ANA A NATOMIJ TOMIJA A B ILJ IL J A BOTANIKA:
A) B)
Teorijska: I. Opća: anatomija, morfologija, fiziologija, ekologija II. Specijalna: sistematika, geobotanika Praktična: poljoprivredna, šumarska, farmaceutska...
- Anatomija: citologija, histologija, anatomija vegetativnih organa, anatomija generativnih organa -
CITOLOGIJA: Prosječna veličina biljne stanice: 20-100 um Sklerenhimska vlakanca: 1-2 mm Traheide: 2-4 mm Sklerenhimska vlakanca tekstilnih biljaka: 5 cm Pamučno vlakno (mrtve dlake sa sjemenki): 7 cm Mjehurićaste stanice lubenice ili agruma: 1 -2 mm Nečlankovite mliječne cijevi (polienergidne, razgranjene): 1m (Hevea)
STANIČNA STIJENKA 1) celuloza celuloza (40-60%) (40-60%) - B-glukoza -> celobioza -> celuloza -> micel -> mikrofibril -> fibril - reagensi: klor-cink-jod, kuoksam (Cu(OH)2 + NH3), sumporna+jod - enzimi: celobiaza, celulaza 2) pektin - polimer galakturonske kiseline (derivat galaktoze -> stereoizomer L-glukoze) - bubrenje - Ca- i Mg-pektinat -> prirodna maceracija - umjetna maceracija: kuhanje, Schulzerova smjesa (KClO3 + HNO3) - reagens: rutenijsko crvenilo 3) hemiceluloza - topiva u koncentriranim lužinama - rezervna celuloza u endospermu i kotiledonu sjemenka - polisaharidi: glukani, ksiloglukani (čvrstoća!), fruktani, galaktani - heteropolisaharid: ksiloza, manoza, galaktoza, ramnoza, arabinoza - reagens: jod
RAST STIJENKE - intususcepcijski (plošni): umetanje novih dijelova između postojećih - apozicijski (debljanje): prislanjanje novih dijelova na postojeće DIJELOVI STANIČNE STIJENKE - središnja lamela - Ca-/Mg-pektinat - primarna stijenka - pektinati, ne-celulozni polisaharidi, celuloza - sekundarna stijenka - celuloza, lignin, suberin, kutin
- jažice jažice:: lokalna utanjenja stanične stijenke kroz koje prolaze plazmodezmije - lokalna zadebljanja: • centrifugalna centrifugalna (polenova (polenova zrnca, spore) • centripetalna (kvržice, bodlje, prečage) ... cistolit PROMJENE U STANIČNOJ STIJENCI 1) ligniziranje - lignin lignin = = polimer fenilpropana koniferil alkohola -> 3 alkohola: kumarilni, koniferilni, sinapilni - lignizirane stijenke - odrvenjele, tvrde, neelastične, mrtve - inkrustacija = ulaganje u intermicelarne i mikokapilarne prostore - odstranjivanje: NaOH+Ca(HSO3)2 NaOH+Ca(HSO3)2 - dokazivanje: anilinsulfat (žuto) i fluoroglucin+HCl (crveno)
2) suberniziranje - suberin = visokopolimerni ester zasićenih i nezasićenih C-15 masnih i oksimasnih kiselina (više nezasićenih, manji stupanj polimerizacije) - subernizirane stijenke - nepropusne za vodu zbog obloženosti voskom (suberin je sam po sebi hidrofoban i propustan za vodu) - akrustiranje = stvaraju se zasebne suberinske lamele obložene voskom koje se izmjenjuju sa celuloznim slojevima - stanice pluta, lenticela, endoderme, egzoderme egzoderme - lučenje: obavlja glatki ER a) ekrino ekrino - difuzija b) granulokrino granulokrino - Golgijevim vezikulama 3) kutiniziranje - kutin = visokopolimerni ester zasićenih i nezasićenih C-15 masnih i oksimasnih kiselina (više zasićenih, veći stupanj polimerizacije) - inkrustiranje u vanjski dio stijenke epidermalnih stanica kserofita - kutikula
