MUSIC-MAJNAR
ŠKOLSKA KNJIGA — ZAGREB
AUGUST MUSIĆ — N I K O
MAJNARIC
GRAMATIKA GRČKOGA JEZIKA
D V A N A E S T O
I Z D A N J E
PRIREDIO dr. MILIVOJ SIRONIC
ŠKOLSKA KNJIGA« ·
Z A G R E B 1989.
S A D R Ž A J
UVOD Grčki jezik i njegova n a r j e č j a DIO I. GLASOVI Glava
I. P i s m o i i z g o v o r § 1—2-3. A. Slova § 1 - 9 . B. Drugi glasovni znaci i znaci za čitanje § 10-16. C. Naglasci § 17-22. D. Rečenični znaci § 23.
Glava
II. R a s t a v l j a n j e i k o l i č i n a s l o g o v a § 24—30. A. Rastavljanje slogova § 2 4 - 2 7 . B. Količina § 2 8 - 3 0
Glava
III. N a g l a š i v a n j e § 3 1 - 4 3 .
Glava
IV, G l a s o v i § 4 4 - 4 6 . A. Dioba samoglasnika § 44—45. B. Dioba suglasnika § 46.
Glava
V. N a j z n a t n i j i g l a s o v n i z a k o n i § 47—75. A. Samoglasnici § 4 7 - 5 1 . B. Suglasnici § 52-60. C. Slogotvorne likvide i nazali § 61-64. D. Promjene samoglasnika na kraju riječi § 65-69. E. Promjene samoglasnika u riječima § 70—73. F. Promjene suglasnika na kraju riječi § 74—75. DIO II. OBLICI A. D e k l i n a c i j a Opće bilješke § 76-80.
Glava
VI. D e k l i n a c i j a i m e n i c a i A. Vokalska deklinacija § § 82-89. II. a-deklinacija § 9 0 - 9 9 . 2. Muške riječi
pridjeva. 82-112. I. 90-102. 1. § 100-102.
§ 81-188. o-deklinacija Ženske riječi III. Pridjevi
IV
vokalske deklinacije § 103 — 106. IV. Stegnute riječi vokalske deklinacije § 107—110. V. Atička deklinacija § 111 — 112. B. Konsonantska deklinacija § 113-186. I. Konsonantske osnove § 115—164. 1. Osnove na grlene i usnene suglasnike § 115-122. 2. Osnove na zubne i nosne suglasnike § 123 — 145. 3. Osnove na tekuće suglasnike § 146-152. 4. Osnove na σ § 153164. II. Vokalske osnove § 165-186. 1. Osnove na ι i ε § 165-166. 2. Osnove na υ i ε § 167-172. 3. Osnove na υ § 173 — 174. 4. Osnove na dvoglasnike § 175-186. III. Dodaci deklinaciji imena § 187-188. 1. Dualni oblici § 187. 2. Nastavci nalik na padežne § 188. Glava
Glava Glava
VII. P r i d j e v i § 189-204. A. Pridjevi konsonantske deklinacije § 189-196. B. Komparacija ili poredenje § 197 — 203. C. Prilozi od pridjeva § 204. VIII. Z a m j e n i c e § 205-222. IX. B r o j e v i § 223-224. B. K o n j u g a c i j a Opće bilješke § 225-230.
Glava
X. P r v a g l a v n a k o n j u g a c i j a ili g l a g o l i na ω § 231 — 301. I. Prezentska osnova § 231-253. A. Sprezanje prezentske osnove § 231-233. B. Augment § 234-242. C. Verba contracta § 243-244. D. Razlika prezentske osnove od glagolske § 245 — 253. II. Jaka aorisna osnova § 254—257. III. Futurska osnova § 258-264. IV. Osnova slaboga aorista § 267-271. V. Perfektna osnova § 272—291. A. Perfekt aktivni § 276-282. I. Jaki perfekt § 277-279. II. Slabi perfekt § 280—282. B. Pluskvamperfekt aktivni § 283. C. Perfekt medijalni i pasivni § 284-289. D. Pluskvamperfekt medijalni i pasivni § 290. E. Futur egzaktni § 291. VI. Jaka pasivna osnova § 292—295. VII. Slaba pasivna osnova § 296—299.
ν Glagolski pridjevi § 300. Glagoli koji, izvodeći vremena, ne produljuju krajnjega samoglasnika osnove § 301. Pregled glagolskih oblika str. 108 — 115. Glagoli poredani po završnom glasu osnove, str. 116—119. Glava
XI. D r u g a g l a v n a k o n j u g a c i j a ili g l a g o l i na μι § 302-319. Uvodne bilješke § 302-304. I. Prvi razred glagola na μι § 305-317. A. Glagoli s osnovom na α § 312. Β. Ostali glagoli prvoga razreda glagola na μι § 314-315. 1. ε ϊ μ ι § 314. 2. ειμί § 315. 3. κάθ-ημαι 4. κεϊμαι 315. b. Bestematski aoristi § 316. Mješoviti perfekti § 317. II. Drugi razred glagola na μι § 318-319.
Glava
XII. G l a g o l i p r v e g l a v n e k o n j u g a c i j e s o b l i c i m a § 320-327. b.
osobitim
Peti ili nazalni razred § 321. Šesti ili inhoativni razred § 324. Sedmi ili e-razred § 325. Osmi ili mješoviti razred § 327. Defektivni glagoli § 327. b. Nepravilno značenje § 328-329. A. Aktivno, medijalno i pasivno značenje § 328. B. Prelazno i neprelazno značenje § 329. Kako se naglašuju glagolski oblici § 331 — 333. A. Infinitivi. B. Participi. C. Oblici imperativa § 333.
DIO III. POSTANJE RIJEČI Glava
XIII. § 334-358. A. P r o s t e r i j e č i § 334-353. A. Nastavci kojima postaju imenice § 336-344. B. Nastavci kojima postaju pridjevi § 345-351. C. Kako postaju glagoli § 325. D. Kako postaju prilozi § 353. B. S l o ž e n e r i j e č i § 354-358.
DIO IV. SINTAKSA Glava
XIV. K o n g r u e n c i j a § 361-369.
Glava Glava
XV. Č l a n § 370-379. XVI. P a d e ž i § 380-416. A. Akuzativ § 380-391. B. Genitiv § 392-409. C. Dativ § 410-416.
VI
Glava XVII. P r i j e d l o z i § 417-437. Pregled prijedloga §418.1. Prijedlozi s jednim padežom § 419-427. II. Prijedlozi s dva padeža § 428-431. III. Prijedlozi s tri padeža § 432-437. Glava XVIII. Z a m j e n i c e § 438-446. Glava
XIX. V r s t e g l a g o l s k e § 447-449. I. Aktiv § 447. Medij § 448. I I I . Pasiv § 449.
Glava
XX. V r e m e n a § 450-459. A. Indikativi § 451-458. B. Načini (konj., opt., impt.), infinitivi i participi § 459.
Glava
XXI. N a č i n i § 460-489. A. Načini u samostalnim rečenicama § 460.b —465. 1. Indikativ § 460.b-462. 2. Konjunktiv § 463. 3. Optativ § 464. 4. Imperativ § 465. B. Načini u zavisnim rečenicama § 466—489. Bilješke § 466. I. Zavisne izrične rečenice § 467. II. Zavisne uzročne rečenice §468. III. Zavisne upitne rečenice § 469. IV. Namjerne rečenice §470-472. V. Posljedične rečenice § 473. VI. Pogodbene rečenice § 474—479.VII. Dopusne rečenice § 480. VIII. Relativne rečenice § 481-486. IX. Vremenske rečenice § 487-488. Neupravni govor § 489.
Glava XXII. I n f i n i t i v § 490-497. Α. Ο infinitivu uopće § 490. Β. Ο subjektu i predikatu kod infinitiva § 491. C. Kako se upotrebljava infinitiv § 492-496. D. Infinitiv s članom § 497. Glava XXIII. P a r t i c i p § 498-505. Α. Ο participu uopće § 498. B. Atributni particip § 499. C. Predikatni particip § 500-502. D. Adverbni particip § 503. E. Apsolutni particip § 504-505. Infinitiv i particip sa άν § 506. G l a g o l s k i p r i d j e v i § 507. Glava XXIV. N e g a c i j e § 508-511. Glava XXV. P a r t i k u l e § 512-521. A. Usporedni veznici § 513-517. I. Sastavni veznici § 513. II. Rastavni veznici § 514. III. Suprotni veznici § 515. IV. Zaključni veznici § 516. V. Uzročni veznici § 517.
VII
Β. Zavisni veznici § 518. Uzvične partikule § 519. Partikule u pitanjima i odgovorima § 520-521. DODATAK I. Epski heksametar § 522-528. II. Pentametar § 529-530. III. Jampski trimetar § 531-534. IV. Najobičnije mjere, težine i novci § 535 — 537. Hrvatskosrpsko kazalo str. 257 — 262. Grčko kazalo str. 263-276.
U V O D Grčki jezik i njegova narječja Grci koji su živjeli u Grčkoj, na grčkim otocima i u mnogim kolonijama nazivali su se sami već od 7. st. pr. n. e. H e l e n i m a ("Ελληνες), a po tom i svoju zemlju Helada (Ελλάς), pa se tako zovu i današnji Grci. Ime Grci i Grčka (Graeci, Graecia) nadjenuli su im Rimljani po nekom starom sjevernogrčkom plemenu Γραής, Γραικοί. Taj se naziv održao do danas. Grčki je jezik srodan s jezikom Inda, Armenaca, Arbanasa, Italaca, Kelta, Germana, baltijskih naroda i Slavena. Svi su ti jezici ogranci indoevropskoga jezičnog stabla, kome su naučna istraživanja pridala početkom 20. st. još dva jezika: toharski i hetitski. Grčki je narod bio od starine podijeljen na plemena, od kojih je svako govorilo svojim narječjem ili dijalektom. U starije vrijeme svako pleme upotrebljavalo je svoje narječje i u pjesmi i u nevezanu govoru. Glavna su narječja grčkoga jezika d o r s k o , e o l s k o i j o n s k o . 1. D o r s k i su govorili Dorani uPeloponezu, na Kreti i u kolonijama na Siciliji i u donjoj Italiji. S tim su dijalektom srodna mnoga sjeverozapadna grčka narječja (u Epiru, Akarnaniji, Etoliji, Lokridi, Fokidi), pa u Ahaji i Elidi. Dijalekt Pindarov i Teokritov u jezgri je dorski; i tragedija ima dorskih oblika ν svojim korskim pjesmama. 2. E o l s k i su govorili Eoljani u Maloj Aziji, Tesaliji, Beotiji i na otoku Lezbu. Taj se dijalekt rado naziva i s j e v e r n o a h e j s k i , za razliku od j u ž n o a h e j s k o g a dijalekta koji se prije dorske seobe govorio po čitavom Peloponezu, a kasnije se sačuvao u Arkadiji pa u elejskim pokrajinama Pizatidi i Trifiliji, a najčistije na otoku Kipru. Eolskim su dijalektom pjevali na otoku Lezbu Alkej i Sapfa. 3. J o n s k i je govorilo jonsko pleme u Maloj Aziji, u Atici i na nekim otocima Egejskoga mora. U tom se dijalektu najprije zametnula knjiga i najljepše se razvila. Najznatniji su literarni spomenik, koji ovamo pripada, Homerove pjesme. v Ali njihov jezik nije narodan, nego u m j e t a n ; on se doduše osniva na elementima s t a r o j o n s k o g a dijalekta, ali u njemu ima i e o l s k i h i a t i č k i h oblika (eolizmi, aticizmi), pa umjetnih tvorbi, izazvanih potrebama stiha. Jonski su pisali povjesničar Herodot, liječnik Hipokrat i dr. To se narječje rado naziva n o v o j o n s k o , za razliku od s t a r o j o n s k o g a (epskoga). 1 Gramatika grčkoga jezika
U V O D Grčki jezik i njegova narječja Grci koji su živjeli u Grčkoj, na grčkim otocima i u mnogim kolonijama nazivali su se sami već od 7. st. pr. n. e. H e l e n i m a ("Ελληνες), a po tom i svoju zemlju Helada (Ελλάς), pa se tako zovu i današnji Grci. Ime Grci i Grčka (Graeci, Graecia) nadjenuli su im Rimljani po nekom starom sjevernogrčkom plemenu Γραής, Γραικοί. Taj se naziv održao do danas. Grčki je jezik srodan s jezikom Inda, Armenaca, Arbanasa, Italaca, Kelta, Germana, baltijskih naroda i Slavena. Svi su ti jezici ogranci indoevropskoga jezičnog stabla, kome su naučna istraživanja pridala početkom 20. st. još dva jezika: toharski i hetitski. Grčki je narod bio od starine podijeljen na plemena, od kojih je svako govorilo svojim narječjem ili dijalektom. U starije vrijeme svako pleme upotrebljavalo je svoje narječje i u pjesmi i u nevezanu govoru. Glavna su narječja grčkoga jezika d o r s k o , e o l s k o i j o n s k o . 1. D o r s k i su govorili Dorani uPeloponezu, na Kreti i u kolonijama na Siciliji i u donjoj Italiji. S tim su dijalektom srodna mnoga sjeverozapadna grčka narječja (u Epiru, Akarnaniji, Etoliji, Lokridi, Fokidi), pa u Ahaji i Elidi. Dijalekt Pindarov i Teokritov u jezgri je dorski; i tragedija ima dorskih oblika ν svojim korskim pjesmama. 2. E o l s k i su govorili Eoljani u Maloj Aziji, Tesaliji, Beotiji i na otoku Lezbu. Taj se dijalekt rado naziva i s j e v e r n o a h e j s k i , za razliku od j u ž n o a h e j s k o g a dijalekta koji se prije dorske seobe govorio po čitavom Peloponezu, a kasnije se sačuvao u Arkadiji pa u elejskim pokrajinama Pizatidi i Trifiliji, a najčistije na otoku Kipru. Eolskim su dijalektom pjevali na otoku Lezbu Alkej i Sapfa. 3. J o n s k i je govorilo jonsko pleme u Maloj Aziji, u Atici i na nekim otocima Egejskoga mora. U tom se dijalektu najprije zametnula knjiga i najljepše se razvila. Najznatniji su literarni spomenik, koji ovamo pripada, Homerove pjesme. * Ali njihov jezik nije narodan, nego u m j e t a n ; on se doduše osniva na elementima s t a r o j o n s k o g a dijalekta, ali u njemu ima i e o l s k i h i a t i č k i h oblika (eolizmi, aticizmi), pa umjetnih tvorbi, izazvanih potrebama stiha. Jonski su pisali povjesničar Herodot, liječnik Hipokrat i dr. To se narječje rado naziva n o v o j o n s k o , za razliku od s t a r o j o n s k o g a (epskoga). J Gramatika grčkoga jezika
2
Uvod
Ogranak je jonskoga dijalekta a t i č k i , kojim se govorilo u Atici i u njezinu glavnom gradu Ateni. U tom su dijalektu napisana mnoga pjesnička i prozna djela, što su postala u Ateni dok je evala. Najznatniji su pisci toga dijalekta tragici E s h i l , S o f o kl ο i E u r i p i d ; komik A r i s t o f a n ; povjesničari T u k i d i d i K s e n o f o n t ; filozof P l a t o n i ugledni govornici D e m o s t e n i E s h i n . Važnost grada Atene za čitavu Grčku pa vrlina atičke književnosti bile su uzrok da je atički dijalekt postao prvi i najglavniji od svih. I od toga doba, kad se kaže g r č k i , zna se da je to a t i č k i . I onda kad je Atenu minula slava da je najznatniji grčki grad, ostao je atički jezik jezikom svih uglađenih i obrazovanih Grka. Kad je Makedonija zavladala prednjom Azijom i grčka prosvjeta stala sve dalje prodirati, razvio se iz njega o p ć i g r č k i d i j a l e k t (ή κοινή διάλεκτος), tj. međunarodni jezik Istoka i Zapada. U sredini među atičkim i općim grčkim dijalektom stoji veliki filozof A r i s t o t e l . Od potonjih su pisaca najznatniji: povjesničari P o l i b i j e , P l u t a r h , A r i j a n , D i o n K a s i j e , geograf S t r a b o n , učitelji govorništva D i o n i z i j e H a l i k a r n a š a n i n i L u k i j a n .
DIO PRVI
GLASOVI Glava I PISMO I IZGOVOR A. Slova Grčki alfabet ima ova 24 slova: Velika:
A Β Γ Δ Ε Ζ Η Θ I Κ Λ Μ Ν Ξ 0 Π Ρ Σ Τ τ φ χ Ω
Naziv: alpha α beta β gamma Ύ delta δ epsflon ε zeta ζ eta η theta θ i5ta ι· kappa κ lambda λ my μ ny ν ksi ξ omlkron 0 π Pi rho Ρ sigma β ς tau τ υ jf.„ ypsflon 4 ρ hi 9 chi Χ psi •Ψ omega ω
Mala:
Izgovor:
a (kratko i dugo) b g d e ("Έ ψΐλόν) z (§ 5) e (dugo) th (§ 7) i (kratko i dugo) k 1 m n ks 5 ("Ο μικρόν) Ρ r s t u ( T T ψϊλόν, kratko f (§ 6) h ps 5 (~Ω μέγα)
4
Izgovor slova. § 2 — 9.
§2.
Za s su dva mala slova: σ u početku i u sredini riječi, a ς na kraju, dakle σύν, σείω, ήσαν, ali πόνος, κέρας. Ako se u sastavljenoj riječi prva svršava s glasom s, može se pisati ς kao da nije u sredini: προσ-έρχομαι, δύς-βατος.
§ 3.
Od naziva prvih dvaju slova postala je riječ a l f a b e t (άλφάβητος). B i l j e š k a . U grčkom se pismu u prastaro doba upotrebljavao znak f , nazvan od svoga oblika d i g a m m a (δίγαμμα, dvostruko gamma), a od izgovora faO (vau), jer se izgovaralo kao latinsko i naše v: FoTvo? vino, lat. vinum.
§ 4.
Za izgovor slova vrijedi ovo: Sva se grčka slova izgovaraju svuda jednako; tako je iota (i) uvijek s a m o g l a s n i k , nikada suglasnik (kao naše j ) : Ιωνία izgovaraj lonia, n & Jonia; τι se u v i j e k izgovara kao ti, n i k a d a (poput lat. ti pred samoglasnikom) kao ci: αίτιος izgovaraj aitios, a ne aicios. Jedino slovo γ izgovaraj pred γ, κ, χ i ξ kao naše ili latinsko n: τέγγω izgovaraj tengo, συγκαλώ izgovaraj siinkalo, λόγχη izgovaraj lonhe, φόρμιγξ izgovaraj forminks. Ni slovo σ ne izgovara se uvijek kao naše s, nego i kao naše z, ali s a m o p r e d β, γ, δ i μ, inače uvijek glasi kao naše s; po tom treba npr. άσβεστος, άσμενος izgovarati kao azbestos, azmenos, ali npr. έλυσα kao eliisa (ne kao eluza).
§5.
Ζ ζ izgovaraj kao u nas 0: δζος izgovaraj ozos (ali u najstarije doba izgovaralo se ovo slovo zd).
§6.
Φ 9 izgovaramo k a o / ; no u Grka se čulo ρ i h, zato Rimljani grčko φ ne zamjenjuju svojim/, nego pišu ph: φιλοσοφία philosophia, Φιλοκτήτης Philoctetes.
§7.
Θ θ treba razlikovati od Τ τ pa izgovarati tako da se za čistim t čuje još i oštar hak: th, &εός = theos.
§ 8.
Dvoglasnike αι, ει, οι, αυ, ευ, ηυ i υι treba izgovarati tako da se čuju oba glasa, ali da je slog ipak jedan; υ kao drugi dio dvoglasnika glasi kao u; ου je dugačko a. Potpisano iota (iota subscriptum) u nepravim dvoglasnicima α, η, ω ne čuje se u izgovoru; kod velikih slova ne piše se ispod njih, nego pokraj njih (iota adscriptum): Αι, Hi, Ωι; ωδή = ode, Ώιδεΐον = Odeion..
§ 9.
Treba li dva samoglasnika, koji redovno čine dvoglasnik, rastavljeno izgovarati, stavlja se na drugi znak d i j e r e z e (διαίρεσι:, rastava); — άϊς izgovaraj pa-is, δϋπνος izgovaraj a-upnos.
Glasovni znaci i znaci za čitanje. § 10—16.
5
B. Drugi glasovni znaci i znaci za čitanje Osim navedenih slova ima u grčkom pismu još znak koji se § 10. stavlja nad početni samoglasnik ako se piše malim slovom, a pred njega ako je slovo veliko; izgovara se kao h\ εξ izgovaraj heks, Έρμης izgovaraj Hermes. Taj se znak zove spiritus asper, oštri hak. Zbog jasnijeg razlikovanja bilježe se na početku riječi i oni samo- §11. glasnici koji nemaju takvoga haka znakom ', koji se zove spiritus lenis, tihi hak. Taj znak, koji se stavlja kao i spiritus asper, ne izgovara se nikako: άγω izgovaraj ago, 'Αθήναι izgovaraj Athenai. Kod dvoglasnika spiritus stoji nad drugim samoglasnikom: ούτος § 12. izgovaraj hutos, Αίγυπτος izgovaraj Aigyptos. Ali kad se nepravi dvoglasnici α, η, ω pišu velikim slovima, spiritus stoji pred prvim samoglasnikom: "Αιδης izgovaraj Hades, Ώιδεϊον izgovaraj Odeion. Svako početno ρ dobiva spiritus asper: ραψωδός, ρεύμα. U latin- § 13. skom pismu iza r dodaje se još h: rhapsodus, rheuma. Kad se u sredini riječi sastanu dva p, često se prvo bilježi tihim, a drugo oštrim hakom: Πύρρος, Καλλιρρόη. U latinskom pismu h se dodaje samo drugomu r: Pyrrhus, Callirrhoe. U izgovoru nema tome haku ni traga. B i l j e š k a . Mnogi pišu dvostruko ρ bez ikakva znaka: Πύρρος, Καλλιρρόη.
Kao u latinskom pismu, tako se i u grčkom znakom - bilježi § 14. dužina, znakom « kratkoća, a znakom * neizvjesnost sloga, tj. da je slog sad dug, sad kratak. Budući da se kod samoglasnika ε, η, ο, ω dužina i kratkoća poznaju već po obliku (§ 1), trebaju nam ti znakovi samo kod α, ι, υ. Medu dvije riječi znak ' pokazuje da je ondje, gdje on stoji, § 15. otpao krajnji ili. početni samoglasnik ili dvoglasnik; taj se znak zove a p o s t r o f (ή άπόστροφος): tcap' έκείνω umjesto παρά έκείνω, έπ' άριστερα umjesto επί άριστερα, μή 'γώ umjesto μη έγώ. Isti se znak zove k o r ο ni da (κορωνίς, gen. κορωνίδος, kvačica) § 16 kad stoji u sredini takve riječi u kojoj su dvije riječi stegnute u jednu: τοΰνομα umjesto τό ονομα, κάγαθός umjesto και άγαθός. Takvo stezanje dviju riječi u jednu zove se k r a z a (κρασις, miješanje). Kod dvoglasnika stoji koronida, kao i spiritus lenis, nad drugim samoglasnikom: ταύτό — τό αύτό.
°
Naglasci. § 17 — 22.
C. Naglasci § 17.
Grci bilježe i naglasak ili a k c e n t (προσωδία) riječi. Znak ' na samoglasniku znači oštar naglasak, accentus acutus (οξεία προσωδία; ' na kratkim slogovima kao hs. a na dugima kao hs. '): λόγος, τούτων, παρά., ετερος (kao logos, tiiton, para, heteros; isp. braća, razboj, prijatelj). Riječ koja ima oštar naglasak na posljednjem slogu zove se o k s i t o n a (όξύτονον): παρά, εΐπέ, βασιλεύς. Riječ koja ima oštar naglasak na pretposljednjem slogu zove se p a r o k s i t o n a (παροξύτονον): λέγω, φαίνω. Riječ koja ima oštar naglasak na trećem slogu od kraja zove se p r o p a r o k s i t o n a (προπαροξύτονον): λέγεται, εϊπετε.
§ 18.
B i l j e š k a . Proparoksitonu kojoj je pretposljednji slog dug izgovaraj tako da se čuje i naglasak trećega sloga od kraja i dužina pretposljednjega sloga: βέβηκα, άπόβαινε; isp. idemo.
§ 19.
Znak 1 na samoglasniku znači težak naglasak, accentus gravis (βαρεία προσωδία). Tako se bilježi oslabljeni oštar naglasak svake oksitone u sredini govora: από, ali άπό τούτου; βασιλεύς, ali βασιλεύς έγένετο. Oksitone zadržavaju akut samo pred interpunkcijom ili kad stoje same za se.
§ 20.
Znak ~ na samoglasniku zove se zavinut naglasak accentus circumflexus (περισπωμένη προσωδία) jer mu je oblik takav. On pokazuje da se glas oteže, tj. najprije diže pa onda spušta (hs. « ): σϋκον (isp. zdravlje), ανδρών, τοις, εύρε. Riječ sa zavinutim naglaskom na posljednjem slogu zove se p e r i s p o m e n a (περισπώμενον): άγαθοϊς, σκιάς. Riječ sa zavinutim naglaskom na pretposljednjem slogu zove se p r o p e r i s p o m e n a (προπερισπώμενον): φεϋγε, βήτε.
§ 21.
Riječ koja nema naglaska na posljednjem slogu zove se b a r i t o n a (βαρύτονον): λέγω, ετερος, βήτε.
§ 22.
Na dvoglasnike stavlja se naglasak upravo onako kao i spiritus po § 12: φεύγει, τοϋτο. Kad se zavinuti naglasak i spiritus sastanu na istom samoglasniku, dolazi naglasak na spiritus: ούτος, ήθ-ος; sastanu li se oštar naglasak i spiritus, piše se spiritus naglasku s lijeve strane: άγε, έρχομαι; ako su početna slova velika, stoje oba na lijevoj strani: ΤΩτος, "Ιων. B i l j e š k a . Kad se znak dijereze (§ 9) i oštar naglasak sastanu na jednom slogu, dolazi naglasak medu obje tačke: άΐδιος.
Rečen, znaci. Rastav. slogova. Količina. § 23 — 30.
7
D. Rečenični znaci Rečenice i periode razdjeljuju Grci zarezom i tačkom kao i § 23. Rimljani i sadašnji narodi. Znak pitanja piše se ovako: ; npr. τί εϊπας; što reče? Tačka nad retkom vrijedi onoliko koliko u nas dvije tačke ili tačka i zarez: έρωτώ ύμας· τί έποιήσατε; pitam vas: što učiniste? - εσπέρα ήν· τότε ήλθεν άγγελος večer bijaše; tada dođe glasnik.
Glava II
RASTAVLJANJE I KOLIČINA SLOGOVA
A. Rastavljanje slogova Samoglasnik pred samoglasnikom čini za se slog ako nisu oba § 24. stopljena u dvoglasnik: ΐ-α-τρός je trosložna riječ. > Suglasnik među dva samoglasnika pripada drugom slogu: ε-χει, § 25. οδ-τος, ί-κα-νός. Dva ili više suglasnika, ako se s njima može počinjati grčka riječ, § 26. pripadaju drugom samoglasniku: ά-πλοΰς, ε-σχον, κά-μνω, ά-πτομαι; ali άρ-μα, άδελ-φός, εν-δον, άμ-φω, ΐπ-πος, Βάκ-χος, Σαπ-φώ. Ako je riječ sastavljena, rastavlja se na svoje sastavine: συν-έχω, § 27. έξ-άγω. -
Β. Količina Za količinu (dužinu i kratkoću) slogova vrijede u grčkom jeziku § 28. ista pravila kao i u latinskom. Jedina je bitna razlika što samoglasnik pred samoglasnikom ne mora biti k r a t a k : θωή, λαός. 0 iđsmk:
t po n a r a v i dug ako je u njemu dug samoglasnik ili dvo- § 29. ήρως, ύμεΐς αδω.
Kratak slog postaje p o l o ž a j e m (positione) dug ako su za njim § 30. dva ili više suglasnika ili sastavljen suglasnik: έχθος, άξων, δζος (ζ — zd, isp. § 5).
8
Naglašivanje. Atone. § 31 — 38.
Glava III NAGLAŠIVANJE Za n a g l a š i v a n j e riječi vrijede ova pravila: §31.
1. Svakariječ t r e b a daima j e d a n n a g l a s a k (accentus), a v i š e od j e d n o g a ne m o ž e i m a t i : πολυπραγμοσύνη, άπαρασκεύαστος. Isp. §§ 17-22. B i l j e š k a . Izuzetke od toga pravila vidi u § 38. i d.
§32.
2. O š t a r naglasak ( a c u t u s ) može biti i na dugim i na kratkim slogovima, a z a v i n u t ( c i r c u m f l e x u s ) samo na onakvima koji su po n a r a v i dugi: λέγω, λήγω, καλός, άληθής, άνθρωπος, σώμα, εύ.
§33.
3. O š t a r naglasak može stajati samo na jednom od t r i pos l e d n j a sloga, a na trećem od kraja samo onda kad je p o s l j e d n j i k r a t a k : άποικος, ali već ne može biti άποικου (gen.); έ'γραφον, ali ne εγραφη.
§ 34.
4. Z a v i n u t naglasak može uopće stajati samo na jednom od d v a p o s l j e d n j a sloga, a na pretposljednjem samo onda kad je p o s l j e d n j i po n a r a v i k r a t a k : σϋκον, ali ne σϋκου (gen.); σώμα, ali ne σώματος (gen.).
§ 35.
5. P r e t p o s l j e d n j i slog, ako je po n a r a v i d u g , a p o s l j e d n j i po n a r a v i k r a t a k , n e m o ž e i m a t i d r u g i n e g o zav i n u t n a g l a s a k : φεύγε, a ne φεύγε, ήρχρν, a ne ήρχον.
§ 36.
6. Složene riječi imaju redovno naglasak na pretposljednjem dijelu riječi koliko je to po § 33. moguće: άπ-ιθι, ά-φιλος, φιλό-γυνος, άπό-δος, παρ-έν-θες.
§ 37.
7. Svakoj oksitoni, ako odmah za njom ne dolazi interpunkcija, slabi oštar naglasak, te umjesto oštroga dolazi t e ž a k (gravis). Jedini je izuzetak τίς (tko?) § 217. B i l j e š k a . Neki dvosložni prijedlozi premještaju naglasak s krajnjega sloga na prvi kad stoje za o n o m r i j e č j u kojoj pripadaju (u prozi samo περί: τούτων πέρι, ali περί τούτων). Τ ο premještanje naglaska zove se a n a s t r o f a .
§ 38.
Bezglasne ( a t o n e ili p r o k l i t i k e ) zovu se jednosložne riječi koje su tako nesamostalne da se naglaskom naslanjaju na onu riječ koja je za n j i m a . Evo ih: 1. Od člana oblici ό, ή, οί, αί. 2. Prijedlozi έν (u, s dat.), εις (u, s ak.), έκ ili έξ (iz). 3. Veznici εϊ (ako) i ώς (kao, da); ώς i kad je prijedlog (k). 4. Niječna riječ ού ili ούκ (ούχ). Kao posljednja riječ u rečenici negacija ού je naglašena.
Enklitike. § 3 9 - 4 3 .
9
Enklitike su jednosložne i dvosložne riječi koje ponajviše ne- § 39. maju svoga naglaska, nego se zajedno izgovaraju s onom naglašenom riječju koja stoji pred njima. Medu enklitike idu ove riječi: 1. Neodredena zamjenica τις, τι (netko, nešto) u svim oblicima (§ 217). 2. Ovi oblici ličnih zamjenica: μοΰ, μοί, μέ ('mei, mihi, me), σοϋ, σοί, σέ (tui, tibi, te), ου, ol, έ (sui, sibi, se). 3. Indikativ prezenta glagola ειμί (jesam) i φημί (velim) u svim dvosložnim oblicima (§ 312, 315). 4. Neodredeni prilozi: πού (negdje), ποί (nekamo), πώς, πή (nekako), ποθέν (odnekud), ποτέ (nekad). 5. Čestice γέ (quidem), τέ (-que), τοί (doista), νυν (dakle), πέρ (veoma), πώ (još) pa -δε, kad znači smjer i kad je pokazni dodatak: οΐκόνδε (kući), οδε (ovaj); isp. § 188, 3. i § 212. Te se riječi naslanjaju na predašnju ovako:
§ 40.
a) Pređašnjoj ο ks i t e ni oštar naglasak ne slabi u težak (§ 19), a enklitika nema naglaska: άγαθόν τι, αύτός φησιν. b) Za p e r i s p o m e n o m enklitika gubi naglasak: όρώ τινας, ευ έστιν, τιμώ σε. c) Za p a r o k s i t o n o m jednosložne enklitike gube naglasak, a dvosložne ga zadržavaju: φίλος μου, λόγος τις, ali λόγοι τινές, λόγων τινών (gen. plur.). d) P r o p a r o k s i t o n e i p r o p e r i s p o m e n e zadržavaju svoj naglasak, a osim toga primaju od enklitike oštar naglasak na krajnji slog: άνθρωπος τις, βέβαιοι εισιν, σώμά γε, παΐδές τίνες, πόλεως τίνος. e) B e z g l a s n e riječi (at ο n e § 38) dobivaju od enklitike oštar naglasak: ου φησιν, ως τε. B i l j e š k a . Više jednosložnih riječi sraslo se s enklitikama u jednu riječ, kao § 41. ώστε (tako da), είτε (sive), οΰτε-οΰτε (μήτε-μήτε) {neque-neque)> δστις (tko), οΰτις (nitko), ώσπερ (kao), ήτοι (doista), καίτοι (ipak); amo ide i -8ε spomenuto u § 39, 5: οίκαδε (kući), δδε (ovaj). T e se riječi prividno izuzimaju od pravila u § 35.
f) Ako ima više enklitika jedna za drugom, svaka stavlja svoj § 42. naglasak na predašnju: εϊ τίς μοί φησί ποτε (ako mi tko kad reče). Katkad enklitike zadržavaju naglasak ( o r t o t o n i r a j u se), i to: §43 1. Ako je enklitika prva riječ u rečenici te se ne može naslanjati na drugu: τινές λέγουσι (neki vele); ali toga ima malo.
10
Enklitike. Dioba samoglasnika. Dioba suglasnika. § 44 — 46.
2. Ako je na enklitici sila govora: σέ λέγω (mislim tebe i nikoga drugoga), σύν σοί (s tobom § 206. b), εί εστίν (ako doista jest, isp. § 3 1 5 . Bilj. 2). 3. Iza elizije: καλόν δ' εστίν (ali je lijepo) umj. καλόν δέ έστιν. 4. Dvosložne enklitike u prilici spomenutoj u § 40. c.
Glava IV GLASOVI A. Dioba samoglasnika § 44.
Samoglasnici se po kvantiteti dijele na k r a t k e i d u g e , a po k v a l i t e t i na t v r d e i m e k e . Kratki su ε, ο, dugi η, ω, a kratki ili dugi χ, ι, υ. Tvrdi su α, ε, η, ο, ω, meki ι, υ.
§ 45.
Kad se t v r d i spoje s mekima, postaju dvoglasnici (δίφθογγοι): a) Spajanjem k r a t k i h tvrdih samoglasnika sa ι postaju dvoglasnici: «ι, ει, οι. Ovamo pripada i dvoglasnik υι, u kojem su spojena oba meka samoglasnika. On se nalazi samo pred samoglasnicima: μυϊα (čitaj: muja), muha. b) Spajanjem k r a t k i h tvrdih samoglasnika sa υ postaju dvoglasnici: αυ (au), ευ (eu), ου (u). c) Spajanjem d u g i h tvrdih samoglasnika sa ι postaju dvoglasnici: α, η, ω (Αι, Hi, Ωι), kojima se t subscriptum (adscriptum) ne čuje u izgovoru (§ 8). d) Spajanjem d u g i h tvrdih samoglasnika sa υ postaju dvoglasnici: ηυ (eu), ωυ (5u). B. Dioba suglasnika
§ 46.
Pregled grčkih suglasnika neka objasni ova tablica: T r a j n i (continuae)
Z a t v o r n i (explosivae ili mutae) Naziv glasova
tvrdi 0tenues)
meki {mediae)
haknuti (,aspiratae)
tekući {liquidae)
nosni (nasales)
predušni (spirantes)
nosno
spiritus asper (§ 10)
grleni (guttural.es)
κ
Υ
Χ
-
Υ
usneni (labiales)
π
β
9
-
μ
-
zubni (dentales)
τ
8
θ
ν
a
λ, ρ
12 Promjene samoglasnika. § 47—49.
NAPOMENE 1. U svakom je haknutom suglasniku t v r d suglasnik s oštrim hakom (spiritus asper)\ dakle je χ = κ" ili kh, θ· = τ' ili th, φ = π' ili ph. 2. Često se l i k v i d e zovu prave likvide i nazali μ, ν, tj. glasovi λ, μ, ν ρ. 3. Kao suglasnici upotrebljavali su se nekada u grčkom jeziku i glasovi i, u. U toj upotrebi bilježe se ponajviše znakovima j (t), w (u).
Glava V
NAJZNATNIJI GLASOVNI ZAKONI A. Samoglasnici 1. S t e z a n j e s a m o g l a s n i k a . Za stezanje samoglasnika vrijede §47. ova pravila: a) Ako su samoglasnici, koji se stežu, k a k v o ć o m jednaki, stežu se u duljinu iste kakvoće: ίστάάσι > ίστασι*, φιλέητε > φιλητε, ζηλόω > ζηλώ. Od toga se pravila izuzimaju samoglasnici εε i oo: prva dva stežu se u ει, a druga dva u ου; npr. ποίεε > ποίει, πλόος > πλους. b) Ako samoglasnici, koji se stežu, n i s u k a k v o ć o m j e d n a k i , nastaje stezanjem d v o g l a s (diftong) ili j e d a n g l a s (monoftong). Diftong nastaje ako je prvi samoglasnik koji od glasova a, e, o, a drugi ι ili υ: παις > παις, γένεσ-ι > γένεϊ > γένει; monoftong pak nastaje ako se sastanu o-, a- ili e- glasovi. T u treba pamtiti ovo: a) da je u atičkom o-glas jači od α-glasa i e-glasa: τιμάομεν > τιμώμεν, αίδόα > αιδώ. Kod glasova εο i οε nastaje najprije asimilacija e-glasa s o-glasom: oo, a od toga postaje po prvom pravilu ου: φιλέομεν > φιλόομεν > φιλοϋμεν. β) da je pri stezanju α-glasa s e-glasom jači onaj koji je naprijed: τιμάετε > τιμάτε, γένεα > γένη. * Znak > znači: „prelazi u".
" --
Promjene samoglasnika. § 48 — 49.
12
§ 48.
Za naglašivanje vrijedi pri stezanju ovo pravilo: Ako je u nestegnutom obliku bio p r v i slog naglašen, stegnuti oblik ima z a v i n u t naglasak: τιμάοντες > τιμώντες; ako je d r u g i slog bio naglašen, stegnuti oblik ima o š t a r naglasak: τιμαόντων > τιμώντων.
§ 49.
2. P r i j e v o j . Prijevoj je pravilno izmjenjivanje samoglasnika u k o r i j e n i m a , o s n o v a m a i n a s t a v c i m a (sufiksima). On je dvojak: k v a l i t a t i v a n i k v a n t i t a t i v a n ; npr. ταϋρε — ταϋρος je kvalitativni prijevoj, a πάτερ - πατήρ je kvantitativni prijevoj. Pored toga događa se kod prijevoja i to da samoglasnik posve iščezne: Ι-σχ-ο-ν, gene-rr-ix. Te izmjene samoglasnika u istom slogu zovu se p r i j e v o j n i s t u p a n j . Prijevoj ima ovih š e s t stupnjeva: 1. Punina (Ρ): πατέρ-ες 2. Punina ,,o" (P°): προ-πάτορ-ες (praoci) 3. Duljina (D): πατήρ 4. Duljina ,,o" (D°) : προ-πάτωρ 5. Praznina (Pr): πατρ-ός 6. Slabina (S): <ρά-μέν (prema φά-μί = φη-μί). Isp. još: po
γεν-έσ-9-αι λείπ-ω φέρ-ω πέτ-ομαι
γε-γον-α λέ-λοιπ-α φόρ-ος (danak) ποτ-έομαι
Pr
D°
φωρ (tat) ^ πωτ-άομαι
γί-γν-εσθαι λιπ-εΐν δί-φρ-ος (bojna kola) έ-πτ-όμην
Prema samoglasniku e u punini zove se navedeni prijevojni red kratki e-red. Taj je prijevojni red najviše zastupan i najbolje razvijen, ali ima u punini i drugih samoglasnika, pa se javljaju i ovi prijevojni redovi: ά-red, <5-red; e-red, ό-red, ά-red; na primjer: Ρ άγ-ω
P°
δγ-μος (brazda) τί-θη-μι θ-ω-μός (hrpa) φά-μί φω-νή (jon. atič. φη-μί)
D°
S
άγ-ωγ-ή (vođenje) —
—
—
θα-τός (θε-τός) φά-μέν
Promjene samoglasnika. Promjene suglasnika. § 50 — 55. B i l j e š k a : Prijevojni stupnjevi Pr, P, P° rado se zovu i n i z i n a , visina.
13 sredina,
3. N a k n a d n o p r o d u l j i v a n j e . Naknadno se produljivanje § 50. zove ono produljivanje koje dolazi kao naknada za ispale suglasnike. Pri tom α, l, ΰ prelaze u α, ΐ, ϋ, a ε i ο u ει i ου; npr. παντ-ς > πας, έκρΐν-σα > έκρινα, έσ-μι > ειμί, διδοντ-ς > διMobf B i l j e š k a 1. Razvitak je tekao upravo ovako: - χ ν τ - ς prelazi u πανς, a suglasnik ν sa samoglasnikom α u dug nazalni samoglasnik. Nazalnost se gubi, i ostaje πας. Vidi § 270. B i l j e š k a 2. Pri naknadnom produljivanju g u b e se pred σ, pored glasovnoga skupa ντ, i glasovni skupovi v8 i νθ.
4. M e t a t e z a k v a n t i t e t e . Zamjena količine kod samoglasnika § 51. (metateza kvantitete) nastaje u atičkom kad iza glasa η slijede samoglasnici ο i a, tj. ηο > εω, a ηα > εά: npr. βασιλη5-ος > βασιλη-ος (hom.) > βασιλέως; βασιλη.Ρ-α > βασιλήα (hom.) > βασιλέα. B i l j e š k a . Premještanja (metateze) bilo je i kod suglasnika; npr. τίκτω od τί-τκ-ω (τκ je Pr od osnove τεκ-), ali neke su metateze samo p r i v i d n e jer se osnivaju na glasovnim zakonima: θάρσος (smionost) prema θρασύς (smion); βέβλη-κα prema ε-βαλ-ον. Isp. § 50. i 62.
B. Suglasnici 1. I z j e d n a č i v a n j e ( a s i m i l a c i j a ) z a t v o r n i h g l a s o v a . Za- § 52. tvorni se glasovi izjednačuju po ovom pravilu: Zubni suglasnik dopušta pred sobom samo grleni i usneni iste vrste: οκτώ — ογδοος, λέγω — λεκτός — λεχθήναι, τύπτω — τυφθήναι, τρίβω — τέτριπται, γράφω — γραπτός. 2. R a z j e d n a č i v a n j e ( d i s i m i l a c i j a ) z u b n i h s u g l a s n i k a . § 53. Među dva zubna suglasnika razvio se u grčkom jeziku glas s, a prvi zubni je razjednačivanjem ispao: άνυτ-τος > άνυστός, οίδ-θα > οϊσθα, πειθ-θηναι > πεισθηναι. 3. P r o m j e n e z a t v o r n i h g l a s o v a p r e d μ. Pred μ prelazi § 54. g r l e n i u γ, u s n e n i u μ, a z u b n i u σ: πεπλεκ-μαι > πέπλεγμαι, όπ-ματα > όμματα, ΐδ-μεν > ΐσμεν. 4. P r o m j e n e z a t v o r n i h g l a s o v a p r e d σ. Svi g r l e n i pre- § 55. laze sa σ u ξ, svi u s n e n i u ψ, a svi zubni u σσ, a zatim u σ: άγω — άκσω — άξω, τρίβω — τφίπσω — τρίψω, ποδ-σι — ποσσί (hom.) — π ο σ ί .
12
§56.
Promjene samoglasnika. § 14 — 49.
5. Z a k o n ο d i s i m i l a c i j i h a k n u t i h s u g l a s n i k a . Od dvije aspiracije koje slijede jedna za drugom gubi se prva: θιθημι > τίθημι, φεφυκα > πέφυκα, εχω > εχω (isp. fut. εξω). Jednako se objašnjavaju oblici: θρίξ — θριχός > τριχός, θρέψω — θρέφω > τρέφω, θάττων — θαχύς > ταχύς. B i l j e š k a 1. Kadšto je djelovanje zakona spriječeno analogijom: χέω — έχύδ-ην umjesto έκύ&ην, ali perfekt je κέχυμαι. B i l j e š k a 2. Kod imperativa slaboga pas. aorista ostala je p r v a a s p i r a c i j a da bi se sačuvala karakteristika toga aorista: σώθητι, umjesto σώτηθι od σω&ηθι.
§ 57.
6. V e z a n j e s u g l a s n i k a s g l a s o m j. Kad se g l a s ; sastaje sa suglasnicima, nastaju ove glasovne promjene: a) κ/, yj prelaze u ττ (jonski σσ): φυλάττω od φυλακ-/ω, φύλαξ, -ακος (jon. φυλάσσω); έλάττων od έλαχ-;ων, έλαχύς (jon. έλάσσων). b) V i δ/ prelaze u ζ: αρπάζω od άρπαγ-/ω, άρπαξ, άρπαγ-ος; έλπίζω od έλπιδ-/ω, έλπίς, έλπίδ-ος. c) τ/' i θ/ prelaze u σ: πάσα od παντ-/α, φέρουσα od φεροντ-/α. d) }.] prelazi u λλ: άλλος od άλ-/ος (lat. alius), άλλομαι od άλ-^'ομαι (lat. sal-io). e) U glasovnim skupovima v; pj, ako je pred njima samoglasnik a ili o, tj. u skupovima av/3 oy/3 ap/, opj' umekšavaj suglasnik koji je pred njim pa prelazi u predašnji slog i čini sa samoglasnikom diftong: αιν, otv, αφ, οιρ (epenteza, diozmoza); npr. φαίνω od φαν-/ω, μέλαινα od μελαν-7'χ, κοίρανος od κορ/'-ανος. Iza ostalih samoglasnika asimilirao se j predašnjem suglasniku, a onda je jedan od dva jednaka suglasnika ispao uz n a k n a d n o p r o d u l j i v a n j e : φθερ-/ω > φθέρρω > φθείρω, κρΐν-;ω > κρΐννω > κρίνω.
§ 58.
7. P r o m j e n e g l a s a ν p r e d z a t v o r n i m , p r e d u š n i m i t e k u ć i m s u g l a s n i c i m a . Kad se ν nade pred z u b n i m suglasnikom, ne mijenja se; pred g r l e n i m prelazi u g u t u r a l n i n a z a l (γ), a pred u s n e n i m u u s n e n i (μ); pred σ se gubi, a s tekućima se izjednačuje: συν-καλω > συγκαλώ, έν-πει,ρος > εμπειρος, δαιμον-σι > δαίμοσι, συν-λεγω > συλλέγω. B i l j e š k a 1. Često glas ν nestaje pred σ tako da prelazi s pređašnjim samoglasnikom u dug nazalni vokal, što dovodi do naknadnoga produljivanja. (§ 50. Bilj. 1): λυο-ντι > λυρσι > λύουσι (§ 59). B i l j e š k a 2. U glasovnom skupu νσ + suglasnik gubi se ν bez traga: συνστημα > σύατημα, συν-σκευάζω > συσκευάζω.
Promjene suglasnika. Slogotv. likvide i nazali. § 59 — 64.
15
8. A s i b i l a c i j a . Glas τ postaje u jonskoatičkom pred ι često § 59. σ (asibilacija); poslije σ ostaje τι: πλούσιος od πλουτιος (πλούτος), λέγουσι od λεγο-ντι (legu-nt), ali έσ-τί. 9. P r o m j e n e g l a s a σ. Glas σ mijenja se u grčkom jeziku ovako: § 60. a) Na početku riječi pred samoglasnicima σ prelazi u o š t a r h a k : έπτά, lat. septem, ϊστη-μι od σι-στα-μι, lat. si-sto, ύς pored σϋς, lat. sus. b) U sredini riječi medu samoglasnicima σ se gubi (u latinskom postaje r): γενεσ-ος > γένεος > γένους, λεγε-σαι > λέγεαι > λέγη. B i l j e š k a 1. I ovdje prelazi σ najprije u h, i h se gubi m e d u samoglasnicima. B i l j e š k a 2. M e d u samoglasnicima gube se i g l a s o v i / i F koji u nenaglašenim slogovima pred samoglasnicima često postaju od ι i υ: πόλε-ες od πολε/-ες ^ π ό λεις); Διός od Δ ^ - ό ς .
c) Glas σ nestaje i između dva suglasnika: γεγραφ-σθαι > γεγράφθαι, έσπαρ-σ-9-αι > έσπάρ-9-αι.
C. Slogotvorne likvide i nazali Kao što u našem jeziku r, premda nije samoglasnik, može tvoriti § 61. slog kao da je samoglasnik,, tako su u davnini mogli tvoriti slog i l i k v i d e i n a z a l i : /, r, m, n, naročito p r e d s u g l a s n i c i m a i na kraju riječi. S l o g o t v o r n e (sonantske) l i k v i d e li r prelaze u grčkom jeziku § 62. u αλ αρ ili λα ρά, poglavito u prijevojnoj praznini (nizini, isp. § 49); npr. πα-ΓΓ-σι > πατράσι; έτητον > έ'τραπον. S l o g o t v o r n i (sonantski) n a z a l i min prelaze u grčkom jeziku § 63. p r e d s u g l a s n i c i m a i n a k r a j u riječi u a, a p r e d s a m o g l a s n i c i m a i pred j u αν, poglavito u prijevojnoj praznini (nizini, § 49); npr. έπηθον > επαθον, mSm > πόδα, δεκ»ί > δέκα. Od sonantskoga nazala razvilo se tzv. α-privativum. Ta je, naime, § 64. čestica etimologički srodna s negacijom ne (lat. ne-scio), koja u prijevojnoj praznini dobiva oblik n; od toga pak η postaje pred suglasnikom a, a pred samoglasnikom αν; npr. δίκαιος — $-δικος > άδικος άξιος
— #ηαξιος > άνάξιος.
16
Hijat. Kraza. Sinalefa. Elizija. Afereza. Siniceza. § 65 — 70.
D. Promjena samoglasnika na kraju riječi § 65.
Kad se sastanu dva samoglasnika jedan do drugoga u istoj riječi ili kad se jedna svršava, a druga počinje sa samoglasnikom, nastaje z i j e v (hiatus). Od prve pojave Grci nisu toliko zazirali, ali hijata među riječima nisu podnosili, pa su nastojali da mu se po mogućnosti uklone. T o su postizali na ova četiri načina;
§66.
a) k r a z o m , tj. stapanjem (κράσις) dvaju samoglasnika (dvoglasnika) u jedan dug samoglasnik ili dvoglasnik. Kraza se drži pravila koja su za stezanje samoglasnika navedena u § 47. Ona ima svoj znak koji je jednak tihom haku (spiritus lenis), a zove se koronida (§ 16); npr. τάλλα od τά άλλα, τοΰνομα od τό όνομα, ούπιχώριοι od οί έπιχώριοι.
