Panahon Bago Dumating Ang Kastila A. Kapaligirang Pangkasaysayan 1. Ang mga negrito o Ita Ang kauna-unahang mga nanirahan sa Pilipinas ay ang Negrito o Ita. Walang sariling kulturang masasabi ang mga Ita. Wala silang nalalaman sa agham, sa paghahanap buhay, sa pamahalaan, sa sining, sa pagsusulat at sa pamumuhay. Sa panitikan ay wala silang nalalaman kundi ilang awitin at pamahiin. 2. Ang Pagdating ng mga Indonesyo Ang unang sapit ng mga Indonesyo ay may lahing Mongol at Kaukao kaya’t sila’y mapuputi at manilaw-nilaw ang mga balat. Walang masasabi gaanong kultura ang kanilang dinala rito liban sila’y marunong nang mamahay ng sarili, marunong magtanim ng mga halaman at marunong nang magisda. Pagkaraan ng 4000 taon ay dumating naman ang ikalawang sapit. Iba ang mga hitsura nito kaysa mga unang Indonesyong nandarayuhan sa atin. Ang mga Indonesyong ito’y nakahihigit ng kalinangan kaysa doon sa una. Sila’y may sarili nang sistema ng pamahalaan, may mga hanapbuhay, marunong magluto ng pagkain at may dalang panitikang gaya ng epiko, kuwentong bayan, mga alamat, mga pamahiin at pananampalatayang pagano. Sila ang mga ninuno ng mga Ipugaw. 3. Ang Pagdating ng mga Malay Tatlong pangkat ng mga Malay ang nakarating sa Pilipinas. Ang unang pangkat ay nakarating dito noong kumulang humigit sa 200 taon bago namatay si Kristo at 100 taon pagkamatay ni Kristo. Ang mga Malay na ito’y nagdala ng kanilang pananampalatayang pagano at mga awiting pangrelihiyon. Sila’y nangagtira sa kabundukan ng Luzon at sila ang mga ninuno ng mga Igorot, Bontok at Tinguianes. Ang ikalawang pangkat ay dumating dito mula noong 100 hanggang 1300 taon pagkamatay ni Kristo. Sila ang mga ninuno ng mga Tagalog, Bisaya, Ilokano at mga iba pa. Sila’y may dalang wika, alpabeto, awiting bayan, kuwentong bayan, mga alamat at mga karunungang bayan. Sila ang nagdala ng Baranggay.
Ang ikatlong pangkat ay ang mga Malay na Moslem. Nagdala sila dito ng epiko, alamat, kuwentong bayan at ng pananampalatayang Moslem. 4. Ang mga Intsik Ang mga Intsik ay nagdala ng kanilang wika- kaya’t mahigit sa 600 salitang Intsik ay bahagi na ng wikang Pilipino. Ang mga salitang gusi, susi, mangkok, talyasi, kawali, kawa, bakya, tingi, Ingkong, Impo, bayaw, inso, kuya, diko, sangko at mga iba pa ay nanggaling sa Intsik. 5. Impluwensiya ng mga Bumbay Nagdala sila ng pananampalatayang Bramanistiko at panitikang epiko, awiting bayan at liriko. Marami ding mga salitang Bumbay o Hindu na bahagi na ng wikang Pilipino. Ang mga ito’y, guro, bansa, mukha, likha, hukom, dukha at iba pa. 6. Mga Arabe at Persiyano Nagdala sila ng mga epiko, kuwentong bayan, dula at alamat. 7. Impluwensiya ng Imperyo ng Madjapahit Ang Imperyo ng Madjapahit na ang pinaka sentro ay Java sa Indonesya ay naging napakamakapangyarihan at maraming mga kalapit bansa ang nasakop. Kabilang dito ay Indo Tsina, Cambodia, Siam, Anam, Tonkin at Pilipinas. Kaya’t ang Pilipinas ay nagkaroon ng impluwensiya ng mga bansang nabanggit lalo na sa panitikan. Ang mga kuwentong bayan ng Cebu, Panay, Negros at Palawan ay katulad ng mga kuwentong bayan ng mga nabanggit na mga bansa. 8. Ang Imperyo ng Malacca Nagtatag sila ng pamahalaang pinamumunuan ng mga Sultan o Rajah. Sinasabing ang karaniwang pahayag na “Alla-eh” sa Batangas ay impluwensiya ng Imperyo ng Malacca. B. Mga Bahagi ng Panitikang Pilipino Bago Dumating ang mga Kastila
1. Panahon ng mga Alamat at Mga Katangian Nito Ang panahon ng mga alamat ay sumasakop mula sa panahon ng pagdating ng ikalawang pangkat ng mga Malay. Ang kanilang panitikan ay pasalita lamang na binubuo ng mga mitolohiya, alamat, kuwentong bayan, mahiya, seremonya sa pananampalataya’y sumasamba sila sa punongkahoy, sa araw at sa iba pang mga anito. Naniniwala rin sila sa pamahiin. a. Bulong Ang bulong ay isang uri ng tradisyonal na dula at ito’y labis na pinaniniwalaan ng mga unang Pilipino. Isa pang pagbulong ay paghingi ng pahintulot sa pinaniniwalaan nilang nuno sa punso. b. Kasaysayan ng Alamat Bago pa dumating ang mga Kastila ay mayaman na ang mga Pilipino sa alamat. Ang alamat ay isang uri ng panitikang tuluyang kinasasalaminan ng mga matatandang kaugaliang Pilipino at nagsasalaysay ng pinagbuhatan ng isang bagay, pook o pangyayari. Ang pangyayari’y hindi makatotohanan at hindi kapanipaniwala. 2. Ang Mga Kuwentong Bayan Bago pa lumaganap ang panitikang paulat ay laganap na sa Pilipinas ang kuwentong bayan. Ito’y isang tuluyang kuwentong nagsasalaysay ng mga tradisyong Pilipino. Karamihan ng mga kuwentong baying Pilipino ay tungkol sa kanilang mga Diyos, at mga ispiritu na siyang nagtatakda ng kapalaran ng tao. Ang mga kuwentong bayang ito’y naglalarawan ng mga kaugalian, pananampalataya at mga suliraning panlipunan ng panahong yaon. Kahit na ang mga kuwentong ito’y may mga kababalaghan at di kapanipaniwalang mga pangyayari, marami ang nagbibigay ng aral. 3. Panahon Ng Mga Epiko a. Mga Katangian ng Panahong Ito Sa panahong ito dumating ang mga Malay na may sarili nang alpabeto na tinatawag na Alibata. Sila ang mga Malay na Muslim na maalam nang magsulat. Ito ang alpabetong Arabe na
hanggan ngayon ay ginagamit pa ng mga Muslim sa Mindanaw at Sulu. Hinalinhan ng Kastila ang tawag sa alpabetong ito at tinawag na Baybayin at ngayon ay siyang tinatawag na Abakada. Ang epiko’y isang tulang pasalaysay na ang karaniwang paksa’y tungkol sa pakikipagsapalaran, katapangan at kabayanihan ng mga tao noong unang panahon. May mga pangyayari ditong hindi kapani-paniwala at maraming kababalaghan. Maraming mga epikong isinalin ng mga misyonerong Kastila, gayon din ng mga pokloristang Amerikano nguni’t marami pa rin ang hindi naisalin sa kakulangan ng mga mag-aaral sa lingguwistika. Kaya’t ang marami sa epikong Pilipino ay nakikilala lamang sa pamagat. 4. Ang mga Awiting Bayan Ang awiting bayan ay isang tulang inaawit na nagpapahayag ng damdamin, kaugalian, karanasan, pananampalataya, gawain o hanapbuhay ng mga taong naninirahan sa isang pook. Maraming mga uri ng mga awitin. May mga awit tungkol sa pagdakila sa kanilang Bathala, pagawit sa pagsisisi sa kasalanan, pag-awit upang sumagana ang mga ani, pag-awit tungkol sa katapatan ng pag-ibig, pag-awit sa pakikidigma, pag-awit sa tagumpay, pag-awit sa pagpapatulog ng bata, pag-awit sa kasal, pag-awit bilang pagpuri sa kanilang mga ninuno. May mga awit namang malaswa ang sinasabi at may kagaspangan ang mga pananalita.