- često sadrži vosak - lipofilna boja SUDAN III - boji crveno cr veno kutin i suberin 4) mineraliziranje - minerali: a) SiO2 SiO2 - epiderma trava i preslica, preslic a, dlake oštrolista i krstašica, stijenke žarnica kopriva, cistolit b) CaCO3 CaCO3 - dlačne stanice žarnica kopriva, cistolit OBOJENJE STIJENKE - flobafeni flobafeni = = produkti katehinskih tanina koji se nakupljaju u stijenci nakon uginuća stanice - katehini katehini = = monomeri flavanola - tanini tanini = = polifenoli - crvenkasto-smeđe obojenje - otpornost prema truljenju - gumoza (rod Prunus) = otopljena stanična stijenka pretvorena u gumu, na mjestima ranjavanja biljke - uloge stanične stijenke: o daje oblik biljnim stanicama o zaštita od isušivanja o sprječava prevelik ulazak vode u biljne stanice (turgor) o omogućuje rast biljke nasuprot djelovanja gravitacijske sile o omogućuje komunikaciju biljnih stanica o zaštita biljke od patogena PLASTIDI a) fotosintetski fotosintetski - kloroplasti, feoplasti, rodoplasti b) ne-fotosintetski ne-fotosintetski – – kromoplasti (crveni i žuti) c) bezbojni bezbojni - leukoplasti KLOROPLASTI - klorofil -> lipofilan, netopljiv u vodi - kromoproteidi: i. klorofil a = modrozeleni (ima metilnu skupinu) ii. klorofil b = žutozeleni (ima CHO skupinu) - sadrži i karotenoide (narančasto-crveni i žuti)
KROMOPLASTI - nastaju iz bezbojnih proplastida ili gubitkom klorofila iz kloroplasta (sazrijevanje plodova) - pigmenti: karotenoidi (L- i B-karoten, likopen, kapsantin, violaksantin...) - karotenoidi = nezasićeni ugljikovodici - tetraterpeni (derivati izoprena C5H8) a) karoteni = crveni/narančasti (B-karoten je prekursor vitamina A) b) ksantofili = žuti - štite biljku od fotooksidacije = pobuđeni klorofil transformira kisik u visokoonergetske slobodne radikale LEUKOPLASTI - bezbojni, na svjetlosti mogu pozelenjeti - spremaju škrob (amiloplasti (amiloplasti), ), proteine (proteinoplasti (proteinoplasti), ), lipide (elaioplasti (elaioplasti)) - u njima se mogu naći bjelančevinasti kristali i lipidne kapljice ERGASTIČNE TVARI - svi konačni produkti tvarne izmjene - te se tvari ireverzibilno izdvajaju iz tvarne izmjene ili mogu privremeno biti isključene iz izmjene tvari (npr. pričuvne tvari) - pohranjuju se u vakuoli ili se izlučuju iz stanica 1) sadržaj VAK UOLE UOLE
a) flavonoidi flavonoidi = = vakuolna bojila - antocijani (aglukon - antocijanidini) -> pelargonidin (boje lososa), cijanidin cij anidin (crveni), delfinidin (modri) - antoksantini (aglukon - flavonoli) -> blijedožute boje - flavonoli su oksidacijski produkt cijanidina b) glikozidi = spojevi sastavljeni od šećerne i aglukonske komponente - npr. kumarinski, tioglikozidi, saponinski, kardiotonični - hidrofilni c) alkaloidi alkaloidi = = spojevi koji sadrže dušik - kofein, teofilin, teobromin, kinin, morfin, kodein, narkotin, kokain, nikotin ... - derivati lizergene kiseline (LSD) – izolirani iz olirani iz svjemenki tropskih povijuša d) treslovine treslovine ( (tanini tanini) = mješavine različitih aromatičnih tvari djelomično glikozidne naravi
- u sekundarnom i tercijarnom kožnom tkivu (smeđi flobafeni) i u plodovima - štite tkiva od mikroorganizama i truljenja e) ulja i masti f) terpenski derivati 2) škrob
- polimer L-glukoze (glikozidna veza) - amiloza amiloza (L(1-4)) (L(1-4)) i amilopektin amilopektin (L(1-4) (L(1-4) i L(1-6)) - dokaz: lugolova otopina a) asimilacijski asimilacijski - u kloroplastima b) pričuvni - u amiloplastima - škrobna zrnca (sferokristali): jednostavna, sastavljena, polu-sastavljena - slojanje: centrično i ekscentrično - Sachsova proba 3) proteini
- otopljeni u staničnom soku - aleuronska zrnca zrnca = = isušene proteinske vakuole - aleuronska zrnca se sastoje od: a) globoida globoida - IP6 ili fitat, spremište fosfora - inozit = mišićni šećer b) albuminskog ovoja c) kristaloida kristaloida ( (glubulin glubulin)) - bubri - Fabaceae - aleuron je u supkama zajedno sa škrobom škr obom - Poaceae - aleuron je u jednom/više sloju ispod sjemene lupine - virusni proteinski kristali – TMV, X-virus kakteja 4) masne kaplj ice (ulj a)
