OBJASNI TEORIJU MONOGENEZE U ISTORIJSKOJ ISTORIJSKOJ LINGVISTICI
Po njoj su svi jezici nastali iz jednog zajedničkog izvora. Razlike između jezika bile bi posledica razdvajanja ljudi seobama širom sveta. Jezičke univerzalije se smatraju dokazima zajedničkog porekla. OBJASNITE TEORIJU POLIGENEZE U ISTORIJSKOJ LINGVISTICI
Po njoj se jezik pojavio manje -više istovremeno u više delova sveta. Jezičke univerzalije i druge sličnosti među jezicima objašnjavaju objašnjavaju se ukazivanjem na sličnosti u ograničenjima prvih govornika, itd. OBJASNI TEORIJU ONOMATOPEJE U PROCESU NASTANKA ARTIKULISANOG JEZIKA
Bazirana je na teoriji poligeneze. Prema ovoj teoriji, homoerectus je počeo da stvara jezik podražavanjem podražavanjem zvukova zvukova iz prirode. OBJASNI INTERJEKCIONALNU TEORIJU U EVOLUCIJI JEZIKA
Prema ovoj teoriji, homoerectus koristi određene zvuke koji imaju vrednost rečenica i iskazuju određeni sadržaj. NA KOJOJ TEORIJI SU ZASNOVANE TEORIJA ONOMATOPEJE I INTERJEKCIONALNA TEORIJA?
Na teoriji poligeneze. KAKO SE GRUPIŠU SVE TEORIJE O NASTANKU JEZIKA?
Na teorije monoglotogeneze i poliglotogeneze. poliglotogeneze. U HOLISTIČKOJ TEORIJI JEZIK IMA/NEMA OBELEŽENU KOMPONENCIJALNOST?
Nema. KO JE TVORAC JAFETITSKE TEORIJE O POREKLU JEZIKA?
Mar. Ova teorija smatra da su svi jezici nastali iz jednog zajedničkog prajezika. Bazirana na monogenezi. HARALD HARMAN SMATRA DA SE U EVOLUCIJI JEZIKA MOGU U PEDAGOŠKE SVRHE IZDVOJITI ____ STADIJUMA.
Četiri (4). ŠTA JE SPECIFIČNO ZA TZV. DRUGI, TJ. ,,ASINTAKSIČKI" STADIJUM U RAZVOJU
JEZIKA?
Intenzivan razvoj fonetike, distingviranje vokala i konsonanata usled anatomskih promena, samo dva vokala (a, e), osam konsonanata (p, b, t, d, h, s, m, n), nije bilo kongurencije, kongurencije, jedna leksema ima vrednost rečenice, ne razlikuju se vrste reči. KOJE VOKALSKE VREDNOSTI POSTOJE U DRUGOM STADIJUMU?
A, E ŠTA JE SPECIFIČNO ZA TREĆI STADIJUM U RAZVOJU JEZIKA?
Razvoj binarnih opozicija, deiktičkih sistema, razlikovanje vrsta reči (nomen, baziran na razlikovanju subjekta i predikata.
TRI TIPIČNA OBLIKA TREĆEG STADIJUMA?
Nomen, pronomen, verb. U KOM STADIJUMU RAZVOJA JEZIKA DOLAZI DO PODELE NA VRSTE REČI?
U trećem. OBJASNITI TERMINE INDOEVROPSKI I INDOGERMANSKI. INDOGERMANSKI.
Isti su, samo što će termin indoevropski biti sužen kasnije u nemačkoj literaturi u naziv indogermanski. KO SE SMATRA OSNIVAČEM UPOREDNO -ISTORIJSKE LINGVISTIKE?
Franc Bop. KO JE PRVI UPOTREBIO NAZIV INDOEVROPSKI?
Franc Bop. NAVEDITE OSTALE INDOEVROPSKI.
REĐE
TERMINE
KOJI
SU
SINONIMI
SA
TERMINOM
Indogermanski (indoevropski prajezik, praindoevropski jezik ili proto -indoevropski jezik) SVI INDOEVROPSKI JEZICI PREMA MORFOLOŠKOJ KLASIFIKACIJI SPADAJU U _____ TIP JEZIKA.
F l e k t
JEZIKA?
Intenzivan razvoj fonetike, distingviranje vokala i konsonanata usled anatomskih promena, samo dva vokala (a, e), osam konsonanata (p, b, t, d, h, s, m, n), nije bilo kongurencije, kongurencije, jedna leksema ima vrednost rečenice, ne razlikuju se vrste reči. KOJE VOKALSKE VREDNOSTI POSTOJE U DRUGOM STADIJUMU?
A, E ŠTA JE SPECIFIČNO ZA TREĆI STADIJUM U RAZVOJU JEZIKA?
Razvoj binarnih opozicija, deiktičkih sistema, razlikovanje vrsta reči (nomen, baziran na razlikovanju subjekta i predikata.
TRI TIPIČNA OBLIKA TREĆEG STADIJUMA?
Nomen, pronomen, verb. U KOM STADIJUMU RAZVOJA JEZIKA DOLAZI DO PODELE NA VRSTE REČI?
U trećem. OBJASNITI TERMINE INDOEVROPSKI I INDOGERMANSKI. INDOGERMANSKI.
Isti su, samo što će termin indoevropski biti sužen kasnije u nemačkoj literaturi u naziv indogermanski. KO SE SMATRA OSNIVAČEM UPOREDNO -ISTORIJSKE LINGVISTIKE?
Franc Bop. KO JE PRVI UPOTREBIO NAZIV INDOEVROPSKI?
Franc Bop. NAVEDITE OSTALE INDOEVROPSKI.
REĐE
TERMINE
KOJI
SU
SINONIMI
SA
TERMINOM
Indogermanski (indoevropski prajezik, praindoevropski jezik ili proto -indoevropski jezik) SVI INDOEVROPSKI JEZICI PREMA MORFOLOŠKOJ KLASIFIKACIJI SPADAJU U _____ TIP JEZIKA.
F l e k t
PORED FLEKTIVNIH JEZIKA, PREMA MORFOLOŠKOJ KLASIFIKACIJI POSTOJE JOŠ U OSTALI, A TO SU:
Aglutinativni, polisintetički polisintetički i korenski korenski jezici. ŠTA SU FLEKTIVNO-SINTETIČKI JEZICI? NAVEDITE DVE INDOEVROPSKE PORODICE KOJE POKAZUJU VIŠI STEPEN SINTETIČNOSTI U SVOJOJ MORFOLOŠKOJ ORGANIZACIJI.
Flektivno-sintetički jezici su oni kod kojih dolazi do srastanja nastavaka (morfema) sa osnovama u celinu koju je teško podeliti, relacije među rečima iskazane su gramatičkim morfemama. Jedna morfema može biti nosilac više od jednog značenja. Podrazumevaju sintezu delova. Njihov sintaksički odnos se više bazira na morfološkom nivou. Jezik je sintetičkih i što je veći opseg između broja reči i broja gramatičkih oznaka. Slovenački, baltički, grčki. ŠTA SU FLEKTIVNO-ANALITIČKI JEZICI? NAVEDITE DVE INDOEVROPSKE PORODICE KOJE POKAZUJU VIŠI STEPEN ANALITIČNOSTI U SVOJOJ MORFOLOŠKOJ ORGANIZACIJI.
