DEMOKRASI DI MALAYSIA MENGIKUT PERSPEKTIF SEYMOUR MARTIN LIPSET
1.0
LATAR BELAKANG
Dalam perkembangan perkembangan sistem sistem pemerintaha pemerintahan n serta tatacara bermasyara bermasyarakat, kat, demokrasi demokrasi dianggap sebagai satu sistem politik terbaik yang terkandung di dalamnya idealisme sosio-politik yang sesuai untuk kehidupan manusia. manusia. Bermula dengan pemikiran Socrates Socrates hingga hinggalah lah ke hari hari ini, ini, demokr demokrasi asi berkem berkembang bang selari selari dengan dengan konsep konsep negara negara bangsa, bangsa, kontrak sosial, aspirasi umum, penyertaan rakyat, hak rakyat rakyat dan sebagainya. Kesemua konsep konsep ini mengik mengikat at demokr demokrasi asi dengan dengan kehenda kehendak k majori majoriti ti rakyat rakyat terhada terhadap p satu-s satu-satu atu pemer pemerint intah. ah. Dengan Dengan itu, itu, pemaham pemahaman an mengena mengenaii demokr demokrasi asi dapat dapat ditakr ditakrif ifkan kan sebaga sebagaii sebuah negara atau kerajaan yang terhasil daripada kehendak dan aspirasi kelompok masyarakat majoriti. Walaupun, ia adalah milik milik masyarakat paling ramai, ramai, amalan murni demokrasi menentang sekeras-kerasnya penindasan dan kebebasan kepada kelompokkelompok masyarakat yang lebih kecil atau menjadi minoriti di dalam sesebuah negara dan masyarakat.
Pemerintah yang dibentuk daripada pilihan ramai itu bertujuan memberi perkhidmatan terbaik dan memastikan kehidupan kehidupan rakyat terjamin. Seperti hujah Abraham Lincoln yang menjadi Presiden Amerika Syarikat ke-enam belas bahawa demokrasi adalah satu sistem politik daripada rakyat, untuk rakyat dan kepada rakyat. Ciri-ciri demokrasi yang yang dapat dilihat pada hari ini merangkumi pilihan raya, parti politik, kebebasan media, hak asasi manusi manusia, a, pembah pembahagi agian an kuasa kuasa dan masyar masyarakat akat sivil sivil..
Ia menjad menjadii mekani mekanisme sme yang yang
diwujudkan untuk mengimbangi kekuatan kerajaan dan kepentingan masyarakat majoriti supa supaya ya teru teruss terp terpel elih ihar ara. a. Seca Secara ra umum umumny nyaa lagi lagi,, demok demokra rasi si sist sistem em peme pemeri rint ntah ahan an berda berdasar sarkan kan piliha pilihan n majori majoriti ti yang yang mana mana pihak pihak meneri menerima ma paling paling banyak banyak undi undi akan membent membentuk uk keraja kerajaan. an. Untuk Untuk membol membolehka ehkan n demokr demokrasi asi terus terus subur, subur, ia memerl memerlukan ukan
partisipasi politik secara menyeluruh oleh rakyat sesebuah negara. Partisipasi politik pula tidak boleh membezakan kelompok-kelompok masyarakat kerana mereka berhak terhadap proses demokrasi dan pemilihan kerajaan serta pembuatan keputusan. Bagi Dahl (1971), Diamond (1989) dan Lipset (1960) yang membuat kajian mengenai demokrasi mendapati, ia muncul selepas berlaku pertentangan antara sistem tradisional di dalam tamadun Eropah. Bermula dengan perbincangan Socrates, berlakunya Revolusi Perancis dan revolusi industri memperlihatkan bahawa demokrasi wujud selepas adanya pertembungan rakyat dan pemerintah.
Rakyat yang semakin memahami ilmu
pengetahuan dan melihat keburukan pemerintah mula bangkit untuk mendapatkan kuasa pemerintahan.
