BUKU GURU SUNDA KLS 4 - 2014.pdf

Pamekar Diajar

BASA SUNDA KIKD Kur Kurikulum ikulum 2013

Buku Tutur uturus us Guru SD/MI

Kelas IV

DINAS PENDIDIKAN PROVINSI JAWA BARAT 2014

Pamekar Diajar

BASA SUNDA KIKD Kurikulum 2013

Buku Tuturus Guru SD/MI Kelas IV Hak cipta © kagungan Dinas Pendidikan Provinsi Jawa Barat Ditangtayungan ku Undang-undang

Disklaimer:Ieu buku téh diajangkeun pikeun guru Disklaimer: gur u basa Sunda dina raraga larapna larapn a Kurikulum 2013. Ieu buku disusun tur ditalaah ku hiji tim kalawan dikoordinasi ku Balai Pengembangan Bahasa Daerah dan Kesenian (BPBDK) Dinas Pendidikan Provinsi Jawa Barat minangka buku kurikulum daerah. Mimitina dipakéna buku taun 2014. Ieu buku téh sipatna “dokumén hirup”. hir up”. Hartina bakal tuluy disarungsum disarun gsum luyu jeung kabutuh katut panéka jaman. Pangdeudeul ti rupining pihak dipiharep bisa ngundakkeun ajén ieu buku. PANYUSUN: Tatang Sumarsono Ahmad Hadi Ano Karsana Asep Ruhimat Darpan Dede Kosasih H. Dingding Haerudin H.Yayat Sudarya Suda ryatt Risnawati PENELAAH: PENELAAH: Prof. Dr. H. Iskandarwassid, M.Pd. Dr. Hj. Ai Soanti, M.Pd.

Drs. H. Elin Syamsuri Drs. Apip Ruhamdani, M.Pd. Budi Riyanto Rarancang Eusi : Y : Yoshi oshi Sukadar Rarancang Jilid : Edi laish Eusi ngagunakeun Adobe InDesign CS3 jeung Adobe Photoshop CS3 Aksara ngagunakeun Bembo Std 12 pt - 24 pt. Dipedalkeun ku: DINAS PENDIDIKAN PROVINSI JAWA BARAT ISBN: 978-602-1300-15-2 (Jilid Lengkap) 978-602-1300-19-0 (Jilid 4) Perpustakaan Nasional : Katalog Dalam Terbitan (KDT)

ii

PANGBAGÉA

KEPALA DINAS PENDIDIKAN PROVINSI JAWA BARAT

Alhamdulillah, ieu buku pangajaran basa Sunda tiasa ngawujud, enggoning nyaosan implemèntasi Kurikulum 2013, pikeun ngeusian lolongkrang Muatan Lokal Mata Pelajaran Bahasa dan Sastra Daerah di Jawa Barat. Hasil garapan tim panyusun tèh ay ayaa dua rupi buku nyaèta buku murid sareng buku guru. Èta tèh mangrupa bagian tina pakèt Kurikulum Daerah, hususna ngeunaan pangajaran basa jeung sastra daèrah, dumasar kana Permendikbud No. 81A/2013, ngeunaan implementasi kurikulum. Pami diwincik deui, sanès mung buku wungkul bagian èta Permendikbud tèh, tapi deuih ngawengku ngawengku Kompetensi Inti jeung j eung Kompetensi Dasar (KI-KD), silabus, sareng Rencana Pelaksanaan Pembelajaran (RPP). Ku medalna ieu buku, dipiharep implementasi kurikulum kur ikulum 2013, hususna ngeunaan pangajaran muatan lokal basa jeung sastra daèrah di Ja Jawa wa Barat tiasa dilaksanakeun kalawan merenah, luyu sareng udaganana. udagan ana. Saparantosna dialajar ngeunaan basa jeung sastra daèrah, dipiharep dina diri murid aya parobihan anu tètèla, boh unsur sikepna (attitude ),), boh (performance; pangaweruhna pangaw eruhna (knowledge ), ), boh kamampuh ngagunakeun katut karancagèan performance; behavior ).). Singgetna mah èta unsur un sur anu tilu tèh bisa disebut kompetènsi. Kalungguhan guru dina posisi agèn parobahan utama enggoning ngaimplemèntasikeun kurikulum 2013 teu kinten pentingna. Aya hiji hipotèsis basajan, saupami guru kagungan kompetènsi anu nohonan pasaratan Kurikulum 2013, tangtosna gè kalebet guru basa daèrah deuih, deu ih, tinangtos èta kurikulum kur ikulum bakal tiasa diimplemèntasikeun kalawan merenah. Ku margi kitu, dina nataharkeun sareng ngaronjatkeun kompetènsi guru tèh, di antawisna ku cara nysusun buku padoman guru, kalebet tarèkah anu kedah kènging pangajèn.

iii

Muga-muga waè harepan urang sadaya ngeunaan ayana parobihan parobihan anu tétéla dina dunya atikan ku diimplemèntasikeunana Kurikulum Kuriku lum 2013 téh tiasa ngawujud, enggoning lahirna Generasi Emas Indonesia dina taun 2045 nu badé dongkap.

Bandung, Desember 2013 Kepala Dinas Pendidikan Provinsi Jawa Barat,

Prof. Dr. H. Moh. Wahyudin Zarkasyi, CPA Pembina Utama Madya NIP 19570807 198601 1 001

iv

PANGBAGÉA KEPALA BALAI PENGEMBANGAN BAHASA DAERAH DAN KESENIAN DINAS PENDIDIKAN PROVINSI JAWA BARAT Kurikulum 2013 ti wangkid ayeuna parantos ngawitan dianggo sacara nasional. Jalaran kitu, pangajaran basa jeung sastra daérah nu diperenahkeun janten muatan lokal di Jawa Barat kedah luyu sareng Kurikulum 2013 hususna patali luyuna sareng eleménelemén parobihan anu janten karakteristik Kurikulum 2013 anu ngawengku; standar kompeténsi lulusan, standar isi, standar prosés, sareng standar penilaian. Éta katangtosan kedah kacangkem sareng kalaksanakeun ku sakumna guru-guru basa jeung sastra daerah anu mancén tugas di SD/MI, SMP/MTs, SMA/MA, sareng SMK/MAK. Ieu buku bahan ajar teh dijudulan Pamekar Diajar Basa Sunda, sadayana aya 24 jilid, ngurung n gurung buku sisw siswaa 12 jilid sareng buku guru 12 jilid. Kalungguhanana Kalun gguhanana janten buku babon anggoeun di sakola nu aya di Jawa Barat. Buku murid diajangkeun pikeun sakumna murid dumasar kana tingkatan kelas. Buku Murid eusina medar materi ajar sareng pertany per tanyaan-pertanyaan, aan-pertanyaan, latihan, tugas/pancen anu raket patalina sareng kompetensi dasar (KD). Buku Guru eusina medar silabus, métodologi pangajaran, sareng évaluasi, ogé mangrupi pangjembar buku murid. Komponén-komponén anu dimekarkeun boh dina buku murid atanapi buku guru dumasar kana opat kaparigelan basa anu ngawengku ngaregepkeun, nyarita, maca, sareng nulis anu diajarkeun maké pamarekan saintik sareng penilaian auténtik. Hal ieu dumasar kana karakteristik karakter istik Kurikulum 2013 nu ngalarapke ngalarapkeun un pamerakan saintik sareng

penilaian auténtik dina prosés pangajaran. Disusuna ieu buku téh mangrupa lajuning laku tina Surat Edaran Kepala Dinas Pendidikan Provinsi Jawa Barat, Nomor 423/2372/Setdisdik, 26 Maret 2013, negunaan Pembelajaran Muatan Lokal Bahasa dan Sastra Daerah pada jenjang SD/MI, SMP/MTs, SMA/MA, SMK/MAK. Sajabi ti eta, ogé dumasar kana Peraturan Gubernur Jawa Barat Nomor 69 Tahun 2013, ngeunaan Pembelajaran Muatan Lokal Bahasa dan Sastra Daerah pada Jenjang Pendidikan Dasar dan Menengah. v

Muga-muga waé ieu buku téh aya manpaatna ka urang sadaya, tur janten cukanglantaran dina merenahkeun me renahkeun sareng memeres basa jeung sastra daerah, anu anu udagan langkung tebihna pikeun ngamumulé sareng mekarkeun basa jeung sastra daérah, ngalangkungan jalur atikan di Jawa Jawa Barat. Tangtosna ogé ieu buku téh teu acan tiasa disebat sampurna. Ku margi kitu, teu kinten diantos-antosna kamadang ti sadayana. Saukur kakirangan anu nyampak dina ieu buku bakal teras didangdosan, supados tiasa nyumponan pameredih sareng kaayaan pajaman. Bandung, Désember Désember 2013 Kepala Balai Pengembangan Bahasa Daerah dan Kesenian,

Drs. H. Husen R. Hasan, M.Pd NIP.. 1961100519860 NIP 19611005 1986031014 31014

vi

PANGJAJAP Kurikulum 2013 saenyana mangrupa Kurikulum Berbasis Kompeténsi (KBK) pikeun nyanghareupan panéka jaman, utamana mah kompeténsi ataw atawaa kamampuh abad ka-21. Dina ieu abad, daék teu daék butuh karancagéan dina rupining widang, kaasup kamekaran téhnologi, informasi, jeung komunikasi (TIK) milu nangtukeun warna pangajaran basa Sunda. Luyu jeung jeun g éta hal, h al, rumusan kompeténsi sikep (agama jeung sosial), kaw kaweruh, eruh, jeung kaparigelan nu dipaké dadasar dina Kurikulum 2013 kudu ngaheulakeun pentingna karancagéan jeung komunikasi. Najan kitu, dina pangajaran basa Sunda mah dititénan ogé kahasan basa jeung budaya Sunda minangka média jeung wahana pangajaran basa Sunda. Téma-téma dina buku pangajaran basa Sunda diluyukeun kana téma-téma dina pangajaran tématis SD/MI nu sipatna nasional. Kompeténsi nu dipiharep ku barudak SD/MI dirumuskeun minangka kamampuh mikir jeung paripolah nu rancagé dina ranah nyamuni (abstrak) jeung nembrak (konkrit). Eta kamampuh téh diécéskeun dina kompeténsi inti (KI) anu dipidangkeun ku kaw kaweruh eruh dina basa Sunda anu bener tur merenah, me renah, ngéntép seureuh, sarta luyu jeung kontéks situasi. Eta kamampuh téh dirarancang dina (project based learning ) jeung ngoréhan (discovery prosés pangajaran winangun papancén project learning ) anu nyoko kana léngkah-léngkah ngilmiah (saintifik) kayaning niténan, nanya, nyoba (nyungsi), nalar, jeung kedaling (ngomunikasikeun). Ieu buku ngawincik tarékah minimal nu kudu dipilampah ku murid dina ngahontal kompeténsi nu dipiharep. Luyu jeung pamarekan dina Kurikulum Kur ikulum 2013, mur murid id diperedih gedé kawanina tur kadaék dina ngoréhan kaweruh perkara basa jeung sastra Sunda, anu engkéna parigel maké basa Sunda. Dampakna murid boga sikep anu hadé kana basa jeung sastra Sunda katut hirup hir up kumbuhna, bar barii teu mopohokeun sikep agama. Tangtu waé réa kénéh kahéngkéran kah éngkéran ieu ibu téh. Pany Panyaw awad ad katut pangdeudeul pikeun nyampurnakeun ieu buku pohara dianti-atina.

Bandung, Oktober 2013

vii

DAFTAR EUSI

PANGBAGEA: 1. Kepala Dinas Pendidikan Provinsi Jaw Jawaa Barat _iii 2. Kepala Balai Pengemban Pengembangan gan Bahasa Daerah dan Kesenian Dinas Pendidikan Provinsi JAwa Barat _v

PANGAJARAN 5 _47 Tema : Ngajéna Ngajénann Jasa Pahlawan _47

PANGJAJAP _vii

PANGAJARAN 7 _65 Tema : Cita-c Cita-cita ita _65

DAPTAR EUSI _viii BAB I PITUDUH UMUM _1 A. B. C. D.

Ngeunaa n Buku Tutur Ngeunaan uturus us Guru _2 Padika Make Buku Tutur uturus us Guru _2 Tatapa atapakan kan Form Formal al _4 Sistem, Sis tem, Pr Prins insip, ip, jeun jeungg pama pamareka rekann pangajaran _4 E. Standar Kompetensi Lulusan (SKL) _5 F. Prose Prosess Panga Pangajar jaran an _5 G. Kompetensi Inti jeung Kompetensi Dasar (KIKD) _5 H. Tema jeung Bahan Ajar _8 BAB II PITUDUH HUSUS _9 PANGAJARAN 1 _10 Tema : Éndahn Éndahnaa hiru hirupp sauyun sauyunan an _10

PANGAJARAN 6 _57 Tema : Pentingna Kaséha Kaséhatan tan jeung Ubar-ubaran Tradisional Tradisional _57

PANGAJARAN 8 _71 Tema : Lingkun Lingkungan gan padumuka padumukann atawaa pakumbuhan ataw pa kumbuhan _71 PANGAJARAN 9 _77 Tema : Kadah Kadaharan aran séhat tur ngandung giji _77

BAB III PITUDUH MEUNTEUN _87 A. Kritéria Kritér ia Meunteun Katutasan Minimal (KKM) _88 B. Rubr Rubrik ik Meunteun Saw Sawala ala (Diskusi) _88 C. Rubr Rubrik ik Meunteun Sikep _89 D. Rubr Rubrik ik Meunteun Latihan _89 E. Daftar Peunteun Mur Murid id _90 F.

PANGAJARAN 2 _18 Tema : Ngahéma Ngahématt énerg énergii _18 PANGAJARAN 3 _27 Tema : Miduli ka papada mahluk _27 PANGAJARAN 4 _36 Tema : Rupa-r Rupa-rupa upa Pagawéan _36

viii

Reeksi Ree ksi Gur Guru u _90

BAB IV BAHAN PANGJEMBAR _91 A. Kaw Kaweruh eruh Basa jeung Sastra _92 B. Glosa Glosarr ium _94 Daftar Pustaka _95

Bab

Pituduh Umum

1

A. Ngeunaan Buku Tuturu uturuss Guru Ieu buku disusun sangkan guru meunang gambaran anu écés dina ngalaksanakeun kagiatan pangajaran basa Sunda. Su nda. Eusina ngawengku sawatara sawatara hal. 1. Tatali téma anu méré gambaran ka guru ngeunaan téma nu nu nyoko nyoko kana kompeténsi dasar (KD) jeung indikator dipageuhan pisan. 2. Kagiatan pangajaran nu tématik pikeun ngagambarkeun pangajaran nu nu gumulung gumulung tur ngamalir. 3. Pangalaman diajar nu miharti (meaningfullnes) pikeun ngawangun ngawangun sikep jeung paripolah par ipolah hadé, ngawasa konsép, konsép,kapar kaparigelan igelan mikir miki r ngilimiah ngil imiah (saintik), (sai ntik), kamampuh ngaréngsékeun ngar éngsékeun

masalah, karancagéan, prib pribadi adi nu sonagar (répléktif), tur rasa basa Sunda. Rupining téhnik meunteun kamampuh murid. Waw awaran aran nu nu jadi calecer (acuan) kagiatan rémédial jeung ngajembaran murid. Kagiatan silih simbeuh tur silih élédan (sharing ) antara guru jeung kolot barudak, anu méré lolongkrang keur kolot-kolot murd sangkan ilubiung dina kagiatan diajar murid di imahna séwang-séwangan. Pituduh maké buku babon murid.

4. 5. 6. 7.

Kagiatan dina ieu ie u buku dirarancang pikeun mekarkeun kamampuh (sikep, (sikep, kaw kaweruh, eruh, jeung kaparigelan) kapar igelan) murid kalaw k alawan an gumulung tur rinéka. r inéka. Ari paripo paripolahna lahna ngawengku: ngawengku: 1. Muka pangajaran pangajara n ku karep murid saperti maca atawa ngarege ngaregepkeun pkeun téks, tumanya, ngawih, kaulinan, démonstrasi, pidangan masalah, jsté. 2. Nepikeun tujuan pangajaran nepi ka murid bisa nyangreb wa wawaran waran nu ditepikeun. 3. Ngali kaweruh kaweruh murid murid samémehna sankan bisa ngaitkeun ngaitkeun jeung kaw kaweruh eruh nu bakal diulikna. 4. Papancén nu malapah gedang gedang sangkan murid kabantu dina nyangk nyangkem em konsép konsép.. 5. Méré lolongkrang pikeun ngalatih kapar kaparigelan igelan murid. 6. Méré undur unduring ing laku (umpan balik) pikeun ngukuhan panyangk panyangkem em murid.

B. Padika Maké Buku Tutur uturus us Guru Ieu buku Tuturus Guru téh mibanda kagunaan ganda, jaba ti pituduh maké buku babon murid, jadi calecer (acuan) keurkagiatan pangajaran di kelas deuih. Ku penting-pentingna ieu buku, guru dipiharep niténan heula sawatara hal nu dipidangkeun dina ieu buku. 1. Baca heula ieu buku buku tiap-tiap tiap-tiap kaca kalaw kalawantelik antelik tur imeut. 2. Cangkem heula tiap-tiap KD jeung indikator nu nu ngait kana téma. 3. Tarékahan pikeun pikeun ngasupkeun KI-1 jeung KI-2 dina sakumna kagiatan pangajaran. Guru kudu nguatan jeung ngukuhan ngawangun sikep, kaweruh, katutg paripolah nu hadé.

2

Buku Tuturus Tuturus Guru SD/MI Kelas IV

4. Deudeul kahontalna KI-1 jeung KI-2 ku kagiatan ngabiasakeun, pieunteungeun, pituladeun, jeung ngabudayakeun sakola. 5. Luyukeun tiap-tiap léngkah kagiatan nu patali jeung buku buku babon murid luyu jeung kacana. 6. Mekarkeun gagasan rancagé dina milih padikapangajaran. Sungsi ogé ogé kagiatan séjén lamun kaayaan teu luyu jeung naon-naon nu geus dirarancang. 7. Rupining strtégi pangajaran nu rék dimekarkeun (kay (kayaning aning murid niténan, nanya, nyaritakeun, metakeun, ngawih, jsté.), jaba ti ngalibetkeun muridna sorangan bisa waé ngalibetkeun warga atawa lingkungan sakola. 8. Guru dipiharep mekarkeun: a. Métode pangaja pangajaran ran aktif aktif,, inovatif, kréati kréatif,f, éfékt éféktif, if, jeung menyenangkan (P (PAIKEM); AIKEM); b. Timbang-timbang ogé maké pamarekan komunikatif jeung kontékstual; c. Kapar Kaparigelan igelan nanya atawa tumanya; d. Kaparige Kaparigelan lan muka jeung mungkas pangajaran; e. Kaparige Kaparigelan lan ngolah kelas jeung pidangan kelas. 9. Gunakeun media jeung sumber diajar nu ay ayaa di sabudeureun sabudeureun sakola ataw atawaa patali jeung sosial budaya Sunda. 10. Seméster hiji aya opat téma atawa atawa matéri galeuh, ari dina seméster dua aya nu opat téma (matéri galeuh) aya nu kurang, diluyukeun kana KIKD Mata Pelajaran Basa jeung Sastra Sunda. 11. Tiap-tiap téma (matéri galeuh) rata-rata dirarancang keur sabulaneun sabulaneun (4 x lawungan). 12. Kagiatan dina minggu kahiji dimimitian ku niténan bahan, karep réséptif (ngaregepkeun jeung maca), minggu kadua mangr mangrupa upa kagiatan kag iatan nyoba jeung ngulik, ari minggu katilu jeung kaopat ngalarapkeun atawa midangkeun (kagiatan kréatif nulis jeung nyarita) hasil tina minggu kahiji jeung kadua. Murid digiring sangkan kaasah daya nalar jeung mikirna kalawan ngaleunjeur. Kagiatan dirarancang pikeun méré lolongkrang tumany tu manyaa jeung ngali wa wawaran waran nu deukeut jeung murid. mur id. 13. Alokasi waktu nyoko kana struktur kurikulum. Guru bisa nangtukeun sorangan alokasi waktu luyu jeung minggu éféktif, situasi katut kaayaan di sakola. 14. Buku babon murid dilengkepan ku bahan-bahan latihan nu luyu jeung hontalan kompeténsi. 15. Hasil pagawéan pagawéan murid jeung bukti peunteun bisa dikumpulkeun dina porto portofolio folio murid. 16. Pikeun tarékah ngoméan diri jeung minggu éféktif, jieun catetan réeksi sanggeus

hiji téma atawa bahan réngsé. 17. Deudeul murid sina resepeun kana basa Sunda sarta yakinkeun yén manéhna téh cerdas tur bisaeun. 18. Sangk Sangkan an tujuan pangajaran panga jaran kahontal, kaho ntal, gur guruu ogé perlu saregep, enya-enya, tur sabar dina nyanghareupan murid. Ari sababna, kamampuh murid téh béda-béda. Katambahtambah teu sakumna padika pangajaran loyog loyog pikeun sakumna guru, gur u, murid, tempat, waktu, jeung bahan ajar.

Bab 1 Pituduh Umum

3

C. Tatapakan Formal Bahan ajar basa Sunda anu dipidangkeun dina ieu buku dumasar kana Kurikulum 2013, ngawengku kasang tukang, karakteristik, jeung tujuanan. Kurikulum basa Sunda atawa Kompetensi Inti jeung Kompetensi Dasar (KIKD) Mata Pelajaran Basa jeung Sastra SUnda disusun jeung dikaluarkeun ku Balai Pengembangan Bahasa Daerah dan Kesenian (BPBDK), Dinas Pendidikan Provinsi Jawa Barat. Lamun disusud ka luhurna, ari lebah ngindungna ngi ndungna mah tangtu waé kana Kurikulum Kur ikulum Tingkat Nasional, da nu ieu mah kaasup kana Kurikulum Daerah (Kurda). Hususna di tingkat SD/MI, Kurikulum Basa Sunda anu disusun ku BPBDK téh diwincik jadi KIKD, nu diluyukeun kana téma jeung alokasi waktu. Hal éta disusun mangrupa struktur anu maneuh, tur salawasna kudu jadi padoman dina kagiatan diajarngajar. Cindekna, sajeroning guru ngajarkeun basa Sunda, dipahing méngpar tina katangtuan KIKD, téma, jeung alokasi waktu. Pon kitu deui, ari dina lebah milih bahan katut ngajarkeunana mah, guru dibéré lolongkrang tir diperedih karancagéanana. Ieu buku poma ulah dianggap hiji-hijina h iji-hijina sumber bahan ajar. Ar Arii sababna, naon-naon nu diperedih ku KIKD téh moal sagemblengna kacumponan mun ukur ngandelkeun tina hiji sumber. Kudu aya sumbersumber lianna pikeun pangrojong kagiatan diajarngajar, di antarana média massa, bagbagan paélmuan lianna, jeung kondisi sosial budaya masarakat Sunda. Nya ka lebah dinua pisan guru kudu rancngeus téh, kumaha carana néngan jeung nungkab bahan pangrojong sangkan KIKD bisa kacumponan.

D. Sistim, Prinsip, jeung Pamarekan Pangajaran Sakabéh matéri matér i dina ieu buku, ti mimiti bagian wacana, pedaran, ulikan, jeung latihan dipidangkeun make sistem spiral; dimitian ti nu babari heula, terus ningkat ka nu hésé. Heula pandeurina nyusun bahan anu dumasar kana babari héséna téh tumerap kana saban pangajaran. Cindekna, tingkat kasulitan bahan anu dipidangkeun dina Pangajaran 1, upamana, kudu aya sahandapeun Pangajaran 2. Lian ti éta, bisa deuih tumerap di jero pangajaran, upamana tingkat kasulitan Pedaran 2 kudu saluhureun Pedaran 1. Kitu deui dina ulikan jeung latihan. Konsép basa anu dianggap énténg dipidangkeunana dina Pedaran 1, atawa bisa waé dina Ulikan 1. Sanggeus nincak kana Pedaran 2 atawa Ulikan 2, murid diwanohkeun kana konsép basa anu tingkat kasulitanana saluhureun nu dipidangkeun dina Pedaran 1 atawaa Ulikan 1. Subab pangajaran dingaranan ataw din garanan maké kagiatan kag iatan basa atawa aktivitas murid murid.. Dina wincikan nu leuwih heureut, sistem spiral téh tumerap dina saban nomer deuih. Upamana dina latihan anu diebréhkeun dina pancén ngajawab pananya, tah, tingkat kasulitan dna pananya nomer 8 kudu aya di sahandapeun tingkat kasulitan pananya nomer 9. Sistem spiral anu dignakeun dina ieu buku téh dumasar kana prinsip pr insip proporsional, tur tahapan (gradasina) henteu patarenggang. Hal ieu bisa tumerap dina wangun lahiriahna (panjang-pondokna, basajan-kompleksna) kecap, kalimah, atawa wacana, bisa deuih dina eusi atawa substansina (gampang-henteuna). 4


E. Standar Kompeténsi Lulusan (SKL) Rabah Sikep

SD/MI

SMP/MTs

SMA/SMK/MA/MAK

Nampa, ngajalankeun, ngajénan, jeung ngamalkeun Pribadi nu iman, ahlak mulya, percay percayaa diri dir i jeung tanggung jawab dina patali marga kalaw kalawan an merenah jeung jeu ng lingkungan masarakat, alam sabudeureun, sarta dunya du nya katut adabna.

Kaparigelan

Nampa, nany nanya, a, ny nyoba, oba, ngolah, midangk midangkeun, eun, nalar nalar,, jeung ngalarap ngalarapkeun keun Pribadi nu mampuh mikir jeung lumampah kalawan merenah tur rancagé dina ranah nyamuni (abstrak) jeung nembrak (konkrit).

Kaw Ka weru eruhh

Mika Mi kannyah ahoo, nyan angk gkem em,, ne nera rang ngkkeu eun, n, ng ngol olah ah,, je jeun ungg meun meunte teun un.. Pribadi nu ngawasa élmu kaweruh, téhnologi, seni budaya, sarta wawasan kamunasaan, kabangsaan, kanagaraan, jeung paradaban.

F. Pro Prosé séss Pang Pangaj ajar aran an Prosés pangajaran lumangsung maké pamarekan saintik. Ari léngkah-léngkahna keiu.

1. 2. 3. 4. 5. 6.

