Dragana Z. RadunoviÊ roena je 1965. godine u Kikindi. Osnovnu i srednju poljoprivrednu πkolu zavrπila je u Zrenjaninu, a 1991. godine diplomirala na Poljoprivrednom fakultetu Univerziteta u Novom Sadu, na odsjeku za zaπtitu bilja. Iskustvo u struci sticala je od 1995. godine radeÊi u veleprodaji pesticida i na poljoprivrednom imanju ZDD „Agrovet” Melenci, kod Zrenjanina. Dolaskom u Podgoricu 1999. godine zapoπljava se kao inæenjer zaπtite bilja u poljoprivrednoj apoteci D.O.O. „Agrocentar”, zatim u D.O.O. „AgrobaËka”, a potom u preduzeÊu za ekoloπku sanitaciju i zaπtitu „Sanit-san”. Od 2005. godine radi kao savjetodavac za zaπtitu bilja u RepubliËkoj savjetodavnoj sluæbi u biljnoj proizvodnji, u okviru BiotehniËkog instituta u Podgorici. Tokom rada u Savjetodavnoj sluæbi, gdje je neposredno ukljuËena u problematiku poljoprivredne proizvodnje, u mnogim mjestima Crne Gore odræala je preko 20 samostalnih predavanja na temu zaπtite vinove loze i drugih kultura. Publikovala je viπe struËnih priloga u struËnom Ëasopisu „Eko-hrana”, a autor je i velikog broja struËnih savjeta objavljenih u dnevnim listovima „Pobjeda”, „Dan”, „Vijesti” i „Republika”. Snimila je veliki broj struËnih priloga za Radio i Televiziju Crne Gore. Koordinator je projekta „Agroprognoza” koji se realizuje u saradnji sa Agencijom SAD za meunarodni razvoj USAID / IRD, a koji ukljuËuje prognozu pojave bolesti i πtetoËina na najvaænijim poljoprivrednim kulturama. Aktivni je uËesnik u viπe regionalnih i meunarodnih seminara i projekata iz oblasti poljoprivrede.
Sadræaj 5. Uvod 7. Bolesti i πtetoËine na vinovoj lozi i njihovo suzbijanje 33. Program zaπtite po fenofazama 41. Uspjeπna zaπtita vinograda 44. Preparati za zaπtitu vinove loze 48. Nabavka preparata i priprema za primjenu 50. Pravila dobre struËne prakse u zaπtiti biljaka
Uvod ObilazeÊi vinograde po Crnoj Gori shvatila sam da gajenje vinove loze na ovim prostorima predstavlja neπto viπe od same proizvodnje groæa i vina. Duboko ukorjenjena tradicija jednog naroda prenosi se veÊ decenijama sa generacije na generaciju i doprinosi tome da i danas uæivamo u ukusu starog Vranca i Kratoπije. ProlazeÊi kroz osunËane vinograde Godinja, DruπiÊa, Rijeke CrnojeviÊa, Rvaπa, ©titara i mnogih drugih sela, upoznala sam divne ljude, vinogradare, koji s puno ljubavi i truda podiæu i njeguju svoje zasade. Uspjeπna zaπtita vinove loze od bolesti i πtetoËina nije nimalo lak zadatak i danas zahtjeva odreena znanja o biologiji patogena, o fenofazama kroz koje biljka prolazi, o uslovima spoljaπnje sredine... Isto tako je potrebno poznavati mehanizam djelovanja pesticida da bi mogli da se primjene u pravo vrijeme i na odgovarajuÊi naËin. U ovoj broπuri sam pokuπala da ukaæem na neke probleme sa kojima se ovi vrijedni vinogradari suoËavaju tokom proizvodnje groæa i ovo Êe, nadam se, biti moj skromni doprinos zaπtiti vinove loze od bolesti i πtetoËina.
AUTOR
5
Bolesti i πtetoËine na vinovoj lozi i njihovo suzbijanje
PlamenjaËa uzroËnik
Plasmopara viticola „uljane pjege” na listu
PlamenjaËa spada u ekonomski πtetna oboljenja na vinovoj lozi. To je bolest koja nanosi ogromne πtete vinogradarskoj proizvodnji i gubici u prinosu mogu biti 80-100%. Osjetljive su sve sorte evropske loze, a bolest se javlja svake godine manjim ili veÊim intenzitetom u zavisnosti od vremenskih uslova i pritiska parazita.
Simptomi PlamenjaËa napada sve zelene dijelove vinove loze, a simptomi su najizraæeniji na listu, cvijetu i bobicama. KarakteristiËni su prvi simptomi, tzv. „uljane pjege” na licu lista koje nastaju kao posljedica primarne infekcije. U toku vlaænih noÊi na naliËju lista, u okviru pjega, formira se bijela prevlaka od konidija gljive koje omoguÊavaju
9
njeno πirenje. Tokom vegetacije, u zavisnosti od vremenskih uslova, dolazi do veÊeg broja infekcija. Zaraæeno liπÊe izgleda kao spræeno (otuda i naziv plamenjaËa), a u sluËaju jaËeg napada potpuno se suπi i otpada. Posljedice jakog napada plamenjaËe su propadanje lisne mase, slab razvoj lastara koji ne odrvene dovoljno i najËeπÊe izmrzavaju u toku zime. Cvjetovi inficirani plamenjaËom imaju bijelu prevlaku i zajedno sa peteljËicama pocrne i otpadnu. Bobice mogu biti zaraæene od zametanja do „πarka” tj. dok na njima ima aktivnih stoma. Na mladim grozdovima javlja se bjeliËasta prevlaka dok na starijem groæu nema prevlake, veÊ bobice potamne, dobijaju mrku boju i suπe se. »esto se deπava da liπÊe nije zaraæeno a bobice propadnu.
Biologija parazita UzroËnik plamenjaËe je gljiva Plasmopara viticola koja prezimljava u otpalom liπÊu u vinogradu, u vidu oospora. Oospore imaju debelu membranu koja ih πtiti od nepovoljnih vremenskih prilika u toku zime, a mogu da zadræe vitalnost i do 3 godine. U proljeÊe, sa prvim kiπama, dolazi do klijanja oospora i prvih infekcija koje se ostvaruju na donjem liπÊu. Da bi doπlo do infekcije potrebno je da se ispune odreeni vremenski uslovi, a to su temperatura vazduha 12ºC i kiπni period 1-2 dana sa min. 1112 mm kiπe. Kod nas je to obiËno kraj aprila i poËetak maja mjeseca. Gljivica prodire u tkivo samo preko stominih otvora koji se nalaze na naliËju lista. Nekoliko dana nakon infekcije dolazi do pojave prvih vidljivih simptoma bolesti. To su tzv. „uljane pjege” koje nastaju kao posljedica razaranja hlorofila u listu. Period od pojave uljanih pjega pa do pojave bijele prevlake na naliËju lista, je veoma kratak (1-2 dana) i tada vinograd mora biti isprskan. Nakon primarne infekcije i pojave bijele prevlake dolazi do sekundarnih infekcija konidijama koje raznose vjetar i kiπa. U povoljnim uslovima za razvoj, kao πto su vlaæno i toplo proljeÊe i ljeto, sa Ëestim i kratkotrajnim kiπama koje se smjenjuju sa sunËanim intervalima, gljiva ostvaruje veliki broj primarnih i sekundarnih infekcija. NajveÊa opasnost od plamenjaËe je u periodu intenzivnog porasta lastara tj. prije cvjetanja, za vrijeme i poslije cvjetanja vinove loze.
10
Mjere suzbijanja Razlike u otpornosti sorti evropske loze na plamenjaËu su zanemarljive, pa je jedini efikasan naËin suzbijanja hemijska zaπtita. Broj prskanja zavisi od vremenskih uslova, bujnosti loze, pritiska parazita, osobina fungicida i dr. Suzbijanje je potrebno obavljati svake godine. Preventivna prskanja prije pojave simptoma vrπe se po preporuci prognozno izvjeπtajne sluæbe u datom regionu. Zaπtita od plamenjaËe treba da se bazira na kombinaciji preventivnih (bakarna sredstva, organski fungicidi) i sistemiËnih fungicida. Prvo prskanje u zavisnosti od vremenskih uslova i razvoja loze vrπi se obiËno poËetkom maja mjeseca preventivnim fungicidima. Oni pruæaju zaπtitu od 7-10 dana, πirokog su spektra djelovanja i gljiva ne razvija rezistentnost na njih. Ova sredstva moraju biti prisutna na biljnim organima prije zaraze. U kritiËnim fazama za pojavu plamenjaËe, prije cvjetanja, za vrijeme i poslije cvjetanja loze, treba da se upotrijebe sistemiËni fungicidi koji obezbjeuju bolju zaπtitu, od 10-14 dana. Ova sredstva imaju sposobnost da prodiru u biljku i da djeluju kurativno tj. da zaustavljaju infekciju i sprijeËavaju dalji razvoj gljive. Meutim, ograniËenje njihove Ëeste upotrebe je moguÊnost pojave rezistentnosti kod gljive. Iz tog razloga ne treba jedan isti sistemiËni fungicid primjenjivati viπe od 2-3 puta u toku vegetacije. U uslovima brzog porasta listova i lastara, kada na biljci stalno postoji novi prirast nezaπtiÊen fungicidom, kao i u uslovima toplog i vlaænog vremena, koje pogoduje πirenju plamenjaËe, ovi sistemiËni preparati treba da se primjene u kraÊim intervalima od preporuËenih. Za posljednja prskanja preporuËuju se preparati na bazi bakra koji se teæe spiraju i koji Ëuvaju lisnu masu od propadanja. Osim toga, oni jaËaju pokoæicu bobice i Ëuvaju je od truleæi.
bijela prevlaka na bobicama
suπenje bobica
11
Preparati Preventivni fungicidi • sredstva na bazi bakra (Bordovska Ëorba, Bakarni kreË, Bakarni oksihlorid, Bakrocid, Kupragrin, Blauvit, Kocide, Funguran, Champion...) • organski protektivni fungicidi - Antracol, Folpan, Dithane (Mankogal), Polyram, ...