Demokrasi dalam konteks ini menjadi satu amalan terbaik bagi
masyarakat kerana mereka yang menentukan sistem dan pemerintah kerajaan. Huntington (1991) menjelaskan, bermula awal 1970-an lebih kurang 30 negara Eropah Timur dan Amerika Latin memilih sistem pemerintahan demokratik yang begitu berkait rapat dengan kebangkitan kebebasan rakyat. Menurut Zaini (2006), pentakrifan umum mengenai demokrasi apabila ia mempunyai tujuh ciri-ciri utama di dalam sistem pemerintahan iaitu: 1. Kebebasan berucap. 2. Kebebasan media. 3. Pilihan raya bebas dan adil. 4. Pentadbiran berasaskan majoriti. 5. Hak minoriti dihormati. 6. Kebebasan berorganisasi. 7. Kebebasan kehakiman. Dengan ciri-ciri tersebut, ia membawa maksud bahawa demokrasi merujuk kepada negara yang mana, setiap rakyat mempunyai peranan dan terlibat secara langsung bagi proses pemilihan pemimpin kerajaan. Selain itu, calon-calon bertanding merebut jawatan pula bersaing antara satu sama lain tanpa tekanan mana-mana pihak dan seterusnya, kerajaan menghormati dan mengiktiraf hak sivil dan kebebasan politik rakyat. Partisipasi rakyat adalah satu sifat utama yang mesti wujud dan berlaku di dalam sesebuah sistem demokrasi. Partisipasi itu boleh dilihat dalam pelbagai cara dan paling mudah adalah di
2
dalam proses pengundian dan menyertai kempen pilihan raya kepada mana-mana calon yang disokongnya. Dengan demikian, pilihan raya menjadi pengukur paling unggul kepada partisipasi rakyat di dalam sesebuah ne gara.
Manakala, kebebasan bersuara, kebebasan media dan hak untuk berorganisasi menjadi penyumbang ke arah mewujudkan satu persekitaran kondusif kepada sistem demokrasi. Bagaimanapun, sukar untuk mengesan sebuah negara yang benar-benar memberikan hakhak tersebut kepada rakyat dan ia boleh dikatakan tidak bersifat mutlak. Ia membawa kepada andaian bahawa tidak ada satu model demokrasi pun di dalam sistem dunia ini yang mengamalkan demokrasi yang patuh kepada ciri-ciri tersebut termasuklah Amerika Syarikat, Perancis dan United Kingdom. Angkubah kepada ukuran partisipasi politik rakyat di dalam sistem demokrasi biasanya berpaksikan kepada peratusan rakyat yang keluar mengundi dengan andaian semakin tinggi jumlah yang mengundi, maka semakin tinggilah ukuran amalan demokrasi sesebuah negara. Jumlah parti politik yang wujud di dalam sesebuah negara juga menjadi ukuran penting sebenarnya. Dengan mengambil contoh beberapa sistem demokrasi yang mengamalkan sistem satu atau dua parti, menunjukkan tiada satu pemikiran yang ideal mengenai bilangan parti politik sedangkan amalan demokrasi membenarkan pembentukan parti politik sama ada penyokong kerajaan atau pembangkang. Menurut Ghazali (2006) pula, di dalam sistem demokrasi, rakyat berhak untuk memilih pemimpin dan parti yang akan memerintah sesebuah negara. Hak itu adalah aspek terpenting yang membezakan sistem demokrasi dengan sistem lain yang tidak demokratik. Pilihan raya dianggap paling dominan dalam menjelaskan sama ada sesebuah negara itu mengamalkan demokrasi atau tidak kerana ia membabitkan partisipasi rakyat tanpa mempertikaikan persoalan sama ada mereka kelompok majoriti atau minoriti.