5. Ang mga Karunungang Bayan Ang mga karunungang bayan ay binubuo ng mga bugtong, salawikain, sawikain, kasabihan at palaisipan. Karamihan ang mga ito’y nanggaling sa mga Tagalog at hinugot sa mga mahahabang tula. Ang mga unang salawikain at sawikain ay may pagkakatulad sa ma tula ng Indiya, Indonesya, Burma at Siyam. Ito’y nagpapatunay lamang na noong unang panahon ay nagdala ang mga bansang nabanggit ng impluwensiya ng kanilang panitikan sa Pilipinas. a. Ang Bugtong Ang mga bugtong ay pahulaan sa pamamagitan ng paglalarawan. Ito’y binibigkas ng patula at may lima hanggang labindalawang pantig. Ang mga Tagalog ang pinakamayaman sa bugtong.
b. Ang Salawikain Ang salawikain ay isang patalinhagang pahayag na ginagamit ng mga matatanda noong unang panahon upang mangaral at akayin ang mga kabataan sa mabuting asal. Ito’y patulang binibigkas na may sukat at tugma. Ito ang nagsilbing batas ng magandang kaugalian at pagkilos noong panahon ng ating mga ninuno. k. Ang Mga Sawikain Ang sawikain, bagaman patula rin at may sukat at tugma ay iba kaysa salawikain sapagkat’t ito’y nagpapahayag ng katotohanan at nagpapakilala ng gawi o ugali ng isang tao.
d. Ang Mga Kasabihan Ang mga kasabihan ay karaniwang ginagamit sa panunukso o pagpuna sa isang gawi o kilos ng ibang tao. Ito’y patula rin. e. Ang Palaisipan Ang palaisipan ay nasa anyong tuluyan. Ito’y gumigising sa isipan ng tao upang bumuo ng isang kalutasan sa isang suliranin. Kahit na sa paaralan ngayon ay ginagamit na ang palaisipan sapagka’t ito’y isang paraan upang tumalas ang isipan ng mga mag-aaral. g. Ang Mga Unang Dulang Pilipino Ang unang dulang Pilipino ay patula rin ang usapan. Nang dumating ang mga Kastila ay may nadatnan na silang mga dulang ginaganap sa iba’t-ibang pagkakataon. Ang mga ito’y ginaganap na kaugnay ng mga seremonya sa pananampalataya at pagpaparangal sa kani-kanilang mga pinuno at bayani.
Panitikan ng Panahon ng Kastila Maagang nagtatag ng mga paaralan ang simbahan. Sinumulan ito ng mga misyonaryo sapagkat ang pangunahing layunin ng mga kastila ay mapalaganap ng pananampalatayang katolisismo ang edukasyong ibinigay sa mga Pilipino ay balot ng mga araling panrelihiyon. Ang mga Imlpuwensiya ng Kastila sa Panitikang Pilipino 1. Ang pagkakapalit ng alibata sa alpabetong Pilipino 2. Ang pagkakasulat ng aklat pambalarila sa iba’t-ibang wikaing Pilipino gaya ng tagalong, ilukano, cebuano at hiligaynon. 3. Ang malaking ginawang pagtulong sa simbahan sa pagsulat ng iba’t-ibang uri ng panitikan. 4. Ang pagkakaturo ng doctrina cristina. 5. Ang pagsisinop at pagkakasalin ng mga makalumang panitikan sa tagalong at sa ibang wikain. 6. Ang pagkakadala sa pilipinas ng mga alamat sa Europa at ng tradisyong Europeo na nagging bahagi ng panitikang Pilipino sa ngayon, gaya ng awit,corridor at moro-moro. 7. Ang wikaing kastila na siyang wika ng panitikan nang panahong yaon at marami sa mga salitang ito ang nagging bahagi na rin ng wikang Pilipino. Uri ng Panitikang Lumaganap 1. awit 2. corridor 3. duplo 4. karagatan 5. comedia 6. moro-moro 7. cenakuloi 8. saruwela Mga Unang Aklat 1. Doctrina Cristiana by: Padre juan de plasencia at padre domingo de nicua 2. Nuestra Señora del Rosario by: padre blancas de san jose at juan de vera 3. Ang Barlaan at Josaphat isinalin ni padre Antonio de borja
4. Ang Pasyon by: gaspar aquino de belen, don luis guian, padre aniceto de la merced at padre mariano pilapil 5. Ang Urbana at Felisa by: padre modesto de castro ay tinawag na “ ama ng klasikong tuluyang tagalong” Iba pang isinulat niya: -coleccion de sermons tagalog -exposicion de las siete palabra en tagalog -novena de san isidro en tagalog 6. Ang Dalit kay Maria- flores de mayo by: padre mariano sevilla Mga Akdang Pangwika 1. Pag-aaral ng Barirala sa Tagalong 2. Talasalitaan sa Tagalog 3. Mga Barirala sa mga ibang Wikain Mga Kantahing Bayan Bago pa dumating nag mga kastila mayroon nang mga awiting bayan ang mga Pilipino at ang mga ito’y isinalin nila sa mga sumusunod na salin lahi. Nang dumating ang mga kastila’y lalo pang nadagdagan ang mga kantahing bayan ng mga Pilipino. Ang mga kantahing bayan ay bunga ng kulturang silangan at kanluran narito ang ilang halimbawa : 2. Kundiman- awit ng pag-ibig 3. Paghehele ng bata- awit sa pagpapatulog sa bata 4. Balitaw- awit sa paghaharana 5. Paghahanapbuhay- awit sa pagtatrabaho 6. Paninitsit7. Colado- awit ng mga taong hindi inaanyayahan sa kainan 8. Panunukso- awit sa mga bata kung nagtutuksuhan 9. Pangangaluluwa- awit sa araw ng mga patay 10. Panunuligsa- awit laban sa mga babaeng masasagwa 11. Pananapatan- awit ng mga binata sa dalagang pinipintuho. Mga Aklat Pangwika Upang ang mga pilipino’y maturuan ng dasal, ang mga misyonaryo ay nagsulat ng mga aklat na pangwika gaya ng :
1. bokabularyo 2. balirala 3. nobela 4. dasal 5. talambuhay ng mga santo 6. misteryo Ang mga Awit at Corrido Corrido Ang mga paksa ng corrido ay galing sa Europe na dinala sa Filipinas ng mga kastila. Karamihan sa mga corridor ay walang nakasulat ng may akda. Ang mga manunulat ng corridor ay sina: jose de la cruz, ananias zorilla at Francisco balagtas. Ang corridor ay may 8 panting bawat taludtod. Ang mga corridor ay: •
Ang ibong adarna by: Francisco balagtas
•
Don juan tiñoso
•
doce pares de francia
•
Rodrigo de villa by: jose dela cruz
•
Bernando del carpio by: jose dela cruz
•
Doña ines by: ananias zorilla
•
Ang haring patay
•
Principe orentis
Awit Ang corridor at awit ay magkatulad ng paksa, ang pagkakaiba lamang ay ang awit ay binubuo ng 12 panting at ang corridor ay may 8 panting bawat taludtod. Ang mga sumusunod ay mga popular na awit: •
Florante at laura
•
Doce pares sa kaharian ng pransiya
•
Salita at buhay ni segismundo
•
Bernando carpio
•
Principe florino by: ananias zorilla
•
Se don juan tenorio
•
Principe igminio
Francisco Balagtas Wala pang makakapantay ng kalagayanginabot ni balagtas sa Panitikang Pilipino. Mga sinulat ni balagtas: •
La India elegante y el negrito amante
•
Oarsman at zafira
•
Don nuno at zelinda
•
Clara balmori
•
Nudo gordeano
•
Almonzar at rosemando
•
Auredato at astrono
•
Abdol at miserena
•
Mahomet at constanza
•
Bayaceto at dorlisca
Ang mga dulang patula Hindi totoong ang pagpasok ng relihiyong katoliko sa pilipinas ay napawi dahil ang mga ritwal at seremonya sa pagkamatay ay isang tao ay nagpatuloy padin. Dalawang uri ng seremonya: Karagatan Ang karagatan ay nanggaling sa isang alamat tungkol sa isang dalagang nawalan ng singsing. Ang mga binatang maghahanap ng singsing dapat sasagot ng patula kapag nahanap ang singsing matutuloy ang kasalkasalan kapag hindi malulunod ang binata. Duplo Isang madulang pagtatalong patula karaniwang ginaganap sa maluluwang ang bakuran. Ang Tibag
Pagsasadula ng paghahanap ng krus na pinagpakuan kay kristo nina reyna Elena at principe constantino. Ito ay ginaganap sa buwan ng mayo. Ang Panunuluyan Isang prosisyong ginaganap kung bisperas ng pasko. Isinasadula dito ang paghahanap ng habay na matutuluyan ni maria para sa nalalapit niyang panganganak. Ang Panubong Ay isang mahabang tulang paawit bilang handog at pagpaparangal sa isang dalagang mag kaarawan. Ang Karilyo Isang dulang ang mga nagsisiganap ay mga tautauhang karton. Ang Cenaculo Isang dulang naglalarawan ng buong buhay sa muling pagkabuhay n gating panginoon. Ito rin ang pasyon. Dalawang uri ng cenaculo: •
Hablada- hindi inaawit kung hindi patula
•
Cantada – ito ang inaawit katulad ng pasyon.
