A s t a n a Ya y ı n l a r ı
CEZA HUKUKU GENEL HÜKÜMLER TEMEL BİLGİLER
Hakan Hakeri © Bu eserin bütün hakları saklıdır. Yayınevinden izin alınmadan kısmen veya tamamen alıntı yapılamaz, hiçbir şekilde fotokopi, film vb. elektronik ve mekanik yöntemlerle kopya edilemez, çoğaltılamaz ve yayınlanamaz. Kaynak gösterilerek alıntı yapılabilir.
KAPAK TASARIM Adalet Kahvecioğlu SAYFA TASARIM Aydın Kahvecioğlu ISBN: 978-605-84030-9-3 ASTANA YAYINLARI Taşkent Cad. Eski 1. Cad. No: 3/13 Bahçelievler / ANKARA
Tel: 0 312 230 04 85 Belgegeçer : 0 312 230 04 89 www.astanayayinlari.com.tr
[email protected]
BASKI AYDAN WEB.OFSET
Hakan HAKERİ İstanbul Medeniyet Üniversitesi Hukuk Fakültesi
CEZA HUKUKU GENEL HÜKÜMLER TEMEL BİLGİLER 13. Baskı
»Temel İlkeler »Ceza Kanununun Uygulama Alanı »Suçun Unsurları »Suçun Özel Görünüş Şekilleri »Yaptırımlar
Ast ana Yay ı nl arı - 2016
13. Baskıya Önsöz Kitabın yeni bir baskısıyla tekrar okuyucuyla buluşmaktan memnun olduğumu ifade ederek başlamak istiyorum. Bu baskıda Anayasa Mahkemesi’nin Türk Ceza Kanunu ile ilgili olarak verdiği iptal kararını kitaba işledim. Ayrıca yeni güncel gazete haberlerini ekledim. Bu kitap aslında büyük kitabımın özeti niteliğinde. Özet niteliğinde olması ve maliyetleri artırmamak bakımından atıf ve kaynakçaya yer verilmemiştir. Kitabın daha geniş ve atıflı şekli, Ceza Hukuku Genel Hükümler kitabımdır. Bu nedenle, bilimsel çalışmalar için söz konusu kitabın 19. baskısından yararlanılmasını özellikle vurgulamak istiyorum. Kitaba ilgi gösteren öğrencilere ve kitabı tavsiye eden meslektaşlarımıza teşekkür etmeyi bir borç biliyorum. Ayrıca, kitabın tasarımını gerçekleştiren Aydın Kahvecioğlu ve basımını gerçekleştiren Astana Yayınevi’ne teşekkür ederim. Hakan Hakeri 1 Şubat 2016 Kadıköy-İstanbul
İÇİNDEKİLER 13. Baskıya Önsöz......................................................................................5 Kısaltmalar...............................................................................................27
BİRİNCİ BÖLÜM SUÇ VE YAPTIRIM HUKUKUNA BAŞLANGIÇ §1. GİRİŞ..................................................................................................29 I. Kavram...............................................................................................29 II. Ceza Hukukunun Amacı...................................................................29 III. Sistem.................................................................................................31 §2. CEZA KANUNUMUZ.......................................................................33 §3. CEZA HUKUKUNUN VE SUÇ POLİTİKASININ TEMEL İLKELERİ...........................................................................33 Hukuk Devleti İlkesi..........................................................................34 A. Genel Olarak....................................................................................35 B. Kanunilik İlkesinin Sonuçları..........................................................37 1. Suç Tespit Eden Ceza Normları Açık Biçimde Belirlenmelidir: Belirlilik İlkesi..................................................37 2. Örf ve Adet Hukuku Ceza Hukukunda Doğrudan Doğruya Bir Kaynak Niteliği Taşımaz.......................................................38 3. İdarenin Düzenleyici İşlemleriyle Suç ve Ceza Konulamaz.......41 4. Kıyas Yasağı................................................................................41 5. Geçmişe Yürüme Yasağı..............................................................42 III. Orantılılık İlkesi................................................................................43 IV. İnsanilik İlkesi...................................................................................44 V. Kanun Önünde Eşitlik İlkesi............................................................45 VI. Kusur İlkesi........................................................................................45 VII. Ceza Sorumluluğunun Şahsiliği İlkesi...........................................46 §4. HAKSIZLIK OLUŞTURAN DİĞER FİİLLER VE SUÇLAR............................................................................................46 I. Haksız Fiiller ve Suçlar.....................................................................47 I.
