Ang Panitikan Bago Dumating ang mga Kastila
Ang panitikan ay maiuugnay sa kasaysayan. kasaysayan. Kung ang kasaysayan kasaysayan ay nagp nagpap apah ahay ayag ag ng tiya tiyak k na pana panaho hon n at pang pangya yaya yari ri,, ang ang pani paniti tika kan n nama naman n ay naglalarawan ng buhay, kultura, tradisyon, kaugalian at karanasan. Ang panitikan ay nagp nagpapa apahay hayag ag ng damda damdamin min ng bawat bawat isan isang g indib indibidw idwal al gaya gaya ng pagpag-ibi ibig, g, tuwa, tuwa, kalungkutan, kabiguan, tagumpay, at iba pang mukha ng buhay. Ang panitikan panitikan ay sinasabing sinasabing salamin ng buhay pagkat mula sa panitikan panitikan ay napapaksa at nalalaman natin ang mga bagay-bagay na ating pinagmulan. Bago Bago pa man dumat dumating ing ang ang mga Kasti Kastila la sa Pilip Pilipina inas, s, mayroo mayroon n nang nang sining sining at panitik panitikan an ang mga sinaun sinaunang ang Pilipino Pilipino na nagpapa nagpapatun tunay ay lamang lamang
na mayroon mayroon ng
sibilisasyon ang Pilipinas bago pa man dumating ang mga Kastila. Karamihan sa mga panitik panitikan an nila ay mga pasalin pasalin-dil -dila a gaya gaya ng mga alamat, alamat, bulong, bulong, kwenton kwentong-ba g-bayan yan,, awiting bayan, epiko bugtong, salawikain,sawikain at kasabihan. Ang ating mga ninuno ay gumamit ng kawayan, kawayan, talukap ng niyog, dahon, at balat ng punongkahoy punongkahoy bilang kanilang kanilang sulatan. sulatan. Ang ginamit ginamit nilang panulat ay ang mga matutulis na mga bagay na kanilang natatagpuan sa kapaligiran gaya ng matulis na kahoy, bato o bakal.
Dalawang Bahagi ng Panitikang Sinauna Log in 1. Kapana Kapanahun hunan an ng mga Alamat lamat Ito ay nagsimula sa kauna-unahang panahon ng ating lahi na naabot ng mga
mananaliksik at natapos pagkatapos ng Ikalawang Pandarayuhan ng mga Malay noong 1!! A.". 2. Kapana Kapanahun hunan an ng mga mga Epiko Epiko o Tul Tulang ang Bayan Bayan Ito ay nagsimula noong 1!! A.". at nagtapos sa panahon ng pananakop ni Lega#pi noong 1$%$ A.".
Kaligirang Pangkasaysayan
&oon &oon pa mang 1!! A" ang ang ating mga ninuno, ninuno, na kilala kilala sa katawagan katawagang g Ita, Aetas, &egrito o Baluga ay may sarili ng mga
karunungang-b karunungang-bayan, ayan, kabilang ang
alamat. Ayon sa mga geologists, nakuha o nalikha nila ang mga ito dahil sa kanilang pand pandar aray ayuh uhan an sa iba' iba'tt iban ibang g lupa lupain in sa Asya. sya. "ahi "ahill sa wala wala sila silang ng sist sistem ema a ng pamahalaan, panulat, sining, at siyensya, ang mga ito ay nagpapasaling-dila o lipat-dila lamang. Pagkalipas ng (,!!! taon dumating sa ating kapuluan ang mga Indones.. )umunod na nandayuhan sa ating kapuluan ang mga Malay. )ila ang nagturo sa ating mga ninuno ng alpabeto na tinatawag na Ali*bata o Alibata. &andayuhan din sa ating kapuluan ang mga Intsik, Bumbay, Arabe at Persyano. Ang mga Intsik ay nagdala ng wika kung kayat mahigit %!! salitang Intsik ay bahagi ng wikang Pilipino. Ang salitang gusi,su gusi,susi,k si,kawa awali,t li,talya alyasi, si, mangkok, mangkok, kawa, kawa, bakya, bakya, tingi, tingi, Ingkong, Ingkong, bayaw bayaw,, Inso,"ik Inso,"iko, o, )angko at iba pa ay nanggaling sa Intsik. )umunod naman ang mga Bumbay. &agdala rin sila ng wika sa Pilipinas gaya ng mga salitang guro,bansa,mukha,likha, hukom, dukha at iba pa.)umunod na nandayuhan sa ating kapuluan ang mga +spanyol na may layuning mapalawak ang kanilang kolonya, at magpalaganap ng pananampalatayang Kristyanismo. Ipinasunog ng mga prayleng +spanyol ang mga naisulat na panitikan ng ating mga ninuno. Ang iba'y ipinaanod sa ilog sapagkat ayon sa kanila ang mga iyon raw ay gawa ng demonyo. &gunit ang mga alamat at iba pang panitikang nagpasalinsalin lamang sa bibig ng mga taong-bayan ay hindi nila nasira.
BULO!
An g bulo bu lo ng a y i sang sa ng ur i ng t ra di s yona yo na l na du la at i to y la bi s na pina nini wala an ng mga unan unang g Pili Pilipi pino no.. Ang Ang bulo bulong ng ay gina ginaga gami mitt ng mga tao tao sa paghingi ng pahintulot sa pinaniniwalaang nuno sa punso.
alimbawa Kapag ang isang tao ay mapapadaan sa may nuno sa punso, upang maiwasan ang nilalang na hindi nakikita ay kanyang sasabihin / 0abi-tabi po o kaya naman ay /Bari-bari
Kapag naman ang isang bata ay nabungian ng ngipin, bagi niya ito ihagis sa tuktok ng kanilang bubongan ay kanyang sasambitin /"agang malaki, dagang maliit eto ang ngipin kong sira at apngit Bigyan mu ng magandang kapalit.
ALA"AT
An g sali sa li ta ng al am at a y pa nu mb as sa In gl es na /l eg en d . Ang An g sa li ta ng legend ay nagmula sa salitang Latin na /Legendus na ang kahulugan ay /upang mabasa. An g al am at a y i sa ng ur i ng pa ni ti ka ng tu lu yang ya ng ki na sa sa la m in an ng mga matatandang kaugaliangPilipino at nagsasalaysay ng pinagbuhatan ng isang baga bagay y, pook ook
o
pangy angyay ayar ari. i. Ang pangy angyay ayar ari iy y
kapanipaniwala.
Ang Alamat ng Lanson#s
hindi indi maka makato toto toha han nan at hindi indi
)inasabing ang puno ng lansones ay karaniwang makikita sa Lu#on. 2ayunman, walang gaanongpumapansin dito. Isang araw, isang magnanakaw ng kalabaw ang hinahabol ng mga tao. &apagawi ito sa lansonesan at doon nagtago. )apagkat gutom na gutom na rin ang magnanakaw sa katatakbo, pumitas siya ng lansones at kumain. &alason siya. "inatnan siya ng mga taong patay at may bakas pa ngbula sa bibig. Mula noon, pinagkatakutan ang lansones. 3alang nangahas kumain nito. Minsan, isang babaing nakaputi ang dumating. Palakad-lakad ito sa may lansonesan. Pakanta-kanta ang babae kaya marami ang nakatingin sa kanya pero nangangamba namang makipag-usap. &akita ng lahat na kumuha ng bunga ng lansones ang babae at nagsimulang kumain. Inasahan ng mga nanonood na mamamatay siya pero walang nangyari sa kanya. Kinambatan niya ang mga tao para lumapit. 4Alam kong nagugutom kayo, inalisan ko na ito ng lason. Maaari na ninyong kainin.4 0akot pa rin ang mga tao. Pero inabutan sila ng babae ng lansones. 4Makikita ninyong may bakas ng kurot ang prutas. Iyan ang tanda na inalisan ko na ito ng lason. Kumain na kayo.4 At nawala ang babae. Inisip ng mga tao na isang diwata ang babae. 0inikman nilang lahat ang prutas. At naroon nga ang bakas ng kurot, wariy lalong nagpalinamnam sa lansones.
