ASUHAN GIZI HIPO & HIPERTHYROID Oleh: Yanuarti Y anuarti Petrika, S.Gz, PH
!E"EN#AR TIROID •
• •
•
•
!elen$ar tir%i ' kelen$ar (%n%k) aalah *alah *atu ari kelen$ar en%krin ter+e*ar aa tu+uh -anu*ia. Terletak T erletak i leher, teat i+aah $akun, en(an en(an ia-eter *ekitar / 0-. Dala- keaaan n%r-al, kelen$ar tir%i +erukuran ke0il, en(an +erat han1a 234 (ra%*i*in1a ileher ean +a(ian ten(ah an tiak tera+a. Sehin((a aa leher %ran( n%r-al tiak ta-ak t%n$%lan atau -a**a 1an( -en((an((u e-anan(an *eerti aa 1an( kita lihat aa enerita (%n%k. 5un(*i kelen$ar tir%i 1aitu -en(atur -eta+%li*-e tu+uh, *ehin((a *e(ala *e*uatun1a +er$alan lan0ar an n%r-al iala- tu+uh t u+uh *e*e%ran(. !elen$ar tir%i $u(a -elea*kan h%r-%n 1an( i*e+ut kal*it%nin ke0il 1an( terli+at ala-eta+%li*-e kal*iu- an 6%*6at.
5UNGSI HORONE TIROID • •
•
H%r-%n tir%i -en1e+a+kan -en1e+a+kan enin(katan en1ut $antun(, 0urah $antun( an la$u 7entila*i. T8 an T4 +ertinak ata* +er+a(ai +er+a(ai *el tar(et untuk -enin(katkan -enin(katkan k%n*u-*i k%n*u-*i %k*i(en an tin(kat tin(kat -eta+%li*-e +a*al '9R). Penin(katan k%n*u-*i %k*i(en an -enin(katkan 9R -en1e+a+kan enin(katan r%uk*i ana* ala- tu+uh 1an( aa (ilirann1a -e-+antu untuk -en(k%-en*a*i enin(katan kehilan(an ana* ala- 0ua0a in(in.
•
9R -enin(kat aa ini7iu en(an hiertir%ii*-e 1an( -eruakan i*6un(*i kelen$ar tir%i.
•
H%r-%n tir%i -enin(katkan en1eraan (luk%*a ari u*u* ke0il an r%uk*i (luk%*a heatik Na-un, a*ien en(an k%n*entra*i in*ulin 1an( n%r-al tiak -en(ala-i *eru- kaar (luk%*a.
•
H%r-%n tir%i entin( untuk ertu-+uhan n%r-al an e-atan(an. ereka -e-ainkan eran entin( ala- en(e-+an(an *i*te- *ara6 u*at 'SSP).
•
H%r-%n tir%i -e-er0eat e-+er*ihan k%le*ter%l ari la*-a.
•
H%r-%n tir%i i+utuhkan untuk k%n7er*i kar%ten h1%th1r%ii*-e h1%th1r% ii*-e -un(kin -enerita ra+un -ala-.