- esteri alkohola glicerola i masnih kiselina - ulja = tekuća, nezasićena - masti = krute, zasićene - loj loj = = krute mati - izrazito velike kod Aucuba japonica 5) stanična stijenka
HISTOLOGIJA 1) osnovno tkivo (parenhim) - najzastupljenije, ispunjava prostore između ostalih tkiva - funkcije: asimilacija, transpiracija, učvršćivanje (turgor), prozračivanje, spremište, provodnja hranjivih tvari - parenhimske stanice -> izodijametrične, celulozna stijenka, vakuola u sredini/protoplazma uz stijenku, intercelulari - intercelulari: i. shizogeni shizogeni – – otapanje/kidanje središnje lamele ii. lizigeni lizigeni – – otapanje stanice ili skupina stanica iii. reksigeni reksigeni – – kidanje skupine stanica zbog napetosti tkiva - parenhim s naglašenom funkcijom: aerenhim, transpiracijski (spužvasti), asimilacijski (palisadni), spremišni 2) tvorno tkivo (meristemi) - meristemske ili embrionske stanice -> tanka stijenka, puno plazme, velika jezgra, nema vakuole, vakuole, velika sposobnost dijeljenja dijeljenja a) vršni/apikalni/primarni meristemi - omogućavaju rast u dužinu - mogu biti: • apikalni apikalni - vegetacijski vršak stabljike/korijena, tjemenice - vegetacijski vršak: tunika (antiklinske diobe - dilatacija), korpus (antiklinske i periklinske diobe) - inicijalne stanice stanice = = neprestano se dijele i zadržavaju svoj centralni položaj u sloju tunike - tjemenice = kod mahovina/papratnjača/algi jedna inicij alna stanica, od nje se dalje potiskuju stanice segmenti • interkalarni interkalarni - smješten između dvije susjedne insercije listova, produžuje internodije b) bočni/lateralni/sekundarni meristemi - kambij: • vaskularni vaskularni:: - rast u širinu - stanice se dijele tangencijalno prema unutra i van (dilatacijske/radijalne diobe i klizni rast) • međužilni (interfascikularni (interfascikularni)) • plutni plutni ( (felogen felogen): ): - stvara sekundarno kožno tkivo (pluto) - zameće se u prvom subepidermalnom sloju ili rijeđe u epidermi
3) kožno tkivo a) primarno: epiderma - razvija se iz površinskog sloja primarnog meristema (vegetacijski vršak), tzv. protoderme protoderme ( (dermatogen dermatogen)) - stanice nemaju intercelulare, imaju valovite stijenke, plazma uz stijenku, velika vakuola, sadrže leukoplaste/nekloroplaste, leukoplaste/nekloroplaste, zadebljana vanjska stijenka, kutinizirani sloj kod kserofita (često ima i vosak u obliku zrnaca, štapića, ljuskica, na kutikuli listova...) - puči = posebne tvorevine epiderme na izdanku, koje služe izmjeni plinova i transpiraciji ..... stanice zapornice imaju kloroplaste - najviše puči ima na lisnoj plojci, ali ima ih i na stabljici i lisnoj peteljci - tipovi puči: • amarilidejski amarilidejski - najrasprostranjeniji • graminejski graminejski - trave i šaševi • mnium mnium - mahovine i papratnjače • helleborus - trihomi trihomi (dlake) (dlake) = tvorevine epiderme o mrtve dlake -> ispunjene zrakom, zrakom, bijele boje, smanjuju transpiraciju, zaštita od pregrijavanja o žive dlake -> žlijezdane, za penjanje, za prianjanje, krute čekinjaste dlake - emergencije emergencije = = nastaju iz epiderme i slojeva ispod epiderme (npr. trnovi ruže) b) sekundarno: pluto/felem - antiklinske (dilatacijske) diobe epiderme - plutni kambij/felogen -> zameće se u prvom subepidermalnom sloju -> u epidermi (gomolj krumpira) -> u dubljim slojevima ispod epiderme (korijen) - periderma periderma = = zaštitno tkivo na površini stabljike ili korijena (uključuje plutni kambij i pluto) - epiderma odumire nakon pojave pluta - ulogu puči preuzimaju lenticele = vretenaste ili okrugle bradavičaste izrasline za prozračivanje - felogen stvara rahlo staničje bogato intercelularima, slabo suberniziranih ili nesuberniziranih stijenki - intercelulari rahlog staničja u vezi s intercelularima unutarnjih tkiva