Ang Alamat ng Saging
&oong unang panahon sa isang nayon ay may magkasintahan. )ila ay si 5uana at si Aging.)ila6y labis na nagmamahalan sa bawa6t isa. &gunit tutol ang mga magulang ni 5uana sa kanilang pag-iibigan. 2ayun pa man di ito alintana ni 5uana. Patuloy pa rin siyang nakikipagkita kay Aging. Isang araw, naabutan sila ng ama ni 5uana. Bigla itong nagsiklab sa galit at hinabol ng taga si Aging. &aabutan ang braso ni Aging at ito6y naputol. 0umakas si Aging at naiwang umiiyak si 5uana. Pinulot niya ang putol na braso ni Aging at ito6y ibinaon sa kanilang bakuran. Kinabukasan, gulat na gulat ang ama ni 5uana sa isang halaman na tumubong bigla sa kanilang bakuran. Ito6y kulay luntian , may mahahaba at malalapad na dahon. May bunga itong kulay dilaw na animo6y isang kamay na may mga daliri ng tao. 0inawag niya si 5uana at tinanong kung anong uri ng halaman ang tumubo sa kanilang bakuran. Pagkakita sa halaman, naalaala niya ang braso ni Aging na ibinaon niya doon mismo sa kinatatayuan ng puno. &asambit niya ang pangalan ni Aging. 4Ang punong iyan ay si Aging74 wika ni 5uana. Magmula noon ang halamang iyon ay tinawag na 4Aging4 at sa katagalan ito6y naging saging.
Ang Alamat ng Alamat
Isang araw may mag amang nakatira sa tuktok ng kabundukan. May anak siyang babaeng
napakabait
at
napakaganda,ngunit
ang
kanyang
tatay
ay
matapobre.Mayaman sila at tuwang tuwa ang kanyang ama kapag nakikita niya ang lahat ng tao sa baba ng bundok na nahihirapan.Maraming nanliligaw sa kanyang anak na mayayaman ngunit wala siyang nagustuhan. Ang dalaga ay umibig sa isang lalaki na hamak na mahirap lamag at hindi pumayag ang kanyang ama dahil ang gusto ng ama niya ay mayaman katulad nila. "ahilan upang siya'y itakwil ng kanyang ama. "umating ang isang araw na umulan ng napakalakas na umabot pa ng isang linggo. umapaw ang ilog. )a pangunguna ng anak ng balo sila'y dumulog sa kanyang ama. &agalit ang balong lalaki at sila'y pinagtabuyan. Pagkalipas ng tag-ulan. &amatay lahat ang nakatira sa paanan ng bundok na kinatitirhan ng matanda. )iya lamang ang
natirang
buhay.
&ang
kanyang
mabatid
ang
nangyari,
nagtangka
siyang
magpakamatay, ngunit siya'y bigo. indi tumalab ang ang patalim sa kanyang katawan. &arinig niya ang isang tinig na nagsasabing siya'y walang kamatayan. At sinabing gawan
niya
ng
kwento
ang
lahat
ng
nakikita
niya
sa
kapaligiran
na
tatawaging ALA"AT. Kuw#ntong$%ayan
Kilala rin sa tawag na polklor Ito ay mga salaysay hinggil sa mga likhang-isip na mga tauhan na kumakatawan sa mga uri ng mamamayan, katulad ng matandang hari,
isang marunong na lalaki, o kaya sa isang hangal na babae. Karaniwang kaugnay ang kwentong-bayan ng isang tiyak na pook o
rehiyon ng isang bansa o lupain. sa kabilang dako, ito ay kwentong maikli na kinasasangkutan ng mga tao at ng mga hayop, insekto, at ng ano pa mang nilalang na binibigyan ng kapangyarihang makapagsalita at makapag-isip na tulad ng isang tao
Kahalagahan ng Kuw#ntong$%ayan
8pang
kapaloob sa bawat bayan. mahalagang anyo ng panitikan na pampalipas oras. kadalasa'y ikinukwento sa mga bata upang kapulutan ng magagandang aral.
ating malaman ang kung ano nga ba ang ibat ibang kuwento na
aging Sultan si Pilan&ok kuwentong -bayan ng Maranaw
Ang kinagigiliwang 5uan ng Katagalugan ay may katumbas sa mga Maranaw 9 si Pilandok.)i Pilandok ay nahatulang ikulong sa isang kulungang bakal at itapon sa dagat dahil sa isang pagkakasalang kanyang ginawa. Pagkalipas ng ilang araw, ang )ultan ay nanggilalas nang makita si Pilandok sa kanyang harapan na nakasuot ng magarang kasuotan ng )ultan. &akasukbit sa kanyang baywang ang isang kumikislap na
ginintuang tabak. indi bat itinapon ka na sa dagat: nagtatakang tanong ng sultan kay Pilandok. /)iya pong tunay, mahal na )ultan, ang magalang na tugon ni Pilandok. /Paanong nangyaring ikaw ay nasa harap ko at nakadamit nang magara: "apat ay patay ka na ngayon, ang wika ng )ultan.indi po ako namatay, mahal na )ultan sapagkat nakita ko po ang aking mga ninuno sa ilalim ng dagat nang akoy sumapit doon. )ila po ang nagbigay sa akin ng kayamanan. )ino po ang magnanais na mamatay sa isang kahariang masagana sa lahat ng bagay: ang paliwanag ni Pilandok. /Marahil ay nasisiraan ka ng bait, ang sabi ng ayaw maniwalang )ultan. /&alalaman ng lahat na walang kaharian sa ilalim ng dagat. /Kasinungalingan po iyan7 Bakit po naririto ako ngayon: Ako na ipinatapon ninyo sa gitna ng dagat. Ako na ikinulong pa ninyo sa hawla ay naririto ngayon at kausap ninyo, ang paliwanag ni Pilandok. /May kaharian po sa ilalim ng dagat at ang tanging paraan sa pagtungo roon ay ang pagkulong sa hawla at itapon sa gitna ng dagat. Ako poy aalis na at marahil ay hinihintay na ako ng aking mga kamag-anak. 8makmang aalis na si Pilandok.intay, sansala ng )ultan kay Pilandok. /Isama mo ako at nais kong makita ang aking mga ninuno, ang )ultan ng mga )ultan at ang iba ko pang kamag-anak.0atawagin na sana ng sultan ang mga kawal ngunit pinigil siya ni Pilandok at pinagsabihang walang dapat makaalam ng bagay na iyon. "apat daw ay mag-isang pupunta roon ang sultan saloob ng isang hawla. /Kung gayon ay ilagay mo ko sa loob ng hawla at itapon mo ako sa gitna ng dagat, ang sabi ng )ultan. /)ino po ang mamumuno sa kaharian sa inyong pag-alis: ang tanong ni Pilandok.Kapag nalaman po ng iba ang tungkol sa sinabi ko sa inyong kaharian sa ilalim ng dagat ay magnanais silang magtungo rin doon. )andaling nag-isip ang )ultan at nakangiting nagwika, /2agawin kitang pansamantalang )ultan, Pilandok. Mag-iiwan ako ngayon din ng isang kautusang ikaw ang pansamantalang hahalili sa akin. /intay, mahal na )ultan, ang pigil ni Pilandok. /indi po ito dapat mlaman ng inyong mga ministro.4Ano ang nararapat kong gawin: ang usisa ng )ultan. /Ililihim po natin ang bagay na ito.Bastat ipagkaloob ninyo sa akin ang inyong korona, singsing at espada. Pag nakita ang mga ito ng inyong kabig ay susundin nila ako, ang tugon ni Pilandok. Pumayag naman ang )ultan. Ibinigay na lahat kay Pilandok anghinihingi at isinakay sa isang bangka. Pagdating sa gitna ng dagat ay inihagis ang hawlang kinalululanan ng
sultan. Kaagad lumubog ang hawla at namatay ang )ultan. Mula noon si Pilandok na ang naging )ultan. Ang Diwata ng Karagatan Kw#ntong Bayan ng 'lo(os
)a isang nayon, ang mga tao ay masaya at masaganang namumuhay. Mapagpala ang kalikasan sa kanila. Ang pangunahing hanapbuhay nilay ay ang pangingisda. )agana sa maraming isda ang karagata. May isang diwatang nagbabantay at nag-aalaga sa mga isda at ito'y nalalaman ng mga taganayon. &gunit may mga taong sakim, ibig nilang makahuli ng maraming-maraming isda upang magkamal ng maraming salapi. 2umamit sila ng dinamita kaya't labis na napinsala ang mga isda, pati ang maliliit ay namatay.