8
Ceza Hukuku Temel Bilgiler
A. Genel Olarak....................................................................................47 B. Haksız Fiiller ile Suçların Farkları..................................................48 II. İdari Yaptırımı Gerektiren Fiiller ve Suçlar....................................49 A. Disiplin Suçları ve Suçlar................................................................49 1. Genel Olarak................................................................................49 2. Disiplin Suçları ile Suçlar Arasındaki Farklar.............................50 3. Disiplin Soruşturması ile Aynı Anda Ceza Soruşturması/ Kovuşturması Yapılması Durumu................................................51 B. Kabahatler ve Suçlar........................................................................52 1. Genel Olarak................................................................................52 2. Suç ve Kabahat Ayrımının Uygulamadaki Önemi ve Sonuçları... 53 §5. CEZA MUHAKEMESİNE KISA BİR BAKIŞ...............................56
İKİNCİ BÖLÜM TÜRK CEZA KANUNU’NUN UYGULAMA ALANI §1. ZAMAN BAKIMINDAN UYGULAMA..........................................60 I. Geçmişe Yürümezlik İlkesinin Kapsamı.........................................62 II. Failin Lehine Olan Kanunun Tespiti................................................62 III. Çeşitli Açılardan Lehe Olan Kuralların İncelenmesi....................64 A. Geçici veya Süreli Ceza Kanunları Açısından................................64 B. Cezanın İnfaz Rejimine İlişkin Kanunlar........................................65 C. Güvenlik Tedbirleri..........................................................................66 D. Kabahatler.......................................................................................67 E. Kovuşturma Şartları.........................................................................67 F. Zamanaşımına İlişkin Kanunlar.......................................................68 G. Anayasa Mahkemesi’nin İptal Kararları..........................................69 H. Yargıtay İçtihadı Birleştirme Kararlarındaki Değişiklikler.............69 IV. Suçun İşlendiği Zaman......................................................................70 A. Problem: Hareket mi, Netice mi Esas Alınacak?............................70 B. Problem: Kesintisiz Suçlar..............................................................71 C. Problem: Zincirleme Suçlar.............................................................72 D. Problem: İhmali Suçlar....................................................................72
İçindekiler
9
E. Problem: Teşebbüs Halinde Kalan Suçlar........................................72 §2. YER BAKIMINDAN UYGULAMA................................................73 I. Suçun İşlendiği Yer............................................................................74 A. Genel Olarak....................................................................................75 B. Problemli Durumlar.........................................................................76 II. Sistemler.............................................................................................76 A. Mülkilik (Ülkesellik) Sistemi..........................................................78 1. Tanım...........................................................................................78 2. Ülke Neresidir?............................................................................78 B. Şahsilik Sistemi...............................................................................81 1. Faile Göre Şahsilik......................................................................81 a. Türk Vatandaşlarının Yabancı Ülkelerde İşlediği Suçlar...............82 b. Türkiye Namına Memuriyet veya Görev Yapanların İşledikleri Suçlar...........................................................................84
2. Mağdura Göre Şahsilik................................................................84 D. İkame Yargı Sistemi........................................................................87 E. Evrensellik Sistemi (Adalet Prensibi)..............................................88 F. Türkiye’de Yeniden Yargılama Yapılması........................................91 G. Hak Yoksunluklarının Türkiye’de Geçerli Olması..........................92 H. Yabancı Ülke Kanununun Göz Önünde Bulundurulması................92 III. Yabancıların Geri Verilmesi.............................................................93 A. Kavram............................................................................................93 B. Şartları.............................................................................................94 C. Geri Vermenin Mümkün Olmadığı Haller.......................................94 1. Siyasi ve Diğer Nedenlerle Kovuşturma veya Kötü Muamele Tehlikesi Halinde Geri Verme Yasağı..........................................94 2. Suçun Nitelikleri Sebebiyle Geri Verilmezlik.............................95 D. Geri Vermede Özellik İlkesi............................................................95 E. Geri Vermede Usul...........................................................................95 §3. KİŞİ BAKIMINDAN UYGULAMA................................................98 I. Cumhurbaşkanı.................................................................................99 II. Yasama Dokunulmazlığı..................................................................100
10
Ceza Hukuku Temel Bilgiler A. Sorumsuzluk (Mutlak Dokunulmazlık).........................................102 1. Kapsamı.....................................................................................102 a. Madde Bakımından.....................................................................102 b. Yer Bakımından...........................................................................103 c. Kişi Bakımından..........................................................................103 d. Zaman Bakımından.....................................................................103
2. İstisnası......................................................................................103 3. Sonuçları....................................................................................103 B. Kovuşturma Yasağı (Geçici Dokunulmazlık) (AY 83)..................104 1. Kapsamı.....................................................................................104 2. İstisnaları....................................................................................105 3. Sona Ermesi...............................................................................107 4. Zamanaşımı Sorunu...................................................................107 III. Uluslararası Yargı Bağışıklığı.........................................................108 IV. Yabancı Bazı Asker ve Sivil Kişiler ile Yakınlarının Yargı Bağışıklığı..............................................................................109 V. Kamu Görevlileri.............................................................................110
ÜÇÜNCÜ BÖLÜM SUÇ
§1. SUÇ GENEL TEORİSİ...................................................................113 I. Genel Açıklamalar...........................................................................113 II. Haksızlığın ve Kusurluluğun Dışında Kalan Hususlar................114 A. Kovuşturma Şartları......................................................................115 1. Şikâyet.......................................................................................115 a. Genel Olarak............................................................................... 115 b. Şikâyetin Özellikleri................................................................... 115
2. İzin, Talep ve Karar...................................................................118 3. Yabancı Hükümetin Talebi (Şikâyeti)........................................119 B. Şahsi Cezasızlık Sebepleri/Cezada İndirim Yapılmasını Gerektiren Şahsi Sebepler – Cezayı Kaldıran Şahsi Sebepler.......................................119 III. Suçun Yapısal Unsurları.................................................................120
İçindekiler
11
A. Suçun Kanuni Unsuru (Tipiklik)...................................................121 1. Genel Bilgiler.............................................................................121 a. Tanım...........................................................................................122 b. Hayal Suç ve Kuruntu Suç..........................................................123 c. Fail...............................................................................................124 aa. Genel Olarak..........................................................................124 bb. Mahsus (Özgü) Suçlar...........................................................125 d. Mağdur........................................................................................126 e. Suçun Konusu.............................................................................126 f. Suçun Basit (Temel) Şekli, Basit Suç Tipinden Türeyen Suçlar....126 aa. Suçun Basit (Temel) Şekli.....................................................126 bb. Türeyen Suçlar (Nitelikli Haller)...........................................127