§ 67.
b) s i n a l e f o m , tj. spajanjem (συναλοιφή) dvaju d u g i h samoglasnika u jedan slog. Dugi završni vokal prve riječi i dugi početni vokal druge riječi zadrže doduše svaki svoj osobiti zvuk, ali se pokrate tako da imaju zajedno vrijednost samo j e d n e metričke dužine; npr. ή ούκ άίεις, ( - ^ <-> - ) ; εγώ ουτ' έμαυτόν — w - w).
§68.
c) e l i z i j o m , tj. izbijanjem (elidere) p r v o g a , k r a t k o g samoglasnika. Izbijanje se označuje apostrofom (§ 15). Eliziju dopušta i dvoglasnik αι u ličnim nastavcima u kojima je za akcent kratak, a ne dopuštaju je: υ; ι u τί, τί, ότι, περί, άχρι, μέχρι; ο u πρό; npr. έπ' αύτω umjesto επί αύτώ; τά σ' αυτής εργα (τά σά); βούλομ' έγώ (βούλομαι). B i l j e š k a . Kod elizije oksitonirani p r i j e d l o z i i v e z n i c i gube naglasak, a sve druge riječi premještaju ga na predašnji slog kao oštar: επί αύτόο > έπ' αύτφ, ούδέ έδυνάμην > ούδ' έδυνάμην, έπτά ήσαν > επτ' ήσαν.
§ 69.
d) a f e r e z o m , tj. uklanjanjem (άφαίρεσις) d r u g o g a , k r a t k o g samoglasnika pred kojim je d u g samoglasnik. Afereza je dakle upravo obrnuta elizija (elisio inversa), pa se i ona označuje apostrofom; npr. ά μή 'θιγες (εθ-ιγες); μή 'ξω παρήκειν (έ'ξω).
Ε. Promjene samoglasnika u riječima Zijev u riječima u atičkom ukida se stezanjem samoglasnika gotovo svagdje. Poezija se služi u toj prilici: § 70.
a) s i n i c e z o m , tj. sjedanjem (συνίζω) dvaju samoglasnika, od kojih je prvi kratak (ponajviše ε), a drugi dug, n a j e d a n s l o g ; npr. Πηληιάδεω ( ^ ^ it, čitaj Πηληιαδ/ω); χρυσέω άνά σκήπτρω (— č w
, čitaj χρυσ;'ω).
Hifereza. Apokopa. Sinkopa. Pokretljivo v. § 71 — 75.
17
b) h i f e r e z o m , tj. „potajnim" oduzimanjem (ύφαίρεσις) kratkoga § 71. samoglasnika pred kratkim samoglasnikom; npr. νηλέι od νηλεέι, μυθέαι od μυθέεαι. Promjene samoglasnika u riječima nastaju još: a) a p o k o p o m , tj. odsijecanjem (άποκοπή) k r a t k o g a z a v r š n o g § 72. samoglasnika pred p o č e t n i m suglasnikom, osobito kod prijedloga άνά, παρά, κατά; npr. πάρ νηών od παρά νηών, κάπ πεδίον od κατά πεδίον (asimilacija). b) s i n k o p o m , tj. istiskivanjem (συγκοπή) samoglasnika između § 73. dva suglasnika; npr. τίπτε od τίποτε.
F. Promjene suglasnika na kraju riječi Grčke riječi koje se svršavaju na s u g l a s n i k mogu imati na § 74. kraju samo ν, ρ ili ς (ξ, ψ). Izuzeci: ούκ (ούχ, pred suglasnicima ού) i prijedlog έκ. Prvotno svršetno m postalo άγρόν, donum δώρον.
je v: Musa-m
Μοϋσα-ν,
agrum
T v r d i (tenues) suglasnici pretvaraju se na kraju riječi, ako se druga riječ počinje s o š t r i m h a k o m , u h a k n u t e (aspiratae): κατά ήμέραν > κατ' ήμέραν (§ 68) > καθ-' ήμέραν; από εστίας > άπ' έστίας > άφ' έστίας. Svi se ostali konsonanti na kraju izbacuju: gen. γάλακτ-ος, (lact-is), nom. γάλα ([lac). P o k r e t l j i v o ν (έφελκυστικόν) pristupa k završecima s k r a t k i m § 75. samoglasnikom ε i l. T o im se ν dodaje pred riječima koje počinju sa samoglasnikom (a tim se ukida hijat), pa pred znatnijim interpunkcijama: εσωσεν αύτούς, ali εσωσε τους φίλους; πασιν έ'δωκα, ali πασι δοκεΐ ούτως είναι; λέγουσιν εδ, ali λέγουσι τοϋτο; ε'ίκοσιν άνδρες, ali είκοσι γυναίκες. B i l j e š k a 1. Negacija οΰ glasi pred samoglasnicima ού»?] a pred oštrim hak o m ούχ: οΰ φησιν; ούκ αύτός, ούχ οΰτως. B i l j e š k a 2. Prijedlog έκ glasi pred samoglasnikom έξ (lat. ex): έκ της πόλεως, έξ άκροπόλεως.
2
G-raraatlka grčkoga jezika
DIO DRUGI
OBLICI A.
DEKLINACIJA Opće bilješke
§ 76.
U riječima koje se mijenjaju (dekliniraju) razlikujemo u grčkom jeziku, kao i u latinskom, o s n o v u i n a s t a v a k , k o r i j e n i s v r š e t a k ; npr. φίλος prijatelj: osnova
φιλο-, nastavak -ς
korijen φιλ-,
svršetak -ος
U grčkoj se deklinacijt razlikuju: 1. t r i b r o j a : singularis (jednina), dualis (dvojina) i pluralis (množina). 2. p e t p a d e ž a : nominativ, genitiv, dativ, akuzativ, vokativ. U dualu su samo dva padežna oblika, jedan za nominativ, akuzativ i vokativ, a drugi za genitiv i dativ. 3. t r i r o d a : masculinum (muški), femininum (ženski), neutrum (srednji). § 77.
M u š k o g a su r o d a i m e n a m u š k a r a c a , r i j e k a , v j e t r o v a i m j e s e c ! (ό μήν mjesec).
§ 78.
Ž e n s k o g a su r o d a imena žena, s t a b a l a , z e m a l j a , o t o k a , mnogih g r a d o v a i najviše a p s t r a k t n i h imenica: ή έλπίς (nada), ή νίκη (pobjeda).
§ 79.
S r e d n j e g a su r o d a najviše d e m i n u t i v i muških i ženskih riječi: τό γερόν-αον (starčić) dem. od riječi ό γέρων (starac).
19
Član. O-deklinacija. § 8 0 - 8 2 .
U grčkom jeziku ima i č l a n (articulus) kao i u nekim modernim § 80. jezici ma. Oblici su mu ό, ή, τό. Ostale oblike vidi u § 82. i 90. Član nema vokativa; pred vokativnim oblicima svih brojeva dolazi uzvik ώ koji ne treba uvijek prevoditi.
Glava VI DEKLINACIJA IMENICA I PRIDJEVA S obzirom na posljednji glas osnove (samoglasnik ili suglasnik) § 81. razlikuju se d v i j e d e k l i n a c i j e : A. v o k a l s k a
deklinacija,
B. k o n s o n a n t s k a
deklinacija.
A. V O K A L S K A
DEKLINACIJA
I O-deklinacija
§ 82.
φίλος prijatelj φίλο
έταΐρος drug έταιρο
σοφό-ς τοϋ σοφοϋ τω σοφώ τον σοφό-ν ώ σοφέ
φίλο-ς φίλου φίλω φίλο-ν φίλε
έταΐρο-ς εταίρου έταίρω έταΐρο-ν εταίρε
άνθρωπο-ς τοΛ άνθρωπου τοϋ άνθρώπω τώ άνθρωπο-ν τό άνθρωπε ώ
έργο-ν έ'ργου έργω έργο-ν έργο-ν
t Pl. N. οι σοφοί G. των σοφών D. τοις σοφοις A. τους σοφούς ώ σοφοί V.
φίλοι φίλων φίλοις φίλους φίλοι
εταίροι εταίρων έταίροις εταίρους εταίροι
άνθρωποι άνθρώπων άνθρώποις άνθρωπου ς άνθρωποι
έργα έργων έργοις εργα έργα
ό σοφός mudrac σοφο
Primjeri Osnove Sg. N. G. D. A. V.
0*
άνθρωπος čovjek άνθρωπο
τό Ζργαν djelo έργο
τά τών τοις τα> ώ
Drugi su primjeri: υιός (sin), νόμος (zakon), κίνδυνος (pogibao), ταϋρος (bik), ποταμός (rijeka), πόνος (trud), βίος (život), θάνατος smrt), σϋκον (smokva), μέτρον (mjera), ίμάτιον (haljina). I
20
O-deklinacija. § 8 3 - 8 9 .
NAPOMENE § 83.
1. Po o-deklinaciji sklanjaju se one riječi kojima se osnova svršava na o, a te su uglavnom m u š k o g a i s r e d n j e g a roda. Ž e n s k o g a su roda, prema općim pravilima ο rodu (§ 78), one o-osnove koje znače imena ž e n a , s t a b a l a , z e m a l j a , o t o k a i g r a d o v a : ή παρθένος djevojka, ή άμπελος loza, ή Αίγυπτος (zemlja), ή ήπειρος kopno, ή Δήλος (Del), ή νήσος otok, ή Κόρινθος (Korint); k tome i neke druge riječi: ή βίβλος knjiga, ή όδός put, ή ψήφος kamenčić, ή νόσος bolest, ή τάφρος jarak.
§ 84.
2. N a g l a s a k ostaje dotle na istom slogu na kojem je u n o m . s i n g . dok to dopuštaju opća pravila ο naglasku (§ 32. i d.); inače se primiče kraju riječi koliko je po pravilima nužno: άνθρωπος, ali άνθρωπου, άνθρώπω, a u akuzativu opet άνθρωπον.
§ 85.
3. G e n i t i v i i d a t i v i svih brojeva mogu na krajnjem slogu, ako je d u g i n a g l a š e n , imati s a m o z a v i n u t naglasak: σοφοΰ, σοφώ, σοφών, σοφοΐς.
§ 86.
4. Svršetak οι za naglasak je k r a t a k : άνθρωποι, εταίροι.
§ 87.
5. Vokativ plurala jednak je nominativu plurala: ώ εταίροι, ώ άνθ-ρωποι.
§ 88.
6. Riječima srednjega roda su n o m . , ak. i vok. s i n g u l a r a jednaki, a u pluralu se svršavaju na α: έργον — έργα.
§ 89.
B i l j e š k a 1. Grčka o-deklinacija odgovara latinskoj 2. deklinaciji: taurus (stariji oblik tauro-s) — ταϋρος bik, tauro — ταύρω, taurum — ταϋρον (§ 74), taure — ταϋρε, tauri — ταϋροι, tauris — ταύροις, tauros — ταύρους, dona — δώρα. B i l j e š k a 2. U v o k . s i n g . sačuvana je čista osnova u prijevojnoj p u n i n i (Ρ): ταϋρε — ταϋρο-ς (kvalitativni prijevoj, § 49). B i l j e š k a 3. U Homera svršava se gen. s i n ^ . na oio, od čega je gubitkom glasa ι postalo oo; npr. Αίόλοο, atič. ου. — Dat. pl. na -οισι(ν): βροτοϊσι(ν) odgovara dativnom nastavku u konsonantskoj deklinaciji; npr. δαίμοσι(ν). B i l j e š k a 4. Svršetak -ους u ak. pl. postao je od ονς gubitkom glasa ν i produljivanjem vokala ο u ου ( n a k n a d n o p r o d u l j i v a n j e § 50); isp. tauros od taurons.
N a p o m e n e navedene pod tačkom 2, 3, 5. i 6. vrijede za s v e deklinacije.
/4-deklinacija. Ženske riječi. § 90 — 94.
21
II. y l - d e k l i n a c i j a 1. Ženske riječi a) R i j e č i na η τιμή
Primjeri
čast
τίμα
Osnove «
b) R i j e č i na ά
μάχη
νίκη
θεά
οίκίά
χώρά
bitka μαχα
pobjeda
božica
kući
zemlja
νίκα
Sg. N. . η τιμή G. της ί τιμής D. τη τιμη A. την τιμήν V. ώ τιμη
μάχη μάχη? μ«χη μαχην
Pl. N. αί τϊμαί G. των τιμών D. ταις τιμαις A. τας τιμάς V. ώ τιμαι
νΐκαι μάχαι μαχών ι νικών μαχαις νικαις μαχας νΐκας μαχαι νΐκαι
μ«χη
νίκη νίκης νίκη νίκην νίκη
θεα
οίκια
§ 90.
χωρα
θεά θεάς θεα θεάν θεά
οικία οικίας οικία οικιαν οικία
χώρά χώρας χωρ<* χωράν χωρά
θεαί θεών θεαΐς θεάς θεαί
οΐκίαι οικιών οικιαις οικίας οικιαι
χώραι χωρών χωραις χώρας χώραι
Drugi su primjeri: πυλη (vrata), λύπη (bol), φυγή (bijeg), ψϋχή (duša), στρατιά (vojska), βία (sila), άνδρεία (junaštvo). i NAPOMENE 1. Po α-deklinaciji sklanjaju se one riječi kojima se osnova svršava §91. na -a. T o se -a katkad u sing. mijenja u -η. Λ-deklinaciji pripadaju samo ž e n s k e i m u š k e riječi. Ženske se riječi u n o m . s i n g . svršavaju na -η i -a, aftnuške na -ης i -ας. 2. a) η ostaje u svim padežima singulara (kao kod člana).
§ 92.
b) 5 ostaje u čitavom Singularu, pa se zato rado naziva „čisto a " (a purum), a dolazi samo iza ε, ι ili p. 3. V o k a t i v ž e n s k i h riječi jednak je nominativu i u sing. i u § 93. plur.: ώ θεά, ώ θεαί. 4. a) Svršeci u pluralu i s t i su kod svih riječi α-deklinacije. b) Svršetak αι je za naglasak k r a t a k kao i οι (§ 86): νΐκαι, χώραι.
§ 94.
/4-deklinacija. Ženske riječi. § 90 — 94.
21
II. y l - d e k l i n a c i j a 1. Ženske riječi a) R i j e č i n a η τιμή čast τίμα
μάχη bitka μαχα
Sg. N. . . r ' τιμή /τιμής G. D. τ71 τιμη A. την τιμήν V. ω τϊμή
μάχη μάχης
Pl. N. αί G. των D. τα (.ς A. τας V. ώ
Primjeri Osnove t
τϊμαί τιμών τιμαις τιμάς τιμαι
νίκη pobjeda νίκα
b) R i j e č i n a α θεά božica θεα
οίκία kući οΐκια
χωρά zemlja χωρα χώρα χώρας
μ·«χτι μαχην μάχη
νίκη νίκης νίκη νίκην νίκη
θεα θεάς θεα θεαν θεά
οίκίά οικίας οικία οικιαν οικίά
ΧωΡ
μάχαι μαχών μαχαις μαχας μαχαι
νΐκαι •νικών νίκαις νικάς νΐκαι
θεαί θεών θεαΐς θεάς θεαί
οίκίαι οικιών οικιαις οικίας οικιαι
χώραι χωρών χωραις χωράς χώραι
§ 90.
Drugi su primjeri: πόλη (vrata), λόπη (bol), φυγή (bijeg), ψϋχή (duša), στρατιά (vojska), βία (sila), άνδρείά (junaštvo).
^
NAPOMENE
1. Po α-deklinaciji sklanjaju se one riječi kojima se osnova svršava §91. na -a. T o se -a katkad u sing. mijenja u -η. ^-deklinaciji pripadaju samo ž e n s k e i m u š k e riječi. Ženske se riječi u n o m . s i n g . svršavaju na -η i -a, a muške na -ης i -ας. 2. a) η ostaje u svim padežima singulara (kao kod člana).
§ 92.
b) α ostaje u čitavom singularu, pa se zato rado naziva „čisto a " (a purum), a dola^j samo iza ε, ι ili p. 3. V o k a t i v ž e n s k i h riječi jednak je nominativu i u sing. i u § 93. plur.: ώ θεά, ώ θεαί. 4. a) Svršeci u pluralu i s t i su kod svih riječi α-deklinacije. b) Svršetak at je za naglasak k r a t a k kao i οι (§ 86): νΐκαι, χώραι.
§ 94.
^4-deklinacija. Ženske riječi. § 95 — 97.
22
§ 95.
5. a) Nastavak -ών u gen. plur. nastao je stezanjem od -«ων (§47. b, a); zato je svaki gen. plur. te deklinacije p e r i s p o m e n o n . b) Svršetak ας u gen. sing. i u ak. pl. uvijek je dug. ^
§ 96.
r
^
s
^
^
—
—
—
—
~
"
B i l j e š k a 1. Grčka α-deklinacija odgovara latinskoj 1. deklinaciji: deđ — θεά, dat. deae (od deai) — θεςί, dedtn — θεάν (§ 74), deae (od deai) — θεαί, deis (od deais) — θεαΐς, deas — θεάς. Za gen. sing. na -ας isp. stari lat. svršetak -as u pater familias. B i l j e š k a 2. Svršetak -αων postao je od -άσων (lat. drum): σ iščezava u grčkom jeziku među samoglasnicima (§ 60. b), a u latinskom postaje r: θεάων (hom.) = dedrum. B i l j e š k a 3. Svršetak -άς u ak. pl. postao je od ανς gubitkom glasa ν i naknadnim produljivanjem (§ 50. i 58. Bilj. 1).
c) R i j e č i n a α 97.
α) na -α, -ας Primjeri Osnove
Sg. N. G. \ S
D
·
A. V.
Pl. N. G. D.
A. V
-
<
η της τη τήν ώ
β) na -α, -ης σφαίρα
βασίλεια
kugla
kraljica
σφαίρα σφαίρα σφαίρας σφαίρα σφαιραν σφαίρα
αί σφαΐραι των 'σφαιρών ταις σφαιραις τάς σφαίρας ώ σφαϊραι
θάλαττά
βασίλεια
Μοϋσά Muza Μούσα
θαλαττα
βασίλεια βασιλείας βασιλεία βασίλειάν βασίλεια
Μοϋσα Μούσης Μούση Μοΰσαν Μοϋσα
θάλαττα •9-αλάττης •9-αλάττη θ-άλατταν θ-άλαττά
βασίλειαι βασιλειών βασιλείαις βασιλείας βασίλειαι
Μοΰσαι Μουσών Μούσαις Μούσας Μοΰσαι
θάλαττα ι θ-αλαττών θ-αλάτταις •8-αλάττάς •9-άλατται
more
*
Drugi su primjeri: ψάλτριά (igračica), άλήθειοί (istina), εύνοια (sklonost), μοίρα (sudbina), δόξα (mišljenje), μέλιττά (pčela), γλώττα (jezik), δέσποινα (gospodarica).
/4-deklinacija. Ženske riječi. Muške riječi. § 98—100.
23
NAPOMENE 1. Kod riječi kakve su σφαίρα i βασίλεια ostaje α u čitavom § 98. singularu, ali je u nom. i ak. k r a t k o (a), a u gen. i dat. d u g o (a). T o a (tj. - a s gen. -ας) dolazi samo iza ε, ι ili p. Riječi te vrste često imaju u pretposljednjem slogu d v o g l a s n i k : σφαίρα, μοίρα, άλήθεια. 2. Kod riječi kakve su Μοΰσα i θ-άλαττα ostaje ά samo u nom. § 99 i ak., a u gen. i dat. mijenja se u η (to je dakle „nečisto α", a impurum). T o a (tj. - a s gen. na -ης) dolazi samo i z a s u g l a s n i k a , izuzevši, dakako, suglasnik p.
2. Muške riječi a) na -ης Primjeri Osnove
b) na -ας
§ 100.
κριτής
πολίτης
Άτρείδης
νεάνίας
sudac
građanin
Atrejević
mladić
κρΐτα
πολΐτα
Άτρειδα
νεδνΐα
Sg. N.
0*
κριτής
πολίτης
Άτρείδης
νεανίας
G.
τοΰ
κριτοϋ
πολίτου
Άτρείδου
νεανίου
D.
τφ
κριτή
πολίτη
Άτρείδη
νεανία
A.
τον
κρι-^ν
πολίτην
'Ατρείδην
νεανίαν
V.
ώ
κριτά
πολΐτα
Άτρείδη
νεανία
Pl. N.
οί
κριταί
πολΐται
'Ατρεΐδαι
νεανίαι
τών
κριτών
πολιτών
'Ατρειδών
νεανιών
D. τοις A. τούς
G.
κριταΐς
πολΐταις
'Ατρείδαις
νεανίαις
κριτδς
πολίτας
'Ατρείδάς
νεανίας
V.
κριταί
πολΐται Λ
'Ατρεΐδαι
νεανίαι
ώ
7 Drugi su primjeri: οπλίτης (oklopnik), στρατιώτης (vojnik), ναύτης (brodar), ποιητής (pjesnik), μαθητής (učenik), ταμίας (blagajnik).
24
Λ-deklinacija. Muške riječi. Pridjevi vokalske deklinacije. § 101 —103.
NAPOMENE § 101.
1. Deklinacija muških riječi razlikuje se od deklinacije ženskih riječi na η i α samo tim: a) što one u n o m . s i n g . imaju ς: πολίτη-ς, νεανία-ς; b) što im je gen. s i n g . na ου, prema o-osnovama (§ 82): πολίτου: εταίρου. c) što im vok. s i n g . nije jednak nominativu, nego odbacuje nominativno ς: ώ Άτρείδη, ώ νεανίά. Samo riječi na -της-djmena naroda na -ης imaju u vokativu α:ώ πολΐτα, κριτά, Πέρσα (od Πέρσης Perzijanac). Riječ δεσπότης (gospodar) glasi u vok. ώ δέσποτα (naglasak!).
§ 102.
2. M n o g a dorska i tuda vlastita imena svršavaju se u nom. sing. na -ας umjesto na -ης: Λεωνίδας, Ευρώτας, Όρόνταζ. Ona se i u genitivu svršavaju na - α : Λεωνίδα (pored Λεωνίδου), Ευρώτα, Όρόντά. T i su genitivi postali stezanjem od a o ; isp. hom. oblik Άτρείδαο (gen. na -oo našli smo i kod o-osnova, § 89. Bilj. 3), od toga Άτρείδηο pa Άτρείδεω (metateza kvantitete § 51).
§103.
III. P r i d j e v i v o k a l s k e d e k l i n a c i j e Primjeri
m. σοφάς
Ž.
sr. σοφόν
m. δίκαιος
1 Ž.
δικαία pravedan δίκαια δίκαιο
sr. δίκαιον
Osnove
σοφή mudar m. sr. σοφο ž. σοφα
Sg. N. G. D. A. V.
σοφός σοφοϋ σοφω σοφόν σοφέ
σοφή σοφής σοφή σοφήν σοφή
σοφόν σοφοϋ σοφω σοφόν σοφόν
δίκαιος δικαίου δικαίω δίκαιον δίκαιε
δικαία δικαίας δικαία δικαίαν δικαία
δίκαιον δικαίου δικαίω δίκαιον δίκαιον
Pl. N. G. D. A.
σοφοί σοφών σοφοΐς σοφούς
σοφαι σοφών σοφαΐς σοφάς
σοφα σοφών σοφοΐς σοφά
δίκαιοι δικαίων δικαίοις δικαίους
δίκαιαι δικαίων δικαίαις δικαίας
δίκαια δικαίων δικαίοις δίκαια
Pridjevi vok. deklinacije. Stegnute riječi vok. deklinacije. § 104 — 107.
25
NAPOMENE 1. Najviše pridjeva ima t r i svršetka ος, η, ov ili ος, α, ov. U ž e n - § 104. s k o m rodu dolazi α poslije ε, t, p, inače η: άγαθός, άγα-9-ή, άγαθ-όν dobar φίλος, φίλη, φίλον mio δήλος, δήλη, δήλον očit
ιερός, ιερά, ιερόν svet νέος, νέα, νέον nov πατρώος, πατρώα, πατρωον otački.
2. Ž e n s k i r o d pridjeva sklanja se kao imenice na η i a, samo § 105. se u n o m . i g e n . plur. povodi u n a g l a s k u za m u š k i m r o d o m : δίκαιαι, δικαίων (ne δικαΐαι, δίκαιων kako bi po § 84. i 95. trebalo da bude).
\
3. S l o ž e n i pridjevi imaju samo d v a svršetka: m. i ž. εν-δοξος, § 106. sr. εν-δοξον slavan; ά-δικος, ά-δικον nepravedan. I neki j e d n o s t a v n i pridjevi imaju samo d v a svršetka: ήμερος, ήμερον pitom, ήσυχος, ήσυχον miran; drugi, naprotiv, sad d v a sad t r i svršetka: βέβαιος stalan, έρημος pust, χρήσιμος koristan.
IV. S t e g n u t e r i j e č i v o k a l s k e
deklinacije
Neke riječi vokalske deklinacije koje pred krajnjim glasom osnove § 107. imaju samoglasnik stežu te samoglasnike: ό πλους plovidba, osn. πλοο N. G. D. A.
Sing. πλοϋς (πλόος) πλοϋ (πλόου) πλω (πλό<>)) πλοΰν (πλόον)
Plur. πλοΐ (πλόοι) πλών (πλόων) πλοΐς (πλόοις) πλοΰς(πλόους)
osn. άπλοο, -οα jednostruk
τό όστοϋν kost, osn. όστεο Sing. όστοϋν (όστέον) όστοϋ (όστέου) όστω (όστέω) όστοϋν (όστέον)
Plur. οστά (όστέα) όστών (όστέων) όστοΐς (όστέοις) όστά (όστέα)
osn. άργυρεο, -εα srebrn
Sg.N. G. D. A.
άπλοϋς άπλοϋ άπλω άπλοΰν
άπλή άπλής άπλή άπλήν
άπλοΰν άπλοϋ άπλω άπλοΰν
άργυροΰς άργυροΰ άργυρω άργυροΰν
άργυρά άργυρας άργυρα άργυραν
άργυροΰν άργυροΰ άργυρφ άργυροΰν
Pl.N. G. D. A.
άπλοΐ άπλών άπλοΐς άπλοΰς
άπλαΐ άπλών άπλαϊς άπλας
άπλα άπλών άπλοΐς άπλα
άργυροι άργυρών άργυροϊς άργυροΰς
άργυραΐ άργυρών άργυραΐς άργυράς
άργυρά άργυρών άργυροος άργυρά
26
Stegnute riječi. Pravila za stezanje. Atička deklinacija. § 108 — 112.
NAPOMENE §108.
1. Ovamo pripadaju: a) I m e n i c e o-deklinacije i pridjevi o- i α-deklinacije koji pred krajnjim glasom osnove imaju samoglasnik ο ili ε; npr. 6 νοϋς (νόος) razum; χρυσοϋς (-εος), -ή, -οΰν zlatan; b) Neke imenice α-deklinacije: 'Αθήνα (od -άα) Atena, ή μνα (od -άα) mina; te se riječi sklanjaju kao άργυρα; ή γή (od γέα) zemlja, sklanja se kao άπλή; Έρμης (od Έρμέας) Hermo: Έρμου, Έρμη, Έρμήν, Έρμη (isp. Άτρείδης). § 109. 2. Stezanje biva po pravilima navedenim u § 47, i to ovako: a • a = ε/ - a=r
a a (iza p) ή
ό+ ο εt +ι ο
= ου
Pred ostalim se samoglasnicima i diftonzima α, ε i ο g u b e . Oblici όστα (od -έα umjesto όστή) i άπλα (od %tx. umjesto άπλώ) analogne su tvorbe prema έργα i σοφά.
§ 110.
3. P r o s t e imenice i svi pridjevi t r i j u svršetaka imaju u svim oblicima p e r i s p o m e n o n ; s l o ž e n e imenice i pridjevi d v a j u svršetaka naglašuju p r e t p o s l j e d n j i slog: περίπλους (oplovba), ευνους (sklon). \
Kod tih je pridjeva οι u nom. plur. k r a t k o iako je nastalo kontrakcijom od ooi: εδνοι; sr. εΰνοα.
§ 111.
V. A t i č k a d e k l i n a c i j a Primjeri
δ νεώς hram νεω
Osnove
Sg. N. G. D. A.
νεώς
Ρ1.
m. ž. ίλεως sr. ϊλεων milostiv ίλεω νεώ
S g . ίλεως ϊλεων
νεώ
νεών
ίλεω
νεω
νεώς
ίλεω
νεών
νεώς
ίλεων ίλεων
Ρ1. ί λ ε ω ί λ ε α ίλεων ίλεως ίλεως ίλεα
NAPOMENE § 112. M>c.?)rf£
1. Krajnji osnovni samoglasnik ω ostaje u s v i m o b l i c i m a ; samo pridjevi imaju u nom., ak. i vok. pl. srednjega roda nastavak a: ίλεα.
Grlene i usnene osnove. § 1 1 3 — 115.
27
2. N a g l a s a k nom. sing. ostaje u s v i m o b l i c i m a ; ω je za na- •RAcrJ^š' ο glasak baritona kratko; zato: ίλεως. c-^nJr 3. Ak. sing. svršava se katkada na ω; npr. τον Άθ-ω, Μίνω, την Κέω. Tako se sklanja i riječ)ή εως (zora); εως, εω, εω, εω. αΒ. K O N S O N A N T S K A
DEKLINACIJA
Osnove konsonantske deklinacije dijele se na dva skupa: I. k o n s o n a n t s k e suglasnik, i to: 1. 2. 3. •4.
osnove osnove osnove osnove
II. v o k a l s k e 1. 2. 3. 4.
osnove osnove osnove osnove
na na na na
o s n o v e , tj. osnove koje se svršavaju na § 113.
grlene i usnene suglasnike zubne i nosne suglasnike tekuće suglasnike -σ;
o s n o v e , i to: ι i na na na
§114.
ε υ i ε υ dvoglasnike.
4
B i l j e š k a . Konsonantska deklinacija obuhvaća riječi svih triju rodova.
ι. K o n s o n a n t s k e o s n o v e 1. Osnove na grlene i usnene suglasnike, tj. o s n o v e Primjeri Osnove
n a κ, γ, χ — π, β, φ
§ 115.
ό φύλαξ
ό γυψ
stražar
jastrijeb
γΰπ
φυλακ
Sg. Ν. V. G. D. Α.
φύλαξ (φυλακ-ς) φύλακ-ός φύλακ-ι φύλακ-α . -
γόψ γυπ-ος γϋπ-ί γυπ-α
Pl. Ν. V. G. D. A.
φύλακ-ες φυλάκ-ων φύλαξι(ν) (φυλακ-σιν) φύλακ-ας
γΰπ-ες γϋπ-ών γϋψί(ν) γΰπ-ας
(γυπ-ς)
4, (γϋπ-σιν)
/
Grlene i usnene osnove. Zubne i nosne osnove. § 116 — 123.
28
Drugi su primjeri: ό μύρμηξ g. μύρμηκ-ος (mrav), ή γλαύξ g. γλαυκ-ός (sova), ή αΐξ g. αίγ-ός (koza), ή φόρμιγξ g. φόρμιγγ-ος (lira), ό Αίθίοψ g. Αίθίοπ-ος (Etiopljanin), ό "Αραψ g. "Αραβ-ος (Arapin). NAPOMENE § 116.
1. O s n o v a kod riječi konsonantske deklinacije razabire se u g e n . s i n g . , jer ono što ostaje kad se odbaci genitivni nastavak-ος drži se za osnovu.
§117.
2. N o m . s i n g . tvori se s i g m a t s k i , tj. osnovi se pridijeva nastavak -ς, koji s krajnjim suglasnikom osnove prelazi u ξ ili ψ (§ 55). Iste te promjene događaju se i u d a t . p l u r . kod nastavka σι(ν): φύλαξ od φυλακ-ς, γϋψί(ν) od γϋπ-σι(ν).
§118.
3. J e d n o s l o ž n e imenice i pridjevi naglašujiiTu g e n . i d a t . svih brojeva padežni nastavak, i to ako je d u g , zavinutim naglaskom (§ 85): γΰπός, γϋπί, γϋπών, γϋψίν, ali γΰπα, γϋπες, γϋπας.
§ 119.
4. A k u z a t i v s i n g . muških i ženskih rijeci svršava se na -a, a ak. pl. na -ας.
§ 120.
5. Nastavku za d a t . pl. σι dodaje se pred samoglasnicima i znatnijim interpunkcijama pokretljivo ν (§ 75): φύλαξι(ν), γϋψί(ν).
§121.
6. Imenica ή θ-ρίξ (kosa), gen. τριχός, dat. τριχί itd.; dat. pl. θριξίν. — θ je samo u nom. sing. i dat. pl.; svi ostali padeži počinju sa τ.
Nastavak α postao je od akuz. nastavka ν (m sonant § 63), a tako i -άς odv?.
T a se pojava objašnjava po zakonu ο disimilaciji kod haknutih suglasnika (§ 56).
§ 122.
7. Ovamo pripada i imenica γυνή (žena); svi su ostali padeži od osn. γ υ ν α ι κ , a naglasak je kao kod jednosložnih riječi: γυναικός, γυναικί, γυναίκα, γύναι — γυναίκες, γυναικών, γυναιξί(ν), γυναίκας. Vok. γύναι pokazuje čistu osnovu γυναι(κ); isp. § 74.
2. Osnove na zubne i nosne suglasnike §123.
a) O s n o v e n a τ, δ, θPrimjeri Osnove
Sg. Ν. V. G. D. A.
ό γυμνής lak oružanik γυμνητ γυμνή-ς γυμνήτ-ος γυμνήτ-ι γυμνήτ-α
ή έλπίς nada έλπΐδ έλπί-ς έλπίδ-ος έλπίδ-ι έλπίδ-α
τό σώμα tijelo
σωματ σώμα σώματ-ος σώματ-ι σώμα
29 Zubne i nosne osnove. § 129 — 132.
Primjeri
ό γυμνής
ή έλπίς
lak oružanik
nada
γυμνητ
Osnove
Pl. Ν. V. G. D. A.
το σώμα
.
tijelo
σωματ
έλπΐδ έλπίδ-ες έλπίδ-ων έλπίσι(ν) έλπίδ-ας
γυμνήτ-ες γυμνήτ-ων γυμνήσι(ν) γυμνήτ-ας
σώματ-α σωμάτ-ων σώμασι(ν) σώματ-α
Drugi su primjeri: ή κακότης g. κακότητ-ος (zloća), ή νύξ g. νυκτ-ός (noć), ή πατρίς g. πατρίδ-ος (domovina), ή λαμπάς g. λαμπάδ-ος (svjetiljka), τό δνομα g. όνόματ-ος (ime).
NAPOMENE 1. N o m . s i n g . m u š k i h i ž e n s k i h riječi tvori se sigrilatski. § 124.-^ Pred ς (σ) zubni suglasnici nestaju (§ 55): γυμνής od γυμνητ-ς, έλπίς jr od έλπιδ-ς, σώμασι(ν) od σωματ-σι(ν); laus od lau{d)s, virtus od virtu(t)s. 2. N o m . , ak., vok. s i n g . riječi s r e d n j e g a r o d a pokazuju § 125. čistu osnovu i gube suglasnike koji po § 74. ne mogu stajati na kraju riječi: το σώμα od σωματ-, τό γάλα od γαλακτ-, gen. γάλακτ-ος (mlijeko). Kod riječi τί) ονομα postalo je α od sonantskoga ν (isp. lat. nomen i § 63).
jl olr' 3. Riječ πούς, ποδ-ός noga (pes, pedis) ima nepravilan nom. sing. § 126. Dat. pl. je pravilan: ποσί(ν). > Kod Homera dolazi za dat. pl. oblik, ποσσί od ποδ-σι.
4. Riječ ό, ή παις (dječak, djevojka) sklanja se ovako: παιδός, §127. παιδί, παϊδα, ώ παΐ — παίδες, π α ί δ ω ν (naglasak!), παισί(ν), παΐδας. 5. Neke riječi te deklinacije mijenjaju osnovu; to su: τό γόνυ koljeno, γόνατ-ος, γόνατι, pl. γόνατα itd. τό δόρυ koplje,
δόρατ-ος, δόρατι,
„ δόρατα itd.
τό δδωρ voda,
ΰδατ-ος,
ΰδατι,
„ ύδατα
ώτί
,, ώτα ali gen ώ τ ω ν
τό οδς uho ώτ-ός, (naglasak!), dat. ώσί(ν).
itd.
§ 128.
Zubne i nosne osnove. § 129 — 132.
30
§129.
6. B a r i t o n e ( § 21) na -ις i -υς tvore ak. s i n g . na - i v i υ ν ( p o p u t osnova na ι, ε i υ, ε §§ 165. i 167), dakle: ή έλπίς (nada) ή Ιρις
g. έλπίδος d. έλπίδι
(svađa) g. έ'ριδος
d. εριδι
ή χάρις (ljubav) g. χάριτος d. χάριτι
ak. ε λ π ί δ α ali ak. έριν ak. χ ά ρ ι ν
ή κόρυς (kaciga) g. κόρυθος d. κόρυθι ak. κόρυν. §
7. Ovamo pripada i particip perf. akt. (isp. § 272): λελυκώς, λελυκυΐα, λελυκός, gen. sing. λελυκότ-ος, λελυκυίας, λελυκότ-ος, dat. pl. λελυκόσι(ν), λελυκυίαις, λελυκόσι(ν) itd. Ženski se rod sklanja po a-deklinaciji.-»-
§131.
b) O s n o v e n a ν
*
ό "Ελλην
ό ποιμήν
δ ήγεμών
ευδαίμων (m. ž.)
Osnove
Helen
pastir
voda
Έλλην
ποιμεν
ευδαιμον (sr.) sretan
ήγεμον
ευδαιμον
Sg. N. G. D. A. V.
Έλλην "Ελλην-ος "Ελλην-ι "Ελλην-α Έλλην
ποιμήν ποιμέν-ος ποιμέν-ι ποιμέν-α ποιμην
ήγεμών ηγεμον-ος ήγεμόν-ι ήγεμόν-α ηγεμων
εύδαίμων ευδαιμον εύδαίμον-ος εύδαίμον-ι εύδαίμον-α ευδαιμον ευδαιμον
Pl.N. V. G. D. A.
Έλλην-ες Έλλήν-ων "Ελλησι(ν) "Ελλην-ας
ποιμέν-ες ποιμεν-ων ποιμέσι(ν) ποιμέν-ας
ήγεμόν-ες ηγεμον-ων ήγεμόσι(ν) ήγεμόν-ας
εύδαίμον-ες εύδαίμον-α εύδαιμόν-ων εύδαίμοσι(ν) εύδαίμον-ας εύδαίμον-α
Primjeri
Drugi su primjeri: ό λιμήν g. λιμέν-ος (luka), ό δαίμων g. δαίμον-ος (božanstvo, demon), ή εΐκών g. εΐκόν-ος (slika), δ άγών g. άγών-ος (borba), m. ž. άπράγμων sr. άπραγμον g. άπράγμον-ος (besposlen), m. ž. σώφρων sr. σώφρον gen. σώφρον-ος (razborit).
NAPOMENE § 132.
1. N o m . s i n g . tvori se kod v-osnova a s i g m a t s k i , tj7 nema nastavka, ali se zato posljednji vokal osnove produžuje ( p r i j e v o j n a d u l j i n a ) : ποιμήν, osn. ποιμεν; ήγεμών, osn. ήγεμον. Kod nekih j a riječi prešla duljina i u ostale padeže: Έλλην, "Ελληνος; λειμών, λειμώνος (livada).
Zubne i nosne osnove. § 133 — 139.
31
2. Neke v-osnove ipak tvore nom. sing. s i g m a t s k i , ali gube ν § 133. pred ς: Σαλαμΐς, Σαλαμΐν-ος Salamina; δελφίς, δελφΐν-ος pliskavica. Takav je i pridjev μέλας, sr. μέλαν crn; ž. r. μέλαινα (kao θάλαττα). U nom. sing. muškoga roda ispalo je ν pred ς uz naknadno produljivanje (§ 50): μέλας od μελαν-ς. 3. U d a t . pl. gubi se ν pred σι(ν) bez traga: ποιμέσι od ποιμε(ν)σι; μέλάσι od μελα(ν)σι.
Λ' § 134.
4. Kao vok. s i n g . služi kod oksitona n o m i n a t i v : ώ ποιμήν, ώ ήγεμών, a kod baritona č i s t a o s n o v a : ώ Έλλην, ώ δαΐμον-^od δαίμων, δαίμον-ος božanstvo). U posljednjem slučaju ide n a g l a s a k što dalje od kraja: 'Αγαμέμνων, vok. 'Αγάμεμνον.
135.,-
5. Pridjevi s osnovom na ν imaju dva svršetka i naglasak^to dalje od kraja: m. ž. ευδαίμων, sr. εδδαιμον. Srednji je rod u nom., ak. i vok. sing. jednak osnovi.
136.
6. Απόλλων, 'Απόλλωνος ima U ak. sg. 'Απόλλωνα i Άπόλλω, vok. ώ "Απολλον. — Tako i Ποσειδών, -ώνος: ak. Ποσειδώνα i Ποσειδώ, vok. ώ Πόσειδον.
§ 137.
' Αώ
4
Ά π ό λ λ ω postalo je οά'Απολλω(ν)α gubitkom glasa ν i stezanjem ω + α = ω ; Ποσειδώ od Ποβειδω(ν)α.
7. Ovamo ide i imenica ό i ή κύων (pas), koja ima dvije osnove: κυον i κΰν; od prve postaju nom. κύων ( p r i j e v o j n a d u ž i n a ) i vok. κύον, a od druge svi ostali padeži: κυν-ός, κυν-ί, κύν-α, κύνες, κυνών, κυσί(ν), κύνας.
§ 138.
c) O s n o v e n a ντ
§ 139.
α) Nom. na -ων Primjeri Osnove
Sg. N. G. D. A. V.
β) Nom. na -ς
ό γέρων
ό γίγας
starac
div
γεροντ
γιγάντ
γέρων γεροντ-ος γεροντ-ι γεροντ-α γερον
γίγας γίγαντ-ος γιγαντ-ι γιγαντ-α
ό οδούς zub όδοντ οδούς όδόντ-ος όδόντ-ι όδόντ-α
m. λυθείς
sr. -έν
odriješen
λυθεντ λυθείς sr. -έν λυθεντ-ος λυθέντ-ι λυθέντ-α sr. -έν
ΙΓ
Ή*c
Zubne i nosne osnove. § 129 — 132.
32
Primjeri Osnove
Pl.N.V. G. D. A.
ό γέρων starac γεροντ
δ γίγας div γιγάντ
δ οδούς
zub όδοντ
m. λυθείς sr. -έν odriješen λυθεντ
γέροντ-ες
γίγαντ-ες
όδόντ-ες
γερόντ-ων
γιγάντ-ων
όδόντ-ων
λ υ θ έ ν τ - ε ς sr.
-α
γέρουσι(ν)
γίγασι(ν)
όδοΰσι(ν)
λυθεΐσι(ν)
γέροντ-ας
γίγαντ-ας
όδόντ-ας
λ υ θ έ ν τ - α ς sr. - α
λυθέντ-ων
/ Drugi su primjeri:
A a) N o m . n a -ων: ό λέων g. λέοντ-ος (lav); m. έκών (ž. έκοϋσα) sr. έκόν g. έκόντ-ος (dragovoljan); m t ακων (ž. ακουσα) sr. άκον g. ακοντ-ος (nedragovoljan); ptc. prez. akt. m. λέγων (ž. λέγουσα) sr. λέγον g. λέγοντ-ος (govoreći). β) N o m . n a -ς: ptc. slab. aor. akt. m. ποιήσάς (ž. ποιήσασα) sr. ποίησαν g. ποιήσαντ-ος (učinivši); ptc. aor. pas. m. ποιηθείς (ž. ποιηθεΐσα) sr. ποιηθέν g. ποιηθέντ-ος; ptc. prez. akt. glagola na -μι: m. διδούς (ž. δίδουσα) sr. διδόν g. διδόντ-ος (dajući).
NAPOMENE a) Riječi s nominativom na -ων §140.
1. a) N o m . s i n g . tvori se a s i g m a t s k i uz produljivanje osnovnoga samoglasnika (prijevojna d u l j i n a ) : od γερωντ postaje γέρων jer τ ne može stajati na kraju riječi (§ 74).
.
*
b) Vok. s i n g . (γερον) kod imenica jednak je osnovi (bez τ, § 74), a kod pridjeva i participa n o m i n a t i v u . c) U d a t . pl. gubi se ντ pred σ uz n a k n a d n o p r o d u l j i v a n j e (§ 50): γέρουσι(ν) od γεροντ-σι(ν). §141.
2. P a r t i c i p p r e z . sklanja se u m u š k o m rodu (λέγων) posve kao γέρων (osim vokativa sing., § 140 b); u s r e d n j e m rodu (λέγον) pokazuju nom., ak. i vok. čistu osnovu: λέγον od λεγον(τ). Ženski rod λέγουσα sklanja se kao θάλαττα. — Kao λέγων sklanja se ptc. fut. akt.: λύσων, λύσουσα, λϋσον i ptc. jakoga aor. akt.: βαλών, βαλοϋσα, βαλόν (naglasak), gen. βαλόντ-ος, βαλούσης itd.
Zubne, nosne i likvidne osnove. § 142—146.
33
β) Riječi s nominativom na -ς 1. N o m . s i n g . tvori se s i g m a t s k i ; ντ gubi se pred ς uz n a - § 142. k n a d n o p r o d u l j i v a n j e (§ 50): γίγας od γιγαντ-ς; οδούς od όδοντ-ς; e>
·
ZTžfc
3. PridjeV^ na -εις kao χαρίεις, £αρίεσσα, χαρίεν (dražestan), osn. § 144. χαριεντ, gen. χαρίεντ-ός, χαριέσσηςItd. tvore d a t . pl. muš. i sred. roda od kraće osnove χαριετ; zato i nema n a k ^ n a j l n o g a p r o d u l j i v a n j a : χαρίεσι(ν) od χαριετ-σι(ν). 4. Oblici ž e n s k o g a r o d a tvore se kod pomenutih p a r t i c i p a § 145. sufiksom ja.: λεγοντ-ja prelazi preko λεγονσα (τ; daje σ, § 57c) u λέγουσα (naknad. produljivanje); λυσαντ-;α preko λυσανσα u λύσασα; λυθεντ-_;'α preko λυθενσα u λυθεΐσα.
3. Osnove na tekuće suglasnike, tj. osnove na ρ i λ Primjeri Osnove
3
ό θήρ zvijer θηρ
ό ρήτωρ govornik £ητορ
§ 146. ό πατήρ otac πάτερ
ό &λς s6 άλ
Sg. N. G. D. A. V.
ρήτωρ ρητορ-ος ρητορ-ι ρήτορ-α ρήτορ
θήρ θηρ-ός θηρ-ί θήρ-α θήρ
πατήρ πατρ-ός πατρ-ι πατερ-α πάτερ
άλ-ς άλ-ός άλ-ί άλ-α άλ-ς
Pl. Ν. V. G. D. A.
ρήτορ-ες ρητόρ-ων ρήτορ-σι(ν) ρήτορ-ας
θήρ-ες θηρ-ών θηρ-σί(ν) θήρ-ας
πατέρ-ες πατερ-ων πατρά-σι(ν) πατέρ-ας
άλ-ες άλ-ών άλ-σί(ν) άλ-ας
Gramatika grčkoga jezika
β
34
Likvidne osnove. § 147 — 152.
Drugi su primjeri: δ άήρ g. άέρ-ος (zrak), δ αϊθήρ g. αΐ&έρ-ος (eter), δωτήρ g. δωτήρ-ος (davalac), σωτήρ g. σωτήρ-ος (spasitelj), δώτωρ g. δώτορ-ος (davalac), ζωστήρ g. ζωστήρ-ος (pojas), κρατήρ g. κρατηρ-ος (vrč), φώρ g. φωρ-ός (tat). NAPOMENE § 147. J
1. a) N o m . s i n g . tvore p-osnove a s i g m a t s k i uz p r o d u l j i v a n je osnovnoga samoglasnika (prijevojna d u l j i n a ) : osn. ρητορ, nom. ρήτωρ. Kod nekih je riječi ušla duljina u sve padeže: θήρ, •9-ηρός. *
• - /Λ-
b) V o k . s i n g . je kod p-osnova jednal^čistoj osnovi: ρήτορ, πάτερ.
§ 148.
2. T r i rodbinske riječi s osnovom na -τερ-: πατήρ otac, μήτηρ mati, θυγάτηρ kći i k tome γαστήρ t r b u h pokazuju u sklonidbi prema prvim dvjema obrascima ove osobitosti:
=>=- a) G e n . i d a t . s i n g . tvore od osnove πατρ-, μητρ-, θ-υγατρ, γαστρ- (prijev. p r a z n i n a ) i naglašuju padežni nastavak: πατρ-ός, μητρ-ός, ·9-υγατρ-ί itd. — b )
U d a t . p l . svršavaju se na -τράσι(ν): πατράσι(ν) itd.
I ovdje je osnova πατρ- (prijev. p r a z n i n a ) : πατρα-σι(ν) od πατρ-σι(ν), isp. § 62.
c) Sve ostale padeže tvore od osnove πάτερ-, μητερ- itd. (prijev. p u n i n a ) ; ε je svagdje naglašeno osim v o k . s i n g . koji je naglašen što dalje od kraja: πατέρ-α, μητέρ-ες, ali ώ μήτερ, θ-ύγατερ. d) U n o m . s i n g . je osnovni samoglasnik, kao i kod ostalih ρ-osnova, produljen (prijev. d u l j i n a ) : πατήρ, γαστήρ itd. B i l j e š k a 1. Tako se sklanja i ή Δημήτηρ (Demetra), i to: Δήμητρ-ος, Δήμητρ-ι, Δ ή μ η τ ρ - α , Δήμητερ. B i l j e š k a 2. U dat. pl. završava se na -τράσι(ν) i riječ ό άστήρ (zvijezda), g. άστέρ-ος dat. pl. άστράσι (ν).
§ 149.
3. Riječ δ άνήρ (čovjek) ima osnovu άνερ (prijev. p u n i n a ) , samo u vok. sing.: άνερ, a sve ostale padeže tvori od osn. άνρ (prijev. n i z i n a ) , u koju se zbog lakšega izgovora umeće δ: άν(δ)ρ-ός, άνδρ-ί, άνδρ-α itd. (naglasak kao kod jednosložnih riječi). D a t . pl. άνδράσι(ν).
§ 150.
4. Riječ ή χειρ, χεφ-ός (ruka) tvori dat. pl. od osnove χερ:χερ-σί(ν).
§151.
5. Riječ δ άλ-ς tvori nom. sing. s i g m a t s k i . T o je j e d i n a osnova na λ. U atičkoj se prozi upotrebljava samo u pluralu.
§ 152.
6. Riječ δ μάρτυς, μάρτυρ-ος (svjedok) tvori n o m . s i n g . sigmatski, ali gubi ρ pred ς; isto se događa i u d a t . p l . : μάρτυσι(ν).
44 Osnove na υ i ε. § 167—169.
4. Osnove na σ a) O s n o v e n a -εσ Primjeri
τό γένος pleme, rod
Osnove
γενεσ
Sg. Ν. G. D. A. V.