Ang Moro-Moro Dula-dulaang ang usapan sa moro-moro ay patula at karaniwang matataas ang tono ng nagsasalita. Ito ay nag mula sa Europa. Ang mga banyagang pamagat ng mga moro-moro: •
Amedato at antone
•
Adbal at miserena
•
Rosalona, mohamet at constanza
•
Doña ines cuello de garpa at principe nicanor
•
Doña beatriz at haring ladislaw
•
Cleodovas at felipe
•
Arasnan at zafira
•
Rodolfo at rosamunda
•
Clavela at segismundo
Lumaganap ang moro-moro kaya ang mga negosyante naman ay sinamantala ang pagkahilig na ito at nagpatayo ng mga teatro. Ang mga unang teatrong natatag ay: -teatro cornico -tondo teatro -primitivo teatro Ang manunulat ng moro-moro ay sina at ang kanilang mga naisulat: Jose dela cruz o huseng sisiw •
La Guerra civil de Granada
•
Hernandez at galisandra
•
Reyna encantada
•
Rodrigo de vivar
Honorato de Vera •
Doña ines cuello de garga y el principe nicanor
Juan crisostomo o crisot na taga pampangga •
Ang sultana
•
Parla
•
Zafiro at rubi
Padre Jorge fajardo kilala sa panitikang pampangga •
Vida de gonzalo de cordova
Nicolas Serrano na taga bicol •
Pantinople at aduana
•
Orentis orantias
Eriberto gumban ama ng panitikang bisaya taga ilo-ilo •
Carmelina
•
Felipe
•
Cladones
Zarzuela
Isang dulang musical o isang melo dramang may tatlong yugto na ang mga paksa ay tungkol sa pag-ibig, panibugho at paghihiganti. Ito’y naglalarawan din ng pang araw-araw na buhay ng mga pilipino. Sa makatuwid ang zarzuela ay iba sa moro-moro sapagkat buhay Pilipino na ang tinatalakay. Upang lalong magustuhan ng mga manonood ang zarzuela ay may kasamang katatawanan na lagging ginagampanan ng mga katulong sa dula. Nagmula sa Europa .
Panahon ng Propaganda Sa biglang tingin ay tahimik at takot ang bayan sa ibayong higpit at pagbabanta ng mga kastilangunit sa katotohanan ay ditto nagsimula ang pagpapahayag ng kanilang mapanlabang damdamin. Nagkaroon ng bagong kilusan sa pulitika at sa panitikan. Ang dating diwang makarelihiyon ay naging makabayan. Ang kilusang propaganda ay naglalayon ng pagbabago. 1. panumbalikin ang pagkakaroon ng kinatawang Pilipino sa kortes ng Espanya. 2. pagkakapantaypantay ng mga Pilipino at kastila sa ilalim ng batas. 3. gawing lalawigan ng espanya ang pilipinas. 4. Sekularisasyon ng mga parokya sa kapuluan. 5. kalayaan ng mga mamamayang Pilipino sa pamamahayag,pananalita at pagtitipon. Upang lumaganap ang kanilang simulain at maipaabot ang kanilang mithiin para sa bayan, ay gumawa sila ng mga hakbang gaya ng pagsanib sa masonaria, mga asosasyon laban sa pamamalakad ng prayle. Jose Rizal •
Noli me tangere at El Filibusterismo- ang dalawang nobelang ito ay tuwirang naglalahad ng sakit ng lipunan, maling pamamalakad ng pamahalaan at simbahan, depekto sa edukasyon sa kapuluan, paniniil ng mga mapagsamantala at pagnanasang pakinggan ng mga maykapangyarihan ang hinaing ng bayan.
•
Sa Mga Kababaihang Taga-Malolos- isang sulat na bumabati sa mga kababaihang tagamalolos dahil sa kanilang paninindigan at pagnanais matuto.
•
Hingil sa Katamaran ng mga Pilipino- sanaysay na napalathala sa La Solidaridad ang pahayagan ng kilusang propaganda.
•
Pilipinas sa loob ng Sandaang Taon- isa pa ring sanaysay na nailathala sa Sol. Ito’y isang pagpapauna sa haharapin ng pilipinas
•
Brindis- isang talumpati at tagayang alay sa dalawang nanalong pintor na Pilipino sa Madrid.
•
Awit ni Maria Clara- buhat sa isang kabanata ng noli. Ang tula ay pagsisiwalat ng kaniyang damdamin tungkol sa sariling bayan.
•
Mi Ultimo Adios- kahulihulihang tula ni rizal.
•
Pinatula ako- tulang nilathala sa Sol. At La Independencia, inulit sa republica Filipina at sa iba pang mga pahayagan sa pilipinas.
Marcelo H. Del pilar Isang mananangol at mamayahag ay napatanyag sa bansag na plaridel. Itinatag niya at pinamatnugutan ang diarong tagalog. •
Caiigat Cayo-.librong ikinalat ni Del pilar na nagtatanggol sa noli ni Rizal.
•
Dasalan at Tuksohan- isang parodying gumagagad sa nilalaman ng aklat-dasalan.
•
Dupluhan- mga sinulat na patula. Naglalarawan ng kalagayan ng bayan.
•
La Soberania Monacal En Filipinas- sanaysay na tumutuligsa sa mga prayle at nagpapalayas sa mga ito upang mawala ang mga hadlang sa kaunlaran at kaligayahan ng pilipinas.
•
Sagot ng Espanya sa Hibik nang Pilipinas-ito’y naglalayong humingi ng pagbabago ngunit ipinahayag na di makapagkakaloob ng anumang tulong ang espanya.
•
Ang Kalayaan-bahagi ng kabanata ng aklat na nais niyang sulatin upang maging hiling habilin, ngunit din a niya natapos pagkat binawiin na siya ng buhay.
Graciano Lopez Jaena Isa sa pangunahing repormista; hinangad niya ang pagbabago sa pamamalakad ng pamahalaan at simbahan sa ating bayan.siya ang nagging unang patnugot ng La Solidaridad. •
Fray Botod-isang paglalarawang tumutuligsa sa kabalayan, kamangmangan at pagmamalabis ng mga prayle.
•
La Hija Del Fraile- nobelang nang- uuyam sa mahalay na Gawain ng mga prayle.
•
Mga Kahirapan sa Pilipinas- tumutuligsa sa maling pamamalakad at edukasyon sa kaniyang bayan.
•
Sa mga Pilipino- talumpating naglalayong mapabuti ang kalagayan ng kaniyang mga kababayan.
Mariano Ponce Ang tagapamahalang patnugot, mananalambuhay at mananaliksik ng kilusang propaganda ay nagkubli sa mga sagisag na tikbalang, kalipulako at naming. •
Mga Alamat ng Bulkan- katipunan ng mga alamat at kwentong bayan ng kaniyang lalawigang sinilangan.
•
Pagpugot kay Longino- isang dulang tagalong na itinanghal sa liwasan ng malolos, bulakan.
•
Sobre Filipinas
•
Ang mga Filipino sa Indo Tsina
•
Ang Panitikan ng Kilusang Propaganda
Antonio Luna Sa ilalim ng sagisag na taga-ilog , isang parmasyotikong dinakip at ipinatapon sa espanya ay sumanib sa kilusang propaganda at nag-ambag ng kaniyang mga sinulat sa Sol. •
Noche Buena-isang akdang naglalarawan ng aktual na buhay pilipino.
•
La Tertulia Pilipina- nagsasaad ng kahigtan at kabutihan ng kaugaliang Pilipino kaysa kastila.
•
La Maestro de Mi Pueblo- pumipintas sa sistema ng edukasyon para sa mga kababaihan.
•
Todo Por el Estomago- tumutuligsa sa mga patakaran sa pagbubuwis.
•
Impresiones- paglalarawan sa ibayong kahirapang dinanas ng isang mag-anakang naulila sa amang kawal.
Pedro Peterno Isang iskolar, mananaliksik dramaturgo, at nobelista ng pangkat ay sumapi rin sa kapatiran ng mga mason at sa Asociacion hispano- Pilipino upang itaguyod ang layunin ng mga repormista. •
A Mi Madre- nagpapahayag ng kalungkutan kung wala ang ina.