3
2.0
SEJARAH DEMOKRASI DI MALAYSIA Malaysia mengamalkan sistem Demokrasi Berparlimen di bawah pentadbiran Raja Berperlembagaan dengan Seri Paduka Baginda Yang Di-Pertuan Agong sebagai Ketua Negara. Perlembagaan negara telah digubal dengan mengadakan syarat-syarat untuk pengalaman sistem ini. Salah satu syarat sistem Demokrasi Berparlimen adalah pembahagian kuasa kepada tiga bahagian di dalam pemerintahan, iaitu Perundangan, Kehakiman dan Eksekutif (pentadbiran). Malaysia juga merupakan sebuah negara yang mengamalkan sistem Demokrasi berasaskan kepada sistem Persekutuan. Sehubungan dengan itu, ia bermakna negerinegeri Perlis, Kedah, Pulau Pinang, Perak , Selangor, Negeri Sembilan, Melaka, Johor, Pahang, Terengganu, Kelantan, Sarawak dan Sabah telah bersetuju dengan konsep penubuhan Negara Malaysia. Setiap negeri yang terbabit telah menyerahkan sebahagian kuasa masing-masing, seperti kewangan, pertahanan, pelajaran, luar negara dan lain-lain lagi seperti mana yang telah tercatat di dalam Perlembagaan Malaysia yang di tadbir oleh Kerajaan Pusat. Ada perkara-perkara yang dijadikan kuasa negeri dan negeri akan mentadbirkan kuasa.
Sebagai sebuah negara Raja Berperlembagaan, maka diperuntukan oleh Perlembagaan institusi Yang Di-Pertuan Agong, Raja-raja Melayu di sembilan buah negeri dan Majlis Raja-raja. Baginda adalah diberi kuasa untuk memelihara adat istiadat orang Melayu dan Pentadbiran Agama Islam di negeri masing-masing. Seri Paduka Baginda Yang DiPertuan Agong adalah Ketua Agama Islam bagi negeri-negeri Pulau Pinang, Sabah, Sarawak, dan Wilayah-wilayah Persekutuan. Seri Paduka Baginda Yang Di-Pertuan Agong juga menjadi Kepala Utama Negara dan Baginda adalah Pemerintah Tertinggi Angkatan Tentera Negara. Baginda akan menjalankan tugas-tugas dibawah Perlembagaan mengikut nasihat Perdana Menteri atau Jemaah Menteri . Raja-raja pula menjadi Ketua Negeri masing-masing dan menjalankan tugas mengikut nasihat Menteri-menteri Besar atau Ketua-ketua Menteri.
4
2.1
Struktur Parlimen Malaysia
Parlimen Malaysia merupakan lambang struktur demokrasi Kerajaan dan mencerminkan aspirasi rakyat melalui perwakilan yang dipilih. Parlimen Malaysia yang merupakan badan penggubal undang – undang tertinggi negara terdiri daripada tiga komponen utama: 1.
Yang Di Pertuan Agong
2.
Dewan Negara
3.
Dewan Rakyat
Berikutan
pilihan
raya umum yang pertama
selepas
negara mencapai
kemerdekaan, Mesyuarat Penggal Pertama Parlimen Pertama Persekutuan Tanah Melayu diadakan pada 11 September 1959 di Dewan Tunku Abdul Rahman, Kuala Lumpur. Pada tarikh tersebut, Dewan Negara dan Dewan Rakyat buat julung-julung kalinya bersidang serentak di Dewan Tunku Abdul Rahman. Aturan Urusan Mesyuarat yang pertama ialah pemilihan Yang Di-Pertua bagi kedua-dua Dewan tersebut. Ini diikuti oleh majlis mengangkat sumpah oleh kesemua 38 Ahli Dewan Negara dan 104 Ahli Dewan Rakyat. Pada 16 September 1963, Malaysia telah terbentuk apabila Sabah, Sarawak dan Singapura menjadi sebahagian daripadanya. Berikutan itu, nama Parlimen Persekutuan Tanah Melayu telah bertukar kepada Parlimen Malaysia. Tarikh tersebut juga mencatat satu lagi sejarah penting apabila persidangan Parlimen diadakan di bangunan baharunya sendiri yang tersergam indah dalam kawasan Taman Tasik Perdana dengan keluasan 16.2 hektar. Kini, keahlian Parlimen Kedua Belas bertambah kepada 70 ahli bagi Dewan Negara dan 222 ahli bagi Dewan Rakyat. Parlimen Malaysia akan terus menjadi institusi yang dijunjung tinggi oleh semua rakyat Malaysia dan akan terus menjadi lambang demokrasi berparlimen negara untuk selama-lamanya.