Nitén an (mengamati ),), ku cara maca atawa ngaregepkeun atawa nongton Niténan Nanya (menanya), ku cara tanya jawab atawa sawala Nalar (menalar/mengasosiasi ), ), ku cara nambahan n ambahan kaweruh lain Nyungsisi atawa nyoba (eksplorasi/eksperimen) Nyung Midangkeun Midan gkeun atawa nepikeu nepikeunn (mengkomunikasikan) Ngawangun jejar jejaring ing (networking ) ku cara néangan bahan tina sumber lian

G. Kompeténsi Inti (KI) jeung Kompeténsi Dasar (KD) Kelas IV SD/MI KOMPETENSI INTI (KI) 4.1 Menerima, menghargai, dan 4.1.1 menjalankan ajaran agama yang dianutnya dianutnya

KOMPETENSI DASAR (KD) Mener ima anugrah Tuhan Yang Maha Menerima Esa atas penciptaan bahasa Sunda sebagai bahasa daerah dan unsur budaya bangsa serta alat komunikasi masyarakat penuturnya melalui teks pupujian, pup ujian, striker/ brosur, donge dongeng, ng, deskripsi, deskr ipsi, pupuh, kawih, narasi, dan eksposisi. ek sposisi. Bab 1 Pituduh Umum

5

4.2 Memiliki perilaku jujur, disiplin, disipl in, tanggung jawab jawab,, santun, peduli, percaya diri dalam berinteraksi dengan keluarga, teman, teman , tetangga, dan guru

4.2.1

4.2.2 4.2.3

4.2.4

4.2.5 4.2.6 4.2.7

4.2.8

4.2.9

6


Memiliki per perilaku ilaku disiplin, tanggung jawab, jaw ab, dan santun dalam menjalin komunikasi dan indahnya kebersamaan menggunakan bahasa Sunda secara lisan dan tulis melalui teks pupujian. (Tema 1) Memiliki per perilaku ilaku tanggung jaw jawab ab dan disiplin dalam menghemat energi melalui teks str striker/brosur. iker/brosur. (Tema (Tema 2) Memiliki per perilaku ilaku peduli dan kasih say sayang ang terhadap mahkluk hidup (manusia, hewan, dan tumbuhan) dalam kehidupan seharihari melalui teks dongeng. (Tema 3) Memiliki per perilaku ilaku disiplin, jujur, dan bertanggung jawab dalam melakukan berbagai pekerjaan melalui teks deskripsi. (Tema 4) Memiliki prilak prilakuu santun terhadap guru dan menghargai jasa pahlaw p ahlawan an melalui teks pupu pupuh. h. (Tema (Tema 5) Memiliki per perilaku ilaku tanggung jaw jawab ab serta rasa cinta tanah air (Indahnya negeriku) melalui teks kawih. (Tema 6) Memiliki per perilaku ilaku disiplin, jujur, jujur, dan tanggung jawab dalam menggapai citacita dengan kata-katanya sendiri menjadi sebuah prosa tertulis melalui teks narasi. (Tema 7) Memiliki per perilaku ilaku disiplin, tanggung jawab, jaw ab, dan peduli terhadap lingkungan lingku ngan daerah tempat tinggal melalui teks deskripsi. (Tema 8) Memiliki per perilaku ilaku peduli dan disiplin dalam memanfaatkan makanan sehat dan bergizi khas Sunda serta menuliskannya kembali dengan kata-katanya sendiri secara baik dan benar melalui teks eksposisi. (Tema 9)

4.3 Memahami pengetahuan faktual dengan cara mengamati dan mencoba [mendengar, [mend engar, melihat, membaca] serta menanya berdasarkan rasa ingin tahu secara kritis tentang dirinya, makhluk ciptaan Tuhan Tuhan dan kegiatannya, dan bendabenda yang dijumpainya di rumah, sekolah, dan tempat bermain

4.3.1 4.3.2 4.3.3

4.3.4 4.3.5 4.3.6

4.3.7

4.3.8 4.3.9

4.4 Menyajikan pengetahuan 4.4.1 faktual dalam bahasa yang jelas dan logis dan sistematis, dalam karya yang estetis dalam gerakan yang 4.4.2 mencerminkan anak sehat, dan dalam tindakan yang mencerminkan perilaku 4.4.3 anak beriman dan berakhlak mulia

Menggali infor informasi masi tentang menjalin komunikasi dan kebersamaan dalam teks pupujian (Tema 1) Menggali isi teks stiker/br stiker/brosur osur tentang menghemat energi. (Tema 2) Menggali isi teks dongeng tentang kepedulian terhadap mahkluk hidup (manusia, hewan, dan tumbuhan) dalam kehidupan sehari-hari. (Tema 3) Menggali isi teks deskr deskripsi ipsi tentang berbagai jenis pekerjaan pekerjaan melalui kegiatan menulis deskripsi. (Tema 4) Menggali isi teks pupuh tentang menghormati guru dan menghargai jasa pahlawan. (Tema 5) Menggali isi teks kawih tentang cinta tanah air (negeri ku) melalui kegiatan mengapresiasi dan mengeksprasikan kawih. (Tema 6) Menggali isi teks narasi tentang menggapai cita-cita dengan kata-katanya sendirii menjadi sebuah prosa sendir p rosa tertulis. (Tema 7) Menggali isi teks deskr deskripsi ipsi daerah tempat tinggal. (Tema 8) Menggali isi teks eksposisi tentang jenis olahan makanan sehat dan bergizi khas Sunda. (Tema 9) Melantunkan teks pupujian tentang menjalin komunikasi dan kebersamaan menggunakan bahasa Sunda secara lisan dan tulis. (Tema 1) Menyusun teks stiker/br stiker/brosur osur sederhana tentang menghemat energi dengan katakata sendi sendirr i. (T (Tema ema 2) Menceritakan Mencer itakan isi teks dongeng (fabel/ parabel) tentang kepedulian terhadap mahkluk hidup (manusia, hewan, dan tumbuhan) dalam kehidupan sehari-hari. (Tema 3) Bab 1 Pituduh Umum

7

4.4.4 4.4.5 4.4.6 4.4.7 4.4.8 4.4.9

Menyusun teks deskr deskripsi ipsi tentang berbagai jenis pekerjaan dengan kata-kata sendiri. sendir i. (Tema 4) Melantunkan isi teks pupuh tentang menghormati guru dan menghargai jasa pahlawan. (Tema 5) Melantunkanis teks kawih tentang cinta tanah air (negeri ku). (Tema 6) Menyusun teks narasi tentang menggapai cita-cita dengan den gan bahasa sendir sendiri.i. (T (Tema ema 7) Menyusun teks deskr deskripsi ipsi tentang lingkungan atau tempat tinggal. (Tema 8) Menyusun teks eksposisi tentang jenis olahan makanan sehat dan bergizi khas Sunda dengan kata-kata sendiri. (Tema 9)

H. Tema jeu jeung ng Bah Bahan an Ajar Ajar Tema 5 : K Kasé aséhat hatan an jeung ubar-ubaran Bahan : Déskrip Déskripsi si

Tema 1 : Rempu Rempugg juku jukung ng Bahan : Pupujian Pupuj ian

Tema 6 : Cinta lemah cai Bahan : Sajak

Tema 2 : Hémat énergi énerg i Bahan : setiker/brosur setiker/ brosur TEMA & BAHAN AJAR

Tema 7 : Cit Cita-c a-cita ita Bahan : Carpon Carpo n

Tema 3 : Kajadian Kajadi an dina kahirupan Bahan : Dongé Dongéng ng

Tema 8 : Lingkungan Lingk ungan tempat cicing Bahan : Dongé Dongéng ng

Tema 4 : Jeni Jeniss gawé Bahan : Déskripsi Déskrip si

Tema 9 : Kadaha Kadaharan ran séhat Bahan : Eksposisi Ekspo sisi 8


Bab

Pituduh Husus

2

PANGAJARAN 1 Tema : Bahan : Média :

Éndah na hir Éndahna hirup up sauyun sauyunan an Pupujian Pupuj ian 3 mingg mingguu

Kahirupan manusa sacara prib pribadi adi henteu bisa dipisahkeun dipi sahkeun ti masarakatna. Bakal karasa kumaha tingtrimna téh di antarana waé lamun anggota masarakat bisa hirup sauyunan. Hal ieu anu jadi jejer Pangajaran 1 téh. Dina pangajaran ayeuna, sajero tilu minggu, murid diwanohkeun kana gambaran kahirupan sapopoé anu ngébréhkeun n gébréhkeun suasana sauyunan. sauyu nan. Pikeun nandeskeun éta suasana, su asana, nya dicukangan ku pupujian. Sacara umum, tujuan ieu Pangajaran 1 pikeun p ikeun ngawangun atawa ngawew ngawewegan egan karakter karakte r murid dina din a kahirupan sapopoé, kumaha carana sangkan tumuwuh sikep sauyunan. Lian ti éta, dina aspék kabasaan jeung kasastraan, murid diwanohkeun kana pupujian, pupujian , diwuwuh ku katapis ngawihkeun katut nyusun pupujian anu hirup di masarakat sabudeureunana. Anu disebut pupujian tangtuna ogé raket jeung agama. Pikeun nambahan kaweruh maranéhna, dina ieu pangajaran dipidangkeun hal-hal anu patali jeung agama, saluyu jeung kamampuh nyangkem basa Sunda pikeun murid kelas IV SD. SD. Tangtu waé wangun pupujian anu dipidangkeun téh henteu ngurung kana sakabéh pupujian anu hirup di masarakat, tapi ukur dijojoan anu geus popilér. Ku kituna, bisa waé dina kahiatan diajar-ngajar téh guru ngabeungharan bahan ku pupujian séjénna, diluyukeun kana kabiasaan di daérah masing-masing.

KAGIATAN DIAJAR-NGAJAR A. MACA DINA JERO HATÉ No. 1.

10

Kagiatan Murid sina Murid sina muka muka bu buku ku pan panga gaja jara rann basa basa Sund Sunda. a. Sa Saka kalia liann tata tatahar har bu buku ku tuli tuliss jeung alat tulis lianna, bisi aya aya bahan pangajaran anu kudu dicatetkeun. Kacida hadéna mun guru gu ru nyayagikeun nyayagikeun rékaman pupujian, sangkan kagiatan diajar-ngajar leuwih jembar jeung éféktif.


2.

3.

Pang angaj ajara arann I dibu dibuka ka ku ku kagia kagiata tann maca maca din dinaa jer jero haté haté.. Sa Saluy luyuu jeung jeung ting tingka katt kamampuh murid mur id kelas IV, IV, pupujian téh henteu dipidangkeun jadi wacana mandiri,i, tapi diaworkeun mandir diaworkeun kana wacana deskripsi deskr ipsi anu ngagambarkeun kahirupan barudak di hiji lokasi perumahan. Dina wacana, aya dua pupujian anu dipidangkeun. Anu kahiji, eusina umajak pikeun ngalaksanakeun salat magr magrib. ib. Ar Arii anu kadua, pupujian anu eusina nerangkeun bab cai nu bisa dipaké susuci. Étaa waca Ét wacana na sina sina di dibac bacaa dina dina jer jeroo haté haté ku ku saka sakabéh béh mu murid. rid. Di Dibér béréé wakt waktuu kira kira-kira lima tepi ka sapuluh menit. Saméméhna ku guru diterangkeun heula, naon ari ar i anu dimaksud maca dina d ina jero haté. Dina prakna maca, guru kudu ku du niténan bisi aya murid anu kurang saregep dina ngalaksanakeunana.

. B. NGABAND NGABANDUNGAN UNGAN PUPUJIA PUPUJIAN N No.

Kagiatan

4.

Saréngs Sarén gséna éna mu murid rid mac macaa dina dina jer jeroo haté haté,, guru ner neran angk gkeun eun an anuu dima dimaks ksud ud pupujian katut conto-contona. Materi ngeunaan hal ieu, dina buku murid ayaa dipidangkeun. Tapi tangtu waé dina lebah nerangkeun ay n erangkeun naon ari pupujian mah, guru kudu mampuh medar materi kalawan jéntré. Anuu kudu An kudu di dite tera rangk ngkeun eun ku gu guru ru téh téh nga ngaw weng engku ku nao naonn ari ari anu anu dim dimak aksud sud pupujian. Cukup ku katerangan anu basajan waé, teu kudu nyabit-nyabit teori nu leuwih jero. Yén pupujian téh salah sahiji bagian tina kabinangkitan urang Sunda dina ngarakit basa. Pupujian téh dina basa ugeran, tur umumna winangun sa’ir. Lamun ditulis, pupujian téh ngagunakeun patokan pada (bait), padalisan (jajaran), jeung purwakanti dina saban tungtung jajaran. Eusi pupujian téh rupa-rupa. Aya anu eusina ngajak ibadah jeung milampah kahadéan séjénna, aya anu nerangkeun pangajaran, jeung aya anu méré pépéling. Guru méré méré cont contoo kumah kumahaa caran caranaa ngawih ngawihkkeun pupu pupujijian an anu anu ay aya dina dina wac wacana ana.. Dina hal ieu, guru bisa waé ngagunakeun alat bantu, upamana audio visual. Rekaman pupujian diputer di jero kelas, sina dibarandungan ku sakabéh murid. Nya ari alusna pisan mah guru sorangan anu nyontokeunana, sangkan leuwih bisa kajiwaan, sarta murid bakal leuwih babarieun dina nurutanana. Guru mér méréé conto conto nga ngawi wihk hkeun eun pupu pupujia jiann saba sababar barah ahaa balik balikan. an. Sa Saba bann jajar jajar heul heulaa sina diturutan ku murid, geus kitu kakara saban pada. Mun dia diangga nggapp geus geus cuku cukupp,murid dit dités és kam kamamp ampuhna uhna dina nga ngawihk wihkeun eun pupu pupujian jian.. Aya sawatara sawatara murid mur id anu dititah ngawihkeun, anu séjén ngabarandungan.

5.

6.

7. 8.

Bab 2 Pituduh Husus

11

9.

Ku guru dit ditera erangk ngkeun, eun, sua suasan sanaa carita carita anu anu aya dina wa wacana cana.. Din Dinaa hal hal itu, itu, murid kudu tepi ka weruh yén eusi wacana téh ngagambarkeun kahirupan anu sauyunan. Guru bisa tumanya, naha anu digambarkeun dina wacana téh kaalaman jeung geus jadi bagian tina kahirupan murid.

C. NGA NGALIS LISANK ANKEUN EUN JA JAW WABAN No.

Kagiatan

10.

Dina ieu Dina ieu bagian, bagian, murid dil dilati atihh nya nyangk ngkem em eusi eusi wa wacan canaa anu anu geus geus diba dibaca ca dina dina jero haté, jeung hasil hasil tina tina ngabandung ngabandungan an pedaran pedaran guru. Éta kampuh kampuh nya nyangk ngkem em teh kudu terus dikedalkeun sacara lisan. Cindekna, murid dilatih nyarita. 11. Aya sap sapuluh uluh perta pertany nyaan aan anu anu kudu kudu dija dijawa wabb ku murid. murid. Lan Lantar taran an dija dijawa wabna bna kudu kudu sacara lisan, gedé pisan kamungkinan ungkara kalimah anu dikedalkeun ku murid-murid téh jarauh bédana. Pikeun patokan guru dina lebah meunteun jawaban jaw aban murid, di handap dipidangkeun jawaban jawaban pikeun sakur pertanyaan. 1. Ramé ku barudak anu arulin. 2. Disalin ku papak papakéan éan nu beresih beresih,, nyokot saru sarung, ng, rék ka masjid masjid.. 3. Kudu buru-buru enggeusan ulin, balik ka imah, beberesih, terus ka masjid pikeun ngalaksanakeun solat. 4. Nitah eureun eureun ulin, sabab geus magr magrib, ib, terus kudu indit ka masjid. 5. Medar ngeunaan rupa-rupa cai anu bisa dipaké susuci ataw atawaa abdas. 6. Cai walungan, walungan , cai laut, cai sumur, cai ibun, cai és, cai nyusu, jeun jeungg cai huja hujan. n. 7. Pépéling sangkan urang milampah kahadéan. 8. Ramana Sayid Abdul Abdullah, lah, ibuna Siti Amina Aminah. h. 9. Taun 571 Maséh Maséhi.i. 10. Sesembahan bangsa sétan kabéh pada arucutan. C. NGAP NGAPALKEUN ALKEUN ISTILAH KAAGAMAAN No.

Kagiatan

12.

Waca acana na dina dina bagian bagian kah kahiji iji téh ngag ngagamb ambark arkeun eun suas suasana ana anu pat patali ali jeun jeungg ibada ibadahh solat magrib. Tangtu waé di jerona aya sawatara istilah kaagamaan, upamana waé masjid, pupujian, adan, paimbaran, abdas, solat sunat, ustad, jeung nabi. Dinaa ieu bagia Din bagian, n, murid sina apa apall kana kana swa swatar taraa istil istilah ah kaaga kaagamaa maann anu anu nyamp nyampak ak dina wacana. Kalimah anu ngandung éta istilah dicutat sagemblengna, geus kitu kakara diterangkeun hartina.

13.

12


14.

Murid cukup cukup ku ngapa ngapalk lkeun eun waé waé saku sakurr éta éta istil istilah ah anu anu dite diterang rangke keun. un. Ieu téh téh pikeun nyukangan kana pangajaran dina bagian saterusna.

E. NGADISKUSIKEUN ISTILAH KAAGAMAAN No.

Kagiatan

15.

Murid anu anu aya aya di kela kelass dibagi dibagi jadi jadi opat opat ke kelom lompok. pok. Alu Alusna sna mah mah dibagin dibaginaa téh téh dumasar kana jajaran bangku, sangkan maranéhna babari dina ngabadamikeun materi pangajaran. Saban Sab an kelo kelompo mpokk kudu kudu néangan néangan sas sasarua aruaan an keca kecapp ataw atawa nerangk nerangkeun eun isti istilah lah kaag kaagama amaan an anu aya dina kalimah. Tugas pikeun saban kelompok lobana lobana lima lima kalimah. kalima h. Kelomp Ke lompok ok 1 kudu kudu nerangk nerangkeun eun istil istilah ah sodak sodakoh, oh, ahl ahlak, ak, ima iman, n, taa taat, t, jeun jeungg dikobul. Kelompok 2 kudu nerangkeun istilah qurban, saur, tadarus, sajadah, jeung munara. Kelompok 3 kudu nerangkeun istilah maca salam, insan, wajib wajib,, musola, jeung amal. Kelompok 4 kudu nerangkeun taud, jakat pitrah, maca hamdallah, jilbab, jeung tajil. Pikeun Pik eun nera nerangk ngkeun eun harti éta ist istilah ilah téh sak sakabéh abéh mu murid rid kudu kudu néan néangan gan sum sumber ber atawa nanyakeun ka nara sumber. Anu dimaksud nara sumber di dieu bisa kolotna murid, dulurna, ataw atawaa saha waé anu sakirana sakiran a bisa méré katerangan ka maranéhanana. Katera Kat erangan ngan has hasilil tata tatany nyaa téh téh sina sina didis didiskusi kusike keun un di di kelom kelompok pok mas masinging-mas masing ing dina pangajaran minggu hareupna. Geus kitu terus sina dipedar ku saban wawakil wa wakil kelompok di hareupeun batur sakelasna. Pikeun Pik eun cece ceceke kelan lan guru, san sangka gkann jijieu jijieunan nan murid teu mén méngpar gpar teui teuing, ng, bis bisaa dititénan ieu katerangan sakumaha anu aya di handap. Tangtu waé anu diterangken téh teu kudu nyosok jero, tapi anu basajan, asal nyumponan kaweruh murid kelas IV SD. Harti Ha rti,, ma maks ksud, ud, at ataawa kate katera ranga ngann isti istila lahh kaaga kaagama maan an:: 1. sodakoh = méré duit ataw atawaa barang lianna ka anu butuheun 2. ahlak = kalaku kalakuan, an, atawa laku lampah manusa 3. iman = percaya 4. taat = tumut atawa nuru nurut,t, teu ngaban ngabantah tah 5. dikobul = dicumponan paménta ku Gusti Alloh 6. qurban = ibadah dina poéan Idul Adha, ku cara meuncit sato (domba, embé, sapi, atawa munding) mundin g) 7. saur = dahar jeung nginum dina waktu janar janarii saméméh ngalaksanakeun puasa

16. 17.

18.

19.

20.

21.. 21

Bab 2 Pituduh Husus

13

8. 9. 10. 11. 12. 13.

22.

tadarus = maca Quran sajadah = alas paranti solat munara = babagian masjid anu pangluhur pangluhurna, na, paranti neundeun spiker maca salam = ngucapkeun assalamu’alaikum insan = manusa wajib = pagawéan pagawéan anu lamun dilaksanakeun bakal meunang pahala, lamun teu dilaksnakeun bakal meunang siksa 14. musola = tempa tempatt solat 15. amal = pagawéan 16. taud = ngucapkeun audubillahiminasaitonirojim 17. jakat pitrah = jakat anu dikaluarkeun dina poé Lebaran 18. maca hamdallah = ngucapkeun alhamdulillah 19. jilbab = kurudun kurudungg 20. tajil = ngabatalan puasa Hasilil pag Has pagaw awéan éan mu murid rid dipeun dipeunteun teun.. Kit Kituu deui deui kam kamamp ampuh uh mar maranéh anéhna na dina diskusi kudu dipeunteun. Murid anu aktif nyarita bari bener, meunang peunteun sapuluh.

F. NYU NYUSUN SUN PUP PUPUJI UJIAN AN No.

Kagiatan

23.

Najan ukur Najan ukur din dinaa wang wangenan enan an anuu basaj basajan, an, murid geus weruh kana nu dis disebu ebutt pupujian.Yén pupujian téh umumna mah ny nyokot okot opat opat jajar dina saban padana, tur sora dina tungtung jajaranana sarua sar ua (murwakanti). Dina Di na ieu ieu bagian bagian,, mu murid rid dibér dibéréé pancén pancén nyu nyusun sun pupu pupujijian an tina tina saju sajuml mlahi ahing ng padalisan (jajaran) anu geus disayagikeun.Ari nu jadi udaganana nyaéta ngalatih kamampuh murid dina matalikeun eusi anu dikandung dina rumpaka. Anu kudu disusun téh digundukkeun aya opat jajar, opat jajar. Latihan nomer (1) aya tilu pada, eusina ngajak solat. Latihan nomer (2) lobana dua pada, eusina solawat ka Kangjeng Nabi Muhammad. Ieu pupujian téh di sawatara tempat dianggap geus popilér, sabab mindeng dikawihkeun, hususna ku barudak. Murid sina sina neng nengeta etann heula heula sua suall anu anu dis disay ayagik agikeun eun dina buk bukuu babon. babon. Sina dibaca sajajar-sajajar. Mimiti Mimi ti dipig dipigaw awéé heula heula babar babarenga engan, n, dit dituyun uyun ku guru. guru. Bac Bacaa saban saban jaja jajarr dina dina hiji hiji gundukan. Guru nanya, kira-kira jajaran mana anu kudu ditulis di tulis pangheulana, pangheu lana, kadua, katilu, jeung panutupna dina saban pada.

24.. 24

25. 26.

14


27.

28.

Lamun murid Lamun murid geus geus lanc lancar ar nyus nyusun un sapa sapada, da, sat saterusn erusnaa murid murid sina sina diga digawé wé sacar sacaraa individual. Ieu tugas téh bisa dipigawé di imah masing-masing. Teu nanaon mun dina migawéna bari tatanya gé. Hasilil ga Has gawé murid murid dina dina mingg mingguu hare hareupna upna terus diba dibahas has bab babar arenga engan. n. Pik Pikeun eun babandingan dina ngaroris gawé murid, ieu dipidangkeun susunan pupujian anu geus merenah:

(1) Éling-éling dulur kabéh ibadah ulah campoléh beurang peuting ulah weléh bisina kaburu paéh

Sabab urang bakal mati nyawa ny awa dipundut ku Gusti najan raja nyakrawati teu bisa nyingkahan pati Karasana keur sakarat nyerina kaliwat-liwat tara ngalakukeun solat kana ibadah diliwat (2) Nun Gusti abdi saday sadayaa mugi rahmat salamina ngocor ka Nabi nu muly mulyaa sareng ka kulawawrgina

kitu deui sahabatna anu ngabela agama sareng muslimin muslimat anu sami-sami taat 29.. 29

Hasill paga Hasi pagawéa wéann murid murid kudu kudu dipeu dipeunte nteun un salu saluyu yu jeung jeung kat katang angtua tuann dina dina dipidangkeun dina Bab I ngeunaan Pituduh Umum.

Bab 2 Pituduh Husus

15

G. MIW MIWANO ANOH H ROBAH OBAHNA NA KEC KECAP AP No.

Kagiatan

30.

Dina ieu bagian, Dina bagian, murid diw diwanoh anohke keun un larap larapna na rarang rarangkén kén nasal nasal (N-) (N-).. Taca acann waka maké téori téor i tatabasa, tapi cukup ukur sina niténan robahna kecap, upamana tina riung jadi ngariung, terus kumaha larapna dina kalimah. Ti dinya terus dibéré deui conto, robahna cokot jadi nyokot, inum jadi ngum, jeung baca baca jadi maca. 31. Ku guru 31. guru kudu kudu dite ditera rang ngkkeun bari bari dibé dibéré ré cont contona ona pik pikeun eun bab baband anding ingan an dua dua kalimah; anu hiji masih ngagunakeun kecap asal, anu hiji deui geus maké rarangkén nasal, upamana: - Saw Sawaréh aréh riu riung ng di émpér masjid. - Saw Sawaréh aréh ngar ngariung iung di émpér masjid. Anu bener téh kalimah kadua, nyaéta anu geus maké rarangkén nasal. Ti dinya ditambahan deui ku conto lianna sakumaha anu aya dina buku babon. 32. Salu Saluyu yu jeung jeung cont contoo bieu, bieu, mu murid rid ditita dititahh milih milih kali kalimah mah anu bene benerr. Anu kudu dipilih téh ti antara kalimah anu prédikatna tacan dinasalkeun, jeung kalimah anu prédikatna geus dinasalkeun. Éta kalimah anu bener téh nyaéta: 1.a) Dadang dititah meuli koran ka kios. 2.b) Japati téh teu daékeun ngapung geuning. 3.b) Wéni keur nyébor tangkal kembang. 4.a) Cing bantuan ngadorong mobil sakeudeung. H. LA LATIHAN TIHAN NGALARAPKEUN NGALARAP KEUN ROBAHNA ROBAHNA KECAP No.

Kagiatan

33.

Pikeun ning Pikeun ningkat katke keun un kam kamamp ampuhna uhna ngeu ngeunaan naan ro robahn bahnaa ke kecap cap nga ngaguna gunake keun un rarangkén nasal, murid murid sina migawé latihanana. Dina ieu latihan, kecap kecap anu ngagunakeun rarangkén nasal téh geus disayagikeun. disay agikeun. Mimiti ditulis heula kecap asalna, terus dituturkeun ku kecap anu geus maké rarangkén nasal. Jadi murid mah ngan kari ngeusikeun wungkul.

16


34.. 34

35. 36.. 36

Hasill pag Hasi pagaawé wéan an muri uridd téh téh ku kudu du ki kieu eu:: 1. Ti tatadi gé kupat tahu téh euweuh nu ngadahar geuning. 2. Cing nginjeum ragaji, rék meulahan papan keur nyieun bangku. 3. Jih, teu pira gé ukur nyabak, nyabak, naha mani teu meunang ah. 4. Apan itu itu tuh tuh imah Kang Juhana mah anu panto pagerna muka. 5. Mun rék ngaduruk runtah ulah wa wayah yah kieu atuh, atuh, Kang Haji. 6. Dina jero lokét Ceu Aisyh duitna mani ngéntép bareureum. 7. Rék nyangu téh komporna teu hurung, da gasna geus béak. 8. Urang wajib ngabales kanyaah jeung kahadéan indung bapa. 9. Ramo heula heulang ng ngaran ngaranggeum ggeum anak hayam, ter terus us dibawa ngapu ngapung. ng. 10. Geus meunang ngitung, duit anu disetorkeun ka bank téh. 11. Muri Muridd kelas opat dibéré tugas kudu nyieun karajinan tina awi. 12. Hurungkeun heula atuh ari manéh rék meuleum opak mah, Cép Cép.. 13. Lamun moal asup gawé gawé mah kari nyarita waé ka dunungan. 14. Tarajé anu keur ditaékan téh nyorodot, untun untungg teu luhur labuhna. 15. Dibaju seragam bari nyoléndang kantong, rék indit ka sakola. Hasilil paga Has pagawéan wéan murid téh diba dibahas has bab babar arenga engann jeung jeung bat batur ur sak sakela elasna. sna. Murid sina maca kalimahna, kali mahna, dibagilirkeun, dibarandungan ku k u anu séjén. Hasi Ha sill paga pagawéa wéann murid murid kudu kudu dipeu dipeunte nteun un salu saluyu yu jeung jeung kat katang angtua tuann dina dina dipidangkeun dina Bab I ngeunaan Pituduh Umum.

Bab 2 Pituduh Husus

17


Ngahé mat énerg Ngahémat énergii Teks dina stiker 3 mingg mingguu

Téma hémat energi anu diajarkeun dina Pangajaran 2 téh kudu ditepikeun dina wangun téks stiker. Midangkeun bahan kaw kawas as kitu ajarkeuneun di kelas IV SD tangtuna ogé kaitung bangga. Ku Ku sabab kitu, éta bahan téh dicukangan d icukangan heula heu la ku wacana deskripsi. deskr ipsi. Rupa-rupa stiker anu nerangkeun hémat énergi dipidangkeun dina hiji gunggungan bacaan anu ngagambarkeun suasana di sakola. Ku diajarkeun rupa-rupa téks steker anu eusina umajak pikeun ngahémt énérgi, dipiharep murid bakal weruh yén anu disebut énergi téh kacida pentingna pen tingna dina kahirupan manusa. Umumna énergi téh henteu garatis, tapi kudu ditebus heula ku pangorbanan. Ku kituna dipiharep bakal tumuwuh sikep dina diri murid yén sawadina dina kahirupan sapopoé téh ngahémat énergi. Tangtu waé hémat énergi dina ieu pangajaran mah cakupanana diluyukeun jeung jeun g barudak kelas IV SD. SD.

KAGIATAN DIAJAR-NGAJAR A. MACA DINA JERO HATÉ No.

Kagiatan

1.

Sakabéh Sakab éh murid murid geus geus ta tata taha harr pik pikeun dia diaja jarr. Ka Kabéh béh ny nyang angha hare reup upan an buk bukuu pangajaran basa Sunda, katut tatahar buku tulis reujeung alat tulisna. Kagiatan munggaran téh maca dina jero haté. Anu dipedar dina wacana nyaéta suasana di sakola dina poéan miéling Hari Energi Sedunia, saban tanggal 22 Oktober. Éta wacana téh pikeun nyukangan atawa ngawanohkeun ngawanohkeun téks stiker ka barudak. bar udak. Stiker anu ditulis dina basa Sunda, ditarémpelkeun ditarémpelkeun dina papan informasi. Kalilima Ka mahh hém hémat at én éner ergi gi din dinaa sti stikker té téhh uni unina na:: - Kendaraan hémat énergi jeung anti polusi - Yu urang leumpang, leumpan g, sangka sangkann séhat badan, pikeun ngahémat BBM, ngurangan macétna jalan

2.

18


3.

Mémang dina kabuktianana mah, mun mun teu rék disebut euweuh e uweuh gé, langk kénéh stiker anu ditulis dina basa Sunda téh. Tapi najan kitu nya alus waé lamun ditémbrakkeun dina pangajaran yén stiker téh bisa, malah merenah mun ditulis dina basa Sunda deuih. Tapi tangtuna ogé téks dina stiker mah miboga ciri husus, diluyukeun jeung pangabutuh katut sipatna. Muridd ditug Muri ditugas askkeun mac macaa dina dina jer jero haté, haté, sa sakur kurang ang-ku -kura rangn ngnaa dua bal balika ikan. n. Alusna mah bari sina sakalian nyatetkeun kecap anu tacan kaharti maksudna. Saréngséna maca, ku guru ditanya ngarti henteuna kana eusi bacaan. Mun ayaa anu tacan kaharti, lebah mana waé éta téh. Katerangan ay Katerangan ti murid bisa dipaké patokan dina waktuna guru medar eusi bacaan dina bagian saterusna.