γένος γένους γένει γένος γένος
genus od γένε(σ)-ος od γένε(σ)-ι
Pl. Ν. V. G. D. A.
γένη γενών γένεσι(ν) γένη
od od od od
Osnove Sg. N. G. D. A. V.
γένε(σ)-α γενέ(σ)-ων γένε(σ)-σι γένε(σ)-α
Σωκρατεσ Σωκράτης Σωκράτους Σωκράτεος Σωκράτει Σωκράτεϊ Σωκράτη Σωκράτεα Σώκρατές
m. ž. ευγενής, sr. ευγενές plemenit εΰγενεσ m. ž. εύγενής sr. ευγενές εύγενοϋς (-έος) εύγενεϊ (-έι) εύγενή (-έα) ευγενές, εύγενές ευγενείς (-έες) εύγενή(-έα) ευγενών (-έων) εύγενέσι(ν) ευγενείς εύγενή (-έα) Περικλεεσ Περικλής Περικλέους Περικλεΐ Περίκλέα Περίκλεις
Περικλέης Περιλέεος Περικλέεϊ Περικλέεα Περίκλεες
Drugi su primjeri: τό κάλλος (ljepota), τό ορος (gora), τό τείχος (zid); άληθής 2 (istinit), ευσεβής 2 (pobožan), σαφής 2 (jasan), πλήρης sr. πλήρες (pun), εύή&ης sr. ευηθες (dobroćudan, budalast), Διογένης, 'Ηρακλής. NAPOMENE 1. a) N o m . s i n g . kod imeničkih osnova s r e d n j e g a r o d a n a § 154. -εσ n e m a n a s t a v k a , ali mijenja osnovni samoglasnik ε u o: osn. r-i® γενεσ, nom., ak., vok. γένος (prijev. p u n i n a ,,o", § 49). b) σ nestaje medu samoglasnicima: gen. γένους od γένεσ-ος, γένεος; nom. pl. γένη od γένεσ-α, γένεα itd. U latinskom jeziku s među samoglasnicima ne iščezava, nego postaje r : od genes-is postaje generis; od genes-a — genera itd.
c) Svi samoglasnici, koji su se sastali pošto je σ nestalo, s t e ž u se (§ 47), i to: ε + ο = ου, ε -)- ι = ει, ε 4- α = η, ε -{- ω = ω, ε + ε = ει. U d a t . p l . od σσ postaje σ: γένεσι(ν) od γένεσ-σι(ν).
Osnove naυiε.§ 167—169.
36
§ 155. 2. P r i d j e v i tvore n o m . s i n g . za muški i ž e n s k i rod bez n a , s t a v k a , ali zato produljuju osnovno ε u η (pnjev. d u l j i n a ) ; osn. /Ain-B εύγενεσ, nom. sing. za m. i ž. rod ευγενής; s r e d i f j i r o d i v o k . s i n g . za sva tri roda jednaki su čistoj osnovi: εγγενές. Ak. pl. jednak je n o m . pl.: ευγενείς. __ ' § 156.
3. V l a s t i t a i m e n a na - ^ " S k l a n j a j u se (izuzevši razliku u naglasku) kao muški rod pridjeva. A k u z a t i v tvore često na - η ν u m j e sto na -η (po α-deklinaciji) zbog jednakoga svršetka u n o m . : Σωκράτης — πολίτης. U v o k a t i v u imaju naglasak što dalje od kraja: Σώκρατες, Διόγενες.
§157.
4. V l a s t i t a i m e n a na-κλής (od -κλέης) i m a j u osn. ^κλεεσ koja je u vezi s riječju τό κλέος slava. Kod tih složenica nastaje u d a t . s i n g . d v o j e stezanje (-εΐ od ε + ε-ι), a u ostalim padežima jedno; u a k . steže se εα u ά, jer je pred njim ε: od Περικλέεα postaje Περικλέά — od γένεα: γένη (isp. θεά-τιμή). U v o k a t i v u ide i ovdje naglasak što dalje od kraja: Περίκλεις.
§ 158. 5. a) B a r i t o n i r a n i pridjevi na -ης imaju naglasak š t o d a l j e o d k r a j a : εύήθης (budalast): vok. ευηθ-ες, sr. rod ευηθες, gen. pl. R &-H εύήθων. T a k o i πλήρης (pun), ή τριήρης (sc. ναϋς lada) (brod s tri reda vesala): gen. pl. τριήρων. ) Izuzima se s r e d n j i r o d pridjeva na -ώδης i -ήρης: ευώδης sr. εύώδες (mirisav);, ποδήρης sr. ποδήρες (dopetan; koji do nogu seže). b) P r i d j e v i koji pred -ης imaju samoglasnike ε, t, υ stežu (kao i vlastita imena na -κλης) u ak. s i n g . m . (ž). roda i u n o m . , a k . i v o k . pl. sr. roda εα u α: ένδεα (od ένδεεσ-α) od ένδεής (potreban); ύγιά od ύγιής (zdrav); εύφυα od ευφυής (nadaren).
b) O s n o v e
§ 159.
-ασ
τό κρέας meso κρεασ
Primjer Osnova N. G. D. A.
na
Sg. κρέας κρέως κρέα κρεας
κρέα(σ)-ος κρέα(σ)-ι
Ρ1. κρέά κρέα(σ)-α κρεών κρεά(σ)-ων κρέάσι(ν) κρέα(σ)-σι(ν) κρεα
D r u g i su primjeri: τό γέρας (počasni dar), τό γήρας (starost), τό κέρας (rog).
Osnove na σ. Osnove na ι i ε. § 160—166.
37
NAPOMENE 1. I kod riječi s r e d n j e g a r o d a s osnovom na -ασ n p t a j e σ §160. meduu samoglasnicima (§ 154 b), i samoglasnici se stežu: α -po = ω, α + α = α, α + ω = ω. U dat sing. je α umjestp αι (prema χώρα). 2. Riječ τό κέρας (rog, krilo vojske) tvori oblike i od osnove κε- § 161. ρατ: κέράτ-ος, κέρατι, κέρατα, κεράτων, κέρασι (kao σώματος itd. § 123). 3. Neke osnove na -ασ prešle su u kosim padežima medu osnove § 162. na -εσ: τό οδδας (tlo), gen. οΰδεος, dat. ουδει. 4. Medu riječi koje osnovno σ gube pa onda samoglasnike stežu § 163. pripada i jedna -οσ osnova: αΐδοσ, nom. ή αιδώς (prijev. d u l j i n a ) stid, gen. αίδοϋς od αϊδο(σ)-ος, dat. αίδοϊ od αίδο(σ)-ι, ak. αιδώ od αίδο(σ)-α. 5. Od neke osnove na -a postaju i neki sporedni oblici u deklinaciji k o m - § 164. p a r a t i v a na -ίων (m. i ž. r.) -tov (sr. r.) koji se inače sklanjaju kao ευδαίμων, εΰδαιμον (§ 131), a to su: a) Ak. s i n g . za muški i ženski rod: μείζω (maior-em) od μειζοσ-α. b) N o m . pl. za muški i ženski rod: μείζους (maior-es) od μειζοσ-ες. Oblik za hom. pl. prenesen je i u ak. pl. c) N o m . i ak. pl. za sr. rod: μείζω (tnaior-a) od μειζοβ-α.
II. V o k a l s k e o s n o v e 1. Osnove na ι i ε
§ 165.
ή πόλις grad, osnove πολε(_/'), πολι Sg. Ν. G. D. Α. V.
πόλι-ς πόλε-ως πόλε ι πόλι-ν πόλι
Ρ1. Ν. G. D. Α. V.
πόλεις πόλε-ων πόλε-σι(ν) πόλεις πόλεις
Drugi su primjeri: ή στάσις (buna), ή πραξις (djelo), ή δύναμις (moć), ή α'ίσθησις (osjećanje), ή ύπόθεσις (podloga), ό δφις (zmija). NAPOMENE 1. a) Osnova na -ι (πολι) dolazi samo u n o m . , ak. i vok. sing., § 166. inače je svuda osnova na ε (πολε, upravo πόλε;'). Osnove πολει i πολι u prijevojnom su odnosu ( p u n i n a i p r a z n i n a , § 49). Od osnove πολει postaje osn. πολε gubitkom glasa j medu samoglasnicima: πόλε-ες od πολε/-ες (§60. b, Bilj. 2).
38
Osnove na υ i ε. § 167—169.
b) Osnovno ε steže se sa samoglasnikom nastavka samo u d a t . s i n g . (πόλει od πόλε-ϊ) i n o m . pl. (πόλεις od πόλε-ες). tfj^ χ( f,i ;c; .,.·
.
c) Genitivni su nastavci -ως i ων za naglasak k r a t k i . Ak. s i n g . (πόλι-ν) svršava se, kao kod o- i α-deklinacije, na suglasnikv.^Ak. pl. (πόλεις) jednak je n o m . pl. ^
§ 167.
2. Osnove na υ i ε Primjeri Osnove
ό πήχυς lakat πηχε(Γ), πηχυ
Sg. N. G. D. A. V.
πήχυ-ς πήχε-ως πήχει πήχυ-ν
Pl. Ν. V. G. D. A.
πήχεις πήχε-ων πήχε-σι(ν) πήχεις
τό Ζστυ grad άστε(/), άστυ
άστυ άστε-ως άστει άστυ „ αστυ
"'"'.-Λ \aV + άσττΡ| / άστεγων άστε-σι(ν) άστη
m. γλυκύς sr. γλυκύ sladak
γλυκε(/),
γλυκυ
γλυκύ-ς γλυκύ γλυκέ-ος \ γλυκεϊ γλυκύ-ν γλυκύ γλυκύ γλυκείς γλυκέ-α γλυκέ-ων γλυκέ-σι(ν) γλυκείς γλυκέ-α
Drugi su primjeri ό πέλεκυς (sjekira), m. ηδύς (ž. ηδεία) sr. ηδύ (ugodan), ταχύς (ταχεία) ταχύ (brz), βραχύς (βραχεία) βραχύ (kratak). NAPOMENE § 168.
1. a) Osnova na -u (πηχυ, άστυ, γλυκυ) dolazi samo u n o m . , ak. i v o k . s i n g . , inače je svuda osnova na ε (πηχε, άστε, γλυκέ, upravo πηχεF, ά σ τ ^ , γλυκε^. Osnove πηχευ i πηχυ itd. u prijevojnom su odnosu ( p u n i n a i p r a z n i n a , § 49). Od osnove πηχευ itd. postaje osnova πηχε gubitkom glasa f medu samoglasnicima: πήχε-ες o d π η χ ε ^ ε ς (§ 60. b, Bilj. 2).
b) Osnovno se ε steže sa samoglasnikom nastavka, i kod i m e n i c a i k o d p r i d j e v a , samo u d a t . s i n g . (γλυκεΐ od γλυκέ-ϊ) i n o m . pl. (γλυκείς od γλυκέ-ες). § 169.
2. Riječ πηχυς sklanja se kao γλυκύς, a riječ άστυ kao γλυκύ, samo g e n . s i n g . i g e n . p l . tvore poput osnova na ι i ε (§ 165): πήχεως, άστεως — πήχεων, άστεων. Mjesto άστεα postaje u n o m . i ak. pl. stezanjem άστη (kao γένη od γένεα).
39
Osnove na u i ε. Osnove na u. § 170—174.
3. Ž e n s k i rod pridjeva svršava se na -εια: γλυκεία, ταχεία i §170. stoga se sklanja kao σφαίρα (§ 97). 4. Riječ πρέσβυς (star, častan) tvori u s i n g . samo ak. i vok.: §171. πρέσβυν, πρέσβυ i sve pluralne oblike: οί πρέσβεις (poslanici), πρέσβεων, πρέσβεσι(ν), πρέσβεις. Kao singular upotrebljava se k tome riječ ό πρεσβευτής, -οΰ poslanik. 5. Riječ ό υιός (sin), gen. τοΰ υίοΰ tvori uz oblike po o-deklinaciji § 172. i oblike kao γλυκύς: gen. υίέ-ος, dat. υίεΐ, pl. υίεΐς, υίέων, υίέσι(ν), υίεΐς.
§ 173.
3. Osnove na υ Primjeri Osnove
δ, ή σϋς
δ ίχθϋς
ή πίτϋς
svinja
riba
omorika
σϋ, σΰ
ίχθϋ, ίχθΰ
πιτΰ
Sg. Ν. G. D. A. V.
σϋ-ς συ-ος σΰ-ί σΰ-ν
πίτΰ-ς πίτΰ-ος πίτΰ-ϊ πίτυ-ν
—
ίχθ-ΰ-ς ίχθυ-ος ΐχθυ-ι ίχθΰ-ν ίχθΰ
Pl. Ν. V. G. D. A.
συ-ες σΰ-ών σϋ-σί(ν) σΰς
ΐχθ-υ-ες ΐχθ-υ-ων ίχθδ-σι(ν) ΐχθΰς
πίτϋ-ες πιτυ-tuv πίτΰ-σι(ν) πίτϋς
η*3>
-
Drugi su primjeri: ό βότρυς (grozd), ή δρΰς (drvo, hrast), ή ισχύς (snaga), ό μΰς (miš), ή πλη&υς (mnoštvo), ή όφρΰς (obrva), ή Έρΐνυς (Erinija). _ NAPOMENE 1. Kod riječi s naglaskom na krajnjem slogu υ je d u g o pred § 174. s u g l a s n i c i m a i na kraju riječi, a k r a t k o pred s a m o g l a s n i c i m a i u d a t . pl. (utjecaj nom. i gen. pl.).
I
_
2. Ak. pl. svršava se na -υς (od -υ-νς, naknadno produljivanje, § 50): σΰς, πίτΰς. 3. Vok. s i n g . jednak je osnovi: ώ Έρϊνό, ΐχθ-ΰ.
υο (
40
Dvoglasničke osnove. § 175 — 179.
t 4. Osnove na dvoglasnike §175.
a) M u š k e ό βασιλεύς Sg. Ν. G. D. Α. V.
riječi
kralj, osn.
βασιλεύ-ς βασιλέ-ως βασιλεΐ βασιλέ-α βασιλευ
na-ευ-ς
βασιλευ (βασιλη-ί) Ρ1. Ν. G. D. Α. V.
βασιλείς βασιλέ-ων βασιλεϋ-σι(ν) βασιλέ-ας βασιλείς
Drugi su primjeri ό γονεύς (roditelji), ό ιερεύς (svećenik), ό ίππεύς (konjanik), ό κεραμεύς (lončar), ό φονεύς (ubilac), 'Αχιλλεύς, Πηλεύς, 'Οδυσσεύς. NAPOMENE § 176.
1. Sve su riječi na -ευς oksitone. U g e n . s i n g . svršavaju se na -ως, a u ak. s i n g . i pl. imaju dugo a.
U)C N o m . pl. glasi u staroatičkom βασιλης; βασιλείς je mladi oblik (prema γλυκείς).
§ 177.
2. Riječi koje pred -ευς imajufsamoglasnikkedovno s t e ž u i gen. i ak. sing. i pl., i to εω tT ω, εα u α; npr. Πειραιεύς (Pirej) gen. Πειραιώς (od Πειραιέ-ως); Έρετριεύς (Eretranin): gen. pl. Έρετριών od Έρετριέ-ων, ak. pl. 'Ερέτριας od 'Ερετριέ-ας.
§ 178.
3. Riječ Ζεύς (bog Zeus) sklanja se ovako: Διός, Διί, Δία, Ζεϋ. Obje, naoko različite, osnove povezane su prijevojem: Ζευ- od Δ;ευ p u n i n a ) ; Δ ι - o d A i f (praznina); dakle je Δι-ός od Δι,ί-ός, Δι-ί od A i f - i .
§ 179.
(AjzF,
4. Osnova βασιλη,Ρ pokratila se u n o m . s i n g . i dat. pl. u βασιλευ; pred samoglasnicima ostala je osnova βασιλη/, pa se potom oblici za gen. i a k . s i n g . pa ak. p l . objašnjavaju ovako: od
βασιληί-ος
βασιλη5-ά
βασιλη/-άς
postalo je
hom.
βασιλή-ος
βασιλή-ά
βασιλή-άς,
a odatle
atički βασιλέ-ως
βασιλέ-ά
βασιλέ-άς
(metateza kvantitete § 51; nestajanje F m e đ u samoglasnicima § 60. b, Bilj. 2).
§ 180-184.
Dvoglasničke osnove.
b) O s a m l j e n e d v o g l a s n i č k e Primjeri Osnove
Sg. N. G. D. A. V.
Pl. Ν. V. G. D. A.
ό, ή βοΰς goveče βου, β ο ( ^
ή ναΰς brod ναυ, v a ( f )
41
osnove
§180. ό ήρως junak ήρω(/)
βοΰ-ς
ναΰ-ς
βο-ός
νε-ώς
ήρω-ος
βο-ΐ
νη-ί
ήρω-ι
βοΰ-ν
ναΰ-ν
ηρω-α
βοΰ
ναΰ
ήρω-ς
βό-ες
νή-ες
ήρω-ες
βο-ών
νε-ών
ήρώ-ων
βου-σί(ν)
ναυ-σί(ν)
ήρω-σι(ν)
βοΰ-ς
ναΰ-ς
ήρω-άς
(V
ηρω-ς
NAPOMENE 1. Riječ βοΰς (lat. b6s bov-is) ima pred k o n s o n a n t s k i m na- §181. stavcima osnovu βου, a pred v o k a l s k i m a osnovu po(f); stezanja nema nigdje. A k . s i n g . βοϋν načinjen je prema n o m . βοϋς, a prema βοΰν opet ak. pl. βοΰς umjesto βόας (od βοΓ-ας), što kod Homera još dolazi.
2. Riječ ναϋς ima pred k o n s o n a n t s k i m nastavcima osnovu ναυ, §182. a pred v o k a l s k i m a osnovu vaf = νη/ (isp. nav-is,-). \[
3. Kao ναϋς sklanja se riječ ή γραΰς (starica), osn.γραυ i γραF, § 183. ali bez mijenjanja osnovnoga samoglasnika γρα-ός, γρα-ΐ, γραΰ-ν, γραΰ; pl. γρα-ες, γρα-ών, γραυ-σί(ν), γραΰ-ς. 4. Riječ ήρως ima osn. ήρω-F, pa stoga pripada i ona medu dif- § 184. tongičke osnove: ήρω-ος od ήρω,Ρ-ος itd. Ak. s i n g . javlja se i u stegnutu obliku: ήρω.
42
Riječi na ω. Dodaci deklinaciji imena. § 185 — 187.
c) Ž e n s k e r i j e č i n a -ω
§ 185.
ή Λητώ osn. Λ η τ ο ι
Sg. Ν. G. D. Α. V.
Λητώ Λητούς Λητοΐ Λητώ Λητοΐ
Τ">
Drugi su primjeri ή ηχώ (jeka), ή πειθώ (nagovor), Γοργώ, Καλυψώ, Κλειώ, Σαπφώ. NAPOMENE § 186. 1. Riječi na -ω su o k s i t o n e i ponajviše vlastita imena; dolaze /-ν» samo u s i n g u l a r u . Slili»· 2. Osnova se jasno očituje u v o k a t i v u : Λητοΐ. Nominativ se tvori bez nastavka, ali produljuje osnovni samoglasnik (prijev. d u l j i n a ) i gubi ι: Λητώ. I u ostalim se padežima gubi ι jer se nalazi medu samoglasnicima: gen. Λητοϋς od Λητό-ος, dat. Λητοΐ od Λητό-ι, ak. Λητώ od Λητό-α. Zavinuti bi naglasak imao biti i u ak., jer je ω postalo od όα (isp. § 48); akut je preuzet iz n o m i n a t i v a .
III. D o d a c i d e k l i n a c i j i i m e n a § 187. Nom. Ak.
1. Dualni oblici Gen. Dat.
Nom. Ak.
Gen. Dat.
τώ όδώ
τοΐν όδοΐν
τώ γϋπε
τοΐν γυποΐν
τώ έταίρω
τοΐν έταίροιν
τώ πόδε
τοΐν ποδοΐν
τώ δένδρο
τοΐν δένδροιν
τώ παΐδε
τοΐν παίδοιν
τώ τίμα
τοΐν τϊμαΐν
τώ ρήτορε
τοΐν ρητόροιν
τώ χώρα
τοΐν χώραιν
τώ γένει
τοΐν γενοΐν
τώ πολίτ&
τοΐν πολίταιν
τώ πόλει
τοΐν πολέοιν
tako i τώ καλά Μούσα, τώ σοφώ "Ελληνε, τώ εύγενεΐ δνδρε, τοΐν άγαθοΐν φυλάκοιν.
D u a l svršava se dakle u o-deklinaciji na -ω, -οιν, u α-deklinacije na -a, -aiv, a u konsonantskoj na -ε, -οιν.
Dodaci deklinaciji imena. Pridjevi. § 188 — 192.
43
2. Nastavci nalik na padežne
§ 188.
Neki se nastavci po značenju približavaju padežnim nastavcima, i to: 1. -θεν na pitanje o d a k l e , 2. -1, -θι u sing., -σι(ν) u plur. na pitanje
gdje,
3. -δε, -σε, -ζε na pitanje k a m o , npr. οΐκο-θεν od kuće
ο'ικο-ι kod kuće
οίκα-δε kući
άλλο-θεν od drugud
αλλο-9-ι drugdje
άλλο-σε drugamo
'Αθήνη-θεν iz Atene
Ά·9·ήνη-σι(ν) u Ateni
'AS-ήνα-ζε u Atenu
B i l j e š k a . Oblici na -1 l o k a t i v i su s i n g . , oni na -σι,(ν) l o k a t i v i pl. U grčkom su, naime, d a t i v u u d r u ž e n a t r i padeža: dativ, lokativ i instrumental. — Enklitički se nastavak -δε pridijeva akuzativu: Μέγαράδε (§ 39. 5).
Glava VII PRIDJEVI A. P R I D J E V I
KONSONANTSKE
DEKLINACIJE
Najviše je onakvih pridjeva koji se za m u š k i i s r e d n j i r o d § 189. sklanjaju po o-deklinaciji, a za ženski po α-deklinaciji; isp. ο njima §§ 103. i 107. Pridjevi k o n s o n a n t s k e deklinacije jesu ovi: I. P r i d j e v i t r o j a k o g a
svršetka
Pridjevi trojakoga svršetka sklanjaju se za m u š k i i s r e d n j i r o d § 190. po konsonantskoj deklinaciji, a za ž e n s k i po α-deklinaciji. Ženski rod postaje nastavkom/« koji se pri sastavljanju s osnovom kojekako mijenja (isp. § 145). 1. Osnove na υ i ε (m. i sr. sklanja se po § 167): γλυκύς
γλυκεία
§ 191.
γλυκύ (sladak)
Ženski se rod izv odi od osnove γλυκε^)-/α: ε se steže s nastavkom j a : γλυκεία. 2. Osnove na ν (m. i sr. sklanja se po § 131): μέλας τάλας
μέλαινα τάλαινα
μέλαν τάλάν
(crn) (nesretan)
Ženski se rod izvodi od osn. μελαν-;'α;/ prelazi u pređašnji slog ( e p e n t e z a § 57. e): μέλαινα.
§ 192.
Pridjevi. § 1 9 3 - 1 9 4 .
44
§ 193.
3. Pridjevi i participi s osnovom na ντ (m. i sr. sklanja se po § 139. i d): εκουσα λέγουσα γραφεϊσα λύσασα
λέγων γραφείς λύσας
λέγον γραφέν λϋσάν
(dragovoljan) (govoreći) (pisan) (odriješivši)
Za tvorbu ženskoga roda isp. § 145. Osobito treba pamtiti ovdje: πας (omnis) πάσα παν: Sg. Ν. G. D. A.
πάς παντός παντι παντα
πάσα πάσης πάση πασαν
πάν παντός παντι παν
Ρ1. Ν. πάντες G. πάντων D. πάσιν Α. παντας
πάσαι πασών πασαις πασας
πάντα πάντων πάσιν παντα
πας naglašuje se izuzetno u gen. i d a t . pl.: πάντων, πασι(ν). Ženski rod πάσα (od παντ-;'α) sklanja se kao Μοϋσα. Srednji rod pokazuje i ovdje čistu osnovu: παν od παν(τ). Pridjevi na -εις svršavaju se u ženskom rodu na -εσσα: χαρίεις, χαρίεσσα, χαρίεν (dražestan), osn. χαριε(ν)τ. Isp. § 144.
Π. P r i d j e v i d v o j a k o g a s v r š e t k a § 194.
Najznatniji pridjevi d v o j a k o g a svršetka koji se sklanjaju po konsonantskoj deklinaciji jesu ovi: 1. Pridjevi s osnovom na ν (sklanjaju se po § 131): ευδαίμων
εΰδαιμον
(sretan)
gen.
εύδαίμονος
σώφρων
σώφρον
(razborit)
gen.
σώφρονος
Ο naglasku isp. § 136. 2. Pridjevi s osnovom na σ (sklanjaju se po § 153): σαφής άληθής εύήθης
!
σαφές άληθές εΰηθες
(jasan) gen. (istinit) gen. (budalast) gen.
σαφοϋς αληθούς εύήθους (§ 158)
Pridjevi. Komparacija. § 195 — 197.
45
3. Pridjevi s osnovom na dental (sklanjaju se po § 123): ευελπις, -ι pun nade g. ευέλπιδος ak. ευελπιν άχαρις, -ι neugodan g. άχάριτος ak. άχαριν. Osim toga ima pridjeva samo j e d n o g a svršetka, i to za m u š k i § 195. i ž e n s k i rod: φυγάς (g. φυγάδ-ος) bjegunac, -ica, πένης (g. πένητ-ος) siromašan. - Samo za ž e n s k i rod upotrebljavaju se pridjevi na -ίς, -ίδος; npr. συμμαχίς saveznički, Έλληνίς grčki: πόλεις συμμαχίδες, πόλεις Ελληνίδες.
III. P r i d j e v i s o s o b i t o m d e k l i n a c i j o m μέγας velik osn. μεγα, μεγάλο
πολύς πολυ,
§196.
mnogi
πολλο
μεγάλη μέγα μεγάλης μεγάλου μεγάλη μεγάλω μεγάλην μέγα
πολύς πολλοϋ πολλω πολύν
πολλή πολλής πολλή πολλήν
πολύ πολλοϋ πολλω πολύ
Ρ1. Ν. μεγάλοι μεγάλαι μεγάλα G. μεγάλων μεγάλων μεγάλων itd.
πολλοί πολλών
πολλαί πολλών itd.
πολλά πολλών
Sg. Ν. μέγας G. μεγάλου D. μεγάλω Α. μέγαν
Nom. i ak. sing. m. i sr. roda tvore se od osnove μεγα i πολυ, a svi ostali padeži od osnove μεγα-λο(-λα), πολ-λο(-λα). B i l j e š k a . Pridjev πράος, προϊόν (blag) uzajmljuje ženski rod od pridjeva πραός, πραεΐα (§ 191), a samo rijetko i oblike za m. i sr. rod, npr. πραέων, πραέσι(ν),. πραέα.
Β. K O M P A R A C I J A
ILI
POREĐENJE
1. Komparativ na -τερος, -α, -ov, superlativ na -τατος, -η, -ov Nastavci se pridijevaju osnovi m u š k o g a
roda.
a) O-osnove:
§ 197.
δεινός
(strašan)
osn.
δεινό
δεινό-τερος δεινό-τατος
πονηρός
(zao)
osn.
πονηρο
πονηρό-τερος πονηρό-τατος
πικρός
(gorak)
osn.
πικρό
πικρό-τερος πικρό-τατος
Komparacija. § 1 9 8 - 1 9 9 .
46
ali σοφός
άξιος
(mudar)
osn.
σοφο
σοφώ-τερος σοφώ-τατος
(vrijedan)
osn.
άξιο
άξιώ-τερος άξιώ-τατος.
Osnovno ο produljuje se u ω ako p r e d a š n j i naravi ili po položaju d u g .
s l o g n i j e po
B i l j e š k a 1. Pridjevu παλαιός (starinski) služe kao komparativ i superlativ oblici παλαί-τερος, παλαί-τατος (načinjeni od adverba πάλαι, od davnine). T e tvorbe od osnove bez ο prenesene su i na pridjeve γεραιός (star), σχολαϊος (spor): γεραίτερος, σχολαίτερος; γεραίτατος, σχολαίτατος (ali pored toga i παλαιότερος, -ότατος). B i l j e š k a 2. Pridjev φίλος (mio) ima komparativ φίλτερος, superlativ φίλτατος, ali i μάλλον φίλος, μάλιστα φίλος (isp. magis, maxime idoneus).
§ 198.
§ 199.
b) Osnove konsonantske deklinacije:, γλυκύς
(sladak)
osn.
γλυκυ
γλυκύ-τερος γλυκύ-τατος
μέλας
(crn)
osn. ' μελαν
μελάν-τερος μελάν-τατος
σαφής
(jasan)
osn.
σαφέσ-τερος σαφέσ-τατος
σαφεσ
c) Nastavci -έστερος, -έστατος (preneseni od εσ-osnova) pridijevaju se: α) pridjevima εύδαιμον-έστατος.
na
-ων: ευδαίμων
(sretan),
εϋδαιμον-έστερος,
β) pridjevu έρρωμένος (jak) ako se odbaci osnovno ο: έρρωμενέστερος. γ) stegnutim pridjevima na -ους: άπλοϋς (jednostruk), άπλούστερος (od άπλο-έστερος), άπλούστατος.
B i l j e š k a : πένης (siromašan), g. πένητ-ος ima komp. πενέσ-τερος, a super. πενέσ-τατος; χαρίεις (dražestan) g. χαρίεντ-ος ima χαριέσ-τερος, χαριέσ-τατος.
47 Komparacija. §
198-199.
2. Komparativi na -ίων, -lov, superlativi na -ιστός, -ίστη,· -ιστον 1. Nastavci pristupaju ponajviše k o r i j e n u riječi (npr. ήδύς, § 200. osn. ήδυ, korijen ήδ. Pozitiv
Osnova
1. ηδύς ugodan 2. ταχύς brz
ήδ-υ
3. καλός lijep 4. αισχρός sramotan 5. έχθ-ρός neprijateljski 6. κακός zao 7. μέγας velik
κακ-ο
Komparativ
Superlativ
ήδίων ήδΐον θαττων θάττον
ήδιστος
xaX(f)-o
καλλίων κάλλΐον
κάλλιστος
αίσχ-ρο
αΐσχίων αϊσχΐον έχθίων έχθ-ϊον κακίων κάκϊον
α'ίσχιστος
μείζων μείζον
μέγιστος
θαχ-υ
έχθ-ρο
μεγ-α
τάχιστος
εχ&ιστος κάκιστος
2. Ο deklinaciji komparativa na -ίων (m. ž.), -ΐον (sr.) isp. §§ 131J §.201 i 164. N a g l a s a k se kod tih komparativa o d m i č e od k r a j a , koliko može (§ 136). B i l j e š k a . Komparativ μείζων postao je analognim produljivanjem (άμείνων) od μέζων (jonski oblik), a μέζων je od μεγ-ιων (§ 57. b).
3. Komparacija od drugih osnova I u grčkom jeziku ima nekoliko pridjeva kojima se komparativ § 202. ne tvori od pozitiva. On je sasvim d r u g a r i j e č ili je načinjen od d r u g e o s n o v e nego je ona od koje je pozitiv (isp. dobar — bolji; bonus, melior, optimus; gut, besser). Ti komparativi i superlativi dolaze samo u obliku na -ίων i -ιστός.
Komparacija. § 198-199.
48
Pozitiv
1. άγα-9-ός dobar
Komparativ
4. ολίγος malo 5. πολύς mnogi
αμεινων άμεινον βελτίων βέλτϊον κρείττων κρεΐττον λωων λωον κακί ων κάκΐον χείρων χείρον ήττων ήττον μικρότερος μείων μείον έλάττων ελαττον πλείων πλέον
6. £άδιος lak
ράων ραον
2. κακός zao
3. μικρός malen
Superlativ
Značenje
άριστος (άρ-ετή)
sposobniji
βέλτιστος κράτιστος
ćudoredno bolji jači
(τό κράτος)
4
λωστος
korisniji
κάκιστος
gori (peior)
χείριστος ήκιστα (adv.) μικρότατος
lošiji (deterior) slabiji (inferior) (adv. = najmanje) manji neznatniji
έλάχιστος πλείστος
manji, neznatniji više, najviše (njih)
ραστος
lakši
B i l j e š k a 1. Pozitivi koji zbog nesposobnosti za stupnjevanje popunjaju svoju komparaciju oblicima od drugih osnova zajednička su osobina s v i m a i n d o e v r o p s k i m j e z i c i m a . I značenja su im gotovo svagdje ista, i to: d o b a r , z a o , v e l i k , m a l e n , m n o g i , m a l o i dr. Isp. uz navedene primjere još ove: zao — gori, malus — peior; malen — manji, parvus — miner; mnogo — više, multus — plus, viel — mehr — der meiste itd. B i l j e š k a 2. Atički komparativ κρείττων vjerojatno je analogna tvorba prema komparativu άμείνων, jer m u je oblik, sudeći po jonskom komparativu κρέσσων, glasio prvobitno κρέττων (§ 201. Bilj.). — Komp. ήττων postao je od ήκ-/ων, a komp. έλάττων od έλάχ-/ων s dugim a kao u θάττων (§ 57. a). B i l j e š k a 3. Pridjevi koji prave komparaciju od drugih osnova imaju u Homera ove osobite oblike: a) b) c) (πλέων), d)
za pojam d o b a r : άρείων, βέλτερος, φέρτερος — φέριστος, φέρτατος; za pojam z a o : χερείων, κακώτερος, χερειότερος, χειρότερος; πολύς: komp. nom. pl. πλέες, ak. pl. πλέας (pored atičkoga πλείων πλείονος itd.); ρηίδιος (ράδιος): ρηίτερος — ρήϊστος, ^η^τατος.
Nepotpuna komparacija. Prilozi. § 203 — 204.
49
B i l j e š k a 4. K o m p a r a t i v i s u p e r l a t i v postaju u Homera češće nego u atičkom nastavkom -ιων, -ιστός, ali je u nastavku -ιων glas ι kratak; npr. γλυκύς: γλυκίων (A 249); ώκύς: ώκιστος (Χ 325); παχύς: πάσσων (ζ 230), πάχιστος (Π 314); φίλος: φιλίων (τ 351); μακρός: μάσσων (θ 203), μήκιστος (Η 155); adverb άγχι: άσσον (Α 335. od άγχιον), άγχιστα (ζ 152).
4. Nepotpuna komparacija (πρό pred) — (έξ iz) (ύπέρ preko)
πρότερος (prior) ύστερος (potonji) — υπέρτερος (superior)
C. P R I L O Z I Pridjev καλός (lijep) δίκαιος (pravedan) άπλοϋς (jednostruk) εύδαίμων (sretan) πάς (sav) ταχύς (brz) σαφής (jasan)
§ 203
πρώτος (primus) ύστατος (ultimus) έσχατος (extremus) ύπέρτατος (supremus).
OD PRIDJEVA
Gen. pl.
Prilog
καλών δικαίων άπλών εύδαιμόνων πάντων ταχέων σαφών
καλώς δικαίως άπλώς εύδαιμόνως πάντως ταχέως σαφώς
1. Prilozi od pridjeva svršavaju se na -ως. Oni se oblikom i naglaskom slažu s gen. pl. od pridjeva za m u š k i rod (samo što se ne svršavaju na -ων, nego na -ως). 2. Kao prilog upotrebljava se kadšto i srednji rod pridjeva u akuzativu sing., rjeđe pl.: ταχύ (brzo), πολύ (veoma), πάντα (posve). B i l j e š k a . Stariji je priložni oblik na ά: τάχα (možda), άμα (zajedno), μάλα (veoma).
3. U k o m p a r a t i v u upotrebljava se kao prilog ak. s i n g . sr. r., a u superlativu ak. pl. sr. r.: βεβαιότερον, κάλλιον; βεβαιότατα, κάλλιστα. Prema tome i: εδ, άμεινον, άριστα; μάλα, μάλλον, μάλιστα. B i l j e š k a 1. I o d komparativa postaju katkad prilozi na -ως: καλλιόνως, μειζόνως, πλουσιωτέρως. B i l j e š k a 2. Prilozi mjesta na -ω, kao άνω (gore), κάτω (dolje), nemaju ς ni u konip. ni u superl. άνωτέρω, άνωτάτω. Prilog έγγύς (blizu) ima έγγυτέρω i έγγύτερον; έγγυτάτω i εγγύτατα; tako i περαιτέρω od πέρα (preko). 4 Gramatika grčkoga jezika
$204
50
Lične zamjenice. § 205 — 206.
Glava VIII ZAMJENICE 1. Lične zamjenice (Pronomina personalia)
§ 205.
Sg. Ν G. D. Α.
έγώ i a (ego) έμοϋ, μου mene, me έμοί, μοι meni, mi έμέ, με mene, me
σύ ti (tu) σου, σου tebe, te σοι, σοι. tebi, ti σέ, σε tebe, te
Pl. Ν. G. D. Α.
ήμεΐς mi ήμών nas ήμϊν nam(a) ήμας nas
ύμεΐς vi ύμών vas ύμϊν vam(a) ύμάς vas NAPOMENE
5 206.
1. P o r e d n a g l a š e n i h oblika (έμοϋ, έμοί, έμέ — σοΰ, σοί, σέ) imaju lične zamjenice u sing. i e n k l i t i č n e (μου, μοι, με - σου, σοι, σε). Naglašeni se oblici upotrebljavaju: a) kad treba zamjenicu i s t a k n u t i , osobito u isticanju p r o t i v n o s t i : έμοί, οΰ σοι τοΰτο άρέσκει ( m e n i se to mili, ne t e b i ) ; b) kad zamjenica stoji iza p r i j e d l o g a : έπ' έμοί (na meni), προς σέ (k tebi). U ostalim se slučajevima upotrebljavaju enklitični oblici, ali nikada na početku rečenice. 2. Da bi se oblici ličnih zamjenica jače istaknuli, pridijeva im se enklitična čestica γέ (bar, baš, upravo). Tada se naglasak oblika έγώ i έμοί premješta na prvi slog: εγω-γε, έ'μοι-γε, ali έμοΰ-γε, έμέ-γε. 3. N o m i n a t i v ličnih zamjenica kao s u b j e k t stoji uz glagolske oblike samo onda kad je zamjenica i s t a k n u t a : έγώ μεν σοί πιστεύω, σύ δ' έμοί (ja vjerujem tebi, ti meni), ali: πιστεύω (vjerujem), jer nema isticanja, a lice je dovoljno istaknuto nastavkom. 4. Ο upotrebi genitiva μου, σου, ήμών, ύμών u posesivnom značenju isp. § 211, 2, b. 5. Budući da se oblici lične zamjenice 3. lica: sing. plur.
— σφεΐς
οδ, σφών
οΐ, σφίσι(ν)
ε σφας
Lične zamjenice. Zamjenica αύτός. § 207.
51
upotrebljavaju u atičkoj prozi kao i n d i r e k t n i r e f l e k s i v ( § 439. b), služi u nominativu kao lična zamjenica 3. lica p o k a z n a z a m j e n i c a ούτος ili έκεΐνος (§ 213, 2 i 3), a u kosim padežima ponajviše oblici zamjenice αύτός (§ 207, 3). 6. Dualni su oblici za 1. lice νώ, νων, a 2a 2. lice σφώ, σφων. B i l j e š k a . U H o m e r a dolaze pored atičkih još i ovi oblici:
Sg.
Ν. G.
έγών έμεΐο, έμέο, έμεϋ έμέθεν (§ 188) μεϋ,
τύνη σεΐο, σέο, σεϋ σέθεν (§ 18 8), σεϋ (enkl..) τεΐν, τοί
νώϊ
σφώϊ
σφωέ
νώϊν
σφώΐν
σφωΐν
D. A. D u . N . A. G. D . Pl.
N. G. D. A.
όίμμες
ΰμμες
ή με ίων ήμέων ήμέας
εΐο, ίο, εΰ £θεν (§ 188) έοϊ, οΐ έέ, μίν
ύμείων ύμέων όίμμι άμμε
ύμέας
σφείων σφέων ΰμμι ΰμμε
σφίσι, σφί σφέας, σφάς, σφέ
\
2. Zamjenica αύτός Zamjenica αύτός, αύτή, αύτό sklanja se kao σοφός (§ 103), samo što sr. rod u nom. i ak. sing. ne prima ν: αύτό (isp. član τό). Zamjenica dolazi u ovim značenjima: 1. U t e m e l j n o m z n a č e n j u : sam (ipse,), i t o u p r e d i k a t n o m položaju (§ 377), tj. pred imenicom koja ima član, ili za njom: αύτός ό φίλος ili ό φίλος αύτός amicus ipse, sam prijatelj. 2. U značenju: i s t i (idem) u a t r i b u t n o m položaju (§ 375), tj. među članom i imenicom: ό αύτός φίλος (idem) amicus, isti prijatelj. B i l j e š k a . Oblici člana koji se svršavaju na samoglasnik m o g u se stezati s oblicima od αότός (kraza § 66): αύτός, αύτή, ταΰτό(ν); gen. m. i sr. τοϋ αύτοϋ i ταύτοϋ, ali ž. τής αύτής, n o m . pl. sr. τά αύτά i ταύτά.
§207.
Povratne zamjenice. § 208.
52
3. U kosim padežima zastupa ličnu zamjenicu 3. lica (kao u lat. zamjenica is, ea, id): αύτοΰ, -ής, -οϋ αυτω, -η, -ω αυτόν, -ην, -ο
(nje)ga, (n)je (eius) (nje)mu, (n)joj (ei) (nje)ga, nju, je (eum, eam, id)
αύτών njih, (eorum, earum) αύτοΐς, -αΐς njima (Us) αύτούς, -άς, -ά njih (eos, eas, ea)
Στέργω αύτόν. Volim ga. Πιστεύω αύτη. Vjerujem joj. Βαδίζομεν παρ* αύτόν. Idemo k njemu. 4. Genitivi αύτοϋ, αύτής, αύτών služe kao p o s v o j n a zamjenica 3. lica (ako pripadanje n i j e r e f l e k s i v n o , tj. ako se ne proteže na subjekt), kao eius, eorum (earum); isp. ο tom § 211, 2. a. § 208.
3. Povratne zamjenice (Pronomina reflexiva) Grčki jezik ima za svako lice osobitu povratnu zamjenicu, pa se po tom znatno razlikuje od hrvatskosrpskoga, koji ima samo jednu za sva lica, za sve rodove i za sve brojeve: Subj. ja
έαυτοϋ, -ή ς
σεαυτώ, -ή
έαυτώ, -ή
έμαυτόν, -ήν
σεαυτόν, -ήν
έαυτόν, -ήν, -ό
subj. m i
Subj. v i
Subj. oni, one, ona
D. έμαυτώ, -ή
Pl. G. ήμών αύτών
ύμών αύτών
D. ήμϊν αύτοΐς, -αΐς
ύμΐν αύτοΐς -αΐς
A.
Subj. on, ona, ono
σεαυτοϋ, -ής
Sg. G. έμαυτοϋ, -ής
A.
Subj. ti
ή μας αύτούς, -άς
ύμας αύτούς, -άς
εαυτών ili σφών αύτών έαυτοΐς, -αΐς ili σφίσιν αύτοΐς, -αΐς έαυτούς, -άς, -άίΐί σφάς αύτούς,-άς
Značenje
sebe (samoga, -same) sebi (samomu, -samoj) sebe (samoga, -samu, -samo) Značenje
sebe (samih) sebi (samima) sebe (same, -sama)
53
Povratne i posvojne zamjenice. § 209 — 210.
NAPOMENE .
§ 185.
1. Umjesto σεαυτοϋ, σεαυτης itd. dolazi i σαυτοϋ, σαυτης itd., umjesto έαυτοϋ, εαυτής itd. αύτοϋ, αυτής itd. 2. P o v r a t n e su zamjenice postale povezivanjem l i č n i h sa zamjenicom αύτός. Ta je veza ostala u pluralu nepromijenjena: ήμών αύτών, υμών αύτών, σφας αύτούς (istom poslije έαυτούς), a u singularu je došlo do stezanja, ali istom poslije Homera, jer on još ne poznaje atičkih oblika έμαυτοϋ, έαυτώ itd. B i l j e š k a . U m j e s t o p o v r a t n i h zamjenica dolaze u Homera l i č n e , kojima se katkad, z b o g pojačavanja, dodaju oblici zamjenice αύτός; npr. κατέβην δόμον "Αιδος εϊσω, ] νόστον έτάροισιν διζήμενος ήδ' έμοί αύτω (ψ 253). Veza έμοί αύτω > έμαυτω, έοϊ αύτω ( Ν 495) > έαυτω, a iz dativa prešlo je αυ u sve oblike. Prema έαυτοϋ, -ω, -όν načinjeni su pluralni oblici έαυτών, -οΐς, -ούς itd.
3. Povratna se zamjenica upotrebljava kad se proteže na subjekt i s t e rečenice ( d i r e k t n i refleksiv) i kad se proteže na subjekt u g l a v n o j rečenici ( i n d i r e k t n i refleksiv). Prva je poraba češća: Σοφός τις Ζλεγεν· Έ ν έ μ α υ τ ω φέρω τήν ούσίαν u s e b i nosim imutak. — Γνώθι σαυτόν spoznaj s e b e samoga. — Τύπτει εαυτόν udara s e b e . — Πιστεύετε ό μ ΐ ν α ύ τ ο ϊ ς · και γαρ ημείς ή μ ΐ ν α ύ τ ο ΐ ς πιστεύομεν pouzdajte se u s e b e , ta i mi se pouzdajemo u s e b e . — Παρέδοσαν οί πάντες σφάς α ύ τ ο ύ ς se tradiderunt. Ο i n d i r e k t n o m refleksivu isp. § 439. ' 4. Ο upotrebi genitiva έμαυτοϋ, σεαυτοϋ, έαυτοϋ, ήμών αύτών itd. u posesivnom značenju isp. § 211, 2. c. 5. Ο refleksivnoj upotrebi lične zamjenice 3. lica ού, οΐ, ί itd. isp. § 206, 5.
§210.
4. Posvojne zamjenice (Pronomina possessiva) A. Oblici i deklinacija U grčkom jeziku ima posvojnih zamjenica samo za p r v o d r u g o lice: 1. lice 2. lice
έμός ημέτερος σός δμέτερος
Ϊ / εμή ημετέρα ση υμετέρα
» / εμον ήμέτερον σόν υμέτερον
moj, naš, tvoj, vaš,
-a, -a, -a, -a,
-e -e -e -e
i
Posvojne zamjenice. § 211.
54
B i l j e š k a 1. Posvojne se zamjenice sklanjaju kao pridjevi na - 6 ς , -a(vj),
-ov.
B i l j e š k a 2. Položaj je posvojnim zamjenicama a t r i b u t a n , tj. medu članom i imenicom ili s ponovljenim članom za imenicom : ό έμός φίλος ili ό φίλος ό έμός. B i l j e š k a 3. Pored navedenih nalaze se u H o m e r a j<~š ove posvojne zamjenice: τεός tvoj, νωΐτερος nas dvaju, σφωΐτερος vas dvaju, άμός naš, υμός vaš. Posvojnopovratna zamjenica za 3. lice s ; ng. δς, ή, ov (kod Homera i έός, έή, έόν) svoj, -a, -e nalazi se samo kod pjesnika; σφέτερος, α, -ov svoj, -a, -e (za više njih) nalazi se u prozi rijetko i svagda refleksivno.
B. Izričaji za pripadanje Kako se u grčkom jeziku kazuje pripadanje, vidi se iz ovoga pregleda: Pripadanje nije refleksivno slabije naglašeno j jače naglašeno
1. 2. 3.
ό φίλος μ ο υ ό φίλος σ ο υ ό φίλος α ύ τ ο ϋ ( - ή ς )
1. 2. 3.
ό φίλος ή μ ώ ν ό φίλος ύ μ ώ ν ό φίλος α ύ τ ώ ν
ό έ μ ό ς φίλος ό σος φίλος ό τ ο ύ τ ο υ φίλος ili ό έκείνου φίλος 6 η μ έ τ ε ρ ο ς φίλος ό υ μ έ τ ε ρ ο ς φίλος ό τ ο ύ τ ω ν φίλος ili δ έ κ ε ί ν ω ν φίλος
Pripadanje je refleksivno slabije naglašeno jače naglašeno
8 211.
1. 2. 3.
σ τ έ ρ γ ω τον έ μ δ ν φίλον σ τ έ ρ γ ε ι ς τον σ ο ν φίλον σ τ έ ρ γ ε ι kao nadesno
τον έ μ α υ τ ο ϋ ( - ή ς ) φίλον τ ο ν σ ε α υ τ ο ΰ ( - ή ς ) φίλον τ ό ν έαυτοΰ ( - ή ς ) φίλον
1. 2. 3.
σ τ έ ρ γ ο μ ε ν τον ή μ έ τ ε ρ ο ν φίλον σ τ έ ρ γ ε τ ε τον ύ μ έ τ ε ρ ο ν φίλον σ τ έ ρ γ ο υ σ ι kao nadesno
τον ή μ έ τ ε ρ ο ν α ύ τ ώ ν φίλον τόν ύ μ έ τ ε ρ ο ν α ύ τ ώ ν φίλον τόν έ α υ τ ώ ν φίλον
NAPOMENE 1. Prve dvije tablice znače: „moj prijatelj, tvoj, njegov (njezin), naš, vaš, njihov prijatelj", a druge dvije: „ja ljubim svoga prijatelja, ti ljubiš svoga prijatelja,, itd., „mi ljubimo svoga prijatelja,, itd.
Posvojne zamjenice. Recipročna zamjenica. § 212.
55
2. Tablice pokazuju: a) da posvojnu zamjenicu 3. lica zastupa genitiv zamjenice αύτός (§ 207) u p r e d i k a t n o m položaju: ό φίλος αύτοϋ (-ής), ό φίλος αυτών (slabije naglašeno) i genitiv zamjenice ούτος ili έκεϊνος (§ 213, 2. i 3) u a t r i b u t n o m položaju: ό τούτου φίλος, ό τούτων φίλος (jače naglašeno): njegov (njezin), njihov prijatelj; isp. lat. amicus eius, amicus eorum (earum). b) da se u grčkom jeziku može upotrebljavati genitiv drugih zamjenica u posvojnom značenju i za ona lica za koja postoje posvojne zamjenice, i to genitiv l i č n i h zamjenica u p r e d i k a t n o m položaju: ό φίλος μου itd. (slabije naglašeno) prema ό έμός φίλος itd. (jače naglašeno): moj prijatelj. c) da se i r e f l e k s i v n o pripadanje (tj. ako se proteže na subjekt) kazuje u grčkom jeziku na dva načina, i to p o s v o j n i m z a m j e n i c a m a έμός, σός, ημέτερος, υμέτερος u a t r i b u t n o m položaju: στέργω τον έμόν φίλον itd. (slabije naglašeno) i g e n i t i v o m p o v r a t n i h zam j e n i c a u a t r i b u t n o m položaju: στέργω τον έμαυτοϋ (-ής) φίλον itd. (jače naglašeno): ljubim svoga prijatelja. 3. Umjesto τον ήμέτερον (ύμέτερον) αύτών φίλον, svoga prijatelja, upotrebljava se također τον ήμών αύτών φίλον i τον ύμών αύτών φίλον.^-—-umjesto τον έαυτών φίλον također τον σφέτερον αύτών φίλον i τον σφών αύτών φίλον. 4. Pripadanje naznačuje često i sam č l a n : ό σοφός έν αύτω περιφέρει τήν ούσίαν (svoje blago); isp. § 371, Bilj. 1. i § 440, Bilj. 2. 5. Posvojnu zamjenicu zastupa katkad i pridjev φίλος (drag): κατεπλήγη φίλον ήτορ (Γ 31) n j e g o v o se potrese srce. Ο pripadanju v. i § 440. 5. Recipročna zamjenica (Pronomen reciprocum) a) άλλος, άλλη, άλλο drugi, -a, -ο (alius, alta, aliu-d) sklanja se kao αύτός; άλλοι drugi (alii); οί άλλοι ostali (ceteri, reliqui). b) Udvajanjem zamjenice άλλος (isp. alius alium): άλλοσ-άλλον m., άλλα-άλλαν ž., u pl. άλλοι-άλλους m., άλλα-άλλα sr. razvila se u grčkom jeziku osnova recipročne zamjenice άλλαλλο-, atič. άλληλο, koja.se po svom značenju ne upotrebljava ni u nom. ni u sing.: Pl. G. D. A.