- stanice pluta breze sadrže betulin - bijela boja! - betulin betulin -> -> prirodni triterpenski alkohol, ima antibakterijsko / antifungalno / hepatoprotektivno / antivirusno / antiHIV djelovanje - betulinska kiselina -> antimalarijsko, anti HIV, antitumorsko, antiinflamatorno djelovanje c) tercijarno: lila/lup/ritidoma - nastaje poslije pluta - dijelovi primarne i sekundarne kore + slojevi periderme koji su u njima nastali 4) mehaničko tkivo - raspored u biljci: i. stabljika stabljika -> -> periferno (otpornost na savijanje) ii. korijen korijen -> -> u sredini s redini (otpornost silama potezanja)
a) kolenhim = živo meh.tkivo - pločasti i uglovni kolenhim - celulozne stijenke, zadebljale na određenim područjima - neposredno ispod epiderme u više slojeva b) sklerenhim = mrtvo meh.tkivo - samo u biljnim dijelovima koji su završili rast - izodijametrične sklereide i produžena sklerenhimska vlakanca - sklereide sklereide -> lignizirane stijenke prožete jažičnim kanalima // u tvrdom usplođu koštuničavog voća, mesnatom usplođu plodova (kruška), usplođu suhih plodova, sjemenoj lupini, u sekundarnoj kori - sklerenhimska vlakanca vlakanca -> najčešće ligniziranih stijenki, ali postoje ona sa celuloznim stijenkama (tekstilna vlakanca) - u provodnom tkivu, u stabljikama ispod epiderme, mehanički ovoj oko žila, korijen 5) provodno tkivo - dijeli se na: i. primarno primarno – – diferencira se iz prokambija ii. sekundarno sekundarno – – nastaje iz vaskularnog v askularnog kambija
- funkcionalno se dijeli na: a) floem: - provodi asimilate - čine ga: i. sitaste cijevi + stanice pratilice ii. floemski parenhim iii. likovnice (sklerenhimska vlakanca) iv. sitaste stanice - sitaste stanice: (kod paprati i golosjemenjača) o pore na krajnjim krajnjim stijenkama su jako uske (poput (poput plazmodezmija) plazmodezmija) - sitaste cijevi: (kod kritosjemenjača) o kontinuirani sistem produženih stanica (č lanci) sa sitasto probušenim poprečnim stijenkama o individualnost stanica je smanjena smanjena -> članci o lokalno otapanje krajnje stijenke = veće pore - članci: o Imaju živi protoplast, protoplast, nemaju nemaju jezgre ni tonopla tonoplast st o Sadrže leukoplaste leukoplaste sa škrobnim škrobnim zrncima o Celulozne stanične stijenke o Visoki osmotski tlak (šećer!) - stanice pratilice: (kod kritosjemenjača) o Nastaju inekvalnom diobom iz matičnih stanica kao i članci sitastih cijevi, a zatim se dijele više v iše puta poprečno o Uskog lumena, bogate plazmom o Često poliploidne o Nemaju plastida o Plazmodezmijima povezane sa člancima sitastih cijevi - trajanje sitastih elemenata kod dvosupnica sa sekundarnim rastom u debljinu ograničeno je na jednu sezonu – kolaps sitastih cijevi - kod jednosupnica bez sekundarnog rasta u debljinu sitaste cijevi su u funkciji više godina - KALOZA KALOZA -> -> B(1-3) poliglukan o Obavija stijenke pore pore u tankom sloju, a na kraju vegetacijske sezone sezone ih potpuno zatvori o Topiva u 1%-tnoj kalijevoj lužini lužini o Netopiva u bakaroksid bakaroksid amonijaku o Boji se: i. klor-cink jodom jodom (crvenosmeđe) (crvenosmeđe) ii. rezorcinsko modrilo (modro)
