KERANGKA ACUAN
PROGRAM KESELAMAT KESELAMATAN/KEAMANAN LABORATORIUM LABORATORIUM PUSKESMAS PULOKULON I
TIM MUTU (AKREDIT (AKREDI TASI)
PEMERINTAH PEMERINTAH KABUPATEN KABUPATEN GROBOGAN DINAS KESEHATAN UPTD PUSKESMAS PULOKULON 1 Jl. Raya Panunggalan N. 1!" T#l$. (%"&")'"1%!1 (%"&")'"1%! 1 Pululn* K+# P, -11 #0al 2 $u,#,0a,.$ululn13g0al.40 $u,#,0a,.$ulul n13g0al.40
PEMERINTAH KABUPATEN GROBOGAN DINAS KESEHATAN
UPTD PUSKESMAS PULOKULON 1 Jl. Raya Panunggalan No. 132 Telp. (0292)7621031 Pulokulon, Kode Pos 511 e! "a#l $ puskes"as.pulokulon1%g"a#l.&o"
KERANGKA ACUAN PANDUAN PROGRAM KESELAMATAN PASIEN DI PUSKESMAS PULOKULON I
A. PENDAHULUAN Pu,#,0a, ,#5aga ,a6ana $#layanan #,#7a8an ,86a8a $#68a0a +ala0 $#05#6an $#layanan #,#7a8an #$a+a 0a,ya6aa8 0#0$unya $#6anan $#n8ng +ala0 0#9u:u+an +#6a:a8 #,#7a8an 0a,ya6aa8. Ba79a +ala0 6anga
0#ng$80al,a,an
+an
0#ngn8#g6a,an
,#0ua
#,#7a8an + Pu,#,0a, aga6 $#layanan ynag +5#6an
u$aya
5#60u8u +an
0$6#7#n,; $#6lu a+annya $#+0an yang +,u,un ,#5aga Pan+uan K#,#la0a8an Pa,#n + Pu,#,0a, Pululn I. K#,#la0a8an $a,#n + Pu,#,0a, a+ala7 Pu,#,0a,
0#05ua8
a,u7an
$a,#n
l#57
,ua8u a0an
,,8#0
+0ana
yang
0#l$u8
$#ngu6angan 6#, 8#6:a+nya #4#laaan #6:a yang 8#6:a+ $a+a $a,#n ,#la0a $#6a9a8an + Pu,#,0a, Pululn I. M#lauan +#n8;a, +an $#nanganan 7al
yang 5#67u5ungan
+#ngan 6, $a,#n*
$#n4a8a8an +an $#la$6an +an anal,, n,+#n*
,,8#0
,#7ngga 0#05#6an
$#05#la:a6an 5ag $#8uga, +ala0 $#nanganan n,+#n +an 8n+a lan:u8nya ,#68a 0$l#0#n8a, ,lu, un8u 0#0n0alan 805ulnya 6, +an 0#n4#ga7 8#6:a+nya 4#+#6a yang +,#5a5an l#7 #,ala7an a5a8 0#la,anaan ,ua8u 8n+aan yang +a$a8 0#ngan4a0 nya9a $a,#n. P#05angunan #,#7a8an yang +,#l#ngga6aan + Pu,#,0a, 5#68u:uan un8u 0#9u:u+an 0a,ya6aa8 yang2 M#0l $#6lau ,#7a8 yang 0#l$u8 #0a0$uan 7+u$ ,#7a8<
#,a+a6an*
#0auan
+an
Ma0$u
0#n:angau
$#layanan
#,#7a8an
5#60u8u
7+u$
+ala0