άλλήλων άλλήλοις άλλήλους
άλλήλων άλλήλαις άλλήλας
άλλήλων άλλήλοις άλληλα
Du. G. D. Α.
άλλήλοιν άλλήλω
§ 212
Posvojne zamjenice. § 211.
56
B i l j e š k a 1. Osnova άλλαλλο- postala je stezanjem oblika ženskoga i srednjeg roda. Odatle ušla je u sve oblike i sklanjala se, dakako, samo u svom posljednjem dijelu, i to s obzirom na svoje značenje samo u pluralu i dualu. Od άλλαλλο- postalo je disimilacijom άλλαλο-, jamačno zbog lakšega izgovaranja, a od toga u atičkom άλλήλων itd.
B i l j e š k a 2. Recipročna se zamjenica prevodi riječima: j e d a n d r u g i tako da j e d a n ostaje u nominativu, a d r u g i se sklanja; npr. dat. du. m. r. άλλήλοιν j e d a n d r u g o m u ; dat. pl. ž. r. άλλήλαις j e d n a d r u g o j , ili (ako ih je više nego dvije) j e d n e d r u g i m a .
6. Pokazne zamjenice (Pronomina demonstrativa) Najznatnije su pokazne zamjenice ove: 1. δδε, ήδε τόδε ovaj ova, ovo: Sg. Ν. G. D. Α.
δδε τοϋδε τώδε τόνδε
ήδε τήσδε τήδε τήνδε
τόδε τοϋδε τώδε τόδε
Ρ1. Ν. G. D. Α.
ο?δε τώνδε τοΐσδε τούσδε
αίδε τώνδε ταϊσδε τάσδε
τάδε τώνδε τοΐσδε τάδε
B i l j e š k a 1. δδε je postalo od člana ό i pokazne enklitične čestice δε (§ 39, 5), pa se zato i sklanja kao član s primetnutim δε. B i l j e š k a 2. δδε (ovaj, hic) pokazuje sve ono što je po mjestu i vremenu b l i z u o n o m e k o j i g o v o r i ; što je pred očima, što 7CJ) i s t o m d o l a z i (pokazna zamjenica 1. lica); npr. Όρατ' Όρέστην τόν δε (ovoga ovdje). — Μένων δέ ελεξε τάδε· "Ανδρες, έάν μοι πεισθήτε, κτλ. — "Οδε ό άνήρ često = έγώ. 2. ούτος, αδτη, τοϋτο taj, ta, to: Sg. Ν. G. D. Α.
ούτος τούτου τούτω τούτον
αδτη ταύτης ταύτη ταύτήν
τοϋτο τούτου τούτφ τούτο
Ρ1. Ν. G. D. Α.
ούτοι τούτων τούτοις τουτους
αύται τούτων ταύταις ταύτας
ταϋτα τούτων τούτοις ταϋτα
B i l j e š k a 1. ούτος se povodi za č l a n o m , tj. počinje se s oštrim hakom ili glasom τ ondje gdje se tako počinje i član (§ 80); k tome ima u p r e t p o s l j e d n j e m s l o g u dvoglasnik ου ondje gdje član ima koji od o-glasova (ο, ω, οι, ου), inače dvoglasnik αυ:" ό - ούτος, ή - αδτη, τό - τοϋτο, οί - ούτοι, αί - αύται, τά - ταϋτα, τών - τούτων itd.
Pokazne zamjenice. § 214.
57
I
B i l j e š k a 2. οδτος (taj, iste) pokazuje sve ono što je po mjestu i vremenu b l i z u o n o m e k o m u se g o v o r i ; ono što je već spomenuto, što je već p r o š l o (pokazna zamjenica 2. lica); npr. Τ ο ύ τ ω ν αΐτιος Χαιρεφών δδε. — ,'Αρτάβανος μεν "ταυ τ α ελεξε. — Ξέρξης δέ άμείβεται τοισίδε· Ούτος, τί σιγάς; Ti (tu), što šutiš? 3. έκεΐνος εκείνη, εκείνο onaj, ona, ono.
j t ^ / L J
B i l j e š k a 1. έκεΐνος sklanja se kao αύτός. U jonskom dolazi i u obliku κείνος. B i l j e š k a 2. έκεΐνος (onaj, ille) pokazuje sve ono što je po mjestu i vremenu d a l e k o od o n o g a k o j i g o v o r i i od o n o g a k o m u se g o v o r i (pokazna zamjenica 3. lica); npr. ' Ε κ ε ί ν η τη ήμέρα onoga dana (tj. onoga prošlog dana). - Κ ε ί ν ο ς όγ' έν θαλάμη onaj t a m o u sobi. 4. Sastavljene pokazne zamjenice: τοσ-οϋτος τοσόσ-δε
τοσαύτη τοσήδε
τοσοΰτο(ν) τοσόνδε
toliki, a, -ο (tantus)
τοι-οϋτος τοιόσ-δε
τοιαύτη τοιάδε
τοιούτο (ν) τοιόνδε
taki, a, -ο (tališ)
τηλικ-οΰτος τηλικόσ-δε
τηλικαύτη τηλικήδε
τηλικοϋτο(ν) τηλικόνδε
y
te dobi, tako znatan
B i l j e š k a 1. Zamjenice τοσούτος, τοιούτος i τηλικοϋτος sklanjaju se kao ούτος, samo odbacuju τ oni oblici zamjenice ούτος koji se s tim glasom počinju: ταϋτα, ali τοσ-αϋτα. B i l j e š k a 2. Zamjenice τοσόσδε, τοιόσδε i τηλικόσδε sklanjaju se pred riječcom δε kao pridjevi. NAPOMENE
,
1. Ako pokazne zamjenice δδε, οδτος i έκεΐνος pristupe k imenici, imaju p r e d i k a t a n položaj (§ 377); npr. δδε ό άνήρ ili δ άνήρ δδε, οδτος δ φίλος ili δ φίλος ούτος, έκεΐνο τό τέκνον ili τό τέκνον έκεΐνο. 2. Pokaznoj se zamjenici često pridijeva zbog pojačanja dugo naglašeno t pred kojim se kratki samoglasnici izostavljaju: (οδτος-ί = ) ούτοσί, αύτηί, τουτί, τουτουί, ταυτί, έκεινωνί, τοισδί. Isp. ce u his-ce, has-ce. I u nas ima takvih pridjevaka: t o m u - j , n j o j - z i itd. 3. Prilog od δδε glasi ώδε ovako (kako slijedi), a od οδτος: οΰτω(ς) tako (kako je prije rečeno).
§ 214.
Odnosna, upitna i neodređena zamjenica. § 215 — 217.
58
4. Kako kod člana (§ 187), tako i kod ovih zamjenica stoje d u a l n i oblici muškoga roda umjesto dualnih oblika ženskoga roda: τώδε — τοϊνδε, τούτω — τούτο ιν. 5. Pokazna zamjenica δς ή taj, on (koja u Homera dolazi vrlo često) javlja se u prozi još samo u nekim izričajima: και δς i on, δς και δς o v a j i o n a j , ή δ' δς r e č e on (§ 312, 9). 6. U H o m e r a je č l a n ό, ή, τό često još p o k a z n a zamjenica s oblicima: gen. sing. τοϊο, nom. pl. τοί, ταί, gen. ž. r. τάων, dat. τοϊσι(ν), τήσι(ν). Zamjenici δδε pripada dat. τοίσδεσ(σ)ι.
§215.
7. Odnosna zamjenica (Pronomen relativum) Sg. Ν. G. D. Α.
δς (koji) ή (koja) δ (koje) ού ής ού ώ Φ ή
Ρ1. Ν. G. D. Α.
οί οΐς ους
αη
αί Τ ων αΐς άς
οΐς αΗ
NAPOMENE
§216.
1. Relativna zamjenica počinje u svim padežima s h a k o m ; inače se sklanja kao αύτός.
oštrim
2. Dualni su oblici rijetki, a glase za sva tri roda: ώ, olv.
3. R e l a t i v n a zamjenica pojačava se enklitičnom česticom περ: δσπερ, ήπερ, δπερ, ούπερ itd., u p r a v o (onaj) k o j i itd. §217.
8. Upitna i neodređena zamjenica (Pronomen interrogativum et indefinitum) Upitna
Neodređena
τί
τι
Sg. N. G. D. A.
τις
τις
τίνα
τί
τινά
Pl. N. G. D. A.
τίνες
τίνα
τινές
\
τινός (του) τινί (τω)
τίνος (τοϋ) τίνι (τώ)
τίνων τίσι(ν) τίνας
(enkl.)
-
τίνα
τινάς
r
τι
τινά (άττα) τινών τισί(ν) τινά (άττα)
Upitna i neodređena zamjenica. § 218.
59
Neodređena (generalna) relativna i neupravna upitna singular
N. G. D. A.
'/
οσ-τις ούτινος ώτινι δντινα
0
ή-τις ήστινος ήτινι ήντινα
plural tr
ο τι ούτινος ώτινι δ τι
ο'ίτινες αίτινες άτινα ώντινων οΐστισι(ν) αΐστισι(ν)οιστισι(ν) ουστινας άστινας άτινα
NAPOMENE 1. U p i t n a zamjenica razlikuje se od n e o d r e đ e n e samo nag l a s k o m . Upitna naglašuje uvijek samo o s n o v n i slog (i) i ne prima n i k a d a gravis (§ 37), a n e o d r e đ e n a je e n k l i t i č n a : samo je ά τ τ α uvijek naglašeno. 2. Upitna i neodređena zamjenica upotrebljavaju se i m e n i č k i i pridjevski: a) τίς; τί; (imen.) tko? što?: τίς λέγει; tko govori? (prid.) koji, (-a, -e)? (kakav?): τίς θεός; koji (kakav) bog? τίς θεά; b) τίς, τί
(imen.) netko, nešto: και μισεί τις έκεϊνον i netko (gdjekoji) mrzi onoga (prid.) neki, -a, -ο: ξεϊνός τις neki tuđinac. 3. Umjesto τίνος, τίνι pa umjesto τινός, τινί dolaze i oblici τοϋ, τω; kad su neodređeni, onda su i enklitični.
Kod H o m e r a nalaze se pored atičkih i ovi oblici: sing. gen. τέο, τεϋ, dat. τέω, pl. gen. τέων, ak. srednjeg roda &σσα. 4. Dualni su oblici: τίνε, τίνοιν i τινέ, τινοΐν.
5. όσ-τις sastavljeno je od relativne zamjenice δς i neodređene zamjenice τίς. Obje se osnove sklanjaju usporedo. Osobitosti u naglašavanju objašnjavaju se enklizom zamjenice τίς: ήτις od ή τις, ώντινων od ών τίνων ( § 4 1 ) . 6. δστις, ήτις, δ τι: koji (-a, -e) g6d, tko god, što g6d (bilo tko, tko mu drago) upotrebljava se: kao n e o d r e đ e n a (generalna) r e l a t i v n a zamjenica (lat. quisquis, quicumque) i kao n e u p r a v n a u p i t n a z a m j e n i c a ; npr. Ό σ τ ι ς αν πεινή, ού καλώς άδει tko,god (svatko tko) gladuje — Λέγε μοι, ο ΰ σ τ ι ν α ς (ili τίνας) μάλιστα έπί ζωγραφία θαυμάζεις kazuj mi kojima se diviš... 7. Srednji rod ove zamjenice piše se za razliku od veznika δτι (da, jer) razmaknuto kao dvije riječi: δ τι. 8. I kraći oblici zamjenice τίς (ν. tač. 3) sastavljaju se sa δς, ali se tada osnova δ ne sklanja: gen. δτου, dat. δτω. Pored άτινα ima i άττα, koje valja razlikovati od άττα = τινά. 9. Dualni su oblici za sva tri roda: ώτινε, otvrivoiv.
§218
Korelativne zamjenice. § 219 — 220.
60
10. Pored atičkih ima όστις k o d H o m e r a i ove oblike: sg. nom. δτις, οττι, gen. δττεο, δτευ, dat. δτεω, ak. δτινα, οττι; pl. gen. δτεων, dat. ότέοισι(ν), ak. δτινας, οτινα, άσσα. 11. Neodređena je zamjenica i ό, ή, τδ δείνα neki (quidam), taj i taj. Sklanja se ovako: sg. gen. τοΰ, της, τοΰ δεινός, dat. τφ, τή, τω δεΐνι, ak. τον, τήν, τδ δείνα, pl. nom. οί δεΐνες, gen. των δείνων, (dativa nema), ak. τούς δεϊνας.
§ 219.
9. Korelativne zamjenice (Pronomina correlativa) Upitna upr. i neupr. (osn. πο-) τίς tko?
Neodređena enkl. (osn. πο-) τΙς netko
πότερος uter ? koji od dvojice? πόσος kolik ?
(quantus, pl. quot ?) ποίος kakav ?
(qualis?) πηλίκος koje dobi? kako znatan ?
§ 220.
Pokazna (osn. το-)
Relativna (isp. § 443) generalna i neupr. upitna (osn. όπο-)
individualna (osn. ό-)
όδε, ούτος έκεϊνος δς koji ovaj, taj, onaj έτερος jedan od dvojice (alter)
(ποa0c) nekolik (ali-
quantus) (ποιός) nekakav
(τόσος),τοσόσδε, τοσούτος ovoliki, toliki
(tantus, tot)
δ στις koji god όπότερος koji god od dvojice
(utercumque)
δσος kolik
(quantus, quot)
όπόσος kolik god
(quantuscumque, quotcumque)
(τοΐος), τοιόσδε, οίος kakav τοιούτος ovaki, (qualis) taki (tališ)
όποιος kakav god
(τηλίκος), τηλι- ήλίκος koje κόσδε, τηλικοΰ- dobi, kako τος ove, te dobi; znatan ovako,tako znatan
όπηλίκος koje god dobi, kako god znatan
(iqualiscumque)
NAPOMENE 1. Zagrađene p o k a z n e zamjenice samo su poetičke, a zagrađene n e o d r e đ e n e veoma su rijetke.
2. Umjesto δ ετερος kaže se i άτερος, umjesto τδ έτερον: θάτερον, umjesto τω έτέρω: θατέρω itd. (§ 66). 3. Zamjenice s osnovom όπο- upotrebljavaju se kao n e o d r e đ e n e {generalne) r e l a t i v n e i kao n e u p r a v n e u p i t n e zamjenice; isp'. § 218, 6. i § 443.
Korelativni prilozi. § 221-222.
61
10. Korelativni prilozi (Adverbia correlativa) Neodređeni Upitni enkl. upr. i neupr. (osn. rto-) ποΰ gdje?
ubi?
Pokazni
Relativni individualni generalni i neupr. upitni (osn. 6-) (osn. όπο-)
(osn. πο-)
(osn. το-)
πού negdje
ένθάδε hic Qv ; t7f ενταύθα ibi OX έκεΐ illic αύτοϋ ibidem>M AlE^ )
ου ενθα
alicubi
§ 221.
gdje
ubi
δπου gdje god
ubicumque
πόθεν odakle?
ποθέν odnekle
ένθένδε hine Ć>" έντεϋθεν inde 0 έκεϊθεν illinc αύτόθεν indidem
οθεν odakle οπόθεν ϊνθεν unde odakle god
ποΐ kamo ?
ποί nekamo
ένθάδε huc Cu^ ένταϋθα eo έκεΐσε illue θΛΙ αύτόσε eodem
ol ενθα
τότε tada, tum
δτε kad,
τηνικάδε u ovo doba τηνικαΰτα u to doba
ήνίκα u koje doba
όπηνίκα u koje god doba
unde?
quo?
πότε kada ?
quando?
alicunde
aliquo
ποτέ nekada
aliquando
πηνίκα u koje doba?
undecumque
kamo
quo
δποι kamo god
quocumque
cum οπότε kad god cum
πώς kako ?
πώς nekako
(ώς tako) ώδε ovako ούτως tako
ώς, ώαπερ kako, kao (što)
δπως kako god
πγ) kuda? qua kako?
πή nekuda, nekako
τηδε ovuda, ovako ταύτη tuda, tako
f)>
δπη kuda god, kako god
quo modo?
ί^ερ kuda, kako
NAPOMENE § 222. 1. ένθα i ένθεν dolaze s prvotnim p o k a z n i m značenjem u atičkoj prozi samo u nekim izričajima (ένθα δή baš ovdje, ένθα και ένθα ovdje i ondje, ένθα μέν — ένθα δέ ovdje — ondje), ali zato pravilno u r e l a t i v n o m značenju: ένθα gdje, kamo, ένθεν odakle. I pokazno se ώς u atičkoj prozi nalazi samo u και ώς (i tako) i ούδ' (μηδ') ώς (ni tako). 2. I prilog τοτέ, koji se naglaskom razlikuje od τότε, upotrebljava se kadšto neodređeno, osobito τοτέ μέν — τοτέ δέ sad — sad ( = ποτέ μέν — ποτέ δέ). 3. Relativnim se zamjenicama i prilozima mogu dodati čestice δήποτε i o5v, koje znače - g o d (lat. -cumque): όστις δήποτε (tko god), όστοσοϋν, gen. ούτινοσοϋν (tko god, koga kod), όπωσοϋν (kako god, utcumque). 4. Niječne zamjenice i prilozi jesu: οδτις, μήτις nitko (običnije ουδείς, μηδείς), ουδέτερος, μηδέτερος nijedan od dvojice (tieuter), ούδαμοϋ, μηδαμοϋ nigdje, ουδαμώς, μηδαμώς nikako. —
62
Brojevi. § 223.
Glava IX § 223.
BROJEVI Vrijednost
1 2 3 4 5 6 7 8 9 10
Znak α β' γ' δ' ε' ς' ζ' η' θ' ι'
Glavni
Redni
Priložni
είς, μία, εν jedan δύο τρεις, τρία τέτταρες,τέτταρα πέντε εξ έπτά οκτώ έννέα δέκα
πρώτος prvi δεύτερος τρίτος τέταρτος πέμπτος έκτος έβδομος δγδοος ένατος (εννατος) δέκατος
άπαξ jedanput δίς τρίς τετράκις πεντάκις έξάκις έπτάκις όκτάκις ένάκις δεκάκις
ένδεκα δώδεκα τρεΐς(τρία)καίδέκα τέτταρες και δέκα τέτταρα και δέκα πεντεκαίδεκα έκκαίδεκα έπτακαίδεκα όκτωκαίδεκα έννεακαίδεκα
ένδέκατος δωδέκατος τρίτος και δέκατος τέταρτος και δέκατος πέμπτος και δέκατος έκτος και δέκατος έβδομος και δέκατος ογδοος και δέκατος ένατος και δέκατος
ένδεκάκις δωδεκάκις τρισκαιδεκάκις τετταρεσκαιδεκάκις itd.
11
ια' ιβ' Ύ ιδ'
15
ιε' ^
17 18 19
ιζ' ιη' ιθ'
20 30 40 50 60 70 80 90
κ' λ' μ' ν' ξ; ο' π' q'
εΐκοσι(ν) τριάκοντα τετταράκοντα πεντήκοντα έξήκοντα έβδομήκοντα όγδοήκοντα ένενήκοντα
εικοστος τριακοστός τετταρακοστός πεντηκοστός εξηκοστός εβδομηκοστός όγδοηκοστός ένενηκοστός
εΐκοσάκις τριακοντάκις itd.
100 200 300 400 500 600 700 800 900
Ρt σ τ' υ/ φ χ'
εκατόν διακόσιοι, αι, α τριακόσιοι, αι, α τετρακόσιοι, αι,α πεντακόσιοι,αι,α εξακόσιοι, αι, α έπτάκόσιοι, αι, α οκτακόσιοι, αι, α ένάκόσιοι, αι, α
εκατοστος διακοσιοστός τριακοσιοστός τετρακοσιοστός πεντακοσιοστός έξακοσιοστός έπτακοσιοστός όκτακοσιοστός ένακοσιοστός
εκατοντακις διακοσιάκις itd.
12 13 14 16
/
Ψ'
ω' Υ
Brojevi. § 224.
;
63
I
Vrijednost
Znak
1000 2000 3000
>
10000 11000 20000
Glavni
α
<
χ ί λ ι ο ι , αι, α δισχίλιοι, αι, α τ ρ ι σ χ ί λ ι ο ι , αι, α
Y
ι ια 'κ
Redni
i
μύριοι, αι, α μύριοι και χ ί λ ι ο ι δισμύριοι
Priložni
χιλιοστός δισχιλιοστός τρισχιλιοστός
χΐλιάκις itd.
μϋριοστός
μϋριάκις
δισμυριοστός
δισμυριάκις
/
B i l j e š k a . Kao znakovi za brojeve služe slova u alfabetskom redu, ali su medu njih umetnuti i neki starinski znakovi: ς' (stigma) = 6 (znak je postao od F, § 3, Bilj.), q'(koppa) = 90 i "V (sampi) = 900. Sa 1000 počinje se alfabet iznova, samo se crtica meće slijeva pod slovo, npr.: ,βτμδ' = 2344, , α ^ ξ ' = 1960.
NAPOMENE
§ 224.
1. Glavni se brojevi sklanjaju od 1 do 4 i od 200 dalje, a redni se sklanjaju svi: Ν. G. D. Α.
1. εις
Ν. G. D. Α.
3. τ ρ ε ι ς
μία μιας μια μίαν
ο εν ένός */ ενι εν
2. δύο δυοΐν δυοΐν δύο
τρία
4. τέτταρες
τέτταρα
τριών
τετταρων
τρισί(ν)
τέτταρσι(ν)
τρεις
τρια
τετταρας
τετταρα
2. Kao εις sklanjaju se: ούδείς ( = ουδέ εις) 5. , , Λ* "Ϊ* \ μηόεις ( = μηοε εις)
nijedan, nitko, sr. r. ništa, '
ούδείς
ούδεμία
ούδέν
G.
ούδενός
ούδεμιας
ούδενός
D.
ούδενί
ούδεμια
ούδενί
Α.
ούδένα
ούδεμίαν
ούδέν
Sg. Ν .
Ρ1. Ν. G. D. Α.
ούδένες ούδένων ούδέσι(ν) ούδένας
64
Brojevi. Bilješke ο glagolu. § 225.
3. άμφω oba (ambo), gen. i dat. άμφοϊν (isp. δυοϊν), ak. άμφω = άμφότεροι, -αι, -α; npr. άμφω τώ παϊδε (dual § 187) = αμφότεροι ol παίδες oba dječaka ( p r e d i k a t a n položaj). 4. Jedinice se sastavljaju s d e s e t i c a m a ovako: πέντε και είκοσι, εΐκοσι και πέντε ili είκοσι πέντε, tj. kad j e d i n i c e stoje pred d e s e t i c a m a , stoji uvijek καί, a kad d e s e t i c e stoje naprijed, može biti i bez njega. To vrijedi i za r e d n e brojeve: εις καί εικοστός ili πρώτος καί εικοστός ili εικοστός πρώτος = d v a d e s e t i p r v i . B i l j e š k a . Kaže se i τρισκαίδεκα, έπτακαιδέκατος, όκτωκαιδέκατος. Sporedni su oblici r e d n i h brojeva: τρίτατος, τέτρατος, έβδόματος, όγδόατος, δυωδέκατος.
5. Od osnova glavnih brojeva prave se: a) b r o j n e i m e n i c e na -άς, -άδος: ή δεκάς dekada, ή χΐλιάς hilijada, ή μϋριάς mirijada; tako i ή μονάς jedinica (od μόνος sam), ή δυάς dvojstvo, ή τριάς trojstvo itd.; npr. τρεις μυριάδες στρατιωτών = τρισμύριοι στρατιώται. b) u m n o ž n i b r o j e v i (multiplicativa) na -πλους (od -πλόος § 107, lat. -plex) i na -πλάσιος: άπλοϋς jednostruk, διπλοΰς (lat. du-plus), τριπλούς, πενταπλούς itd.; διπλάσιος, τριπλάσιος itd. 6. Od μύριοι, μύριαι, μύρια (10 000) razlikuju se naglaskom oblici μυρίοι, μυρίαι, μυρία sa značenjem: veoma velik, nebrojen, neizmjeran, što je, dakako, etimologički ista riječ; isp. u lat. sescenti i mille u značenju μυρίοι. ~~
1
2
7. Razlomci: τρίτον μέρος =~J~> τά δύο μέρη= -ψ' 8. Pored μία nalazi se u H o m e r a ϊα, ίής, ίη, ϊάν, pored τέσσαρες i πΐσυρες.
Β.
KONJUGACIJA Opće bilješke
§225.
Grci razlikuju u glagolu: 1. t r i b r o j a : singular, dual i plural, 2. t r i v r s t e : a k t i v : έλυσα odriješih, medij: έλυσάμην odriješih sebi (se), p a s i v : έλύθ-ην bih odriješen. M e d i j ima aktivno značenje, a uz to pokazuje da se glagolska radnja proteže na subjekt: λύομαι odrješujem sebi (ili se tj. sam sebe). Glagoli koji imaju oblik medijalan ili pasivan, a značenje aktivno, zovu se deponentia; ako imaju medijalan oblik, zovu se d. media (DM), imaju li pasivan oblik, zovu se d. passiva (DP). B i l j e š k a : Osobite oblike za pasiv imaju samo a o r i s t i f u t u r ; inače medijalni oblici imaju z a j e d n o i medijalno i pasivno značenje.
Bilješke ο glagolu. Lični nastavci. § 226.
65
3. Dva glavna razreda v r e m e n a : A) G l a v n a
vremena
1. P r e z e n t : 2. P e r f e k t : 3. F u t u r :
λύω odrješujem λέλυκα odriješio sam λύσω odriješit ću.
B) H i s t o r i j s k a
vremena
1. I m p e r f e k t : 2. P l u s k v a m p e r f e k t : 3. Aorist:
ελυον odrješivah έλελύκειν bijah odriješio έλυσα odriješih.
4. Četiri načina Verbum finitum
1. 2. | 3. 4.
5. T r i
Indikativ: Konjunktiv: Optativ: Imperativ: glagolska
λύω odrješujem (2. 1. sing. λύεις) λύω solvam (2. 1. sing. λύης) λύοιμι odrješivao bih λϋε odrješuj.
imena
1. I n f i n i t i v : 2. P a r t i c i p : 3. Glag. p r i d j e v :
λύειν odrješivati λύων odrješujući λυτέος solvendus.
L i č n i su n a s t a v c i osobiti za a k t i v i za m e d i j (pasiv), a u § 226. aktivu i u mediju opet osobiti za glavna ( p r i m a r n i ) i za historijska vremena ( s e k u n d a r n i ) . AKTIV primarni
MEDIJ sekundarni
f-v -ς
Sing. 1. (-μι) 2. (-σι) 3. (-τι) Du.
1. = plur. 2. 3. -τον Plur. 1. 2. 3. -ντι
—
-μεν -τον -μεν -τε
-την
-ν(-σαν)
primarni
sekundarni
-μαι -σαι -τα ι -σθον
-νται
-μην -σο -το -μεθα*) -σθον -μέθα -σθε
-σθην
-ντο
*) Veoma rijetko dolazi osobit nastavak za 1. du. med. -μεθον. 5 Gramatika grčkoga jezika
Vremenske osnove. Načini. § 227 — 228.
66
§ 227.
Vremena, načini i glagolska imena razlikuju se po osnovama od kojih se izvode. Vremenske su osnove: 1. p r e z e n t s k a o s n o v a od koje se izvode prezent i imperfekt; 2. j a k a a o r i s n a o s n o v a od koje se izvodi jaki aorist (akt. i med.); 3. f u t u r s k a o s n o v a od koje se izvodi futur (akt. i med.); 4. s l a b a a o r i s n a o s n o v a od koje se izvodi slabi aorist (akt. i med.); 5. p e r f e k t n a o s n o v a od koje se izvode perfekt, pluskvamperfekt i fut. egzaktni. Tih je pet osnova za a k t i v i m e d i j . Za osobite p a s i v n e oblike ima: 6. j a k a p a s i v n a o s n o v a od koje se izvode jaki pasivni aorist i jaki pasivni futur, i 7. s l a b a p a s i v n a o s n o v a od koje se izvode slabi pasivni aorist i slabi pasivni futur. Onaj oblik od kojega se sve vremenske osnove mogu izvesti zove se g l a g o l s k a o s n o v a . B i l j e š k a . N e treba misliti da se s v e vremenske osnove mogu izvesti od svake glagolske osnove; naprotiv, vrijedi pravilo da se jaki i slabi oblici n e n a l a z e j e d n i p o r e d d r u g i h , pa aorisna osnova za aktiv i medij, a tako isto i pasivna osnova, ili je j a k a ili s l a b a , rijetko se kada nalaze obadvije.
§ 228.
K o n j u n k t i v se od indikativa razlikuje p r o d u l j e n i m ( o s n o v n i m ) s a m o g l a s n i k o m pred nastavcima: λύ-ω-μεν solv-a-mus, λύ-η-τε solv-a-tis. Znak je o p t a t i v a ι ili ιη (ιε): λύ-ο-ι-μεν odrješivali bismo, τιθε-ίη-μεν postavljali bismo. K o n j u n k t i v prima p r i m a r n e nastavke, a o p t a t i v , izuzevši 1. lice sing. akt., s e k u n d a r n e . I m p e r a t i v ima ove osobite nastavke: AKTIV
MEDIJ
Sing.
2. -θι ili -ς 3. -τω
-σο -σθω
Dual
2. 3. 2. 3.
-σθον -σθ-ων -σθε -σθων ili -σθωσαν
Plur.
-τον -των -τε -ντων ili -τωσαν
B i l j e š k a : Oblici na -τωσαν ili-σθωσαν potvrđuju se u prozi istom od kraja
4. st. pr. n. e.
Naglasak. Glavne konjugacije. Prezentska osnova. § 229 — 231.
67
Za η agi aši v a n j e glagola vrijedi ovo glavno pravilo: n a g l a s a k § 229. se o d m i č e od k r a j a p r e m a p o č e t k u r i j e č i š t o se v i š e m o ž e ; krajnje αι, osim optativa, drži se za kratko: λύω, λύετε, λύομαι. Od toga se pravila izuzimaju p a r t i c i p i koji zadržavaju naglasak na istom slogu na kojem je u nom. sing. m u š k o g a roda, ako tomu nisu protivna opća pravila ο naglasku (§ 31-37): part. prez. akt. m. βασιλεύων (regnans), neutr. βασιλεϋον, a ne βασίλευον (ni βασιλεύον, po § 35), part. fut. akt. m. βασιλεύσων (regnaturus) neutr. βασιλεΰσον. — Izuzeci § 331-333. Razlikujemo dvije glavne konjugacije.
§ 230.
1. Prva, mnogo običnija, sastavlja lične nastavke s prve dvije vremenske osnove (§ 227) preko samoglasnika, koji pripada osnovi, pa se zove o s n o v n i s a m o g l a s n i k (tematski samoglasnik); λύ-ο-μεν (isp. hs. p l e t - e - m o ) . Zato što se u toj konjugaciji 1. lice sing. prez. akt. svršava na ω, svi se takvi glagoli zovu g l a g o l i na ω: λύ-ω. 2. Druga, rjeđa konjugacija pridijeva lične nastavke prvima dvjema vremenskim osnovama b e z o s n o v n o g a s a m o g l a s n i k a : έσ-μέν (isp. hs. j es-mo). Budući da prvo lice sing. prez. akt. te konjugacije ima nastavak μι, oni glagoli koji se tako sprežu zovu se g l a g o l i na μι: εΐ-μί. Oblike ostalih pet vremenskih osnova jedna i druga konjugacija izvode j e d n a k o .
Glava X
PRVA GLAVNA KONJUGACIJA ILI GLAGOLI NA ω I. Prezentska osnova A. S p r e z a n j e p r e z e n t s k e
osnove
Od prezentske osnove postaje p r e z e n t akt. i med. (pas.) s nači- § 231. nima, infinitivima i participima, pa i m p e r f e k t akt. i med. (pas.). Oblici glagolski koji postaju od prezentske osnove imaju i m p e r f e k t i v n o (nesvršeno) značenje.
Sprezanje prezentske osnove
68
Prezent
Indikativ
aktiva
odrješujem
Konjunktiv
1. sing. 2. „ 3. „
λύ-ω λύ-ει-ς λύ-ει
λύ-ω λύ-η-ς λύ-η
2. duala 3. „
λύ-ε-τον λύ-ε-τον
λύ-r -τον λύ-r -τον
1. plur. 2. „ 3 33 /
λύ-ο-μεν λύ-ε-τε λύ-ου-σι(ν)
λύ-ω-μεν [solv-a-mus] λύ-η-τε [.solv-a-tis\ λύ-ω-σι(ν) [solv-a-nt]
medija i pasiva
[.solv-a-m] [sofo-ά-ί] [solv-a-t]
odrješujem sebi ili se
1. sing. 2. „ 3- ,3 2. duala 3. „
λύ-ο-μαι λύ-η ili λύ-ει λύ-ε-ται λύ-ε-σθον λύ-ε-σθον
λύ-η- σθον λύ-η- σθον
1. plur. 2. „ 3. „
λυ-ό-μεθα λύ-ε-σθε λύ-ο-νται
λυ-ώ-μεθα λύ-η-σθε λύ-ω-νται
Imperfekt
1. sing. ε -λυ-ο-ν Λ / >/ -λυ-ε-ς 2. ε Λ „ >ε' -λυ-ε(ν) 3.
1
V|
λύ-ω-μαι ^ t λύ-η λύ-η-τ«ι
aktiva: odrješivah
du. έ-λύ-ε-τον „ έ-λυ-έ-την
, ,,
plur. έ-λύ-ο-μεν 33 ε-λυ-ε-τε 33 ε-λυ-ο-ν
\
Ur·-
69 Sprezanje prezentske osnove
Optativ
Imperativ
odrješivaobih
Infinitiv odrješivati λύ-ειν
odrješuj
λύ-οι-μι λύ-οι-ς
λϋ-ε*)
λύ-οι
λυ-έ-τω
λύ-οι-τον λυ-οί-την
λύ-ε-τον λυ-έ-των
\solv-e\ \solv-i-to]
Particip odrješujući λύ-ων, -ουσα, λΰ-ον*) (osn. λυοντ-)
[solvent-]
λύ-οι-μεν
[solv-i-te\ λ υ - ό - ν τ ω ν [solv-U-nto\
λύ-οι-τε
λύ-ε-τε
λύ-οι-εν odrješivao bih sebi ili se
g. λ ύ ο ν τ - ο ς
f solvent-is]
(λυ-έ-τωσαν)
Infinitiv
odrješuj sebi ili se
odrješivati sebi ili se
λυ-οί-μην λύ-οι-ο
λύ-ου
λύ-οι-το
λυ-έ-σθω
λύ-οι-σθον λυ-οί^σθην
λύ-ε-σθον λυ-έ-σθων
λύ-ε-σθαι
%
ili se
λυ-οί-μεθα • λύ-οι-σθε λύ-οι-ντο
λυ-ό-μενος λύ-ε-σθε
λυ-ο-μένη
λ υ - έ - σ θ ω ν (λυ-έ-σθωσαν)
λυ-ό-μενον
medija
S. έ-λυ-ό-μην έ-λύ-ου έ-λύ-ε-το
Particip odrješujući sebi
i p a s i v a : odrješivah sebi ili se
du. έ-λύ-ε-σθον „ έ-λυ-έ-σθην
*) υ je u λόω po naravi dugo.
pl. έ-λυ-ό-μεθα , έ-λύ-ε-σθε έ-λύ-ο-ντο
70
§ 233.
Sprezanje prez. osn. Augment. § 233 — 235.
1. O s n o v n i je s a m o g l a s n i k pred nosnim glasovima (μ, ν) i u optativu mukli glas-o (o, od kojega može postati-ου, u konj. ω), a pred drugim suglasnicima (σ, τ) jasni glas -e (ε od kojega može postati ει, u konj. η). 2. U 1, 2. i 3. licu sing. p r e z . i n d . akt. stopio se nastavak s osnovnim samoglasnikom u završecima: -ω, -εις, -ει. — ου trećega lica plur. postalo je naknadnim produljivanjem (§ 50) od ο: λύ-ου-σι umjesto prvotnoga i dorskoga λύ-ο-ντι (isp. solv-u-nt). Isp. § 58, Β. 1. i 59. — U 3. licu sing. i m p f . akt. stoji ε(ν) umjesto prvotnoga ε-τ, jer se τ na kraju nije moglo održati (§ 74); tako i u 3. 1. pl. -v umjesto -ντ. 3. U 2. licu sing. p r e z . i n d . m e d . postalo je η od ε(σ)αι: λύη od λύ-ε-(σ)αι po § 60. b i 47; pored starijega i) dolazi i mlade ει: λύει. 4. U k o n j u n k t i v u prelazi svako indikativno ο(ου) u ω, svako ε u η, svako ει u η; 7) 2. lica sing. med. stegnuto je od η(σ)αι (isp. § 228). 5. U 2. licu sing. i m p t . akt. nema nastavka; a u 2. licu sing. i m p t . i i m p e r f . m e d . postaje ου stezanjem od εσο, εο: λύου = λύε(σ)ο, έλύου = έλύε(σ)ο (§ 60 b, § 47). — U 2. licu sing. o p t a t . m e d . postaje oio od οισο.
Β.
Augment
§ 234. Augment (augmentum, prirastak) znak je prošlosti u i n d i k a t i vu s v i h h i s t o r i j s k i h vremena (§ 225, 3, B). Ima pak dva oblika: ili se a) pred glagol meće ε: s i l a b i č k i (složni) a u g m e n t ; ili se b) početni samoglasnik produljuje: t e m p o r a l n i augment.
(vremenski)
S i l a b i č k i augment primaju svi glagoli koji počinju sa s u g l a s n i k o m : ε-λυ-ο-ν, έ-τυπτ-ό-μην (bivah bijen). ρ se iza ε p o d v o s t r u č a v a : ερρϊπτον od ρίπτω (bacam). B i l j e š k a . Umjesto ε može kao silabički augment dolaziti i η u: ή-μελλ-ο-ν od μέλλω (kanim se), ή-βουλ-ό-μην od βούλομαι (hoću), ή-δυνά-μην od δύναμαι (mogu) (ali dolazi i ε).
§ 235. T e m p o r a l n i augment dobivaju svi glagoli koji počinju sa s a m o g l a s n i k o m imao on na sebi spiritus asper ili lenis.
71
Augment. § 236.
Temporalnim se augmentom mijenja: imperf. ήγ-ο-ν
α
u •Ί
: άγω (vodim)
ε
33
: έλαύνω (tjeram)
33
ήλαυν-ο-ν
0
33 ω
: όνειδίζω (grdim)
33
ώνείδιζ-ο-ν
Χ 33 ΐ
: ικετεύω (molim se)
33
ίκέτευ-ο-ν
u
: υβρίζω (obijestan sam)
33
υβριζ-ο-ν
33
ήσχυν-ο-ν *
33
fjS-O-V
αυ 33 ηυ : αύξάνω (množim)
33
ηΰξαν-ο-ν
οι 33 ω : οΐκίζω (naseljavam)
33
ωκιζ-ο-ν
33 ΰ
αι 33 Τι : αΐσχύνω (sramotim) α
33 η
: άδω (pjevam)
"f
Bez a u g m e n t a ostaju d u g i samoglasnici η, ω, i, u i d v o g l a s n i k ου; kadšto i dvoglasnici ει, ευ: 17,.0'
ούτάζω (ranjavam) impf. ουταζ-ο-ν εικάζω (nagađam)
„
ήκαζ-ο-ν (i εΐκαζον)
ευρίσκω (nalazim)
,,
ηύρισκ-ο-ν (i ευρισκον)
ν fCj
Bilj. Ako glagol bez augmenta ima o š t a r hak, ostaje mu i na augmentu. Neki glagoli koji počinju sa s a m o g l a s n i k o m ε ne produljuju § 236. ga u η, nego u ει: έάω puštam,
έλκω vučem,
εθίζω privikavam,
έπομαι slijedim (sequor), έστιάω gostim,
ελίσσω valjam,
εργάζομαι radim,
impf. εϊων, εΐθιζον, είλισσον itd.
έρπω pužem (šerpo),
τ.
έχω imam;
*
Β i 1 j e š k a. Ti su glagoli nekada imali u početku s u g 1 a s n i k pa stoga i s i 1 abički augment: Fεργάζ-o-μαι έ-ίεργαζ-ό-μην, σέχ-ω ε-σεχ-ο-ν; zatim je suglasnik ispao: έ-εργαζ-ό-μην, Ž-εχ-ο-ν, a napokon se εε po pravilu stegnulo u ει (§ 47)' είργαζ-ό-μην, είχ-ο-ν.
Augment. § 2 3 7 - 2 4 0 .
72
237.
1. S i l a b i č k i augment imaju neki glagoli, premda počinju sa s a m o g l a s n i k o m , zato što su nekad počinjali s d i g a m o m , dakle sa suglasnikom: ώθέω (turam) έ-ώθουν,
ώνέομαι (kupujem) έ-ωνούμην.
2. O b a a u g m e n t a i silabički i temporalni imaju: όράω (gledam) έώρα-ο-ν = έώρων; άν-οίγ-ω (otvaram), άν-έωγ-ο-ν. 238.
Glagoli složeni s prijedlogom dobivaju augment u s r e d i n i r i j e č i o d m a h iza p r i j e d l o g a ; ako je više prijedloga, iza posljednjega: είς-φέρ-ω (unosim) είς-έ-φερ-ο-ν; προ-εις-άγ-ω (prije uvodim), προ-εις-ήγ-ο-ν. N a g l a s a k ne p r e l a z i n i k a d p r e k o a u g m e n t a . Isp. § 332, 1. Prijedlog έκ (iz) pretvara se pred augmentom u έξ (§ 75, Β. 2): έκ-φέρ-ω (iznosim) έξ-έ-φερ-ο-ν; — prijedlozi έν (u), σύν (sa), koji u prezentu ν asimiliraju (§ 58) ili gube (§ 58, B. 2), primaju pred ε prvotni oblik: έμ-βάλλ-ω (upadam), έν-έ-βαλλ-ο-ν, έγ-καλύπτ-ω (umotavam), έν-ε-κάλυπτ-ο-ν, συλ-λέγ-ω (sabiram) συν-έ-λεγ-ο-ν, συρ-ράπτ-ω (sašivam) συν-έ-ρραπτ-ο-ν, συ-στέλλ-ω (stežem) συν-έ-στελλ-ο-ν.
239.
K r a j n j i s a m o g l a s n i k onih prijedloga koji se svršavaju na samoglasnik i z o s t a v l j a se pred augmentom: άπ-έ-φερ-ο-ν (odnošah) od άπο-φέρω; samo περί i πρό ne g u b e n i k a d s a m o g l a s n i k a ; πρό se sa ε često steže: προύβαινον od προ-έ-βαιν-ο-ν (stupah naprijed).
240.
Neki glagoli složeni s prijedlozima dobili su značenje prostih glagola i primaju augment p r e d p r i j e d l o g o m : έναντιόομαι (protivim se)
impf. ήναντιούμην
καθίζομαι (sjedam, sjedim)
,,
έκαθεζόμην
καθίζω (posađujem, sjedam)
„
έκάθιζον
καθεύδω (spavam)
,,
έκάθευδον (pored καθηϋδον).
,,
ήν-ει χομην
D v a a u g m e n t a imaju: άν-έχομαι (podnosim) έν-οχλέω (dosađujem)
ήν-ώχλουν>
Augment. Verba contracta.
§ 241—243.
73
Glagoli koji nisu složeni s prijedlozima, nego izvedeni o d i m e n a s l o - § 241 ž e n i h s p r i j e d l o z i m a (iecomposita), primaju augment p o n a j v i š e iza p r i j e d l o g a , npr.: εμποδίζω (priječim,
od έμποδών)
ένεδρεύω (vrebam,
impf. έν-ε-πόδιζον
,, ενέδρα)
έπιορκέω (kunem se krivo, „
έπίορκος)
,,
έν-ήδρευον
„
έπι-ώρκουν
κατηγορέω (tužim,
„ κατήγορος)
„
κατ-ηγόρουν
ύποπτεύω (sumnjam,
„
,,
ύπ-ώπτευον
ύποπτος)
άπολογέομαι (branim se)
„
άπ-ε-λογούμην
ένθϋμέομαι (promišljam)
„
έν-ε-θυμούμην
Druga decomposita koja n e p o č i n j u s p r i j e d l o g o m primaju augment § 242. n a p r i j e d ; npr.: άδικέω (činim krivo)
impf. ήδίκουν
άθ-υμέω (plašljiv sam)
,,
ήθύμουν
δυστυχέω (nesretan sam)
,,
έδυστύχουν
εύτυχέω (sretan sam)
„
εύτύχουν
εύεργετέω (činim dobro)
,,
εύεργέτουν
C. V e r b a
(bez augm. § 235) 33
33
contracta
t
.%
Glagoli na -άω, -έω, -όω stežu samoglasnike α, ε, ο u svim obli- § Ž43. cima prezentske osnove s osnovnim samoglasnikom pa se zovu stegnuti glagoli (verba contracta). T u vrijede pravila ο stezanju raspravljena u § 4 7 - 4 8 . Naročito vrijede ova pravila: 1. α se steže s glasom -e (ε, η, ει, η) u α (α). s glasom -ο (ο, ω, ου, οι) u ω (ω). 2. ε se steže sa ε u ει, sa ο u ου, a pred dugim se samoglasnikom (ω, η) ili diftongom (ει, η, ου, οι) gubi. 3. ο se steže sa ε, ο ili ου u ου, sa η ili ω u ω, s diftongom, u kojem je ι (ει, γ), οι), u οι. B i l j . Samo u i n f i n i t i v u gdje ει nije izvorno (nego je -ειν stegnuto od -ε-εν) «ειν se ne steže u αν, nego u αν, a οειν se ne steže u οΐν, nego u οϋν.
Verba contracta
74
τιμάω (častim) [isp. lat. am(a)o]
ποιέω (činim) [isp. lat. moneo]
δουλόω (zarobljujem)
Osnove: τ ι μ α
ποιε
δούλο
AKTIV
> *->
s. 1. τιμάω 2. τιμάεις 3. τιμάει
a Μ •3 d. 2. τιμάετον d 3. τιμάετον < H tυ Β*ρ. 1. τιμάομεν 2. τιμάετε 3. τιμάουσι(ν)
>
s. 1. τιμάω 2. τιμάης 3. τιμάη
JSi c d. 2. τιμάητον 3. τιμάητον Έο X ρ. 1. τιμάωμεν 2. τιμάητε 3. τιμάωσι(ν)
τιμώ τιμφς τιμά
ποιέω ποιέεις ποιέει
ποιώ ποιεϊς ποιεί
δουλόω δουλόεις δουλόει
τιματον τιματον
ποιέετον ποιέετον
ποιεΐτον δουλόετον ποιεΐτον δουλόετον
δουλώ δουλοϊς δούλοι δουλοϋτον δουλοϋτον
τιμώ μεν ποιέομεν ποιου μεν δουλόομεν δουλοϋμεν τιμάτε ποιείτε ποιέετε δουλόετε δουλοΰτε τιμώσι(ν) ποιέουσι(ν) ποιοϋσι(ν) δουλόουσι(ν) δουλοϋσι(ν]
τιμώ τιμάς τιμά
ποιέω ποιέης πο'.έη
ποιώ _ ποιής ποιή
δουλόω δουλόης δουλόη
δουλώ δουλοϊς δουλοϊ
τιματον τιματον
ποιέητον ποιέητον
ποιήτον ποιήτον
δουλόητον δουλόητον
δουλώτον δουλώτον
τιμώμεν ποιέωμεν ποιώμεν δουλόωμεν δουλώμεν δουλόητε δουλώτε τιμάτε· ποιέητε ποιήτε δουλοωσι(ν) δουλώσι(ν) τιμώσι(ν) ποιέωσι(ν) ποιώσι(ν)
s
75 Verba contracta
τιμάω (častim) [isp. lat. am(a)o]
Osnove:
ποιέω (činim) [isp. lat. moneo]
δουλόω (zarobljujem)
ποιε
δούλο
τιμα
MEDIJ
τιμάομαι
(PASIV)
τιμώμαι
ποιέομαι
ποιούμαι
δουλόομαι
δουλοϋμαι
δουλόη, ει
δούλοι
τ ι μ ά η , ει
τιμα
π ο ι έ η , ει
ποιή, εϊ
τιμάεται
τιμαται
ποιέεται
ποιείται
τιμάεσθον τιμάεσθον
τιμασθον τιμασθ-ον
ποιέεσ&ον ποιέεσθον
ποιεϊσθον ποιεϊσθ-ον
δουλόεσθον δουλόεσθον
δουλοϋσθον δουλοϋσθον
τιμαόμεθα τιμώμεθα
ποιεόμεθα
ποιούμεθα
δουλοόμεθα
δουλούμεθα
τιμάεσθε
τιμασθε
ποιέεσθε
ποιεΐσθε
δουλόεσθε
δουλοΰσθε
τιμάονται
τιμώνται
ποιέονται
ποιούνται
δουλόονται
δουλοΰνται
τιμαώμαι
τιμώμαι
ποιέωμαι
ποιώμαι
δουλόωμαι
δουλώμαι
τιμάη
τιμα
ποιέη
ποιή
δουλόη
δούλοι
τιμάηται
τιμαται
ποιέηται
ποιήται
δουλόηται
δουλώται
ποιέησθον ποιέησθον
ποιήσθ-ον ποιήσθον
δουλόησθον δουλόησθον
δουλώσθον δουλώσ&αν δουλώμε&α
τιμάησθον τιμάησθον
τιμασθον τιμασθον
δουλόεται
δουλοΰται
τιμαώμεθα τιμώμεθα
ποιεώμεθα ποιώμεθα
δουλοώμεθα
τιμάησθε
τιμασθε
ποιέησθε
δουλόησθε
δουλώσθε
τιμάωνται
τιμώνται
ποιέίονται π ο ι ώ ν τ α ι \ "
δουλόωνται
δουλώνται
ποιήσθε
Verba contracta
76
AKT IV τιμώμι -ωην)* τιμως -<ί>ης) τιμω -ωη)
ποιέοιμι (-εοίην ποιέοις (-εοίης ποιέοι (-εοίη
ποιοΐμι -οίην) ποιοΐς -οίης) ποιοι -οίη)
δουλόοιμι (-οοίην δουλόοις (-οοίης δουλόοι (-οοίη
δουλοϊμι -οίην) δουλοϊς -οίης) δουλοϊ -οίη)
d. 2. τιμάοιτον (-αοίητον 3. τιμαοίτην (-αοιήτην
τιμωτον -ώητον) τιμφτην -ωήτην)
ποιέοιτον (-εοίητον ποιεοίτην (-εοιήτην
ποιοΐτον -οίητον) ποιοίτην -οιήτην)
δουλόοιτον (-οοίητον δουλοοίτην (-οοιήτην
δουλοΐτον -οίητον) δουλοίτην -οιήτην)
ρ.1. τιμάοιμεν (-αοίημεν 2. τιμάοιτε (-αοίητε 3. τιμάοιεν
τιμώμεν -ώημεν) τιμώτε -ωητε) τιμωεν
ποιέοι μεν (-εοίημεν ποιέοιτε (-εοίητε ποιέοιεν
ποιοϊμεν -οίημεν) ποιοϊτε -οίητε) ποιοΐεν
δουλόοιμεν (-οοίημεν δουλόοιτε (-οοίητε δουλόοιεν
δουλοϊμεν -οίημεν) δουλοΐτε -οίητε) δουλοιεν
ποίεε ποιεέτω
ποίει ποιείτω
δούλοε δουλοέτω
δούλου δουλούτω
ποιεΐτον ποιείτων
δουλόετον δουλοέτων
δουλοϋτον δουλούτων
ποιείτε ποιούντων
δουλόετε δουλοϋτε δουλοόντων δουλούντων
ποιεϊν
δουλόειν
S. 1. τιμάοιμι (-αοίην 2. τιμάοις (-«οίης 3. τιμάοι (-αοίη >
4rt-1 ο
>
s. 2. τίμαε τίμα 3. τιμαέτω τιμάτω
aΜ d. 2 ,τιμάετον τιματον ποιέετον U τιμαέτων τιμάτων ποιεέτων αg t-H ποιέετε ρ.2. τιμάετε τιμάτε ποιεόντων τιμώντων 3. τιμαόντων
£
a
τιμάειν
τιμαν »
ποιέειν
δουλοϋν φ
*) B i l j e š k a . Štampom istaknuti oblici optativa akt. τιμώην itd. u sing., τ ι μ φ τον itd. u du. i pl. običniji su.