&agalit ang diwata sa kasakiman ng mga tao kaya't mula noon ay wala nang mahuli kahit na isda ang mga tao. &aghirap at nagutom ang mga tao at naging pangit na rin ang karagatan na dati'y sakdal ganda. &agpulong ang mga taganayon at napagpasyahan nilang humingi ng tawad sa diwatang nangangalaga sa karagatan. &akiusap din silang ibalik na ang dating ganda ng karagatan at gayundin ang mga isda. &angako sila na hindi na gagamit ng anumang makasisira sa kalikasan.
Mula nang sila'y humingi ng tawad sa diwata ay bumalik na ang ganda ng karagatan at muling dumami ang mga isda. &anaganang muli ang kabuhayan ng mga tao
S' "A)'A! "APA!A)AP'
Magandang dalaga si Maria. Masipag siya at masigla. Masaya at matalino rin siya. Ano pa't masasabing isa na siyang ulirang dalaga, kaya lang sobra siyang pamangarapin. 8maga o tanghali man ay nangangarap siya. Lagi na lamang siyang nakikitang nakatingin sa malayo, waring nag-iisip at nangangarap nang gising. "ahil dito, nakilala siya sa tawag na Mariang Mapangarapin. indi naman nagalit si Maria bagkos pa ngang ikinatuwa pa yata niya ang bansag na ikinabit sa pangalan niya.
Minsan niregaluhan siya ng isang binata ng isang dosenang dumalagang manok. 0uwang-tuwa si Maria7 Inalagaan niyang mabuti ang alaalang bigay sa kanya ng iisang manliligaw niya. &agpagawa siya sa kanyang ama ng kulungan para sa mga manok niya. igit sa karaniwang pag-aalaga ang ginawa ni Maria. Pinatuka niya at pinaiinom ang mga ito sa umaga, sa tanghali at sa hapon. "inagdagan pa ito ng pagpapainom ng gamot at pataba. At pinangarap ni Maria ang pagdating ng araw na magkakaroon siya ng mga inahing manok na magbibigay ng maraming itlog.
Lumipas ang ilang buwan hanggang sa dumating ang araw na nag-itlog ang lahat na inahing manok na alaga ni Maria. Labindalawang itlog ang ibinibigay ng mga inahing manok araw-araw.
At kinuwenta ni Maria ang bilang ng itlog na ibibigay ng
labindalawang alagang manok sa loob ng pitong araw sa isang linggo. Kitang-kita ang saya ni Maria sa kanyang pangarap.
At inipon na nga ni Maria ang itlog ng mga inahing manok sa araw-araw. &abuo ito sa limang dosenang itlog. At isang araw ng linggo ay pumunta sa bayan si Maria. )unong niya ang limang dosenang itlog. abang nasa daan ay nangangarap nang gising si Maria. Ipagbibili niyang lahat ang limang dosenang itlog. Pagkatapos, bibili siya ng magandang tela, ipapatahi niya ito ng magandang bistida at saka lumakad siya ng pakendeng-kendeng. Lalong pinaganda ni Maria ang paglakad nang pakendengkendeng at B;27
&ahulog ang limang dosenang itlog7 indi nakapagsalita si Maria sa kabiglaan. )aka siya umiyak nang umiyak. &aguho ang kanyang pangarap kasabay ng pagbagsak ng limang dosenang itlog na kanyang sunung-sunong.
Mensahe:
Gawing
makatotohanan ang
layunin o
adhika upang
ito ay
maisakatuparan.
akal%o ang Datu
Ang kuwentong ito ay tungkol sa ating kababayang Muslim. May katutubong kultura ang mga Pilipinong Muslim tungkol sa pag-aasawa. )a kanilang kalinangan, ang isang lalaki ay maaaring mag-asawa nang dalawa o higit pa kung makakaya nilang masustentuhan ang pakakasalang babae at ang magiging pamilya nila.
May isang datu na tumandang binata dahil sa paglilingkod sa kanyang mga nasasakupan. Lagi siyang abala sa pamamahala ng kanilang pook. &alimutan ng datu ang mag-asawa. )iya ay pinayuhan ng matatandang tagapayo na kinakailangan niyang mag-asawa upang magkaroon siya ng anak na magiging tagapagmana niya.
&apilitang mamili ang datu ng kakasamahin niya habang buhay. &aging pihikan ang datu dahil sa dami ng magagandang dilag sa pinamumunuang pamayanan. )a tulong ng matiyagang pagpapayo ng matatandang bumubuo ng konseho, natuto ring umibig ang datu. &gunit hindi lamang iisang dilag ang napili ng datu kundi dalawang dalagang maganda na ay mababait pa. "ahil sa wala siyang itulak-kabigin kung sino sa dalawa ang higit niyang mahal kaya pinakasalan niya ang dalawang dalaga.
Ang isa sa dalagang pinakasalan ng datu ay si asmin. )iya ay batang-bata at napakalambing. Kahit na matanda na ang datu, mahal ni asmin ang asawa. Mahal na mahal din siya ng datu kaya ipinagkaloob sa kanya ang bawat hilingin niya. "ahil sa pagmamahal sa matandang datu, umisip si asmin ng paraan upang magmukhang bata ang asawa. Ah7 Bubunutin ko ang mapuputing buhok ng datu.