Flektivno-analitički jezici su oni kod kojih delovi konstrukcije mogu biti izdvojeni, upotrebljavaju malo vezanih morfema. Njihova sintaksa nije izražena posebnim oblicima reči, nego posebnim autonomnim morfemama i strogo određenim položajima reči u rečenici. Odnosi među rečima izražavaju se članovima i predlozima. Engleski, francuski. KAKO SE DEFINIŠU ANALITIČKE STRUKTURE U INDOEVROPSKIM JEZICIMA? NAVEDITE JEDAN PRIMER.
Analitičke strukture su one kod kojih dolazi do odvajanja delova od konstrukcija, reči su nepromenljive, nema dodavanja nastavaka, tačno je određen položaj reči u konstrukciji. konstrukciji. Engleski: The boy will ask the girl. The girl will ask the boy. boy. DA LI POSTOJI TIPOLOŠKI POTPUNO ČIST TIP JEZIKA?
Postoji. Potpuno analitički jezici zovu se izolativni (npr. kineski), a kada im cela rečenica tvori jednu reč polisintetički ili inkorporativni (npr. paleosibirski jezici). DEFINIŠITE POJAM INDOEVROPSKI AREAL U ISTORIJSKOJ LINGVISTICI.
Areal predstavlja geografsku oblast na kojoj se javlja određena jezička pojava, rezultat brzine govornih jedinica. Zapadni indoevropski areal: germanski, grčki, keltski, italski, toharski, anatolijski jezici
Istočni areal: baltički, slovenski, indo -iranski, jermenski, albanski NAVEDITE NAJMANJE ČETIRI PORODICE (GRANE) INDOEVROPSKIH JEZIKA.
Germanski, baltski, slovenski, italski, anatolijski, toharski, indo -iranski (arijski), keltski ZAOKRUŽITE TAČAN ODGOVOR: PISMO JE U ODNOSU NA GOVOR: A) PRIMARNA I ISTORIJSKI STARIJA TVOREVINA B) SEKUNDARNA I ISTORIJSKI MLADA TVOREVINA
B. ŠTA JE METOD REKONSTRUKCIJE?
Metod rekonstrukcije je metod u istorijskoj lingvistici i uporednoj filologiji kojim se deduktivno, na osnovu analize posvedočenih glasova i oblika u postojećim tekstovima, uspostavlja hipotetički sistem glasova ili oblika koji predstavlja ranije, danas nepostojeće stanje nekog jezika. Postoji interna i uporedna rekonstrukcija. Uporedna se radi kada postoje pouzdani pisani spomenici ili nekoliko poznatih uzajamno srodnih jezika. DA LI SVAKI JEZIK MOŽE DA SE PROUČAVA IZ DIJAHRONE PERSPEKTIVE?
Može. Kada ne postoje pouzdani pisani spomenici ili nekoliko uzajamno srodnih jezika, ipak se mogu donositi hipoteze o istorijskom razvoju jezika na taj način što se analiziraju strukturne pravilnosti i nepravilnosti u njihovom današnjem stanju i određuju podležni oblici koji bi mogli biti odraz ranijih stanja. DA LI IE PRAJEZIK IMA SAMO MONOFTONGE, SAMO DIFTONGE ILI I MONOFTONGE I DIFTONGE?
I INVENTAR KRATKIH MONOFTONGA. m o Kratki monoftonzi su a, e, i, o, u (iznad svakog slova stoji obrnuta kućica) n INVENTAR DUGIH MONOFTONGA. o f A, e, i, o, u (iznad svakog je ravna crta) t ŠTA o JE SCHWA PRIMUM? n S i diftonge. c h primum je nekadašnji poluglasnik e (naopako napisati), preuzet iz starojevrejske
gramatike u kojoj znači ,,praznina; redukovani vokal". On se u sistemu prevojnih odnosa ponaša kao nulti stupanj prevoja osnovnih dugih samoglasnika. Razlikuje se od a samo u arajskom. E (okrenuto, malo) svedoči o emancipaciji slabo integrisanih samoglasnika a. INVENTAR KRATKIH DIFTONGA.
e i INVENTAR DUGIH DIFTONGA. , e au i (obrnuta kućica iznad a, e, o) INVENTAR ČISTE MEDIAE (ZVUČNI) , g, d o ISTE TENUES (BEZVUČNI) i , p, t, k INVENTAR MEDIAE ASPIRATAE a i b ,h INVENTAR TENUES ASPIRATAE , au (ravna crta iznad e, a, o) ph, th, kh (h je malo i iznad tih slova) g OPSTRUENTI U PRAJEZIKU h ,g
, SONANTI (t,hk,jebh, malo iznad tih slova) gh,idh L, r, m, n (i, u ili y, w - može se obeležavati na oba načina) GUTURALI
k, kh, g, gh LABIOVELARI
ku, kuh, gu, guh (u i uh su iznad) SPIRANT
s
NAZALI
m, n LATERALI
L, r POLUVOKALI
u , KAKO JE NASTALA PODELA NA KENTUM I JEZIKE? l Nastala je na osnovu toga kako su se velari razvijali u IE jezicima (zasniva se na ispod njih)praindoevropskih velara). Palatovelari su u satem jezicima progresivnim refleksima kretanjem prešli u afrikate i frikative, a u kentum jezicima regresivnim putem se izjednačili s običnim velarima. Satem jezici su oni koji imaju palatalizaciju. NAVESTI DVE PORODICE KENTUM JEZIKA.
Zapadna grupa jezika (areal) : anatolijski, grčki, italski, keltski jezici, toharski (najistočniji, ali je ipak kentum). NAVESTI DVE PORODICE SATEM JEZIKA.
Istočna grupa jezika (areal): indo -iranski, baltoslovenski, jermenski, albanski. DEFINIŠITE PREVOJ VOKALA I APOFONIJU (ABLAUT) I NAVEDITE NAJMANJE DVA PRIMERA ZA OVU POJAVU!
Prevoj vokala je pravilna alternacija kvaliteta i kvantiteta vokala u etimološki povezanim rečima, koja leži u osnovi gramatičkih odnosa. Drugačije se naziva unutrašnja fleksija. Različita značenja reči se izražavaju samo putem promena strukture korena reči. Gramatički tip prevoja razvio je u nekim IE jezicima dva oblika: ablaut (apofoniju) i gramatičkim kategorijama (holandski: geef (,,dati") -gaf - gegeven; help (,,pomoći") gramatičke kategorije ( defend - defence, offend - offence, belief - believe, proof prove).
NA KOJIM JEZIČKIM NIVOIMA SE MOŽE JAVITI ABLAUT U IE JEZICIMA? ILUSTRUJTE VAŠU TVRDNJU NA ADEKVATNIM PRIMEROMA.
Na morfofonološkom nivou: holandski: geef (,,dati") - gaf - gegeven; help (,,pomoći") - hielp - geholpen Ili na nivou sloga. SVE GLASOVNE PROMENE U ISTORIJSKOJ LINGVISTICI SE DELE NA:
Kombinatorne ( umlaut) i spontane (jotovanje i gubljenje suglasnika). ZAOKRUŽITE TAČAN ODGOVOR. IE PROTOJEZIK: A) NIJE POSVEDOČENA JEZIČKA TVOREVINA, B) JESTE VEOMA RANO POSVEDOČENA JEZIČKA TVOREVINA, ALI SA VEOMA MALO MATERIJALNIH POTVRDA.