B. NGANGG NGANGGEUSKEU EUSKEUN N KALIMA KALIMAH H No.

Kagiatan

4.

Pikeun ngu Pikeun ngukur kur ka kama mamp mpuh uh dina dina ny nyan angk gkem em eus eusii baca bacaan, an, mu murid rid dibér dibéréé tuga tugass migawé sual. Ari bentukna nyaéta nganggeus kalimah dumasar kana eusi e usi bacaan. Mur Murid id migawéna dina buku tugas. Ieu tugas téh kaasup k aasup kana katapis nulis, nyaéta ngébréhkeun pamanggih atawaa hasil pikiran dina ataw din a wangun tulisan. Sanggeu euss rén rénggsé, tugas an anu di dipigawé ku ku mu muri ridd té téh di diba bahhas ba babaren enggan. Carana mah bisa waé murid mur id dipapay sina maca dibedaskeun hasil pagawéanana, saurang sanomer, sano mer, dibagilirkeun, anu séjén ngabandungan. n gabandungan. 1. Anu dipasang dina papan infor informasi masi téh nyaéta poster. 2. Ridwan ny nyebut ebut gambar sapéda jaman baheula sabab kacir kacirii dina bentukna, jeung dina setangna setangn a maké lampu. 3. Ay Ayaa poste posterr anu ditul ditulisan: isan: yu urang leump leumpang, ang, sangk sangkan an séhat badan badan,, pikeun ngahémat BBM, ngurangan macétna jalan 4. Untungna lamun ka sakola leumpang nyaéta matak séhat kana badan, pikeun ngahémat BBM, jeung moal kaganggu ku macét. 5. Éta poster dipasang dina papan infor informasi masi patali jeung Har Harii Energi Sedunia. 6. Urang kudu bisa ngahémat énergi sangkan sumber énergi teu gancang béak. 7. Conto sumber énergi misalna waé listrik jeung BBM. 8. Gunan Gunanaa éner énergi gi téh pikeun jadi daya, tanaga tanaga,, atawa kakua kakuatan tan ngagerakkeun mesin. 9. Lamun urang ngadorong mobil, sumber énergin énerginaa tina aw awak ak urang. 10. Di jero kelas sareuri sabab Faruk ny nyebutkeun ebutkeun yén sumber énergi Odéd mah tina géhu jeung bala-bala.

5.

Bab 2 Pituduh Husus

19

6.

Hasill pa Hasi paga gawéa wéann mu murid rid di dipeu peunt nteun eun sa saluy luyuu jeu jeung ng ka kata tang ngtu tuan an din dinaa dipidangkeun dina Bab I ngeunaan Pituduh Umum. Anu dipeunteun téh henteu ngan diukur tina substansi jawaban dina ngaréngsékeun kalimah (bener-salah), tapi deuih dina lebah nyusun ungkara katut tulisanana (jéntréhenteuna, rapih-henteuna).

C. NGABAND NGABANDUNGAN UNGAN PEDARAN PEDARAN NGEUNAAN HÉMAT ÉNERGI No.

Kagiatan

7.

Guru ngo ngondi ndisi sikkeun kaa kaayyaa aann di jer jeroo kela kelass pik pikeun nga ngami mimi miti tian an med medar ar mat matéri éri pangajaran, pangpangna patali jeung kompetensi dasar sangkan murid miboga sikep tanggung jawab tur disiplin dina ngahémat énergi. Hal ieu penting pisan diterangkeun kalawan écés sangkan barudak ti anggalna kénéh geus dibéré dadasar kumaha pentingna ngahémat énergi. Ku gu guru ru dite ditera rangk ngkeun eun yé yénn énergi énergi téh téh ay aya anu anu disa disadi diak akeun eun ku ku alam alam tur tur lan langs gsung ung bisa digunakeun, upamana cahaya cahaya panonpoé panonpo é atawa angin, jeung aya deuih anu disayagikeun ku alam tapi kudu diolah heula, upamana BBM jeung listrik. Beuki lila sumber énergi énerg i téh beuki ngurangan, ngurangan , tur teu mustahil dina hiji waktu mah béak. Ku sabab kitu, énergi téh kudu dihémat, dih émat, ulah dihahambur. dihah ambur. RupaRup a-rupa rupa car caraa anu anu bisa bisa dip dipila ilamp mpah ah dina dina ng ngahé ahéma matt éner énergi, gi, di ant antara arana na bis bisaa ditepikeun dina bentuk poster. Poster téh ilaharna dipasang dina tempat anu negrak tur ramé, sangkan babari kabaca ku balaréa, upamana waé di tempat anu pamungpungan jalma réa, ataw atawaa di nu remen jadi liliwatan. Sajaba ti bentuk poster, umajak hémat énergi éne rgi téh bisa ditulis dina din a bentuk stiker. Poster jeung stiker tangtu aya bédana. Anu paling babari ngabédakeunana nyaéta lebah ukuranana. Anu disebut poster mah ilaharna rubak, minimal saukuran jeung kertas A4. Ari stiker ku ukuran kurang ti satampah gé bisa. Kitu deui ari poster mah ditémpélkeunana d itémpélkeunana teu kudu kaw kawas as poster. Stiker bisa ditémpélkeun dina kantong, dina spédah, dina motor, jeung sajabana. Guru ngab ngabahas ahas ruparupa-rupa rupa stik stiker er anu anu aya aya dina buk bukuu pangaj pangajara aran. n. Kab Kabéhna éhna téh ayaa dalapan stiker: ay - Hémat BBM: okéh! - Kendaraan hémat énergi jeung anti polusi - Yu urang leumpang, leumpan g, sangka sangkann séhat badan, pikeun ngahémat BBM, ngurangan macétna jalan - Mun teu diang dianggo, go, lampu pareuma pareumann - Cai kudu dihémat, keran tutup deui - Sumber énergi mahal, ulah dihahambur

8.

9.

10.

20


-

Ngamangpaatkeun limbah pikeun sumber énergi Sumber énergi béak, hirup bakal balangsak

D. NGADIS NGADISKUSIKE KUSIKEUN UN EUSI STIKER No.

Kagiatan

11.

Éta dala dalapan pan stik stiker er téh téh sina sina dibac dibacaa bedas bedas ku ku murid, murid, dib dibagili agilirk rkeun. eun. Geus kit kituu ku guru dibahas di bahas hiji-hiji. Diterangkeun sakur harti kecapna, jeung naon tujuanana. tu juanana. Kalimah anu digunakeun dina stiker mah pondok sangkan bisa langsung kaharti ku anu macana. Kecap-kecapna ogé dipilihan heula, sangkan gedé pangaruhna jeung ninggalkeun kesan pikeun anu macana. Bentukk stiker,kaasup bentuk Bentu bentuk aksara, aksara, kitu deui deui warnana, warnan a, hente henteuu asal-asalna, asal-asal na, tapi kudu diébréhkeun sahadé-hadéna sangkan balaréa kataji, tepi ka hay hayang ang maca. Samalah Samalah dina stiker téh sok aya nu maké ilustrasi, boh ku gambar atawa ku potrét. 12. Pik Pikeun eun ngu ngukur kur ka kaw weruh katu katutt sik sikep ep murid murid kana kana tar tarékah ékah nga ngahéma hématt énergi, énergi, maranéhna sina ngadiskusikeun eusi stiker anu geus diterangkeun ku guru. Sakabéh murid mur id dibagi jadi opat kelompok, dipacarukkeun antara murid mur id awéwé jeung lalaki. Saban kelompok kudu ngabahas dua stiker patali jeung: - Naon maksud anu dikandung dina stiker - Kumaha cara migawéna - Alusna kudu di mana éta stiker dipasang ataw atawaa diterapkeunana 13. Lam Lamun un geus geus diba dibahas has dina ke kelomp lompok, ok, sat saterusn erusnaa waw wawaki akill ti sab saban an kelom kelompok pok kudu nerangkeun hasil diskusina. Pikeun cecekelan guru, gur u, anu dibahas ku saban kelompok téh ngaw ngawengku: engku: Kelompok 1 Stiker anu kudu dibahas: -

Hémat BBM: okéh! Maksudna nyaéta ngaenyak ngaenyakeun eun ataw atawaa nyaluyuan kana ajakan ngahémat BBM. Cara anu paling basajan misalna waé lamun teu perlu-perlu teuing mah ulah iinditan maké kendaraan anu ngagunakeun BBM, utamana pikeun jarak deudeukeutan. Éta stiker alusna diterapkeun dina kendaraan.

-

Kendaraan hémat énergi jeung anti polusi Maksudna nyaéta sapéda, sabab majuna teu kudu ngagunakeun BBM, jeung teu ngaluarkeun polusi gas. Carana nyaéta urang leuwih hadé iinditan maké sapéda. Lian ti teu kudu maké BBM, matak séhat kana badan deuih, da sarua jeung jeun g olahraga. Éta stiker alusna ditémpélkeun dité mpélkeun dina sapéda, ataw atawaa di tempat parkir sapéda. Bab 2 Pituduh Husus

21

Kelompok 2 Stiker anu kudu dibahas: -

Yu urang leumpang, leumpan g, sangka sangkann séhat badan, pikeun ngahémat BBM, ngurangan macétna jalan Maksudna nyaéta dina rék indit-inditan, lamun deukeut mah mending leumpang waé, sangkan teu hambur BBM, jaba deuih bisa ngurangan macétna jalan. Ulah saeutik-saeutik kana kendaraan. Mending gé gunakeun suku. Stiker kawas kieu bisa ditémpélkeun di mana waé.

-

Mun teu dianggo, lampu pareuman Maksudna, lamun lampu geus teu dipaké, kudu dipareuman, ulah sina terus hurung. Kitu peta téh apan matak hambur setrum atawa listrik. Carana mah babari, mun urang geus bérés ngapalkeun atawa geus réngsé maca buku, lampu téh ulah sina terus caang. Atawa bisa waé lamun rék saré, lampub téh mending pareuman. Anu dihurungkeun mah ukur saperluna waé. Stiker kawas kieu alusna ditémpelkeun di jero imah, hususna di tempat diajar.

Kelompok 3 Stiker anu kudu dibahas: -

Cai kudu dihémat, keran tutup deui Maksudna, Maksu dna, urang ulah sok ngaha ngahahambur hambur cai, gewar-gewur teu puguh puguh.. Cai téh kudu dihémat. Ku sabab kitu, lamun urang ngocorkeun cai tina keran, upamana rék wudu atawa mandi, dina geus teu dipaké mah, éta keran téh kudu gancang ditutup. Lamun cai tina keran terus ngocor bari jeung teu dipaké, éta téh pagawéan mubadir. Stiker kawas kieu alusna ditémpélkeun di kamar mandi atawa di tempat wudu.

-

Sumber énergi mahal, ulah dihahambur Maksudna, énergi téh henteu gratis, kajaba anu langsung disadiakeun ku alam. Ari énergi listrik atawa BBM mah kudu dibeuli heula, tur hargana téh mahal. Ku sabab kitu, ulah dihahambur. Carana mah, dina waktuna ngayakeun kagiatan bari teu kudu énergi listrik atawa BBM, nya teu kudu ngagunakeun atuh. Upamana waé, geus puguh di jero rohangan téh teu hareudang, katimbng teu perlu urang ngahurungkeun AC atawa ngahirupkeun kipas angin. Stiker kawas kawas kieu bisa dipasang dip asang di mana waé.

Kelompok 4 Stiker nu kudu dibahas: -

22

Ngamangpaatkeun limbah pikeun sumber énergi


Maksudna, limbah anu geus teu kapaké téh bisa waé dimangpaatkeun pikeun sumber énergi. Lamun limbah digunakeun pikeun sumber énergi, hartina urang geus ngahémat. Upamana tai sapi bisa dimangpaatkeun pikeun nyieun gas anu engkéna digunakeun pikeun ngahurungkeun kompor. Stiker anu kieu bisa dipasang di mana waé. -

14.

Sumber énergi béak, hirup bakal balangsak Maksudna, lamun sumber énergi béak, utamana ku sabab dihahambur, kahirupan urang bakal sangsara. Lamun BBM geus béak upamana, kendaraan bakal loba nu moal bisa jalan. Stiker kawas kawas kieu bisa ditémpelkeun di mana waé. Hasilil paga Has pagawéan wéan ke kelom lompok, pok, kit kituu deui deui kumaha kumaha prak prak-pra -prakan kan wa wawa wakil kil kelom kelompok pok nerangkeun hasil diskusina ka batur sakelasna, ku guru kudu dipeunteun.

E. NYUSUN KALIMAH PIKEUN STIKER No.

Kagiatan

15.

Pangajara Panga jarann sate saterusna rusna ny nyaét aétaa murid murid dibér dibéréé lati latihan han ny nyusun usun kal kalimah imah pik pikeun eun dituliskeun jadi stiker. Tangtu waé ukur dina tahap anu basajan, saluyu jeung kamampuh murid mur id kelas IV SD, SD, bari jeung éta ogé saméméhna kudu enyaenya dituyun ku guru. Kalimah anu disusun téh upamana: - Gunakeun listrik saperluna - Kadé hilap mareuman istrikaan Anuu kudu An kudu dit ditul ulis is ku muri muridd téh téh sti stikker an anuu eusi eusina na:: - ngingetan yén cai kudu digunakeun saperluna - ngingetan bisi ay ayaa nu poho mareuman kompor - ngajak hémat kana duit ku cara getol nabung - ngajak hémat kana waktu, ulah dipiceunan teu puguh - ngajak babaturan sangkan daék leumpang ka sakola - ngajak apik kana barang, sangkan awét dipakéna Ieu tuga tugass téh sina sina dipig dipigaw awéé di imah. imah. Mak Maksudn sudna, a, dina mig migaw awéna, éna, murid bisa bisa tatanya ka kolotna, ka lanceukna, atawa ka saha waé. Éta kalimah pikeun stiker téh ditulisna kudu dialus-alus, upamana waé maké warna. Hasil pagawéan murid kudu dipeunteun. dipeunteun . Kahiji dumasar kana susunan kalimahna, kadua lebah kaéndahanana, boh dina nyieeun aksara boh dina ngawarnaan.

16.. 16

17.

Bab 2 Pituduh Husus

23

18.. 18

Sakadar Sakad ar pik pikeun eun pat patok okan an dina dina meun meunte teun un susu susunan nan kal kalim imah ah anu anu dijieu dijieunn ku murid, bisa niténan conto di handap pikeun babandingan: a. ngingetan yén cai kudu digunakeun saperluna, upamana: - Gunakeun cai saperluna - Tong ngaha ngahahambur hambur cai b. ngingetan bisi ay ayaa nu poho mareuman kompor - Poho mareuman kompor, bisa nyababkeun kahu kahurua ruann - Kadé poho mareuman kompor c. ngajak hémat kana duit ku cara getol nabung - Tong loba jajan, duit mendi mending ng tabungkeu tabungkeunn - Getol nabung, cir cirii jalma modéren d. ngajak hémat kana waktu, ulah dipiceunan teu puguh - Miceunan waktu, matak jadi rug rugii - Gunakeun waktu pikeun diajar - Tong ngalo ngalobakeun bakeun ulin e. ngajak babaturan sangkan daék leumpang ka sakola - Hay Hayang ang séhat? Hayu urang leumpang - Leumpang anti macét - Leumpang ngirit BBM f. ngajak apik kana barang, sangkan awét dipakéna - Wajib apik kana barang - Lamun pik, mangpaat barang bakal manjang

F. NGAP NGAPALKEUN ALKEUN JEUNG LA LATIHAN TIHAN KABEUN KABEUNGHARAN GHARAN KECAP No.

Kagiatan

19.

Dina ieu bagian Dina bagian,, murid diw diwanoh anohke keun un kana kana sinonim sinonim ata atawa wa harti ke kecap cap.. Kecap anu diterangkeun hartina téh meunang meun ang nyutat tina wacana. Ti dinya terus teru s dilegaan ambahanana kana kecap lianna dina latihan. Ngapalk Nga palkeun eun harti harti kecap kecap bis bisaa dipiga dipigawé wé babar babarenga engann di kelas kelas.. Lam Lamun un latih latihanan ananaa mah alusna dipigawé di imah. Murid dibéré lolongkrang pikeun tatanya. Atawaa bisa waé dina migawéna téh ku cara badami jeung babaturanana. Hasil Ataw pagawéan murid dibahas babarengan di sakola, terus dipeunteun. Pikeun Pik eun pa padom doman an dina dina me meunt unteun eun,, bi bisa sa dit ditit iténa énann di hand handap ap ieu: ieu: 1. waw wawaran aran = pengu pengumuman muman diwawarkeun ku 1) Béja yén isukan mimiti puasa diwawarkeun ku pangurus masjid ngawawarkeun yén 2) Ibu Ketua PKK ngawawarkeun yén balita kudu dibawa ka Posyandu.

20.

21.. 21

24


2. ngagimbung = nangtung padeukeut, padeukeut, biasana bari aya aya nu ditempo 1) Anu rék miluan gerak jalan geus ngumpul ngumpul di hareupeun kantor kacamatan. ngantay.. 2) Lamun keur loba nu setor duit, di bank téh wa wayahna yahna kudu ngantay ngariung di 3) Anu keurkerja bakti keur dahar ngariung di émpér masjid. 3. dipedar = diterangkeun pedaran ngeunaan basa 1) Unggal malem Saptu, dina radio sok ay ayaa pedaran Sunda. 2) Dalang wa wayang yang golék rék medar lalakon Barata Yuda. 4. sakumna sakum na = sakabé sakabéhh saeutik,, sabab lolobana aratah kénéh. 1) Buah anu diala téh ngan saeutik saayana waé, 2) Deungeun sangu téh cukup saayana waé, da rék meuli gé teu boga duit. 3) Henteu kabéh geuning, murid anu latihan Pramuka téh ukur sawaréh.. sawaréh 5. nyelengkeung nyelengkeung – ujug-ujug ngomong 1) Waktu nempo sapatuna sisirangan, manéhna langsung ngabarakatak.. ngabarakatak ngagorowok ogé 2) Sakitu geus ngagorowok ogé angger teu kadéngéeun, da tempatna jauh. ngaharéwos mun 3) Tong tar tarik ik teuin teuingg ngomo ngomong ng téh, geus waé ngaharéwos mun hayang kuéh mah. G. NGAPALKEUN JEUNG LATIHAN LATIHAN NGEUNAAN ISTILA ISTILAH H KADAHARAN No.

Kagiatan

22.

Dina ieu Dina ieu bagian, bagian, murid diw diwanoh anohke keun un kana kana ruparupa-rupa rupa ist istila ilahh kadaha kadaharan, ran, jeung kumaha cara ngasakanana. Pedaranana dicukangan ku istilah kadaharan anu aya dina wacana, nyaéta: Atuh barudak téh beuki ramé seuseur seuseurian, ian, da arapaleun yen bala-bala jeung géhu téh kabeuki Odéd. Tah anu diterangkeun téh istilah bala-bala jeung géhu. Ieu jenis kadaharan téh bawirasa geus teu dianggap dian ggap asing pikeun barudak. bar udak. Guru tumanya, ari balbala jeung géhu kumaha ngasakanana? Jawabanana: Jawabanana: digoréng. Lian ti anu digoréng, ngasakan kadaharan téh aya anu ku cara disangray. Ku guru diterangkeun, naon bédana bé dana digoréng digorén g jeung disangray disangray.. Kadaharan anu digoréng, ngasakanana maké minyak goréng, ari anu disangray mah henteu. Bab 2 Pituduh Husus

25

23.. 23

24.

25.

26.

27.. 27

26

Guru mér méréé pancé pancénn ka murid murid pik pikeun eun néan néanga gann kada kadaha hara rann séjén séjénna na anu anu car caraa ngasakanana digoréng, disangray, dibeuleum, diseupan, jeung dikulub. Ieu tugas téh alusna sina dipigawé di imah, sangkan murid tatanya ka kolotna atawa ka lanceukna, atawa ka saha waé. Dina pangjaran minggu hareupna, tugas anu anu dipigawé ku murid mur id téh dipariksa dipar iksa babarengan. Pikeun Pik eun pato patokan kan dina meun meunteu teunn hasil hasil ga gawé wé murid, murid, bis bisaa ditit dititénan énan ieu di hand handap: ap: 1) Kadaharan anu ngasakanana digoréng upamana comro, kurupuk, pisang goréng, baso tahu goréng, ranginang, ranginan g, cakuéh cakuéh,, odadin odading, g, martabak endog. 2) Kadaharan anu ngasakanana disangray upamana suuk, kopi, surundéng, kurupuk malarat, siki jaat, siki teureup. 3) Kadaharan anu ngasakanana dibeuleum dina open upamana bolu, roti, kuéh, roti bakar, 4) Kadaharan anu ngasakanana dibeuleum langsung dina areng upamana saté, opak, ulén, jagong beule beuleum, um, lelemper, bakaka bakakak, k, beule beuleum um lauk. sampeu,, cau, lalab5) Kadaharan anu ngasakanana diseupan upamana sampeu lalaban, sangu, apem, bapaw, lapis, nagasari, baso tahu. jagong, hui, kupat. 6) Kadaharan anu ngasakanana dikulub upamana upamana jagong, Saterusn Sat erusna, a, mas masih ih kénéh kénéh dina ieu bagian bagian,, murid dit ditugas ugaske keun un ngal ngalengk engkepan epan kalimah ku istilah kadaharan anu geus disayagikeun. Anu dipidangkeun téh rupa-rupa rupa-r upa ngaran kadaharan anu dianggap geus lmrah, tur mindeng kapanggih dna khirupan sapopoé. Hasilil paga Has pagawéan wéan mu murid rid dibaha dibahass babar babarenga engan, n, terus dip dipeunt eunteun. eun. Mun ay aya murid anu tacan ngartieun kana harti atawa maksud hiji kecap, ku guru kudu diterangkeun. Pikkeun pad Pi padom oman an meunt meunteun eun,, ka kalilima mahh anu anu dipig dipigaawé ku murid murid téh téh kuduna kuduna kieu: rujak téh 1. Nah Nahaa rujak téh mani lada, padahal céngékna ukur dua. liwet mah, 2. Kudu dina kastrol atuh mun rék nyieun liwet mah, Nyi. goréngan atuh. 3. Leupeut mah didaharn didaharnaa kudu jeung goréngan atuh. donat mah 4. Ari kasebutna donat mah pasti di tengahna ten gahna molongo. éskrim rasa 5. Cing pangm pangmeulikeu eulikeunn éskrim rasa kadu ka warung. peuyeum téh 6. Najan teu maké gula, peuyeum téh rasana amis. goréng. 7. Isuk-isuk téh manéhna sok sasarap ku sangu goréng. 8. Anu disebu disebutt comro téh singgetan tina oncom di jerona. comro téh mantéga.. 9. Roti taw tawar ar mah biasana sok diulasan ku mantéga sirop.. 10. Keur Keur panas poé kieu mah ngeunahna lamun nginum sirop


PANGAJARAN 3 Tema : Bahan : Wakt aktuu :

Midul i ka papad Miduli papadaa mahlu mahlukk Dongéng Dongé ng 3 min minggu ggu

Dongéng kaasup kana hasil kabinangkitan kabin angkitan dina ngaréka basa warisan war isan karuhun Sunda. Asalna mah dongéng téh té h winangun sastra lisan, tapi tapi ka dieunakeun mah geus geu s réa dongéng anu ditulis. Dina pangajaran ayeuna, aya dua kagiatah utama anu patali jeung dongéng. Kahiji, barudak sina ngabandungan, jeung kadua sina maca sorangan bari dibedaskeun. Salah sahiji tujuan anu kudu dihontal dina din a pangajaran dongéng téh nyaéta nuwuhkeun atawa nguatan sikep/karakter murid. Jadi henteu ngan wungkul patali jeung kaweruh. Ku ngaliwatan ngabandungan atawa maca dongéng, dipiharep murid boga pangalaman éstétis anu bakal mangaruhan kana paripolah sapopoéna, kaasup dina hubungan sosial. Aya dua wacana dongéng dongén g anu kudu kud u diajarkeun. Duanana ogé ngébréhkeun paripolah, par ipolah, mana anu kudu diconto, dico nto, jeung mana anu kudu disingkahan..

KAGIATAN DIAJAR-NGAJAR A. NGABAND NGABANDUNGAN UNGAN DONGÉN DONGÉNG G No.

Kagiatan

1.

Pang angaja ajaran ran ayeun eunaa téh téh nga ngaba bandu ndung ngan an don dongé géng. ng. Sa Samé méméh méhna na ku ku guru guru diterangkeun heula ngeunaan dongéng, minangka apersepsi kana materi anu rék diajarkeun. Yén dongéng téh ukur karangan, lain carita saenyana, tapi matak resep maca ataw atawaa ngabandunganana. ngabandungan ana. Anu ngalalakon dina dongéng téh bisa jalma biasa, bisa deuih bangsa sasatoan. Dina dongéng téh sok aya naséhat, atawa lalakon anu bisa dijieun eunteung. Dinaa kagiat Din kagiatan an ngab ngabandu andunga ngan, n, tan tangtu gtu wa waéé kudu kudu ay aya dongé dongéng ng anu dit ditepik epikeuna eunana. na. Ayeuna mah dongéngna ku guru cukup dibaca waé, sina dibarandungan ku murid. Ku Ku kituna murid ulah aya nu muka buku pangajaran, tapi saréréa kudu saregep ngabandungan. Dongé Do ngéng ng anu anu dib dibac acaa ku gur guruu téh téh judu judulna lna “Ti “Tikuk kukur ur jeun jeungg Énga Éngang ng”, ”, sakumaha nu aya dina buku pangajaran. p angajaran. Saluyu jeung judulna, palaku utama dina ieu dongéng téh ti golongan sasatoan, jeung palaku pangjangkepna (panambahna) bangsa manusa, nyaéta paninggaran.

2.

3.

Bab 2 Pituduh Husus

27

4.

5.

6.

Ieu dong dongéng éng téh ny nyaritak aritakeun eun dua sat satoo, ny nyaét aétaa tikuk tikukur ur jeun jeungg énga éngang ng an anuu sili silihh tulungan. Maranéhna ngarasa n garasa wajib nulungan nu lian didadasaran did adasaran ku kaiklasan. Mimitina tikukur anu nulungan éngang. Dina séjén waktu, éngang anu nulungan tikukur, waktu tikukur keur diincer ku paninggaran rék dibedil. dibe dil. Ku guru guru diko dikondi ndisi sikkeun san sangk gkan an kaa kaayaa aann di jer jero kela kelass tena tenang, ng, sa saka kabéh béh murid murid geus saregep rék ngabandungan. Taya nu ngalobrol atawa caliweura. Dibaca heula sakali. Lamun sakirana dianggap tacan cukup, bisa dibalikan sakali deui. Kacida alusna mun henteu saukur dibaca bedas wungkul, tapi bari aya bagian anu didramatisasikeun, sangkan eusi dongéng enya-enya bisa katangkep ku murid. Sangg Sa nggeus eus ré réngs ngséé ngaba ngaband ndung ungan, an, gur guruu kudu kudu ngas ngasong ongkkeun kas kasimp impul ulan an tin tinaa éta éta dongéng yén kalakuan hadé pasti meunang balesan anu hadé deui, sabalikna ari kalakuan goréng mah bakal ngabuahkeun anu goréng deui.

. B. NGANGG NGANGGEUSKEU EUSKEUN N KALIMA KALIMAH H No.

Kagiatan

7.

Anu dimak Anu dimaksu sudd ngangg nganggeus euskkeun kal kalima imahh dina dina panga pangaja jara rann ayeun ayeunaa patal patalina ina jeun jeungg eusi dongéng anu bieu dibarandungan ku murid. Tujuanana mah pikeun ngukur, tepi ka mana kamampuh murid dina ngabandungan dongéng anu dibaca ku murid. Sajer Saj eronin oningg miga migawé wé ieu ieu tugas tugas,, murid ulah ay ayaa nu nu muka muka buk bukuu panga pangajar jaran. an. Sual atawa kalimah anu kudu dianggeuskeun ku murid téh ditulis ku guru dina bor. Ku murid muri d sina disalin, terus dianggeuskeun atawa dilengkepan. Mun ge geus us béré béréss dipi dipiga gawé wé,, ka kalilima mahh anu anu dian diangg ggeus euskkeun ku murid murid téh téh sina sina dibaca saurang-saurang, dibagilirkeun. Hasil pagawéan maranéhna ku guru gur u kudu dipeunteun. Pikeun Pik eun pado padoman man dina meun meunteun teun,, bis bisaa diti dititén ténan an sak sakuma umaha ha di hand handap ap ieu. 1. Éngang téh teu bisaeun hiber, sabab ragrag kana cai, bar barii aw awakna akna baseuh.. baseuh 2. Éta éngang téh ukur bisa kek kekeleperan eleperan jeung ror roroésan, oésan, sangkan teu tikerelep.. tikerelep régang.. 3. Jol tikuk tikukur, ur, ter terus us nulung nulungan an éngan éngangg nu keur dina cai, ku cara régang disada. 4. Hiji poé, tikukur keur eunteup dina dahan, bari ngelak disada. 5. Tikukur teu apaleun yén di handapeun tangkal ay ayaa paninggaran keur ngintip. ngintip.

8.

9.

10.

