjen e tekstit të dhënë në libër. Mësuesi/ja u kërkon nxënësve të përqendrohen në çështjet themelore që ai trajton për realizimin e kësaj kërkese. Ushtrimi 2: Rishkruani këtë tekst duke e përmbledhur në disa fjali. Kanuni është një monument kulturor historik i së drejtës tradicionale të shqiptarëve. Shpesh njihet me emërtimin “Kanuni i Lekë Dukagjinit” dhe është modeli më i plotë i organizimit tradicional të jetës së shqiptarëve. I qëndroi edhe pushtimit osman duke i detyruar pushtuesit që ta merrnin në konsideratë. Sot vlerësohet si një “botë juridikisht e mbyllur”, por që mbart pasuri të jashtëzakonshme vlerash, që janë trashëguar brez pas brezi me një mekanizëm të tillë, siç është gjuha apo folklori. I konsideruar si edukata dhe ndërgjegjja juridike dhe zgjedhja e përbashkët e mënyrës së jetesës së malësorëve shqiptarë, jetonte fort brenda mendjes dhe zemrës së tyre.

Edhe pse ishte vepër e një populli të tërë, identikohet me emrin e Lekë Dukagjinit falë kontributit, që ka dhënë, si dhe qëllimit për të mos e lënë anonime këtë vepër madhore, të quajtur ndryshe “testament juridik i shqiptarëve”.

Detyrë shtëpie: Ushtrimin 3, në faqen 73. Në fund të orës së mësimit bëhet vlerësimi i nxënësve pjesëmarrës pjesëmarrës dhe vlerësohet ora e mësimit.

88




Tema mësimore: Klasat e fjalëve

Shkalla: V

Klasa: X

Situata e të nxënit: Tekste të llojeve të ndryshme, të cilat vënë në dukje përdorimin e gjerë të klasave të fjalëve

Kompetenca: Morfologji Rezultatet e të nxënit të kompetencave të fushës sipas temës mësimore: Nxënësi/ja: - forcon njohuritë e marra mbi klasat e fjalëve; - dallon klasat e fjalëve sipas veçorive leksikore; - dallon klasat e fjalëve sipas veçorive morfologjike; - dallon klasat e fjalëve sipas veçorive sintaksore; - klasikon fjalët sipas klasave; - argumenton dallimet midis fjalëve kuptimplota dhe atyre jokuptimplota, të mëvetësishme mëvetësishm e dhe të pamëvetësishme.

Fjalë kyç: klasa fjalësh të ndryshueshme të pandryshueshme veçori leksikore, veçori sintaksore, fjalë kuptimplota fjalë jokuptimplota,

Burimet: Teksti mësimor Gjuha shqipe 10, libri digjital, sha të përgatitura, magnetofon, tabela të shkruara, tekste të llojeve të ndryshme


• • • • • • •

Metodologjia dhe veprimtaritë e nxënësve: Dëgjim dhe mendim i drejtuar, shqyrtim kategorizues, stuhi mendimesh, pema e mendjes, organizuesi grak, punë e pavarur

Organizimi i orës së mësimit: Hapi I. Dëgjim dhe mendim i drejtuar (DLTA) Kontrollohen dhe diskutohen diskutohen detyrat e shtëpisë. Mësuesi/ja organizon mësimin me pyetje nga mësimi i kaluar, për të nxitur diskutimin në klasë. Mësuesi/ja llon duke prezantuar autorin e tekstit, pjesën që do të lexohet dhe zgjedh njërin nga nxënësit për të bërë të mundur leximin e pjesës së zgjedhur në krye të mësimit. Leximi bëhet i shtruar, me qëllim që nxënësit të kenë mundësi të shkruajnë në etore sa më shumë fjalë që i ksohen. Ndërmjet fjalëve të shkruara, mësuesi/ja u kërkon nxënësve që të shkëpusin nga tërësia e tyre nga 2 emra, mbiemra, ndajfolje, parafjalë, mbiemra, folje, përemra, numërorë, lidhëza, pjesëza e pasthirrma. kategorizues Hapi II. Shqyrtim kategorizues Nëpërmjet teknikës së shqyrtimit kategorizues, Mësuesi/ja synon shqyrtimin e fjalëve të zgjedhura nga nxënësit, duke realizuar një analizë morfologjike të tyre. Mësuesi/ja u kërkon nxënësve të shkruajnë në një tabelë veçoritë gramatikore që kanë fjalët e zgjedhura. P.sh., vepër , emër, i përgjithshëm, gjinia femërore, numri njëjës, trajta e pashquar, rasa kallëzore, lakimi I; befason, folje, veta III, numri njëjës, koha e tashme, mënyra dëftore, zgjedhimi I etj. Kështu veprohet për të gjitha fjalët që kanë zgjedhur nxënësit.

Hapi III. Stuhi mendimesh Mësuesi/ja tërheq vëmendjen e nxënësve me temën e dhënë në dërrasë dhe u kërkon të shprehin idetë e tyre. Drejtohet pyetja: Ç’janë klasat e fjalëve? Cilat janë veçoritë e tyre?

89


emri

mbiemri

folja përemri

ndajfolja

Klasat e fjalëve

numërori

parafjala pasthirrma

pjesëza

lidhëza

Hapi IV. Pema e mendimit. Organizuesi grak

Mësuesi/ja vijon me shpjegimin e njohurive të reja duke përdorur metodën metodën e organizuesit grak, me qëllim që nxënësit të argumentojnë veçoritë gramatikore të klasave të fjalëve. pjesë të ligjëratës sipas veçorive leksikore fjalë kuptimplota fjalë jokuptimplota fjalë thirrmore

Klasat e fjalëve

sipas veçorive morfologjike të ndryshueshme të pandryshueshme

sipas veçorive sintaksore: të mëvetësishme të pamëvetësishme Ilustrohen me shembuj të gjitha rastet e klasave të fjalëve sipas veçorive leksikore, morfologjike dhe sintaksore. Aktiviz Aktivizohe ohenn sa më shumë shumë nxënës nxënës për dhë dhënie nienn e përgjig përgjigjev jeve. e. Organi Organizue zuesi si grak grak shkruh shkruhet et në tab tabelë elë me shkumë shkumësa sa me ngjyra, ose në tabela tabak, dhe u shërben nxënësve për të vijuar me punën praktike.

Hapi V. Punë e pavarur Punohen në mënyrë të pavarur ushtrimet 1 dhe 2. Nxënësit mund të diskutojnë me njëri-tjetrin idetë e tyre. Zggjidhje ushtrimesh Ushtrimi 1 Klas Klasat at e fja fjalë lëve ve Ndajfolja Parafjal jala Pjesëza Pasthirrma Lidhëza Ushtrimi 2 Klas Klasat at e fja fjalë lëve ve Emri

Mbie Mbiemr mrii Folja lja

90

Fjal Fjalët ët sip sipas as tyr tyre e Sado, thjesht, pjesërisht, disa. Në, në, nga, me, kundrejt, jt, me, për, krahas, gjer, në. Si, për të, nuk Ashtu si, dhe, përveç, që, dhe, sado, e, që, ku, që, edhe, ku,

Fjal Fjalët ët sip sipas as tyr tyre e Arkeologët, zbulim, im, Mal të Zi, pallate, gazeta, Varshava, studimin, zonës, vitin itin,, profesori, studimin, të dhënat, kompleks, pallatit, sundimtarëve, Ilirisë, mbretit Bardhyl, Teuta, vendndodhja e ndërtesave, teknikat, ndërtimin, krahasim, shembuj, arkitekturës, rast, arkeologji. pola polakë kë,, të rënd rëndës ësis ishë hëm, m, pres presti tigj gjio ioze ze,, angl anglez eze, e, i madh madh,, i rënd rëndës ësis ishë hëm, m, e përd përdor orur ura, a, unike, ilire, i rrallë kanë bërë, ka kanë gjetur, përshkruan, ka kanë nisu isur, ud udhëhoqi, thotë, trtregojnë jnë, kemi zbuluar, përkasin, janë, është


Përe Përemr mrii Numërori

ata, ta, i (tra (trajt jtë ë e shk shkurtë urtërr e përem ëremri ritt vetor) tor) të gjijith tha a, e tyr tyre, të cila cilat, t, që Dy, 2000,

Ushtrimi 3 Fjalë kuptimplota Fjalë jokuptimplota Kanuni, është, moment, kulturor, historik, i së Deri, në, që, mbi, pa, për, të, nga, do, të, po, drejtës, tradicionale, të shqiptarëve, shqiptarët, kanë ashtu, edhe trashëguar, shekullin e 20-të, dy, kanune, kanunin, e lekëve, Lekë, Dukagjini, ky

Vazhdohet me zgjidhjen e ushtrimit deri në fund.

Detyrë shtëpie Ushtrimi 4 në faqen 76. Në fund të orës së mësimit bëhet vlerësimi i nxënësve pjesëmarrës pjesëmarrës dhe vlerësohet ora e mësimit



Tema mësimore: Shumësi i emrave mashkullorë Kompetenca: Morfologji

Shkalla: V

Klasa: X

Situata e të nxënit: Tekste të llojeve të ndryshme me përdorim të gjerë të emrave të gjinisë mashkullore në numrin shumës

Rezultatet e të nxënit të kompetencave të fushës sipas temës mësimore: Nxënësi/ja: - forcon njohuritë rreth kategorisë së gjinisë; - di rregullat e formimit të shumësit tek emrat mashkullorë; - shpjegon rregullat drejtshkrimorë në formimin e shumësit tek emrat mashkullorë; - argumenton përdorimin stilistik të emrave në numrin shumës; - aftësohet në kthimin e fjalëve nga numri njëjës, në numrin shumës.

Fjalë kyç: gjinia e emrit shumësi i emrave rregulla formim përdorim stilistik

Burimet: Teksti mësimor mësi mor Gjuha shqipe 10, libri digjital, sha të përgatitura, tabela të shkruara, tekste të llojeve të ndryshme

Lidhja me fushat e tjera ose me temat ndërkurrikulare: letërsi

• • • • •

Metodologjia dhe veprimtaritë e nxënësve: Diskutim, diskutim në grup, Di, Dua të di, Mësoj , punë e pavarur në grup. Organizimi i orës së mësimit Hapi I. Diskutim Kontrollohen dhe diskutohen detyrat e shtëpisë. Mësuesi/ja organizon mësimin me pyetje nga mësimi i kaluar, për të nxitur diskutimin në klasë, duke u bërë nxënësve këto pyetje: - Ç’janë klasat e fjalëve? - Si ndahen klasat e fjalëve sipas veçorive leksikore? - Si ndahen klasat e fjalëve sipas veçorive morfologjike? - Si ndahen klasat e fjalëve sipas veçorive sintaksore? Nxënësit ilustrojnë me shembuj secilin rast të përmendur. Hapi II. Diskutim në grup 91


Mësuesi/ja tërheq vëmendjen e nxënësve me një tekst të shkruar në dërrasë, ose të paraqitur në një tabelë. Lexohet pjesa dhe kërkohet që nxënësit të nënvizojnë të gjitha fjalët në numrin shumës. Shtrohet pyetja: Si është formuar shumësi i emrave të gjinisë mashkullore? “Gjarprinjtë, këta zvarranikë me aftësi të çuditshme, kanë luajtur një rol të rëndësishëm në religjionin dhe mitologjinë ilire. Kulti i gjarprit, është i pranishëm në legjendat e shumë popujve të botës që nga Azia Lindore e deri në Amerikë. Shumë e njohur dhe e famshme është legjenda e Gjarprit Hitit, emri i të cilit ishte Ilurjanka, që për disa autorë shërben si burim nga rrjedh edhe emri ilir. Autorë të këtij mendimi janë gjermani O. Gruppe dhe lologu slloven K. Oshtiri. Në aspektin kohor, simbolika e gjarprit në trevat shqiptare gjendet përtej kurit të formimit të etnosit ilir. Ky kult është i pranishëm edhe sot në përralla, legjenda e tregime të ndryshme, brenda gjithë hapësirave etnike shqiptare. ” Mësuesi/ja shkruan në tabelë mënyrat e formimit të shumësit të emrave të gjinisë mashkullore. Shumësi i emrave të gjinisë mashkullore formohet me anë të prapashtesave: -ë, -a, -e: zvarranikë, legjendat, autorë, trevat , përralla, legjenda e tregime -nj, -j: popuj enj, budall enj enj , fukar enj enj , maskar enj enj etj. -enj: lumenj , lëmenj , përr enj, -inj: gjarpër inj inj . -ër : mbret ër ër , robër , dreqër , princ ër ër , kunet ër ër , skllev ër ër , shtret ër ër etj. -ra: hapësira

Hapi III. Di, Dua të di, Mësoj Mësuesi/ja shkruan në tabelë nënçështjen e mësimit, Formimi i trajtës së shumësit . Ndahet tabela në tri pjesë. Në shtyllën e parë shkruhet çdo informacion që kanë nxënësit për kategorinë e shumësit. Në shtyllën e dytë shkruhen pyetje që mund të kenë nxënësit ose që i lindin nga çështje të mësimit. Në shtyllën e tretë shënohet informacioni informacioni i ri që merret. Di

Dua të di

Gjinia është kategori gramatikore.

Mënyrat e formimit të trajtës (a>e dash-desh) (e>i breg-brigje) (k>q mik-miq) (g>gj zog-zogj) së shumësit. (ll>j akull-akuj) (r>j bir-bij). Si formohen emrat e gjinisë - me ndryshim të bashkëtingëllores, me ndërrim të zanores dhe me prapashtesën - e njëkohësisht. mashkullore me dy trajta

Dalloj emrat e gjinisë mashkullore.

shumësi? Mund të kthej një emër të gjinisë mashkullore nga numri njëjës në numrin shumës.

Si ndodh ndërrimi i gjinisë tek emrat mashkullorë? Si zbatohen rregullat e drejtshkrimit tek emrat që mbarojnë më -ël, -ër, -ërr.

Mësoj -me ndërrime tingujsh

- me ndërrim të tingujve dhe me prapashtesën -e njëkohësisht: (bark-barqe). (bark-barqe). - emra që dalin me dy trajta shumësi (drapërdrapinj - drapërinj) emra të dygjinishëm: me prapashtesën - e: me prapashtesën – ra nuk shkruhet ë-ja pastheksore tek emrat që mbarojnë me -ël, -ër, -ërr. (libër - libra; ëndërr ëndrra; ëmbël - ëmbla)

Hapi IV. Punë e pavarur në grup Për të përmbledhur njohuritë njohuritë e marra në mësimin e ditës, mësuesi/ja i kushton kohë zgjidhjes së ushtrimeve ushtrimeve në mënyrë të pavarur. Jepen për t’u punuar ushtrimet 1-10 në faqe 79 - 80.

92


Zgjidhje ushtrimesh Ushtrimi 1 faktorë kryesorë, dete të thella, tela të hollë, tanke të rënda, barëra të këqija, vendime të drejta, organe shtetërore, ritme të shpejta, përvjetorë të rëndësishëm, rrathë të mëdhenj, tregime humoristike, vite të arta, probleme ekonomike, ujëra nëntokësore. Ushtrimi 2 metra, kuj, budallallëqe, kallinj, jastëkë, portokaj, brumbuj, të rinj, blloqe, papagaj, milimetra, shalle. Ushtrimi 3 bufë, qentë, këlyshët. Ushtrimi 4 argumente

argumenta

lxhana

lxhanë

dokumenta shoferë instrumenta grushta blerës probleme

dokumente shofera instrumente grushte blerësa problema

ocerë

ocera

çelësa

çelës

trëndala

trëndalë

përkthyesa përkthyes ditarë ditare

grakë

graqe

formulare formularë tipe tipa shiritë shirita mjeshtër mjeshtra desh deshër stomakë stomaqe

monumente aeroplanë

monumentë aeroplana

koeciente

koecienta

peshqirë zinxhira televizorë përgjegjësa piruna kecër lypësa shitësa bërryle frigorifera

peshqira zinxhirë televizora përgjegjës pirunë keca lypës shitës bërryla frigoriferë diamante krevatë personazhe seminarë zgjedhës grekë monologje

diamantë

krevate personazhë seminare zgjedhësa grekër monologë

Shënim. Ka emra që dalin me dy forma shumësi. P.sh., emri problem del me dy forma shumësi, sepse ka dy kuptime. Problem – problem (et) - çështje e ndërlikuar që diskutohet a që shtrohet për t’u zgjidhur: problem 1. i rëndësishëm probleme të rëndësishme (anësor); Problem (a) – mat. Detyrë që ka disa të dhëna të një kërkese dhe duhet të zgjidhet: problema të vështira. Ka edhe emra që ndonëse nuk dalin me dy kuptime, kanë dy forma shumësi. Si p.sh.: Kec,-i m. sh. -a(t) dhe - ër (it (it) - kecat e vegjël Ushtrimi 5 qenërit - në këtë rast kemi një homonimi (e cila ndodh vetëm në rastin e këtij shumësi: qenërit “kafshë” dhe qenërit “të qenët, të ekzistuarit”) e ndërtuar me funksion stilistik (ironik e tallës). Ka qëllim stilistik-shprehës. Ushtrimi 6 Me anë të prapashtesave: -ë, -a, -e: oxhakë, thesare, gishta, xhepa, shahistë -nj,-j: heronj, pyje, turinj, orakuj, kunguj, akuj, -enj: budallenj, -inj: gjarpër inj inj . lumenj, priftërinj, -ër : robër , -ra: metra, miellra, - me ndërrim tingujsh: ftonj, krushq; - me ndërrim tingujsh dhe prapashtesë: disqe, blloqe, parqe, trungje, vargje , togje, rreziqe, çakej, brigje, shtigje, hamej, leqe, meshkuj; Ushtrimi 7 drejtues, transmetues, ujësjellës mikpritës, mjeshtër, shitës, arbër, tretës.

93


Ushtrimi 8 Ndryshim, tipar, argument, argument, fakt, imigrim, truall Me gjithë ndryshimet rr ënjësore ënjësore që kanë pësuar gjatë zhvillimit të tyre historik, gjuhët e ndryshme indoevropiane indoevropiane kanë ruajtur disa tipare të veçanta që i dallojnë nga familjet e tjera gjuhësore. Për sa u takon argumenteve historike, unë po kuzohem duke theksuar faktet e deklaruara të vëna në dukje nga shumë dijetarë që historianët dhe kronikanët e lashtësisë dhe të Mesjetës nuk përmendin gjëkundi imigrime të theksuara të stërgjyshërve të shqiptarëve në trojet e para. Ushtrimi 10 përtac-përtacë, kulaç-kuleç, man-mana, byrek-byrekë, ilaç-ilaçe, liqen-liqene, akademik-akademikë, dyshek-

dyshekë, gjumash-gjumashë, aktivist-aktivistë, auditor-auditorë, plan-plane, çiklist-çiklistë, fotograf-fotografë, tiltila, telefon-telefona, patëllxhan-patëllxhanë, çarçaf-çarçafë, paragraf-paragrafë, trëndal-trëndala, malësormalësorë, kosh-kosha, kor-kore, lot-lot, aeroplan-aeroplanë, lxhan-lxhanë, korridor-korridore, fajtor-fajtorë, skenar-skenarë, timon-timonë, spec-speca, divan-divane, oqean-oqeane, panair-panaire, intelektual-intelektualë, festival-festivale, mikrofon-mikrofona, delegat-delegate, karkalec-karkaleca, karakter-karaktere, mister-mistere, magnet-magnete, tunel-tunele, telefon-telefona, kristal-kristale, planet-planetë, sportist-sportistë, fjalor-fjalorë, profesor-profesorë, vagon-vagonë, stol-stola, aksion-aksione, motor-motorë, asistent-asistentë, asi stent-asistentë, deputet-deputetë, cep-cepa, argument-argumente, akrep-akrepa, diplomat-diplomatë, qilim-qilima, pazar-pazare, thesar-thesare, gërshet-gërsheta, atlet-atletë, kampion-kampionë, person-persona, kavanoz-kavanoza, komision-komisione, inxhinier-inxhinierë, kapiten-kapitenë, plep-plepa, këngëtar-këngëtarë, grep-grepa, specialist-specialistë, bërrylbërryla kandil-kandila, dan-danë, satelit-satelitë, front-fronte, kont, kuintal-kuintalë, ideal-ideale. Detyrë shtëpie Ushtrimi 9 në faqen 80. Punë e diferencuar Gjeni në gazeta dhe në revista raste të përdorimit të gabuar të shumësit të emrave mashkullorë. Në fund të orës së mësimit bëhet vlerësimi i nxënësve pjesëmarrës pjesëmarrës dhe vlerësohet ora e mësimit



Shkalla: V

Klasa: X

Tema mësimore: Teksti letrar dhe joletrar Kompetenca: Të dëgjuarit

Situata e të nxënit: Tekste të ndryshme letrare l etrare dhe joletrare për të përcaktuar veçoritë dhe të përbashkëtat e tyre

Rezultatet e të nxënit të kompetencave të fushës sipas temës mësimore: Nxënësi/ja: - dallon tekstin letrar nga ai joletrar; - përcakton llojin dhe funksionin e teksteve; - krahason tekstet duke vënë në dukje të përbashkëta dhe të veçanta.

Fjalë kyç ● informim ● lloje të teksteve letrare/joletrare ● të dhëna, fakte ● funksion praktik/estetik ● imazh/ndjesi

Burimet: Teksti mësimor Gjuha shqipe 10, libri digjital, e-libri, tekste letrare dhe joletrare


Metodologjia dhe veprimtaritë e nxënësve: Lexim i drejtuar, praktikë e drejtuar, punë në grup, diagrami i Venit, ditari dypjesësh. Organizimi i orës së mësimit Hapi I. Lexim i drejtuar, ditari dypjesësh Nxënësit dëgjojnë tekstet që u lexon mësuesi/ja ose i dëgjojnë të incizuara dhe porositen të përcaktojnë: llojin e tyre; •

94

Libër mësuesi për tekstin “Gjuha shqipe 10” • • •

temën; karakteristikat secilit tekst, funksionin dhe qëllimin; formën e tyre.

Nxënësit plotësojnë individualisht tabelën e mëposhtme: Teksti letrar Veçoritë lloji

Teksti joletrar

tema funksioni qëllimi

Lexohen 3-4 punime dhe saktësohen në tabelë përfundimet drejtuar Hapi II. Praktikë e drejtuar Mësuesi/ja u kërkon nxënësve të përcaktojnë elementet e përbashkëta dhe të veçanta të këtyre teksteve: - fjalë kyç të njëjta (verikojini ato në tekst dhe gjeni të tjera me kuptim të përafërt, si dhe shpjegoni kuptimin e tyre brenda kontekstit të teksteve të ndryshme); - informacioni (vjen në formën e të dhënave e fakteve: cilat janë janë ato?); - informacioni (vjen si imazh, ndjesi, nëpërmjet gurave stilistike: gjeni disa prej tyre); - mesazhi (vjen si një akt i kryer: cili është është ai?); - mesazhi (vjen si dëshirë apo ëndërr e poetit për të realizuar një projekt madhështor: cili është ai?). Hapi III. Diagrami i Venit Mësuesi/ja u kërkon nxënësve të analizojnë ndërtimin dhe gjuhën e të dy teksteve dhe të gjejnë dallimet mes tyre. Teksti letrar Ndërtimi

Teksti joletrar Gjuha

Ndërtimi

Gjuha

Hapi IV Shkrim i lirë Mësuesi/ja u kërkon nxënësve që, në bazë të fotos, të shkruajnë një tekst informues paraqitës. Mësuesi/ja bën vlerësimin e orës së mësimit. -



Tema mësimore: Testoni veten. Teksti informues-paraqitës njohuri gramatikore gramatikore Kompetenca: Të lkexuesit, të shkruarit njohuri

Rezultatet e të nxënit të kompetencave të fushës sipas temës mësimore: Nxënësi/ja: - analizon strukturën e tekstit informues-paraqitës; informues-paraqitës; - përcakton llojin e paragrat; - analizon elementet gjuhësore të tekstit.

Shkalla: V

Klasa: X

Situata e të nxënit: Teksti informues-paraqitës, në të cilin përcaktohen dhe analizohen karakteristikat e tij Fjalë kyç ● tekst informues i nformues paraqitës paraqitës ● karakteristikë strukturore ● karakteristikë gjuhësore

95


Burimet: Gjuha shqipe 10 , libri digjital, e-libri, tekste Teksti mësimor Gjuha informuese-paraqitëse informuese-paraqitëse të llojeve të ndryshme, tabela


Metodologjia dhe veprimtaritë e nxënësve: Praktikë e drejtuar, drejtuar, punë në grup, shkrim i lirë Analiza e strukturës strukturës së tekstit tekstit 1. Në tekstin 1 bëni përmbledhjen e secilit paragraf. a. ………........................ ………...................................... ............................ ............................ ............................ ............................ ............................ ............................. ............................. .....................…… .......…… …................................ …................................................. .................................. ................................... ................................... .................................. ................................... ................................... .......................... ......... ........................... ......................................... ............................ ............................ ............................ ............................. ............................. ............................ .............. b. ………......................... ………....................................... ............................ ............................ ............................ ............................ ............................. ............................. ............................ ......................... ........... ….......................... …........................................ ............................ ............................ ............................ ............................. ............................. ............................ ......................... ........... ……….............. ……….............. ........................... ......................................... ............................ ............................ ............................ ............................. ............................. ............................ .................. .... c. ………......................... ………....................................... ............................ ............................ ............................ ............................ ............................. ............................. ............................ ......................... ........... ….......................... …........................................ ............................ ............................ ............................ ............................. ............................. ............................ ........................ .......... .......................... .......................... ...………..................... ...………................................... ............................ ............................. ............................. ............................ ............................ ....................... ......... 2. Dalloni informacionin kyç që lidh paragrafët me njëri-tjetrin. 3. Në tekstin 2 bëni përmbledhjen e secilit paragraf. a. ………......................... ………....................................... ............................ ............................ ............................ ............................ ............................. ............................. ............................ ......................... ........... ….................................... …....................................................... ...................................... ....................................... ....................................... ....................................... .......................……….............. ...………................ ........................... ......................................... ............................ ............................ ............................ ............................. ............................. ............................ ...................... ........ b. ........................... ......................................... ............................. ............................. ............................ ............................ ............................ ............................ ............................ ............................. ..................... ...... ............................. ............................................ .............................. .............................. .............................. .............................. .............................. .............................. .............................. .............................. ................. .. ........................... ......................................... ............................ ............................ ............................ ............................. ............................. ............................ ...................... ........ Dalloni informacionet që lidhen me vendin, kohën dhe personat.

4. Në tekstin 3 dalloni paragran informues dhe paragran përshkrues. Fjalët kyç të paragrat informues: ............................ .......................................... ............................ ............................. ............................. ............................ ....................…....... ......…..................... .......................... ............ Treguesit Treguesit vendorë ........................... ......................................... ............................ ............................. ............................. ............................ .....................…. .......…. ..... Treguesit Treguesit kohorë ............................ .......................................... ............................ ............................. ............................. ............................ ....................…....... ......…....... Treguesit Treguesit e emërtimeve ............................. ........................................... ............................ ............................ ............................ ............................. ....................… .....… Analiza gjuhësore gjuhësore 1. Dalloni fjalët e ndryshueshme nga fjalët e pandryshueshme. 2. Lakoni tri emra dhe zgjedhoni tri folje të ndryshme. ………................................. ………......................................... ........ ............................ .......................................... ........................ .......... ............................ .......................................... .....................…. .......…. .. ……......................... ……....................................... .................. .... ............................ ......................................... ........................ ........... ........................... ......................................... ...................…... .....…... …… ….......................... …........................................ ................ ........................... ......................................... .......................... ............ ........................... .......................................... ......................… .......… ..…….. ........................... ......................................... .............. ............................ .......................................... ........................ .......... ........................... ......................................... ...................…... .....…... ………..... .................................... ..................................................... 5. Nënvizoni me të kuqe emrat femërorë në shumës dhe me blu emrat mashkullorë në shumës në tekstet e dhëna.

96




Shkalla: V

Klasa: X

Tema mësimore: Shumësi i emrave femërorë Kompetenca: Morfologji

Situata e të nxënit: Tekste të llojeve të ndryshme ku janë përdorur gjerësisht emra të gjinisë femërore në forma të ndryshme të numrit shumës

Rezultatet e të nxënit të kompetencave të fushës sipas temës mësimore: Nxënësi/ja: - forcon njohuritë rreth kategorisë së gjinisë; - njeh rregullat e formimit të shumësit tek emrat femërorë; - shpjegon rregullat drejtshkrimore në formimin e shumësit tek emrat femërorë; - argumenton përdorimin stilistik të emrave femërorë në numrin shumës; - dallon përdorimin e emrave vetëm në numrin njëjës dhe përdorimin e emrave vetëm në numrin shumës; - aftësohet në kthimin e fjalëve femërore nga numri njëjës në numrin shumës.

Fjalë kyç: emra femërorë formim i shumësit rregulla përdorim stilistik numri njëjës/shumës njëjës/shumës

Burimet: Teksti mësimor Gjuha shqipe 10, libri digjital, sha të përgatitura, përgatitura, tabela të shkruara, tekste të llojeve të ndryshme


• • • • •

Metodologjia dhe veprimtaritë e nxënësve: Diskutim, diskutim në grup, Di, Dua të di, Mësoj , punë e pavarur në grup Organizimi i orës së mësimit Hapi I. Diskutim Kontrollohen dhe diskutohen detyrat e shtëpisë. Mësuesi/ja organizon mësimin me pyetje nga mësimi i kaluar, për të nxitur diskutimin në klasë, duke u drejtuar nxënësve këto pyetje: - Cilat janë rregullat e formimit të shumësit të emrave mashkullorë? mashkullorë? - Cilat janë rregullat drejtshkrimore në formimin e shumësit tek emrat mashkullorë? - Thoni raste të përdorimit të emrave dygjinishëm. - Ilustroni me shembuj për secilin rast të përmendur. përmendur.

Hapi II. Diskutim në grup Mësuesi/ja tërheq vëmendjen e nxënësve me një tekst të shkruar në dërrasë, ose të paraqitur në një tabelë. Lexohet pjesa dhe kërkohet që nxënësit të nënvizojnë të gjitha fjalët e numrit shumës. Si është formuar shumësi i emrave të gjinisë femërore? “Format e ndryshme të relievit: malet, ultësirat, luginat dhe fushat na duket se janë të përjetshme dhe të pandryshueshme. Në shumë raste nuk kemi mundësi të vërejmë ndryshimet. Megjithatë, ato vazhdimisht ndryshojnë, edhe pse shpejtësia me të cilën ndodh kjo është shumë e ngadalshme për qeniet njerëzore. Këto procese zgjasin shumë shekuj dhe duhet të kalojnë miliona vjet që të vërehen ndryshimet. Bëhet fjalë për malet që kanë maja jo shumë të mprehta, relieve të llojllojshme, si dhe sipërfaqe jo të rrafshëta, që janë shfaqur në planet para shfaqjes së njerëzve. Kohëzgjatja e jetës së organizmave është shumë e shkurtër në krahasim me proceset gjeologjike. Qeniet e gjalla më jetëgjata janë disa lloje drunore që jetojnë edhe nga tre mijë vjet, por këto vite janë vetëm një pjesë e vogël në kohën e jetës gjeologjike të Tokës”.

97


Nga teksti kërkohet që nxënësit të nënvizojnë shumësit e emrave të gjinisë mashkullore dhe shumësin e emrave të gjinisë femërore. Mësuesi/ja shkruan në tabelë mënyrat e formimit të shumësit të emrave të gjinisë femërore. Pjesa më e madhe e emrave të gjinisë femërore e formojnë numrin shumësin në tri mënyra: - me prapashtesën -a, p.sh.: nënë-nëna, - njësoj si njëjësi: ditë, enë, lugë, - me ndërrime të tingujve të temës: dorë-duar, derë-dyer, grua-gra, natë-net etj.

Hapi III. Di, Dua të di, Mësoj Mësuesi/ja shkruan në tabelë nënçështjen e mësimit, Formimi i trajtës së shumësit tek emrat femërorë . Ndahet tabela në tri pjesë. Në shtyllën e parë shkruhet çdo informacion që kanë nxënësit për kategorinë e shumësit. Në shtyllën e dytë shkruhen pyetje që mund të kenë nxënësit ose që i lindin nga çështje të mësimit. Në shtyllën e tretë shënohet informacioni i ri që merret.

Di

Dua të di

Gjinia është kategori gramatikore.

Mënyrat e formimit të trajtës së shumësit të emrave të gjinisë femërore.

- njësoj si njëjësi: ditë, enë, lugë, mollë, rrugë .

Si shpjegohet përdorimi i emrave femërorë me dy trajta shumësi?

Disa emra femërorë kanë nga dy trajta të shumësit, sipas kuptimeve me të cilat përdoren.

Dalloj emrat e gjinisë femërore. Mund të kthej një emër të gjinisë femërore nga numri njëjës në numrin shumës.

Cilët janë emrat emërorë që përdoren vetëm në njëjës? Cilët janë emrat emërorë që përdoren vetëm në shumës?

Mësoj - me prapashtesën –a nënë-nëna, utur-utura

-me ndërrim të tingujve të temës: dorë-duar

- emrat abstraktë; emrat përmbledhës - emrat që tregojnë lëndë në formë të pandashme e të panumërueshme - shumica e emrave të sëmundjeve Disa emra që tregojnë: - drejtime të horizontit, bimë, dukuri atmosferike - emrat e gjuhëve, të shkencave - emrat e përveçëm - emra që tregojnë masa të një lënde - emra që tregojnë sende të përbëra - emra që tregojnë një shumicë qeniesh - emra të përveçëm ose të përgjithshëm

Hapi IV. IV. Punë e pavarur në grup Për të përmbledhur njohuritë e marra në mësimin e ditës, mësuesi/ja i kushton kohë zgjidhjes së ushtrimeve në mënyrë të pavarur. Jepen për t’u punuar ushtrimet 1-7 në faqen 85-86.

Zgjidhje ushtrimesh Ushtrimi 1 arkë-arka, pulë-pula, dorë-duar, tufë-tufa, re-retë, rrufe-rrufe, bishë-bisha, dërrasë-dërrasa, plagë-plagë, udhë-udhë, mollëz-mollëza, tjegull-tjegulla, anije-anije, depo-depo, lajthi-lajthi, dru-drurë, torno-torno, utur-utura, kthetër-kthetra, ndalesë-ndalesa, ndalesë-ndalesa, tepricë-teprica, tepricë-teprica, egërsirë-egërsira, egërsirë-egërsira, tepsi-tepsi, ushtri-ushtri, lule-lule, kumbull-kumbulla. kumbull-kumbulla. 98


Ushtrimi 2 tokat nyje-t vetë-t rrobe-t kërpudhët këmisha-t degë-t qepalla-t shëmbëlltyra-t banja-t

tokë-t nyja-t veta-t rroba-t kërpudha-t këmishë-t dega-t qepallë-t shëmbëlltyrë-t banjo-t

arrë-t majë-t

arra-t maja-t

jetë-t banka-t thikë-t zhurmë-t shtëllungë-t pëlhurë-t

jeta-t banko-t thika-t zhurma-t shtëllunga-t pëlhura-t

Shënim. Të mos ngatërrohet përemri vetë me emrin veta, që përdoret kryesisht vetëm në numrin shumës. Ushtrimi 3 me prapashtesën prapashtesën -a; me ndërrim të tingujve të temës; njësoj si njëjësi.

Dy trajta shumësi kanë: grykët, pikët, lëkurat. Ushtrimi 4 Dhe ja cila është dieta (dietat) ime. Çdo mëngjes (mëngjese) mëso ndonjë varg (vargje), një poezi (poezi) të shkurtër. Mirë do ishte të bëje ndonjë garë edhe me miqtë e tu për të parë se kush mban mend më shumë. Nëse nuk e pëlqen poezinë (poezitë), atëherë bëje këtë me formacionet e futbollistëve, por kujdes, sepse nuk duhet vetëm të dish se cilët janë futbollistët e Romës sot, por edhe ata të skuadrave të tjera, pse jo edhe të skuadrave të së shkuarës (mendo që unë mbaj mend formacionin (formacionet) e Torinos në kohën (kohët) kur avioni (avionët) i tyre, me të gjithë lojtarët në bord (borde), u përplas në Superga: Bacigalupo, Ballarin, Maroso etj... Bëj gara të kujtesës, ndoshta edhe për librat që ke lexuar l exuar (kush ishte në bordin e Hispaniolas në kërkim të ishullit (ishujve) të thesarit (thesarëve). Provo njëherë nëse miqtë e tu do të kujtojnë dot se cilët ishin shërbyesit e tre muskëtierëve. Dhe nëse nuk do duash të lexosh Tre muskëtierët (dhe (dhe nuk e merr me mend se çfarë do kesh humbur) atëherë bëje, me një nga historitë që ke lexuar. Duket një lojë (lojra) dhe është e tillë, por do ta shohësh sesi koka (koka) jote do të popullohet nga personazhe, personazhe, histori, kujtime të çdo lloji. (Përmenden të gjitha mënyrat e formimit të shumësit të emrave për gjininë mashkullore e femërore). Ushtrimi 5 copët, copat, brinjët, brinjat, grykët, grykat.

Detyrë shtëpie Ushtrimi 7 në faqen 86. Punë e diferencuar Cilat janë fjalët që keni vënë re se përdoren më dendur në rrjetet sociale në formën jonormative të shumësit? Bëni një listë të tyre . Në fund të orës së mësimit bëhet vlerësimi i nxënësve pjesëmarrës pjesëmarrës dhe vlerësohet ora e mësimit

99




Tema mësimore: Teknikat e shkrimit të tekstit informuesparaqitës Kompetenca: Të shkruarit

Shkalla: V

Klasa: X

Situata e të nxënit: Tekste të ndryshme informuese-paraqitëse, në të cilat evidentohen lehtë karakteristikat specike, si dhe teknikat e shkrimit të tyre

Rezultatet e të nxënit të kompetencave të fushës sipas temës mësimore: Nxënësi/ja: - njeh teknikat e shkrimit informues-paraqitës; informues-paraqitës; - përdor teknikat për të shkruar një tekst informuesparaqitës; - përshtat një tekst informues paraqitës për mosha të ndryshme

Fjalë kyç ● tekst informues-paraqitës informues-paraqitës ● teknika të shkrimit ● objektiv ● dukuri ● paraqitje e të dhënave në rend logjik ● analitik/sintetik

Burimet: Teksti mësimor Gjuha shqipe 10, libri digjital, tekste informuese-paraqitëse të llojeve të ndryshme, tabela


-

Metodologjia dhe veprimtaritë e nxënësve: Bashkëbisedim, lexim i drejtuar, pema e mendimit, pyetje-përgjigje, diskutim, punë e pavarur, punë në grup

Organizimi i orës së mësimit Hapi I. Bashkëbisedim, lexim i drejtuar, pema e mendimit Mësuesi/ja nis mësimin me diskutimin e detyrës së shtëpisë. Diskutohet mbi elementet përbërëse të tekstit informues-paraqitës informues-paraqitës të identikuara në tekstin e ushtrimit 3. Nxënësit përmbledhin përmbledhin bashkë me mësuesin/en disa tipare të këtij lloji në organizuesin grak Pema e mendimit .

Teksti informues-paraqitës trajton një dukuri të caktuar organizohet në paragrafë jep paraqitje objektive, të plotë, koherente leksik teknik përdorimi i lidhëzave/ndajfoljeve

vendos marrëdhënie me dukuri të tjera çdo paragraf përmban informacion marrës të specializuar informacioni paraqitet sipas një rendi logjik sintaksë e thjeshtë

shoqërohet me elemente grake Pyetje-përgjigje, diskutim Hapi II. Pyetje-përgjigje, Mësuesi/ja ka shkruar në tabelë disa argumente/tituj tekstesh informative-paraqitëse. informative-paraqitëse. U kërkon nxënësve të shkruajnë një të tillë. - Kalaja e Elbasanit, mungesa e vijueshmërisë, - Fakt shqetësues, pirja e duhanit dhe pasojat e tij. Përdorimi i internetit - prirje apo domosdoshmëri domosdoshmëri të kohës; - Lasgush Poradeci, jeta e shkrimtarit në harrim.

100


Natyrshëm lind pyetja: tekst informativ-paraqitës në mënyrë të zakonshme? Pse? - A mund të shkruajmë një tekst Përgjigjet e nxënësve mund të jenë të natyrave të ndryshme; po, jo, është e vështirë. Jepen argumente nga më të ndryshmet:

Mësuesi/ja llon të udhëzojë nxënësit për hapat që duhen ndjekur për të shkruar një tekst informues paraqitës. a. situata komunikuese ku ndodhet shkruesi: - kujt i drejtohet shkrimi (njohja e marrësit); - synimi i shkrimit; - gjatësia e tekstit; - koha në dispozicion. b. përcaktohen pikat kyçe të informacionit që do të shkruhet; c. organizimi i tekstit (hyrja, trungu, mbyllja); d. rishikimi i tekstit.

-

Hidhen në diskutim ide të ndryshme se cilët janë referentët (tematikat) (tematikat) për të cilët nxënësit mund të shkruajnë një tekst informues, si dhe për llojin: analitik apo sintetik. • Informohet klasa për mbledhjen e këshillit të prindërve dhe vendimet që u morën atje (relacion/ procesverbal), • Analizohet në në një ese cilët cilët janë faktorët faktorët që ndikojnë ndikojnë negativisht negativisht në jetën jetën tonë nga nga pirja e duhanit. duhanit. • Shkruhet një tekst informues paraqitës ku të shpjegohet se Kalaja e Elbasanit ka qenë urë lidhëse e hershme e Bizantit. Shpjegojmë në një ese nëse interneti dhe përdorimi i tij, sot është prirje apo domosdoshmëri. Shkruhet një biogra me të dhëna mbi jetën e poetit të njohur Lasgush Poradeci. -

Tekst sintetik Shkrimi i një procesverbali a. Përcaktimi i strukturës: • Shënohet llimisht data, ora dhe lloji i mbledhjes. • Rendi i problemeve të diskutuara. • Dallohet prania e të pranishmëve. • Diskutimi i pikës së parë të rendit të ditës: një informacion nga kujdestarja e klasës për frekuentimin gjatë javës së kaluar. • Informacioni paraqit shkurtimisht të dhëna për vijimin, mungesat ditore dhe nxënësit problematikë. • Diskutime nga mësuesit/et e lëndës. • Diskutime nga prindërit mbi shqetësimet që ata kanë lidhur me këtë problem. • Marrja e masave për eliminimin e problemit. • Vendimet e marra. • Pasi hodhën rendin e çështjeve për diskutim, që mësuesi/ja u kërkon nxënësve të trajtojnë me kujdes vendosjen e argumenteve me rrjedhë logjike. b. Kalohet në ndërtimin e paragrafëve, të cilët duhet të jenë të larmishëm dhe me fjali të ndryshme. c. Më pas kalohet në fazën e rishikimit të tekstit; stili të jetë j etë i përshtatshëm për situatën, si dhe kontrollohet ana sintaksore, shenjat e pikësimit dhe drejtshkrimi. (Mësuesi/ja jep shembull konkret duke ndërtuar konkretisht një tekst të thjeshtë paraqitës.)

101


Procesverbal I mbajtur, më 14 dhjetor 2008, ora 13:30, në mbledhjen e klasës II A, e mbledhur për të diskutuar për rendin e ditës: 1. Rreth problemeve të vijueshmërisë. vijueshmër isë. 2. Parashtrime të problemeve problemeve të ndryshme, ndryshme, sipas rastit. Janë të pranishëm nxënësit e klasës II A, mësuesja kujdestare, mësuesit mësuesit e lëndëve, bordi i prindërve. Kryetarja e këshillit të klasës, pasi konstaton praninë e të pranishmëve, deklaron të hapur mbledhjen. 1. Për pikën e parë të rendit të ditës lexon raportin ........................ ........................ Në raport u sollën të dhëna rreth situatës së krijuar dhe u përqendrua vëmendja te grupi i nxënësve, të cilët kanë numër të madh mungesash.

2. Më pas diskutuan mësuesit e lëndëve letërsi, matematikë, gjeogra. Shqetësimi Shqetësimi i tyre ngrihet mbi faktin se parregullsia në vijueshmëri u shkakton nxënësve një shkëputje nga procesi mësimor duke krijuar boshllëqe tek ata. Mësuesi i biologjisë A.T. shtoi se një pjesë e këtij grupi nxënësish rrezikojnë të mos e kalojnë klasën për shkak të mungesave. Diskutimet vijuan me shqetësimet e ngritura nga prindërit, të cilët i shihnin këto mungesa si të pajustikueshme dhe kërkuan që këta nxënës të merrnin përsipër përgjegjësitë e tyre. 3. Në fund u morën vendime të rëndësishme për përmirësimin e kësaj situate. Nxënësit u angazhuan se do të kryenin detyrat që u kërkonte shkolla me shumë përgjegjësi duke pasur mbështetjen e plotë të mësuesve dhe prindërve. Pasi falënderoi pjesëmarrësit, kryetarja e këshillit të klasës e shpalli mbledhjen të mbyllur. Sekretarja B. Bardhi

Hapi III. Punë e pavarur Punohet Ushtrimi 1. Nxënësit ndërtojnë një tekst informues - paraqitës nga fusha e historisë, me temë: Kështjella “Skampis” e Elbasanit. (Shfrytëzojnë të dhëna që kanë siguruar nga burime të ndryshme ose të sjella nga mësuesi/ja në klasë.) Hyrja Kështjella “Skampis” ndodhet në qytetin e Elbasanit dhe ngjall kureshtjen e çdo njeriu që viziton Elbasanin. Trungu. Kështjella Trungu. Kështjella përfaqëson një castrum satum, satum, qendër e një legjioni romak. Është ndërtuar ndër tuar sipas një plani ortogonal që bën kryqëzimin e dy rrugëve me drejtim P-L dhe V-J. Ka katër hyrje, të cilat mbrohen nga kulla. Kështjella është e pajisur me 26 kulla, të cilat, pavarësisht nga forma e tyre, dalin 8-9 m larg murit rrethues. Përbërja e murit rrethues të kështjellës tregon për tri periudhat kryesore të ndërtimit që janë: periudha e vonë romake, e hershme bizantine dhe periudha osmane.

Të dhënat dhe analizat në lidhje me të gjitha fortikimet në Gadishullin Ballkanik e përcaktojnë kështjellën “Skampis” të ndërtuar në kohën e perandorit romak Dioklecian në vitin 284-305 p.e.s. ... Mbyllja. Po të vizitoni kështjellën, do të mësoni dhe shumë gjëra interesante për të.

Për të shkruar hyrjen e mbylljen e një teksti informues-paraqitës duhet të kihet parasysh marrësi dhe qëllimi. Artikull gazete Kështjella “Skampis”, dëshmia që shndrit trashëgiminë. Nuk është shqetësuese, sesa intriguese. Kalaja 2000-vjeçare, përbri sheshqendrës së qytetit, do të ketë shumë shpejt tjetër pamje. E fshehur pas pemëve shekullore, ajo shpesh humbte rëndësinë dhe vlerën e saj historike, duke lënë pluhurin e viteve të bënte punën e tij. Banorët e lashtë të Elbasanit ia njohin të fshehtat dhe historinë, por ka midis tyre nga ata që shpesh pyesin: ç’ka qenë, ku e ka zanallën? E ndodhur në mes të qytetit të Elbasanit, ajo përfaqëson një castrum satum satum (qendër e një legjioni romak). Ndërtuar sipas një plani ortogonal që bën kryqëzimin midis dy rrugëve me drejtim P-L dhe V-J, ajo luante një rol të rëndësishëm në rrugët lidhëse midis Perëndimit dhe Lindjes. Lindjes. Përbëhej nga 4 hyrje, që mbroheshin nga kullat. Ato

102


përdoreshin për qëllime të ndryshme dhe gjendeshin 8-9 m larg nga muri rrethues. Periudha e ndërtimit të saj daton rreth vitit 284-305 të e.s., kohë e cila lidhet ngushtë me perandorin romak Dioklician. Më pas ajo do t’u rezistonte kohërave të ndryshme. Fanatike për të ruajtur të gjalla dëshmitë historike dhe ato

arkeologjike, iu desh të sakrikonte nga vetja e, gjithsesi, bëri të mundur që një pjesë e mirë e pasurisë që mbarte të arrinte deri në ditët tona. Kështu na jepet mundësia të admirojmë... E gjithë kjo pasuri historike dhe vlerash shpesh nga pesha e kohës zbehet, humb ngjyrën e saj të vërtetë, nëse nuk kujdesemi që ajo të rrezatojë e të dëshmojë atë çka është pronë e jona, e kombit tonë. Dhe pikërisht kështu ndodhi në Elbasan. Projekti i kohëve të fundit për restaurimin e kësaj pasurie kombëtare do të

bëjë të mundur t’i ndryshojë pamjen kalasë së vjetër prej guri me dëshmi të rënda mbi supe. Pamja e saj et vetë. E, me siguri, më pas, elbasanasit, por jo jo vetëm ata, do të thonë “dëshmia që shndrit trashëgiminë”. trashëgiminë”.

Hapi IV. Punë në grup Mësuesi/ja e ndan klasën në dy grupe të mëdha. Grupi I përshtat tekstin e ndërtuar sipas kërkesave të Ushtrimit 2 për nxënësit e klasës së tretë. Kështjella “Skampis” ndodhet në qendër të qyteti të Elbasanit. Ajo është ndërtuar rreth 2000 vjet më parë. Në të strehohej ushtria romake. Kjo kala ka luajtur një rol të rëndësishëm për zhvillimin e zonave të t ë banimit përreth. Aty kalonin rrugët që të çonin drejt Lindjes dhe Perëndimit. Si e tillë u shfrytëzua më vonë nga perandoritë e huaja për të pushtuar tokat shqiptare.

