Hizkuntzaren Erabilera Makurrak Eta Erdarakadak

hizkuntzaren erabilera makurrak eta erdarakadak

Hizkuntz erabilera makurrak eta erdarakadak

Gure eguneroko bizitzan guztiz ohikoak bihurtzen ari zaizkigun erabilera traketsak ekarri ditugu sail honetara, tituluak berak argi asko dioen bezala. Hemen aipagai ditugun errore linguistiko hauek, bistan da, ez dira maila eta garrantzi berekoak (eta ez daude denak, noski). Batzuek erosioz jotako euskara mendre eta ahul baten lagin nabarmenak dira dudarik gabe; besteak, ez hainbeste. Molde batekoak izan, zein bestekoak, gureak asmo didaktikoa du: modu trakets horiek (erdarakadak gehienetan) erreflexio bidean sartzea. Horretarako, era honetara antolatu dugu gure jarduna: 1. Akatsok, beren izakera gramatikalaren arabera, sailkatu egin ditugu. Sailkapen hori gramatika honek jarraitzen duen hurrenkeraren araberakoa da. 2. Banan-banan hartuta, ezkerrean, baztergarriak diren formen adibide bildumatxo bat dator; eskuinean, adibide horien aukera egoki batzuk eskaintzen dira. 3. Egokitasunaren sostengu teorikoa eta zergati gramatikalak non aurki daitezkeen adierazten da, goian aipatu erreflexio hori bideratzeko asmotan. MODU TRAKETSA

MODU EGOKIA

E.1.1. OTEren galera (Ik. B.1.2.2.) Nor izango da hor dagoen hori? Jakingo du honantz natorrela?

Nor OTE da hor dagoen hori? Ba OTE daki honantz natorrela?

E.1.2. NOSKIren gehiegikeria (Ik. B.1.2.4.) Noski baietz!

Bai horixe! Bai ba! Jakina!

E.1. Perpaus klaseak esanahiaren arabera

E.1.3. HAINBAT HARRIDURA (Ik. B.1.2.4.) Zein handia da!! Begiratu zein dator! Zelako azkar ibiltzen da autoa! Bai handia zarena!

Bai handia dela!! // Zein handia den!! Begira(tu) zein datorren! (Ik. B.5.4.1.) Bai azkar dabilela autoa! Bai handia zarela!

285


E.1.4. GALDEGAIAREN TRATAERA (Ik. B.1.5.2.) Dago Anjel? // Anjel dago? Zatoz gurekin? Daukazu orri gehiago? Beste gauza bat ere nekien. Dirudi irteera bakarra drogak direla.

E.2. Izena

E.3. Izenordaina

Anjel hemen (hor, etxean...) al dago? Ba (al) zatoz gurekin? Ba (al) daukazu orri gehiago? Beste gauza bat ere banekien. Badirudi irteera bakarra drogak direla.

E.2.1. IZEN ZENBAKARRIAK/IZEN ZENBAKAITZAK (Ik. B.2.2.1.) Bero asko egiten du hemen Bero handia egiten du hemen. Gose asko dut. Gose handia dut. Beldur asko zioten. Beldur handia (izugarria...) zioten. Denbora asko eraman dit hori egiteak. Denbora luzea eraman dit hori egiteak. Zenbat hotz egiten duen gaur, e? Nolako (Zelako) hotza egiten duen gaur, e?

E.2.2. GENEROA EUSKARAZ

(Ik. B.2.2.2.)

Julianek seme ugari ditu. Gure osabek etxea dute Bartzelonan. Gure aitek zigor gaitzakete. Oporrak aitonekin pasatzen ditut.

Julianek seme-alaba ugari d(it)u. Gure osaba-izebek etxea dute... Gure gurasoek (aita-amek) zigor gaitzakete. Oporrak aitona-amonekin pasatzen ditut.

E.2.3. GENEROA EUSKARAZ

(Ik. B.2.2.2.)

Andre neurotika bat ezagutu dut. Gure neska oso da listia. Oso neskatika kulta da. Musika klasika gustatzen zaio aitari. Perpaus erlatiba da hori. Idoia tonta bat da.

Andre neurotiko bat ezagutu dut. Gure neska oso da listoa (azkarra, bizkorra). Oso neskatila kultua da (jantzia). Musika klasikoa gustatzen zaio aitari. Perpaus erlatiboa da hori. Idoia tuntuna da.

E.3.1. IZENORDAIN INDARTUAK Ni pertsonalki ados nago horrekin. Nik pertsonalki hala egingo nuke.

(Ik. B.2.2.3.1.2.)

Ni neu ados nago (bat nator) horrekin. Nik neuk hala egingo nuke.

E.3.2. IZENORDAIN ZEHAZTUGABEAK 286

Nor dabil hor? —Inor. Zer jan behar duzu? —Ezer.

(Ik. B.2.2.3.2.2.)

Nor dabil hor? —Inor ez. Zer jan behar duzu? —Ezer ez.


Ez zen inor (ere) etorri. Nik ez dut ezer (ere) esan. Ez du ezer (ere) esaten. Ez dator inor (ere). Ezer (ere) esan gabe dator.

Ez zen inor ez etorri. Nik ez dut ezer ez esan. Ez du esaten ezerrez. Ez dator inorrez. Ezer ere ez esan gabe dator.

E.3.3. BIHURKARI GAIZTOAK Garbitu zara aurpegia? Alkandora berria erosi naiz. Koadernoa etxean ahaztu naiz. Botila osoa edan naiz. Ordu ezkeroztik askoz gehiago gorrotatzen naiz.

(Ik. B.2.2.3.3.)

Garbitu (al) duzu aurpegia? Alkandora berria erosi dut. Koadernoa etxean ahaztu zait (dut). Botila osoa edan dut. Ordu ezkeroztik askoz gehiago gorrotatzen dut neure burua.