-en$ai
7ita-in
A
a*ien
en(an
YODIU Y%iu- entin( untuk *i*te- rer%uk*i an r%uk*i h%r-%n tir%i • Y%iu- $u(a i+utuhkan untuk *el arah -erah an erna6a*an *el *erta -en$a(a ke*ei-+an(an -eta+%li*-e tu+uh. • Tu+uh 1an( *ehat -en(anun( ;/32< -( i%iu- i-ana =<3>
PATO5ISIO"OGI Hi%tala-u* TRH
!elen$ar ituitari
TSH
akanan
!elen$ar tir%i
Y%iu-
H%r-%n Tir%i T4 hati
T8
HIPOTHYROID
PENGERTIAN HIPOTHYROID •
•
•
•
Suatu atau +e+eraa kelainan *tru0tural atau 6un(*i%nal ari kelen$ar tir%i *ehin((a *inte*i* ari h%r-%ne3h%r-%ne tir%i -en$ai i*uB*ien*i@DeB*ien*i. Suatu keaaan hi%-eta+%lik aki+at eB*ien*i h%r-%ne tir%i@tir%k*in 1an( aat ter$ai aa *etia u-ur. Hi%th1r%i aa +a1i an anak3anakretara*i -ental erla-+atan ertu-+uhan an erke-+an(an 1an( -eneta Hi%tir%ii*-e k%(nital aat -en(aki+atkan kreatini*-e
an
HIPOTHYROID
!"ASI5I!ASI Teraat 8 hi%tir%ii*-e 1aitu: ;. Hi%tir%i *entral keru*akkan hi%B*i* atau h1%thala-u* 2. Hi%tir%i ri-er keru*akan aa kelen$ar tir%i 8. Se+a+ lainn1a 6ar-ak%l%(i, eB*ien*i 1%iu-, kele+ihan 1%iu- an re*i*ten*i eri6er. Yan( alin( +an1ak ite-ukan aalah hiertir%i ri-er ia(n%*e ite(akkan ata* TSH 'th1r%i *ti-ulatin( h%r-%ne) -enin(kat an 6T4 -enurun.
ETIO"OGI
HIPOTHYROID
;. Hi%tir%i ri-er •.
!elainan 0%n(enital ari t1r%i '!retini*-)
•.
Sinte*i* h%r-%ne 1an( kuran( +aik
•.
DeB*ien*i i%ine 'renatal an %*tnatal)
•.
O+at anti tir%i
•.
Pe-+eahan atau terai rai%akti6 untuk hi%tir%ii*-e
•.
Pen1akit inCa-a*i kr%nik 'ha*i-%t%, a-1l%i%*i*, an *ar0%i%*i*)
2. Hi%tir%i *ekuner •.
Sti-ula*i 1an( tiak -e-aai ari kelen$ar tir%i 'TSH -enin(kat)
•.
Re*i*ten*i eri6er terhaa h%r-%ne tir%i
8. Hi%tir%i tertier@u*at •.
Hi%tala-u* (a(al untuk -e-r%uk*i TRH 'th1r%tr%in relea*in( h%r-%ne)
ETIO"OGI '"AN#UT)
HIPOTHYROID
Teraat ua +entuk uta-a (%iter *eerhana 1aitu: ;. G%iter ene-i0 i*e+a+kan %leh a*uan -akan '(izi) an eB*ien*i i%ine. 2. S%rai0 (%iter i*e+a+kan karena aan1a kelainan (eneti0 'karena -eta+%li*-e i%ine 1an( *alah), k%n*u-*i -akanan 1an( -en(anun( (%iter%(en ala- $u-lah +e*ar '*ert: ku+i*, ka0an(, keelei, +a1a-, ka0an( %l%n(, *tr%+er1 an l%+ak), k%n*u-*i %+at (%itr%(en '*erti: thi%urea*@r%1lthira0il, th%0ar+%-en 'a-in%thiaz%le, t%l+uta-i).
HIPOTHYROID
PATO5ISIO"OGI •
Diet kuran( an (an((uan *ekre*i h%r-%ne tir%i tir%i akan -e-+e*ar 'u*aha untuk k%-een*i ari kekuran(an h%r-%ne)hal ini -eruakan re*%n untuk -enin(katkan *ekre*i iutar1 ari TSH -en*ekre*i T4 le+ih +an1ak 'ketika T4 l- arah -enurun)
•
H%r-%n tir%i -enurunenurunan 9Renurunan r%uk*i a*ala-+un(, 6un(*i ernaa*an -enurun an *uhu tu+uh -enurun.