28


6. Untung kaburu datang éngang, sarta terus nyeureud ka paninggaran.. paninggaran ragrag. 7. Paningga Paninggaran ran ku éngan éngangg diseu diseureud, reud, tepi ka bedilna ragrag. kagebah. 8. Tiku Tikukur kur asa kageba kagebah, h, ter terus us hiber, sabab asa kagebah. 9. Pangna éngan éngangg nulun nulungan gan tikuk tikukur ur téh, sabab manéhna kungsi ditulungan ku tikukur. tikukur. tulungan. 10. Éta dongéng ngébréhkeun kumaha wajibna urang silih tulungan.

C. MACA BE BEDAS DAS No.

Kagiatan

11.. 11

Dongéng Dongé ng anu anu kudu kudu dibaca dibaca bed bedas as téh téh juduln judulnaa “K “Kii Dipa Dipa Dipega Dipegatt Bégal Bégal”. ”. Dongéng anu ngalalakonkeun lalampahan jalma, lain sasatoan, atawa mahluk lianna. Palaku utama dina ieu dongéng téh nyaéta Ki Dipa. Dicaritakeun, waktu balik ka lemburna, lembur na, Ki Dipa dipegat bégal, b égal, mangkaning harita har ita mawa duit hasil nagihan ti kota boga dununganana. Ki Dipa henteu béakeun akal, malah ahirna mah bégal téh terus kabur. Ki Dipa salamet. Mimitin Mimi tina, a, ieu dongé dongéng ng téh téh sina sina diba dibaca ca heula heula dina jer jeroo haté haté ku ku sakabé sakabéhh murid. murid. Cukup sabalikan gé. Geus kitu guru nugaskeun salah saurang murid sina maca dibedaskeun, dibandungan ku anu lian. li an. Teu kudu panjang-panjang anu dibaca dib aca téh. Saban murid cukup ku opat-lima paragraf waé. Lamun Lam un geus geus tama tamatt caritana caritana,, bal balika ikann deui deui sina sina dibaca dibaca ti awa awal,l, tep tepii ka saka sakabéh béh murid kagiliran maca. Ku Ku guru dicatet, saha waé murid anu macana geus lancar tur bener, jeung saha anu masih kénéh kéné h tag-tég-tog.

12.

13.

D. NGADIS NGADISKUSIKE KUSIKEUN UN EUSI DONGÉN DONGÉNG G No.

Kagiatan

14.

Saréngséna Saréngs éna maca maca,, mu murid rid dibéré dibéré pancén pancén nga ngadis diskusi kusike keun un eusi eusi dongé dongéng. ng. Anu dimaksud diskusi di dieu nyaéta murid dina ngajawab pertanyaan. Bisa jadi jawabanana jaw abanana henteu sarupa. Nya hal ieu anu bakal mukakeun lolongkrang dina diskusi téh. Ngaliwatan ieu kagiatan bakal kaukur tepi ka lebah mana maranéhna mampuh nyangkem eusi dongéng. Bab 2 Pituduh Husus

29

15.

16.

Guru maca maca perta pertany nyaan aan sak sakumah umahaa anu anu aya aya dina buk bukuu pangaj pangajara aran, n, murid sina ngajarawab ngaja rawab,, bag bagilir. ilir. Saban jawaban anu diasongkeu di asongkeun, n, ku guru gur u dibalikkeun dibal ikkeun deui de ui ka murid, bisi aya jawaban anu rada béda. Pikeun Pik eun pado padoman man guru dina nga ngajén jén ja jawa waban ban murid murid,, bis bisaa diti dititéna ténann sakuma sakumaha ha ieu di handap. 1. Naon pangna Aki Dipa disebut jalma jujur? salawasna pengkuh kna jangji. Jawaban: Sabab tara codéka, jeung salawasna 2. Waktu balik ti kota, naha bet kabur kaburitan itan di jalan jalan?? Jawaban: Sabab lalampahanana jauh jeung jeun g taya kendaraan. kendaraan. 3. Naon anu ngalantarankeun Aki Dipa salempang? Jawaban: Sabab kudu ngaliwat ka jalan anu suni, di dinya téh sok aya bégal. 4. Kumaha sikep Aki Dipa waktu pasanggrok jeung bégal? Jawaban: Ngarasa reuwas tapi terus neger-neger dirina sorangan bari ngadunga ka Gusti Alloh. 5. Naon sababna bégal téh henteu langsung dilaw dilawan? an? Jawaban: Sabab bégal téh mawa péstol. 6. Kumaha omongan Aki Dipa ka bégal méméh mikeun mikeun duit nu dibawana? Jawaban: Ménta sangkan bégal méstolan bajuna tepi ka karancang pikeun bukti ka dununganana. 7. Naon sababna bégal téh téh bet langsung nyanggupan nyanggupan paménta Aki Dipa? Jawaban: Sabab éta bégal téh bodo. 8. Kumaha akibatna sanggeus bégal béakeun pélor? Jawaban: Kaayaan jadi tibalik, Aki Dipa ngalawan. 9. Kumaha ahirn ahirnaa nasib Aki Dipa téh? Jawaban: Salamet. 10. Ceuk pamanggih hidep, naha Aki Dipa téh kaasup jalma wanian? lo ba akalna. Jawaban: Henteu, tapi jalma loba

E. MET METAKEUN AKEUN PAG PAGUNEMAN UNEMAN DINA DONGÉNG No.

Kagiatan

17.

Dina waca Dina wacana na dongé dongéng ng “Ak “Akii Dipa Dipa Dipeg Dipegat at Bégal Bégal”” téh réa pagu pagunema nemann anu anu karasa hirup pisan. Éta paguneman bisa dipetakeun/didramatisasikeun di hareupeun kelas. Dipolahkeunana ku duaan, saha anu jadi Aki Dipa jeung saha anu jadi bégal.

30


18.

19.

20.

Guru méré méré heul heulaa conto conto,, kum kumaha aha mol molahk ahkeun eun éta pag pagunem uneman. an. Cont Contoo dina dina lebah lentongna katut dina pamolahna. Kumaha reuwasna Aki Dipa waktu pasanggrok jeung bégal, tapi terus manéhna mané hna bisa neger-neger dirin dirinaa sorangan. Kitu deui kumaha wani jeung nguntupna bégal waktu nyanghareupan Aki Dipa, tapi ahirna mah jadi manéhna anu ngarasa sieun. Dua murid murid ditita dititahh ka hareu hareupp. Anu saura saurang ng sina sina meran meranke keun un Aki Dipa Dipa,, anu saurang deui sina sin a merankeun bégal. Ngan ku sabab tokoh anu diperankeunana duanana ogé lalaki, nya alusna mah ieu paguneman téh dipolahkeun ku murid mur id lalaki deui. Mana komo dina éta paguneman téh ay ayaa adegan ngalaan baju. Téks pag pagunem unemana anana na keun keun wa waéé masi masing ng ukur ukur diba dibaca ca ogé ogé,, teu kudu tepi ka kacangkem, sabab panjang. panjan g. Sajeroning metakeun kalakuan Aki Dipa jeung bégal, murid séjénna sina ngabarandungan.

F. NGADON NGADONGÉNG GÉNG HAREUP HAREUPEUN EUN BA BATUR TUR SAKELA SAKELAS S No.

Kagiatan

21.

Saterusnaa murid Saterusn murid dibér dibéréé tugas tugas néan néangan gan dong dongéng. éng. Mar Maranéh anéhna na bisa bisa tat tatany anyaa ka kolotna, ataw atawaa bisa waé néangan dongéng don géng ti sumber séjén. séjén . Ieu tugas téh pikeun minggu hareupna. Ku guru guru diter diterang angkkeun heula heula rupa rupa-rup -rupaa dongén dongéng. g. An Anuu kudu dit ditéan éanga gann ku murid cukup dongéng anu parondok waé tur basajan caritana. Ukuran pondok di dieu upamana waé dina didongéngkeun deui cukup dina waktu dua-tilu menit. Dongé Do ngéng ng anu anu diku dikump mpulk ulkeun eun ku murid murid téh téh keun keun waé waé mas masing ing la lain in dong dongéng éng asli Sunda gé. Kitu deui teu kudu kacangkem. Hartina, dongéngna téh ku manéhna dituliskeun winangun téks. Dina prakna ngadongéng, éta téks téh sina dibaca bagilir di hareupeun kelas, dibarandungan ku anu séjén. Aya dua dua komp komponé onénn anu anu bisa bisa dipe dipeunt unteun eun ku ku guru guru sajeri sajering ng murid murid mig migaawé ieu tugas. Kahiji, dongéng anu dikumpulkeunana. Dongéng anu lus nyaéta anu eusin cocog keur barudak tur nganduk unsur didaktik. Kadua, cara ngadongéngkeunana, naha lancar atawa henteu. Anu dianggap lancar gé bisa dipilah deui, naha maké éksprési ataw atawaa henteu.

22.. 22

23.. 23

24.. 24

Bab 2 Pituduh Husus

31

G. NGAP NGAPALKEUN ALKEUN KABEUN KABEUNGHARAN GHARAN KECAP No.

Kagiatan

25.

Dina ieu Dina ieu pang pangaja ajaran, ran, mu murid rid diwa diwanohk nohkeun eun kna ruparupa-rupa rupa ist istila ilahh ngeuna ngeunaan an atawaa nu aya patalina jeung sasatoan. Ar ataw Arii anu jadi panginditanan panginditananaa nyaéta palaku dina dongéng do ngéng “Tikukur jeung Éngang”. É ngang”. Guru nerangkeun, naon ari ar i tikukur, jeung naon ari ar i éngang. Kacida alusna mun bari bar i dibarengan ku gambarna gambar na anu digedékeun. 26. Mat Matéri éri anu anu di dite tera rang ngkkeun pa pata talili jeu jeung ng éng éngan angg nga ngaweng engku ku:: Éngang téh kaasup kana insékta atawa serangga, sagolongan jeung nyiruan. Éngang basa Indonésiana tawon, ari nyiruan mah lebah. Bédana, éngang leuwih gedé batan nyiruan, jeung ny nyeureudn eureudnaa leuwih leuwih matih, matih, tepi ka matak jadi bareuh bareuh jeung ny nyeri eri nyany nyanyautan autan.. Nyiruan sok diala maduna. Éta pangna sok dikukut ogé, da ngahasilkeun. Béda jeung éngang, tara aya anu pirajeunan ngukut. Sajaba ti nyiruan, anu sok diala maduna téh nyaéta nya éta odéng jeung teuweul. Inséktaa téh Insékt té h loba lo ba rupana. r upana. Geura waé aya jangkrik, jangkr ik, kasir kasir,, gaang, simeut simeut,, kukupu, congcorang, siraru, bangbara, papanting, légé, bangbung, papatong, kungkang, turaés, jeung tonggérét. 27.. Mat 27 Matéri éri anu anu di dite tera rangk ngkeun eun pa pata talili jeun jeungg énga éngang ng nga ngaw weng engku: ku: Naon ari tikukur? Ah, jigana ti antara hidep loba nu geus apal. Tikukur téh kaasup kana golongan gol ongan manuk, ma nuk, warna buluna abu-abu, abu- abu, awakna leuwih le uwih leutik leut ik ti japati. jap ati.Tikukur sok dikukut pikeun diarah sorana. Manuk téh loba pisan p isan jenisna. Geura urang tataan saw sawatara atara di antarana. japati, titiran, puter puter,, kérak, jalak, béo béo,, kanari, galatik, 1. Manuk anu ilaha ilaharr dikuk dikukut: ut: japati, ékék, bincarung, ciplék, cangkurileung, jeung titimplik. bango, ngo, wal waliwi iwis, s,ka karé réoo, ha hahaya hayama man, n, 2. Manuk anu hir hirupna upna di sawah atawa di ranca ranca::ba jeung buka upih. 3. Manuk anu sok ngadaharan deui manuk ataw atawaa sato laleutik lianna:heulang, bueuk, jeung alap-alap. 4. Manuk anu geus kaasup kana golongn sato sato langka: rangkong jeung julang. 5. Manuk anu sok diarah say sayangna angna pikeun bahan kadaharan: walét jeung kapinis. 6. Manuk anu sok diara diarahh endogn endogna: a: puyuh. 28. Pik Pikeun eun nam nambaha bahann ka kaw weruh murid murid,, guru nera nerangk ngkeun eun ruparupa-rupa rupa sas sasato atoan an séjénna anu patali jeung cara-cara ngabéla diri mun aya anu ngaganggu. 1. Éngang sok nyeureud. → ngagunakeun seuseureud 2. Soang sok ngalod ngalodok. ok. → ngagunakeun pamatuk 3. Oray sok mac macok. ok. → ngagunakeun sungut 4. Ucing sok ngoét. → ngagunakeun kuku 5. Hayam sok ngabin ngabintih. tih. → ngagunakeun jangjang 32


29.

30.. 30

6. Sireum sok ngégél ngégél.. → ngagunakeun sungut 7. Reu Reungi ngitt sok nyoco. → ngagunakeun panyoco 8. Dom Domba ba sok neu neungga nggarr. → ngagunakeun tanduk 9. Mundin Mundingg sok ngagadi ngagadil.l. → ngagunakeun tanduk 10. Lélé sok matil. → ngagunakeun pamatil 11. Kuda sok néjéh. → ngagunakeun suku 12. Buh Buhaya aya sok nyaplu nyapluk. k. → ngagunakeun sungut 13. Heula Heulang ng sok ngarangge ngaranggeum. um. → ngagunakeun ramo 14. Mau Maung ng sok nge ngerek rekeb eb.. → ngagunakeun sungut 15. Mony Monyét ét sok nyakar. → ngagunakeun ramo Saterusn Sat erusnaa anu anu dit diteran erangk gkeun eun téh ke kecap cap pani paningg nggaran aran,, meun meunang ang ny nyutat utat tina dongéng “Tikukur jeung Éngang”. Én gang”. Paninggaran téh tukang tu kang moro di leuweung, ngagunakeun bedil. Lamun Lamun morona maké tumbak disebutna pamatang. Salian ti éta diterangkeun deuih rupa-rupa kaahlian anu patali jeung meruhkeun sato. 1. malim = ahli ngalilindeuk sato galak, tepi ka bisa bageur jeung nurut (basa Indonésiana pawang), upamana malim maung, malim buhaya, atawa malim bagong 2. sarati = ahli ngalilindeuk gajah, sarua deuih sangkan jadi nurut 3. palika = ahli teuleum di leuwi, biasana dina kagiatan ngala lauk 4. pamayang = ahli ngala lauk di laut Sate Sa terus rusna na murid murid dib dibéré éré tuga tugass ngum ngumpul pulkkeun gam gamba barr ruparupa-rupa rupa ma manu nukk anu anu bieu diterangkeun. Sumberna mah bisa tina buku atawa tina média séjénna. Hasil pagawéan maranéhna, ku guru dipeunteun.

H. NGANTEBKEUN KALIMAH No.

Kagiatan

31.

Pangajara Panga jarann dina dina ieu bagia bagiann téh téh pik pikeun eun nga ngawa wanohk nohkeun eun nge ngeunaa unaann rasa rasa bas basaa Sunda ka murid. Yén stuktur/adegan kalimah dina basa Sunda béda jeung dina basa lianna, upamana basa Indonésia. Dina basa Sunda mah ay ayaa kecap anu gunana pikeun ngantebkeun. Guru ngasongkeun conto dina dongéng anu geus dibahas. Pikeun Pik eun ngant ngantebk ebkeun eun kalim kalimah ah ataw atawaa omonga omongann téh bisa bisa ku cara cara dibéré dibéré kat kateran erangan, gan, contona: lumpat mani tipaparétot. Lian ti éta, bisa deuih ngagunakeun kecap panganteur/anteuran, contona deregdeg lumpat. Tangtu waé ieu tiori basa téh ka murid muri d mah teu kudu diterangkeun.

32.

Bab 2 Pituduh Husus

33

33.. 33

Cukup ukur ngasongkeun rupa-rupa contona. 1. a) Sanggeus asup ka kelas, manéhna diuk dina korsi. b) Sanggeus asup ka kelas, gék manéhna diuk dina korsi. 2. a) Undang naék kana tangkal jambu mani bangun babarie babarieun. un. b) Térékél Undang naék kana tangkal jambu mani bangun babarie babarieun. un. 3. a) Karék gé datang ti sakola, manéh manéhna na dahar. b) Karék gé datang ti sakola, celebek manéhna dahar. 4. a) Najan jiga asa-asa, tapi ahirna Wéni ngomong. b) Najan jiga asa-asa, tapi ahirna pok Wéni ngomong. 5. a) Gancang atuh geura pigawé tugas ti sakola téh. b) Gancang atuh geura prak pigawé tugas ti sakola téh. 6. a) Japati téh dibal dibalédog, édog, atuh ter terus us waé hiber. b) Belew Belewer er japati téh dibalédog, atuh geleber terus waé hiber. 7. a) Nunung mandi rur rurusuhan, usuhan, terus maké baju. b) Brus Nunung mandi rur rurusuhan, usuhan, terus rap maké baju. 8. a) Surat téh ditulis, terus dibikeun ka sobatna. b) Surat téh trét ditulis, terus song dibikeun ka sobatna. 9. a) Useup téh dialungkeun ka balong, teu lila laukna beunang. b) Lung useup téh dialungkeun ka balong, teu lila gir giriwil iwil laukna beunang. 10. a) Karék gé ngahurungkeun komputer komputer,, tapi listrikna pareum. pareum. b) Karék gé cetrék ngahurungkeun komputer komputer,, tapi pes listrikna pareum. Ku guru guru dite ditera rangk ngkeun eun yén yén kali kalima mah/ h/om omong ongan an dina dina bagian bagian b) b) karas karasaa leuwi leuwihh anteb, sabab ngagunakeun kecap panganteur.

I. MIGA MIGAWÉ WÉ PANC ANCÉN ÉN DI IMAH No.

Kagiatan

34.

Pikeun nguk Pikeun ngukur ur kama kamampuh mpuh murid dina ny nyang angke kem m materi materi ngan ngantebk tebkeun eun kali kalimah mah,, maranéhna dibéré tugas pikeun ngalarapkeun kecap sangkan kalimahna jadi anteb. Ieu tugas téh sina dipigawé di imah, dumasar kelompok. Minggu hareupna terus dibahas babarengan. Pikeun Pik eun pad padoman oman guru din dinaa méré méré peun peunteun teun,, bis bisaa diti dititéna téna sak sakuma umaha ha ieu ieu di di handap:

35.

Kelompok 1 geleser/geuleuyeung maju 1. Sangge Sanggeus us dihir dihirupan, upan, mobil téh geleser/geuleuyeung maju lalaunan. regg kendaraan téh eureun. 2. Palebah lampu setopa setopan, n, re 34


3. 4. 5. 6. 7. 8. 9. 10.

habek/geplak waé Beur it téh ngan habek/geplak Beurit waé diteunggeul ku gagang sapu. Teu kun kungsi gsi lil lilaa bray lampu di tepas hurung hur ung ngempray. ngempray. bray lampu cur/breg/gebrét waé Saban asar, di dieu sok cur/breg/gebrét waé hujan tepi ka magrib. labuh/ragrag tina Ngan gebut waé manéh manéhna na labuh/ragrag tina tangkal kérsen. eureun,, tapi angger wé nabrak pager. Cekit béca téh eureun nyicikeun/ngucurkeun cai Cur Yant antii téh nyicikeun/ngucurkeun cai tina téko kana gelas pelastik. adan,, da geus datang waktu lohor. Ngong Ustad Entis adan saré.. Tabuh salapan peuting ogé manéhna mah geus reup saré

Kelompok 2 1. Ngan jleng/gajleng Ngan jleng/gajleng waé waé Maman téh ngajleng ka peuntas kidul. bring/léos/bral arindit, 2. Rebun-rebun kénéh gé bring/léos/bral arindit, da sieun kabeurangan. 3. Ngan jedor/beledag Ngan jedor/beledag waé waé dibedil manuk téh, tapi henteu keuna. lep/kerelep teuleum. 4. Parahu keretas dina balong ujug-ujug lep/kerelep teuleum. lung/belewer/keleweng waé 5. Tungt ungtungn ungnaa mah HP butut téh lung/belewer/keleweng waé dialungkeun. naék/unggah kana 6. Manéhna ujug-ujug kalacat naék/unggah kana luhur méja makan. lumpat ka 7. Serebe Serebett Dudun Dudungg lumpat ka kulon rék nyusul lanceukna. kapanggih/katimu geulang 8. Ari ditéangan mah goréhél waé kapanggih/katimu geulang téh. nyetrum mani 9. Kabel listrik téh kacabak, jedud nyetrum mani reuwas. peupeus.. 10. Teu dihaja, dihaj a, cangki cangkirr téh ragrag ragr ag kadupak, kadupa k, pré waé peupeus

Bab 2 Pituduh Husus

35


Rupa- rupaa Pagawéan Rupa-rup Téks déskr déskripsi ipsi 3 min minggu ggu

Pangajaran 4 midangkeun matéri ngeunaan rupa-rupa r upa-rupa pagawéan atawa atawa profési. Intina mah pikeun mekelan kaweruh kumaha pentingna digawé pikeun kahirupan di dunya, jeung numuwuhkeun sikep murid sangkan maranéhna maranéh na bisa ngahargaan kana kan a rupa-rupa r upa-rupa pagawéan atawa profési pikeun kapentingan atawa kamaslahatan balaréa. Taya pagawéan anu hina satungtung satungtun g teu ngarempak aturan/hukum, tur hasilna méré mangpaat, minimal pikeun diri anu migawéna.

KAGIATAN DIAJAR-NGAJAR A. MACA BEDAS No.

Kagiatan

1.

Kagiata Kagia tann anu anu mung mungga gara rann nyaé nyaéta ta maca maca bed bedas as.. Di Dina na buku buku pan panga gaja jara rann geus geus disayagikeun wacana deskripsi, judulna “Tukang Mulung”. Ieu wacana téh ngébréhkeun kaayaan lingkungan dina jaman kiwari anu teu bisa lésot tina polusi, di antarana loba runtah pelastik. Untung waé aya anu disebut tukang mulung. Nya maranéhna anu sok nyokotan runtah pelastik, kayaning gelas atawa botol urut wadah cai mineral. Mulung runtah téh pikeun maranéhna mah jadi hiji pagawéan tur jadi sumber panghasilan pikeun kahirupan. Di sagigireun éta, pikeun anggota masarakat, jasa tukang mulung gedé, ku sabab milu mantuan dina meresihan lingkungan. Samém Sa méméhn éhna, a, mu murid rid sina sina muka muka bu buku, ku, ter terus us éta éta wac wacana ana téh si sina na dib dibac acaa heula heula dina jero haté sabalikan. Gedus kitu terus sina dibaca bedas sacara bagilir, dibarandungan ku murid séjénna. Sajer Sa jeroni oning ng diba dibaca, ca, mu murid rid anu anu kagili kagilira rann ngaba ngabandu ndunga ngann dibéré dibéré tug tugas as pik pikeun nyatetkeun kecap anu tacan kahartieun. Engkéna jadi bahan pikeun guru dina rék bahan pangajaran saterusna.

2.

3.

36


B. NGABAND NGABANDUNGAN UNGAN PEDARAN No.

Kagiatan

4.

Guru ner neran angk gkeun eun hak hakékt ékt dig digaawé pik pikeun eun sa saba bann jalm jalma, a, eng enggo gonin ningg méré méré gambaran jeung numuwuhkeun sikep murid yén kudu disiplin, jujur, jeung tanggung jawab dina milampah pagawéan. p agawéan. Digaawé téh jadi Dig jadi kawa kawajiba jibann urang. urang.Taya paga pagawéa wéann anu hina, hina, naj najan an ceuk ceuk anggapa anggapann umum anu keur dipigawé téh sok disebut gawé kasar. Upamana waé tukang sasapu di jalan, tukang meresihan susukan atawa got, jeung tukang mulung. Pag agaawé wéan an téh téh rupa-rup rupa-rupa. a. Aya patani patani anu anu sapo sapopoé poéna na mola molahh saw sawah jeun jeungg ngurus kebon. Aya deuih anu ngurus sasatoan pikeun diarah hasilna. Aya pamayang pamay ang anu sok ngala lauk di laut. Aya padagang anu pagawéanana jualbeuli barang atawa balantik. Aya pagawé pabrik, supir angkot, tukang ojég, atawaa buburuh jadi kuli kasar. Aya deuih anu pagawéanana sasapu meresihan ataw jalan, disebutna pasapon. Lian ti éta, aya deuih nu jadi pagawé nagri sipil, aya nu jadi pulisi atawa tentara, jeung rupa-rupa deui. Masing-masing boga tugas jeung tanggung jawab. jaw ab. Anuu dise An disebu butt tuka tukang ng mulu mulung, ng, ka katem tempon ponaa méma mémang ng rudin rudin.. He Hent nteu eu garin garindi ding ng kawas kaw as pagawé kantoran, misalna. Manéhna ngajingjing ataw atawaa manggul karung keur wadah barang rongsokan, atawa aya ogé anu mawa roda. Ti isukisuk tepi ka pasosoré p asosoré aprak-aprakan mapay jalan jeung jeun g gang, ngungkaban tempat runtah, ru ntah, néangan barang pamiceunan anu sakirana payu dijual. Kadé, pagawéan mulung rongsokan téh henteu hina. hi na. Mana komo mun urang wani ngahina ka tukang mulung mah, kudu dipahing pisan. Goréng mun urang tepi ka kitu peta téh. Manéhna kudu diajénan, najan papakéanana henteu mantes, atawa kalotor. Lain ka tukang mulung anu ulah dianggap hina téh. Pagawéan séjénna ogé sarua mulya, satungtung dipilampah dina jalan bener, jeung teu ngarug ngarugikeun ikeun batur. Anu dimaksud bener di dieu téh henteu ngarempak aturan atu ran agama jeung hukum nagara. Rék pa paga gawéa wéann naon naon baé, baé, an anuu penti penting ng mah mah dipi dipiga gawé wéna na kudu kudu ikl iklas as.. Sa Sakal kalii deui kahadé, pagawéan pagawéan anu kudu dijauhan di jauhan téh nyaéta anu ngalanggar hukum, mana komo mun tepi tep i ka matak ngarug ngarugikeun ikeun batur. Jalma anu kitu peta bakal meunang me unang wawales wawales atawa hukuman, boh di dunya boh di ahérat.

5.

6.

7.

8.

Bab 2 Pituduh Husus

37

C. NG NGAD ADISK ISKUSI USIKE KEUN UN RUP RUPAA-RUP RUPA A PAGA AGAWÉA WÉAN N No.

Kagiatan

9.

Sanggeus Sangg eus ng ngaba aband ndung ungan an peda pedara rann ti guru, guru, mu murid rid sina sina ngad ngadis iskus kusik ikeun eun hal hal-ha -hall nu patali jeung pagawéan. Ieu tugas téh dipigawéna sacara kelompok. Murid nu aya di jero kelas dibagi jadi tilu kelompok. Masing-masing kelompok dibéré tilu sual anu kudu dijawab babarengan. Sanggeus Sang geus didi didiskus skusik ikeun eun di di masin masing-m g-masi asing ng kelom kelompok, pok, hasi hasill paga pagawéan wéanana ana terus sina dibaca hareupeun kelas, dibarandungan ku anu séjén. Hasi Ha sill paga pagawéa wéann kelo kelomp mpok ok,, jeu jeung ng lum lumang angsun sungna gna di disk skusi usi,, ku guru guru dipeunteun. Pikeun patokan dina meunteun, meun teun, bisa dititénan sakumaha ieu di handap.

10. 11

Kelompok 1 1. Naon ar arii tugas utama masin masinis, is, pilot pilot,, jeung nakoda? Tugas utama masinis nyaéta ngaja ngajalankeun lankeun karéta api. Tugas utama pilot ny nyaéta aéta ngapungkeun kapal terbang. Tugas utama nakoda nyaéta ngaja ngajalankeun lankeun kapal cai. 2. Ari nu nu tugasna di sakola saha waé? Anu tugasna di sakola nyaéta: guru, kapala sakola, tata usaha, pesuruh sakola, satpam. 3. Ari anu tugasna di rumah sakit saha waé? Anu tugasna di rumah sakit nyaéta dokter, jururawat, patugas apoték, tata usaha, satpam, tukang parkir. Kelompok 2 1. Ari hakim jeung jaksa di mana tugasna? Hakim jeung jaksa tugasna di pangadilan. 2. Naon ari tugas utama wasit? Tugas utama wasit nyaé nyaéta ta mingpin pertandingan olahraga. 3. Saha waé anu tugas utamana patali jeung jual-beuli? Anu tugas utamana patali jeung jual beuli ny nyaéta aéta padagang jeung nu balanja.

38


Kelompok 3 1. Saha waé anu tugasna di kantor kalurahan/désa? Anu tugasna di kantor kalurahan nyaéta lurah (kapala désa), jurutulis (sekretaris), lebé, tata usaha, satpam. 2. Naon disebutna anu tugasna nganteurkeun surat? Anu tugasna nganteurkeun surat nyaéta tukang pos ataw atawaa pasuratan. 3. Naon ari anu dipigawé ku tukang cukur jeung tukang ngaput? Anu dipigawé ku tukang cukur nyaéta nyukuran, ari anu dipigawé ku tukang ngaput ny nyaéta aéta nyieun papakéan.

D. NYU NYUSUN SUN KAL KALIMAH IMAH No.

Kagiatan

12.