g. Kanuni Unsur (Tipiklik) ve Hukuka Aykırılık İlişkisi...............129 2. Tipikliğin Maddi Unsuru (Fiil).....................................................130 a. Hareket........................................................................................135 aa. Kavram...................................................................................135 bb. Neler Ceza Hukuku Bakımından Hareket Sayılır?................136 cc. Hareketin Sayısı ve Şekilleri Bakımından Suçlar..................143 aaa. Tek Hareketli Suçlar.......................................................143 bbb. Çok Hareketli Suçlar......................................................143 ccc. Serbest Hareketli Suçlar.................................................143 ddd. Bağlı Hareketli Suçlar....................................................144 eee. Seçenek Hareketli Suçlar................................................144 fff. İcrai-İhmali Suçlar...........................................................144 aaaa. Genel Açıklamalar...................................................144 bbbb. İhmal Kavramı........................................................145 cccc. İhmali Suçların Çeşitleri..........................................146 (1) Saf İhmali Suçlar (Gerçek İhmali Suçlar)...................147 (2) Garantörsel İhmali Suçlar (Görünüşte İhmali Suçlar).149 (a) Genel Olarak...............................................................149 (b) Garantörlük.................................................................150 (aa) Genel Açıklamalar.....................................................150
12
Ceza Hukuku Temel Bilgiler (bb) Kavram......................................................................150 (c) Garantörlük Kaynakları...............................................151 (aa) Kanun........................................................................151 (bb) Sözleşme...................................................................153 (cc) Öngelen Tehlikeli Eylem...........................................153 b. Netice..........................................................................................154 aa. Neticeye Göre Suçların Tasnifi..............................................155 aaa. Neticesi Harekete Bitişik Suç (Sırf Hareket Suçları) Neticesi Hareketten Ayrılabilen Suç Ayrımı...................155 bbb. Zarar Suçu-Tehlike Suçu Ayrımı....................................157 ccc. Kalkışma Suç Tipleri (Teşebbüs Suçları).......................159 ddd. Netice Sebebiyle Ağırlaşmış Suçlar...............................159 eee. Ani Suç-Kesintisiz Suç Ayrımı.......................................160 aaaa. Genel Açıklamalar...................................................160 bbbb. Kesintisiz Suç ile Diğer Suçlar Arasındaki Farklar..161 (1) Zincirleme Suç ile Farkı..............................................161 (2) İz Bırakan Suç ile Farkı..............................................161 cccc. Suçun Kesintisiz Olmasının Sonuçları....................162 bb. Birden Fazla Neticenin Bir Suç Sayıldığı Durumlar.............163 c. Nedensellik Bağı(Sebep-Sonuç ilişkisi)......................................167 aa. Nedensellik Bağı Yoktur........................................................171 bb. Normal Nedensellik...............................................................171 cc. Çifte Nedensellik...................................................................172 dd. Toplam (Atipik) Nedensellik.................................................173 ee. Sollayan (Öne Geçen) Nedensellik........................................176 ff. Varsayılan Nedensellik...........................................................178
3. Tipikliğin Manevi Unsuru.........................................................181 a. Genel Olarak...............................................................................182 b. Kast ve Taksir..............................................................................183 aa. Kast............................................................................................188 aaa. Kavram...........................................................................188 bbb. Kastın Unsurları.............................................................189
İçindekiler
13 aaaa. Kastta Bilmek Unsuru.............................................189 bbbb. Kastta İstemek Unsuru............................................191 ccc. Kastın Aranacağı Zaman.................................................195 ddd. Kastın Çeşitleri...............................................................197
aaaa. Özel Kast – Genel kast............................................197 bbbb. Ani Kast-Tasarlama................................................197 cccc. Doğrudan Kast-OlasıKast........................................197 (1) Tanım...........................................................................197 (2) Bilme Unsuru Bakımından Olası Kast........................200 (3) Olası Kastla İşlenemeyen Suçlar.................................200 (4) Olası Kast ve Teşebbüs...............................................200 dddd. Weber Kastı.............................................................200 bb. Taksir.....................................................................................201 aaa. Tanım..............................................................................202 bbb. Taksirin Kasttan Farkı....................................................203 ccc. Taksirin Unsurları...........................................................205 aaaa. Taksirin Cezalandırılacağı Konusunda Kanunda Hüküm Bulunması...................................................206 bbbb. Dikkat ve Özen Görevinin Yerine Getirilmemesi...207 cccc. Neticeye Sebep Olan Fiilin İradi Olması.................208 dddd. Neticenin Öngörülebilir (Tahmin Edilebilir) Olması.....................................208 eeee. Failin Neticeyi İstememiş Bulunması..................... 211 ffff. Hareket ile Netice Arasında Nedensellik Bağının Bulunması.................................................. 211 ddd. Taksir ve Teşebbüs......................................................... 211 eee. Bilinçli-Bilinçsiz Taksir Ayrımı......................................212 fff. Bilinçli Taksir- Olası Kast Ayrımı....................................215 hhh. Taksirli Suçlarda Ceza Verilmemesi Durumu................219 c. Netice Sebebiyle Ağırlaşmış Suçlar (Kast-Taksir Kombinasyonu)......................................................221 d. Objektif Cezalandırılabilme Şartları...........................................227
14
Ceza Hukuku Temel Bilgiler e.Tipikliğin Unsurlarında Yanılgı...................................................228 f. Amaç ve Saik...............................................................................229
B. Hukuka Aykırılık Unsuru...............................................................231 1. Genel Açıklamalar.....................................................................232 2. Hukuka Uygunluk Sebeplerinin Ortak Özellikleri....................233 3. Hukuka Uygunluk Sebepleri......................................................235 a. TCK 24, 25 ve 26’daki Hukuka Uygunluk Sebepleri.................235 aa. Hukuka Uygun Emrin Yerine Getirilmesi..............................236 bb. Kanun Hükmünü İcra............................................................237 aaa. Genel Olarak...................................................................237 bbb. Silah Kullanma Yetkisi...................................................238 ccc. Şikâyet ve İhbar..............................................................240 ddd. Devletin Kumar Oynatması...........................................240 cc. Meşru Savunma.....................................................................241 aaa. Meşru Savunmanın Konusu Olabilecek Haklar.............243 bbb. Meşru Savunmanın Şartları............................................244 aaaa. Saldırıya İlişkin Şartlar............................................245 (1) Bir Saldırının Varlığı...................................................245 (2) Saldırının Fil Hal Olması............................................246 (3) Saldırının Haksız Olması............................................248 bbbb. Savunmaya İlişkin Şartlar.......................................249 (1) Savunmada Zorunluluk Bulunması ............................249 (2) Saldırı ile Savunma Arasında Oran Olması ...............250 (a) Araçlar Bakımından Oran............................................250 (b) Yararlar Bakımından Oran..........................................253 ccc. Üçüncü Kişi Lehine Meşru Savunma.............................254 ddd. Offendicula.....................................................................254 eee. Meşru Savunma Halinde Üçüncü Kişilerin Zarar Görmesi.................................................................255 fff. Tazminat...........................................................................256 dd. Hakkın Kullanılması..............................................................257 aaa. Eleştiri Hakkı..................................................................257