A. DEFINIŠITE TERMIN ROTACIZAM.
Defektna upotreba glasa [r]. DEFINIŠI TERMIN ANALOGIJA U ISTORIJSKOJ LINGVISTICI.
Promena kroz koju prolazi jezik kada pravilni oblici počnu da utiču na manje pravilne. Najočigledniji način na koji se menjaju gramatički sistemi. Taj proces podrazumeva promenu nepravilnih gramatičkih modela prema pravilnim koji već postoje u jeziku. Ona ne zahteva samo reči, nego i gramatičke konstrukcije. Njome ne nastaju novi gramatički obrasci, ona jednostavno širi dijapazon obrazaca koji u jeziku već postoje. NAVEDITE NAJMANJE 3 OBELEŽJA KOJA VAŽE ZA SVE IE JEZIKE.
Flektivni tip u morfologiji, nominativni tip u morfosintaksi, odsustvo samoglasničke harmonije, reč ne mora obavezno da počne korenom, oblici se ne prave samo pomoću afiksa, već i samoglasničkim alternacijama unutar korena. KO SU MLADOGRAMATIČARI?
Karl Brugman, Herman Paul, August Leskin, Osthof. ALBANSKI DIJALEKTI?
T o SPIRANTI U IE JEZIKU? s kPostoji samo jedan, bezvučno s. i jKOJI JEZIK JE POKAZATELJ DIVERGENCIJE PO PITANJU RAZVOJA DUGOG A? s gegijski.
Arijski jezici. KOJE VOKALSKE VREDNOSTI POSTOJE U DRUGOM STADIJUMU?
a, e ŠTA ZNAČI SINHRONO, A ŠTA DIJAHRONO PROUČAVANJE JEZIKA?
S obzirom na vreme, jezici se proučavaju sinhrono i dijahrono. Sinhronim proučavanjem dajemo presek stanja jezika u određenom periodu, dok dijahronim proučavanjem jezika dajemo istorijski razvoj neke jezičke promene. Deskriptivna lingvistika bavi se sinhronim, a istorijska lingvistika dijahronim opisima pojedinačnih jezika. NAVESTI DVA IZUMRELA GERMANSKA JEZIKA.
Gotski i langobardski. KOLIKO IMA PADEŽA U POZNOJ FAZI INDOEVROPSKIH JEZIKA?
padeža - 7 naših plus ablativ KOJI SU PADEŽI ZASTUPLJENI U SVIM IE JEZICIMA?
Nominativ, genitiv, dativ, akuzativ SUPLETIVIZAM I PRIMER.
Supletivizam - zajedničko obeležje svih IE jezika. Pojava da se različiti oblici jedne reči grade od različitih osnova. Nesistematsko (nadomeštanje praznine) - kod množine imenica, komparacije prideva KAKO SE DELE ITALSKI JEZICI?
L a NAVESTI 4 ZAPADNOSLOVENSKA JEZIKA. t iPoljski, češki, slovački, lužičkosrpski, polapski n DA o LI JE MLAĐI DUAL ILI PLURAL? f Mlađa je dvojina, množina u ranom IE ničim nije beležena. Dvojina je mlađa jer apredstavlja obeleženu vrstu množine. l DA i LI JE MLAĐI SINTETIČKI ILI ANALITIČKI TIP JEZIKA? s k i j s
Stariji oblik je sintetički, analitičke/perifrastične su istorijski mlađe od sintetičkih. NAVESTI JEDAN IE JEZIK SA IZRAZITO REDUKOVANOM FLEKSIJOM.
Engleski. NAVESTI DIJALEKTE ALBANSKOG.
Gegijski i toskijski. KAKO SU NASTALE LIČNE FORME GLAGOLA?
Nesumnjivo je poreklo IE glagolskih nastavaka od ličnih zamenica koje su dodavane na osnovu. Morfološki preobražaj osnove doveo je do pretvaranja ovog sufiksa u nastavak. DRUGI NAZIV ZA ABLAUT I ŠTA JE?
A p o f E:O - u tvorbi reči najčešće - reći: rok; teći : tok ; I:O - birati:broj o n KOJIM SE PROCESOM GERMANSKI JEZIK OD OSTALIH PORODICA? i jPrvo pomeranje glasova (Grimov zakon) aKOJOJ LINGVISTIČKOJ ŠKOLI PRIPADAJU BRUGMAN, PAUL, LESKIN? / Mladogramatičari a b ONOMATOPEJA I INTERJEKCIONA TEORIJA SU: A) MONOGENEZA B) POLIGENEZA l B. a prevoj vokala - stara, spontana glasovna promena i nasleđena iz praIE jezika, koja je KO SU MLADOGRAMATIČARI? očuvana u svim IE jezicima, a najbolje sistematizovana i funkcionalizovana u germanskim jezicimaškole kod jakih Naučnici lingvističke koji glagola. su dali završni opis fonetike, morfologije, derivacije i sintakse svih tada poznatih IE jezika. ZAPADNA JEZICI:
Pendžabi, Marathi, Sindhi, Gudžarati FAZE RAZVOJA JEZIKA?
1. Prvi stadijum: komunikacija pomoću signala i interjekcija, kao elementi za
imenovanje se smatraju onomatopejski izrazi, sistem za brojanje od 2 do 3, pomoću jezika, tj. interjekcijama je mogla da se izražava radost, strah čuđenje. Jedna interjekcija cela rečenica. Poklapa se sa starim kamenim dobom (najbitnije). 2. Drugi asintetički/agramatički/ni: počeo pre oko 150 000 i završava se pre oko 70 000. Vezuje se za neandertalca i za smanjenje neverbalnih signala u komunikaciji i sve složenije korišćenje jezika. Počeli vokali da se distingvišu i konsonanti, što je praćeno savršenijom anatomijom čoveka. Postojalo dva vokala (a, e), 8 konsonanata (p, b, t. d, s, h, m, n). Smatra se da su sve reči bile jednosložne. Ne razlikuju se vrste reči, nije bilo kongruencije, razvija se sintaksa 3. Treći bezimeni: 100 000-70 000 prvi stadijum koji se vezuje za homosapijensa: karakteristično formiranje binarnih opozicija u sistemu glasova (z se razvija iz s) -> postojanje većeg broja glasova. Pretpostavka da je bilo jednosložnih ili dvosložnih reči. Smatra se da se počinje sa formalnim razlikovanjem vrsta reči (imenice, zamenice, glagoli). Razvija se deiktičnost jezika (jezičko upućivanje različitim jezičkim sredstvima na entitete koji nisu prisutni u komunikativnoj situaciji), zamenice, članske reči, pridevi (ona nije tu, umesto Ana nije tu). KOJI JE NAJISTOČNIJI JEZIK?
Toharski TEORIJA AGLUTINACIJE?
Aglutinativni tip (nalepljujući) - mađarski, finski, turski. Oni pored značenja izražavaju i odnose. Gramatičke kategorije se izražavaju nastavcima koji su dodati osnovi reči ,,nalepljivanjem". Svaki ima svoj zasebni identitet i funkciju. Nemaju ni vokalne ni konsonantske promene. Različite kategorije koje su u flektivnim jezicima izražene sintagmom, ovde se slepljuju u jednu dugu reč. DVA INSULARNA GERMANSKA JEZIKA?