E.3.4. ELKARKARI GAIZTOAK Elkar bizi ziren. Elkar lagun handiak egin ginen. Ez dute elkar hitz egiten. Elkar ikusiko gara. Asko maite gara.

E.4.1. ARTIKULUAREN EZA Elgoibarko Gaztetxe Mattin harategi Erretegi Joxe Manuel Batzoki

(Ik. B.2.2.3.4.)

Elkarrekin bizi ziren. Elkarren lagun handiak egin ginen. Ez diote elkarri hitz egiten. Ez dute elkarrekin hitz egiten. Elkar ikusiko dugu. Asko maite dugu elkar.

(Ik. B.2.3.1.1.)

Elgoibarko Gaztetxea Mattin harategia Joxe Manuel erretegia Batzokia

E.4. Determinatzailea

E.4.2. BERA erakuslea ≠ BERDINA (Ik. B.2.3.1.2.) Biek baso berdinetik edan dute ardoa. Egun berdinean joan ziren soldadu. Atzoko andre berdinak ireki dit atea. Andereño berdina dute aurten ere. Argazkiko ume hau mendian ikusi genuen berdina da.

Biek baso beretik edan dute ardoa. Egun berean joan ziren soldadu. Atzoko andre berak ireki dit atea. Andereño bera dute aurten ere. Argazkiko ume hau mendian ikusi genuen bera da.

287


E.4.3. BAT zenbatzailearen gehiegikeria (Ik. B.2.3.2.1.1.) Haize bat altxa zen! Etxe polit bat duzue! Horra hor zaldi bat! Hori egiteko gogo handi bat sentitu nuen. Alfer bat da. Alemaniarrek ikaragarrizko jazarpen bat egin zieten judutarrei. Ideia on bat izan du.

Haize (handi)a altxa zen. Etxe polita duzue! Horra hor zaldia! Hori egiteko gogo handia sentitu nuen. Alfer hutsa da. Alemaniarrek ikaragarrizko jazarpena egin zieten judutarrei. Ideia ona izan du.

E.4.4. ORDUAK NOLA ESAN (Ik. B.2.3.2.1.1.) Arratsaldeko zortzirak dira. Arratsaldeko zortzi t’erdiak dira.

Arratsaldeko zortziak dira. Arratsaldeko zortzi eta erdiak dira.

E.4.5. ZENBATZAILE BATZUK (Ik. B.2.3.2.1.1.) Mila zortzirehun zaldi ikusi ditut. Mila bostehun pezeta dira. Mila zazpirehunean lagako dizut.

Mila eta zortziehun zaldi ikusi ditut. Mila eta bostehun pezeta dira. Mila eta zazpiehunean lagako dizut.

E.4.6. ZORTZI URTEKO/ZORTZI URTETAKO? (Ik. B.2.3.2.1.2.) Zortzi urtetako umea Ehun kilometrotako distantzia Zazpi segundotako aldea Hiru kilotako txuleta Hogei metrotako itsasuntzia

Zortzi urteko umea Ehun kilometroko distantzia Zazpi segundoko aldea Hiru kiloko txuleta Hogei metroko itsasuntzia

E.4.7. EMAITZAK (Ik. B.2.3.2.1.4.) Hiru eta bat ari gara irabazten. Nola doaz? —Bi eta bat. Bana (bina, hiruna...) goaz.

Hiru-bat goaz irabazten. Nola doaz? —Bi-bat. Bat-bat goaz.

E.4.8. DENAK ≠ GUZTIAK (Ik. B.2.3.2.3.) Herri denetan gertatzen da hori. Irakasle denak berandu etortzen dira. Mahaiko ogi dena jan da.

E.4.9. HAU GUZ(T)IA 288

Herri guztietan gertatzen da hori. Irakasle guztiak berandu etortzen dira. Mahaiko ogi guztia jan da.

(Ik. B.2.3.2.3.)

Esne guzti hau edan behar duzu. Esne hau guztia edan behar duzu. Lagun guzti horiekin joan naiz mendira. Lagun horiekin guztiekin joan naiz mendira.


E.4.10. BESTE nolakotzailea (Ik. B.2.3.3.) Ariketa berri bat jarri behar dizuet. Beste ariketa bat jarri behar dizuet. Saskiratze berri bat egin du Baskoniak. Beste saskiratze bat egin du Baskoniak. Beste egunean etorri zen. Joan zen egunean (lehengo egun (bat)ean) etorri zen. Beste egunean buruko minez esnatu zen. Hurrengo egunean (biharamunean) buruko minez esnatu zen. Ez iezadazu beste behin esan! Ez iezadazu berriz esan.

E.5.1. IZENONDOAREN KOKAGUNEA politiko arazoak ekonomiko gorabeherak sindikal ekintza nazional eskubideak gorri kolorea/gorri kolorekoa

E.5.2. HOBEA (*HOBEAGOA) Hau beste hura baino hobeagoa da. Zu ez zara ni baino hobeagoa.

(Ik. B.2.4.1.)

arazo politikoak gorabehera ekonomikoak ekintza sindikala eskubide nazionalak kolore gorria/kolore gorrikoa

E.5. Izenondoa

(Ik. B.2.4.1.2.)

Hau beste hura baino hobea da. Zu ez zara ni baino hobea.

E.5.3. HOBETO ≠ HOBE (Ik. B.2.4.1.2.) Nik zuk baino hobe egin dut. Hemen gelditzen bazara, hobe!

Nik zuk baino hobeto egin dut. Hemen gelditzen bazara, hobeto!

E.5.4. GENITIBO SUBSTANTIBATUA (Ik. B.2.4.2.) Ez ezazu txorimaloa egin. Beti zabiltza tontoa egiten. Zuk beti umea egiten duzu.

Ez ezazu txorimaloarena egin. Beti zabiltza tontoarena egiten. Zuk beti umearena egiten duzu.