77 Verba contracta
M E D I J
(PASIV)
τιμαοίμην
τιμώμην
ποιεοίμην
ποιοίμην
δουλοοίμην
δουλοίμην
τιμάοιο
τιμφο
ποιέοιο
ποιοϊο
δουλόοιο
δουλοϊο
τιμάοιτο
τιμφτο
ποιέοιτο
ποιοϊτο
δουλόοιτο
δουλοϊτο
τιμάοισθον
τιμωσθον
ποιέοισθον
ποιοΐσθον
δουλίοισθον
δουλοΐσθον
τιμαοίσ-9-ην
τιμφσθην
ποιεοίβθ-ην
ποιοίσ&ην
δουλοοίσθην
δουλοίσθην
τιμαοίμε&α τιμώμε&α
ποιεοίμεθα ποιοίμε&α
δουλοοίμεθα δουλοίμεθα
τιμάοισθε
τιμώσθε
ποιέοισθ-ε
ποιοϊσθ-ε
δουλόοισθ-ε
δουλοϊσθε
τιμάοιντο
τιμωντο
ποιέοιντο
πο ιοϊντο
δουλόοιντο
δουλοϊντο
τιμάου
τιμώ
ποιέου
ποιου
δουλόου
δουλοΰ
τιμαέσθω
τιμάσθω
ποιεέσθ-ω
ποιείσθω
δουλοέσθ-ω
δουλούσθω
τιμάεσθον τιμαέσθων
τιμασθον τιμάσθων
ποιέεσΦον ποιεέσθων
πο ιεϊσθον ποιείσθων
δουλόεσθον δουλοέσΟων
δουλοϋσθον δουλούσ&ων
τιμάεσ-9-ε
τιμασθε
ποιέεσθε
ποιεϊσθε
δουλόεσθε
δουλοϋσθ-ε
τιμαέσθ-ων
τιμάσθων
ποιεέσθων ποιείσθων
δουλοέσθων
δουλούσθων
τιμάεσθαι
τιμασθ-αι
ποιέεσθαι
δουλόεσθαι
δουλοϋσθ-αι
ποιεϊσθ-αι
Verba contracta
78
Particip
Α Κ Γ I V
τιμάων
τιμών
ποιέω ν
ποιών
δουλόων
τιμάουσα
τιμώσα
ποιέουσα
ποιούσα
δουλόουσα δουλοϋσα
τιμάον
τιμών
ποιέον
ποιούν
δουλόον
δουλοΰν
έτίμων
έποίεον
έποίουν
έδούλοον
έδούλουν
2. έτίμαες
έτίμας
έποίεες
έποίεις
έδούλοες
έδούλους
3. έ τ ί μ α ε ( ν )
έτίμα
έποίεε(ν)
έποίει
έδούλοε(ν)
έδούλου
έτιματον
έποιέετον
έποιεΐτον
έδουλόετον
έδουλοΰτον
3. έτιμαέτην έ τ ι μ ά τ η ν
έποιεέτην
έποιείτην
έδουλοέτην
έδουλούτην
έποιοϋμεν
έ δ ο υ λ ό ο μ ε ν έδουλοϋμεν
Imperfekt
s . 1. έ τ ί μ α ο ν
d. 2. έτιμάετον
ρ . 1 . έτιμάομεν έτιμώμεν έποιέομεν
δουλών
2. έτιμάετε
έτιμάτε
έποιέετε
έποιεΐτε
έδουλόετε
έδουλοΰτε
3. έ τ ί μ α ο ν
έτίμων
έποίεον
έποίουν
έδούλοον
έδούλουν
Drugi primjeri: τ ο λ μ ά ω (usudu jeifa se), σ ι γ ά ω (vičem), έ ά ω (§ 236, puštam). — ά σ κ έ ω (vršim),
(šutim), κοσμέω
βοάω
(kitim),
79 Verba contracta
MEDIJ
(PASIV)
τιμαόμενος τιμώμενος
ποιεόμενος ποιούμενος
δουλοόμενος δουλούμενος
τιμαομένη τιμωμένη
ποιεομένη ποιουμένη
δουλοομένη δουλουμένη
τιμαόμενον τιμώμενον
ποιεόμενον ποιούμενον
δουλοόμενον δουλούμενον
έτιμαόμην έτιμώμην
έποιεόμην
έποιούμην
έδουλοόμην έδουλούμην
έτιμάου
έτιμώ
έποιέου
έποιοϋ
έδουλόου
έδουλοϋ
έτιμάετο
έτιματο
έποιέετο
έποιεΐτο
έδουλόετο
έδουλοΰτο
έτιμάεσθον
έτιμασθον
έποιέεσθ-ον
έποιεϊσθον έδουλόεσθον
έδουλοΰσθον
έτιμαέσθην
έτιμάσθην
έποιεέσθην
έποιείσ-9-ην έδουλοέσθην
έδουλούσθην
έτιμαόμεθα έτιμώμεθα
έποιεόμεθα έποιούμεθα έδουλοόμεθα έδουλούμεθα
έτιμάεσθε
έτιμασθ-ε
έποιέεσθε
έποιεΐσθε
έδουλόεσθε
έδουλοϋσθε
έτιμάοντο
έτιμώντο
έποιέοντο
έποιοΰντο
έδουλόοντο
έδουλοϋντο
άριθμέω (brojim). — δηλόω (objavljujem), στεφανόω ζημιόω (kažnjavam), χρυσόω (zlatim).
(ovjenčavam), tS
80
§244.
Verba contracta. Prezentska i glagolska osnova. § 244—245.
B i l j e š k e . 1. J e d n o s l o ž n e osnove na -ε stežu se samo ondje gdje stezanjem postaje ει: Prez.
πλέω (brodim) πλεις πλεϊ
Impf.
έπλεον
πλέομεν πλεΐτε πλέουσι(ν) Konj.
έπλεις Inf.
πλέω πλέης itd.
ζπλει itd.
Opt.
πλέοιμι itd.
πλεϊν
Partic. πλέων itd.
Δέω (vežem) m o ž e se stezati svagdje; δέομαι (trebam) ili se drži pravila ili se ne steže nikako.
2. Neke osnove na -a ne stežu a i glas-e u a, nego u ηΐ tako navlastito: ζάω (živim), διψάω (žednim), πεινάω (gladujem), χράομαι (upotrebljavam): ζώ
ζήζ
ζή
ζήτε
χρώμαι
χρή
χρήται
χρήσ&ε
έζης
εζη έχρήτο
έζήτε
ζην
έχρήσθε
χρήσθαι.
3. κάω (pored καίω, palim) i κλάω (pored κλαίω, plačem) ne stežu se nigdje (§ 253). 4. U 3. 1. sing. impf. stegnuti oblik nema nikad ν έφελκ. (§ 75): έτίμα od έτίμαε(ν).
D. R a z l i k a p r e z e n t s k e o s n o v e od 245.
glagolske
G l a g o l s k o m o s n o v o m nazivamo onaj osnovni oblik glagolski od kojega se mogu izvesti svi oblici glagolski, samo ako se pazi na glasovne zakone: λυ, prez. λύω, perf. λέλυκα, fut. λύσω; τι μα, prez. τιμάω, perf. τετίμηκα, fut. τιμήσω. Od glagolske osnove postaju redovno i i m e n a : λύ-σι-ς (otkupljivanje), λυ-τήρ (otkupitelj), λύ-τρο-ν (otkupnina); τίμη-σις (procjenjivanje), τιμη-τής (procjenjivalac, censor).
Ako se glagolska osnova niotkuda ne može izvesti, zove se kor i j e n : λυ, a glagol koji je od njega izveden zove se k o r j e n i t g l a g o l : λύω; ako li je glagolska osnova već sama nominalnim nastavkom izvedena nominalna osnova, zove se i z v e d e n a , a glagol od nje načinjen i z v e d e n g l a g o l ; tako je τ ι μ α nominalna osnova izvedena od korijerta τι nominalnim nastavkom μα; od nje imamo imenicu τιμή (čast); a zajedno je ta osnova glagolska, te imamo od nje glagol τιμάω (častim).
Prezentska osnova.
§ 246 — 249.
81
G l a g o l s k a o s n o v a nije uvijek jednaka p r e z e n t s k o j ; ova se § 246. od one često razlikuje ili tim da joj samoglasnik dolazi u višem prijevojnom stupnju (ponajviše u s r e d i n i , § 49) ili tim da je inače r a š i . r e n a , npr. prez. osn. λ ε ι π (pr. λείπω ostavljam), glag. osn. λ ΐ π (aor. ελιπον), prez. osn. τ υ π τ (pr. τύπτω udaram), glag. osn. τ υ π (τύπος udarac). Kad se odbace p r e z e n t s k i r a š i r c i ili samoglasnik prezentske osnove premjesti u niži prijevojni stupanj (u n i z i n u ) , dobiva se č i s t a glagolska osnova. Po razlici među prezentskom i glagolskom osnovom dijele se glagoli ponajprije na č e t i r i razreda s nekim razdjelima. 1. P r v i
r a z r e d (nerašireni)
Prezentska
je o s n o v a
·
jednaka
§ 247.
glagolskoj.
Amo idu gotovo sva verba pura, tj. oni glagoli kojima se osnova svršava na samoglasnik (§ 243), a osim toga mnoga impura: τιμά-ω, δουλό-ω, παιδεύ-ω (odgajam), λύ-ω; — άρχ-ω (vladam), άγ-ω (vodim), λέγ-ω (govorim). 2. D r u g i
7b. (7
r a z r e d (prijevojni)
§ 248.
S a m o g l a s n i k je u p r e z e n t s k o j o s n o v i u v i š e m p r i j e v o j n o m s t u p n j u (u s r e d i n i ) (§ 49). φεύγ-ω λείπ-ω πεί&^ω τήκ--ω τρ!β-ω
(bježim) glag. osnova φϋγ (ostavljam) ,, ,, λΐπ (nagovaram) „ „ πΐθ (topim) „ „ τακ (tarem) ,, „ τρΐβ
(φυγή bijeg, lat. fuga) (aor. έλΐπον § 256) •·ΐψ (πΐθ-ανό-ς uvjerljiv) (aor. pas. έτάκην § 294) (aor. pas. έτρΐβην § 294).
Ovamo ide još šest glagola na εω: πλέω πνέω νέω ρέω θ-έω χέω
(plovim) (pušem) (plivam (tečem) (trčim) (lijevam)
glag. osnova π λ υ ,, „ πνυ ,, „ νυ „ „ ρυ . „ „ θυ „ „ χυ.
B i l j e š k a . U tim se glagolima ευ pred samoglasnikom pretvorilo u ε?; napokon je f i spalo (§ 60. b): πλυ πλευωπλε/ω πλέω. Isp. πνεϋ-μα (dah), (kij^a(potok).
3. T r e ć i r a z r e d (T-razred)
§ 249.
P r e z e n t s k a o s n o v a p o s t a j e d o d a t k o m g l a s a τ. Ovamo pripadaju samo glagoli kojima se osnova svršava na u s n e n i suglasnik (verba labialia): τύπτω βλάπτω κρύπτω θάπτω
(udaram) glag. osnova τ υ π (τύπος (škodim) „ „ βλαβ (βλάβη (krijem) „ „ κρυφ (κρύφα (zakopavam § 56) „ ,, τα φ (τάφος
g Gramatika grčkoga jezika
udarac) šteta) kradom) grob) <
Prezentska osnova. § 250—253.
82
i osim toga: τίκτω (rađam) (umj. τι-τκ-ω) glag. osnova τ ε κ (τέκνον dijete). Kako se usneni glasovi mijenjaju pred glasom τ, uči § 52.
§250.
4. Č e t v r t i
r a z r e d (J-razred)
P r e z e n t s k a o s n o v a p o s t a j e d o d a t k o m g l a s a j [isp. lat. fug-i-o, osn. fug]. Kod te se prilike j različno mijenja i premješta, kako je razloženo u § 57. a—e: a) G r l e n i glasovi κ χ prelaze sa j u ττ (σσ) (§ 57. a): φυλάττω (čuvam)
glag· osnova φυλακ (φυλακή straža)
ταράττω (mutim)
,,
„
τ α ρ α χ (ταραχή smutnja).
Rijetko prelazi d e n t a l sa j u ττ (σσ): άρμόττω (sastavljam) glag. osn. πλάττω (gradim) „ ,,
§251.
ά ρ μ ο τ (άρμοστής uređivač, § 53) π λ α τ (τό πλάσμα tvorba, § 54).
b) δ prelazi sa j u ζ (§ 57. b): ελπίζω (nadam se) καθ-έζομαι (sjedam) δζω (mirišem)
glag· osnova έ λ π ι δ (έλπίς, -ίδος nada) „ ,, έδ (τό εδος sedes) „ „ όδ (όδμή odor).
I gutural γ prelazi sa / u ζ ; navlastito u glagolima koji znače g l a s : στενάζω οίμώζ(ο στίζω σαλπίζω
§ 252.
(uzdišem) glag. osn. σ τ ε ν α γ (jadikujem) „ „ οίμωγ (bodem) ,, „ στιγ (trubim) ,, „ σαλπιγγ
c) λ prelazi sa j u λλ (§ 57. d): άλλομαι (skačem) άγγέλλω (javljam)
§ 253.
(στεναγμός uzdisanje) (οιμωγή jadikovanje) (στιγμή punctum) (σάλπιγξ -ιγγος truba).
glag. osnova άλ (lat. sal-i-o) ,, ,, άγγελ (άγγελος
glasnik).
d) kod ν i ρ nastaju ove promjene: od -αν/ω, -αρι/ω postaje -αίνω, -αίρω ( e p e n t e ž a , § 57. e); od -εν/ω, -ερ/ω; -ΐν/ω, -ΐρ/ω; -υν/ω, -υρ/ω postaje -είνω, -είρω; -!νω, -ίρω; -όνω, -όρω ( i z j e d n a č i v a n j e i n a k n a d n o p r o d u l j i v a n j e , § 57. e).
Jaki aorist. § 2 >4·
φαίνω
83
(pokazujem) glag. osnova φαν (φανερός vidljiv)
καθαιρώ (čistim)
κ α θ ά ρ (καθαρός čist)
τείνω
(napinjem)
τεν (άτενής napet)
σπείρω
(šijem)
σπερ (τό σπέρμα sjeme)
κρίνω
(sudim)
κρΐν
άμόνω
(odbijam)
άμυν
pa οφείλω
(dugujem)
όφελ.
καίω (pored κάω) palim i κλαίω (pored κλάω) plačem s osn. καυ (τό καϋμα žega) i κ λ α υ (κλαυθμός plač) postalo je od y.al-ju> i κλάί-,/ω (§ 60, Β. 2).
NB. O s t a l e r a z r e d e g l a g o l s k e vidi u § 320-327 ( g l a g o l i s osobitim oblicima). II. J a k a a o r i s n a o s n o v a Od jake aorisne osnove izvodi se jaki (ili d r u g i ) aorist aktivni § 254. i medijalni. Jaka je aorisna osnova jednaka glagolskoj. Oblici koji postaju od ove i od svih drugih aorisnih osnova znače p e r f e k t i v n u ( s v r š e n u ) radnju. Prezent: βάλλω (bacam) Osnova: βάλ AKTIV: bacih
Sing. 1.. 2. 3. Du. 2. 3. Plur. 1. 2. 3.
Indikativ
Konjunktiv
Optativ
ε-βαλ-ο-ν έ-βαλ-ε-ς ε-βαλ-ε(ν) έ-βάλ-ε-τον έ-βαλ-έ-την έ-βάλ-ο-μεν έ-βάλ-ε-τε έ-βαλ-ο-ν
βάλ-ω βάλ-ης βάλ-η βάλ-η-τον βάλ-η-τον βάλ-ω-μεν βάλ-η-τε βάλ-ω-σι(ν)
βάλ-οι-μι βάλ-οι-ς βάλ-οι βάλ-οι-τον βαλ-οί-την βάλ-οι-μεν βάλ-οι-τε βάλ-οι-εν
Imperativ βάλ-ε βαλ-έ-τω βάλ-ε-τον βαλ-έ-των βάλ-ε-τε βαλ-ό-ντων (βαλ-έ-τωσαν)
Inf. βαλ-εΐν Partic. βαλ-ών, βαλ-οϋσα, βαλ-όν βαλ-όντ-ος, βαλ-ούσης , βαλ-όντ-ος
Jaki aorist. § 2 5 5 - 2 5 7 .
8,4
M E D I J : bacih sebi (se)
Sing. 1. 2. 3. Du. 2. 3. Plur. 1. 2. 3.
Indikativ
Konjunktiv
Optativ
έ-βαλ-ό-μην έ-βάλ-ου έ-βάλ-ε-το έ-βάλ-ε-σθον έ-βαλ-έ-σθην έ-βαλ-ό-μεθα έ-βάλ-ε-σθε έ-βάλ-ο-ντο
βάλ-ω-μαι βάλ-7) βάλ-η-ται βάλ-η-σθον βάλ-η-σθον βαλ-ώ-μεθα βάλ-η-σθε βάλ-ω-νται
βαλ-οί-μην βάλ-οι-ο βάλ-οι-το βάλ-οι-σθον βαλ-οί-σθην βαλ-οί-μεθα βάλ-οι-σθε βάλ-οι-ντο
Inf. βαλ- έ-σθαι 255.
Imperativ βαλ-οΰ βαλ-έ-σθω βάλ-ε-σθον βαλ-έ-σθων βάλ-ε-σθε βαλ-έ-σθων (βαλ-έ-σθωσαν)
Partic. βαλ-ό-μενος, -η, ον
1. Jaka aorisna osnova spreže se sasvim onako kao i prezentska (zato se i n d i k a t i v toga aorista svršava kao i m p f . , a ostali njegovi oblici, kao isti oblici p r e z e n t a ) , samo joj se drukčije n a g l a š u j u ovi oblici: a k t . i n f . βαλεϊν, part. βαλών, βαλοϋσα, βαλόν m e d . i n f . βαλέσθαι, 2. s g . i m p t . βαλοϋ; tako i složeni glagoli: άποβαλεΐν, άποβαλών, άποβαλέσθαι, άποβαλοϋ. 2. M e d i j a l n i aorist nema p a s i v n o g a značenja kao medijalni prezentT εβαλόμην ne znači: bih bačen, nego bacih sebi (ili se). Ο augmentu v. §§ 2 3 4 - 2 4 2 .
256.
U atičkoj prozi upotrebljava se jaki aorist samo još od ovih pravilnih glagola: λείπω (ostavljam) osn. λ ΐ π jaki aor. ελιπον φεύγω (bježim) „ φυγ „ „ εφυγον ετεκον τίκτω (rađam) „ τ εκ άν-έκραγον άνα-κράζω (zavikujem) „ κράγ κατ-έκάνον κατα-καίνω (ubijam) ,, καν ώφελον (utinam οφείλω (dugujem) ,, όφελ § 461, 3, Β).
§ 257.
Jaka aorisna osnova razlikuje se od glagolske: τρέπομαι (obraćam se) osn. τ ρ ε π jaki aor. έτραπόμην (§ 49. i 62), άγω (vodim) „ άγ „ „. ήγαγον (red'uplikacija!). f -S^t Η ff fveJff' t-lt
Futur. § 2 5 8 - 2 6 0 .
III. F u t u r s k a
85
osnova
Od nje se izvodi f u t u r a k t i v n i i m e d i j a l n i . Sigmatski futur (prvi f.) Prezent
Kontraktni futur (drugi f.) φαίνω (pokazujem), osn. φαν Futur, osn. φα ν ε
λϋω, osnova λΰ Futur. osn. λϋσ
AKTIV Ind.
λυσ-ω (odrješivat ću) λόσ-εις itd. kao prez. λύω
φανέ-ω, ώ (pokazivat ću) φανέ-εις, εις itd. kao prez. ποιώ
Opt. Inf. Part.
λύσ-οι-μι λύσ-ειν m. λύσ-ων ž. λύσ-ουσα sr. λϋσ-ον gen. λύσ-οντ-ος
φανε-οίην, οίην φανέ-ειν, ειν φανέ-ων, ών φανέ-ουσα, οϋσα φανέ-ον, οϋν φανέ-οντ-ος, οϋντος M E D I J
Ind. 1 Opt. Inf. Part.
λύσ-ο-μαι (odrješivat ću sebi) kao prez. λύομαι
φανέ-ο-μαι, οΰμαι (pokazivat ću se) kao prez. ποιούμαι
λυσ-οί-μην λύσ-ε-σθαι λυσ-ό-μενος, η, ov
φανε-οί-μην, οίμην φανέ-ε-σθ-αι, εΐσ-9-α ι φανε-ό-μένος ούμενος, η, ον »
Futurska osnova spreže se sasvim onako kao i p r e z e n t s k a , i § 259. to sigmatska kao obični, a stegnuta kao stegnuti prezent osnova na ε (npr. ποιέω) (§ 231, 243). F u t u r n e m a ni k o n j u n k t i v a ni i m p e rativa. Osnova s i g m a t s k o g a futura postaje tako da se g l a g o l s k o j § 260. o s n o v i d o d a j e σ:λΰ λϋσ. Sigmatski futur imaju sve osnove koje se svršavaju na samoglasnike (verba vocalia) ili na bezvučne suglasnike (verba muta).
Futur. § 261.
86
i. Verba vocalia Vokalske osnove imaju pred σ d u g samoglasnik, i to glagoli na -άω iza ε, ι, ρ: inače : glagoli na -έω : glagoli na -όω : glagoli na -δω :
α η η ω ϋ; npr.
έάω (puštam) futur ΐάομαι (liječim) ιασομαι θηράω (lovim) θηρασω τιμάω (častim) τιμήσω βοάω (vičem) βοήσομαι ποιέω (činim) ποιήσω δουλόω (zarobljujem) δουλώσω μηνύω (pokazujem) μηνόσω. Glagol χράομαι (upotrebljavam) ima u futuru η:χρήσομαι (§ 244, 2 ) , naprotiv, άκροάομαι (slušam) ima άκροάσομαι. II. Verba muta §261.
Glagoli 2. r a z r e d a pridijevaju σ p r e z e n t s k o j , ostali g l a g o l s k o j osnovi. — σ se po § 55. slaže s grlenima u ξ, s usnenima u ψ, a zubni po § 55. ispadaju ispred njega (glagolima 3. razr, svršava se dakle futur na -ψω, onima na -ττω svršava se na -ξω, a onima na -ζω svršava se na -σω): osn. ά ΡΧ fut. άρξω άρχω (vladam) τήξω 2. r. τακ τήκω (topim) φεύξομαι 2. r. φυγ φεύγω (bježim) έκπλήξω (2. i 4. razr.) έκ-πλήττω (plašim) πλάγ φυλάξω φυλάττω (čuvam) φυλάκ οίμώζω (jadikujem) οίμωγ οΐμώξομαι (§ 251) τρέπω (obraćam) τρέψω τρ επ τρέφω (hranim) θρέψω (§ 56) τρ εφ τρίβω (tarem) τρίψω 2. r. τρΐβ λείπω (ostavljam) λΐπ λείψω 2. r. βλάπτω (škodim) βλάψω βλάβ θάπτω (zakopavam) θάψω (§ 56) τάφ ψεύδω (varam) ψευδ ψεύσω 1. r. πείθω (nagovaram) πΐθ πείσω 2. r. σχίζω (cijepam) σχίσω σχΐδ άρμόττω (sastavljam) αρμόσω (§ 250) άρ μοτ σπένδω (izlijevam žrtvu) σπείσω (§ 58, Β. 1). σπενδ 55
55
55
55 55 55 55 55
55
55
55 55
55
55 55
55
Futur.
§ 258-260.
87
Glagolima 2. razr. πλέω (plovim), πνέω (pušem) (§ 248) glasi futur πλεύσομαι, πνεύσομαι, a glagol χέω (lijevam) ima futur χέω. Glagolima καίω (κάω) palim, κλαίω (κλάω) plačem (§ 253) futur glasi καύσω, κλαύσομαι. III. Za futurum contractum postaje osnova tako da se g l a g o l - § 262. s k ο j osnovi pridij eva εσ, pa σ između dva samoglasnika ispada (§60. b): glag. osn. φαν, fut. osn. φανεσ, fut. (φανεσω) φανέω = φανώ. Takav futur imaju o s n o v e na λ, μ, ν, ρ (verba liquida), npr.: βάλλω (bacam) osn. άγγέλλω (javljam) περαίνω (svršavam) κρίνω (sudim) δέρω (derem) αΐρω, hom. άείρω (dižem)
fut. βάλώ βάλ άγγελώ άγγελ περάνώ περάν κρΐνώ κρΐν δερώ δερ άρώ. δ ρ (od άερ)
4
1. Neki glagoli izbacuju i u sigmatskom futuru σ te se sprežu § 263. kao verba contracta (futurum atticum); tako βιβάζω (donosim) καλέω (zovem) τελέω (svršavam)
fut. (βιβάσω) βιβώ (kao τιμώ) „ (καλέσω, protiv § 260) καλώ (kao ποιώ) • , , (τελέσω, protiv § 260) τελώ (kao ποιώ).
2. Glagoli na -ίζω od više nego dva sloga imaju uvijek futurum atticum na -ιώ, -ιεΐς itd.: κομίζω (nosim) futur κομιώ (kao ποιώ), νομίζω (mislim) futur νομιώ. Neki glagoli imaju pored futura na -σομαι futur na -σοϋμαι ( f u t u r u m § 264. doricum): φεύγω (bježim) fut. φεύξομαι i φευξοΰμαι (kao ποιούμαι) πλέω (plovim)
„
πλεύσομαι i πλευσοϋμαι.
I kod futura trebalo je da -σ- medu samoglasnicima po pravilu (§ 60. b) is- § 265. padne^ ali je povraćeno analogijom glagola kojima se osnova svršava na suglasnik λυσω, φιλήσω prema δείξω, γράψω. Mnogi aktivni glagoli imaju medijalni futur s aktivnim značenjem; npr. § 266. αδω (pjevam) — άσομαι, άκούω (slušam) — άκούσομαι itd. Ostale takve glagole v. u § 328. 1. — Ista se pojava nalazi često i kod glagola s o s o b i t i m o b l i c i m a § 320. i d.: βαίνω (idem) — βήσομαι, λαμβάνω (uzimam) — λήψομαι, γιγνώσκω (poznajem) — γνώσομαι itd.
Futur.
§
261-166.
f f
Glagolima 2. razr. πλέω (plovim), πνέω (pušem) (§ 248) glasi futur πλεύσομαι, πνεύσομαι, a glagol χέω (lijevam) ima futur χέω. Glagolima καίω (κάω) palim, κλαίω (κλάω) plačem (§ 253) futur glasi καύσω, κλαύσομαι. III. Za futurum contractum postaje osnova tako da se glagol- § 262. skoj osnovi pridij εν3εσ, pa σ između dva samoglasnika ispada (§60. b): glag. osn. φαν, fut. osn. φανεσ, fut. (φανεσω) φανέω = φανώ. Takav futur imaju o s n o v e na λ, μ, ν, ρ (verba liquida), npr.: βάλλω (bacam) osn. άγγέλλω (javljam) περαίνω (svršavam) κρίνω (sudim) δέρω (derem) αΐρω, hom. άείρω (dižem)
fut. βάλώ βάλ άγγελώ άγγελ περάνώ περάν κρΐνώ κρΐν δερώ δερ άρώ. δρ (od άερ)
1. Neki glagoli izbacuju i u sigmatskom futuru σ te se sprežu § 263. kao verba contracta (futurum atticum); tako βιβάζω (donosim) καλέω (zovem) τελέω (svršavam)
fut. (βιβάσω) βιβώ (kao τιμώ) „ (καλέσω, protiv § 260) καλώ (kao ποιώ) • „ (τελέσω, protiv § 260) τελώ (kao ποιώ).
2. Glagoli na -ίζ(ο od više nego dva sloga imaju uvijek futurum atticum na -ιώ, -ιεΐς itd.: κομίζω (nosim) futur κομιώ (kao ποιώ), νομίζω (mislim) futur νομιώ. Neki glagoli imaju pored futura na -σομαι futur na -σοϋμαι ( f u t u r u m § 264. doricum): φεύγω (bježim) fut. φεύξομαι i φευξοϋμαι (kao ποιούμαι) πλέω (plovim)
„
πλεύσομαι i πλευσοϋμαι.
I kod futura trebalo je da -σ- m e đ u samoglasnicima po pravilu (§ 60. b) is- § 265. padne, ali je povraćeno analogijom glagola kojima se osnova svršava na suglasnik λυσω, φιλήσω prema δείξω, γράψω. M n o g i aktivni glagoli imaju medijalni futur s aktivnim značenjem; npr. § 266. δίδω (pjevam) — ασομαι, άκούω (slušam) — άκούσομαι itd. Ostale takve glagole v. u § 328. 1. — Ista se pojava nalazi često i kod glagola s o s o b i t i m o b l i c i m a § 320. i d.: βαίνω (idem) — βήσομαι, λαμβάνω (uzimam) — λήψομαι, γιγνώσκω (poznajem) — γνώσομαι itd.
Slabi aorist. § 267.
88
§ 267.
IV. O s n o v a s l a b o g a a o r i s t a Od osnove s l a b o g a a o r i s t a izvodi se s l a b i (ili p r v i ) a o r i s t aktivni i medijalni. Prez. Osn.
λύω λϋ
φαί-νω φάν
1. Sigmatski oblik Osnova slaboga aorista λΰσά
2. Naknadni oblik φηνά
AKTIV
AKTIV
MEDIJ
έ-φηνα (ροέ-λυσά-μην (odriješihsebi) kazah) έ-φηνα-ς έ-λύσω έ-φηνε(ν) έ-λύσα-το έ-φήνα-τον έ-λύσα-σθον έ-φηνά-την έ-λυσά-σθην έ-λυσά-μεθα έ-φήνα-μεν έ-φήνα-τε έ-λύσα-σθε έ-φηνα-ν έ-λύσα-ντο
έ-φηνά-μην
MEDIJ
Ind.
έ-λϋσα (odriješili) έ-λυσα-ς ε-λυσε(ν) έ-λύσα-τον έ-λυσά-την έ-λύσα-μεν έ-λύσα-τε έ-λυσα-ν
Konj.
λύσω λύσης
λυσαί-μην λύσαι-ο
Opt.
λύσαι-μι λύσαι-ς ili λ ύ σ ε ι α ς λύσαι ili λύσειε(ν) λύσαι-τον λυσαί-την λύσαι-μεν λύσαι-τε λύσαι-εν ili λ ύ σ ε ι α ν
Impt.
λΰσον λυσά-τω λύσα-τον λυσά-των λύσα-τε λυσά-ντων (λυσά-τωσαν)
Inf.
λϋσαι
Part.
λύσας, λύσασα, λυσά-μενο-ς, λϋσάν η, ο-ν gen. λύσαντ-ος
έ-φήνω έ-φήνα-το έ-φήνα-σθ-ον έ-φηνά-σθην έ-φηνά-μεθα έ-φήνα-<ίθε έ-φήνα-ντο
φήνω-μαι φήνω λύσω-μαι φήνη φήνης λύση itc1. kao konj. ρ r e z . akt. i me d. φήναι-μι φήναι-ς ili φ ή ν ε ι α ς φήναι ili φήνειε(ν) φήναι-τον φηναί-την φήναι-μεν φήναι-τε φήναι-εν ili φ ή ν ε ι α ν
φηναί-μην φήναι-ο
λϋσαι λυσά-σθω λύσα-σθ-ον λυσά-σθ-ων λύσα-σθε λυσά-σθων (λυσά-σθωσαν)
φήνον φηνά-τω φήνα-τον φηνά-των φήνα-τε φηνά-ντων (φηνά-τωσαν)
φήναι φηνά-σθω φήνα-σθον φηνά-σθων φήνα-σθε φηνά-σθων (φηνά-σθωσαν)
λύσα-σθαι
ίφήναι
|φήνα-σθαι
λύσαι-το λύσαι-σθον λυσαί-σθην λυσαί-μεθα λύσαι-σθε λύσαι-ντο
φήναι-το φήναι-σθον φηναί-σ&ην φηναί-μεθα φήναι-σθε φήναι-ντο
φήναζ,φήνάσα, φηνά-μενο-ς, φήναν η, ο-ν gen. φήναντ-ος
f Futur.
§ 262-266.
87
Glagolima 2. razr. πλέω (plovim), πνέω (pušem) (§ 248) glasi futur πλεύσομαι, πνεύσομαι, a glagol χέω (lijevam) ima futur χέω. Glagolima καίω (κάω) palim, κλαίω (κλάω) plačem (§ 253) futur glasi καύσω, κλαύσομαι. I I I . Za futurum contractum postaje osnova tako da se g l a g o l - § 262. s k o j osnovi pridijevaεσ,pa σ između dva samoglasnika ispada (§60. b): glag. osn. φαν, fut. osn. φανεσ, fut. (φανεσω) φανέω = φανώ. Takav futur imaju o s n o v e na λ, μ, ν, ρ (verba liquida), npr.: βάλλω (bacam) άγγέλλω (javljam) περαίνω (svršavam) κρίνω (sudim) δέρω (derem)
osn. ,, ,, „ „
αΐρω, hom. άείρω (dižem) „
βάλ άγγελ περάν κρΐν δερ άρ (od άερ)
fut. βάλώ άγγελώ 33
33
περάνώ κρΐνώ δερώ
„
αρώ.
33 33
1. Neki glagoli izbacuju i u sigmatskom futuru σ te se sprežu § 263. kao verba contracta (futurum atticum); tako βιβάζω (donosim)
fut. (βιβάσω)
βιβώ (kao τιμώ)
καλέω (zovem) τελέω (svršavam)
„ (καλέσω, protiv § 260) καλώ (kao ποιώ) * „ (τελέσω, protiv § 260) τελώ (kao ποιώ).
2. Glagoli na -ίζω od više nego dva sloga imaju uvijek futurum atticum na -ιώ, -ιεΐς itd.: κομίζω (nosim) futur κομιώ (kao ποιώ), νομίζω (mislim) futur νομιώ. Neki glagoli imaju pored futura na -σομαι futur na -σοϋμαι ( f u t u r u m § 264. doricum): φεύγω (bježim) fut. φεύξομαι i φευξοϋμαι (kao ποιούμαι) πλέω (plovim)
,,
πλεύσομαι i πλευσοϋμαι.
I kod futura trebalo je da -σ- medu samoglasnicima po pravilu (§ 60. b) is- § 265. padne, ali je povraćeno analogijom glagola kojima se Osnova svršava na suglasnik λυσω, φιλήσω prema δείξω, γράψω. Mnogi aktivni glagoli imaju medijalni futur s aktivnim značenjem; npr. § 266. αδω (pjevam) — όίσομαι, άκούω (slušam) — άκούσομαι itd. Ostale takve glagole v. u § 328. 1. — Ista se pojava nalazi često i kod glagola s o s o b i t i m o b l i c i m a § 320. i d.: βαίνω (idem) — βήσομαι, λαμβάνω (uzimam) — λήψομαι, γιγνώσκω (poznajem) — γνώσομαι itd. ν.
Slabi aorist. § 2 6 8 - 2 6 9 .
89
Slabi se aorist poznaje po samoglasniku ά, koji osim u 3. 1. sing. § 268. ind. akt. i u 2. 1. sing. impt. akt. (š-λυσε, λΰσον) ostaje n e p r o m i j e n j e n . — U k o n j u n k t i v u umjesto α dolazi ω ili η, te nema razlike ^ medu svršecima konj. aor. i konj. prez. — U o p t a t i v u akt. za 2. i 3.1. sing. i za 3. 1. plur. oblici sa© običniji su od onih sa «ι: λύσειας, λύσεων), λύσειαν. — 2.1. sing. imp. m e d . svršava se na -αι: λϋσαι. — U 2.. 1. sing, i n d . m e d . izbacuje se σ od nastavka -σο (§ 60. b); tako od έ-λυσα-(σ)ο po § 37. postaje έλύσω. . -α je u 1. 1. sing. postalo od sekundarnoga nastavka -m = -v (§ 226, 74) — (isp. lat. era-m): ζλυσα = έλυσ-m (§ 63) — pa je odavle prešlo i u druge oblike.
Bilj. 1. T r i su o b l i k a slaboga aorista j e d n a k a : 3. 1. sing. opt. akt., inf. akt. i 2.1. sing. imp. med., ali se ipak, koliko je moguće, razlikuju n a g l a s k o m : αι se u o p t . drži za dugo (§ 229); zato je taj oblik uvijek p a r o k s i t o n o n : λύσαι, γράψαι (γράφω pišem), παιδεύσαι (παιδεύω odgajam); u i n f . naglašen je uvijek p r e t p o s l j e d n j i slog: λϋσαι, παιδεΰσαι (§ 35), γράψαι; 2. 1. i m p . med., ako je moguće, ima naglasak na t r e ć e m slogu od kraja: παίδευσαι, ali λϋσαι, γράψαι. Bilj. 2. — 2.1. s i n g . i m p . slaboga aorista akt. jednako je s r e d n j e m u r o d u p a r t . f u t . : λΰσον; ipak se ti oblici razlikuju n a g l a s k o m ako imaju više od dva sloga: imp. παίδευσον, a neut. part. fut. παιδεΰσον (§ 229, 333). I. Verba vocalia i muta razlikuju osnovu s i g m a t s k o g a § 269. a o r i s t a od osnove s i g m a t s k o g a f u t u r a samo dodatkom glasa a: λύω
osn. λ ΰ
fut. osn. λϋσ fut. λϋσω
aor. osn. λϋσα aor. ελΰσα
ποιέω (činim) osn. π ο ι ε
fut. osn. π ο ι η σ aor. osn. π ο ί η σ α fut. ποιήσω aor. έποίησα
άρχω (vladam) osn. άρχ
fut. osn. άρξ fut. άρξω
aor. osn. άρξα aor. ήρξα
φυλάττω (čuvam) osn. φυλακ fut. osn. φυλαξ aor. osn. φύλαξα fut. φυλάξω aor. έφύλαξα; ο promjeni glasova pred σ isporedi dakle § 260. i 261; prema tome glasi od: χράομαι (upotrebljavam) prema futuru χρήσομαι aor. άκροάομαι (slušam) ,, ,, άκροάσομαι „ έκπλήττω (plašim) „ ,, εκπλήξω „ οίμώζω (jadikujem) „ „ οΐμώξομαι ,, τρέφω (hranim) „ „ θρέψω „ θάπτω (pokopavam) „ „ θάψω „ άρμόττω (sastavljam) „ „ άρμόσω „ σπένδω (izlijevam žrtvu). „ „ σπείσω „ 9 ćd^
έχρησάμην ήκροασάμην έξ-έπληξα φμωξα εθρεψα έθαψα ήρμοσα έσπεισα
Slabi aorist. § 2 7 0 - 2 7 1 .
90
πλέω (plovim χέω (lijevam) καίω (palim) κλαίω (plačem)
prema futuru πλεύσομαι aor. έπλευσα » » χέω „ εχεα (§ 60, Β 2) ,, ,, καύσω ,, εκαυσα ,, ,, κλαύσομαι ,, έκλαυσα.
B i l j . Za količinu pretposljednjega sloga kod verba muta nema pravila: samo osnove na -αδ i -ιδ (prez. -άζω, -ίζω) imaju u v i j e k k r a t a k s a m o g l a s n i k : έλπίσαι (inf. akt.). § 270.
II. Osnove na λ, μ, ν, ρ (verba liquida), koje imaju futur bez σ, izbacuju σ i u slabom aoristu; tako postaje n a k n a d n i (sup l e t o r s k i ) oblik, tj. kao n a k n a d a za izbačeno σ p r o d u l j u j e se (§ 50) samoglasnik osnove ovim načinom: α se iza ε se produljuje
t i ρ produljuje u α inače ,, η ,, ει "
ι
,, ϋ
περαίνω (svršavam) osn. π ε ρ ά ν φαίνω (pokazujem) ,, φαν άγγέλλω (javljam) άγγελ δέρω (derem) δερ κρίνω (sudim) κρ ϊν άμόνω (odbijam) άμΰν
fut. περάνω aor. έπέρανα ,, φανώ ,, έ'φηνα άγγελώ ήγγειλα ,, δερώ έδειρα ,, κρΐνώ έκρινα ,, άμΰνώ ,, ήμϋνα.
Ovi glagoli imaju u aoristu α umjesto η: άλλομαι (skačem)
osn. άλ
f. άλοΰμαι aor. ήλάμην (inf. άλασθ-αι)
κερδαίνω (dobivam)
osn. κερδαν
f. κερδανώ aor. έκέρδάνα (inf. κερδαναι) pored έκέρδηνα (inf. κερδήναι)
αΐρω (od άείρω dižem) osn. άρ (od άερ) f. άρώ — aor. ήρα (άραιμι, inf. άραι). § 271.
Slabi je aorist jedini aorist koji se može izvoditi od onih glagola koji nemaju jakoga. Od glagola τρέπω (obraćam) upotrebljava se u prozi akt. aor. ζτρεψα, u med. se nalazi έτραπόμην o b r a t i h s e i έτρεψάμην odvratih od sebe, p o g n a h (u bijeg). Slabi m e d i j a l n i aorist ima kao i jaki samo medijalno značenje, pasivnoga nema nikada.
Perfekt. § 272.
91
V. Perfektna osnova Od te osnove postaje p e r f e k t i p l u s k v a m p e r f e k t aktivni i § 272. medijalni,pa f u t u r e g z a k t n i (III) koji se nalazi samo u medijalnom obliku. Oblici glagolski koji postaju od perfektne osnove znače g o t o v u radnju.
I.
AKTIV
Prezent λύ-ω Osnova λϋ Perf. osnova λ ε λ ΰ - κ , § 301, 2.
φαίν-ω φαν πεφην
Perfekt 1. slabi Ind.
Konj.
Opt.
2. jaki
λέ-λΰ-κ-α (odriješio sam) λέ-λυ-κ-α-ς λέ-λυ-κ-ε(ν)
πέ-φην-α (pokazao sam se) πέ-φην-α-ς [§ 278, 2] πέ-φην-ε-(ν)
λε-λύ-κ-α-τον λε-λύ-κ-α-τον
πε-φήν-α-τον πε-φήν-α-τον
λε-λύ-κ-α-μεν λε-λύ-κ-α-τε λε-λύ-κ-α-σι(ν)
πε-φήν-α-μεν πε-φήν-α-τε πε-φήν-α-σι(ν)
λε-λύ-κ-ω λε-λύ-κ-7]-ς
πε-φήν-ω πε-φήν-η-ς itd. kao konj. prez.
I λε-λύ-κ-01-μι
j πε-φήν-01-μι
itd. kao opt. prez. Impt. I λέ-λυ-κ-ε
J πέ-φην-ε itd. kao imp. prez.
Inf.
λε-λυ-κ-έ-ναι
πε-φην-έ-ναι
Part.
m. λε-λυ-κ-ώς (odriješio, ž. λε-λυ-κ-υΐα la, lo) sr. λε-λυ-κ-ός gen. λε-λυ-κ-ότ-ος
πε-φην-ώς (pokazao, la lo se) πε-φην-υΐα πε-φην-ός πε-φην-ότ-ος
(sklanja se po § 123)
ν
Perfekt. § 272.
92
Pluskvamperfekt Ind.
έ-λε-λύ-κ-ει-ν (bijah odriέ-λε-λύ-κ-ει-ς ješio) έ-λε-λύ-κ-ει
έ-πε- φήν-ει-ν (bijah se poέ-πε--φήν-ει-ς kazao) έ-πε--φήν-ει
ε-λε-λύ-κ-ε-τον έ-λε-λυ-κ-έ-την
έ-πε- φήν-ε-τον έ-πε- φην-έ-την
έ-λε-λύ-κ-ε-μεν έ-λε-λύ-κ-ε-τε έ-λε-λύ-κ-ε-σαν
έ-πε-•φήν-ε-μεν έ-πε--φήν-ε-τε έ-πε--φήν-ε-σαν
II.
M E D I J
I
P A S I V
Perfekt Ind.
λέ-λυ-μαι (odriješio sam sebi ili odriješio sam se) λέ-λυ-σαι · λέ-λυ-ται
λε-λύ-μεθ-α λέ-λυ-σθον λέ-λυ-σθον
Konj.
λε-λυ-μένος ώ, ής, ή itd. § 315.
Opt.
λε-λυ-μένος εί'ην, εΐης, εί'η itd. § 315.
Impt.
λέ-λυ-σο λε-λύ-σθω
λέ-λυ-σ-9-ov λε-λύ-σθ-ων
λέ-λυ-σθε λέ-λυ-νται
λέ-λυ-σθε λε-λύ-σθων (λε-λύ-σθωσαν)
Inf.
λε-λυ σθα'.
Part.
λε-λυ-μένο-ς, η, ο-ν Pluskvamperfekt
Ind.
έ-λε-λύ-μην (bijah sebi odriješio ili bijah se odriješio) έ-λέ-λυ-σο έ-λέ-λυ-το
έ-λε-λύ-μεθα έ-λέ-λυ-σθ-ον έ-λε-λύ-σθ-ην
έ-λέ-λυ-σθε έ-λέ-λυ-ντο
Futur egzaktni (III) Ind.
λε-λύσ-ο-μαι, (bit ću odriješen) λε-λύσ-η itd. kao obični med. fut. (§ 258)
Opt. λε-λυσ-οί-μην j Inf. λε-λύσ-ε-σθ-αι 1
Part. λε -λυσ-ό-μενο-ς
Reduplikacija. § 2 7 3 - 2 7 5 .
93
Bitni je znak perfektne osnove reduplikacija (isp. πέπηγ-α i § 273 lat. pe-pig-i). Reduplikacija pripada o s n o v i perfektnoj te ostaje u s v i m a nač i n i m a , inf i n i t i vi ma i p a r t i c i p i m a čim se razlikuje od augmenta. Ako glagol počinje sa s u g l a s n i k o m , reduplikacija je u tom da se početni suglasnik sa ε stavi pred osnovu: osn. λυ, red. osn. λελυ, 1. 1. sing. perf. ind. akt. λέ-λυ-κα. Ali tu treba pamtiti:
§ 274
1. H a k n u t i se glas zamjenjuje srodnim t v r d i m (§ 56, 5): osn. χ ω ρ ε (χωρώ uklanjam se) κε-χώρη-κα, osn. θυ (θύω žrtvujem) τέ-θυ-κα, osn. φονευ (φονεύω ubijam) πε-φόνευ-κα. 2. Ako glagol počinje s d v a s u g l a s n i k a , ponavlja se samo p r v i , i to s a m o o n d a kad je b e z v u č a n , a za njim je λ, μ, ν ili ρ (muta cum liquida): osn. γ ρ α φ (γράφω pišem) γέ-γραφ-α, βλαβ (βλάπτω škodim) βέ-βλαφ-α. 3. Inače se za reduplikaciju pred osnovu stavlja s a m o ε (tj. reduplikacija je jednaka s i l a b i č k o m a u g m e n t u , § 234. a): osn. στέφανο (στεφανόω ovjenčavam) έ-στεφάνω-κα, osn. ψευδ (ψεύδομαι lažem) ε-ψευσμαι, osn. ζ η τ ε (ζητέω tražim) έ-ζήτη-κα. 4. I one osnove koje počinju sa p imaju umjesto reduplikacije samo ε, iza kojega se ρ p o d v o s t r u č a v a : osn. ρϊπ (ρίπτω bacam) έ-ρρΐφ-α (isp. § 234). I z u z e c i : Osn. γ ν ω (γιννώσκω poznajem) ima protiv 2. tačke u perf.: ε-γνω-κχ (§ 324, 12); a osn. (κτάομχι stječem) i μ ν η (μιμνήσκομαι opominjem se) imaju protiv 3. tačke: κέ-κτη-μαι, μέ-μνη-μαι (meni-ni) (§ 324, 11). B i l j e š k a . Umjesto obične reduplikacije nalazi se ει u συν-εί-λο/-α, συν-εί-λεγ-μχι (συλ-λέγω sabiram), Si-εί-λεγ-μαι (δια-λέγομαι razgovaram se) (§ 327, 7). — Osn. μερ (τό μέρος dio) ima pf. pas. εί-μχρ-ται suđeno je (ή ειμαρμένη sudbina).
Početni se s a m o g l a s n i c i p r o d u l j u j u kao u t e m p o r a l n o m a u g m e n t u (§ 235): osn. ορθο (ορθόω uspravljam) ώρθω-κα. 1. Sva p r a v i l a n a v e d e n a u § 235, 236. i 237. za t e m p o r a l n i a u g m e n t v r i j e d e ,i za r e d u p l i k a c i j u kad se osnova počinje s vokalom; po tom impf. ηΰρισκον (εΰρισκον), perf. ηυρηκα (ευρηκα), impf. εϊλισσον, perf. med. ε'ίλιγμαι, impf. έώρων (έώραον), perf. έώρακα.
r>
{f275
94
Reduplikacija. Perfekt aktivni. Jaki perfekt. § 275.b —278.
2. Neke osnove, koje počinju s glasovima α, ε ili o, imaju umjesto produljivanja tzv. a t i č k u r e d u p l i k a c i j u , tj. početni se samoglasnik sa suglasnikom ponavlja, a samoglasnik se drugoga sloga produljuje: ακούω (čujem)
§275.b
osn. άκου
perf. άκήκοα (§ 60. Β. 2).