•
•
H%r-%n tir%i -enurunenin(katan $antun( 0%r%ner.
k%le*ter%l
an
TGen1akit
H%r-%n tir%i +ereran ala- r%uk*i *el arah -erah e-+entukkan eritr%*itre*ik% ane-iakekuran(an 7ita-in 9;2 an a*a- 6%lat.
HIPOTHYROID
!OP"I!ASI •
Pen1akit Ha*hi-%t% 'Tir%iiti* Ot%i-un) aki+at %t%anti+%i 1an( -eru*ak $arin(an tir%iHT -enurun i*ertai enin(katan TSH an TRH aki+at u-an +alik ne(ati7e 1an( -ini-al.
•
G%n%k ene-i0aki+at eB*ien*i i%iu- ala- -akanan *el3*el tir%i -en$ai akti6 +erle+ihan an hiertr%Bk ala- u*aha untuk -en1era *e-ua i%iu- 1an( ter*i*a ala- arah kaar HT -enurunkaar TSH an TRH -enin(kat karena -ini-n1a u-an +alik.
•
!ar*in%-a Tir%i aki+at terai tir%iekt%-i, e-+erian %+at enekan TSH, terai i%iu- rai%akti6 untuk -en(han0urkan $arin(an tir%i -eran(*an( r%li6era*i an h1erla*ia *el tir%i.
HIPOTHYROID
ANI5ESTASI !"INIS •
Pertu-+uhan kuku +uruk, kuku -ene+al
•
!ulit kerin(, e0ah3e0ah, +er*i*ik an -ene+al
•
!%n*tia*i, an%rek*ia
•
Penin(katan 99
•
Paa ere-uan ter$ai eru+ahan -en*trua*i '*erti a-en%re@-a*a -en*trua*i 1an( -e-an$an()
•
Penurunan li+i%
•
Gan((uan 6ertilita*
•
Penurunan *uhu tu+uh
•
Int%leran terhaa in(in
•
5un(*i intelektual la-+at
•
9er+i0ara la-+at an ter+ata3+ata Gan((uan -e-%ri
HIPOTHYROID
PEERI!SAAN PENUN#ANG a. Pe-erik*aan B*ik klini* +. Pe-erik*aan !aar T8 'Trii%%tir%nin) an T4 'tetrai%%tir%nin) 0. Pe-erik*aan TSH 'aa Hi%tir%ii*-e ri-erkaar TSH -enin(kat, na-un aa Hi%tir%ii*-e *ekuner kaar TSH -enurun) . Pe-erik*aan USG: e-erik*aan ini +ertu$uan untuk -e-+erikan in6%r-a*i 1an( teat tentan( ukuran an +entuk kelen$ar tir%i an n%ul.
PEERI!SAAN PENUN#ANG
HIPOTHYROID
HIPOTHYROID
HASI" PEERI!SAAN "A9ORATORIU
!aar N%r-al ;. T8 t%tal
:
=<3 ;<
2. T4 t%tal
:
/ 3 ;2
8. 5T8 4. 5T4
: 2,8 3 4,2 :
<,=3;,//
n(@l u(@l (@-l n(@l
"AN#UT a. Hipertiroid : •
•
*alah *atu atau le+ih i antara 5T8, 5T4, T8 T%tal, T4 T%tal tin((i atau -enin(kat, TSH renah atau n%r-al.
b. Hipotiroid : •
•
*alah *atu atau le+ih i antara 5T8, 5T4, T8 t%tal, T4 t%tal renah atau -enurun, TSH tin((i atau n%r-al.
Se-akin
tin((i kaar 5T8, 5T4, T8 t%tal, T4 t%tal an *e-akin renah kaar TSH, +erarti *e-akin +erat keaaan hipertiroidnya '*e-akin +erat kele+ihan (%n%kn1a).
Se-akin
renah kaar 5T8, 5T4, T8 t%tal, T4 t%tal an *e-akin tin((i kaar TSH, +erarti *e-akin +erat keaaan hipotiroidnya '*e-akin +erat (%n%kn1a).