)a ganito, magmumukhang
kasinggulang ko lamang siya.
2anoon nga ang ginawa ni asmin. )a tuwing mamamahinga ang datu, binubunutan ni asmin ng puting buhok ang asawa. "ahil dito, madaling nakakatulog ang datu at napakahimbing pa. Mahal din ng datu si
0uwing tanghali, sinusuklayan ni
"ahil sa ipinakikitang pagmamahal ng dalawa sa asawa, siyang-siya sa buhay ang datu. Maligayang-maligaya ang datu at pinagsisihan niya kung bakit di kaagad siya nag-asawa.
&gunit gayon na lamang ang kanyang pagkabigla nang minsang
manalamin siya, indi niya nakilala ang kanyang sarili. Kalbo7 Kalbo, ako7 sigaw ng datu. &akalbo ang datu dahil sa pagmamahal ni asmin at ni
Mensahe: Ang pagmamahal ay naipakikita sa iba't-ibang paraan.
Ang &uw#n&# 'sang Kuw#ntong$Bayan mula sa Bikol
Malalim na ang gabi at abalang-abala pa sa pananahi ang dalawang magkapatid na babae. 0inatahi nila ang mga kamisa at saya nila, na isusuot nila para sa isang misa kinaumagahan. Ibinilin ng kanilang ina na siguruhing nakasara ang pinto at mga bintana ng kanilang bahay, kundi ay papasok ang duwende, na bumibisita sa kanila tuwing hatinggabi. ng
kaniyang
8pang mga
anak
kung
ano
ang
malaman duwende,
ikinuwento
niya
ito
4Katulad lang ng mga ordinaryong tao ang mga duwende. 0uso silang mga nilalang, ngunit matulungin din. Ilan sa mga kapilyuhang ginagawa nila ay ang pagsira sa mga muwebles at mga larawan, pagbasag sa mga salamin, baso, plato, at tasa. Kung hindi sila makahanap ng mga bagay na sisirain o babasagin, kinukurot nila ang mga pisngi, braso, at katawan ng mga tulog na babae, upang maging mabigat ang pakiramdam nila pagkagising. Kung hindi kinaasaran ng mga duwende ang mga nakatira sa bahay na madalas nilang bisitahin, nagpapakita sila ng kabaitan sa mga ito. )inasabing dinadalhan nila ang mga kaibigan nila ng mga masasarap na pagkain at ipinagtatanggol sila mula sa mga masasamang nilalang.Maraming tao tuloy ang sabik ngunit balisang makakilala ng duwende. Itinuturing nila ang mga nilalang na nagtataglay ng kakaibang karunungan dahil sinasabing alam na alam nila ang mga lihim at ikinikilos ng mga tao. &gunit kung sakaling ang mga naging kaibigan ng duwende ay biglang nagsabi ng
anumang masama o nagbalak ng masama sa kanila, kahit pa hindi sila marinig ng mga duwende, ay parurusahan sila at hindi na muling babalikan.4Ang duwendeng binabanggit ko rito ay madalas sa bahay namin habang ang nanay ko, o ang lola ninyo, ay buhay pa. Parati niyang sinasabi sa aming isara ang pinto at mga bintana bago kami matulog. Isang gabi, nang nagtatahi rin kami ng kapatid ko ng kamisa at saya, nakalimutan
naming
isara
ang
mga bintana
at pinto.
Ilang
segundo
bago
maghatinggabi, naroon ang isang maliit na nilalang na nakatayo sa aming pinto. Maliit siya, kasinliit lamang ng isang dalawang taong gulang na bata= pula ang kaniyang mukha= mayroon siyang mahabang bigote at maputing kulot na buhok. Maigsi ang mga braso niyang balingkinitan, ngunit malaki ang mga kamay niya-malaki para sa kaniyang braso.4&ang marinig ng mga dalaga ang kuwento ng kanilang ina, natakot sila. &ang maghatinggabi, narinig nila ang mga tunog takla, takla, takla. 2awa ito ng duwende. 0akot na takot ang dalawa. Lumingon ang panganay, at nakita niya ang duwende na pumapasok sa pinto.At katulad ng inaasahan, tumakbo at tumalon siya papasok ng bahay,
papunta
sa
mga
dalaga.
"ahil doon, nasipa niya ang isang gasera, na nagpaliyab sa mga kamisa at saya. Mula noon, naging maingat na ang magkapatid at ang buong bayan ng Legaspi sa duwende. Isinasara na nila ang kanilang mga pinto at mga bintana bago sila matulog sa gabi.
Bakit "ay Pulang Palong Ang "ga Tan&ang
&akapagtataka kung bakit may pulang palong ang mga tandang. Kapansin-pansin din na kapag pulang-pula ang palong ng tandang ay magilas na magilas ito. Para bang binata na nagpapaibig sa mga dalaga. Ayon sa kuwento, may mag-ama raw napadpad ng bagyo sa isang baryo sa pulo ng Masbate. Ang ama ay nakilala ng mga tao sa nayon dahil sa kawili-wiling mga palabas nito na mga salamangka o mahika. 0inawag nilang Iskong )alamangkero ang
kanilang
bagong
kanayon.
Bukod
sa
pagiging
magalang,
masipag,
mapagkumbaba ay mabuting makisama sa mga taga nayon si Iskong )alamangkero. Madali siyang nakapaghanap ng masasakang lupa na siyang pinagmulan ng kanilang ikinabubuhay na mag-ama. Kung anong buti ng ama ay siya namang kabaliktaran ng anak nitong si Pedrito. )iya ay tamad at palabihis. Ibig ni Pedrito na matawag pansin ang atensyon ng mga dalagita. Lagi na lamang siyang nasa harap ng salamin at nag-aayos ng katawan. Ang paglilinis ng bahay at pagluluto ng pagkain na siya lamang takdang gawain ni Pedrito ay hindi pa rin niya pinagkakaabalahan ang pag-aayos ng sarili. Kapag siya ay pinagsasabihan at pinangangaralan ng ama ay nagagalit siya at sinagot-sagot niya ito. Isang tanghali, dumating sa bahay si Iskong )alamangkero mula sa sinasakang bukid na pagod na pagod at gutom na gutom. "inatnan niya na wala pang sinaing at lutong ulam si Pedrito. 0inawag niya ang anak ngunit walang sumasagot kaya pinuntahan niya ito sa silid. &akita niya sa harap ng salamin ang anak na hawak ang pulangpulang suklay at nagsusuklay ng buhok. Pedrito, magsaing ka na nga at magluto ng ulam.
2utom na gutom na ako,
anak, wika ni Iskong Salamangkero. Padabog na hinarap ni Pedrito ang ama at kanyang sinagot ito. Kung kayo ay nagugutom, kayo na lamang ang magluto.