İçindekiler
15
bbb. Spor Faaliyetleri.............................................................257 ccc. Bir İş, Meslek, Sanat veya Bilim Faaliyetinin İcrası......258 aaaa. Ticari ve/veya Sınaî Faaliyette Bulunma Hakkının İcrası.......................................................259 bbbb. Gazetecilik Mesleğinin İcrası.................................260 ee. Rıza........................................................................................261 aaa. Geçerli Bir Rızanın Şartları............................................261 aaaa. Rızaya Ehliyet.........................................................262 bbbb. Rıza Açıklaması......................................................263 cccc. Rızanın Konusu.......................................................263 (1) Bireyin Tasarruf Yetkisinin Bulunduğu Haklar...........264 (2) Bireyin Tasarruf Yetkisinin Bulunmadığı Haklar........265 bbb. Varsayılan Rıza..............................................................267 ccc. Tıbbi Müdahalelerin Hukuka Uygunluğu.......................267 b. Ceza Kanunundaki Diğer Hukuka Uygunluk Sebepleri.............268 aa. Eğitim Hakkının Verdiği Yetkiden Kaynaklanan Hareketlerin Hukuka Uygunluğu..........................................268 bb. İddia ve Savunma Dokunulmazlığı.......................................270 c. Ceza Kanununda Yer Almayan Hukuka Uygunluk Sebebi: Yükümlülüklerin Çatışması........................................................270
IV. Kusurluluk........................................................................................272 A. Kusur Yeteneği..............................................................................274 1. Tanım.........................................................................................274 2. Genel Olarak..............................................................................276 3. Kusur Yeteneğini Etkileyen Sebepler........................................276 a. Yaşın Kusur Yeteneğine Etkisi....................................................277 aa. Genel Açıklamalar.................................................................278 bb. Fiili İşlediği Zaman 12 Yaşını Bitirmemiş Olan Küçükler....279 cc. Fiili İşlediği Zaman 12–15 Yaş Arasında Olan Küçükler......280 dd. Fiili İşlediği Zaman 15–18 Yaş Arasında Olanlar.................285 ee. Yaş Büyüklüğü.......................................................................285 b. Sağırlık ve Dilsizlik....................................................................285
16
Ceza Hukuku Temel Bilgiler c. Akıl Hastalığı..............................................................................286 d. Geçici Nedenler..........................................................................288 aa. Genel Olarak..........................................................................288 bb. Alkol veya Uyuşturucu Madde Kullananlarda Kusur Yeteneği.......................................................................290
B. Kusurluluğu Etkileyen Sebepler....................................................292 1. Hukuka Aykırı ve Bağlayıcı Emir..............................................293 a. Genel Açıklamalar.......................................................................294 b. Emri Yerine Getirmenin Şartları.................................................295
2. Zorunluluk (Iztırar, Mecburiyet, Zaruret) Hali..........................298 a. Genel Açıklamalar.......................................................................300 b. Zorunluluk Halinin Kusurluluğu Kaldıran Sebep Olmasının Sonuçları.....................................................................................302 c. Özel Zorunluluk Halleri..............................................................303 d. Zorunluluk Halinin Şartları.........................................................304 aa. Korunmaya İlişkin Şartlar......................................................305 bb. Üçüncü Kişi Lehine Zorunluluk Hali....................................306 cc. Tazminat.................................................................................306 dd. Zorunluluk Hali ile Meşru Savunma Arasındaki Farklar......306
3. Kaza ve Tesadüf.........................................................................308 4. Cebir ve Şiddet, Korkutma ve Tehdit........................................309 a. Genel Olarak...............................................................................309 b. Cebir............................................................................................310 c. Tehdit........................................................................................... 311
5. Haksız Tahrik.............................................................................312 a. Kavram........................................................................................312 b. Haksız Tahrikin Özellikleri.........................................................313 c. Haksız Tahrikin Şartları...............................................................314
6. Yanılma (Hata)...........................................................................317 a. Giriş.............................................................................................318 b. Kavram........................................................................................319 aa. Fiili Yanılma...........................................................................319
İçindekiler
17 aaa. Suç Tipindeki Unsurlarda Yanılma.................................320 aaaa. Genel Olarak............................................................320 bbbb. Suçun Nitelikli Hallerinde Yanılma........................325 cccc. Nedensellik Bağında Yanılma.................................327 bbb. Ceza Sorumluluğunu Kaldıran veya Azaltan Nedenlerde Yanılma.......................................................328 aaaa. Hukuka Uygunluk Nedenlerinde Yanılma...............328 bbbb. Kusurluluğu Etkileyen Nedenlerde Yanılma..........331 bb. Şahısta Yanılma.....................................................................332 aaa. Genel Olarak...................................................................332 bbb. Şahısta Yanılma Halinde Nitelikli Hallerin Etkisi.........335 cc. Hukuki Yanılma.....................................................................335
V. Ceza Sorumluluğunu Kaldıran Sebeplerde Sınırın Aşılması......337 A. Genel Açıklamalar.........................................................................337 B. Sınırın Aşılması Halleri.................................................................339 VI. Hedefte Sapma.................................................................................342 A. Genel Olarak..................................................................................342 B. Hedefte Sapmanın Sonuçları.........................................................343 C. Çok Neticeli Sapma.......................................................................345 §2. SUÇUN ÖZEL BELİRİŞ ŞEKİLLERİ..........................................346 I. Teşebbüs...........................................................................................346 A. Kavram..........................................................................................350 B. Şartları...........................................................................................352 1. Suçun Kasten İşlenen Suçlardan Olması...................................352 2. Elverişli Hareketler....................................................................352 3. İcra Hareketlerine Başlanmış Olması........................................355 a. Genel Olarak...............................................................................355 b. İcra Hareketleri ile Hazırlık Hareketlerini Birbirinden Ayırmada Ölçüt...........................................................................359
4. Suçun Tamamlanmamasının Failin Elinde Olmayan Engelleyici Sebeplerden Kaynaklanması..................................361 C. Teşebbüste Ceza Miktarının Belirlenmesi.....................................362
18
Ceza Hukuku Temel Bilgiler D. Teşebbüs ile İlgili Bazı Meseleler.................................................362 E. Teşebbüse Elverişli Olmayan Suçlar.............................................363 1. Cezalandırmak İçin Kastın Aranmayacağı Suçlar..........................363 2. Suç Tiplerinin Yapısı Gereği Teşebbüse Elverişsizlik....................363 a. Neticesi Harekete Bitişik Suçlar.................................................363 b. İhmali Suçlar...............................................................................364 aa. Saf İhmali Suçlar...................................................................364 bb. Garantörsel İhmali Suçlar......................................................364