PENGERTIAN HIPERTHYROID •
Hiertir%i h%r-%ne
*uatu
tir%i
keaaan
ala-
i-ana
tu+uh
ter$ai
'kelen$ar
HIPERTHYROID
enin(katan tir%i
+eker$a
akti6 enin(katan h%r-%ne tir%i 1an( ek*tri- ala- arah
$u-lah le+ih
HIPERTHYROID
ETIO"OGI ;. Pen1akit Gra7eF* r%uk*i +erle+ihan h%r-%ne tir%i karena anti+%1 I(G ala- arah 1an( aa aa tir%i Akti6a*i re*et%r TSH +erle+ih -en1e+a+kan +an1ak -en*ekre*i h%r-%ne tir%i. 'aan1a ria1at keluar(a an *erin( ter$ai aa anita) 2. Tir%iiti* aan1a in6ek*i 7iru*aan1a *atu atau le+ih n%ul@+en$%lan aa tir%i 1an( tu-+uh an -e-+e*ar h%r-%ne tir%i -enin(kat ala- arah
HIPERTHYROID
GE#A"A HIPERTIROID •
Serin( (u(u
•
Penin(katan re*ira*i
•
9ere+ar3e+ar
•
Tre-%r
•
Su*ah tiur
•
9erkerin(at +an1ak
•
Ra-+ut r%nt%k
•
!ehilan(an 99 1an( 0eat
•
!ele-ahan %t%t
•
Peri%e -en*trua*i le+ih 0eat an aliran arah ken0an(
TAHAP 1 NCP: PENGKAJIAN GIZI (NUTRITION ASSESSMENT). a. Pen(ukuran Anthr%%-etri -eliuti +erat +aan, tin((i +aan, IT +. Data 9i%ki-ia -eliuti kaar TSH, 5T4 an 5T8 ala- arah, . 0. !lini* an B*ik *e*uaikan en(an tana an (e$ala ari hi%tir%i an hiertir%i. . Ria1at -akanan: a*uan -akanan 'ener(i, r%tein, le-ak, !H, 1%iu-, an 0airan) an Ria1at klien 'ria1at en1akit keluar(a an %+at)
TAHAP 2 NCP : TERINO"OGI DIAGNOSA GIZI Ter-in%l%(i
ia(n%*i*
(izi
1an(
aat
ter$ai
aa
en1akit
hiertir%i@hi%tir%i -eliuti %-ain •
A*uan 'intake domain) 1aitu NI /.;, NI /.;<.;
•
!lini* (clinical domain) N 2.2, N 8.2, N 8.8, N.8.4
•
Perilaku an lin(kun(an (behavioral-environmental domain) N9 ;.;, N9 ;.2, N9 ;./, N9 ;.=.
TAHAP 3 NCP: INTEREN!I GIZI
•
eran0an( ren0ana tinakan untuk eru+ahan erilaku 1an( +erkaitan en(an (izi, 6a0t%r ri*ik%, k%ni*i lin(kun(an atau *tatu* ke*ehatan.
•
#ika -e-un(kinkan *e0ara lan(*un( akan -en(ata*i en1e+a+ 'eti%l%(i) -a*alah (izi aa ia(n%*i* (izi, $ika tiak -aka akan -e-er+aiki tana an (e$alan1a.
•
!e+alikan ari hiertir%i, aa enerita hi%tir%i tu+uh 0enerun( -en$ai (e-uk 'la$u -eta+%li*-e -enurun) zat (izi -akr% 'kar+%hirat, r%tein, an le-ak)+an1ak 1an( ialihkan -eta+%li*-en1a an terti-+un ala- tu+uh *e+a(ai *el le-ak aki+atn1a re*i*ten*i in*ulin 'en1akit ia+ete* -elitu*) an -e-er0eat ater%*kler%*i* 'en(era*an e-+uluh arah).