Ako ay hindi pa
nagugutom. At nagpatuloy ng pagsusuklay si Pedrito ng kanyang buhok.&agsiklab
ang galit na si Iskong Salamangkero sa anak. )inugod niya si Pedrito at kinuha ang pulang suklay. Inihampas niya ito sa ulo ng anak at malakas niyang sinabi Mabuti pang wala na akong anak kung tulad mong tamad at lapastangan. )apagkat lagi la na lamang nagsusuklay ang pulang suklay na ito ay mananatili sana iyan sa tuktok ng iyong ulo. At idiniin ni Isakong )alamangkero ang pulang suklay sa ulo ni Pedrito."ahil sa kapangyarihang taglay ni Isko bilang magaling na salamangkero, biglang naging tandang ang anak na tamad at lapastangan. At ang suklay sa ulo ni Pedrito ay naging pulang palong. anggang sa ngayon ay makikita pa natin ang mapupulang palong sa ulo ng mga tandang.
Epiko •
•
•
•
•
Ang epiko ay kuwento ng kabayanihan. Punung-puno ito ng mga kagila-gilalas na mga pangyayari. Bawat pangkatin ng mga Pilipino ay may maipagmamalaking epiko. tulang pasalaysay na nagsasaad ng kabayanihan ng pangunahing tauhan na nagtataglay ng katangiang nakahihigit sa karaniwang tao na kadalasan siya'y buhat sa lipi ng mga diyos o diyosa. Ang salitang epiko ay mula sa salitang 2riyego 4epos4 na nangangahulugan salawikain o awit. Ito ay isang awiting o isatuno. ango ito sa pasalindilang tradisyon tungkol sa mga pangyayari mahiwaga o kabayanihan ng mga tauhan uri ng panitikan na tumatalakay sa mga kabayanihan at pakikipagtunggali ng isang tao o mga tao laban sa mga kaaway na halos hindi mapaniwalaan dahil may mga tagpuang makababalaghan at di-kapani-paniwala. )a mahigpit na kahulugang pampanitikan, ang #piko >may titik o sa huli, isang pandiwa? ay isang paglalahad na maka%ayani o %uma%ayani, samantalang ang #pika >may titik a sa huli, isang pangngalan? ay tulang$%ayani, paglalahad na patula hinggil sa bayani.
2anito ang karaniwang banghay ng mga epiko 1. @. . (. $.
Ang pagalis o paglisan ng pangunahing tauhan sa sariling tahanan. Pagtataglay ng agimat o anting-anting ng pangunahing tauhan Ang paghahanap ng pangunahing tauhan sa isang minamahal Pakikipaglaban ng pangunahing tauhan Patuloy na pakikidigma ng bayani
%. Pamamagitan ng isang bathalapara matigil ang labanan . Ang pagbubunyag ng bathala na ang naglalaban ay magkadugo . Pagkamatay ng bayani C. Pagkabuhay na muli ng bayani 1!.Pagbabalik ng bayani sa sariling bayan 11. Pag-aasawa ng bayani
Iba pang halimbawa ng epiko )a ilagang bahagi naman ng Kalinga ay mayroon ding gulong ng epiko, ang gasumbi. Ang pangunahing tauhan dito ay si 2awan. Ang gasumbi ay kalimitang kinakanta sa gabi at gabi ng kanilang pag-aani. I&"ADAPA0DA A0 )8LAEMA& >Isinatula ni Bartolome del Falle? &oong unang panahon ayon sa alamat ng pulong Mindanaw, ay wala ni kahit munting kapatagan. Pawang kabundukan ang tinatahanan ng maraming taong dooy namumuhay maligaya sila sapagkat sagana sa likas na yaman. )ubalit ang lagim ay biglang dumating sa kanilang bundok na datiy payapa. Apat na halimaw ang dooy nanalot. 8nay si Kurita na maraming paa at ganid na hayop pagkat sa pagkain kahit limang taoy kanyang nauubos. Ang Bundok Matutum ay tinirhan naman ng isang halimaw na may mukhang tao na nakatatakot kung itoy mamasdan, ang sino mang tao na kanyang mahuliy agad nilalapang, at ang laman nitoy kanyang kinakain na walang anuman. Ang ikatloy si Pah na ibong malaki. Pag itoy lumipad ang Bundok na Bita ay napadidilim niyong kanyang pakpak, ang lahat ng taoy sa kuweba tumahan upang makaligtas sa salot na itong may matang malinaw at kukong matalas. Ang Bundok Kurayang pinananahanan ng maraming tao ay pinapaglagim ng isa pang ibong may pitong ulo= walang makaligtas sa bagsik ng kanyang matalas na kuko pagkat maaaring kanyang matanaw ang lahat ng dako. Ang kalagim -lagim na kinasapitan ng pulong Mindanaw
ay nagdulot ng lungkot sa maraming bayat mga kaharian= )i Indarapatra na haring mabait, dakilat marangal ay agad nag-utos sa kanyang kapatid na prinsipeng mahal. /Prinsipe )ulayman, akoy sumasamo na iyong iligtas ang maraming taong nangangailangan ng tulong mot habag. /; mahal na hari na aking kapatid, ngayon diy lilipad at maghihiganti sa mga halimaw ang talim ng tabak. Binigyan ng singsing at isang espada ang kanyang kapatid upang sandatahin sa pakikibaka. Kanyang isinabit sa munting bintana ang isang halaman at saka nagsulit= /ang halamang itoy siyang magsasabi ng iyong nasapit. &ang siyay dumating sa tuktok ng bundok na pinaghaharian nitong si Kurita, siya ay nagmasid at kanyang natunghan ang maraming nayong wala kahit isang taong tumatahan= /Ikawy magbabayad, mabangis na hayop7 yaong kanyang sigaw.
"i pa nagtatagal ang kanyang sinabi, nagimbal ang bundok at biglang lumbas itong si Kuritang sa pusoy may poot= sila ay nagbaka at hindi tumigil hanggat malagot ang tanging hininga niyong si Kuritang sa lupa ay salot. 0umatag ang puso nitong si )ulayman sa kanyang tagumpay kayat sa Matutum, ang hinanap naman ay si 0arabusaw= sa tuktok ng bundok ay kanyang namalas ang nakahahambal na mga tanawin /&gayon diy lumabas nang ikawy mamatay. &oon diy nahawi ang maraming puno sa gilid ng bundok, at ilang saglit pay nagkakaharap na silang pusoy nagpupuyos. Eaong si )ulaymay may hawak na tabak na pinang-uulos= ang kay 0arabusaw na sandata namay sangang panghambalos. At sa paghahamok ng dalawang iyong balita sa tapang Ang ganid na hayop sa malaking pagod ay napahandusay. /Ang takdang oras mo ngayoy dumating na, sigaw ni )ulayman At saka sinaksak ng kanyang sandata ang tusong halimaw. &oon diy nilipad niyong si )ulayman ang Bundok ng Bita= siyay nanlumo pagkat ang tahanan sa taoy ulila= ilang sandal pa ay biglang nagdilim gayong maaga pa at kanyang natantong ang kalabang ibon ay dumating na. )iyay lumundag at kanyang tinaga ang pakpak ng ibon,
datapwat siya rin ang sinamang-palad na bagsakan niyon= sa bigat ng pakpak, ang katawan niya sa lupa bumaon kayat si )ulayman noon ay nalibing nang walang kabaong. Ang kasawiang ito ay agad nabatid ng mahal na ari pagkat ang halaman noon diy nalantat sangay nangalabi= /)iya ay patay na7 ang sigaw ng kanyang namumutlang labi, /Ang kamatayan moy ipaghihiganti buhay may masawi. &ang siyay dumating sa Bundok ng Bita ay kanyang kinuha ang pakpak ng ibon. Ang katawang pipi ay kanyang namalas nahabag sa kanya ang kanyang bathala= biglang nagliwanag at ilang saglit pa ay nakita niya ang tubig na lunas. Kanyang ibinuhos ang tubig na iyon sa lugaming bangkay, at laking himala7 Ang kanyang kapatid ay dagling nabuhay, sila ay nagyakap sa gitna ng galak at ng katuwaan, saka pinauwi itong si )ulayman sa sariling bayan. )a bundok Kurayan na kanyang sinapit ay agad hinanap ang ibong sa taoy nagbibigay-lagim at nagpapahirap= dumating ang ibong kaylaki ng ulo at kukong matalas subalit ang kalis ni Indarapatray nagwagi sa wakas )a kanyang tagumpay may isang diwatang bumating magalang, /)alamat sa iyo butihing bayani na ubod ng tapang, kaming mga labi ng ibong gahaman ngayoy mabubuhay. at kanyang namalas ang maraming taong nooy nagdiriwang. &abihag ang puso ng mahal na hari sa ganda ng mutya kayat sa naroon ay kanyang hiniling na lakip ang sumpa na silay ikasal. &oon diy binuklod ng isang adhika ang kanilang puso. /Mabuhay ang hari7 ang sigaw ng madla. Ang tubig ng dagat ay tila hinigop sa kailaliman= at muling lumitaw ang lawak ng lupang pawang kapatagan, si Indarapatray hindi na bumalik sa sariling bayan, at dito naghari sa mayamang lupa ng pulong Mindanaw. '%alon
>+piko ng mga BiGolano?