F. Gönüllü Vazgeçme.........................................................................365 1. Gönüllü Vazgeçmenin Şartları...................................................367 a. Suçun Tamamlanmamış Olması..................................................367 b. Vazgeçmenin Gönüllü Olması....................................................369
2. Failin O Ana Kadar Tamamladığı Diğer Suçtan Cezalandırılması........................................................................370 G. Etkin Pişmanlık.............................................................................371 H. İşlenemez Suç (Elverişsiz Teşebbüs).............................................374 II. Suçluların Çokluğu..........................................................................378 A. Çok Failli Suçlar............................................................................378 1. Genel Olarak..............................................................................378 2. Şartları........................................................................................378 B. İştirak.............................................................................................379 1. Kavram......................................................................................380 2. İştirakin Şartları.........................................................................381 a. Birden Fazla Fail Tarafından Yapılan Birden Çok Hareket.........382 b. Hareketlerin Nedensellik Değeri Taşıması..................................384
3. Vazgeçmenin Nedensellik Bağına Etkisi:.................................387 c. İştirak İradesi (Suça İştirak Kastı)...............................................391 aa. Genel Olarak..........................................................................391 bb. Yan Yana Faillik.....................................................................391 cc. İştirak İradesinin Önemi........................................................392 d. Bir Suçun İcrasına Başlanması...................................................393 e. Suçun Bütün Ortaklar İçin Aynı Olması......................................394
İçindekiler
19
3. Hukukumuzda İştirak Şekilleri..................................................398 a. Asli İştirak...................................................................................400 aa. Faillik.....................................................................................400 aaa. Müşterek Faillik..............................................................400 bbb. Dolaylı Faillik................................................................402 bb. Azmettirme............................................................................407 aaa. Kavram...........................................................................407 bbb. Azmettirmenin Cezası....................................................408 ccc. Azmettirenin Ortaya Çıkmasını Sağlama......................409 ddd. Suç İşlemeye Tahrik Suçunda Azmettirme Nedeniyle Cezalandırılma Durumu.................................................410 b. Yardım Etme...............................................................................410 aa. Maddi Yardım........................................................................ 411 bb. Manevi Yardım......................................................................412
4. Nitelikli Hallerin Şeriklere Etkisi..............................................413 5. Kışkırtıcı Ajanın Cezai Sorumluluğu.........................................415 6. Gerçek Failin Tespit Edilememesinin Sonuçları.......................417 III. Suçların İçtimaı...............................................................................419 A. Bileşik Suç.....................................................................................421 B. Zincirleme Suç...............................................................................424 1. Genel Açıklamalar.....................................................................424 2. Hukuki Niteliği..........................................................................424 3. Unsurları....................................................................................425 a. Aynı Suçun Birden Fazla İşlenmesi.............................................425 b. Birden Fazla Suçun Bir Tek Suç İşleme Kararıyla İşlenmesi.....425 c. Suçun Bir Kişiye Karşı İşlenmesi...............................................426 d. Suçların Değişik Zamanlarda İşlenmiş Olması...........................426 e. Zincirleme Suçun Kabul Edilemeyeceği Suçlar.........................427
4. Zincirleme Suç Kabulünün Sonuçları........................................427 5. Tek Fiille Birden Fazla Kişiye Karşı Aynı Suçun İşlenmesi.......427 C. Fikri İçtima....................................................................................429 1. Kavram......................................................................................429
20
Ceza Hukuku Temel Bilgiler 2. Fikri İçtimanın Unsurları...........................................................430 a. Birden Fazla Farklı Suçun Oluşması...........................................430 b. Fiilin Tek Olması........................................................................432
D. Görünüşte İçtima...........................................................................436 1. Özel-Genel Norm İlişkisi...........................................................436 2. Asli-Yardımcı Norm İlişkisi.......................................................437 3. Tüketen-Tüketilen Norm İlişkisi...............................................438
DÖRDÜNCÜ BÖLÜM YAPTIRIM
§1. CEZALAR........................................................................................443 I. Hapis Cezaları..................................................................................444 A. Genel Olarak..................................................................................444 B. Kısa Süreli Hapis Cezasının Adli Para Cezası ve Seçenek Yaptırımlara Çevrilmesi................................................................445 1. Genel Açıklamalar.....................................................................445 2.Uygulama....................................................................................447 3.Taksirli Suçlarda Uygulama.......................................................448 4. Çevirmenin Sonucu...................................................................449 C. Kısa Süreli Hürriyeti Bağlayıcı Cezaların İnfazı...........................450 D. Hapis Cezasının Ertelenmesi.........................................................451 1. Şartları........................................................................................453 a. Mahkûmiyetin Cinsi ve Süresi....................................................453 b. Daha Önceden Mahkûmiyet Bulunmaması................................454 aa. Mahkûmiyet Sayılan Haller...................................................454 bb. Mahkûmiyet Sayılmayan Haller............................................454 c. Mahkemenin Kanaati..................................................................455
2. Erteleme Kararı..........................................................................456 3. Ertelemenin Şarta Bağlanması...................................................456 4. Denetim Süresi...........................................................................456 5. Ertelemenin Sonucu...................................................................457 6. Erteleme Kararının Düşmesi......................................................457
İçindekiler
21
7. Erteleme Kararının Kamu Görevinden Yasaklanmaya Etkisi......458 II. Adli Para Cezası..............................................................................458 A. Gün Para Cezası Sistemi...............................................................458 B. Süre Tanınması, Taksit ve Ödememenin Sonuçları.......................460 § 2. GÜVENLİK TEDBİRLERİ...........................................................462 I. Belli Hakları Kullanmaktan Yoksun Bırakılma...........................463 A. Kavram..........................................................................................463 B. Uygulanış Şekli ve Süresi..............................................................464 1. Ceza Mahkûmiyetinin Kanuni Sonucu Olan Hak Yoksunluğu........................................................................464 a. Kapsamı.......................................................................................464 b. Şartları.........................................................................................465 c. Süresi...........................................................................................466
2. Hâkimin Zorunlu Olarak Hükmetmesiyle Ortaya Çıkan Hak Yoksunluğu.........................................................................467 a. Kapsamı.......................................................................................467 b. Şartları.........................................................................................468 c. Süresi...........................................................................................469