E.6.1. BEZALAKOA ≠ BEZALA (Ik. B.3.3.) Zurea bezala da nire bizikleta. Nola da zure etxea, handia ala txikia? Baserria ez da kalea bezala. Zu bezala ez dago munduan. Gu ginen bezala al da?

Zurea bezalakoa da nire bizikleta. Nolakoa da zure etxea, txikia ala handia? Baserria ez da kalea bezalakoa. Zu bezalakorik ez dago munduan. Gu ginen bezalakoa al da?

E.6. Adberbio sintagma 289


E.6.2. INOIZ, INORA, INON... aditzondoak (Ik. B.3.3.2.1.) Nora joan behar duzu? —Inora. Nora joan behar duzu? —Inora ez. Ez naiz inora ere ez joan. Ez naiz inora ere joan. Inon ikusi duzu horrelakorik? —Inon. Inon ikusi duzu horrelakorik? —Inon ez.

E.6.3. ZEHAR posposizioaren erabilera

(Ik. B.3.3.1.2.)

Aurtengo urtearen zehar Aurtengo urtean zehar Kalearen zehar zarata handiz pasa zen. Kalean zehar zarata handiz pasa zen.

E.6.4. IRITZI ADITZONDOAK

(Ik. B.3.3.2.2.)

Niretzat hori horrela da. Haientzat ez zen horrela gertatu.

Nire ustez, hori horrela da. Haien iritziz, ez zen horrela gertatu.

E.6.5. PREDIKATIBOA (Ik. B.3.4. eta B.4.6.3.) Neskame bezala joan da. Lehendakaritzat izendatu dute. Pailazoarena jantzi da. (B.3.3.1.2.) Oztopoa (-an) bihurtu dira.

E.7. Aditza

Neskame joan da. Lehendakari izendatu dute. Pailazo(z) jantzi da. Oztopo bihurtu dira.

E.7.1. ADITZ-PARTIZIPIOA ADITZONDO GISA (Ik. B.3.5.1.1.) Pertsona horiek nekatutak etorri ziren. Horiek zapaldutak bizi dira. Zeharo mozkortutak zebiltzan. Guztiak ere bustitak etorri ziren. Zu zoroa (tontoa) zaude. Denak mozkorrak daude.

Pertsona horiek nekatuta (-rik) etorri ziren. Horiek zapalduta (-rik) bizi dira. Zeharo mozkortuta (-rik) zebiltzan. Guztiak ere bustita etorri ziren. Zu zoratuta (tontotuta)zaude. Denak mozkortuta daude.

E.7.2. GERUNDIOAREN ERABILERA Kafea hartzen hitz egingo dugu. Negar egiten ez duzu ezer lortuko. Hori esanez alde egin zuen. Ateari golpe bat ematen kalera joan zen.

(Ik. B.3.5.1.1.)

Kafea hartuz hitz egingo dugu. Nehar eginez ez duzu ezer lortuko. Hori esan eta alde egin zuen. Ateari golpe bat eman eta kalera joan zen.

E.7.3. ADITZ-IZENEN JOKO EZBERDINAK 290

Badakit gitarra jo. Laga iezadazu hor egon.

(Ik. B.3.5.1.1.)

Badakit gitarra jotzen. Laga iezadazu hor egoten.


Bilera arratsaldean pentsatu dute egin. Bilera arratsaldean egitea pentsatu dute. Mendira joan gustatzen zait. Mendira joatea gustatzen zait.

E.7.4. JOAN NAHI ≠ JOATEA NAHI (Ik. B.3.5.1.1.) Nik mendira joatea nahi dut. Guztiek aprobatzea nahi dute. Hori egitea nahi dugu.

1. Nik mendira joan nahi dut. 2. Nik zu (hi,hura...) mendira joatea nahi dut. 1. Guztiek aprobatu nahi dute. 2. Guztiek guk (zuk...) aprobatzea nahi dute. 1. Hori egin nahi dugu. 2. Zuk (zuek...) hori egitea nahi dugu.

E.7.5. ADITZ LOKUZIOEN FORMA (Ik. B.3.5.1.2. eta B.2.3.1.1.) Bihotzean mina dut. Sua eman diote etxeari. Ikastolan lana egiten dugu.

Bihotzean min dut. Su eman diote etxeari. Ikastolan lan egiten dugu.

E.7.6. NUMERO KOMUNZTADURA (Ik. B.3.5.2.) Badakizkit zenbat urte dituzun. Izena eman zuen klaseak eman ziezaioten. Bikote bat ezkontzen direnean... Joan zaitez gelara lanak egin dezazun.

E.7.7. ASPEKTUA

Badakit zenbat urte dituzun. Izena eman zuen klaseak eman ziezazkioten. Bikote bat ezkontzen denean... Joan zaitez...egin ditzazun.

(Ik. B.3.5.4.)

Gero zer ordutan deitzen didazu? Orain zer egiten dugu? Jolasten zara/duzu gurekin? Uzten didazu lapitza? Hau hemen lagatzen dut? Joaten gara etxera? Etortzen zara nirekin?

Gero zer ordutan deituko didazu? Orain zer egingo dugu? Jolastuko (al) zara/duzu gurekin? Utziko (al) didazu lapitza? Hau hemen lagako (al) dut? Joango (al) gara etxera? Etorriko (al) zara nirekin?

E.7.8. IZANGO ZEN ≠ IZANGO LITZATEKE (Ik. B.3.5.7.) Horrela gehiago arduratuko ginen. Hau bihar honela egin beharko zen. Niri ere gustatuko zitzaidan bihar hori egitea. Zer egingo zenuen orain txakur handi bat etorriko bazen?

Horrela gehiago arduratuko ginateke. Hau bihar honela egin beharko litzateke. Niri ere gustatuko litzaidake bihar hori egitea. Zer egingo zenuke orain txakur handi bat etorriko balitz?