Masih pata Masih patalili jeun jeungg maté matéri ri dina pan pangaj gajara arann di luhu luhurr, sat saterusn erusnaa guru guru nerangk nerangkeun eun rupa-rupa kaahlian. Ku murid sina diapalkeun, geus kitu maranéhna sina nyusun kalimah. Contona bisa diilikan di handap. 1. panday = ahli nyieun barang tina beusi, kayaning péso, bedog, pacul pacul,, jsb. di dieu – panday – jieunan – ka mamana – kaw kawentar entar – bedog Bedog ___________________________________________ Bedog jieunan panday di dieu kaw kawentar entar ka mamana.

13. 14

2. panjunan = ahli nyieun nyieun gagarabah ataw atawaa barang tina taneuh liket, kay kayaning aning pariuk, pendil, céngcéléngan, jsb. panjunan – nyieunan – anu – céngcéléngan – di Pléréd - loba Di Pléréd _______________________ _________________________________________ __________________ Di Pléréd loba panjunan anu nyieunan céngcéléngan. Anu kudu dis disusun usun ku murid murid téh téh kali kalimah mah bas basaja ajan. n. Sab Saban an nomer nomer geus dicu dicukan kangan gan heula ku hiji hi ji kecap anu posisina di awal. Mur Murid id mah ngan kari kar i nuluykeun. Hasi Ha sill paga pagawéa wéann murid murid dibah dibahas as baba babare reng ngan, an, sa sate terus rusna na ku guru guru dipeun dipeunte teun. un. Pikeun patokan meunteun, meun teun, bisa dititénan ieu di handap. 1. tukang bas = ahli nyieun imah, utamana anu bahanna tina kai aralus – tangtu – tukang bas – imah – jieunan – kasohor jieunan tukang bas kasohor tangtu aralus. Imah jieunan Imah

Bab 2 Pituduh Husus

39

2. béngkél = ahli ngoméan bangsaning mesin ataw atawaa barang éléktronik dioméan – ka béngkél – rék – mogok – motor – dibawa dibawa ka béngkel rék dioméan. Motor mogok dibawa 3. koki = ahli nyieun pasakan méwah – koki – di Surabay Surabayaa – jadi – bapana – réstoran jadi koki réstoran méwah méwah di Surabaya. Surabaya. Bapana jadi Bapana 4. kiyai = pamingpin ataw atawaa sesepuh pasntrén, ahli ngadidik santri nepungan – anu – kiyai – naséhat – ménta – rék – loba Loba anu nepungan kiyai rék ménta naséhat 5. kusir = ahli ngadalikeun kuda anu nar narik ik délman ataw atawaa sado délman – wisata – kusir – di tempat – seragam – baju - maraké Kusir délman di tempat wisata maraké baju seragam. 6. joki = ahli numpakan kuda balap joki – kuda – arunggah – kana – rék – dibalapkeun – anu dibal apkeun. Joki arunggah kana kuda anu rék dibalapkeun. 7. nayaga nayaga = ahli nabeuh gamelan nayaga nay aga – pagelaran – di panggung – dari dariuk uk – geus – para Para nayaga geus dariuk di panggung pagelaran. 8. dalang = ahli ngalalakonkeun jeung ngigelkeun wa wayang yang sapeuting – wa wayang yang – dipedar – ku dalang – carita – jeput Carita wa wayang yang dipedar ku dalang sapeuting jeput. Carita wa wayang yang dipedar sapeuting jeput ku dalang. 9. sindén sindé n = ahli ngawih, upaman upamanaa dina pagelaran wayang wayang atawa degun degungg ceuli – sindén – genah – matak – kana – kadéngéna – sora Sora sindén kadéngéna matak genah kana ceuli. Sora sindén kana ceuli matak genah kadéngéna. 10. pangarang = ahli nyieun car carita ita hayang hay ang – pangarang – Darpan – guruna – jadi – nurutan hayang ang jadi pangarang nurutan guruna. Darpan hay Darpan hay hayang ang nurutan guruna jadi pangarang.

40


E. NYUSUN KARANGAN No.

Kagiatan

15.

Sanggeus dia Sanggeus diajar jar ny nyusun usun ke kecp cp jadi jadi kal kalima imah, h, sat saterusn erusnaa murid murid sina sina diaj diajar ar nyus nyusun un karangan. Ieu pangjaran nyusun karangan téh ukur dina tahap anu paling basajan, nyéta nyusun alinéa ataw atawaa paragraf. parag raf. Dinaa buku Din buku geus geus dis disay ayagik agikeun eun bahan bahan an anuu kudu kudu disusun disusun,, kab kabéhna éhna ay ayaa genep genep paragraf. Éta bahan ku murid sina dibaraca heula. Geus kitu ku guru diterangkeun tugas anu kudu dipigawé ku maranéhna. Kudu diterangkeun deuih naon ari anu dimaksud alinéa atawa paragraf dina hiji karangan. Hasilil pag Has pagaw awéan éan murid diba dibahas has bab babar arenga engan. n. Ieu susu susunan nan para paragraf graf téh baka bakall ayaa sababaraha variasi, tur kabéhanana ay kabéhanan a ogé bener. ben er.

16.

17.

Paragraf kahiji: Urang kudu digawé. Alloh ngawajibkeun manusa pikeun digawé. Maksud digawé di dieu téh nyaéta milampah naon-naon anu méré mangpaat pikeun dirina. dir ina. Leuwih jauhna, jau hna, méré mangpaat pikeun nu lian ataw atawaa balaréa. Paragraf kadua: Hasil tina pagawéan téh ngalantarankeun urang bisa hirup. Dina digawé téh urang uran g ngagunakeun akal, rasa, jeung tanaga. Pangabutuh Pangabutuh sapopoé sapopo é ngan bisa dicumponan mun urang digawé. Paragraf katilu: Taya pagawéan anu hina. hin a. Satun Satungtung gtung teu te u salah ceuk c euk aturan, atu ran, méré mangpaa ma ngpaat,t, jeung dipigawéna kalay kalayan an iklas, éta pagawéan téh bakal dipandang mulya. Jalma anu migawéna bakal meunang ganjaran ti Gusti Alloh. Paragraf kaopat: Tangtu waé dina digawé téh aya aturanana. Urang teu meunang ngarempak aturan agama, hukum nagara, jeung kabiasaan masarakat. Lamun ku urang dirempak, urang bakal meunang hukuman. hu kuman. Éta mah naha hukuman huk uman di dunya, atawa hukuman di ahérat. Paragraf kalima: Pagawéan téh loba rupana. Pagawéan r upana. Biasana patali jeung kaayaan di hiji daérah. Di lembur anu masih kénéh lega lahanna, pagawéan masarakatna téh lolobana kana tani, ngebon, atawa miara sasatoan. Masarakat anu matuhna teu jauh ti laut, lolobana jadi pamayang. Di lingkungan sabudeur pasar, masarakatna loba anu jadi padagang. Di daérah industri, industr i, lolobana jaradi pagawé pabrik. pabr ik. Bab 2 Pituduh Husus

41

Paragraf kagenep: Salian ti éta, aya deuih pagawéan anu patali jeung jasa. Guru upamana, pagawéanana téh patali jeung jasa dina widang pendidikan. Pulisi dina widang kaamanan. Dokter jeung jururawat dina widang kaséhatan. Jeung réa-réa deui. Atawaa bisa waé susunanana kieu: Ataw kieu : Paragraf kahiji: Urang kudu digawé. Alloh ngawajibkeun manusa pikeun digawé. Maksud digawé di dieu téh nyaéta milampah naon-naon anu méré mangpaat pikeun dirina. dir ina. Leuwih jauhna, jau hna, méré mangpaat pikeun nu lian ataw atawaa balaréa. Paragraf kadua: Taya pagawéan anu hina. hin a. Satun Satungtung gtung teu te u salah ceuk c euk aturan, atu ran, méré mangpaa ma ngpaat,t, jeung dipigawéna kalay kalayan an iklas, éta pagawéan téh bakal dipandang mulya. Jalma anu migawéna bakal meunang ganjaran ti Gusti Alloh. Paragraf katilu: Hasil tina pagawéan téh ngalantarankeun urang bisa hirup. Dina digawé téh urang uran g ngagunakeun akal, rasa, jeung tanaga. Pangabutuh Pangabutuh sapopoé sapopo é ngan bisa dicumponan mun urang digawé. Paragraf kaopat: Pagawéan téh loba rupana. Pagawéan r upana. Biasana patali jeung kaayaan di hiji daérah. Di lembur anu masih kénéh lega lahanna, pagawéan masarakatna téh lolobana kana tani, ngebon, atawa miara sasatoan. Masarakat anu matuhna teu jauh ti laut, lolobana jadi pamayang. Di lingkungan sabudeur pasar, masarakatna loba anu jadi padagang. Di daérah industri, industr i, lolobana jaradi pagawé pabrik. pabr ik. Paragraf kalima: Salian ti éta, aya deuih pagawéan anu patali jeung jasa. Guru upamana, pagawéanana téh patali jeung jasa dina widang pendidikan. Pulisi dina widang kaamanan. Dokter jeung jururawat dina widang kaséhatan. Jeung réa-réa deui. Paragraf kagenep: Tangtu waé dina digawé téh aya aturanana. Urang teu meunang ngarempak aturan agama, hukum nagara, jeung kabiasaan masarakat. Lamun ku urang dirempak, urang bakal meunang hukuman. Éta mah naha hukuman di dunya, atawaa hukuman di ahérat. ataw

42


F. NGANGG NGANGGEUSKEU EUSKEUN N KARAN KARANGAN GAN No.

Kagiatan

18.

Patalii jeung Patal jeung Pang Pangaja ajaran ran 6, 6, dina ko kompe mpetens tensii dasar dasar dité ditétél télak akeun eun yén yén murid murid téh dipedih pikeun:

4.4.4 Menyajikan teks deskripsi tentang jenis berbagai pekerjaan dengan kata-kata sendiri (Tema 4)

19.

20. 21.

Ku sabab kitu, murid téh diperedih bisaeun ngarang. Tangtu waé anu dimaksud ngarang di dieu mah ukur dina tahap basajan, nyaéta ku cara nambahan karangan saparagraf ataw atawaa saalinéa. Cindekna, anu ditugaskeun téh ngan ukur nganggeuskeun karangan. Dinaa buku Din buku geus geus disa disaya yagik gikeun eun opat opat kar karanga angann anu anu kudu kudu diangg dianggeusk euskeun. eun. Sab Saban an murid cukupku nganggeus hiji karangan waé. Ieu tugas dipigawéna sina di imah waé, terus dibahas dibah as dina minggu hareupna. Karang Kar angan an anu anu diji dijieun eun ku ku saban saban murid murid terus terus dibah dibahas as baba babaren rengan gan.. Has Hasilil paga pagawéa wéann maranehna tangtuna ogé bakal rupa-rupa, terus ku guru dipeunteun. Hasilil paga Has pagawéan wéan murid téh téh aya aya anu dit ditulis ulis dina kara karanga ngann déskripsi déskripsi,, jeun jeungg ay aya anu narasi, kira-kira kieu: Karangan kahiji Terminal kendaraan angkutan umum téh aya di saban kota. Malah ayeuna mah di kacamatan gé aya. Di dinya loba jalma anu digawé pikeun nyiar kahirupan. Kabéh ogé penting pikeun masarakat. Gedé pisan jasa angkutan umum pikeun masarakat téh. Anu rék digawé, anu rék ka sakola, atawa anu rék indit-inditan pikeun kaperluan séjénna di urng mah loba kénéh anu ngagunakeun angkutan umum. Karangan kadua Abdi kamari ka kantor pos, badé mésér perangko. Geuning anu didamel di kantor pos p os téh seueur, seue ur, nya. Bagianana rupi-r rupi-rupi, upi, kitu deui tugasna ogé rupiru pirupi. Sadaya Sadaya padamel di kantor pos katingal sibuk. Anu ka kantor pos téh aya anu ukur badé mésér perangko kawas abdi, aya anu badé ngeposkeun serat, aya anu badé ngintunkeun artos atanapi ngawésel, sareng aya anu badé ngintunkeun barang, disebatna ngintunkeun pakét.

Bab 2 Pituduh Husus

43

Karangan katilu Saban poé Ahad isuk-isuk, Tanti sok diajakan balanja ka pasar ku ibuna. Ari di pasarna keur heurin mah, balanja téh sok rada lila. Mangkaning sok mapay ka saban elos. Apan aya elos anu husus ngajual sayuran, aya elos daging, aya elos bungbu, jeung sajabana. Anu daratang ka pasar téh rupa-rupa jalma. Pasar téh jadi sumber kahirupan pikeun balaréa. Aya anu nyiar panghasilan tina dagang, jeung ay ayaa deuih anu tina buburuh, misalna tukang kuli panggul. Angkot jeung béca gé loba anu néangan muatan, ngaretém di jalan luareun pasar. Karangan kaopat Urang Ciléngkrang Tonggoh loba anu ngukut sapi peres. Di dinya mah loba kénéh lahan anu dikebonan apanan. Jadi teu pati susah mun nyiar parab keur sapi téh. Malah aya aya anu ngahaja ngebon jukut juku t sagala. Sapi peres téh jadi sumber kahirupan urang dinya. Susu sapi meunang meres ti Ciléngkrang C iléngkrang Tonggoh dijual dij ual ka tempat séjén. sé jén.Ar Arii susu téh apanan ap anan kaasup kaasu p inuman anu dipikabutuh pikeun kaséhatan. Ayeuna mah susu sapi téh geus teu kaasup barang anu hargana mahal. G. NGALAR NGALARAPKEUN APKEUN ROBAHNA ROBAHNA KECAP No.

Kagiatan

22.

Pangajara Panga jarann ngalar ngalarapk apkeun eun robah robahna na keca kecapp di dieu dieu saeny saenyana ana pik pikeun eun ngaw ngawanoh anohke keun un kecap rajékan. Teu kudu diterangkeun tiorina ceuk élmu basa. Murid mah cukup sina nyahoan yén dina basa Sunda aya nu kecap anu diucapkeunana dua kali, boh ukur sabagian sabag ian boh sagemblengna. Murid ngan ngan sina nit niténan énan ke kecap cap anu ro robah, bah, terus kuma kumaha ha ngal ngalara arapk pkeuna eunana na dina dina kalimah. Conto kecap rajékan di dieu téh aya anu kaasup dwipurwa, jeung aya anu kaasup dwilingga. Dina dwipurwa gé ay ayaa dua rupa deuih, nyaéta:

23.

dudupak,, dirajék jadi dudupak Anu dirajék cara kahiji: dudupak bébénténg,, dirajék jadi bébénténg bébénténg,, lain Anu dirajék cara kadua: bébénténg bénbénténg Leuwih jembarna bisa dititénan ieu di handap: Anu dirajékna cara kahiji 1. dupak → dudupak dudupak atuh, Leumpang tong dudupak atuh, apan jalan téh lega. 44


2. bagi → babagi Jalma béréhan mah resep babagi rejeki, tara korét. babagi rejeki, 3. dasar → dadasar dadasar di Tukang dagang mimiti dadasar di pasar, ti tabuh lima. 4. garo → gagaro gagaro waé Geura dicuk dicukur, ur, ngarah teu gagaro waé sirah, Jang. 5. kodok → kokodok kokodok kana Maman keur kokodok kana liang lélé di sisi balong. 6. kaput → kakaput kakaput baju Mani lila anggeus kakaput baju nu saroéh ti tadi kénéh. 7. godeg → gogodeg gogodeg waktu Manéhna ukur bisa gogodeg waktu ban sapédana bitu. 8. tanya → tatanya tatanya matak Gawéna ngan tatanya matak horéam ngajawabna. 9. sépak → sésépak sésépak waé? Ih ku naon nya kuda téh gawéna ngan sésépak waé? 10. létak → lélétak lélétak kana Kadé anjing téh lélétak kana wawadahan, Nyai. Anu dirajékna cara kadua 1. bénténg → bébénténg bébénténg Nagr Gatotgaca boga jujuluk bébénténg Nagrii Amarta. Amarta. 2. buntel → bubuntel Mun usum caah, urang dieu sok bubuntel bubuntel,, rék ngungsi. 3. gantél → gagantél gagantél panitih Alhamdulillah gagantél panitih emas téh kapanggih deui. 4. ganti → gaganti gaganti indung Kudu nurut ka lanceuk, apan gaganti indung bapa urang. 5. jangkung → jajangkung Ari dipakéna dina dina jajangkung mah meujeuhna ali téh. jajangkung mah 6. jantung → jajantung jajantung mah Boga kasakit dina dina jajantung mah ulah dilalaw dilalaworakeun. orakeun. 7. manggul → mamanggul mamanggul karung Ti tatadi gawéna téh ngan mamanggul karung dieusi bakatul.

Bab 2 Pituduh Husus

45

8. pénta → pépénta Ulah sok pépénta ka jalma pelit, da moal méré ieuh. pépénta ka 9. séngkéd → séséngkéd séséngkéd geura. Tanjakan anu leueur téh kudu maké séséngkéd

24.

10. suntrung → susuntrung susuntrung waé. Dasar budak harak, ari keur ulin téh ngan susuntrung waé. Ari kecap kecap rajé rajékan kan dwil dwiling ingga ga mah dir dirajék ajékna na téh sag sagemb embleng lengna, na, cont contona: ona: 1. rupa → rupa-rupa rupa-rupa tukang Di Pasar Baru mah rupa-rupa tukang dagang dagan g aya, moal hésé néangan. 2. kira → kira-kira Lamun ti Lembang leumpang ka Mar Maribay ibaya, a, kira-kira sabaraha jam, nya? kira-kira sabaraha 3. hésé → hésé-hésé hésé-hésé teuing Naha mani hésé-hésé teuing migawé ieu sual téh, mani matak rieut. r ieut. 4. enya → enya-enya enya-enya,, bakal téréh anggeus geura ngarang téh. Lamun dipigawéna enya-enya 5. lila → lila-lila Ari ku dileukeunan mah, nyieun karajinan téh lila-lila anggeus geuning. lila-lila anggeus 6. téréh → téréh-téréh téréh-téréh nyieun Asa moal anggeus téréh-téréh nyieun imah sakieu gedéna mah atuh. 7. beurat → beurat-beurat beurat-beurat ogé Suluh ti kebon téh beurat-beurat ogé kapaksa wé dibawa, da butuh. 8. peuting → peuting-peuting beurat-beurat.. Pamayang Pama yang mah geus biasa, indit ka lautna téh sok beurat-beurat 9. gedé → gedé-gedé gedé-gedé teu ludeung ka cai sorangan atuh, Ujang. Piraku gedé-gedé teu 10. leutik → leutik-leutik Adina babaturan mah leutik-leutik geus pinter maké maké komputer.

46



Nga jénan Ngajén an Jasa Pahl Pahlawan awan Pupuh 3 min minggu ggu

Dina kompeténsi dasar geus ditangtukeun yén bahan anu kudu diajarkeun dina Pangajaran 5 téh ngeunaan pupuh, pikeun mungkus téma ngajénan jasa pahlawan. Tujuanana minimal murid wanoh tur bisaeun nembangkeun pupuh, jeung boga sikep positif kana jasa pahlawan. Ari anu dimaksud pahlawan di dieu teu salawasna dilarapkeun ka anu gugur di pangperangan waé. Pahlawan téh nyaéta anu ngadarma-baktikeun dirina pikeun kapentingan balaréa. Éta pangna anu diasongkeun téh wacana wacana judulna “Jasa Guru”. Kitu deui dina wacana tambahan, ngahaja dipidangkeun wacana anu nyaritakeun jasa para pahlawan séjénna, nyaéta maranéhna anu gedé jasana pikeun kahirupan masarakat. Dina bagian saterusna, salian dipiharep murid barisaeun nembangkeun pupuh, maranéhna sina diajar ngarang dina bentuk pupuh, najan ukur dina tahapan basajan. Tujuanana mah sangkan kamampuh murid mur id dina widang aprésiasi sastra bisa ngaronjat

KAGIATAN DIAJAR-NGAJAR A. NGAREG NGAREGEPKEUN EPKEUN TEMBANG No.

Kagiatan

1.

Dina bu Dina buku ku pa panga ngaja jara rann dip dipida idang ngkkeun ti tilu lu pa pada da pup pupuh uh as asma mara randa ndana na.. Eus Eusin inaa nyaritakeun jasa guru pikeun masarakat, hususna pikeun murid-muridna di sakola. Jadi kawajiban kawajiban murid mur id pikeun hormat hor mat ka guru. gur u. Étaa pupuh Ét pupuh sina sina diba dibara raca ca heula heula din dinaa jero jero haté, haté, sa sangk ngkan an murid murid bis bisaa ngar ngarar aram ampa pa eusina. Saterusna ku guru ditembangkeun, sina dibarandungan ku sakabéh murid. Atawaa bisa waé nu dibandungan téh hasil rékaman dina kasét atawa CD. Ataw CD. Ditemb Dit embangk angkeun eun duadua-til tiluu bali balikan, kan, san sangkan gkan eusi eusina na bis bisaa kacan kacangk gkem. em. Eusi ieu pupuh saterusna didiskusikeun babarengan.

2.

3.

Bab 2 Pituduh Husus

47

B. NGADIS NGADISKUSIKE KUSIKEUN UN TEMBANG No.

Kagiatan

4.

Saméméh Samém éh nga ngadi disk skusi usikkeun eus eusin ina, a, guru ner nerang angkkeun heu heula la anu anu dim dimak aksu sudd pupuh, nyaéta karangan anu ditulisna dumasar kana guru lagu jeung guru wilangan. Ieu téh kaasup kana salah sahiji kabinangkitan dina sastra Sunda. Sun da. Ar Arii anu bieu ditembangkeun disebutna pupuh asmarandana. Pupuh Pup uh asma asmara rand ndana ana anu anu bieu bieu dit ditem emba bangk ngkeun eun téh téh kabéh kabéhna na ay aya tilu tilu pad padaa ata atawa tilu bait. Unggal pada dibagi d ibagi deui d eui jadi tujuh jajar, disebutna padalisan. Éta pupuh téh eusina medar perkara jasa Ibu/Bapa Guru dina ngadidik muridmur idmuridna. Urang jadi pinter, jadi loba kanyaho, éta téh di antarana lantaran jasa Ibu/Bapa Guru. Gur u. Basa tacan sakola mah apan kanyaho jeung kabisa kab isa urang téh heureut kénéh. Nya sanggeusna asup sakola urang diajar soson-soson, ti mimiti kelas hiji, tug ayeuna geus kelas opat. Jasa Ibu/Bapa Guru ka urang kacida lobana. loban a. Ku sabab éta, urang boga kawajiban ka Ibu/Bapa Guru. Naon waé éta kawajiban urang téh? Hayu urang diskusikeun. Carana mah hidep kudu ngajawab patalékan anu patali jeung eusi pupuh anu bieu ditembangkeun. Murid sina sina nga ngaja jawa wabb sakur sakur perta pertany nyaan aan sak sakuma umaha ha anu anu ay ayaa dina dina buk bukuu panga pangajara jaran. n. Unggal jawaban jawaban anu ditepikeun ku hiji murid sina sin a dibéré koméntar ku murid séjénna. Pangna kitu téh bisa waé jawaban anu diasongkeun ku saban murid kana hiji pertanyaan téh teu persis sarua. Pikeun Pik eun pad padoma omann guru guru dina dina ngaj ngajén én ja jawaba abann murid, murid, bis bisaa diti dititén ténan an ieu ieu di di handa handapp.

5.

6.

7.

1. Dina hal naon waé urang kahutangan budi budi ku Ibu/Bapa Guru téh? Jawaban: Ja waban: Dina ngajar ka urang sangkan jadi jelema anu pinter, dina méré piwuruk jeung naséhat sangkan urang jadi jalma bener. 2. Naon waé waé anu anu dipilampah ku Ibu/Bapa Ibu/Bapa Guru dina ngadidik muridmuridna? Jawaban: Ja waban: Bapa/Ibu Guru ngadidik kalaw kalawan an ri rido do jeung dibarung ku rasa nyaah. 3. Naha dina ngadidik téh Ibu/Bapa Guru tara ngabéda-béda murid? Jawaban: Ja waban: Lamun dina ngadidik murid bari dibéda-béda tangtu bakal jadi sisirikan,, tur dianggap henteu adil. sisirikan 4. Kumaha waé carana urang némbongkeun rasa hor hormat mat ka Ibu/Bapa Guru? Jawaban: Ja waban: Ku cara ngagugu kana naséhatna jeung ngajauhan sakur anu dicaramna.

48


5. Kumaha akibatna mun urang ngagugu kana naséhat Ibu/Bapa Guru? Jawaban: Jaw aban: Hir Hirup up urang bakal waluya atawa bakal salame salamet.t. 6. Naon sababna Ibu/Bapa Guru téh sok disebut “pahlawan tanpa tanda jasa”? Jawaban: Ja waban: Sabab jasana ka urang gedé pisan, tapi teu miharep balesan atawa pamulang jasa ti urang, lantaran Bapa/Ibu Guru henteu ngahutangkeun budi. C. NEMBANGK NEMBANGKEUN EUN PUPUH BABARENGAN No.

Kagiatan

8.

Satutas Satut asna na ngab ngaband andung ungan an kuma kumaha ha cara carana na nemb nembang angkkeun pup pupuh, uh,sa sater terusn usnaa murid murid sina barisaeun bar isaeun nembangkeunana. Di kelas saméméhna, murid téh geus kungsi kun gsi diajar nembangkeun pupuh. Ku sabab kitu, guru ngan kari nyambungkeun jeung kamampuh anu geus kacangkem saméméhna. 9. An Anuu kudu kudu ditem ditemba bangk ngkeun eun téh téh pupuh pupuh asm asmar aran anda dana, na, ka kabéh béhna na ay aya lima lima pada. pada. Témana sarua, nyaéta ngeunaan pagawéan anu méré mangpaat ka balaréa. Jalma anu ngalaksanakeun éta poagawéan téh bisa disebut pahlaw pahlawan. an. Anu kahiji nyaritakeun patani, kadua ngeunaan pamayang, katilu pagawé pabrik, jeung anu kaopat padagang. Dina éta pupuh ditétélakeun naon waé jasa maranéhna pikeun kapentingan masarakat. 10. Guru bisa bisa méré cont contoo langs langsung, ung, ata atawa wa bisa ngag ngagunak unakeun eun hasi hasill rékama rékaman. n. Mimiti ditembangkeun heula gembleng sapada, terus sapadalisan-sapadalisan. Murid sina ngaregepkeun, terus sina nurutan nembangkeunana. Mimiti nurutan sapadalisan-sapadilan, terus ditingkatkeun jadi sapada. Bakal leuwih hadé lamun sajeroning murid tembang téh bari dipirig ku waditra kacapi. 11. Mun dian diangga ggapp cukup cukup dina mér méréé conto conto,, murid dip dipenté entéss sina sina nemb nembangk angkeun eun gembleng sapada. Mimitina babarengan, terus saurang-saurang. Anu ditembangkeun téh cukup sapada waé. Sajeroning aya nu nembang, murid séjénna sina ngabarandungan. Kamampuh murid mur id dina nembangkeun pupuh pupu h kudu dipeunteun. dipeun teun. Dina hal ieu, anu dipeunteun téh lain alus sora, tapi utamana mah bener-henteuna dina nembangkeunana.

Bab 2 Pituduh Husus

49

D. NGALEN NGALENGKEP GKEPAN AN JAJARAN PUPUH No.

Kagiatan

12.

Satutasna Satuta sna bisa bisa temban tembang, g, murid diaja diajarr ngarang ngarang pupuh. pupuh.Tangt angtuu waé waé anu dimak dimaksud sud ngarang di dieu mah ukur dina di na tahap basajan, nyaéta nyaéta ukur ngalengkepan jajaran atawa padalisan ku kecap anu geus disayagikeun. Murid sina milih kecap anu merenah dumasar kana patokan guru lagu jeung guru wilangan. Saméméh Sam éméh mig migaawé ieu ieu panc pancén, én, sak sakali ali deui ku guru dit ditera erangk ngkeun eun nge ngeunaa unaann katangtuan guru lagu jeung guru gur u wilangan anu kudu ay ayaa dina pupuh asmarandana. Anu dijieun conto nyaéta pupuh anu eusina nyaritakeun jasa patani.

13.

Rebun-rebun bapa tani, getol digawé di sawah, ngolah lahan sangkan léndo léndo,, melak paré bulan-bulan, mun usum panén datang, hasil tina lahan subur, mangpaat keur saréréa.

14.. 14

15.

Tungtung jajaran kahiji sorana i (tani), tungtung jajaran kadua sorana a (saw (sawah), ah), tungtung jajaran katilu sorana o (léndo), tungtung jajarn kaopat sorana a (bulan), tungtung jajaran kalim sorana a (datang), tungtung jajaran kagenep sorana u (subur), jeung tungtung jajaran katujuh sorana a (saréréa). Sate Sa terusn rusnaa murid murid sina sina mimi mimiti ti ngal ngaleng engkkepa epann padal padalis isan an ku kec kecap ap anu anu geus geus disayagikeun disay agikeun di bagian handapna. Anu kudu diréngsékeun téh kabéhna ay ayaa tilu pada. Sanggeus Sang geus réng réngsé sé dipig dipigaw awé, é, ku guru guru kudu kudu dipa dipariksa riksa jeun jeungg dipeun dipeunteun teun.. Has Hasilil pagawéan murid téh kieu: Pada kahiji

Abdi boga sobat dalit, babaturan di sakola, Wibisana jeung Héryanto Héryanto,, alamatna di Babakan, karesepna sarua getol pisan maca buku, pinter lega kany kanyahona ahona

50


Pada kadua

Ratna babaturan abdi, sikepna teu weléh sopan, lungguh tara loba omong, mana komo mun paséa, getol pisan diajar resep tutulu tutulung ng ka batur batur,, bari teu ngarep balesan, Pada katilu

Barudak diajar ngaji, saban soré di madrosah, ngéjah dina buku iqro, terus ningkat kana Quran, bener panjang pondokna, ditutup ku maca Qulhu, ahirna ahir na tamat sakitab.