Grupi II përshtat tekstin për ta paraqitur në një enciklopedi. Kështjella “Skampis” ndodhet në qytetin e Elbasanit. Ajo përfaqëson një castrum satum, satum, qendër e një legjioni romak. Është ndërtuar sipas një plani ortogonal, që bën kryqëzimin e dy rrugëve me drejtim P-L dhe V-J. Ka katër hyrje, të cilat mbrohen nga kulla. Kështjella është e pajisur me 26 kulla, që pavarësisht nga forma e tyre, dalin 8-9 m larg murit rrethues. Përbërja e murit rrethues të kështjellës tregon për tri periudhat kryesore të ndërtimit, që janë: periudha e vonë romake, e hershme bizantine dhe periudha osmane. Nga të dhënat arkeologjike rezulton se kështjella “Skampisit” është ndërtuar në kohën e perandorit romak Dioklician, në vitet 284-305 e.s.

klasë tekste me natyrë udhëzuese. udhëzuese. Detyrë shtëpie. a) Ushtrimi 1, b) Sillni në klasë Në fund të orës së mësimit bëhet vlerësimi i nxënësve pjesëmarrës pjesëmarrës dhe vlerësohet ora e mësimit.



Tema mësimore: Teksti përshkrues Kompetenca: Të lexuarit Rezultatet e të nxënit të kompetencave të fushës sipas temës mësimore: Nxënësi/ja: - identikon tekstin përshkrues dhe veçoritë e tij; - dallon llojet e tekstit përshkrues sipas qëllimit të përdorimit; - krahason përshkrimin objektiv me atë subjektiv; - përshkruan të njëjtin objekt në mënyrë objektive dhe subjektive.

Shkalla: V

Klasa: X

Situata e të nxënit: Tekste përshkruese të llojeve të ndryshme për të përcaktuar veçoritë e tyre Fjalë kyç ● tekst përshkrues ● përshkrim objektiv/subjektiv objektiv/subjektiv ● përshkrim bindës ● përshkrim informues/shprehës, informues/shprehës,

103


Burimet: Teksti mësimor Gjuha shqipe 10, libri digjital, e-libri, tekste përshkruese të llojeve të ndryshme, tabela

Lidhja me fushat e tjera ose me temat ndërkurrikulare: letërsia

Metodologjia dhe veprimtaritë e nxënësve: Bashkëbisedim, diskutim, punë në grup, punë në çift, diagrami i Venit, pema e mendimit, organizuesi grak, punë e pavarur Organizimi i orës së mësimit Hapi I. Pema e mendimit Mësuesi/ja e nis mësimin me diskutimin e detyrës së shtëpisë. Diskutohet mbi funksionet që kanë tekstet duke u bazuar në cilësitë e tyre. Ndërtohet pema e mendimit duke risjellë së bashku me nxënësit llojet e teksteve dhe synimet e tyre. paraqitës përshkrues

rrëfyes

Llojet e teksteve joletrare

udhëzues

argumentues Hapi II. Diskutim, stuhi mendimesh, organizues grak Prezantohet Prezantohet tema e mësimit: Teksti përshkrues. Mësuesi/ja u kërkon nxënësve të lexojnë disa nga tekstet e zgjedhura prej tyre. Shtrohet pyetja: - Ç’është përshkrimi? Me përgjigjet e nxënësve ndërtohet graku i një stuhie mendimesh. Përdoret për qëllime të ndryshme

Vende/objekte/persona

Përshkrimi Nxjerr karakteristika të veçanta

Fizik/psikologjik

- Cili është synimi i përshkrimeve në tekstet që keni zgjedhur? - Çfarë përshkruajnë? Mësuesi/ja ndihmon në përcaktimin e veçorive të tekstit përshkrues duke zbërthyer një shembull.

P.sh.: Bazilika e Tiranës. Kjo dëshmi e zbuluar në vitin 1972, i takon zonës perëndimore të qendrës së qytetit. Ajo përbëhet nga naosi (salla), në perëndim, narteksi (parasalla) dhe mjediset e tjera të vendosura në anën veriore. Mendohet se godina është rrënuar në periudhën e antikitetit të vonë. Kemi të bëjmë me një ndërtesë banimi të shekullit II dhe III të erës sonë, kthyer gjatë shekullit IV, V në ndërtesë kulti kristian. - Çfarë përshkruan ky tekst? Përshkruan një vend me vlerë arkeologjike dhe historike. - Ç’lloj përshkrimi është? Përshkrimi është i plotë, i saktë, i detajuar dhe bëhet me një terminologji teknike. - Çfarë vë në dukje? Vë në dukje tipare zike, cilësi, kohën kur është krijuar, stilin të cilit i përket. - Përse përdoret ky lloj përshkrimi? Informon.

104


Hapi III. Praktikë e drejtuar, organizues grak Nxënësit hetojnë rreth pyetjeve të mësipërme në tekstet që kanë përpara (mësuesi/ja është kujdesur të përzgjedhë tekste përshkruese, informuese, bindëse, shprehëse) dhe japin përgjigje individuale. Duke u mbështetur në përgjigjet e nxënësve, mësuesi/ja plotëson veçoritë e llojeve të tekstit përshkrues në organizuesin grak. Mësuesi/ja duhet të nxjerrë veçoritë që i bëjnë këto tekste të ndryshme në qëllimin e tyre. Përshkrimi informues Berati shtrihet në Shqipërinë Jugore, në Krahinën Malore Qendrore dhe pjesërisht në Ultësirën Perëndimore. Sipërfaqja 1027 km 2. Popullsia 150 000 banorë. Përfshin 3 qytete, Beratin qendër e rrethit, Kuçovën dhe Urën Vajgurore. Vajgurore. Mbizotëron relievi malor e kodrinor. Lartësia mesatare 455 m. Zona më e lartë është Tomori, ku ndodhet dhe pika më e lartë Çuka (2416 m) një ndër majat më të larta të vendit. Përshkrimi bindës Edhe për kushtet më të vështira të motit, ne zotërojmë sisteme çatie që ju mbrojnë e ju krijojnë rehati: Ullukë bakri, alumini ose xingatoje, 6 m të gjatë me aksesorët përkatës, të projektuar për të përballuar reshjet më maksimale. Sisteme izolimi termike e të zërit për muret ndarëse. Për të kursyer kohën tuaj që bëhet përherë e më e çmuar, ne ju ofrojmë sisteme laminate e tavane t avane akustike. E fundit dhe jo më pak e rëndësishmja është zgjidhja inxhinierike e problemeve tuaja të kësaj f ushe. Asnjëherë nuk është vonë për të na vizituar në: sallonin tonë të ekspozimit. Ju presim! Çfarë mund të vizitosh në Tiranë? Galerinë Kombëtare të Arteve. Institucioni më i madh i arteve pamore në Shqipëri. Këtu ruhet koleksioni kombëtar i arteve pamore prej 4100 veprave të huaja dhe shqiptare, duke lluar nga gjysma e dytë e shek. XII deri në ditët tona. Ju presim! Nuk do të mbeteni të zhgënjyer! Përshkrimi shprehës “Bora”, Faik Konica (subjektiv) Kthjelltësia e qiellit shkoi me diellin, me lulet, me verën. Vjeshta e trishtimshme erdhi dhe iku. Tani po hyn dimri, edhe qiellin e kanë mbuluar re të ftohta. Edhe sot, për të parën herë, zuri të bjerë bora. Prapa qelqeve të dritares, po shikonj. Ngadalë-ngadalë, sikur ka frikë të dëgjohet, bora uturon okë-okë e shtrohet mbi dhe. Bie kudo, e duket se kërkon të ndreqë e të zbukurojë. Dy çupa të vockëla shkojnë, e në leshrat e arta të tyre, të lëshuara mbi shpatullat bora shkruan trëndala të argjendtë. Djemtë qeshin, hidhen, lozin e luftojnë me topa bore. Zogjtë vërtiten rreth e rrotull prakeve ciu-ciu, një thërrime buke! Si në verë, gjithë bota janë veshur me të bardha. Flokë-okë, ngadalë, po bie bora....... Përshkrim objektiv Bora, dukuri atmosferike Bora është një dukuri atmosferike që krijohet nga kondensimi i ujit. Atmosfera përmban avuj uji. Kur bën ftohtë, ky avull shndërrohet në shi. Kur bën shumë ftohtë, uji shndërrohet në kristale të holla akulli dhe bie në formë dëbore. Kondensimi i avujve të ujit në lartësi ndodh, në përgjithësi, kur temperatura është më e ulët se 0° C. Pikëzat e ujit që formohen ngrijnë shpejt dhe kthehen në kristale të vogla akulli, që marrin forma të ndryshme gjeometrike. Flokët e borës arrijnë në tokë vetëm kur temperatura e shtresave të ajrit që përshkojnë mbetet nën zero, përndryshe ato shkrijnë. Bora duket e bardhë, sepse faqet e kristaleve të saj pasqyrojnë dritën.

105


Grak organizues për veçoritë e tekstit përshkrues. Lloji i tekstit Veçoritë përshkrues Përshkrues - jep informacione informues për objekte, persona, vende etj.; - i saktë, i detajuar; - terminologjia teknike e shkencore. Përshkrues - Jep disa anë të bindës objektit, përmes të cilave realizohet imazhi i dëshiruar; - pak i detajuar; - jep ato karakteristika që realizojnë synimin; - terminologjia jo teknike. Përshkrues Ka si objektiv të: - ngjallë emocione, shprehës (subjektiv) - paraqet mjedise, personazhe etj. në mënyrë subjektive, - përdor gjuhë fgurative e të zgjedhur.

Teksti tipik ku përdoret Tekste shkencore s hkencore

Reklamat

Romani, ditari vetjak

Shembuj nga fragmenti

Mjetet

- shtrihet në Shqipërinë - informon me të dhëna: Jugore; hapësira gjeografke: krahinë 2 - sipërfaqja 1027 km , malore - toponime – Berat, Kuçovë - popullsia 150 000 banorë, - numra – 1027, 150 000, 3; - përfshin 3 qytete, - Berati qendër e rrethit etj. - njësi matëse - km², m Galeria e Arteve - institucioni - Bind me mjete gjuhësore: - mbiemra në mbiemra në shkallën sipërore më i madh i arteve pamore e krahasore: më i madh, më e në Shqipëri; - ruhet koleksioni kombëtar çmuar, më maksimal, i arteve pamore prej 4100 - folje folje - zotërojmë, mbrojmë veprave të huaja dhe krijojmë, ofrojmë, - fjali nxitëse thirmore – thirmore – Ju shqiptare; - datojnë nga gjysma e dytë presim! Nuk do të mbeteni të e shek. XII deri në ditët tona. zhgënjyer! Ngadalë-ngadalë, sikur ka frikë të dëgjohet,

Gjuha fgurative: Metaforat: kthjelltësia... kthjelltësia... shkoi

bora uturon okë-okë

me..., bora uturon okë.

e shtrohet mbi dhe. Bie kudo, e duket se kërkon të ndreqë e të zbukurojë. Dy çupa të vockëla shkojnë, e, në leshrat e arta të tyre, të lëshuara mbi shpatullat,

Qiellin e mbulojnë re të ftohta etj. bora shkruan. Epitetet: e trishtueshme, e arta, të argjendta.

bora shkruan trëndafla të

argjendtë. Përshkrues - ka si objektiv të (objektiv) saktësojë të dhënat. - paraqet një mjedis, personazh etj., në mënyrë objektive; - përdor gjuhë të zgjedhur, sipas fushës.

Tekstet shkencore sh kencore - atmosfera përmban avuj, - në të ftohtë avulli-shi, - kur bën shumë ftohtë ujiakull.

Fjalë nga fjalori shkencor: Dukuri atmosferike, kondensim, shndërrohet temperatura, forma gjeometrike, shtresa ajri etj.

Të tërhiqet vëmendja e nxënësve tek e përbashkëta që i lidh të dyja shkrimet. Pavarësisht se përshkrimi i Konicës është përshkrim letrar, ai mbështetet mbi përshkrimin objektiv shkencor. Te Konica Te shkrimi shkencor Te Konica Te shkrimi shkencor

re të ftohta temperatura e shtresave të ajrit shkon nën zero bota veshur me të bardha bora duket e bardhë, se faqet e kristaleve kristal eve pasqyrojnë dritën

Hapi IV. Praktikë e drejtuar, lexim hap pas hapi Lexohen në libër tri fragmentet me të njëjtën temë Shqipëria, dhe plotësohet skema. përshkrimi

i qëndron besnik realitetit përshkruan në mënyrë objektive i vlefshëm për të gjithë jopersonal

106

objektiv

shpreh ndjenjat dhe emocionet e përshkruesit

subjektiv ka qëllim ta bëjë më tërheqës objektin


Mësuesi/ja përqendron përqendron vëmendjen e nxënësve tek ushtrimi 1. Diskuton me nxënësit rreth tij. Rendit një sërë cilësish: Përshkrimi objektiv: • amur kombëtar, • me fushë të kuqe e shqiponjë; • ka prejardhjen nga një vulë e heroit kombëtar Gjergj Kastrioti, • shqiponja dykrenore është përdorur si simbol pushteti nga perandori Kostandin … etj. Përshkrimi subjektiv: • Flamuri përmbledh kujtimet e një kombi. • Janë kujtime lakmirash e rrëmbimesh. • Janë kujtime vetëmbrojtjeje. vetëmbrojtjeje. • Mund të mburremi se është një nga më të drejtët …etj.

Hapi V. Praktikë e pavarur, punë në grup, punë në çift Ndahet klasa në dy grupe dhe u kërkohet për 5 minuta të lexojnë dhe të përcaktojnë alternativën e saktë rreth teksteve të ushtrimit 3. I përgjigjen kërkesës. Zgjidhje ushtrimesh Ushtrimi 3 Të dyja tekstet janë pothuaj njëlloj. Duhet një lexim i vëmendshëm për të dalluar cili nga tekstet është objektiv (teksti 1) dhe subjektiv (teksti 2). Teksti 1 objektivitetin e ka të shprehur në mënyrën sesi i jep të dhënat: ka karakter informues, përdor të dhënat arkeologjike (shkencore) me një gjuhë të ftohtë. Subjektiviteti tek teksti 2 duket te përdorimi i një gjuhe të gurshme, e cila shpreh ndjenjat dhe përjetimet e shkruesit që kërkon të ndikojë emocionalisht te lexuesi ( pozicioni i tij është spektakolar), zonat më të bukura..., brigjet... kanë një bukuri shokuese, turistët zbarkojnë, bukuritë më me vlerë..., bukuri e mahnitshme mesdhetare), si dhe argumentet që sjell për të bindur lexuesin për vlerat e Butrintit ( panorama e detit, varieteti i orës, klima e butë; në vitin 2000 Butrinti priti më se 30 mijë vizitorë ...) Teksti 1 transmeton një mesazh publicitar jo të drejtpërdrejtë. Ai sjell të dhëna e fakte historike dhe arkeologjike, që e bëjnë Butrintin një qendër të rëndësishme sa arkeologjike (mbrohet nga UNESKO-ja), po aq edhe turistike (numërohen shumë objekte që mund të joshin dhe të nxitin kërshërinë e vizitorëve). Teksti 2 ka më tepër përshkrime subjektive, mbizotëron toni bindës, kur përshkruan vlerat që ofron Butrinti dhe kënaqësitë që do të marrin vizitorët, si dhe sjell argumente të shumta për të bindur turistët që ta vizitojnë.

Ushtrimi 2. Nxënësit punojnë në çift ushtrimin 2 (ndajnë detyrën). Njëri prej tyre përshkruan (vend, objekt, person) në mënyrë subjektive, tjetri objektive. Shkëmbejnë punimet dhe i kërkojnë njëritjetrit të vënë në dukje duke nënvizuar elementet e subjektivitetit dhe të objektivitetit. Diskutohen në klasë disa nga punimet. Detyrë shtëpie. Sipas këtyre shembujve nxënësve u kërkohet të përshkruajnë në dy mënyra, objektive e subjektive, objekte që i njohin, p.sh., shkolla, klasa etj. Në fund të orës së mësimit bëhet vlerësimi i nxënësve pjesëmarrës pjesëmarrës dhe vlerësohet ora e mësimit.

107




Shkalla: V

Tema mësimore: Mbiemri

Klasa: X

Situata e të nxënit: Tekste të llojeve të ndryshme me përdorim të gjerë të mbiemrave

Kompetenca: Morfologji Rezultatet e të nxënit të kompetencave të fushës sipas temës mësimore: Nxënësi/ja: - forcon njohuritë rreth mbiemrit; - gjen mbiemrat dhe përcakton saktë gjininë, numrin dhe rasën e tyre; - dallon mbiemrat sipas tiparit që emërtojnë; - analizon veçoritë morfologjike të mbiemrave cilësorë dhe marrëdhëniorë; - analizon dhe shpjegon mënyrën e formimit të shumësit te mbiemrat; - aftësohet në analizën morfologjike të mbiemrave.

Fjalë kyç: mbiemër gjini numër veçori morfologjike mënyrë formimi analizë morfologjike

Burimet: Teksti mësimor Gjuha shqipe 10 , libri digjital, sha të përgatitura, tabela të shkruara, tekste të llojeve të ndryshme

Lidhja me fushat e tjera ose me temat ndërkurrikulare: Letërsia

• • • • • •

Metodologjia dhe veprimtaritë e nxënësve: Diskutim, stuhi mendimesh, punë e pavarur, tabela INSERT, organizuesi grak, punë e pavarur në grup Organizimi i orës së mësimit Hapi I. Diskutim Kontrollohen e diskutohen detyrat e shtëpisë. Mësuesi/ja organizon mësimin me pyetje nga mësimi i kaluar, për të nxitur diskutimin në klasë, duke u bërë nxënësve këto pyetje: - Cilat janë rregullat e formimit të shumësit të emrave femërorë? - Cilat janë rregullat drejtshkrimore në formimin e shumësit tek emrat femërorë? Nxënësit përmendin përmendin raste të përdorimit të emrave femërorë vetëm në numrin njëjës ose në numrin shumës. Hapi II. Stuhi mendimesh Mësuesi/ja shkruan në tabelë titullin e mësimit “Mbiemri” dhe shtron pyetjen: Çfarë dini për mbiemrin? -

pjesë e ligjëratës

e ndryshueshme

fjalë kuptimplotë

Mbiemri

ka kategorinë e numrit

fjalë e mëvetësishme gjinisë përshtatet me emrin rasës shpreh cilësi

shpreh marrëdhënie marrëdhënie

Jepet përkuzimi i mbiemrit: Mbiemër quhet ajo pjesë e ligjëratës që emërton një tipar tipa r të sendit dhe përshtatet në numër, n umër, gjini dhe rasë. Ka kategoritë gramatikore të gjinisë, numrit e rasës, të varura nga kategoritë e emrit. Mbiemri Mbie mri ka kategorinë e shkallës që emri nuk e ka.

Hapi III. Praktikë e pavarur. INSERT Lexohet fragmenti i dhënë në tekst. Mësuesi/ja orienton nxënësit të ndalen te nënvizimi i mbiemrave dhe të nënvizojnë emrat që ata përcaktojnë. “Veshja e bariut të Onufrit meriton një vëmendje të veçantë, sepse dëshmitë e këtij lloji janë të rralla për këtë periudhë të shkuar. Ky bari mban një veshje të lëkurtë dhensh, nën të cilën duhet të ketë një këmishë të

108


pambuktë, po kjo nuk duket. Kjo veshje vesh je prej lëkure është e gjatë gjer mbi gju, gj u, e hapur përpara, me mëngë të shkurtra deri në bërryl dhe e ngjeshur për mesi me një brez të ngushtë, tek i cili varet anash një kungull uji. Në njërën dorë ka një kërrabë. Në këmbë ka një lloj çorapeje ose çizmeje prej shajaku, të gjata pothuaj deri në pulpë. Ai është paraqitur me mjekër, mustaqe e okë të gjatë. Kapela e tij është shumë karakteristike: Ajo ka formën e një kalote kalote shumë të lartë, me strehë strehë anëve.” anëve.” Mësuesi/ja tërheq vëmendjen e nxënësve te njohuritë e rikujtuara deri tani. Për realizimin e dhënies së njohurive, mësiesi/ja mbështetet te tabela INSERT. Mësuesi/ja u ndan nxënësve një listë me pyetjet e mëposhtme: - Çfarë përcaktojnë mbiemrat? - Si ndahen mbiemrat në gjuhën shqipe? - Në cilat kategori gramatikore përshtatet mbiemri me emrin? - Si realizohet përshtatja e mbiemrit me emrin në gjini, numër e rasë? - Çfarë shprehin mbiemrat cilësorë? Po ata marrëdhëniorë? marrëdhëniorë? Ora vazhdon me plotësimin e tabelës së INSERT për njohuritë e marra nga informacioni i lexuar. Vazhdohet me leximin e tekstit nga nxënësit dhe vendosjen e shenjave. Nënvizimet e bëra nga nxënësit në libër hidhen në tabelën e INSERT-it në formën e informacioneve të tuara.

√

+

-

?

Hapi IV. IV. Organizuesi grak Mësuesi/ja vijon me shpjegimin e njohurive të reja duke përdorur metodën e organizuesit grak, me qëllim që nxënësit të argumentojnë njohuritë e reja për mbiemrin. pjesë e ndryshueshme e ligjëratës

mbiemra cilësorë ngjyrë shtrirje hapësinore shije

Mbiemri

veti zike dhe gjendje shpirtërore

cilësi të karakterit

mbiemra marrëdhëniorë marrëdhënie lëndore marrëdhënie përkatësie marrëdhënie të një sendi me një veprim, një numër

një çast kohor një pikë hapësinore

Vazhdon më tej shpjegimi i njohurive të reja me veçoritë morfologjike të mbiemrave cilësorë dhe atyre marrëdhëniorë.

Mbiemrat cilësorë 1. Mund të jenë fjalë: a) të parmë: i mirë, i butë b) të prejardhur : i ngjashëm, guximtar c) të përbërë: gjakftohtë, zemërmirë 2. Prej tyre mund të formohen emra abstrakt, vetish, cilësish, me prapashtesat -i, -si, -ri etj.: - i bukur – bukuri; i bardhë - bardhësi, i mirë – mirësi; i gjallë - gjallëri 3. Mund të formojnë çifte antonimike: i ri/i vjetër; i bukur/i shëmtuar 4. Kanë kategorinë gramatikore të shkallës: Mësuesi i mirë, Mësuesi më i mirë 5. Njohin emërzimin e qëndrueshëm: e bukura e dheut ; dhe emërzimin kontekstual; bëri dy fotogra artistike, më të bukurën e vuri në kornizë

Mbiemrat marrëdhëniorë 1. Janë të gjithë fjalë të prejardhura nga: a) emra: i bakërt, gëlqeror b) ndajfolje: kohor, i sotëm, i poshtëm c) numërorë: i dytë, i tretë d) folje ose emra veprues: trishtues, tregues 2. Prej tyre nuk mund të formohen emra abstraktë. 3. Nuk mund të formojnë çifte antonimike. 4. Nuk e kanë kategorinë gramatikore të shkallës (bëjnë përjashtim disa mbiemra ndajfoljorë: i afërt, i largët, i vonë dhe ndonjë mbiemër tjetër) 5. Njohin vetëm emërzimin kontekstual . Restoranti më i mirë ishte larg, ndërsa tjetri afër hotelit...vendosi të shkojë te më i afërti.

109


Hapi V. Punë e pavarur në grup Për të përmbledhur njohuritë e marra në mësimin e ditës, mësuesi/ja i kushton kohë zgjidhjes së ushtrimeve në mënyrë të pavarur. Jepen për t’u punuar ushtrimet 1, 2 dhe 3 në faqen 96-97. Zgjidhje ushtrimesh Ushtrimi 1 Mbiemra cilësorë të mëdha, e thjeshta ,

Mbiemra marrëdhëniorë polifonike, shqiptare, i përshtatur, shoqërore, folklorike, botërore, e drejtpërdrejtë, bizantine, e vazhdueshme, të ndërprerë, muzikor, ritmik, bizantine, një- dy- katër -zërash, polifonik

Ushtrimi 2 Mbiemra të nyjshëm Mbiemra të panyjshëm të bukura, e fshehura, të bukura, e interesuar, I turistike, ranore, piktoreske, idilike, natyrore, kaltër, të bukura, të rrallë, të fshehura. mahnitëse, shqiptare, natyrore, shqiptare, ujor Ushtrimi 3 Mbiemri

të njëjta të ngjashme urbane historike e fortikuar e ruajtur tradicionale urbanistike arkitektonike të fortikuar të hapur të gjatë topullore ballkanike e vendosura horizontale natyrore të konsiderueshme konsiderueshme të larmishme kulturore

historike artistike

Lloji i mbiemrit Gjinia Cilësorë Cilësorë - Marrëdhë Marrëdhëniorë niorë Femërorë Femërorë - Mashkullo Mashkullorë rë + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + +

+ + +

Numri Njëjës Njëjës

+ + + + + + + + +

+ + + + + +

Rasa Shumës Shumës Emërore Emërore + Dhanore + Kallëzore Gjinore Kallëzore Kallëzore Kallëzore + Kallëzore Gjinore Gjinore Gjinore Gjinore Kallëzore + Gjinore + Gjinore + Kallëzore Kallëzore Kallëzore Kallëzore + Kallëzore Gjinore Gjinore Gjinore

Ushtrimi 5

Të mirë, të bukur, të vegjël, të ndjeshëm, dëftues, okëgështenjë, syulli, vetullhollë, vetullhënë, të thjeshtë, relative, të edukuar, të jashtëm, zemërgjerë, kokëfortë, të mesëm, shtatlartë, absolutë, dinakë, të cekët, të kuqe, të këqij, të mëdhenj, të drejtë, të butë, krijues, të errët, kombëtar, shpirtmëdhenj, kuptimplotë, të shpejtë, gojëmbël, të mëdhenj, të ve, fukarenj, meraklinj, kimikë, naivë, faqebardhë. Detyrë shtëpie Ushtrimi 4 në faqen 97 Punë e diferencuar Shkruani një ese me temë të lirë, ku të përdorni sa më shumë mbiemra. Në fund të orës së mësimit bëhet vlerësimi i nxënësve pjesëmarrës pjesëmarrës dhe vlerësohet ora e mësimit. 110




Tema mësimore: Teknikat e përshkrimit. Përshkrimi i personit

Shkalla: V

Klasa: X

Situata e të nxënit: Tekste përshkruese të llojeve të ndryshme ku vihen në dukje teknika të përshkrimit të personave

Kompetenca: Të shkruarit Rezultatet e të nxënit të kompetencave të fushës sipas temës mësimore: Nxënësi/ja: - njeh teknikat e përshkrimit të personave; - përdor teknikat e përshkrimit të një personi; - përshkruan një person në mënyrë subjektive dhe objektive.

Fjalë kyç tekst përshkrues teknika të përshkrimit përshkrim objektiv/subjektiv objektiv/subjektiv i një personi

Burimet: Teksti mësimor Gjuha shqipe 10, libri digjital, e tabela, foto të Nënë Terezës etj.

Lidhja me fushat e tjera ose me temat ndërkurrikulare: Letërsia

• • •

Metodologjia dhe veprimtaritë e nxënësve: Diagrami i Venit, shpjegim i kombinuar me bashkëbisedim, praktikë e drejtuar me punë në grup, praktikë e pavarur Organizimi i orës së mësimit Hapi I. Diagrami i Venit Mësuesi/ja nis mësimin me kontrollin e detyrës se shtëpisë. Diskutojnë për mënyrën si e kanë përshkruar nxënësit një objekt në mënyrë subjektive dhe objektive. Bëhet krahasimi dhe me anë të diagramit të Venit vihen në dukje dallimet dhe ngjasimet midis përshkrimit subjektiv dhe atij objektiv. objektiv

subjektiv - i qëndron besnik realitetit - përshkruan në mënyrë objektive - i vlefshëm për të gjithë - gjuhë pa guracion, e drejtpërdrejtë

- shpreh ndjenjat dhe emocionet e përshkruesit - e bën më tërheqës objektin - gjuhë e zgjedhur, gurative

- Përshkruan objekte, vende, persona etj. - Nxjerr karakteristika të asaj që përshkruan. - Lexuesi krijon përfytyrime për gjërat e përshkruara. Hapi II. Shpjegim i kombinuar me bashkëbisedim Mësuesi/ja paraqet në tabelë skemën:

Elementet e përshkrimit

Referenti

Lloji i referimit

Synimi

objekti që përshkruhet lloji i përshkrimit informim/bindje Shtrohet pyetja: - Cilat shqisa përdoren kur përshkruajmë? Mësuesi/ja bën ushtrime të shkurtra praktike për të ilustruar pjesëmarrjen e shqisave në procesin e të përshkruarit. Iu demonstron një tingull dhe u kërkon nxënësve ta përshkruajnë… U jep një lule ta nuhasin dhe të përshkruajnë aromën, ta prekin atë të përshkruajnë ndjesinë etj.

111 11 1


Shqisat

Të parit

Të dëgjuarit

Të nuhaturit

Të shijuarit

Të prekurit

Të parit – kur përshkruan pyllin në vjeshtë, mund të perceptohen me anë të të parit shumë nuanca të ngjyrave të gjetheve: e artë (e verdhë e shndritshme), kanarinë (e verdhë e hapur, e shkëlqyeshme, ngjyrë limoni (e verdhë e zbehtë), ngjyrë gruri (e verdhë e çelët), okër (e verdhë që vjen si e kuqe), ngjyrë mjalti (që është e verdhë e errët). Me anë të të parit: Përshkrimi zik i një personi Ngjyra dhe lloji i okëve : gështenjë, gështenjë e hapur, e errët, biondë, kuqaloshë, të verdhë të zbehtë, të zinj, të kuq, të thinjur, gri në të bardhë. Të krehur, të pakrehur, të shpupurisur, të dredhur, të lëshuar, kaçurrelë, të mbledhur, përpjetë etj. Tiparet e fytyrës dhe shprehja: Balli: i lartë, i ngushtë, i ulët, i gjerë; Sytë: të kaltër, gështenjë, larushë, gri, jeshilë, të shkruar, të zinj; Shprehja e fytyrës: e gjallë, e gëzuar, e qeshur, e habitur, e qetë, e ëmbël, e trishtuar, e lodhur, e menduar, e inatosur etj. Trupi: i gjatë, elegant, i hollë, thatanik, mesatar, normal, i shkurtër, i imët, i shëndoshë, i tretur, i rregullt. Me anë të të dëgjuarit: Zëri: i ulët, autoritar, lutës, bindës, i ngjirur, melodioz. Të dëgjuarit: tinguj e zhurma në pyll: shushurima e gjetheve, fëshfëritje e kërcitje e degëve, mërmëritja e ujit, kërcëllitja e degëve nga era, zhaurima e shiut etj. Të nuhaturit: e këndshme, ftuese, ngacmuese, kundërmuese, e fortë, e rëndë. Të shijuarit: pikante, e athët, e ëmbël, e shijshme, veleritëse. Të prekurit: (lëkura) e ashpër, e butë, i lëmuar etj.

Hapi III. Praktikë e drejtuar dhe e kombinuar me punë në grup Mësuesi/ja paraqet në tabelë një foto të Nënë Terezës dhe u kërkon nxënësve ta përshkruajnë atë. Dëgjon disa përshkrime nga nxënësit dhe drejton pyetjen: - Çfarë patët parasysh kur përshkruat këtë gurë?

- Ku e mbështetët përshkrimin tuaj? - Cili ishte synimi juaj? - Cilën mënyrë përdorët subjektive apo objektive?

Paraqet në tabelë një përshkrim të B. Currit dhe identikon së bashku me nxënësit tipare të përshkrimit të personit. Përshkrimi i personit

të dhënat vetjake gjinia/mosha/ profesioni/ origjina

112

pamja zike trupi/fytyra/ qëndrimi/ veshja

të dhëna kulturore i arsimuar/ i paarsimuar/ me kulturë

të dhëna ekonomike

jeta e përditshme

i pasur/ i varfër/ i papunë

puna/ zakonet/ koha e lirë

karakteri

marrëdhëniet me të tjerët

i hapur/ bujar/ kundërshtues/ hokatar/ i i pjekur shoqërueshëm


Bajram Curri Me vdekjen e vërtetuar të Bajram Currit, zhduket një fytyrë plaku snik nga sheshi i shqiptarësisë. I pastërvitur aq sa s’dinte të nënshkruante emrin e tij dhe vente gishtin në vend të emrit në dokumentet, Bajram Curri ish shumë i mençur prej natyre dhe përpiqej me çdo mënyrë që nipërit e tij të hyjin dhe të mësonin në më të mirat shkolla të Evropës. Liberal në mes despotizmës, patriot në mes të tradhtisë ose të ftohtësisë kundrejt Atdheut, i patrembur në armët, po përkrahës i brezit të ri dhe i një Shqipërie të shtruar në qetësi dhe punë, Bajram Curri kish shumë virtyte të bukura; por virtyti më i shkëlqyer i tij ishte një besnikëri e patundur në në fjalën që jepte. Një zotim nga Bajram Curri qe një siguri e plotë dhe pa ndonjë hije dyshimi. Mbrojtës i fortë dhe i kthiellt i miqve të tij, Bajram Curri qe i ashpër kundër armiqve , po dhe kjo ashpërsi nuk ish një ashpërsi aq e egër, sa të mos zbutej nga zëri i urtësisë dhe nga këshillat e matura. Ai ishte një plak 72 vjetsh, i gjatë dhe i fortë, me sy të kaltër dhe me okë të thinjur, me dukje madhështore ndonëse simple (i thjeshtë). Mbahej thjeshtë). Mbahej paqmë, rruhej çdo ditë, vishej mirë, hante pastërtisht në tryezë. Në Vjenë e në Romë, ku mbante një kapellë me strehë të gjerë, na dukej si ndonjë rancher (fermer) amerikan i pasur nga Teksasi ose nga Arizona. Çdo i huaj që piqej me Bajram Currin, largohej me ndjenja çudie lavdëronjëse për këtë plak snik të kohrave të vjetra. Vdekja e tij më hidhëron posi një zi personale. Humbja për Shqipërinë është e rëndë.

Fjalët me të zeza theksojnë tipare të përshkrimit (zik, shpirtëror… etj.) në tekst mësuesi/ja i diskuton ato me nxënësit dhe më pas u kërkon të ushtrohen të pavarur në identikimin e tipareve të Nënë Terezës te teksti i dhënë në libër. Mësuesi/ja Mësuesi/j a e ndan klasën në grupe dhe u kërkon të lexojnë fragmentin mbi përshkrimin përshkr imin e Nënë Terezës. Terezës. Grupet ndajnë detyrat brenda tyre dhe identikojnë veçoritë e secilit tipar të përshkrimit. Pasi përfundojnë punën, çdo grup prezanton në tabelë përfundimet e arritura. Përshkrimi i personit (Nënë Tereza) të dhënat vetjake

pamja zike të dhëna kulturore të dhëna ekonomike jeta e përditshme përditshme karakteri marrëdhëniet me të tjerët vizioni për jetën

Tiparet

femna, motër e urdhnit… femna shtatvogël etj. e arsimuar, çmimi Nobel, “kapitali” i saj ishte vorfnia përkushtimi ndaj të varfërve dhe të sëmurëve me zemër të madhe, e palodhur, vetmohuese kapërcente kuzimet shoqnore, kombëtare, etnike, raciale, fetare, konfesionale misionare e dashnisë dhe e paqes…

Përshkrimi i Nënë Terezës është subjektiv, pasi vihen re në të këndvështrime vetjake bazuar te përvoja e shkrimtarit.

Hapi IV I V. Praktikë e pavarur Mësuesi/ja ndan klasën në grupe. Nxënësit punojnë të pavarur me ushtrimet 3, 4, 5. Në ushtrimin 3 mësuesi/ja udhëzon nxënësit të tregohen të kujdesshëm gjatë përshkrimit që të gërshetojnë elementet objektive me ato subjektive. Në ushtrimin 4 nxënësit duhet të tregohen të kujdesshëm në përdorimin e një gjuhe të gurshme, e cila të arrijë të përçojë te lexuesi emocion dhe të jetë sa më bindës, për të realizuar synimin, që lexuesi ta pëlqejë personin e përshkruar. (Nxënësit mund të punojnë edhe në çift duke përshkruar të njëjtin person, e më pas krahasojnë elementet që kanë përdorur në përshkrim.) Në ushtrimin 5 nxënësi duhet të jetë i kujdesshëm në përdorimin e argumenteve që ta bëjë përshkrimin aq bindës, sa lexuesi të ndryshojë opinionin për të. 113


Mësuesi/ja kontrollon punën e nxënësve dhe kërkon të lexohen disa prej tyre, duke u kërkuar nxënësve të klasës të identikojnë cilësitë që kërkon ushtrimi dhe të vlerësojnë punën e shokëve. Në ushtrimin 6, mësuesi/ja mund t’u japë nxënësve disa të dhëna plotësuese, të cilat do t’i ndihmojnë ata që të krahasojnë realizimin e dy përshkrimeve të dhëna. Një model mund të ishte:

Motra Tone ka pozuar me veshje popullore shkodrane. Janë mjaft të theksuara linjat dhe ngjyrat e kostumit verior, që harmonizohet me sfondin e pjesës së poshtme të tablosë. Mona Liza paraqitet me veshje të zonjave orentinase të epokës kur jetoi. Motra Tone pasqyron momentin kur femra shqiptare kishte nevojë të emancipohej. Vështrimi i saj dhe duart shprehin ndrojtje, por fshehin një botë femërore që papritmas do të çlirohet. Mona Liza të sheh drejt e në sy. Drita bie përballë saj dhe ndriçon fytyrën, sytë dhe pjesën e kraharorit. Në sytë e saj fshihet një mister i magjishëm i botës femërore. Të dyja portretet janë realizuar duke pozuar para piktorit. Të dy piktorët, përveç se zbulojnë botën femërore nga këndvështrime të ndryshme, kanë të përbashkët se nxjerrin në pah njerëzoren, realen, duke u larguar nga mistikja, që mbizotëronte në pikturat e kohës. Në fund të orës së mësimit bëhet vlerësimi i nxënësve pjesëmarrës pjesëmarrës dhe vlerësohet ora e mësimit. Nëse nuk mjafton koha në klasë, ushtrimi 6 jepet detyrë shtëpie, duke u kërkuar nxënësve që të marrin nga interneti material plus.

- Informacion plus

Ky është një material i zgjeruar mbi përshkrimin. Theksi vihet në dallimet që ka midis tij dhe rrëmit, argumentimit etj. Përshkrimi është është përkuzuar gjithnjë në kundërvënie me kategoritë e tjera dhe kryesisht me narracionin. Siç vë në dukje Charaudeau “ Përshkrimi është ‘statik’, jashtë kohës dhe vijimësisë së ngjarjeve, Narracioni është ‘dinamik’, i përcaktuar në kohë dhe përshkruan rrjedhën e veprimeve.”

Përshkrimi konsiston në dhënien e një ‘vizioni të ksuar’, i cili u jep jetë qenieve duke i emërtuar, duke i vendosur në hapësirë dhe duke u veshur cilësi, ndërsa narracioni konsiston në paraqitjen e përvojave dhe ngjarjeve në kohë, ku protagonistët janë qeniet njerëzore. Një tjetër element që na ndihmon për të dalluar përshkrimin nga llojet e tjera të teksteve dhe, sidomos sidomo s nga narracioni, është elementi gjuhësor. Në një tekst përshkrues do të hasim folje vetëm të një kohe. Përdorimi i vetëm i një kohe foljore i jep përshkrimit karakterin statik ku mungon veprimi. Megjithatë, përshkrimi është i lidhur ngushtë me narracionin, sepse veprimet kanë kuptim vetëm në raport me identitetet dhe cilësimet e vepruesve të tyre. Nuk është e njëjta gjë të themi “Luani shpëtoi miun e vogël” dhe “miu i vogël shpëtoi luanin, mbretin e kafshëve.” Nga ana tjetër, fabulat që tregojnë sesi një personazh del nga një situatë e rrezikshme duke përdorur një dredhi, kuptohen vetëm kur një nga personazhet identikohet dhe cilësohet si i fortë dhe kërcënues dhe tjetri si i dobët ... Përshkrimi afrohet dhe me argumentin, por janë të dallueshëm plotësisht. Argumentimi konsiston në paraqitjen e veprimeve abstrakte me karakter logjik, të cilat shpjegojnë lidhjet shkak - pasojë mes ngjarjeve dhe fakteve. Përshkrimi konsiston në identikimin e qenieve të botës duke i klasikuar, por pa vendosur detyrimisht mes tyre lidhje shkakësie, Megjithatë, përshkrimi dhe argumentimi janë aktivitete të lidhura ngushtë midis tyre, sepse përshkrimi huazon nga argumentimi një sërë operacionesh logjike për të klasikuar qeniet dhe, nga ana tjetër, argumentimi shfaqet vetëm kur qeniet kanë njëlloj identiteti dhe cilësimi. cilësimi . Narracioni sjell një dëshmi për një ngjarje të jetuar, argumentimi argumentimi tregon lidhjet e shkakësisë, përshkrimi identikon dhe cilëson qeniet, personazhet. Shkëputur nga “Gjuhësi teksti”, Klodeta Dibra dhe Nonda Var.

114




Shkalla: V

Klasa: X

Tema mësimore: Përshtatja e mbiemrit me emrin Kompetenca: Morfologji, drejtshkrim

Situata e të nxënit: Tekste të llojeve të ndryshme, të cilat vënë në dukje përshtatjen e mbiemrit me emrin

Rezultatet e të nxënit të kompetencave të fushës sipas temës mësimore: Nxënësi/ja: - gjen mbiemrat dhe përcakton saktë gjininë, numrin dhe rasën e tyre; - di të përshtasë mbiemrin me emrin; - analizon rregullat e drejtshkrimit të mbiemrave; - shpjegon ndryshimet morfologjike të mbiemrave gjatë përshtatjes me emrin; - aftësohet në analizën morfologjike të mbiemrave.

Fjalë kyç: përshtatje emër mbiemër numër gjini rasë, rregulla ndryshime morfologjike

Burimet: Teksti mësimor Gjuha shqipe 10, libri digjital, sha të përgatitura, përgatitura, tabela të shkruara, tekste të llojeve të ndryshme

Lidhja me fushat e tjera ose me temat ndërkurrikulare: Letërsia, Historia

• • • • • • •

Metodologjia dhe veprimtaritë e nxënësve: Diskutim, puna në grupe dyshe, punë e pavarur, rrjeti i diskutimit, punë e pavarur në grup Organizimi i orës së mësimit Hapi I. Diskutim Kontrollohen dhe diskutohen detyrat e shtëpisë. Mësuesi/ja organizon mësimin me pyetje nga mësimi i kaluar, për të nxitur diskutimin në klasë, duke u bërë nxënësve këto pyetje: - Ç’është mbiemri? - Ç’kategori gramatikore ka ai? - Si realizohet përshtatja e mbiemrit me emrin në gjini, numër e rasë? - Çfarë shprehin mbiemrat cilësorë? Po ata marrëdhëniorë? marrëdhëniorë? Nxënësit ilustrojnë me shembuj secilin rast të përmendur. Hapi II. Punë në grupe dyshe Nxënësit ndahen në çifte dhe midis tyre diskutohet pjesa e lexuar në tekst. Mësuesi/ja u kërkon nxënësve që të nënvizojnë mbiemrat femërorë dhe mashkullorë. Duke përcaktuar emrin që i shoqëron, nxënësit ndryshojnë gjininë dhe numrin e emrit, për të dalluar dhe ndryshimet që pëson mbiemri në përshtatje. Të dhënat e nxënësve shkruhen në tabelë. “Fizikisht shqiptarët janë raca më e bukur në në Europë. Gratë shqiptare janë shumë të bukura , me okë të errët dhe ndonjëherë sytë e tyre janë gri. g ri. E ecura e tyre të jep kënaqësi, ashtu si dhe vallet e tyre. Lëvizjet i kanë plot elegancë dhe forcë. Po… ato janë shumë të bukura dhe shumë të talentuara. Dhe mendoj realisht se janë si skocezet e shekullit të shtatëmbëdhjetë. Ato janë kombinimi perfekt: fytyra klasike me një anë ekzotike. Prandaj nuk mund t’i dalloni aq lehtë, por këto gra janë kudo. Gratë shqiptare kanë shumë klas dhe janë moderne.” Hapi III. Rrjeti i diskutimit përshtatet emrit? Në dërrasën e zezë shkruhet pyetja: A pëson ndryshime mbiemri kur i përshtatet

115


PO

JO

Mbiemri, si fjalë që përshtatet me emra të gjinive të ndryshme, ndryshon sipas gjinisë, numrit e rasës, duke ndërruar nyjën, duke marrë mbaresë, ose duke dalë në të njëjtën formë. Vazhdon më tej shpjegimi i njohurive të reja me rregullat drejtshkrimore për përdorimin e mbiemrave.

Rregulla drejtshkrimore: -Te mbiemrat me - ëm dhe me - shëm nuk shkruhet zanorja - ë pastheksore. - Shkruhet ë-ja pastheksore te mbiemrat mashkullorë me - ës, -ësh dhe te femërorët përkatës. - Shkruhen me - j j shumësat e mbiemrave: të këqi j a (i keq). - Mbiemrat, të cilët përcaktojnë emrat mashkullorë me shumësin me -e, në numrin shumës dalin në trajtën e gjinisë femërore. - Mbiemrat që përcaktojnë emrat mashkullorë dhe asnjanës, të cilët e formojnë shumësin me mbaresën -ra, në numrin shumës përdoren në trajtën e gjinisë femërore. Të gjitha rregullat ilustrohen me shembuj. Hapi IV. Punë e pavarur në grup Për të përmbledhur njohuritë e marra në mësimin e ditës, mësuesi/ja i kushton kohë zgjidhjes së ushtrimeve në mënyrë të pavarur. Jepen për t’u punuar ushtrimet 1, 2, 3 dhe 4 në faqen 102-103. Zgjidhje ushtrimesh Ushtrimi 1 të errta

të errëta

katërvendëshe

katërvendshe

të vogla

të vogëla

të vjetra

të vjetëra

të kujdesëshme të kujdesshme

lëvizëse

lëvizse

të cekëta

të cekta

djegëse

djegse

të ëmbla

të ëmbëla

të këqinj

të këqij

barabrinjës

barabrinjësë

shumëngjyrshe shumëngjyrëshe Ushtrimi 2 marrëdhënior

të ndershëm të gurta e kënaqur të pambukta të athëta tregues të shijshëm e sotme dinakë

116

cilësor +

mashkullor +

+

+ + + +

+ + + + +

femëror

+ +

+ +

shumës + +

+ + + + +

+ +

njëjës

+ +


Ushtrimi 3 gazeta prestigjioze britanike - gjinia femërore e mbiemrave është formuar me mbaresën - e parqet kombëtare - mbiemri përshtatet me emrin mashkullor që shumësin e bën me -e rrënoja mahnitëse greke, romake, osmane - gjinia femërore e mbiemrave është formuar me mbaresën -e vend turistik - mbiemri merr gjininë dhe numrin e emrit vendesh arkeologjike - mbiemri përshtatet me emrin mashkullor që shumësin e bën me -e historisë shqiptare - gjinia femërore është formuar me mbaresën - e gazeta britanike - gjinia femërore është formuar me mbaresën -e Ushtrimi 4 Mbiemra mashkullorë Mbiemra femëror

gegërisht të matun madhni bardh të leshët të shëndritëshëm

standard të matur madhështi të bardhë të leshtë të shndritshëm

gegërisht t’argjenda

standard të argjendta

Detyrë shtëpie Ushtrimi 5 në faqen 103. Fusha: Gjuhët dhe komunikimi


Shkalla: V

Klasa: X

Tema mësimore: Emërzimi i mbiemrit Kompetenca: Njohuri gramatikore - Morfologji

Situata e të nxënit: Tekste të ndryshme ku vihet në dukje emërzimi i mbiemrit

Rezultatet e të nxënit të kompetencave të fushës sipas temës mësimore. Nxënësi/ja: përkuzon emërzimin e mbiemrit; dallon mbiemrat e emërzuar nga ata të paemërzuar; analizon nga ana gramatikore mbiemrat e emërzuar; shpjegon gjininë dhe numrin e mbiemrave të emërzuar; aftësohet në analizën morfologjike të mbiemrave.

Fjalë kyç: mbiemër emërzim, veçori gramatikore analizë morfologjike • • • •

Burimet: Teksti mësimor Gjuha shqipe 10 , libri digjital; shkumësa me Lidhja me fushat e tjera ose me ngjyra, sha të përgatitura, tabela të shkruara, tekste të llojeve llojev e të ndryshme. temat ndërkurrikulare: Metodologjia dhe veprimtaritë e nxënësve: Diskutim, dëgjim dhe mendim i drejtuar (DLTA), organizuesi grak, punë e pavarur. Organizimi i orës së mësimit Hapi I. Diskutim Kontrollohen dhe diskutohen detyrat e shtëpisë. Mësuesi/ja organizon dhe nxit diskutimin në klasë duke bërë pyetje nga mësimi i kaluar: - Çfarë është mbiemri? - Si i klasikojmë mbiemrat? - Si i përshtatet përshtatet mbiemri emrit? - Thoni raste të përdorimit të emrave femërorë vetëm në numrin njëjës ose në numrin shumës. - Ilustroni me shembuj për secilin rast të përmendur. 117


Hapi II. Dëgjim dhe mendim i drejtuar (DLTA) Mësuesi/ja llon mësimin duke prezantuar pjesën e tekstit që do të lexohet dhe zgjedh njërin nga nxënësit ta lexojë. Leximi bëhet i shtruar, me qëllim që nxënësit të kenë mundësi të shkruajnë në etore sa më shumë fjalë që i ksohen. Mësuesi/ja kërkon që nxënësit të mbajnë shënim për sa më shumë mbiemra që dëgjojnë. kategorizues Hapi II. Shqyrtim kategorizues Nëpërmjet teknikës së shqyrtimit kategorizues, mësuesi/ja synon shqyrtimin e fjalëve të zgjedhura nga nxënësit, duke realizuar një analizë morfologjike të tyre. Mësuesi/ja u kërkon nxënësve të shkruajnë në një tabelë veçoritë gramatikore të fjalëve që kanë zgjedhur. Për shembull: e kuqja – emër; të kuqe – mbiemër; të kuqen – mbiemër. Kështu veprohet për të gjitha fjalët që kanë zgjedhur nxënësit. Përqendrohet vëmendja e nxënësve në përdorimin e fjalës e kuqja. Vihet re se jo në të gjitha rastet është mbiemër, por del edhe si emër. Jepet përkuzimi i emërzimit të mbiemrit: Me emërzim të mbiemrit kuptohet kalimi i tij në klasën e emrit pa ndryshim të jashtëm fjalëformues, pra pa ndajshtesa. ndajshtesa.