lngungan ,#7a8< +an M#0l +#6a:a8 #,#7a8an yang $80al* 5a n+=+u* #lua6ga* #l0$ +an 0a,ya6aa8. B. TUJUAN Pan+uan n +5ua8 +#ngan 7a6a$an +a$a8 0#n:a+ $#+0an +ala0 $6g6a0 #,#la0a8an $a,#n + Pu,#,0a, Pululn I. 1. Tu:uan U0u0 S#5aga P#+0an #6:a 5ag ,#0ua $#8uga, + Pu,#,0a, Pululn I +ala0 u$aya K#,#la0a8an $a,#n + Pu,#,0a, Pululn I. ". Tu:uan K7u,u, S#5aga P#+0an +ala0 P6g6a0 K#,#la0a8an $a,#n + Pu,#,0a,. M#nnga8an Mu8u P#layanan. M#n4#ga7 8#6:a+nya #4#laaan #6:a 5ag $#8uga,* $a,#n 0au$un #lua6ga. C. STANDART KESELAMATAN PASIEN DI PUSKESMAS MELIPUTI2 Ha $a,#n M#n++ $a,#n +an #lua6ga K#,#la0a8an $a,#n +an #,na05ungan $#layanan P#nggunaan 0#8+a>0#8+a $#nnga8an n#6:a un8u 0#lauan #=alua, +an $6g6a0 $#nnga8an #,#la0a8an $a,#n P#6an #$#00$nan +ala0 0#nnga8an #,#la0a8an $a,#n M#n++ ,8a; 8#n8ang #,#la0a8an $a,#n K0una, 0#6u$aan un4 5ag ,8a; un8u 0#n4a$a #,#la0a8an Pa,#n U6aan 8u:u7 ,8an+a6 8#6,#5u8 +a8a, a+ala7 ,#5aga 5#6u82 a. Ha $a,#n Pa,#n +an #lua6ganya 0#0$unya 7a un8u 0#n+a$a8an n;60a, 8#n8ang 6#n4ana +an 7a,l $#layanan 8#60a,u #0ungnan 8#6:a+nya n,+#n* ,#7ngga +8#6 ,#5aga $#nanggung:a9a5 layanan ln, 9a:5 0#05ua8 6#n4ana layanan ln 5ag $a,#n yang +6a9a8 + Pu,#,0a, Pululn I +an +8#6 $#nanggung:a9a5 $#layanan 9a:5 0#05#6an $#n:#la,an ,#4a6a :#la, +an 5#na6 #$a+a $a,#n +an #lua6ganya 8#n8ang 6#n4ana +an 7a,l $#layanan* $#ng5a8an a8au $6,#+u6 un8u $a,#n 8#60a,u #0ungnan 8#6:a+nya n,+#n yang 8+a +7a6a$an ,#la0a $a,#n + 6a9a8 + Pu,#,0a, Pululn I.
5. M#n++ Pa,#n P#8uga, P#layanan ln, 7a6u, 0#n++ $a,#n +an #lua6ganya 8#n8ang #9a:5an +an 8anggung :a9a5 $a,#n +ala0 a,u7an $a,#n. K#,#la0a8an +ala0 $#05#6an $#layanan +a$a8 +8nga8an +#ngan #8#6l5a8an $a,#n yang 0#6u$aan $a68n#6 +ala0 $6,#, $#layanan* l#7 ,#5a5 8u + Pu,#,0a, 7a6u, a+a ,,8#0 +an 0#an,0# 0#n++ $a,#n +an #lua6ganya 8#n8ang #9a:5an +an 8anggung:a9a5 $a,#n +ala0 a,u7an $a,#n. D#ngan $#n++an 8#6,#5u8 +7a6a$an $a,#n +an #lua6ga +a$a82 M#05#6an n;60a, yang 5#na6* :#la,* l#nga$ +an :u:u6. M#ng#8a7u #9a:5an +an 8anggung :a9a5 $a,#n +an #lua6ga. M#nga:uan $#68anyaan>$#68anyaan un8u 7al yang 8+a +0#ng#68. M#0a7a0 +an 0#n#60a n,#u#n, $#layanan. M#0a8u7 n,86u, +an 0#ng760a8 $#6a8u6an Pu,#,0a, Pululn I. M#0$#6l7a8an ,a$ 0#ng760a8 +an 8#nggang 6a,a. M#0#nu7 #9a:5an ;nan,al yang +,#$aa8. 4. K#,#la0a8an $a,#n +ala0 #,na05ungan $#layanan Pu,#,0a, Pululn I 0#n:a0n #,#la0a8an $a,#n +ala0 #,na05ungan $#layanan +an 0#n:a0n 6+na, an8a6 8#naga +an an8a6 un8 $#layanan + Pu,#,0a, Pululn I.