•
Ninay- kaunaunahang nobelang panlipunan sa wikang kastila na sinulat ng isang Pilipino.
•
La Cristiano y la Antigua Civilization Tagala- nagsasaad ng impluwesya ng kristiyanismo sa kabihasnan at kalinangan ng mga tagalog.
•
La Civilization Tagala “El Alma Filipino at Los Itas- mga pananaliksik na nagpapaliwanag na tayong mga Pilipino ay may katutubong kultura.
•
Sampaguitas y Poesias Varias-katipunan ng kaniyang mga tula.
Jose Maria Panganiban Tagapag-ambag ng mga sanaysay at lathalain sa pahayagan ng mga proppgandista, sa ilalim ng sagisag na jomapa. Kilala sa pagkakaroon ng “ memoria Fotografica”ang kaniyang mga sinulat na tula ay: •
ANnuestro Obispo
•
Noche de Mambulao
•
Ang Lupang Tinubuan
•
Sa Aking Buhay
Ang kaniya namang mga sanaysay: •
El Pensamiento
•
La Universidad de Manila
•
Su Plan de Estudio
Isabelo Delos Reyes Isang manananggol, mamahayag, manunulat at lider ng mga manggagawa. Nagtatag ng “ Iglesia Filipina Independente”. Ang kanyang mga sinulat: •
El Folklore Pilipino
•
Las Islas Bisayas en la Ecopa de la Conquista
•
Historia de Ilocos
•
La Sensacional Memoria sobre la Revolucion Filipina.
Panahon ng Himagsikan Andres Bonifacio Ang nagtatag ng katipuna, isang karaniwan ngunit magiting at dakilang mamamayan ng bansang Pilipino ay nagkubli sa sagisag na Agapito, Bagumbayan at may pag-asa •
Katapusang Hibik ng Pilipinas- isang tulang nagpapahayag ng poot at pagbabanta sa mga sumasakop sa ating bansa.
•
Ang Dapat Mabatid ng mga Tagalog- isang panawagang sa kaniyang mga kababayan upang buksan ang isip at hanapin ang katwiran.
•
Pag-ibig sa Tinubuang Lupa- isang tula ng pag-ibig sa bayan. Walang kailangang mamatay kung ang dahilan ay pagtatanggol sa kalayaan.
•
Katungkulang Gagawin ng mga Z,LL,B(anak ng bayan)- inihanda niya ito upang maging kautusan ng mga kaanib sa katipunan ngunit dahil sa pagbibigay at paggalang kay Jacinto ay ang kartilang ginawa ng huli ang isinaalang-alang.
•
Katipunan Marahas ng mga Anak ng Bayan- isang panawagan sa mga kababayan upang ihanda ang loob sa pakikihimok.
•
Tapunan ng Lingap- humihingi siya ng lingap sa maykapal upang mapagtagunpayan ang pakikitunggali sa manlulupig at matamo ang katahimikan at kalayaan ipinaglalaban.
Emilio Jacinto
Ang utak na katipunan ay siya ring patnugot ng Kalayaan, nag kubli sa sagisag na Dimasilaw •
Sa may Nasang Makisanib sa Katipunan Ito- sinulat upang maging pamantayan ng mga dapat ugaliin ng mga sasapi sa Katipunan.
•
Mga Aral ng Katipunan ng mga A.N.B- ito’y ang kartilyang naglalaman ng mga kautusan sa mga kaanib ng Katipunan.
•
Liwanag at Dilim- and kodigo ng rebulusyon. Katipunan ng mga sanaysay na may ibatibang paksa gaya ng “ang ningning at liwanag,akoy umaasa ,kalayaan, ang tao magkakapantay, ang pag-ibig ang gumawa, ang bayan at ang mga pinuno, ang maling pananampalata
•
Sa Anak ng Bayan- isang tulang nagpapahayag ng pag-alaala sa mga kababayan.
•
Pahayag- isang manipestong humihikayat sa kaniyang mga kababayan upang ipaglaban ang kalayaan at humiwalay sa Espanya.
Apolinario Mabini Ang dating kasapi sa la liga na palihim na gumagawa upang magkaroon ng pagbabago sa pamahalaan, siya ang nagging utak ng himagsikan. •
Programa Constitucional de la Republica Filipina- ito’y palatuntunang pansaligang-batas ng republican ng pilipinas.
•
El Desarollo y Caida de la Republica Filipina- ito’y naglalaman ng paliwanag tungkol sa pagtaas at pagbagsak ng republika ng Pilipino.
•
Sa Baying Filipino- salin niya buhat sa kaniyang akdang sinulat sa kastila “ El Pueblo Filipino.
•
El Simil de Alejandro- nalathala sa pahayagang “ El Liberal” ito’y tumutuligsa sa pamahalaang Amerikano at nagbigay diin sa karapatan ng tao.
•
Ang Tunay na Sampung Utos ng Diyos- salin sa tagalong ng kanyang “El Verdadero Decalogo.
Jose Palma Kasama sa paghihimagsik laban sa mga amerikano tagalibang sa mga kasamahang kawal sa pamamagitan ng kaniyang mga kundiman.
•
Melencholias- pamagat ng aklat na pinagtipunan niya ng kaniyang mga tula.
•
De Mi Jardin- isang tulang nagpapahiwatig ng pangungulila sa minamahal.
•
Himno Nacional Filipina- ang mga titik nito ang pinakadakila niyang ambag sa ating panitikan. Na nilapatan ng musika ni Jualin Felipe.
Iba pang mga manunulat ng Awit •
Julian Felipe – Sa Biak na Bato
•
Lucino Buenaventura – Liwayway
•
Pedro Paterno – Himno de la Revolucion
•
Domingo Enrile – El Anilli de la Dalaga de Marmol
•
Joaquin choco – Pepita at Jocelynang Baliw.
Ang mga pahayan sa panahon ng himagsikan •
Heraldo de la Revolucion
•
Indice Official
•
Gaceta de Filipinas
•
La Independencia
•
La Republica Filipina
•
La Libertad
•
Ang Kaibigan ng Bayan
•
La Oportunidad
•
La Revolucion
•
Kalayaan
PANAHON NG AMERIKANO Isang mahalagang pangyayari sa panahong ito’y ang mabilis na pagdami ng mga babasahim,ang pagkaakroon ng kalayaan sa pag sasalita, sa p[ahayagan, sa paniniwala at sa mga samahan ng ipinag utos sa panahon ng amerikano. Ang pagkakaroon ng ganitong kalayaan, ng bagong panginoon ay malaking bagay sa kalingngan n gating panitikan, ang totooy maraming naniwalang higit na maraming nalimbag mula sa pagdating ng mga amerikano kaysa sa mahigit na tatlong daang taong pagkasskop ng mga kastila.Ang mga moro moro at senakulo noong panahon ng kastila ay unting unting pinalitan ng mga makabagong dula at saesuwela. Mga katangian ng panitikan saq panahong ito: Una, sa panahong ito dumami ang limbag na panitikan. Ito ang ‘bunga ng kalayaan sa pamamahayag, sa salita, sa relihiyon, at sa mga samahan. Sa paglaya nila sa mga paraan ng pagsulat, at sa mga paksa ng relihiyon ang mga manunulat ay nagpasok ng mmga bagong panananaw at pakasa tulad ng sa pamahalaan, kalikasaan at mga sanaysay na personal na ginamitasn ng kani kanilang istilo.
Ikalawa, ang pagdami ng mga samahan sa panitikan. Ang pagdami ng mga samahan sa wika ay nakatulonh nang malakai sa paglinang sa panitikan. Ang mga samahang ito’y may kani kanyuang saliganbatas at siyang nag pasimuno sa ibat ibang palatuntunan, paligsahang pampanitikan tungkol sa mga sanaysay,mga tula, nobela, dula at balagtasan, bukod sa mga bilang ng musikal,ang mga pinakilalay ang samahan ng mga Mananagalog; ilaw at panitik; akademya ng wikang tagalong; kapulungan balagtas; aklatang florante; aklatang bayan; atbp. Ikatlo; lumitaw din ang makatotohanang panitikan. Ang panitikang nagpapakita ng tunay na mga pangyayari sa mga tao ay nag mualt sa siglong ito. Lumitaw din ang mga satiriko at mga katatawanang tula sa mga pahayagan. Ang mga nobela kahit na maromansa ay di nakaligtaang gawing makatotohanan. Nagging kilala rin ang mga aklat tungkol sa pulitika’t lipunan at relihiyon. Panitikan sa kastila SA larangan ng panitikang Pilipino sa kastila naipakita ng mga manunulat natin ang likas na kakayahang sumulat sa banyagang wika. Ang mga sumusunod ay kinilala sa larangan ng pag tula. Cecilio Apostol(1877-1936) Naging mamahayag siya sa la union noong 1902, at nang bandang huli bapabilang siyang manunulat ng el Renacimiento. Sa larangan ng pagtula siya ay higit na nakilala. Sa paligsahang itinaguyod ng “Club International”noong 1902, siya ang nanalo ng unang gantingpala sa tula niyang “mi Raza”. Siya ay sumulat ng tulang handog kina Gat.Jose rizal, Emilio jacinto, Apolinario mabini. At sa lahat ng mga bayaning Pilipino. Ang sumusunod ay halimbawa ng tulang panghandog ni Apostol. •
“A RIZAL”
•
“A Emilio Jacinto”
•
“SOBRE EL PLINTO”
Fernando Maria Guerrero (1873-1899) Siya ay nnaging kinatawan sa kapulungan pambansa at patnugot ng “La Opinion” nagging kasama din siya ni Antonio Luna sa pahayagang “La Independencia” . Si Guerrero’y binawian ng buhay noong ika-12 ng hunyo, 1929.