Sistemici i lokal-sistemici • Quadris, Quadris Max, Ridomil gold, Acrobat MZ, Cabrio top, Melody combi, Equation-pro, Curzate M, Mikal flash, Forum star, Verita, ...
bijela prevlaka na naliËju lista
12
Pepelnica uzroËnik
Uncinula necator pepelnica na listu
Posljednjih godina pepelnica se u naπim uslovima javlja veÊim intenzitetom i nanosi veÊe πtete nego plamenjaËa. Napada sve zelene dijelove biljke i smanjuje time rodnost i kvalitet groæa i vina. Javlja se svake godine, a intenzitet pojave zavisi od niza faktora.
Simptomi Bolest je dobila ime po karakteristiËnoj pepeljastoj prevlaci koju gljiva formira na povrπini napadnutih organa: liπÊu, lastarima, cvjetovima i bobicama. Za razliku od plamenjaËe pepeljasta prevlaka se javlja sa lica i sa naliËja lista, prvo u vidu otoËiÊa, koji brzo prekriju list. JaËe zaraæeno liπÊe se uvija, suπi i propada. Na zelenim lastarima uoËava se micelija gljive zrakastog oblika. Na odrvenelim lastarima vide se nekrotiËne mrke zone na mjestima gdje je bila micelija, koja je u ovoj fazi sprana. Napadnuti lastari loπe dozrijevaju i Ëesto izmrzavaju u toku zime.
13
NajËeπÊi je napad na bobice u intenzivnom porastu. Na povrπini bobica razvija se kolonija gljive u vidu pepeljaste prevlake. Napadnuti dio bobica ne moæe da raste i usljed pritiska okolnog zdravog tkiva dolazi do njihovog pucanja sve do sjemenke, πto je i siguran znak da se radi o pepelnici. Raspuknute bobice izloæene su napadu sive truleæi, suπe se i propadaju.
Biologija parazita
micelija na zelenom lastaru
nekrotiËno tkivo na odrvenelom lastaru
UzroËnik pepelnice je gljiva Uncinula necator. Na povrπini biljnih organa formira miceliju sa konidijama koje omoguÊavaju njeno πirenje u toku vegetacije. Gljiva prezimljava na dva naËina: u obliku micelije u pupoljcima vinove loze i u obliku kleistotecija na povrπini biljnih organa. U zavisnosti od regiona tj. klimatskih faktora moæe da prezimi na oba naËina. Iz zaraæenih pupoljaka se u proljeÊe razvijaju „bijeli” lastari pokriveni micelijom. Obilje konidija raznosi se vjetrom i izaziva sekundarne zaraze. Za razliku od plamenjaËe, konidijama pepelnice nije potrebna kap vode da bi proklijale. Zbog toga se pepelnica πiri u vinogradu i tokom suvog vremena. U uslovima podgoriËkog vinogorja izraæena je uloga kleistotecija u razvoju i πirenju oboljenja. U proljeÊe se iz njih oslobaaju askospore koje vrπe infekciju biljnog tkiva. Najviπe askospora oslobaa se u periodu od bubrenja pupoljaka do cvjetanja πto je od posebnog znaËaja za suzbijanje. Sekundarno πirenje zaraze u toku vegetacije omoguÊavaju konidije. Temperatura je glavni ograniËavajuÊi faktor u razvoju gljive. Optimalna temperatura za infekciju i razvoj bolesti je 20-27ºC, dok temperatura iznad 35ºC inhibira klijanje konidija. Na temperaturi iznad 40ºC konidije uginu.
Mjere suzbijanja Od preventivnih mjera vaæno je da se omoguÊi dobro provjetravanje vinograda. Suzbijanje pepelnice izvodi se iskljuËivo fungicidima. Hemijsko suzbijanje potrebno je sprovoditi svake godine. PoËetak tretiranja zavisi od jaËine zaraze u prethodnoj godini. Ako je zaraza pret-
14
hodne godine bila jaka, sa zaπtitom od pepelnice treba da se poËne ranije nego sa zaπtitom od plamenjaËe, odnosno, kada lastari dostignu duæinu 5-10 cm. Vaæno je da se sa suzbijanjem pepelnice poËne na vrijeme i da se do cvjetanja obave bar dva tretmana kako bi se uniπtio infekcioni potencijal patogena i sprijeËile prve infekcije. Osnovu zaπtite od pepelnice prije cvjetanja i poslije zatvaranja grozda treba da Ëine preventivni preparati (sredstva na bazi sumpora i dinokapa). U kritiËnim fazama od cvjetanja do zatvaranja grozda treba da se koriste sistemiËni fungicidi.
Preparati Preventivni • sredstva na bazi sumpora (Cosan, Kumulus, Kolosul, Thiovit Jet, Microthiol disperss,...), sredstva na bazi dinokapa (Karathane), Crystal, ...
pepeljasta micelija na grozdovima
Sistemici • Anvil, Olymp (Punch), Rubigan, Tilt, Sabithane, Topas, Systhane, Stroby, Quadris, Talendo, Falcon...
pucanje bobica
15
Crna pjegavost (ekskorioza) uzroËnik
Phomopsis viticola simptomi na zelenom lastaru
Ova bolest je poznata joπ od proπlog vijeka i danas je veoma raπirena. U crnogorskom vinogorju priËinjava velike πtete i predstavlja sve veÊi problem za vinogradare. Ako se ne sprovode zaπtitne mjere, moæe potpuno da uniπti Ëokot. Razlozi za njeno πirenje su ËeπÊa primjena organskih umjesto bakarnih fungicida, prekomjerna ishrana loze i njena bujnost, slabo dopiranje sredstava u unutraπnjost Ëokota...
Simptomi Na zaraæenim listovima mogu da se uoËe crne taËkice okruæene svijetlim krugom. Kod jaËeg napada liπÊe se nabora i deformiπe, a zatim poæuti i otpada. Na lastarima u toku vegetacije javljaju se tamno ljubiËaste pjege, obiËno na prvim internodijama pri osnovi lastara. Ove pjege se vremenom spajaju i
16
raspucavaju stvarajuÊi uzduæne pukotine i izazivajuÊi lomljenje lastara. Simptomi na Ëokotu najlakπe se uoËavaju u proljeÊe na odrvenelim lastarima. Zaraæeni lastari se lako prepoznaju po izbjeljenoj boji kore i prisustvu mnogobrojnih crnih taËkica - to su plodonosna tijela gljive tzv. piknidi. Kao posljedica napada gljive mnogi pupoljci (najËeπÊe u osnovi lastara) ne krenu u proljeÊe. Zaraæeni lastari imaju slabiji porast i rodnost, Ëesto izmrzavaju u toku zime i potpuno propadaju.