Ol#7 ,#5a5 8u 7a6u,
6+na, $#layanan ,#4a6a 0#ny#lu6u7 0ula +a6 ,aa8 $a,#n 0a,u* $#0#6,aan 8#60a,u $#0#6,aan la56a86u0* +agn,,* $#6#n4anaan $#layanan* 8n+aan $#ng5a8an* 6u:uan +an ,aa8 $a,#n #lua6 +a6 Pu,#,0a, Pululn I.. T#6+a$a8 6+na, $#layanan yang +,#,uaan +#ngan #5u8u7an $a,#n +an #layaan ,u05#6 +aya ,#4a6a 5#6#,na05ungan* ,#7ngga $a+a ,#lu6u7 8a7a$ $#layanan 86an,, an8a6 un8 $#layanan +a$a8 5#6:alan 5a +an lan4a6. T#6+a$a8 6+na, $#layanan yang 0#n4au$ $#nnga8an 0una, un8u
0#0;a,l8a,
+uungan
#lua6ga*
$#layanan
#$#6a9a8an*
$#layanan ,,al* n,ul8a, +an 6u:uan* 8#60a,u $#layanan #,#7a8an $60#6 +an 8n+a lan:u8 lannya. T#6+a$a8 0una, +an 86an,;#6 n;60a, an8a6 $6;#, #,#7a8an ,#7ngga +a$a8 8#64a$anya $6,#, 6+na, 8an$a 7a05a8an* a0an +an #;#8;.
+.
P#nggunaan 0#8+#>0#8+# $#nnga8an n#6:a un8u 0#lauan
#=alua, +an $6g6a0 $#nnga8an #,#la0a8an $a,#n2 Pu,#,0a, Pululn I 7a6u, 0#n+#,an $6,#, 5a6u a8au 0#0$#65a $6,#, yang
a+a* 0#0n86 +an 0#ng#=alua, n#6:a 0#lalu
$#ngu0$ulan +a8a* 0#nganal,, ,#4a6a n8#n,; n,+#n* +an 0#lauan $#6u5a7an un8u 0#nnga8an n#6:a ,#68a #,#la0a8an $a,#n. Pu,#,0a, 7a6u, 0#lauan $6,#, $#6an4angan (+#,an)yang 5a* 0#nga4u $a+a =,* 0,* +an 8u:uan Pu,#,0a, Pululn I #5u8u7an $a,#n* $#8uga, $#layanan #,#7a8an* a+a7 ln, 8#6n*+an ;a86> ;a86 lan yang 5#6$8#n, 6, 5ag $a,#n ,#,ua +#ngan #ga8an K#,#la0a8an $a,#n + Pu,#,0a,. Pu,#,0a, 7a6u, 0#lauan $#ngu0$ulan +a8a n#6:a yang an8a6a lan 8#6a8 +#ngan 2 $#la$6an n,+#n* 0ana:#0#n 6,* 0u8u $#layanan* #uangan. Dan 7a6u, 0#lauan #=alua, n8#n,; 8#6a8 +#ngan ,#0ua n,+#n* +an ,#4a6a $6a8; 0#lauan #=alua, ,a8u $6,#, a,u, 6, 8ngg. Pu,#,0a, 7a6u, 0#nggunaan ,#0ua +a8a +an n;60a, 7a,l anal,, un8u 0#n#n8uan $#6u5a7an ,,8#0 yang +$#6luan*aga6 n#6:a +an #,#la0a8an $a,#n 8#6:a0n. #. P#6an K#$#00$nan Dala0 M#nnga8an K#,#la0a8an Pa,#n P0$nan 0#n+6ng +an 0#n:a0n 0$l#0#n8a, $6g6a0 #,#la0a8an $a,#n ,#4a6a 8#6n8#g6a, +ala0 6gan,a, 0#lalu $#n#6a$an ?Tu:u7 Langa7 M#nu:u K#,#la0a8an Pa,#n + Pu,#,0a, Pululn I. ?. P0$nan 0#n:a0n 5#6lang,ungnya $6g6a0 $6a8; un8u +#n8;a, 6, #,#la0a8an $a,#n +an $6g6a0 0#n#an a8au 0#ngu6ang n,+#n. P0$nan 0#n+6ng +an 0#nu05u7an 0una, +an 6+na, an8a6 un8 +an n+=+u 5#6a8an +#ngan $#nga05lan #$u8u,an 8#n8ang #,#la0a8an $a,#n. P0$nan 0#ngala,an ,u05#6 +aya yang a+#ua8 un8u 0#nguu6* 0#nga:* +an 0#nnga8an n#6:a Pu,#,0a, Pululn I ,#68a 0#nnga8an #,#la0a8an $a,#n. P0$nan 0#nguu6 +an 0#nga:
#;#8;8a,
n865u,nya
+ala0
0#nnga8an n#6:a Pu,#,0a, Pululn I +an #,#la0a8an $a,#n2 T#6+a$a8 80 an8a6 +,$ln un8u 0#ng#lla $6g6a0 #,#la0a8an $a,#n.