Ang pinalagay na malaking tula ni Fernando Ma. Guerrero ay tinipon sa isang aklat na pinamagatang “Crisalidas” . Jesus Balmori (1886-1948) Ang unang aklat ng tula niyang pinamagatang “Rimas Malaya” ay lumabas noong 1904 nang siya’y labing pitong taong gulang lamang. Nag lingcod siya sa ibat ibang pahayagang kastila tulad ng “La Vanguardia”, “El Debate” at “La Voz de Manila”. Sa “la Vanguardia” siya nag karoon ng tudling na pang araw-araw na may pamagat na “Vida Manilenia” na pawing tulang mapanudyo at mapagpatawa. Sa tudling na ito’y gumanit siya ng sagisag-panulat na “BATIKULING”. Nag wagi siya sa maraming paligsahan. Noong 1908 ang kanyang “Gloria!” ay nanalo sa paligsahang inilunsad ng “El Renacimiento”. Noonga1902, ang dalawang tulang”A Nuestro Senior Don Quijote de la Mancha” at “Triptico Real” ay kapawa nanalo sa paligsahang pinamamahalaan ng “Caza Espania”. Ilan sa pinakamasining niyang mga tula ang “La Venganza de las Flores”; “El Volcan de Taal”; “En el circo”; “Buenaventuranza”; “Canto a Espania”; at iba pa. Si Balmori’y nahirang maging kagawad ng Philippine Historical committee at katulong tekniko sa tanggapan ng pangulo hanggang siya’y namatay noong ika-23 ng mayo, 1948. sa pamamagitan ng isang huling tulang hinabi niya sa banig ng karamdaman. Ang tulang ito na pinamagatang “A Cristo” ay lumabas na “Voz de Manila” sa araw ng kanayang kamatayan. Ang mga sumusunod ay talaan ng kanyang mga sinulat: 1. “ Rimas Malayas”(mga tugmang Malaya, 1904) 2. “Vidas Manilenias”(buhay maynila, 1928) 3. “Balagtasan”(1937) 4. “Mi Casa de Nipa”(ang bahay kong pawid, 1938)nag tamo ng unang gantimpala sa timpalak ng komonwelt. Mga tulang nagwagi sa timpalak-panitik ng “El Renacimiento”, 1908: 1. “Specs” (Mga pananaw) unang gantimpala 2. “Vae Victis” (Pala ng natalo)
3. “Himno a rizal”(Awit kay Rizal) Mga Nobela; 1. “Bancarrote de Almas” 2. “Se Deshojo la Illor” 3. “La Suerte de la Fea” Manuel Bernabe Sa labanan nina Balmori at Bernabe sa isang balagtasan noong 1920 sa paksang “El Recuerdo y el Olvido” ay walang nahayag na nanalo sapagkat kapwa magaling ang dalawa. Ang panig ng “Gunita” ay ipinagtanggol ni Balmori at ang “Limot” ay kay Bernabe. Ayon sa ugong ng palakpakan pagkatapos ng balagtasan na si Bernabe ang nakaakit sa madla. Ang kanyang mga tula ay tinipon at ipinaaklat at pinamagatang “Cantos del Tropico“. Isa pang aklat na may pamagat na “Perfil de cresta” ay naglalaman ng salin niya sa “Rubaiyat” ni Omar Khayyam at prologo ng yumaong Claro M. Recto. Ang mahuhusay at kilalalang mga tula niya ay ang mga sumusunod; “El Imposible”, ! Canta Poete!” “Soldado-Poerta”, “Blason”, “Mi Adios a Iloilo”; “Castidad”, “Espania en Filipinas”, “Excelsitudes”, “No Mas Armor Que El Tuyo” at sa kanyang natagpuan ni de la Camara ang isang karangalan ng pinakamagaling na makata sa kastila.
Claro M. Recto(1890-1960) Ang itinatag niyang partido Demokrata ay nagging subyang pamumuno ni Manuel L. quezon na noo’y puno ng partidong nasyonalista at pangulo ng mataas na kapulunga(senado) ng pilipinas. Mga sinulat ni Recto; •
“ANG DAMPA KUNG PAWID”
•
“ANINO AT PAG-ASA”
Zoilo J. Hilario (1891-1963)
Ang unang aklat ng tula na inalathala ni Hilario noong 1911 ay may pamagat na “Adelfas” sinundan ito ng “Patria Y Redencion” noong 1914. naputungan siya ng karangalan”makatang Laureado” sa lalawigan ng pampanga noong 1917 sa kanyang tulang “Almas Espaniola” at ng sumunod na taoon pamuling pinarangalan siyang “Makatang Laureado” sa tulang “Jardin de Epicureo”. Nagging patnugot-tagapagmathala si Hukom Hilario ng “New Day”. Ang hulinh aklat na ipinalimbag niya ay ang “Bayung Sunis” Rosa Sevilla Alvero (1879-1954) Sa larangan na panitikan, nakilala siya sa pagiging manunulat at mambibigkas sa kastila at tagalog. Nagging patnugot siya sa “Vida Filipina”; isang taong nagging patnugot ng “Buhay Pilipino”, patnugot ng “Pangina de la Mujer” na “La Vanguar dila”; manunullat din sa taliba; “El Debate”; “La Opinion” at iba pang mga pahayagan at magasin. Higit siyang kilala sa wikang kastila. Ang mga sumusunod ay ilan sa kanyang mga dula: “La Mejor Ofreda”, “El Sueno fel Poeta”; “Los Reina del Carnaval”; “Prisonera de amor” at “La Loca de Hinulugang Taktak” dalawang aklat sa “Gramatica Kastellano” ang isinulat niya at ng anak niyang si Aurelio. Ang mga sumusunod ay talaan ng ilan pang mga makatang Pilipino na sumulat ng tulang kastila: 1. Isidro Marfori: napabantog siya sa apat na aklat ng tula na kanyang naisulat “Aromas de Ensueno”1915: “Cardencias” 1917 “Bajo El Yugo fel Dolar”;1933 at “El Dolor de Amor”. 2. Adelina Currea: kauna unahang pilipina na sumulat ng tula sa wikang Josekastila. Ang tulang-awit niyang “El Nido” ay nagkamit ng “Gantimpalang Zobel” 3. Alejo Pica Valdez: Ang napbantug na tula ni Valdez ay ang “Oracion”; “El Amor de los amores”; “Electa”; “Intimas”: Dalawa sa mga akda niya ang naitanghal ang “Sinceridades”; at “Prevario de Amor” 4. Jose Hernandez Gavira; tatlong aklat ng mga tula sa kastila naipalimbag ni Gavira ang “Del MI Jardin Sinfinico”, 1921: “Cantame un Canto en Espaniol”, 1934, at “Mi
Copa Bohelia”; 1937.nag salin din si Gavira ng “Ultimo Adios” ni Rizal sa tagalong at Hiligaynon. 5. Jose Teotico: Ilan sa mga tula sa kastila na nagdala kay Jose Teotico sa tagumpay ang mga sumusunod: “Sal Modias Nocturnas”: “La Dalaga de Mi Tierra”; “Dolor de Soledad”; “at “Homenaje”. Nagsulat din siya sa pahayaganng “ El Renacimiento Pilipino”.