Biologija parazita Gljiva prezimljava u zaraæenim lastarima u obliku micelije i piknida u kori. U proljeÊe, sa prvom kiπom, iz piknida se oslobaaju brojne piknospore koje dospjevaju na lastare i druge dijelove loze. Upravo se ovaj period poklopa sa otvaranjem pupoljaka kod vinove loze i na taj naËin se ostvaruje infekcija mladih dijelova. Spore se raznose kiπnim kapima, vjetrom i insektima. Na lastarima u toku vegetacije gljiva prouzrokuje samo povrπinske nekroze ne ulazeÊi dublje u tkivo. Biljka svojom aktivnom odbranom u toku rasta tj. formiranjem plutastog tkiva sprijeËava miceliju da prodre dublje. U periodu od jeseni do proljeÊa micelija nastavlja sa rastom formirajuÊi obilje piknida ispod kore. Piknidi, usljed svoje brojnosti, izdiæu epidermis, pa vazduh prodire ispod tkiva i lastari dobijaju bjeliËastu boju. Ako se ne vrπi hemijsko suzbijanje, gljiva iz godine u godinu sve viπe prorasta koru stvarajuÊi nove generacije spora. »okot postepeno slabi i na kraju propada.
nekroza i crne pjege na izbjeljenom lastaru
17
Mjere suzbijanja Suzbijanje crne pjegavosti nije jednostavno. Piknidi sa sporama su skriveni u kori i ispod nje, tako da su teπko dostupni za fungicide. Mjere suzbijanja treba da se sprovode svake godine kombinacijom preventivnih (rezidba) i hemijskih mjera (primjena fungicida). Prilikom rezidbe potrebno je odstraniti sve oboljele dijelove lastara, obavezno ih iznijeti iz vinograda i spaliti, jer su orezani dijelovi, ostavljeni u vinogradu, izvor infekcije. Prskanja treba da se obavljaju zimi, poslije rezidbe a prije kretanja pupoljaka, preparatima na bazi bakra. Prilikom ovog tretmana primjenjuje se trostruko veÊa koncentracija bakarnih sredstava od preporuËene, da bi se postiglo njihovo fungicidno dejstvo na piknide. »okote treba „okupati” dovoljnom koliËinom rastvora za prskanje da bi sredstvo dospjelo u njihovu unutraπnjost. Naredna prskanja treba da se vrπe kad poËne otvaranje pupoljaka, da bi se sprijeËile prve infekcije, a zatim u periodu pojave 2-3 listiÊa i do cvjetanja. Bolest je naroËito znaËajna u uslovima duæeg kiπnog perioda u proljeÊe i prohladnog vremena, koji usporavaju porast lastara i poveÊavaju njihovu osjetljivost na zarazu. Jako zaraæen vinograd mora da se prska po planu svake godine i moæe da se sanira tek za 2-3 godine.
Preparati • sredstva na bazi bakra (Bakarni kreË, Bordovska Ëorba, Bakarni oksihlorid, Bakrocid...) • organski protektivni i sistemiËni fungicidi - Antracol, Dithane, Folpan, Polyram, Mikal flash, Quadris Max...
crna pjegavost na listu
18
Siva truleæ uzroËnik Botrytis
cinerea simptomi truleæi na grozdu
Siva truleæ je bolest intenzivnog uzgoja loze. Njena jaËa pojava uslovljena je jakim ubrenjem, bujnom lozom, osjetljivim sortama sa zbijenom i tankom pokoæicom. Kod nas je naroËito πtetna na vinskim sortama kod kojih prinos moæe da bude umanjen do 50, pa Ëak i 100%. Njena πtetnost dolazi do izraæaja u godinama sa dosta padavina u vrijeme sazrijevanja groæa, kada moæe da dovede u pitanje berbu. Pored smanjenja prinosa, siva truleæ loπe utiËe na kvalitet groæa i vina kao i na njegovu postojanost i Ëuvanje.
Simptomi Simptomi sive truleæi javljaju se na svim dijelovima loze. Zaraæeni cvjetovi, mladi izdanci i pupoljci potamne i osuπe se. Najizraæeniji je napad na bobice. Simptomi se javljaju na grozdu od poËetka sazrijevanja pa nadalje. U poËetku su to pojedinaËne krupne pjege tamnije boje,
19
u okviru kojih tkivo razmekπava i truli. Ako je vrijeme suvo, bobice se smeæuraju. U uslovima vlaænog vremena gljiva formira obilje konidija koje u vidu pepeljaste prevlake prekrivaju grozd. Truleæ se brzo πiri sa bobice na bobicu i za nekoliko dana moæe da zahvati Ëitav grozd. NaroËito brzo propadaju zbijeni grozdovi.
Biologija parazita Botrytis cinerea je gljiva koja parazitira na velikom broju biljaka i vjerovatno je najËeπÊi uzroËnik bolesti na vinovoj lozi, povrÊu, voÊu... U vinogradu se uvijek nalazi dosta infekcionog potencijala gljive, koja je prisutna na ostacima cvijeta kao saprofit. U toj fazi ne priËinjava πtetu jer se nalazi na mrtvim dijelovima cvijeta, ali je to poËetak razvoja i naseljavanja Botritisa u grozdove. To znaËi da se infekcija ostvaruje joπ u fazi cvjetanja πto je znaËajno sa aspekta suzbijanja. Zaraze ostaju pritajene sve do poËetka zrenja bobica. U toku rasta bobica gljiva se πiri unutar grozda stvarajuÊi veliki broj konidija. Ovo je parazitska faza u razvoju gljive i tada je siva truleæ najopasnija. U ovoj fazi, ako nastupe povoljni vremenski uslovi, dolazi do pojave simptoma bolesti i truljenja i propadanja grozdova.
Mjere suzbijanja U suzbijanju sive truleæi veliki znaËaj imaju agrotehniËke mjere. U vinogradima treba da se omoguÊi dobro provjetravanje (pravac redova, zelena rezidba) i da se vodi raËuna o izbalansiranom ubrenju azotom. Vaæno je da se sprijeËe oπteÊenja na bobicama (od grada, insekata) koja predstavljaju otvoren put za ulazak parazita. Hemijske mjere zaπtite moraju da se sprovode od faze precvjetavanja jer se gljiva veÊ tada naseljava u grozdiÊe. Suzbijanje se vrπi tzv. „botriticidima”. Standardni program zaπtite obuhvata Ëetiri prskanja - pri kraju cvjetanja, kada bobice poËinju da se dodiruju, u fazi πarka i 3-4 nedjelje prije berbe. U naπim uslovima broj prskanja je manji. Tretira se samo zona grozdova. Potrebno je okupati grozdove dovoljnom koliËinom rastvora za prskanje.
Preparati Ronilan, Sumilex, Kidan, Teldor, Switch, Mythos...
siva micelija na grozdu
20
Suπenje vinove loze - eska uzroËnici Phaeomoniella
chlamydospora, Stereum hirsutum i Phellinus igniarius simptomi na grozdu i listu
Ovo je kompleksno oboljenje koje izaziva viπe gljiva. NajËeπÊe se javlja u uslovima toplije klime, a posljednjih godina sve je viπe rasprostranjena i kod nas.
Simptomi Bolest se manifestuje na svim dijelovima loze. Prvi simptomi javljaju se poslije cvjetanja, na liπÊu, u vidu karakteristiËnih pjega izmeu nerava. Tokom ljeta i rano u jesen ove se pjege spajajaju u velike nekroze i dovode do suπenja i otpadanja liπÊa. Na zaraæenim bobicama javljaju se mrko ljubiËaste pjege koje prouzrokuju njihovo suπenje. Simptomi mogu da se jave samo na listu ili samo na bobicama i ne moraju da se ispoljavaju svake godine.
21
U poodmakloj fazi bolesti dolazi do suπenja liπÊa, lastara i grozdova, obiËno u toku ljeta i rane jeseni, pred zrenje groæa. Na popreËnom presjeku stabla uoËava se oπteÊeni centralni dio okruæen tamnijom zonom. Razlikuje se hroniËni (sporo napreduje iz godine u godinu) i akutni tip bolesti (naglo suπenje Ëokota).
Biologija parazita
suπenje Ëokota
Iako je eska odavno poznata, joπ uvijek sa sigurnoπÊu nisu utvreni njeni uzroËnici. Smatra se da u nastanku oboljenja uËestvuje viπe gljiva koje napadaju sprovodni sistem biljke, pri Ëemu ometaju transport vode i hranljivih materija. Kao posljedica nastaje suπenje Ëokota ili njegovih dijelova.
Mjere suzbijanja
mrka zona na popreËnom presjeku Ëokota
eska - pjege na listu
22
Potrebno je vrπiti rezidbu oboljelih lastara uz obaveznu dezinfekciju makaza i rezova nekim fungicidom. Prilikom rezidbe izbjegavati pravljenje debljih presjeka i rana. Za sada nema efikasnih hemijskih mjera zaπtite.
Fitoplazmoze uzroËnik
fitoplazme promjena boje liπÊa
Poslednjih godina se sve viπe πire. Prisutne su i u crnogorskom vinogorju.
Simptomi Simptomi mogu biti razliËiti. Ispoljavaju se na liπÊu, lastarima i grozdovima. LiπÊe na oboljelim Ëokotima postaje Ëvrsto i krto i uvija se na dolje. Dolazi do promjene boje liπÊa - kod bijelih sorti postaje æuto, a kod crnih crvene boje. Na zaraæenim Ëokotima u proljeÊe ne kreÊu pupoljci. Lastari imaju usporen porast i skraÊene internodije. Oni ne lignificiraju u potpunosti i lako izmrzavaju u toku zime. U zavisnosti od jaËine i vremena pojave simptoma cvast se suπi, a bobice se smeæuraju i daju loπe grozdove.
23
Biologija patogena IzazivaËi bolesti su fitoplazme. To je posebna grupa organizama koji nemaju Êelijski zid, a u biljkama se nalaze u floemskom dijelu provodnog tkiva. Prenose se kalemljenjem (zaraæenim sadnim materijalom) i vektorima, cikadama. Fitoplazma prezimljava u zaraæenim lastarima. HraneÊi se na zaraæenim Ëokotima cikada usisava fitoplazmu i prenosi je na zdrave biljke. Zaraæene biljke ispoljavaju simptome tokom sljedeÊe vegetacije.