T#6,#+a $6g6a0 $6a8; un8u +#n8;a, 6, #,#la0a8an +an $6g6a0 0#0n0alan n,+#n. T#6,#+a 0#an,0# #6:a un8u 0#n:a0n 5a79a ,#0ua 0$n#n +a6 Pu,#,0a, Pululn I 8#6n8#g6a, +an 5#6$a68,$a, +ala0 $6g6a0 #,#la0a8an $a,#n. T#6,#+a $6,#+u6 ?4#$a8>8angga$@ 8#67a+a$ n,+#n* 8#60a,u a,u7an #$a+a $a,#n yang 8#6#na 0u,5a7* 0#05a8a, 6, $a+a 6ang lan +an $#nya0$aan n;60a, yang 5#na6 +an :#la, un8u #$#6luan anal,,. T#6,#+a 0#an,0# $#la$6an n8#6nal +an #,8#6nal 5#6a8an +#ngan n,+#n 8#60a,u $#ny#+aan n;60a, yang 5#na6 +an :#la, 8#n8ang Anal,, Aa6 Ma,ala7 ?K#:a+an Nya6, C#+#6a@ +an #:a+an $a+a ,aa8 $6g6a0 #,#la0a8an $a,#n 0ula +la,anaan. T#6,#+a 0#an,0# un8u 0#nangan 5#65aga :#n, n,+#n* 0,alnya 0#nangan ?K#:a+an S#n8n#l a8au #ga8an $6a8; un8u 0#0$#6#4l 6,* 8#60a,u 0#an,0# un8u 0#n+uung ,8a; +ala0 a8an +#ngan ?K#:a+an S#n8n#l@. T#6+a$a8 la56a, +an 0una, 8#65ua ,#4a6a ,ua6#la an8a6 un8 +an an8a6 $#ng#lla $#layanan + Pu,#,0a, +#ngan $#n+#a8an an8a6 +,$ln. T#6,#+a ,u05#6 +aya +an ,,8#0 n;60a, yang +5u8u7an +ala0 #ga8an $#65aan n#6:a Pu,#,0a, +an $#65aan #,#la0a8an $a,#n* 8#60a,u #=alua, 5#6ala 8#67a+a$ #4uu$an ,u05#6 +aya 8#6,#5u8. T#6,#+a ,a,a6an 8#6uu6* +an $#ngu0$ulan n;60a, 0#nggunaan 68#6a
5:#8;
un8u
0#ng#=alua,
#;#8=8a,
$#65aan
n#6:a
Pu,#,0a, Pululn I +an #,#la0a8an $a,#n* 8#60a,u 6#n4ana 8n+a lan:u8 +an 0$l#0#n8a,nya. ;. M#n++ S8a; T#n8ang K#,#la0a8an Pa,#n Pu,#,0a, 0#0l $6,#, $#n++an* $#la87an +an 6#n8a, un8u ,#8a$ :a5a8an 0#n4au$ #8#6a8an :a5a8an +#ngan #,#la0a8an $a,#n ,#4a6a :#la,. Pu,#,0a, 0#ny#l#ngga6aan $#68#0uan yang 5#6#lan:u8an un8u 0#nnga8an
+an
0#0#l7a6a
0$#8#n,
,8a;
,#68a
0#n+uung
$#n+#a8an n8#6+,$ln#6 +an la56a, +ala0 $#layanan $a,#n. g. K0una, 0#6u$aan un4 5ag ,8a;; un8u 0#n4a$a #,#la0a8an $a,#n
Pu,#,0a, 0#6#n4anaan +an 0#n+#,an $6,#, 0ana:#0#n n;60a, #,#la0a8an $a,#n un8u 0#0#nu7 #5u8u7an n;60a, n8#6nal +an #,8#6nal. M#nya$an +an n;60a, 7a6u, 8#$a8 9a8u +an au6a8.