PANITIKAN SA INGLES Noong una ang mga sulatin sa wikang ingles ay pormal na mapanggaya. Mapapansin pa rin ang paggamit ng mga salitang kastila paminsan minsan. Nahirapan sila sa paggamit ng mga pang-ukol at mga panghalip. Malaki ang naitulong ng mga pahayagan at mga samahang nagbibigay ng pabuya sa magagaling na manunulat katulad ng “The philippine Herald” “Philippine Education Magazine’ “The Manila Tribune” “Graphic” “the women’s Outlook” “The woman’s home journal” “the free Press” “, at sa mga samahan na may “The Philippine writer’s association” “The Writer’s Club” sa U.P at iba pa. Nakilala sa panahonh ito sina Paz Marques Benitez, Paz Latoreba, Loreto Paras Sulit, Jose Garcia Villa, Casiano T, Calalang, Jose Dayrit, Jose Pangniban, REmidios Mijares, Aurelio S Alvero, Mercedes grau, Clemencia Joven, Sol H, gwekoh, Arturo B. Rotor, D.H, Soriano, Augusto C. Catanghal, at Amador Daguio. Ang unang tatlumpung taon ng panitikang Pilipino sa ingles ay di gaanong nagkaroon ng dula at nobela sa ingles. Halos hindi napagukulan ang dula sapagka’t ang mga dula sa sariling wika aty mga sarsuwela ang kinagiliwang panoorin. Ang kauna-unahang nobelang pilipinong nasulat sa ingles ay ang “A Child of Sorrow”, noong 1924 at “Nadia” noong 1929 na pawing kay Galang. Mula noong 1900 hanggang 1930 ay maraming naisulat na mahahalagang sanaysay, maiikling kuwento at mga tula. Ang ilan sa mag sanaysay ay maagang unawain at mga katatawanan, samantalang ang iba nama’y nag-ukol sa mga paksang pormal katulad ng edukasyon, kasaysayan, pulitika at mga suliraning panlipunan. Ang ilan sa mga sanaysay sa wikang ingles ay sina F.M. Africa, Francisco Benitez, Jorge Bocobo, AmadorDaguio,
Jose Maria Rivera—si jose maria rivera ay nag sulat ng mga tula, maiikling kwento, sanaysay subalit ang higit na pinag ukulan niya ay dula. Nakasulat siya ng may 25 dula at ilan sa pinakamahalaga ay “mga kamag anak”, “mga pagkakataon”. “panibugho”, “mga bingi”, at “sinemategrafo”. Lumabas na ang pinakamaganda ay ang “mga kamag anajk”, Hermogenes Ilagan—Si Hermogenes lalagan ay nakilala sa tawag na Ka Moheng. Natuto siyang sumulat ng dula sa sariling pag sisikap. Siya ang nagtatag ng “Compania Ilagan”, Sa laki ng paniwala ng kanyang mga anak at apo sa kanyang kakayahan, sila ay sumunod din sa kanyang hilig, Ang pag sulat at pagpapalabas ng dula at sarsuwela. Ilan sa mga dulang naisulat ni Hermogenes Ilagan ang “despues de dios el dinero”, “dalawang hangal”, “biyaya ng pag ibig”, ”dalagang bukid”, at “lucha electoral”. ANG NOBELANG TAGALOG Ang nobela ay kuwentong pinahaba na maaring hindi makakatotohanang kasaysayan subalit maaari rin namang mangyari. Ito ang madalas gamiting behikulo sa pag uyam., pagtuturo, pag papaliwanag sa pulitika at relihiyon o pag bibigay ng mga impormasyong teknikal. Ang pangunahing layunin nito’y ang manlibang sa pamamagitan ng sunod sunod na pang yayari ay inilalarawan ng kalikasan at mga hibla ng madamdaming pag uulat. Ang ganitong sunod sunod at masalimuot na mga pangyayari ang ikinaiiba sa maikling kuwento. Ang ganitong uri ng sulatin ay lumaganap sa pilipinas pagkasakop ng amerika sa ating pulo at ang nobela ay nahahati sa dalawa ang nobelang pang lipunan at naobela ng pag ibig. Nobelang panlipunan—ang ganitong ui ng salaysayin ay naiiba sa maromansa sapagkat ang mga kilos ditoy hindi personal. Kundi kumakatawn sa lipunan o ekonomiya na nagpapaligsahan upang mapabuti ang baway panig. Lope K. Santos—Si Lope K. Santos ang “Ama ng balarila”, makata, nobelista,kuwentista, gurro at at pulitiko ay isa ring batikang mamahayag. Sa buong pagsusulat niya ay ibat ibang sagisag panulat ang kanyang ginamit katulad ng Sekretong Gala, Verdugo,
Anak Bayan,, Hugo Verde, Doktor Lukas, Lakan Dalita, Lukan Diwa, Lukas, Panginorin, Pangarap, Perfecto Makaaraw, Poetang Peperahin, Taga Pasig, Talinghaga, Kulodyo at Gulite. Ang pinakamagandang halimbawa ng nobelang panlipunan na naisulat ni Mang upeng ay ang “Banaag at Sikat”. Ang pagiging pangulo niya sa “Union ng mga Manggagawa”. Faustino Aguilar—ang mga pangyayari sa kanyang panahon ang nag udyok sa kanyang isulat ang “Pinaglahuan”. Katulad ng “Banaag at Sikat” ang “Pinaghaluan” ay nag lalarawan din sa mga kaawa awang kalagayan ng mga mahihirap at naglayong iangat sila kahit kaunti..Ang kanyang “Nangalunodsa Katihan” ay isang nobelang pang ibig. Ang “Lihim ng isang pulo” ay tungkol sa isang raha sa pagdating ng mga kastila. Ang sa “Ngalan ng Diyos” ay isang nobelang laban sa relihiyon. Nobelabg pag ibig—ang uri ito ng nobela ay nagbibigay halaga s autos ng puso, damdamin at pag kahumaling kaysa katalinuhan. Ilan sa maaring banggitin magagaling na mga nobelista sa uring ito sina Valeriano Hernandez Penia ,Inigo Ed Regolado, Faustino Aguilar, Remigio Mat Castro, Roman Reyes at Fausto Galauran. Valeriano Hernandez Penia—Si Valeriano Hernandez Penia ay isang manunulat at nobelista. “Kinti Kulirat” sa pitak niyang buhay maynila sa Muling Pagsilang”. Si Nena at si Neneng—ang nobelang ito ay tungkol sa pagkikipag kaibigan. Ayon kay Dr.Victoriano Yanzon. Ang nobelang itoy pilipinung Pilipino sa mga tauhan, pakikipag talo, silo, at wika, at may orihinalidad. Maiikling katha Naging maunlad ang pagsusulat ng maiikling katha sa panahon ng Amerikano sapagkat malaki ang naitulong ang mga pahayagang tagalong, ingles at kastila na may kaalinsabay na mga magasin na naglalaman ng maakling katha. Halos lingguhan, buwanan, at taunan ang pagbbibigay nila ng gantimpala sa pinakamagandang katha na napili. Katangian ng maikling katha:
1. maikli 2. may orihinalidad 3. napapanahon upang magkaroon ng interes ang mga mambabasa 4. may pag kakaisa. Ang kuwento ay dapat na magkaroron lamang ng isang pangyayari, tuloy tuloy hanggang marating ang kasukdulan, 5. may pagkilos. Simula nang isulat ang maiikling kuwento ni Patricio Mariano na pamamagatang “Sumpa kita “ at “Dalawang puso sa liwang ng buwan” noong mga unang taon pagsakop ng Amerika ay marami na ang nagisusunod na mga babae at lalaking manunulat. Dumatibng ang panahon na biglang nanghina ang pagsulat ng maikling kuwento. Sa pagdating ng ibang mga pahayagan at mga babasahing tulad ng “Taliba”, “Ang bansa”, “Pagkakaisa”, “Liwayway”; at “Alitaptap” ay sumigla na naman ang mga kuwentista. Ang mga kabataang manunulat ay higit na nag ukol sa mga suliranin ng puso kaysa sa udyok ng isipan.ibi nilang ang mga sumusunod ng mkga manunulat ng maikling kuwento: Jovita Martinez, Deogracias del Rosario, Engracio Valmonte, Remigio Mat Castro, Rosalia de Leon,Aguinaldo at Nieves Baens del Rosario, Hernando Ocampo, Antonio Rosales, Brigido Batungbakal, Narciso reyes at iba pa.