Hapi III: Organizuesi grak Mësuesi/ja vijon me shpjegimin e njohurive të reja duke përdorur metodën e organizuesit grak, me qëllim që nxënësit të argumentojnë llojet e emërzimeve. kalim në klasën e emrit emërzim i qëndrueshëm qëndrueshëm mbiemri ka kaluar në klasën e emrit: (e drejta, e mira, e vërteta)

Emërzimi i mbiemrit

emërzim kontekstual kontekstual mbiemri funksionon si emër brenda një konteksti

gjinia dhe numri i mbiemrave të emërzuar (ka varësi të plotë nga emri i nënkuptuar) nënkuptuar) Mësuesi/ja mund të japë dhe informacion shtesë. Mbiemrat e emërzuar përdoren në trajtë të shquar ose me ndonjë fjalë përcaktuese ( për shembull: vajza, një vetullhollë). Në trajtë të emërzuar mbiemrat zakonisht nuk përdoren në të gjitha shkallët. Emërzimi kontekstual është më i rëndomtë në shkallën pohore ( për shembull: shumë i miri është ). për shembull: kjo e vogla). Emërzimi kontekstual i mbiemrit në funksion ndajshtimor ( për Ilustrohen me shembuj të gjitha rastet e emërzimit të mbiemrave. Aktivizohen sa më shumë nxënës për dhënien e përgjigjeve. Organizuesi grak shkruhet në tabelë me shkumësa me ngjyra, ose në tabela tabak dhe u shërben nxënësve për punën praktike.

Hapi IV: Punë e pavarur Për të përmbledhur njohuritë e marra në mësimin e ditës, mësuesi/ja i kushton kohë zgjidhjes së ushtrimeve në mënyrë të pavarur. Jepen për t’u punuar: Ushtrimi 1, 2, 3, faqe 105-106. Zgjidhje ushtrimesh Ushtrimi 1

118

Emërzim i qëndrueshëm

Emërzim kontekstual

E mira, e mira, e mira, e keqja

Për të mirën, të mirën, së mirës


e keqja (e mira) - emër, gjinia femërore, rasa emërore, numri njëjës, trajta e shquar së mirës - emër, gjinia femërore, rasa dhanore, trajta e shquar, numri njëjës të mirën - emër, gjinia femërore, rasa kallëzore, numri njëjës, trajta e shquar Ushtrimi 2 i errti e kaltra i sotëmi e ëmbla i bukuri e ardhmja e pavdekëshmja pavdekëshmja

i errëti e kaltëra i sotmi e ëmbëla i bukri e ardhëmja e pavdekshmja

Ushtrimi 3 Të vërtetën - kallëzore E vërtetë emërore E bukura emërore Së vërtetës rrjedhore Të bukurën kallëzore Së bukurës rrjedhore E reja emërore Së ardhmes dhanore Të ardhmen kallëzore T ë ardhmeje - rrjedhore -

-

-

-

-

Ushtrimi 4 Pasi u sos në fshat të së Bukurës së Dheut, vete me gjithë luanë e tij drejt e në shtëpi të saj. Atje i doli përpara një shtrigë dhe e pyeti: “Ç’do?” E posa tha ky se, “do të Bukurën e Dheut” me të parën shtriga e bëri gur këtë, në çast edhe selvia e tij tek i ati u mfshik, edhe mvari qafën e saj e prindët e mjerë ia dhanë së qarës pasi pikasën nga selvija që djali u ka humbur. E kur pa këto djali i vogël, kërceu e thirri: “Do të vete unë, hem tim vëlla shpëtonj, hem të Bukurën e Dheut të marr“. Luanë ama e porositi fort duke thënë që, posa të sosen te shtëpija e së Bukurës së Dheut, e posa të dalë shtriga (përse djali i kish nxënë të tëra ato,

që shtriga u punonte djemavet) ta rrëmbenjë ay sa pa marrë as edhe romë ajo, edhe ta shtrëngojë aqe fort sa, ja të ngjallnjë të vëllanë, t’i japë edhe të Bukurën e Dheut, ja të vritet. Jepet detyrë shtëpie: Ushtrimi 5, faqe 106 Punë e diferencuar: Gjeni proverba të ndryshëm shqiptarë, ku të jenë përdorur mbiemra të emërzuar. Analizoni format format e tyre gramatikore. gramatikore. Në fund të orës së mësimit bëhet vlerësimi i nxënësve pjesëmarrës pjesëmarrës dhe vlerësohet ora e mësimit.



Shkalla: V

Klasa: X

Tema mësimore: Teknikat e përshkrimit së një kafshe/ vendi Kompetenca: Të shkruarit

Situata e të nxënit: Teksti përshkrues të llojeve të ndryshme ku vihen në dukje teknika të përshkrimit së kafshës/ kafshës.

Rezultatet e të nxënit të kompetencave të fushës sipas temës mësimore. Nxënësi/ja: - njeh teknikat e përshkrimit të një kafshe/vendi; - përdor teknikat e përshkrimit për një kafshë/vend; - përshkruan një kafshë/vend.

Fjalë kyç ● tekst përshkrues ● teknika të përshkrimit ● përshkrim i një kafshe/ vendi

Burimet: Teksti mësimor Gjuha shqipe 10 , libri digjital; teksti mësimor, e-libri, tekste të llojeve përshkrues të llojeve të ndryshme, shkumësa me ngjyra, tabela.

Lidhja me fushat e tjera ose me temat ndërkurrikulare: Letërsi, Shkenca

Metodologjia dhe veprimtaritë e nxënësve: Bashkëbisedim, Bashkëbisedim, diskutim, lexim i drejtuar ,punë në grup, praktikë e pavarur, punë në çift, shkrim i lirë. 119


Materiale mësimore: Tekste përshkruese të llojeve të ndryshme, shkumësa me ngjyra, tabela, foto të ndryshme kafshësh, vendesh etj. Përshkrim objektiv Ketri Ketrat e kuq jetojnë në Amerikë. Amerikë. Lëvizin me shpejtësi , kërcejnë nga dega më degë dhe zbresin nga pemët duke u kacavjerrë nëpër lëvoret e trungjeve. Ata mund të rrinë në pozicionin varur kokëposhtë, kokëposhtë, pa u rrëzuar . Jetojnë mbi pemë dhe pemë dhe ushqehen me fara pishe fara pishe ose krijojnë rezerva arrash e lajthish, të cilat i fshehin për t’u ushqyer gjatë dimrit.

Përshkrim subjektiv Ketri Nëse do të vëzhgonit lëvizjet e ketrave, do të vërenit se ata janë akrobatë të vërtetë. Pa iu trembur syri hidhen mbi degët e pemëve për të gjetur ushqimin e tyre aq të preferuar , farat e pishave. Dhëmbët e parmë, që shpesh

u ngjajnë dy perlave të arta , i ndihmojnë ata të brejnë lëvoret e pemëve. pemëve. Lëkura e butë me ngjyrë të kuqërremtë, kuqërremtë, valëzohet nga lëvizjet elastike të trupit të tij dhe merr nuanca nga më të ndryshmet. Bishti i gjatë e me qime të dendura tundet sa nga njëra anë në tjetrën, duke e fshehur shpeshherë mes gjetheve trupin e brishtë me këmbët

e vockla dhe të shkathta. Tek kërkon në strofullën e tij lajthitë e shijshme diku në fund të degës së pemës, sytë e gjallë të tërheqin vëmendjen për shkëlqimin dhe inteligjencën që fshihet pas tyre. tyre. Përshkrim objektiv Kocja Peshk detar i familjes së kocave, me trup të lartë e lartë e të shtypur anash anash që ka pas kapakëve velëzorë nga një njollë të zezë të zezë të ndjekur nga një njollë e artë në të dyja anët . Në mes të syve ka një shirit të artë, artë, në shpinë deri në vijën anësore me ngjyrë ulliri të çelët dhe në pjesën barkore në të argjendtë. argjendtë. Dhëmbët e nofullës së sipërme i ka të vendosur në 4-5 radhë. radhë. Në Shqipëri gjendet në detin Adriatik e Jon. Jon. Jeton në gjole bregdetare të mbushura me alga, alga, në thellësinë 5-10 m, qëndron në tufa të vogla, vogla, në moshë të rritur. Ushqehet kryesisht kryesisht natën me molusqe e gaforre. gaforre. Kërkon temperaturë 10-28°C.

Organizimi i orës së mësimit Hapi I. Diskutim Mësimi nis me leximin e detyrës së shtëpisë. Diskutohet Diskutohet me nxënësit si i kanë përshkruar fotot duke dalluar llojin e përshkrimit; nëse është përdorur përshkrimi subjektiv apo objektiv, duke argumentuar përgjigjet e dhëna. Vlerësohen nxënësit për punën e tyre. Hapi II. Bashkëbisedim, lexim i drejtuar (Pjesa e parë e shpjegimit) Mësuesi/ja pyet nxënësit: - Si do ta përshkruanit një kafshë, nëse do ta kishit përpara syve? Dëgjon përgjigjet e nxënësve duke u dhënë kështu rastin të përsëritin elementet që duhen pasur parasysh gjatë përshkrimit të një objekti. Klasa ndahet në dy grupe dhe secilit grup i jepet një tekst, ku është përshkruar një kafshë. Grupi I - tekst përshkrues objektiv. Grupi II – tekst përshkrues subjektiv.

120


Mësuesi/ja mund të ketë përgatitur përgati tur sha me lloje tekstesh (si ato at o që janë dhënë te materialet) ose punohen tekstet e librit. Mësuesi/ja vendos në tabelë në një tabak letre grakun organizues, që është dhënë në libër, me të dhëna për elementet që duhet të ketë parasysh nxënësi për përshkrimin e një kafshe. Këto të dhëna do t’u shërbejnë nxënësve për të dalluar elementet e përshkrimit në tekstet e dhëna. Nxënësit vënë në dukje dallimet që ekzistojnë në këto dy tekste. Përqendrojnë vëmendjen në tipare që kanë të bëjnë me: detar i familjes së kocave. • Të dhënat shkencore - peshk detar • Mjedisin gjeograk - gjendet në detin Adriatik e Jon. • Pamjen zike - ka trup të lartë e të shtypur anash, pas kapakëve velëzorë ka nga një njollë të zezë, të ndjekur nga një njollë e artë në të dyja anët. Në mes të syve ka një shirit. • Jetën e përditshme - ushqehet kryesisht natën me molusqe e gaforre. • Temperaturën 10-28°C.

Nxënësit identikojnë identikoj në elementet e përshkrimit përshkrimi t të kafshëve te shembujt e dhënë në libër.

Elementet ku do të mbështet përshkrimi i një kafshe (Shqiponja) Të dhënat shkencore

Pamja zike Mjedisi Jeta e përditshme Marrëdhënia me grupin Marrëdhënia me njeriun

Tiparet

Shpend, shpendi më i fortë, gjahtare e mirë. Sqep i kthyer, kthetra të mprehta, shikim të shkëlqyer. Ndërtojnë fole në drurë ose shkëmbinj. Fluturojnë lart, ushqehen me shpendë, gjitarë… Mbizotëruese.

Diskutohet mbi mënyrën e përshkrimit. - Cili prej teksteve është subjektiv/objektiv? U kërkon nxënësve të vënë në dukje elementet subjektive ose objektive.

Hapi III. Praktikë e pavarur, shkrim i lirë Nxënësit punojnë të pavarur ushtrimin 1 duke ndjekur shembullin e punës së bërë bashkë me mësuesin/en. Lexohen përgjigjet e dhëna dhe vlerësohen nga mësuesi/ja. Përshkrimi i kafshës (delni)

Të dhënat shkencore Pamja zike Mjedisi Jeta e përditshme Marrëdhënia me grupin Marrëdhënia me njeriun

Tiparet

Gjitar deti, jeton 100 vjet. Trup të gjatë 3,7 m, ngjyrë hiri në kurriz, bark i bardhë, lëkurë e lëmuar. Jeton në detet e ngrohta, klimë mesdhetare. Deti Adriatik, Jon. Ushqehet me peshq. Jeton në grupime. Miqësore (shoqëron anijet).

121


Nxënësve u kërkohet të përshkruajnë luanin, të bëjnë një përshkrim objektiv me nota subjektiviteti. Shfrytëzohen të dhëna të sjella në klasë nga mësuesi/ja ose u jepet detyrë një orë më parë t’i nxjerrin nga interneti. Luani është një mishngrënës nga familja felin. Pas tigrit, është më i madhi nga familja e felinëve. Sot përgjithësish luanët jetojnë në Afrikë. Mashkulli mund të peshojë nga 120 deri në 150 kg. Gjatësia e trupit varion nga 170 – 250 cm për meshkujt dhe për femrat nga 140-175 cm. Gjatësia e meshkujve është rreth 120 cm, te femrat 100 cm. Bishti ka një gjatësi nga 70 – 100 cm. Luanët mesatarisht jetojnë 15 vjet. Luanët ushqehen me mish. Ata hanë nga 5-7 kg mish në ditë. Parapëlqejnë të ushqehen me gjitarë të mëdhenj, si: zebra, antilopa etj. Ata jetojnë në kope. Meshkujt që arrijnë njëfarë moshe, përzihen nga kopeja.

Hapi IV. Shkrim i lirë, punë në çift tërheq vëmendjen nxënësve nxënësve për elementet elementet e veçanta që Pjesa e dytë e shpjegimit: Mësuesi/ja u tërheq kërkon përshkrimi i vendit. Në tabelë ashon organizuesin grak me elementet e përshkrimit të vendit, duke e plotësuar edhe me një shembull, si dhe foto të vendeve që do të përshkruhen. Përshkrimi i vendit Tiparet prezantimi i përgjithshëm Të dhënat gjeograke, hapësinore.

elementet dalluese elemente të natyrës

elemente articiale

ndryshimi sipas stinëve historia e tij

122

Shembuj Kruja është një qytet shqiptar dhe kryeqendër e rrethit po me të njëjtin emër. Kruja ka rreth 19 400 banorë. Shtrihet 20 km në veri të Tiranës.

Mal, kodër, fushë, det, qytet, fshat, liqen, lumë etj. Flora (bota bimore) dhe fauna (bota shtazore). Ndryshimi i mjedisit nga Kruja është një qendër e rëndësishme turistike puna e njeriut. në Shqipëri. Përveç kësaj, në Krujë zhvillojnë aktivitetin e tyre dhe disa industri. Për t’u përmendur është industria e këpucëve, në të cilën punësohen shumë gra dhe vajza nga Kruja dhe komunat përreth. Gjithashtu, në Krujë është aktive edhe industria e nxjerrjes dhe përpunimit të gurit gëlqeror. I qëndrueshëm, i paqëndrueshëm. Ndryshimet gjatë historisë Për herë të parë emri Krujë përmendet në shekullin së tij. XII. Mendohet ta ketë origjinën te fjala “krua” (burim uji), sepse në Krujë ka shumë burime. Kruja njihet si kryeqendra e qëndresës ndaj pushtuesve osmanë gjatë kohës që Skënderbeu udhëhoqi këtë qëndresë. Kështjella e Krujës u rrethua 4 herë nga ushtria osmane. Në Rrethimin e Katërt kështjella e Krujës ra në dorën e pushtuesit.


Përshkrimi i vendit Tiparet prezantimi i Të dhënat gjeograke, përgjithshëm hapësinore.

elementet dalluese

Mal, kodër, fushë, det, qytet, fshat, liqen, lumë etj.

elemente të natyrës

Flora (bota bimore) dhe fauna (bota shtazore).

elemente articiale

Ndryshimi i mjedisit nga puna e njeriut.

ndryshimi sipas stinëve

I qëndrueshëm, i paqëndrueshëm.

historia e tij

Ndryshimet gjatë historisë së tij.

Berati Berati është qytet, rreth dhe qark në Shqipërinë Jugore. Rrethi i Beratit shtrihet në Krahinën Malore Qendrore e pjesërisht në Ultësirën Jugperëndimore të Shqipërisë. Rrethi mbulon një sipërfaqe prej 953,6 km2 (qyteti 1,6 km2), me një popullsi prej 55 500 banorësh. Rrethi i Beratit shtrihet kryesisht në një territor me reliev malor e kodrinor, me lartësi mesatare mbi nivelin e detit 455 m (qyteti 58 m). Lumi i Osumit rrjedh përmes qytetit dhe jashtë tij. Ai paraqet interes për bujqësinë, energjetikën, hidrogjeologjinë, ekologjinë dhe urbanistikën. Gjatësia e Osumit brenda rrethit është 51 km. Në basenin e Osumit veshja bimore përbëhet nga pisha, bredhi, dushku e shkurre të tjera mesdhetare. Tokat bujqësore janë kryesisht të hinjta-kafe, me shpërndarje: 36% në fushë, 38% në zonë kodrinore dhe 26% në zonë malore. Në malin e Tomorit, qysh nga viti 1996, një zonë prej 4000 ha është shpallur Park Kombëtar. Për nga numri i vizitorëve, ai renditet i dyti në vend, pas Parkut Kombëtar të Dajtit. Në vitin 1961 Berati u shpall zyrtarisht qytet-muze. Ai është qytetmuze me pasuri të konsiderueshme monumentesh dhe me vlera të larmishme për nga gjinitë, të cilat përbëjnë një dëshmi të trashëgimisë kulturore, historike e artistike, të jetës e të punës, të realizuara mjeshtërisht brez pas brezi nga banorët e tij. Klima e rrethit është tipike mesdhetare, me temperaturë mesatare vjetore 15.9 gradë C. Temperatura mesatare e muajve më të ftohtë është 7.2 gradë C dhe ajo e muajve më të nxehtë 24,6 gradë C. Sasia mesatare vjetore e reshjeve është 928 mm, kryesisht në muajt e dimrit. Ajri është i pastër falë gjelbërimit brenda qytetit dhe në kodrat që e rrethojnë.

Qyteti i Beratit është ngritur llimisht si kështjellë, mbi kodrën shkëmbore me lartësi 187 m mbi nivelin e detit. Berati u përket

qyteteve të rralla, ku jeta llon qysh në lashtësinë e thellë dhe vazhdon pa u ndërprerë deri më sot. Dy çekanë guri e datojnë llimin e jetës në të, 2600-1800 p.Kr. Dëshmitë arkeologjike tregojnë se në shek. VIIVI p.Kr. këtu është zhvilluar një vendbanim paraqytetar, me punishtet e tij të qeramikës dhe me një jetë shoqërore të diferencuar. Qyteti i

mirëlltë u themelua më 313-310 p.Kr., p.Kr., si qytet-kështjellë i Dasaretisë, i quajtur Antipatrea, emri i parë i qytetit. U pushtua nga bullgarët në shek. IX dhe u quajt Belgrad (Qytet i Bardhë) – Berati i sotëm.

Nën zotërimin e Muzakajve, në shek. XIII-XIV, qyteti lloi të shtrihej jashtë mureve të kështjellës. Në shek. XVII ai vazhdonte të ishte qyteti më i madh i Shqipërisë, me 500 shtëpi të shpërndara në 30 lagje dhe me 5 medrese. Berati mori pamjen e sotme në shek. XVIII dhe sidomos në shek. XIX, pas tërmetit të vitit 1851. Ekzistonin punishte me 5 deri 10 krahë pune dhe disa fabrika të vogla mielli e vaji. Në fund të viteve 1800, në qytet kishte 820 punishte zejtare e dyqane, duke qenë kështu qendra më e lulëzuar ekonomike, tregtare e kulturore e Shqipërisë së Jugut. Deri në mes të shek. XX në Berat ekzistonin ende tri tregje të gjera, të cilat funksiononin rregullisht çdo të shtunë. Për nga numri i zejtarëve Berati ishte në vend të parë; ushtroheshin rreth 23 lloje e zejesh.

123


Berati

Mësuesja u kërkon nxënësve t’i përshkruajnë qytetet në çift. Për t’i ndihmuar nxënësit, mësuesi/ja mund të paraqesë në tabelë edhe një sërë pyetjesh, që bëjnë të mundur zbulimin e karakteristikave të vendit. - Cili është pozicioni gjeograk?

- Si është relievi i zonës? - Cilat janë aspektet e orës dhe të faunës që e dallojnë këtë qytet?

- Cilat janë disa nga ndërtesat dalluese që i shtojnë vlerat këtij qyteti? - Cilat janë tiparet karakteristike të motit në këtë qytet? - Çfarë ndryshimesh të rëndësishme ka pësuar qyteti me kalimin e viteve? - Cilat ngjarje kanë ndikuar në jetën e këtij qyteti (kanë lënë gjurmë)?

Nxënësit bëjnë një përshkrim objektiv me elemente subjektive, duke mbajtur parasysh të dhënat. Lexohen disa përshkrime dhe diskutohet rreth teksteve të krijuara dhe mënyrave të përshkrimit (subjektivitetit, objektivitetit, synimit etj.) Nxënësit që kanë punuar në çift mund të shkëmbejnë tekstet me shokët dhe të përcaktojnë elementet që u kërkohen.

Detyrë shtëpie. Përshkruani vendin që ju pëlqen më shumë. Gërshetoni përshkrimin subjektiv me atë objektiv, synoni të tërhiqni vëmendjen e lexuesit dhe ta bindni të ndërrojë mendim. Në fund të orës së mësimit bëhet vlerësimi i nxënësve pjesëmarrës pjesëmarrës dhe vlerësohet ora e mësimit.



Shkalla: V

Tema mësimore: Teknikat e përshkrimit së një objekti Kompetenca: Të shkruarit

Situata e të nxënit: Teksti përshkrues të llojeve të ndryshme ku vihen në dukje teknika të përshkrimit së vendit.

Rezultatet e të nxënit të kompetencave të fushës sipas temës mësimore. Nxënësi/ja: - njeh teknikat e përshkrimit të një objekti; - përdor elementët e nevojshëm për përshkrimin e një objekti; - përshkruan një objekt në mënyrë objektive dhe subjektive.

Fjalë kyç ● tekst përshkrues ● teknika të përshkrimit ● përshkrim objektiv/subjektiv i një objekti

Burimet: Teksti mësimor Gjuha shqipe 10, libri digjital; teksti mësimor, e-libri, tekste të llojeve përshkrues të llojeve l lojeve të ndryshme, shkumësa me ngjyra, tabela.


Metodologjia dhe veprimtaritë e nxënësve: Bashkëbisedim, diskutim, organizues grak,punë në grup, praktikë e pavarur, shkrim i lirë. Materiale mësimore: Tekste përshkruese të llojeve të ndryshme. 124

Klasa: X


Billi kondicioner Ju ofron sistemin qendror të kondicionimit më të mirë për një mjedis komod në shtëpi, zyrë e kudo . Epërsitë e tij janë të palimituara palimituara për një jetesë të rehatshme rehatshme dhe pa shpenzime. shpenzime.

Izolimi termik i shkëlqyer ju ju siguron një temperaturë konstante gjatë gjithë stinëve të vitit. Pesha e lehtë dhe zvogëlimi i humbjes së ajrit lejon instalimin e tij me lehtësi, falë aksesorëve eksibël për t’u përshatur për çdo lloj thyerjeje dhe përmase. Gjithashtu, ky tip sistemi është i pajisur me standarde të larta sigurie për të mos vënë në rrezik në asnjë moment jetën tuaj. Ajo çka do të shtonim në fund është pamja estetike e tij, e cila përshtatet me çdo lloj mjedisi modern ose tradicional duke duke bërë të mundur që ju të kurseni më më shumë energjinë elektrike dhe elektrike dhe të mendoni për xhepat tuaj, e për më tepër të keni në shtëpinë tuaj objektin e përshtatshëm dhe ekonomik. Monumenti i Isuf Myzyrit Është vendosur në lulishten pranë sheshit “1 Maji”, në qytetin e Elbasanit, e përuruar më 14 mars 2002, me rastin e 121 - vjetorit të lindjes së Isuf Myzyrit. Punuar me mjeshtëri nga skulptori Artan Peqini , pasqyron një pjesë të traditës kulturore të qytetit, “muzikën”. Figura qëndron e vendosur mbi një kub të thjeshtë të veshur me mermer gri brenda një parcele me lule, midis trotuarit përballë kryqëzimit të rrugëve. I kushtohet gurës së njohur elbasanase I. Myzyrit, i cili krijoi një fond të gjerë të këngës qytetare elbasanase të shek. XX. Figura e bronztë është paraqitur me violinë në dorë dhe poshtë faqes së majtë duke u përulur përballë publikut që duartroket. duartroket . Dora e djathtë është paraqitur në pozicion gjysmë të lëshuar me harkun e violinës përpara, me idenë se këngëtari ka mbaruar këngën dhe u kthen mirënjohjen bashkëqytetarëve, të cilët shpërndajnë këngën e tij kudo. Kjo skulpturë është realizuar në bronz me përmasat e një njeriu të zakonshëm.

Organizimi i orës së mësimit Hapi I. Diskutim Mësimi nis me kontrollin e detyrës së shtëpisë. Lexohen disa punime dhe diskutohen me nxënësit rreth tyre. Përqendrohet vëmendja te mënyra e përshkrimit, identikohen elementet e përshkrimit përshkrimi t dhe origjinaliteti në punën e nxënësve. Hapi II. Punë në grupe, organizues graku, diskutim Mësuesi/ja paraqet paraqet në tabelë dy tekste: “Monumenti “Monumenti i Isuf Myzyrit”, “Billi kondicioner”, si dhe organizuesin grak të elementeve të përshkrimit të objektit. Pasi ndan klasën në dy grupe, u kërkohet nxënësve të përcaktojnë objektin e përshkrimit dhe të zbulojnë elementet përbërëse të përshkrimit të një objekti. Elementet Pjesët kryesore

Të dhëna Nga se përbëhet?

Origjina

Nga cila periudhë ekziston dhe E përuruar më 14 mars 2002, me rastin e përdoret. 121-vjetorit të lindjes së Isuf Myzyrit.

Përdorimi, roli në mjedis

Cili është shpikësi, autori?

Punuar me mjeshtëri nga skulptori Artan Peqini.

Me kë/me se është i lidhur në kohë

kush e përdor, ku, kur, si

I kushtohet gurës së njohur elbasanase I. Myzyrit.

Me kë/me se është lidhur në hapësirë

Persona dhe fakte që kanë të bëjnë me të, vendet ku gjendet.

Realizuar me bronz, vendosur në lulishten pranë sheshit “1 Maji”, në qytetin e Elbasanit, krijoi një fond të gjerë të këngës qytetare elbasanase të shek. XX. Këngëtari ka mbaruar këngën dhe u kthen mirënjohjen bashkëqytetarëve. bashkëqytetarëve.

Shembuj Figura qëndron mbi një kub të thjeshtë të veshur me mermer gri brenda një parcele me lule, midis trotuarit përballë kryqëzimit të rrugëve.

Nxënësit punojnë në grup, listojnë elementet përbërëse të përshkrimit duke ilustruar me shembuj për çdo rast. Diskutohet mbi mënyrat e përshkrimit të dy objekteve, njëri është përshkrim objektiv (monumenti), tjetri është subjektiv, subjektiv, me qëllim që ta pëlqejë lexuesi (sistemi i kondicionimit) Shembull

Lexohen tekstet e paraqitura në libër dhe identikohen këto cilësi: 125


Përshkrimi i objektit (Kulla e Sahatit të Tiranës) Pjesët kryesore Origjina

Përdorimi, roli në mjedis Me kë është lidhur në kohë Me kë është lidhur në hapësirë

Tiparet

Sahati/kambana, shkallët në formë spirale. Ndërtuar nga viti 1822 deri më 1930-n orë e sjellë nga Gjermania/ kisha e Shkodrës… etj. Është hapur që në 1996-n për turistët e huaj. Simbol i emblemës së bashkisë. Gjendet në Tiranë, deri më 1970-n ka qenë ndërtesa më e lartë e qytetit…

Diskutim rreth punës në grup dhe këtyre veçorive. pavarur, shkrim i lirë Hapi III. Punë e pavarur, Mësuesi/ja paraqet foto të ndryshme objektesh dhe u kërkon nxënësve në mënyrë individuale: - të përshkruajnë në mënyrë objektive objektin, gërshetuar edhe me elemente subjektive; - të përshkruajnë një objekt në mënyrë subjektive, me synim që ta pëlqejë lexuesi këtë objekt. Lexohen dhe vlerësohet puna e nxënësve nga nxënësit dhe mësuesi/ja.

Hapi IV I V. Punë në grupe, shkrim i lirë Bëhet një përmbledhje e njohurive të marra në temat e fundit, duke u ndalur te disa rregulla bazë, që duhet të mbajë parasysh nxënësi para se të realizojë një përshkrim, si: a. grumbullimi i të dhënave për objektin që do të përshkruhet; b. zgjidhet pozicioni i shkruesit: objektiv a subjektiv; c. përcaktohet qëllimi i përshkrimit (informues, shprehës shprehës apo bindës); ç. përcaktohet struktura; d. rikujtohen elementet e përshkrimit, sipas objektit. Duke iu referuar elementeve që duhet të kenë parasysh për të shkruar një tekst përshkrues, nxënësve u kërkohet të listojnë objekte, vende, kafshë, persona të preferuar që i njohin dhe mund t’i përshkruajnë. Nxënësit ndahen në katër grupe të mëdha dhe secili grup përshkruan një person, kafshë, vend, objekt në dy mënyra: objektive dhe subjektive. Brenda grupit punohet individualisht dhe më pas nxënësit zgjedhin punimet më të mira që do t’i paraqitin në emër të grupit a. Brenda grupit punohet në katër nëngrupe të vogla, që përkatësisht përshkruajnë objektin e dhënë në mënyrë objektive, bëjnë një përshkrim subjektiv me synim që t’i pëlqejë lexuesit, një përshkrim me elemente subjektive që të bindë dhe ta informojë lexuesin.

Hapi V. Prezantimi Puna e çdo grupi prezantohet para klasës, kujdes tregohet nga anëtarët e grupit të përcaktojnë elementet e përshkrimit, si dhe veçori të gjuhës së përdorur duke i paraqitur ato në tabela përkatëse të dukshme përpara klasës. gjuhësore të përshkrimit, si Shënim. Mësuesi/ja duhet t’i kushtojë një vend të rëndësishëm analizës gjuhësore lloj shkrimi.

Detyrë shtëpie. Sillni në klasë tekste të ndryshme informuese - paraqitëse. Mësuesi/ja vlerëson punën e nxënësve në grup dhe në mënyrë individuale, kujdes tregon në kontributin e punës së nxënësit në aspekte të veçanta. Vlerësohet ora e mësimit. 126




Shkalla: V

Klasa: X

Tema mësimore: Përshkrimi letrar dhe joletrar Kompetenca: Të dëgjuarit

Situata e të nxënit: Tekste përshkruesetë llojeve të ndryshme (letrar dhe joletrar) ku vihen në dukje veçori të përshkrimit të secilit prej tyre.

Rezultatet e të nxënit të kompetencave të fushës sipas temës mësimore. Nxënësi/ja: - dëgjon një përshkrim letrar dhe joletrar; - dallon përshkrimin letrar nga ai joletrar; - përcakton veçori dhe karakteristika të përshkrimit letrar dhe joletrar; - krahason përshkrimin letrar me joletrar; - shkruan një përshkrim letrar dhe joletrar.

Fjalë kyç ● tekst përshkrues ● përshkrim letrar ● përshkrim joletrar ● funksion stilistik i gurave

Burimet: Teksti mësimor Gjuha shqipe 10 , libri digjital; teksti mësimor, e-libri, tekste përshkruese të llojeve të ndryshme( letrar,joletrar), shkumësa me ngjyra, tabela.


Metodologjia dhe veprimtaritë e nxënësve: Bashkëbisedim, diskutim, organizues grak, ditari dypjesësh, diagrami i Venit, punë në grup, praktikë e pavarur, pavarur, shkrim i lirë. Organizimi i orës së mësimit Hapi I Mësuesi nis mësimin me një organizues grak, në ë cilin vë në dukje karakteristikat e përshkrimit. I vendos objektet në hapësirë I vesh me cilësi I klasikon

Karakter statik

Përshkrimi

objektiv/subjektiv objektiv/subjektiv

përcjell imazh/vizion përcjell ndjeshmëri

Hapi II Shkruhen në ditarin dypjesësh cilësi dhe karakteristika të përshkrimit letrar dhe joletrar. Mësuesi rikujton me nxënësit njohuritë e marra në klasat pararendëse Karakteristika Përshkrimi letrar

Funksioni

Karakteristika Përshkrimi joletrar

Hapi III Mësuesi lexon dy tekstet dhe u kërkon nxënësve që gjatë dëgjimit të mbajnë shënime e të përcaktojnë: Objektin e përshkrimit. Informacionin e marrë. Llojin e përshkrimit. Ndjesinë e përcjellë. Gjuhën e përdorur. Hapi IV Nxënësit përcaktojnë përcaktojnë me karakteristika të secilit tekst dhe më tej i krahasojnë në diagramin e Venit

127


Teksti 1 Përshkrues letrar

Teksti 2 Përshkrues joletrar

Hapi V. Punë e pavarur Nxënësit punojnë të pavarur me ushtrimet: Gjejnë epitetet, metaforat e krahasimet dhe tregojnë funksionin e tyre stilistik. Gjejnë mbiemrat në tekstin e dytë dhe i krahasojnë me ato të tekstit 1. Detyrë shtëpie (shkrim i lirë) Zgjidhni një objekt dhe përshkruajeni sipas modelit të dhënë në libër.



Shkalla: V

Klasa: X

Tema mësimore: Teksti rrëfyes Kompetenca: Të lexuarit

Situata e të nxënit: Teksti rrëfyes i llojeve të ndryshme ku vihen në dukje veçori të tij dhe teknika të rrëmit.

Rezultatet e të nxënit të kompetencave të fushës sipas temës mësimore. Nxënësi/ja: - identikon tekstin rrëfyes dhe llojet e tij ; - krahason rrëmin rrëmin real me rrëmin fantastik; fantastik; - dallon pesë pyetjet kyç të kronikës; - analizon veçoritë gjuhësore të teksteve të ndryshme rrëfyese.

Fjalët kyç ● tekst rrëfyes ● teknika të rrëmit ● rrëm real/ fantastik

Burimet: Teksti mësimor Gjuha shqipe 10 , libri digjital; teksti mësimor, e-libri, tekste rrëfyese të llojeve të ndryshme, shkumësa me ngjyra, tabela


Metodologjia dhe veprimtaritë e nxënësve: Bashkëbisedim, punë në grupe, shkrim i lirë, diskutim, Diagrami i Venit Organizimi i orës së mësimit Bashkëbisedim Hapi I. Bashkëbisedim Bashkëbisedohet me nxënësit për udhëtimet. U kërkohet të tregojnë mbresa nga udhëtimet e tyre, si dhe të asin për rëndësinë e udhëtimeve.

Hapi II. Punë në grupe, shkrim i lirë Ndahet klasa në tri grupe dhe i kërkohet secilit grup të analizojë një nga tekstet që janë në libër, duke u përqendruar te rubrika Analizoni gjuhën e tekstit. Hapi III. Diskutim, Diagrami i Venit Përfaqësuesit e çdo grupi paraqitin para klasës përfundimet e nxjerra dhe me anë të Diagramit të Venit nxjerrin veçoritë e tekstit rrëfyes letrar dhe joletrar. 128


Detyrë shtëpie a) Ushtrimi 6, 8 f. 115. Analizoni gjuhën e përdorur në tekstet e dhëna, duke u përqendruar te foljet e përdorura. c) Parapërgatitni temën Llojet e tekstit rrëfyes, duke sjellë në klasë tekste rrëfyese të llojeve të ndryshme. Në fund të orës së mësimit bëhet vlerësimi i nxënësve pjesëmarrës pjesëmarrës dhe vlerësohet ora e mësimi.


Lënda: Gjuhë shqipe Shkalla: V

Klasa: X

Tema mësimore: Lloje të tekstit rrëfyes Kompetenca: Të lexuarit


Rezultatet e të nxënit të kompetencave të fushës sipas temës mësimore. Nxënësi/ja: - identikon tekstin rrëfyes dhe llojet e tij; - krahason rrëmin real me rrëmin fantastik; - dallon pesë pyetjet kyç të kronikës; - analizon veçoritë gjuhësore të teksteve të ndryshme rrëfyese.

Fjalë kyç ● tekst rrëfyes ● teknika të rrëmit ● rrëm real/fantastik real/fantastik

Burimet: Teksti mësimor Gjuha shqipe 10 , libri digjital; teksti mësimor, e-libri, tekste rrëfyese të llojeve të ndryshme, shkumësa me ngjyra, tabela.

Lidhja me fushat e tjera ose me temat ndërkurrikulare: Letërsi artistike dhe dokumentare

Metodologjia dhe veprimtaritë e nxënësve: Bashkëbisedim, lexim i drejtuar, praktikë e drejtuar, dora e pyetjeve. Anekdotë Ishte një fshatar i varfër. Kishte vetëm një gomar, po edhe për atë nuk kishte ushqim. Dimri ishte i gjatë e ushqimi po i mbarohej. Vendosi Vendosi ta mësonte gomarin të mos hante. Kështu, ia pakësoi ushqimin ditë për ditë. Pas ca kohësh , gomari u dobësua aq shumë, saqë nuk fuste më asgjë në gojë. Fshatari i mjerë u gëzua që, më në fund, gomari, u mësua të mos hante. Të nesërmen, kur u zgjua në mëngjes, e gjeti gomarin të ngordhur. Thotë me vete fshatari: “Ta marrë djalli, ta marrë! Pikërisht tashti që e mësova të mos hante, ky vajti e ngordhi.”

Reportazh për vite të largëta Vaporin simpatik e komod “Bjello Ostrov” ne studentët, udhëtarët e zhurmshëm, e “pushtuam” që në orët e para të atij dhjetë shtatori 1952. Mbasi çdo gjë u bë gati, anija ngriti spirancat, zgjidhi hekurat me tokën shqiptare

dhe, duke u kolovitur mbi shpinën e detit, nisi rrugën e gjatë për në brigjet e Odesës. Kur dolëm në Adriatikun e hapur e në horizontin e lënë pas, po treteshin kodrat e ndërtesat e fundit të qytetit të Durrësit. Atëherë ne u kujtuam të përshëndetemi edhe një herë me ato brigje që nuk do t’i shihnim për vite me radhë.

Nga marinarët e “Bjello Ostrovit” detarë të pasionuar, mësuam se vapori që i ngjasonte një vile të madhe lundruese, kishte qenë pronë e Carit dhe përdorej nga familja e tij t ij për udhëtime turistike deri në brigjet e Mesdheut. Edhe emri, që në përkthim shqip do të thotë “Ishull i Bardhë”, ishte i bukur. Njëri nga shokët tanë që e njihte mirë rusishten, ua priti me shaka marinarëve. “Domethënë ju dhe ne jemi nipërit e Carit”. Qeshëm me zë të lartë. Në fakt, nga paraqitja mund të merreshim si nipër, sepse ishim goxha çuna, por ç’e do se na tradhtonin valixhet e drunjta, që s’dinim ku t’i fshihnim... “Dera e prapme e shtypit” (kujtime) nga (kujtime) nga Marash Hajati

129


Kronikë Baxhaku promovon “Gur”, librin e jetës reale të t ë shqiptarëve Baxhaku mbrëmjen e djeshme ishte thjesht i paarritshëm. Edhe zikisht. Ne që mbërritëm të fundit e që salla e tejmbushur refuzoi të na përfshinte, e vëzhguam promovimin e librit të tij nga nga pas ca grilave të trasha plastike që gjendeshin në fund të saj, mbase pjesë e mbetur e dekorit të një shfaqjeje. Madje na u duk vetja sikur të ishim fshehur pas një gardhi në fshat. Më tej, që t’i merrje një autograf, po të njëjtit, Baxhakut, duhet të rrijë në radhë dhe mundësisht të realizoje disa herë atë procesin e njohur kimik të lëshimit e tharjes së djersëve. Ç’të bësh, të gjithë kujtojnë se e kanë më shumë mik se të tjerët dhe e zgjasin këtë moment me këmbime batutash, përqame… Kështu e ka ndërtuar ai me të gjithë, duke i kushtuar rëndësi të madhit e të voglit, të rëndësishmit dhe të parëndësishmit. I njëjti konceptim e ndërtim lidhjesh jetësore nuk shmanget as në thelbin e librit të gazetarit, mik i të gjithëve, Fatos Baxhaku. “Gur” është titulli kuptimplotë që natyrshëm të sjell ndjesinë e një diçkaje të vendosur fort, të ngulitur fort, thjesht të pazgjidhshme, diçkaje që të paktën mua më sinonimohet sinonimohet me fjalën “taban”… “taban”…

Baxhaku është nga ata lloj gazetarësh të përzhëlitur, që kanë arritur prej vitesh stadin e një profesori të mirëlltë gazetarie, por që nuk heqin dorë nga pena. Pak më shumë se një vit më parë, ai preferoi të mbulonte rubrikën e

reportazheve te gazeta “Shqip”, ku ka meritën e themeluesit. Kërkoi vetëm një makinë. Aparatin fotograk e bleu vetë, se e kishte merak. Dhe u nis të gjente, të përjetonte dhe më pas të rrumbullakoste në shkronja mundësisht sa më shumë histori e halle të jetës së një populli të tërë. Ndodhte që një pjesë të mirë të rrugës ta bënte më këmbë, por kjo nuk është një përshtypje e regjistrueshme në mendjen e tij. Kështu në redaksinë e Tiranës nisën të zbrisnin nga ekstremet e Tropojës, Bulqizës, Peshkopisë, Korçës, Gjirokastrës, Fierit etj., reportazhet e jetës, personazhet krejt të përditshëm e të zakontë, të përshkruar dhe më pas të lexuar si mahnitës, të jashtëzakonshëm.

Përrallë - “Breshka dhe lepuri” narracion dialog

breshkë po kullotte buzë nji gardhi. Kalon andej pari nji lepur e ndalet e shpotit: {Një - Sa e ngathta gja je! - po i thotë, tue ngrehë veshët. - Sa baj vetë për pesë dekika, ti s’mundesh me ba për nji javë.

{ - Ashtu mos thuej, - ia pret breshka. – Unë njimend të dukem gja e ngathët po ty ta kaloj!

Qeshi lepuri e, sa me u tallë me të, caktoi nji sukë bukur larg, e u vunë me u mujtë se kush do të mbërrinte ma parë. narracion U nisën të dy përnjiherë: breshka dalëngadalë e lepuri vrap si era. Lepuri mbas do kohe suell kryet & mbrapa e, tue mos e pa kund breshkën, mendoi se do të kishte kohë mjaft me ba nji sy gjumë. përshkrim Zu vend në shulla, buzë nji kaçube, uli veshët e fjeti. Breshka eci gjithë ditën e mbrrijti majë sukës e u vu me kullotë. Kur i duel gjumi lepurit, u ngrit pa kujdes e në pak hapa u kap tek vendi i shenjuem. Por, sa u habit kur pa se breshka kishte mbrrijtë përpara e po kullotte nëpër bar të njomë. dialog/vlerësim{- He! - tha lepuri. – Tash Tash po e shof se s’qenka shpejtësia, por qenka qëndresa ajo që ban punë.

{

“Përralla shqiptare”, Naim Frashëri, f.157.

Pjesë ditari E diel, 14 qershor 1942 Të premten u zgjova që në orën gjashtë. U zgjova herët, pse atë ditë ishte ditëlindja ime. Nuk qe nevoja të ngrihesha aq shpejt dhe duhej ta përmbaja kureshtjen time gjer në shtatë pa një çerek. Por nuk u përmbajta më gjatë. Vrapova në dhomën e bukës, ku Morheni, maçoku ynë i vogël, më përshëndeti me përkëdhelje. Nga ora shtatë vrapova

te prindërit dhe pastaj, së bashku me ata, shkova në sallon që të shihja dhuratat e mia dhe t’i nxirrja nga paketat. Në radhë të parë të pashë ty, o ditari im, dhe për mua ti ishe dhurata më e bukur. Më kishin dhuruar dhe një tufë trëndalash, një kaktus, disa gema peonie. Këto qenë lulet e para , por më vonë erdhën edhe të tjera. Babai më ka sjellë shumë herë dhurata, por edhe miqtë e mi më kanë mësuar me këto. Kështu më dhuruan, ndër të tjera, një “Camera obscura”, shumë gjëra për të ngrënë, “një lodër durimi”, një varëse të bukur, bukur, “Legjendat dhe përrallat holandeze” prej Jozef Kohenit, një libër tjetër tërheqës “Udhëtimi i Deisit ndër male”, e disa të holla. Me këto bleva edhe “Legjendat heroike të grekëve dhe romakëve”, që janë shumë të bukura! Pastaj erdhi erdhi Liza, më mori dhe shkuam në shkollë. Së pari, bleva bonbone për mësuesin dhe për bashkënxënësit e mi dhe pastaj lluam mësimin. Tani e mbyllim. Sa e gëzuar jam që të kam ty! (Marrë nga “Ditari nga “Ditari i Ana Frankut”, f. 9)

130


Letër Torino, 7. VII. 1938 E dashur Jovanka, Ti ende nuk më ke përgjegjë për letrën teme, por unë njësoj po të shkruej. Me shëndet jam mirë, por duhet edhe mjaft kohë, për me ndejt këtu, me u shëndoshë mirë. Unë nuk mërzitem, mjaft që kam me dalë njëherë. Si kanë dalë me nota gjelifanat? Si e kalojnë me fmitë e mëhallës, se aty janë mjaft edhe gjithfarësh? Më vjen keq se aty s’kanë aspak shoqni të mirë, prej të cilëve me mujtë me xanë gja të mirë, por nejse. Unë ka do ditë që matem me shkue në bjeshkë, por ende nuk u nisa, por tash nuk asht tue bamë gjithaq xetë as këtu. Mirë që e paske tash Ujnën pak më afër, për me mujtë me shkue. Si po e kalojnë ata, si i kanë fëmijët? Biserka dhe Tasi a kanë kalue në klasë? – Bani të fala. Jovoja ku punon tash? A ju habitnë ato prej Tivarit? Tivarit? Të puth me fëmijë Milloshi (Marrë nga Migjeni, nga Migjeni, Vepra, f. 315)

Organizimi i orës së mësimit Bashkëbisedim, lexim i drejtuar Hapi I. Bashkëbisedim, Mësuesi/ja nis mësimin me diskutimin e detyrës së shtëpisë. Nxënësit kanë sjellë në klasë tekste rrëfyese të ndryshme. Lexohen disa prej tyre. Mësuesi/ja u drejton pyetjen: - Pse është tekst rrëfyes? - Cilat janë ato veçori që e klasikojnë si të tillë.

Përgjigjet e nxënësve mund të jenë të ndryshme: tregon, rrëfen etj.

Hapi II. Lexim i drejtuar Në tabakë letre ose në shirita letre mësuesi/ja ka shkruar tekste të ndryshme narrative, të cilat i paraqit në tabelë ose ua shpërndan nxënësve në grupe. Lexohet fjalia e parë e mësimit: Teksti rrëfyes... dhe shtrohet pyetja: - Cilat nga grupet kanë tekste letrare? A ka rrëm në to? Ilustrojeni përgjigjen tuaj . Kjo pyetje mund të drejtohet edhe për tekstet joletrare. Lexohet paragra i dytë deri te ... të shkakut dhe të veprimit. Shtrohen pyetjet: - Cila është marrëdhënia e elementit kohor me atë hapësinor në në fragmentin tuaj? - Cili element krijon varësinë logjike të tekstit tuaj? (struktura e tekstit) Lexohet pjesa e fundit e paragrat dhe shtrohet pyetja: - Si ndërtohet struktura e një teksti i drejtimit letrar modern ose postmodern? Lexohet paragra i tretë. - Cilat janë disa nga format narrative të teksteve letrare? (miti, legjenda, përralla, romani, tregimi etj.) - Cilat janë disa nga format narrative të teksteve joletrare ? (kronika, reportazhi) Lexohet paragra i katërt. - Cilat nga format e tekstit narrativ, në raport me referentin (rrëmi, ngjarja, subjekti që trajton) janë reale

apo të trilluara (fantastike)?

Secili grup identikon llojin e tekstit të tij dhe argumenton argumenton nëse referenti i tij është real apo i trilluar. Shënim. Në këtë kontekst fjala fantastike është përdorur në kuptimin: të trilluara, joreale, që nuk kanë ndodhur vërtet.

131


Mësuesi/ja paraqit në dërrasë organizuesin grak të formave të tekstit narrativ në raport me referentin, e cila plotësohet me lloje tekstesh joletrare dhe letrare nga nxënësit: Qëndrimi i shkruesit objektiv subjektiv

real

i trilluar

Lexohet rreshti i parë i paragrat të pestë. - Cilat janë elementet e një teksti narrativ?

Zbërthimi i tekstit narrativ bëhet nëpërmjet pesë pyetjeve që llojmë me: Kush? Çfarë? Ku? Kur? Pse? Pyetjet e mëposhtme do t’i ndihmojnë grupet të identikojnë saktë llojin e tekstit. - Cili prej teksteve ka në qendër të tij persona realë dhe cili personazhe të trilluara? - Në cilin prej teksteve: a. koha dhe vendi janë të mirëpërcaktuar, b. ka personazhe protagoniste dhe personazhe dytësore (episodike),

c. ka renditje kronologjike, sekuenca kohore faktesh, rend articial nëse autori do që t’u kushtojë vëmendje aspekteve të caktuara, d. ka një përdorim të gjerë të ndajfoljeve të kohës, folje në kohë të shkuar, e. ka prani të llojeve të ndryshme të tekstit, si: përshkrim, reektimit të personazheve personazheve dhe të autorit. Nga përgjigjet që u japin nxënësit këtyre pyetjeve, nënvizohen tiparet e tekstit narrativ joletrar. Hapi III. Lexim i drejtuar , praktikë e drejtuar Mësuesi/ja ndan klasën në grupe dhe kërkon prej tyre që për 5 minuta të lexojnë veçoritë e kronikës, letrës dhe të ditarit më pas e drejton vëmendjen e nxënësve tek tekstet që kanë përpara (kronika mbi promovimin e librit të Fatos Baxhakut, pjesë nga “Ditari i Ana Frankut”, letra e Migjenit ose do të punojnë me tekstet e dhëna në libër). U kërkohet nxënësve të identikojnë veçoritë e strukturës dhe disa nga tiparet e gjuhës së përdorur në këto tekste. Zgjidhje ushtrimesh

 K u

K W u h r W er h e e n

ë r a f Ç

t s e Ushtrimi 1 (dora e pyetjeve) a h P Kush? - deputetët e mbledhur në Kuvendin e Kosovës, përfaqësuesit W y h K u më të lartë të shtetit kosovar, përfaqësues të shteteve të ndryshme; W s h Çfarë? - shpallën Pavarësinë e Kosovës; o W h Kur? – më 17 shkurt 2008, ora 15 e 49 minuta; Në anglisht Pse? – për të qenë një shtet i pavarur dhe sovran; quhen 5-W Ku? - në Kosovë. mirëpërcaktuar  koha, vendi, i mirëpërcaktuar personazhe kryesore – Hashim Thaçi, Fatmir Sejdiu, Jakup Krasniqi  personazhe  personazhe dytësore – deputetë të Kuvendit të Kosovës,  rendi – kronologjik (në sallën e Kuvendit të Kosovës) dhe articial (sjell informacion për veprime të H. Thaçit në Prekaz, në Prishtinë, në Tiranë - Bacë, u kry!  përdorimi i ndajfoljeve të kohës: tashmë, më pas etj. etj.  përdorimi i foljeve në kohë të shkuar: u krye, pat shkuar, kaloi, vazhdoi etj.  prania e llojeve të ndryshme të tekstit: përshkrimi i sallës etj.