Ang ibalon ay matandang epiko ng BiGol na isinalaysay ni Hadregong, isang makatang manlalakbay. Isinalin ito sa Kastila ni P. 5ose Hastano at nalathala sa Madrid sa pamamagitan ni 3enGeslao Detana. Ang epiko ay nagsasalaysay tungkol sa tatlong bayani ng Bikol. )i Batlog ang unang taong nakarating sa Bikol. )iya ay anak ng hari sa )amar. &agtungo si Batlog sa Bikol at nagtatag ng kaharian niya sa kagubatan ng Ibalon. &gunit nanganib ang kaharian sa isang malaking baboy na kumakain ng tao at namiminsala ng mga pananim. &ilabanan ni Batlog ang baboy at dahil sa iwi niyang lakas at talino, natalo niya ang hayop. Muli, isang malaking kalabaw, kasama ang mga pating na may pakpak at mga higanteng buwaya ang sumalakay sa Ibalon. Matanda na si Batlog at wala nang lakas kaya hindi maipagtanggol ang Ibalon. &agdaan naman sa Ibalon si andiong na isang mahusay na mandirigma ng isang kalapit na kaharian. )i andiong at ang kanyang mga tauhan ang pumuksa sa mga salot. &ailigtas din ni andiong ang Ibalon kay ;riol na isang babaing may ulong ahas at may aliping mga higante. )i Dabut ay isang halimaw na may kapangyarihang gaing bato ang mga kaaway. )i Bantog na batang-batang mandirigma at kaibigan ni andiong ang tumigpas sa leeg ni Dabut. )a paghihirap ni Dabut, nagkikisay ito at napauga niya at nahati ang tubig sa dagat. )umulpot ang bagong isla at ang bundok na bato ay napalitan ng lawa. Lumitaw rin ang kilala natin ngayong Bulkang Mayon. Ibuhay mo sa amin, Kadugmung, ang salaysay &g panahon ni andiong, )a pamamagitan ng iyong pnilakang kudyapi, Malambing na ingkanto ng Aslon. )apagkat ikaw lamang ang makaaawit &g hinggil sa ganda at dikit, At hinggil sa mga natatagong hiwagang Bumabalot sa lupaing ito. ala, awit at ibuhay ang ma hari niya, Ang kanilang kagitingan at katapangan,
Ang mga digmaang kanilang isinagawa anggang mapasuko ang kilabot ng ;ryol
)abihin mo rin sa amin ng buong timyas Ang naging buhay ng matandang Asog, At ng kabataan ni Masaraga, At ng lalong matandang si Isarog. )apagkat ikaw ang maamong mang-aawit, Pinaka-matamis at mapang-akit &a higit sa ibang nakakakita sa dagat &a naging libingan ng halimaw na 0akay. 8mawit kat kamiy makikinig )a iyong magandang salaysay abang nakaupo sa paligid mo )a ilalim ng puno ng daod.
Kumintang *isang #piko ng mga Tagalog+
*rom Panulaang 0agalog, 1C( by Inigo +d. Degalado-Manila Institute o* &ational Language
Ang nuno nating lahat, )a ukulog, di nasindak )a labanan, di naawat Pinuhunan ang buhay, hirap 8pang tayong mga anak Mabuhay ng mapanatag. Itong ating kabukiran )ampung bahay at tahanan, Ibig nilang kuning tunay, Maagaw sa ating kamay 0ayo baga'y mag asal 2ayong buhay tila patay: alina nga at usigin Ang aliktiya, mga bukirin
At ang mga anak natin 0ayo naman may patalim, "ugo't buhay puhunanin. Aba tayo kung wala na Ang tirahang maligaya, Pati anak at asawa Mananaghoy, magdurusa= Kaya ngayon, ay tayo na, At ang buhay ay ipara
La%aw Donggon
>+piko ng mga Ilonggo? Isa sa tatlong ni "iwatang Abyang Alunsina at Buyung Panbari si Labaw "onggon. Kagilagilalas ang kanyang katauhan dahil pagkasilang pa lamang niya ay agad na siyang lumaki. )iyay natuto ring agad na magsalita, naging matalino at lumaking napakalakas. Minsan, nagpaalam si Labaw "onggon sa kanyang ina upang hanapin ang isang dalagang nagngangalang Anggoy 2inbitinan. Madali niyang natunton ang kinaroroonan ng dalaga at nakamit niya ang pagsang-ayon nito upang sila ay makasal. indi pa nagtatagal ang kanilang pagsasama, muling umalis si Labaw "onggon upang suyuin naman ang dalagang si Anggoy "oroonan na kanyang napangasawa rin. indi kalaunan, napamalita ang kagandahan ng babaeng si &agmalitong Eawa )inagmaling "iwata kung kayat umalis muli si Labaw "onggon upang suyuin ang ikatlong babae. &gunit si &agmalitong Eawa ay may asawa na, si Burong )aragnayan. indi pumayag si Buyong na ibgay ang kanyang asawa kay Labaw kung kayat naglaban ang dalawang lalaki. 0umagal ng maraming taon ang kanilang paglalaban sapagkat kapwa sila nagtataglay ng pambihirang lakas. Inilublob ni Labaw si Buyong sa tubigat itoy tumagal ng pitong taon sa ilalim ng tubig. Pinaghahampas ni Labaw si Buyong ng puno ngunit nagkalasug-lasog lamang ang mga punong pinaghahampas
niya. inawakan niya sa paa ang kanyang kalaban at ipinaikut-ikotsa hangin ngunit buhay pa rin si Buyong. &ang mapagod si Labaw, siya naman ang itinali ni Buyong na parang baboy at ikinulong sa silong ng kanyang bahay. )amantala nagkaanak si Anggoy "oroonan, si Baranugan. )i Anggoy 2inbititnan ay nagkaanak din , si Asu Mangga. Ang dalawang bata ay nagpaalam sa kani-kanilang ina upang hanapin ang kanilang ama. &agkita ang magkapatid sa kanilang paghahanap at ipinasya nilang magsama upang palayain ang kanilang ama sa kamay ni Buyong. &ang marating nila ang lugar ni Buyong, hinamon ni Baranugan si Buyong sa isang labanan. indi nagapi ni Buyong ang binata, ngunit agad siyang humingi ng tulong sa mga impakto. Isang kawan ng mga impakto ang dumating. &ilabanan ng magkapatid ang mga impakto at silay nagtagumpay. &gunit hindi mamatay-matay si Buyong. Agad na humingi ng tulong si Baranugan sa kanyang lolang si Alunsina. Ayon sa matanda, kailangang pumatay silang magkapatid ng isang baboy-ramo upang mapatay nila si Buyong. &ang makatagpo ang magkapatid ng baboy-ramo ay agad nila iyong pinatay. Lumindol at dumilim ng mapatay ng magkapatid si Buyong. Ipinagpatuloy ng magkapatid ang paghahanap sa kanilang ama ngunit hindi nila natagpuan ang ama sa silong ng bahay ni Buyong. Maging sila umadapnon at "umalapdap, mga kapatid ni Labaw, ay tumulong na rin sa paghahanap. &ang matagpuan nila si Labaw ay isa nang sintu-sinto. 2inamot ninan Anggoy "oroonan at Anggoy 2inbitinan ang kanilang asawa. &ang bumalik ang katinuan ni Labaw, ipinagtapat niya sa kanyang dalawang anak na lalaki na si &agmalitong Eawa ay may dalawa pang magagandang kapatid na babae. &oon din ay umalis sina Baranugan at Asu Mangga upang hanapin ang magagandang kapatid ni &agmalitong Eawa.