291


E.8. Deklinabidea

E.8.1. DIPTONGO AMAIERAK (Ik. B.4.2.1.) (-au) arauean lauean, hamalauean (-ei) nahiean Unaiek, Ibaiek...

arauan lauan, hamalauan... nahian Unaik, Ibaik...

E.8.2. A ITSATSIA (B.4.2.2. eta D.4.5.) hezkuntz proiektua irakaskuntz berrikuntza animali asko Ez du mailik ematen. Gauz bat esan behar dizut. Edozein pertsonentzat izan daiteke.

hezkuntza(-)proiektua irakaskuntza(-)berrikuntza animalia asko Ez du mailarik ematen. Gauza bat esan behar dizut. Edozein pertsonarentzat...

E.8.3. MUGAGABEAK (B.4.3.1.) Zein liburuak irakurri dituzu? Zer gauzak esaten dituen! Zer pisuan bizi zara? Edozein tokian aurki dezakete hori. Milaka gauzak esan ditu.

Zein liburu irakurri dituzu? Zer gauza esaten dituen! Nolako (Zelako) gauzak esaten dituen! Zer pisutan bizi zara? Edozein tokitan aurki dezakete hori. Mila(ka) gauza esan ditu.

E.8.4. A ITSATSIA IZEN PROPIOEKIN (Ik. B.4.4.) Gezurra esan nuen Getarin... Zuberoko Pastoralak Ermuako biztanleak

Gezurra esan nuen Getarian... Zuberoako Pastoralak Ermuko biztanleak

E.8.5. BIZIDUNA ≠ BIZIGABEA Medikura noa.

(Ik. B.4.5.)

Medikuarengana noa.

E.8.6. ERGATIBOA - NORK kasua (Ik. B.4.6.1.)

292

Zu bezala kantatzen du. Zuk bezala kantatzen du. Kristonak esan zizkioten bata besteari. Kristo(re)nak esan zizkioten batak besteari (elkarri). Zu beste iriabazten dut nik ere. Zuk beste irabazten dut nik ere. Ander baino hobeto egin ditut lanak. Anderrek baino hobeto egin ditut lanak.


E.8.7. DATIBOA - NORI kasua (Ik. B.4.6.1.) Anjeleri esan diot hori. Anjeli esan diot hori. Gizon bateri gertatu zaio. Gizon bati gertatu zaio. Honeri ez zaio horrelakorik gustatzen. Honi ez zaio horrelakorik gustatzen.

E.8.8. (-RA) ARTE ≠ -RAINO (Ik. B.4.6.2.) Hogeirarte zenbatu behar da. Mendi gailurrerarte joan ginen. Nora arte luzatuko dugu horma?

E.8.9. NONDIK ≠ NON

Hogeiraino zenbatu behar da. Mendi gailurreraino joan ginen. Noraino luzatuko dugu horma?

(Ik. B.4.6.2.)

EGAko azterketa hemendik al da? Zer dago etxearen atzetik? Gizon hori herritik asko ibiltzen da. Apunteak hortik egongo dira. Atzo goizean etxetik ibili nintzen.

EGAko azterketa hemen al da? Zer dago etxearen atzean? Gizon hori herrian asko ibiltzen da. Apunteak hor nonbait egongo dira. Atzo goizean etxean ibili nintzen.

E.8.10. PARTITIBOA (-IK) (Ik. B.4.6.3.) Ez daude gailetak. Badaukazu ura? Ez daukat gosea. Burua ez duena ez du behar txapela. Eske ez daukagu lanik. Mendian ez daude zuhaitzak.

Ez dago gailetarik. Ba (al) daukazu urik? Ez daukat goserik. Bururik ez duenak ez du behar txapelik. Izan ere, ez daukagu lanik. Ez daukagu lanik eta! Mendian ez dago zuhaitzik.

E.8.11. NOREKIN ≠ ZERTAZ (Ik. B.4.6.3.) Eskopetarekin akabatu du txoria. Pala(re)kin jokatu genuen frontoian. Autoarekin joan ginen Parisa.

Eskopetaz akabatu du txoria. Palaz jokatu genuen frontoian. Autoz joan ginen Parisa.

E.8.12. INSTRUMENTALA (ZERTAZ kasua) (Ik. B.4.6.3.) Ibiltzen joan ginen. Aizkorarekin ebaki dugu. Telefonotik esango dizut. Irratitik zabaldu dute berria. Mikeletaz aritu ginen berriketan.

Oinez joan ginen. Aizkoraz ebaki dugu. Telefonoz esango dizut. Irratiz zabaldu dute berria. Mikelez aritu ginen berriketan.

293


E.8.13. PASIBOA (ZERENGATIK kasua) (Ik. B.4.6.3.) 32 andre nigatik erreak izan ziren.

32 andre nik erre nituen. ( beste batzuek erre zituzten nigatik) Poliziagatik atxilotua izan zen. Poliziak atxilotu zuen. Neska hura mutilagatik utzia izan zen. Mutilak neska hura utzi egin zuen.

E.8.14. -ENGATIK ≠ -ENGANDIK (Ik. B.4.6.3. eta B.4.6.2.) Zuregandik egin dut hori. Ama(ren)gatik jaso dut bizia.

Zuregatik egin dut hori. Ama(ren)gandik jaso dut bizia.

E.8.15.BEZALA-ren gehiegikeria

(Ik. Nortzat, B.4.6.3. eta

B.3.5.1.2.)

Pailazo bezala mozorrotu zen. Pello alkate bezala hautatu dute. Opari bezala erloju bat eman nion. Jator bezala hartzen dute taldean.

E.9. Menderakuntza

E.9.1. ZEHAR GALDERA

Pailazo(z) mozorrotu zen. Pello alkate hautatu dute. Oparitzat erloju bat eman nion. Jatortzat hartzen dute taldean.