132


Kjo është një kronikë interesante, pasi është e pasur me informacion, me përshtypje, emocione, të dhëna, ngjarje etj. Në këtë mënyrë do të veprohet edhe nga grupet e tjera. Veç elementeve kryesore të tekstit narrativ, të nënvizohen me shembuj edhe karakteristikat përkatëse. Ushtrimi 2 Ditari Kur? - të martën protagonisti kryesor, i cili tregon ngjarjen Kush? - protagonisti Ku? - në burg Çfarë? - vizituan dajën dhe babanë ishin të sëmurë dhe jetonin në kushtet e vështira të burgut. Pse? - donin t’i takonin, pasi ishin Letra Kur? - 14.06.1937 Ku? - Romë Tefta Tashko Tashko i shkruan z Poradeci Kush? - Tefta Çfarë? - një letër Pse? - e falënderon për vjershat e bukura

Ushtrimi 3 Folje në kohë të shkuar të mënyrës dëftore, p.sh.: U bë, u kry, pat shkuar, pat luftuar, tha, ishte vendosur, u bënë, dha, kontribuoi, kërkoi, ishte, qëndronin, ndodheshin, mori etj. Detyrë shtëpie a) Ushtrimi 4, f. 119. Krahasoni letrën me ditarin, si tekste narrative. Vini re ndryshimet midis tyre. Analizojini Analizojini duke u bazuar te tiparet e tekstit narrativ. b) Shkruani një tekst rrëfyes, zgjidhni sipas dëshirës llojin e tij. c) Parapërgatni temën “Teknikat e tekstit rrëfyes”. Në fund të orës së mësimit bëhet vlerësimi i nxënësve pjesëmarrës pjesëmarrës dhe vlerësohet ora e mësimit.



Shkalla: V

Klasa: X

Tema mësimore: Folja Kompetenca: Njohuri gramatikore - Morfologji

Situata e të nxënit: Mini konkurs

Rezultatet e të nxënit të kompetencave të fushës sipas temës mësimore. Nxënësi/ja: forcon njohuritë për foljen; klasikon foljet sipas funksionit dhe kuptimit; analizon foljen sipas kategorive gramatikore; aftësohet në zgjedhimin e foljeve të ndryshme. -

Fjalë kyç: folja funksion kuptim kategori gramatikore • • • •

Burimet: Teksti mësimor Gjuha shqipe 10 , libri digjital, Lidhja me fushat e tjera ose me temat shkumësa me ngjyra, sha të përgatitura, tabela të shkruara, ndërkurrikulare: Letërsi tekste të llojeve të ndryshme, magnetofon. Metodologjia dhe veprimtaritë e nxënësve: Diskutim, stuhi mendimesh, punë e pavarur, tabela INSERT, organizuesi grak, punë e pavarur në grup 133


Organizimi i orës së mësimit Hapi I. Diskutim Kontrollohen dhe diskutohen detyrat e shtëpisë. Mësuesi/ja organizon mësimin me pyetje nga mësimi i kaluar, për të nxitur diskutimin në klasë, duke u përqendruar te nënçështjet: Mësuesi/ja lexon 10 fjalë dhe u kërkon nxënësve nxënësve të dallojnë sa prej tyre ishin folje. Hapi II. Stuhi mendimesh Mësuesi/ja shkruan në tabelë titullin e mësimit “Folja” dhe drejton pyetje: Ç’dini ju për foljen? Klasë fjalësh e ndryshueshme ndryshueshme fjalë kuptimplotë ka kategorinë e numrit Folja tregon veprim trajtës: veprore/joveprore veprore/jov eprore kalimtare/jokalimtare kalimtare/jokalimtare

forma të shtjelluara/pashtjelluara shtjelluara/pashtjelluara

Jepet përkuzimi i mbiemrit: Folja është pjesë e ligjëratës që emërton një veprim si proces dhe që ka kategoritë gramatikore të vetës, numrit, mënyrës, kohës dhe diatezës. Ajo përbën bërthamën kryesore të fjalisë.

Hapi III. Praktikë e pavarur, INSERT Lexohet fragmenti i dhënë në tekst, ose dëgjohet në magnetofon. Mësuesi orienton nxënësit të ndalen te nënvizimi i foljeve dhe të nënvizojnë emrat që ata përcaktojnë. përcaktojnë. “Oslo. Tash është ora 22 e 30 minuta. Unë jam ulur në një bankë skaj shëtitoreje e rruga është plot njerëz. Për pak minuta humbas në mendime; në vendin tim shumica janë në më të mirin gjumë. dielli i Veriut, me shpresë se, kur të dilja, kah ora Hyra në një kinema në orën 19:00, atëherë kur “piqte” dielli 21:00, do të ishte terr dhe mund të humbja rrugën. Mendoja të bija më herët, sepse do ta kisha vështirë të kënaqja kureshtjen time që të shihja menjëherë që atë natë jetën e Oslos, apo edhe vetëm vitrinat e këtij metropoli.” Mësuesi/ja tërheq vëmendjen e nxënësve te njohuritë e rikujtuara deri tani. Për realizimin e dhënies së njohurive, mësuesi/ja mbështetet te metoda “Tabela INSERT”. Mësuesi u ndan nxënësve një listë me pyetjet e mëposhtme: - Ç’janë foljet? - Si klasikohen foljet sipas funksionit dhe kuptimit? ( ndihmëse, gjysmëndihmëse dhe modale) - Si klasikohen foljet sipas mundësisë apo pamundësisë për të marrë një kundrinor? - Shpjegoni kategoritë gramatikore që merr folja. - Si klasikohen foljet sipas zgjedhimeve? Ora vazhdon me plotësimin e tabelës së INSERT-it për njohuritë e marra nga informacioni i lexuar. Vazhdohet me leximin e tekstit nga nxënësit dhe vendosja e shenjave. Nënvizimet e bëra nga nxënësit në libër hidhen në tabelën e INSERT-it

√

+

-

?

Nënvizimet e bëra nga nxënësit në libër hidhen në tabelën e INSERT-it në formën e informacioneve të tuara. 134


Hapi IV. Organizuesi grak Mësuesi/ja vijon me shpjegimin e njohurive të reja duke përdorur metodën e organizuesit grak, me qëllim që nxënësit të argumentojnë njohuritë e reja për foljen. pjesë e ndryshueshme e ligjëratës ligjërat ës kalimtare

jokalimtare

marrin kundrinor të drejtë që shprehet me emër përemër

nuk mund të marrin kundrinor të drejtë

Folja

fjalë të tjera të emërzuara në rasën kallëzore Vazhdon më tej shpjegimi i njohurive të reja me ilustrim me shembuj për çdo rast.

Hapi V. Punë e pavarur në grup Për të përmbledhur njohuritë njohuritë e marra në mësimin e ditës, mësuesi/ja i kushton kohë zgjidhjes së ushtrimeve në mënyrë të pavarur. Jepen për t’u punuar Ushtrimi: 1, 2, faqe 121. Zgjidhje ushtrimesh Ushtrimi 1 Folje kalimtare

Folje jokalimtare

paraqit, nisen, janë, mbajnë, kanë, pëlqejnë, ka tërhequr, studion, synon të përcaktojë, të kërkojë.

Legjendarizohet, tregohen, janë

Ushtrimi 2

Fjalimi imi i tij u du duartrokit ng nga të të gj gjithë. A janë janë larguar të të gjithë? Fjeti deri në mëngjes. Shkoi me vrap në shtëpi. Për një çast unë humba në mendime. Shtëpia u mobilua shumë shpejt. Janë pyetur të gjithë dëshmitarët.

Forma joveprore + +

Folje jokalimtare

+ + + + +

Ushtrimi 3 Amla dhe Besmiri shoqëruan shoqëruan motrën në shkollë (K). Vëlla im jeton prej disa vitesh në në Itali (J). Jetoje jetën sa më mirë (K). Po ikim tani (J). Ky gabim i rëndë i ndryshoi jetën (K). Hëngra shumë në drekë (J). Kam ngrënë një ëmbëlsirë shumë të mirë këtu (K). Ngriu në vend nga frika (J). Më shoqëron deri te dera (J)? Lexova gjithë pasditen (J). Ushtrimi 4 Dielli ndriçon dhe ngroh ditën (K). Toka rrotullohet rreth boshtit (J). Vajza qante pa pushim (J). Sot kam studiuar shumë (J). Filloi të qeshte me të madhe (J).

135


Dielli perëndon pas maleve (J). Sapo hyri në shtëpi hoqi pallton (K). Era fryn ngadalë (J). Më në fund takova shoqen (K). Po ndërtonte shtëpinë (K).

Jepet detyrë shtëpie: Përgatitni një ese me temë “Qyteti im”, duke përdorur sa më shumë folje. Në fund të orës së mësimit bëhet vlerësimi i nxënësve pjesëmarrës pjesëmarrës dhe vlerësohet ora e mësimit.



Shkalla: V

Klasa: X

Tema mësimore: Mënyra dëftore dhe habitore e foljeve të parregullta Kompetenca: Njohuri gramatikore - Morfologji

Situata e të nxënit: Punohet fragmenti nga “Cikli i kreshnikëve”

Rezultatet e të nxënit të kompetencave të fushës sipas temës mësimore. Nxënësi/ja: forcon njohuritë rreth mënyrave të foljes; klasikon foljet sipas funksionit dhe kuptimit; analizon foljen sipas kategorive gramatikore; zgjedhon folje të parregullta.

Fjalë kyç: folja mënyra dëftore mënyra habitore folje të parregullta kategori gramatikore

Burimet: Teksti mësimor Gjuha shqipe 10 , libri digjital, shkumësa me ngjyra, sha të përgatitura, tabela të shkruara, tekste të llojeve të ndryshme, magnetofon.

Lidhja me fushat e tjera ose me temat ndërkurrikulare: Letërsinë, folklorin

• • • • •

Metodologjia dhe veprimtaritë e nxënësve: Diskutim, stuhi mendimesh, punë e pavarur, tabela INSERT, Organizuesi grak, punë e pavarur në grup Organizimi i orës së mësimit Hapi I. Diskutim Kontrollohen dhe diskutohen detyrat e shtëpisë. Mësuesi/ja organizon mësimin me pyetje nga mësimi i kaluar për të nxitur diskutimin në klasë, duke u përqendruar në çështjet: - Sa mënyra ka folja në gjuhën shqipe? - Cilat janë ato? - Sa kohë ka çdo mënyrë? - Jepni shembuj të zgjedhimit të foljeve të ndryshme. Hapi II. Stuhi mendimesh Mësuesi/ja shkruan në tabelë titullin e mësimit “Folja” dhe drejton pyetjen: Ç’dini ju për foljen? kategori gramatikore folja ka 6 mënyra dëftore, habitore lidhore, kushtore

136

e shpreh veprimin si:

Kategoria e mënyrës

dëshirore

urdhërore

të mundshëm të vërtetë të dëshirueshëm


Jepet përkuzimi i kategorisë së mënyrës: Kategoria gramatikore e mënyrës shpreh lidhjen midis veprimit të emërtuar nga folja dhe realitetit objektiv.

Hapi III. Di, Dua të di, Mësoj Mësuesi/ja shkruan në tabelë nënçështjen e mësimit: Mënyra dëftore dhe habitore. Ndahet tabela në tri pjesë. Në kolonën e parë shkruhet çdo informacion që kanë nxënësit për kategorinë e shumësit. Në të dytën, shkruhen pyetje që mund të kenë nxënësit ose që u lindin nga çështje të mësimit. Në të tretën, shënohet informacioni i ri që merret. Di

Mënyrat e foljes në gjuhën shqipe

Dua të di

Klasikimin e mënyrave sipas modalitetit të foljes

Di ç’është folja.

Klasikimin e foljeve të parregullta dhe drejtshkrimi në foljet e parregullta

Mësoj

1. Në grupin e parë hyjnë mënyra dëftore dhe mënyra habitore, që shprehin kryesisht modalitetin e vërtetësisë. 2. Në grupin e dytë hyjnë mënyra lidhore dhe mënyra kushtore, që shprehin kryesisht modalitetin e mundësisë 3. Në grupin e tretë hyjnë mënyra dëshirore dhe mënyra urdhërore, që shprehin modalitetin e dëshirës . Foljet e parregullta ndahen në dy grupe: - foljet e parregullta supletive, të cilat kanë format e së kryerës së thjeshtë dhe të pjesores krejt të ndryshme: jam-qeshëqenë etj.; - foljet e parregullta josupletive, të cilat e formojnë kohën e kryer të thjeshtë dhe pjesoren duke pësuar ndryshime fonetike të veçanta: them-thashë-thënë etj.

Hapi IV. Punë e pavarur dhe diskutim Për të aktivizuar nxënësit në aftësimin praktik të njohurive, si dhe përmbledhur përmbledhur njohuritë e marra në mësimin e ditës, mësuesi/ja i kushton kohë zgjidhjes së ushtrimeve në mënyrë të pavarur. Jepen për t’u punuar Ushtrimi: 2, 5, në faqen 124. Zgjidhje ushtrimesh Ushtrimi 1 (Paragra i parë)

njihni – mënyra dëftore, koha e tashme, veta II, numri shumës. ka parë – mënyra dëftore, koha e kryer, veta III, numri njëjës. është – mënyra dëftore, koha e tashme, veta III, numri njëjës. lag – mënyra dëftore, koha e tashme, veta III, numri njëjës. vishet – mënyra dëftore, koha e tashme, veta III, numri njëjës, joveprore. mban – mënyra dëftore, koha e tashme, veta III, numri njëjës. shikon – mënyra dëftore, koha e tashme, veta III, numri njëjës. çuditen – mënyra dëftore, koha e tashme, veta III, numri shumës, joveprore. shkëndallëzohen – mënyra dëftore, koha e tashme, veta III, numri shumës, joveprore. bien – mënyra dëftore, koha e tashme, veta III, numri shumës. qaset – mënyra dëftore, koha e tashme, veta III, numri njëjës, joveprore

137


Ushtrimi 2 Ti ngrënke çdo ditë në ora 17:00. T’u ngrënka shumë sot! Unë dëgjuakam për bukuri. Ti u dëgjuake shumë. Ia marrke një valleje ti! Ti u marrke shumë me punët e të tjerëve. Ai zënka çdo minutë nga një peshk. Ti u zënkëshe me të gjithë. Ushtrimi 3 jipnim, thoja, kemi hëngër, hëngër, patën erdhur, erdhur, do të bierë, qënkam, ndejtke, mësokan, do të lika, vijm, ndejta, kam qënë, do të rrij, do të leni, hëngërkan, vika, pëlqekan, pëlqekan, shihkan Ushtrimi 4 paska dijtë, paska çue, paska, kenke, ardhka, klekemi, paskan jerdurë, therkanë, klek an, jerdëkan, shkotkan, pëlqyekan, artkan, bëkan, lujka, shkojka. Ushtrimi 5 Në hotel “Dajti” gjenerali e ndjeu veten mirë. Ai shkoi në dhomën e tij dhe ndërroi uniformën. Pastaj zbriti në holl dhe porositi një bisedim telefonik me shtëpinë. Gjenerali, prifti dhe tre shqiptarët u ulën në një tavolinë. Ata biseduan për gjëra të ndryshme dhe të parëndësishme. U shmangeshin bisedave politike dhe shoqërore. Gjenerali ishte shumë serioz dhe i sjellshëm. Prifti iste pak. Gjenerali dha të kuptohej se ai ishte kryesori, megjithëse prifti iste më pak. [...] Po aq madhështor u kthye. Shkëlqente i tëri. Në tryezë pinin konjak dhe kafe. Biseda ishte më e ngrohtë. Gjenerali përsëri dha të kuptohej se ai ishte kryesori në këtë mision, sepse prifti, megjithëse kishte gradën kolonel, në këtë rast ishte vetëm një përfaqësues shpirtëror. Ai ishte kryesori dhe mund të hapte çfarë bisede që të donte: për konjakët, kryeqytetet, cigaret. E ndjente veten shumë mirë në këtë sallon hoteli, me këto perde të rënda, me këtë muzikë të huaj, madje, më tepër se të huaj.

Jepet detyrë shtëpie: Ushtrimi 4 në faqen 124. Në fund të orës së mësimit bëhet vlerësimi i nxënësve pjesëmarrës pjesëmarrës dhe vlerësohet ora e mësimit.


138


Shkalla: V

Klasa: X

Tema mësimore: Format e pashtjelluara Kompetenca: Njohuri gramatikore - Morfologji

Situata e të nxënit: Tekste të ndryshme ku evidentohen format e pashtjelluara të foljes

Rezultatet e të nxënit të kompetencave të fushës sipas temës mësimore. Nxënësi/ja: forcon njohuritë e marra për format e pashtjelluara të foljes; identikon në një tekst format e pashtjelluara; krahason format e shtjelluara me ato të pashtjelluara; argumenton mënyrën e formimit të formave të pashtjelluara dhe klasikimin e tyre; aftësohet aftësohet në kthimin e foljeve në forma të pashtjelluara.

Fjalë kyç: formë pashtjelluar klasikim formim folje veçori funksion • • • • • •


Burimet: Teksti mësimor Gjuha shqipe 10 , libri digjital; shkumësa Lidhja me fushat e tjera ose me me ngjyra, sha të përgatitura, përgatitura, tabela të shkruara, tekste të llojeve të temat ndërkurrikulare: ndryshme, magnetofon. Letërsi Metodologjia dhe veprimtaritë e nxënësve: Dëgjim dhe mendim i drejtuar (DLTA), shqyrtim kategorizues, stuhi mendimesh, pema e mendjes, organizuesi grak Organizimi i orës së mësimit Hapi I. Dëgjim dhe mendim i drejtuar (DLTA) Mësuesi/ja llon orën e mësimit duke prezantuar pjesën që do të lexohet dhe zgjedh njërin nga nxënësit për të bërë të mundur leximin e saj. Leximi bëhet i shtruar me qëllim që nxënësit të kenë mundësi të shkruajnë në etore sa më shumë fjalë që u nguliten. Ndërmjet fjalëve të shkruara, mësuesi/ja u kërkon nxënësve të shkëputin nga tërësia e tyre foljet që ata dëgjojnë. kategorizues Hapi II. Shqyrtim kategorizues Nëpërmjet teknikës së shqyrtimit kategorizues, mësuesi/ja synon shqyrtimin e fjalëve të zgjedhura nga nxënësit, duke realizuar një analizë morfologjike të tyre. Mësuesi/ja u kërkon nxënësve të shkruajnë në një tabelë veçoritë gramatikore që kanë fjalët e zgjedhura. Shembuj. është - folje, veta III, numri njëjës, koha e tashme, mënyra dëftore; për të habitur - formë e pashtjelluar. Kështu veprohet me të gjitha fjalët që kanë zgjedhur nxënësit.

Hapi III. Stuhi mendimesh Mësuesi/ja tërheq vëmendjen e nxënësve me temën e dhënë në dërrasë dhe u kërkon nxënësve të shprehin idetë e tyre. Drejtohen pyetjet: - Ç’janë format e pashtjelluara? pashtjelluara? - Cilat janë veçoritë e tyre? ndërtohen prej pjesores

forma të ngurosura

ndërtohen prej emrit prejfoljor asnjanës

pjesore

Format e pashtjelluara

përemri

përcjellore mohore

format “me të larë”

format “për të larë”

Hapi IV. Pema e mendjes, organizuesi grak Mësuesi/ja vijon me shpjegimin e njohurive të reja duke përdorur metodën e organizuesit grak, me qëllim që nxënësit të argumentojnë veçoritë e formave të pashtjelluara të foljes. forma të ngurosura pjesorja - nuk ka kategori gramatikore - formohet nga tema të së kryerës së thjeshtë, nga tema të së tashmes - formohet me anë të prapashtesave: -rë/r , -ur , -ë dhe -në:

Format e pashtjelluara

mohore - shpreh moskryerjen e një veprimi - ka kuptimin e së tashmes, së shkuarës e së ardhmes

përcjellorja - ka kuptimin e së tashmes , së shkuarës, së ardhmes - përdoret në forma analitike dhe foljes “jam” i paravendoset pjesëza “duke”

139


Ilustrohen me shembuj të gjitha rastet e formave të pashtjelluara. Aktivizohen Aktivizohen sa më shumë nxënës për dhënien e përgjigjeve. Organizuesi grak shkruhet në tabelë me shkumësa me ngjyra, ose në tabela tabak dhe u shërben nxënësve për të vijuar me punën praktike.

Hapi V. Punë e pavarur Punohet në mënyrë të pavarur ushtrimet 1, 2, faqe 131. Nxënësit mund të diskutojnë me njëri-tjetrin idetë e tyre. Zgjidhje ushtrimesh Ushtrimi 1 Për me gëzue (për të gëzuar), me u lá (për t’u larë), me u freskue (për t’u freskuar), me këndue (për të kënduar), me kërcye (për të kërcyer), tuj lane (duke lënë), tuj këndue (duke kënduar). Ushtrimi 2 botuar, mbështetur, zbuluar, për të pranuar, duke dhënë. Ushtrimi 3 duke hëngër, pa marr, për të ndjerë, duke mbyllë, për të folë, për të qënë, duke sjell, duke përzjerë, pa zjerë, për të ndejtur. Ushtrimi 4 tuke klarë, tyke qa, tyke bërtitë, për me pa, për me provue, pa folur, pa folë, me folë, me kenë.

Jepet detyrë shtëpie: Ushtrimi 5 faqe 131. Në fund të orës së mësimit bëhet vlerësimi i nxënësve pjesëmarrës pjesëmarrës dhe vlerësohet ora e mësimit.



Shkalla: V

Klasa: X

Tema mësimore: Teknika të shkrimit të tekstit rrëfyes Kompetenca: Të shkruarit


Rezultatet e të nxënit të kompetencave të fushës sipas temës mësimore. Nxënësi/ja: - njeh teknikat e shkrimit në tekstin tekstin rrëfyes; - shkruan një kronikë /një etë ditari; - shkruan një letër personale dhe një zyrtare.

Fjalë kyç ● tekst rrëfyes ● teknika të rrëmit ● letër zyrtare/personale zyrtare/personale ● kronikë

Burimet: Teksti mësimor Gjuha shqipe 10 , libri digjital; teksti mësimor, e-libri, tekste rrëfyese të llojeve të ndryshme, shkumësa me ngjyra, tabela.


Metodologjia dhe veprimtaritë e nxënësve: Diagrami i venit, bashkëbisedim, mendo/puno në dyshe, shkëmbe me të tjerët, punë në grup. 140


Organizimi i orës së mësimit Hapi I. Diagrami i Venit Mësimi nis me diskutimin e detyrës së shtëpisë. Nxënësit me anë të diagramit të Venit, krahasojnë letrën dhe ditarin, si tekste narrative, dhe kanë nxjerrë të përbashkëtat dhe të veçantat e tyre. - identikohet që në llim marrësi i mesazhit

letra

(kujt i adresohet letra); - njihesh që në llim me shkaqe e arsye të asaj që mund të ketë ndodhur më parë; - ngjarjet mund të mos renditen sipas rendit kronologjik; - në fund të letrës identikohet dërguesi.

- nuk identikohet marrësi i mesazhit dhe protagonistët e dorës së dytë; - ka rend kronologjik të ngjarjes; - në fund të ditarit zakonisht nuk identikohet shkruesi.

ditari

- përmbajnë të dhëna të sakta mbi kohën kur ndodh ngjarja; - karakterizohen nga sekuenca përshkruese e vlerësuese për ngjarjet në fjalë; - janë tekste subjektive, ku shprehen mendimet dhe përshtypjet e shkruesit.

Pasi nxënësit ilustrojnë me shembuj këto veçori të përbashkëta dhe të veçanta të këtyre llojeve të teksteve narrative, mësuesi/ja merr shkas dhe plotëson e rikujton edhe tipare të tjera të tekstit narrativ, të cilat nxënësit i kanë trajtuar një orë më parë. Lexohen disa nga tekstet rrëfyese që nxënësit kanë përgatitur në shtëpi. Informacion plus - Ç’ do të thotë të rrëfesh? - Që të asim për rrëm duhet të kemi një rrëfyes (dhënës), i cili ka një qëllim, një dëshirë për t’i komunikuar diçka dikujt, një marrësi , që mund të jetë lexuesi, dëgjuesi, shikuesi dhe kjo në mënyrë të tillë ku të gjithë përbërësit t’i japin një kuptim të veçantë rrëmit. Që seria e ngjarjeve të rrëfyera të marrë formën e tregimit, duhet të ketë kontekstin e vet. Që të realizohet rrëmi duhet të ekzistojë patjetër një realitet, i cili shfaqet domosdoshmërisht si i shkuar dhe bëhet i qenësishëm falë aktivitetit rrëfyes. Rrëmi përmban në vetvete një përfytyrim të dyshtë: a) imagjinar, b) realist mbi botën, qenien njerëzore dhe të vërtetën, kështu, si pasojë, realizon forma të t ë ndryshme narracioni që u përkasin tregimeve realiste dhe atyre fantastike. Narracioni ndërtohet në bazë të logjikës narrative, e cila ka të bëjë me një hipotezë të ndërtimit të brendisë së një historie, e cila supozohet e zhveshur nga të gjitha veçoritë semantike (kuptimore) që ekzistojnë jashtë përvijimit kumtues. Vepruesit (të cilët interpretojnë një sërë rolesh në lidhje me veprimin nga i cili varen), proceset apo zhvillimi i ngjarjeve (që lidhin vepruesit vepruesit mes tyre duke orientuar veprimet e tyre), sekuencat (të cilat shkrijnë proceset dhe vepruesit me qëllimin e fundit narrativ sipas disa parimeve të organizimit), këto përbëjnë elementet kryesore të organizimit të logjikës narrative.

Hapi II. Bashkëbisedim Mësuesi/ja bashkëbisedon bashkëbisedon me nxënësit mbi mënyrën sesi i kanë ndërtuar tekstet e tyre. P.sh., nëse nxënësit kanë treguar një ndodhi nga jeta e tyre, ata kanë pasur parasysh se lexuesit (dëgjuesit) mund të jenë shokët e klasës ose mësuesi/ja. Pra, ata kanë pasur mirë parasysh marrësin. Gjithashtu, duke e njohur mirë marrësin, ata duhet të kujdesen që rrëmi të ndërtohet sa më saktë, për të përcjellë sa më mirë mesazhin: a. informacioni të jetë i plotë (Kur?, Kush?, Çfarë?, Ku?, Pse?), me qëllim që të jetë i kuptueshëm, b. mënyra e të treguarit (objektive/subjektive) (objektive/subjektive) të jetë tërheqëse, c. të përdoren lloje të ndryshme tekstesh: dialogë, përshkrim etj. Gjatë bashkëbisedimit mësuesi/ja i liston këta hapa në dërrasë të zezë dhe ndan klasën në tri grupe të mëdha. Hapi III. Mendo, Puno në dyshe, Shkëmbe me të tjerët Klasa ndahet në grupe. Çdo grup do të shkruajë një kronikë, një letër vetjake dhe një faqe ditari. Kjo do të thotë se brenda grupit grupi t të madh nxënësit ndahen në grupe më të vogla, vogla , të cilat do të shkruajnë shkruaj në një ditar, një kronikë, një letër vetjake. 141


Pasi punojnë në mënyrë të pavarur, nxënësit bashkëpunojnë në dyshe, përzgjedhin punimet më të mira, diskutojnë brenda grupit për realizimin e çdo elementi të shkrimit rrëfyes, sipas llojit, bëjnë konsultimet e nevojshme, kontrollojnë nëse u përmbahen të gjitha kërkesave të domosdoshme dhe prezantojnë punën e tyre para klasës.

Ushtrimi 1 Shembull i një kronike. Në Kampionatin Europian të Peshëngritjes për të Rinj që po zhvillohet në Durrës (14-21 shtator 2009) e që është i 34-ti për meshkuj dhe i 11-ti për femra, marrin pjesë gjithsej 33 shtete me 197 sportistë, ku, midis tyre, për herë të parë në një Europian merr pjesë edhe Kosova. Janë 31 ekipe, që konkurrojnë për kategorinë kategori në e meshkujve dhe 21 ekipe në kategorinë e femrave. Gjithsej, Gjith sej, përfaqësohen 130 sportistë meshkuj dhe 67 femra. Shqipëria përfaqësohet sërish me një kampion Europe në peshëngritje për të rinj. Dhe sërish me shtangistin e talentuar peqinas peqinas Daniel Godelli, i cili i dhuroi shtangës shqiptare shqiptare dy medalje të arta e një argjendi në peshën 62 kg. Përvoja jo e paktë ndërkombëtare e Godellit 17-vjeçar ka ndikuar te 5 herë medalisti i artë i Shqipërisë. Në stilin e shkëputjes talenti më i ri i peshëngritjes peshëngritjes shqiptare e nisi me 118 kg, e pas provës së parë të suksesshme, ngriti shtangën në peshën 121 kg, por fatkeqësisht dështoi në provën e tretë me 122 kg. Vetëm pesha më e madhe trupore, vetëm 43 gramë më shumë se moldavi Aleksandër Spac (61,92 kg Godelli, 61,49 Spac) i hoqën medaljen e artë peshëngritësit tonë, i cili është më i riu në garën e tij (vitlindja-92) nga 17 pjesëmarrësit, Gjithsesi, në krahasim me Europianin U-17 të Francës, ku ngriti vetëm 118 kg, rritja është e qartë: 121 kg në Durrës. Vendin e dytë dhe medaljen e argjendtë e siguroi rusi Pavël Sukhanov me 150 kg. Në dygarësh Godelli ngriti 272 kg, duke tuar medaljen e dytë të artë. Pas tij u renditën në dygarësh rusi Pavël Sukhanov (267 kg, medalje e argjendtë) dhe moldavi Spac (266 kg, medalja e bronzit). Godelli ishte edhe më i vogli në peshën 62 kg. “Nuk është mosha ime, por unë gjithsesi ia dola. Është një arritje e madhe. Dua të falënderoj familjen time, në radhë të parë dhe trajnerin tim, të cilët më kanë ndihmuar të eci përpara. Ia arrita qëllimit”, - tha kampioni i ri i Europës, në peshën 62 kg. Ushtrimi 2 E dashur nënë, Kam pak ditë që u ktheva nga Shqipëria dhe më duket sikur kam muaj të tërë. S’do t’i harroj kurrë pushimet e kësaj vere, të cilat për mua lluan natyrshëm më 15 korrik, ditën e fundit të punës. Atë pasdite ndjenja të çuditshme pështjellonin mendjen dhe zemrën time duke më bindur se isha gati për të ardhur në Shqipëri. Teksa llova të përgatisja valixhet në dhomën time, copëza të vogla kujtimesh vinin nga kohët e largëta të fëmijërisë. Më kujtohet që një natë përpara se të shkonim në plazh, nuk inim gjumë. Genta nxirrte nga arkivi gjithë arsenalin e rrobave të banjës dhe bënte prova para pasqyrës. Ti ngriheshe herët në mëngjes dhe na përgatisje pitet e shijshme, të cilat lëshonin një aromë ndjellëse, sa ne nuk prisnim të arrinim në plazh, por i kishim ngrënë gjatë rrugës. Babai që mbante në krahë gjithë bagazhet e mundshme dhe shpeshherë bëhej nevrik, sepse ishin aq shumë, sa të thoshte, se ti kishe ngritur gjithë shtëpinë. Unë atëherë, e vogël, s’e kuptoja këtë shprehje dhe shpesh thosha me vete “E si mund të ngrihet e gjithë shtëpia dhe u marrka me vete në plazh, po ajo nuk lëviz?!” Më e bukura ndodhte kur arrinim atje. Pasi zbrisnim me vrap shkallët e qytetit të Himarës, vendosnim çadrën dhe rendnim në det. Fillimisht na vriteshin këmbët nga gurët e vegjël, por më vonë mësoheshim dhe nuk përmbaheshim. Edhe pse deti ishte pak i ftohtë, nuk dorëzoheshim, derisa na nxihej buza dhe na hynin të dridhurat. Mbaj mend që vitin e parë që ishim bërë me vëlla, ditën e dytë teksa dëgjoja zhurmën e këndshme të valëve, që përplasej lehtë në këmbët e mia, më zuri syri nga larg te shkëmbi i vogël përbri detit (siç e quanim ne) motrën time, që më përshëndeste me dorë. Pas pak ajo u hodh, unë e ndoqa me ankth sa të dilte përsëri sipër uijt. Kaluan disa sekonda dhe ajo s’po dukej.

142


U tremba, thirra babain dhe ai i alarmuar u ngrit menjëherë. Kur u kthye, në buzë i përvijohej buzëqeshja vesh më vesh. Genta ishte tallur me mua! Sa bukur ishte atëherë, ishim fëmijë dhe pushimet kishin tjetër ngjyrë e aromë, merrnin të tjera përmasa. Tani përveç kënaqësisë, kujtimet me to kanë njëfarë dhimbjeje që përzihet nga gjithçka e çdo gjë. Të puth fort nëna ime e dashur. Shpesh dua t’ju mbaj mes kujtimeve, se kështu ndihem më e fortë. Me dashuri nga Bostoni, Egla

Ushtrimi 3 E diel, 1 shtator 2008

I dashur ditar, Ndjehem e lodhur nga gjithë kjo vapë zhuritëse e cila s’po më lë të marr frymë lirisht. Sot në mëngjes pata ndjesinë se duhet të shkoja në shkollë. U zgjova me bujë dhe dola në ballkon. Aroma e shtatorit përcolli tek unë dëshirën për të bërë gjërat rutinë të mëngjesit, të lahesha me zhurmë, të shihesha me dëshirë në pasqyrë tek bëja pasarelën e mëngjesit, të dëgjoja zërin e nënës që më thërriste se isha vonë për në shkollë. Ka gjëra që ti i bën përditë dhe s’ua di kuptimin dhe s’ua njeh rëndësinë. Këtë e kupton vetëm kur ato të mungojnë, ashtu si mua këtë mëngjes vjeshte. Herta

Detyrë shtëpie. Parapërgatitje për temën Teksti argumentues. Porositen nxënësit të gjejnë e të sjellin në klasë tekste të ndryshme argumentuese. Në fund të orës së mësimit bëhet vlerësimi i nxënësve pjesëmarrës dhe vlerësohet ora e mësimit.



Shkalla: V

Klasa: X

Tema mësimore: Fjalia dëftore Kompetenca: Njohuri gramatikore – Sintaksë

Situata e të nxënit: Tekst i zgjedhur ku evidentohen veçori të fjalisë dëftore

Rezultatet e të nxënit të kompetencave të fushës sipas temës mësimore. Nxënësi/ja: di ç’është fjalia; përkuzon fjalinë dëftore; përcakton rendin e fjalëve në një fjali dëftore; identikon intonacionin intonacionin në një fjali dëftore; klasikon fjalitë dëftore sipas modalitetit që shprehin; aftësohet në vendosjen e shenjave të pikësimit në fjali të dëftore.

Fjalët kyçe: fjalia rend intonacion modalitet klasikim

Burimet: Teksti mësimor Gjuha shqipe 10 , libri digjital; shkumësa me ngjyra, sha të përgatitura, tabela të shkruara, tekste të llojeve të ndryshme, magnetofon.


• • • • •

paraprakë, Metodologjia dhe veprimtaritë e nxënësve: Diskutim, ditari dypjesësh, parashikim me terma paraprakë, organizuesi grak, punë e pavarur.

143


Organizimi i orës së mësimit Hapi I. Diskutim Kontrollohen dhe diskutohen detyrat e shtëpisë. Mësuesi/ja organizon mësimin me pyetje nga mësimi i kaluar, për të nxitur diskutimin në klasë, njëkohësisht për ta përdorur diskutimin edhe si parantezë për mësimin e ri. Hapi II. Ditari dypjesësh Mësuesi/ja informon nxënësit për pjesën që do të lexohet “Teknologjia e mësimdhënies” (shkëputur nga letra e Mark Zuckerberg për vajzën e sapolindur). I orienton dhe drejton nxënësit në punën e tyre. Kërkohet që të ndahet eta e etores në mes, me një vijë vertikale. Në anën e majtë të faqes nxënësit shkruajnë fjalitë që u bëjnë më tepër përshtypje gjatë leximit. Në anën e djathtë, mësuesi/ja u kërkon të shkruajnë llojin e fjalisë. Në fund të leximit, u kërkohet 2–3 nxënësve, me vullnet të lirë, që të japin mendimet e tyre. Mësuesi/ja drejton pyetjet: - Ç’lloj fjalish keni shkëputur? - Si është i vendosur rendi i fjalëve? - Çfarë kumton çdo fjali? Hapi III. Stuhi mendimesh Mësuesi/ja tërheq vëmendjen e nxënësve me temën e dhënë në dërrasë dhe u kërkon të shprehin idetë e tyre. U jepen përgjigje pyetjeve të hapit II. njësi sintaksore ka intonacion

kumton diçka

Fjalia

fjalët janë të lidhura gramatikisht ka rend të përcaktuar

fjali dëftore nxitëse

dëshirore

pyetëse

Në fund mësuesi/ja jep përkuzimin e fjalisë: Fjalia është njësi sintaksore themelore e kumtimit ligjërimor, që shprehet me një a më shumë fjalë të lidhura gramatikisht të shqiptuara me një intonacion mbarimi dhe që shpreh një gjykim, një pyetje, një dëshirë, një nxitje a një ndjenjë, si dhe qëndrimin e folësit ndaj realitetit të brendisë së kumtimit.

organizuesi grak Hapi III. Parashikim me terma paraprakë, organizuesi Për të vijuar më tej në nxitjen e diskutimit në klasë, mësuesi/ja jep 4–5 fjali të shkëputura nga pjesa, të cilat kanë lidhje me temën e mësimit dhe u kërkon atyre të argumentojnë se çfarë kumton çdo fjali. Ju do të përparoni shpejt në lëndët që do t’ju interesojnë më shumë dhe do të merrni ndihmë, kur të keni nevojë, për aftësitë tuaja më sduese – fjali dëftore. Duke lexuar fjalitë e tjera, si dhe duke diskutuar mbi llojin e fjalisë, nxënësit të orientuar nga mësuesi/ja, renditin veçoritë e fjalisë dëftore. Diskutohen me nxënësit. Veçoritë e fjalisë dëftore: - quhen fjalitë që kumtojnë zakonisht fakte të realitetit; - dallohet përgjithësisht nga intonacioni i saj i veçantë; veçantë ; dëftore; - kallëzuesi është në mënyrën dëftore; - veprimi real shprehet edhe me folje në mënyrën urdhërore; urdhërore; 144


- tregon edhe mundësi , domosdoshmëri , supozim, fakt të kushtëzuar; - rendi është kryefjalë + kallëzues + kundrinë + rrethanor. Në fund, mësuesi/ja aktivizon nxënësit në tabelë për të bërë paraqitjen e veçorive të fjalisë dëftore nëpërmjet teknikës së organizuesit grak. Hapi IV Punohet në mënyrë të pavarur me ushtrimet 1, 2, 3, 5, faqe 135–136. Nxënësit mund të diskutojnë me njëri-tjetrin idetë e tyre. Zgjidhje ushtrimesh Ushtrimi 1 Sikur të paktën... (fjali dëftore që tregon hamendësim për realizimin e një gjendjeje). Ges, unë nuk jam besimtar… (fjali dëftore që kumton një fakt të realitetit, domosdoshmëri). Ushtrimi 3 as (e hidhëruar), zemrat e vogla, Down, zemra, Emersyn, e pamundur, ajo, sytë, nënë, ju. Ushtrimi 4 kryefjalë + kallëzues + rrethanor Fjalia e përbërë nuk ka rend të drejtë. Pjesët e saj kanë rend. kryefjalë + kallëzues + kundrinë + rrethanor kryefjalë + kallëzues + kundrinë kryefjalë + kallëzues + rrethanor rrethanor + kryefjalë + kallëzues + kundrinë + rrethanor kallëzues + kundrinë + kryefjalë Kryefjalë + rrethanor + kallëzues (pj. I e fjalisë)

Jepet detyrë shtëpie: Ushtrimi 5 faqe 137 Në fund të orës së mësimit bëhet vlerësimi i nxënësve pjesëmarrës pjesëmarrës dhe vlerësohet ora e mësimit.



Shkalla: V

Klasa: X

Tema mësimore: Fjalitë e paplota Kompetenca: Njohuri gramatikore - Sintaksë

Situata e të nxënit: Përgatitje me sha të plotësuara me lloje fjalish të plota e të paplota

Rezultatet e të nxënit të kompetencave të fushës sipas temës mësimore. Nxënësi/ja: forcon njohuritë rreth fjalisë; përkuzon fjalinë e paplotë; dallon fjalitë e paplota nga ato eliptike; identikon fjalitë e paplota sipas faktorëve faktor ëve që i kushtëzojnë; aftësohet në formimin e fjalive të paplota pa kryefjalë, pa kallëzues.

Fjalë kyç: fjali e plotë fjalie e paplotë fjali eliptike faktor formim • •

• •

•

145


Burimet: Teksti mësimor Gjuha shqipe 10 , libri digjital; Lidhja me fushat e tjera ose me temat shkumësa me ngjyra, sha të përgatitura, tabela të ndërkurrikulare: shkruara, tekste të llojeve të ndryshme, magnetofon. Metodologjia dhe veprimtaritë e nxënësve: Diskutim, pema e mendjes, punë në grupe, organizuesi grak, punë e pavarur Organizimi i orës së mësimit Hapi I. Diskutim Mësuesi/ja nis mësimin me diskutimin e detyrave të shtëpisë. shtëpisë. Diskutohet se si mund të formulohet formulohet një tekst me rend jo të zakonshëm fjalësh. Hapi II. Pema e mendimit Mësuesi/ja shkruan në tabelë titullin e mësimit “Fjalitë e paplota”. Më pas ndan klasën në pesë grupe dhe u shpërndan grupeve sha të përgatitura më parë me fjali të ndryshme të shkruara në to. Nxënësit kanë njohuri për llojet e fjalive nga klasat e mëparshme, që u rikujtohen nëpërmjet pyetjeve, duke i shkruar në tabelë: - Ç’janë fjalitë? - Si i ndajmë ato sipas kumtimit? - Ç’rend kanë fjalët në një fjali? - Ilustroni me shembuj fjalish për çdo rast. Çdo grup jep përgjigjet e veta, që kanë anët e tyre të përbashkëta: fjalia është njësi sintaksore themelore e kumtimit, me rend të caktuar dhe fjalë të lidhura gramatikisht… Llojet e fjalisë janë dëftore, nxitëse, nxitëse, dëshirore e pyetëse. P. sh.: Shkolla është vendi ku ne mësojmë. E takove dhe atë? Po, dhe atë. Unë nuk vij sot. Mësuesi/ja ndihmon nxënësit nxënësit për t’u realizuar objektivi i orës së mësimit: të dallojnë fjalitë e paplota duke plotësuar organizuesin grak pema e mendjes. Pema e mendjes ose përvijimi i të menduarit është një teknikë që nxit nxënësit të mendojnë rreth temës dhe të krijojnë sa më shumë lidhje që të mundin.

- fjalitë e paplota të mirëllta - gjymtyra kuptohet nga konteksti

- fjalitë eliptike - mungon kallëzuesi kallëzues i Fjalia e paplotë

fjali e paplotë fjali e paplotë e kontekstit e situatës - fjalitë e paplota pa kryefjalë - fjalitë e paplota pa kallëzues - mungon vetëm këpuja - mungojnë gjymtyrë të dyta

nuk varen as nga konteksti, as nga situata

kumtimi realizohet nga vetë ndërtimi

Hapi III. Punë në grupe, organizuesi grak Nxënësit ndahen në tre grupe të mëdha që do të analizojnë: Grupi I: fjalitë e paplota të kontekstit Grupi II: fjalitë e paplota të situatës Grupi i III: fjalitë eliptike

Mësuesi/ja përgatit në dy tabakë të mëdhenj letre organizuesin grak për llojet e fjalive të paplota. Nxënësit punojnë në grup dhe plotësojnë së bashku tabelën e klasikimit të fjalive të paplota me anë të organizuesit grak. 146


Fjalia Fjali e paplotë e kontekstit

Veçoritë Është grupi më më i madh i fjfjalive - përdoret në ligjërimin dialogjik; - përdoret në ligjërimin fonologjik.

Fjali e paplotë e situatës

- sipas gjymtyrës së pashprehur; - fjali të paplota të kontekstit brenda një fjalie të përbërë; - fjali të paplota të kontekstit të varura në fjali me nënrenditje; - fjali të paplota të situatës që tregojnë vlerësim. - me me kryefjalë - me rrethanor - me kundrinor - me një përcaktor

Fjalit litë e paplota pa kallëzues

Foljet e paplota pa pa kë këpujë

shprehin habi, ko konstatim

Fjalitë e paplota pa gjymtyrët e dyta

mung mungon on kund kundri rino nori ri,, rre rreth than anor orii

Ilustrimi me shembuj Unë jam në klasë të 10-të. Ai në të 11-n. Kush foli? – Unë. Po nisemi ne. – Për ku? Heshti. Marrëdhëniet Marrëdhëniet e tyre ishin të ftohta dhe nuk po përmirësoheshin. Pritja ishte kaq e gjatë, sa dukej e pafund. E tmerrshme. Kush erdhi? – Tezja. Kur ndodhi ngjarja? – Dje. Ngado errësirë. I kujt është ky djalë? – I Visarit. Jetë e vështirë kjo , – u tha gjyshja nipërve. Ka njer njerii kar karik ikue uess cel celul ular ari? i? – Po, kam unë

Hapi IV. Punë e pavarur Nxënësit punojnë të ndarë në grupe ushtrimet: 1, 2, 3, 4, 5, faqe 140-141. Nxënësit mund të diskutojnë me njëri-tjetrin idetë e tyre. Zgjidhje ushtrimesh Ushtrimi 1 Më fal. Në rregull (fjali të paplota paplota të situatës) situatës) Jo. Puna jote. S’ma merr mendja (fjali të paplota të kontekstit) Mund të vij me ty? Do të shihemi sot në darkë? - (fjali të paplota pa kryefjalë) Ushtrimi 2 Kujtim nga Rudian Stefa. Ose miqësisht nga R. St. Llukan Herri, mbi të gjithë. Kolegët, natyrisht. Një shok i kthyer nga Gjermania, një tjetër nga Kanadaja. Diplomatë të huaj. Gazetarë. Migena me të fejuarin për dore, të dy në televizionin privat Plus Chanel . Shumica të heshtur. heshtur. S’arriti të ngrinte kryet... Mos. (Gjymtyrët që mungojnë janë: këpuja, këpuja, kallëzuesi, fjali e paplotë pa gjymtyrët e dyta, fjali e paplotë e situatës, fjali e paplotë e kontekstit.) Ushtrimi 3 Nuk dinte ç’të bënte. Vazhdoi. Eci tutje. Kush je ti? – Albani. E sata është kjo? E treta. Njeri i veçantë! Për të bërë përshtypje.

147


Sa kanë që presin? Kanë dy orë. Ushtrimi 4 Fjali e paplotë me kryefjalë: Im bir. Fjali e paplotë më rrethanor: Në jug të Shqipërisë. Fjali e paplotë vetëm me kundrinor: Kë panë? Mamanë e saj. Fjali e paplotë me një rrethanor dhe gjymtyrë tjetër : Kudo gjelbërim. Fjali e paplotë me përcaktor : E kujt është etorja? E Mirelës. Fjali e paplotë me përcaktor, shoqëruar me gjymtyrë fjalie: Sa ditë e mërzitshme! E tmerrshme. Fjali e paplotë me thirror : Akullore! Akullore me arra! Ushtrimi 5

Mësuesi/ja përqendrohet përqendrohet për analizën e fjalive te llojet e fjalive të paplota. Gjithashtu, klasikon dhe veçoritë e fjalisë dëftore, duke u ndalur tek intonacioni, kallëzuesi dhe rendi i gjymtyrëve. Ky ushtrim mund të punohet në grupe të mëdha, duke u ndarë nxënësve një numër të caktuar fjalish për analizë. Jepet detyrë shtëpie: Ushtrimi 6, faqe 141. Në fund të orës së mësimit bëhet vlerësimi i nxënësve pjesëmarrës pjesëmarrës dhe vlerësohet ora e mësimit.



Shkalla: V

Klasa: X

Tema mësimor e: e: Teksti argumentues Kompetenca: Të lexuarit

Situata e të nxënit: Tekst argumentues i llojeve ll ojeve të ndryshme ku vihen në dukje veçori të tij.

Rezultatet e të nxënit të kompetencave të fushës sipas temës mësimore. Nxënësi/ja: - identikon tekstin argumentues; - tregon funksionin e tekstit argumentues; - dallon karakteristikat e tekstit argumentues argumentues - identikon nëpërmjet skemës mënyrën e paraqitjes së argumentit; - gjen argumentet dhe veçoritë gjuhësore në një tekst argumentues

Fjalë kyç ● tekst argumentues ● argument ● opinion ● fakt ● tezë ● antitezë ● kundërargument ● strukturë

Burimet: Teksti mësimor Gjuha shqipe 10, libri digjital; teksti mësimor, e-libri, tekste argumentuese të llojeve të ndryshme, shkumësa me ngjyra, tabela.