"!A A,'T'! BA-A
Ang mga awiting-bayan ay mga katutubong awit ng mga ninuno sa ating bansa noong panahon ng pre-kolonyal, na hanggang ngayon ay kinakanta o inaawit pa rin. Ang mga ito ay tuloy-tinig > survival ? ng dating kalinangan ng lahi sa pamamagitan ng
saling dila. )a pamamagitan nito naipapakita at naipapakila ang ibat ibang pamumuhay at pag-uugali ng mga tao, maging ang kaisipan at damdamin ng bayan. Mga halimbawa ng awiting bayan •
)uliranin Awit ng mga manggagawa al. Manggagawa "iona Awit sa pag-ibigawit sa kasal al. )a lumang simbahan 8yayi Awitin para sa pagpapatulog sa mga bata al. 8yayi "alit Awit ng papuri, luwalhati, kaligayahan o pasasalamat, karaniwan para sa
•
•
•
"iyos, sapagkat nagpapakita, nagpaparating o nagpapadama ng pagdakila at
•
pagsamba. al. Papuri sa "iyos Kumintang Awit ng pakikidigma. al. Awit ng Kabataan Kundiman Ang kundiman ay awitin na nagsasaad ng maalab na pagmamahal sa isang
•
•
iniibig. al. Anak "alita 0alindaw Awit sa pamamangka "ungaw Awit sa Patay al. "ung-aw
•
Kahalagahan ng pag-aaral ng awiting bayan 1. Ang mga awiting bayan ay nagpapakilala ng diwang makata. @. Ang mga awiting bayan natin ay nagpapahayag ng tunay na kalinangan ng lahing Pilipino. . Ang mga awiting bayan ay bunga ng mga bulaklak at matulaing damdaming galling sa puso at kaluluwang bayan.
Kun&iman
>0agalog? Akoy dalita at tigib ng luha Ang naritong humihibik na bigyan ng awa Buksan moa ng langit at kusa mong pakinggan ang aking ligalig na kapagdaramdam Ay, kung di ka mahabag sa lungko kong dinaranas Pusot diwang nabibihag sa libing masasadlak Magtanong ka kung di tunay ang kislap ng mga tala Magtanong ka rin sa ulap ng taglay kong dalita )a dilim ng gabing aking nilalamay tanging larawang mo ang nagiging ilaw Kung ikaw ay mahimbing sa gitna ng dilim ay iyong ihulog puso mo sa akin. 0anging larawan mo ang nagiging ilaw, Ang iyong ihulog puso mo sa akin Ang iyong ihulog, ang Jyong ihulog buhay, Pag-asa, pag-asa.
O araniag A Bulan
>Ilokano?
; naraniag a bulan 8nunnoyGo im dengam "ayta naslag asilaw mo "iGa Gad ipaidam. ; naraniag a bulan )angsangitGo imdengam 0oy nasipnget a lubongGo InGa Gad silawan tapno diaG Mayaw-awan &o inGa nanglipaten Garim GaniaG naumagen )amsamiteG ni patay ; bulan ket aGlunem &anglaylay toy ayatGon inGaGadin palasbangen 8nunnoyGo darasem nga iked
AT' U PU! S'!S'!
Atin Gu pung singsing Metung yang timpukan Amana ue iti uing Indung ibatan )angkan ueng sininup uig metung a Gaban Me wala ya iti, eGu Gamalayan Ing suGal ning lub Gu )usuGdul g banua PiGurus Gung gamat
Babo ning lamesa &inu mang manauit uig singsing Gung mana Halulung pusu Gu Manginu ya GeGa
"!A KA)UU!A! BA-A
a. BU!TO!
Ang bugtong, pahulaan, o patuturan ay isang pangungusap o tanong na may nakatagong kahulugan na nilulutas bilang isang palaisipan. May dalawang uri ang bugtong mga talinghaga at
mga suliraning ipinapahayag sa isang metapora na
nangangailangan ng katalinuhan at maingat na pagninilay-nilay para sa kalutasan, at mga tanong na umaaasa sa dulot ng patudyong gamit sa tanong o sa sagot. )a panitikang Pilipino, nilalarawan nito ang pag-uugali, kaisipan, pang-araw-araw na buhay at katutubong paligid ng mga Pilipino. Bilang isang maikling tula, madalas itong nagiging isang palaisipan sa tuwing naglalaro ang mga bata. "ga /alim%awa0 •
Baboy ko sa pulo, ang balahibo'y
•
&ang sumipot sa maliwanag,
pako.
kulubot na ang balat.
Sagot: langka
Sagot: ampalaya
•
•
•
Isang butil ng palay, sakot ang
•
buong buhay.
aaligid-aligid sa ningas.
Sagot ilaw
Sagot: gamu-gamo
Ako ay may kaibigan, kasama ko
•
0inaga ko ang puno, sa dulo
kahit saan.
nagdurugo.
Sagot: anino
Sagot: gumamela
)a araw ay bungbong, sa gabi ay
•
&aabot na ng kamay, ipinagawa
dahon.
pa sa tulay.
Sagot: banig
Sagot: kubyertos •
•
Munting hayop na pangahas,
Malaking supot ni Mang 5aGob,
"umaan ang hari, nagkagatan
kung sisidlan ay pataob.
ang mga pari.