3. Hâkimin Takdiren Hükmetmesiyle Ortaya Çıkan Hak Yoksunluğu.........................................................................470 a. Kapsamı.......................................................................................470 b. Şartları.........................................................................................470 c. Süresi...........................................................................................471
II. Müsadere..........................................................................................471 A. Tanım.............................................................................................472 B. Müsaderenin Çeşitleri....................................................................472 1. Eşya Müsaderesi........................................................................472 a. Tanım.............................................................................................472 b. Şartları.........................................................................................473 c. Orantılılık Kuralı.........................................................................473 d. Kısmi Müsadere..........................................................................474 e. Suça İştirak Eden Kimsenin Payının Müsaderesi.......................474
22
Ceza Hukuku Temel Bilgiler 2. Kazanç Müsaderesi....................................................................475 a. Genel Olarak...............................................................................475 b. Davanın Düşmesi Halinde Kazanç Müsaderesi Kararı Verilebilir mi?..............................................................................476
III. Çocuklara Özgü Güvenlik Tedbirleri............................................476 IV. Akıl Hastalarına Özgü Güvenlik Tedbirleri.................................477 V. Suçta Tekerrürve Özel Tehlikeli Suçlular.....................................478 A. Tekerrür Hükümlerinin Uygulanmasının Şartları..........................479 1. Bir Ceza Mahkûmiyetinin Bulunması.......................................479 2. Yeni Bir Suçun İşlenmiş Olması................................................480 3. Tekerrürde Süre..........................................................................481 B. Tekerrürün Sonuçları.....................................................................482 1. Mükerrirlere Özgü İnfaz Rejiminin Uygulanması.....................482 2. Denetimli Serbestlik Tedbirinin Uygulanması..........................483 3. Seçimlik Cezada Hapis Cezasına Hükmolunması.....................483 C. Tekerrür Hükümlerinin Uygulanmayacağı Suçlar.........................484 VI. Tüzel Kişiler Hakkında Güvenlik Tedbirleri................................484 VII.Alkol veya Uyuşturucu Bağımlısı Kişiler Hakkında Güvenlik Tedbirleri.......................................................485 VIII.Yabancıların Sınır Dışı Edilmesi..................................................485 §3. CEZALARIN BELİRLENMESİ VE BİREYSELLEŞTİRİLMESİ................................................................487 I. Cezaların Hesaplanması....................................................................487 A. Giriş...............................................................................................488 B. Cezanın Somut Olarak Tayini........................................................488 1. Ceza Çeşidinin .Seçilmesi..........................................................488 2. Ceza Miktarının Hesaplanması..................................................489 a. Genel Olarak...............................................................................489 b. Mükerrer Değerlendirme Yasağı.................................................489 c. Cezaların Ölçü Birimi.................................................................490 d. Yukarı ve Aşağı Sınırların Aşılmaması.......................................490
3. Ceza Miktarının Hesaplanmasında Sıra.....................................491
İçindekiler
23
II. Takdiri İndirim Nedenleri...............................................................492 III. Mahsup.............................................................................................495 A. Genel Açıklamalar.........................................................................495 B. Adli Para Cezalarında, Adli Kontrolde ve Diğer Özel Durumlarda Mahsup......................................................................496 IV. Cezaların İçtimaı.............................................................................496 § 4. DAVA VE CEZA İLİŞKİSİNİ DÜŞÜREN SEBEPLER..............497 I. ÖLÜM..............................................................................................499 A. Sanığın Ölümü...............................................................................499 B. Hükümlünün Ölümü......................................................................500 II. Af......................................................................................................500 A. Genel Af........................................................................................501 B. Özel Af (TCK 65/2, 3)...................................................................501 III. Belirli Bir Sürenin Geçmesi............................................................502 A. Dava Zamanaşımı..........................................................................503 1. Kavram......................................................................................504 2. Zamanaşımı Sürelerinde Esas Alınacak Ceza............................504 3. Zamanaşımının Başlangıcı.........................................................505 a. Tamamlanmış Suçlarda...............................................................505 b. Teşebbüs Derecesinde Kalan Suçlarda........................................505 c. Kesintisiz ve Zincirleme Suçlarda..............................................505 d. Zamanaşımının Başlangıcında Esas Alınacak Gün.....................505
4. Dava Zamanaşımı Süreleri........................................................505 5. Dava Zamanaşımının Engelleri.................................................506 a. Dava Zamanaşımının Durması....................................................506 aa. Durma Sebepleri....................................................................506 bb. Durmanın Etkileri..................................................................507 b. Dava Zamanaşımının Kesilmesi.................................................507 aa. Kesilme Sebepleri..................................................................507 bb. Kesilmenin Sonuçları............................................................508
6. Dava Zamanaşımının Sonuçları.................................................508 B. Ceza Zamanaşımı..........................................................................508
24
Ceza Hukuku Temel Bilgiler
1. Kavram......................................................................................509 2. Süreler........................................................................................509 3. Başlangıç....................................................................................510 4. Ceza Zamanaşımı Engelleri.......................................................511 5. Ceza Zamanaşımının Sonuçları.................................................511 C. Kabahatlerde Zamanaşımı.............................................................511 IV. Şikâyetten Vazgeçme........................................................................512 V. Ön Ödeme.........................................................................................512 § 5. KOŞULLU SALIVERİLME.........................................................514 I. Tanım................................................................................................514 II. Şartları..............................................................................................515 A. Cezanın Bir Kısmının İnfaz Edilmiş Olması.................................515 B. Hükümlünün Kurumda İyi Hal Göstermesi...................................516 III. Usul...................................................................................................516 A. Talep ve Merci...............................................................................516 B. Denetim Süresi..............................................................................517 C. Kararın Geri Alınması...................................................................517 § 6. ADLİ SİCİL KAYDININ SİLİNMESİ..........................................519 § 7. YASAKLANMIŞ HAKLARIN GERİ VERİLMESİ...................521 Küçük Sözlük.........................................................................................525 2008 KASIM İDARİ YARGI SINAVI CEZA SORULARI................531 HÂKİMLİK, KPSS VE DİĞER MESLEK SINAVLARINDA ÇIKAN CEZA HUKUKU GENEL HÜKÜMLER SORULARI.......534
Hukukçularının özgürlükçü olmadığı bir ülkede, hukukun özgürlükçü olması düşünülemez.