(Ik. B.5.4.1.2.)

Ez dakit zer nahi duzu. Nola duzu izena galdetu dit. Ez dakit etorri bada. Ea etortzen bada!

Ez dakit zer nahi duzun. Nola duzun izena galdetu dit. Ez dakit etorri den. Ea etortzen den!

E.9.2. ERLATIBOA (Ik. B.5.4.2.1.) Andrea, kalean ikusi duzula, nire ama da. Dauka jostailu bat polita dela. Nire osabak, Eibarren bizi dela, horixe esaten du.

294

Bi multzotan banatzen dira, direla: zuria eta gorria.

Andrea, kalean ikusi duzuna, nire ama da. Kalean ikusi duzun andrea nire ama da. Polita den jostailu bat dauka. Jostailu polit bat dauka. Nire osabak, Eibarren bizi denak, horixe esaten du. Eibarren bizi den nire osabak horixe esaten du. Bi multzotan banatzen dira, direnak (eta dira) zuria eta gorria.


E.9.3. IZENLAGUN FUNTZIOZKO MENDERAKUNTZA

(Ik.

B.5.4.2.1.)

Pailazoarena egiten ibili zarelaren kontua entzun dut. Andereño berria izango dugularen berria zabaldu da. Etorriko zarenaren ustean gaude.

Pailazoarena egiten ibili zaren (zarelako) kontua entzun dut. Andereño berria izango dugun (dugulako) berria zabaldu da. Etorriko zaren (zarelako) ustean gaude.

E.9.4. ZEHAR GALDERA ≠ ERLATIBOA (Ik. B.5.4.1.2. eta B.5.4.2.1.)

Badakizu gertatu dena? Kontuz esaten duzunarekin! Ez dakizu egin didatena!

Ba (al) dakizu zer gertatu den? Kontuz zer esaten duzun! Ez dakizu zer egin didaten!

E.9.5. KONPARAZIOZKOAK (Ik. B.5.4.3.3.) Zure baino azkarragoa da. Gure bezain trebeak dira. Nik zuk bezalako urteak ditut.

Zu baino azkarragoa da. Gu bezain trebeak dira. Nik zuk adina (beste...) urte ditut.

E.9.6. MENDERAKUNTZA NAHASIAK Esaten zutenez lanak bukatu behar zituztela. Dirudienez, berandu iritsi direla. Nire ustez, gaizki egin dudala.

Esaten zuten lanak bukatu behar zituztela. Esaten zutenez, lanak bukatu behar zituzten. Dirudienez, berandu iritsi dira. Badirudi berandu iritsi direla. Nire ustez, gaizki egin dut. Uste dut gaizki egin dudala.

E.9.7. ERDAL LOTURAK Aber suerte onagoa izaten dugun! A ke ez dugu jolasa orain? —A ke bai! —A ke ez! Osea ke ez gatoz gaur. Asi ke alferrik zabiltzate. Eske ez daukagu lanik! Ya keta ez datorren, goazen!

Ea zorte hobea dugun! Ez dugula jolasik orain? —Baietz! —Ezetz! Beraz, gaur ez gatoz. Beraz (Hortaz), alferrik zabiltzate. Izan ere, ez daukagu lanIk. Ez datorrenez, goazen! Goazen, ez dator eta!

295


E.10. Lokailuak

E.11. Idazkera eta ahoskera

EREren erabilera (Ik. B.5.5.1.) Ere daude beste kale batzuk. Nire etxea txikia da, baina ere polita.

Beste kale batzuk ere badaude. Nire etxea txikia da, baina baita polita ere. (baina polita ere bai.) Horrelakoak entzuten dira kalean ere bai. Horrelakoak entzuten dira kalean ere. Oporrak ere bai hartu dituzte. Oporrak ere hartu dituzte. Ere joan gaitezke hondartzara. Hondartzara ere joan gaitezke. Ere bai esan dute bihar etorriko direla. Bihar etorriko direla ere esan dute. Haiek partidua irabazi dute eta guk ere. Haiek partidua irabazi dute eta guk ere bai.

E.11.1. IZEN BEREZI BATZUK (Ik. D.2.1.2.) *Yon, Yoseba, Yokin, Yosune...

Jon, Joseba, Jokin, Josune...

E.11.2. YEISMOA (Ik. D.2.2.1.) [*langiye, oyua, maya, ispiyua...]

[langille/langile; oiloa (ala oihua?); maila (ala mahaia?), ispillua...]

E.11.3. GORANZKO DIPTONGOAK (Ik. D.2.2.4.) [*na-zió-na-la, pa-zién-tzià, A-rrié-ta...] [na-zí-o-na-là, pa-zí-en-tzi-à, A-rrí-e-tà...]

E.11.4. HITZ KATEA (Ik. D.2.3.) [*ezdabil, ez zen etorri...]

[eztabil, etzen etorri...]

E.11.5. AZENTUA (Ik. D.3.) [ikastóla, askatasúna, hamazázpi...]

E.12. Ortografia

[ikástolà, askátasunà, hamázazpì...]

E.12.1. ERDAL MAILEGUAK Experientzia, textu... (Ik. D.4.2.1.1.) esperientzia, testu... Majia, Jeolojia, lojika...(Ik. D.4.2.1.2.) magia, Geologia, logika... Prensa, insumisio...(Ik. D.4.2.3.2.) prentsa, intsumisio... Minuto, segundu, instituto...(Ik. D.4.2.4.1.) minutu, segundo, institutu...

E.12.2. MARRATXOAREN ERABILERA (Ik. D.4.3.)

296

gorri gorri, poliki poliki, gorri-gorri, poliki-poliki, gutxi gora behera... gutxi gora-behera... herriz-herri, aurrez-aurre, alderik-alde... herriz herri, aurrez aurre, alderik alde...