Mjere suzbijanja promjena boje liπÊa
uvijanje liπÊa
oπteÊenja od cikada
24
Osnovne mjere suzbijanja su koriπÊenje zdravog sadnog materijala i uniπtavanje vektora - cikade (primjenom insekticida).
Cikada
Metcalfa pruinosa larve na vinovoj lozi
U Crnoj Gori je relativno nova πtetoËina, koja je prethodnih godina bila prisutna na nekoliko lokaliteta, uglavnom u oblasti Skadarskog jezera.
Biologija πtetoËine i πtetnost Na evropskom kontinentu je prvi put otkrivena 1980. u Italiji, odakle se raπirila u ostale zemlje Evrope. Ovo je polifagna vrsta, koja se javlja na velikom broju biljaka, ukljuËujuÊi πumsko drveÊe, voÊne vrste, vinovu lozu, mnoge æbunaste vrste pa Ëak i travnu vegetaciju. Odrasle jedinke su sive boje, proπarane tamnim taËkicama na prednjim krilima. Klinastog su oblika, dugaËke oko 8 mm. Vrsta ima jednu generaciju godiπnje i prezimljava u stadijumu jaja. Larve se, u zavisnosti od klimatskih uslova, pojavljuju u maju i prolaze viπe razvojnih stupnjeva sazrijevajuÊi kasno u jesen. Larve nanose direktne i indirektne πtete. U toku ishrane luËe bjeliËastu
25
voπtanu tvorevinu u vidu niti, kojom su prekriveni napadnuti dijelovi biljke. Pored toga, one izluËuju veliku koliËinu medne rose koja u vidu ljepljive mase prekriva liπÊe i grozdove, πto umanjuje njihovu træiπnu vrijednost.
Mjere suzbijanja Potrebno je pratiti ciklus razvoja πtetoËine i vrπiti tretmane u ranim stadijumima razvoja larvi kada su najosjetljivije na dejstvo insekticida.
Preparati cikada na vinovoj lozi
• Talstar, Cipkord, Nurelle, Gusathion, Fenitrotion, Lebaycid, Lannate, ....
grozd prekriven bijelim voπtanim nitima
medna rosa na grozdu
26
Pepeljasti grozdov smotavac Lobesia botrana pepeljasti grozdov smotavac
Pepeljasti grozdov smotavac se u naπim klimatskim uslovima javlja periodiËno. U pojedinim godinama (u zavisnosti od ekoloπkih faktora) je brojniji i moæe da izazove oπteÊenja na groæu i do 50%.
Biologija πtetoËine i πtetnost Ova πtetoËina ima tri generacije godiπnje. Prezimljava u stadijumu lutke, najËeπÊe ispod kore Ëokota i drugim skrivenim mjestima u vinogradu. Leptiri prve generacije se javljaju prije cvjetanja loze, lete u sumrak i polaæu jaja na cvjetove. Gusjenice prve generacije prave zapretke na cvastima izgrizajuÊi ih.
27
NajveÊe πtete prave druga i treÊa generacija, Ëiji leptiri polaæu jaja na zelene, poluzrele i zrele bobice. „PauËina” na grozdiÊima je znak prisustva πtetoËine. Gusjenice ovih generacija oπteÊuju bobice, ulazeÊi se u njih i hraneÊi se njihovim tkivom. Ovako oπteÊene bobice osjetljive su na napad sive truleæi i u uslovima poveÊane vlaænosti berba za kratko vrijeme moæe da bude uniπtena.
Mjere suzbijanja Borba protiv ove πtetoËine sastoji se u suzbijanju gusjenica raznim insekticidima. TaËni rokovi za hemijsko suzbijanje odreuju se na osnovu praÊenja populacije leptira pomoÊu feromonskih klopki i pregledom vinograda tj. utvrivanjem broja zapredaka. Optimalni termin za primjenu insekticida je 10-14 dana nakon maksimalnog ulova leptira. Da bi se suzbijanje oznaËilo uspjeπnim, treba suzbiti gusjenice prve generacije kako bi se umanjila opasnost od napada ostalih generacija. Suzbijanje se sprovodi u kombinaciji sa fungicidima a ako se izvodi posebno, prska se samo zona cvasti tj. grozdova. PreporuËljivo je da se naizmjeniËno koriste insekticidi razliËitog mehanizma djelovanja. Inhibitori razvoja treba da se primjene neposredno pred polaganja jaja ili u vrijeme piljenja larvi da bi se sprijeËio njihov razvoj.
Preparati • Insekticidi iz grupe piretroida: Fastac, Talstar, Cipcord, Decis, Karate Zeon, ... • Insekticidi iz grupe organofosfata: Fenitrotion, Lebaycid, Gusathion, ... • Inhibitori razvoja: Insegar, Match, Nomolt, ...
oπteÊenja na bobicama
28
Lozine grinje Calepitrimerus vitis - uzroËnik akarinoze Eryophies vitis - uzroËnik erinoze vunasta tvorevina na naliËju lista
Kod nas se ponekad javljaju u veÊem broju i priËinjavaju odreene πtete.
Biologija πtetoËine i πtetnost Prezimljavaju odrasle grinje pod korom i u pupoljcima. U proljeÊe, sa poËetkom vegetacije, poËinju sa ishranom i razilaze se po listovima. Hrane se siπuÊi biljne sokove i time uzrokuju razliËite deformacije na liπÊu i lastarima. ObiËno napadaju najmlae vrπno liπÊe i Ëesto veÊ prvi razvijeni listiÊi pokazuju znake oπteÊenja. Prisustvo erinoznih grinja najlakπe se uoËava po mjehurastim ispupËenjima sa gornje strane lista. Sa donje strane tih „πiπki” nalaze se grinje prekrivene vunastom prevlakom, koja je u poËetku bijele boje, a starenjem dobija mrku boju. U toku godine πtetoËina ima viπe generacija, koje u svim stadijumima istovremeno mogu da se nau u πiπkama.
29
JaËi i dugogodiπnji napad moæe da dovede do suπenja i otpadanja liπÊa i skraÊivanja izbojaka. Simptomi oznaËeni kao akarinoza obuhvataju oπteÊenja pupoljaka, πto ima za posljedicu da pupoljci ne kreÊu ili da takvi lastari imaju skraÊene internodije i nepravilne, smeæurane listove, na kojima su jasno uoËljiva zvjezdolika mjesta napada.
Mjere suzbijanja Suzbijanje se sprovodi prije poËetka vegetacije tj. za vrijeme zimskog mirovanja (mineralnim uljima) da bi se uniπtili prezimljavajuÊi oblici. Vaæan je tretman u rano proljeÊe, u vrijeme otvaranja pupoljaka, kada grinje poËinju sa ishranom. Kasnija prskanja u toku vegetacije vrπe se u zavisnosti od jaËine njihove pojave, tzv. akaricidima.
Preparati Thiocid (Thiodan), Orthus, Demitan, Omite, Nissorun, Vertimec, ...
mjehurasta ispupËenja na listu tzv. πiπke
30
Rak korjena i korjenovog vrata uzroËnik
Agrobacterium tumefaciens bakteriozni rak na vinovoj lozi
Rak korjena i korjenovog vrata javlja se na velikom broju zeljastih i drvenastih biljaka iz razliËitih familija. NajveÊu πtetnost ima u voÊnim rasadnicima i matiËnjacima vinove loze.
Simptomi Simptomi se ispoljavaju u vidu tumora (gala) razliËite veliËine na korjenu i korjenovom vratu ili na stablu, obiËno u nivou povrπine zemljiπta. Ove izrasline su dugaËke po nekoliko mm do 5-15 cm i nastaju kao posljedica nenormalne diobe Êelija koju prouzrokuje bakterija. Usljed prisustva tumora onemoguÊen je transport hranljivih materija u biljci, pa dolazi do suπenja pojedinih dijelova ili Ëitavog Ëokota. Intenzitet pojave gala zavisi od osjetljivosti sorte i soja patogena.
31
Biologija patogena UzroËnik raka je bakterija Agrobacterium tumefaciens. Smatra se da samo poseban soj ove bakterije (biovar 3) napada vinovu lozu. Inokulum se odræava u zaraæenom Ëokotu a na zdrave biljke moæe da se prenese sadnim materijalom, priborom za rezidbu, vodom za zalivanje, insektima...