Islandski, farski, gutinijski IZUMRLI ISTOČNO GERMANSKI SU:
Gotski, gepidski, vandalski, burgundski KOJI INDOEVROPSKI JEZIK IMA REDUKOVANU FLEKSIJU?
Norveški. U KOJU GRUPU SPADA PORTUGALSKI?
U grupu romanskih jezika. KOJI JEZICI SU NASTALI OD VULGARNOLATINSKOG?
Svi romanski. DA LI STAROSLOVENSKI SPADA U NEKU GRUPU JEZIKA?
Da, južnoslovensku. ŠTA JE TO KOINE JEZIK?
Svi dijalekti u antičkoj grčkoj su ga razumeli. U KOJU GRUPU I PODGRUPU SPADA ENGLESKI JEZIK?
Germanski; anglo-fizijski. GRČKI JE KAKAV JEZIK?
Izolovani IE jezik. NA OSNOVU ČEGA SU PODELJENI NA SATEM I KENTUM?
Po teoriji o tri reda guturala. GLAVNI RAZLOZI ZA NESTAJANJE JEZIKA?
Elementi nepogode, izumiranje ljudi, najezda jačeg plemena i jezika... KOJI JEZIK JE NESTAO GERMANSKOM NAJEZDOM?
Pruski. KOJI JE NAJANALITIČNIJI JEZIK?
Engleski. NAVESTI NAZIV NAJBITNIJEG DELA FRANCA BOPA.
O sistemu konjugacije sanskrita u poređenju sa grčkim, latinskim, persijskim i germanskim jezikom. KO JE TVORAC TEORIJE RODOSLOVNOG STABLA?
August Slajher NAVESTI MLADOGRAMATIČARE I POVEZATI IH SA ŠKOLAMA.
Karl Brugman, Herman Paul, August Leskin, Bertold Delrbik, Herman Osthof NA ŠTA SE DELE TOHARSKI JEZICI?
Istočnotoharski (toharski A) i zapadnotoharski (toharski B) NAVESTI INSULARNE GERMANSKE JEZIKE.
Engleski, islandski, škotski NAVESTI BALTIČKE JEZIKE:
Pruski, litavski, letonski U KOJOJ PORODICI IE JEZIKA SE IZGUBIO NEUTRUM?
Romanskim. KOJI SU NASTAVCI ZA SUPERLATIV? - jes- i -isto-
NAVESTI GOLDEJSKE JEZIKE.
Irski, gelski, mankski NAVESTI BAR DVA AGLUTINATIVNA JEZIKA U OKVIRU IE JEZIKA.
Turski, finski. U KOJIM JEZICIMA DANAS POSTOJI DVOJINA?
Litavskom, slovenačkom KOJI JEZICI SU NASTALI IZ VULGAROLATINSKOG?
Francuski, rumunski, italijanski, španski, portugalski KOJI JE NAJSTARIJI PISANI SPOMENIK NA SLOVENAČKOM?
Brižinski listići KOJI JEZIK JE NASTAO PRVIM POMERANJEM GLASOVA?
Pragermanski DA LI SU PRE NASTALE IMENICE ILI ZAMENICE?
Zamenice.
DA LI UPOREDNA LINGVISTIKA PROUČAVA SLIČNOST, RAZLIKE ILI I JEDNO I DRUGO KOD JEZIKA?
Sličnost. ŠTA JE POTREBNO DA BI JEZIK IMAO ISTORIJU?
Pisane spomenike na tom jeziku kao dokaz postojanja. DA LI JE MLAĐI DUAL ILI PLURAL?
Dual. DA LI JE MLAĐI SINTETIČKI ILI ANALITIČKI TIP JEZIKA?
Nastali su u isto vreme. ŠTA JE SUPLETIVIZAM I DATI DVA PRIMERA?
Supletivizam je promena reči pri kojoj se umesto dodavanja nastavka na gramatičku osnovu oblik dobija dopunom, upotrebom različitog oblika koji se nekad delimično, a nekad potpuno razlikuju od sistemskih oblika. Čovek-ljudi; dobar-bolji-najbolji NAVEDI DVA KENTUMSKA JEZIKA.
Grčki, nemački, latinski NAVEDI DVA SATEMSKA JEZIKA
Srpski, iranski PO KOM KRITERIJUMU SU JEZICI PODELJENI NA KENTUMSKE I SATEMSKE? OSTALO: Osobine prirodnih jezika Jezik je sistem znakova koji čoveku omogućuje rezvijen društveni i duševni život i ostvaruje se u razgovoru među ljudima. Razlikujemo opšte i pojedine jezike. Opšti jezik je moć govora, sposobnost svih ljudi da međusobno komuniciraju putem glasovnih simbola. Jezik je jedan sistem zato što nije skup ne povezanih elemenata već je organizovana
celina. On je sistem znakova zato što počiva na principu simbolizacije tj. Reprezentovanja nekog elementa. U osnovi jezika je komuniciranje među ljudima tj. sporazumevanje putem jezičkih znakova. Obelež ja prirodnih jezika su: 1) Broj govornika je određen. Na osnovu toga, jezike možemo podeliti na a) jezike sa velikim i jezike sa malim brojem govornika; b) jezike sa malim arealom i jezike sa velikim arealom (prostor govora); 2) Jezik je izrazito produktivan. Njemu formalni principi omogućavaju prirodno i ne prirodno stvaranje novih iskaza. 3) Jezik poseduje dislokaciju. Dislokacija je jezičko izmeštanje. To znači da možemo da komuniciramo o nečemu što ne postoji ili možda postoji. Ona se može iskazati modalnim glagolima, prilozima i potencijalom. 4) Jezik je uređen sistem. To znači da postoje određena pravila, hijerarskijskih odnosa u jeziku. Jezik je skup raznovrsnih elemenata. Jezik je organizovana struktura. Jezik je sistem sistema. 5) Jezik ima dvostruku artikulaciju. Stvari o kojima se u nekom jeziku govori otelovljene su njegovim rečima (prva artikulacija), a te re či su same dobijene slaganjem jedinica druge vrste – glasova (druga artikulacija). Funkcije jezika Funkcije jezika mogu biti: 1) Komunikativna - podrazumeva komuniciranje među sagovornicima 2) Kognitivna (saznajna) – time saznajemo većinu novih stvari 3) Akumulativna – ova funkcija nam govori da jezik traje i da se jezikom prenosi 4) Simbolička – ona nam govori o povezivanju ljudi između generacija, u sadaćnjosti ali i
u sklopu istorije tradicije, književnosti i kulture jedne društvene zajednice. Tada jezik postaje simbol stručne, nacionalne ili verske… 5) Estetska – govori o jeziku za umetničke svrhe i jeziku lepe književnosti 6) Magijska – zasnovana je na verovanju u suđtinsku i sudbinsku vezu između reči i onoga što one izučavaju. Ona se manifestuje u običajima i odredima magije i religije – kroz verbalni tabu. 7) Kontaktna – u okviru ove funkcije se uspostavlja kontakt sa sagovornikom, posle čega može da dođe do primene jezikau nekoj drugoj funkciji. Ona je najuočljivija pri pozdravima (Dobar dan!) Metajezi čka – Nju čini objašnjavanjeupotrebljenih jezičkih sredstava. To je drugostepeni jezik koji se javlja kada tražimo i dobijamo objašnjenje neke ne poznate reči ili izraza bilo u našem ili stranom jeziku. 9) Funkcija olakšanja – ona služi kao ventil za otpuštanje suvišne emocionalne ili nervne energije 10) Izvođačka – jezičkim iskazom se izvodi čin koji se njime označuje Funkcije se prema elementima situacije dele na: 1) Predmetna (referencijalna) – Ona se koristi pri opisu nekog predmeta, stvari ili događaja 2) Emotivna – javlja se pri iskazivanju emocionalnog stanja sagovornika (radost, tuga…) 3) Emfatička (izražajna) – to je naglašavajuća funkcija 4) Direktivna (usmerivačka) – Ona iskazuje određeno ponašanje kod sagovornika (davanje uputstva, naređenje…) Definicija lingvistike, lingvističke discipline, pristupi proučavanju jezika Lingvistika je nauka o jeziku. Ona može biti: 1) Opšta – koja pručava svojstva jezika kao pojave odn. zajednička obelež ja svih jezika