PENGATURAN DIET PENYA!IT HIPO@HIPERTIROID
Tujuan Diet •
en0aai an -e-ertahankan *tatu* (izi %ti-al
•
en%r-alkan ke-+ali kaar TSH, 6T4 an 6T8
•
Tiak e-er+erat ker$a kelen$ar tir%i
Lama Pemberian •
Di+erikan *a-ai kaar TSH, 6T4 an 6T8 ala- arah an 99 -en$ai n%r-al
PENGATURAN DIET PENYA!IT HIPO & HIPERTHYROID
Syarat Diet ;. Hi%tir%i a.
Ener(i *e*uai ke+utuhan
+.
Pr%tein ;/?, le-ak 2/?, !h /<3
0.
Hinari -akanan 1an( -en(anun( (%itr%(enik -en(ha-+at ker$a HT
.
!%n*u-*i ru-ut laut, ikan an keran( tin((i kanun(an 1%iu-
e.
A*uan i%iu- ;/< (@hari k%n*u-*i i+aah itu kelen$ar tik aat -en*ekre*i h%r-%ne *e0ara aekuat.
6.
!%n*u-*i 0uku *en(, *eleniu-, 0%er '+n1ak aa hati an a(in() -e-+antu -en*ekre*i tir%k*in an -en(u+ah tir%k*in T4 -en$ai T8.
(.
Dian$urkan k%n*u-*i -akanan laut '*erti ikan, keran(), na-un u*ahakn 1( -a*ih *e(ar an $(n *uah iaetkan '*erti ikan a*in)
h.
!%n*u-*i 0uku 7ita-in A an %-e(a 8 -enin(katkan h%r-%ne tir%i
i.
Hinari k%n*u-*i r%uk keelai I*%Ca7%n keelai $u(a aat -en1e+a+kan anti3tir%i anti+%i 1an( akan ir%uk*i. Ini akan -en0itakan *itua*i i -ana tir%i akan -en1eran( *eniri *eerti ala- Tir%iiti* aut%i-un.
$.
Hinari k%n*u-*i -akanan 1an( -en(anun( (luten aa +i$i3+i$ian '(anu-, %at)
-e-i0u en1akit
PENGATURAN DIET PENYA!IT HIPO & HIPERTHYROID
Syarat Diet 2. Hiertir%i •
#eni* iet T!TP 'Tin((i !al%ri Tin((i Pr%tein)untuk -en0e(ah an -en(uran(i keru*akkan $arin(an an -ena-+ah 99
•
Untuk *1arat iet +i*a ilihat ari *1arat iet T!TP
•
A*uan i%iu- J;/< (@hari -en0e(ah -e-+e*arn1a kelen$ar tir%i an t -enurunkan kaar TSH
•
Hinari k%n*u-*i ka6ein an nik%tin aat -enin(katkan ker$a $antun(
•
Hinari k%n*u-*i (ara- an -akanan 1( -en(anun( 1%iu- *e0ara +erle+ihan
•
karena tu+uh -en(ala-i -eta+%li*-e 1an( +erle+ihan, -aka i+utuhkan a*uan 7ita-in an -ineral ta-+ahan, *eerti: 7ita-in 9 k%-lek* '9;, 9, 9;2), 7ita-in , 7ita-in E, a*a- a-in% e*en*ial 1an( aat terkanun( i +er+a(ai *ule-en.
PENGATURAN DIET PENYA!IT HIPO & HIPERTHYROID •
O-e(a 8 a*a- le-ak 1an( entin( untuk 6un(*i n%r-al ari kelen$ar tir%i an karena itu haru* i-a*ukkan ala- iet untuk hiertir%ii*-e. 9i$i ra-i -eruakan *u-+er ieal untuk a*a- le-ak e*en*ial.