D. SASARAN KESELAMATAN PASIEN Sa,a6an K#,#la0a8an Pa,#n 0#6u$aan ,ya6a8 un8u +8#6a$an + Pu,#,0a, Pululn I* Ma,u+ +a6 Sa,a6an K#,#la0a8an Pa,#n a+ala7 0#n+6ng $#65aan ,$#,; +ala0 #,#la0a8an $a,#n. Sa,a6an 0#ny68 5agan>5agan yang 5#60a,ala7 +ala0 $#layanan #,#7a8an + Pu,#,0a, Pululn I ,a,a6an #,#la0a8an $a,#n 0#l$u82 1. KETEPATAN IDENTIIKASI PASIEN Pu,#,0a, 9a:5 0#ng#05angan
$#n+#a8an
un8u
0#0$#65a/0#nnga8an #8#l8an +#n8;a, $a,#n. Ma,u+ +an Tu:uan Sa,a6an I K#,ala7an a6#na #l6u +ala0 0#ng+#n8;a, $a,#n +a$a8 8#6:a+ +7a0$6 ,#0ua a,$#/8a7a$an +agn,, +an $#ng5a8an. K#,ala7an +#n8;a, $a,#n 5,a 8#6:a+
$a+a
$a,#n yang +ala0
#a+aan
8#65u,/8#6,#+a,* 0#ngala0 +,6#n8a,* 8+a ,a+a6* 5#68ua6 8#0$a8 8+u6/a0a6 a8au* a+anya #lanan ,#n,6* a8au a5a8 ,8ua, lan. Ma,u+ ,a,a6an n a+ala7 un8u 0#lauan +ua al $#ng#4#an ya8u2 $#68a0a* un8u +#n8;a, $a,#n ,#5aga n+=+u yang aan 0#n#60a $#layanan a8au
$#ng5a8an<
+an
#+ua*
un8u
#,#,uaan
$#layanan
a8au
$#ng5a8an 8#67a+a$ n+=+u 8#6,#5u8. K#5:aan +an/a8au $6,#+u6 yang ,#4a6a la56a8; +#05angan un8u 0#0$#65a
$6,#,
+#n8;a,*
7u,u,nya
$a+a
$6,#,
un8u
0#ng+#n8;a, $a,#n #8a $#05#6an 5a8 $#nga05lan +a6a7 +an ,$#,0#n lan un8u $#0#6,aan ln,< a8au $#05#6an $#ng5a8an a8au 8n+aan lan. K#5:aan +an/a8au $6,#+u6 0#0#6luan ,#+8nya +ua 4a6a un8u 0#ng+#n8;a, ,#6ang $a,#n* ,#$#68 na0a $a,#n* n06 6#a0 0#+,* 8anggal la76* lan>lan. N06 a0a6 $a,#n a8au la, 8+a 5,a +gunaan un8u +#n8;a,. K#5:aan +an/a8au $6,#+u6 :uga 0#n:#la,an $#nggunaan +ua +#n88a, 5#65#+a + la, yang 5#65#+a +
Pu,#,0a, Pululn I* ,#$#68 + $#layanan 6a9a8 :alan* un8 ga9a8 +a6u6a8* a8au 6uang Ra9a8 na$ 8#60a,u +#n8;a, $a+a $a,#n 0a 8an$a +#n88a,. Sua8u $6,#, la56a8; +gunaan un8u 0#ng#05angan #5:aan +an/a8au $6,#+u6 aga6 +a$a8 0#0a,8an ,#0ua #0ungnan ,8ua, un8u +a$a8 ++#n8;a,. P#nlaan Sa,a6an I2 Pa,#n ++#n8;a, 0#nggunaan +ua +#n88a, $a,#n* 8+a 5l#7 0#nggunaan n06 a0a6 a8au la, $a,#n. Pa,#n ++#n8;a, ,#5#lu0 $#05#6an 5a8. Pa,#n ++#n8;a, ,#5#lu0 0#nga05l +a6a7 +an ,$#,0#n lan un8u P#0#6,aan la56a86u0 ln,. Pa,#n ++#n8;a, ,#5#lu0 8n+aan/$6,#+u6. K#5:aan +an $6,#+u6
$#05#6an
0#nga6a7an
$#ng5a8an
$#la,anaan
+an
+#n8;a,
yangn,,8#n $a+a ,#0ua ,8ua, +an la,.