E.12.3. A ITSATSIA NOIZ GALDU (Ik. D.4.5.) hezkuntz sistema iraultz giroa irakaskuntz proiektua

hezkuntza sistema/hezkuntza-sistema iraultza giroa/iraultza-giroa irakaskuntza proiektua/ irakaskuntza-proiektua

E.12.4. HILABETEAK (Ik. D.4.6.) Aurtengo Urtarril eta Otsail erdi aldera... Aurtengo urtarril eta otsail erdi aldera...

E.12.5. BUSTI-PALATALAK (Ik. D.4.7.) itxaso, itxu, maixu... gaiso, gaisotasun, itsaropen...

itsaso, itsu, maisu... gaixo, gaixotasun, itxaropen...

E.12.6. -(E)Z GERO/EZKERO (Ik. D.4.9.5.) egin ezkero, asmatu ezkero...

eginez gero, asmatuz gero...

E.12.7. -GARREN (Ik. D.4.9.7.) 5.gn; XX.gn; 3garren...

5.; XX.; 3. edo hirugarren...

297

e r a n s k i n a k

KASU GRAMATIKALAK Mugagabea

Singularra

Plurala

NOR. Absolutiboa

Ø+Ø

=Ø

a+Ø

=A

ak + Ø

= AK

NORK. Ergatiboa

Ø+K

= (E)K

a+K

= AK

ak + K

= EK

NORI. Datiboa

Ø+I

= (R)I

a+I

= ARI

ak + I

= EI

LEKU-DENBORAZKOENAK (bizigabeak eta bizidunak) Mugagabea NON Inesiboa NORENGAN

Ø+N

= (E)TAN

Singularra

Plurala

a+N

= (E)AN

ak + N

= ETAN

Ø + GAN

= (R)(EN)GAN

a + GAN

= A(REN)GAN

ak + GAN

= ENGAN

NONGO. Leku-denborazkoa

Ø + KO

= (E)TAKO

a + KO

= (E)KO

ak + KO

= ETAKO

NORA Adlatiboa NORENGANA

Ø+A

= (E)TARA

a+A

= (E)RA

ak + A

= ETARA

Ø + GANA

= (R)(EN)GANA

a + GANA

= A(REN)GANA

ak + GANA

= ENGANA

NORAINO Adl. Bukatuzkoa NORENGANAINO

Ø + AINO

= (E)TARAINO

a + AINO

= (E)RAINO

ak + AINO

= ETARAINO

NORANTZ Adl. Bide zuzenezkoa NORENGANANTZ NONDIK Ablatiboa NORENGANDIK

Ø + GANAINO = (R)(EN)GANAINO

a + GANAINO = A(REN)GANAINO

ak + GANAINO = ENGANAINO

Ø + RANTZ

a + RANTZ

ak + RANTZ

= (E)TARANTZ

= (E)RANTZ

= ETARANTZ

Ø + GANANTZ = (R)(EN)GANANTZ

a + GANANTZ = A(REN)GANANTZ

ak + GANANTZ = ENGANANTZ

Ø + TIK

= (E)TATIK

a + TIK

= (E)TIK

ak + TIK

= ETATIK

Ø + GANDIK

= (R)(EN)GANDIK

a + GANDIK

= A(REN)GANDIK

ak + GANDIK

= ENGANDIK

GAINERAKO KASUAK Mugagabea NORIK. Partitiboa

Ø + IK

= (R)IK

NOREN. Edutezkoa

Ø + EN

= (R)EN

NOREKIN. Soziatiboa

Ø + EKIN

NORTAZ. Instrumentala

Ø+Z

NORENGATIK. Motibatiboa NORENTZAT. Destinatiboa

Plurala

a + EN

= AREN

= (R)EKIN

a + EKIN

= AREKIN

ak + EKIN

= EKIN

= (E)Z

a+Z

= AZ

ak + Z

= EZ

Ø + GATIK

= (R)(EN)GATIK

a + GATIK

= ARENGATIK

ak + GATIK

= ENGATIK

Ø + ENTZAT

= (R)ENTZAT

a + ENTZAT

= ARENTZAT

ak + ENTZAT

=

KASU BEREZIA Mugagabea NORTZAT. Prolatiboa

Singularra

Ø + TZAT

= TZAT

ak + EN

= EN

ENTZAT

OHARRAK: a) parentesi bitarteko -E- eta -R- horiek dira lotura hizkiak. b) pluraleko kasuetan, kontutan har -ak- > -e- aldaketa morfologikoa gertatzen dela.

301

BOKALEZ AMAITUTAKOEN KOADROA

MUGAGABEA

SINGULARRA

PLURALA

IZEN BEREZIAK MUGAGABEA

NOR

mendi

mendi-a

mendi-ak

Hernio

NORK

mendi-k

mendi-ak

mendi-ek

Hernio-k

NORI

mendi-ri

mendi-ari

mendi-ei

Hernio-ri

NON

mendi-tan

mendi-an

mendi-etan

Hernio-n

NONGO

mendi-tako

mendi-ko

mendi-etako

Hernio-ko

NORA(T)

mendi-tara(t)

mendi-ra(t)

mendi-etara(t)

Hernio-ra

NORANTZ

mendi-tarantz

mendi-rantz

mendi-etarantz

Hernio-rantz

NORAINO

mendi-taraino

mendi-raino

mendi-etaraino

Hernio-raino

NONDIK

mendi-tatik

mendi-tik

mendi-etatik

Hernio-tik

PARTITIBOA

mendi-rik

NOREN

mendi-ren

mendi-aren

mendi-en

Hernio-ren

NOREKIN

mendi-rekin

mendi-arekin

mendi-ekin

Hernio-rekin

INSTRUMENTALA

mendi-z

mendi-az

mendi-ez

Hernio-z

NORENGATIK

mendi-rengatik

mendi-arengatik

mendi-engatik

Hernio-rengatik

NORENTZAT

mendi-rentzat

mendi-arentzat

mendi-entzat

Hernio-rentzat

PROLATIBOA

mendi-tzat

NON

seme-rengan

seme-arengan

seme-engan

Eneko-rengan

NORA(T)

seme-rengana(t)

seme-arengana(t)

seme-engana(t)