b) ksilem: - provodi vodu s mineralnim tvarima od korijena prema gore - čine ga: i. traheje ii. traheide iii. ksilemski parenhim iv. libriform (sklerenhimska vlakanca) - sudovi sudovi = = traheje + traheide (mrtvi elementi) o U razvijenom stanju nemaju živog protoplasta (pa ni turgor) o Jako zadebljale i lignizirane stanične stijenke o Utanjeni dijelovi uzdužnih staničnih stijenki lako propusni za vodu o Kod jake transpiracije – negativan tlak - traheide: jako produžene stanice koje oblikom sliče vlakancima - traheje traheje:: o Fuzije uzdužno nanizanih stanica (članaka), čije su poprečne stanične stijenke djelomično ili potpuno otopljene o Članci su poliploidni o Članci prije diferencijacije znatno rastu u dužinu - tipovi zadebljanja stijenke kod elemenata ksilema: i. prstenasti (mogućnosti izduživanja – protoksilem) ii. spiralni (mogućnosti izduživanja – protoksilem) iii. mrežasti iv. jažičasti v. ljestvičavi - TILE TILE = = parenhimske stanice koje urastu u ksilemske elemente kroz otvore jažica i mjehurasto se prošire prošire - elementi provodnog tkiva su združeni u posebne provodne snopove, tj. provodne žile - pri razvoju prokambijske žile prvo se izdiferenciraju dijelovi koji su smješteni na suprotnim krajevima: Protofloem – – uske sitaste cijevi Protofloem Protoksilem – – prstenasti i spiralni provodni elementi Protoksilem - protofloem i protoksilem kratko vrše funkciju - kada prestane uzdužni rast, funkciju preuzimaju metafloem i metaksilem -> provodne žile:
zajedničke: kolateralne – kolateralne – otvorene i zatvorene // bikolateralne koncentrične – hadrocentrične i leptocentrične radijalne (korijen) radijalne (korijen) nepotpune (ili nepotpune (ili ksilem, ili floem)
• • •
- žilni ovoji = sprječavaju da hranjive tvari i voda difundiraju u okolno tkivo i omogućuju njihovo provođenje na veće udaljenosti a) mehanički žilni ovoj – sklerenhimska vlakanca b) škrobni ovoj – ovoj – čvrsto povezane parenhimske stanice ispunjene škrobom; obavija žile u stabljici c) endoderma endoderma – – uglavnom u korijenu, odjeljuje središnji provodni snopić od kore, u pravilu je j e jednoslojna, sudjeluje u selektivnoj sposobnosti s posobnosti odabiranja tvari (koju ima korijen) 6) tkivo za sekreciju/ekskreciju - žlijezde = strukture pomoću kojih biljke izlučuju sekrete/ekskrete - sekreti sekreti -> -> gomilaju se unutar stanice - ekskreti ekskreti -> izlučuju se u vanjski svijet ili posebne intercelulare istiskuju se kroz staničnu stijenku) - prema tvarima koje izlučuju, žlijezde se dijele na: a) hidatode - izlučuju vodu u kapljičnom stanju – gutacijom (kad je zrak jako zasićen vlagom) i. epidermske hidatode: hidatode: o čine ih pojedinačne ili skupine epidermskih stanica o Velika jezgra, bogate p plazmom, lazmom, mn mnogo ogo sitnih vakuola o Kroz vanjsku stijenku prolaze uski kanali kojima se izlučuje voda o Kutikula je na tim mjestima perforirana o Npr. Plumbaginaceae ii. trihomske hidatode: hidatode: o U obliku dlaka o Npr. list graha, mnoge mnoge tropske tropske biljke iii. epitemske hidatode o Građene od tzv. epitema epitema -> -> parenhim bogat intercelularima i bez kloroplasta o Do epitema epitema direktno dopiru završni snopovi traheida traheida o Na epitem se nastavlja epiderma s tzv. pučima vodenicama vodenicama,, koje su stalno otvorene o Npr. jaglaci b) nektariji („slatke žlijezde“) - izlučuju smjesu vode i šećera, ali i aminokiselina