Metodologjia dhe veprimtaritë e nxënësve: Bashkëbisedim i kombinuar me shpjegim, praktikë e drejtuar, dora e fshehtë, analiza e gjuhës së përdorur. 148


Organizimi i orës së mësimit Bashkëbisedim i kombinuar me shpjegim Hapi I. Bashkëbisedim Mësimi nis me detyrën e shtëpisë. U kërkohet nxënësve të lexojnë disa nga tekstet argumentuese të sjella në klasë. Pasi dëgjon tekstet, mësuesi/ja drejton këto pyetje: - Pse është tekst argumentues? - Çfarë të bën ta klasikosh këtë tekst si të tillë?

- Ç’kuptoni me fjalën “argument”? - Ç’do të thotë për ju të argumentosh? Pasi dëgjon përgjigjet e nxënësve, mësuesi/ja shpjegon termin argument, të argumentosh, fakt. Shpjegimi sipas Fjalorit të gjuhës së sotme shqipe

Argumenti është një element arsyetimi – një fakt, një vërejtje, një gjykim, një analizë mbi të cilin mbështetet autori për të përligjur tezën. Këtë gjë ai e bën duke u mbështetur në shembuj, të cilët janë fakte reale, referenca konkrete që shërbejnë për të ilustruar argumentimin. Të argumentosh do të thotë të paraqitësh argumente për një çështje, të vërtetosh me argumente, dhe prova vërtetësinë e tezës së hedhur, pra të mbrosh argumentin duke u mbështetur pikërisht në këta shembuj që janë pjesë reale e faktit për ta bërë atë të prekshëm dhe të kuptueshëm. Fakti 1. Ngjarje a veprim që ka ndodhur në të vërtetë; diçka që ekziston objektivisht objektivisht e realisht, diçka që është e vërtetë. Fakt historik. Fakt gjuhësor. Është fakt . 2. Dëshmi a diçka tjetër që njihet e pranohet si e vërtetë vërtet ë dhe shërben për të argumentuar, për të provuar a për të kundërshtuar një mendim, një tezë etj., ose për të arritur një përfundim.

Mësuesi/ja rikthen vëmendjen e nxënësve tek tekstet që ata kanë sjellë dhe u kërkon të vëzhgojnë dhe zbulojnë: - Çfarë trajton ? - Ide ose teza për çështje të ndryshme. - Cili është funksioni? – Të bindë marrësin e tekstit për vlefshmërinë e tezave që trajtohen. - Cili është lloji i tekstit argumentues? – Fjalim, artikull problemor, problemor, opinion, ese shkencore, lozoke, historike, kulturore, reklamë etj. Paraqet në tabelë një tekst argumentues, i cili është i zbërthyer në pjesët e tij përbërëse. Nxënësit do të nënvizojnë tezën dhe argumentet që sillen për ta mbrojtur atë. Teksti argumentues ndërtohet nga: • teza – problemi që paraqit dërguesi i tekstit dhe që është në bazë të tekstit, • argumentet – faktet, provat, që mbështetin tezën. Së bashku më nxënësit zbërthehet struktura e tekstit: Situata në media Hyrja. Ende në media nuk ekziston një koncept i qartë rreth kuptimit bashkëkohor mbi problemet gjinore, mbi barazinë dhe perspektivën gjinore. Teza + argumentet. Shpesh ato kuptohen dhe trajtohen si probleme vetëm të gruas dhe të komunitetit të saj. Si të tilla nuk zënë vendin që meritojnë në mediet shqiptare. Edhe kur trajtohen në shtypin e shkruar, zënë vendet më të padukshme e më të parëndësishme dhe minutazhin më të shkurtër në kronikat televizive, duke përjashtuar analizën e gjerë shoqërore.

149


Antiteza + kundërargumente. Në këtë formë mënyra e trajtimit nuk ka peshë, sensibilizimi nuk është i mjaftueshëm, pasi informimi rreth tyre merr formën e një skup-i vetëm në website (faqe interneti) dhune, përdhunimi apo trakimi. Përfundimi. Pa mohuar rëndësinë e asaj që është bërë deri tani, duhet thënë se ka ardhur koha për një hap të ri cilësor, gjë që e pengojnë, përveç të tjerash, edhe mangësitë në formimin dhe specializimin e gazetarëve. Shpesh njohuritë e tyre në këtë fushë janë të copëzuara dhe sporadike. Kjo lejon të anashkalohen problemet e vërteta, të mos këmbëngulet në peshën shoqërore të problemit, në pasojat dhe kërkesat për hapa dhe zgjidhje institucionale dhe perspektive. Marrë nga botimi “Konferenca kombëtare për shëndetin”, f. 78

Hyrja - Paraqitet problemi që do të trajtohet dhe që tërheq vëmendjen e marrësit. Teza - Argumentet për të mbështetur tezën. Një antitezë për ta kundërshtuar. Argumente të kundërta me antitezën. Përfundimi - Tema që trajton. a z e T

1 i t n e m u g r A 2 i t n e m u g r A 3 i t n e m u g r A 4 i t n e m u g r A

i m i d n u f r ë P

150

Në kohën e tanishme, viti 2006, çështja e raporteve të shqiptarëve me kontinentin mëmë është ende në zhvillim e sipër. Të ndërgjegjshëm për një pjesë të gjërave, shqiptarët paraqiten po aq të pandërgjegjshëm për të tjerat. S’është për atë pjesë të Shqipërisë që, ndonëse s’guxon s’guxon të dalë haptas, është kundër Europës. Është folur

për maan dhe krimin e organizuar, duke mos njohur komb e atdhe. Është folur për politikanë të korruptuar që, ashtu si maa, tmerrohen nga ligjet e demokracisë e standardet e Ballkanit... Të gjitha këto dihen. E keqja është se kujtesa e politikës shqiptare është e shkurtër dhe, veç kësaj, disa nga politikanët tanë dinakërinë e tyre e quajnë zgjuarsi. Ata kujtojnë se me dredhitë e pazareve të pluhurosura të dikurshme, mund të hyjnë në institucionet e demokracisë kontinentale. Është e kuptueshme që dhe haxhiqamilizmi e komunizmi shqiptar do të linin pas vetes një frymë të sëmurë kundëreuropiane. Është e kuptueshme që shumë njerëz do të ndihen keq në familjen e sotme të popujve. Problem i mirëkuptimit ose moskuptimit shqiptar me kontinentin, është në thelb mirëkuptimi ose moskuptimi me vetveten. Raportet me Europën s’mund të jenë veçse të qarta pa dyfytyrësi. Mesazhi i Europës në 1997-n dhe 1999-n ishte i qartë. Ajo na quante të vetët ashtu siç ishim, me atë identitet që kishim. E vetmja kërkesë e saj ishte ajo që iu bë të gjithë popujve të t ë tjerë të ish-Lindjes komuniste: emancipimi dhe demokracia. Trillet, nazet dhe dyshimet nuk janë pa një burim. Një pjesë vijnë nga keqkuptimet tona të vjetra, një pjesë nga dredhitë e sotme. Ende si disa vite më parë. Por në pranverë të këtij viti, ato janë të tepërta. Pengesat që s’na lënë ose na duket se s’na lënë t’i afrohemi Europës, përpara se t’i kërkojmë jashtë, duhet t’i kërkojmë brenda nesh. Nuk është pengesë asnjëra nga fetë, e sidomos nuk është myslimanizmi ndaj të cilit dyshimi ngjan më i lehtë... Një shqiptar mysliman është po aq i natyrshëm si shqiptar dhe si evropian sa një katolik e po aq, sa një ortodoks... Siç u tha më lart, kombet nuk ndryshohen as nga pushtimet e as nga konvertimet. Këto të fundit, duke përfshirë edhe kthimin në islamizëm, i kanë njohur disa popuj të Europës si shqiptarët, grekët (kretasit), spanjollët, sllavët e jugut. E, megjithatë, pikërisht Europa mbetet rrafshi i parë i identiteteve të pandryshueshme.


Ka disa forma për dhënien e argumentit. Mësuesi/ja ilustron modelet me shembuj konkretë. U kërkon nxënësve t’i identikojnë në materialet e sjella prej tyre ose te materialet që ka shpërndarë mësuesi/ja. • Dhënia e tezës në fund të argumentit. • Mosdhënia e tezës. • Mosdhënie e tezave të kundërta. • Mosdhënie e argumenteve të mbrojtjes së tezës.

Hapi II. Praktikë e drejtuar Mësuesi/ja përqendron vëmendjen e nxënësve në përcaktimin e llojeve të argumenteve bazë, duke u shpërndarë nga një paragraf me tipat e argumenteve. Identikon së bashku me ta. • Argumente që sjellin fakte konkrete. • Argumente të autoriteteve autoriteteve të fushës fushës përkatëse. përkatëse. • Argumente logjike. • Argumente pragmatike. Argument që sjell fakte konkrete Shekulli XIX ishte me të vërtetë i veçantë në letërsinë shqipe. Ai ishte shekulli i Rilindjes Kombëtare, kur pas një nate robërie katërqindvjeçare, ndihej që mëngjesi nuk ishte larg. Mendjet e të gjithëve ishin kthyer drejt tij. Ishin me dhjetëra, për të mos thënë me qindra, ata që morën penën për të shkruar një vepër, një poemë, një faqe ose një strofë në letërsinë shqipe. Në krye të kësaj armate të pafundme ishin poetët e mëdhenj Naim Frashëri e Jeronim de Rada. Fill Fil l pas tyre, vinin poetët e tjerë të shquar Anton Zako Çajupi, Ndre Mjeda e Zef Serembe. Dhe pas tyre një aradhë e tërë shkrimtarësh, poetësh, eseistësh, lozofësh, publicistësh, oratorësh, oratorësh, polemistësh etj. Vit pas viti, stinë pas stine e ditë pas dite plotësuan kronikën e asaj kohe të paharruar. Ismail Kadare, MIGJENI Vepra

Argument të autoriteteve të fushës përkatëse

Në llim të këtij punimi u propozua një zgjidhje “kompromisi” në përcaktimin gjinor të “Pasqyrave të Narçizit”, për një vendosje mes prozës dhe poezisë. Analiza e deritanishme i është qasur këtij problemi nisur nga proza, në elemente të tilla till a si monologimi, dialogimi dhe prania, në forma të ndryshme, e instancës së zërit. Para se të kalojmë tek analiza e elementeve poetike në “Pasqyrat e Narçizit” duhet ritheksuar edhe një herë arsyeja pse analiza tekstore e kësaj vepre llon me shqyrtimin e elementeve të prozës dhe të poezisë në të. “Pasqyrat e Narçizit” kanë në qendër dialogimin e dy zërave: atë të narratorit-poet dhe atë të Narçizit (a varianteve të tij), të cilët marrin përsipër modelime të ndryshme të botës, njëri atë prozaik (rrëfen për mënyrën sesi krijohet poezia) dhe tjetri atë poetik (krijon poezinë). Pra, arsyet e zgjedhjes së këtij këndvështrimi gjinor na diktohen nga vetë struktura e veprës. Këndvështrimi gjinor do të jetë përcaktues edhe përgjatë gjurmimit të elementeve të poezisë në këtë vepër... Dhurata Shehri, Koliqi mes malit dhe detit Argument logjik Vjershëtarët (bejtexhinjtë) krijojnë një letërsi vetjake, individuale. Në këtë vështrim ata janë autorët e vërtetë të letërsisë shqiptare. Shkrimet e tyre nuk i mbështesin temat në mësimin fetar, por mbi ide vetjake, shpesh dhe mbi një emocionalitet të theksuar, si te Nezimi. Te Hasan Zyko Kamberi, letërsia bëhet imituese jo vetëm e ideve, por edhe e jetës, duke i shfaqur edhe trajtat e pamjet e saj me një qëndrim kritik të autorit. Shfaqjet e jetës përpara shfaqjes së ideve, realiteti dhe aktualiteti përballë përjetësisë, janë veçori që e dallojnë tërësisht 151


letërsinë e tij nga autorët biblikë. Trajta e shkrimit jeton ende me përsëritje të mëdha dhe me tregim në vargje. Këtë tregim në vargje e bën metodë krijuese Muhamed Kyçuku, një trajtë kjo që më vonë do të rishfaqet në letërsinë e romantizmit shqiptar. Format poetike të vjershëtarëve janë format poetike të Lindjes: kasida, gazela, rubaia dhe divani, që është forma më e ndërliqshme poetike e këtyre letërsive. Pra, letërsia e vjetër shqiptare shqipt are mbështet në kulturat e Lindjes dhe në kulturat e Perëndimit; në trashëgiminë biblike, në trashëgiminë Lindore (myslimane) dhe në krijimet humaniste evropiane. evropiane. Sabri Hamiti, Letërsia e vjetër shqiptare

Hapi III. Dora e fshehtë Teksti lexohet nga mësuesi/ja ose nga nxënësit. Pastaj ndahet në disa pjesë, të cilat janë shkruar paraprakisht paraprakisht në rripa letre dhe i jepet një grupi nxënësish, ku secili anëtar merr një pjesë nga teksti. Lihen për një kohë të caktuar ta lexojnë pjesën dhe pastaj u kërkohet t’i renditin pjesët siç duhet. Punohet me teknikën Dora e fshehtë. Nxënësit lexojnë në tekst esenë “Dhuna në sport” ose një ese tjetër që mësuesi/ja e ka zbërthyer sipas strukturës dhe në rripa letre ua shpërndan nxënësve. Grupi i nxënësve duhet të rindërtojë tekstin argumentues duke renditur si duhet tezën, argumentet dhe përfundimin. Grupi i nxënësve lexon tekstin e formuar, kurse të tjerët bëjnë vlerësimin e punës. Klasa mund të ndahet edhe në grupe të tjera, ku secili grup punon me një tekst argumentues të dhënë.

Hapi IV. Analiza e gjuhës së përdorur Pasi ndërtojnë tekstin, u kërkohet nxënësve të analizojnë tiparet e gjuhës së përdorur në të. Ndihmohen nxënësit me këto pyetje: opinionet

hyrja teza I II argumentet III... kundërteza kundërargumentet përfundimi

esetë

kritikat

llojet struktura e veçantë

Teksti argumentues

Mbron argument duke dhënë prova

veçoritë gjuhësore

leksik i mirorientuar pozitive përzgjedhja e fjalëve negative përdorimi i foljeve në të tashmen përdorimi i konektorëve (por, megjithatë)

Trajton ide/ teza/ për çështje të ndryshme

Detyrë shtëpie. Ushtrimet 1 dhe 2, në faqen 152. Mësuesi/ja vlerëson punën e nxënësve në grup dhe në mënyrë individuale, kujdes tregon në kontributin e punës së nxënësit në aspekte të veçanta. Vlerësohet ora e mësimit.

152




Shkalla: V

Klasa: X

Tema mësimore: Gjymtyrët e fjalisë Kompetenca: Njohuri gramatikore - Sintaksë

Situata e të nxënit: Tekst i zgjedhur ku jepen fjali të thjeshta e të zgjeruara zgjeruara

Rezultatet e të nxënit të kompetencave të fushës sipas temës mësimore. Nxënësi/ja: dallon në fjali gjymtyrët e saj; përcakton gjymtyrët e fjalisë; krahason gjymtyrët kryesore dhe gjymtyrët e dyta; argumenton argumenton funksionet e gjymtyrëve të fjalisë; zëvendëson grupin emëror dhe grupin foljor me grupe emërore dhe foljore të dhëna; aftësohet aftësohet të zvogëlojë një fjali deri në gjymtyrët kryesore, ose ta zgjerojë atë me gjymtyrë të dyta.

Fjalë kyç: gjymtyrë fjalie gjymtyrë kryesore gjymtyrë të dyta grup emëror grup foljor • • • • •

Burimet: Teksti mësimor Gjuha shqipe 10 , libri digjital; Lidhja me fushat e tjera ose me temat shkumësa me ngjyra, sha të përgatitura, tabela të shkruara, ndërkurrikulare: tekste të llojeve të ndryshme. Metodologjia dhe veprimtaritë e nxënësve: Diskutim, mësimdhënie e ndërsjellë, stuhi mendimesh, pema e mendjes, organizuesi grak Organizimi i orës së mësimit Hapi I. Diskutim Mësuesi/ja nis mësimin me diskutimin e detyrave të shtëpisë. Diskutohet pjesa e dhënë në hyrje të mësimit, rreth argumenteve për fjalimin e dhënë. Aktivizohen sa më shumë nxënës për të diskutuar. Hapi II. Mësimdhënie e ndërsjellë Jepet për t’u analizuar fjalia e parë e tekstit të dhënë. Rikujtojmë së bashku: - Cilat janë grupet kryesore të fjalisë së thjeshtë? - Cilat gjymtyrë përbëjnë bërthamën bërthamën e fjalisë? - Ndajeni fjalinë në grupe fjalësh. Hapi III. Stuhi mendimesh Mësuesi/ja tërheq vëmendjen e nxënësve me temën e dhënë në dërrasë “Gjymtyrët e fjalisë” dhe u kërkon nxënësve të shprehin idetë e tyre. Drejtohen pyetjet: - Ç’janë gjymtyrët e fjalisë? - Si klasikohen ato? fjalë gjymtyrë kryesore grup fjalësh

bërthama e fjalisë

Gjymtyrët e fjalisë njësia më e vogël kanë funksion të caktuar

gjymtyrët e dyta përmbushin funksione

plotësojnë fjalinë

Hapi IV. Pema e mendimit, organizuesi grak Mësuesi/ja vijon me shpjegimin e njohurive të reja duke përdorur metodën metodën e organizuesit grak, me qëllim që nxënësit të argumentojnë klasikimin e gjymtyrëve të fjalisë. 153

Libër mësuesi për për tekstin “Gjuha shqipe shqipe 10” Gjymtyrë të dyta

Shema e gjymtyrëve të fjalisë

Përcaktori

Gjymtyrët kryesore

Kallëzuesi

Kryefala

Foljor

i thjeshtë

Emëror

i përbërë

Kundrinori

Rrethanori

me përshtatje

i drejtë

i vendit

me drejtm

i zhdrejtë

i kohës

me bashkim ndajshtm

pa parafalë me parafalë

i qëllimit i shkakut i mënyrës i sasisë

Ilustrohen me shembuj të gjitha rastet e klasikimit të gjymtyrëve të fjalisë, sipas funksioneve që ato përmbushin. Aktivizohen sa më shumë nxënës për dhënien e përgjigjeve. Organizuesi grak shkruhet në tabelë me shkumësa me ngjyra, ose në tabela-tabak dhe u shërben nxënësve për të vijuar me punën praktike. Hapi V. Punë e pavarur Punohet në mënyrë të pavarur ushtrimet 1, 2, 3, faqe 146 -147. Nxënësit mund të diskutojnë me njëritjetrin idetë e tyre. Zgjidhje ushtrimesh Ushtrimi 1 Ne duhet të premtojmë/të përsërisim (gjymtyrë kryesore) Në ditë si sot/më kurrë/gabime të tilla (gjymtyrë të dyta) Ne duhet të asim/drejtohet/kërcënon (gjymtyrë kryesore) Hapur/kundër Hapur/kundër urrejtjes/në të gjitha format e saj/fëmijës së një fermeri emigrant/një pronar pronar dyqani mysliman (gjymtyrë të dyta) Ne jemi (gjymtyrë kryesore) amerikanë (gjymtyrë e dytë) T’i dalim/është ajo/ ka (gjymtyrë kryesore) në krah njëri-tjetrit/nga vlerat e mishëruara në dokumentet në këtë dhomë/në mënyrë të veçantë/ vështirësi (gjymtyrë të dyta) përshtatet përshtatet (gjymtyrë kryesore) Kjo është/ajo vlen/ajo ka/gjërat janë (gjymtyrë kryesore) rëndësi/të lehta/të vështira (gjymtyrë të dyta) Ushtrimi 2 Dimri, Shqipëria (emër) Unë, Ti, Ai, Ne, Ju, Ata (përemër vetorë) Kjo, Këto (përemër dëftor) Kush, Cili, Ç’ (përemër pyetës) Që, i cili (përemër lidhor) Kush, Dikush, Secili, Disa, Të gjithë, Gjithçka, Asnjë, Asnjeri, Asnjeri, Sekush (përemër i pacaktuar) Dy, Të katërt (numëror) E bukura, Të parët, Të mitë (Emërzime të qëndrueshme)

154


Kjo ditë, Këto ngjyra, Cili komb, Dy djem… (grup emëror) Ushtrimi 3 Kallëzues të thjeshtë foljorë: Hynin, vijojnë, është, je, ishte, ishe, i she, është, njihte, jeni... Kallëzues të përbërë foljorë: Duhej të kishte mbaruar (domosdoshmëri) (domosdoshmëri) lloi të iste, mori të shkruante,

nisi të këndonte (llim) vazhdoi të shkruante, vijojnë të debatojnë (vazhdimësi). Kallëzues emërorë: është njeri, je ti Albana, ishte e tifozëve, është pa ujë (kallëzues+emër); s’je ti, ç’janë këto, jemi ata, ishte e tillë, cili jeni, është jona, është e gjitha (kallëzues+përemër); është shtatë (kallëzues+numëror); ishe ndër të parët, ishin shumë të prekur (kallëzues+grup emëror); ishte e përhumbur (folje+mbiemër të panyjshëm). Jepet detyrë shtëpie: Ushtrimi 4, faqe 147. Në fund të orës së mësimit bëhet vlerësimi i nxënësve pjesëmarrës pjesëmarrës dhe vlerësohet ora e mësimit. Fusha: Gjuhët dh dhe ko komunikimi

Lënda: Gjuhë sh shqipe

Shkalla: V

Klasa: X

Tema mësimore: Përshtatja e kallëzuesit foljor dhe e këpujës me kryefjalën Kompetenca: Njohuri gramatikore - Sintaksë

Situata e të nxënit: Tekst i shkëputur ku pasqyrohen pasqyrohen ndryshime morfologjike të kallëzuesve gjatë përshtatjes me kryefjalën

Rezultatet e të nxënit të kompetencave të fushës sipas temës mësimore. Nxënësi/ja: dallon kallëzuesin emëror nga kallëzuesi foljor; di të përshtatë kallëzuesin me kryefjalën; realizon analizë morfologjike të kallëzuesit dhe kryefjalës në një fjali; shpjegon ndryshimet morfologjike të kallëzuesve gjatë përshtatjes me kryefjalën; aftësohet aftësohet në analizën morfologjike të foljeve.

Fjalë kyç: kallëzues emëror kallëzues foljor ndryshime morfologjike përshtatje analizë morfologjike

Burimet: Teksti mësimor Gjuha shqipe 10, libri digjital; shkumësa me ngjyra, sha të përgatitura, përgatitura, tabela të shkruara, tekste të llojeve të ndryshme.


• • • • •

Metodologjia dhe veprimtaritë e nxënësve: Diskutim, Puna në grupe dyshe, punë e pavarur, Rrjeti i diskutimit, Organizuesi grak, Punë e pavarur në grup Organizimi i orës së mësimit Hapi II. Diskutim Kontrollohen dhe diskutohen detyrat e shtëpisë. Mësuesi/ja organizon mësimin dhe nxit diskutimin në klasë, duke bërë pyetje nga mësimi i kaluar: - Cilat janë gjymtyrët kryesore të fjalisë? - Me se shprehen gjymtyrët kryesore? - Cilat janë gjymtyrët e dyta? - Me se shprehen gjymtyrët e dyta? - Me se shprehet kryefjala? - Jepni shembuj për secilin rast të përmendur. Hapi II. Puna në grupe dyshe Nxënësit ndahen në grupe dy e nga dy, të cilët diskutojnë për pjesët e shkëputura nga teksti. Mësuesi/ja u kërkon nxënësve të nënvizojnë gjymtyrët kryesore, kryefjalën dhe kallëzuesin. Nxënësve u kërkohet të përcaktojnë me se shprehet kryefjala dhe kallëzuesi, si dhe të vërejnë përshtatjen midis tyre. Të dhënat e nxënësve shkruhen në tabelë. 155


Edhe në këtë kontinent, mijëra persona detyrohen të udhëtojnë drejt Veriut në kërkim të një jete më të mirë për veten e tyre dhe për të dashurit e tyre, në kërkim të mundësive më të mëdha. A nuk është ajo çka ne duam për fëmijët tanë? Ne nuk duhet të trembemi nga nga numri i tyre, por t’i shohim si persona, sa më mirë të shohim fytyrat e tyre dhe të dëgjojmë historitë e tyre, dhe të përpiqemi t’iu përgjigjemi sa në një mënyrë që është humane dhe vëllazërore. Ne duhet të shmangim të mundemi . Të përgjigjemi në atë çfarë është një tundim i zakonshëm në ditët e sotme : të heqim dorë nga gjithçka që na duket e mundimshme. Më lejoni t’ju kujtoj rregullën rregullën e artë: “ Bëj për të tjerët, atë që ti dëshiron që ata të bëjnë për Bëj për ty!” Kjo rregull na na çon në një drejtim të qartë. Le t’i trajtojmë të tjerët me të njëjtin pasion dhe dhembshuri me të cilat duam që të trajtohemi . Le të kërkojmë për të tjerët të njëjtat mundësi që kërkojmë për vete. Le t’i ndihmojmë të tjerët të rriten, si do të donim të ndihmonim veten. Me një fjalë, nëse duam siguri, le të japim siguri; nëse duam jetë, le të japim jetë; nëse duam mundësi, le të japim mundësi. Kuti që ne përdorim për të tjerët, do të jenë kuti që koha do të përdorë për ne.

Hapi III. Rrjeti i diskutimit Në dërrasën e zezë shkruhet pyetja: A pëson ndryshime kallëzuesi kur i përshtatet kryefjalës? PO

JO

Lidhja gramatikore e kallëzuesit me kryefjalën shfaqet si përshtatje. Kallëzuesi Kallëzuesi foljor përshtatet në vetë dhe numër. Gjymtyra emërore përshtatet me kryefjalën në numër, gjini dhe rasë. Jo të gjithë tipat e kallëzuesve kanë tregues morfologjikë që krijojnë përshtatje. Kallëzuesit e shprehur me folje në mënyrën urdhërore pranë një kryefjale të shprehur me emër, përemër vetor, nuk krijojnë përshtatje. P.sh: Ata ik e qeni ndiq.

Hapi IV. Organizuesi grak Mësuesi/ja vijon me shpjegimin e njohurive të reja duke përdorur metodën e organizuesit grak, me qëllim që nxënësit të argumentojnë përshtatjen e kallëzuesit me kryefjalën Kallëzuesi foljor 1. kallëzuesi foljor dhe këpuja përshtaten kryefjalën në numër dhe vetë; 2. kryefjala në shumës, kallëzuesi në v. I, II; 3. kryefjala si emër përmbledhës, kallëzuesi kallëzuesi në njëjës; 4. kryefjala me emër në nr. shumës, kallëzuesi në nr. Shumës; 5. kryefjalë të bashkërenditura, bashkërenditura, kallëzuesi në nr. shumës.

Përshtatja e kallëzuesit me kryefjalën

Gjymtyra emërore 6. përshtatet me kryefjalën në numër, gjini dhe rasë; 7. gjymtyra emërore e shprehur me mbiemër, përshtatet në gjini; 8. kryefjala me përemër vetor, gjymtyra emërore vihet në formën e gjinisë natyrore.

Hapi IV. Punë e pavarur në grup Mësuesja në bashkëpunim me nxënësit ilustron me shembuj të gjitha rastet e paraqitura tek teknika “Organizuesi grak”: 1. Ju po më tregonit për ta i shqetësuar. 2. Ca djem nga lagjja, do të shkojmë t’i ndihmojmë. 3. Shumica qëndronin në këmbë. 4. Lisat fëshfëritën nga era. 5. Djemtë dhe vajzat e grupit të parë, u nisën herët. 6. Plazhi është i mrekullueshëm. mrekullueshëm. 7. Dyert ishin të hapura e në dhoma kishte shumë njerëz. 8. Unë jam më i vjetri se ju të gjithë dhe kam parë mjaft. 156


Hapi VI. Punë e pavarur Për të forcuar më tej njohuritë e marra, mësuesi/ja shkëput nga teksti i dhënë në llim të orës një kallëzues foljor dhe një kallëzues emëror dhe kërkon të analizohen. - të përgjigjemi - kallëzues i thjeshtë foljor, shprehur me folje, veta e parë, nr. shumës, koha e tashme, mënyra lidhore. - duhet të shmangim - kallëzues i përbërë foljor, shprehur me folje gjysmëndihmëse dhe folje në mënyrën lidhore. Punohet në mënyrë të pavarur për zgjidhjen e ushtrimeve të dhëna në libër. Ushtrimi 1

Është portreti i një zonje orentinase ( kallëzues emëror, këpuja ësht ë + grup emëror, përshtatet me kryefjalën (ai) në numër dhe vetë ) , me emrin Liza, “Mona Liza” . Çka befason (kallëzuesi foljor, folja përshtatet me kryefjalën, e shprehur me p ëremër t ë pacaktuar, në numër dhe vetë) është gjallëria jetësore (kallëzuesi emëror, këpuja përshtatet me kryefjalën në numër dhe vetë).Duket vërtet sikur ajo na i ka ngulur sytë sytë e po na vështron me një mendim të sajin në kohë (kallëzuesi foljor dhe kryefjala përshtaten në vetë). Si qenie e gjallë, ajo duket se ndryshon mu para syve tanë dhe, sa herë i rikthehemi , nuk na duket më më tamam ajo e para ( kallëzuesi foljor përshtatet me kryefjalën në vetë, kur kryefjala është përemër vetor ). ). Edhe në fotogra ne provojmë (kallëzuesi foljor dhe kryefjala përshtaten në vetë) të njëjtin efekt; kurse përballë origjinalit në Luvër ajo është (kryefjala me përemër vetor, këpuja është gjymtyra emërore e shprehur me mbiemër ) pothuajse e paimagjinueshme. Nganjëherë na duket se se po na përqesh, kurse herë tjetër na bëhet sikur sikur po kapim një je trishtimi në buzëqeshjen e saj (kallëzuesi foljor dhe kryefjala përshtaten në vetë) . Gjithë këto tingëllojnë ( kallëzuesi foljor dhe kryefjala përshtaten në vetë ) mjaft misterioze dhe ashtu është; këtë lloj mbrese të lënë shpesh veprat e mëdha të artit. ( kallëzuesi foljor dhe kryefjala përshtaten në vetë ) Ushtrimi 2 Ata po asin (kallëzues i thjeshtë, përshtatet në vetë e numër-veta e tretë, numri shumës) pa radhë. Nxënësja sapo hyri (kallëzues i thjeshtë foljor, përshtatet në numër e vetë-veta e tretë, numri njëjës) në klasë. Nxënësit sapo hynë (kallëzues i thjeshtë foljor, përshtatet në numër e vetë, veta e tretë-numri shumës) në klasë. Dikush hapi (kallëzues i thjeshtë foljor, përshtatur në numër e vetë-veta e tretë numri njëjës) derën papritur. Pamja ishte mahnitëse (këpuja përshtatet në vetë dhe numër [veta e tretë, numri njëjës], gjymtyra emërore përshtatet në numër dhe gjini [numri njëjës, gjinia femërore]) . Cilët janë këta (kallëzues emëror, gjymtyra emërore përshtatet në numër, gjini dhe rasë-numri shumës, gjinia mashkullore, rasa emërore) Unë jam më e reja në këtë grup (kallëzues emëror, gjymtyra emërore përshtatet në formën e gjinisë natyrore me kryefjalën e shprehur me përemër vetor-në këtë rast është gjinia femërore, pasi Mira është emër i gjinisë femërore) , - tha Mira duke qeshur. Ti je shumë i rëndësishëm (kallëzues emëror, gjymtyra emërore përshtatet në formën e gjinisë natyrore me kryefjalën e shprehur me përemër vetornë këtë rast personi të cilit i drejtohet është mashkull) tani për ne. Ditët ishin të gjata (kallëzues emëror, gjymtyra emërore përshtatet në numër, gjini dhe rasë-numri shumës, gjinia femërore, rasa emërore) . Cilët janë ata (kallëzues emëror, gjymtyra emërore përshtatet në numër, gjini dhe rasë) ? Cili është ai (kallëzues emëror, gjymtyra emërore përshtatet në numër, gjini dhe rasë me kryefjalën e shprehur me përemër-numri njëjës, gjinia mashkullore, ) Sytë janë pasqyra e shpirtit (kallëzues emëror, gjymtyra emërore shprehet me grup emëror.). Ju jeni një popull snik. (kallëzues emëror, gjymtyra emërore shprehet me grup emëror.) . Ju jeni i mrekullueshëm. (kallëzues emëror, gjymtyra emërore shprehet me mbiemër. Gjymtyra emërore vendoset në numrin njëjës, në fjalitë që kanë si kryefjalë përemrin ju të përdorur për mirësjellje). Ju jeni një vajzë e jashtëzakonshme (kallëzues emëror, gjymtyra emërore shprehet me mbiemër. Gjymtyra emërore vendoset në numrin njëjës, në fjalitë që kanë si kryefjalë përemrin ju të përdorur për mirësjellje). Mëngjesi ishte i ngrohtë, i mbushur me aromë lulesh (kallëzues emëror, gjymtyra emërore e shprehur me mbiemër përshtatet përshtatet në gjini). Duart e saj ishin ori (kallëzues emëror).

157


Ushtrimi 3 niset - folje, mënyra dëftore, koha e tashme, veta III, numri njëjës, joveprore. përket - folje, mënyra dëftore, koha e tashme, veta III, numri njëjës mbështetet - folje, mënyra dëftore, koha e tashme, veta III, numri njëjës, joveprore interpreton - folje, mënyra dëftore, koha e tashme, veta III, numri njëjës lufton - folje, mënyra dëftore, koha e tashme, veta III, numri njëjës paralelizohen - folje, mënyra dëftore, koha e tashme, veta III, numri shumës, joveprore analizon - folje, mënyra dëftore, koha e tashme, veta III, numri njëjës paraqitet - folje, mënyra dëftore, koha e tashme, veta III, numri njëjës, joveprore përballet - folje, mënyra dëftore, koha e tashme, veta III, numri njëjës, joveprore përngjitet - folje, mënyra dëftore, koha e tashme, veta III, numri njëjës, joveprore Ushtrimi 4

Në Jug të Ukrainës ka disa fshatra me shqiptarw. Ato janë katër fshatra (gjymtyrë emërore e shprehur me grup emëror ) në të cilat ende sot jetojnë shqiptarët të vendosur aty që nga shekulli XIX apo më saktë, nga viti 1811. Më parë në Bugjak, në rajonin e Odesës ishte themeluar fshati Karakurt dhe pastaj prej gjysmëshekulli një pjesë e popullsisë së Karakurtit ka ikur në rajonin e detit Azov dhe atje u themeluan tri fshatra: Gamfka, Giorgia dhe Dirnistë. Kështu në përgjithësi në Ukrainë ndodhen afërsisht 5 mijë shqiptarë (dhe ata ruajnë gjuhën, kulturën dhe traditat. Nuk jetojnë në trojet shqiptare, për më shumë se 500 vjet, megjithatë janë njerëz (gjymtyrë emërore e shprehur me emër ) që ruajnë gjuhën e tyre dhe është fakt (gjymtyrë emërore e shprehur me emër ) shumë interesant. Ata ruajnë vetëdijen e tyre etnike, ata e dinë që janë shqiptarë ( kallëzues emëror shprehur me mbiemër ) dhe nuk e mohojnë një gjë të tillë. Ata thonë për vete “nga tantë”, ai është “nga tantë” (kallëzues emëror shprehur me përemër ), ), do të thotë nga “tanët”. Edhe për gjuhën e tyre ata thonë jo gjuha apo “gluha” shqipe, por thonë “et si ne”. Ushtrimi 5

Testimi është mbi të gjitha kontroll (kallëzues emëror, gjymtyra emërore e shprehur me emër ). ). Ne ishim ata që i ndërtuam ( gjymtyra emërore e shprehur me përemër ). ). Vështrimi i tij ishte i turbullt (gjymtyra emërore e shprehur me mbiemër). Arbeni është djali yt? (gjymtyrë emërore e shprehur me grup em ëror ). ). Ushtrimi 6

Françesko Krispi (Francesco Crispi) lindi (kallëzuesi foljor dhe kryefjala përshtaten në numër e vetë) në vitin 1810 në fshatin Ribera, në Sicili. Krispi ishte nga një familje e madhe shqiptare (kallëzues emëror që përshtatet në numër dhe vetë ) që kishte emigruar ( ( kallëzuesi foljor dhe kryefjala përshtaten në vetë) rreth vitit 1467, por që i ruante të gjitha zakonet dhe traditat shqiptare shqipt are dhe mbi të gjitha gjuhën arbëreshe, të cilën ai e iste shumë mirë, sa kur nxehej ai kallëzuesi foljor dhe kryefjala përshtaten në numër dhe vetë) shante vetëm në shqip. Krispi u bë avokat dhe përkrahës i ideve përparimtare, mbështetës i Garibaldit. Ai vlerësohet si një nga kontribuesit më të mëdhenj për Italinë e Bashkuar. Më 15 nëntor 1864 ai u zgjodh deputet i Kastelvetranos të Sicilisë dhe hyri për herë të parë në Parlamentin Parlament in e Italisë së Bashkuar. Bas hkuar. Më 1878 ai bëhet ministër i qeverisë dhe më pas dy herë kryeministër, në vitet 1887–1893 dhe 1893–1896. Ushtrimi 7

Ti je më e re se unë (Kryefjalë e shprehur me përemër vetor, veta e dytë, numri njëjës, rasa emërore.) Kjo ndodhi e dëshpëroi shumë. ( Kryefjalë e shprehur me përemër dëftor, gjinia femërore, numri njëjës, rasa emërore.) 158


Kush nuk u gëzua nga rezultatet e arritura. ( Kryefjalë, përemër pyetës, rasa emërore .) .) Ç’vinte më pas, e mora me mend. ( Kryefjalë e shprehur me përemër lidhor .) Gjithçka lloi një ditë vjeshte me shi. ( Kryefjalë e shprehur me përemër të pacaktuar.) Ushtrimi 8

Djali lloi të qeshte me zë në dhomën e tij. ( Kallëzues i përbërë foljor i formuar nga një folje gjysmëndihmëse dhe nga një folje në lidhore.) Mendimi i tij duhet mbrojtur me me forcë. (Kallëzues i përbërë foljor, i formuar nga një folje gjysmëndihmëse dhe një folje në formë të pashtjelluar .) .) Ajo s’pushonte së hedhuri fjalë me pickim. (Kallëzues i përbërë foljor i formua nga një folje gjysmëndihmëse dhe një emër foljor asnjanës.) Çdo gjë llon e harrohet me kohën. ( Kallëzues i përbërë foljor i formuar nga dy folje në dëftore). Jepet detyrë shtëpie: Ushtrimi 3, faqe 149 dhe ushtrimi 9, faqe 150 Në fund të orës së mësimit bëhet vlerësimi i nxënësve pjesëmarrës pjesëmarrës dhe vlerësohet ora e mësimit.



Shkalla: V

Klasa: X

Tema mësimore: Gjymtyrët e veçuara Kompetenca: Njohuri gramatikore - Sintaksë

Situata e të nxënit: Fjali të shkëputura ku evidentohen gjymtyrë të veçuara gjatë përdorimit në fjali

Rezultatet e të nxënit të kompetencave të fushës sipas temës mësimore. Nxënësi/ja: identikon gjymtyrët e veçuara në fjali; klasikon llojin e gjymtyrës së veçuar; shpjegon rolin, përdorimin dhe mënyrën e shprehjes së gjymtyrës së veçuar; analizon me se shprehen gjymtyrët e veçuara; aftësohet në përdorimin e presjes te gjymtyrët e veçuara.

Fjalë kyç: gjymtyrë e veçuar klasikim përdorim rregulla • • • •

Burimet: Teksti mësimor Gjuha shqipe 10 , libri digjital; Lidhja me fushat e tjera ose me temat shkumësa me ngjyra, sha të përgatitura, tabela të shkruara, ndërkurrikulare: tekste të llojeve të ndryshme. Metodologjia dhe veprimtaritë e nxënësve: Diskutim, mësimdhënie e ndërsjellë, pema e mendimit, organizuesi grak, stuhi mendimesh, punë e pavarur e diskutim Organizimi i orës së mësimit Hapi I. Diskutim Kontrollohen dhe diskutohen detyrat e shtëpisë. Mësuesi/ja organizon mësimin me pyetje nga mësimi i kaluar, për të nxitur diskutimin në klasë. Aktivizohen sa më shumë nxënës për dhënien e përgjigjeve.

159


Hapi II. Mësimdhënie e ndërsjellë Jepet për t’u analizuar një nga fjalitë e tekstit të dhënë: Këto enë, të pikturuara rëndom, quhen vazo edhe pse më vonë përdoreshin për të mbajtur verë e vaj, jo lule . Rikujtojmë së bashku: - Kujtoni gjymtyrët kryesore dhe të dyta të fjalisë. Ndajini ato. - Si klasikohen kl asikohen gjymtyrët e dyta? - Cili është roli i tyre në fjali? Hapi III. Pema e mendimit, organizuesi grak Mësuesi/ja vijon me shpjegimin e njohurive të reja duke përdorur metodën e organizuesit grak, me qëllim që nxënësit të argumentojnë klasikimin e gjymtyrëve të dyta. Gjymtyrë të dyta Përcaktor

Rrethanor

Kundrinor

- me përshtatje - me drejtim - me bashkim

- i vendit - i kohës - i mënyrës - i sasisë - i qëllimit - i shkakut

- i drejtë me parafjalë - i zhdrejtë pa parafjalë

Ilustrohen me shembuj të gjitha rastet e klasikimit të gjymtyrëve të fjalisë, sipas funksioneve që ato përmbushin. Aktivizo Aktivizohen hen sa më shumë shumë nxënës nxënës për dhë dhënie nienn e përgjig përgjigjeve jeve.. Orga Organiz nizues uesii gra grakk shkru shkruhet het në tab tabelë elë me shkumësa me ngjyra, ose në tabela-tabak dhe u shërben nxënësve për të vijuar me punën praktike. organizuesi grak Hapi IV. Stuhi mendimesh, organizuesi Mësuesi/ja tërheq vëmendjen e nxënësve me temën e dhënë në dërrasë “Gjymtyrët e fjalisë” dhe u kërkon nxënësve të shprehin idetë e tyre. Drejtohen pyetjet: Ç’janë gjymtyrët e veçuara të fjalisë? Si klasikohen ato? kanë ngarkesë emocionale

gjymtyrë të dyta

kanë ngarkesë stilistike veçori kuptimore karakter përcaktues

Gjymtyrët e veçuara

karakter sqarues

veçori stilistike

janë të veçuara veçuara

veçori intonative intonative

përcaktori ndajshtimi përcaktori kallëzuesor, kallëzues or, rrethanori r rethanori kundrinori

Përcaktori - jep tiparet e një personi apo sendi; - veçimi i tij realizohet me intonacion dhe pauzë gjatë të folurit; - ndahet me presje.

160

Ndajshtimi - saktëson kuptimin e një gjymtyre tjetër; - shprehet me emër apo me grup emëror; - zakonisht qëndron prapa fjalës së përcaktuar.

Rrethanori - veçimi është në dëshirë të folësit; - ndahet me presje në fjali.

Kundrinori - veçohet zakonisht në krye të fjalisë; - ndahet me presje.


Hapi V. Punë e pavarur dhe diskutim Jepen për t’u punuar ushtrimet e dhëna në libër. Aktivizohen sa më shumë nxënës nxënës për të të dhënë përgjigje. Zgjidhje ushtrimesh Ushtrimi 1 Aktorja me prejardhje shqiptare që jeton në Amerikë, Eliza Dushku (ndajshtim), solli në vitin 2016 dokumentarin e saj për Shqipërinë, të titulluar “Dear Albania” (“E dashur Shqipëri”). Dokumentari është xhiruar nga Eliza dhe vëllai i saj, Nate (Nejt), me ndihmën e fotograt të famshëm Fadil Berisha. Dushku ka thënë se ata kanë vendosur ta bëjnë këtë dokumentar duke e parë se në SHBA nuk dinë shumë për këtë shtet, që ka qenë nën komunizëm dhe diktaturë për disa vjet. Ajo ka shtuar se të gjithë e dinë ku është Greqia apo Italia, por jo për Shqipërinë që është pranë tyre. “Dokumentari nuk është për të treguar se ne jemi më të mirët, por për të treguar se ky vend ekziston. Për të treguar për njerëzit dhe për traditat e gjuhën, që është ndër më të vjetrat në Europë (fjali përcaktore). Atje ka shumë histori për të cilën duhet të tregohet”, thotë ndër të tjera Dushku. “Dear Albania” është dokumentar që përshkruan një rrugëtim në 15 qytete të Shqipërisë, duke përfshirë edhe Tetovën e Prishtinën, në një guidë turistike promovuese për traditat (rrethanor i veçuar ), ), besimin (kundrinor i veçuar ). ). dhe turizmin shqiptar ( Dokumentari është shfaqur deri tani në 69 kanale të ndryshme televizive në Amerikë. Kurse, më 4 janar 2016 (rrethanor), dokumentari “E dashur Shqipëri” (ndajshtim), u transmetua në SHBA, në kanalin më të madh publik amerikan. Ushtrimi 2 Faqja “Goal.com”, ka shkruar për duelin Shqipëri-Zvicër, në kampionatin europian “Francë 2016” (rrethanor ), ), duke thënë se kombëtarja zvicerane pothuajse ka më shumë shqiptarë sesa ajo e Shqipërisë. “Gjashtë nga lojtarët e Shqipërisë kanë lindur në Zvicër, ndërsa një pjesë e madhe e skuadrës së Zvicrës ka lidhje gjaku me kombin shqiptar, duke e bërë takimin e së shtunës shumë të tensionuar ”, ”, shkruan “Goal.com”. Është kthyer veçanërisht në një fenomen botëror përballja e dy vëllezërve, Taulant dhe Granit Xhaka, një sdë që të dy do të dëshironin ta shmangnin . Ata kanë zgjedhur të luajnë për dy kombëtare të ndryshme, njëri për kombëtaren e Shqipërisë dhe tjetri për Kombëtaren e Zvicrës, duke ndjekur kështu thirrjet e tyre të zemrës. Ushtrimi 3 Në vendin e zakonshëm, në shkallët e Lindjes (rrethanor), qëndron miku më i ngushtë i klubit të futbollit Prishtina. Me këngët dhe brohoritjet në buzë (kundrinor ), ), ai është i gatshëm që ta ndihmojë skuadrën kurdoherë. Prandaj e quajnë “Lojtari i 12-të i Prishtinës”. Kush është ai? Ai është tifoz i zakonshëm i Prishtinës, “Plisi” (ndajshtim). “Plisi” është nga të gjitha trojet shqiptare, Shkup, Preshevë e Bujanovc, Tetovë e Kumanovë, Rrafsh i Dukagjinit e Fushë-Kosovë, Ulqin e Malësi. I vetmi kusht është ta duash Prishtinën me zemër dhe ta ndjekësh atë në çdo vend, në çdo kohë (rrethanor )! )! Miku i ngushtë nuk i ka përcaktor)! munguar asnjëherë Prishtinës, e as që do t’i mungojë ndonjëherë ( përcaktor)! Ushtrimi 4 1. Iu kujtua komenti i tij, i ngjashëm (tipar përcaktues, mbiemër) me komentet e prindërve, dhe u vu në mendime. 2. Qyteti kishte godina të vjetra, me shumë kate (tipar të sendit, me emër në rasën kallëzore me parafjalë). 3. Futbollistët, nën drejtimin e trajnerit italian (tipar saktësues, sak tësues, me grup emëror), kishin bërë të mundur një ëndërr të madhe. 4. Një qiellgërvishtës, në formë të çuditshme (tipar saktësues, me grup emëror), iu shfaq para syve. 5. Ndërtesa e vjetër, ndërtuar në shekullin e kaluar (tipar përcaktues, me pjesore të zgjeruar), mbetej objekti identitar i qytetit. 6. Vështrimi i saj, si prej fëmije (tipar cilësues, me emër në rasën rrjedhore), i kishte mbetur në mendje. 7. Vajza, duke ndjekur udhëzimet (tipar përcaktues, me përcjellore), arriti ta përfundonte detyrën.

161


Ushtrimi 5 E rrethuar nga një tis lumturie që kish, vajza dukej edhe më e bukur. Kjo ngjarje, e diskutuar aq gjatë atyre kohërave, mbeti për shumë kohë në mendjen e njerëzve Ushtrimi 6 1. Më në fund (rrethanor kohe, me grup emëror ), ), takimi lloi dhe salla ra në qetësi. 2. Pas dy ditësh (rrethanor kohe, me grup emëror ), ), ata vendosën të mos e vazhdonin më këtë marrëdhënie. 3. Ajo, me (rrethanor kohe, me formë qetësi (rrethanor mënyre, me emër me parafjalë) , iu afrua atij. 4. Më të ngrysur ( të pashtjelluar), ata u larguan. 5. Në mëngjes (rrethanor kohe, me emër me parafjalë), ata u nisën të gjithë për në Durrës. 6. Padashur ( (rrethanor mënyre, me ndajfolje) , shkëmbyen vështrimet dhe nuk po dinin se çfarë të thoshin. 7. U panë në sy, si me habi (rrethanor mënyrë, me grup emëror ). ). 8. Foli shumë saktë, në rethanor mënyre, me grup emëror) . 9. Këtu, në mes të pyllit (rrethanor vendi, bazë të pikave të takimit (r rethanor me grup emëror) , ishte një qetësi e thellë. 10. Aktiviteti u krye në malin e Dajtit (rrethanor vendi, me grup emëror ). ). 11. Në shkollë (rrethanor vendi, me emër me parafjalë) , mësimi vijonte si zakonisht. 12. Larg, andej nga stadiumi ( rrethanor vendi, me grup emëror ), u dëgjuan zhurma të forta. Ushtrimi 7 1. U larguan pak minuta më vonë, në një situatë të tensionuar mes tyre. 2. Nuk afroheshin dot, për shkak të tymit. 3. Nxënësit, pas përfundimit të koncertit, u mblodhën të gjithë së bashku. 4. Me gjithë këmbënguljen e saj, ata nuk pranuan të qëndronin atë natë. 5. Pavarësisht nga lodhja, ata e vazhduan punën e tyre. 6. Nga mërzia, nuk donte të bisedonte atë ditë me askënd. 7. Ishte një kostum arbëresh, i përdorur në zonën e Kalabrisë. 8. Po shikonte atë statujë, hijerëndë e të madhërishme, që evokonte historinë e tyre. E trajtuar në këtë mënyrë, tema ishte shumë interesante. (Shpjegim. Të gjitha gjymtyrët e veçuara, ndahen me presje kur ndodhen në llim dhe në fund të fjalisë, dhe vendosen mes presjesh kur ndodhen në mes të fjalisë.)