2) Sociolingvistika i psiholingvistika – one pručavaju veze između jezičkih, društvenih odn. psihičkih pojava 3) Deskriptivna (sinhronijska) – proučava jezik i jezičke grupe iz perspektive njihovog razvoja 4) Uporedna (komparativna) – proučava jezik i jezičke grupe u cilju poređenja i njihovog klasifikovanja. Razlikujemo još i teorijsku i primenjenu lingvistiku. Jezik predstavlja jedno od temeljnih obelež ja ljudskih bića i ima sledeće planove: 1) Opšteljudski (biološki) – na ovom planu jezik čoveka određuje svakog člana ljudskog roda jer samo Homo Sapiens poseduje moć govora 2) Grupni (sociološki) – na ovom planu se jezik čoveka određuje na grupnom ili sociološkom planu tj. Kao pripadnik određene društvene zajednice, koja se služi nekim od postojećih jezika 3) Individualni (psihološki) – na ovom planu je čovek određen kao ličnost čije se odlike odražavaju i u naročitoj upotrebi toga grupnog jezika Svaki od ovih planova se ispoljava u dva vida: 1) Sinhronijski (istovremeni) se manifestuje kao postojanje čovečanstva, društva, pojedinaca u bilo kojem trenutku 2) Dijahronijski (istorijski) se manifistuje u kontinuitetu razvoja vrste, grupe ili pojedinaca Jezik prati čoveka u sva tri plana i dva vida. Jezik se razvija i kao op šta sposobnost čoveka i kao njena realizacija u posebnim jezicima.
1) Jezik je sistem znakova. On je svojevrstan kod vezan naročito za opšteljudsku sposobnost simboličke glasovne komunikacije, koji održava formalnu strukturu i pravila funkcionisanja jezičkih znakova.
2) Jezik je društvena pojava. Ona je vezana za postojanje društvenih jezičkih zajednica tj. Ljudskih grupa određenih jezikom kojim međusobno saobraćaju njihovi pripadnici. 3) Jezik je psihička pojava. Ona je vezana za nervni i du ševni život čoveka, koji uveliko prožima. Lingvistika se bavi svim licima s tim što se kod prvog bavi problemima njegove strukture, a kod druga dva pitanja njihovog funkcionisanja na dru štvenom i individualnom planu. 4. Klasifikacija jezika : genetska, arealna – morfološka klasifikacija Postoje 4 glavne klasifikacije jezika: 1) Genetska – zasnovana je na vremenu,čiji su joj proizvod jezičke porodice 2) Arealna – utemeljena je u prostoru i proučava jezičke saveze 3) Tipološka – zaokupljena je sličnostima i razlikama u jezičkoj strukturi iz koje proističu jezički topovi 4) Funkcionalna – upoređuje jezike i tako utvrđuje jezičke varijetete Genetska klasifikacija se vezuje za jezi čku srodnostu u doslovno smislu i ona ukazuje na zajedni čko poreklo jezika. Strana lingvistike koja proučava poreklo reči u jednom ili više jezika, nastojeći da otkrije prvobitne oblike i značenje, zove se Etimologija. Aktuelno značenje reči ne treba brkati sa njenim izvornim (etimološkim) značenjem. Prvobitni oblici i značenja u jeziku nazivaju se Etimoni. Nekada se pri ne izmenjenom obliku reči prilagođava njeno značenje pa moralno (ono što se mora, dubiozno – duboko a harmoni čno… Ova pojava se naziva Narodna etimologija. Jezici su genetski srodni, vode poreklo od zajedničkog pretka. Predak koji je davno nestao rekonstruiše se metodama istorijske i uporedne lingvistike. Prvobitni izvor je prajezik, a skupine koje su se iz njega razvile nazivamo jezičkom
porodicom. Najznačajnija porodica je Indoevropska jezička porodica. Arealna klasifikacija proističe iz kontaktne srodnosti. Jezici čiji su govornici u dugotrajnom geografskom ili kulturnom kontaktu utiču na druge, pa se u njima mogu javiti zajedničke crte koje nisu genetski uslovljene. Grupe jezika u kojim se to ispoljava nazivamo Jezički savez. Najbolji primeri za to su balkanski jezici. Arealno znači da su povezani u prostoru. Morfološka klasifikacija se deli na sledeće tipove strukture: 1) Korenski tip - ovaj tip ispoljavaju jezici koji ne pokazuju nikakve promene po gramatičkim kategorijama, nemaju razli čite oblike za jedninu i množinu, sadašnje i prošlo vreme (kineski i vijatnamski). 2) Aglutinativni tip – gramatičke kategorije se izražavaju nastavcima koji su dodati osnovi reči (mađarski, finski, turski) 3) Flektivni tip – on je najrasprostranjeniji. Jedan formalni segment itražava više gramatičkih kategorija. Fleksija može da bude spoljna (izvan osnove a-mo), unutrašnja (sing-sang-sung) i kombinovana (singen-sang-gesungen). U semitskim jezicima nosilac strukture jezika je koren koji čine 3 konsonanta (engleski, nemaški, francuski) 4) Inkorporativni tip – glagol često obuhvata svoj objekt u okviru iste reči. Pod jezičkim varijatetom podrazumeva se oblik jezika određen teritorijalno, socijalno ili funkcionalno. Oni mogu da budu od regionalnog, nacionalnog ili lokalnog značaja. Nacionalni jezici obuhvataju jednu naciju. Oni su zvanični jeziciodgovarajučih država. Standardni jezici se nazivaju i književnim jezicima. Klasični jezici više ne postoje kao sredstvo komunikacije ali su održali važne funkcije u religiji, književnosti ili nauci. Koine su naddijalekatski govorni tipovi koji služe široj komunikaciji između predstavnika različitih jezika.