Eneko-rengana

NORANTZ

seme-renganantz

seme-renganantz

seme-enganantz

Eneko-renganantz

NORAINO

seme-renganaino

seme-arenganaino

seme-enganaino

Eneko-renganaino

NONDIK

seme-rengandik

seme-arengandik

seme-engandik

Eneko-rengandik

Hernio-rik

Hernio-tzat

NONGO

302

KONTSONANTEZ AMAITUTAKOEN KOADROA

MUGAGABEA

SINGULARRA

PLURALA

IZEN BEREZIAK MUGAGABEA

NOR

haran

haran-a

haran-ak

Eibar

NORK

haran-ek

haran-ak

haran-ek

Eibarr-ek

NORI

haran-i

haran-ari

haran-ei

Eibarr-i

NON

haran-etan

haran-ean

haran-etan

Eibarr-en

NONGO

haran-etako

haran-eko

haran-etako

Eibar(r)-eko/ko

NORA(T)

haran-etara(t)

haran-era(t)

haran-etara(t)

Eibarr-era/-a

NORANTZ

haran-etarantz

haran-erantz

haran-etarantz

Eibarr-erantz/-antz

NORAINO

haran-etaraino

haran-eraino

haran-etaraino

Eibarr-eraino/-aino

NONDIK

haran-etatik

haran-etik

haran-etatik

Eibar(r)-etik/-tik

PARTITIBOA

haran-ik

NOREN

haran-en

haran-aren

haran-en

Eibarr-en

NOREKIN

haran-ekin

haran-arekin

haran-ekin

Eibarr-ekin

INSTRUMENTALA

haran-ez

haran-az

haran-ez

Eibarr-ez

NORENGATIK

haran-engatik

haran-arengatik

haran-engatik

Eibarr-engatik

NORENTZAT

haran-entzat

haran-arentzat

haran-entzat

Eibarr-entzat

PROLATIBOA

haran-tzat

NON

gizon-engan

gizon-arengan

gizon-engan

Mikel-engan

NORA(T)

gizon-engana(t)

gizon-arengana(t)

gizon-engana(t)

Mikel-engana

NORANTZ

gizon-enganantz

gizon-arenganantz

gizon-enganantz

Mikel-enganantz

NORAINO

gizon-enganaino

gizon-arenganaino

gizon-enganaino

Mikel-enganaino

NONDIK

gizon-engandik

gizon-arengandik

gizon-engandik

Mikel-engandik

Eibarr-ik

Eibar-tzat

NONGO

303

NOR NOR naiz haiz da gara zara zarete dira

NOR • NORI NOR na ha ga za za

nintzen hintzen zen ginen zinen zineten ziren

NOR nin hin zi gin zin zin zi

banintz bahintz balitz bagina bazina bazinete balira

ba ba ba ba ba ba ba

nintzateke hintzateke litzateke ginateke zinateke zinatekete lirateke

nin hin li gin zin zin li

nintzatekeen hintzatekeen zatekeen ginatekeen zinatekeen zinateketen ziratekeen

zki zki zki zki

NORI t k/n o gu zu zue te e

tzai tzai tzai tzai zki tzai zki tzai zki tzai zki



tzai tzai zai tzai tzai tzai zai

NOR • NORK

du — t (hura nik) nor nork

(1) nuen huen zuen genuen zenuen zenuten zuten

(2) nituen hituen zituen genituen zenituen zenituzten zituzten


(1) banu bahu balu bagenu bazenu bazenute balute

(2) banitu bahitu balitu bagenitu bazenitu bazenituzte balituzte


t k/n o gu zu zue e

ke ke ke ke ke ke ke

nuke huke luke genuke zenuke zenukete lukete

nin hin zi gin zin zin zi

tzai tzai tzai tzai tzai tzai tzai

zki zki zki zki

t k/n o gu zu zue e

ke en ke en ke en ke en ke en ke te n ke en

naiteke haiteke daiteke gaitezke zaitezke zaitezkete daitezke

NOR na ha da ga za za da

ki ki ki ki ki ki ki

zki zki zki zki

NORI t ke k/n ke o ke gu ke zu ke zue ke e ke

nintekeen hintekeen zitekeen gintezkeen zintezkeen zintezketen zitezkeen

NOR nen hen ze gen zen zen ze


zki zki zki zki


ninteke hinteke liteke gintezke zintezke zintezkete litezke

NOR nen hen le gen zen zen le


zki zki zki zki


nadin hadin dadin gaitezen zaitezen zaitezten daitezen

NOR na ha da ga za za da


zki zki zki zki

NORI t k/n o gu zu zue e

nendin hendin zedin gintezen zintezen zintezten zitezen

NOR nen hen ze gen zen zen ze


zki zki zki zki


() hadi bedi () zaitez zaitezte bitez

NOR () ha be () za za be

zki zki zki


NOR nin hin li gin zin zin li

ki ki ki ki ki

n n n n n n n

(1)

te

(1)

nukeen hukeen zukeen genukeen zenukeen zenuketen zuketen

(2)

nituzke hituzke lituzke genituzke zenituzke zenituzkete lituzkete (2)

nituzkeen hituzkeen zituzkeen genituzkeen zenituzkeen zenituzketen zituzketen

te

te

te

ba ba ba

NOR nind hind (1) gint zint zint (2)

u u u

ke ke ke

nind hind (1) gint zint zint (2)