Mjere suzbijanja Osnovna mjera suzbijanja je koriπÊenje zdravog sadnog materijala tj. sadnja zdravih kalemova. Vaæan je plodored - ne treba da se sade podloge tamo gdje je bolest bila prisutna, bar 4-5 godina. Poπto se gale najËeπÊe javljaju na mjestima presjeka treba da se izbjegavaju deblji rezovi prilikom rezidbe i da se izvrπi njihova zaπtita. Od koristi je i da se sprijeËe sva mehaniËka oπteÊenja na lozi jer bakterija kroz rane ulazi u biljku. Sve mjere higijene u zasadu - uklanjanje oboljelih biljaka, dezinfekcija pribora za rezidbu - su vaæne za kontrolu bolesti.
tumori na vinovoj lozi
32
Program zaπtite po fenofazama
Fenofaze 1. OTVARANJE PUPOLJAKA 2. LASTARI DUÆINE 5-10 cm 3. INTENZIVAN RAST LASTARA 4. PRIJE CVJETANJA 5. CVJETANJE 6. PRECVJETAVANJE 7. BOBICE VELI»INE ZRNA GRA©KA 8. RAST BOBICA 9. ZATVARANJE GROZDA 10. PO»ETAK ZRENJA - “©ARAK” Pri odreivanju vremena hemijskog tretmana potrebno je pratiti fenoloπke faze (razvojne faze) kroz koje vinova loza prolazi, jer one predstavljaju kritiËne momente za pojavu odreenih bolesti i πtetoËina. Broj tretmana u jednom vinogradu u toku vegetacije zavisi prije svega, od prisustva patogena, odnosno koliËine inokuluma i brojnosti πtetoËine, zatim od vremenskih uslova koji pospjeπuju ili ograniËavaju njihovo πirenje, od brzine razvoja biljke i Ëitavog niza drugih faktora. Program zaπtite vinograda treba planirati za svaki zasad i svaku godinu posebno. Ovdje je dat primjer jednog orijentacionog programa zaπtite vinove loze koji moæe da koristi vinogradarima prilikom sastavljanja programa prskanja, u zavisnosti od uslova i problematike koja postoji u njihovom vinogradu.
34
1
Fenofaza: ©tetni organizmi: Izbor preparata:
OTVARANJE PUPOLJAKA Crna pjegavost Quadris Max koncentracija primjene 0,2 %
2 Fenofaza: ©tetni organizmi: Izbor preparata: ©tetni organizmi: Izbor preparata:
LASTARI DUÆINE 5-10 cm Crna pjegavost Antracol WP-70 koncentracija primjene 0,2 % Pepelnica Thiovit Jet 80 WG koncentracija primjene 0,5 %
3 Fenofaza: ©tetni organizmi: Izbor preparata: ©tetni organizmi: Izbor preparata:
INTENZIVAN RAST LASTARA PlamenjaËa Mikal flash koncentracija primjene 0,4 % Pepelnica Topas 100 EC koncentracija primjene 0,03 %
4
Fenofaza: ©tetni organizmi: Izbor preparata: ©tetni organizmi: Izbor preparata: ©tetni organizmi: Izbor preparata:
PRIJE CVJETANJA PlamenjaËa Ridomil gold combi koncentracija primjene 0,25 % Pepelnica Talendo koncentracija primjene 0,025 % Grozdov smotavac Nurelle-D koncentracija primjene 0,15 %
5
CVJETANJE Tokom cvjetanja lozu ne prskati osim: • u povoljnim uslovima za razvoj bolesti nastaviti prskanja sistemiËnim fungicidima (u ovoj fazi ne koristiti bakarne preparate zbog moguÊe fitotoksiËnosti)
Fenofaza:
6 Fenofaza: ©tetni organizmi: Izbor preparata: ©tetni organizmi: Izbor preparata: ©tetni organizmi: Izbor preparata:
PRECVJETAVANJE PlamenjaËa Mikal flash koncentracija primjene 0,4 % Pepelnica Topas 100 EC koncentracija primjene 0,03 % Siva truleæ Ronilan DF koncentracija primjene 0,15 %
7 Fenofaza: ©tetni organizmi: Izbor preparata:
BOBICE VELI»INE ZRNA GRA©KA PlamenjaËa, Pepelnica Quadris koncentracija primjene 0,075 %
8
Fenofaza: ©tetni organizmi: Izbor preparata: ©tetni organizmi: Izbor preparata:
RAST BOBICA PlamenjaËa, Pepelnica Quadris koncentracija primjene 0,075 % Siva truleæ Mythos koncentracija primjene 0,25 %
9
Fenofaza: ©tetni organizmi: Izbor preparata: ©tetni organizmi: Izbor preparata: ©tetni organizmi: Izbor preparata: ©tetni organizmi: Izbor preparata:
ZATVARANJE GROZDA PlamenjaËa Ridomil gold combi koncentracija primjene 0,25 % Pepelnica Talendo koncentracija primjene 0,025 % Siva truleæ Ronilan DF koncentracija primjene 0,15 % Grozdov smotavac Karate zeon koncentracija primjene 0,02 %
10 Fenofaza: ©tetni organizmi: Izbor preparata: ©tetni organizmi: Izbor preparata: ©tetni organizmi: Izbor preparata:
PO»ETAK ZRENJA - „©ARAK” PlamenjaËa Bakarni kreË 50 koncentracija primjene 0,8 % Pepelnica Kumulus DF koncentracija primjene 0,4 % Siva truleæ Switch 62,5 WG koncentracija primjene 0,06 %
Uspjeπna zaπtita vinograda
PREDUSLOVI ZA USPJE©NU ZA©TITU Da bi vinogradar mogao uspjeπno da zaπtiti vinograd od brojnih bolesti i πtetoËina koje se javljaju od poËetka vegetacije pa do berbe, mora da poznaje biologiju tj. ciklus razvoja πtetoËine, razvojne faze (fenofaze) kroz koje biljka prolazi kao i meteoroloπke faktore koji pogoduju razvoju i πirenju patogena. Pored toga, hemijska zaπtita pesticidima zahtjeva pravilan izbor preparata i njegovu kvalitetnu primjenu u odgovarajuÊe vrijeme.
IZBOR FUNGICIDA protektivni ili sistemiËni? Kada je u pitanju zaπtita vinove loze od uzroËnika gljiviËnih oboljenja kao πto su plamenjaËa, pepelnica i siva truleæ, koriste se fungicidi koji se svrstavaju u tri grupe: Protektivni fungicidi - imaju protektivno ili preventivno djelovanje. U ovoj grupi su preparati iz grupe ftalimida (kaptan, folpet), ditiokarbamata (mankozeb, propineb...), bakarni i sumporni preparati. Ova sredstva nemaju sposobnost da zaustave veÊ ostvarenu infekciju πto znaËi da moraju biti prisutni na biljci prije ostvarene zaraze. Osim toga, pod uticajem spoljaπnjih faktora (sunce, kiπa...) lako se ispiraju i razgrauju pa njihovo djelovanje ne traje duæe od 7-10 dana. Nakon obavljenog prskanja loza i dalje raste tako da stalno ima novi prirast i listove koji nisu poprskani i zaπtiÊeni fungicidom. Iz tog razloga prskanja ovim sredstvima moraju ËeπÊe da se ponavljaju. SistemiËni fungicidi - imaju sposobnost da prodiru u biljku i da zaustave veÊ ostvarenu infekciju. Njihovo dejstvo je terapeutsko i ne zavisi od vremena (kiπa ih ne ispira). U biljci se transportuju kroz njen sprovodni sistem u novoizrasle listove i obezbjeuju bolju i dugotrajniju zaπtitu od protektivnih fungicida (10-14 dana). Meutim, njihova Ëesta primjena moæe da dovede do stvaranja rezistentnosti (otpornosti) kod gljive. Zbog toga se ne preporuËuje primjena jednog istog preparata viπe od 2-3 puta u toku vegetacije. Lokal-sistemiËni fungicidi - u biljci se kreÊu ograniËeno, samo u okviru organa koji su doπli u kontakt sa fungicidom npr. u okviru lista. Savremeni naËin zaπtite vinove loze zasniva se na kombinovanoj primjeni protektivnih i sistemiËnih preparata, prije svega zbog odreenih prednosti i nedostataka jedne i druge grupe fungicida. Preventivni fungicidi obiËno se koriste u poËetku i na kraju vegetacije i u uslovima koji su nepovoljni za razvoj bolesti. U zaπtiti od plamenjaËe vaæno je da loza bude zaπtiÊena u najosjetljivijim fazama svog razvoja. To su fenofaze prije i poslije cvjetanja tj. period brzog porasta lastara kada je opravdana primjena sistemiËnih fungicida. Ukoliko je ovaj period praÊen obilnijim padavinama i Ëestom smjenom kiπe i sunca, tada se i ovi fungicidi primjenjuju u kraÊim intervalima (8-10 dana). »esto pitanje vinogradara je da li loza treba da se prska tokom cvjetanja? U principu, loza se u cvjetanju ne prska da se ne bi remetio prirodni proces opraπivanja i oplodnje. Meutim, u nepovoljnim uslovima tj. uslovima kiπnog i hladnog vremena zbog kojeg se cvjetanje oduæi, treba da se izvrπi zaπtita i u ovom periodu. Vaæno je naglasiti da se tokom cvjetanja izbjegava primjena bakarnih preparata koji mogu djelovati fitotoksiËno. Sa poËetkom sazrijevanja groæa prestaje opasnost od plamenjaËe. Meutim, u periodu berbe i nakon berbe, ukoliko nastupi kiπni period, prijeti opasnost od kasnih plamenjaËa i moæe da doe do prijevremenog opadanja
43
liπÊa. U ovom stadijumu treba da se uradi joπ jedno prskanje bakarnim preparatima da se saËuva lisna masa od propadanja. Kod zaπtite od pepelnice treba da se obrati paænja na zaraæenost vinograda u prethodnoj godini. Ako je zaraza bila jaka, sa prskanjem se poËinje ranije tj. kada lastari dostignu 5-10 cm duæine. Vaæno je da suzbijanje poËne blagovremeno i da se do cvjetanja obave bar 2-3 tretmana kako bi se smanjio inokulum gljive. NajveÊe greπke u praksi: suzbijanje pepelnice poËinje kasno, obiËno kada se bolest primjeti na grozdovima. Ako se i pored sprovedene zaπtite pepelnica pojavi u ovoj fazi, to znaËi da prskanja nisu obavljena kvalitetno ili je primjenom jednog istog preparata bolest samo „tinjala” (doπlo je do rezistentnosti gljive). Ako u vinogradu postoji problem sa sivom truleæi, neophodno je da se u fazi precvjetavanja obavi prskanje jednim od botriticida jer se na taj naËin smanjuje infekcioni potencijal gljive. JaËa pojava botritisa u vrijeme sazrijevanja groæa znaËi da se nije sprijeËio razvoj gljive veÊ da je ostala „prikrivena” u bobicama i u povoljnim uslovima poveÊane vlaænosti nastavila da sporuliπe.