•
Sa1uran +eraun hi$au *eerti *ai an +a1a- i1akini -enekan 6un(*i tir%i an haru* +erli-ah ala- iet. Hinari *a1uran ini $ika -enerita (e$ala hi%tir%ii*-e.
•
An((%ta ari keluar(a *a1uran *ilan(an *eerti ku+i*, ke-+an( k%l, an +r%k%li $u(a akan -e-+antu -en(%ntr%l (e$ala hiertir%i en(an -en(uran(i r%uk*i h%r-%n.
•
Sa1uran l%+ak -en(anun( zat 1an( i*e+ut thi%(lu0%*ie* 1an( -en(ha-+at en1eraan 1%iu- an -e-+antu %ran( en(an tir%i 1an( terlalu akti6.
•
!eelai
$u(a
i1akini
untuk
-e-+antu
iet
untuk
hiertir%ii*-e
untuk
PENGATURAN DIET PENYA!IT HIPO & HIPERTHYROID •
•
•
•
•
!al*iu- an -a(ne*iu- han1a +eker$a *a-a ala- ra*i% 8:; aalah 0ara luar +ia*a untuk -enin(katkan iet untuk hiertir%ii*-e. Tir%i enurunan +erat +aan aalah *alah *atu (e$ala hiertir%i. Pr%tein iet tin((i ik%-+ina*ikan en(an latihan -%erat i1akini untuk -e-+antu ala- -e-+an(un ke-+ali %t%t -a**a 1an( hilan( karena hiertir%i. Anti%k*ian -akanan ka1a *eerti +uah, an((ur, +uah3+uahan *e(ar an *a1uran haru* +erli-ah i*ertakan ala- iet untuk hiertir%ii*-e 1an( akan -en(i-+an(i kekuran(an (izi i*e+a+kan %leh -eta+%li*-e 1an( tin((i. Seluruh +utir *eerti -illet, +era* -erah, an lain3lain 1an( ik%-+ina*ikan en(an +er+a(ai ka0an(3ka0an(an an +i$i3+i$ian -eruakan *u-+er ka1a *en(, un*ur entin( 1an( ierlukan untuk *e-ua 6un(*i tu+uh 1an( -un(kin ha+i* karena hiertir%ii*-e. Pr%uk *u*u -eruakan *u-+er r%tein 1an( *an(at +aik an k%-%nen le-ak *erta ierlukan untuk iet hiertir%ii*-e.
TAHAP " NCP: #$NIT$RING AN% EA&'A!I GIZI
•
•
%nit%rin( aalah -e-antau tana an (e$ala aa ia(n%*i* (izi, ata aat ier%leh ari en(ukuran, 0atatan -eik atau ari kue*i%ner. E7alua*i -e-ilih ini0at%r 1an( rele7an en(an ke+utuhan a*ien, ia(n%*i* (izi, tu$uan inter7en*i (izi an *tatu* en1akit.
TAHAP 4 NP: #$NIT$RING AN% EA&'A!I GIZI
Aa 8 taha, 1aitu: -%nit%r r%(re**, -en(ukur %ut0%-e an e7alua*i %ut0%-e. ;. %nit%r r%(re**: • en(e0ek e-aha-an an keatuhan terhaa ren0ana • en(e0ek aakah i-le-enta*i *e*uai ren0ana inter7en*i.
a*ien en(an
TAHAP 4 NP: #$NIT$RING AN% EA&'A!I GIZI 2.
en(ukur %ut0%-e*: • Anthr%%-etri -eliuti +erat +aan, tin((i +aan, IT • 9i%ki-ia: kaar TSH, 6T4 an 6T8. • !lini* an B*ik • Dietar1: a*uan -akan 'ener(i, r%tein, le-ak, !H, 1%iu-, an 0airan) an -akanan 1an( -en(anun( (%itr%(enik
8.
E7alua*i %ut0%-e*: -e-+anin(kan k%ni*i en(an re6eren*i, -enilai tu$uan inter7en*i.