…
Univerzalije se dele na: 1) Substantivne – u vezi sa vrstama jezičkih jedinica 2) Formalne – apstraktni procesi kombinovanja jedinica u govoru 3) Sinhronijske – tiču se jezičkih stanja u datom vremenskom preseku 4) Dijahronijske – iskazuju zakonitosti evolucije jezičkih sistema u vremenskom sledu 5) Neograničene – važe za sve jezike bez izuzetka 6) Ograničene – dopuštaju ređe izuzetke 7) Implikacione – ako jedan jezik poseduje osobinu X onda uvek poseduje i osobinu Y 5. Indoevropsko jezičko zajedništvo i podela indoevropskih jezika na podporodice Zajedništvo indoevropskih jezika je pored okolnosti da se svi oni flektivni određeni da istovremeno čine zasebnu grupu. Indoevropski jezik je nastao iz praistorijskog indoevropskog jezika. Praindoevropski jezik je imao razvijen padežni sistem. Indoevropski jezik je postojao i pre 5000 g.p.n.e. i tada je bio zahvaćen poprilično dijalekatskim diferenciranjem. Indoevropski jezici su se prostirali na područ ju od Indijskog polukontinenta pa sve do Islanda. Mađarski, finski i baskijski međutim nisu indoevropski, iako se nalaze u Evropi. U strukturi jezika postoji strukturalni paralelizam na nivou gramatike. Leksika je najobimniji segment jezika, koji se i najbrže menja. Morfologija je stabilna, konzervativna i odoleva na promene u odnosu na leksiku. Sihronija je neistorijski pristup jeziku. Bavi se ispitivanjem današnjeg jezika. Dijahronija je istorijski pristup jeziku. Bavi se periodom izumrlih jezika. Svi jezici pokazuju visok stepen sličnosti i svi potiču od prajezika. Indoevropski je “rekonstrukcija”. Rekonstrukcija se dobija polazeći od oblika najranijih
sačuvanih pisanih dokumenata na određenom prostoru. Oni su pisani na posebnim indoevropskim jezicima. Podela indoevropskih jezika na porodice: Germanska - a) severno-germanski (švedski, norveški, danski, islandski, farski, gutnijski) b) istočno germanski (gotski, gepidski, vandalski, burgundski – izumrli) c) zapadno germanski (nemački, engleski, holandski, frizijski, jidiš, flamanski) Romanska – a) latino-italski (latinski. Italijanski, š panski, francuski, katalonski, portugalski, rumunski, retroromanski) b) oskijsko-umbrijski (oskijski, umbrijski, provansalski, sardski, dalmatski) Slovenska – a) istočno-slovenski (ruski, beloruski, ukrajinski) b) zapadno-slovenski (češki, slovački,poljski,lužičkosrpski, staropruski, polapski) c) južno-slovenski (srpski, makedonski, hrvatski, bugarski, slovenački, staroslovenski) d) balto-slovenski (estonski, litvanski, letonski) Keltska– a) ostrvski (velški, galski, gelski, irski, škotski, bretonski) b) kontinentalni grčki (jonski, dolski, eorski, antički, opšti helenski) Albanska– albanski Jezik sanskrit, koji spada u indo-iranske jezike, je Paniniu poslužio za pisanje gramatike. Toharski je najistočniji Indoevropski jezik u Turkestanu (Kina) Indoevropski jezici se još dele i na kentum i satem jeziek. Ova podela je tradicionalna i bazirana je na nivou fonetike i različitosti konsonanata. Podela proizlazi iz okolnosti da se u indoevropskim jezicima u korenu reči 100 nalazi ili palatičan K ili sibilant S. Oni se tako zovu na osnovu reči 100 iz latinskog tj. averijskog jezika Kentum jezici su oni jezici koji spadaju u zapadno evropske i koji imaju očuvane K glasove (palatale K,G,H). Satem jezici su oni jezici koji spadaju u istočno-indoevropske jezike i imaju očuvane S
glasove (sibilante S,Š,Ž,Đ,ĐŽ). U sentum jezike spada i srpski. Po strukturi svi jezici spadaju u flektivne jezike. Flektivan je onaj jezik koji ima fleksiju (određeni morfosintaktski oblici se grade pomoću nastavka). Pošto svi indoevropski jezici imaju razvijenu fleksiju, oni se mogu podeliti na: 1) Flektivno-sintetički – imaju mnoštvo nastavka u bilo kojoj vrsti reči (slovenski jezici). Oni imaju komplikovaniju morfologiju od flektivno-analitičkih. 2) Flektivno-analitički – imaju veoma redukovan sistem nastavaka (redukovanu fleksiju). Oni uz pomoćdvočlanih, tročlanih i višečlanih struktura ostvaruju morfosintaksičku funkciju (nemački jezik) 6. Germanski jezici, podela germanskih jezika, germanski jezički spomenici, osnovna obelež ja germanskih jezika Germanski jezici se dele na: a) severno-germanski (švedski, norveški, danski, islandski, farski, gutnijski) b) istočno germanski (gotski, gepidski, vandalski, burgundski – izumrli) c) zapadno germanski (nemački, engleski, holandski, frizijski, jidiš, flamanski) Flamanski se govori u severnom delu Belgije. Frizijski se govori na obalama severnog mora. Jidiš se govori među jevrejima sa područ ja nemačkog jezika. Farski se govori na Farskim ostrvima. Gutnijski se govori na ostrvu Gotland u Švedskoj. Gotski jezik je najznačajniji predstavnik istočnih germanskih jezika. Ukupno je sačuvano 4 jevanđelja koja su prevedena na gotski. Tako đe je i Biblija prevedena na gotski. Jevanđelja su sačuvanu u Upsali. Zovu se Codex Argentus. Pisani su srebrnim i zlatnim slovima i potiču iz 4. veka. To je dakle najpoznatiji gotski dokument. Gotski je značajan jer se najduže zadržao od ostalih istočno-germanski jezika. Izumro je u 6. veku. Održao
se na Krimu. Na krimsko-gotskom takođe postoje značajni dokumenti. Gotski ima velik broj tekstova đto je neoično za jedan izumrl jezik. On se svrstava u referentne germanske jezike. Odnos između gotskog i nemačkog se ogleda u tome da spadaju u istu podgrupu indoevropskih jezika, oba jezika imaju fleksiju i nastali su na istom prostoru. Prvi spomenik na nemačkom je Abrogans (Glosar), koji potiče iz polovine 8. veka. Gramatika Jakoba Grima iz 19. veka se razlikuje od ostalih po fonolo čkoj strukturi. Afrikans je ostatak holandskog jezika koji se govori u Južnoafri čkoj republici. 7. Izdvajanje nemačkog jezika, germanskih jezika iz indoevropskih. Pitanaj periodizacije istorije nemačkog jezika. Izdvajanje germanskih iz indoevropskih: Germanski jezici su se izdvojili procesom glasovnih promena. U svim germanskim jezicima je došlo do pomeranja glasova. Spontane glasovne promene podrazumevaju takve promene koje ne mogu naći uzrok koji ih izaziva. Glasovne promene mogu biti kombinatorne (jotovanje) i spontane (promena L u O). Promene koje su zahvatile germanske jezike su bile na razli čitim nivoima. Tim promenama su bile zahvaćene morfologija i fonologija. Reč je o Prvom pomeranju glasova. Postoje kvalitativne promene u konsonantskom sistemu. Taj proces je opisao Grimm, pa se zove Grimov zakon. Prvi na to skreće pažnju Karl Wegner, danski lingvista. Prvo pomeranje konsonanata je spontani proces koji je doveo do izdvajanja germanskih jezika iz indoevropskih. Počeo je oko 1500. g.p.n.e. i oko 200. g.n.e. se završio. Uzroci nisu poznati. Prvo pomeranje obuhvata samo konsonante. Nakon izdvajanja germanskih došlo je do pomeranja glasova (5-8. g.). Prvo pomeranje je na fonološkom nivou.