KAKO OPRSKATI VINOGRAD? »esto vinogradari kaæu da neko sredstvo nije efikasno ili da ima slabo djelovanje. I najbolji fungicid neÊe imati odgovarajuÊe djelovanje ako je primjenjen loπom tehnikom. ZnaËi, pored izbora fungicida veoma je vaæno da se isti primjeni kvalitetno i omoguÊi njegovo nanoπenje ravnomjerno na sve dijelove biljke. Kvalitet prskanja od presudnog je znaËaja za efikasnost u zaπtiti. Veoma je vaæno da se sredstvo u πto sitnijim kapima rasporedi na biljne dijelove u vidu tankog filma bez nepokrivenih zona. Dobra aplikacija preparata posebno je znaËajna kod primjene protektivnih fungicida. Oni nemaju sposobnost ulaska i kretanja kroz biljku pa je njihovo djelovanje ograniËeno samo na mjestima depozita. Sva ona mjesta, koja su ostala neoprskana kao i meuprostori izmeu krupnih kapi, predstavljaju slobodna mjesta za ostvarenje infekcije. Npr. pri suzbijanju plamenjaËe, s obzirom da se infekcija ostvaruje kroz stome koje se nalaze na naliËju lista, potrebno je da se sredstvo nanese i na donju stranu liπÊa. Kod sistemiËnih fungicida uspjeπna zaπtita se postiæe i neπto loπijom tehnikom primjene, zbog njihove sposobnosti translokacionog kretanja i transportovanja u novoizrasle dijelove biljke koji nisu oprskani.
PREPARATI ZA ZA©TITU VINOVE LOZE BAKARNI FUNGICIDI Ova sredstva su u upotrebi viπe od 100 godina a i danas se uspjeπno koriste u zaπtiti vinove loze. ©irokog su spektra dejstva πto znaËi da djeluju na veliki broj parazitnih gljiva. Izuzetno su oπtri, a primjenjeni u jaËim koncentracijama u uslovima kiπnog i hladnog vremena mogu da djeluju fitotoksiËno na mlade listove i bobice na vinovoj lozi. Iz tog razloga ne treba da se primjenjuju u periodu do cvetanja a posebno ne u fazi cvjetanja. Spadaju u grupu protektivnih fungicida πto znaËi da djeluju samo na povrπini biljnih organa i mogu da sprijeËe infekciju samo ako su prisutni prije nego πto se ona ostvari. Neki od bakarnih preparata: Blauvit, Funguran OH, Kocide-2000, Bordov-
44
ska Ëorba, Bakrocid, Bakarni kreË, Bakarni oksihlorid 25, Bakarni oksihlorid 50, Champion, ...
Bordovska Ëorba Bordovska Ëorba sigurno je jedno od najviπe i najduæe koriπÊenih sredstava u zaπtiti vinove loze i drugih biljnih vrsta, i to zbog izvanrednih fungicidnih svojstava, dobre prijemËivosti za biljku, relativno niske cijene i πirokog spektra djelovanja (do danas nije zabiljeæena pojava rezistentnosti gljiva prema njoj). Bordovska Ëorba otkrivena je prije viπe od 100 godina u okolini Bordoa, u Francuskoj. Do otkriÊa je doπlo sasvim sluËajno. Da bi se zaπtitili vinogradi od kradljivaca, loza se prskala bakarsulfatom (da se „otruje”). Poπto su kiπe lako spirale ovo sredstvo sa liπÊa, vinogradari su dodavali kreËno mlijeko da se duæe zadræi na biljci i tako spontano napravili bordovsku Ëorbu. »okoti isprskani ovom mjeπavinom zadræavali su liπÊe dugo u jesen dok je na ostalim otpalo usljed napada plamenjaËe. Priprema bordovske Ëorbe: Za pripremu 100 litara 1%- ne bordovske Ëorbe potrebno je: 1 kg plavog kamena 0,4 kg negaπenog kreËa (ili 1,2 kg gaπenog kreËa) Od 100 litara vode iz bureta, uzme se 50 litara da se razmuti kreË, a u drugih 50 litara se rastopi plavi kamen (plavi kamen se dan ranije stavi u rijetku krpu da se postepeno rastopi u vodi). KreË treba procjediti kroz sito ili krpu da se izdvoje neËistoÊe koje zapuπuju prskalicu. U dobijeno kreËno mlijeko polako se sipa rastvor plavog kamena uz neprekidno mijeπanje. Ne preporuËuje se mijeπanje obrnutim redosljedom jer se tada Ëorba bræe taloæi i slabijeg je kvaliteta. Ovako pripremljena bordovska Ëorba treba istog dana da se potroπi jer ona stajanjem gubi fungicidno dejstvo. »orba moæe da se stabilizuje dodavanjem 250 g πeÊera na 100 litara Ëorbe i tada zadræava svojstva 2-3 dana.
SUMPORNI FUNGICIDI Kao i bakarna sredstva i sumporni fungicidi se koriste u zaπtiti biljaka viπe od 100 godina. Sumpor se uglavnom koristi za suzbijanje uzroËnika pepelnice, a ima i sporedno djelovanje na grinje. Djelovanje sumpora zasniva se na njegovoj sposobnosti isparavanja i zavisno je od temperature. Ne treba da se koristi na temperaturama niæim od 18°C (slabije djeluje) niti na temperaturama iznad 28°C (moguÊe oæegotine na biljkama). Ova sredstva proizvode se kao sumpor u prahu (sadræi 100% elementarnog sumpora) i kao „moËivi” sumpor (preparati sadræe 80% i viπe elementarnog sumpora i razrjeuju se vodom). Neki od sumpornih preparata: Sumpor SC, Sumpor prah, Cosan, Kolosul, Kumulus DF, Thiovit Jet 80-WG, Microthiol disperss ...
ORGANSKI FUNGICIDI Postoji veliki broj ove vrste fungicida i pripadaju razliËitim hemijskim grupama. • Folpan 80-WDG (Folpan WP 50) (aktivna materija - folpet) Koristi se kao protektivni fungicid u zasadima vinove loze za suzbijanje uzroËnika plamenjaËe (Plasmopara viticola), u koncentraciji 0,2-0,25%, odnosno 20-25 g u 10 litara vode.
45
• Captan WP-50 (a.m. kaptan) Koristi se u vinovoj lozi za suzbijanje uzroËnika plamenjaËe (Plasmopara viticola), crvenila lista (Pseudopeziza tracheiphilla) i crne truleæi (Guignardia bidwelii), u koncentraciji 0,2-0,3%, odnosno 20-30 g u 10 litara vode. U prodaji se nalazi pod razliËitim nazivima u zavisnosti od proizvoaËa: Venturin-SC, Merpan WP-50, Merpan 80-WDG, Kaptan-FL... • Dithane M-45 (a.m.mankozeb) Preparat πirokog spektra djelovanja, koji se koristi u vinovoj lozi za suzbijanje viπe patogena: uzroËnika plamenjaËe (Plasmopara viticola) i crne pjegavosti (Phomopsis viticola), u koncentraciji 0,2-0,25%, odnosno 20-25 g u 10 litara vode. Kod razliËitih proizvoaËa ima razliËite nazive: Mankogal-80, Mankozol-80, Bevesan 45-M, Dithane M-70... • Antracol WP-70 (a.m.propineb) Koristi se za suzbijanje uzroËnika plamenjaËe (Plasmopara viticola) i crne pjegavosti (Phomopsis viticola), u koncentraciji 0,2-0,25%, odnosno 20-25 g u 10 litara vode. • Crystal 250 SC (a.m. kvinoksifen) Preventivni kontaktni fungicid koji se koristi za suzbijanje uzroËnika pepelnice (Uncinula necator), u koncentraciji 0,015-0,02%, odnosno 1,5-2 ml u 10 litara vode.