εγείρω (budim)
,,
έγερ
,,
έγρήγορα (budan sam)
ελέγχω (obličujem)
„
έλεγχ
,,
έλήλεγμαι (§ 286, Bilj.)
όρύττω (kopam)
,,
ορυχ
,,
ορωρυγμαι.
R e d u p l i k a c i j i je i s t o m j e s t o kao i a u g m e n t u (§ 2 3 8 242); po tom λέλυκα, ali έκ-λέλυκα, έκ-στρατεύω (izlazim u rat) ές-εστράτευκα, δυστυχέω (nesretan sam) δεδυστύχηκα. N a g l a s a k , kao što ne prelazi preko augmenta (§ 238), tako n e p r e l a z i ni p r e k o r e d u p l i k a c i j e .
A. Perfekt aktivni § 276.
P r i m a r n i nastavci pridijevaju se perfektnoj osnovi u ind. preko vokala a ; u 1. 1. sing. nema nastavka, u 2.' je nastavak -ς, u 3. umjesto α dolazi -ε(ν) (tako su u sing. završeci isti kao u s i g m . aor.); u 3. 1. plur. postalo je -ασι(ν) od -ά-ντι (§ 50, 59). - . K o n j u n k t i v , o p t a t i v i i m p e r a t i v svršavaju se kao u p r e z e n t u ; — i n f . se svršava na -έναι ( u v i j e k p a r o k s i t o n o n ) , p a r t . na -ώς, -υϊα, -ός, gen. -ότος (osn. -οτ § 130). B i l j e š k a . K o n j u n k t i v i o p t a t i v opisuju se također participom oblicima glagola ε ί μ ί (jesam): λελυκώς ώ, λελυκώς ε'ίην (§ 315).
i
I m p e r a t i v se nalazi vrlo rijetko.
§ 277.
§ 278.
I. Jaki perfekt (ili drugi perfekt) izvodi se n e p o s r e d n o od reduplicirane osnove dodavanjem vokala a: osn. γ ρ ά φ prez. γράφω (pišem) perf. γέ-γράφ-α. Imaju ga pak verba muta (osobito verba gutturalia i labialia) i neka verba liquida. Za samoglasnik u osnovnom slogu vrijede ova pravila: 1. N e p r o m i j e n j e n ostaje d u g s a m o g l a s n i k , k r a t a k samo u nekim osnovama koje se svršavaju na a s p i r a t u : πράττω (činim) κόπτω (sagibam se)
osn. π ρ α γ „
κϋφ
perf. πέ-πραγ-α ,,
κέ-κΰφ-α
»
Jaki perfekt. § 279.
γράφω (pišem) σκάπτω (kopam)
osn. γ ρ ά φ ,,
95
perf. γέ-γράφ-α
σκάφ
,,
έ'-σκάφ-α.
2. Inače se k r a t k i samoglasnici m i j e n j a j u tako da dolaze u viši prijevojni stupanj (često u v i s i n u ) (isp. § 49): osn. κ ρ ά γ
α u α: κράζω (vičem)
perf. κέ-κραγ-α(vičem) μέ-μην-α (pomahnitao sam)
μ αν
ά u η: μαίνομαι (mahnitam) φαίνομαι (pokazujem se)
πέ-φην-α (pokazao sam se)
> αν
τέ-τηκ-α (rastopio sam se)
τακ
τήκομαι (topim se) „ „
τρεφ στρεφ
τίκτω (rađam) (§ 249)
„
τεκ
άπο-κτείνω (ubijam)
,,
κτεν
t u οι: λείπω (ostavljam)
,,
λΐπ
λέ-λοιπ-α
πείθομαι (slušam)
,,
πΐθ
πέ-ποιθ-α (uzda m se)
»
φϋγ
ε u ο: τρέφω (hranim) στρέφω (okrećem)
,, ,, „ „
τε-τροφ-α š-στροφ-α τέ-τοκ-α άπ-έ-κτον-α
ΰ u ευ (prema prez. umj. u ου): φεύγω (bježim)
,,
πε-φευγ-α.
B i l j e š k a . Osn. έ θ (έθ-ίζω privikavam) ima perf. εΐωθα privikao sam se; a osn. ΐκ (εΐκω nalikujem) pf. έ'οικα nalik sam, činim se (part. έοικώς sličan, u sr. r. i εικός naravno, pravedno, adv. είκότως). ζοικα stoji umj. Fs-Fom-a., jer je osn. Εκ nekad glasila F a (§ 3. Bilj. i § 60. B. 2).
Osobita je vrsta jakoga perfekta h a k n u t i ( a s p i r i r a n i ) , koji se §· može izvoditi samo od osnova koje se svršavaju na z a t v o r n e , g r l e n e ili u s n e n e glasove (§ 46), dakle na κ, γ, π ili β, pa onda 1.'mnoge osnove na κ, γ, π, β pretvaraju te svoje krajnje suglasnike u a s p i r a t e , dakle κ, γ u χ ; π, β u φ, a s a m o g l a s n i c i ostaju n e p r o mijenjeni: φυλάττω (čuvam) διώκω (progonim)
osn. φυλάκ „
διωκ
perf. πε-φύλάχ-α „
δε-δίωχ-α
96
κηρύττω (javljam) κόπτω (siječem) β ρίπτω (bacam)
Slabi perfekt. § 2 8 0 - 2 8 1 .
osn. κη ρ ϋκ perf. κε-κήρϋχ-α 33
κοπ
33
κέ-κοφ-α
33
ρϊπ
33
ε-ρρΐφ-α
33
άγ
33
άν-οίγω (otvaram)
33
ο ΐγ
33
ήχ-α άν-έωχ-α (§ 237, 2)
τάττω (redam)
33
τάγ
33
τέ-τ"άχ-α
άλλάττω (mijenjam)
33
βλάπτω (škodim)
33
τρίβω (tarem)
33
άγω (vodim)
33
ή λ λ ά χ - α
βλάβ
33
βέ-βλάφ-α
τρΐβ
33
τέ-τρΐφ-α.
.
2. Suglasnik se mijenja u h a k n u t i , a o s i m toga se i s a m o g l a s n i k po § 278. p r e t v a r a u ovim osnovama: κλέπτω (kradem)
osn. κ λ ε π
perf. κέ-κλοφ-α
πέμπω (šaljem)
,,
πεμπ
,,
πέ-πομφ-α
τρέπω (obraćam)
,,
τρεπ
,,
τέ-τροφ-α
συλ-λέγω (sabiram)
,,
λεγ
,,
συν-εί-λοχ-α (§ 274, Β).
i 280.
II. Slabi perfekt (ili prvi perfekt) izvodi se od reduplicirane osnove dodavanjem sloga κα: osn. λυ: λέ-λυ-κα. — Slabi perfekt imaju sva verba vocalia, od verba muta osobito verba dentalia, pa pretežno verba liquida.
i 281.
Što se tiče s a m o g l a s n i k a na kraju osnove, slabi se perfekt drži s i g m a t s k o g f u t u r a i a o r i s t a (§ 260, 269). Osnove na d e n t a l e (τ, δ, θ) izbacuju te suglasnike ispred κ (kao i ispred σ): θηράω (lovim) τιμάω (častim) ποιέω (činim)
f. θηρά-σω ,, τιμή-σω ,, ποιή-σω
δουλόω (zarobljujem) ,, δουλώ-σω πλέω (plovim) ,, πλεύ-σομαι ali χέω (lijevam) osn. χυ
,, χέω
a. έθήρα-σα ,, ετιμη-σα ,, έποίη-σα
pf. ,, ,, ,, έδούλω-σα ,, ,, ,, επλευ-σα ,, ,, Ζχεα
πείθω (nagovaram) ,, πεί-σω ,, επει-σα umj. glag. osn. π ϊ θ uzima se prez. osn. π ε ι θ
τε-θήρα-κα τε-τιμη-κα πε-ποίη-κα δε-δούλω-κα πέ-πλευ-κα κέ-χΰ-κα
,, πέ-πει-κα
Slabi perfekt. Pluskpf. akt.
γυμνάζω (vježbam) osn. γ υ μ ν ά δ
f. γυμνά-σω
άρμόττω (sastavljam) „ άρμό-σω osn. άρμοτ.
§ 282-283.
97
a. έγύμνά-σα pf. γε-γύμνά-κα „ ήρμο-σα
,, ήρμο-κα
Za ύ" u λέλϋ-κα isp. § 301, 2.
Osnove na l i k v i d e n^ mijenjaju se: σφάλλω (varam)
osn. σφαλ
§ 282.
perf. ε-σφαλ-κ«.
άγγέλλω (javljam)
„
άγγελ
„
ήγγελ-κα
α'ίρω (dižem)
„
άρ
,,
ήρ-κα
φαίνω (pokazujem)
„
,,
πέ-φαγ-κα (§ 58).
φαν
J e d n o s l o ž n e osnove na λ i ρ koje u osnovnom slogu imaju ε pretvaraju ga u slabom perf. u α (§ 62): στέλλω (šaljem) osn. στελ perf. έ-σταλ-κα, σπείρω (šijem) osn. σπερ perf. έ-σπαρ-κα, δια-φθείρω (kvarim) osn. φθερ perf. δι-έ-φθαρ-κα. Kraćem obliku bez ν pridijevaju κα ove osnove na ν: κρίνω (sudim) osn. κ ρ ΐ ν perf. κέ-κρΐ-κα, κλίνω (nagibam) osn. κ λ ΐ ν perf. κέ-κλΐ-κα, τείνω (napinjem) osn. τεν perf. τέ-τα-κα (§ 63). Glagol βάλλω (bacam) osn. βαλ imlT-perfekt s m e t a t e z o m (§ 51. Β): βέ-βλη-κα. Razlikuj: πέφηνα pokazao sam se i πέφαγκα pokazao sam πέποιθα uzdam se i πέπεικα nagovorio sam
od „ ,, „
φαίνομαι pokazujem se φαίνω pokazujem πείθομαι slušam πείθω nagovaram.
B. Pluskvamperfekt aktivni Pluskvamperfekt dobiva pred perfektnom osnovom a u g m e n t , a § 283. nastavci su s e k u n d a r n i . Medu perfektnu osnovu i nastavak umeće se u sing. dvoglasnik ει, a u du. i p l u r . samo ε. B i l j e š k a . 1. Osnove koje počinju sa samoglasnikom ili koje umjesto reduplikacije imaju samo ε (§ 274, 3 — 4) n e m a j u a u g m e n t a u pluskvamperfektu. Samo α i ο u a t i č k o j r e d u p l i k a c i j i dobivaju augment: ήκηκόειν. — Od perf. εϊω&α (privikao sam se) glasi ppf. είώθ-ειν, od perf. εοικα (nalikujem, činim se): έώκειν (isp. § 237, 2). B i l j e š k a 2. Umjesto ειν u 1. 1. sing. u starijem se atičkom jeziku nalazi η, umjesto εις u 2. licu ης, umjesto ει u 3. licu ειν [od εα, εας, εε(ν)] (§ 533, 4) — Pored ε dolazi ει i u dualu i pluralu. 7
Gramatika grčkoga jezika
Perfekt med. i pas.
98
§284-286.
Pluskvamperfekt postaje sasvim onako kao i perf. te je po tom kao i perf. jak ili s l a b , haknut ili nehaknut, ima kao i perf. dug ili kratak, promijenjen ili nepromijenjen samoglasnik. § 284.
C. Perfekt medij alni i pasivni postaje j e d n i m j e d i n i m načinom tako da se redupliciranoj glagolskoj osnovi pridijevaju primarni nastavci: osn. λυ perf. med. λέ-λΰ-μαι. I n f i n i t i v i p a r t i c i p imaju uvijek naglasak na pretposljednjem slogu: λελυσθαι, λελυμένος; παιδεύω (obrazujem): πεπαιδεϋσθαι, πεπαιδευμένος. Isp. § 333.
§ 285.
Sa s a m o g l a s n i c i m a biva isto što u s l a b o m perf.: τετίμηκα, τετίμημαι; πέπεικα, πέπεισμαι; εφθαρκα, εφθαρμαι; βέβληκα, βέβλημαι. — Glagoli τρέφω (hranim), τρέπω (obraćam), στρέφω (okrećem) dobivaju α umjesto ε (§ 62): τέ-θραμ-μαι (inf. τεθράφθαι, θ je ovdje po analogiji drugih oblika sa θ, § 56), τέ-τραμ-μαι (inf. τετράφθαι), έ'-στραμ-μαι.
§ 286.
K r a j n j i s u g l a s n i c i konsonantskih osnova mijenjaju se po glasovnim pravilima (§ 52—55): 1. Pred svakim nastavkom koji počinje s glasom μ mijenja se svaki: grleni
u γ : osn. π λ ε κ (πλέκω pletem)
usneni ,,μ: z u b n i (i ν) ,, σ:
,, ,, ,,
γ ρ «φ (γράφω pišem) πΐθ (πείθω nagovaram) φαν (φαίνω pokazujem)
πέ-πλεγ-μαι γε-γραμ-μένος πε-πείσ-μεθα πέ-φασ-μαι
B i l j e š k a . Ako je pred grlenim i usnenim još i nosni glas, i s p a d a n o s n i g l a s : osnova κ α μ π (κάμπτω uvijam) κέκαμμαι (umj. κεκαμμ-μαι, ali κέκαμψαι, κέκαμπται), osnova έ λ ε γ χ (ελέγχω obličujem) έλήλεγμαι (§ 275, 2) (ali -γξαι, -γκται). — Glagoli koji perf. akt. izvode od kraće osnove (§ 282) čine to i ovdje: κέ-κρϊ-μαι, τέ-τα-μαι; — σπένδω (izlijevam žrtvu), fut. σπείσω, ima εσπεισμαι (§ 58, Β. 1).
2. Pred σ od nastavka σαι, σο mijenja se svaki grleni u κ, pa sa σ u ξ: πέ-πλεξαι usneni ,, π, pa sa σ u ψ: γέ-γραψαι z u b n i (osim v) izbacuje se
πέ-πεισαι (od πέ-πειθ-σαι).
3. Pred τ mijenja se svaki grleni u κ: πέ-πλεκ-ται usneni ,, π : γέ-γραπ-ται z u b n i (osim ν) ,, σ: πέ-πεισ-ται (osn. φαν πέ-φαν-ται).
Med. i pas. perfekt i plpf. Fut. egzaktni. § 287—291.
99
4. σ od σθ ispada (§ 60, c) između suglasnika, a zatim se mijenja svaki g r l e n i ,, u s n e n i
u χ: πέ-πλεχ-θον umjesto ,, φ: γέ-γραφ-9-ε „ κέ-κοφ-θ-ε „ „ z u b n i (osim ν) „ σ: πε-πεϊσ-θ-αι „ ν, λ i ρ ostaju nepromijenjeni pred θ-, koje je φαν: πεφάνθ-αι, osn. ά γ γ ε λ : ήγγέλθαι.
πε-πλεκ-σθ-ον γε-γραφ-σθε κε-κοπ-σ&ε πε-πειθ-σθαι. postalo od σθ-: osn.
Nastavak 3. 1. plur. -νται ne mogu primati k o n s o n a n t s k e § 287. osnove. O b i č n o se 3. 1. pl. o p i s u j e p a r t i c i p o m i g l a g o l o m εΐσί(ν): γεγραμμένοι εϊσίν [lat. scripti sunt] Isp. § 276, Bilj. Često se kod v o k a l s k i h osnova pred nastavcima, koji počinju § 288. s glasovima μ ili τ, umeće σ; to biva osobito kod onih osnova kojima samoglasnik ostaje k r a t a k (§ 301): osn. τελε (τελέω svršavam) perf. τετέλε-σ-μαι (akt. τετέλε-κα), osn. σπα (σπάω vučem) perf. ε-σπα-σ-μαι (akt. εσπα-κα), osn. άνΰ(τ) (άνυω i άνύτω pored άνυω i άνύτω svršavam) pf. ήνυ-σ-μαι (akt. ήνυ-κα); ali se nalazi i kod gdjekojih osnova na dug samoglasnik ili dvoglasnik: κελεύω (zapovijedam), σείω (tresem). K o n j u n k t i v i o p t a t i v , postaju o p i s n o od participa i oblika glagola ειμί § 289. [isp. lat. solutus sim, essem]. — Samo nekolike vokalske osnove imaju i načine: κτάομαι (stječem) κέ-κτη-μαι, opt. κεκτώμεθα; μέμνημαι (memini) konj. μεμνώμεθα, opt. μεμνήο, μεμνήτο, μεμνήμεθα (ili μεμνωο, μεμνωμεθα); καλέω (zovem) κέκλημαι, opt. κεκληο.
D. Pluskvamperfekt medijalni i pasivni u svakom se glagolu razlikuje od svoga perfekta samo tim što se do- § 290. daje još a u g m e n t i što se pridijevaju s e k u n d a r n i nastavci. Za 3. l i c e p l u r a l a vrijedi ono što je u § 287. rečeno (samo se u opisanom obliku uz particip ne meće είσί(ν), nego ήσαν: γεγραμμένοι ήσαν scripti erant). Ε. Futur egzaktni (ili treći futur) 1. p a s i v n i postaje tako da se redupliciranoj glagolskoj osnovi §291. pridijeva σ, a spreže se kao medijalni futur. Pred σ nastaju iste promjene kao i u običnom medijalnom futuru (§ 260, 261): τετιμήσομαι bit ću počašćen, πεπράξεται (od πράττω činim osn. πραγ) bit će učinjeno, γεγράψεται (od γράφω pišem osn. γραφ) bit će napisano. 2. A k t i v n i futur egz. opisuje se participom perfekta i futurom glagola ειμί jesam (εσομαι): λελυκώς έσομαι (solvero) bit ću odriješio. Dva su osamljena futura egz. s aktivnim nastavcima: έστήξω stajat ću i τεθνήξω bit ću umro, od perf. έστηκα, τέ&νηκα (§ 311, 2, 324, 8).
100
Verba muta. §291.b
§ 291.b Da bi se bolje vidjelo kako se perfektna osnova mijenja u mediju, evo primjera: 1. Verba muta Osn. πράγ πράττω (činim) Perf. ind. med.
Osn. κοπ κόπτω (siječem)
Osn. ψευδ ψεύδω (varam)
κέκοπ-ται
εψευσ-μαι έψευσαι εψευσ^ται
πέπραχ-S-ov πέπραχ-θον
κέκοφ-θον κέκοφ-θον
εψευσ-θον εψευσ-θον
πεπράγ-μεθα πέπραχ-θε πεπραγ-μένοι εΐσί(ν)
κεκόμ-μεθ-α κέκοφ-θε κεκομ-μένοι είσί(ν)
έψεύσ-μεθα εψευσ-θε έψευσ-μένοι είσί(ν)
πέπραξο πεπράχ-θω itd.
κέκοψο κεκόφ-θω itd.
εψευσο έψεύσ-θω itd.
Inf. Part.
πεπραχ-θαι
κεκόφ-θαι
έψεϋσ-θαι
πεπραγ-μένος
κεκομ-μένος
έψευσ-μένος
Pluskvamperfekt
έπεπράγ-μην
έκεκόμ-μην
έψεύσ-μην
έπέπραξο
έκέκοψο
εψευσο
έπέπρακ-το
έκέκοπ-το
έψευσ-το
έπέπραχ-θον έπεπράχ-θην
έκέκοφ-θον έκεκόφ-θην
ϊψευσ-θον έψεύσ-θην
έπεπράγ-μεθα
έψεύσ-μεθ-α
έπέπραχ-θε
έκεκόμ-μεθα έκέκοφ-θε
πεπραγ-μένοι ήσαν
κεκομ-μένοι ήσαν
έψευσ-μένοι ήσαν
Imperativ
πέπράγ-μαι πέπραξαι πέπρακ-ται
κέκομ-μαι κέκοψαι
έ'ψευσ-θε
ί
101
Verba liquida. § 291.b
2. Verba liquida
Osn. φαν φαίνω (pokazujem) Perf. ind. med.
Osn. άγγελ άγγέλλω (javljam)
πέφασ-μαι πέφαν-σαι πέφαν-ται
ήγγελ-μαι ήγγελ-σαι ήγγελ-ται
πέφαν-θον πέφαν-θον
ήγγελ-θον ήγγελ-θον
πεφάσ-μεθα πέφαν-θε πεφασ-μένοι εΐσί(ν)
ήγγέλ-μεθ-α ήγγελ-θ-ε ήγγελ-μένοι εΐσί(ν)
Imperativ
πέφαν-σο πεφάν-θω itd.
ήγγελ-σο ήγγέλ-θω itd.
Inf. Part.
πεφάν-θαι πεφασ-μένος
ήγγέλ-θαι ήγγελ-μένος
Pluskvamperfekt
έπεφάσ-μην έπέφαν-σο έπέφαν-το
ήγγέλ-μην ήγγελ-σο ήγγελ-το
έπέφαν-θον έπεφάν-θην
ήγγελ-θον ήγγέλ-θην
έπεφάσ-μεθα έπέφαν-θ-ε πεφασ-μένοι ήσαν
ήγγέλ-μεθα ήγγελ-θε ήγγελ-μένοι ήσαν
•
Jaka ρ asivna osnova. § 292.
102
VI. Jaka pasivna osnova § 292.
Od jake pasivne osnove postaju jaki p a s i v n i a o r i s t i jaki pasivni futur.
Prezent: φαίνω, glag. osn. φάν, jaka pas. osn. φάνη 1. Jaki pasivni aorist (ili d r u g i pas. aor.) Ind.
έ-φάνη-ν Konj. φανώ pokazahse έ-φάνη-ς φανής έ-φάνη φανή
Opt. φανείη-ν φανείη-ς φανείη
έ-φάνη-τον έ-φανή-την
φανή-τον φανή-τον
φανείη-τον ili φανεϊτον φανειή-την ili φανείτην
έ-φάνη-μεν έ-φάνη-τε έ-φάνη-σαν
φανώ-μεν φανή-τε φανώσι(ν)
φανείη-μεν ili φ α ν ε ΐ μ ε ν φανείη-τε ili φ α ν ε ί τ ε φανείη-σαν ili φ α ν ε ϊ ε ν
Imp. φάνη-θ-ι φανή-τω
Inf.
φανή-ναι Part.
φανείς, φανεΐσα, φανέν gen. φανέ-ντ-ος
φάνη-τον φανή-των φάνη-τε φανέ-ντων (φανή-τωσαν) 2. Jaki pasivni futur (ili drugi pasivni futur) Ind.
φανή-σομαι
Opt.
φανη-σοίμην
Inf.
φανή-σεσ&αι
Part.
φανη-σόμενος, η, ον
>. itd. sasvim kao medij alni futur
Jaka pasivna osnova. § 293 — 295.
103
Jaka pasivna osnova postaje od glagolske dodatkom glasa η. - § 293. Lični su nastavci u pas. aoristu a k t i v n i , a u pas. futuru m e d i j a l n i . - Osnovno se η pred samoglasnicima (u konj. i opt.) i pred ντ (impt., part.) pokraćuje u ε, koje se u konjunktivu s konjunktivnim samoglasnicima (ω, η) steže: φανέ-ω φανώ, φανέ-η-τε φανήτε; a u opt. se sa znakom toga načina ιη slaže u ειη: φανε-ίη-ν; u dualu i pl. običniji su k r a ć i ,, i oblici optativni. — I n f i n i t i v se svršava na ναι te je uvijek ρ r o p e r i s p o m e n o n , a p a r t i c i p je u nom. sing. mušk. roda i u nom., ak. sing. sr. roda o k s i t o n o n (§ 139). U atičkoj prozi imaju jaki pasivni aorist ovi glagoli: γράφω (pišem) τρίβω (tarem)
osn. γ ρ ά φ
pas. aor. έγράφην 55
55
έτρΐβην
βλάπτω (škodim)
55 τ ρ ΐ β 55 β λ ά β
55
55
έβλάβην
θ ά π τ ω (pokopavam)
55 τ ά φ
55
55
έτάφην (§ 56)
κ ό π τ ω (udaram)
55 κ ο π 55 σκάφ
55
55
έκόπην
σ κ ά π τ ω (kopam)
5?
55
έσκάφην
τήκομαι ( t o p i m se)
55 τ ά κ
55
55
έτάκην
άλλάττω ( m i j e n j a m )
55
άλλάγ
55
55
σφάττω (koljem)
55
σφάγ
55
55
έσφάγην
σφάλλω (varam)
ήλλάγην
55
σφαλ
55
55
έσφάλην
μαίνομαι ( m a h n i t a m )
55
μ αν
55
55
έμάνην
φαίνομαι ( p o k a z u j e m se)
55
φαν
55
55
έφάνην.
Osnove sa samoglasnikom ε mijenjaju ga u α (isp. § 49. i 62): τρέπω (obraćam) στρέφω (okrećem) τρέφω (hranim) δέρω (derem)
osn. τ ρ ε π ,,
στρεφ
κλέπτω (kradem)
55 τρεφ „ δερ „ κλεπ
στέλλω (šaljem) σπείρω (šijem)
„ „
δια-φθείρω (kvarim)
55 φθερ λεγ
ali συλ-λέγω (sabiram)
55
στελ σπερ
§ 294.
pas. aor. έτράπην ,, έστράφην 55
55 55
55
55
55
55
55
„ „ „
έτράφην έδάρην εκλάπην
„ „
έστάλην έσπάρην
„ ,,
δι-εφθάρην συν-ελέγην.
Πλήττω (udaram) ima u pas. aor. έπλήγην bih udaren, ali složeni έκ-πλήττω i κατα-πλήττω (plašim) imaju έξ-επλάγην i κατ-επλάγην uplaših se.
§ 295.
104
Slaba pasivna osnova. § 296—298.
VII. Slaba pasivna osnova § 296. Od slabe pasivne osnove postaju s l a b i slabi pasivni futur.
pasivni
aorist
i
Prez. λύω, λ ΰ , slab. pas. osn. λ ύ θ η
Slabi pasivni aorist (ili p r v i pas. aorist) Ind.
έ-λυ-θη-ν (bih odriješen) έ-λύ-θη-ς
Konj. λυθώ λυθής
Opt.
λυθε.ίη-ν' i λυθείη-ς
itd. kao u jakom pasivnom aoristu
Imp. λύθη-τι λυθή-τω
Inf.
λυθή-ναο
i Part. λυθείς, λυθεΐσα, λυθέν gen. λυθέ-ντ-ος
itd. kao u jakom pasivnom aoristu 2. Slabi pasivni futur (ili p r v i pasivni futur) Ind. λυθή-σομαι
Opt. λυθη-σοίμην Inf. λυθή-σεσθαι Part. λυθη-σόμενος, η, ov
§ 297.
Slaba pasivna osnova postaje od glagolske dodatkom sloga θη a spreže se upravo onako kao i jaka, samo što nastavak za 2. sg. impt nije -θι, nego -τι (§ 56. Β. 2).
§ 298.
1. Pred θη p r o d u l j u j u se s a m o g l a s n i c i vokalskih osnova kao i u futuru, u slabom akt. aoristu i u slabom perfektu. Za ϋ u έλυ-θην isp. § 301, 2.
2. Glagoli 2. r a z r e d a (§ 248) imaju onakvu osnovu kao u prezentu (i u futuru § 261).
Slaba pasivna osnova. Glagolski pridjevi. § 299 — 300.
105
3. Kako se s u g l a s n i c i pred θ mijenjaju, to uče glasovna pravila (§ 52, 53): τιμάω (častim)
osn. τ ι μ ά
pas. aor. έτι μή-θ-ην
λΐπ
93
99
έλείφ-θην
πείθ-ω (nagovaram)
πΐθ
. 99
99
έπείσ-θην
πράττω (činim)
πράγ
99
99
έπράχ-θ-ην
άρμόττω (sastavljam)
»
άρμοτ
99
99
ήρμόσ-θην
ψεύδω (varam)
»
ψευδ
99
99
έψεύσ-θ-ην
σκευάζω (pripravljam)
»
σκευάδ
άγγέλλω (javljam)
)>
άγγελ
λείπω (ostavljam)
»
φαίνω (pokazujem)
93
φάν
99
99
99
99
έσκευάσ-θ-ην
99
ήγγέλ-θ-ην
99
έφάν-θην.
Kao u perf. med. (§288), u m e ć e s e σ i pred θ, osobito iza krat- § 299. kih, ali često i iza dugih samoglasnika: έ-τελέ-σ-θην (τελέ-ω svršavam), έ-κελεύ-σ-θ-ην (κελεύω zapovijedam). T o biva osobito još kod ovih glagola: αίδέομαι (stidim se): ήδέσ&ην, άνδω (άνύτω svršavam): ήνύσθ-ην, γελάω (smijem se): έγελάσθην, κλείω (zatvaram): έκλείσθην, καταλεύω (kamenujem): κατ-ελεύσθην, σείω (tresem): έσείσθην, σπάω (vučem): έσπάσ&ην, χράομαι (upotrebljavam): έχρήσ&ην, χρίω (pomazujem): έχρίσθην. — Naprotiv, postaje pasivni aor. glagola σώζω (spasavam osn. σ ω δ ) od osnove σω bez σ: έσώ&ην; Glagoli κρίν-ω (sudim) i κλίν-ω (nagibam) imaju pasivni aorist od kraćih osn. κρι i κ λ ι ; έκρΐθην, έκλΐθην; — osn. τεν (τείνω rastežem) ima έ-τά-θην (isp. § 282, 286, Bilj.); - glag. βάλλω (bacam osn. βαλ) ima pas. aor. od osn. β λ η : έ-βλή-θην (isp. § 51. Bilj. i 282); — glag. χέω (lijevam) ima pas. aor. έχδθην (isp. pf. κέχϋκα); — glag. θ-όω (žrtvujem) glasi u pas. aor. έτυ&ην (§ 56. i 301, 2). Razlikuj:
»
έφάνην pokazah se (od φαίνομαι pokazujem se) έφάνθ-ην bih pokazan (od φαίνω pokazujem).
Glagolski pridjevi Glagolski su pridjevi neka vrsta pasivnih participa. Prez. λύω osnova λυ: 1. λϋ-τό-ς, ή, όν odriješen, odrješljiv 2. λυ-τέο-ς, α, ov solvendus, a, um.
§ 300.
106
Glagolski pridjevi. Glagoli s kratkim samoglasnikom. § 301.
P r v i se g l a g o l s k i p r i d j e v izvodi od glagolske osnove nastavkom το (nom. το-ς, τη, το-ν) te ima značenje part. perf. pasi: λυ-τό-ς = solu-tu-s ili pokazuje što je moguće: odrješljiv (isp. invictus). D r u g i se g l a g o l s k i p r i d j e v izvodi od glagolske osnove nastavkom τέο (nom. τέο-ς, τέα, τέο-ν), koji se nikad ne steže, te pokazuje što m o r a biti (kao lat. gerundiv): λυ-τέο-ς koji treba da bude odriješen, λυτέον εστί treba odriješiti (solvendum est). Sa s a m o g l a s n i c i m a biva u glagolskim pridjevima uopće isto što i u slabom pas. aor.; tako se i σ obično umeće ondje gdje se to u pas. aor. čini: τιμητός, κοιτάς, τάτός, βλητός, τελε-σ-τός, κελευ-σ-τέον. — Sa s u g l a s n i c i m a postupa se po glasovnim pravilima: πρακ-τός (πράττω), γραπ-τός (γράφω), κομισ-τέον (κομίζω nosim). B i l j e š k a . Glagolski pridjevi na-τος od glagola složenih s p r i j e d l o g o m , ako znače m o g u ć n o s t , o k s i t o n i su t r o j a k o g a svršetka; imaju li z n a č e n j e p a r t . p e r f . p a s . , onda su b a r i t o n i d v o j a k o g a svršetka: διαβ α τ ό ς 3. prestupljiv (od διαβαίνω); έξαιρετός 3. koji se može izvaditi (od έξαιρέω), ali εξαίρετος 2. izvađen. Svi drugi složeni glag. pridjevi na -τος uvijek su b a r i t o n i dvojakoga svršetka: άγραπτος 2. nepisan, χειροποίητος 2. rukotvoren, umjetan.
Glagoli koji izvodeći vremena ne produljuju krajnjega samoglasnika osnove §301.
1. Uvijek kratak ostaje samoglasnik u glagolima:
γελάω (smijem se)
— fut. γελάσομαι, aor. akt. έγέλασα, aor. pas. έγελάσθ-ην, fut. pas. γελασθήσομαι, gl. pr. γελαστός.
κλάω (lomim)
— fut. κλάσω, aor. akt. εκλάσα, perf. med. κέκλασμαι, aor. pas. έκλάσ&ην.
σπάω (vučem)
— fut. σπάσω, aor. έσπασα, perf. akt. έσπακα, perf. med. εσπασμαι, aor. pas. έσπάσθην, fut. pas. σπασθ-ήσομαι, gl. pr. σπαστός.
αΐδέομαι (bojim se) DP.
— fut. αΐδέσομαι, aor. ήδέσθην.
έπ-αινέω (hvalim)
— fut. έπ-αινέσομαι (παρ-αινέω nagovaram: παρ-αινέσω), aor. akt. έπ-ήνεσα, pf. έπ-ήνεκα, aor. pas. έπ-ηνέθ-ην.
άρκέω (dostajem)
— fut. άρκέσω, aor. ήρκεσα.
Glagoli s kratkim samoglasnikom. § 301.
107
τελέω (svršavam)
fut. τελώ (§ 263), aor. έτέλεσα, pf. a. τετέλεκα, pf. med. τετέλεσμαι, aor. pas. έτελέσθην, fut. pas. τελεσθ-ήσομαι, gl. pr. άτέλεστος.
τρέω (tresem se)
aor. ετρεσα.
άνυω i άνυω (svršavam) (pored άνύτω i άνύτω)
fut. άνυσω, aor. akt. ήνΰσα, perf. akt. ήνΰκα, perf. med. ήνυσμαι, aor. pas. ήνύσθην, gl. pr. άνυστός.
ελκω (vučem) (osn. έλκ i έλκυ, kao da je prez. έλκύω)
fut. ελξω, aor. akt. είλκΰσα, perf. akt. είλκΰκα, perf. med. είλκυσμαι., aor. pas. είλκύσθην, fut. pas. έλκυσ&ήσομαι.
Napose pamti: καλέω (zovem)
fut. καλώ, aor. akt. έκάλεσα, perf. akt. κέκληκα, perf. med. κέκλημαι, fut. egz. κεκλήσομαι, aor. pas. έκλήθ-ην, fut. pas. κληθήσομαι, gl. pr. κλητός (§ 51. Β).
2. D u g je samoglasnik u fut. i slabom aor. akt., a k r a t a k u perf., pas. aor. i glagolskom pridjevu u glagolima: δέω (vežem)
fut. δήσω, aor. akt. έδησα, perf. akt. δέδεκα, perf. med. δέδεμαι., aor. pas. έδέθην, fut. pas. δεθήσομαι, gl. pr. δετός.
θόω (žrtvujem)
fut. θόσω, aor. εθ-ϋσα, perf. akt. τέθΰκα, perf. med. τέθυμαι, aor. pas. έτυθ-ην, fut. pas. τΰθήσομαι (§ 299).
λόω (odrješujem)
fut. λόσω, aor. Ιλϋσα, perf. akt. λέλΰκα, perf. med. λέλΰμαι, aor. pas. έλυθ-ην, fut. pas. λΰθ-ήσομαι, gl. pr. λυτός.
Napose pamti: δυω (potapam)
— fut. δόσω, aor. εδΰσα, perf. pas. δέδΰμαι, aor. pas. έδυθην, fut. pas. δυθήσομαι;
δύομαι (potapam se, zalazim) — fut. δυσομαι, aor. έ'δϋν (§ 316, 8), perf. δέδϋκα. Vidi § 329.
108
Pregled glagolskih oblika
Α. Pregled glaΑ kVremena
Prezent
Indikativ
Sg. 1. 2. 3.
λύω odrješujem λύεις λύει
λύω λύης λύη
D u . 2. 3.
λύετον λύετον
λύητον λύητον
Pl.
λύομεν λύετε λύουσι(ν)
λύωμεν λύητε λύωσι(ν)
1.
2. 3.
Imperf.
Sg. 1. 2. 3.
ελυον odrješivah ελυες έλυε(ν)
D u . 2. 3.
έλύετον έλυέτην
Pl.
έλύομεν έλύετε ελυον
1.
2. 3.
Futur
Aorist (slabi)
Konjunktiv
Sg. 1. 2.
λύσω odrješivat (odriješit) ću λύσεις itd. kao ind. prez.
Sg. 1. 2. 3.
έλυσα odriješih ελυσας έλυσε(ν)
D u . 2. 3.
έλύσατον
Pl. 1. 2. 3.
έλύσαμεν έλύσατε έλυσαν
έλυσάτην
λύσω λύσης itd. kao konj. prez.
109
Pregled glagolskih oblika
golskih oblika t i ν Particip
Imperativ
Infinitiv
λύοις
λΰε o d r j e -
λύειν o d rješivati
λύοι
λυέτω
λϋον
λύοιτον λυοίτην
λύετον λυέτων
(osn. λ υ ο ν τ )
Optativ λύοιμι odrješivao bih
λύοιμεν
λόων odrješujući λόουσα
gen. λύοντος
λύοιτε
λύετε
λυούσης
λύοιεν
λυόντων
λύοντος
λύσοιμι λύσοις itd. kao opt. prez.
λύσειν
λύσων soluturus itd. kao part. prez.
λύσαιμι odriješio b i h
λϋσαι, o d -
λόσας odriješivši
λύσαις ili λ ύ σ ε ι α ς
soluturum esse
λΰσονοάπίεζι
λύσαι ili λ ύ σ ε ι ε ( ν )
λυσάτω
λύσαιτον λυσαίτην
λύσατον λυσάτων
λύ σα ι μεν
riješiti
λόσασα λϋσαν (osn. λ υ σ α ν τ ) gen. λύσαντος
λύσαιτε
λύσατε
λυσάσης
λύσαιεν ili λ ύ σ ε ι α ν
λυσάντων
λύσαντος
Pregled glagolskih oblika 109
110
Vremena
Indikativ
Sg. 1. λέλυκα odriješio sam 2." λέλυκας 3. λέλυκε(ν) Perf. (slabi)
Pluskvamperfekt (slabi)
D u . 2. 3.
λελύκατον λελύκατον
Pl. 1. 2. 3.
λελύκαμεν λελύκατε λελύκασι(ν)
Sg. 1. 2. 3.
έλελύκειν bijah odriješio έλελύκεις έλελύκει
D u . 2. 3.
έλελύκετον έλελυκέτην
Pl. 1. 2. 3.
έλελύκεμεν έλελύκετε έλελύκεσαν
Konjunktiv
λελύκω λελύκης itd. kao konj. prez. ili λελυκώς ώ, ής, ή itd.
Medij i
Prezent |
Sg. 1. 2. 3.
λύομαι odrješujem sebi, se λύη ili λύει λύεται
λύωμαι λύη λύηται
D u . 2. 3.
λύεσθον λύεσθον
λύησθον λύησθον
Pl. 1. 2. 3.
λυόμεθα λύεσθε λύονται
λυώμεθα λύησθε λύωνται
Pregled glagolskih oblika
Optativ
λελύκοιμι λελύκοις itd. kao opt. prez. ili λελυκώς εΐην, εί'ης, εΐη itd.
Imperativ
λέλυκε itd. kao impt.prez. (rijetko se nalazi)
Infinitiv
λελυκέναι
111
Particip
λελυκώς odriješio,la, λελυκυϊα Ιο λελυκός (osn. λελυκοτ) gen. λελυκότος λελυκυίας λελυκότος
pasiv (§ 225, 2. Bilj.) λυοίμην odrješivao λύοιο bih sebi, se λύοιτο λύοισθον
λύεσθαιod- λυόμενος odrješujući λύoυodrje- rješivati sebi, se šuj sebi, se sebi, se λυομένη λυέσθω
λυοίσθην
λύεσθον λυέσθων
λυοίμεθα λύοισθ-ε λύοιντο
λύεσθε λυέσ&ων
λυόμενον
Pregled glagolskih oblika 109
112
Vremena
Indikativ
Sg. 1. 2.
3. Imperf.
έλυόμην odrješivah sebi, se έλύου έλύετο
D u . 2. 3.
έλύεσθον έλυέσθην
Pl. 1.
έλυόμεθ-α έλύεσθ-ε έλύοντο
2.
3.
Konjuktiv
MeFutur
Sg. 1.
Sg. 1.
Aor. (slabi)
λ ύ σ ο μ α ι o d r j e š i v a t ili o d riješit ć u s e b i itd. kao prez. λύομαι
2.
έλυσάμην odriješih sebi έλύσω
3.
έλύσατο
D u . 2. 3.
έλύσασθον έλυσάσ&ην
Pl. 1.
έλυσάμεθ-α έλύσασθε έλύσαντο
2.
3.
*
λύσωμαι λύση itd. kao konj. prez. med.
Medij i Sg. 1.
Perfekt
2.
λέλυμαι odriješio s a m sebi, se, odriješen s a m λέλυσαι
3.
λέλυται
D u . 2. 3.
λέλυσ-8-ov λέλυσθον
Pl. 1.
λελύμεθα λέλυσθ-ε λέλυνται
2.
3.
λ ε λ υ μ έ ν ο ς ώ , ής, ή itd. '
Pregled glagolskih oblika
Optativ
Imperativ
Infinitiv
109
Particip
dij λυσοίμην itd. kao prez. λυοίμην
λύσεσθαι
λυσόμενος λυσομένη λυσόμενον
λυσαίμην odriješio bih λύσαιο sebi λϋσαι odriješi sebi λυσάσθω λύσαιτο
λύσασθαι odriješiti sebi
λυσάμενος odrijeλυσαμένη šivši sebi λυσάμενον
λύσαισθον λυσαίσθην
λύσασθ-ον λυσάσθων
λυσαίμεθα λύσαισθε λύσαιντο
λύσασθε λυσάσθων
pasiv λελυμένος εΐην, εΐης εΐη itd.
λελύσθ-αι odriješiti λέλυσο o d - sebi, se, riješi sebi, biti odriješen se, b u d i odriješen λελύσθ-ω λέλυσθον λελύσθων λέλυσθε λελύσθ-ων
g Gramatika grčkoga jezika
λελυμένος odriješen,
a, ο λελυμένη λελυμέμον
114
Pregled glagolskih oblika 109
Vremena
Indikativ
Sg. 1. 2.
Pluskvamperfekt
3. Du. 2.
3. Pl. 1. 2.
3.
Futur egz.
Sg. 1. 2.
Konjunktiv
έλελύμην bijah sebi, se odriješio, bijah odriješen έλέλυσο έλέλυτο έλέλυσθον έλελύσθην έλελύμεθα έλέλυσθε έλέλυντο
λελύσομαι bit ću odriješen λελύση itd. kao ind. prez. Paέλύθην bih odriješen
λυθώ
2.
έλύθης
λυθής
3.
έλύθη
λυθή
Du. 2.
έλύθητον έλυθήτην
λυθήτον λυθήτον
Pl. 1.
έλύθημεν έλύθητε έλύθησαν
λυθώ μεν λυθήτε λυθώσι(ν)
Sg. 1.
Aorist (slabi)
3.
2.
3.
Futur (slabi)
Sg. 1. 2.
λυθήσομοα bit ću odriješen λυθήσγ) itd. kao ind. prez.
Glagolski pridjevi 1. λυτός, ή, όν odriješen, odrješljiv;
Pregled glagolskih oblika
Imperativ
Optativ
Particip
Infinitiv
λελύσεσθαι
λελυσοίμην λελύσοιο itd. kao opt. prez.
109
1 λελυσόμενος λελυσομένη λελυσόμενον
siv
λυθείην bio b i h o d riješen λύθητιodriješen budi λυθήτω
λυθείης λυθεί η
λυθήναι biti λυθείς odriješen,a,ο odriješen λυθεΐσα λυθέν
λυθείητον ili λ υ θ ε ΐ τ ο ν λυθ-ειήτην ili λ υ θ ε ί τ η ν
λύθητον λυθήτων
(osn.
λ υ θ ε ί η μ ε ν ili λ υ θ ε ΐ μ ε ν λ υ θ ε ί η τ ε ili λ υ θ ε ί τ ε λ υ θ ε ί η σ α ν ili λ υ θ ε ΐ ε ν
λύθητε λυθέντων
gen. λυθέντος λυθείσης λυθέντος
λυθησοίμην λυθήσοιο itd. kao opt. prez.
2 . λ υ τέος, α , ον
λυθήσεσθαι
solutum iri
λυθεντ)
λυθησόμενος λυθησομένη λυθησόμενον
'solvendus, a um].
116
Glagoli poredani po završnom glasu osnove
B. Glagoli poredani Prezent
Osnova
Futur
Aorist
Verba vocalia θηράω τιμάω ποιέω δουλόω
lovim častim činim zarobi ju j em
θηρα τιμα ποιε δούλο
θηράσω τιμήσω ποιήσω δουλώσω
σπάω χράομαι § 244, 2. τελέω
vučem upotrebljavam svršavam
σπα(σ) χρη(σ)
σπάσω § 301, 1. έσπασα χρήσομαι § 260. έχρησάμην
τελε(σ)
τελώ, εϊς § 263.
Verba muta άγώ
vodim
αγ
άξω
φυγ άρχ
φεύξομαι άρξω
πράττω τάττω'
bježim vladam, počinjem činim redam
πράγ ταγ
πράξω τάξω
πέμπω γράφω κόπτω βλάπτω θάπτω
πεμπ šaljem pišem γραφ κοπ udaram βλαβ škodim pokopavam τ α φ
έ&ήρασα . έτίμησα έποίησα . έδούλωσα
έτέλεσα §301, 1. έκάλεσα zovem καλε, κλη καλώ, -εϊς § 263. καλέω §301, 1. δήσω έδησα δε vežem δέω πλεύσομαι§261. έπλευσα πλέω plovim π λ υ ) § 248. υ έχεα §269. χέω § 261. χέω lijevam χ I κελεύσω έκέλευσα κελεύω zapovijedam κελευ(σ) ήκουσα άκούσομαι άκούω άκου(σ) čujem έκαυσα καύσω § 261. καίω (καω) palim καυ(σ) § 253.
φεύγω άρχω
πέμψω γράψω κόψω βλάψω θάψω § 56.
ήγαγον § 257. έφυγον ήρξα >/ - r επραςα -£ εταςα έπεμψα έγραψα >' 1 έκοψα
έβλαψα έθαψα
116 Glagoli poredani po završnom glasu osnove
po završnom glasu osnove Perfekt akt.
Perfekt m. i pas.
Aorist pas.
τεθ-ήράκα τετίμηκα πεποίηκα δεδούλωκα
τεθήραμαι τετίμημαι πεποίημαι δεδούλωμαι
εσπακα
έσπασμαι § 288. έσπάσθην § 299. κέχρημαι έχρήσθην § 299.
σπαστός χρηστός
τετέλεκα
τετέλεσμαι §288. έτελέσθην § 299.
τελεστός
κέκληκα
κέκλημαι
έκλήθην
κλητός
δέδεμαι
έδέθην
δετός
δέδεκα§301,2. πέπλευκα κέχΰκα §281. κεκέλευκα
έθηράθην έτιμήθην έποιήθην έδουλώθην
Glag. prid.
κέχϋμαι έχδθ-ην § 299. κεκέλευσμαι § 288. έκελεύσθην § 299.
γήρατος τιμητός ποιητός δουλωτός
χυτός κελευστός
ά κ ή κ ο α §275,2. ήκουσμίαι § 288.
ήκούσθην § 299.
άκουστός
κέκαυκα
κέκαυμαι
έκαύθην
ά-καυ(σ)τος
ήχ α
ήγμαι
ήχθην
άκτός
πέφευγα ήρχ<*
ήργμαι
ηρχθην
άρκτός
πέπραγα§278,1. τέτάχα
πέπραγμαι τέτάγμαι
έπράχθην έτάχθην
πρακτός τακτός
έπέμφθην έγράφην § 294. έκόπην § 294. έβλάβην έτάφην
πέμπτος γραπτός κοπτός βλαπτός ά-θαπτος
π έ π ο μ φ α § 2 7 9 , 2 π έ π ε μ μ α ι § 2 8 6 , 1 ,Β. γέγραφα γέγραμμαι κ έ κ ο φ α §279,1. κέκομμαι βέβλαφα βέβλαμμαι
τέταφα
τέθαμμαι
(inf. τεθ-άφθαι)
118
Glagoli poredani po završnom glasu osnove
Futur
Osnova
Prezent
Aorist
ρίτττω (ριπτέω) κλέπτω
bacam
ρΐπ
ρίψω
ερρϊψα
kradem
κλεπ
κλέψομαι
εκλεψα
τρέπω
obraćam
τρεπ
τρέψω
έτρεψα §271.
τρέφω
hranim
τρεφ
θρέψω § 56.
έθρεψα
στρέφω
okrećem
στρεφ
στρέψω
έστρεψα
πείθω πείθομαι. ψεύδω ψεύδομαι γυμνάζω άρμόττω κομίζω σώζω σπένδω
nagovaram slušam varam lažem vježbam sastavljam nosim spasavam izlijevam žrtvu
π ΐ θ § 248.
πείσω πείσομαι ψεύσω ψεύσομαι γυμνάσω άρμόσω κομιώ,-εϊς §263. σώσω σπείσω § 261.
έπεισα
ετραπον
Verba liquida μιαίνω καθαίρω φαίνω φαίνομαι
»
ψευδ 55
γυμναδ άρ μοτ κομΐδ σωδ, σω σπενδ
kaljam čistim pokazujem pokazujem se άγγέλλω javljam στέλλω šaljem δέρω derem σπείρω šijem δια-φθείρω kvarim άπο-κτείνω ubijam
μιανώ, -εις καθαρώ, -εις φανώ, -εις §262. φανοΰμαι (-ήσομαι) άγγελ άγγελώ, -εις στελ στελώ, -εις δερ δερώ, -εις σπερ σπερώ, -εις φθερ §57.e. δια-φθερώ, -εις κτεν άπο-κτενώ, -εις
έγείρω αϊρω
budim dižem
έγερ άρ od άερ
κρίνω τείνω βάλλω
sudim napinjem bacam
κρίνω, -εις κρΐν, κρΐ τεν, ϊά§49. τενώ, -εις βάλ, βλη βίχλώ, --ΐς
μιαν καθάρ φάν
έψευσα έψευσάμην έγύμνασα ήρμοσα έκόμΐσα έσωσα έσπεισα
έμίανα έκάθηρα έφηνα§270.
55
έγερώ, -εις αρώ, -εις
ήγγειλα έστειλα· έδειρα έσπειρα δι-έφθειρα άπ-έκτεινα ήγειρα ήρα (inf. άραι) έκρινα έτεινα έβαλον §254.
116 Glagoli poredani po završnom glasu osnove
Perfekt akt.
Perfekt m. i pas.
Aorist pas.
Glag. prid.
ερρΐφα
ερρΐμμαι
έρρίφθ-ην
ρΐπτός
κέκλοφα
κέκλεμμαι
έκλάπην § 295.
κλεπτός
τέτροφα
τέτραμμαι § 285. έτράπην § 295.
τρεπτός
§279, 2.