E. NYUSUN PUPUH DUMASAR CARITA. CARITA. No.

Kagiatan

16.

Luyu jeun jeungg tingk tingkata atann kelas kelasna, na, anu dim dimaks aksud ud nyus nyusun un pupuh pupuh di di dieu dieu saeny saenyana ana mah ukur ngalengkepan padalisan ku kecap anu geus disayagikeun, bari jeung pikeun ngalengkepanana téh ukur sakecap sakecap.. Ku kituna, ieu mah ukur ngarang dina tingkatan paling basajan. 17. An Anuu dipak dipakéé bahan bahan téh téh ngar ngaran an jal jalma ma anu anu ila ilahar har ka kapa pang nggih gih dina dina kahi kahirup rupan an sapopoé, utamana ngaran barudak sakola jaman ayeuna. Dibéréndélkeun hijihiji, terus engké ku murid sina diparilih eusikeuneun kana padalisan anu kudu dilengkepan. 18. Ku guru kudu kudu diter diterang angke keun, un, ula ulahh tepi tepi ka ay ayaa ngara ngarann anu anu dipaké dipakéna na dua dua kali. kali. Jadi, lamun aya aya ngaran anu geus dipaké, ulah dicokot deui. Bisa waé waé aya aya murid anu nuliskeun ngaran anu béda. Teu nanaon, satungtung guru wilangan jeung guru laguna bener mah.

Bab 2 Pituduh Husus

51

19.

Hasil paga Hasil pagawéan wéan murid dip dipariksa ariksa ku guru, guru, sau saurang rang-sa -sauran urang. g. Mal Malah ah mun mun alus alus pisan mun aya anu terus ditembangkeun hareupeun kelas. Pagawéan murid téh kieu:

Badrun , Citra, jeung Gurn Badrun, Gurnadi, adi, Ahmad, Dar Darman, man, Déwi, Érp Érpan, an, Épon, Mintar Mintarsih, sih, jeung Dodo, Nurul, Okeu, Galih, Nandan Nandang/Ira/Jé g/Ira/Jénal, nal, Yusuf, Len Leni,i, Mar Marjan jana, a, Campaka, Campa ka, Sutar Sutarno no,, Nunung, Kuswari,i, Husin, jeung Wulan/I Kuswar ulan/Ira/Jenal. ra/Jenal. 20.

21.

22.

23.

Anu bieu bieu dipiga dipigawé wé ku murid murid ukur ngeus ngeusik ikee kecap kecap kana kana padali padalisan. san.Tah ay ayeuna urang tingkatkeun latihanana. Murid sina ngalengkepan padalisan ku kecap anu disusun ku maranéhna sorangan. Aya dua pada pada anu anu kudu kudu dilengk dilengkepan epan pada padalis lisanan anana. a. Anu dipa dipaké ké ngalen ngalengk gkepan epan téh cukup ku sakecap waé. Pikeun nyukangan sangkan bisa ngalengkepan padalisan anu copong, saméméhna murid sina maca heula paragraf anu geus disayagikeun, disay agikeun, eusina nyaritakeun piknik ka Taman Safar Safari.i. Tuga ugass nu ieu mah mah dipig dipigaw awéna éna sina sina di imah imah masi masing-m ng-masi asing ng waé, waé, san sangka gkann murid murid bisa tatanya ka kolotna atawa ka lanceukna. Dina minggu hareupna, hasil pagawéan maranéhna ku guru dipariksa saurang-saurang, terus dipeunteun. Anu ditul ditulis is ku murid murid téh tangt tangtuu rupa-rupa. rupa-rupa.Teu kudu kudu dipasua dipasualk lkeun, eun, nu pentin pentingg asal eusi caritana luyu, sarta teu méngpar dina patokan guru lagu jeung guru wilangan. Hasil pagawéan murid téh kira-kira kieu: Pada kahiji

Piknik ka Taman Safar Safari,i, loba pisan sasatoan, urang ukur bisa nempo, tina jero kendaraan, entong hayang ka luar luar,, loba singa reujeung maung, gedé pisan bahay bahayana. ana.

52


Pada kadua

Sato kabeukina daging, lamun keur lapar sok galak, najan ka jalma ngarontok, béda jeung sato kukutan, kelenci,i, embé, domba kelenc domba,, dangdaunan reujeung jukut, cukup ku éta parabna. F. NYU NYUSUN SUN JAJAR JAJARAN AN PUPU PUPUH H No.

Kagiatan

24.

Pangajara Panga jarann saterus saterusna na nya nyaéta éta ny nyusun usun pada padalis lisan an ata atawa wa jaj jajara arann pupuh. pupuh. Ieu gé gé masih aya patalina jeung jeun g katapis ngarang. Anu kudu dis disusu usunn téh téh kabéhn kabéhnaa tilu tilu pad pada. a. Murid anu bene benerr miga migawéna wéna harti hartina na geus nyangkem kana aturan guru lagu jeung guru wilangan. Hasilil paga Has pagawéan wéan mu murid rid dipariksa dipariksa saur saurangang-sau saurang rang,, terus dipe dipeunt unteun. eun. Len Lengk gkepna epna pupuh anu geus disusun jajaranana téh kieu:

25. 26.

Pada kahiji

Hirup di dunya teu lami, pan urang ukur ngumbara, hiji waktu bakal maot, nyawa ny awa papisah jeung raga moal bisa ditolak teu beunang diembung-embung mun ajal cunduk waktuna Pada kadua

Anu dibantun ku jalmi, ka alam ahérat jaga, numutkeun pidawuh Alloh ukur amal keur di dunya alusna jeung goréngna amal alus bakal untung mun goréng rugi kacida Bab 2 Pituduh Husus

53

Pada katilu

Mangkadé sing ati-ati, kedah saé kalakuan, ulah nyandak amal awon, masing getol ny nyaa ibadah boh nu wajib boh sunat ka sasama sering nulung nulung,, kalayan haté nu iklas.

G. NGAP NGAPALKEUN ALKEUN KABEUN KABEUNGHARAN GHARAN KECAP No.

Kagiatan

27.

Pangajara Panga jarann dina dina ieu ieu bagian bagian rake rakett patal patalina ina jeung jeung wa wacana cana dina bagia bagiann samém saméméhna éhna,, nyaéta nerangkeun harti har ti sawatara kecap. kecap. Anu kudu kudu diped dipedar ar téh téh kabehna kabehna ay aya sapuluh sapuluh kecap kecap.. Mim Mimiti iti diba dibaca ca heula heula kali kalimah mahna, na, geus kitu kecapna diterangkeun. Harti ke kecap cap anu dit diteran erangk gkeun eun sina sina diap diapalk alkeun eun ku murid, murid, geus kit kituu dipent dipentés és saurang-saurang pikeun nyebutkeun hartina.

28. 29.

H. NGALA NGALARAPKEU RAPKEUN N ROBAHNA KECAP No.

Kagiatan

30.

Dina ieu Dina ieu bagian, bagian, pang pangaja ajaran ran anu dit ditera erangk ngkeun eun ku ku guru guru téh sae saeny nyana ana ngeu ngeunaan naan larapna rarangkén hareup pa-, jeung rarangkén barung bar ung pa-an. Ngeunaan tiorina tior ina teu kudu dipedar, tapi cukup ukur nuduhkeun kecap anu robah sanggeus maké rarangkén, terus kumaha ari larapna dina kalimah. Guru Gu ru nud uduh uhkkeu eunn heu heula la co cont nton ona. a.

31.. 31

1. pisah → papisah papisah jeung Mun ajal cundu cundukk waktuna, nyaw nyawaa papisah jeung raga. 2. dagang → padagang padagang balantik, Para padagang balantik, nya saban poé ka pasar. 3. gawé → pagawé pagawé di Para pagawé di pabrik, nyieun barang rupa-rupa. 54


pisah ah robah jadi pap papisa isahh, dagang jadi Dina conto bieu aya kecap anu robah. Kecap pis jadi padagan pada gang g , jeung gaw gawé é jadi pagawé awé . Tangtu waé hartina ogé jadi béda. Geura urang jadi pag teruskeun. Ngan ayeuna mah dipigawéna kudu ku hidep, kawas dina conto bieu. 32. Muri 32. Muridd sina sina ngal ngalar arap apkkeun rar raran angké gkénn hareup hareup papa- kana kana keca ecapp anu anu geus geus disayagikeun, disay agikeun, terus éta kecap téh dilarapkeun dilarap keun kana kalimahna. 33. Pik Pikeun eun ngal ngalara arapk pkeun eun rara rarangk ngkén én barung barung pa-a pa-ann ogé ogé sarua sarua waé waé kawa kawass bieu, bieu, ngan contona anu béda. 1. sawah → pasawahan pasawahan.. Méméh tepi ka walungan téh kudu ngaliwatan heula pasawahan

34.. 34 35.. 35

2. gelar → pagelaran pagelaran wayang Saban malem Ahad di RRI Bandung Bandu ng sok aya pagelaran wayang golék. Muridd sina Muri sina ngal ngalar arap apkkeun rar raran angké gkénn hareup hareup papa- kana kana keca ecapp anu anu geus geus disayagikeun, disay agikeun, terus éta kecap téh dilarapkeun dilarap keun kana kalimahna. Hasi Ha sill paga pagawéa wéann murid murid dibah dibahas as baba babare reng ngan, an, sa sage gemb mble lengn ngnaa kieu: kieu: Rarangkén hareup pa1. tukeur → patukeur patukeur jeung Sendal téh meureun patukeur jeung nu Édi bieu di masjid. 2. jauh → pajauh pajauh,, tapi sobatna sok rajeun nepungan. Sanajan geus pajauh 3. tugas → patugas patugas maraké Lawang Law ang bandar udara dijaga ku patugas maraké seragam. 4. amprok → paamprok paamprok ogé manéhna mah tangtu sok nanya waé. Unggal paamprok ogé 5. maén → pamaén pamaén Persib Saban soré pamaén Persib sok latihan di Stadion Gedébagé. 6. tanya → patanya patanya jeung Goréng kasebutna mun urang tara patanya jeung tatangga. 7. panggih → papanggih papanggih jeung Ieu téh geus tilu poé henteu papanggih jeung Mang Sumarna. 8. beulit → pabeulit pabeulit mangkaning Kadé kabel téh bisi pabeulit mangkaning sakitu panjangna. 9. pisah → papisah papisah.. Lamun geus lulus di antara murid sok ay ayaa anu terus papisah 10. tandang → patandang Anu jadi patandang dina kajuaraan ngagambar téh ay ayaa 16 murid. Bab 2 Pituduh Husus

55

Rarangkén barung pa-an 1. mandi → pamandian pamandian umum Kudu ngantri mun rék mandi di pamandian umum mah. 2. tengah → patengahan Bapa Haji sakulawargi nuju ngar ngariung iung di patengahan patengahan.. 3. binih → pabinihan pabinihan tomat. Lahan kosong di gig gigireun ireun imah dipaké pabinihan tomat. 4. kubur → pakuburan pakuburan mani Tatangg atanggaa anu jaraja jarajapp ka pakuburan mani ngaleut. 5. gadé → pagadéan Imahna hareupeun kantor pagadéan di Jalan Pungkur. 6. jagal → pajagalan Sapi anu rék dipeuncit ditungtun ka pajagalan ku duaan. 7. kalang → pakalangan Di pakalangan bénjang, Kang Gandi geus tay tayaa law lawanna. anna. 8. abdas → paabdasan paabdasan.. Saban poé Jumaah, Kang Uséng sok beberesih di paabdasan

56



Pentingna Kaséha Kaséhatan tan jeun jeungg Ubar-u Ubar-ubaran baran Tradisi radisional onal Bahasann Bahasa Téks jeung Gambar

Tujuan Pangajaran: Saréngséna kagiatan diajar ngajar, murid bisa ngaregepkeun jeung ngawihkeun, maham eusi e usi kawih, kawih , maham kandaga k andaga kecap, ngawihkeun ngawihkeun,, ngaje ngajembaran mbaran kawih, mikaweruh kawih, jeung néangan n éangan kawih séjén. séj én. KAGIATAN DIAJAR: Saméméh kagiatan kag iatan diajar lumangsung, guru nepikeun nepikeun heula h eula téma, tujuan, tujuan, jeung gurat badag bahan pangajaran. Guru ngébréhkeun yén bahan ajar ay ayaa dalapan bagian, nyaéta (1) ngaregepkeun jeung ngawihkeun, (2) ngadiskusikeun kawih, (3) ngadiskusikeun kandaga kecap, (4) ngawih, (5) ngajembaran kawih, (6) molahkeun kaulinan séjén, jeung (7) migawé pancén di imah. Guru ngondisikeun murid sangkan sayaga pikeun diajar. Kagiatan diajar dilaksanakan ngaliwatan léngkah-léngkah ieu di handap. A. NGAREG NGAREGEPKEUN EPKEUN JEUNG NGA NGAWIHKEU WIHKEUN N No.

Kagiatan

1.

Guru nitah Guru nitah murid murid nga ngarrege egepk pkeu eunn kawi kawihh nu tém téman anaa “C “Cin inta ta Lem Lemah ah Cai Cai”” nu dihariringkeun diharir ingkeun ku guru ataw atawaa ngaliwatan kasét. Nu dipilih kaulinan “T “Tanah anah Sunda” Su nda” lantaran katimbang babari jeung pondok. Ieu téh mangrupa prosés niténan. Guru ni nita tahh murid murid nga ngahari hariring ringkkeun ka kawih wih nu judu judulna lna “T “Tan anah ah Sund Sunda” a” Kalawan Kalaw an babarengan, tuluy sajajar-sajajar bangku.

2. .

B. NGADIS NGADISKUSIKEU KUSIKEUN N KA KAWIH WIH No. 1.

Kagiatan Sanggeus Sangg eus nga ngare regep gepkkeun téks téks ka kawih “T “Tan anah ah Sund Sunda” a” nu diha dihariring riringkkeun ku ku guru atawa ngaliwatan kasét, murid disina maham eusi téks ték s narasi ku cara ngajawab pananya. Bab 2 Pituduh Husus

57

2.

Guru nit nitah ah murid murid dis disina ina ng ngaj ajaawab pan panan anyya ku car caraa disk diskus usii kel kelomp ompok. ok. Ieu téh mangrupa mang rupa prosés p rosés nanya. Ja Jawaban waban dumasar kana téks kawih nu geus dihariringkeun ku guru atawa ngaliwatan kasét. Pananyaa jeung jaw Panany jawabanana abanana kieu. Kelompok 1 1) Sabaraha jumlah engang dina unggal jajaran jeung kumaha sora tungtungna? 8-a, 8-a, 7-a, 7-a, 8-a 2) Kumaha kaayaan Tanah Sund Sundaa téh? Gemah ripah. 3) Kudu kumaha urang Sunda ka Tanah Sunda téh? Sing towéksa perceka. 4) Maw Mawaa pancén naon urang Sunda téh? Nyangga dhrama anu nyata 5) Kudu muji muji sukur ka saha urang boga Tanah SUnda? Pangéran. Kelompok 2 1) Sabaraha jumlah engang dina unggal jajaran jeung kumaha sora tngtungna? 6-a, 6-a, 8-a, 12-a, 12-a 2) Kudu kumaha ka Seuweu Pajajaran téh? Muga ting kasmaran . 3) Kudu kumaha ka Tanah Pusaka téh? Getén titén rumawat 4) Kaw Kawajiban ajiban saha miara Tanah Pusaka téh? Kawajiban urang . 5) Miara lemah cai téh kaasup sabagian tina naon? Iman Kelompok 3 1) Sabaraha jumlah engang dina unggal jajaran jeung kumaha sora tngtungna? 8-a, 8-a, 8-a, 8-a 2) Kudu kumaha urang kana harta banda téh? Kudu titén. 3) Ngalakukeun naon anu batur moal bisaeun téh? Ngatur ngolah jeung ngariksa ngar iksa Tanah Tanah Sunda . 4) Moal kaduhung jaga mun urang kumaha? Titén kana harta jeung ngatur ngolaj jeung ngariksa Tanah Sunda. 5) Titén kana harta banda pibekeleun pibekeleun hirup di dunya dunya jeung di mana? Ahérat Kelompok 4 1) Sabaraha jumlah engang dina unggal jajaran jeung kumaha sora tngtungna? 6-a, 6-a, 8-a, 12-a, 12-a 2) Kudu kumaha ngangkat darajat Ki Sunda téh? Singkil babarengan 3) Kudu dikumahakeun Sunda téh? Diraksa dirumat . 4) Bakal kumaha lamun Sunda dirumat? Pasti jembar wibawa Indonésia . 5) Ngaraksa lemah cai kaasup tanda ibadah ka saha? Pangéran.

3.

58

Guru meunteun bener henteuna jawaban murid ngeunaan eusi téks kaulinan.


C. NGADIS NGADISKUSIKEU KUSIKEUN N KANDA KANDAGA GA KECAP No.

Kagiatan

1.

Guru ni nita tahh murid murid si sina na ni nitén ténan an con conto to keca ecapp kat katut ut la lara rapna pna di dina na ka kalilima mah. h. Contona: Mo kaduhung waktu jaga. kaduhung = hanjakal Guru ni nita tahh murid murid sin sinaa néan néanga gann harti harti keca kecapp tina tina kam kamus us ata ataw wa disk diskusi usi dis diskus kusii kelompok.

2.

Pancén jeung jawaban tiap kelompok téh kieu. Kelompok 1: 1) Kaay Kaayaan aan Tanah Sunda téh gemah rip ripah. ah. Gemah ripah = kerta raharja. 2) Urang kudu towéksa ka Tanah Sunda. Towéksa = tulatén 3) Dina miara Tanah Sunda, urang kudu percéka. Percéka = pinter ngatur sagala urusan 4) Kudu tulatén atuh ari miara tanah pusaka mah. Tulaté ulaténn = getén, titén, henteu lalawora dina ngurus gawé . Kelompok 2: 1) Sangkan nanjeur, urang kudu rumaksa ka Tanah Sunda. rumaksa = ngaraksa, miara 2) Sangkan tetep beresih, urang kudu miara lingkungan. miara = ngamumulé, ngurus 3) Ngarah awét awét mah, urang kudu rumawat kana banda urang. rumawat = dirawat, diurus, dipiara 4) Sing titén kana barang jeung lingkungan téh. titén = taliti, rumawat Kelompok 3: 1) Lamun bar baris is di buruan upacara, ketua murid kudu ngatur barisan. ngatur = ngolah, mémérés 2) Unggal musim patani ngolah saw sawah ah pikeun dipelakan paré. ngolah = ngokolakeun 3) Urang kudu ngar ngariksa iksa buday budayaa Sunda sangkan teu leungit. ngariksa = ngarawat, miara, ngurus 4) Hirup jeung tatangga kudu sauyunan ulah sok papaséaan. sauyunan = akur tur babarengan Bab 2 Pituduh Husus

59

Kelompok 4: 1) Lamun rék ngayak ngayakeun eun kerja kerja bakti, urang kudu singkil heula. taki-taki aki singkil = sayaga, taki-t 2) Basa jeung buday budayaa Sunda kudu diraksa sangkan tetep hirup. hirup. diraksa = dirawat, dipiara, diurus 3) Kebon téh kudu dirumat sangkan hasilna mucekil. dirumat = dirawat, dipiara, diurus

3.

4) Sunda bakal kukuh mun diraksa jeung diruat ku urang. nyekel tangtungan. kukuh = pageuh atawa kuat nyekel Guru me meunt unteun eun mu murid rid bene benerr hent henteua eua din dinaa nga ngaja jaw wab pa panan nanyya ngeu ngeunaa naann harti kecap.

D. NGAWIHKEUN No.

Kagiatan

1.

Guru ni nita tahh murid murid sin sinaa ngar ngareg egepk epkeun eun ng ngaawi wihh “T “Tan anah ah Sund Sunda” a” nu dihariringkeun ku guru atawa ngaliwatan kasét. Guru nita nitahh murid murid sina sina bab babar arenga engann ngaw ngawih ih “T “Tanah anah Sund Sunda”. a”. Geus kit kitu, u, gilir giliran an murid sajajar-sajajar bangku ngawih. Tuluy sabangku-sabangku. Tungtungna murid giliran saurang-saurang ngawih ka hareup hareup.. Guru ngi nginge ngeta tann murid murid san sangk gkan an alus alus nga ngawi wihna hna,, keun eunaa wira wirahm hmana ana,, écé écéss ucapanana!

2.

3. 4.

Guru meunteun murid mur id benre henteuna he nteuna ngawih “T “Tanah anah SUnda”.

E. NGAJEMBARAN KAWIH KAWIH No. 1.

60

Kagiatan Guru ni nita tahh murid murid si sina na mac macaa dina dina jer jeroo haté haté ka kawi wihh dina dina ti tiap ap kelo elompo mpok. k. Murid dibagi tilu kelompok. a. Kelompok 1 kawih “Bandu “Bandung” ng” b. Kelompok 2 kawih “T “Tanah anah Pasundan Pasundan”” c. Kelompok 3 kawih “Cinta Nusa”


2.

Guru ni nita tahh murid murid si sina na ma maham ham eus eusii ka kawih nu di diba bacan canaa ku ku car caraa nga ngajw jwab ab pananya dina tiap kelompok. Kelompok 1 ngajawab pananya nomer 1—5. Kelompok 2 ngajawab pananya nomer 6—10. 1. Naon katelahna Bandung téh? Kota kembang . 2. Saha ari Sangkur Sangkuriang iang téh? Putrana Dayang Sumbi . 3. Jadi tempat kumaha Bandung téh keur urang luar? Tempat pangjugjugan. 4. Naon hartina heur heurin in ku tangtung téh? Gegek padumukna atawa wargana . 5. Ay Ayaa sabara sabaraha ha gund gunduk uk kawih di luhu luhurr téh? Dua gunduk. 6. Sagundukna aya aya sabaraha jajar jeung kumaha sora tungtungna? Opat jajar u-a-u-a. 7. Dilingkung ku naon Bandung téh? Gunung . 8. Puseur kota nu mulya saha ari Bandung téh? Parahyangan. 9. Bandung Bandu ng sok disebut Pari Parijsjs van Jav Java. a. Naon maksu maksudna? dna? Kota Paris nu aya di Jawa .

Barat . 10. Ar Arii Bandung téh puseur dayeuh dayeuh provinsi provinsi mana? Jawa Barat Kelompok 3 ngajawab pananya nomer 1—5. Kelompok 4 ngajawab pananya nomer 6—10. 1) Matak kumaha Tanah Pasundan téh? Matak waas tur kelar . 2) Kumaha kaay kaayaan aan gunung jeung saw sawah ah téh? Gunung parentul ngajajar, ari sawah ngarenplang . 3) Kumaha sikep rahayat ka Tanah Pasund Pasundan? an? Rayat Ray at tihothat usaha teu kendat . 4) Kumaha kaay kaayaan aan Tanah Pasundan Pasundan keur keur pepelakan? Subur . 5) Kudu kumaha urang ngolah Tanah Pasundan Pasundan téh? Leukeun tur sauyunan. 6) Ari Ar i Tanah Pasundan Pasundan téh kaasup tanah pusaka mana? Pusaka Indonésia. 7) Kudu dikumahakeun tanah nu ngoblog téh? Perlu digarap keur tutuwuhan.

Bab 2 Pituduh Husus

61

8) Kudu kumaha ari melak palawija? Kudu diatur sampurna. 9) Kumaha kaayaan kaayaan tutuwuhan di Tanah Pasundan Pasundan téh? Héjo ngémploh. 10) Ari karaharjaan téh hasil tina naon? Hasil karya babarengan. Kelompok 5 ngajawab pananya nomer 1—5. Kelompok 6 ngajawab pananya nomer 6—10. 1) Kumaha kaay kaayaan aan Indonéia téh? Gemah ripah loh jinawi . 2) Kumaha kakay kakayon on di Indonésia? Tumuwuh subur pajangkung-jangkung 3) Ngawujud naon petétan téh? Ngawujud sirung pagulung-gulung 4) Nutup naon tutuwuhan téh? Alam bandawasa. 5) Ari tatangkalan nutup naon deuih? Nutup gunung ngambah reuma. 6) Naon mangpaat kakay kakayon on keung kahirupan bangsa? Sumber kahirupan bangsa. 7) Naon balukarn balukarnaa mun tanah diantepkeun sina ngeblak? Bahayaa gunung urug padataran Bahay pa dataran banjir 8) Kudu kumaha urang dina ngarap tanah Indonésia? Rampak pada kokoh. 9) Naon sababna tatangkalan ngararangrangan? Kahalodoan. 10) Dilambangkeun ku naon karaharjaan lemah cai téh? Tatangkalan nu héjo ngémploh. 3.

Guru ngaj Guru ngajak ak muri muridd tina tina ung ungga gall kel kelom ompo pokk ngah ngahari aririn ringk gkeu eunn kawi kawihh babarengan. Tiap kelompok kawihna béda-béda saluyu jeung pancénna. Keompok 1 jeung 2 ngaharir ngahar iringkeun ingkeun kawih “Bandung”. Kelompok 3 jeung 4 ngaharir ngahar iringkeun ingkeun kawih “T “Tanah anah Pasundan”. Kelompok 5 jeung 6 ngaharieingkeun ngahari eingkeun kawih “Cinta Nusa”.

4.

Guru meunteun murid bener henteuna ngawih jeung ngajawab pananya.

62


F. NGA NGAREG REGEPK EPKEUN EUN PEDARA PEDARAN N KA KAWIH WIH No.

Kagiatan

1.

Guru ni nita tahh murid murid si sina na ng ngar areg egepe epeun un ka kate tera ranga ngann guru guru nge ngeuna unaan an ka kawi wih. h. Kawih téh kagolong kana puisi. Sarua baé jeung sajak, ngan sok dihariringkeun. Sajak nu sok dihariringkeun atawa dikawihkeun mah disebutna rumpaka r umpaka kawih. Kagiatan ngahaleuangkeun atawa ngagalindengkeun kawih disebutna ngawih. Guru ni nita tahh murid murid sin sinaa maham maham jeu jeung ng nga ngaruca rucatt juml jumlah ah jaj jajar aran, an, sa sasru sruaa aann sora sora atawaa purwakanti dina kawih. ataw Kawih nu judulna “Bandung” téh diwangun ku dua gundukan (pada). Masing-masing gundukan diwangun ku opat jajar (padalisan). Jumlah engang jeung sora tungtung dina unggal un ggal jajaran bisa digambarkeun kieu. Jajaran kahiji tungtung sorana → 6-u Jajaran kahiji tungtung sorana → 10-a Jajaran kahiji tungtung sorana → 6-u Jajaran kahiji tungtung sorana → 10-a

2.

G. MIGA MIGAWÉ WÉ PANC PANCÉN ÉN DI IMAH No.

Kagiatan

1.

Guru mé méré ré pa papa pancé ncénn ka ka murid murid si sina na néa néang ngan an ka kawi wihh séjé séjénna nna ti tina na bu buku, ku, majalah, majala h, koran, koran, kasét, atawa atawa inter i nternét. nét. Kawi Ka wihh nu kap kapan anggih ggih dic dicat atet et dina dina bu buku ku cat catet etan, an, dip diparik ariksa sakkeun ka guru guru minggu hareupna. Guru ma mariks riksaa ka kawi wihh nu nu dikum dikumpu pulk lkeun eun ku murid murid,, tu tulu luyy méré méré pe peunt unteun eun sa sarta rta dicatet dina buku peunteun murid.

2. 3.

Sanggeus réngsé kagiatan diajar bahan dina pangajaran 6, guru babarengan jeung murid nyindekkeun eusi bahan pangajaran nu patali jeung “Pentingna Kaséhatan jeung Ubar-ubaran Tradisional”. Guru ngayakeun rééksi ngeunaan kamajuan diajar murid.

Guru ogé ngukur kamampuh murid ku cara ngayakeun kagiatan meunteun, boh dina waktu lumangsung kagiatan diajar boh di ahir pangajaran. Jaba ti éta, guru nangtukeun geus tutas acanna murid kana bahan pangajaran maké Kritéria Katutasan Minimal (KKM).

Bab 2 Pituduh Husus

63

EVALU EV ALUASI ASI Kritéria Katutasan Minimal (KKM) Kritéria Meunte Meunteun un A. NGAREGEPKEUN JEUNG NGA NGAWIHKEUN WIHKEUN B. MAH MAHAM AM KAK KAKA AWIH WIHAN AN C. MIKAWANOH KANDAGA KANDA GA KECAP D. NGAWIHKEUN E. NGAJE NGAJEMBARAN MBARAN KA KAWIH WIH F. NGAREGEPKEUN PEDARAN KA KAWIH WIH G. MIG MIGA AWÉ PANC ANCÉN ÉN DI IMA IMAH H

64


Katera ngan Tutas Katerangan Tutas Enggeus Encan


Cit a-cita Cita-c ita Narasi Téks jeung Gambar

Tujuan Pangajaran: Saréngséna kagiatan diajar ngajar, murid bisa maca jero haté, maham eusi bacaan, ngalarapkeun undak usuk basa, ngajembaran carita, ngalarapkeun kecap, sarta nuliskeun jeung nyaritakeun cita-cita. KAGIATAN DIAJAR: Saméméh kagiatan kag iatan diajar lumangsung, guru nepikeun nepikeun heula h eula téma, tujuan, tujuan, jeung gurat badag bahan pangajaran. Guru ngébréhkeun yén bahan ajar ay ayaa dalapan bagian, nyaéta (1) maca jero haté, (2) ngalisankeun jawaban, (3) ngalarapkeun undakusuk basa, (4) ngajembaran carita, (5) ngalarapkeun kecap, jeung (6) nuliskeun jeung nyaritakeun cita-cita. Guru ngondisikeun murid mur id sangkan say sayaga aga pikeun diajar. Kagiatan diajar dilaksanakan ngaliwatan léngkah-léngkah ieu di handap. A. MACA JE JER RO HATÉ No.