- privlače kukce i druge životinje -> prisiljeni posjetiti mnoštvo cvjetova jer s izlučuju male količine - nektar izlučuju žlijezdane stanice bogate plamom, slabo razvijene vakuole - nektariji mogu biti u obliku: i. dlaka ii. izbočina iii. kvržica - vrste nektarija: i. floralni floralni – – u vezi s cvjetovima ii. ekstrafloralni ekstrafloralni – – vezani za vegetativne dijelove biljke c) žlijezde za izlučivanje eteričnih ulja i masti - ekskreti: eterična ulja i smole - eterična ulja ulja = = smjesa monoterpena (sadrže 2 izoprenske jedinice, npr. mentol) i seskviterpena (sadrže 3 izoprenske jedinice) - smole smole = = diterpeni i triterpeni (terpeni = derivati izoprena (C5H8)n) - kaučuk = politerpeni i. unutrašnje žlijezde: žlijezde: oEkskretorne stanice (uljne stanice (uljne stanice) - ispun jene eteričnim uljima, koja su locirana u mjehurastoj mjehurastoj ovojnici - okružene suberinskim lamelama - npr. Aristolochiaceae, Lauraceae oŽlijezde uljenice - ekskreti (eterična ulja i smole) izlučuju se u okrugle intercelulare nastale shizogeno (Hypericum perforatum) ili lizigeno (agrumi, smolenice kod četinjača) ii. vanjske žlijezde o U obliku žlijezdanih dlaka o Žlijezdane dlake dlake -> majčina dušica, metvica, bosiljak, kamilica, kadulja, pelargonija o Ekskret se u obliku kapi nakuplja u plazmi i izlučuje kroz stijenku ispod kutikule d) mliječne cijevi - duge cjevaste stanične tvorevine ispunjene mliječnim sokom (lateks lateks)) - emulzija: koloidna suspenzija i prava otopina - važna komponenta mliječnog soka je kaučuk - dolaze i bjelančevine, tanini, alkaloidi, eterična ulja i smole
- mliječni sok sok:: o Bijeli – Euphorbia o Bistar – Morus o Žuto-narančast – Cannabis o Sa puno kaučuka – Hevea brasiliensis (kaučukovac) - uloga lateksa: odbijanje životinja, zacjeljivanje rana na biljnom tkivu - mliječne cijevi mogu biti (prema postanku): i. nečlankovite Potječu od jedne stanice – zameće se u klici i raste zajedno s biljkom Polienergidne, najveće stanice u biljnom svijetu Imaju ih mlječike, dudovi, koprive.. ii. člankovite Nastaju stapanjem stanica čije se poprečne stijenke otope Mogu se spojiti poprečnim anastomozama anastomozama -> -> mrežasti oblik • • •
• •
e) probavne žlijezde kod insektivora z a probavu - izlučuju probavne sokove (proteolitički enzimi i ljepljiva sluz za insekata) - različitog su oblika: i. dlake (tustika) ii. emergencije (Drosera rotundifolia) iii. okrugle izbočine (vrčonoša) 7) spremišno tkivo ANA A NATOMIJA TOMIJA VEGETATIVNIH ORGANA ORGA NA
a) LIST - građa im je povezana s funkcijom asimilacije i transpiracije tr anspiracije - plojka je građena od osnovnog tkiva - najčešće su dorziventralne građe: i. amfistomatski (puči na obje strane) ii. hipostomatski (puči s donje strane) iii. epistomatski (puči s gornje str ane) ane) - ekvifacijalne (izolateralne) listove imaju biljke koje rastu na suhim i dobro osvjetljenim područjima (bor, imela) - žile u listu: o U izbočenim rebrima – vše žila o U manje izraženim rebrima – jedna žila o Kolateralne (zatvorene); samo velike su otvorene o Orjentacija: ksilem – gore / floem – dolje
Pri završetku žile prvo nestaje floem, a onda ksilem (na kraju ima samo spiralne traheide) o Žilni ovoji su od parenhimskih stanica, a u većim žilama ži lama su od sklerenhimskih vlakanaca ili kolenhima o
i. bifacijalni listovi Plojka i peteljka Imaju lice i naličje plojke razvijeno od odgovarajućih strana lisnog zametka ii. unifacijalni listovi Razvijena je samo donja površina lista U svom bazalnom dijelu ti su listovi bifacijalni, ali je već tu donja površina veća i konvksna, a gornja je manja i konkavna (npr. iris) • •
• •