τέτροφα
(inf. τετράφθ-at) τέθραμμαι (inf. τεθράφθαι εστραμμαι
έτρέφθ-ην έτράφην
θρεπτός
έστράφην
στρεπτός
πέπεικα πέπεισμαι πέποΐ·θ-α§ 282. πέπεισμαι εψευκα εψευσμαι εψευσμαι γεγύμνακα γεγύμνάσμαι ήρμοκα ήρμοσμαι κεκόμΐκα κεκόμισμαι σέσωκα σέσωσμαι εσπεικα §281. εσπεισμαι
έπείσθην έπείσθ-ην poslušah έψεύσθ-ην bih prevaren έψεύσθ-ην prevarih se έγυμνάσθην ήρμόσθην έκομίσθην έσώθην έσπείσθην
πειστός πειστέον ψευστός
μεμίαγκα μεμίασμαι κεκάθαρκα κεκάθαρμαι πέφαγκα) § πέφασμαι§291 .b. πέφηνα J 282.
έμιάνθην έκαθάρθην έφάνθηνΙ s 299. εφανην '
ά-μίαντος καθαρτός ά-φαντος
ήγγελκα ήγγελμαι§291^. εσταλκα§282. έσταλμαι δέδαρκα δέδαρμαι εσπαρκα εσπαρμαι δι-έφθαρκα δι-έφθαρμαι άπ-έκτονα
ήγγέλθην
άγγελτός σταλτέον δαρτός σπαρτός ά-διά-φθαρτος
έγρήγορα §
ήγέρθην ήρθη ν
έστροφα
ήρκα 275, 2.
Ι
ήρμαι
κέκρΐκα §282. κέκρΐμαι τέτάκα §282. τέτάμαι βέβληκα §282 βέβλημαι
έστάλην § 295. έδάρην έσπάρην δι-εφθάρην
έκρίθην
έτάθην § 299. έβλήθην § 299.
γυμναστές άρμοστός κομιστός ά-σωτος σπειστέον
άρτέον κρΐτός τατός βλητός
120
Glagoli na μι. § 302.
Glava XI
DRUGA GLAVNA KONJUGACIJA ILI GLAGOLI NA μι Uvodne
bilješke
§ 302. Druga se glavna konjugacija razlikuje od prve samo fleksijom p r e z e n t s k e i j a k e a o r i s n e osnove; samo nekoliko glagola razlikuje se i u perfektu i pluskvamperfektu (§ 317).
Osobiti su n a s t a v c i 2. konjugacije: 1. 1.1. sing. prez. ind. akt. ima nastavak μι: φη-μί (velim, § 226); 2. 3. 1. sing. prez. ind. akt. ima nastavak σι(ν) (umj. τι): φη-σί(ν) (§ 226); 3. 3. 1. plur. prez. ind. akt. ima nastavak ασι(ν) (od αντι, § 59): 'ί-άσι(ν) (idu) od osnove ι; a kad se osnova svršava na a, tada se oba α stežu: φασί(ν) umj. φα-άσι(ν) od osn. φα; tako se i ίέ-ασι(ν) uvijek steže u ίασι(ν), a ίστά-ασι(ν) u ίστασι(ν) (ali τιθέ-άσι, διδό-ασι ostaje!); 4. u optativu je ιη (ιε, ι) znak načina: φα-ίη-ν (isp. § 293); 5. 2.1. sing. imperat. akt. ima nastavak ς ili θ-ι: θ-έ-ς ,φά-θι (isp. § 292); 6. nastavak je infinitiva ναι: φά-ναι (isp. § 292); 7. 3. 1. plurala preterita ima nastavak σαν: έ-φα-σαν (3. plur. impf.).
Glagoli na μι. § 3 0 3 - 3 0 4 .
121
Svi se nastavci u sprezi prezentske i jake aorisne osnove pridijevaju osnovi n e p o s r e d n o : φα-μέν (isp. τιμά-ο-μεν), φά-τω (isp. τιμαέ-τω); tako se i u p a r t i c i p u ντ pridijeva osnovi neposredno: φα-ντ, a od toga postaje nominativ uvijek s i g m a t s k i : φας, osn. δο: δούς (isp. § 139). - Samo u k o n j u n k t i v u krajnji samoglasnici osnove s dugim konjunktivnim samoglasnicima stežu se upravo onako kao i kod verba contracta (§ 243): φά-ω φώ, τι-θ-έ-ω τι-9-ώ; δό-ω-μαι δώμαι; samo od αη(αη) ne postaje α(α), nego η(η), a od ο η ne οι, nego ω: φά-η-τε: φήτε, φά-ης: φής; διδό-ης: διδως. Svi k o n j u n k t i v n i oblici imaju n a g l a s a k na stegnutom samoglasniku, svi o p t a t i v n i oblici na znaku načina. U vokalskim osnovama te konjugacije mijenja se količina tako § 303. da se kratki samoglasnici u s i n g . i n d . a k t . p r o d u l j u j u , i to α i ε u η, ο u ω, ΰ u ϋ (§ 49): φη-μί (velim) plur. φά-μέν, δείκ-νϋ-μι (pokazujem) plur. δείκ-νΰ-μεν.
Glagoli na μι dijele se na dva razreda: 1. p r v o m razredu pripadaju oni glagoli koji nastavke u prezentu pridijevaju osnovi n e p o s r e d n o : φη-μί; 2. d r u g o m razredu pripadaju oni glagoli kojima prezentska osnova postaje od glagolske s l o g o m νυ: δείκ-νϋ-μι (pokazujem), glag. osn. δεικ, prez. osn. δεικ-νΰ.
§ 304.
133
Prvi razred glagola na μι.
§308—311.
I. Prvi razred § 305.
τί-θ-η-μι (dijevam, m e ć e m ) glag. osn. θε prez. osn. τι-θ-ε ι-η-μι (šaljem) „ „ έ „ „ ί-ε
Aktiv 1. O b l i c i Sg. 1.
τί-θ-η-μι τί-θ-η-ς τί-θη-σι(ν)
ί-η-μι ί-η-ς ί-η-σι(ν)
δί-δω-μι δί-δω-ς δί-δω-σι(ν)
ί-στη-μι ί-στη-ς ϊ-στη-σι(ν)
τί-θε-τον τί-θε-τον
ϊ-ε-τον ϊ-ε-τον
δί-δο-τον δί-δο-τον
ί'-στα-τον 'ί-στά-τον
ί-ε-μεν Pl. 1. τί-θε-μεν τί-θε-τε ι-ε-τε 2. 3. τι-θε-ασι(ν) ΐ-ασι(ν)
δί-δο-μεν δί-δο-τε δι-δό-ασι(ν)
ι-στα-μεν ΐ-στα-τε 'ι-στασι(ν)
Sg. 1.
ί-στώ ί-στη-ς ί-στη
2. 3. Ind.
Du. 2. 3.
τι-θώ τι-θή-ς τι-θ-ή
ί-ώ ΗΚ
δι-δώ δι-δω-ς δι-δω
Du. 2. 3.
τι-θή-τον τι-θή-τον
ί-ή-τον ί-ή-τον
δι-δώ-τον δι-δώ-τον
ί-στή-τον ί-στή-τον
Pl. 1. 2. 3.
τι-θ-ώ-μεν ί-ώ-μεν ί-ή-τε τι-θ-ή-τε τι-θώ-σι(ν) ί-ώ-σι(ν)
δι-δώ-μεν δι-δώ-τε δι-δώ-σι(ν)
ί-στώ-μεν ί-στή-τε ί-σνώ-σι(ν)
Sg. 1.
τι-θείη-ν τι-θ-είη-ς τι-θ-είη
ί-είη-ν ί-είη-ς ί-είη
δι-δοίη-ν δι-δοίη-ς δι-δοίη
ί-σταίη-ν ί-σταίη-ς ί-σταίη
τι-θείη-τον ili τιθ-εϊτον τι-9-ειή-την ili τ ι θ ε ί τ η ν
ί-είη-τον ili ίεϊτον ί-ειή-την ili ίείτην
δι-δοίη-τον ili διδοϊτον δι-δοιή-την ili διδοίτην
ί-σταίη-τον ili ίσταϊτον ί-σταιή-την ili ίσταίτην
τι-θείη-μεν ili τιθ-εϊμεν τι-θ-είη-τε ili τιθ-εϊτε τι-θείη-σαν ili τιθ-εϊεν
ί-είη-μεν ili ΐ ε ΐ μ ε ν ί-είη-τε ili ί ε ϊ τ ε ί-είη-σαν ili ί ε ΐ ε ν
δι-δοίη-μεν ili δ ι δ ο ΐ μ ε ν δι-δοίη-τε ili δ ι δ ο ΐ τ ε δι-δοίη-σαν ili δ ι δ ο ΐ ε ν
ί-σταίη-μεν ili ίσταϊμεν ί-σταίη-τε ili ίσταϊτε ί-σταίη-σαν ili ΐσταϊεν
2. 3. Konj.
pre-
2. 3. Du. 2. 3. Opt.
Pl. 1. 2. 3.
134 Prvi razred glagola na μι. §308—311.
glagoli na μι δί-δω-μι (dajem) 'ί-στη-μι (stavljam)
glag. osn. δ ο prez. osn. δι-δο. „ „ στα „ „ ί-στα. Medij i pasiv
zentske
osnove
τί-&ε-μαι τί-θε-σαι τί-θ-ε-ται
ι-ε-μαι ϊ-ε-σαι ΐ-ε-ται
δί-δο-μαι δί-δο-σαι δί-δο-ται
ΐ-στα-μαι ί-στα-σαι ί-στα-ται
τί-9-ε-σθ-ον τί-θ-ε-σθον
ϊ-ε-σθ-ον ΐ-ε-σθθΜ
δί-δο-σθον δί-δο-σθον
ΐ-στα-σθον ΐ-στα-σθον
τι-θέ-μεθα τί-&ε-σθε τί-θ-ε-νται
ί-έ-μεθα ί-ε-σ&ε ΐ-ε-νται
δι-δό-μεθ-α δί-δο-σθε δί-δο-νται
ί-στά-μεθ-α ϊ-στα-σθε ί-στα-νται
τι-θώ-μαι τι-θή τι-θη-ται
ί-ώ-μαι ί-ή-ται
δι-δώ-μαι δι-δω δι-δώ-ται
ί-στώ-μαι ί-στη ί-στή-ται
τι-θή-σθον τι-θη-σ&ον
ι-ή-σθον ί-ή-σθον
δι-δώ-σθον δι-δώ-σ&ον
ι-στή-σθον ί-στη-σθον
τι-θώ-μεθα τι-θ-ή-σθε τι-θώ-νται
ί-ώ-μεθα ί-ή-σθε ί-ώ-νται
δι-δώ-μεθ-α δι-δώ-σθε δι-δώ-νται
ί-στώ-μεθα ί-στή-σθε ί-στώ-νται
Η)
τι-θεί-μην τι-θεϊ-ο τι-θει-το
ί-εί-μην ί-εΐ-ο ,ί-εϊ-το
δι-δοί-μην δι-δοΐ-ο δι-δοΐ-το
ΐ-σταί-μην ί-σταΐ-ο ί-σταΐ-το
τι-θεϊ-σθον
ί-εΐ-σθον
δι-δοΐ-σθ-ον
ι-σταϊ-σθον
τι-Οεί-σθην
ί-εί-σθην
δι-δοί-σθην
ί-σταί-σθην
τι-θεί-μεθα
ί-εί-μεθ-α
δι-δοί-μεθα
ί-σταί-μεθα
τι-θ-εΐ-σθε
ί-εΐ-σθε
δι-δοϊ-σθ-ε
ί-σταϊ-σθε
τι-θεϊ-ντο
ί-εΐ-ντο
δι-δοΐ-ντο
ί-σταϊ-ντο j
135
Prvi razred glagola na μι.
Impt.
Sg- 2. 3.
τί-θει τι-θε-τω
η ι-ει ι-ε-τω
δί-δου δι-δό-τω
ί-στη ί-στά-τω
Du 2.
τί-θε-τον τι-θέ-των
ϊ-ε-τον ί-έ-των
δί-δο-τον δι-δό-των
ϊ-στα-τον ί-στά-των
δί-δο-τε δι-δό-ντων
ί-στα-τ£ ί-στά-ντων
3.
Pl. 2. 3.
Impf.
<
/
τί-Οε-τε ι-ε-τε τι-θέ-ντων ί-έ-ντων #
(τι-θ-έ-τωσαν) (ί-έ-τωσαν)
(δι-δό-τωσαν)
τι-θέ-νοα
ί-έ-ναι
δι-δό-ναι
ί-στά-ναι
τι-θείς τι-θεϊσα τι-θεν
ί-είς ί-εΐσα »/ ι-εν
δι-δούς δι-δοϋσα δι-δόν
ί-στάς ί-στασα . ^ ι-σταν
gen.^ τιθεντ-ος
gen. ίέντ-ος gen. διδόντ-ος gen. ίσταντ-ος
Sg. 1. 2. 3.
έ-τί-θ-η-ν έ-τί-θει-ς έ-τί-θει
rt
ι-ει-ν ι-ει-ς rt ι-ει
έ-δί-δου-ν έ-δί-δου-ς έ-δί-δου
Du. 2.
έ-τί-θε-τον έ-τι-θέ-την
ϊ-ε-τον ί-έ-την
έ-δί-δο-τον έ-δι-δό-την
ϊ-στά-τον ί-στά-την
έ-δί-δο-μεν έ-δί-δο-τε έ-δί-δο-σαν
ί-στα-μεν ί-στά-τε ί-στα-σαν
Inf.
Part.
§308—311.
1
3.
Pl. 1. 2. 3.
tr
έ-τί-θε-μεν ί-ε-μεν έ-τί~9ε-τε ί-ε-τε έ-τί-θε-σαν ί-ε-σαν
(ί-στά-τωσαν)
ί-στη-ν η
ι-στη-ς ί-στη
2. O b l i c i
Ind.
Sg. 1. 2. 3.
ή-κα έ-θη-κα Ζ-θ-η-κα-ς ή-κα-ς έ-θ-η-κε(ν) ή-κε(ν)
Du. 2.
Ζ-θε-τον έ-θέ-την
έ'-θε-μεν ε-θε-τε έ'-θε-σαν
3.
Pl. 1. 2. 3.
jake
ε-δω-κα ε-δω-κα-ς έ-δω-κε(ν)
έ-στη-ν ε-στη-ς έ-στη
εΐ-τον εί-την
ζ-δο-τον έ-δό-την
ζ-στη-τον έ-στή-την
εΐ-μεν εΐ-τε εΐ-σαν
š-δο-μεν έ-δο-τε έ-δο-σαν
ε-στη-μεν έ'-στη-τε έ-στη-σαν
136 Prvi razred glagola na μι. §308—311.
„
τί-θε-σο τι-θέ-σθω
δί-δο-σο δι-δό-σθω
ΐ-στα-σο ί-στά-σθω
δί-δο-σθον δι-δό-σθων
ϊ-στα-σί>ον ί-στά-σ&ων
τί-9-ε-σθον τι-θέ-σ&ων
ι-ε-σο ί-έ-σθω ΐ-ε-σθον ί-έ-σθων
τί-θε-σθε τι-θέ-σθων (•π-θ-έ-σδ-ωσαν)
ί-ε-σθε ί-έ-σθ-ων (ί-έ-σθ-ωσαν)
δί-δο-σθε δι-δό-σθων (δι-δό-σθωσαν)
ΐ-στα-σθε ί-στά-σ&ων (ί-στά-σθωσαν)
τί-θε-σ&αι
ί-ε-σθ-αι
δί-δο-σθαι.
V ί-στα-σθ-αί.
τι-θέ-μενο-ς, - η , -ο-ν
ί-έ-μενο-ς, - η , -ο-ν
δι-δό-μενο-ς, - η , -ο-ν
ί-στά-μενο-ς, - η , -ο-ν
i έ-τι-θέ-μην έ-τί-9-ε-σο έ-τί-θε-το
Ε-έ-μην ί-ε-σο »/ ι-ε-το
έ-δι-δό-μην έ-δί-δο-σο έ-δί-δο-το
ί-στα-σο ι-στα-το
έ-τί-θε-σθον έ-τι-θέ-σθην
?-ε-σθον ΐ-έ-σθην
έ-δί-δο-σθον έ-δι-δό-σθην
ϊ-στα-σθον ί-στά-σθην
έ-τι-θέ-μεθ-α έ-τί-θε-σθε έ-τί-θε-ντο
Ε-έ-μεθα 2-ε-σθε ί-ε-ντο
έ-δι-δό-μεθα έ-δί-δο-σθε έ-δί-δο-ντο
Ι-στά-μεθα ί-στα-σθ-ε ΐ-στα-ντο
aorisne
Ε-στά-μην
osnove
έ-θέ-μην
εί-μην
ε-θου ε-θε-το
εΐ-σο εΐ-το
έ-δό-μην ε-δου ε-δο-το
ζ-θε-σθον έ-θέ-σθην
εί-σθον εί-σθην
ε-δο-σθον έ-δό-σθην
έ-θέ-μεθα ε-θε-σθε έ-θε-ντο
ε'ί-μεθ-α εΐ-σθε εΐ-ντο
έ-δό-μεθα έ-δο-σθ-ε ε-δο-ντο
ι
137
Prvi razred glagola na μι.
θώ θή-ς
Konj.
ώ U
§308—311.
δώ δω-ς
στώ στη-ς itd . kao konj.
θείη-ν
είη-ν
δοίη-ν
σταίη-ν ] itd. kao optativ
Sg. 2. 3.
U-ς θε-τω
Ο ε-ς tr ε-τω
δό-ς δό-τω
στη-θι στή-τω
2. 3.
θέ-τον θέ-των
Ι-τον έ-των
δό-τον δό-των
στη-τον στή-των
θε-τε θε-ντων (θ-έ-τωσαν)
rt
ε-τε ε-ντων (Ζ-τωσαν)
δό-τε δό-ντων (δό-τωσαν)
στη-τε στά-ντων (στή-τωσαν)
Inf.
θεΐ-ναι
ει-ναι
δοϋ-ναι
στη-ναι
Part.
θείς θεΐσα θέν
εις εισα rt εν
δούς δοϋσα δόν
στας στασα σταν
Opt. j
Du.
Impt.
Pl. 2. 3.
rt
gen. θ-έντ- gen. έντ-ος gen. δόντ-ος ος
§ 307.
gen.στάντος
Pojedini oblici glagola na -μι postaju p o p r v o j g l a v n o j konjugaciji (prema oblicima od verba contracta); tako često u ind. prez. τιθεΐς, τιθεΐ, ίεΐς ίεΐ; u impf. pretežu oblici έτίθεις έτίθει (pored έτίθ-ης έτίθ-η), a uvijek se upotrebljavaju oblici: ίειν ίεις ίει, έδίδουν έδίδους έδίδου. Tako se objašnjuju i o p t a t i v i od τίθημι i ίημι sa ot: τιθοϊτο έπι&οίμεθα προοϊντο, pa k o n j u n k t i v i i o p t a t i v i s nepravilnim naglaskom (isp. § 302): τίθηται πρόηται έπίθ-ωνται, τίθ-οιτο πρόοιντο i άφίοιτε άφίοιεν.
2. 1. sing. i m p e r a t . p r e z . akt. postaje p o p r v o j g l a v n o j k o n j u g a c i j i : τίθει ίει poput ποίει, δίδου poput δούλου; u ίστη osnovni je samoglasnik produljen, ali nastavka nema nikakva.
138 Prvi razred glagola na μι. §308—311.
θώ-μαι θ7)
ώ-μαι fl
prezenta
δώ-μαι δώ *
εί-μην
δοί-μην
θοϋ' θέ-σθω
οΰ ε-σθω
δοϋ δό-σθω
θέ-σθον θέ-σθων
ε-σθον ζ-σθων
δό-σθον δό-σθων
θέ-σθε θέ-σθων (θέ-σθωσαν)
ε-σθε ε-σθ-ω ν (ζ-σθωσαν)
δό-σθε δό-σθων (δό-σθω σαν)
θέ-σθαι
έ-σθαι
δό-σθαι
θεί-μην prezenta
θέ-μενο-ς, -η, ε-μενο-ς,-η,-ο-ν -ο-ν
δό-μενο-ς, -η, -ο-ν
U 2.1. sing. ind. i impt. p r e z . med. pa u 2. 1. sing. i m p f . med. o s t a j e σ medu samoglasnicima: τίθε-σαι, τίθε-σο, έτίθε-σο; ali u 2. 1. sing. ind. i impt. j a k o g a aor. med. i z b a c u j e se σ, a samoglasnici se stežu: έ-θε-σο, έ-θε-ο, ε-θου, imper. θέ-σο, θέ-ο, θου; samo ind. εισο čuva σ. B i l j e š k a . Pravilo ο n a g l a s k u složenih riječi (§ 36) vrijedi kod glagola na μι uopće samo za i n d i k a t i v i i m p e r a t i v ; po tom se meće naglasak na prijedlog: έπί-θες, αφ-ες, άπό-δοτε, πρόσ-θεσθε. Ipak je 2.1. sing. impt. aor. med. p e r i s p o m e n o n kad je prijedlog j e d n o s l o ž a n : προ-θοϋ, άφ-οϋ — περί-θου. (Isp. i § 332). Konjunktivi, optativi, infinitivi i participi složenih glagola na μι naglašuju se svi onako isto kao i prosti: παρατιθώ, προδοϊεν, συνιστάναι, άποστάς.
Prvi razred glagola na μι. § 308 — 311.
128
§ 308.
Ona četiri navedena glagola razlikuju p r e z e n t s k u osnovu od glagolske p r e z e n t s k o m r e d u p l i k a c i j o m , tj. sprijeda se osnovi dodaje početni suglasnik sa samoglasnikom i; δο: δί-δο, θ ε : τ ι - θ ε (§ 56), σ τ α : ί - σ τ α umjesto σ ι - σ τ α po § 60, a (isp. lat. si-sto), ε: ί-ε umjesto σι-σε po § 60. a i b.
§ 309.
Glagoli τίθημι, ϊημι, δίδωμι imaju osobit a o r i s t na κα: έθηκα, ήκα, έδωκα. Taj se aorist upotrebljava u s i n g . ind. umjesto j a k o g a aorista; u dualu i pluralu nalazi se rijetko; inače se nalaze samo oblici jakoga aorista. B i l j . ει u εΐτον itd., είμην itd. postalo je tako da se augment s osnovom stegnuo: g-ε-τον = εΐτον.
§310.
§311.
Osnova glagola Σστημι ima u a o r i s t u dug samoglasnik (στη), koji se pred samoglasnikom (u konj. i opt.) i pred ντ pokraćuje (στα) (isp. § 293. i 316).
1. Ostali oblici glagola τίθημι, 'ίημι, δίδωμι:
Futur akt. med.
θή-σω θή-σομαι
ή-σω ή-σομαι
δώ-σω δώ-σομαι
Perfekt akt. med. pas.
τέ-θη-κα (κεΐμαι) §315.b
εΐ-κα εΐ-μαι
δέ-δω-κα δέ-δο-μαι
Aorist pas. Futur pas.
έ-τέ-θην τε-θή-σομαι
εί-θην έ-θ-ή-σομαι
έ-δό-θην δο-θή-σομαι
έ-τός, -τέος
δο-τός, -τέος
ρ
Glag. pridjev. θε-τός, -τέος,
B i l j . Kao p e r f e k t p a s i v n i g l a g o l a τίθημι upotrebljava se d r u g i g l a g o l κεϊμχι (ležim); vidi § 315 b, B. 4. — ει u εΐκα, είμαι postalo je tako da se reduplikacija s osnovom stegnula: ε-ε-κα = εΐκα; ο εϊθην isp. § 309, Β.
Prvi razred glagola na μι. § 308 — 311.
128
§ 308.
Ona četiri navedena glagola razlikuju p r e z e n t s k u osnovu od glagolske p r e z e n t s k o m r e d u p l i k a c i j o m , tj. sprijeda se osnovi dodaje početni suglasnik sa samoglasnikom ι; δο: δ ί - δ ο , θ ε : τι-θ-ε (§ 56), σ τ α : ί - σ τ α umjesto σ ι - σ τ α ρο § 60, a (isp. lat. si-sto), έ: ί-ε umjesto σι-σε po § 60. a i b.
§ 309.
Glagoli τίθημι, ίημι, δίδωμι imaju osobit a o r i s t na κα: εθηκα, ήκα, έδωκα. T a j se aorist upotrebljava u s i n g . ind. umjesto j a k o g a aorista; u dualu i pluralu nalazi se rijetko; inače se nalaze samo oblici jakoga aorista. B i l j . ει u είτον itd., εΐμην itd. postalo je tako da se augment s osnovom stegnuo: ž-ε-τον = είτον.
§310.
§311.
Osnova glagola ΐστημι ima u a o r i s t u dug samoglasnik (στη), koji se pred samoglasnikom (u konj. i opt.) i pred ντ pokraćuje (στα) (isp. § 293. i 316).
1. Ostali oblici glagola τίθημι, ΐημι, δίδωμι:
Futur akt. med.
•9-ή-σω θ-ή-σομαι
ή-σω ή-σομαι
δώ-σω δώ-σομαι
Perfekt akt. med. pas.
τέ-θη-κα (κεϊμαι) §315.b
εΐ-κα ει-μαι
δέ-δω-κα δέ-δο-μαι
Aorist pas. Futur pas.
έ-τέ-θην τε-θ-ή-σομαι
εΐ-θην έ-θή-σομαι
έ-δό-θην δο-θή-σομαι
έ-τός, -τέος
δο-τός, -τέος
£
Glag. pridjev. •9-ε-τός, -τέος,
B i l j . Kao p e r f e k t p a s i v n i g l a g o l a τίθημι upotrebljava se d r u g i g l a g o l κεϊμαι (ležim); vidi § 315 b, B. 4. — ει u εΐκα, είμαι postalo je tako da se reduplikacija s osnovom stegnula: ε-ε-κα = εΐκα; ο εί'θην isp. § 309, Β.
Glagoli s osnovom na a. § 312.
129
2. Oblici i značenja glagola ΐστημι: Intranzitivno
Tranzitivno
Akt. stavljam Prezent ΐστημι Futur στήσω Aorist έ'στησα Perfekt Plpf. Fut.egz.
Pas. b i v a m postavljen
Med. stavljam sebi ΐστάμαι στήσομαι έστησάμην
stavljam se staje m
ΐσταμαι σταθήσομαι έσταθην
ΐσταμαι στήσομαι stat ću εστην stadoh εστηκα stojim εΐστήκειν8ΐ3}3ΐι έστήξω stajat ću
Gdje nema pasivnoga oblika, zastupa ga intranzitivni. εστηκα je postalo od σέ-στη-κα po § 60. a (isp. § 308).
P r v o m u r a z r e d u glagola n a - μ ι p r i p a d a j u još ovi glagoli: A. G l a g o l i s o s n o v o m n a α (kao ΐστημι): §312 Prezent
Osnova
Futur
Aorist ,..
Perfekt
όνήσω
ώνησα
όνήσομαι
ώνήμην i ώνήθην
2. (έμ-)πί-μ-πλη-μι π λ ά (punim, pleo) spor. obi. πλήθ-ω (pun sam)
πλήσω
έπλησα
πέπληκα
πλησθ-ήσομαι
έπλήσθην
πέπλησμαι
3. (έμ-) πί-μ-πρη-μι π ρ ά (palim) spor. obi. πρή&ω (gorim)
πρήσω
επρησα
πέπρηκα
πρησθήσομαι
έπρήσθην
πέπρησμαι
4. άγαμαι (divim se) άγά(σ)
άγάσομαι
ήγάσθ-ην
-
5. δύνάμαι (mogu) aug. §234. Bilj.
δυνά
δυνήσομαι
έδυνήθην
δεδύνημαι
6. έπίστάμαι (umijem)
έ π ι σ τ ά έπιστήσομαι
1. ό-νί-νη-μι (koristim) ό-νί-νά-μαι (koristim se) impf. akt. ωφελούν
ova
7. κρέμαμαι (visim) κ ρ ε μ ά 9 Gramatika grčkoga jezika
-
έδυνάσθην
-
ήπιστήθ-ην
-
-
-
φημί. § 312, 8. i 9.
130
Bilj. 1. Kao impf. i prezent ovih deponentia spreže se i aor. έ-πριά-μην (kupih), inf. πρία-σ-9-αι (prez. ώνοΰμαι kupujem). Bilj. 2. Sprezanje ovih glagola razlikuje se od sprezanja glagola ϊστημι po tom što oni a) u k o n j . i o p t . n a g l a s a k p r e m j e š t a j u n a t r a g : δύνωμαι, έπίστωμαι, πρίωμαι; δύναιο, έπίσταιτο, πρίαισθε; δναιο, οναιτο, οναιντο (od ώνήμην, inf. δνασθ-αι); b) što m o g u u impf. i impt. σ od n a s t a v k a σο i z b a c i t i pa samoglasnike stegnuti: impf. έδύνω, ήπίστω; impt. έπίστω. Bilj. 3. Glagoli (έμ-)πί-μ-πλη-μι. i (έμ-)πί-μ-πρη-μι umeću nosni glas iza prez. reduplikacije, a oblici im postaju od dvije osnove: πλα, π λ η θ ; πρα, π ρ η θ . 8. φη-μί (kažem, fa-ri) osn. φα (spor. obi. φά-σκω).
Prez. ind.
Konj.
Impt.
φη-μί φή-ς (φής) φη-σί(ν)
<ρή-ς φή
-5"
Opt.
φά-θι φά-τω
φα-τόν φα-τόν
φή-τον φή-τον
φαϊ-τον φαί-την
φά-τον φά-των
φα-μέν φα-τέ φασί(ν)
φώ-μεν φή-τε φώ-σι.(ν)
φαΐ-μεν φαΐ-τε φαΐε-ν
Impf. έ'-φη-ν έ-φη-σ&α ε-φη Inf. φά-ναι Ptc. (φας) ili φάσκων
φαίη-ν φαίη-ς
-68
φώ
φά-τε φά-ντων (φά-τωσαν)
ε-φα-μεν έ-φα-τε έ-φα-σαν
e-φα-τον έφά-την
Fut. Aor.
φή-σω έ-φη-σα
Bilj. Čitav je ind. prez. osim φής (φής) e n k l i t i č a n (§ 39, 3). — Impf. i inf. φάναι imaju i aorisno značenje. 9. ή-μί (kažem), impf. ήν, ή (ήν 8' έγώ rekoh ja, ή δ' δς reče on).
είμι. § 314.
131
Β. O s t a l i g l a g o l i p r v o g a r a z r e d a g l a g o l a na μι:
§314.
1. εϊ-μι (ići ću) osn. i (isp. i-dem, lat. i-re):
Impt.
Opt.
Konj.
Prez. ind.
Η
ϊ-οι-μι (ί-οίη--ν) ΐ-θ-l ι-οι-ς αι-τω ι-οι
ί-τον
ϊ-η-τον ί-η-ταν
ί-οι-τον ί-οί-την
ί-τον ϊ-των
ϊ-μεν >r ι-τε ΐ-ασι(ν)
ΐ-ω-μεν ν ι-η-τε ΐ-ω-σι(ν)
ΐ-οι-μεν ι-οι-τε ΐ-οιε-ν
ί'-τε ί-ό-ντων
»/
ι-ω
εΐ-μι εΐ εΐ-σι(ν)
ΐ-η-ζ
ί-TOV
(ϊ-τωσαν)
fi-μεν
Impf. ή-α η-εις
ή-τον
fj-τε
fi-ει
ή-την
f -σαν
I n f . ί-έναι
/ 5 Ptc. ί-•ων, ι -οϋσα, ί-όν, gen ί-όντ-ος
Gl. prid. ΐ-τέον.
Bilj. 1. I n d . p r e z . ima uvijek f u t u r s k o značenje; opt., inf. i part. imaju i futursko i prezentsko značenje; i d e m znači έρχομαι, (§ 327, 2). Bilj. 2. N a g l a s a k s l o ž e n i c a : άπ-ειμι, άπ-ιθι, ali άπ-ηα, άπασαν (§ 238, 307, Bilj.). B i l j . 3. Sporedni s u oblici: impf. 1. $ειν, 2. ήεισθα, 3. $ειν, 3. pl. ήεσαν·, gl. prid. ίτητέον.
ειμί. § 315 —315a.
132
2.
315.
ειμί
(jesam) osn. έσ (isp. jes-am, lat. es-se):
Prez. ind.
Konj.
5 / ειμι
Optativ
ώ
Impt.
ε'ίη-ν
ει
ε'ίη-ς
ισ-θ-ι
έσ-τί(ν)
ΪΙ
ειη
εσ-τω
έσ-τόν Ισ-τόν
ή-τον ή-τον
ε'ίη-τον εϊ-τον εΐή-την εϊ-την
εσ-τον Ισ-των
έσ-μέν
ώ-μεν
εΐη-μεν εΐ-μεν
εσ-τε
η-τε
είη-τε
είσί(ν)
ώ-σι(ν)
ειη-σαν
εσ-τε εΐε-ν
εσ-των (ϊσ-τωσαν)
Impf. ·? ν
(ή)
ήσθ-α
Inf.
είναι
Part. ών, ούσα , δν gen. ο ν τ - ο ς
ή μεν ήσ-τον
ήτε (ήσ-τε)
ήσ-την
ήσαν Fut.
1. έ σ ο μ α ι 2 . ε σ η (εσει) 3. έσ-ται
itd.
B i l j . 1. ειμί je postalo od έβ-μι (§ 50), S> od έ(σ)-ω, εϊην od έ(σ)-ιη-ν, inf. είναι od έσ-ναι (§ 50), part. ών od έ(«)-ων.
B i l j . 2. Čitav je ind. prez. osim εΐ e n k l i t i č a n kao kopula. — 3.1. sing. n a g l a š u j e se εστι(ν): 1. kad znači da što jest, 2. kad znači [kao έξεστι(ν)]: s l o b o d n o je, m o g u ć e je, 3. u početku rečenice, 4. iza ώς, ούκ, εί, καί pa τοϋτ' i άλλ': εστι θεός (jest bog), ούκ έστι(ν) (nije moguće), τοϋτ' έστι(ν). Bilj. 3. N a g l a s a k s l o ž e n i c a : πάρ-ειμι, πάρ-ισθ-ι, ali παρ-ώ, παρ-ήν, παρ-έσται (od παρ-έσεται) itd. (§ 307, Bilj.). Bilj. 4. Od imenice χρή (tj. έστιν, opus est) postaju s oblicima glagola ειμί oblici: impf. χρήν i έχρήν, konj. χρή, opt. χρείη,\ inf. χρήναι, partic. τό χρεών. 315.a
3. κάθ-ημαι (sjedim) osn. ήσ, καθ--η(σ);
κάθημαι, κεΐμαι. Bestematski aor. § 315.a —316.
133
4. κει-μα ι (ležim) osn. κει: Imperfekt
Impt.
Prezent
κάθ-η-μαι κάθη-σαι κάθ-η-ται itd.
κά&η-σο καθ-ή-σ-9-ω itd.
έ-καθ-ή-μην (ili καθή-μην) έ-κά&η-σο (ili καθή-σο) έ-κά&η-το (ili καθήσ-το) itd. itd.
κεΐμαι κει-σαι κεΐ-ται itd.
κει-σο κεί-σθω itd.
έ-κεί-μην έ-κει-σο ε-κει-το itd.
Inf. καθ-ή-σθαι κεΐ-σθ-αι
Part. καθή-μενος κει-μενος
Fut. κεί-σομαι κεί-ση, κεί-σεται itd.
/ B i l j . 1. Prosti oblici ήμαι, ήβαι., ή στα ι dolaze samo kod pjesnika. — Konj. i opt. veoma su rijetki (καθώμεθα, καθήμην ili καθοίμην); nadoknađuju se, kao i futur, oblicima glagola καθ-ίζομαι (§ 327, 14). 2. Konj. i opt. od κεΐμαι (κέηται, κέωνται — κέοιτο, κέοιντο) također su veoma rijetki.
3. N a g l a s a k s l o ž e n i c a : indik. κατά-κειμαι, inf. κατα-κεΐσθαι (§ 307, Β). 4. Glagol κεΐμαι upotrebljava se kao perf. pas. od τί&ημι (§ 311), npr. νόμους τιθέασιν οί άρχοντες — οί νόμοι κείνται, θέσθαι τά όπλα έκέλευσεν — τά δπλα εκείτο.
K o r j e n i t i ili b e s t e m a t s k i
aoristi
Kao έστην spreže se j a k i a o r i s t nekih glagola kojih prezent §316. ponajviše pripada prvoj glavnoj konjugaciji. Budući da takvi aoristi postaju neposredno od glagolske osnove (korijena) bez tematskoga samoglasnika (s kojim postaju jaki aoristi kao npr. š-βαλ-ο-ν) zovu se k o r j e n i t i ili b e s t e m a t s k i a o r i s t i . Samoglasnik ostaje d u g u ind., impt. i inf., a p o k r a ć u j e se pred samoglasnicima (u konj. i opt.) i pred ντ (isp. § 293).
Bestematski aorist § 316.
Osnova
134
βη : βα
σβη : σβε
γνω :γνο
δυ : δυ
ε-βη-ν ž-βη-ς g-βη
έ-σβη-ν ε-σβη-ς ε-σβη
έ-γνω-ν ε-γνω-ς ε-γνω
ε-δϋ-ν ε-δυ-ς ε-δυ
β Μ š-βη-τον •3 έ-βή-την (3 ε-βη-μεν ε-βη-τε ε-βη-σαν
Ζ-σβη-τον έ-σβή-την
Ζ-γνω-τον έ-γνώ-την
Ζ-δυ-τον έ-δύ-την
ζ-σβη-μεν ε-σβη-τε ε-σβη-σαν
ε-γνω-μεν έ'-γνω-τε ε-γνω-σαν
ε-δυ-μεν ε-δυ-τε ε-δυ-σαν
σβώ (od σβέ-ω) σβή-ζ σβη σβη-τον σβή-τον
γνώ (od γνό-ω) γνφ-ς γνφ
δυ-ω δύ-η-ς δύ-η
γνώ-τον γνώ-τον
δύ-η-τον δύ-η-τον
σβώ-μεν σβή-τε σβώ-σι(ν)
γνώ-μεν γνώ-τε γνώ-σι(ν)
δύ-ω-μεν δύ-η-τε δύ-ω-σι(ν)
σβείη-ν σβείη-ς σβείη
γνοίη-ν γνοίη-ς γνοίη
σβείη-τον ili σβεΐ-τον σβειή-την ili σβεί-την
γνοίη-τον ili γνοΐ-τον γνοιή-την ili γνοί-την
σβείη-μεν ili σβεΐ-μεν
γνοίη-μεν ili γνοΐ-μεν
σβείη-τε ili σβεΐ-τε σβείη-σαν ili σβεΐε-ν
γνοίη-τε ili γνοΐ-τε γνοίη-σαν ili γνοΐε-ν
>
βώ (od βά-ω) βη-ς > βη a βή-τον 3 'a βή-τον ο U, βώ-μεν βή-τε βώ-σι(ν)
βαίη-ν βαίη-ς βαίη βαίη-τον ili βαΐ-τον > βαιή-την Μ -ili βαί-την ft Ο βαίη-μεν ili βαΐ-μεν βαίη-τε ili βαΐ-τε βαίη-σαν • ili βαΐε-ν
•
135 Bestematski aorist § 316.
βή-θ-ι βή-τω
σβή-9-ι σβή-τω
γνώ-θ-ι γνω-τω
δΰ-θ-ι δύ-τω
βή-τον uοci βή-των a βή-τε βά-ντων (βή-τωσαν)
σβή-τον σβή-των
γνώ-τον γνώ-των
δϋ-τον δύ-των
σβή-τε σβέ-ντων (σβή-τωσαν)
γνώ-τε γνό-ντων (γνώ-τωσαν)
δϋ-τε δυ-ντων (δυ-τωσαν)
βή-ναι
σβή-ναι
γνώ-ναι
δϋ-ναι
α βά-ς u βά-σα Μ βά-ν α
σβεί-ς σβει-σα σβέ-ν
|γνού-ς •γνοΰ-σα γνό-ν
δό-ς δΰ-σα δδ-ν
gen. σβέ-ντ-ος
gen. γνό-ντ-ος
gen. δυ-ντ-ος
Infinitiv
>
UH
gen. βά-ντ-ος
Takvi su glagoli (osim ίστημι § 306, 310): a) s osnovom na a-glas (α, η: a): 1. άπο-δι-δράσκω (utječem) osn. δρα : δρα, aor. άπ-έ-δραν (§ 324, 10); 2. βαίνω (idem) osn. βη : β α, aor. έ'-βη-ν (§ 321, 6); 3. φθάνω (pretječem) osn. φθ-η : φθ-ά, aor. έ-φθ-η-ν (§ $21, 2); b) s osnovom na e-glas (η : ε): 4. άπο-σβέννΰμαι (gasim se) osn. σ β η : σ β ε, aorist άπ-έ-σβην (§319,6); c) s osnovom na o-glas (ω : ο): 5. γι-γνώσκω (poznajem) osn. γνω : γνο, aor. έ'-γνω-ν (§324, 12); 6. άλίσκομαι (hvatam se) osn. άλω : άλο, aor. έ-άλω-ν (§ 324, 5); 7. (βιόω) ζάω (živim) osn. βιω : β ι ο, aor. έβίων (§ 327, 9); d) s osnovom na υ (ΰ : υ): 8. δύομαι (potapam se) osn. δϋ : δυ, aor. έ-δΰ-ν (§ 329); 9. φύομαι (postajem) osn. φΰ : φ υ, aor. έ-φϋ-ν (§ 329).
Mješoviti perfekti. § 317.
136
Bilj. 1. U aoristu άπ-έ-δρα-ν ima (poradi ρ § 92) svagdje a, gdje u aoristu Ι-βη-ν ima η. Bilj. 2. Pored bestematskoga aorista imaju navedeni glagoli m e d i j a l n i f u t u r i s l a b i p e r f e k t , npr. βή-σομοα, βέ-βη-κα; γνώ-σομαι, ε-γνω-κα; φϋ-σομαι, πέ-φϋ-κα (jesam). Mješovifi perfekti 317.
Pored pravilnih oblika imaju neki glagoli u perfektu. aktivnom i takvih oblika u kojima se nastavci redupliciranoj osnovi dodaju n e p o s r e d n o . Takvi se perfekti zovu m j e š o v i t i p e r f e k t i . 1. Tako se pored perfekta ε-στη-κα (stojim, § 311, 2) nalaze oblici perfektni postali od osnove έ - σ τ ά , i to: Perf. ind. εστά-μεν
Konj. έστώ-μεν
εστα-τε έστασι(ν)
Plpf.
εστά-σαν
έστώ-σι(ν) Opt.
Inf.
έστα-ναι
Part. έστώς gen. -ώτος
έσταίη-ν
έστώσα gen. -ώσης
itd.
έστώς gen. -ώτος (έστός)
Impt. εστα-θι.
2. Pored τέ-9-νη-κα (umro sam, prezent άπο-θνήσκω § 324, 8): Perf. ind. τέθνα-μεν
Inf.
τέθνα-τε τεθνασι.(ν) Opt.
Part. τεθνεώς gen. -εώτος τεθναίη-ν itd.
Plpf.
τεθνα-νοα τεθ-νεώσα gen.-εώσης τεθ-νεός gen.-εώτος
έ-τέθνα-σαν Impt. τέθνα-θ-ι. 3. Pored δέδοικα (bojim se, osn. δι, aor. εδεισα, § 327 b):
Perf. ind. δέδι-α δέδι-ε(ν) δέδι-μεν δέδι-τε Plpf.
δεδί-ασι(ν) έ-δέδι-σαν
Inf. δεδι-έ-ναι Part. δεδι-ώς gen. -ότος δεδι-υΐα gen. -υίας δεδι-ός gen. -ότος
οίδα. Drugi razred glagola na μι. § 318.
137
4. Ovamo pripada i perfekt οίδα [znam, osn. ίδ (F ιδ, isp. vid-eo), aor. εΐδον vidjeh § 327, 3]: Optativ
Konj.
Perf. ind.
(znam)
Impt.
είδώ
είδείη-ν
οΐσ-θα
είδή-ς
είδείη-ς
ΐσ-θι
οιδ-ε(ν)
είδη
είδείη
ϊσ-τω
οΐδ-α
itd.
ίσ-τον ϊσ-τον
itd.
itd.
ΐσ-μεν ϊσ-τε ίσασι(ν)
Plpf.
ήδ-η (-ειν) ήδ-ησθ-α
(znadijah)
(-εις)
ήδ-ε-μεν
(ήσ-μεν)
ήδ-ε-τε
(fja-τε)
ήδ-ε-σαν (ήσαν)
ήδ-ει
F u t . ε ΐ - σ ο μ α ι (είδή-σω)
Inf.
είδ-έ-ναι
Part.
εΐδ-ώς, -υΐα, -ός
gen.
-ότος
(znat ću i saznat ću)
B i l j . Prezent i aorist nadoknađuju se glagolom γιγνώσκω (§ 324, 12).
II. Drugi razred glagola na μι 1. Drugi razred glagola na μι pripada samo sprezanjem p r e - §318. z e n t s k e o s n o v e toj konjugaciji. Prezentska osnova glagola toga razreda postaje tako da se čistoj osnovi pridijeva s l o g ν υ. 2. Za količinu glasa υ vrijedi pravilo u § 303, dakle δείκνϋμι, ali δείκνΰμεν. 3. Vokalske osnove imaju u prezentskoj osnovi dva v: osn. κερα: κερά-ννϋμι (miješam). 4. I ovdje se upotrebljava mnogo sporednih oblika po prvoj glavnoj konjugaciji (δεικνύω), npr. 3. 1. plur. ind. prez.: δεικνύουσι(ν), a u konj. i opt. prez. i nema drugih. B i l j . N e k i glagoli na ω imaju (ponajviše mlađe) sporedne oblike na -νϋμι, npr. άν-οίγω (otvaram): άν-οίγνϋμι.
138
Dragi razred glagola na μ^ § 318.
Prez. δείκνϋμι, osn. δεικ, V Aktiv
Medij
δείκ-νϋ-μι (pokazujem) δείκ-νϋ-ς δείκ-νϋ-σι(ν)
δείκνυμαι δείκνυσαι δείκνΰται
δείκ-νΰ-τον δείκ-νΰ-τον
δείκνυβθον δείκνυσθον
δείκ-νυ-μεν δείκ-νυ-τε δεικ-νύ-ασι(ν)
δεινκυμεθα δείκνυσθε δείκνυνται
δεικνύω, ης, γ) itd.
δεικνύωμαι, η, ηται itd.
δείκνϋ (§ 307) δεικνΰτω
δείκνυσο δεικνύσθω
δείκνΰτον δεικνδτων
δείκνυσθ-ον δεικνύσθων
δείκνυτε δείκνυντων (δεικνυτωσαν)
δείκνυσθ-ε δεικνύσθων (δεικνύσθ-ωσαν)
Futur
δείξω
δείξομαι
Aorist
έδειξα
έδειξάμην
Prezent ind.
Konjunktiv
Imperativ
Aorist pas.
έδείχθην
Drugi razred glagola na -μι. § 318.
139
prezentska osnova δεικ-νυ
Aktiv
Medij
έδείκνϋν έδείκνϋς έδείκνϋ
έδεικνυμην έδείκνΰσο έδείκνυτο
έδείκνΰτον έδεικνότην
Ιδείκνυσθον έδεικνύσθην
έδείκνυμεν έδείκνυτε έδείκνϋσαν
έδεικνδμεθ·α έδείκνυσθε έδείκνυντο
Optativ
δεικνύοιμι itd.
δεικνυοίμην itd.
Infinitiv
δεικνδναι
δείκνυσθαι
δεικνυμενος, η, ον
Particip
δεικνυς δεικνϋσα δεικνδν osn. δ ε ι κ ν υ ν τ
Perfekt
δέδειχα
δέδειγμαι
Pluskvamperfekt
έδεδείχειν
έδεδείγμην
Imperfekt
Futur pasivni
ν
t δειχθήσομοα
Ostali glagoli na -νΰμι. §. 319. 140
§319.
Ostali glagoli Osnova
Glagoli
Futur
a. O s n o v e sa a: 1. κεράννϋμι miješam
κερά(σ), κρα
κερώ, -ας
2. κρεμάννϋμι vješam
κρεμά(σ)
κρεμώ, -ας
3. πετάννϋμι širim (άνα-π. otvaram)
πετά(σ), πτα
πετώ, -ας
4. (δια-) σκεδάννϋμι razasipam
σκεδα(σ)
σκεδώ,
έ(σ) (Γεσ)
άμφιώ, -εις
σβεσ
σβέσω
<·
b. O s n o v e sa e - g l a s o m : 5. άμφι-έννϋμι odijevam (isp. ves-tio)M. odijevam se
\
6. σβέννυμι gasim (άπο-, κατα-) σβέννΰμαι gasim se
c . O s n o v e sa o - g l a s o m :
*
σβη
σβήσομαι
ζω(σ)
ζώσω ,
ρω(σ)
ρώσω
7. ζώννΰμι pašem, opasujem
"V
8. ρώννϋμι krijepim
Ostali glagoli na -νΰμι. §. 319.
141
na -νϋμι Aorist pas., futur pas.
Perfekt
Aorist akt. med.
Bilješke
έκέράσα κέκραμαι
έκρά&ην
(κρέμάμαι
έκρεμάσ&ην
s čim τινί
έκρέμασα
visim §312, 7)
έπέτασα πέπταμαι
έπετάσθην
έσκέδασμαι
έσκεδάσθην
έσκέδασα
ήμφίεσα inf. med. έπι-έσασθαι
ήμφίεσμαι
έσβεσα
εσβην (§ 316, 4)
I έσβεσμαι εσβηκα
Ζζωσα
ϊζω(σ)μαι
ερρωσα έρρωμαι
d o p a a j a se glagolom ένδύω § 301, 2. i § 329.
έσβέσθην
i
έρρώσθ-ην
isp. § 329.
Ostali glagoli na -νΰμι. §. 319. 142
142
Glagoli 9. στρώννϋμι sterem
Osnova
Futur
στρω
στρώσω
στορ-ε
στορώ, -εις
10. κατ-άγνΰμι lomim κατ-άγνϋμαι lomim se
άγ (f
κατ-άξω
11. ζεύγνϋμι spajam
ζευγ, ζυγ
ζεύξω
12. μείγνΰμι miješam
μειγ, μ ΐ γ
μείξω
13. πήγνϋμι utvrđujem πήγνϋμαι utvrđujem se
πηγ, παγ
7ΐήξω
14. (δια-ρ)ρήγνΰμι kidam ρήγνυμαι kidam se
ρηγ, ροίγ
ρήξω
όλ-ε
άπ-ολώ, -εις
spor. obi. στόρ-νϋμι
d. O s n o v e n a - γ :
e. O s n o v e n a l i k v i d u : 15. άπ-όλλϋμι upropašćujem άπ-όλλυμοα propadam
16. δμνϋμι kunem se
άπ-ολοϋμαι, -ή
όμ-ο
όμοϋμαι, -ή, -εΐται
Ostali glagoli na -νΰμι. §. 319.
Aorist akt. med.
Perfekt
Aorist pas., futur pas.
143
Bilješke
έστρωσα έστρωμαι
έστρώθην
κατ-έάγα slomljen sam
κατ-εάγην
έζευγμαι
έ ζ ε ύ χ θ η ν , έζόγην
μέμειγμαι
έ μ ε ί χ θ η ν , έμΐγην
umj. -ει- piše se i -Ϊ-
πέπηγα tvrd sam
έπάγην, πάγήσομαι
πηκτός tvrd; isp. § 329.
έρρωγα §49.
έρράγην, ράγήσομαι
isp. § 329.
έστόρεσα
κατ-έαξα
έζευξα
έμειξα
έπηξα
aug. isp. § 237, 1.