Jepet detyrë shtëpie: Ushtrimi 8, 9, faqe 156. Në fund të orës së mësimit bëhet vlerësimi i nxënësve pjesëmarrës pjesëmarrës dhe vlerësohet ora e mësimit.



Tema mësimore: Teknika të tekstit argumentues Kompetenca: Të shkruarit

Rezultatet e të nxënit të kompetencave të fushës sipas temës mësimore. Nxënësi/ja: - njeh teknikat në shkrimin argumentues - përcakton teknikat e shkrimit të tekstit argumentues - bën skemën e strukturës së një teksti argumentues. - përdor teknikat e shkrimit për të shkruar tekste argumentuese;

162

Shkalla: V

Klasa: X

Situata e të nxënit: Teksti argumentuese i llojeve të ndryshme ku vihen në dukje veçori të tij dhe teknika të shkrimit. Fjalë kyç ● tekst argumentues ● teknikë e shkrimit të tekstit argumentues ● opinion ● fakt ● tezë ● antitezë ● kundërargument ● skemë


Burimet: Teksti mësimor Gjuha shqipe 10, libri digjital; teksti mësimor, e-libri, tekste argumentuese të llojeve të ndryshme, shkumësa me ngjyra, tabela.


Metodologjia dhe veprimtaritë e nxënësve: Rrjeti i diskutimit, bashkëbisedim, bashkëbisedim, shkrim i lirë, praktikë e drejtuar, drejtuar, praktikë e pavarur. pavarur. Materialet dhe mjetet mësimore Tekste argumentuese të llojeve të ndryshme. Tekst argumentues Debati aktual i hapur në gazetë, në lidhje me atë se ç‘po ndodh me shtypin e shkruar, në mënyrë indirekte është një diskutim për funksionimin e demokracisë sonë. Kjo jo vetëm, sepse vetë media është një nga “pushtetet” e demokracisë, por edhe, sepse, përmes medies, shoqëria (opinioni publik, thuhet së fundmi) realizon kontrollin e saj mbi pushtetet e tjera. Është pikërisht kjo cilësi që i jep asaj autoritetin dhe karakteristikat e një pushteti të katërt. Me fuqizimin e medies elektronike, me fuqizimin dhe penetrimin në rritje të internetit, por edhe të burimeve të tjera të informacionit, që sa vijnë e bëhen edhe më globale, pa asnjë dyshim lipsej që edhe media e shkruar në Shqipëri të përshtatej me këtë r ealitet të ri.

Brenda këtij “pushteti” roli i medies së shkruar gjithsesi mbetet specik. Pavarësisht se media elektronike ka një ndikim publik më të gjerë, nëse do të duhet që të kërkosh një analizë të thelluar - opinionbërëse -, atëherë qoftë në Francë, qoftë në Itali apo Shtetet e Bashkuara, duhet t‘i drejtohesh shtypit të shkruar. Duket sikur thënia latine

“E shkruara mbetet, fjala uturon” është materializuar pikërisht në këtë diferencë. E, në këtë këndvështrim, një analizë specike e gjendjes së medies së shkruar është e domosdoshme, pavarësisht se duket disi e vonuar. Fakti i pranuar nga të gjithë se tirazhi i gazetave te ne sa vjen e ulet, përkundër fatit që titujt shtohen, është prova më e mirë se ky “institucion” është i sëmurë dhe asnjëherë nuk u ngrit në nivelin që prisnim. Madje, ndryshe nga ndonjë gjykim që e konsideron periudhën ‘92-‘97 si periudhë paramediatike, në gjykimin tim, ka qenë pikërisht kjo, periudha më e mirë e shtypit shqiptar. Gazetat ishin realisht opinionbërëse. Gazetarët pretendonin të përmbushnin misione. Tirazhet rriteshin. Debatet ishin të pranishme dhe përplasja e mendimeve po ashtu. Po kishte edhe rrahje gazetarësh, edhe burgosje të tyre, edhe botues “aventurierë”, edhe sharlatanë, edhe entuziazëm romantik, edhe ëndërrimtarë. Për mendimin tim modest, problemi kryesor i shtypit është pikërisht brenda shtypit. Pra, atje, brenda tij, janë arritjet dhe po atje duhet të kërkohen edhe dështimet. Teorizimet vetëpërkëdhelëse, sipas të cilave për gjendjen e keqe të shtypit e ka fajin

biznesi apo politika, nuk janë gjë tjetër veçse një mënyrë justikimi i gjendjes dhe pasojë e një vetëdije ku ekzibicionizmi, që vetvetiu është pjesë e psikologjisë së personit publik, nuk të lejon të shohësh se në një shoqëri, cila do qoftë ajo, ndaç diktatoriale, diktatoriale, ndaç demokratike, elementet bazë (përfshi edhe “pushtetet”) shkojnë në harmoni me njëra-tjetrën. Nëse kemi këtë klasë politike që kemi, nëse biem dakord që ligjërimi politik është përkeqësuar ashtu si edhe niveli i parlamentit, nëse jetesa është vështirësuar dhe varfëria është rritur, nëse institucionet e pavarur bëhen gjithnjë e më të varur (p.sh., unë nuk e kuptoj dot sesi punojnë gazetarët e ekonomisë në kushtet kur nuk kanë asnjë statistikë të besueshme përpara, hiq ndonjë raport të institucioneve ndërkombëtare), pra në këtë situatë nuk ka sesi edhe sht ypi të lulëzojë dhe të mos jetë pjesë organike e këtij realiteti. Madje, për shkak të misionit të tij si përcjellës i një opinioni avangardë të shoqërisë, si opinionbërës, pra, pse jo, ai madje duhet të ndihet në një shkallë jo të vogël edhe përgjegjës për realitetin... Nëse këto pushtete “dorëzohen”, pra blihen dhe shiten, atëherë shkaku duhet kërkuar tek të shitshmit dhe të bleshmit, thënë ndryshe: te media që pranon të vihet në shërbim të kujtdo qoftë... Marrë nga shtypi

Hapi I. Rrjeti i diskutimit Mësuesi/ja e nis mësimin me diskutimin e detyrës së shtëpisë. Nxënësit kanë përcaktuar argumentet që sjell autori pro tezës së tij dhe cilën antitezë kundërshtojnë. kundërshtojnë. Zgjidhje ushtrimesh Ushtrimi 1. Për të zhvilluar këtë ushtrim përdorim metodën e rrjetit të diskutimit. Për të zbuluar se cili është problemi kryesor ose teza, shtrojmë pyetjen: Po Pse? Sillen argumentet argumentet pro. Po, kemi. (kundërteza) (kundërteza)

- A kemi shoqëri civile? Pse?

Jo Pse? Sillen argumentet argumentet kundër. Jo, nuk kemi.(teza)

163


Në këtë skemë është evidentuar si teza dhe kundërteza.

Teza: Duhet të pranojmë që shoqëria civile te ne nuk është as shoqëri, as civile. Argumenti I I vetmi grup origjinal i shoqërisë civile, siç janë mediet, më shumë sesa me shoqërinë civile kanë lidhje me politikën apo me biznese të veçanta, prandaj vështirë të quhen civilë. Argumenti II Grupet e tjera siç janë OJF-të nuk janë aspak civile, pasi përfaqësojnë dhe nuk i japin llogari askujt tjetër përveç atyre që punojnë aty dhe donatorëve që i nancojnë. Argumenti III Së fundi, bota akademike ose ajo universitare është tejet e zënë me mbijetesën. Shtoji kësaj traditën konformiste të akademizmit shqiptar dhe dhe faktin se dinamika e tregut mediatik ka zëvendësuar tashmë tashmë intelektualin me analistin dhe kupton se roli i botës universitare në shoqëri është tejet i kuzuar. Përfundimi: Me pak fjalë shoqëria civile pothuajse nuk ekziston në një hapësirë ku ndërveprojnë dhe artikulohen grupime autonome interesash interesash shoqërore, që si të tilla ushtrojnë trysni mbi procesin politik. Kundërteza: Edhe pse në teori itet për forcimin e shoqërisë civile . Argumenti I Forcimi i kësaj shoqërie është thjesht retorikë boshe, pasi vetë logjika dhe frymëzimi i sistemit politiko-ekonomik, që ne kemi ngritur, e bën të vështirë krijimin e shoqërisë civile përtej ndonjë shoqate biznesi apo pronarësh... Argumenti II Shoqëria civile nënkupton grupe shoqërore me interesa të caktuara politike dhe ekonomike. Ama, artikulimi i këtyre interesave bie ndesh me modelin tonë politiko-ekonomik, që bazohet mbi disa shtylla të padiskutueshme, siç janë tregtia e lirë, tërheqja e investimeve të huaja, disiplina skale apo tërheqja e shtetit nga shoqëria dhe ekonomia. Përfundimi: Prandaj te ne mungojnë grupe reale shoqërore interesi, si: fermerë, lëvizje për të drejtat e gruas, sindikata apo shoqata të tjera me synime të qarta politike. Në vend të tyre... gjuhësore. Ushtrimi 2. Karakteristikat gjuhësore. 1- Përdorimi i një leksiku të mirorientuar. Kështu në tekst kemi fjalë “pozitive” dhe “negative”, p.sh.: Duhet të pranojmë, nuk është as..., as, prandaj nuk janë aspak, është tejet e zënë, prandaj vështirë të quhen civile, nuk i japin llogari askujt tjetër përveç atyre që punojnë aty dhe donatorëve që i nancojnë, shtoji kësaj traditën konformiste, është tejet i kuzuar, pothuajse nuk ekziston shoqëria civile, ama artikulimi

i këtyre interesave bie ndesh me modelin.., prandaj te ne mungojnë grupe reale shoqërore interesi. 2- Përdorimi i foljeve në kohën e tashme: Fjalët me të shkronja të pjerrëta janë folje në kohën e tashme. 3- Përdorimi i gjerë i konektorëve: konektorëve: Fjalët e nënvizuara janë lidhëza ose ndajfolje, pra tregojnë përdorimin e gjerë të konektorëve.

Hapi II. Bashkëbisedim Pasi përfundohet zgjidhja e detyrës, mësuesi/ja përqendron vëmendjen e nxënësve në mënyrën e të shkruarit të një teksti argumentues. Drejtohen pyetjet: - Cilat janë disa nga çështjet që ju shqetësojnë sot, që shqetësojnë komunitetin ku ju jetoni apo shoqërinë shqiptare?

164


Nxënësit do të renditin disa prej tyre, si: Mjedisi, arsimi privat apo publik, universiteti, rregullorja e re e shkollës, marrëdhëniet prindër - fëmijë, marrëdhëniet mësues - nxënës etj. Zgjedhin temat që parapëlqejnë duke përqendruar vëmendjen te mënyra sesi do t’i trajtojnë këto çështje. Nëse këto tema përfshijnë brenda tyre shumë aspekte, atëherë mësuesi/ja udhëzon nxënësit të bëjnë organizuesin grak pema e mendimit , për të zbuluar lidhjen që kanë dukuritë me njëra-tjetrën dhe për të sjellë sa më shumë argumente dhe kundërargumente për të mbrojtur tezën e tyre. automjetet automjetet e shumta ndotja e ajrit

ndikimi i tij në shëndetin tonë

djegia dhe përpunimi i plehrave

mbetjet e fabrikave

mjedisi

mbrojtja e tij

ndryshimi i orës dhe faunës

ndikimi në reliev

Secila prej këtyre çështjeve mund të ketë nënçështje të tjera për t’u diskutuar. P.sh., nëse do t’i referoheshim çështjes së parë, mund të analizonim disa aspekte që kanë të bëjnë me burimet e ndotjes së ajrit:  Ndotja nga përdorimi i shumtë i automjeteve.  Ndotja nga djegia dhe përpunimi i plehrave. fabrikave të ndryshme.  Ndotja nga funksionimi i fabrikave Nëse do t’i referoheshim njërës prej këtyre nënçështjeve, do të duhej të përcaktonim çfarë argumentesh dhe kundërargumentesh do të trajtonim brenda saj. Bashkëbisedim, shkrim i lirë, praktikë e drejtuar Hapi III. Bashkëbisedim, Pasi nxënësit të pavarur kanë përcaktuar temën që do të trajtojnë, hidhen hapa konkretë për të shkruar një tekst argumentues. (Hartojnë në mënyrë skematike një tekst argumentues, duke ndjekur udhëzimet e mësuara.) Nëse mund t’i referohemi mbrojtjes së mjedisit, nënçështje të rëndësishme për t’u diskutuar janë ato që lidhen me realitetin ku jetojmë dhe nxënësit mund të sjellin argumente nga jeta reale. Mund të ndihmohen nxënësit me pyetje, të tilla si: - Sa i pastër është vendi ku jeton ti? - Pse nuk është i pastër? - Cilët janë faktorët që e ndotin atë? - Sa kujdesesh ti për ta mbajtur pastër mjedisin? - Ç’bën komuniteti ku ti jeton për ta mbajtur pastër atë? Të gjitha këto pyetje qartësojnë idetë e nxënësve mbi atë që ata do të shkruajnë. Mësuesi/ja kërkon të dëgjojë disa nga argumentet që i shtyn nxënësit t’i zgjedhin. U kërkon nxënësve të japin arsye dhe nëse brenda temës mund të ketë ndonjë kundërargument. U kërkon nxënësve t’i renditin logjikisht argumentet dhe më pas të plotësojnë paragrafët. Në fund u kërkon të zgjedhin një stil shprehës dhe të kontrollojnë saktësinë e shkrimit.

165


Hapi IV. Praktikë e pavarur Ushtrimi 1 (për zhvillimin e këtij ushtrimi nxënësit punojnë në grupe, secili grup zgjedh njërën nga temat e dhëna, duke iu përmbajtur udhëzimeve të dhëna nga mësuesi/ja më lart). Zhvillimi i turizmit duhet të jetë përparësi e qeverisë shqiptare Shqipëria është vend vend me një larmishmëri gjeograke. Kjo pasuri pasuri natyrore e pashfrytëzuar pashfrytëzuar mund të bëhet burim për zhvillimin e ekonomisë në drejtim të turizmit. Duke qenë se në Shqipëri ekzistojnë ende vende natyrore të virgjëra, ky komponent nuk është shfrytëzuar si duhet nga qeveria shqiptare. Fakti që në rrugë mungon infrastruktura, bën të vështirë arritjen në destinacion brenda një kohe të shkurtër. Mungesa e një projekti të mirëlltë mirëlltë për zhvillimin urban urban të zonave bregdetare, bregdetare, bën të mundur mundur që pushuesit dhe turistët të ndiejnë mungesat mungesat e ujit të pijshëm, pastrimit të mbetjeve urbane etj., të cilat shpesh bëhen objekt për ndotjen e mjedisit dhe praninë e infeksioneve të ndryshme. Moshartimi në kohë i projekteve mbi qendrat turistike e historike ka shkaktuar shpesh ndërprerje të punës dhe vonesa në realizimin e këtyre projekteve, si dhe rënien e interesit të turistëve të huaj ndaj Shqipërisë. Natyrshëm lind pyetja: Çfarë e pengon realizimin e projekteve të prioriteteve të qeverisë shqiptare? Përgjigjja është e thjeshtë: angazhimi maksimal dhe marrja e përgjegjësive nga sektorët përkatës. Se cila do të jetë koha e realizimit të këtyre projekteve, koha do ta tregojë... Gjer atëherë shqiptarëve do t’u duhet të përballen me zhvillimin e një ekonomie të dobët pjesë e ëndrrave të mëdha. Ushtrimi 2 (për zhvillimin e këtij ushtrimi nxënësit punojnë në çift) Zhvillimi i turizmit duhet të jetë përparësi e qeverisë shqiptare. shqiptare. A) Vendi Vendi ynë ka burime pasurish të mëdha si natyrore, ashtu edhe kulturore. Çfarë e pengon qeverinë shqiptare të bëjë të mundur zhvillimin e turizmit në Shqipëri? B) Është e vërtetë ajo që sapo pohuat, por mungesa e fondeve për realizimin e projekteve mbi infrastrukturën rrugore, vështirëson punën dhe arritjen e turistëve në destinacion brenda një kohe të shkurtër. shkurtër. A) Është folur gjatë gjatë mbi projektet projektet urbane. urbane. Si mendoni, mendoni, a janë ato rregullator i komponentë komponentëve ve jetësorë në në zonat bregdetare, a do ta lehtësonin jetën e pushuesve, nëse do të funksiononin si duhet. B) Ky është një një tjetër problem i prekshëm. Mungesa Mungesa e urbanizimit, urbanizimit, bën të mundur mosplotësimin e nevojave të pushuesve me ujë të pijshëm. Pastrimi dhe përpunimi i mbetjeve urbane është një problem më vete, pasi pasojat e tij kanë kosto jo vetëm në jetën e përditshme, por edhe mbi shëndetin e tyre. A) A mend mendon onii se se duhe duhett koh kohë ë që Shqip Shqipër ëria ia të hyjë hyjë në rend rendin in e vend vendev eve e të zhvill zhvillua uara ra turis turistik tike? e? B) Kjo nuk është e parealizueshme, mjafton impenjim maksimal dhe marrje e përgjegjësive nga palët përkatëse. Mësuesi/ja kontrollon punën e nxënësve duke bërë vërejtjet e duhura. Nxënësit mund të shkëmbejnë etoret me njëri-tjetrin dhe të bëjnë vërejtje e korrigjime. Rishikohet punimi. Nxënësit lexojnë detyrën e tyre duke iu referuar edhe hapave që ndoqën për zhvillimin e ushtrimeve.

Detyrë shtëpie. a) Ushtrimi 3, faqe 158. Shkruani një tekst në formën e një komenti për gazetën e shkollës, ku të mbroni një nga tezat e mësipërme. b) Sillni në klasë ese të ndryshme. Shkruani një ese argumentuese me temë: - Pse duhet të kujdesemi kujdesemi për mjedisin ku jetojmë? jetojmë? Mësuesi/ja vlerëson nxënësit për shkrimin më të mirë argumentues dhe orën e mësimit.

166




Shkalla: V

Klasa: X

Tema mësimore: Gjymtyrët homogjene Kompetenca: Njohuri gramatikore - Sintaksë

Situata e të nxënit: Paraqiten në tabelë fjali me gjymtyrë homogjene dhe diskutohet për to.

Rezultatet e të nxënit të kompetencave të fushës sipas temës mësimore. Nxënësi/ja: identikon gjymtyrët homogjene në fjali; klasikon llojin e gjymtyrëve homogjene; homogjene; shpjegon përdorimin e nyjave, parafjalëve dhe lidhëzave para gjymtyrëve homogjene; përdor si duhet presjen te gjymtyrët homogjene;

Fjalë kyç: gjymtyrët homogjene klasikim funksion përdorimi i presjes lidhëza parafjalë nyja • • • • • • •

Burimet: Teksti mësimor Gjuha shqipe 10 , libri digjital; shkumësa Lidhja me fushat e tjera ose me me ngjyra, sha të përgatitura, tabela të shkruara, tekste të llojeve temat ndërkurrikulare: të ndryshme. Metodologjia dhe veprimtaritë e nxënësve: Diskutim, mësimdhënie e ndërsjellë, organizuesi grak, stuhi mendimesh, punë e pavarur e diskutim Organizimi i orës së mësimit Hapi I. Diskutim Kontrollohen dhe diskutohen detyrat e shtëpisë. Mësuesi/ja organizon mësimin me pyetje nga mësimi i kaluar, për të nxitur diskutimin në klasë. Aktivizohen sa më shumë nxënës për dhënien e përgjigjeve. Hapi II. Mësimdhënie e ndërsjellë Jepen për t’u analizuar fjalitë e shkrimit komentues të Fan Nolit për tragjedinë e Shekspirit., në f.145 Letërsia 10. Diskutohet në lidhje me tekstin. Rikujtohet së bashku: - Kujtoni gjymtyrët e fjalisë. I klasikojmë ato. - Ç’janë gjymtyrët homogjene? - Cili është roli i tyre në fjali? - Ilustroni me shembuj për çdo rast. Hapi III. Stuhi mendimesh, organizuesi grak Mësuesi/ja tërheq vëmendjen e nxënësve me temën e dhënë në dërrasë “Gjymtyrët homogjene” dhe u kërkon nxënësve të shprehin idetë e tyre. Drejtohen pyetjet: Ç’janë gjymtyrët homogjene? Cili është funksioni i tyre në fjali? kryejnë funksion sintaksor si kryefjalë

gjymtyrë të dyta

kallëzues përcaktor

gjymtyrët ndahen me presje

Gjymtyrët e homogjene

krijojnë marrëdhënie bashkërenditëse bashkërenditës e

janë gjymtyrë fjalie

mjetet lidhëse; njëshe, shprehje, të përsëritura

shtuese veçuese veçues e kundërshtuese kundërshtues e përmbyllëse përmbyllës e

167


Jepet përkuzimi: Gjymtyrë homogjene quhen ato gjymtyrë që përmbushin të njëjtat funksione sintaksore, janë në të njëjtat raporte me të njëjtën gjymtyrë e në raporte kuptimore bashkërenditjeje midis tyre, duke u bashkuar me lidhje bashkërenditëse. Kujtojmë mjetet lidhëse të gjymtyrëve homogjene: homogjene:

Lidhëzat bashkërenditëse Shtuese

Veçuese

Kundërshtuese

Përmbyllëse

Njëshe: e, dhe, edhe, as. Njëshe: as, o, a Po, por Të përsëritura: edhe… Të përsëritura: hej…hej; Me lokucion lidhëzor: edhe; as…as ja…ja jo aq sa. Shprehje: si edhe; aq sa Me ndajfolje: tani…tani, diku….diku

Prandaj, pra, ndaj Me lokucion lidhëzor: si rrjedhim, për pasojë.

Çdo shpjegim i mësuesit/es shoqërohet shoqërohet me ilustrimet përkatëse.

Hapi IV: Punë e pavarur e diskutim Jepen për t’u punuar ushtrimet e dhëna në libër. Aktivizohen sa më shumë nxënës për të dhënë përgjigjet e për të diskutuar në klasë. Zgjidhje ushtrimesh Ushtrimi 1 mrekullitë e saj të artit dhe të kulturës kundrinor një gjë të rrallë, tejet emocionuese përcaktor të Esterit dhe të Mardokut kundrinor një sfond të kuq, por të çelur kundrinor “lajmin” e madh dhe tronditës kundrinor jo vetëm për për historinë dhe dhe kritikën e artit venencian, venencian, por dhe dhe për lidhjen e tyre kundrinor me historinë, kulturën, me jetën spirituale të Shqipërisë kundrinor -

-

-

-

-

-

-

Ushtrimi 3 mirësia dhe bukuria – raporte shtuese as të panjohura, as të paditura – raporte shtuese edhe të hënën, edhe të martën, edhe të mërkurën – raporte shtuese

për letërsinë, si edhe për kinematogranë – raporte përmbyllëse si ata, si ne – raporte shtuese sa ne, sa ata – raporte veçuese si ne, edhe ata – raporte shtuese qoftë për ne, qoftë për ata – raporte shtuese hem për ne, hem për ata – raporte shtuese të hënën ose të martën – raporte veçuese ti apo nëna – raporte veçuese ja unë, ja ti – raporte veçuese në daç ti, në daç ai – raporte veçuese herë i gëzuar, herë i trishtuar – raporte veçuese sa andej, sa këndej – raporte veçuese kur në Shkodër, kur në Tiranë – raporte veçuese e ndezur dhe e elektrizuar elektriz uar – raporte shtuese

168


Ushtrimi: 5 Gazeta “Kombi” ishte e para gazetë shqiptare që doli në Amerikë në vitin 1906. Gazetën e këndonin dhe

shijonin shumë vetë, po pajtimtarët ishin të paktë. Brenda një viti, gazeta pati probleme nanciare. Kjo detyroi Sotir Pecin dhe Fan Nolin, të vinin në Natick, të kërkonin ndihmë. Më së fundi, Kristo Kirka, Andrea, Pani Kol Tromara, Ilo Tromara, Sotir Noke, Ilo Zdruli dhe disa të tjerë, mblodhën paratë që duheshin. Më 1909 “Kombi” pushoi së botuari dhe vendin e saj e zuri gazeta “Dielli”, që botohej në po atë shtypshkronjë dhe me të njëjtat shkronja që botohej “Kombi”. Tre veta përkujdeseshin për botimin e “Kombit”, Peci Noli dhe një tjetër person i domosdoshëm, Efthim Natsi. Natsi bënte tri punë bashkë, radhiste gazetën, bënte korrektimet dhe punonte në shtypshkronjë. shtypshkronjë. Gazeta “Dielli” ishte gazetë politike, shoqërore, letrare, kulturore, ekonomike që botohej një herë në javë. U themelua themelua prej shoqërisë shoqërisë “Besa-Besën”, “Besa-Besën”, më 15 shkurt 1909 1909 në Boston. Boston. Më 2 maj maj 1912, u bë organ i Federatës Panshqiptare “Vatra” dhe nisi të dalë dy herë në javë. Më 18 nëntor 1914 nisi të dalë tri herë në javë. Më 9 nëntor 1915, nisi të dalë e përditshme. Redaktor i “Diellit” që më 15 shkurt 1909 ishte Fan Noli. Pushoi së botuari nga 1 korriku deri në tetor të vitit 1910. Nga nëntori 1910 deri në shtator 1911, 1911, doli me titullin “Dielli e Flamuri”. Pas muajit tetor 1911, 1911, doli përsëri me titullin “Dielli”. Gazeta “Dielli” në vitet në vazhdim ka pasur shumë drejtues, por për disa vite kanë qenë Fan Noli, Faik Konica, Efthim Natsi, Kristo Floqi, Paskal Aleksi, Koste Çekrezi, Bahri Omari.

Ushtrimi 6 Studentë, profesorë e akademikë, dëgjuan konferencën e mbajtur për Aleksandër Xhuvanin (kryefjalë homogjene). Oborri ishte i mbushur me lule shumëngjyrëshe, plot aromë (përcaktorë homogjenë).

Ose nesër, ose pasnesër lloj punë (rrethanorë homogjenë). Ushtrim

Pasi boton broshurën “Shqipëria dhe turqit” (1895) në Paris, Konica do të vendoset në Bruksel (Belgjikë), ku nxjerr revistën “Albania”, një revistë politiko-kulturore dhe letrare, që do të bëhej organi më i rëndësishëm e më me autoritet i Rilindjes sonë. E botuar në gjuhën shqipe, frënge dhe pjesërisht turke, si një enciklopedi e vërtetë, ajo propagandoi për vite me radhë (1897–1909) programin e Lëvizjes Kombëtare Shqiptare, historinë dhe kulturën e popullit tonë. Zgjimi i ndjenjës kombëtare, emancipimi shoqëror dhe pavarësia e Shqipërisë, do të ishte qëllimi kryesor i revistës “Albania”. Revista “Albania” u shndërrua në një tribunë të mendimit shqiptar, shqiptar, ku publikoi dhe lëvroi pjesa më elitare e Rilindjes Kombëtare. Botimi i kësaj reviste vazhdoi deri më vitin 1910. (Shpjegohet (Shpjegohet përdorimi i presjes) Jepet për detyrë shtëpie: Ushtrimi 6, 7, faqe 163. Në fund të orës së mësimit bëhet vlerësimi i nxënësve pjesëmarrës pjesëmarrës dhe vlerësohet ora e mësimit.

169




Shkalla: V

Klasa: X

Tema mësimore: Përshtatja e gjymtyrëve homogjene Kompetenca: Njohuri gramatikore - Sintaksë

Situata e të nxënit: Fjali të shkëputura ku jepet përshtatja e kallëzuesit me kryefjalët homogjene

Rezultatet e të nxënit të kompetencave të fushës sipas temës mësimore. Nxënësi/ja: identikon në fjali kallëzuesit dhe kryefjalët homogjene; përshtat në fjali kallëzuesin me kryefjalët homogjene; argumenton përshtatjen e kallëzuesve kallëzues ve homogjene me kryefjalën; përshtat në fjali kallëzuesin me gjymtyrët emërore dhe përcaktorët me kryefjalët homogjene; argumenton përshtatjen e gjymtyrëve gjymtyrëv e homogjene me kryefjalën; analizon gjymtyrët homogjene; homogjene; aftësohet në praktikë në përshtatjen gjymtyrëve homogjene me kryefjalën.

Fjalë kyç: kallëzues homogjen kryefjalë homogjene përshtatje analizë • • • •

Burimet: Teksti mësimor Gjuha shqipe 10 , libri digjital; shkumësa Lidhja me fushat e tjera ose me me ngjyra, sha të përgatitura, tabela të shkruara, tekste të llojeve temat ndërkurrikulare: të ndryshme. Metodologjia dhe veprimtaritë e nxënësve: Diskutim, mësimdhënie e ndërsjellë, organizuesi grak, stuhi mendimesh, punë e pavarur e diskutim Organizimi i orës së mësimit Hapi I. Diskutim në grup Kontrollohen dhe diskutohen detyrat e shtëpisë. Mësuesi/ja organizon mësimin me pyetje nga mësimi i kaluar, për të nxitur diskutimin në klasë. Pyetjet përqendrohen në: Përdorimin e mjeteve gramatikore para gjymtyrëve homogjene. Përdorimin e nyjave para gjymtyrëve homogjene. Përdorimin e parafjalëve para gjymtyrëve homogjene. homogjene. Përdorimin e foljeve para gjymtyrëve homogjene. Hapi II. Stuhi mendimesh Mësuesi/ja tërheq vëmendjen e nxënësve me temën e dhënë në dërrasë “Përshtatja e kallëzuesit me kryefjalët homogjene” dhe u kërkon nxënësve të shprehin idetë e tyre. Drejtohen pyetjet: - Ç’janë gjymtyrët homogjene? - Cili është funksioni i tyre në fjali? kryejnë funksion sintaksor si kryefjalë kallëzues përcaktor krijojnë marrëdhënie marrëdhënie

gjymtyrë të dyta

Gjymtyrët e homogjene

gjymtyrët ndahen me presje

janë gjymtyrë fjalie mjetet lidhëse: njëshe, shprehje, të përsëritura

Hapi III. Përmbledhje e strukturuar Mësuesi/ja analizon me nxënësit mënyrën sesi përshtaten kallëzuesit, përcaktorët, gjymtyrët emërore me kryefjalën. Analiza Analiza e mënyrës së përshtatjes shkruhet në tabelë. Mësuesi/ja drejton dhe orienton nxënësit për përgjigjet e tyre. 170


Për të përshtatur kallëzuesin me kryefjalën, duhet të kemi parasysh:

Përshtatja e kallëzuesve homogjenë me kryefjalën.

Kur kryefjalët homogjene janë në numrin shumës dhe njëjës, kallëzuesi vihet në numrin shumës. Ca shkarpa, një kuti shkrepëse ishin lënë mënjanë. Kur kryefjalët janë në vetën e parë, të dytë, të tretë shumës, kallëzuesi vihet në vetën e parë shumës. Unë dhe ti dhe v ëllai ishim t ë habitur. Nëna dhe ne të tjerët shihnim të habitur. Kur kryefjalët janë në vetën e dytë dhe të tretë, kallëzuesit dhe këpujat vendosen në vetën e dytë shumës. Ti dhe Agimi do t ë shkoni në Korçë. Ju dhe vajzat e ekipit t ë basketbollit jeni t ë shkathët. Kur kryefjalët bashkohen pa lidhëza ose me anë të lidhëzave shtuese (këpujore) e, dhe, edhe, po edhe, si edhe, kallëzuesi foljor vihet në shumës. Toka, jeta, mosha bëjnë të tyren. Kur kryefjalët bashkohen pa lidhëza ose me lidhëza që shënojnë një objekt të vetëm, kallëzuesi foljor vendoset në numrin njëjës. Porosia, detyra, aksioni që kishte nisur e përmbajti. Kur kryefjalët bashkohen me anë të lidhëzave këpujore e, dhe, edhe, as , të përsëritura me si, sa, kallëzuesi vihet në numrin njëjës. As unë, as ime bijë nuk e kuptuam se ç’tha. Kur vargu i kryefjalës homogjene këpujore mbyllet me një fjalë përgjithësuese, kallëzuesi foljor ose këpuja përshtatet me të. Sytë, okët, shikimi, gjithçka kishte ngrirë. Kur kryefjalët homogjene në numrin njëjës lidhen mes tyre me raporte kundërshtore, kallëzuesi vihet në numrin njëjës. Ajo, jo Ana e kishte thënë atë fjalë. fjalë. Kur kryefjalët homogjene në numrin njëjës lidhen mes tyre me raporte veçuese, kallëzuesi vihet shpesh në numrin njëjës. Rregullorja ose ligji është normë që duhet zbatuar.

Përshtatja e gjymtyrëve emërore të kallëzuesit emëror

Kur kryefjalët homogjene janë në numrin njëjës dhe shumës dhe bashkohen me raporte këpujore, nëse këpuja është në shumës, edhe mbiemri i kallëzuesit emëror është në shumës. Ishin të mrekulluar, si njëri dhe tjetri. Kur kryefjalët janë të gjinive të ndryshme, pjesa emërore merr përgjithësisht përgjithësisht gjininë mashkullore. Molla dhe ftoi që më dhatë, s’ishin të ëmbël. Kur këpuja është në numrin njëjës edhe mbiemri i kallëzuesit është në njëjës, duke u përshtatur në gjini me kryefjalën më të afërt. Si uji dhe qielli ishte i frikshëm atë natë. Si uji dhe dallg ët ishin t ë frikshme atë natë. Përcaktorët homogjenë të shprehur me mbiemra, përshtaten me tërësinë e kundrinorëve dhe vendosen në numrin shumës. I ke të mërzitur të gjithë burrat dhe gratë e kësaj shtëpie.

171


Përshtatja e përcaktorëve të gjymtyrëve homogjene

Kur përcaktorët me përshtatje përcaktojnë gjymtyrë homogjene në numrin shumës, ata vihen në shumës. Jashtë, lulet dhe pemët e blerta, kishin lluar të çelnin. Kur gjymtyrët homogjene janë në numrin shumës dhe janë të gjinive të ndryshme, përcaktori mbiemëror ose përemëror vihet në të njëjtën gjini me gjymtyrën homogjene më të afërt. Nënat e baballarët tanë tanë marrin pjesë në aktivitetet tona. Kur gjymtyrët homogjene janë në numrin njëjës ose janë në të njëjtën gjini, përcaktori vendoset në numrin njëjës dhe në të njëjtën gjini. Shkolla ziente nga lëvizja dhe zhurma e madhe e nxënësve. Kur gjymtyrët homogjene homogjene janë në numrin njëjës e shumës dhe janë të gjinive të ndryshme, përcaktori vihet në numrin dhe gjininë e gjymtyrës homogjene më të afërt. Ai tregoi një durim e urtësi shembullore.

Hapi IV. Punë e pavarur Jepen për t’u punuar ushtrimet 1, 2, 3, 4, faqe, 166–167. Zgjidhje ushtrimesh Ushtrimi 1 Në vitin 1972, gjatë punimeve për ndërtimin e një godine banimi në bllokun “Partizani”, Tiranë u zbuluan rrënojat e një ndërtese antike me ambiente të shtruara me mozaik. Gjatë punimeve të para, përveç dyshemeve me mozaik dolën pjesë muresh, fragmente tullash, pjesë enësh qeramike, tjegulla e tulla

të cilat i datuan llimet e vendbanimit në shek I pas Krishtit. Ajo mendohet të ketë qenë banesë e tipit rural (vila rustica) dhe në shek. III vendbanimi mendohet se u zëvendësua nga një kompleks godinash, të ndara në dy pjesë në pars urbana (pjesa për banim e vilës) dhe në pars rustica (pjesa prodhuese e vilës), të cilat po ashtu kishin funksion bujqësor. Të tria mjediset janë të shtruara me mozaikë, ku dominojnë motivet gjeometrike e oreale , si gërsheti i stilizuar, rozetat, trekëndëshat trekëndëshat etj., tipike këto në llimet e artit paleokristian, si vazhdimësi logjike e atij romak. Në mozaikun e narteksit motivet paleokristi ane janë më evidente, ku kemi simbolet e peshqve, gjetheve të urthit, gërshetit dysh, por dhe vetë simbolin e kryqit. (Për shpjegimin e përcaktorëve me gjymtyrët homogjene, u referohemi veçorive të dhëna në tabelën e përmbledhjes së strukturuar.) Ushtrimi 2 Kushërinjtë, fqinjët, miqtë e shumtë (vijnë) për të na takuar. Atje nuk (dëgjohet) as zëri i fëmijëve, as zëri i nënës. Ti dhe fëmijët e tu (jeni) të ftuar familjarisht në dasmë. Dea dhe Priami (dalin) nga klasa. Bindja ose mosbindja (ndryshojnë) shumë të gjithë situatën. Atdheu dhe kombi nuk (harrojnë) të rënët për liri. Takimet, bisedat, miqësia e tyre, gjithçka (harrohet). Ushtrimi 3 As ne, ne, as as ata ata s’ishim s’ishim (të lodhur). Jo e hëna, por e marta është (e lodhur). E gjithë familja, i madh dhe i vogël ishin (të gëzuar). Nëna dhe babai ishin më (të shqetësuar) nga sa dukeshin. Të gjithë djemtë dhe vajzat dukeshin (të tronditur) nga ky lajm. Ushtrimi 4 Dituria është që e bën njerinë të quhet njeri e të dallohet nga të gjithë kafshët› e- tjera, të cilatë lëvizin dhe ecin›e han›e pinë edhe ato si edhe njeriu. Sa do mënt të tepër të ketë njeriu nukë munt kurrë të dijë prej vetiu gjithë të vërtetat dhe gjithë ç›i duhetë

172


të dijë as me të dëgjuar›e me të parë munt të bëhetë njeri i - diturë, as edhe me të vuarë, se jet› e njeriut ësht› e-pakë. Gjithë ç›kanë mundurë të mësojnë, të kupëtojnë a të çpikinë, njerëzit që kanë shkruar për - mi dhet përpara nesh që nga mijëra vjet e tëhu, gjithë ç›ka ngjarë, gjithë ç›është bërë e gjithë ç›janë munduarë njerës të urtë e me mënt tepërë, gjithë ç›kanë par›e ç›kanë vuar› ata që kanë vuajturë në-për vende larg›e të-pa-di-turë, me një fjalë gjithë çka ngjarë në jetët, gjithë ç›ka çpikur›a mbledhur njeriu dhe gjithë ç’ka gjeturë në natyrat, të gjitha janë të shkruara dhe këto bëjnë të diturin›e njeriut, e - cila s›tohetë për-veçse nëmësim. Prandaj, munt të themi se dituria është mësimi, edhe i pa-mësuari s›munt kurrë të jet›i-diturë. I mësuari di ç›është bërë që nga krej i jetës›e tëhu; di ç›ka mbi dhet e nënë dhet, di ç›është dheu, çështë qielli, ç›është natyra, ç›është vetë, di ç›do gjë që munt të dihet, edhe kupton ç›dogjë që munt të kopëtohetë. I pamësuari s›di përveç ç›sheh me sy e ç›dëgjon me veshë; për atë jeta niset edhe soset me gjalljet të ti, nuk di as ç›është bërë me parë tij, as çmunt të bëhetë pas tij; për atë dheu ësht› aqë sa e sheh ai edhe qielli ashtu siç e sheh ai. (Për shpjegimin e përshtatjes së gjymtyrëve homogjene, u referohemi veçorive të dhëna në tabelën e përmbledhjes së strukturuar.) Jepet detyrë shtëpie: Ushtrimi 5, 6 në faqen 167. Në fund të orës së mësimit bëhet vlerësimi i nxënësve pjesëmarrës dhe vlerësohet ora e mësimit.



Shkalla: V

Klasa: X

Teksti udhëzues Tema mësimore: Teksti Kompetenca: Të lexuarit

Situata e të nxënit: Tekste udhëzuese të llojeve të ndryshme ku vihen në dukje veçori të tyre dhe teknika të shkrimit.

Rezultatet e të nxënit të kompetencave të fushës sipas temës mësimore. Nxënësi/ja: njeh tekstin udhëzues dhe veçoritë e tij; dallon llojet e ndryshme të tekstit udhëzues nëpërmjet funksionit të tyre; analizon veçori gjuhësore të teksteve të ndryshme udhëzuese;

Fjalë kyç ● tekst udhëzues ● funksion praktik ● udhëzon ● formal ● qartësi maksimale ● strukturë e veçantë ● rregullore ● ligj

Burimet: Teksti mësimor Gjuha shqipe 10 , libri digjital; teksti mësimor, e-libri, tekste udhëzuese të llojeve të ndryshme, shkumësa me ngjyra, tabela.


-

-

Metodologjia dhe veprimtaritë e nxënësve: Diskutim, ditari dypjesësh, mendo/puno në dyshe, shkëmbe me të tjerët. Materialet mësimore Tekste udhëzuese të llojeve të ndryshme.

173


Tekst udhëzues Përdorimi i solucioneve pastruese “Domestikos” Lani lavamanin dhe vaskën rregullisht me zbardhues të trashë “Domestikos” “Domestikos” . Fillimisht hiqni njollat e papastra të shkumësit dhe sapunit dhe pastaj dhe pastaj përdorni Domestikos për Domestikos për të eliminuar mikrobet dhe për të hequr çngjyrimin. Në fund shpëlajeni mirë me ujë të pastër. Për ta shmangur mykun dhe papastërtitë e tjera, lani pjesët plastike mbrojtëse të vaskës dhe dushit rregullisht me zbardhues të trashë Domestikos. Pas gjysmë ore shpëlajini me solucionin e holluar dhe në fund me ujë të pastër… Kujdes, nuk duhet ta përdorni këtë solucion në pjesët metalike, sepse i dëmton. Tekst Tekst udhëzues nga fusha e legjislacionit Neni 1 1. Shqipëria është republikë parlamentare. 2. Republika e Shqipërisë është shtet unitar dhe i pandashëm. 3. Qeverisja bazohet në një sistem zgjedhjesh të lira, të barabarta, të përgjithshme e periodike.

Neni 2 1. Sovraniteti në Republikën e Shqipërisë i përket popullit. 2. Populli e ushtron sovranitetin nëpërmjet përfaqësuesve t ë tij ose drejtpërsëdrejti. 3. Për ruajtjen e paqes dhe të interesave kombëtare, Republika e Shqipërisë mund të marrë pjesë në një sistem sigurimi kolektiv, në bazë të një ligji të miratuar me shumicën e të gjithë anëtarëve të Kuvendit.

Neni 14 1. Gjuha zyrtare në Republikën e Shqipërisë është shqipja. 2. Flamuri kombëtar është i kuq me një shqiponjë të zezë dykrenore në mes. 3. Stema e Republikës së Shqipërisë paraqet një shqyt shqyt me fushë të kuqe me një shqiponjë të zezë dykrenore në mes. Në krye të shqytit, me ngjyrë të artë, është vendosur përkrenarja e Skënderbeut. 4. Himni kombëtar është “Rreth Flamurit të përbashkuar”. 5. Festa Kombëtare e Republikës së Shqipërisë është Dita e Flamurit, 28 Nëntori. 6. Kryeqyteti i Republikës së Shqipërisë është Tirana. 7. Forma dhe përmasat e simboleve kombëtare, përmbajtja e tekstit të Himnit kombëtar, si dhe përdorimi i tyre rregullohen me ligj.

Udhëzues për përdorimin e shtrydhëses së frutave Nxirrni me kujdes të gjitha pjesët përbërëse të shtrydhëses, lajini, thajini me një pecetë të thatë dhe më pas montojini. Pjesa e parë (1) që vendoset është koshi. Kujdesuni që ai të mbështetet mirë në pjesën e motorit (2). Më pas vendosni pjatën mbështetëse (3) dhe kulluesen e lëngut (4) mbi njëra-tjetrën. Kapaku mbulues (5) vendoset mbi to. Kujdes, siguroni krahët anësorë anësorë (6) të mbërthehen me kapakun mbulues (5). Në fund provoni të shtypni butonin (7) dhe mund të merrni lëngun tuaj të frutave në moment.

Recetë gatimi Mollë të skuqura me brumë të ardhur (të fryrë) Për 4-5 veta duhen: mollë 4-5 kokrra; sheqer 3-4 lugë gjelle; qumësht një lxhan çaji; vezë dy kokrra; yndyrë dy lxhan kafeje. Mollët, pasi qërohen, u hiqen në formë tubi zemrat dhe farat, priten në rrathë. Vihen në një tas porcelani dhe spërkaten me sheqer dhe verë. Në të njëjtën kohë përgatitim brumin e fryrë. Në një enë porcelani rrahim të bardhat e vezëve, kurse në një pjatë të thellë, ku kemi të verdhat e vezëve, hidhet pak qumësht dhe miell, pastaj të verdhat e vezëve i bashkojmë me të bardhat dhe shtojmë pak sheqer dhe pak kripë. Mollët kalohen në miell pastaj në brumë të ardhur (të fryrë) dhe hidhen në tenxhere me vaj të nxehtë, ku skuqen nga të dyja anët. Shërbehen të spërkatura me sheqer pluhur.

174


Fjalët e theksuara janë tregues i elementeve përbërëse të këtyre teksteve, sidomos i stilit, regjistrit të gjuhës, sintaksës, terminologjisë, leksikut, qartësisë, saktësisë, përdorimit të kohëve të foljes dhe formave foljore.

Organizimi i orës së mësimit: Hapi I. Diskutim Mësimi nis me diskutimin e detyrës së shtëpisë. Diskutohet rreth eseve të nxënësve duke identikuar veçori të tekstit informativ-paraqitës. informativ-paraqitës. Më pas lexohen disa nga tekstet e llojit udhëzues që kanë sjellë nxënësit në klasë. (Mësuesi/ja tregon kujdes që ato të jenë tekste udhëzuese.) Shtrohet pyetja: - Ç’lloje tekstesh janë? Nga ndryshojnë nga tekstet që kemi parë deri tani? Përgjigjet do të jenë të natyrave të ndryshme - tekstet që kemi parë përshkruanin, informonin. Këto tekste tregojnë rregulla, udhëzojnë etj.

Hapi II. Ditari dypjesësh)

Ditari dypjesësh është një metodë që i bën nxënësit të lexojnë në mënyrë të qëllimshme dhe të reflektojnë për të. Nga informacioni i lexuar, zgjidhet një fragment dhe bëhet komenti i tij, në të cilin nxënësit mund të shprehin një qëndrim pohues ose mohues, mund të shkruajnë një pyetje që u lind ose u përgjigjen një sërë pyetjesh, diçka që u kujtohet nga përvoja përvo ja e tyre etj.

Mësuesi/ja përqendron vëmendjen e nxënësve tek tri tekste udhëzuese, të cilat janë përgatitur prej tij/saj dhe u janë shpërndarë nxënësve Disa nene të Kushtetutës, Udhëzuesi praktik mbi solucionin pastrues Domestikos, Udhëzues përdorimi për shtrydhësen e frutave, Recetë gatimi. Pasi nxënësit i lexojnë me vëmendje për 5 minuta, mësuesi/ja orienton të punohet me metodën “ditari dypjesësh”, i cili përmban pyetje, që nxënësit duhet t’u përgjigjen.

Pyetja Çfarë funksioni kanë këto tekste? Çfarë kërkon dhënësi (autori i tekstit) nga marrësi i tij? Cilat janë tekste udhëzuese? Si janë ndërtuar këto tekste? Çfarë synojnë këto lloj tekstesh? Nga se karakterizohet gjuha e përdorur në tekste ligjore?

Cilat janë karakteristikat e veçanta gjuhësore të udhëzuesve të përdorimit të objekteve?

Komenti Udhëzojnë, tregojnë rregulla që duhet t’u përmbahemi për të kryer një veprimtari të caktuar. Të njohë autoritetin e dërguesit dhe të zbatojë rregullat dhe normat që shkruhen në tekst. Ligjet, rregullat e rregulloreve të ndryshme, udhëzuesit. Fjalët, fjalitë, paragrafët kanë renditje të detyrueshme. Pjesët renditen sipas hierarkisë, hierarkisë, të renditura numerikisht, numerikisht, pra, janë nenet, pikat, paragrafët. Veprimet kryhen sipas kohës: në llim, më pas, në fund . Teksti të jetë i qartë në mënyrë maksimale, të mos lërë shteg për interpretime, po të gjithë marrësit duhet ta kuptojnë dhe ta zbatojnë në të njëjtën mënyrë. Gjuha e përdorur në tekstet udhëzuese është në varësi të llojit të tekstit. Në tekstet ligjore: - regjistri është formal dhe jovetjak,

- leksiku teknik dhe specik, përdoren terma juridikë, - struktura e ndërlikuar, - përdoret veta III dhe format foljore modale (duhet, do bërë), - folje janë kryesisht në mënyrën lidhore e dëftore, - parafrazime të gjata. Jepen udhëzime si funksionojnë e vihen në përdorim objektet, - përdoret terminologji e caktuar - renditja kohore e fakteve - përdoren foljet në mënyrë urdhërore (njëjës ose shumës), ose folje në trajtën joveprore - fjalitë janë të shkurtra.

175


Mësuesi/ja i drejton nxënësit të lexojnë faqen 168 të tekstit. Pasi njihen me teknikat e tekstit udhëzues, nxënësve u kërkohet përcaktimi i tyre në tekste konkrete: Receta e gatimit, udhëzuesi për përdorimin e telefonit, pjesë nga Kushtetuta dhe tekste që i kanë sjellë vetë nxënësit ose i ka përgatitur mësuesi/ja. Mendo/puno në dyshe/shkëmbe me të tjerët është një teknikë që gërsheton të menduarin, me të folurin dhe të shkruarin. Realizimi i saj kalon në tri faza: a) nxënësit marrin detyrën nga mësuesi/ja; b) mendimet i shkruajnë në fletore fletor e dhe i diskutojnë me shokun e bankës dhe më pas dalin në përfundime të përbashkëta; c) nga diskutimi në çift kalohet në diskutimin në grup, ku diskutimi ka një rrjet më të gjerë. Në fund, dalin me një mendim të përbashkët si grup.