Izdvajanje nemaškog iz germanskih: Nemački jezik je doživeo Drugo pomeranje konsonanata. Izdvajanje nemačkog iz germanskog praćeno je drugim pomeranjem (water-wasser). I Drugo pomeranje je spontano. Posledice pomeranja vokala su gramatičke promene na određenom nivou. Promene na morfološkom nivou su brojne. Dodavanje akcenata u grmanskim jezicima: Akcenat se opisuje po: 1) Prirodni – tonski (melodijski) ili ekspiratorni (imaju ga svi germanski jezici) 2) Pozicijoni – slobodan (mobilan gde se javlaj akcentovan slog) ili fiksiran (ne pokretan) Srpski jezik ima pokretan akcenat, a svi germanski jezici imaju fiksiran akcenat, koji je na 1. slogu. Glagoli sa nerazdvojnim prefiksima (ver,er,miss,zer,be,ent,emp), reči iz stranog jezika koji nemaju inicijalni akcenat koji je specifičan za nemački (Restaurant) i manj broj trosložnih reči (Holunder, Forelle) su izuzecu kod akcenata. U gramatičke i morfološke kategorije spadaju lice, vreme, broj, padež i stepen kod imenica. Indoevropski jezik ima zasićene članove za sve gramatičke kategorije. Pitanje periodizacije: Pod periodizaciom nemačkog jezika podrazumevaju se odlike dijahronih udova tog jezika. Oni se dele na: 1) Preistoriju nemačkog jezika 2) Istoriju nemačkog jezika Preistorija nemačkog jezika obuhvata udova koji su dostupni samo posredno zahvaljući materiajlnim potvrdama iz germanskih jezika(uporedna gramatika germanskih jezika)ili materijalnim potvrdama iz indoevropskog jezika (uporedna gramatika indoevropskih
jezika). Istorija nemačkog jezika: Podrazumeva istoriju jezika kojim jepisana književnost na područ ju nemačkog jezika. Istorija počinje od druge polovine 8. veka. U podeli nemačkog jezika može se polaziti od različitih kriterijuma – od promena u jeziku, u kulturnom životu, u političkom životu i nosilaca nemačkog jezika. Postoji gruba podela na 3 perioda: 1) stari period (8-11. vek) 2) srednji period (11-16. vek) 3) novi period (16-20. vek) Postoji i finija podela na 4 perioda: 1) starovisokonemački – Althochdeutsch (8-11. vek) 2) srednjevisokonemački – Mittelhochdeutsch (11-14. vek) 3) ranivisokonemački ¬– Fruhhochdeutsch (14-17. vek) 4) novovisokonemački – Neuhochdeutsch (17-20. vek) Jovana Vujnov Chaque 11/4 Jovana Vujnov Chaque 8. Dijalekatsko raslojavanje nemačkog jezika i raspored nemačkih dijalekata Područ je nemačkog jezika se deli na 2 polovine: 1) područ je niskonemačkih dijalekata 2) područ je visokonemačkih dijalekata Niskonemački dijalekti se nalaze na severnoj polovini nemačkog govornog jezika, i to su Niskofranački i Niskosaksonski. Visokonemački dijalekti se nalaze na južnoj polovini Nemačke i dele se na:
1) srednjenemački diajlekat (srednji franački, tirički, gornjesaksonski) 2) gornjenemački dijalekat (gornjefranački, alemanski, bavarski) Linija koja ova dva dijalekta deli je Vajsenburška linija (zapadno od Strassburga do granice sa Češ kom). Linija koja deli niskonemačke dijalekte od visokonemačkih se zove Benratska linija (južno od Aachen do Poljske). Nemački naddijalekatski jezik zasnovan je na dijalektima južno od Benratske linije, na visokonemačkim dijalektima. 9. Rasprotranjenost nemačkog jezika Nemački jezik zahvata prostor Nemačke, gde je i službeni jezik. Zahvaata Austriju, veći deo Švajcarske i južni Tirol u Italiji. U Luxemburgu je nemački jezik administracije, a u Lihtenštajnu je službeni jezik. U SAD-u i Kanadi pripadnici nemaćke nacionalne manjine govore arhajičkim nemačkim jezikom na bazi rajnskofranaćkog i alemanskog dijalekta. 10. Fonetika i fonologija nemačkog jezika. Fonema, fon, alofon. Podela vokala. Podela konsonanta. Podela vokala: Obelež ja glasova po mestu i načinu izgovora predstavljaju predmet fonetike kao nauke. Artikulaciona svojstva vokala u nemačkom su: dug kratak Väter Gäste otvoren zatvoren Väter geben prednji zadnji Bild=/ Burg labijalizovan nelabijalizovan Brücke Bild visok srednji nizak Liebe geben Wahl Dug i kratak se tiču trajanja artikulacije. Otvoren i zatvoren se ti ču ugla donje vilive u
odnosu na gornju. Libijalizovan i nelibelizovan se tiču oblika koji zauzima usne. Visok, srednji i nizak se tiču položaja jezika u usnoj duplji. Prednji i zadnji takođe. Prednji Zadnji Visok I U Srednji E O Nizak A A Vokali se razlikuju po kvalitetu koji im daje razonanca izazvana razli čitim položajima jezika, usana i mekog nepca. Vokali se dele na prednje, centralne i zadnje tj. visoke, srednje i niže. Naglašen vocal je Umlaut. Postoje kombinaciije vokala u istom slogu: 1) Diftonci – dvoglas – mein 2) Triftonzi – troglasi – fire 3) Monoftonzi - obični vokali Konsonanti u nemačkom jeziku se dele na: 1) Bilabijalne – B – Baum 2) Labiodentalne – V – Wein 3) Dentalno-Aleolarini – T – Tal 4) Palatalni – C – nicht 5) Velarni - H – Nacht 6) Uvularni – R Po načinu artikulacije mogu biti: 1) Plozivni – P – Pause 2) Frikativni – F – čaufen 3) Nazalni – N – jung 4) Vibrirajući – RR – wirr 5) Laterarni - L – wall
6) zvučan – V – Wein 7) Bezvučan – F – fein Kos izostajanja zatvorenih glasova presudnu ulogu može imati vrh jezika. prednji rub jezika, prednja ili zadnja površina jezika. Po Bermanu i Pauliu nemačkom glasu H se ne može utvrditi mesto artikulacije, jer je po načinu artikulacije on vokal. Nemački jezik ima 16 vokala. Fonetika se bavi fizičkom stranom govora. Njena osnovna jedinica je GLAS – artikulisani glas u govoru. Fonetika se deli na: 1) Artikulacionu fonetiku – daje opis i kvalifikaciju govornih organa 2) Akustičku fonetiku – prenošenje glasova kroz zvučne talase 3) Auditivna fonetika – prijem (prepoznavanje) glasova Fonetika je nauka koja se bavi glasovnim sistemima pojedinih jezika, pa tako predstavlja neku vrstu funkcionalne fonetike. Fonema je osnovna jedinica fonologije koja nema nikakvo značenje i ima dvostruku funkciju. Fonema se razlikuje kao FON ili GLAS a različite varijante fona zovu se alofoni. Alofon je glas u jeziku onda kada se jezik razmatra pri njegovoj upotrebi. Alofonom se naziva ne samo individualna već i poziciona ralizacija foneme. Fon je zvuk koji služi za materijalizaciju foneme kad je treba razlikovati. 11. Jezički znak i obelež ja jezičkog znaka Jezički znak je spoj nekog jezi čki uobičajenog pojma odgovarajuće zvučne i grafičke predstave. Jezički znak je apstraktna jedinica i nije određen fizičkim kvalitetima. Za pojam znaka bitna je njegova diferencijalna priroda tj. njegova različitost od ostalih znakova u sistemu datog jezika. Jezilki znak se sastoji iz sadržine i forme. Znak je dvostran (bilateralan).