έρρηξα raskinut s a m
άπ-ώλεσα άπ-ολώλεκα άπ-ωλόμην
§275,2 άπ-όλωλα
§ 275, 2.
ώμοσα
όμώμοκα
§ 275, 2.
isp. § 239.
Peti ili nazalni razred. § 3 2 0 - 3 2 1 .
144
G l a v a XII GLAGOLI § 320.
PRVE
GLAVNE KONJUGACIJE OBLICIMA
S
OSOBITIM
Osobitosti grčkoga glagola osnivaju se poglavito na tom da se prezentska osnova od glagolske razlikuje još drukčije nego što je rečeno u § 245 — 253. Onima četirma razredima koji su ondje naGlagoli
a. P r e z e n t
Osnova
Futur
na -νω:
1. τϊνω plaćam, bivam kažnjen τίνομαι kažnjavam, osvećujem se (komu, τινά)
τ ΐ , τει
2. φθάνω pretječem
φθ-η φ·9·ά
φθήσομαι
3. δάκνω grizem
δακ, δηκ
δήξομαι
4. κάμνω utrudujem se
κάμ, κ μ η
καμοϋμαι, -ή
5. τέμνω siječem
τεμ, τμη
τεμώ, -εις
6. βαίνω (od βαν-;ω § 57. e) idem
βά, βη
βήσομαι
7. έλαύνω gonim
έλαυ, έλα
έλώ,
τείσω τείσομαι
i
145 Peti ili nazalni razred. § 320-321.
vedeni treba dodati još č e t i r i d r u g a r a z r e d a . Nekima od tih glagola postaju oblici od više osnova, i to često od sasvim različnih. Peti ili nazalni razred Prezentska osnova postaje od glagolske dodatkom glasa ν ili sloga § 321. u kojem je ν (isp. lat. si-no, cer-no, hs. s t a - n e m ) . Perfekt
Aorist akt. med.
Ιτεισα
τέτεικα
έτεισάμην
τέτεισμαι
Aorist pas., fut. pas.
umj. -ει- piše se i - ϊ -
τινά ποιών τι
εφθην § 316, 3. έφθασα
Bilješke
έφθάκα
έδακον δέδηγμαι
εκαμον
κέκμηκα
έτεμον
τέτμηκα τέτμημαι
έβην § 316, 2.
βέβηκα
ήλασα
έλήλακα § 275, 2. έλήλαμαι
1Q Gramatika grikcga jezika
έδήχθην
μανθάνων
έτμήθην
ήλαθην
146
Peti ili nazalni razred. § 320-321.
Glagoli
Osnova
Futur
b. P r e z e n t na-νέομαι: «
ικ
άφ-ίξομαι
αΐσθ-ε
αίσθήσομαι
10. άμαρτάνω griješim, promašujem
άμαρτ-ε
άμαρτήσομαι
11. αυξάνω (αυξω) množim
αύξ-ε
αύξήσω αύξήσομαι
12. άπ-εχθάνομαι bivam omražen
έχθ-ε
άπ-εχθήσομαι
13. όφλισκάνω osjećam se kriv, zaslužujem
όφλ-ε
όφλήσω
14. λαμβάνω uzimam
λάβ, ληβ
λήψομαι
15. λανθάνω sakriven sam έπι-λανθάνομαι zaboravljam
λάθ, λ η θ
λήσω έπιλήσομαι
16. λαγχάνω polučujem
λ«χ>
17. μανθάνω učim se
μαθ-ε
18. πυνθάνομαι doznajem
πυθ,
19. τυγχάνω pogađam, dobivam
τυχ-ε, τευχ
8. άφ-ικνέομαι dolazim
c. P r e z e n t n a - ά ν ω : 9. αισθάνομαι opažam, osjećam
d. P r e z e n t n a -άνω s n a z a lom u osnovnom slogu:
λ
ηχ
λήξομαι μαθήσομαι
πευθ
πεύσομαι τεύξομαι
147 Peti ili nazalni razred. § 320-321.
Aorist pas., fut. pas.
Aorist akt. med.
Perfekt
άφ-ϊκόμην (inf. άφ-ΐκέσθ-αι)
άφ-ΐγμαι (inf. άφ-ϊχθαι)
ήσθόμην
ήσθημαι
ήμαρτον
ήμάρτηκα ήμάρτημαι
ήμαρτήθην
ηυξησα
ηυξηκα ηΰξημαι
ηύξήθ-ην
άπ-ηχθόμην
άπ-ήχθημαι
ώφλον
ώφληκα
έλαβον (impt. λαβέ)
εΐληφα εϊλημμαι
Bilješke
što τινός ili τί
έλήφθην,ληφθ-ήσομαι
griješim τί promašujem τινός
λαβέ § 333, 13.
ελαθον έπ-ελαθ-όμην
λέληθα έπι-λέλησμαι
komu τινά što τινός
Ζλαχον
εΐληχα
što τινός
εμαθ-ον
μεμάθ^κα
έπυθόμην
πέτυσμαι
od koga što τινός τι
έτΰχον
τετύχηκα
od koga što τινός -rivoc
Šesti ili inhoativni razred. § 324.
148
Šesti ili 5 324.
Od glagolske osnove postaje prezentska t i m e da joj se pridijeva σκ r e d u p l i k a c i j u . Budući da mnogo glagola ovoga razreda znači Glagoli
a. G l a g o l i b e z
Osnova
Futur
redupl.
1. γηράσκω starim
γηρά
γηράσομαι
2. ήβάσκω dorastam
ήβα
ήβήσω
3. άρέσκω dopadam se
άρε
άρέσω
4. με&ύσκω opijam
μεθυ
μεθύσκομαι opijam se
5. άλίσκομαι bivam uhvaćen
άλ-ω
άλώσομαι
6. άνάλίσκω (άναλόω) trošim
άν-άλ-ο
αναλώσω
7. ευρίσκω nalazim
εύρ-ε
εύρήσω
8. άπο-θνήσκω umirem
θ ά ν , -9-νη
άπο~9·ανοϋμαι -ή
9. διδάσκω učim
διδαχ
διδάξω
Μ. učim se
διδάξομαι *
149 Šesti ili inhoativni razred. § 324.
inhoativni razred ili ισκ (isp. lat. no-sco, pube-sco). M n o g o glagola ima još i p r e z e n t s k u počinjanje ili postajanje, zove se razred i n h o a t i v n i . Aorist akt. med.
Perfekt
έγήρασα
γεγήράκα
ήβη σα
ήβηκα
Aorist pas., fut. pas.
Bilješke
ήβάω (ήβηκα) mlad sam
ήρεσα έμέθΰσα έμεθύσθην
έάλων (ήλων) §316, 6. inf. άλώναι άνήλωσα
έάλωκα(ήλωκα)
μεθύω pijan sam
aug. § 237, 1.
άνήλωκα άνήλωμαι
ηύρον (εύρον) impt. εύρέ § 333, 11
ηδρηκα (ευρηκα)
άπ-έθανον
τέθνηκα § 3 1 7 , 2. f. egz. τεθνήξω
έδίδαξα
δεδίδαχα
έδιδαξάμην
δεδίδαγμαι
ηΰρημαι (εΰρημαι)
άνηλώθην, άναλωθήσομαι
ηύρέθην (εύρέθην), εύρεθ-ήσομαι
aug. § 235.
*
έδιδάχθην
ιινά τι
Sedmi ili e-razred. § 325.
150
Glagoli
b . G l a g o l i s prez.
Osnova
Futur
redupl.
10. άπο-διδράσκω utječem
δρα
άπο-δράσομαι
11. μιμνήσκω opominjem (obično άνα-, ύπο-)
μνη(σ)
άνα-μνήσω
12. γιγνώσκω poznajem
γνω(σ)
γνώσομαι
13. τιτρώσκω ranjavam
τρω
τρώσω
μιμνήσκομαι opominjem se; spominjem
**
κατα-βιβρώσκω jedem v. § 327, 8 ;
Sedmi ili Kraća se osnova izmjenjuje s Glagoli
Osnova
Futur
a. R a š i r e n a j e o s n o v a prezentska: 1. γαμέω ženim se M . udaj e m se
γαμ-ε
γαμώ, -εις γαμοϋμαι, -ή
2. δοκέω činim se; mislim
δοκ-ε
δόξω
3. ώθέω turam
ώθ-ε
ώσω
151 Sedmi ili e-razred. § 325.
Aorist pas., fut. pas.
Aorist akt. med.
Perfekt
άπ-έδραν § 316, 1.
άπο-δέδρακα
komu τινά koga čega τινά τι
άν-έμνησα μέμνημαιπίεmini, f. egz. μεμνήσομαι meminero
έγνων § 316, 5.
έτρωσα
Bilješke
έγνωκα (§ 274) έ'γνωσμαι
έμνήσθ-ην μνησθήσομαι
έγνώσθ-ην, γνωσθήσομαι
τέτρωκα τέτρωμαι
čega τινός
έτρώθ-ην, τρωθ-ήσομαι
γνωστός
τρωτός
πιπράσκω prodajem § 327, 11.
e-razred dužom r a š i r e n o m Aorist akt. med.
glasom
ε.
Perfekt
εγημα έγημάμην
γεγάμηκα γεγάμημαι
εδοξα
δέδοκται odlučeno je
έ'ωσα
εωσμαι
Aorist pas., fut. pas.
Bilješke
γυναίκα άνδρί
δοκεϊ videtur
έώσθ-ην
aug. isp. § 237, 1.
152
Sedmi ili e-razred. § 325.
Glagoli
Osnova
Futur
b. K r a ć a je o s n o v a prezentska: 4. έθέλω (θέλω) hoću
έθελ-ε
έθελήσω
5. μέλλω namjeravam; oklijevam
μελλ-ε
μελλήσω
6. νέμω dijelim
νεμ-ε
νεμώ, -εις
7. μένω ostajem; čekam
μεν-ε
μενώ, -εϊς
8. ρέω tečem
ρe(F), ρυ-ε
ρυήσομαι
9. χαίρω radujem se
χ α ι ρ - ε, χ α ρ - ε χαιρήσω
10. έρ- (έρωτάω) pitam
έρ-ε
έρήσομαι
11. γίγνομαι postajem
,γεν-ε
γενήσομαι
12. άχθομαι srdim se
άχθ-ε(σ)
άχθέσομαι
13. βούλομαι hoću
βουλ-ε
βουλήσομαι
14. δεΐ treba
δε-ε
δεήσει
15. δέομαι trebam, molim
δε-ε
δεήσομαι
16. μέλει μοι stalo mi je
μελ-ε
μελήσει
153 Sedmi ili e-razred. § 325.
Aorist akt. med.
ηθέλησα
Perfekt
Aorist pas., fut. pas.
ήθέληκα
έμέλλησα
ένειμα
έμεινα
Bilješke
aug. § 234, Β .
νενέμηκα νενέμημαι
ένεμήθην
μεμένηκα
έρρύηκα
έρρύην
κεχάρηκα
έχάρην
čemu (έπί)τινι
ήχθέσθην
na što (έπί)τινι
έβουλήθην
augm. § 234, Β.
έδεήθην
trebam τινός molim τινός τι
ήρόμην
έγενόμην
γεγένημαι γέγονα
βεβούλημαι
έδέησε
δεδέηκε
δεδέημαι
έμέλησε
μεμέληκε
do čega τινός
Osmi ili mješoviti razred. § 327.
154
Osnova
Glagoli
Futur
17. έπι-μέλομαι staram se (-μελοϋμαι)
μελ-ε
έπι-μελήσομαι
18. οϊομαι (οΐμαι) mislim
οί-ε
οίήσομαι
19. οφείλω dugujem
όφελ όφειλ-ε
όφειλήβω
20. πέτομαι letim
π(ε)τ-ε
πτήσομαι
21. μάχομαι borim se
μαχ-ε(σ)
μαχοϋμαι, -η Osmi ili
Oblici j e d n o g a glagola postaju od v i š e Osnova
Glagoli
a. R a z l i č n e
Futur
osnove:
1. αίρέω uzimam M. u. sebi; biram P . od akt. i med.
αίρε, έλ
αίρήσω αίρήσομαι
2. έρχομαι idem, dolazim impf. ^a § 314.
έρχ, έλ(υ)$
εϊμι § 314.
3. δράω vidim impf. έώρων § 237, 2.
(f)opa, δπ, (f)iS ,
βψομαι
4. τρέχω trčim &έω trčim (samo prez. i impf.)
τρεχ, δραμ-ε
δραμοΰμαι, -ή
155 Osmi ili mješoviti razred. § 327.
Aorist akt. med.
Perfekt
Aorist pas., fut. pas.
έπι-μεμέλημαι έπ-εμελήθ-ην
Bilješke za što τινός da δπως
ωή&ην ώφελον utinam ώφείληβα
aor. § 256.
έπτόμην έμαχεσάμην
s kim τινί
μεμάχημαι
mješoviti razred bitno r a z l i č n i h osnova (isp. fero, tuli, latum). Aorist akt. med.
εϊλον (inf. έλεΐν) είλόμην
ήλθον impt. έλθέ § 333, 13.
Perfekt
ήρηκα ήρημαι ήρημαι
Aorist pas., fut. pas.
Bilješke
ήρέθ-ην, αίρεθήσομαι
έλήλυθ-α § 275, 2. ήκω ovdje sam
είδον (impt. ίδέ) έώρακα, ίπωπα (έπ-, προ-, συν- είδόμην έώραμαι, ώφθην, όφθήσοώμμαι μαι
ίδέ § 333, 13. Ιδού evo!
Ζδραμον
θέω $ 248.
δεδράμηκα
Osmi ili mješoviti razred. § 327.
156
Glagoli 5. φέρω nosim
Osnova
Futur
φ ε ρ, οϊ, ένε(γ)κ οϊσω
M. nosim sebi P. bivam donsen, hitim
οϊσομαι οΐσομαι
6. ώνέομαι kupujem Pas.
ώνε, π ρ ι α
ώνήσομαι
7. αγορεύω \ govorim, λέγω } kažem φημί § 312, 8.' Pas.
άγορευ, λ ε γ , έρώ, -εις φα, f επ, f ερ, ρη λέξω, φήσω λέξομαι
Složenice npr. a. άπ-αγορεύω 1. zabranjujem, 2. sustajem
άπ-ερώ
b. δια-λέγομαι razgovaram se
δια-λέξομαι
ali λέγω berem, συλ-λέγω sabiram (i έκ-, κατα-)
συλ-λέξω
8. έσθίω, βιβρώσκω (obično κατα-) jedem
έσ·9·ι, έδ φ α γ , βρω
Ζδομαι
9. ζάω (§ 244, 2) » βιόω /živim
ζα, βιω
βιώσομαι
157 Osmi ili mješoviti razred. § 327.
Aorist akt. med.
Aorist pas., fut. pas.
Perfekt
ήνεγκον ήνεγκα ήνεγκάμην
ένήνοχα > § 275, 2. ένήνεγμαι ένήνεγμαι
έπριάμην § 312, Β. 1, 2.
έώνημαι έώνημαι
εΐπον (impt. είπέ) είπα ελεξα εφησα -
είρηκα
ε'ίρημαι, λέλεγμαι
ήνέχθ-ην, ένεχθ-ήσομαι
έωνήθ-ην
Bilješke gl. pr. οίστέον u aor. akt. pretežu ovi oblici: ήνεγκας, -κατε Ζνεγκε, -κάτω osobito: ένεγκεϊν ένεγκών πολλοϋ, ολίγου aug. § 237, 1.
είπέ § 333, 13. είπαζ, είπατε običnije od είπες, είπετε έρρήθην, ρηθήσομαι έλέχθην, λεχθ-ήσομαι
fut. egz. είρήσεται λελέξεται άπ-εΐπον
άπ-είρηκα
zabr.: μή ποιεϊν sust.: ποιών τι
δι-είλεγμαι
δι-ελέχ&ην .
συν-έλεξα
συν-είλοχα συν-είλεγμαι
συν-ελέγην, f. ρ. συλ-λεγήσομαι
εφαγον
έδήδοκα §275,2. έδήδεσμαι κατα-βέβρωκα κατα-βέβρωμαι κατ-εβρώθην • ϊ;' ,
έβίων § 316, 7.
βεβίωκα
*
s kim: τινί
Osmi ili mješoviti razred. § 327.
158
Glagoli
Osnova
10. παίω, τύπτω,πλήττω udaram παι, π λ η γ , πλαγ Pas. έκ- (κατα-) πλήττω plašim έκ- (κατα-) πλήττομαι plašim se 11. πωλέω, πιπράσκω
Futur
παίσω έκ-πλήξω
πωλε, πρα, δο
άπο-δίδομαι prodajem
πωλήσω άπο-δώσομαι
Pas. b. R a z l i č n i o b l i c i j e d n e osnove: 12. έπομαι (seguor) slijedim
έπ, σ(ε)π
εψομαι
έχ> σ(ε)χ, σχ-ε
έξω σχήσω
aug. § 236.
13. έχω imam, držim (§56) (spor. obi. ϊαχω) aug. § 236.
Med. Složenice npr. a. παρ-έχω dajem
έξομαι σχήσομαι παρ-έξω παρα-σχήσω
M. dajem sam
παρ-έξομαι παρα-σχήσομαι
b. άν-έχομαι podnosim aug. § 240.
άν-έξομαι
159 Osmi ili mješoviti razred. § 327.
Aorist akt. med.
επαισα
Perfekt
πέπαικα πέπληγμαι
Aorist pas., fut. pas.
Bilješke
έπλήγην, f. ρ. πληγήσομαι
έξ-έπληξ α έκ-πέπληγμαι
έπώλησα
έ ξ - ε π λ ά γ η ν f. ρ . έκ-πλαγήσομοα
πολλού, ολίγου
πεπώληκα, πέπρακα
άπ-εδόμην πέπραμαι
έ-σπόμην k. σπώμαι-έπίσπωμαι ο. σποΐτο-έπίσποιτο i. αποϋ-έπίσπου
koga τινί za nagi. složenica u aor. isp. § 36.
εσχον k. σχώ, ο. σ χ ο ί η ν i· <»3Ć&M σχέτω
εσχηκα
έσχόμην
εσχημαι
k. σχώμαι ο. σχοίμην i. σχ9ϋ, σχέσθω παρ-έσχον
παρ-έσχηκα
k. παράσχω ο. παράσχοιμι i . παράσχες παρ-εσχόμην
παρ-έσχημαι
k. παράσχωμαι ο. παράσχοιτο I. παράσχου ήν-εσχόμην k. άνάσχωμαι itd.
έπραθην
ήν-έσχημαι
σχέ-ς § 302, 5. za nagi. složenica u aor. isp. § 36.
160
Osmi ili mješoviti razred. § 327.
Glagoli
Osnova
Futur
c. ύπ-ισχ-νέ-ομαι obećavam
ύπο-σχήσομαι
isp. § 321, 8.
καθιώ, -εις
14. καθίζω tr. posađujem intr. posađujem se (sjedam) καθίζομαι sjedam καθέζομαι sjedim, sjedam
ίδ, έδ, ή(σ)
15. πάσχω trpim
π α σ χ , παθ·, πενθ
πείσομαι (§ 50)
16. πίνω pijem
πΐν, πι, πο
πίομαι
17. πίπτω padam
π(ε)τ, πεσ, πτω
πεσοϋμαι, -ή
18. σκοπέω i -έομαι σκέπτομαι motrim
σκοπέ, σ κ ε π
σκέψομαι
καθεδοϋμαι, -η
Ί
161 Osmi ili mješoviti razred. § 327.
Perfekt
Aorist akt. med.
ύπ-εσχόμην k. ύπόσχωμαι ο. ύπόσχοιτο i. ύπόσχου
Aorist pas., fut. pas.
ύπ-έσχημαι
Bilješke
za nagi. složenica u aor. isp. § 36.
έκάθϊσα (καθ-ϊσα)
έκαθεζόμην (značenje impf. i aor.)
κάθημαι sjedim § 315. b
επα&ον (§ 49. i 63)
πέπονθα
επΐον
πέπωκα πέπομαι
έπόθην
<
έπεσον
πέπτωκα
έσκεψάμην
εσκεμμαι
U
Gramatika grčkoga jezika
σκεπτέον
162
Defekt, gl. - A k t . med. pas. značenje. § 3 2 7 b - 3 2 8 .
Defektivni glagoli Najobičniji su defektivni glagoli:
§327b.
Osn. έθ: pf. εΐωθα (privikao sam se), ppf. εΐώθειν § 278, 2, Β.; 283, Β. 1. ,, ίκ: pf. εοικα (činim se), ppf. έωκειν § 278, 2, Β.; 283, Β. 1. ,,
δϊ (bojati se): aor. έ'δεισα, pf. δέδοικα, δέδια § 317, 3.
,,
ίδ (vidjeti): f. εϊσομαι [(sa)znat ću], pf. οΐδα (znam) § 317, 4.
,, έρ (pitati): f. έρήσομαι, ήρόμην § 325, 10. ,, ,,
μ ε ρ (dosuđivati), isp. το μέρος (dio), μοίρα (sudbina) : pf. ρ. εϊμαρται (dosuđeno je), ptc. ή ειμαρμένη (sudbina) § 274, Β. πορ (pribavljati), isp. πορίζω (pribavljam) : aor. ζπορον, pf. ρ. πέπρωται (dosuđeno je), ptc. ή πεπρωμένη i τί> πεπρωμένον
,,
(Jatum).
τλά (trpjeti): f. τλήσομαι, aor. Ζτλην (isp. § 316, a.), pf. τέτληκα.
Nepravilno značenje § 328.
Značenje je glagola nepravilno ponajviše po tom što se izmjenjuje aktivno, medijalno i pasivno, pa prelazno i neprelazno značenje.
A. Aktivno, medijalno i pasivno značenje 1. M n o g o a k t i v n i h glagola ima m e d i j a l n i futur s a k t i v n i m značenjem. Takvi su osim glagola s osobitim oblicima koji su od § 320. dalje navedeni, navlastito ovi: άσομαι
άδω (pjevam) άκούω (slušam
άκούσομαι
άπ-αντάω (susrećem)
άπ-αντήσομαι
άπο-λαύω (uživam)
άπο-λαύσομαι
αρπάζω (otimam)
άρπάσομαι
βαδίζω (stupam)
βαδιοϋμαι
βοάω (vičem)
i
βοήσομαι
γελάω (smijem se)
γελάσομαι
διώκω (progonim)
διώξομαι
έπ-αινέω (hvalim)
έπ-αινέσομαι
θαυμάζω (divim se)
θαυμάσομαι
κλέπτω (kradem)
κλέψομαι
οίμώζω (jadikujem)
οΐμώξομαι
σπουδάζω (nastojim)
σπουδάσομαι.
/
Akt. med. pas. značenje. § 328.
163
Bilj. Neki glagoli imaju m e d i j a l n i futur s p a s i v n i m značenjem, a drugi imaju pored toga i pasivni futur: άδ'.κήσομαι (uvrijedit ću se) αύξήσομαι (umnožit ću se) οίκήσομαι (upravljat će se mnome) πολιορκήσομαι (podsjedat ću se) ώφελήσομαι (podupirat ću se) ταράξομαι (smutit ću se) θρέφομαι (othranit ću se) φυλάξομαι (metnut ću se pod stražu)
ζημιώσομαι i ζημιωθήσομαι (kaznit ću se) άπο-στερήσομαι i άπο-στερηθήσομαι (lišit ću se) τιμήσομαι i τιμηθήσομαι (poštovat ću se).
2. Deponentia
passiva
(§ 225) imaju ponajviše m e d i j a l n i futur:
Prezent άγάμαι (divim se) § 312, 4. αίδέομαι (stidim se) § 301, 1. άρνέομαι (poričem) όίχθομαι (srdim se) § 325, 12. βούλομαι (hoću) § 325, 13. δέομαι (trebam, molim) § 325, 15. δύναμαι (mogu) § 312, 5. έναντιόομαι (protivim se) έπίσταμαι (umijem) § 312, 6. εραμαι, έράω (volim) ήδομαι (radujem se) ήττάομαι (slabiji sam) έν-θυμέομαι (uzimam na um) προ-θυμέομαι (voljan sam) θυμόομαι (srdim se) δια-λέγομαι (razgovaram se) § 327, 7. μαίνομαι (mahnitam) έπι-μέλομαι (staram se) § 325, 17. άπο-νοέομαι (očajavam) δια-νοέομαι (namjeravam) έν-νοέομαι (uzimam na um) προ-νοέομαι (vidim naprijed) οίομαι (mislim) § 325, 18. πειράομαι (kušam)
Futur άγάσομαι αίδέσομαι άρνήσομαι άχθ-έσομαι βουλήσομαι δεήσομαι δυνήσομαι έναντιώσομαι έπιστήσομαι έρασθήσομαι ήσθήσομαι ήττηθ-ήσομαι έν-θυμήσομαι προ-θυμήσομαι θυμώσομαι δια-λέξομαι μανοΰμαι έπι-μελήσομαι άπο-νοήσομαι δια-νοήσομαι έν-νοήσομαι προ-νοήσομαι οίήσομαι πειράσομαι
Aorist ήγάσθην ήδέσθην ήρνήθην ήχθέσθην έβουλήθην έδεήθην έδυνήθην ήναντιώθην ήπιστήθην ήράσθην ήσθην ήττήθην έν-εθυμήθην προ-εθυμήθην έθυμώθην δι-ελέχθην έμάνην έπ-εμελήθην άπ-ενοήθην δι-ενοήθην έν-ενοήθην προ-ενοήθην ώήθην έπειρά&ην.
B i l j . αύλιζομαι (noćujem) ima aorist ηύλισάμην i ηύλίσθην.
3. Neki su a k t i v n i glagoli u m e d i j u dobili refleksivno ili intranzitivno značenje (v. § 448, 1.), ali imaju u a o r i s t u , a kadšto i u f u t u r u , p a s i v n i oblik (kao deponentia passiva) te se zovu i passiva media:
Akt. med. pas. značenje. § 328. 164
164
a) P a s i v n i aorist i p a s i v n i futur imaju: μιμνήσκω opominjem πήγνϋμι utvrđujem ρήγνϋμι kidam στρέφω okrećem σφάλλω varam τήκω topim
med. opominjem se „ utvrđujem se ,, kidam se „ okrećem se ,, varam se „ topim se
μνησθήσομαι παγήσομαι ραγήσομαι στραφήσομαι σφαλήσομαι τακήσομαι
έμνήσθην έπάγην έρράγην έστράφην έσφάλην έτάκην.
αίσχυνοϋμαι άνιδσομαι έπείξομαι εύφρανοΰμαι κινήσομαι κοιμήσομαι λυπήσομαι όργιοϋμαι όρμήσομαι πείσομαι πλανήσομαι πορεύσομαι οίσομαι φοβήσομαι
ήσχύνθην ήνιάθην ήπείχθην εύφράνθην έκινήθην έκοιμήθην έλυπήθην ώργίσθην ώρμήθην έπείσθην έπλανήθην έπορέύθην ήνέχθην έφοβήθην
b) P a s i v n i aorist i m e d i j a l n i futur imaju: αίσχύνω zasramljujem άνιάω žalostim έπείγω gonim ευφραίνω veselim κινέω mičem κοιμάω uspavljujem λυπέω žalostim οργίζω srdim ορμάω krećem πείθω nagovaram πλανάω zavodim πορεύω krećem φέρω nosim φοβέω plašim
med. ,, „ „ ,, ,, ,, ,, ,, ,, ,, ,, ,, ,,
sramim se žalostim se hitim veselim se mičem se spavam žalostim se srdim se krećem se slušam bludim idem hitim, navaljujem plašim se, bojim se
c) P a s i v n i aorist i m e d i j a l n i άπ-αλλάττω izbavljam
i p a s i v n i futur imaju:
med. izbavljam se udaljujem se pokazujem se
φαίνω pokazujem
άπαλλάξομαι 1 '-γιλλάντν άπαλλαγήσομαι j '1 φανουμαι φανήσομαι
Ιεφανην
Bilj. 1. Neki takvi glagoli imaju i p a s i v n i i m e d i j a l n i aorist, ali u različnom značenju: κομίζω donosim, pribavljam σώζω spasavam ψεύδω varam
έκομισάμην pribavih sebi
έκομίσθην otputovah
έσωσάμην spasoh sebi (sačuvah) έσώθην spasoh se έψευσάμην slagah έψεύσθην prevarih se.
B i l j . 2. Glagoli ανάγομαι (jedrim od obale), κατάγομαι (jedrim k obali) — οπλίζομαι (oružam se), όρμίζομαι (osidran sam) imaju obično aor. m e d . , rijetko aor. pasivni. 4. Depmentia
media (§ 225) imaju u p a s i v n o m aoristu p a s i v n o značenje:
αίτιάομαι krivim, βιάζομαι silim,
ήτιασάμην okrivih, έβιασάμην prisilih,
ήτιάθην bih okrivljen, έβιάσθην bih prisiljen;
165
Prelazno i neprelazno značenje. § 329.
tako i: δέχομαι (primam) δωρέομαι (darujem) έργάζομαι (radim) ίάομαι (liječim) άπο-κρίνομαι (odgovaram) λογίζομαι (promišljam)
λυμαίνομαι (kvarim) μέμφομαι (kudim) μιμέομαι (nasljedujem) μετα-πέμπομαι (dozivam) έν-τέλλομαι (nalažem) χειρόομαι (nadvladujem).
B i l j . P e r f e k t od nekih takvih glagola ima i a k t i v n o i p a s i v n o značenje: ειργασται uradio je i urađeno je, άπο-κέκριται odgovorio je i odgovoreno je, μεμίμημαι nasljedovao sam i nasljedovan sam, έώνημαι kupio sam i kupljen sam.
B. Prelazno i neprelazno značenje Ako se neki glagol koleba između prelaznoga i neprelaznoga značenja, imaju § 329. s l a b i a o r i s t i s l a b i p e r f e k t p r e l a z n o značenje, a j a k i a o r i s t i j a k i p e r f e k t n e p r e l a z n o (§ 328, 3.); ako glagol ima samo j e d a n p e r f e k t , značenje mu je n e p r e l a z n o .
Takvi su glagoli: Glagoli
Futuri
Aoristi
Perfekti
Εστημι stavljam (§ 311, 2) ΐσταμαι stajem
στήσω στήσομαι
ζστησα Ζστην
εστηκα stojim
κατα-δύω potapam*) (§ 301, 2) κατα-δύομαι potapam se
κατα-δυσω κατα-δόσομαι
κατ-έδΰσα κατ-έδϋν § 316, 8
κατα-δέδϋκα
φύω rađam φύομαι postajem
φυσω φάσομαι
εφϋσα εφϋν § 316, 9.
πέφ'ϋκα jesam
έγερώ
ήγειρα ήγέρθην
I , έγείρω budim έγείρομαι budim se
*) Tako: ένδύω oblačim, έκ-(απο-) δύω svlačim έν-δύομαι oblačim se, έκδύομαι svlačim se
έγρήγορα budan sam
166
Naglašavanje glag. oblika. § 331 — 332.
Futuri
Glagoli
Aoristi
Perfekti
τήκω topim τήκομαι topim se
τήξω τακήσομαι
έτηξα έτ άκην
πήγνϋμι utvrđujem (§ 319, 13) πήγνϋμαι utvrđujem se
πήξω
έπηξα
παγήσομαι
έπάγην
Πήγνϋμι kidam (§ 319, 14) Πήγνϋμαι kidam se
ρήξω ραγήσομαι
έρρηξα έρράγην
άπο-σβέννΰμι gasim (§ 319, 6)
άπο-σβέσω
άπ-έσβεσα
άπο-σβέννϋμαι gasim se
άπο-σβήσομαι
άπ-έσβην
άπ-έσβηκα
πείθω nagovaram πείθομαι slušam
πείσω πείσομαι
έπεισα έπείσθην
πέπεικα πέπεισμαι uvjeren sam πέποιθα uzdam se
φαίνω pokazujem φαίνομαι pokazujem se
φανώ, -εις φανοϋμαι φανήσομαι
έφηνα έφάνην
πέφαγκα (§ 282) πέφηνα
άπ-όλλϋμι upropašćujem (§ 319, 15) άπ-όλλΰμαι propadam
άπολώ, -εις
άπώλεσα
άπολώλεκα
άπολοΰμαι
άπωλόμην
άπόλωλα
,
τέτηκα rastopljen sam
πέπηγα tvrd sam
έρρωγα raskinut sam
Kako se naglašuju glagolski oblici § 331.
Od osnovnoga pravila u § 229. da u glagola naglasak stoji š t o v i š e k r a j a p r e m a p o č e t k u riječi nalaze se ovi izuzeci:
od
Kako se naglašuju s t e g n u t i slogovi, uči već § 48, zato se piše: δοκώ, πεσοϋμαι (πίπτω § 327, 17), τιθώμαι (§ 302), λυθώ, λυθής (§ 296). § 332.
S l o ž e n i se oblici glagolski drže glavnoga pravila u § 36. uz ove izuzetke: 1. N a g l a s a k n e p r e l a z i n i k a d a a u g m e n t a n i reduplikacije: άπήλθε ode, άφΐκται došao je. T o vrijedi i onda kad se augment ili reduplikacija ne poznaje: ΰπ-εΐκον ugibah se, άν-εΰρε nade opet. Izuzima se samo σύν-οιδα (suznalac sam) od glagola οϊδα znam.
Naglašavanje glag. oblika. § 333.
167
2. U 2.1. s i n g . i m p t . jak. ao r. od glagola druge glavne konjugacije (§ 307, Bilj.) naglasak ne prelazi nikada onoga sloga na kojem stoji u prvoj riječi ako nije složena: άπό-δος vrati (άπό), a ne άπο-δος; tako i έπί-σχες stani (έπι), a ne επι-σχες. 3. Ako je riječ dvostruko složena, naglasak u tim imperativima ne prelazi nikada drugi prijedlog: συν-έκ-δος vrati, παρ-έν-θες pridaj.
Ostali su izuzeci ovi:
§ 333.
A. I n f i n i t i v i 1. Svi infinitivi na ναι naglašuju pretposljednji slog: τιθέναι, θεϊναι, λελυκέναι, λυθηναι. 2. Infinitiv jakoga aktivnog aorista glagola na ω jest perispomenon: λαβείν (§ 255, 1). 3. Isti je oblik u mediju paroksitonon: λαβέσθαι. 4. Inf. slaboga akt. aor. ima naglasak na pretposljednjem slogu: παιδεϋσαι, έπαινέσαι (§ 268, Bilj. 1). 5. Tako se naglašuje i inf. perfekta medijalnoga: πεπαιδεϋσ&αι, κεκοαίσθαι (§ 284).
Β. P a r t i c i p i 6. Particip jakoga aktivnog aorista glagola na ω oksitonon je: λαβών § 255, 1), gen. λαβόντος. 7. Part. prez. i jakoga aorista aktivnoga glagola na μι oksitonon je u nom. sing. m.: τιθείς, gen. τιθέντος. 8. Isto vrijedi i za particip akt. perf.: λελυκώς (υΐα, ός, gen. -ότος) i 9. za part. obaju pasivnih aorista: λυθείς, γραφείς (gen. -έντος). 10. Part. medijalnoga perfekta paroksitonon je: λελυμένος (§ 284). 11. Svi participi imaju u nom. i ak. sing. sr. roda naglasak na istom slogu na kojem je i u muškom rodu (isp. § 229): βαδίζων neutr. βαδίζον, λυσων λϋσον (po § 35), νικήσας νίκησαν, τιθείς τιθέν. B i l j . Za s v e o b l i k e n a v e d e n e p o d 1—11. n e v r i j e d i p r a v i l o da s e n a g l a s a k u s l o ž e n i m r i j e č i m a n a t r a g p o m i č e ; prema tome: προτι9έναι, προσλαβεΐν, έκκεκομίσθαι, παραλαβών, άποδούς, διαλυθείς, τό καταλϋσον.
C. O b l i c i
imperativa
12. Stegnuto 2 1. sing. imperativa jakoga medijalnog aorista jest perispomenon (§ 255, 1) λαβοϋ. Izuzimaju se samo oni glagoli koji su složeni od jednosložnih glagolskih oblika i dvosložnih prijedloga: περίθου (περιτίθημι), isp. § 307, Bilj. 13. 2. 1. sing. imperat. jakoga aorista oksitonon je u ovih pet glagola: εΐπέ (reci), έλθέ (dodi), εύρέ (nadi), ΐδέ (vidi), λαβέ (uzmi). Ipak άπειπε, πρόσλαβε itd. po § 36. Što znače ona tri jednaka oblika slaboga aorista, to uči § 268, Bilješka 1.
DIO TREĆI
POSTANJE RIJEČI Glava X I I I § 334.
Riječ ili je p r o s t a , tj. postala od jedne jedine osnove: λόγ-ο-ς govor (korij. λε-j·), ili joj je osnova s l o ž e n a od dvije ili više osnova: λογο-γράφο-ς (pisac govora).
A. Proste riječi § 335.
Proste su riječi a) p r i m i t i v n e (nomina verbalia), tj. postale neposredno od glagolske osnove: άρχή (početak) od £ρχω, b) i z v e d e n e (denominativa), tj. postale od nominalne osnove: άρχα-ΐο-ς (star) od nom. osn. ά ρ χ α (nom. άρχή). Imena postaju n a s t a v c i m a (sufiksima) kojima se izbliže određuje značenje imenima. B i l j . 1. Konsonantske osnove mijenjaju se pred konsonantskim nastavcima po glasovnim zakonima: γράμ-μα (pismo) od γραφ-μα (§ 54). B i l j . 2. Osnove imaju sad jaki (dugi) sad slabi (kratki) oblik ( p r i j e v o j , isp. § 49. i Bilj.): λάθ-ρα (kradom): λήθ-η (zaborav), osn. λ ε γ : λ ό γ - ο - ς (isp. hs) p l e t - e m : p l o t ) , osn. π ε μ π : πομπ-ή (pratnja), isp. pf. πέπομφα, (osn. λ ΐ π . έλ-λΐπ-ής (nedostatan): τό λείψανον (ostatak): λοιπ-ό-ς (ostali), isp. ε-λιπ-ο-ν: λείπ-ω : λέ-λοιπ-α, (osn. φά) φά τό-ς (rečen): φή-μη (govor): φω-νή (glas). B i l j . 3. Samo malo imenica i pridjeva postaje bez nastavka: ή 8ψ (glas) osn. όπ, αρπαξ (grabežljiv) osn. ά ρ π α γ .
Najznatniji nastavci A. N a s t a v c i § 336.
kojima postaju 1. Nomina
agentis
Mase. -εύ:
ίερ-εύς (svećenik)
-τήρ:
σω-τήρ, -ήρος (spasitelj)
-τορ: -τά:
συλλήπ-τωρ, -ορος ( p o m o ć n i k ) πολί-τη-ς (građanin)
imenice
Fem. -ε-ια:
ίέρ-εια ( s v e ć e n i c a ) [od ίερε^-ία] -τειρά: σώ-τειρα ( s p a s i t e l j i c a ) [od σωτερ-ja] -τριά: συλλήπ-τρια ( p o m o ć n i c a ) -τιδ: πολΐ-τις (građanka).
Postanje riječi. § 337 — 343. 2. Nomina
-μο:
ή ή ή ή ό ό
φα-τις (govor) πίσ-τις (vjera) osn. π ι θ γένε-σις (postanje) πραξις (djelo) όδυρ-μός (jadikovanje) δε-σ-μός (sveza)
3. Nomina
actionis -οία: -ε-ία:
gualitatis δίκαιο-σύνη (pravednost) σωφρο-σύνη (razboritost) άλήθε-ια (istina) εΰκλε-ια (slava) [od pridjeva na -ής 2; -εια od -εσ-ιά] ή ευνο-ια (dobrohotnost).
5. Nomina -τρο: τό ίίρο-τρον (ara-trum) τό δίδακ-τρον ( n a u k o v i n a ) .
instrumenti -θρο:
6. Nomina
7. Nomina τό παιδ-ίον (dječačić) τό χρυσ-ίον (zlatan novac) τό παιδ-άριον (pueru-lus)
§ 341. τό κουρ-ειον (brijačnica) τό Μουσ-εϊον ( z b o r i š t e Muza)
deminutiva -ίβκο: -ίδιο:
§ 342.
ό παιδ-ίσκος (sinčić) ή παιδ-ίσκη (kćerka) τό οίκ-ίδιον (kućica).
8. Patronymica Κρον-ί-δης, Πηλε-ίδης Αίνειά-δης, Τελαμων-ιά-δης
§ 340.
τό βά-θρον (stupanj)
loci
-τήριο: τό δικασ-τήριον ( s u d n i c a ) τό δεσμω-τήριον ( t a m n i c a )
-(ι)δά:
§ 339.
-ούνη : ή ή -ιά: ή ή
τό αίσχ-ος (sramota)
-άριο:
§ 338.
τό γέν-ος (genus) τό ψεΰδ-ος (laž).
4. Nomina
-ίο:
§ 337.
ή δοκιμα-σία (ispit) ή έργα-σία (rad) ή παιδ-εία (odgoj) ή βασιλ-εία (kraljevanje) [od glagola na -εύω, παιδεία od -ε/-ία itd.].
rei actae
-ματ: τό πραγ-μα, -ματ-ος (djelo) τό τμή-μα (zarez
-τητ: ή ίσό-της (aequi-tas) ή νεό-της (iuvent-tus) -ία: ή σοφ-ία (sapient-ia) ή κακ-ίά ( z l o ć a ) -εσ: τό βάθ-ος ( d u b i n a )
169
-ίων: Κρον-ίων -i8(fem.): Τανταλ-ίς, Κεκροπ-ίς.
§ 343.
170
Postanje riječi. § 337 — 343. 170
§ 337.
Gentilia Mase. -io: -ευ: -τα:
Fem.
Κορίνθ-ιο-ς (Corinth-ius) Μεγαρ-εύς ( M e g a r e n s i s ) Σπαρτιά-της (Spartia-tes)
Β. N a s t a v c i § 345.
.
-άδ: Δηλιάς ( D e l j a n k a ) -ίδ: Μεγαρίς (Megaranka) -τιδ: Σπαρτια-τις (Sparćanka).
kojima postaju
pridjevi
Pridjevi znače: 1. O p ć e n u s v e z u s osnovnim pojmom -to:
§ 346.
ούράν-ιος (nebeski), δίκαιος (pravedan), 'Αθηναίος, αίδοΐος (stidljiv) od αίδοσ-ιος.
2. T v a r
i
podrijetlo
-εο, -eto: χρύσ-εος (χρυσοϋς aureus), Βύριπίδ-ειος
§ 347.
3. P r i p a d a n j e ,
-ivo:
λίθ-ινος (kamen) ξύλ-ινος (drven).
sposobnost
-(ι)κό: φυσι-κός (prirodan), πρακ-τι-κός (sposoban za rad), βαβιλ-ικός (kraljevski), πολεμ-ικός (ratan); ή μουσική (tj. τέχνη), ό μουσικός, ή γραμματική, ό γραμματικός.
§ 348.
4. O b i l j e -εντ (-.Ρεντ), -ετ: χαρί-εις, χαρί-εσσα (-ετ-ja), χαρί-εν (gratiosus), άνεμόεις (vjetrovit), ΰλήεις (silvosus) (§ 193).
§ 349.
5. S k l o n o s t -μον: μνήμων (sjećajući se), έπι-λήσ-μων (zaboravan).
§ 350.
6. V r i j e m e -ινό:
§ 351.
έαρ-ινός (ver-nus), θερ-ινός (ljet-ni), νυκτερ-ινός (noctur-nus).
7. N a s t a v c i -νό: -ρό: -σιμο:
s manje
određenim
δει-νός (strašan), σεμ-νός (častan) od σέβομαι έχθρός (neprijateljski), φθον-ε-ρός (zavidljiv) χρή-σιμος (koristan)
značenjem
-λό: -ιμο: -εσ:
δει-λός (bojažljiv), άπατη-λός (varav) μάχ-ιμος (bojan) ψευ8-ής (lažan), εΰγεν-ής (plemenit).
Postanje riječi. Složene riječi. § 352—354.
C. K a k o p o s t a j u
-όω: -ίζω: -αίνω:
τιμάω častim γοάω jadikujem δουλόω zarobljujem (δοϋλος) ζημιόω kažnjavam (ζημία)
-έω:
ελπίζω nadam se (έλπίς) σημαίνω dajem znak (σήμα)
-άζω: -υνω:
-εύω;
171
glagoli
§ 352.
φιλέω ljubim (φίλος) εύτυχέω sretan sam (ευτυχής) βασιλεύω kraljujem (βασιλεύς) άληΟεύω govorim istinu (άλη-9-ής) δικάζω sudim (δίκη) βαρύνω opterećujem (βαρύς) αΐσχΰνω sramotim (αίσχος).
B i l j . Neki od tih završetaka imaju više-manje određeno značenje: tako znače glagoli na -έω, -εύω da netko nešto jest: φιλέω (prijatelj sam), εύτυχέω sretan sam), πολεμέω (u ratu s a m ) ; άληθεύω (istinit s a m ) ; — glagoli na -όω, -αίνω, -ύνω znače da netko nešto č i n i : δουλόω ( č i n i m robom = zarobljujem), χρυσόω ( č i n i m zlatno = pozlaćujem), σημαίνω [ č i n i m (dajem) znak], λευκαίνω (bijelim), ήδύνω (sladim, začinjam); — glagoli na -σείω znače ž e l j u (desiderativa): πολεμησείω ( ž e l i m rat).
D. K a k o p o s t a j u p r i l o z i
§ 353.
Kako postaju prilozi od pridjeva, v. § 204. 1 — 3; korelativne priloge v. § 217; priložne brojeve v. § 223; priložne padežne oblike v. § 188. Osim toga prilozi postaju od nominalnih i verbalnih osnova nastavcima: -δόν: -δην: -τί: -εί:
άγελη-δόν gregatim (άγέλη), άνα-φαν-δόν očito (άνα-φαίνω); βά-δην korakom (βά-σις), κρύβ-δην kradom (κρύφα), συλ-λήβ-δην sakupivši, ukratko (συλ-λαμβάνω), σπορά-δην rasijano, pojedince (σπείρω); όνομαστί poimence, nomina-tim, νεωσ-τί onomadne, έλληνισ-τί helenski (έλληνίζω); παν-δημ-εί s čitavim narodom (πάνδημος), νη-ποιν-εί bez kazni (ποινή).
Β. Složene riječi U složenoj riječi slažu se dvije osnove u jednu riječ ili bez promjene (λογογράφο-ς) ili se osnove na kraju mijenjaju. Tako p r v a o s n o v a svoj završetak rado mijenja u ο ili mu dodaje ο: χωρο-γράφος zemljopisac (osn. χ ω ρ α ) , τειχο-μαχία boj oko zidina (osn. τ ε ι χ ε σ ) , φυσι-ο-λόγος prirodoznanac. — Prvi se član kadšto još drukčije mijenja; npr. έλαφη-βόλος jelenji lovac (osn. έ λ α φ ο ) , λαμπαδ-η-δρομία utrka sa zubljama (osn. λ α μ π α δ ) , παρ-ρησία iskrenost u govoru (παν). — Umjesto osnove upotrebljava se i padežni oblik: νεώς-οικος kuća za brodove, ορειβάτης (όρεσσι-βάτης) koji gorom prolazi, ναυσί-κλυτος slavan brodar, όδοι-πόρος putnik (§ 188). U d r u g o m č l a n u početni se samoglasnik često produljuje: στρατ-ηγός vojsko-vođa (άγω); završetak se (kao i u prvom članu) rado mijenja u ο ili mu se dodaje ο: φιλό-τιμος často-ljubiv (τιμή), έκατόγ-χειρος storuk (χείρ), ίχθ-υο-φάγος ribojeđa (φαγ-εΐν); a ima i drugih promjena: φιλο-πάτωρ ocoljubiv (πατήρ; isp. § 49), ά-βλαβής neškodljiv (βλάπτω).
§ 354.
172 § 355.
Složene riječi. § 355 — 358.
G l a g o l se, d a n e m i j e n j a o b l i k a , m o ž e s l o ž i t i s p r i j e d l o g o m : προ-μάχομαι (borim se za što). Druge se riječi mogu s glagolskim pojmom složiti tako da se načini nomen agentis pa od njega izvede glagol; npr. od ναϋς i μάχομαι postaje ναυ-μάχος (borac na brodu), a odatle ναυ-μαχέω; od οίκος i 8έμω (gradim): οΐκο-δόμος (graditelj kuće): οίκο-δομέω. I a p s t r a k t n e s e r i j e č i m o g u b e z p r o m j e n e s l o ž i t i s a m o s prij e d l o g o m : προ-βουλή (prethodno vijećanje), συμ-βουλή (zajedničko vijećanje), ali εύ-βουλία (razboritost) od εΰ-βουλος (razborit).
§ 356.
Po z n a č e n j u dijele se složene imenice i pridjevi na tri vrste: 1. D e t e r m i n a t i v n e s l o ž e n i c e u kojima je prvi član pridjevna ili priložna oznaka drugoga člana: ή άκρό-πολις ( = άκρα πόλις) gornji grad, više-grad, όμόδουλος ( = όμοϋ δουλεύων) drug u ropstvu, surob (isp. hs. brzo-rek, divo-koza samo-uk, staro-sjedilac, zlo-tkalja).
§ 357.
2. Z a v i s n e s l o ž e n i c e u kojima se prva riječ pomišljakao ovisna u nekom padežu ο drugoj ili druga ο prvoj: λογο-γράφος ( = λόγους γράφων), άξιό-λογος ( = άξιος λόγου) spomena vrijedan, χειρο-ποίητος ( = χερσί ποιητός) ruko-tvoran, οΐκο-γενής ( = έν οικω γενόμενος) u kući rođen (isp. hs. glaso-noša, krvo-lok, meso-jeđe, ruko-pis; bog-dan; zlo-rad).
§ 358.
3. P o s e s i v n e ( a t r i b u t n e ) s l o ž e n i c e u kojima prva riječ označuje drugu, a čitava se složenica pomišlja kao objekt participa έχων te se upotrebljava kao pridjevni atribut: μακοό-χειρ ( = μακράς χείρας έχων) dugo-ruk, γλαυκ-ώπις ( = γλαυκούς οφθαλμούς έχουσα) sjajno-oka, σώ-φρων zdravo-uman, razborit (isp. hs. bjelo-brk, zlato-kos, krivo-šija, dvo-struk, sto-noga). B i l j . 1. Prijedložne složenice mogu imati sva tri značenja: άμφι-θέατρον okruglo kazalište (det.), έγ-χώριος domaći (zav.), εν-θεος bogo-duh (έν έαυτφ θεόν έχων (pos.). Bilj. 2. Riječi složene sa ά-privativnim (pred samoglasnicima άν-jlat. in-, hs. n e - , § 64) mogu imati determinativno ili posesivno značenje: ά-γραφος ( = οΰ γεγραμμένος)
det.,
ά-παις ( = παΐδας ούκ έχων) pos.
άν-ελεύθε'ρος ( = ούκ έλεύθερος)
det.,
άν-αιδής ( = αιδώ ούκ έχων) pos.
Riječi koje su isprva počinjale s digamom nemaju άν-, nego ά - ; ά-εργός (άργός) besposlen (.Ρέργον). B i l j . 3. Složenice na -ος kojima je drugi član postao neposredno od glagolske osnove imaju (protiv § 36) naglasak na drugom članu ako mu je značenje aktivno: λιθο-βόλος koji baca kamenje,
λιθό-βολος pogođen kamenjem
λογο-γράφος pisac govora,
αύτό-γραφος pisan svojom rukom.