Kısaltmalar a.g. : Aksi görüş AD : Adalet Dergisi AMKD : Anayasa Mahkemesi Kararları Dergisi ASK : Adli Sicil Kanunu ASK CK
: Askeri Ceza Kanunu
AY : Anayasa AYM : Anayasa Mahkemesi BGH : Bundesgerichtshof (Alman Federal Yüksek Mahkemesi Kararı yandaki sayılar kararın yer aldığı cildi ve sayfa numarasını göstermektedir) BVerfG : Bundesverfassungsgericht (Alman Federal Anayasa Mahkemesi) CGTİK
: Ceza ve Güvenlik Tedbirlerinin İnfazı Hakkında Kanun
ÇKK : Çocuk Koruma Kanunu EÜHFD : Erciyes Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi HPD : Hukuki Perspektifler Dergisi İBK : İçtihadı Birleştirme Kararı İÜHFM : İstanbul Üniversitesi Hukuk Fakültesi Mecmuası KHukA : Kamu Hukuku Arşivi KK : Kabahatler Kanunu MDR : Monatsschrift für Deutsches Recht MK : Medeni Kanun NSAS : Netice sebebiyle ağırlaşmış suç NStZ : Neue Zeitschrift für Strafrecht OLG : Oberlandesgericht StV : Strafverteidiger TCK : Türk Ceza Kanunu YGİYön
: Yakalama, Gözaltına Alma ve İfade Alma Yönetmeliği
YİBK
: Yargıtay İçtihadı Birleştirme Kararları
YKD : Yargıtay Kararları Dergisi
BİRİNCİ BÖLÜM
SUÇ VE YAPTIRIM HUKUKUNA BAŞLANGIÇ §1. GİRİŞ ÖZET: Bu kısımda ceza hukukuna giriş mahiyetinde bilgiler verilmektedir. Bu amaçla öncelikle ceza hukukunun ne anlama geldiği, ne tür bir fonksiyon gördüğü ve hukuk sistemimiz içindeki yeri ele alınmaktadır. Ceza kanunumuzun kısa bir tarihçesine ve ceza hukukuna hâkim olan ilkelere de kısaca yer verilmektedir.
I. Kavram Türk Dil Kurumu sözlüğünde kökeninin Arapça olduğu belirtilerek, “ceza” sözcüğü şöyle tanımlanmaktadır: 1. Uygunsuz davranışlarda bulunanlara uygulanan üzüntü, sıkıntı, acı verici işlem veya yaptırım. 2. Hukuk: Suç işleyen bir kimsenin yaşantısına, özgürlüğüne, mallarına, onuruna karşı yasaların öngördüğü yaptırım Görüldüğü üzere ceza aslında karşılık anlamına gelmektedir. Dolayısıyla ceza hukukunun özü de karşılıklardır. Hukuk düzeninin karşılık olarak neler öngördüğü bu hukuk dalının özünü oluşturmaktadır. Ancak belki de bundan da önemlisi, karşılık olarak düzenlenen şeylerin, hangi eylemler için öngörüldüğüdür. Bu noktadan bakıldığında da, ceza hukuku denildiğinde anlaşılması gereken hususun, suç olarak tanımlanmış eylemler ve bunlara uygulanacak yaptırımlar olduğu anlaşılmaktadır.
II. Ceza Hukukunun Amacı Ceza hukukunun günümüzdeki amacı toplum yaşamı bakımından önemli olan değerleri, yararları korumaktır.
İKİNCİ BÖLÜM
TÜRK CEZA KANUNU’NUN UYGULAMA ALANI ÖZET: Türk Ceza Kanunu’nun uygulama alanı deyince, ceza kanununun 1- ne zaman işlenen suçlara, 2- nerede işlenen suçlara ve 3- kimlere uygulanacağı sorusuna cevap aranır.
Ceza Kanununun Uygulama Alanı
Zaman Bakımından
Yer Bakımından
Kişi Bakımından
OLAY:1 Ali 1.1.2007 tarihinde okeyde yenildiği oyun arkadaşı veli’ye kahvede katil der. Bir gemide çalışan Veli de 8.1.2007 tarihinde gemi uluslararası sularda olduğu bir sırada savcılığa çektiği bir telgrafla öyle bir şey olmadığını bildiği halde, Ali’nin 2 yıl önce İstanbul’da Celil’i bıçakla öldürdüğünü iddia eder. Ali’nin işlediği suçun cezası 1 yıl hapis ve 90 YTL para cezası iken, 5.1.2007 tarihinde yürürlüğe giren bir kanun ile 2 yıl hapis ve 20 YTL para cezası olarak değiştirilmiştir. Öte yandan, Veli’nin işlediği suç re’sen kovuşturulurken, 1.9.2007 tarihinde yapılan bir kanun değişikliği ile şikâyet üzerine kovuşturulması esası getirilmiştir. Keza Veli’nin işlediği suç ile ilgili olarak savcılık Türkiye’de dava açılamayacağını ileri sürer. 1 Bu ve benzeri örnekler için bkz. Hakeri/Akbulut/Aksan, Ceza Hukuku Genel Hükümler Pratik Çalışmaları, 10. Baskı, Ankara 2015.
lığına göre bir ayrım yapılmadığından, bu ifadeyi ağır ceza mahkemesi görev alanına giren suçlar olarak anlamak gerekir.