Sagot: kulambo
Sagot: siper
%. PALA'S'PA
Ang palaisipan ay isang suliranin na sinusubok ang katalinuhan ng lumulutas. "ga halim%awa0 •
May sampung aso sa itaas ng building, may nakita silang pusa sa ibaba, tumalon sila sa building. ilan ang natira: sagot0 sampu
May isang bilog na bahay. Ang lolo ay napatay. Ang mga suspek ay ang ate, kuya, tatay, nanay, at lola Ito ang sinabi nila Ate- gumagawa ako ng homework ko Kuya - &a sa eskuwelahan ako tatay 9 gumagawa ako ng trabaho nanay - nasa palengke ako lola- naglilinis ako sa sulok
0anong )ino ang pumatay sa lolo: )agot ang Lola
(. SALA,'KA'
Ang mga salawikain ay mga maiiksing pangungusap na lubhang makahulugan at naglalayong magbigay patnubay sa ating pang-araw-araw na pamumuhay. &aglalaman ito ng mga karunungan. )a Pilipinas, ang mga salawikaing Pilipino ay mga tradisyonal na kasabihang ginagamit ng mga Pilipino batay sa katutubong kalinangan, karunungan, at pilosopiya mula sa buhay sa Pilipinas. Katumbas din ng salitang salawikain ang sawikain >bagaman maaari ring tumukoy ang sawikain sa mga
moto o idyoma?, at ng Ilokanong sarsarita. &ilalarawan ang salawikain nagmumula sa Pilipinas bilang makapangyarihan at makatang pagpapadama at payak na anyo ng mga pahiwatig. Kapag ginamit sa pang-araw-araw na paguusap, gumaganap ang mga salawikain bilang mga pagbibigay - diin sa isang punto o isang kaisipan ng paliwanag o dahilan ang Pilisopiyang Pilipino. Isang tanyag na katutubong salawikaing Pilipino ang mga katagang Ang taong hindi marunong
umalala
o
lumingon
sa
kaniyang
pinanggalingan
ay
hindi
makakarating sa kaniyang paroroonan. Isa itong salawikaing 0agalog na
naglalahad at humihikayat sa isang tao upang bigyan ng pagpapahalaga ang muling pagtanaw sa kaniyang pinagmulan at pinag-ugatan. Ipinababatid din ng kasabihang ito ang isang pagpapahalagang Pilipinong tinatawag na utang na loob, ang pagbibigay ng angkop na pahalaga at pagtingin sa mga taong
nakatulong sa isang tao para magtagumpay sa buhay o adhikain. Pinagpangkatpangkat ni "amiana L. +ugenio, isang propersor mula sa 8nibersidad ng Pilipinas, may-akda ng Philippine Proverb Lore >1C$?, at tinagurian ding 4Ina ng Kuwentong-Bayan ng Pilipinas4ang mga salawikaing Pilipino sa anim na mga kaurian o kategorya ayon sa mga paksa ang mga salawikaing etikal >yung mga nagsasaad ng isang pangkalahatang gawi hinggil sa buhay at sa mga batas na nangangasiwa sa mismong pamumuhay?, ang mga salawikaing nagmumungkahi ng mga pagpapahalaga at nagtatakwil sa mga bisyo, ang mga salawikaing nagpapadama ng isang sistema ng mga pagpapahalaga, ang mga salawikaing naglalahad ng mga pangkalahatang katotohanan at mga pagmamasid tungkol sa
buhay at kalikasan ng tao, ang mga salawikaing nakakatawa, at ang iba pang mga salawikain. &ilalarawan din ang mga salawikain bilang mga palamuti sa wika, mga pananalita ng mga ninunong naisalin ng isang salinlahi sa pangkasulukuyang mamamayan, at bilang karunungang natutunan mula sa karanasan, na nakapagsasaad ng damdamin, paglalahad, o opinyon. Bukod pa rito, nagagamit din ang mga salawikain para hindi masaktan ang damdamin ng ibang mga tao. Isang halimbawa nito ang katagang 4Bato-bato sa langit, pag tinamaan huwag magagalit.4 )a pamamagitan ng pagsipi ng tama at napapanahong salawikain, maaaring ilahad ng isang tao ang awa, at paglalagay niya ng sarili sa katauhan ng ibang tao.
"ga halim%awa0 •
)alawikain Pagkahaba-haba man ng prosisyon sa simbahan din ang tuloy.
Kahulugan )a tinagal-tagal man ng samahan ng magkasintahan, sa bandang huli ay humahantong din ito sa kasalan. •
)alawikain Pag maikli ang kumot, matutong mamaluktot.
Kahulugan Kung nakakaranas ng kakulangan sa buhay ang isang tao ay dapat siyang mamuhay ng naaayon sa kanyang kakayahan. Matutong magtipid at maging payak sa pamumuhay. •
)alawikain ung hindi ukol, hindi bubukol.
Kahulugan Ang swerte sa buhay ay huwag asahang makakamtan kung hindi nakalaan para sa iyo. •
)alawikain !asa "iyos ang awa, nasa tao ang gawa.
Kahulugan indi sapat na tayo ay humingi ng awa sa "iyos, kailangan din natin na pag-ukulan ng sikap at gawa upang matamo ang mimithing biyaya. •
)alawikain Lahat ng gubat ay may ahas.
Kahulugan )aan man sa ating lipunan ay may mga taong traydor na gumagawa ng mga bagay na nakalalason o nakasisira sa samahan ng bawat isa. •
)alawikain Magkulang ka na sa asawa huwag lamang sa iyong anak..
Kahulugan Kadalasang ipinapayo ito sa mga nagbabalak magpakasal o sa mga bagong mag-asawa upang mapabuti ang kanilang pagsasama. Ang mga magulang kase ay higit na mapagtatakpan o mapapatawag ang pagkukulang ng sariling anak keysa sa pagkukulang ng ibang tao. •
)alawikain ung ano ang puno, siya ang bunga.
Kahulugan 2inagamit sa paghahambing ng anak sa kanyang mga magulang. )apagkat ang mga magulang ang humuhubog sa pagkatao at pag-uugali ng anak, ang anak ang nagiging larawan ng pagkatao at paguugali ng kanyang mga magulang. Ang mabuti >o masamang? anak, ay karaniwang ibinubunga ng mabuti >o masamang? mga magulang.
•
)alawikain ung ano ang itinanim, ay siyang aanihin.
Kahulugan Kung ano ang ginawa mo sa kapwa ay kadalasang ganun din ang gagawin sa iyo. alimbawa kung naging matulungin ka sa kapwa ay tutulungan ka rin ng mga taong tinulungan mo.
&. KASAB'/A
Ang kasabihan ay mga matatalinhagang salita na galing sa mga ninuno natin na nagbibigay ng moral o aral sa mga kabataan. "ga halim%awa0 •
Ang taong nagigipit, sa patalim man ay kumakapit.
•
Kung ano ang puno, siya rin ang bunga.
•
Kung hindi ukol, hindi bubukol.
•
Kung may isinuksok, may dudukutin.
•
Kung sino ang pumutak, siya ang nanganak.
•
May tainga ang lupa, may pakpak ang balita.
•
Pagkahaba-haba man ng prusisyon, sa simbahan din ang tuloy.
•
Pagmakitid ang kumot, magtiis kang mamaluktot
#. SA,'KA'
Ang sawikain o idioma ay salita o grupo ng mga salitang patalinghaga ang gamit at hindi tuwiran ang kahulugan.