Ilan sa mga naipalimbag na aklat ng maiikling kuwento ang mga sumusunod: 1. “Mga kuwentong ginto (1936) may 25 magagandang kuwento sa panahong 1925 hanggang 1935 na pinamatnugutan nina Abadilla at del Mundo. 2. “50 kuwentong ginto”(1936) na pinamutnugutan ni Pedrito Reyes. 3. “Ang maikling Kuwento ng tagalong, 1886-1948”ay pinamutnugutan ni Teodoro agoncillo (1949). Kasama sa aklat na ito ang ilang tunay naming magandang kuwento katulad ng mga sumusunod: 1.”Akoy mayroong Ibon” ni Deogracias del Rosario (1932)
2. “Nagbibihis ang Nayon” ni Brigido C. Babtung Bakal (1937) 3. “Bahay na bato” ni Antonio Posales (1937) 4. “Walong Taong gulang” ni Genoveva D. Edrosa (1938) 5. “bakya” ni Hernando Ocampo (1939) 6. “Ang pusa sa aking Hapag” ni Jesus A. Arce (1939) 4. “Kaaliwan at palakuwentuhan (1970) na ipinalimbag ni Inigo Ed Regalado. Itoy nag lalaman na tatlumpung maiikling kuwento. Dumating ang panahon nang lingguhang liwayway ay nagkaloob ng unajng gantimpala sa pinakamabuting kuwento noong 1920—sai Cirio J. Panganiban ang kinikilalang kuwentista ng taon dahil sa kanyang “Bunga ng kasalanan”. Si clodualdo del Mundo ay Lumikha naman ng “Parolang ginto” noong 1930 na naglalaman ng pinaka mabuting kuwento noong 1927 hanggang 1929 at nilikha ni Alejandro Abadila ang “Talaang Bughaw” noong 1932. Upang mapasigla ang mga kuwentista. Nag kakaloob ng mbedalyang ginto ang “Katipunan ng Kuwentista “mula 1932 hanggang 1935. ang mga sumusunod ang mga nagtagumpay 1.”Wala Nang Lunas”ni Amado V.Hernandez. 2.”Aloha” ni deogracias A. rosario (1933) 3.”Sugat ng alaala” ni fausto Galauran (1834) 4. “AY! AY!” ni Rosalia Aguinaldo (1935) Mga tula Kahit na ang panulaan ay sintada ng kasaysayan at gamiting gamitin ng , sa tuwing lilitaw ay nagpapakita ito ng katamisan, kagandahan, at kalamyusan. May napapabilang sa mga makatang liriko, makatang mapanudyo at mga makatang pambalagtasan. Mga Tulang Liriko. Ang ganitong uri ng tula ay ililalaan sa mga uring inaawit. Karamihan ng mga tulang nasulat nang dumating ang mga amerikano ay nabibilang sapagkat na ito. Si Patricio Mariano ang nagsimula noong ikadalawampung siglo sa kanyang tulang “Hindi Sayang”. Ang tulang
liriko ay nagging popular at nagging libangan ng mga makata. Si Pedro Gatmaitan na kinilalang pinakamabuting makata sa liriko ay maraming naisulat na tula. Si Gatmaitan ay nagging mamahayag, reporter at editor at alitaptap. Isa pang makata sa pangkat na ito ay si Inigo Ed Regalado.Sinasabi ng mananalam buhay ni Regalado na bukod sa pagiging nobelista ay makata at magaling na manunulat din siya. Ang tula niyang nagbigay ng di kakaunting karangalan ay ang “laura” tumanggap siya ditto ng unang gantimpala na kaloob ng “Samahang Mananagalog”. Ang paksa ng tulang ito ang mga katangian ni Laura, ang musa ni Balagtas sa kanyang “Florante at Laure”. Ang istilo ay madaling maunawaan, nakawiwili at nakabibighani. Si Lope K. Santos ang pinakakilalang nojbelista ng lipunang pampulitika at “Ama ng Balarila” ay maituturing na isa pinakamagaling sa tulang liriko. Ilan sa mga mahahalagang tula niya ang “Kalansay”, “Butil”, “Abo”, “Aso”, “Sinulid”, at “Bagting”,.bilang makata sa liriko punong puno siya ng pilosopiya madaling basahin at unawain at nakawiwili.
Si Juan Cruz Balmaceda ay isa ring makatang liriko. Ang kanyang dalawang mahahalagang tulang liriko ay ang “Bukas” at “Ulila”. Ang unay isinulat na pambalagtas na kalaban niya sina Benigno ramos at Inigo Ed. Regalado. Si Balmaceda ang nanalo sa labanan.Ang “Ulila ay maikling tula, isang biglaan at maikling kasiglahan kaya’t maliwanag at malarawan. Jose Corazon de jesus—Isinilang sa Sta. Maria, Bulakan noong ika 26 ng disyembre,1896. nagging pangulo siya ng “Samahang Bulakan” sa loob ng tatlung taon sa “Pintik” ng isang taon , sa “apolo” isang taon at pangalawang pangulo sa “kapulungang balagtas” ng isang taon din.madalas siyang nanalo sa balagtas at noong taong 1932, siya ang n aging “Hari”. Naging artista rin siya sa pelikula sa “Oriental school” at sa dulaan ay makalawa; sa “Alamat sa Nayon” at sa “Maria Luisa”
Tulang pasalaysay—Ang layon ng mga tulang pasalaysay ay mag-ulat ng mga pangyayari sa pamamagitan ng berso. Sa lahat ng panahon ay magkakatulad antg mga tulang pasalaysay. Ang pagkakaiba lamang sa ganitong uri ng tula at samantalang ang mga kurido.awit,pasyon ay may paksang relihiyon ang mga sumunod na mga tula ay walang tiyak na paksa. Maaring ang paksa’y tungkol sa mga tungkol sa mga tunay na pangyayari, pantahanan o mga pangyayari sa lipunan. Ang ganitung uri ng tula ay unang ipinakilala ni Pedro Gatmaitan sa kanyang “Ang Kasal”. Sumunod si Patricio Mariano sa kanyang “Ang mga anak dalita.” Si Lope K. Santos naman sumulat ng “Ang Pangginggera”. Si Julian Cruz Balmaceda ay malaki din ang naitulong sa paglinang sa ganitong uri ng tula. Ang “Sa Bayan ni Plari del” ay isang pag sasalaysay ng pagliliwaliw ng ginawa ng “Samahan ng Mananagalog sa bulakan sa pook nin del Pilar. Ang “Naku! Ang Maynila!” ay isang katatawanang nangyari sa isang probinsiyano na nagtungo sa maynila. Ang nakahihigit sa lahat ay ang “Ang Anak ni Eva” na may 6,600na taludtod na may labing walung pantig ang bawat taludtod.
Panahon ng Hapon Ang Bansang Hapon ay malaki ang pagnanais na siyang maghari sa buong Asya. Lihim niyang pinalakas ang kanyang sandatahang panlakas, ang hukbong dagat, katihan at panghimpapawid. Layunin nitong itaboy ang mga bansang Kanlurang sumasakop sa ibang bansa sa Asya gaya ng Indonesya, Malaysia, Biyetnam at Pilipinas. Noong ika-8 ng disyembre ng taong 1941 ay bigla na lamang binagsakan ng bomba ang Pearl Habor sa Hawaii na kinabibilangan ng Hukbong Dagat na Amerikano. Sunod na binagsakan ang Malaysia, Indonesia, China at Pilipinas. Pagkatapos ay sinakop ito. Nabalam ang pagunlad ng panitikang Pilipino nang sakupin ng hapon ang Pilipinas noong 1941-1945. Ang mga pahayagan at lingguhang magasin Ingles ay halos ipinatigil na lahat liban sa Tribune at Philipppine Review. Natigil ang panitikan sa Ingles. May ilang sumulat na sina Federico, Mangahas, Francisco B. Incasiano, Salvador Lopez at Manuel Aguilla.