Ω
İkinci bir istisna ise 1.
seçimlerden önce işlenmiş ve
2. soruşturmasına da seçimlerden önce başlanılmış olmak kaydıyla
AY 14’teki durumlardır. AY 14’te devletin ülkesi ve milletiyle bölünmez bütünlüğüne, Türk Devleti ile Cumhuriyeti’nin varlığına, temel hak ve hürriyetlere yönelik fiiller ile devletin bir kişi veya zümre tarafından yönetilmesini sağlamak ve dil, ırk, din ve mezhep ayrımına yönelik devlet düzeni kurma amacıyla hareket edilen fiillerden bahsedilmektedir. Buradaki soruşturmayı iddianame ile kamu davasının açılmış olması şeklinde anlamak gerekir. CMK ile Anayasa’mızda kullanılan soruşturma kavramları aynı anlamda olmayıp, Anayasa’da kullanılan soruşturma kavramını CMK anlamında geniş olarak değerlendirecek olursak, soruşturma makamlarının bu istisnayı temin anlamında bazı işlemler gerçekleştirmeleri kolaylıkla mümkün olabileceğinden, dokunulmazlık, Anayasanın amacına aykırı olarak sınırlanmış olacaktır. Soruşturma neticesinde milletvekili mahkûm edilirse, kesinleşen mahkeme kararının TBMM Genel Kurulu’na bildirilmesi ile milletvekilliği düşecektir.
yoksa fail cezalandırılamaz ve verilecek ceza da kast veya taksirin bulunmasına göre değişir.
b. Kast ve Taksir aa. Kast aaa. Kavram bbb. Kastın Unsurları aaaa. Kastta Bilmek Unsuru bbbb. Kastta İstemek Unsuru ccc. Kastın Aranacağı Zaman ddd. Kastın Çeşitleri aaaa. Özel Kast – Genel kast bbbb. Ani Kast-Tasarlama cccc. Doğrudan Kast-Olası Kast dddd. Weber Kastı
bb. Şahısta Yanılma
Kişinin kastettiğinden farklı bir kimsenin veya eşyanın yaralanması, zarar görmesi veya herhangi bir şekilde etkilenmiş olması, ceza sorumluluğunu kaldırmaz.
aaa. Genel Olarak
Şahısta yanılma bakımından aşağıda aktaracağım sonuç üzerinde ittifak bulunduğunu söylemek mümkündür: “Gerçekten, fail iradenin gerçekleştirildiği safhada yanılmakta ve istemediği netice gerçekleşmiş olsa dahi, neticeyi gerçekleştirmek istediği konu ile gerçekleşen konu aynı nitelikte olduğu takdirde, fiil kasten işlenmiştir, suç tektir; zira kanun aynı nitelikteki hukuki konuları aynı şekilde korur”. Gerçekten de, şahısta yanılma, hiçbir zaman esaslı bir yanılma olarak kabul edilemez. Ortada bütün unsurları ile gerçekleşmiş bir suç vardır. Mağdurun değişmesi ise bu durumda bir değişiklik oluşturmaz. Dolayısıyla fail yanılmasaydı dahi, fiili yine suç teşkil edecekti. “Kanun önünde suçun şu veya bu kimse aleyhine işlenmesi bakımından bir fark gözetilemez ve herkesi kanun eşit ölçüde korur”. Bu nedenledir ki, “yanılma veya sapma dolayısıyla suçun başka bir kişi aleyhine işlenmesi kusurluluğu kaldırıcı bir etki yapmaz”.
Mağdurun şahsına göre ceza belirlenmesi usulü bulunmadığından
tuttuktan sonra hiçbir evrak düzenlemeden, evrak fezlekeye bağlanmadan suçla ilgilerinin bulunmadığı gerekçesiyle serbest bırakılması olayında Yargıtay kişiyi hürriyetinden yoksun kılma suçunun gerçekleştiğine karar vermiştir.
TCK 27/1’in ilişkin olduğu asıl ihtimal, failin bir hukuka uygunluk sebebinin sınırını bilerek ve isteyerek yani kasten aşmaması, başka ifadeyle sınırı taksirle aşmış olmasıdır. Örneğin, rızanın sadece bahçeden meyve yenilmesine yönelik olmasına karşılık, kişinin evine götürmek için de izin verildiğini zannederek, evine meyve götürmesi veya sadece konutta verilen arama iznine rağmen, polisin ilgilinin konutu olduğu düşüncesiyle konutun altındaki işyerini de araması gibi. Bu takdirde, fail aşkın kısım nedeniyle kusurlu sayılabilmektedir. Bu takdirde kendisine işlediği suçun cezası verilecek, fakat ceza TCK 27/1’de yazıldığı şekilde indirilecektir. Buna karşılık sınırın kasten aşılması halinde ne TCK 24 vd. ne de TCK 27/1 uygulanabilecek ve fail o fiile ilişkin tam ceza ile cezalandırılacak, cezasında herhangi bir indirim yapılmayacaktır. Sınırın taksirle aşıldığı hallerde işlenen suçun niteliğine bakılacak ve sadece kast bulunduğu takdirde cezalandırılabilen bir suç söz konusu ise faile ceza verilmeyecek, buna karşılık suç taksirle işlendiği takdirde de cezalandırılabilen fiillerden birini oluşturduğunda, maddede öngörülen biçimde cezadan indirim yapılarak faile taksirli suçtan dolayı ceza verilecektir (27. madde gerekçesi).
Mahkemenin, kural olarak ilk defa suç işleyip de, bu suçtan ötürü hapis cezasına mahkûm olan kimsenin, yargılama sürecinde gösterdiği pişmanlık dolayısıyla, ileride tekrar suç işlemeyeceği kanısına vardığında infazı kanunda öngörülen belli sürelerde geri bırakmasına erteleme adı verilir (TCK 51/1-a, b). TCK 51/8’e göre cezası ertelenen kimse, denetim süresi içinde 51. maddede açıklanan şartlar içinde yeniden bir suç işlememiş olursa, ertelenen ceza infaz edilmiş sayılır. Böylece erteleme koşullu af olmaktan çıkarılıp, ceza infaz kurumu haline getirilmiştir (madde gerekçesi). Erteleme mahkûm için bir hak değildir. Keza mahkûmun ertelemeyi istememe hakkı da bulunmamaktadır.