Kagiatan

2.

Guru nit nitah ah murid murid mac macaa bacaa bacaann dina dina jero jero haté haté nu tém témana ana “C “Cit itaa-ci cita ta”” ka kala law wan judul “Hay “Hayang ang jadi Guru”. Guru ”. Ieu téh mangrupa mang rupa prosés niténan.

3.

Guru nitah murid sina niténan eusi bacaan kalawan gemet.

B. NGA NGALIS LISANK ANKEUN EUN JA JAW WABAN No.

Kagiatan

1.

Guru nitah murid sina niteunan deui eusi bacaan kalawan gemet.

2.

Guru ni nita tahh murid murid si sina na mah maham am eus eusii baca bacaan an ku car caraa nga ngaja jaw wab pa panan nanyya nu nu geus disayagikeun. Ieu kagiatan kag iatan kaasup kana kan a prosés nanya. Pananya jeung jaw Pananya jawabanana abanana ébréh ieu di handap. 1. Saha nu hay hayang ang jadi guru téh? Nénéng . 2. Di mana cicin cicingna? gna? Kampung Sukamaju. Bab 2 Pituduh Husus

65

3. Ari Mamah jeung Bapana Nénéng didamel kana naon? Jadi guru. 4. Saha nu raoseun ngawulangna téh? Mamah. 5. Kumaha cara ngawulang Bapana Nénéng ceuk babaturan Aana? Raoseun ngawulangna . 6. Ari Ar i bapana Nénéng sok ngir ngirimkeun imkeun tulisanana ka mana? Ka Majalah jeung koran. 7. Ar Arii Néneng hay hayang ang diajar nulis naon? Nulis sajak. 8. Kudu kumaha cenah mun hay hayang ang jadi guru? Kedah getol diajar sareng capétang . 9. Ar Arii Aana Nénéng hay hayang ang jadi naon? Janten dokter .

3.

10. Nénéng jeung Aa jadi naon waé, bapa tetep? Panuju. Guru me meunt unteun eun mu murid rid bene benerr hent henteun eunaa dina dina ng ngaj ajaawab pa pana nany nyaa nge ngeuna unaan an eusi bacaan.

C. NGALAR NGALARAPKEUN APKEUN UNDAK-USUK BASA No.

Kagiatan

1.

Guru nitah murid sina niténan kecap lemes keur diri sorangan.

2.

Guru nitah murid sina niéangan kecap lemes keur diri sorangan.

3.

Guru ni nita tahh murid murid si sina na nit niténa énann kuma kumaha ha car carana ana ng ngal alar arapk apkeun eun keca ecapp leme lemess keur sorangan kana kalimah. Contona: 1. mulih = wangsul mulih ti Bapa mulih ti kantor pasososnten. Abdi wangsul ti ti sakola siang kénéh.

4.

Guru ni nita tahh murid murid dis disina ina nga ngala lara rakkeun keca ecapp leme lemess keur keur so sora rang ngan an ka kana na kalimah. Pananyaa jeung jaw Panany jawabanana abanana bisa dititénan d ititénan ieu di handap. 1. angkat angka t = mios angkat ka Bapa angkat ka sakola kana motor Abdi mios ka sakola kana sapédah.

66


2. teu damang = udur Bu Guru teu damang wales damang wales di rumah sakit. Dédi udur parna parna di bumina. 3. siram = mandi siram di Wa Jéjén nuju siram di jamban. Abdi badé mandi di di kamer mandi. 4. nyarios nyario s = nyanggem nyarios ka Mamah nyarios ka bapa énjing-énjing. Abdi nyanggem ka aa perkara tugas. 5. bumi = rorompok bumina tabuh Pa Guru mulih ka bumina tabuh opat. Abdi wangsul ka rorompok tabuh dua belas. 6. kulem = mondok kulem.. Bapa sareng mamah mah parantos kulem Abdi sareng aa teu acan mondok 7. ngagaleuh ngagal euh = mésér ngagaleuh kulkas Mang Dédi ngagaleuh kulkas ti toko toko.. Abdi mésér laptop laptop ti BEC. 8. nyandak = ngabantun nyandak motor. Pa Guru ka sakola nyandak motor. Abdi ka sakola ngabantun kantong. 9. kadangueun kadan gueun = kakupingeun kadangueun abdi Ku Bu Guru kadangueun abdi ngagentraan. Ku Uwén kakupingeun abdi ngagentraan.

5.

10. gugah = hudang gugah.. Bapa sareng mamah parantos gugah Aa teu acan hudang tabuh tabuh lima téh. Guru meu meunt nteun eun mu murid rid bene benerr hent henteun eunaa néan néanga gann keca kecapp lem lemes es keur so soran ranga gann sarta larapna dina kalimah.

D. NGA NGAJEM JEMBARA BARAN N CARI CARIT TA No.

Kagiatan

1.

Guru ni nita tahh murid murid si sina na ma maca ca deu deuii téks téks nu jud juduln ulnaa “C “Cit itaa-ci cita ta Da Dada dang” ng” keur ngajembaran wa wawasan wasan kaweruhna. Bab 2 Pituduh Husus

67

2.

3.

Guru nit nitah ah murid murid sin sinaa maham maham eus eusii bacaa bacaan, n, mu murid rid disi disina na ngaja ngajaw wan pana panany nyaa anu geus disadiakeun. Pananyaa jeung jaw Panany jawabanana abanana bisa dititénan di titénan ieu di handap. 1. Tina bacaan di luhur, luhur, saha nu nu boga boga cita-cita jadi pamaén bal téh? Dadang . 2. Sok di mana Dadang jeung sobat-sobatna maréngbalna? Tanah kosong deukeut imahna . Dedi di,, Uwén, Uwén, Asé Asépp, Ag Agus, us, jejeun ungg Wawa awann. 3. Saha waé sobat Dadang téh? De 4. Ar Arii Dadang hay hayang ang dipangmeulikeun naon ku bapana? Sapat bal . 5. Ar Arii sakleupna ay ayaa sabaraha urang pamaén bal téh? Sabelas urang . 6. Mun keur keur méngbal méngbal kadéngé sora adan, sok tuluy tuluy ka marana barudak téh? Arindit ka cai, marawa anduk jeung sarung. sarung.Tuluy sarolat ka masjid . 7. Iraha biasana diay diayakeun akeun pertandingan méngbal antara murid SD téh? Dina unggal bulan Agustus. 8. Ar Arii lapangan méngbal deukeut henteu ti imah Dadang? Rada jauh, ay ayaa deukeut masjid m asjid agung di kacamatan. 9. Aya sabaraha urang jumlahna pamaén kleup méngbal téh? Sabelas urang . 10. Naon sababna kleup méngbal sok disebut kasaw kasawelasan? elasan? Lantaran jumlah nu maénna maé nna aya sawelas urang . Guru me meunt unteun eun mu murid rid bene benerr hent henteun eunaa dina dina ng ngaja ajaw wab pa pana nany nyaa nge ngeuna unaan an eusi bacaan.

E. NGALARAPKEUN KECAP No. 1.

Kagiatan Guru Gu ru ng ngaawan anoh ohkkeu eunn is isti tila lahh ol olah ahra raga ga ka muri urid. d. Contona: Ceuk babaturanana, Dadang téh alus méngbalna.

2.

68

Pikeun maha Pik maham m harti harti keca kecapp, gu guru ru nitah nitah murid murid dis disin inaa ngal ngaleng engkkep epan an kal kalim imah ah anu dicopongkeun ku kecap-kecap nu patali jeung olahraga. Murid cukup masangkeun kecap-kecap kana kalimah nu dicopongkeun. Buku Tuturus Tuturus Guru SD/MI Kelas IV

Pasangkeun istilah-istilah olahraga di kénca kana kalimah nu geus disaayagikeun. 1. Jajang ….I……sabab lumpat miheulaan bal ka tukangeun bék law lawan an bék lawan. A. hen

3.

2.

Sépakan ….C….ti juru lapanga lapangan n melentung kana gawang. B. nalti

3. 4. 5. 6. 7. 8. 9. 10.

Bal opera operann ti Fir Firman man Utina téh .…E…. ku Atép. Sanggeus Sangge us ditéwak, …F…. téh ditala ditalapung pung ku kiper. Maman nyépak…F nyépak…F…. …. kana gawang nepi ka asupn asupna. a. Bal téh …..A…. …..A…... lantar lantaran an keuna kana leun leungeun geun Erlan Erlangga. gga. Ku sabab geus 45 meni menit,t, ……J…… niup pir piriwitn iwitna. a. Arii dina badmin Ar badminton ton mah, kok téh ditep ditepak ak ku ….D ….D.. Mun keuna kana ….G….. ….G…..,, kok kudu dikal dikalawankeun. awankeun. Arii ……H….. mah dipak Ar dipakéna éna dina olahr olahraga aga pingp pingpong. ong.

C. D. E. F. G. H. I. J.

kor nal kornal rékétt réké dihéden bal nét bét opsét wasit

Guru meunteun murid bener henteuna ngajawab pananya nu geus disayagikeun.

F. NUL NULISK ISKEUN EUN JEU JEUNG NG NY NYARI ARIT TAKE AKEUN UN CITA-CI CITA-CIT TA No.

Kagiatan

1.

Guru nitah murid sina nuliskeun cita-cita dirina.

2.

Guru méré méré pit pitudu uduhh kumaha kumaha car caran anaa nulis nulis cit citaa-cit cita. a. Ng Ngara arahh babarie babarieun, un, mu murid rid dituyun jejer-jerjerna nu kudu dituliskeun. Pék ayeuna caritakeun cita-cita hidep. Carana mah gampang. Tuliskeun heula bagian-bagian ieu di handap luyu jeung harepan hidep. 1) Sebutkeun heula ngaran hidep, ngara ngarann indu indung ng bapa, jeun jeungg dulur hidep. 2) Caritakeun di mana hidep cicing jeung naon cita-cita hidep. 3) Sebutkeun pangna hidep boga cita-cita kitu. 4) Jelask Jelaskeun eun koméntar koméntar kolot kolot hidep kana cita-cita hidep. hidep. 5) Caritakeun pagawéan batur anu narik ati hidep. Guru nit nitah ah murid murid sin sinaa nul nulis is cit citaa-ci cita ta ku car caraa ngal ngaleng engkkepa epann kali kalima mahh nu nu dicopongkeun dina paragraf. Sangg Sa nggeus eus réng réngsé sé nuli nulisk skeun eun cit citaa-ci cita tana na,, gur guruu nitah nitah murid murid disi disina na nyarit nyaritak akeun eun deui di hareueun babaturanana. Guru meu meunt nteun eun mu murid rid bener bener hen hente teuna una di dina na nuli nuliss cita cita-c -cit itaa sart sartaa ny nyarit aritak akeun eun deui di hareupeun kelas.

3. 4. 5.

Sanggeus réngsé kagiatan diajar bahan dina pangajaran 7, guru babarengan jeung murid nyindekkeun eusi bahan pangajaran nu patali jeung “kaulinan barudak”. Guru ngayakeun rééksi ngeunaan kamajuan diajar murid. Guru ogé ngukur kamampuh

murid ku cara ngayakeun kagiatan meunteun, boh dina waktu lumangsung kagiatan diajar boh di ahir pangajaran. Jaba Jaba ti éta, guru guru nangtukeun geus tutas acanna acann a murid kana bahan pangajaran maké Kritéria Katutasan Minimal (KKM). Bab 2 Pituduh Husus

69

EVALU EV ALUASI ASI Kritéria Katutasan Minimal (KKM) Kritéria Meunte Meunteun un A. MACA JERO HATE B. MAHAM EUSI BACAAN C. NGALARAPKEUN UDAK USUK BASA D. NGA NGAJEM JEMBARA BARAN N CARI CARIT TA E. NGAJE NGAJEMBARAN MBARAN KA KAWIH WIH F. NGA NGALAR LARAPK APKEUN EUN KECA KECAP P G. NULISKEUN NULISK EUN JEUNG NYARITAKEUN CITA-CITA

70




Lingk ungan padumu Lingkungan padumukan kan atawa pakum pakumbuhan buhan Dadaran (déskr (déskripsi) ipsi) Téks jeung Gambar

Tujuan Pangajaran: Saréngséna kagiatan diajar ngajar, murid bisa maca jero haté, maham eusi bacaan, ngalengkepan kalimah. Mikaweruh karangan dadaran, nyusun dadaran, maca ngajembara, jeung nyaritakeun dadaran. KAGIATAN DIAJAR Saméméh kagiatan kag iatan diajar lumangsung, guru nepikeun nepikeun heula h eula téma, tujuan, tujuan, jeung gurat badag bahan pangajaran. Guru ngébréhkeun yén bahan ajar ay ayaa dalapan bagian, nyaéta (1) maca jero haté, (2) maham dadaran, (3) ngalengkepan kalimah, (4) nyusun karangan dadaran, (5) maca dadaran ngajembaran, jeung (6) nyaritakeun dadaran. Guru ngondisikeun murid mur id sangkan sayaga pikeun diajar. Kagiatan diajar dilaksanakan ngaliwatan léngkah-léngkah ieu di handap. A. MACA JE JER RO HATÉ No.

Kagiatan

1.

Guru ni nita tahh murid murid ma maca ca bac bacaa aann dina dina jer jeroo haté haté nu té téma mana na “L “Ling ingku kunga ngann Padumukan” kalawan judul “Bumetah”.

2.

Guru nitah murid sina niténan eusi bacaan kalawan gemet.

B. MAH MAHAM AM DAD DADARA ARAN N No.

Kagiatan

1.


2.

Guru ni nita tahh murid murid sina sina ma maha ham m eusi eusi bac bacaa aann ku car caraa ngaj ngajaawab pan panan anyya nu nu geus geus disayagikeun.

Bab 2 Pituduh Husus

71

Pikeun maham eusi e usi bacaan, ayeuna ayeuna pék jawab pananya ieu di handap! 1. Di mana perenahna lembur Rudi téh? Di sisi jalan gedé . 2. Ngaréndéng jeung imah saha imah Rudi téh? Bibina Rudi .

Aya ya sawah. 3. Aya naon tukangeun imah Rudi téh? A 4. Keur kaay kaayaan aan kumaha paré tukangeun imah téh? Keur sumedeng beukah. 5. Sabaraha kilo jauhna ti imah Rudi ka sakola? Sakilometer . 6. Saha nu sok nyampeur Rudi mun ka sakola? Déwi . 7. Saha waé nu sok kerja kelompok di imah Rudi? Déwi jeung Nénéng . 8. Ceuk éta bacaan, di mana Rudi téh lahirna? Di lembur nu ayeuna dicicingan. 9. Kumaha kulaw kulawarga arga Rudi jeung tatanggana? Akur tur soméah. 10. Kumaha kulawarga Rudi kana agama? Getol ibadah ka Pangér Pangéran an. 3.

Guru meun Guru meunte teun un murid murid ben bener er hen hente teuna una di dina na nga ngaja jaw wab pa pana nany nyaa nge ngeuna unaan an eusi bacaan.

C. NGALEN NGALENGKEP GKEPAN AN KALIMA KALIMAH H No.

Kagiatan

1.

Guru nit nitah ah mu murid rid sina sina nit niténa énann keca kecapp-kkeca ecapp nu nu pata patalili jeu jeung ng kaa kaayyaa aann lngkungan. Guru ni nita tahh murid murid dis disina ina nga ngale lengk ngkep epan an kal kalim imah ah nu nu dicop dicopong ongkkeun ku keca kecappkecap nu patali jeung kaayaan lingkungan. Guru nit nitah ah mu murid rid nga ngale lengk ngkep epan an kal kalim imah ah nu di dicop copong ongkkeun ku keca ecappkecap nu patali jeung kaayaan lingkungan. Ngaran kontékstual, kalimah anu dicopongkeun mangrupa bagian tina alinéa atawa paragraf. Pék pasangkan kecap-kecap di kolom Beulah katuhu kana kolom nu dinomeran Beulah kénca.

2. 3.

72


Imahna téh aya di sisi .B. (1) Citarum. Rada inggis mun geus hujan mah. Biasana sok datang .F. (2). Cai léb-léban sok nepi ka …H.. (3) imah. Kampung nu aya di beulah hilir mah nyaéta Kampung Cieunteung sok …K... (4) ku cai. Malah mun tuluy-tuluyan hujan, urang kampung éta mah sok arindit …C… (5). Mun geus ngungsi mah, warga téh…E... (6). Sararéna ngagolér di mana waé. Dahar ogé …D… (7). Atuh bantuan ti warga nu lian, sok …J…. (8), kaasup ti pamaréntah. Malah dina warta-warta televisi ogé sok muncul, boh televisi nasional boh televisi lokal. Cieunteun kakeueum. Malah cai téh sok nepi ka na suhunan imah. Perenahna Kampung Cieuteung téh aya dina …I…. (9). Malah sajajar rata jeung walungan Citarum. Atuh munasabah lamun …G... (10) saeutik ogé cai téh kaluar ti walungan. Antukna kampung téh kakeueum.

4.

A. B. C. D. E. F. G. H. I. J. K.

cai walungan ngungsi dibéré katalangsara caah hujan buruan léngkob datang Kakeueum

Guru me meunt unteun eun mu murid rid ben bener er hen hente teuna una di dina na nga ngale lengk ngkep epan an ka kalilima mahh nu nu disayagikeun.

D. NYU NYUSUN SUN KAR KARANG ANGAN AN DAD DADARA ARAN N No.

Kagiatan

1.

Guru nitah murid sina nyusun dadaran pondok.

2.

Guru nitah murid disina niténan conto karangan dadaran pondok.

3.

Guru nitah murid disina latihan nyusun dadaran pondok.

4.

Ngarah Ngar ah baba babarieun rieun,, gu guru ru nita nitahh murid murid nité niténan nan jej jejerer-je jejer jer nu kudu kudu dim dimeka ekark rkeun eun jadi karangan.

Bab 2 Pituduh Husus

73

Carana mah kieu. a. Ay Ayaa di mana imah tempat cicin cicingg hide hidep. p. b. Kumaha kaayaan imah hide hidepp saper sapertiti warn warnaa cetna cetna,, bentu bentukna, kna, jsté. c. Tataan naon waé nu aya di sabudeu sabudeureun reun imah hidep. d. Ka mana nyanghareup nyanghareupna na imah hidep. e. Ay Ayaa naon hareup hareupeun eun atawa tukan tukangeun geun imah hide hidep. p. f.

Ari di gig gigireun ireun imah hidep ay ayaa naon deui.

g. Sakumaha jarak imah hidep ka sakola ataw atawaa ka pasar. pasar. 5.

Guru meunteun murid bener henteuna nulis dadaran pondok.

E. MAC MACA A NGAJERMBARAN No.

Kagiatan

1.

Guru nit nitah ah murid murid mac macaa deui deui bac bacaa aann dina dina jer jeroo haté haté nu nu judu judulna lna “C “Can andi di Jiw Jiwa” a” pikeun ngajembaran kaweruhna. Pikeun Pik eun ma maham ham eus eusii baca bacaan an,, gur guruu nitah nitah murid murid dis disina ina nga ngaja jaw wab pan panan anyya nu geus disay di sayagikeun. agikeun.

2.

Pananyaa jeung jaw Panany jawabanana abanana ébréh ieu di handap. 1. Di mana Candi Jiwa téh perenahna? Di Désa Segaran, Kabupatén Karawang . 2. Masih dina tahap naon Candi Jiwa nepi ka kiwari? Candi Jiwa tacan kabuka sagemblengna . 3. Naon nu bacacar di Batujay Batujayaa téh? Titinggal jeung artefak. 4. Sabaraha situs nu geus kapanggih di Karaw Karawang ang téh? Total aya 24 titinggal. Malah kapanggih 31 tapak situs sésa banunan kuna. 5. Dingaranan luyu jeung naon situs téh? Luyu jeung ngaran tempat ayana candi . 6. Candi Jiwa téh sésa percandian agama naon? Sésa-sésa Percandian Budha Kuno 7. Di mana perenahna Batujaya Batujaya téh di pasir atawa atawa tengah pasawahan? pasawahan? Di tengah pasawahan. 8. Naon disebutna situs téh ku masarakat dinya? Unur-unur . 74


9. Tina naon Candi Jiwa téh bahanna? Bata beureum.

3.

10. Jadi bukti naon titinggal karuhun téh? Kaagungan Gusti ALloh . Guru meu meunte nteun un murid murid bene benerr hent henteun eunaa dina dina nga ngaja jaw wab pana panany nyaa ngeun ngeunaa aann eusi eusi bacaan.

F. NYARITAK NYARITAKEU EUN N DADARAN No.

Kagiatan

1.

Guru nitah murid sina niténan deui bacaan “Candi Jiwa”.

2.

Guru Gu ru nuyu nuyunn murid murid dina dina ny nyari arita takkeu eunn deui deui baca bacaan an “C “Can andi di Jiw Jiwa” a”.. Sangkan babari, babar i, hidep kudu nyatet heula gagasan tina unggal paragraf. paragraf . Eta téh mangrupa inti eusi tina unggal paragraf. Mun geus digabungkeun, bakal jadi eusi sagemblengna dadaran. Ngarah babari, babar i, ku hidep hide p tuturkeun bagianbagian ieu di handap. a. Pernah Pernahna na Candi Jiwa b. Kaayaan Candi Jiwa. c. Kapanggihna Candi Jiwa anu bacacar. d. Gambar Gambaran an Kompléks Candi Jiwa. e. Pernah Pernahna na Batu Jay Jaya. a. f. Rupa-rupa artef artefak ak di lingkungan Candi Jiwa. Guru nit nitah ah murid murid disina disina ny nyarit aritak akeun eun deui deui bac bacaa aann “C “Cand andii Jiwa” Jiwa” ku kek kekeca ecapa pann sorangan di hareupeun babaturanana. 1. Paragraf 1 eusina ngeunaan ‘imah Uus di deukeut deukeut Candi Jiwa sarta perenahna Candi Jiwa’. 2. Paragraf 2 eusina ngeunaan ‘artef ‘artefak ak Candi Jiwa Jiwa bacacar di saw sawatara atara tempat’. 3. Paragraf 3 eusina ngeunaan ‘SItus Batujaya Batujaya munggaran kapanggih ku Tim Arkéologi Fakultas Sastra Universitas Indonésia taun 1984. Anu manggihan rupa-rupa artefak di sawatara tempar’. 4. Paragraf 4 eusina ngeunaan ‘Kompléks Percandian Percandian Batujaya Batujaya diduga kompléks sésa-sésa Percandian Budha Kuno’. 5. Paragraf 5 eusina ngeunaan ‘Sajeroning ditalungtik, kapanggih rupa-rupa artefak artef ak anu bahanna bata beureum, anu sanggeus dirékonstruksi tétéla tété la éta téh candi.’ 6. Paragraf 6 eusina ngeunaan ‘kapanggih rupa-rupa rupa-rup a artef artefak ak anu bahanna bata beureum, anu anu sanggeus dirékonstruksi tétéla éta téh candi.’ candi.’

3.

Bab 2 Pituduh Husus

75

Sanggeus réngsé kagiatan diajar bahan dina pangajaran 8, guru babarengan jeung murid nyindekkeun eusi bahan pangajaran nu patali jeung “lingkungan padumukan”. Guru ngayakeun rééksi ngeunaan kamajuan diajar murid. Guru ogé ngukur kamampuh

murid ku cara ngayakeun kagiatan meunteun, boh dina waktu lumangsung kagiatan diajar boh di ahir pangajaran. Jaba Jaba ti éta, guru nangtukeun geus tutas acanna acann a murid kana bahan pangajaran maké Kritéria Katutasan Minimal (KKM).

EVALU EV ALUASI ASI Kritéria Katutasan Minimal (KKM) Kritéria Meunte Meunteun un A. MACA JERO HATÉ B. MAH MAHAM AM EUS EUSII DADARAN C. NGALE NGALENGKEPAN NGKEPAN KALIM KALIMAH AH D. NYUSUN KARANGAN DADARAN E. MACA NGAJE NGAJEMBARAN MBARAN F. NYARITAK NYARITAKEU EUN N DADARA ADARAN N

76




Kadaha ran séhat tur ngand Kadaharan ngandung ung gi gijiji Dadarann Dadara Téks jeung Gambar

Tujuan Pangajaran: Saréngséna kagiatan diajar ngajar, murid bisa maca jero haté, maham eusi dadaran, nyebutan istilah kadaharan, ngalarapkeun kecap kana kalimah, nyawalakeun kadaharan, midangkeun hasil saw sawala, ala, nyusun karangan dadaran, jeung néangan n éangan dadaran séjén. KAGIATAN DIAJAR: Saméméh kagiatan kag iatan diajar lumangsung, guru nepikeun nepikeun heula h eula téma, tujuan, tujuan, jeung gurat badag bahan pangajaran. Guru ngébréhkeun yén bahan ajar ay ayaa salapan bagian, nyaéta (1) maca jero haté, (2) maham eusi dadaran, (3) nyebutan istilah kadaharan, (4) ngalarapkeun kecap kana kalimah, (5) nyawalakeun kadaharan, (6) midangkeun hasil sawala, (7) migawé latihan, (8) migawé pancén di imah, jeung (9) néangan istilah kadaharan tradisional Sunda. Guru ngondisikeun murid mur id sangkan say sayaga aga pikeun diajar. Kagiatan diajar dilaksanakan ngaliwatan léngkah-léngkah ieu di handap. A. MACA JE JER RO HATÉ No.

Kagiatan

2.

Guru nit nitah ah murid murid maca maca bac bacaa aann dina dina jer jeroo haté haté nu nu téma témana na “K “Kad adah ahar aran an séha séhatt tur tur ngandung giji” kalawan kalawan judul “Kalua”.

3.

Guru nitah murid mur id sina niténan eusi bacaan “Kalua” kalaw kalawan an gemet.

B. MAH MAHAM AM PEDARA PEDARAN N No.

Kagiatan

1.


2.

Guru ni nita tahh murid murid sina sina ma maha ham m eusi eusi bac bacaa aann ku car caraa ngaj ngajaawab pan panan anyya nu nu geus geus disayagikeun.

Bab 2 Pituduh Husus

77

3.

Pikeun maham eusi pedaran perkara kadaharan, hidep kudu ngajaw ngajawab ab ieu pananya. 1) Di we wewengk wengkon on mana nu sok nyieunan kalua jeruk téh? Ciwidey. 2) Naon sababna éta kadaharan téh disebutna kalua jeruk? Lantaran bahanna tina cangkang daut jeruk bali ba li . 3) Jeruk naon nu sok dipaké bahan nyieun nyieun kalua téh? Jeruk bali . 4) Kumaha cara nyieun kalua jeruk? Cangkang jeru dipiceun kulitna, tuluy dikeureutan. Geus kitu, dikeueuman ku cai gula . 5) Naon bédana kalua jeruk jeung kalua gedang? Béda bahan bakuna. Kalua jeruk dijieun tina kulit jeruk bali, dikeueuman cai gula . 6) Mun kalua dijadikeun industr industrii rumah, bakal kumaha masarakat? Masarakat bakal diuntungkeun Guru me meunt unteun eun mu murid rid bene benerr hent henteun eunaa dina dina ng ngaj ajaawab pan panan anyya nge ngeuna unaan an eusi bacaan.

C. NYEBUTAN ISTILAH KADAHARAN No.

Kagiatan

1.

Guru nitah murid sina niténan ngaran-ngaran kadaharan kalawan gemet.

2.

Guru nit nitah ah murid murid sina sina ny nyeb ebut utan an nga ngara rann kada kadahar haran an duma dumasa sarr kana kana bah bahan an jeun jeungg cara ngolahna. Ayeuna hidep kudu nyebutan rupa-rupa kadaharan atawa inuman has Sunda. Ngarah babari, babar i, tuluykeun sebutan rupa-rupa ru pa-rupa kadaharan kadah aran atawa inuman anu sakelompok. Sebutkeun sakurang-kurangna tilu rupa. 1. Kadah Kadaharan aran nu asalna béas aya opak, ranginang, awug, bugis

bajigurr, wédang jahé, goyobod 2. Inuman Sund Sundaa téh aya bandr bandrék, ék, bajigu peuyeum, 3. Kadaharan Kadah aran Sund Sundaa nu bahan bahanna na sampe sampeuu nyaéta comro, peuyeum, gegetuk, kicimpring 4. Kadaharan Kadah aran nu dikul dikulub ub aya kulu kulubb suuk, kulub sampeu, kulub suuk, kulub jagong 5. Kadaharan Kadah aran nu digor digoréng éng aya gorén goréngg lauk, goréng cau, goréng sangu, goréng sampeu. 3.