5
Bagaimanapun, di dalam kes Belarus dan Georgia, pengawalan kerajaan terhadap media, masyarakat sivil yang tidak mempunyai impak dan strategi-strategi mengekang pihak pembangkang menjadi kunci kepada parti pemerintah untuk memenangi pilihan raya walaupun secara terang, rakyat mahukan pembaharuan. Dengan demikian, selain pilihan raya, kebebasan media dan gerakan masyarakat sivil menjadi kayu pengukur lain yang akan disentuh bagi membandingkan demokrasi dan penyertaan rakyat di dalam negara-negara bekas komunis ini. Bagi Belarus dan Georgia yang menjadi sebahagian Kesatuan Soviet yang mengamalkan sosialisme dan komunisme, kejatuhan empayar sosialis itu pada 1990-an membolehkan negaranegara di dalam kesatuan itu mendapat kemerdekaan dan menentukan corak pemerintahan sendiri. Tulisan ini akan melihat kepada dua negara bekas komunis iaitu Belarus dan Georgia yang kini mula mengamalkan pentadbiran demokratik.
Dengan menggunakan kerangka
demokrasi dan partisipasi politik, penulisan ini juga akan melihat dengan mendalam sama ada sistem demokrasi terus berkembang atau sebaliknya di negara bekas komunis ini. Demokrasi dan Partisipasi Politik di Belarus Republik Belarus memperolehi kemerdekaan pada 27 Ogos 1990 selepas kejatuhan Soviet dan mengisytiharkan kemerdekaan pada 25 Ogos 1991. Ia ditadbir oleh Presiden dan institusi parlimen iaitu National Assembly yang terdiri daripada lower house, house of representatives dan upper house yang mengandungi 64 ahli Majlis Republik. House of representatives mempunyai kuasa melantik Perdana Menteri, meminda perlembagaan, memberi undi kepada Presiden dan membuat cadangan kepada dasar luar dan dalam negeri. Majlis Republik pula bertanggung jawab melantik pegawai kerajaan, menjalankan perbicaraan terhadap Presiden dan berkuasa menyokong atau menolak rang undang-undang yang diluluskan oleh house of representative. Setiap dewan mempunyai kuasa untuk menggunakan kuasa pembatal terhadap undang-undang yang diluluskan jika ia bertentangan dengan perlembagaan negara. Presiden sejak 1994, Alexander Lukashenko adalah ketua negara manakala Majlis Menteri diketuai
6
Perdana Menteri yang dilantik oleh Presiden.