u u

ke ke

u u u z te

ke ke ke

(1) nezake hezake lezake genezake zenezake zenezakete lezakete

(2) nitzake hitzake litzake genitzake zenitzake zenitzakete litzakete

NOR nint hint (1) gint zint zint (2) NOR na ha de ga za za d

zake zake zake zake zake zake zake

it it it it

te

zake zake zakete

zake zake zakete

NOR nint hint (1) gint zint zint (2)

te

za za za za za

te

za

be ga

it

za za

b

it

za

t k/n — gu zu zue te

n n en n n n n

NORK t k/n – gu zu zue te

n n n n n n n

NORK t k/n — gu zu zue te

n n n n n n n

NORK t k/n – gu zu zue te

NOR

NORI t n k/n n o n gu n zu n zue te n e te n

NORK n h I gen zen zen l

NOR

NORI t k/n o gu zu zue te e te

i(zki)

n h l gen zen zen l

i(zki)

n h z gen zen zen z

t k/n o gu zu zue e

i(zki)

d ieza(zki)

n n en n n n n


i(zki)

NOR


NORK ( ) k/n — ( ) zu zue te

NORK n h z gen zen zen z ba ba ba ba ba ba ba


zake zake

it it it it

n n en n n n n

t k/n — gu zu zue te


zake zake

za za za za za za za

d i(zki)

NORK t k/n – gu zu zte zue te

u u

u u u z te

NOR na

te

zte

ke ke

NOR nint hint (1) gint zint zint (2)

(2) nitzan hitzan zitzan genitzan zenitzan zenitzaten zitzaten


u u

u u

(2) nitzakeen hitzakeen zitzakeen genitzakeen zenitzakeen zenitzaketen zitzaketen

(1) nezan hezan zezan genezan zenezan zenezaten zezaten

u u u u u u u

u u u

NOR

NORK t k/n – gu zu zte zue te

nind hind (1) gint zint zint (2)

(1) nezakeen hezakeen zezakeen genezakeen zenezakeen zenezaketen zezaketen

n n n n n n n n n n n n n n

ba ba

NOR • NORI • NORK

it it it it

NOR nind hind (1) gint zint zint (2)

NOR na ha de ga za za d

te

en en en en en te n en

NOR na ha d ga za za d

NORI t k/n io gu zu zue ie

t k/n o gu zu zue e ke ke ke ke ke ke ke ke ke ke ke ke ke ke

NORK NOR n h z gen ieza(zki) zen zen z


NORK NOR n h l gen ieza(zki) zen zen l


NOR

d ieza(zki)


NORK n h z gen ieza(zki) zen zen z NOR

(B) ieza(zki)



ke ke ke ke ke ke te ke te en en en en en n n

te te NORK t k/n – gu zu zue te ke ke ke ke ke ke ke

en en en en en te n te n ke ke ke ke ke ke ke

te te


n n n n n n n

te te

n n n n n n n

NORK ( ) k/n — ( ) zu zue te

ADITZ TRINKO ERABILIENAK

egon

etorri

eduki

ekarri

esan

iritzi

ihardun

nago hago dago gaude zaude zaudete daude

nator hator dator gatoz zatoz zatozte datoz

dau(z)kat dau(z)kak/n dau(z)ka dau(z)kagu dau(z)kazu dau(z)kazue dau(z)kate

dakar(tza)t dakar(tza)k/n dakar(tza) dakar(tza)gu dakar(tza)zu dakar(tza)zue dakar(tza)te

diot diok/n dio diogu diozu diozue diote

deritzot (deritzat) deritzok/n deritzo deritzogu deritzozu deritzozue deritzote

dihardut diharduk/n dihardu dihardugu diharduzu diharduzue dihardute

nengoen hengoen zegoen geunden zeunden zeundeten zeuden

nentorren hentorren zetorren gentozen zentozen zentozten zetozen

neu(z)kan heu(z)kan zeu(z)kan geneu(z)kan zeneu(z)kan zeneu(z)katen zeuzkaten

nekar(re/tza)n hekar(re/tza)n zekar(re/tza)n genekar(re/tza)n zenekar(re/tza)n zenekar(tza)ten zekar(tza)ten

nioen hioen zioen genioen zenioen zenioten zioten

neritzon heritzon zeritzon generitzon zeneritzon zeneritzoten zeritzoten

niharduen hiharduen ziharduen geniharduen zeniharduen zeniharduten ziharduten

jakin

eraman

joan

ibili

iruditu

erabili

noa hoa doa goaz zoaz zoazte doaz

nabil habil dabil gabiltza zabiltza zabiltzate dabiltza

daki(zki)t daki(zki)k/n daki(zki) daki(zki)gu daki(zki)zu daki(zki)zue daki(zki)te

darama(tza)t darama(tza)k/n darama(tza) darama(tza)gu darama(tza)zu darama(tza)zue darama(tza)te

dirudit dirudik/n dirudi dirudigu dirudizu dirudizue dirudite

darabil(tza)t darabil(tza)k/n darabil(tza) darabil(tza)gu darabil(tza)zu darabil(tza)zue darabil(tza)te

nindoan hindoan zihoan gindoazen zindoazen zindoazten zihoazen

nenbilen henbilen zebilen genbiltzan zenbiltzan zenbiltzaten zebiltzan

neki(zki)en heki(zki)en zeki(zki)en geneki(zki)en zeneki(zki)en zeneki(zki)ten zeki(zki)ten

nerama(tza)n herama(tza)n zerama(tza)n generama(tza)n zenerama(tza)n zenerama(tza)ten zerama(tza)ten

nirudien hirudien zirudien genirudien zenirudien zeniruditen ziruditen

nerabil(e/tza)n herabil(e/tza)n zerabil(e/tza)n generabil(e/tza)n zenerabil(e/tza)n zenerabil(tza)ten zerabil(tza)ten

305

Hizkuntzaren Erabilera Makurrak Eta Erdarakadak

Recommend Documents