SISTEMI»NI FUNGICIDI • Ridomil gold MZ 68-WG (a.m. metalaksil + mankozeb) Predstavlja kombinaciju dvije aktivne materije sistemiËne (metalaksil) i preventivne (mankozeb). Koristi se za suzbijanje uzroËnika plamenjaËe vinove loze (Plasmopara viticola) u koncentraciji 0,25%, odnosno 25 g u 10 litara vode. • Ridomil gold plus 42,5-WP (a.m. metalaksil + bakar) Primjenjuje se za suzbijanje uzroËnika plamenjaËe (Plasmopara viticola) u koncentraciji 0,4%, odnosno 40 g u 10 litara vode. • Ridomil gold combi 45 WG (a.m. metalaksil + folpet) Primjenjuje se za suzbijanje uzroËnika plamenjaËe (Plasmopara viticola) u koncentraciji 0,2%, odnosno 20 g u 10 litara vode. • Mikal flash WG (a.m. fosetil AL + folpet) Koristi se u zasadu vinove loze za suzbijanje uzroËnika plamenjaËe (Plasmopara viticola) i crne pjegavosti (Phomopsis viticola), u koncentraciji 0,3-0,4%, odnosno 30-40 g u 10 litara vode. Prodaje se pod razliËitim nazivima: Mikal 75-WP, Fantical-WP, Winner... • Melody combi 43,5 WP (a.m. folpet + iprovalikarb) Predstavlja kombinaciju dvije aktivne materije i primjenjuje se za suzbijanje uzroËnika plamenjaËe (Plasmopara viticola), u koncentraciji 0,25%, odnosno 25 g u 10 litara vode. • Curzate M WG (a.m. cimoksanil+mankozeb) Koristi se za suzbijanje uzroËnika plamenjaËe (Plasmopara viticola) na vinovoj lozi u koncentraciji 0,3%, odnosno 30 g u 10 litara vode.
46
• Acrobat MZ WG (a.m. mankozeb+dimetomorf) Koristi se za suzbijanje uzroËnika plamenjaËe (Plasmopara viticola) na vinovoj lozi, u koncentraciji 0,2-0,25%, odnosno 20-25 g u 10 litara vode. • Cabrio top (a.m. metiram+piraklostrobin) Djeluje protektivno i kurativno na uzroËnika plamenjaËe (Plasmopara viticola) i pepelnice (Uncinula necator) na vinovoj lozi. Primjenjuje se u koncentraciji 0,15-020%, odnosno 15-20 g u 10 litara vode. • Equation-pro WG (a.m. cimoksanil+famoksadon) LokalsistemiËni i kontaktni fungicid za suzbijanje uzroËnika plamenjaËe (Plasmopara viticola) na vinovoj lozi. Koncentracija primjene je 0,04%, odnosno 4 g u 10 litara vode. • Stroby DF (a.m. krezoksim-metil) SistemiËni fungicid koji se u vinovoj lozi koristi za suzbijanje uzroËnika pepelnice (Uncinula necator), u koncentraciji 0,02%, odnosno 2 g u 10 litara vode. • Quadris (a.m. azoksistrobin) Protektivni i kurativni fungicid za suzbijanje uzroËnika plamenjaËe (Plasmopara viticola) i pepelnice (Uncinula necator) na vinovoj lozi. Koncentracija primjene je 0,075%, odnosno 7,5 ml u 10 litara vode. • Quadris Max (a.m. azoksistrobin+folpet) Protektivni i kurativni fungicid za suzbijanje uzroËnika plamenjaËe (Plasmopara viticola), pepelnice (Uncinula necator) i crne pjegavosti (Phomopsis viticola) na vinovoj lozi. Koncentracija primjene je 0,2%, odnosno 20 ml u 10 litara vode. • Falcon EC 460 (a.m. spiroksamin+tebukonazol+triadimenol) LokalsistemiËni fungicid, kombinacija tri aktivne materije, koristi se za suzbijanje uzroËnika pepelnice (Uncinula necator) na vinovoj lozi, u koncentraciji 0,03-0,04%, odnosno 3-4 ml u 10 litara vode. • Talendo (a.m. prokvinazid) Kontaktni i lokalsistemiËni fungicid za suzbijanje uzroËnika pepelnice (Uncinula necator) na vinovoj lozi. Primjenjuje se u koncentraciji 0,02-0,025%, odnosno 2-2,5 ml u 10 litara vode. • Olymp 10-EW (Punch 40-EC) (a.m. flusilazol) SistemiËni fungicid sa protektivnim i kurativnim djelovanjem za suzbijanje uzroËnika pepelnice (Uncinula necator) na vinovoj lozi, u koncentraciji 0,02%, odnosno 2 ml u 10 litara vode. • Tilt 250-EC (a.m. propikonazol) SistemiËni fungicid za suzbijanje uzroËnika pepelnice (Uncinula necator) na vinovoj lozi, u koncentraciji 0,015%, odnosno 1,5 ml u 10 litara vode. • Topas 100-EC (a.m. penkonazol) SistemiËni fungicid za suzbijanje uzroËnika pepelnice (Uncinula necator) na vinovoj lozi, u koncentraciji 0,025%, odnosno 2,5 ml u 10 litara vode.
47
• Sabithane (a.m. miklobutanil+dinokap) Preparat sa preventivnim i kurativnim djelovanjem na uzroËnika pepelnice (Uncinula necator) na vinovoj lozi. Primjenjuje se u koncentraciji 0,035%, odnosno 3,5 ml u 10 litara vode. • Systhane 12E (a.m. miklobutanil) SistemiËni fungicid sa protektivim, kurativnim i eradikativnim djelovanjem. Koristi se za suzbijanje uzroËnika pepelnice (Uncinula necator) na vinovoj lozi, u koncentraciji 0,02%, odnosno 2 ml u 10 litara vode.
BOTRITICIDI Predstavljaju grupu specijalnih preparata koji djeluju na uzroËnike sive truleæi (Botrytis cinerea): • Ronilan DF (a.m. vinklozolin) NesistemiËni fungicid za suzbijanje uzroËnika sive truleæi (Botrytis cinerea) u vinovoj lozi, u koncentraciji 0,15%, odnosno 15 ml u 10 litara vode. • Sumilex 50-FL (a.m. prosimidon) Koristi se kao preventivni preparat i preparat sa lokalsistemiËnim djelovanjem, za suzbijanje uzroËnika sive truleæi (Botrytis cinerea) u vinovoj lozi, u koncentraciji 0,15%, odnosno 15 ml u 10 litara vode. • Mythos (a.m. pirimetanil) Koristi se kao protektivni botriticid za suzbijanje uzroËnika sive truleæi (Botrytis cinerea) na vinovoj lozi, u koncentraciji 0,25%, odnosno 25 ml u 10 litara vode. • Teldor 500-SC (a.m. fenheksamid) SistemiËni fungicid za suzbijanje uzroËnika sive truleæi groæa (Botrytis cinerea), u koncentraciji 0,10%, odnosno 10 ml u 10 litara vode. • Switch 62,5 WG (a.m. ciprodinil+fludioksonil) SistemiËni fungicid sa preventivnim i kurativnim djelovanjem. Koristi se za suzbijanje uzroËnika sive truleæi (Botrytis cinerea) na vinovoj lozi, u koncentraciji 0,06-0,08%, odnosno 6-8 g u 10 litara vode.
NABAVKA PREPARATA I PRIPREMA ZA PRIMJENU Sredstva za zaπtitu bilja treba kupovati u specijalizovanim radnjama tj. poljoprivrednim apotekama. Prilikom kupovine pogledati rok upotrebe i paæljivo proËitati uputstvo za upotrebu. NaroËitu paænju obratiti na preporuke o dozvoljenom mijeπanju preparata i ispoπtovati eventualna ograniËenja. Prilikom pripreme rastvora za prskanje pridræavati se preporuËene koncentracije, ne poveÊavati je niti je smanjivati. Npr. preparat Quadris koji se koristi za zaπtitu vinove loze od uzroËnika plamenjaËe i pepelnice primjenjuje se u koncentraciji 0,075%. Pri tretiranju vinove loze, smatra se da se troπi 1000 litara teËnosti po ha, πto znaËi da je
48
za prskalicu sa rezervoarom od 10 litara potrebno odmjeriti 7,5 ml ovog preparata.