Bidang kehakiman pula terdiri daripada
Mahkamah Agung dan pelbagai mahkamah khusus seperti Mahkamah Perlembagaan yang berurusan dengan isu-isu khusus berhubung perlembagaan dan undang-undang perniagaan. Para hakim dilantik oleh Presiden yang kemudian disahkan oleh Majlis Republik. Terdapat tiga parti utama yang menguasai house of representatives iaitu Parti Komunis, Agrarian Party dan Liberal Democratic Party. Parti politik lain yang menyokong Presiden adalah Socialist Sporting Party dan Republican Party of Labour and Justice. Parti pembangkang pula terdiri daripada People’s Front dan United Civil Party. Beberapa pertubuhan seperti Organization for Security and Cooperation in Europe, OSCE mengisytiharkan bahawa pilihan raya Oktober 2004 sebagai tidak bebas sepenuhnya dan bertentangan dengan prinsip demokrasi berikutan kekalahan teruk parti pembangkang dan laporan berat sebelah media Belarus yang menyokong kerajaan semata-mata tanpa ada ruang kepada pihak pembangkang. Pada pilihan raya 2000 pula, ia terpaksa dijalankan sebanyak empat kali sebelum semua kerusi dipenuhi. Daripada jumlah itu, 86 peratus daripada kerusi timbalan National Assembly dimenangi pihak yang membangkang kerajaan dan selebihnya dimenangi parti yang setia kepada Presiden. Pilihan raya terbaru 19 Mac 2006 bagi Presiden, berlaku keganasan oleh polis terhadap calon-calon pembangkang dan menjadikan pilihan raya 2006 sebagai paling kontroversi. Presiden Lukashenko memenangi majoriti dengan 80 peratus undi yang kemudiannya didakwa sebagai pemilihan tidak adil oleh OSCE. Berdasarkan pilihan raya Belarus dan taktik yang digunakan oleh Presiden, tidak dinafikan, negara bekas komunis ini masih belum menerapkan amalan demokrasi sepenuhnya dan menggunakan gaya kepimpinan autoritarian. Dengan itu, partisipasi politik sebenarnya tidak selaras dengan amalan demokratik apabila wujud halangan kepada penyertaan pembangkang dan kebebasan rakyat untuk memilih kerajaan. Ini diperkuatkan dengan tindakan Majlis Eropah yang menggantung keahlian Belarus kerana penyelewengan pilihan raya 1996 lagi. Alasan yang dinyatakan atas tindakan itu adalah kerana Belarus tidak menghormati piawaian demokrasi dan mencabul prinsip pemisahan kuasa dan kedaulatan undang-undang.
Kerajaan Belarus juga
dikritik kerana tidak menghormati hak asasi manusia berdasarkan tindakannya terhadap pertubuhan bukan kerajaan, wartawan, kepentingan minoriti dan ahli politik pembangkang. Kerajaan sebagai entiti yang mempunyai akses terhadap jentera-jentera pentadbiran mampu
7
menggunakan segala sumber untuk menghalang partisipasi rakyat dalam proses pemilihan pemimpin seperti menggunakan undang-undang tertentu untuk mengikat kebebasan rakyat. Kebebasan Media di Belarus Menyentuh mengenai kebebasan media yang menjadi sebagai faktor menyuburkan demokrasi, dapat dilihat bahawa media masih menjadi satu bidang yang dikawal kerajaan Belarus. Dalam laporan mengenai pencabulan terhadap bidang kewartawanan di negara bekas komunis itu yang disediakan oleh Organisasi Untuk Keselamatan dan Kerjasama di Eropah, OSCE dan Perwakilan Mengenai Kebebasan Media bertarikh 16 September 2004, mendapati wartawan menerima ancaman menerusi telefon supaya menghentikan aktiviti mereka, monopoli kerajaan terhadap stesen televisyen, syarikat surat khabar dipaksa mencetak akhbar di luar negara, rampasan surat khabar dan wang jualan harian akhbar, wartawan sering menghadapi tindakan mahkamah, pemotongan program-program televisyen, tindakan penapisan melampau, penggantungan akhbar bebas, wartawan tidak dibenarkan membuat liputan majlis rasmi kerajaan, kerajaan mengenakan syarat tidak logik yang menghalang kebebasan media dan juga pencerobohan terhadap pejabat akhar bebas. Ini adalah antara contoh-contoh tekanan dan sekatan yang dilakukan terhadap media bebas Belarus oleh pihak kerajaan. Seperti biasa, kerajaan sentiasa menjustifikasi tindakan mereka terhadap kebebasan media walaupun pemerhati dan rakyat