Sa kabilang dako ay umunlad and panitikang Pilipino. Ang mga dating sumulat sa ingles ay bumaling sa pagsulat sa Tagalog. Sa Ingles at Tagalog ay nakilalal si Juan C. Laya. Sa panahong ito pinili ang nga pinakamahusay na 25 kwento ng 1943, at sa 25 namang mahuhusay ay pinili ang tatlong binigyan ng gantimpala. Ang nagkamit ay ang mga sumusunod: “Lupang Tinubuan” ni Narciso Reyes, unang gantimpala, “Uhaw ang Tigang na Lupa” ni Liwayway Arceo, ikalawang gantimpala, “Lusod, Nayon at Dagat-dagatan” ni N.V.M. Gonzales, ikatlong gantimpala. Ang namalasak na tula ng panahong yaon ay ang “Haikku”, isang tulang bibubuo ng labimpitong pantig na nahahati sa tatlong taludtod ay binibuo ng limang pantig , ikalawang taludtod ay pitong pantig at ikatlo ay may limang pantig tulad ng sa una.. mailki ang Haikku ng Hapon ay may dalawa pang uri ng tulang lumaganap, ang Tanaga at karaniwang anyo. Ang tanaga ay may sukat at tugma. Ang bawat taludtod ay may pitong pantig. Ang dulang Tagalog ay nagkaroon ng pagkilos. Sapagkat napanid nito ang mga sinihan gawa nang ipinagbawal na ang pagpasok ng pelikulang Amerikano ditto, ang mga malalaking sinihan ay ginawang tanghalan ng mga dula. Karamihan sa mga dulang pinalabas ay salin sa Tagalog mula sa Ingles. And mga nagasalin ay sina Narciso Pimentel, Francisco S. Rodrigo at Alberto Cacnio. Sila rin ang nagtatag ng “ Dramatic Philippines”, isang samahan ng mga mandudulang Pilipino. Kabilang ang mga sumusunod: “sino ba kayo” “Dahil sa Anak” “Ang palabas ni Suwan” “Higanti ng patay” “Libingan ng Bayani” Ang lahat ng ito’y sinulat ni Julian C. Balmaceda. “Panday Pira” ni Jose Ma. Hernandez “Bulaga” ni Clodualdo del Mundo “Sangkuwaltang Abaka” ni Alfredo Pacifico Lopez “Sa Pula sa Puti” ni Francisco Soc Rodrigo
Sa Nobela ay lima ang natanyag at ang mga ito’y isinapelikula ang mga sumusunod: “Tatlong Maria” ni Jose Esperanza Cruz “Sa Lundo ng Pangarap” ni Gervacio Santiago “Pamela” ni Adriano Q. Santiago “Lumubog ang Bituin” ni Isidro Samapa Castillio. Mangulimlim ang panitikang Ingles noong panahon ng Hapon. Ilan lamang ang nakasulat sapagkat silay takot na mapagbintangang maka-Amerikano, kabilang sina Federico Mangahas, Francisco B. Icasiano, Salvador Lopez at Manuel Anguilla. Sa America noong 1942 ay nagsusulat sina Jose Garcia Villa ng tula- Have Come Am Here; si Carlos Bulosan ay ng Chorus for America and Letter from America at maikling kuwentong “The Laughter of my Father” si Carlos P. Romulo naman ay sumulat ng mga aklat na may pamagat na I saw The Fail of the Philippines, Mother America.
The Philippine Commonwealth •
The Commonwealth is the 10 year transitional period in Philippine history from 1935 to 1945 in preparation for independence from the United States as provided for under the Philippine Independence Act or more popularly known as the Tydings-McDuffie Law.
•
The Commonwealth era was interrupted when the Japanese occupied the Philippines in January 2, 1942.
•
The Commonwealth government, lead by Manuel L. Quezon and Sergio S. Osmeña went into exile in the U.S., Quezon died of tuberculosis while in exile and Osmeña took over as president.
•
The Japanese forces installed a puppet government in Manila headed by Jose P. Laurel as president. This government is known as the Second Philippine Republic. On October 20,
1944, the Allied forces led by Gen. Douglas MacArthur landed on the island of Leyte to liberate the Philippines from the Japanese. •
Japan formally surrendered in September 2, 1945.
•
After liberation, the Commonwealth government was restored. Congress convened in its first regular session on July 9, 1945.
•
It was the first time the people’s representatives have assembled since their election on November 11, 1941.
•
Manuel Roxas was elected Senate President, and Elpidio Quirino was chosen President Pro Tempore. Jose Zulueta was speaker of the house, while Prospero Sanidad became speaker pro Tempore.
•
The first law of this congress, enacted as commonwealth act 672, organized the central bank of the Philippines.
•
In September 1945 the counter intelligence corps presented the people who were accused of having collaborated with, or given aid to, the Japanese. Included were prominent Filipinos who had been active in the puppet government that the Japanese had been established. ”A Peoples Court" was created to investigate and decide on the issue.
•
Amidst this sad state of affairs, the third commonwealth elections were held on April 23, 1946. Sergio Osmeña and Manuel Roxas vied for the Presidency. Roxas won thus becoming the last president of the Philippine Commonwealth.
•
The Commonwealth era formally ended when the United States granted independence to the Philippines, as scheduled on July 4, 1946.
Important legislations and events during the American period that made the Philippines a commonwealth of the United States: The Philippine Bill of 1902 - Cooper Act United States Congressman Henry Allen Cooper sponsored the Philippine Bill of 1902, also known as the Cooper Act. The bill proposed the creation and administration of a civil government in the Philippines. President Theodore Roosevelt signed it into law in July 2, 1902.
Here are some of the more important provisions of the Cooper Act: ▪ Ratification of all changes introduced in the Philippine government by the president of the U.S., such as the establishment of the Philippine Commission, the office of the civil governor and the Supreme court ▪ Extension of the American Bill of Rights to the Filipinos except the right of trial by jury ▪ Creation of bicameral legislative body, with the Philippine Commission as the upper house and a still-to-be-elected Philippine Assembly as the Lower House ▪ Retention of the executive powers of the civil governor, who was also president of the Philippine Commission ▪ Designation of the Philippine Commission as the legislating authority for non-Christian tribes ▪ Retention of the Judicial powers of the Supreme court and other lower courts ▪ Appointment of two Filipino resident commissioners who would represent the Philippines in the US Congress but would not enjoy voting rights ▪ Conservation of Philippine natural resources The bill contained 3 provisions that had to be fulfilled first before the Philippine Assembly could be establishing these were the: ▪ Complete restoration of peace and order in the Philippines ▪ Accomplishment of a Nationwide census ▪ Two years of peace and order after the publication of the census. The Philippine Assembly The assembly was inaugurated on October 16, 1907 at the Manila Grand Opera House, with US secretary of War William Howard Taft as guest of honor. The Recognition of the Philippine Assembly paved the way for the establishment of the bicameral Philippine Legislature. The Assembly functioned as the lower House, while the Philippine Commission served as the upper house.
Resident Commissioners Benito Legarda and Pablo Ocampo were the first commissioners. Other Filipinos who occupied this position included Manuel Quezon, Jaime de Veyra, Teodoro Yangco, Isaro Gabaldon, and Camilo Osias. The Jones Law To further train the Filipinos in the art of government, the U.S. Congress enacted the Jones Law on August 29, 1916. It was the first official document that clearly promised the Philippine independence, as stated in its preamble, as soon as a stable government was established. The Jones Law or the Philippine Autonomy act, Replace the Philippine bill of 1902 as the framework of the Philippine government. Creation of the Council of State Upon the recommendation of Manuel L. Quezon and Sergio Osmeña, Governor General Francis Burton Harrison issued an executive order on October 16, 1981, creating the first Council of State in the Philippines.. The Os-Rox Mission One delegation, however, that met with partial success was the Os-Rox Mission, so called because it was headed by Sergio Osmeña and Manuel Roxas. The Os-Rox group went to the United States in 1931 and was able to influence the U.S. Congress to pass a proindependence bill by Representative Butter Hare, Senator Henry Hawes, and Senator Bronso Cutting. The Hare-Hawes-Cutting Law provided for a 10-year transition period before the United States would recognize Philippine independence. U.S.
President Herbert Hoover did not sign the bill; but both Houses of Congress ratified it. When the Os-Rox Mission presented the Hare-Hawes-Cutting Law to the Philippine
Legislature, it was rejected by a the American High Commissioner representing the US president in the country and the Philippine Senate, specifically the provision that gave the U.S. president the right to maintain land and other properties reserved for military use. The Tydings-McDuffie Law In December 1933, Manuel L. Quezon returned to the Philippines from the United States with a slightly amended version of the Hare-Hawes-Cutting bill authored by Senator Milliard Tydings and representative McDuffie. President Franklin Delano Roosevelt, the new U.S. president, signed it into law on March 24, 1934. The Tydings-McDuffie Act (officially the Philippine Independence Act of the United States Congress; Public Law 73-127) or more popularly known as the The Tydings-McDuffie Law provided for the establishment of the Commonwealth government for a period of ten years preparatory to the granting of Independence. See the full text of the Tydings-McDuffie Law.
Reference Books: Pineda, P.B.P. etal.(1979)Ang Panitikan Pilipino sa Kaunlarang Bansa. Metro Manila: National Bookstore. Ramos, M. R.etal(1984)Panitikang Pilipino. Quezon City: Katha Publishing. Santiago, E. M.etal (1989)Panitikang Filipino:Kasaysayan at pag-unlad. Metro,Manila: National Bookstore.
Internet: •
http://www.philippine-history.org/philippine-commonwealth.htm
•
http://en.wikipedia.org/wiki/Commonwealth_of_the_Philippines.