Tabela koncentracija KoliËina vode za prskanje u litrima
Konc % 0,01 0,04 0,07 0,1 0,15 0,2 0,25 0,3 0,4 0,5 1,0 1,5 2,0
10
15
20
50
100
200
300
400
500
1000
Potrebna koliËina sredstva u g, ml ili cm3
1 4 7 10 15 20 25 30 40 50 100 150 200
1.5 6 11 15 22 30 38 45 60 75 150 230 300
2 8 14 20 30 40 50 60 80 100 200 300 400
5 20 35 50 75 100 125 150 200 250 500 750 1000
10 40 70 100 150 200 250 300 400 500 1000 1500 2000
20 80 140 200 300 400 500 600 800 1000 2000 3000 4000
30 120 210 300 450 600 750 900 1200 1500 3000 4500 6000
40 50 100 160 200 400 280 350 700 400 500 1000 600 750 1500 800 1000 2000 1000 1250 2500 1200 1500 3000 1600 2000 4000 2000 2500 5000 4000 5000 10000 6000 7500 15000 8000 10000 20000
Sredstva u teËnom obliku odmjeravaju se pomoÊu staklenih menzura, pipeta i sliËno, a praπkasta i granulirana sredstva pomoÊu vage. Priprema teËnosti za tretiranje treba da ima sljedeÊi tok: rezervoar prskalice napuniti do polovine, zatim odmjerenu koliËinu preparata u manjoj posudi pomijeπati sa malo vode, kako bi se dobila ujednaËena masa bez grudvica. Ovu masu sipati u prskalicu i dopuniti preostalom koliËinom vode, uz neprekidno mijeπanje. Ako se u toku tretiranja koristi viπe preparata razliËitih formulacija, za svaki preparat pojedinaËno treba odraditi postupak mijeπanja sa malo vode i dodavanja u rezervoar. Redosljed dodavanja preparata treba da bude: WP, WG, SL, SC, EC, πto znaËi da prvo dodajemo praπkasta i granulirana sredstva a zatim sredstva u teËnom obliku. Formulacije pesticida: WP - praπivo za suspenziju WG - vododisperzibilne granule SL - koncentrat za rastvor SC - koncentrovana suspenzija EC - koncentrat za emulziju Poslije svake upotrebe prskalicu dobro oprati rastvorom deterdæenta i vode, naroËito poslije primjene herbicida (sredstava za uniπtavanje korova). Izbjegavati prskanja pri visokim temperaturama i vjetru, i neπto πto naπi vinogradari obiËno izostavljaju: obavezno koristiti zaπtitnu opremu! Samo uz poπtovanje svih navedenih preporuka za primjenu pesticida saËuvaÊemo sebe i svoju okolinu od zagaenja!
49
Pravila dobre struËne prakse u zaπtiti biljaka Zakon o zaπtiti biljaka obavezuje korisnike preparata na poπtovanje „Pravila dobre struËne prakse“. Ovaj zakon propisuje cijeli postupak upotrebe sredstava za zaπtitu bilja, ukljuËujuÊi i skladiπtenje tih sredstava. Poπtovanje ovih pravila se kontroliπe po metodi uzimanja uzorka. Nepoπtovanje ovih pravila moæe da ima za posljedicu novËane kazne, kao i ukidanje, tj. smanjenje iznosa novËane podrπke za unapreenje proizvodnje. Najvaænija pravila u oblasti zaπtite bilja su: • Moraju da se poπtuju pravila „integrisane zaπtite bilja“, princip praga πtetnosti i principi zaπtite podzemnih voda. • Pojam „integrisana zaπtita bilja“ podrazumijeva kombinaciju postupaka koji, pored davanja prvenstva bioloπkim, biotehniËkim, biljno-uzgajivaËkim i vinogradarskim mjerama, ograniËavaju upotrebu hemijskih sredstava na minimum. • U NjemaËkoj se upotrebljavaju samo dozvoljena sredstva za zaπtitu bilja. Pravila koja propisuju odredbe poput: polje primjene, ograniËenja upotrebe, rastojanja i karencu moraju da se poπtuju. • Samo na poljoprivrednim zemljiπtima, tj. u vinogradima dozvoljena je upotreba sredstava za zaπtitu bilja. Primjena sredstava za zaπtitu, posebno herbicida na putevima, krajevima oranica, iskopinama itd. je zabranjena. • Sredstva za zaπtitu ne smiju da dospiju van poljoprivrednog zemljiπta. • Sredstva za zaπtitu ne smiju usljed nestruËne upotrebe ili ËiπÊenja da dospiju u kanalizaciju ili u podzemne vode. • Obaveza dokumentovanja tretiranja za sada ne postoji, meutim i ona Êe ubrzo stupiti na snagu. Ova obaveza Êe obuhvatati sve mjere zaπtite sa podacima o indikacijama, terminu, izboru sredstva, koliËini sredstva koje je upotrebljeno i podatke o zemljiπtu, koje je tretirano sredstvima. Iako obaveza o dokumentovanju tretiranja nije zakonski obavezna, ova praksa bi trebala da bude uobiËajena na svakom poljoprivrednom dobru. Samo na taj naËin mogu da se prate i objasne problemi koji eventualno nastaju prilikom sprovoenja mjera zaπtite i da se u buduÊnosti izbjegnu greπke. • Sredstva za zaπtitu mogu da upotrebljavaju samo struËne osobe, tj. obrazovani vinogradari, baπtovani, poljoprivrednici ili apsolventi struËnog studija. Ovo pravilo vaæi za sve zaπtitare, ukljuËujuÊi pomoÊno osoblje i inostrane saradnike. • Primjena sredstava za zaπtitu je dozvoljena samo uz upotrebu ureaja sa vaæeÊim odobrenjem). • Sredstva za zaπtitu moraju da se dræe odvojeno od æivotnih namirnica, u prostoru ili plakaru koji se zakljuËava. U ovom sluËaju moraju da se poπtuju pravila StruËne zadruge o „skladiπtenju sredstava za zaπtitu“
50
Objaπnjenje struËnih izraza i pojmova akaricidi sredstva toksiËna za grinje aktivna materija hemijska komponenta u sastavu sredstva za zaπtitu
bilja koja djeluje na patogena askospore polne spore koje nastaju u askusu botriticidi specijalna grupa sredstava koji djeluju na uzroËnika fenofaze fitoplazma fitotoksiËan floem formulacija fungicidi infekcija inokulum insekticidi kleistotecija konidija kurativni micelija nekroza oospora patogen piknid piknospore preventivni primarne infekcije rezistentnost spore stome toksiËnost vektor
sive truleæi (Botrytis cinerea) faze u razvoju biljke mikroorganizam koji zaraæava biljku toksiËan za biljku sudovni elementi u biljkama kroz koje se prenose organske materije oblik u kojem se proizvodi sredstvo za zaπtitu bilja sredstva toksiËna za gljive uspostavljanje odnosa izmeu patogena i domaÊina infektivna tijela (spore, micelije) gljive koje mogu ostvariti infekciju sredstva toksiËna za insekte plodonosno tijelo u kojem se nalaze askospore (karakteristiËno za pepelnice) bespolna spora gljive ima sposobnost da zaustavi veÊ ostvarenu infekciju splet hifa koje Ëine tijelo gljive izumiranje Êelija tkiva ili organa polna spora gljive organizam sposoban da izazove bolest bespolno plodonosno tijelo ispunjeno piknosporama bespolne konidije koje nastaju u piknidu nema sposobnost da zaustavi veÊ ostvarenu infekciju prve infekcije biljaka otpornost reproduktivne jedinice gljiva prirodni otvori na biljci kroz koje se vrπi razmjena gasova sposobnost neke materije da izazove oπteÊenje prenosilac virusa, fitoplazme ili nekog drugog agensa
51
IzdavaË: NjemaËko druπtvo za tehniËku saradnju (GTZ) Ministarstvo poljoprivrede, πumarstva i vodoprivrede Crne Gore RepubliËka savjetodavna sluæba u biljnoj proizvodnji Autor teksta: Dragana Z. RadunoviÊ Osim teksta na str. 50 „Dobra struËna praksa“ (iz broπure: Rebschutz, 2007, Regierungspräsidium, Darmstadt, Dezernat Weinbauamt mit Weinbauschule in Eltville, 2007, Seite 15, Autor: Berthold Fuchs) Prevod sa njemaËkog: Aleksandra Vejin
Lektura: Tatjana Δalasan Fotografije: Dragana RadunoviÊ Dr Zoran MiladinoviÊ www.inra.fr Dizajn i priprema za πtampu: Blaæo MiliÊ ©tampa: Montcarton - Podgorica Tiraæ: 800 komada NjemaËko druπtvo za tehniËku saradnju GTZ Podgorica, avgust 2007.
Ministarstvo poljoprivrede, πumarstva i vodoprivrede Crne Gore Sva prava autora su zadræana, a posebno ona koja se odnose na umnoæavanje i plasman, osim za liËno koriπÊenje. Bez odobrenja, ovo djelo se ne smije ni u cjelosti niti u pojedinim njegovim dijelovima umnoæavati niti koristiti u elektronskom obliku.