Hapi i III. Mendo/ Puno në dyshe/ Shkëmbe me të tjerët Për kryerjen e ushtrimeve 1, 2, 3 mësuesi/ja e ndan klasën në tri grupe. Secili prej grupeve diskuton mbi elementet e ushtrimeve, llimisht në çift dhe pastaj në grup. Në fund dalin me një mendim të përbashkët të mbështetur në argumente. Ushtrimi 1 Fjalët e nënvizuara janë folje. Format e foljeve tregojnë tiparin karakteristik për tekstet udhëzuese: • Foljet janë në kohën e tashme, në mënyrën dëftore dhe lidhore, qëndrojnë - k. e tashme, mënyra dëftore, forma veprore. të respektojnë - k. e tashme, mënyra lidhore, forma veprore. • ndeshim dhe folje në formën joveprore, të tilla, si: pritet, vendoset, hiqet, shtohet - e tashme, dëftore, forma joveprore. të mbulohen - e tashme, lidhore, forma joveprore. Ushtrimi 2 Tekstet dallohen nga leksiku, struktura e fjalisë dhe regjistri. Teksti I është tekst udhëzues në formën e ligjit. Leksiku i përket regjistrit formal, është specik, përdoren terma nga fusha ligjore: të drejtat, liritë themelore, rend juridik, të padhunueshme, të patjetërsueshme, organet e pushtetit publik... etj. Struktura e fjalisë është e ndërlikuar: Të drejtat dhe liritë themelore të njeriut janë të pandashme, të patjetërsueshme, të padhunueshme dhe qëndrojnë në themel të gjithë rendit publik. Përdoren folje në vetën III: qëndrojnë, të respektojnë, të kontribuojnë, janë, si dhe folje modale: duhet, do. Teksti II. Leksiku i përket regjistrit formal, është teknik dhe specik, me terma nga fusha e teknikës. Terminologjia lidhet me shpjegimin sesi funksionojnë objekte të caktuara. Hiqni kapakun e baterisë, duke e rrëshqitur poshtë shqekëzën liruese të baterisë, kartën SIM, mbajtësen, futeni baterinë në anën e etiketës nga lart, kontaktet elektrike etj. Struktura e fjalisë: fjali të shkurtra ose fjali të përbëra bashkërenditëse, ku pjesët lidhen me lidhëza bashkërenditëse ose pa lidhëza. Foljet zakonisht përdoren në vetën II shumës, në mënyrën urdhërore. Teksti III. Leksiku i përket regjistrit joformal, përdoren fjalë kryesisht nga fusha leksikore e kuzhinës: pula e pastruar, e larë pritet pritet në thela... kaurdiset , shtohet lëngu i pulës që të mos bëhet me kokrra... Struktura e fjalisë: fjali të shkurtra ose fjali të përbëra bashkërenditëse, ku pjesët lidhen me lidhëza bashkërenditëse ose pa lidhëza. Foljet zakonisht përdoren në trajtën veprore, veta II shumës, mënyra urdhërore dhe në vetën I shumës, mënyra dëftore ose në trajtën joveprore, veta III, m. dëftore. 176


Ushtrimi 3 Teksti III Karakterizohet nga renditje kohore e të dhënave: pula e pastruar, e larë, vendoset në tenxhere ... foljet janë në mënyrën dëftore, në vetën e tretë shumës, në formën joveprore jovepror e ose në urdhërore: presim, lajmë, pritet, lahet, të mbulohet, kaurdiset, rregullohet, hiqet, shërbeh et, prit në llim pulën, pastaj la je etj. Fjalitë janë të shkurtra, të thjeshta ose të përbëra, zakonisht me marrëdhënie bashkërenditëse: Pastaj hiqet nga zjarri dhe përzihet me arra të shtypura. • •

•

Diskutim i lirë rreth këtyre teksteve. përbërëse të tyre. Detyrë shtëpie. Gjeni tri tekste udhëzuese të llojeve të ndryshme, analizoni elementet përbërëse Mësuesi/ja vlerëson punën e nxënësve në grup dhe në mënyrë individuale. Kujdes tregon në kontributin e punës së nxënësve në aspekte të veçanta. Vlerësohet ora e mësimit.



Shkalla: V

Klasa: X

Tema mësimore: Përdorimi i parafjalëve, nyjave, pjesëzave përpara gjymtyrëve homogjene Kompetenca: Njohuri gjuhësore. Morfologji

Situata e të nxënit: Të shkruarit në tabelë ku pasqyrohen përdorimi i mjeteve gramatikore

Rezultatet e të nxënit të kompetencave të fushës sipas temës mësimore. Nxënësi/ja: identikon gjymtyrët homogjene në fjali; argumenton përdorimin e mjeteve gramatikore përpara gjymtyrëve homogjene; dallon përsëritjen e mjeteve gramatikore në një fjali; aftësohet në interpretimin e përdorimit të nyjave të përparme, ndajfoljeve, pjesëzave, foljeve e parafjalëve.

Fjalë kyç: gjymtyrë homogjene mjete gramatikore nyja pjesëza ndajfolje parafjalë folje • • • • • • •

Burimet: Teksti mësimor Gjuha shqipe 10 , libri digjital; Lidhja me fushat e tjera ose me temat shkumësa me ngjyra, sha të përgatitura, tabela të shkruara, ndërkurrikulare: tekste të llojeve të ndryshme. Metodologjia dhe veprimtaritë e nxënësve: diskutim, Di, Dua te di, Mësoj , shkrim i lirë, punë e pavarur në grup Organizimi i orës së mësimit Hapi I. Diskutim Kontrollohen Kontrollohen dhe diskutohen detyrat e shtëpisë. Mësuesi/ja organizon mësimin dhe nxit diskutimin në klasë me pyetje nga mësimi i kaluar: - Çfarë marrëdhëniesh vendosin gjymtyrët homogjene homogjene në një fjali? - Si klasikohen ato sipas funksionit në fjali? - Cilat janë mjetet lidhëse të gjymtyrëve homogjene? - Ilustroni me shembuj për secilin rast të përmendur.

177


Në varësi të ecurisë së zgjidhjes së ushtrimeve një orë më parë, mësuesi/ja përdor teknikën e punës së pavarur për të zgjidhur ushtrimet që kanë mbetur pa u punuar.

Hapi II. Di, Dua të di, Mësoj Shkruhet në dërrasë tema e mësimit “Përdorimi i parafjalëve, nyjave, pjesëzave përpara gjymtyrëve homogjene”. Tabela Tabela ndahet në tri pjesë dhe punohet në të. Nxënësit ori entohen nga mësuesi/ja duke shënuar informacionet e njohura në pjesën e parë të tabelës. Në pjesën e dytë të saj vendosin informacionet që kërkojnë të dinë. Në pjesën e fundit të tabelës mësuesi/ja ndihmon në shpjegimin e njohurive që do të japë. Di

Dua të di

Ç’janë gjymtyrët homogjene homogjene të fjalisë.

Përdorimin e mjeteve gramatikore para gjymtyrëve homogjene.

Ç’janë nyjat e përparme.

Përdorimin e nyjave para gjymtyrëve homogjene.

Ç’janë parafjalët.

Përdorimin e parafjalëve para gjymtyrëve homogjene.

Ç’janë foljet.

Përdorimin e foljeve para gjymtyrëve homogjene.

Mësoj

- Gjymtyrët homogjene kanë në përbërjen e tyre të njëjtat mjete gramatikore – parafjalë, nyja të përparme, pjesëza, folje, ndajfolje e parafjalë. - Te gjymtyrët homogjene, si përcaktorët, që shprehen me mbiemra dhe emra në rasën gjinore, nyja përdoret zakonisht përpara çdo gjymtyre homogjene. homogjene. -Në disa gjymtyrë homogjene, nyja përdoret: - kur theksohet gjymtyra e përcaktuar; - kur gjymtyrët janë të zgjeruara; - kur duam ta nxjerrim në dukje secilën prej gjymtyrëve; - kur gjymtyra homogjene para saj është e zgjeruar; - në kallëzues të shprehur me folje, pjesëzat do të dhe të duhet të përsëriten para çdo gjymtyre; - kur përdoren ndajfolje dhe pjesëza, ato përsëriten; - kur shprehen me format e pashtjelluara, ato përsëriten. - kur kallëzuesit homogjenë shprehen me folje në kohë të përbëra; - kur kallëzuesit shprehen me folje gjysmëndihmëse mund dhe duhet , duhet të përdoren përpara çdo foljeje.

Hapi IV I V. Shkrim i lirë Mësuesi/ja aktivizon nxënësit nxënësit për të zhvilluar shkrimin e lirë për 10 minuta, me temë “Autori im, frymëzimi im”, në të cilin duhet të përdorin sa më shumë gjymtyrë homogjene të përsëritura. Diskutohet në klasë.

Hapi V. Punë e pavarur në grup Për të përmbledhur njohuritë njohuritë e marra në mësimin e ditës, mësuesi/ja i kushton kohë zgjidhjes zgjidhjes së ushtrimeve në mënyrë të pavarur.

178


Zgjidhje ushtrimesh Ushtrimi 1 I paqartë për mendjen e njeriut, real dhe konkret për instinktin, Hamleti është një zbrazëti njerëzore që mendja e njeriut përpiqet ta mbushë me mendimet dhe interpretimet (gjymtyrë homogjene me parafjalë të njëjta, përsëritet vetëm te gjymtyra e parë ) e veta. Prandaj, çdo brez hedh në humnerën e personalitetit të tij ide pa fund. Don Zhuani është tërheqës për kritikën dhe për një sërë arsyesh të tjera si, për shembull, cilësia e tij për të përfaqësuar përfaqësuar heroin e një dashurie titanike, si dhe prirja natyrore e çdo shkrimtari për të pasuruar psikologjinë e Don Zhuanit me përvojat e veta prej donzhuani ( përsëritje e paskajores). Por te Don Kishoti dhe Sançoja, idetë, interpretimet dhe simbolet që rriten dhe grumbullohen grumbullohen rreth tyre vijnë vetëm prej thellësisë së shpirtit të tyre që eksplorohet nga Servantesi, si dhe prej aventurës së dyshtë që lë gjurmë në imagjinatë përmes thjeshtësisë dhe që, më vonë, e pushton mendjen me kompleksitetin e saj mahnitës ( përsëritja e parafjalëve, kur gjymtyrët me raporte këpujore shqiptohen me theksim të dukshëm ). Në këtë mënyrë, gurat origjinale të Don Kishotit dhe të Sanços janë groposur nën ide dhe simbole (mos përsëritja e parafjalëve, për t’i dhënë ligjërimit ligj ërimit një ritëm më të shpejtë ), disa absurde, të tjera të thella dhe depërtuese (pjesëza që nuk përsëriten për të arritur efekte të veçanta) shumica e tyre të frymëzuara nga një paralelizëm që nuk ekziston në libër dhe është rezultat i një antiteze mes kalorësit dhe shërbëtorit. Marrëdhënia Marrëdhënia Don Kishoti– Sanço është interpretuar si një “kontrast” dhe karakteristikat e tyre janë të konvertuara në një sërë vlerash antagoniste. Nga Don Kishoti është nxjerrë seria “vlera–besimi– dualizëm–utopi–progres”, kurse nga përsëritje e parafjalës përpara gjymtyrëve Sançoja seria “frikë–skepticizëm–realizëm–sens praktik” ( përsëritje homogjene të zgjeruara). Ushtrimi 2 mund të konsiderohet dhe mund të funksionojë; duke praktikuar dhe duke ushtruar; duke zgjatur, duke medituar; për të lehtësuar, për të përballuar; duke marrë frymë dhe duke u ndier. Ushtrimi 3 Përdorimi i parafjalëve nuk është i saktë në rastet kur herë është veçuar si gjymtyrë dhe herë jo. Përsëritet para çdo gjymtyre kur duam ta nxjerrim në dukje secilën prej gjymtyrëve. Parafjalët mund të mos përsëriten kur marrëdhënia e tyre kuptimore është e afërt. Ushtrimi 4 Përdorimi i nyjave përpara gjymtyrëve homogjene homogjene ka arsye stilistikore dhe sintaksore. Nyjet janë përsëritur para përcaktorëve dhe mospërdorimi mospërdorimi i tyre do të sillte paqartësi në fjalitë e dhëna.

Jepet për detyrë shtëpie pjesa e dytë e Ushtrimit 1, faqe 171. Në fund të orës së mësimit bëhet vlerësimi i nxënësve pjesëmarrës pjesëmarrës dhe vlerësohet ora e mësimit.

179




Shkalla: V

Klasa: X

Tema mësimore: Përdorimi i shenjave të pikësimit Kompetenca: Njohuri gjuhësore. Morfologji

Situata e të nxënit: Tekste të llojeve të ndryshme ku jepet përdorimi i shkronjës së madhe

Rezultatet e të nxënit të kompetencave të fushës sipas temës mësimore. Nxënësi/ja: forcon njohuritë në drejtim të përdorimit të shenjave të pikësimit di rastet e përdorimit të dy pikave dallon rastet e përdorimit të presjes në fjalitë e thjeshta dhe të përbëra dallon rastet e përdorimit të pikëpresjes aftësohet në zbatimin e rregullave rregullav e të shenjave të pikësimit

Fjalë kyçe: shenja pikësimi përdorim rregulla zbatim

Burimet: Teksti mësimor Gjuha shqipe 10 , libri digjital; shkumësa me ngjyra, sha të përgatitura, tabela të shkruara, tekste të llojeve të ndryshme.


• • • •

Metodologjia dhe veprimtaritë e nxënësve: Diskutim, diskutim në grup, përmbledhje e strukturuar, stuhi mendimesh, praktikë e drejtuar, punë e pavarur. Organizimi i orës së mësimit: Hapi I. Diskutim Kontrollohen Kontrollohen dhe diskutohen detyrat e shtëpisë. Mësuesi/ja organizon mësimin me pyetje nga mësimi i kaluar, për të nxitur diskutimin në klasë. Hapi II. Diskutim në grup Paraqet në tabelë, ose të shkruara në tabakë të mëdhenj me shkrim të dukshëm e me ngjyra, tekste të formave dhe natyrave të ndryshme. Shtron çështjen: Diskutoni pse janë përdorur shenjat e pikësimit në tekstin e mëposhtëm? “Pra, një numër i madh njerëzish mund të viheshin në pikëpyetje dhe njëkohësisht të ishe krejtësisht i padrejtë me ta. Asnjë motiv bindës ose qoftë dhe jobindës j obindës nuk paraqitej nga asnjë anë an ë që ta ktheje dhe vetëm fjalët e tij “më qëlluan sepse u dëgjova planet”, mund të shërbenin si një je e hollë për të ndjekur

ndonjë ide kërkimore. Me gjithë mosbesimin e tyre, karabinierët nuk mund të mohon in gjakun, që sidoqoftë e justikonin me gërvishtje të mundshme gjatë rënies.”

Përgjigjet e nxënësve mund të jenë: përdorimi i presjes te fjalitë e përbëra, përdorimi i dy pikave dhe thonjëzave në ligjëratën e drejtë etj.

Hapi III. Përmbledhje e strukturuar. Stuhi mendimesh Mësuesi/ja paraqet në tabelë, ose të shkruara në tabakë të mëdhenj me shkrim të dukshëm e me ngjyra, tekste të formave dhe natyrave të ndryshme. Shtron çështjen: Cilat j anë rregullat e përdorimit të shenjave të pikësimit? Përgjigjet e nxënësve mund të jenë përkuzime rregullash, fjalë, fjali ose shembuj modelesh. Mësuesi/ja vendos tematikën në tabelë dhe diskuton me nxënësit. Organizon idetë e nxënësve nëpërmjet stuhisë së mendimeve. 180


në ligjëratën e drejtë pas fjalëve përgjithësuese përgjithësuese

në fjalitë e zgjeruara

Përdorimi i dy pikave

për të ndarë dy fjali të bashkuara pa lidhëza

për të veçuar një thënie

në tituj

para tingullimitimeve

për të ndarë gjymtyrët homogjene për të veçuar gjymtyrë të ndryshme të fjalisë kur bashkohen pa lidhëza

në lidhje bashkërenditëse

Përdorimi i presjes në lidhje nënrenditëse

kur bashkohen me lidhëza dyshe e të përsëritura

pa lidhëza

në fjali të gjata ose gjymtyrë të zgjeruara për ndarje midis presjes e pikës

në akte zyrtare

Përdorimi i pikëpresjes për të ndarë fjali të përbëra për të ndarë fjali bashkërenditëse bashkërenditës e

në literaturë literatur ë shkencore në shtjellime shtjelli me numëruese

Hapi IV. IV. Punë e pavarur në grup Punohen në mënyrë të pavarur ushtrimet 1, 2, 3, 4. Nxënësit mund të diskutojnë me njëri-tjetrin idetë e tyre. Zgjidhje ushtrimesh Ushtrimi 1 Në ligjëratën e drejtë; para një fjale përgjithësuese; në fjalitë e zgjeruara; për të ndarë dy fjali të bashkuara pa lidhëza; për të veçuar një thënie. Ushtrimi 2 Për të ndarë fjali të bashkërenditura përmbyllëse përmbyllëse e kundërshtore të zgjeruara.

Ushtrimi 4 Lidhjet ekonomike e ushtarake, ligjet rregulluese (statutet) e qyteteve, të rrugëve e porteve detare, janë

të një natyre me ato të kontinentit. Gjurmët arkeologjike greko-iliro-romake, teatro e amteatro, gjenden gjithashtu kudo. Historia e mesjetës shqiptare sipas veprës monumentale monumentale të Milan Shuait, jepet në një tablo të plotë me principatat, kryezotët, aleancat, aleancat, krushqitë e natyrisht grindjet e pashembullta, tradita e të cilave ka mbërritur e pazbehur aspak gjer në ditët tona. Letërsia e hershme shqipe, letërsi dygjuhëshe, shqip e latinisht, si në shumicën e vendeve evropiane u 181


zhvillua në të njëjtin nivel për gati tre shekuj. Emra të mëdhenj të saj, si: Pjetër Budi, Frang Bardhi, Pjetër Bogdani i botonin veprat e tyre dygjuhëshe në kryeqendrat e kulturore evropiane, për t’i sjellë fshehtazi në Shqipëri, ku shkrimi dhe shtypshkrimi shqip ishin të ndaluara. Ushtrimi 5 Dypikëshi – paralajmëron fjali që përbën shpjegim dhe zgjerim të saj. presja – për të lidhur dy pjesë të një fjalie bashkërenditëse.

Jepet për t’u punuar si detyrë shtëpie: Ushtrimi 6, faqe 176. Në fund të orës së mësimit bëhet vlerësimi i nxënësve pjesëmarrës pjesëmarrës dhe vlerësohet ora e mësimit



Shkalla: V

Tema mësimore: Teknikat e shkrimit të tekstit udhëzues Kompetenca: Të shkruarit

Situata e të nxënit: Tekste udhëzuese të llojeve të ndryshme ku vihen në dukje veçori të tyre dhe teknika të shkrimit.

Rezultatet e të nxënit të kompetencave të fushës sipas temës mësimore. Nxënësi/ja: • Njeh teknikat e shkrimit të tekstit udhëzues. • përcakton karakteristikat karakteristikat e shkrimit të tekstit udhëzues. • përdor teknikat e shkrimit udhëzues për të shkruar tekste të ndryshme udhëzuese.

Fjalë kyç ● tekst udhëzues ● funksion praktik ● udhëzon ● formal ● qartësi maksimale ● strukturë e veçantë ● rregullore ● ligj

Burimet: Teksti mësimor Gjuha shqipe 10 , libri digjital; teksti mësimor, e-libri, tekste udhëzuese të llojeve të ndryshme, shkumësa me ngjyra, tabela.


Metodologjia dhe veprimtaritë e nxënësve: Diskutim, ditari dypjesësh, Mendo, puno në dyshe, shkëmbe me të tjerët . Materialet mësimore Tekste udhëzuese të llojeve të ndryshme. Udhëzues i përdorimit të ilaçeve Sulfasalazin EN Salozosulfapiridinë

tableta gastro-rezistente Informacion për pacientin

Përmbajtja 1 tabletë gastro-rezistente përmban 500 mg sulfapiridinë. Përbërës të tjerë: azo ngjyrë E 102.

182

Klasa: X


Vetitë dhe veprimi Salozosulfapiridinë është një azo përbërës i acidit 5-aminosalicilik me sulfapiridinën. sulfapiridinën. Ai është një bar antiinamator intestinal dhe antireumatik... Indikimet Bari rekomandohet në mjekimin e krizave akute... Kundërindikimet Nuk duhet të merrni barin, nëse jeni të ndjeshëm ndaj sulfanamideve... Masa paraprake Përpara llimit të mjekimeve... rekomandohet të bëhet një ekzaminim laboratorik i gjakut... Ndërveprimet Nëse gjatë mjekimit me Sulfasalazinë ju merrni barna të tjera, duhet të konsultoheni me mjekut tuaj... Dozimi dhe administrimi Duhen ndjekur në mënyrë të saktë këshillat e mjekut. Madhësia e dozës varet nga shkalla e rëndesës së sëmundjes ... Mbidozimi Doza të mëdha Sulfasalazine mund të shkaktojnë të përziera, dhimbje barku... . Nëse shfaqen këto shenja, duhet ulur doza.

Organizimi i orës së mësimit: Hapi I. Diskutim, pema e mendimit Mësimi nis me diskutimin e detyrës së shtëpisë. Diskutohet rreth teksteve udhëzuese që nxënësit kanë sjellë duke përqendruar vëmendjen tek elementet që janë vënë në dukje nga nxënësit. Ndërtohet së bashku me nxënësit pema e mendimit rreth rreth karakteristikave të tekstit udhëzues. tregon rregulla që duhet t’i përmbahemi përmbahemi për të kryer një veprimtari renditje kohore veprimesh

kërkon që marrësi t’i zbatojë këto rregulla

Teksti udhëzues

ka pjesë hierarkike

gjuhë teknike, formale, jopersonale, lloje të ndryshme tekstesh: ligje, udhëzues përdorimi, receta

synon qartësi maksimale

Hapi II. Lexim hap pas hapi, punë e pavarur, mendo/ puno në dyshe/shkëmbe me të tjerët) Nxënësit lexojnë hap pas hapi teknikat në udhëzuesin e teknikave të shkrimit të një teksti udhëzues dhe diskutojnë për paqartësitë që u lindin, të cilat sqarohen me ndihmën e mësuesit/es. Më pas drejtohet vëmendja e nxënësve te tekstet që janë sjellë si shembull dhe që janë ashuar në tabelë ose u shpërndahen nxënësve në shirita letre. Diskutohen karakteristikat e tyre. Pasi përsëriten karakteristikat e tekstit udhëzues, nxënësit ndahen në tri grupe dhe punojnë të pavarur. Secili grup do të shkruajë një tekst udhëzues, i cili mund të jetë: udhëzues përdorimi, recetë, rregullore. ecetë gatimi me gjellë karakteristike të zonës. Grupi I - rrecetë Grupi II - tekst udhëzimi udhëzimi për për mënyrën e përdorimit përdorimit të një pajisjeje. Grupi III - rregulloren e bibliotekës së shkollës.

183


Brenda grupit nxënësit diskutojnë për llojin e recetës dhe, duke u ndarë në grupe më të vogla, shkruajnë lloje të ndryshme recetash. Pasi mbarojnë punën, i shkëmbejnë etoret, diskutojnë se cila është receta më e mirë, zgjedhin punimin më të mirë që do të paraqitin në emër të grupit para klasës. Më pas vendosin recetën më të mirë dhe ndërtojnë punën sipas udhëzuesit. Rindahen në tri grupe të vogla dhe punojnë zinxhir. Grupi I - rishikon informacionin. merret me me organizimin organizimin e tekstit. tekstit. Grupi II - merret Grupi III - rishikon tekstin dhe i jep dorën përfundimtare. E njëjta gjë organizohet dhe me grupet e tjera, të cilat do të merren me hartimin e rregullores së bibliotekës së shkollës dhe udhëzuesit të përdorimit të një pajisjeje.

Hapi III. Prezantim i punës së bërë Në fund çdo grup prezanton punën e bërë para klasës duke shpjeguar mënyrën e shkrimit të tekstit. Kjo pjesë e mësimit mund të organizohet në formë konkursi. Nxënësit mund të vlerësojnë punën e njëri-tjetrit dhe të bëjnë korrigjime apo sugjerime të mundshme të bazuar në argumente. argumentuese. Detyrë shtëpie. Sillni në klasë tekste të ndryshme argumentuese. Mësuesi/ja vlerëson punën e nxënësve në grup dhe në mënyrë individuale, kujdes tregon në kontributin e punës së nxënësit në aspekte të veçanta. Vlerësohet ora e mësimit.



Shkalla: V

Klasa: X

Tema mësimore: Përdorimi i nyjës së përparme Kompetenca: Njohuri gjuhësore. Morfologji

Situata e të nxënit: Tekst i përzgjedhur për evidentimin e përdorimit të nyjes së përparme

Rezultatet e të nxënit të kompetencave të fushës sipas temës mësimore. Nxënësi/ja: identikon në fjali nyjën e përparme njeh përdorimin e saktë të nyjës. argumenton përdorimin e nyjës të dhe së në fjali aftësohet në në praktikë në drejtshkrimin drejtshkrimin e nyjave.

Fjalë kyç: nyje e përparme përdorim drejtshkrim rregulla • • • •

Burimet: Teksti mësimor Gjuha shqipe 10 , libri digjital, shkumësa Lidhja me fushat e tjera ose me me ngjyra, sha të përgatitura, tabela të shkruara, tekste të llojeve të temat ndërkurrikulare: ndryshme. Metodologjia dhe veprimtaritë e nxënësve: Diskutim në grup, stuhi mendimesh, përmbledhje e strukturuar, lojë në role, punë e pavarur e diskutim. Organizimi i orës së mësimit Hapi I. Diskutim në grup Kontrollohen dhe diskutohen detyrat e shtëpisë. Mësuesi/ja organizon mësimin me pyetje nga mësimi i kaluar, për të nxitur diskutimin në klasë. Pyetjet përqendrohen në: Përshtatja e kallëzuesve homogjene me kryefjalën. Përshtatja e gjymtyrëve emërore të kallëzuesit emëror. Përshtatja e përcaktorëve të gjymtyrëve homogjene. Ilustrohen rastet me shembuj. 184


Hapi II: Stuhi mendimesh Mësuesi/ja tërheq vëmendjen e nxënësve me temën e dhënë në dërrasë “Përdorimi i nyjes së përparme” dhe i kërkon nxënësve të shprehin idetë e tyre. Drejtohet pyetja: Ç’është nyja e përparme? Në cilat pjesë të ligjëratës paravendoset ajo? morfema trajtëformuese trajtëform uese

janë morfema

para numërorëve themelorë

i paravendosen formave të eptueshme

Nyja e përparme para emrit në gjinore para përemrit dëftor para përemrave pronorë

shkruhen ndaras nga fjala para mbiemrave

Hapi i III. Përmbledhje e strukturuar Mësuesi/ja analizon me nxënësit rastet e paravendosjes së nyjës në fjalë të veçanta, si dhe rregullat që duhet të dimë për përdorimin e saktë të tyre. Për këtë i referohet tekstit të dhënë në libër. Rregullat e përdorimit saktë të nyjave shkruhen në tabelë. Mësuesi/ja drejton dhe orienton nxënësit për përgjigjet e tyre. Rregullat që duhet të kemi parasysh: Rregullat që duhet të kemi parasysh në përdorimin e nyjave të përparme.

Kur një emër i rasës gjinore vjen pas një emri tjetër në rasën gjinore a dhanore njëjës të pashquar, shkruhet me nyjën e përparme të. Kërkesa e një studenteje të degës sonë. Kur një emër i rasës gjinore, pavarësisht nga gjinia që ka, vjen pas një emri mashkullor në rasën gjinore a dhanore të shquar njëjës, shkruhet me nyjën e përparme të, dhe kur ai vjen pas një emri femëror në po këto rasa, shkruhet me nyjën e përparme së. Zyra e kryetarit të Këshillit Bashkiak. Kur një emër femëror në rasën gjinore, dhanore a rrjedhore njëjës përcaktohet nga dy ose më shumë mbiemra të nyjshëm (ose numërorë rreshtorë), mbiemri i dytë e të tjerët pas tij marrin nyjën të e jo së: e nxënëses së urtë, të sjellshme e të edukuar... Kur pas një emri femëror të shquar të rasës gjinore, dhanore a rrjedhore njëjës vijnë dy a më shumë emra femërorë në gjinore njëjës, kur secili përcakton emrin në gjinore që ndodhet menjëherë pas tij, këta të fundit, i dyti e të tjerët pas tij, marrin nyjën së e jo të: libri i metodikës së mësimdhënies së gjuhës shqipe. Po kur një emër femëror në rasën gjinore, vjen pas një emri femëror në rasën gjinore njëjës, por përcakton tërë grupin emëror, atëherë ai merr nyjën të e jo së. P.sh.: P.sh.: zhvillimi i industrisë së naftës të Shqipërisë...; hartimi i tekstit të lëndës së gjuhës të klasës së pestë... Kur dy emra në rasën gjinore ndjekin një emër në emërore njëjës, emri i dytë në gjinore, kur përcakton emrin në emërore, merr, sipas gjinisë së këtij të fundit, nyjën e përparme i për gjininë mashkullore dhe e për gjininë femërore: libri i mësuesit i klasës së dhjetë. Kur emri i përcaktuar është në kallëzore, atëherë emri i dytë në gjinore merr nyjën të e jo së: në natën e fundit të dhjetorit.

185


Përpara emrave femërorë të nyjshëm, në gjinore, dhanore e rrjedhore shkruhet nyja së për trajtën e shquar dhe nyja të për trajtën e pashquar: ndihmës të së ardhmes. Përemrat pronorë im, ime, yt, jote, ynë, jonë, juaj , qoftë kur përdoren thjesht si përemra, qoftë kur përcaktojnë një emër, shkruhen pa nyjë të përparme. Kjo është klasa jonë.

Hapi IV. Lojë në role Për të përforcuar më tej shpjegimin e rregullave të përdorimit të nyjave të përparme, përdoret teknika e “Lojë në role”. Mësuesi/ja u jep nxënësve formulën dhe ata ata përpiqen të ilustrojnë me shembuj formulën e dhënë. dhënë. P.sh.: Emër + 2 Emra të bashkërenditur bashkër enditur gjinore gjinor e = Emër + nyje Emër gjinore + nyje: Emër gjinore Fakultetit të Historisë dhe të Filologjisë. Emër + 3 ose më shumë Emra të bashkërenditur gjinore = Emër + nyje Emër gjinore + nyje/pa nyje + Emër gjinore + me nyje/pa nyje Emër gjinore + nyje/pa nyje Emër gjinore: Prodhimi i drithërave, i duhanit, i pambukut, i perimeve, i patateve, i frutave. Emër femëror + së + së Emër femëror gjinore = Emër femëror + të + së Emër femëror gjinore: Dita e dasmës të vajzës së motrës. Kundrinor i drejtë (Emër i shquar kallëzore) + Përcaktor me përshtatje (Mbiemër (Mbiemër i nyjshëm) = Emër i shquar kallëzore + e Mbiemër i nyjshëm: E ka dorën të mbarë. Kundrinor i drejtë (Emër i shquar kallëzore) + Përcaktor kallëzuesor (Mbiemër i nyjshëm) = Emër i shquar kallëzore + të Mbiemër i nyjshëm: I ka këmbët të shkurtra. Hapi V. Punë e pavarur Jepen për t’u punuar ushtrimet 1, 2, 4, 5 në faqet 182-183. Zgjidhje ushtrimesh Ushtrimi 1 Atëherë, nën dritën e dobët të agut, pashë rrënimin e fytyrës së saj. Po ta pranoj thënien sipas së cilës njerëzve të padenjë, si unë, Fati u bënte ca dhurata të pamerituara. Përpara dhomës së vizitave të mikut tim po prisnin nja njëzet vetë. Dhe vazhdova të ngjitesha ngadalë, derisa mbërrita para derës së apartamentit tim. Zura të dyshoja se ai që më kishte ndjekur nga prapa gjatë rrugës së kthimit për në shtëpi, kishte mundur të futej brenda tinëzisht në çastin e hapjes së derës. Nën ndikimin e fytyrës së bukur të botës shqisat stërhollohen, ndjenjat përkoren, njeriu ton klas. Them me vete “ah, sikur të jetë e mundur të përjetoj një skenar tjetër, jo atë që më çoi në moshë ende të njomë drejt fytyrës së shëmtuar të botës”. Im atë, violinist, qëllonte të kthexhej vonë, sepse mbrëmjeve luante në orkestrën e Filarmonisë së qytetit. Ushtrimi 2 Këtu kishte një pjesë të së vërtetës. Para syve vazhdonte të më rrinte fytyra e së panjohurës. Ndërsa mbreti i botës së të vdekurve më qe shfaqur me një pelerinë të zezë. Këtu kishte një pjesë të së vërtetës. E pyeta shitësin nëse mund të më gjente të gjithë numrat e javës së fundit të së përditshmes “Epoka”. Për hir së të vërtetës, duhet thënë se në qytet ende nuk kishte bibliotekë të madhe. Kishte një bibliotekë të vogël, pjesën më të madhe të së cilës e zinin fjalorët, enciklopeditë, gramatikat. Ushtrimi 4 Lotët më shpërthyen, kur shtëpia u mbush me tingujt e violinës së babait. Ndërsa mua më mbetën në vesh tingujt e violinës të tim ati. Para së gjithash, më bënë përshtypje sjelljet e doktorit. Kjo ishte shenja e parë e shkrirjes së akujve. U përpoqa t’i jepja një shpjegim pranisë së atyre vizitorëve. Jaka e palltos së saj ishte prej gëzo. Më prapësoi diçka e pabesueshme: vështrimi i së bijës. Nuk shpresoja se do ta shihja përsëri gruan së cilës ende nuk i dija as emrin. Atë natë ndriçimi i llambës së vetme elektrike të dyqanit qe aq i dobët, sa i mbështillte fytyrat e njerëzve me një tis të verdhë.

186


Ushtrimi 5 Nga ana (jonë) do të shkojmë të gjithë së bashku. Vajza (ime) e vogël udhëton shpesh jashtë vendit. Qyteti (ynë) ka shumë hapësira për sport dhe argëtim. Ky dyshim ( i juaji) po më vë në mendime. (jotja) ishte ideja më e mirë, që udha në atë takim. Të gjithë kanë shoqëri, por nuk besoj se ekziston miqësi si (e jona)

Jepet për detyrë shtëpie: Ushtrimi 3, faqe 183. Në fund të orës së mësimit bëhet vlerësimi i nxënësve pjesëmarrës pjesëmarrës dhe vlerësohet ora e mësimit.



Shkalla: V

Klasa: X

Tema mësimore: Gjuha e medies Kompetenca: Të folurit

Situata e të nxënit: Situata komunikuese të ndryshme e ilustruar me mjete dhe foto të rreth medias dhe mjeteve teknologjike të komunikimit në ditët e sotme.

Rezultatet e të nxënit të kompetencave të fushës sipas temës mësimore. Nxënësi/ja: • zgjeron njohuritë për mediat dhe gazetën; • njeh zhvillimin zhvill imin e medias në kohët moderne • identikon gazetën dhe strukturën e saj grake • dallon titullin kryesor, mbititullin dhe nëntitullin; • analizon artikuj të ndryshëm gazetash

Fjalët kyç ●media ● artikull ● gazetë ●titull ●shtypi ●strukturë ● mbititull ●gjuha e gazetave

Burimet: Teksti mësimor Gjuha shqipe 10 , libri digjital; teksti mësimor, e-libri, gazeta të llojeve të ndryshme, shkumësa me ngjyra, tabela.


Metodologjia dhe veprimtaritë e nxënësve: Bashkëbisedim, dora e fshehtë, punë në çift,punë në grup. Materialet mësimore • Artikuj gazetash, informacion informacion mbi zhvillimin e medies, materiale mbi strukturën e gazetës, gazeta të shtypit të përditshëm etj. Informacion plus Mjetet e komunikimit Mjetet e komunikimit masiv janë:

• Shtypi • Botimi

• Kinemaja • Radioja • Televizioni

• Reklama • Interneti

Në qoftë se me fjalën media përcaktojmë mjetet nëpërmjet të cilave ndodhin proceset e ndërmjetësimeve simbolike në një komunitet të caktuar shfrytëzuesish (të medieve), atëherë mund të pohojmë në kohërat e lashtësisë, mjeti (apo vegla) në pronësi të njeriut, të njeriut, i i aftë për t’u shprehur nëpërmjet gjesteve dhe tingujve, dhe tingujve, ka qenë trupi i tij. Kurse

187


guri me të cilin njeriu i lashtë vizatonte mbi mure ka qenë “medium” i parë i jashtëm (sepse i brendshëm është trupi ynë). Në vijim, zakonet e trashëguara gojarisht nga babai tek tek i birit krijuan ll një mekanizëm evolutiv që përcaktoi si media kryesore tri mjetet e njoftimit: teksti i shkruar, shëmbëlltyrat, shëmbëlltyrat, tingujt.

Historiku Për disa, masmediat e para (siç i kuptojmë sot) janë librat që ekzistojnë prej shumë kohësh. Megjithatë shpërhapja e masmedieve si fenomen ekzaltues i përket shekullit të njëzetë. Në këtë periudhë u përhap mendimi që njoftimi duhej të merrej nga përdoruesi në të njëjtën kohë kur ai ndodhte, d.m.th., të merrej njoftimi brenda një kohe shumë të të shkurtër, gati sa të mos njehsohej koha e vërshimit të mesazhit, drejt receptimit të tij. Pionierë, si: vëllezërit Lumierë, Muybridge, të cilët i dhanë hovin e parë mediumit të kinemasë apo italianët Nikola Tesla, Gulielmo Markoni , fotogra Muybridge, të kanadezi Rexhinald Fesenden, Fesenden, me kërkimet e tyre mbi valët elektromagnetike sollën lindjen e kodit mors dhe si përfundim edhe radion e parë më 23 dhjetor 1900, që 1900, që më pas do ta ndiqte shpikja e televizorit, i cili do të ishte një nga mediumet më domethënëse dhe ndikuese në shoqëri. Në rrjedhën e shekullit të njëzetë zhvillimi dhe përhapja e gjerë e masmedieve ndodhi falë progresit shkencor dhe teknologjik. Në fakt mediet, jo vetëm që janë mjete për qarkullimin e njoftimit, po janë edhe objekte teknologjike, me të cilët shfrytëzuesi mund të ndërveprojë. Për disa media, siç është televizioni, ndërveprimi nuk është i mundur. Në këtë lloj komunikimi shfrytëzuesi gjendet pasiv, sepse nuk ka mundësinë të ndërveprojë me komunikuesin ngaqë njoftimi është njëdrejtimësh. Masmediet historikisht kanë qenë edhe janë pre e censurës dhe shfrytëzimit për propagandë dhe manipulim të opinionit të masave, nga regjime dhe diktatura. Shkëmbimi i lirë dhe pa asnjë pengesë i informacionit është një nga të drejtat themelore: e drejta për të qenë “i informuar” dhe e drejta “për të informuar”. Mediet dhe demokracia Nga debatet e shumta, kohët e fundit, është përhapur ideja që në një shoqëri demokratike duhet të jenë të pranishme mjete të pavarura të informimit, me qëllim që të informojnë qytetarët mbi të dhëna, të cilat u përkasin qeverive apo ndërmarrjeve dhe institucioneve. institucioneve. Kjo bëhet, sepse qytetarët, edhe pse kanë të drejtën e votës, pa këtë informim, nuk do të ishin të aftë të bënin zgjedhjen e duhur, ku të pasqyronin interesat dhe opinionet e tyre të vërteta. Sipas këtij këndvështrimi, që bazohet te një nga parimet themelore të demokracive liberale, që është ndarja e pushteteve: ekzekutivit, legjislativit apo gjyqësorit, roli i medieve dhe i burimeve të informimit për qytetarët do të konsiderohej si pushteti i katërt duke e bërë të pavarur nga pushtetet e tjera. Kjo nuk është e pamundur, përderisa në një sistem demokratik mediet përbëjnë një nga pushtetet më ndikuese në politikë dhe në ekonomi. Interneti dhe mjetet e komunikimit masiv Problematikat e masmedieve Në rrjedhën e viteve janë ndërmarrë një mori studimesh për sa u përket zbulimit të efekteve që shkaktojnë mediet. Ende sot ekspertët ndahen, sipas një përkuzimi të Umberto Ecos, midis “apokaliptikëve” (për të cilët mediet kanë një aftësi thelbësore që është shkatërruese në krahasim me socializimin e zakonshëm) dhe “të integruarve” (që konsiderojnë përfundimet pozitive dhe të kontrollueshme të socializimit ndërmjet medieve). Duhet, megjithatë, të kujtojmë që mediet për nga struktura e tyre modikojnë thellësisht perceptimin e realitetit dhe të kulturës, sipas principit të Marshall Mcluhan ku “medium is the mesage” (mjeti është mesazhi). Së fundi, meqë një aspekt shumë i rëndësishëm i komunikimit masiv është prodhimi në seri i mesazheve si “mall” (që shitet), i jepet një rëndësi e madhe studimit të strategjive nga të cilat prodhohen dhe shpërndahen këto “mallra” veçanërisht kur qëllimi i këtyre mesazheve (të kodikuara që mbartin qëllimi me të fshehta nga të cilat është e vështirë të shpëtosh) është të ndikojnë idetë dhe sjelljet e marrësve që t’i bindin për qëllimet e tyre. Mund të marrim si shembull atë që ndodh në komunikimin politik dhe të publicitetit.

Organizimi i orës së mësimit: Materiali ndahet në disa pjesë. Grupet e nxënësve do të kenë aq anëtarë sa pjesë ka shpërndarë mësuesi/ja. Çdo mxënësi i jepet një pjesë informacioni dhe i lihet kohë ta lexojë, të kuptojë përmbajtjen dhe të jetë në gjendje t’u flasë për të shokëve. Pasi raportojnë të gjithë anëtarët e grupit, nxënësit punojnë për të renditur në mënyrë të t ë përshtatshme copëzat që kanë. Ata duhet ta rishikojnë renditjen që kanë bërë, të bëjnë pyetje, diskutime, derisa të arrijnë në përfundimin se materiali është renditur si duhet.

188


Hapi I (bashkëbisedim, dora e fshehtë) Mësimi nis me diskutimin e detyrës së shtëpisë. Më pas vendosen në tabelë foto të një gazete, një televizioni, televizi oni, kompjuteri, telefoni etj. - Çfarë ju sjellin ndër mend këto foto? - Cila është e përbashkëta midis tyre? - A keni ndonjë informacion për historikun dhe funksionin e tyre? Nxënësit kanë sjellë në klasë informacione të ndryshme mbi medien dhe mjetet e saj. Mësuesi/ja u kërkon nxënësve të grupohen sipas informacionit që kanë sjellë në klasë. Grupi I: rendit materialin mbi medien dhe historikun e saj. Grupi II: rendit materialin mbi gazetën dhe strukturën e saj. Më pas u ndahen të dyja grupeve shirita letre të shkruara me fragmente të informacionit që përmban teksti mbi gjuhën e medies, historikun e saj, gazetën dhe pjesët përbërëse të saj. U kërkohet nxënësve që pjesët e informacioneve që kanë në shiritat e letrave, pasi ta lexojnë atë individualisht, të bashkëbisedojnë me shokët dhe të përpiqen ta renditin materialin si duhet. Nëse ndonjëri nga nxënësit ka informacion shtesë për temën, atë ta renditë brenda materialit dhe mund ta përfshijnë në punën prezantuese të grupit përpara shokëve të grupeve të tjera.

Hapi II. Prezantimi i punës në grup Nxënësit prezantojnë në tabelë informacionin mbi medien duke u dhënë shokëve shpjegime të ndryshme lidhur me elemente që janë të panjohura panjohur a për ta. Ata mund të ilustrojnë ilustroj në me pamje ose me tabela të shkruara sinjikative. Shokët vlerësojnë prezantimin dhe, njëkohësisht, nëse ka paqartësi, kërkojnë ndihmën e mësuesit/es. Hapi III. Praktikë e drejtuar, punë në çift Mësuesi/ja përqendron vëmendjen e nxënësve te një gazetë dhe ilustron me shembuj strukturën, si dhe elementet e saj, si: titullin, mbititullin dhe nëntitullin (paraqet përpara nxënësve një gazetë, shpjegon strukturën e saj.) Pas demonstrimit të vet, mësuesi/ja u kërkon nxënësve të vëzhgojnë gazetat që kanë përpara dhe të përcaktojnë strukturën dhe elementet e saj të veçanta duke i ndihmuar edhe me pyetje: - Cila është struktura e gazetës? - Ç’tipare karakteristike gëzon gjuha e përdorur në gazetë? - Cili është formati i një gazete? - Cilat janë tri elementet bazë që përbëjnë titullin? - Çfarë përcakton madhësia e shkronjave të një titulli? - Cilët artikuj përmban faqja e dytë? Diskutohet mbi këto çështje. Hapi IV. Punë e pavarur, punë në grup Mësuesi/ja e ndan klasën në grupe dhe u kërkon atyre të punojnë me ushtrimet 1, 2, 4. Zgjidhje ushtrimesh Vendosini një titull artikullit të mëposhtëm. mëposhtëm. Ushtrimi 1 - Vendosini Titulli: a. Merr fund fund epoka e llambave tradicionale; ri ” - revolucioni i llambave uoreshente; uoreshente; b. “Eksperimenti i i ri” Pas dhënies së shembullit, mësuesi/ja kërkon argumentet përkatëse për vendosjen e titullit. Titulli i parë është foljor , përqendron vëmendjen te fjala e parë e tekstit, duke e theksuar si informacionin më të rëndësishëm. Titulli i dytë është emëror dhe dhe përqendron vëmendjen te ngjarja më e re e rëndësishme.

189


Ushtrimi 2 - Lexoni artikullin: Cili është titulli? Ndajeni artikullin në paragrafë dhe përmblidheni secilin në një fjali. Titulli : Pasoja fatale të ngrohjes globale Paragrafët 1) Ngrohja globale shkakton mijëra të vdekur çdo ditë. 2) Nga 300 mijë që është shifra e njerëzve njerëz ve që humbasin jetën çdo vit, pritet pri tet që të shkojë në 500 mijë brenda vitit 2030. 3) Ngrohja globale shkakton (përhapjen (përhapjen e malaries dhe të diarresë, të cilat shkaktojnë) viktima të shumta në vendet në zhvillim, (edhe pse ndikimi i këtyre vendeve në ngrohjen globale është fare i vogël). Artikulli informon në mënyrë objektive duke duke u mbështetur mbështetur në fakte, fakte, shifra, dëshmi.

Ushtrimi 4 Analizoni artikujt. artikujt. Ç’ lloj tekstesh janë? janë? Mësuesi/ja udhëzon nxënësit për kryerjen e detyrës, duke qenë se kërkesa e saj është një përmbledhje dhe përsëritje e njohurive të marra në mësimet e kaluara. Tërheq vëmendjen e nxënësve të marrin në konsideratë elementet përbërëse të teksti për të përcaktuar llojin e tij. (Lloji i informacionit që përcjell, renditja e argumenteve, objektiviteti a subjektiviteti, gjuha e përdorur, struktura e tij në paragrafë ose jo.) Shembull përgjigjeje. përshkrues-bindës. Nis me një sugjerim duke përshkruar të gjitha veçoritë Artikulli i parë është një tekst përshkrues-bindës. karakteristike të ekspozimit në diell. I drejtohet një grupi të caktuar marrësish “të gjithë njerëzit që vuajnë nga artriti” . Informacioni është formal. Karakterizohet nga përshkrimi objektiv gërshetuar me elemente subjektiviteti.

Artikulli i dytë është informues-paraqitës. Tekst shkencor i tipit analitik. Karakterizohet nga gjuhë teknike, paraqit informacionin sipas një rendi logjik e kronologjik, paraqitje objektive, objektive, sintaksë e thjeshtë. Diskutime mbi ushtrimet dhe përgjigjet e tyre. Mësuesi/ja kërkon përgjigje të argumentuara. argumentuara. Detyrë shtëpie. a) Ushtrimi 3 Vendosni tituj tek artikujt e mëposhtëm duke pasur parasysh përmbajtjen e tyre. a) Pavël, lamtumirë Juventusit. Pavël lë Juventusin, por jo futbollin b) Qeveria franceze, deklaratë e rezervuar, për rrëzimin e avionit. Vazhdojnë kërkimet për avionin e zhdukur në oqean. Dominique Bussereau: “Të tregohemi të kujdesshëm, kemi detyrime ndaj familjarëve të pasagjerëve”. b) Mësuesi/ja ndan klasën në grupe dhe u kërkon të ndërtojnë spot: 1) të një fushate për ndërgjegjësimin mjedisor (problemi i zjarreve në pyje, organizimi i një itinerari turistik që të reklamojë vendin ku jeton duke vënë në dukje vlerat e mjedisit shqiptar); 2) ku të paraqiten projektet që do të shërbejnë për të përmirësuar apo për të zgjidhur problemet mjedisore të komunitetit; 3) mbi rrugën që bëjnë mbetjet urbane nga shtëpia jote deri në destinacion (nga shoqëria që merret me këtë punë); 4) të një fushate ndërgjegjësimi ndërgjegjësimi për përdorimin e biçikletës. Nxënësit do të mbështeten për për realizimin e detyrës detyrës në informacionin informacionin e tekstit dhe në përvojat përvojat e tyre vetjake. Do të ishte e pëlqyeshme që nxënësit të përdornin edhe materiale gurative, si: tabela, foto, pamje të siguruara me video-projektor video-projektor etj. Në fund të orës së mësimit bëhet vlerësimi i nxënësve pjesëmarrës pjesëmarrës dhe vlerësohet ora e mësimit.

190




Shkalla: V

Klasa: X

Tema mësimore: Publiciteti, reklama Kompetenca: Të folurit

Situata e të nxënit: Situata komunikuese të ndryshme e ilustruar me mjete dhe foto të rreth publicitetit dhe reklamës në ditët e sotme.