memahami tindakan itu sebagai menyekat pengaruh media untuk menentang kerajaan. Ketika pilihan raya juga membuktikan bagaimana peranan media dalam menyalurkan maklumat yang berat sebelah untuk membolehkan kerajaan memenangi pilihan raya. Di dalam sebuah masyarakat, media sama ada elektronik atau cetak menjadi sumber rakyat mendapat perkembangan terkini atau sebarang isu. Penguasaan media di bawah kerajaan yang menapis setiap laporan berita menyebabkan apa yang disebut Karl Marx sebagai satu kesedaran palsu diberikan kepada rakyat. Demokrasi dan Partisipasi Politik di Georgia Sebelum kejatuhan Soviet lagi, Georgia telah memulakan usaha untuk mendapatkan kemerdekaan kerana sikap penduduknya yang begitu menitikberatkan soal etnik, bahasa dan identiti agama. Insiden 9 April 1989 dalam tunjuk perasaan menentang Soviet, beratus rakyatnya mati selepas diserang tentera Soviet. Kejadian itu membangkitkan sentimen anti-
8
Soviet yang tebal di kalangan penduduk sekitar republik Baltik. Partisipasi politik di Georgia bermula sebelum kejatuhan Soviet dengan gerakan anti-Soviet dilancarkan menerusi pakatan pakatan politik seperti Round Table-Free Georgia, RT-FG. Ketika pilihan raya pertama selepas kejatuhan Soviet untuk Majlis Agung di parlimen negara itu, RT-FG memenangi 155 daripada 250 kerusi yang dipertandingkan, manakala Communist Party yang memerintah memperolehi 64 kerusi. Kejatuhan Soviet pada 1991, Georgia memperolehi kemerdekaan dan Zviad Gamsakhurdia dilantik sebagai Presiden. Beliau bagaimanapun digulingkan dalam rampasan kuasa berdarah oleh National Guard dan organisasi para militer yang dipanggil Mkhedrioni yang disokong oleh tentera Russia beroperasi di Tbilisi. Negara itu kemudian terbabit dalam perang saudara sehingga 1995. Eduard Shevardnadze kembali ke Georgia dan menyertai ketua rampasan kuasa untuk membentuk Majlis Negara. Beliau kemudian menjadi Presiden dan dipilih semula pada tahun 2000.
Perang saudara yang meletus membunuh 25 ribu penduduk Georgia yang
dilakukan oleh pemisah Abkhaz. Pada 2003, Shevardnadze disingkirkan menerusi Revolusi Rose selepas pembangkang Georgia dan badan pemerhati antarabangsa mendapati pilihan raya parlimen sebelum itu dicemari dengan penyelewengan. Revolusi itu diketuai oleh Mikheil Saakashvili, Zurab Zhvania dan Nino Burjanadze, yang merupakan bekas ahli dan pemimpin parti pimpinan Shavarnadze. Saakashvili dilantik sebagai Presiden pada 2004 dan cuba memulihkan wilayah Georgia, mematahkan usaha penghapusan etnik dan menamatkan masalah pelarian. Sejak revolusi, beberapa reformasi dilakukan untuk mengukuhkan ekonomi dan ketenteraan Georgia. Beliau yang mewakili National Movement-Democrats, NMD memenangi pilihan raya dengan majoriti 75 peratus undi keseluruhan. Pilihan raya itu dikatakan menjadi pemilihan paling bebas dalam sejarah Georgia. Bagaimanapun, kerajaan Georgia sentiasa menghadapi ancaman dan krisis dengan pihak-pihak yang menggunakan kekerasan seperti kumpulan Ajaria. Perdana Menteri, Zurab Zhvania yang mati kerana keracunan karbon monoksida digantikan dengan Zurab Nogaideli. Saakashvili, sejak memegang kerusi Presiden, telah membuat langkah menguatkan angkatan tentera khususnya penghantaran tentera untuk latihan dengan Amerika Syarikat. Seperti mana negara yang masih baru dalam mengamalkan demokrasi, Georgia menghadapi masalah kerana pada bila-bila masa pemerintahan boleh dirampas oleh satu kudeta. Apa yang berlaku di Georgia, rampasan kuasa dan pilihan raya yang
9
tidak bebas membuktikan bahawa tidak wujud sebenarnya partisipasi politik yang tulen dalam kerangka demokrasi. Ketiadaan masyarakat sivil yang kuat untuk mengimbangi kerajaan dan tiada kebebasan media untuk mendidik masyarakat menjadikan demokrasi di Georgia masih pada peringkat awal. Kejayaan penerapan demokrasi bergantung kepada bantuan antarabangsa dan kesedaran rakyat terhadap hak-hak mereka dalam menentukan pemimpin serta pembabitan langsung dalam proses pembuatan keputusan.