b) STABLJIKA i. primarna građa: - izgrađena samo iz tkiva koja su nastala djelatnošću primarnih meristema, prvenstveno vegetacijskog vrška - velika većina dikotiledona i gimnosperma poprimaju sekundarnu građu - četiri roda monokotiledona koja poprimaju sekundarnu građu: o Dracena o Yucca o Aloe o Cordyline - primarni rast u debljinu (odvija se u vegetacijskom vršku): --- povećanje veličine stanica u dužinu i širinu --- dioba stanica u bazanom dijelu vegetacijskog vrška - primarni rast: o Kod monokotiledona -> monokotiledona -> stanice vegetacijskog vrška povećavaju volumen nakon diobe i to između tunike i korpusa (inntenzivne periklinske diobe) o Kod dikotiledona i gimnosperma -> gimnosperma -> razmnožavanje stanica u području srčike stabljike - sekundarni rast monokotiledona: monokotiledona: o Prstenasti kambij nastaje izvan primarnih primarnih žila – u unutrašnjim slojevima primarne kore o Kambij se oblikuje oblikuje iz parenhimskih parenhimskih ili meristemskih stanica u primarnoj primarnoj kori
o
D jelatnošću kambija ne nastaje drvo, nego sekundarne žile
- diferencijacija stabljike iz vegetacijskog vrška: i. embrionska zona Sve stanice su jednake ii. determinacijska zona Prstenasti Prstenasti meristem iii. zona diferencijacije Prvo prokambijske stanice (prozenhimske (prozenhimske stanice stanice = = sklerenhimska vlakna s ušiljenim krajevima) Stabljika raste u dužinu i izvrši se primarni rast u debljinu Diferencira se srčika i kora Diferencira se mehaničko tkivo •
•
•
• • •
- tok i raspored provodnih tkiva u stabljici: o Monokotiledone - provodne žile koje izlaze iz lista zalaze koso u stabljiku i dopiru različito duboko u njenu unutrašnjost o Dikotiledone i gimnosperme - kod zeljastih dikotiledona -> otvorene kolateralne žile u krugu - kod nekh zeljastih i svih sv ih drvenastih te gimnosperma -> ksilm i floem čine kontinurirani provodni cilindar - u oba slučaja odvajaju se od žila stabljike (teku paralelno duž stabljike) postrane žile koje ulaze u listove - glavni dijelovi stabljike i korijena u primarnoj građi: i. epiderma epiderma / / rizoderma ii. primarna kora iii. centralni cilindar ii. sekundarna građa: - tipovi sekundarnog rasta u debljinu: a) Aristolochia b) Ricinus c) Tilia d) Helianthus - sekundarna kora = sekundarni floem sa pripadajućim tracima - drvo = sekundarni ksilem sa pripadajućim tracima - promjene u primarnoj kori i u primarnim floemima pri sekundarnom rastu
su rezultat dilatacijskih i obliteracijskih procesa - tkivo u unutrašnjosti palma ili dracene nije drvo iako je građeno od odrvenjelih stanica - građa drva dikotiledona: - traheje - traheide - libriform - drvni parenhim - parenhim trakova o U analizi se rade 2 uzdužna (radijalni i tangencijalni) i 1 poprečni prerez o Funkcija drva -> provodi vodu, učvršćuje biljku, rezervoar hrane o Godovi Godovi -> -> rano i kasno drvo o Intercelulari -> uz trakove srčike i drvni parenhim - građa sekundarne kore: - sitaste cijevi - stanice pratilice - floemski parenhim - parenhim trakova - likovnice o Zadaća: provodna, spremišna, mehanič ka o Funkcionalni i nefunkcionalni floem -> kaloza - promjene u kori stabljike zbog sekundarnog rasta u debljinu: a) dilatacija U primarnoj kori i epidermi U primarnom floemu, koji potom potom obliterira (začepi se) U sekundarnoj kori (traci srčike i floemski parenhim) b) zamjena epiderme peridermom c) pojava tercijarnog kožnog tkiva (lila, lup ili ritidoma) Debelo mrtvo tkivo Štiti od isušenja, mehaničkih utjecaja, temperature d) osržavanje drva Kod drveća – središnji dijelovi uginu (parenhim) i budu izbačeni iz funkcije -> nastaje srž Srž se od bijelike razlikuje po boji -> flobafeni (oksidacija i kondenzacija tanina) Bijelika = Bijelika = periferni dio drva, provodi vodu Srž = Srž = ne provodi vodu (traheje začepljene tilama), otpornija na truljenje • •
•
• •
•
•
• •