Sadržina podrazumeva kolektivnu predstavu o označenom. Forma predstavlja fizička svojstva znaka. Jezički znak nema kolektivnu predstavu za svoj sadržaj već se samo odnosi na tu predstavu. Foneme i grafeme nemaju dve strane (nisu bilateralni ). Ustaljenost jezičkog znaka podrazumeva okolnost da dati jezi čki znak postaje obaveza svih korisnika tog sistema. Prihvatanje jednog znaka je ukazivanje na kolektivnu predstavu o datom objektu ili situaciji od strane zajedničke jezičke zajednice nije zasnovano o fizičkom ustrojstvu samog znaka. Jednom prihvaćen, jezički znak postaje obavezan za govornu zajednicu. Za isti objekat ukazuje se u razli čitim jezicima različitim znacima, a u jednom istom jeziku istim znacima. Forma j znaka se naziva još označivanjem (signifikantom). 12. Morfologija, Morfema, Morf, Alomorf, Klasifikacija morfema Morfologija je nauka koja se bavi oblicima, strukturom i građenjem reči. Ona se deli na dve grupe: 1) Derivaciona (tvorbena) – proučava građenje leksičkih jedinica 2) Flektivna – izučava oblike reči Morfema je skup ustaljenih fonema koje nose jedno značenje. Ona je ne promenjiva i najmanja jezička jedinica. Morfema je osnovna jedinica morfologije i najmanja jezička jedinica koja ima značenje. One se dele na tri grupe: 1) Leksičke morfeme (osnovne) 2) Derivacione morfeme (tvorbene) 3) Gramatičke morfeme (flektivne) A u nemačkom se deli na: 1) vezane 2) slobodne Status morpheme se određuje prema funkciji, značenju i stepenu samostalnosti. Po
značenju one mogu biti: 1) autosemantične – leksičke morpheme 2) sinsemantične – derivacione i gramatičke Slobodne morpheme j+imaju leksičko značenje. Njihovo značenje je ustanovljeno. Slobodne mogu biti: 1) bazične 2) radikalne 3) osnovičke 4) korenske Vezane morpheme su one koje ne mogu da stoje samostalno nego u kombinaciji sam drugim morfemama. Jezičke morpheme ne mogu da funkcionišu kao reči, ali učestvuju u građenju reči. Morfeme su rekurentne (ponovljive). To znači da posotje čitave …reči gde se javljaju ove morfeme. Od vezanih morfema dobijamo više. One se dele na flektivne i gradivne. Gramatičke morfeme su prebrojne. Kod njih se proteže gramatička funkcija. One su: -e; -er; -e/s; -e/n; -st; -t; -est; -et; -te; -test; -ten; -tet; -d; -/; -em
Ove gramatičke morfeme se nalaze iza bazične kao sufiks, osim morfeme –ge koja je u funkciji prefiksa. Morf je fonološki izraz morfeme. Alomorfi su različite izmene forme određene morfeme usled prisustva glasova ali i značenja. To je reč koja u množini mima nastavak iza Umlauta (Buch – Bücher) Unikalne morfeme su vezane blokirane morfeme. To su: Him-; Brom-; -lust; Schorn-; -geud; -winn; Cirkumiks je dvočlana morfema čiji je kontinuitet razbijen bazičnom morfemom.
Interfiks je spojni element koji se javlja kod složenica i retko kod izvedenica. Nema nikakvo značenje i slži za lakši razgovor. Složenice koje nemaju interfiks se zovu prave složenice, a složenice koje imaju intertfiks su neprave složenice. Fleksija i vrste fleksije u nemačkom jeziku, glasovne promene u fleksiji, morfološke kategorije: lice, vreme, broj, stanje, način, padež, stepen Fleksija podrazumeva pravilnu promenu forme reči određenih predklasa. Postoji unutrašnja i spoljašnja fleksija. Glasovne promene u fleksiji (unutrašnjoj) su: 1) Umlaut 2) Ablaut 3) E/i Wechsel 4) Rückumlaut Umlaut je kombinatorna glasovna promena u unutrašnjoj fleksiji. Umlaut dolazi u konjugaciji i komparaciji. Ablaut je spontana glasovna promena unutrašnje fleksije. Ablaut se javlja u konjugaciji jakih glagola. Osnovni vokal kod ablata je dvaput naglašen. Ablaut se ne traži u prezentu. E/i Wechsel je glasovna promena unutrašnje fleksije koja se javlja kod jakih glagola u 2. i 3. licu jednine. Rückumlaut (povratni umlaut) je glasovna promena u unutrašnjoj fleksiji (brennenbrannte-hat gebrannt). Postoje 3 dela fleksije: 1) konjugacija 2) deklinacija 3) komparaciji Konjugacija omogućuje realizaciju pratećih gramatičkih kategorija prema licu, padežu,
vremenu, naćinu i stanju. Konjugacija se javlja kod glagola. Deklinacija je deo fleksije kod koje se imenice, zamenice, determinativi i pridevi menjaju prema padežu, broju i stanju. Komparacija je 3. deo fleksije koja se javlja kod prideva i priloga. Lice: 1.2.3. lice jednine i 1.2.3. lice množine Broj: jednina i množina Vreme: 4 složena (perfekat, pluskvamperfekat, futur I i Futur II) i 2 prosta (prezent i preterit) Stanje: aktiv i pasiv Način: imperativ, indikativ i konjugativ Padež: nominativ, genitiv, dativ, akuzativ Istraživanje leksikona nemačkog jezika i predmet i zadaci leksikologije, leksikološke discipline: onomastika, semantika, tvorba reči, leksikografija, frazeologija, etimologija Leksikologija se bavi proučavanjem leksičkih jedinica i leksičkog sastava. Reč sa svim gramatičkim oblicima i mogućim frazeoločkim proširenjima lingvističkoj terminologiji naziva se leksema. Skup svih oblika lekseme čine paradigmu. Onomasiološki pristup polazi od sadržaja jezičkog znaka. Termin onomasiološki ozveden je od termina onomasiologija. Onomasiološki rečnici se dele na: a) one koje su reči unete prema pojmu (Deutscher Wortschatz) b) one koje reči predstavljaju crtežonm (Duden Bilderwörterbuch) Semasiološki pristup polazi od forme jezičkog znaka. Termin semasiološki izveden je od naziva nauke o značenju. Semasiološki rečnici se dele na: a) rečnike sinonima b) frazeološki i stilski rečnik c) idiomatski rečnik