Kebebasan Media di Georgia Media di Georgia pula boleh dianggap sebagai antara yang terbaik sejak peralihan sistem ke arah demokratik. Dibandingkan dengan negara bekas Soviet yang lain, ia secara relatifnya lebih profesional dan pelbagai. Bagaimanapun, Georgia yang masih belum mencapai ekonomi maju dan kegiatan rasuah yang berleluasa, pembaharuan media tidak berlaku seiring dengan perkembangan sistem demokrasi.
Kerajaan tidak meletakkan pemodenan media sebagai
keutamaan sebaliknya bergelut dengan usaha menyediakan keperluan asas kepada rakyat. Sejak mewujudkan perlembagaan pasca-komunis pada 1995, Georgia cuba membangunkan media yang bebas dan demokratik. Ia menghadapi pelbagai cabaran membabitkan pengeluaran lesen, peraturan kewartawanan atau percukaian kreatif. Kerajaan merangka undang-undang yang dilihat sebagai menghalang kebebasan media seperti yang berlaku dalam konflik antara surat khabar Rezonansi dan menteri dalam negeri. Akhbar itu menyiarkan mengenai pembelian tidak sah pasukan bola sepak Georgia, DINAMO oleh menteri dalam negeri. Presiden Shecardnadze kemudian mengecam media kerana menyiarkan bahan yang tidak mempunyai bukti kukuh. Apa yang berlaku kepada wartawan George Sania pula yang bekerja untuk stesen televisyen RUSTAVI-2 lebih menakutkan apabila ditemui mati dibunuh. Ia menyebabkan rakyat mula menunjuk perasaan menentang pembunuhan kejam itu selepas rakyat mula percaya bahawa beliau dibunuh kerana laporan bersifat politik dan penyiasatan beliau. Walaupun penapisan maklumat tidak dibenarkan mengikut undang-undang media massa negara itu, pemilikan
10
televisyen dan syarikat media swasta tidak dibenarkan melebihi 25 peratus saham. Beberapa syarat lain di dalam undang-undang Georgia pula, seakan-akan tidak membenarkan kepada kebebasan media.
Selain itu, kerjaya di dalam bidang kewartawanan pula mempunyai
pendapatan yang rendah menyebabkan perkembangan bidang ini untuk mencapai kebebasan media serta mewujudkan wartawan yang berwibawa membentuk pemikiran rakyat tidak berlaku.
Rumusan Sebagai negara yang baru memperolehi kemerdekaaan, Belarus dan Georgia sentiasa terdedah kepada ancaman yang boleh menggagalkan demokrasi. Kematangan demokrasi di negara-negara bekas komunis memerlukan masa yang lama berikutan pengaruh empayar Soviet yang masih menebal. Penduduk juga memerlukan pembangunan ekonomi dan sosial untuk menjadikan mereka mempunyai kesedaran lebih tinggi mengenai peranan mereka dan seterusnya meningkatkan partisipasi politik mereka.
11