78

Guru meunteun murid bener henteuna dina ngajawab pananya nu disayagikeun.


D. NGALAR NGALARAPKEUN APKEUN KECAP KANA KALIMA KALIMAH H No.

Kagiatan

1.

Guru nit nitah ah murid murid dis disina ina nit niténa énann keca kecapp katu katutt lara larapna pna din dinaa kali kalima mah. h. ka kala law wan gemet. Guru ni nita tahh murid murid dis disina ina nga ngale lengk ngkep epan an kal kalim imah ah nu nu dicop dicopong ongkkeun ku keca kecappkecap nu geus disayagikeun gigireunana. Kecap-kecap nu disayagikeun raket patalina jeung cara ngolah kadaharan. Dina téks anu dibaca ku hidep kapanggih rupa-rupa r upa-rupa kecap nu patali jeung pagawéan. Lengkepan kalimah ieu di handap ku kecap nu aya gigireunana. 1. Cau beun beunang ang nyiksik nyiksikan an téh …F… dina nyiru nyiru.. A. dibeuleum dibeuleu m 2. Jagong beun beunang ang meung meungkeut keut …I.. dina parase paraseuneu uneu.. B. dikeueu dikeueum m 3. Cau nu atah kéné kénéhh téh ……H……. dina lomba lombang. ng. C. digod digodog og 4. Walu aluhh téh keur ……G ……G…. …. din dinaa lan langse gseng. ng. D. dis disang angray ray 5. Cangk Cangkang ang jer jeruk uk téh ………B……… dina ciapu ciapu.. E. dituu dituuskeun skeun 6. Suuk téh bisa disan disangray gray bisa ………J……….. ………J……….... F. dipoé 7. Sampe Sampeuu beun beunang ang ngumb ngumbah ah téh tuluy ………G…….. G. diseu diseupan pan 8. Suuk téh ……D…… dina katél katél.. H. dipeu dipeuyeum yeum 9. Daun gedan gedangg beun beunang ang ngala ……C……di ……C……dina na panci panci.. I. digara digarang ng 10. Opak téh ……A……. dina hawu. J. digor digoréng éng Guru meu meunt nteun eun mu murid rid ben bener er hen hente teuna una din dinaa nga ngaja jaw wab pa pana nany nyaa anu anu disayagkeun.

2.

3.

E. NY NYA AWALAKEUN KADAHARAN KADAHARAN No.

Kagiatan

1.

Guru nitah murid sina nyieun kelompok diskusi anu anggotana hétérogén..

2.

Guru nu nuga gask skeun eun ti tiap ap-t -tia iapp kel kelomp ompok ok pik pikeun eun ma maca ca jeun jeungg nité niténan nan ba baca caan an perkara kadaharan anu béda-béda.

3.

Guru nitah tiap-tiap kelompok ngadiskusikeun kadaharan.

4.

Guru ni nita tahh tiaptiap-ti tiap ap kel kelomp ompok ok nga ngaja jaw wab pan panan anyya ngeun ngeunaa aann eusi eusi baca bacaan. an. Kelompok 1 nya nyawalak walakeun eun kadaharan “karédok”. Pék jaw jawab ab ieu pananya!

Bab 2 Pituduh Husus

79

1) Naon waé bahan pikeun nyieun karédok téh? Kacang panja panjang, ng, bontén bonténg, g, téron térong, g, togé,j togé,jeung eung engkol engkol.. Ari samara anu diperlukeun nyaéta goréng atawa sangray suuk, uyah, bawang bodas, bawang beureum, cikur, gula beureum, jeung céngék. 2) Kumaha carana nyieun karédok? Cik pék terangkeun! Sayuran sagala atah diberesihan tuluy disiksikanan. Samara nu geus disadiakeun téh, tuluy diréndos ku mutu dina cowét. Sanggeus réngsé, caian saeutik. Sayuran beunang nyiksikan téh, tuluy galokeun kana samara nepi ka rata. 3) Kumaha cara ngadahar ngadaharna na karédok téh? Karédok didaharna jeung sangu atawa lontong dina waktu dahar beurang atawa dahar peuting. 4) Sok dibarengan ku naon ari dahar karédok? Pidangan karédok ogé sok dibarengan kukurupuk. 5) Lamun urang jajan karédok, sok diwadahan naon? Lamun urang jajan karédok, biasana biasana sok dipincuk ku daun cau. Kelompok 2 ny nyaw awalakeun alakeun kadaharan “Kicimpring” “Kicimprin g” Pék jawab ieu pananya! pan anya! 1) Ceuk dugaan, ieu kadaharan disebut kicimpr kicimpring, ing, naon sababna? sababna? Lantaran wangunna ipis nyempring nyempri ng.. 2) Naon baé bahan keur nyieun kicimpr kicimpring ing téh? Jaba ti bahan baku nu mangrupa sampeu, perlu ogé samara saperti uyah, bawang daun, céngék atawa cabé, jeung samara pécin. 3) Kumaha carana nyieun kicimpr kicimpring ing téh? Pék jelaskeun! Ari cara nyieunna kieu. Sampeu dipesék cangkangna, tuluy dikumbah, sarta diparud. Parudan sampeu dicampuran dica mpuran ku uyah, bawang daun beunang nyiksikan saperluna. Geus kitu mah, galokeun nepi ka rata. Adonan sampeu diemplé-emplé sina ipis tur dibuleud atawa dilonjongkeun dina tutup tut up panci. panci . Geus kitu diseupan di seupan ngarah ng arah asak. Geus asak mah dijait, di jait, tulu dipoé nepi ka garing. Kakara geus garing, opak digoréng atawa didéangkeun nepi ka asak. 4) Kumaha carana ngadahar kicimpr kicimpring ing téh? Kicimpring diidangkeun d iidangkeun minangka lalawuh bareng jeung citéh atawa cikopi. 5) Sok dibarengan ku naon lamun ngadahar kicimpr kicimpring? ing? Sok dibarengan ku citéh atawa cikopi. 80


Kelompk 3 nya nyawalak walakeun eun kadaharan k adaharan “Kiripi “Kiripikk Cau” Pék jawab pananya ieu di handap. 1) Naon sababna ieu kadaharan téh disebut kirip kiripik ik cau? Lantaran bahanna dijieunna tina cau. 2) Naon baé bahan keur nyieun kiri kiripik pik cau? Cau nu sok dikiripik ny nyaéta aéta cau siem atawa cau raja. Ari bahan séjénna aya cai, gula bodas atawa gula beureum, uyah, minyak goréng. 3) Kumaha carana nyieun kirip kiripik ik cau? Pék jelaskeun! Cau dipesék cangkangna, tuluy disiksik ka panjangna sing aripis. Lamun rék nyieun kiripik asin, cau beunang nyiksikan dikeueumkeun kana ciuyah. Antepkeun sakeudeung ngarah ciuyah nyerep nyerep,, kakara digoréng d igoréng.. Tapi lamun rék nyieun kiripik amis, cau beunang nyiksikan digoréng nepi ka asak. Geus kitu, digalokeun kana cigula. 4) Kumaha carana ngadahar kiri kiripik pik cau? Kiripik cau c au jadi lalawuh, biasana biasana dikéleran 5) Sok dibarengan ku naon lamun ngadahar kiripi kiripikk cau? Disuguhkeun ka sémah jeung citéh atawa at awa cikopi. Kelompok 4 ny nyaw awalakeun alakeun kadaharan “Kiripik Kentang” Pék jawab pananya ieu di handap. 1) Naon sababna disebut kiri kiripik pik kentang? Lantaran bahan dijieunna tina kentang . 2) Naon baé bahan keur nyieun kiri kiripik pik kentang? Jaba ti bahan baku kentang, kentang, diperlukeun bahan jeung samara séjénna saperti uyah, cai, apu seupah, minyak goréng. Parabot nu dipaké katél jeung baskom. 3) Kumaha carana nyieun kirip kiripik ik kentang? Ari cara nyieunna kieu. Kentang dipesék cangkangna, tuluy disiksik. Keueuman ku ciapu, tuluy seupan sakeudeung. Geus kitu, dipoé nepi ka garing, kakara digoréng. 4) Kumaha carana ngadahar kiri kiripik pik kentang? Kiripik kentang kenta ng jadi lalawuh anu sok dikéleran. 5) Sok dibarengan ku naon lamun ngadahar kiripi kiripikk kentang? Disuguhkeun ka sémah, dibarengan ku citéh c itéh atawa cikopi.

Bab 2 Pituduh Husus

81

Kelompok 5 ny nyaw awalakeun alakeun kadaharan “Kiripik Sampeu” Pék jawab pananya pananya ieu di handap! 1) Naon sababna ieu kadaharan téh disebut kirip kiripik ik sampeu? Lantaran bahan dijieunna tina sampeu. 2) Naon baé bahan keur nyieun kiri kiripik pik sampeu? Jaba ti sampeu, diperlukeun bahan séjénna saperti saper ti cai, uyah, minyak goréng. goréng. Parabot nu dipakéna nyaéta katél, aseupan, jeung nyiru. 3) Kumaha carana nyieun kirip kiripik ik sampeu? Pék jelaskeun! Cara nyieuna kieu. Sampeu dipesék cangkangna, dikumbah, tuluy diseupan nepi ka asak. Geus tiis, tuluy disiksikan aripis sarta dipoé nepi ka garing. Lamun geus garing, gar ing, bisa digoréng sarta sar ta dipurulukan ku uyah. 4) Kumaha carana ngadahar kiri kiripik pik sampeu? Kiripik sampeu téh lalawuh anu sok disuguhkeun diina kéler. kéler. 5) Sok dibarengan ku naon lamun ngadahar kiripi kiripikk sampeu? Dahar kiripik sampeu sok dibarengan ku citéh atawa cikopi. Kelompok 6 ny nyaw awalakeun alakeun kadaharan “Kiripik Taleus” Taleus” Pék jawab ieu pananya! pan anya! 1) Naon sababna ieu kadaharan téh disebut kirip kiripik ik taleus? Lantaran bahan djieunna tina taleus. 2) Naon baé bahan keur nyieun kiri kiripik pik taleus? 3) Kumaha carana nyieun kirip kiripik ik taleus? Pék jelaskeun! Bahan-bahanna Bahanbahanna nyaéta taleus, ta leus, uyah, cai, jeung minyak goréng.. Ari parabotna mah cukup ku katél. goréng 4) Kumaha carana ngadahar kiri kiripik pik taleus? Cara nyieunna nyie unna kieu. k ieu. Taleus dipe dipesék sék cangkang c angkangna, na, tuluy disiksikan aripis, ngujur ka panjangna atawa ka lébarna, kumbah nepi ka beresih. Keueum kana ciuyah, antepkeun sina nyerep uyahna nepi ka rata. Geus kira-kira uyahna nyerep,, tuluy tuuskeu nyerep tuuskeun, n, kakara digor digoréng éng.. 5) Sok dibarengan ku naon lamun ngadahar kiripi kiripikk taleus? Didaharna dibarengan ku citéh atawa cikopi. 5.

82

Guru meunteun prosés diskusi kelompok daria henteuna.


F. MIDAN MIDANGK GKEU EUN N HA HASIL SIL SA SAW WAL ALA A No.

Kagiatan

1.

Guru nitah murid sina nepikeun hasil diskusi kelompokna séwang-séwangan.

2.

Guru nitah wawakil wawakil kelompok midangkeun hasil diskusi kelompokna.

3.

Guru ni nita tahh murid murid séj séjén én nga ngaba bandu ndunga ngann kala kalaw wan daria daria sa sarta rta ny nyat atet et naon naon-na -naon on nu ditepikeun ku kelompok séjén. Guru nit nitah ah mu murid rid ngom ngomént éntar aran an pid pidang angan an wa wawaki akill kel kelom ompok pok ti tina na has hasilil diskusina.

4. 5.

Guru meunteun murid dina midangjeun hasl diskusi kelompokna.

G. MIGAWÉ LATIHAN No.

Kagiatan

1.

Guru nit nitah ah mu murid rid sina sina ny nyat atet et pid pidan anga gann kel kelomp ompok ok nu pa pata talili je jeung ung eus eusii matérina. Guru nit nitah ah murid murid sin sinaa ngaj ngajaawab pan panan anyya anu anu geus geus diy diyagik agikeun eun pa pata talili jeun jeungg eusi saw sawala. ala. Pananyaa jeung jaw Panany jawaban aban ngeunaan eusi sawala ébréh ieu di handap.

2.

1. Ari Ar i kalua téh ay ayaa sabaraha rupa? Kalua jeruk, jer uk, kalua gedang, jeung kalua suuk. 2. Kumaha cara nyieun kalua jeruk? Kulit jeruk nu héjona dipiceun nepi ka katempo dagingna bodas. Tuluy diberesihan jeung dikeueum dina cai apu seupah. Geus nyerep cai apuna, tuluy digodog maké cai gula beureum be ureum atawa cai gula bodas nepi ka caina saat. Geus kitu dituuskeun jeung dipoé. 3. Ciri has we wewengkon wengkon mana ari karédok téh? Wewengkon Sunda. 4. Naon waé bahan pikeun nyieun karédok téh? Kacang panja panjang, ng, bontén bonténg, g, téron térong, g, togé,je togé,jeung ung engkol. e ngkol. Ari samara anu diperlukeun nyaéta goréng atawa sangray suuk, uyah, bawang bodas, bawang beureum, cikur, gula beureum, jeung céngék. 5. Sebutkeun dua kadaharan nu bahanna tina sampeu? Comro jeung kicimprig .

Bab 2 Pituduh Husus

83

6. Sebutkeun rupa-r rupa-rupa upa kadaharan nu mangr mangrupa upa kirip kiripik? ik? Kiripik cau, kiripik sampeu, kiripik kentang . 7. Naon bédan bédanaa kir kiripik ipik cau, kentang, sampe sampeu, u, jeun jeungg taleus taleus?? Bahanna ari kiripik kir ipik cau mah bahan dijieunna tina cau, kiripik kenang bahan dijieunna tina kentang, kiripik sampeu bahan dijieunna tina sampeu, kiripik aleus bahan dijieunna tina taleus. taleus. 8. Naon sasaruaan sasaruaanana ana dina nyieun kir kiripik ipik cau, kentang, sampeu, jeung taleus? Bahan-bahanna sarua diiris diir is atawa disiksik, tuluy digoréng . 9. Bahan naon anu sar sarua ua dina nyieun nyieun kiripik kiri pik cau, kentang, sampeu sampeu,, jeung taleus? Samara jeung minyak. 10. Pidangan kiripik kir ipik téh sok dibarengan ku citéh jeung cikopi. Kumaha p anas.. Ari cikopi cara nyieun citéh jeung cikopi? Téh ditinyuh ku ku cai panas mah, carana kopi dibauran ku gula, tuluy ditinyuh ku cipanas cip anas sarta dikocék. 3.

Guru meunteun murid bener henteuna ngajawab pananya.

H. MIGA MIGAWÉ WÉ PANC PANCÉN ÉN DI IMAH No.

Kagiatan

1.

Guru nitah murid sina maca deui bacaan séjénna nu judulna “Kupat”.

2.

Guru nitah murid sina niténan eusi bacaan nu judulna “Kupat”.

3.

Guru ni nita tahh murid murid sina sina ma maha ham m eusi eusi bac bacaa aann ku car caraa ngaj ngajaawab pan panan anyya nu nu geus geus disayagikeun. Pananyaa jeung jaw Panany jawabanana abanana saperti saper ti ieu di handap. 1) Sebutkeun tilu rupa wangun kupat? Kupat tahu, kupat lantéra, jeung kupat salamet . 2) Tina naon dijieunna cangkang kupat téh? Janur . 3) Béas pikupateun, saméméh dikulub, dikulub, sok maké naon heula? Cai apu. 4) Sabaraha lilana ngulub kupat téh? Kira-kira sajam satengah dina kompor atawa tujuh jam dina d ina hawu. 5) Naon nu dimaksud ku kupat tahu téh? Kupat anu biasana didagangkeun di d i tukang kupat tahu, anu dipidangkeunana kupat jeung tahu ditinyuh ku samara . Guru me meunt unteun eun nu nurid rid benr benree hent henteun eunaa dina dina nga ngaja jaw wab pa pana nany nyaa nu nu geus geus disayagikeun.

3.

84


I. NÉANG NÉANGAN AN KADAHARAN No.

Kagiatan

1.

Guru nitah murid sina néangan jeung nyatet kadaharan has Sunda séjénna.

2.

Guru nita nitahh murid murid sina sina néang néangan an tur tur ny nyatet kada kadahar haran an tina tina buk buku, u, maj majala alah, h, ko koran ran,, internét, atawa nanyakeun ka kolotna atawa ka saha waé. Guru nit nitah ah murid murid ngum ngumpul pulkkeun tu tuga gasn snaa mingg mingguu hare hareup upna, na, sa sarta rta dipe dipeunt unteun eun ku guru, peunteunna diasupkeun kana daftar peunteun.

3.

Sanggeus réngsé kagiatan diajar bahan dina pangajaran 9, guru babarengan jeung murid nyindekkeun eusi bahan pangajaran nu patali jeung “Kadaharan Tradisional”. Guru ngayakeun rééksi ngeunaan kamajuan diajar murid. Guru ogé ngukur kamampuh

murid ku cara ngayakeun kagiatan meunteun, boh dina waktu lumangsung kagiatan diajar boh di ahir pangajaran. Jaba Jaba ti éta, guru guru nangtukeun geus tutas acanna acann a murid kana bahan pangajaran maké Kritéria Katutasan Minimal (KKM).

Bab 2 Pituduh Husus

85

EVALU EV ALUASI ASI Kritéria Katutasan Minimal (KKM) Kritéria Meunte Meunteun un A. MACA JERO HATÉ B. MAHAM EUSI PED PEDARAN ARAN C. NYEBUTAN ISTILAH KAD KADAHARAN AHARAN D. NGALA NGALARAPKE RAPKEUN UN KECAP KANA KALIMAH E. NYAWALAKEUN KADAHARAN F. MIDANGKEUN HASIL SAWALA G. MIG MIGA AWÉ LATIHAN H. MIGAWÉ PANCÉN DI IMAH I. NEANGAN ISTILAH KADAHARA KAD AHARAN N SUND SUNDA A

86



Bab

Pituduh Meunteun

3

A. Kritéria Meunteun Katutasan Minimal (KKM) 1. KKM dipeunteun dina unggal ahir pangajaran keur tiap-tiap murid. 2. Jumlah komponén anu dipeunteun béda-béda guantung kana jumlah komonén dina unggal pangajaran. 3. Komponén anu dipeunteun dicontréng geus tutas acanna. 4. Conto rubr rubrik ik KKM Pangajaran 9 Kritéria Katutasan Minimal (KKM) Kater angan Tutas Katerangan Tutas Enggeus Encan

Kritéria Meunte Meunteun un A. MACA JE JER RO HATE B. MAHAM EUSI PED PEDARAN ARAN C. NYEBUTAN ISTIL ISTILAH AH KAD KADAHARA AHARAN N D. NGALARAPKEU NGALA RAPKEUN N KECAP KANA KALIMAH E. NY NYA AWALA ALAKEU KEUN N KADAHAR KADAHARAN AN F. MI MID DAN ANGK GKEU EUN N HA HASI SILL SAW SAWAL ALA A G. MIG MIGA AWÉ LATIHAN H. MIGAWÉ PANCÉN DI IMAH I. NÉANGAN ISTILAH KADAHARA KAD AHARAN N SUND SUNDA A

B. Rubrik Meunteun Sawala (Diskusi) Kr itér ia

ALus Pisan (3)

Cukup (2)

Latihan Deui (1)

Ngaregepkeun

Saregep

Kurang saregep

Api lain

Komunikasi nonverbal

Ngaréspon

Kurang réspon

Api lain

Ilubiung

AKtif, silihéledan

Kurang aktif

Cicingeun

Omongan

Nepikeun pamadegan ngaruntuy

Nepikeun pamadegan kurang ngaruntuy

Cicingeun

88


Katerangan: 1. Kumpulkeun peunteun murid luyu jeung aspék nu dipeunteun. 2. Cara meunt meunteun eun :

Total peun peunteun teun ____________ x 10 12

3. Conto Contona na

2+3+1+2 8 ____________ x 10 = ____ = 6,7 12 12

:

C. Rubrik Meunteun Sikep No.

Sikep

1.

Taliti

2.

Tanggung ja jawab

3.

Disiplin

4.

Jujur

5.

Santun

6.

Peduli

7.

Percaya di diri

Encan écés

Mimiti écés

Mimiti Mekar

Dibiasakeun

Kat.

D. Rubrik Meunteun Latihan 1. Latihan dipeunteun luyu jeung lobana soal katut hésé banggana. 2. Lamun aaya ya soal latihan 5, tiap soal dibér dibéréé peun peunteun teun 2, jumla jumlahh skor skorna na 10. Jumlah soal (5) X bobot peunteun (2) = 10. 3. Lamun aya aya soal latihan 10, tiap soal dibéré peuteun 1, jumlah skorn skornaa 10. Jumlah soal (10) x booto peunteun (1) = 10.

Bab 3 Pituduh Meunteun

89

E. Daftar Peunteun Peunteun Murid Mur id (Kaweruh (Kaw eruh jeung Kaparigelan Kaparigelan)) No.

Ngaran Murid

1

Rata-rata Peunteun Tiap Pangajaran 2 3 4 5 6 7 8

9

M

1. 2. 3. 4. jst.

F. Ré Réfl flék éksi si Gu Guru ru Rééksi mangrupa eunteung tina kagiatan diajar ngajar geus hasil acanna. Ku kituna, guru kudu ngajawab pananya ieu di handap. Rééksi guru dilaksanakeun unggal geus

réngsé pangajaran. 1. Kumaha prakna pangajaran? Pangajaran mana nu geus éféktif? .............................................................................................................................. .............................................................................................................................. 2. Pangajaran mana nu perlu ditingkatkeun? .............................................................................................................................. .............................................................................................................................. 3. Bahan mana nu geus dikawas ku murid? .............................................................................................................................. .............................................................................................................................. 4. Naha ay ayaa bahan nu héséeun keur murid? .............................................................................................................................. .............................................................................................................................. 5. Kumaha rarancang ngoméan pangajaran keur minggu hareup? Kumaha léngkah-léngkahna? .............................................................................................................................. .............................................................................................................................. 90


Bab

Bahan Pangjembar

4

A. Kaweruh Basa jeung Sastra 1. Tatak atakram ramaa Bas Basaa Undak usuk basa ataw atawaa tatakraa basa saenyana mangrupa mangr upa sasaruaan kecap (sinonim). Anu bédana téh lebah nuansa harti, rasa basa, jeung cara makéna. Kecap kasar nuduhkeun suasana teu hormat, ilaharna dipaké waktu ngambek atawa ka sasatoan. Kecap lemes nudhkeun suasana hormat, boh ka diri sorangan boh ka diri batur. Kecap lemes keur sorangan jeung batur aya bédana. Duanana teu bisa dipatukeurkeun. Lamun kecap lemes keur ka batur dipaké ka sorangan sok disebut ngalemesan sorangan. Mémang asal-usulna tatakrama basa téh pangaruh ti Mataram dina abad ka-17. Teu saeutik kecap-kecap lemes dina basa Sunda asalna tina basa Jawa. Jawa. Hasil panalungtikan Coolsma anu ngabdingkeun 400 kecap lemes basa SUnda jeung basa Jawa manggihan 275 kecap lemes dina d ina basa Sunda Sun da asalna tina basa Jawa. Jawa. Najan kitu, lebah makéna sok aya bédana, anu dina basa Sunda kasar dina basa Jawa mah lemes. Upamana waé, kecap dahar dina basa Sunda mah kagolong kana kecap kasar, ari dina basa Jawa mah kagolong kana kecap lemes. Basa hormat hor mat téh ditangtukeun ku opat hal, nyaéta nyaéta (1) lisan atawa kecap-kecapna, (2) pasemon, (3) réngkak jeung je ung peta, sarta (4) lentong. Tahapan tatakrama atawa undak usuk basa Sunda téh bisa dibagi dibag i jadi a. Kecap lemes lemes,, anu ngawengku: (1) Kecap lemes keur ka batur, saperti kulem, gugah, tuang, angkat (2) Kecap lemes keur ka sorangan, saperti mondok, hudang, neda, mios b. Kecap seden sedengg atawa wajar saper sapertiti dahar, balik, saré tetegék, ék, nyatu, ngajed ngajedog og . c. Kecap kasar, saper sapertiti teteg d. Kecap nétra nétral,l, anu teu aya lemes lemesna na teu aya kasar kasarna na saper sapertiti méja. Dina dasarna bédana bédan a kecap kasar/wajar kasar/wajar jeung kecap lemes keur sorangan sarta kecap lemes keur batur téh mibanda tilu kelompok pola. Pola 1:

Kecap Kasar mandi

Pola 2:

Kecap Kasar maca

Pola 3:

Kecap Kasar dahar

92

=

≠

≠

Kecap Lemes J-1 mandi Kecap Lemes J-1 maos Kecap Lemes J-1 neda


≠

Kecap Lemes J-2/J-3 siram

= Kecap Lemes J-2/J-3 maos ≠

Kecap Lemes J-2/J-3 tuang

2. Karangan Pedaran (Ékspos (Éksposisi) isi) Anu dimaksud karangan pedaran (éksposisi) (ék sposisi) nyaéta karangan anu eusina ngajelaskeun atawa ngajéntrékeun tur medar hiji objék, prosésna, tujuanana, jeung gunana. Wacana éksposisi ditujukeun pikeun ngajembaran pangaweruh hiji jalma. sakapeung sok disebut wacana prosédural lantaran ngagambarkeun cara ngalaksanakeun hiji pagawéan saperti resép kuéh, resép kadaharan, jeung formula obat. Aya rupa-rupa rupa-ru pa téhnik anu bisa dipaké dina nyusun wacana éksposisi, é ksposisi, di antarana, ku cara idéntikasi, babandingan, ilustrasi, klasikasi, dénisi, jeung prosés. Di handap ieu

salasahiji conto éksposisi maké téhnik proses. SAMBEL CIBIUK Bahan :

(1) (2) (3) (4) (5) (6) (7) (8)

tomat ngora (héjo (héjo)) 2 siki, surawung sabeungkeut, candak daunna wungkul, cikur dua buku curuk, tarasi saséndok th, goréng atanapi beuleum, gula bodas satengah séndok téh, uyah satengah séndok téh, céngék 10 siki, jeung cabé héjo 4 siki.

Ngadamelna: Tomat sareng cabé héjo siksikan, lajeng réndos sareng sadaya Ngadamelna: bahan, tapi tomat sareng surawuyngna ulah lembut teuing. Tos kitu mah kantung diidangkeun. No. 1665: 1665:50) 50)

Bab 4 Bahan Pangjembar

93

B. Glosa Glosarr ium alas bandaw bandawasa asa dibobotohan

= leuweung geledegan = didukung; bobotoh hartina jalma purah ngagedéan haté atawa ngahudang sumanget ka nu rék tanding dirékonstruksi = diwangun deui gemah ripah = raharja gemah ripah loh jinawi = aman sejahtera gugumplukan = ancal-ancalan, patarenggang hookeun = héraneun kendat = eureun; teu kendat hartina teu eureun kicimpring kicimpr ing = opak sampeu mapag = ngajemput miéling = ngéling-ngéling murugul muru gul = maksa, mawa karep soran sorangan gan ngaremplang = kakeueum ku cai paselang = kombinasi percékaa percék = pinte pinter, r, réa kabisa kabisa,, par parigel igel pituing pitui ng = tulén tulén,, asli reuma = urut huma nu keur direureuhkeun sawawa sawa wa = déwasa tihothat = digawé kacida rip ripuhna uhna turusuhan lantaran diburu-buru ku waktu towéksa = tulaté tulatén, n, merha merhatikeun tikeun kaayaan jalma lian tulatén = merhatikeun kaay kaayaan aan jalma lian wewengkon wew engkon = wew wewengku engkuan, an, daéra daérahh atawa wilayah

94


DAP APT TAR PUS PUST TAK AKA A

Danabrata, R.A. 2009. Kamus Basa Sunda. Bandu Bandung: ng: KIblat. Hadi,i, Ahm Had Ahmad, ad, Spk. 2011. 201 1. Peperenian. Bandung: Geger Sunten. LBSS. LBS S. 200 2007. 7. Kamus Umum Basa Sunda. Bandung: Geger Sunten. Suda Su darryat, Yayat. 199 1993. 3. Pedaran Basa Sunda. Bandung: Geger Sunten. Sudar Sud aryat, yat,Yayat Spk Spk.. 2007. 200 7. Tatabasa Sunda Kiwari. Bandu Bandung: ng:Yrama Widya. Suryani NS, Elis. 2010. Badingkut . Bandung: Danan Jaya. Tim Unicode Uni code Aksara Sunda. Sun da. 2008. Aksara Sunda untuk Unicode . Bandu Bandung: ng: Disdik Provinsi Jawa Ja wa Barat. Wibisan Wibi sana, a, Wahyu Spk Spk.. 2000. 2000 . Lima Abad Sastra Sunda. Bandung: Geger Sunten.

asikmalayaa. Widaniawati, Wiwin. 2011. Ajén-ajén Etnopédagogi dina Dongéng di Kota Tasikmalay Bandung: SPs UPI.

Daftar Pustaka

95

BUKU GURU SUNDA KLS 4 - 2014.pdf

Recommend Documents