Rezultatet e të nxënit të kompetencave të fushës sipas temës mësimore. Nxënësi/ja: • Ndërgjegjësohet për rëndësinë e publicitetit në jetën e përditshme; • Krahason gazetën me spotin publicitar • mbledh informacion dhe përgatit një spot për ndërgjegjësimin mjedisor, mbetjet urbane dhe mbi një fushatë ndërgjegjësimi që lidhet me përdorimin e biçikletës;

Fjalët kyç ● reklamë ● artikull ● gazetë ● spot publicitar ● rëndësia e publicitetit

Burimet: Teksti mësimor Gjuha shqipe 10 , libri digjital; Lidhja me fushat e tjera ose me temat teksti mësimor, e-libri, gazeta të llojeve të ndryshme, shkumësa ndërkurrikulare: me ngjyra, tabela. Metodologjia dhe veprimtaritë e nxënësve: Bashkëbisedim, punë në grup, paneli/ grupi ekspertëve,lojë me role, diagrami i Venit Materialet mësimore • Materiale të ndryshme, të cilat shërbejnë për të realizuar reklama, foto, video-projektor. Reklama ose publiciteti, siç quhet sot, është një formë komunikimi ndërmjet dikujt që ka nevojë të shesë një mall, të ofrojë një shërbim, të bëjë të njohur një veprimtari shoqërore, kulturore e artistike a të një partie a personazhi dhe blerësit, shikuesit a mbështetësit, të cilët kanë interes për to, zakonisht, duke i paraqitur të zmadhuara e të zbukuruara cilësitë e vlerat e tyre të vërteta. Kjo është formë komunikimi me pagesë. pagesë. Kanalet që shërbejnë për të realizuar realizuar komunikimin janë mjetet e komunikimit, si: shtypi (gazetat, revistat, etëpalosjet etj.), televizioni, radioja, interneti, ashimet (spotet publicitare) telefoni, posta etj. Teksti publicistik ka “gjuhën e vet” që është pamore dhe verbale, pra, ai përbëhet nga gura dhe fjalët. Në një spot televiziv (lm shumë i shkurtër që përbëhet nga gura, muzika dhe fjalët) “gjuha” është edhe zanore, sepse bën pjesë edhe zëri, toni, muzika. ...Reklama ka lindur bashkë me revolucionin industrial, me ekonominë e tregut dhe për më tepër në shoqërinë e bollëkut, e cila i bën të mundur konsumatorit të zgjedhë ndërmjet një shumice prodhimesh; ... ajo zhvillohet në përpjesëtim të drejtë me rritjen e prodhimit dhe të nivelit të jetesës... Në planin psikologjik, ajo nënkupton një truall shoqëror, ku risia përbën një vlerë themelore. I përjeton me shpejtësi përtëritjet teknologjike dhe shfaqjen e prodhimeve dhe shërbimeve të reja. Edhe kur nuk ka, duhen shpikur, qoftë edhe duke i paraqitur si të reja vetëm nga ana e jashtme... ... Një rëndësi të veçantë te reklama ka fjalori gjithnjë i pasuruar duke shfrytëzuar burime nga trajta sintaksore të papërdorura, nga lozoa e komunikimit, nga mjetet e komunikimit masiv, nga informatika. ... Publiku pa e munduar veten lejon ta joshin me fjalë të reja: parullat e reklamës, këto numëratore, na argëtojnë, na bëjnë për vete, shpesh na prishin mendjen. Atëherë ato që kanë më shumë sukses, ku e gjejnë këtë fuqi joshëse...? Janë burimet gjuhësore, ku mbështeten reklamuesit, që ngjallin vëmendjen, dëshirën, mbajtjen mend, mend, ... siç janë rregullsitë formale: përsëritja e tingujve, fjalët me dy kuptime, efektet e drejtpeshimit, simetritë ose ndërprerjet, përpunimi i shprehjeve idiomatike... Po për të mbajtur mend parullën, herë-herë në reklamë vëmë re edhe shkelje të normës ose përdorimin e formave të reja... Komunikimi , botimi i shtëpisë botuese “Logosa”, f. 232, 233

191


Organizimi i orës së mësimit: Hapi I. Bashkëbisedim, diagrami i Venit Nxënësve u është kërkuar të ideojnë spote publicitare për një fushatë ndërgjegjësimi mjedisor, si: mbi përdorimin e biçikletës; mbi trajtimin e mbetjeve urbane. Përpara se të llojnë nga puna për realizimin e spotit, mësuesi/ja kërkon kërkon të zbulojë njohuritë që kanë nxënësit për reklamën dhe spotin publicitar . - Cila është rëndësia e reklamës dhe spotit publicitar në realitetin e sotëm? - Ç’efekt kanë ato mbi publikun? - Si mund të ndërtohen ato? Nxënësit kanë shfrytëzuar materialin teorik, që mësuesi/ja ua ka dhënë për ta përpunuar në shtëpi, duke e marrë si bazë për përgatitjen e spoteve publicitare të kërkuara. Diskutojnë rreth të përbashkëtave dhe të veçantave që ka gazeta me spotet publicitare. -

gazeta

-

informon nëpërmjet lajmit lexuesi reekton për lajmet e dhëna jep gjykime, opinione etj. bëhet pjesëmarrës në jetën kolektive ndërgjegjësim

- Përdoret:

reklama

- për biznes, për fushata ndërgjegjësimi - realizohet në letër dhe në mediat audiovizive - shfaqet në vende të ndryshme

- Mjete të komunikimit masiv - shikuesi / dëgjuesi reagon - televizion /gazetë /radio

Hapi II. Paneli, Paneli, grupi i ekspertëve ekspertëve

Grupi i ekspertëve që bazohet në punën në grup, është shumë i gjerë dhe siguron mundësinë për çdo nxënës të marrë pjesë në mënyrë m ënyrë aktive. Grupet e ekspertëve përfshijnë këto teknika: panelin, debatin, simpoziumin, tavolinën e rrumbullakët dhe jurinë.

Pas sqarimeve të nevojshme, nxënësit e kanë më të qartë qëllimin e tyre. Mësuesi/ja u lë kohë të rishikojnë materialin e përgatitur. Nxënësit prezantojnë punën e bërë, të shoqëruar me shpjegimet përkatëse. 1) Spoti i një fushate për ndërgjegjësimin ndërgjegjësimin mjedisor (problemi (problemi i zjarreve në pyje). 2) Spot që të reklamojë një vend turistik. 3) Spoti ku paraqiten projektet projekt et që do të shërbejnë për të përmirësuar apo për të zgjidhur problemet urbane të komunitetit. 4) Spoti mbi transportimin e mbetjeve urbane të qytetit nga vendi i grumbullimit deri në destinacion nga shoqëria që merret me këtë punë. 5) Spoti për fushatën e ndërgjegjësimit të përdorimit të biçikletës.

Hapi III. Prezantimi Prezantimi i nxënësve do të vlerësohet nga paneli i ekspertëve (të cilët janë nxënësit e klasës) duke pasur parasysh realizimin e të gjithë komponentëve përbërës përbërës të reklamës dhe qëllimin e krijimit të saj. Detyrë shtëpie a) Gjeni dhe sillni në klasë spote të ndryshme publicitare. Dalloni disa nga elementet përbërëse të tyre. b) Sillni në klasë tekste me qëllime të ndryshme të shkruari: tekste që kanë për qëllim të informojnë, të shprehin emocione, të japin urdhra, udhëzime, të sugjerojnë, të mbështetin pikëpamje, të të bindin. c) Parapërgatitni temën Strategjitë e të folurit. Në fund të orës së mësimit mësuesi/ja vlerëson nxënësit duke u kujdesur të motivojë ata për kontributin e dhënë dhe vlerat e treguara duke vënë në dukje aspeket pozitive të punës së tyre. Shënim. Temat Temat “Gjuha e medies dhe gazeta”, si dhe “Publiciteti dhe reklama” mund të t ë jepen si tema të projekteve të ndryshme. Më poshtë është paraqitur një skicë-ide projekti, mbi të cilën secili mund të punojë dhe ta rishkruajë në përputhje me tematikën. Koha që parashikohet në projekt është sugjeruese. Në fund të projektit jepet një material me informacion mbi vendet turistike në Shkodër, i cili është orientues.

192


PROJEKT Titulli:

Frekuentoni zonat e bukura turistike të Shkodrës

Synimi:

Të krijojnë një spot publicitar duke integruar njohuri nga lënda e letërsisë, letërsis ë, historisë, historisë, gjeograsë, qytetarisë dhe arteve.

Qëllimi:

• Të aktivizohen nxënësit për të bërë një projekt. • Të mësojnë të menaxhojnë një veprimtari. veprimtari . • Të menaxhojnë menaxhojnë buxhetin e një veprimtarie.

Objektivat e projektit: Çdo nxënës të arrijë: • të përdorë teknikat për të krijuar një spot publicitar; • të grumbullojë materiale me karakter gjeograk, historik, kulturor, shoqëror, shoqëror, artistik për zonën e Shkodrës (ose një zonë tjetër); • të studiojë dhe të veçojë atë informacion që është i domosdoshëm për një spot publicitar; • të sigurojë pamje interesante nga kjo trevë që lidhen me turizmin ; • të zgjedhë imazhet që do të përdorë në spot; • të ideojë nga ana gurative spotin ; • të shkruajë një tekst të shkurtër, që do të shoqërojë spotin ; • të dizenjojë spotin. Përshkrimi i punës: Nxënësit e një klase ndahen në grupe pune dhe çdo grup do të ketë një detyrë të caktuar, cak tuar, në përputhje p ërputhje me realizmin real izmin e secilit prej objektivave objektivave të projektit projektit.. Grupet e punës do të përbëhen nga ekspertë të letërsisë, historisë, gjeograsë, arteve etj.

1. Grupi i gjeograsë: gjeograsë : Zonat turistike të rrethit të Shkodrës, shtrirja gjeograke, pozicioni, largësia nga qendra, popullsia etj. Vendet historike historik e me interes për turistët, të dhëna për çdo vend. 2. Grupi i historianëve: 3. Grupi i sociologjisë s ociologjisë:

Jeta shoqërore: a. organizimi i jetës, b. zhvillimi i ekonomisë, c. probleme të ndryshme shoqërore, ç. zakonet, traditat, kultura

letrare-artistike. 4. Grupi i letërsisë dhe i arteve: Jeta letrare-artistike.

5. Grupi i ideimit të spotit: Nxënës që kanë talent: a. në letërsi - krijimi i tekstit; b. në pikturë - krijimi i imazhit; c. në muzikë - zgjedhja e muzikës që do të shoqërojë spotin. 6. Grupi i dizajnit: Përzgjidhen nxënës që kanë mundësi për të realizuar faqosjen e spotit në kompjuter ose që kërkojnë realizimin e saj në një studio grake. 193


Plani i veprimtarive: Kohëzgjatja e projektit: 1 muaj dhe ndahen detyrat për çdo grup. Çdo grup zgjedh përgjegjësin 1-10 tetor - hartohet dhe miratohet projekti, si dhe që do të drejtojë dhe do të ndjekë realizimin e detyrës nga çdo anëtar dhe detajon planin e vet. Përcaktohet dita ceremoniale e promovimit të projektit dhe hartohet një plan masash për të ndjekur të gjithë hapat që duhen.

10-20 tetor - secili grup do të punojë sipas detyrës së caktuar. 20 tetor - Konsultë me grupet e punës. Grupi drejtues i punës informohet nga kryetari i çdo grupi për materialet që kanë grumbulluar, për pengesat që kanë hasur dhe jep detyra për të ardhmen. 25 tetor - grupet prezantojnë punën e bërë para grupit drejtues. Marrin vlerësimet paraprake. 25-30 tetor - tri grupet (5,6, 7) përgatitin spotin përfundimtar. Ndërkohë grupet e tjera përgatiten për prezantimin përfundimtar. Ata mund të sjellin informacione sipas fushës marrë nga interneti, vizatime, ese, vlerësime të tyre, harta, pamje lmike, foto, vizatime, ese, materia materiale le origjinale të shkruara. shkr uara.

5 nëntor – dita e promovimit të projektit. Kjo ditë merr vlera festive. Ftohen nxënës nga klasat e tjera, mësues, prindër, nga komuniteti. Kjo ceremoni do të organizohet organizohet sipas programit, ku mund të jenë përfshirë: 1. Ekspozitë me punime të nxënësve. 2. Konferencë shkencore ku grupet do të paraqitin punimet e tyre. 3. Paraqitja e spotit. Buxheti: Për zhvillimin me sukses të këtij projekti kërkohet një buxhet, prandaj që në llim llogariten nevojat dhe sesi do të përballohen ato. Edhe puna dhe kontributi i nxënësve llogaritet në buxhet si vlerë. Për këtë: - çdo grup përcakton veprimtaritë që do të bëjë dhe llogarit koston për shpenzimet që kërkon çdo veprimtari, - llogariten shpenzimet për letër, bojë, fotokopjime, për internetin, për dizajnin, muzikën etj. - llogariten pagesa, si p.sh., e dizajnit, nëse ata nuk mbulohen nga burimet e brendshme etj. Prezantimi i projektit Materialet që do të përdoren: Për prezantimin e punimeve duhet të sigurohet baza materiale, si: video-projektor, video- projektor, DVD , CD me muzikë. Vlerësime të pjesëmarrësve dhe ndarja e çmimeve.

194


Një udhëtim turistik nëpër zonën e Shkodrës Një udhëtim i mrekullueshëm mrekullueshëm në plazhet shkodrane ku pushuesit i ofrohet liqeni dhe deti. Rëra e rrallë me jod kuron sëmundjet, ndërsa fauna dhe ora e pasur e bëjnë edhe më karakteristike këtë zonë të Shqipërisë. Sigurisht, mos harroni tavën e krapit. Pozicioni gjeograk i Shkodrës, bukuritë e madhështitë e natyrës së saj janë resurse të mëdha turistike dhe një vend çlodhjeje e pushimi për turistët shqiptarë e të huaj. Prania e lumenjve Drin, Buna e Kir në qytet, e liqenit të Shkodrës, e detit Adriatik në Velipojë, dhe e pikave turistike të Razmës, Thethit, Bogës e Vermoshit, e bën këtë rajon një thesar turistik. Në Shkodër ndodhen plazhet e Velipojës, Shirokës, Zogajt, si dhe mjaft plazhe të tjera të vogla pranë lumenjve Drin e Bunë. Po kështu janë në funksion dhe pikat pushuese malore të Thethit e Razmës, ndërsa mundësi të shumta paraqesin dhe ato të Bogës e Vermoshit. Velipoja Plazhi i Velipojës Velipojës është pa dyshim plazhi më i preferuar i Veriut, jo vetëm për banorët e Shkodrës, por dhe të shumë qyteteve të tjera. Ai ndodhet 30 km larg qytetit të Shkodrës dhe rr uga që të shpie aty është e rikonstruktuar. Ky plazh është hapur në llim të viteve ‘70, ndërsa pas vitit 1991 vërshuan rreth 900 ndërtime pa leje. Nga këto, 550 funksionojnë si hotele dhe apartamente të dhëna me qira për pushuesit. Nga qendra e komunës e deri në plazh janë rreth 100 lokale. Plazhi i Velipojës Velipojës ka një vijë bregdetare për shfrytëzim 14.5 km. Rëra karakteristike njihet për përmbajtje të lartë jodi dhe veti kuruese. Në zonë gërshetohen harmonishëm deti, lumi, plazhi, laguna, pylli e mali. Ndër të veçantat e Velipojës Velipojës mund të përmendet rezervati i gjuetisë, rreth 700 ha të mbushur me rosa, kryekuqë, t urtuj, fazanë por edhe lepuj e derra të egër. Liqeni i Shkodrës Liqeni i Shkodrës është një tjetër mundësi për pushuesit shqiptarë e të huaj. Pasuritë e tij lidhen me praninë e plazheve të Shirokës e të Zogajt, si dhe faunës e orës së pasur. Në liqen ekzistojnë rreth 700 lloje mikroalgash dhe 250 lloje algash. Nga bimët ujore me gjethe që dalin mbi ujë dhe gjethe notuese, janë kallamishtja, xunkthi, zambakët e ujit të bardhë dhe të verdhë, shavari etj. Liqeni i Shkodrës është i pasur në faunë dhe mund të gjesh rreth 250 lloje shpendësh. shpendësh. Madje rreth 70% e llojeve të shpendëve të Shqipërisë ndodhen në liqenin e Shkodrës. Këtu nuk mungojnë as peshqit e shumtë (45 lloje) ku sigurisht mbreti i liqenit është krapi. Është e kotë të shkosh në liqenin e Shkodrës dhe të mos provosh një tavë krapi ose krap në tjegull. Dy specialitetet e zonës janë të njohura në të gjithë Shqipërinë. Plazhi i Zogajt Vetëm 12 km larg qendrës së qytetit të Shkodrës gjendet plazhi i Zogajt. Relievi i ulët kodrinor, prania e mjaft gjireve të vogla shkëmbore, plazhet me zhavorr e gjelbërim, klima e ndikuar nga prania e liqenit dhe e malit, e bëjnë Zogajn një plazh të pëlqyeshëm për të gjitha kategoritë e pushuesve. Deri në vitet `90 kjo ka qenë një zonë kutare dhe “mollë e ndaluar” për të gjithë pushuesit. Tashmë kushdo mund të vizitojë plazhin dhe gjiret e tij të virgjëra. Në dispozicion të pushuesve janë shtëpitë e banorëve, banesa tipike kryesisht me dy kate, me shkallë të gurta dhe oborre të rrethuara. Banorët e zonës kanë profesion kryesor peshkimin dhe këtë ua afrojnë dhe pushuesve që kanë dëshirë të zënë peshk. Gratë janë të njohura për punimin e qilimave. Pushuesve u afrohen dhe shumëllojshmëri perimesh e frutash të freskëta të zonës, si dhe nënprodukte të tyre, si: thanaku, pistili, pekmezi, të cilat janë tradicionale dhe origjinale. Gatimi karakteristik i zonës është tava e krapit. Plazhi i Shirokës Plazhi i Shirokës është shfrytëzuar që para viteve `90, ku qytetarët shkodranë dyndeshin aty çdo ditë duke përtuar nga fakti që ai ndodhej fare pranë qytetit. Sot në Shirokë ka mjaft lokale luksoze dhe cilësore, pasi kjo pikë pranë liqenit frekuentohet gjatë gjithë vitit nga turistë ditorë vendës dhe të huaj. Rrjolli Një tjetër vend i mrekullueshëm në plazhin e Velipojës është dhe Rrjolli, ende i panjohur dhe i pashfrytëzuar plotësisht, pasi ndodhet në krahun tjetër të plazhit dhe rruga për atje kalon nëpër një urë vetëm për këmbësorë, nga Viluni. Ai ka një vijë bregdetare rreth 4 km, me gjerësi rëre 200 m dhe shtrihet në një zone me pyll shkurresh, duna të të vogla rëre dhe pranë ka malin që bie thikë në det. Për të shkuar në këtë plazh të veçantë kalohet një urë vetëm për këmbësorë në lagunën e Vilunit.

195


Thethi, kurora e diamantit e Alpeve shqiptare Në Alpet shqiptare, 70 km larg nga qyteti i Shkodrës, i mbrojtur nga tri malet Radohimë, Shenik, Paplukë, me lartësi mbi 2 500 m, shtrihet lugina e lartë e Thethit. Kjo është pa dyshim një nga zonat më të veçanta të Alpeve shqiptare, 750 deri 950 metra mbi nivelin e detit me një sipërfaqe prej 2 630 hektarësh. Malet madhështore, pyjet e ahut, livadhet, burimet e ftohta, si dhe potencialet e veçanta që ka Thethi si zonë malore turistike dhe klimaterike, të vlerësuara për bukuritë natyrore, ofrojnë mundësi të mëdha për ushtrimin e turizmit në të gjitha stinët e vitit. Befasia dhe bukuria, që të ofron kjo zonë, llon që me praninë e pyjeve të dendura, ku, përveç atyre të ahut, nuk mungojnë edhe pyjet e tjera të larmishme me pishën e zezë, panjën, frashrin etj. ... Që nga viti 1968 e në vazhdim Thethi funksionon si qendër turistike. ... Në vitin 1976, Thethi shpallet “Park Kombëtar”. Bukuritë e papërsëritshme të këtij fshati malor në zemër të Alpeve Shqiptare, e bëjnë Thethin që të zërë një vend të rëndësishëm në natyrën e turizmin shqiptar. Duke u nisur nga veçoritë e tij dhe nga vendndodhja pranë kurit, Parku i Thethit është propozuar që të jetë pjesë e një parku ndërballkanik të quajtur Parku i Paqes. Ky projekt përfshin territore edhe nga Kosova dhe Mali i Zi... Në Theth, banorët me ndihmën nanciare dhe të GTZ kanë përshtatur banesat e tyre për pushuesit që çdo vit shtohen. Atyre u afrohen hoteleri, dhoma me kushte të përshtatshme dhe gatime tradicionale. Çmimet në Theth variojnë nga 10 deri 30 euro për person. Thethi rrethohet nga male të larta dhe qafa mahnitëse që fshehin në brendësinë e tyre ballafaqime të panumërta me alpinistë, pedologë, botanistë, gjeografë dhe shumë dashamirës të alpeve, tek të cilët kjo zonë lë mbresa të pashlyeshme. Fshatrat e kësaj zone shtrihen në të dyja anët e lumit nga Okoli deri në Grunas, ku spikasin shtëpitë karakteristike që të gërshetuara me sfondin alpin, të shfaqen si peizazhe të papërsëritshme e të rralla. Udhëtim nga kanioni i Grunasit tek Ujëvara e Thethit

Resurset natyrore të kësaj zone janë të lidhura së bashku edhe me trashëgiminë t rashëgiminë kulturore dhe historike të banorëve vendës, duke formuar, kështu, bazat më të t ë rëndësishme për zhvillimin e turizmit. Kushdo që do të vizitojë zonën, do të përballet me mrekullinë e kanionit të Grunasit, rreth dy km i gjatë, 40 deri 60 metra i thellë dhe vetëm dy deri në tre metra i gjerë. Përveç kanionit, në Theth gjenden një numër i konsiderueshëm shpellash, por ato që kanë tërhequr vëmendjen e shumë alpinistëve, speleologëve, gjeografëve etj., janë Shpella e Harapit dhe Bira e Rrathëve. E veçanta e këtyre shpellave janë liqenet nëntokësore, galeritë, sifonet etj. M adje këto veçori janë bërë shkak i shumë legjendave të krijuara nga banorët e zonës. Një bukuri natyrore, të veçantë, të bjeshkëve të veriut, shpalos në këtë zonë, Ujëvara e Thethit me 25 metra lartësi. Së bashku me cirqet përreth dhe Mullirin e Blojës, formojnë një nga vendet më interesante për t’u vizituar. Por jo më pak tërheqës është edhe vendburimi i lumit të Shalës në Okol, burimet e të cilit nxjerrin 2.5 deri në 3 metra kub ujë, që vë në punë një hidrocentral të vogël. Thethi është park zoologjik natyror, pasi ka një hapësirë të admirueshme, e cila i ofron of ron kushte të mira jetese disa llojeve të ndryshme të kafshëve të egra, si: ariu,

dhia e egër, derri i egër, kaprolli, dhelpra, ujku, lepuri, pa anashkaluar rrëqebullin e zardan. Në zonë nuk mungojnë as shpendët e rrallë ku çdo pushues mund të shikojë lehtësisht shqiponjën, skifterin, por edhe gjelin e pulën e egër.

Razma - aty ku ndihesh turist 365 ditë të vitit Në një largësi 41 km nga Shkodra dhe 900 metra mbi nivelin e detit, rrëzë malit të Veleçikut ndodhet pika turistike e Razmës. Rreth viteve `20 të shekullit të kaluar kjo zonë u shfrytëzua nga barinjtë për stane verore dhe më pas, me rritjen e standardit të jetës, tregtarët shkodranë ndërtuan shtëpitë e tyre verore. Këto banesa funksionuan deri në vitet ‘44-’46, kur më pas ato u shtetëzuan dhe u shfrytëzuan si shtëpi sht ëpi pushimi për punëtorët. Këtë traditë e ruajti deri në vitet 1991-`92, kur më pas shtëpitë i morën ish-pronarët. Razma konsiderohet si një nga vendet më të bukura dhe me klimën më të shëndetshme të Alpeve. Në mes të pishave, lëndinave, kullotave alpine, e peizazheve malore ka mjaft banesa të tipit alpin. Ndryshe nga zonat e tjera turistike alpine, Razma, frekuentohet dendur në të gjitha stinët e vitit, veçanërisht në dimër. Dëbora që mbulon lëndinat është mjaft joshëse për rrëshqitjet me ski. Hotelet në këtë zonë kanë nga 4 deri 12 dhoma dhe çmim 1500 lekë të reja nata. Rruga prej 41 km nga Shkodra në Razmë është e shtruar plotësisht dhe gjithkush mund të shkojë shumë lehtë. Zona turistike e saj shtrihet në një pllajë karstike,që paraqet kontraste befasuese në reliev, duke ofruar kushte mjaft tërheqëse për zhvillimin e turizmit.

196


Emri ______________ Test (periudha shtator-dhjetor ) Robert Elsie

Prejardhja dhe zhvillimi i gjuhës shqipe

Gjuha shqipe është anëtare e familjes gjuhësore indoevropiane dhe kështu ka lidhje ‘snore’ me pothuajse tërë gjuhët e Europës. Për karakterin indoevropian të gjuhës shqipe u botua për herë të parë në vitin 1854 prej gjuhëtarit gjerman Franc Bop. Brenda familjes indoevropriane shqipja përbën një degë me vete. Me gjithë afërsinë gjeograke të Greqisë, shqipja e vjetër, nëse mund ta quajmë kështu, duket se nuk ka pasur kontakte të dendura me greqishten e vjetër, por ngulimet romake në bregdetin ilir dhe përfshirja e Shqipërisë në Perandorinë Romake, nga ana e tyre, kanë lënë gjurmë të thella në gjuhën shqipe. Huazimet nga latinishtja latinishtj a për shumë shekuj kanë qenë kaq të shumta, saqë ndryshuan vetë strukturën e gjuhës shqipe. Kontaktet kulturore me sllavët (bullgarët dhe serbët), turqit dhe italianët kanë lënë gjithashtu shtresime tepër të dukshme fjalësh në gjuhën shqipe. Jo vetëm në fjalor, por edhe në morfologji e në sintaksë, gjuha shqipe ka shumë elemente të përbashkëta me gjuhë të tjera të Ballkanit dhe kjo për shkak të ndikimit të mundshëm të gjuhëve të vjetra substrate (ilirishtja, trakishtja, dakishtja) dhe si pasojë të shekujve të zhvillimit të përbashkët. Ndër këto tipare janë: nyja shquese në fund të fjalës; mbaresa të njëjta për rasën gjinore dhe dhanore; fjalëformimi i numrave 11-19 bazuar në teknikën “një mbi dhjetë, dy mbi dhjetë” e kështu me radhë. Përveçse një gjuhë shumë e vjetër shqipja shihet jo pak dhe si një gjuhë e bukur nga ana tingullore. Nuk mund të vërtetojmë me siguri nëse gjuha shqipe është pasardhëse e gjuhës ilire sepse nuk disponojmë shumë të dhëna të shkruara ilirisht. ilirisht . Megjithatë, sot pranohet gjerësisht gjerësis ht teoria e prejardhjes ilire. Pasi të lexoni tekstin jepuni përgjigje pyetjeve të mëposhtme. Rrethoni alternativën e saktë: 1. Teksti i mësipërm është: a. Përshkrues b. Informativ c. Udhëzues d. Rrëfyes

1 pikë

2.

Objekti kryesor në shkrimin e mësipërm është a. Origjina dhe prejardhja e gjuhës shqipe b. Historia e origjinës së gjuhës gjuhës shqipe c. Karakteri indoevropian i gjuhës shqipe d. Dokumentet e para të gjuhës shqipe

1 pikë

3.

Teksti i mësipërm është: 2 pikë a. Analitik b. Sintetik _____________________ ______________ ______________ ______________ ______________ ____________ _____ Argumento përzgjedhjen: ______________

4.

Dokumenti i parë i gjuhës shqipe është: a. Fjalori i Fon Hart b. Meshari i Gjon Buzukut c. Ungjilli i Pashkëve d. Formula e Pagëzimit

1 pikë

197


5.

Duke iu referuar tekstit të mësipërm, origjina e gjuhës gjuhës shqipe shqipe pranohet pranohet se është: a. Latinishtja b. Indoevropianishtja c. Trakishtja d. Ilirishtja

6.

Ndani në tekst elementet e strukturës. Hyrje- zhvillim- mbyllje. 1 pikë

7.

Plotësoni në mënyrë të përmbledhur elementet e skemës së komunikimit. 5 pikë Dhënësi:_________________________________________________________________ Marrësi: _________________________________________________________________ Referenti:________________________________________________________________ Mesazhi: ______________________________________ ________________________________________________________________ __________________________ Kanali:__________________________________________________________________

8.

Informacionet e tjera në tekst kanë karakter a. Shpjegues b. Analitik c. Renditës të fakteve d. Numërues

10.

Nënvizoni në tekst një opinion. Lloji i leksikut të përdorur në tekst është; a. Arkaik b. Teknik c. Pasiv d. I përgjithshëm

12.

198

Riformuloni me fjalët tuaja tezën e objektit kryesor të informacionit në tekst. 2 pikë ______________ _____________________ ______________ ______________ ______________ ______________ ______________ ______________ _______________ __________ __ ______________ _____________________ ______________ ______________ ______________ ______________ ______________ ______________ _______________ __________ __ ______________ _____________________ ______________ ______________ ______________ ______________ ______________ ______________ _______________ __________ __ ______________ _____________________ ______________ ______________ ______________ ______________ ______________ ______________ _______________ __________ __ ______________ _____________________ ______________ ______________ ______________ ______________ ______________ ______________ _______________ __________ __

9.

11.

1 pikë

1 pikë

1 pikë 1 pikë

Bëni analizën gjuhësore gjuhësore të leksikut të specializuar në tekstin e mësipërm. mësipërm. (për çdo klasë nga dy–tri fjalë) 5 pikë Folje (koha në të cilën janë përdorur)_________________________________________________ Përemmra______________________________________________________________________ Lidhëza_________________________________________________________________________ Parafjalë________________________________________________________________________ Numërorë_______________________________________________________________________


13.

Nga grupi i fjalëve të mëposhtme mëposhtme veço disa disa nga emrat (minimumi (minimumi 5 fjalë) që i përkasin leksikut të specializuar gjuhësor 1 pikë Jo vetëm në fjalor, por edhe në morfologji e në sintaksë, gjuha shqipe ka shumë elemente të përbashkëta me gjuhë të tjera të Ballkanit dhe kjo për shkak të ndikimit të mundshëm të gjuhëve të vjetra substrate (ilirishtja, trakishtja, dakishtja) dhe si pasojë të shekujve të zhvillimit të përbashkët. Ndër këto tipare janë: nyja shquese në fund të fjalës; mbaresa të njëjta për rasën gjinore dhe dhanore; fjalëformimi i numrave 11-19 bazuar në teknikën “një mbi dhjetë, dy mbi dhjetë” e kështu me radhë. ______________ _____________________ ______________ ______________ ______________ ______________ ______________ ______________ _______________ __________ __ ______________ _____________________ ______________ ______________ ______________ ______________ ______________ ______________ _______________ __________ __

14.

Përshtatni si duhet fjalët në kllapa për të formuar grupin emëror dhe jepni shumësin e grupeve që formuat. ( Ruani trajtën dhe rasën e emrit.) 4 pikë Fjalëformim ( e re) ______________________________________________________________ e gjuhës (i vjetër) _______________________________________________________________

Sipas elementeve të strukturës bëni një paraqitje të plotë sintetike të tekstit të mësipërm (1 pikë hyrja, 2 zhvillimi, 1 mbyllja) 4 pikë

15.

Pikët Nota

4 0-7

5 8-10

6 11-13

7 14-19

8 20-25

9 26-28

10 29-31

1.

Teksti i mësipërm është: Informativ

2.

Objekti kryesor në shkrimin e mësipërm është: e. Origjina dhe prejardhja e gjuhës shqipe

3.

Teksti i mësipërm është: c. Analitik Argumento përzgjedhjen Informacioni jepet në mënyrë të plotë e të detajuar

4.

Dokumenti i parë i gjuhës shqipe është: e. Formula e Pagëzimit

5.

Duke iu referuar tekstit të mësipërm origjina e gjuhës shqipe pranohet se është Ilirishtja

6.

Ndani në tekst elementet elementet e strukturës. Hyrje- zhvillim- mbyllje.

1 pikë

Deri te ...Franc bop. bop. - Hyrja. Paragra Paragra i fundit mbyllja

199


7.

Plotësoni në mënyrë të përmbledhur elementet e skemës së komunikimit. Dhënësi - Robert Elise Marrësi -lexues të interesuar për studimet rreth origjinës së gjuhës shqipe Referenti -Historisë së gjuhës shqipe Mesazhi - origjina e gjuhës shqipe ilirishtja Kanali -letra

8.

Riformuloni me fjalët tuaja tezën e objektit objektit kryesor të informacionit në në tekst.

5 pikë

Informacionet e tjera në tekst kanë karakter Analitik

9. 10.

11.

Nënvizoni në tekst një opinion. Në mbyllje, nënvizon një opinion

Lloji i leksikut të përdorur në tekst është: Teknik

Bëni analizën gjuhësore gjuhësore të leksikut të specializuar në tekstin e mësipërm. mësipërm. (për çdo klasë nga dy–tri fjalë) Folje (koha në të cilën janë përdorur) - kanë lënë, ka patur ( e kryer) Përemra - e tjera, kjo Lidhëza - por, dhe Parafjalë - në, nga, Numërorë - një, dhjetë ( ka dhe të tjera fjalë për secilën klasë që kërkohet

12.

13.

5 pikë

Nga grupi i fjalëve të mëposhtme mëposhtme veço disa nga emrat (minimumi 5 fjalë) fjalë) që i përkasin leksikut të specializuar gjuhësor 1 pikë fjalor, fjalor, morfologji, sintaksë, gjuha (ilirishtja, trakishtja, trakishtja, dakishtja), nyja të fjalës, mbaresa të njëjta për rasën gjinore dhe dhanore; fjalëformimi. ________________________ ____________________________________ _________________________ _________________________ _________________________ _____________

______________ _____________________ ______________ ______________ ______________ ______________ ______________ ______________ _______________ __________ __ 14.

Përshtatni si duhet fjalët në kllapa për të formuar grupin emëror dhe jepni shumësin e grupeve që formuat. (Ruani trajtën dhe rasën e emrit.) 4 pikë Fjalëformim (e re) - fjalëformim i ri, fjalëformime të reja e gjuhës (i vjetër) - e gjuhës së re, e gjuhëve të vjetra

Sipas elementeve të strukturës bëni një paraqitje të plotë sintetike të tekstit të mësipërm (1 pikë hyrja, 2 zhvillimi, 1 mbyllja) 4 pikë 15.

200


Emri ______________

Test (periudha janar-mars)

Lexoni tekstin e mëposhtëm dhe përgjigjuni pyetjeve rreth tij. Në biogranë e tij Chaplin shprehet: “Nuk e dija se tek cili grimier të drejtohesha. Ndërsa përqendroja vëmendjen te gardëroba, mendoja të vishja një palë çorape të grisura, dy këpucë tepër të mëdha, pa harruar bastunin dhe beretën. Dëshiroja që gjithçka të ishte në kontrast, pantallonat e grisura, xhaketa e shkurtër, kapela tepër e vogël dhe këpucët tepër të mëdha. Isha i pasigurt nëse duhej të trokohesha tek të vjetrit, apo tek të rinjtë, më pas u kujtova se Sennett më kishte besuar një person më të matur, i cili arriti të më plakte, pa fshehur mendimin tim. Nuk kisha idenë më të vogël në lidhje me personazhin. Pasi u vesha, kostumi dhe grimi më bënë të kuptoja se çfarë tipi isha. Shpikjet komike dhe gjetjet qesharake më turbullonin vazhdimisht. Personazhi im ishte një personazh origjinal dhe pak familjar tek amerikanët. Për mua ky ishte një personazh i gjallë, që nuk do ta kisha arritur kurrë nëse nuk do të kisha veshur atë kostum dhe nuk do të isha grimuar në atë mënyrë. Charlot është një vagabond, jo domosdoshmërish i mirë, por simpatik, që në situata të ndryshme gjendej në kontraste të ashpra të ligjeve morale dhe civile të shoqërisë. Kështu ndodhi në “Dritat e qytetit”, kur publiku lloi të qeshte me rolin e vagabondit. Vagabondi i tij kishte rolin e një memeci. ‘Kisha menduar për mundësitë e zërit të vagabondit, vagabondit, nëse ishte momenti që ai të iste, por…kjo nuk vlejti për asgjë. Nëse do të lloja të isja, do të isha bërë sigurisht një komik si gjithë të tjerët. Tani që tingulli lloi të zhvillohej, pamjes dhe lëvizjeve po u vinte fundi. Në këtë kohë, producentët lluan t’i kërkonin Chaplin-it lma me zë, por ai, nuk e ndjente ende një gjë të tillë, kështu që vazhdoi të realizojë edhe dy lma të tjerë pa zë. Insistimi, nga ana e tij do të kishte qenë absurd. “Pothuajse asnjë artist, nuk xhironte më lma të heshtur në Hollivud, dhe unë kisha mbetur i vetëm. Deri në atë moment fati më kishte përkrahur, por duke vazhduar me mendimin se arti i heshtjes po ikte nga moda, kjo nuk ishte një perspektivë e guximshme”. 1.

Teksti i mëposhtëm është: a. Përshkrues b. Informative-paraqitës c. Rrëfyes d. Argumentues Argumentues

1 pikë

2.

Argumento përzgjedhjen tënde

2 pikë

3.

Në tekstin e mësipërm përcakto:

5 pikë

Kush? b. Çfarë? c. Ku? d. Kur? e. Pse?

a.

4.

Në tekstin e mësipërm nxirrni:

2 pikë

Një fakt __________________________________ ____________________________________________________________ __________________________ b. Një opinion__________________________________________________________

a.

201

Libër mësuesi për për tekstin “Gjuha shqipe shqipe 10” 5.

Çfarë karakteristikash ka ky tekst nga llojet e tjera të teksteve. Përmendi një prej tyre. Argumentoni mendimin tuaj përmes ilustrimit. 2 pikë 1._____________________________ 1._____________________________________________ _______________________________ ______________________________ _______________ ______________ _____________________ ______________ ______________ ______________ ______________ ______________ ______________ ______________ ______________ _______ 2._____________________________ 2._____________________________________________ _______________________________ ______________________________ _______________ ______________ _____________________ ______________ ______________ ______________ ______________ ______________ ______________ ______________ ______________ _______

6.

Në tekstin e mësipërm perifrazoni në marrëdhënie shkak-pasojë.

2 pikë

7.

Në tekstin e mësipërm kemi:

1 pikë

Rend kronologjik ngjarjesh b. Sekuenca kohore faktesh c. Rend articial

a.

B. Argumento përgjigjen duke ilustruar nga teksti. 8.

1 pikë

Nga teksti i mëposhtëm nxirrni:

2 pikë

Charlot është një vagabond, jo domosdoshmërish i mirë, por simpatik, që në situata të ndryshme gjendej në kontraste të ashpra të ligjeve morale dhe civile të shoqërisë. Kështu ndodhi në “Dritat e qytetit”, kur publiku lloi të qeshte me rolin e vagabondit. Humori dhe ndjenja, dimensioni dimensioni romantik dhe patetik, lluan të bashkëjetonin te Charlot. Një mbiemër cilësor ___________ b. Një mbiemër marrëdhënior ______________________

a.

9.

Në fragmentin fragmentin e mëposhtëm mëposhtëm gjeni foljen në kohën kohën e tashme, mënyra dëftore. dëftore. a.

1 pikë Në biogranë e tij Chaplin shprehet: “Nuk e dija se tek cili grimier të drejtohesha. Ndërsa përqendroja vëmendjen te gardëroba, mendoja të vishja një palë çorape të grisura.

b.

Përcaktoni formën e saj.

1pikë

c.

Jepni dëshiroren e kësaj foljeje duke ruajtur vetën dhe formën.

1pikë

Jepni përcjelloren dhe paskajoren e kësaj foljeje.

2 pikë

d.

10.

Bëni një ese përshkruese me temë “ Aktori im I preferuar”

Pikët Nota

202

4 0-7

5 8-10

6 11-13

7 14-19

8 20-25

8 pikë 9 26-28

10 29-31


1.

Teksti i mëposhtëm është: Rrëfyes

Argumento përzgjedhjen tënde. Përkuzimi i saktë shoqëruar dhe me ndonjë veçori, duke u nisur nga fakti që është një biogra me elemente biograke 2.

3.

Në tekstin e mësipërm përcakto: Kush? Chaplin g. Çfarë? Si triumfoi si hero i lmave pa zë h. Ku? Në Hollivud, studiot e lmave në Amerikë i. Kur? Në kohën e lmit pa zë j. Pse? Të bënte për të qeshur, qeshur, të ishte një hero i lmave pa zë, të argëtonte argëtonte publikun amerikan amerikan f.

4.

Në tekstin e mësipërm nxirrni: c. Një fakt - Chaplin aktor i lmave pa zë, titull lmi etj d. Një opinion - Personazh familjar te amerikanët amerikanët etj

5.

Çfarë karakteristikash ka ky tekst nga llojet e tjera të teksteve. Përmendini një prej tyre dhe argumentoni mendimin tuaj me ilustrime. 1. përshkruese – (në hyrje, veshja)

6.

Në tekstin e mësipërm perifrazoni në marrëdhënie shkak-pasojë Në këtë kohë, producentët lluan t’i kërkonin Chaplin-it lma me zë, por ai nuk ende nuk e ndjente ta hidhte këtë hap. Ai vazhdoi të realizojë edhe dy lma të tjerë pa zë. Insistimi, nga ana e tij, do të kishte qenë absurd. “Pothuajse asnjë artist nuk xhironte më lma të heshtur në Hollivud, dhe unë kisha mbetur i vetëm. Deri në atë moment fati më kishte përkrahur, por duke vazhduar me mendimin se arti i heshtjes nuk ishte më në modë, kjo nuk ishte një perspektivë e guximshme.”

Në tekstin e mësipërm kemi: Rend articial B. Argumento përgjigjen duke ilustruar nga teksti. Ngjarjet nuk vendosen sipas renditjes kohore të fakteve dhe as kronologjike 7.

8.

Nga teksti i mëposhtëm nxirrni: c. Një mbiemër cilësor - i mirë. d. Një mbiemër marrëdhënior - civile

9.

Në fragmentin e mëposhtëm mëposhtëm gjeni foljen në kohën kohën e tashme mënyra dëftore. dëftore. shprehet

.

e.

Përcaktoni formën e saj - joveprore

f.

Jepni dëshiroren e kësaj foljeje duke ruajtur vetën dhe formën - u shprehka

g.

Jepni përcjelloren dhe paskajoren e kësaj foljeje - duke shprehur, për të shp

203


Emri ______________

Test (periudha prill-qershor)

Lexoni tekstin e mëposhtëm dhe përgjigjuni pyetjeve Komunikimi me qytetarë Komunikimi me publikun nga institucionet bëhet në mënyra të ndryshme, përmes komunikatave për medie, konferencave për shtyp, medieve sociale, telefonit, zarfeve, shkresave, qoftë përmes postës së regjistruar apo asaj elektronike. Materialet informuese, etëpalosjet, broshurat, doracakët, doracakët, shpalljet, ftesat për propozime, konkurset dhe ueb-faqet elektronike duhet të jenë të shkruara dhe të publikuara në gjuhët zyrtare. Institucionet publike janë të obliguara që secili informacion që i ofrohet publikut, të jetë në të njëjtën kohë në gjuhët zyrtare. Obligimet e Obligimet e institucioneve për zbatimin e ligjit Institucionet Institucionet duhet të marrin masat e nevojshme që të zbatojnë plotësisht ligjin për të realizuar të drejtat gjuhësore sipas këtij ligji. Të sigurohet dokumentacioni publik dhe informacionet në gjuhët zyrtare dhe në gjuhët zyrtare në nivel komunal. Të respektohet barazia gjuhësore në të gjitha dokumentet publike që dalin nga institucionet. Materialet shoqëruese që përdoren për komunikim ndërinstitucional, të jenë në të gjitha gjuhët zyrtare. Shenjat topograke të jenë të evidentuara mirë në të gjitha gjuhët, duke respektuar barazinë gjuhësore. Të harmonizohen faqet zyrtare të internetit sipas gjuhëve zyrtare në të gjitha institucionet nën juridiksionin e ZKGJ –së. Përcjellja e informacioneve në gjuhët zyrtare, të bëhet në të njëjtën kohë •

•

•

•

•

•

•

1.

Teksti i mësipërm është: a. Përshkrues b. Informativ c. Udhëzues d. Rrëfyes

B. Argumento pse

2 pikë

2.

Ky tekst i drejtohet_________________________________________

1 pikë

3.

Regjistri i përdorur në tekst është Formal b. joformal

1 pikë

Leksiku është a. Teknik i përgjithshëm b. Teknik specik c. I përgjithshëm përgjithshëm d. I specializuar

1 pikë

a. 4.

204

1 pikë


B. Argumento me shembuj përzgjedhjen

1 pikë

5.

Përcaktoni: 2 pikë a. Formën e përdorur të foljeve ___________________________________________________ b. Mënyrën e tyre___________________ tyre___________________________________________________________ ___________________________________________ ___

6. a.

Në paragran e parë nënvizoni: Një fjali dëftore dhe përcaktoni çfarë kumton ajo.

b.

Gjeni në paragran e parë gjymtyrët homogjene dhe thoni funksionin e tyre në fjali.

2 pikë

2 pikë 1 pikë

Në fjalinë më poshtë përcaktoni rendin e gjymtyrëve në fjali. Të respektohet barazia gjuhësore në të gjitha dokumentet publike. 7.

B. Komentojeni atë duke argumentuar mendimin tuaj 8.

9.

10.

Qarkoni fjalinë që ka kallëzuesin emëror në fjalitë e mëposhtme. 1 pikë a. Shenjat topograke të jenë të evidentuara mirë në të gjitha gjuhët, duke respektuar barazinë gjuhësore. b. Të harmonizohen faqet zyrtare të internetit sipas gjuhëve zyrtare në të gjitha institucionet nën juridiksionin e ZKGJ–së. ZKGJ–së. c. Përcjellja e informacioneve në gjuhët zyrtare, të bëhet në të njëjtën kohë. d. Të respektohet barazia gjuhësore në të gjitha dokumentet publike që dalin nga institucionet. Qarkoni formën e saktë. 6 pikë a. Letra saja/ e saj mbërriti me vonesë b. Qyteti i ynë/ ynë është shumë i bukur c. Kostumet e/ së Shqipërisë të/ së Veriut, Veriut, janë pëlqyer nga të gjithë të huajt dhe në lëvizjet e tyre së /të fundit kanë blerë veshje së/ të vjetra nga këto zona. Bëni një ese argumentuese argumentuese për temën “ Zbatimi i ligjit për mbrojtjen e gjuhës në përdorimin përdorimin publik të saj” 8 pikë

Pikët Nota 1.

2 pikë

4 0-7

5 8-10

6 11-13

7 14-19

8 20-25

9 26-28

10 29-31

Teksti i mësipërm është: Udhëzues

B. Argumento - Sepse është një ligj i cili jep udhëzime për përdorimin e tij te qytetarët. 2.

Ky tekst u drejtohet - institucioneve që kanë detyrim përdorimin e drejtë publik të gjuhës në komunikimin e përditshëm me qytetarët

205

Libër mësuesi për për tekstin “Gjuha shqipe shqipe 10” 3. 4.

Regjistri i përdorur në tekst është: Formal Leksiku është: Teknik specik

B. Argumento me shembuj përzgjedhjen: Obligimet e institucioneve institucioneve për për zbatimin e ligjit etj 5.

Përcaktoni: a. Formën e përdorur të foljeve - përdoret modalja me duhet b. Mënyrën e tyre - lidhore

2 pikë

Në paragran e parë nënvizoni c. një fjali dëftore dhe përcaktoni çfarë kumton ajo. Komunikimi me publikun nga institucionet bëhet në mënyra të ndryshme, përmes komunikatave për medie, konferencave konferencave për shtyp, medieve sociale, telefonit, zarfeve, shkresave, qoftë përmes postës së regjistruar ose asaj elektronike. 6.

(jep informacion rreth mënyrës së komunikimit të institucioneve me publikun)

Gjeni në paragran e parë gjymtyrët homogjene dhe thoni funksionin e tyre në fjali Komunikimi me publikun nga institucionet instituc ionet bëhet në mënyra të ndryshme, përmes komunikatave për medie, konferencave për shtyp, medieve sociale, telefonit, zarfeve, shkresave, qoftë përmes postës së regjistruar ose asaj elektronike. Kundrinorë të zhdrejtë pa parafjalë

d.

Në fjalinë më poshtë përcaktoni rendin e gjymtyrëve në fjali. 1 pikë Të respektohet barazia gjuhësore në të gjitha dokumentet publike. Kallëzues + kryefjalë+ kryefjalë+ rrethanor rrethanor B. Komentojeni atë duke argumentuar mendimin tuaj. 2 pikë Meqenëse është tekst udhëzues në qendër të të cilit qëndron folja në lidhore që përcakton detyrimin ligjor ajo del në krye për të theksuar këtë fakt. 7.

206

8.

Qarkoni fjalinë që ka kallëzuesin emëror në fjalitë fjalitë e mëposhtme. Shenjat topograke të jenë të evidentuara mirë në të gjitha gjuhët, duke respektuar barazinë gjuhësore.

9.

Qarkoni formën e saktë. d. Letra e saj mbërriti me vonesë e. Qyteti ynë është shumë i bukur f. Kostumet e Shqipërisë së Veriut, Veriut, janë pëlqyer nga të gjithë të huajt dhe në lëvizjet e tyre të fundit kanë blerë veshje të vjetra nga këto zona.

Libri Mesuesit-GJUHA 10

Recommend Documents