". PENINGKATAN KOMUNIKASI ANG EEKTI Pu,#,0a, 0#ng#05angan $#n+#a8an un8u 0#nnga8an #;#8=8a, 0una, an8a6 $a6a $#05#6 layanan. Ma,u+ +an Tu:uan Sa,a6an II2 K0una, #;#8;* yang 8#$a8 9a8u* au6a8* l#nga$* :#la,* +an yang +$a7a0 l#7 $a,#n* aan 0#ngu6ang #,ala7an* +an 0#ng7a,lan $#nnga8an #,#la0a8an $a,#n. K0una, +a$a8 5#65#n8u #l#86n* l,an* a8au 8#68ul,. K0una, yang 0u+a7 8#6:a+ #,ala7an #5anyaan 8#6:a+ $a+a ,aa8 $#6n8a7 +5#6an ,#4a6a l,an a8au 0#lalu 8#l#$n. K0una, yang 0u+a7 8#6:a+ #,ala7an yang lan a+ala7 $#la$6an #05al 7a,l $#0#6,aan 68,* ,#$#68 0#la$6an 7a,l la56a86u0 ln 48 0#lalu 8#l#$n # un8 $#layanan. Pu,#,0a, ,#4a6a la56a8; 0#ng#05angan ,ua8u #5:aan +an/a8au $6,#+u6 un8u $#6n8a7 l,an +an 8#l#$n 8#60a,u2 0#n4a8a8 +#nagan l#nga$ +an :#la, +ala0 6#a0 0#+ $a,#n (a8au 0#0a,uan # 0$u8#6) $#6n8a7 yang l#nga$ a8au 7a,l $#0#6,aan l#7 $#n#60a $#6n8a7< #0u+an $#n#60a $#6n8a7 0#05a4aan #05al (6#a+ 5a4)
$#6n8a7 a8au 7a,l $#0#6,aan< +an 0#ngn;60a, 5a79a a$a yang ,u+a7 +8ul,an +an +5a4a ulang a+ala7 au6a8. K#5:aan +an/a8au $6,#+u6 $#ng+#n8;a,an :uga 0#n:#la,an 5a79a +$#65l#7an 8+a 0#lauan $#05a4aan #05al (6#a+ 5a4) 5la 8+a ,#$#68,8ua, ga9a8 +a6u6a8 + UGD a8au a0a6 B#6,aln. P#nlaan Sa,a6an II P#6n8a7 l#nga$ ,#4a6a l,an +an yang 0#lalu 8#l#$n a8au 7a,l $#0#6,aan +8ul,an ,#4a6a l#nga$ l#7 $#n#60a $#6n8a7. P#6n8a7 l#nga$ l,an +an 8#l$n a8au 7a,l $#0#6,aan +5a4aan #05al ,#4a6a l#nga$ l#7 $#n#60a $#6n8a7. P#6n8a7 a8au 7a,l $#0#6,aan +n;60a, l#7 $#05#6 $#6n8a7 a8au yang 0#nya0$aan 7a,l $#0#6,aan K#5:aan +an $6,#+u6 0#nga6a7an $#la,anaan =#6;a, #au6a8an 0una, l,an a8au 0#lalu 8#l#$n ,#4a6a n,,8#n. III. PENINGKATAN KEAMANAN OBAT ANG PERLU DIASPADAI (HIGH>ALERT) Pu,#,0a
0#ng#05angan
,ua8u
$#n+#a8an
un8u
0#0$#65a
#a0anan 5a8>5a8 yang $#6lu +9a,$a+a (7g7>al#68). Ma,u+ +an Tu:uan Sa,a6an III Bla 5a8>5a8an 0#n:a+ 5agan +a6 6#n4ana $#ng5a8an $a,#n* 0ana:#0#n 7a6u, 5#6$#6an ,#4a6a 68, un8u 0#0a,8an #,#la0a8an $a,#n. O5a8>5a8an yang $#6lu +9a,$a+a (7g7>al#68 0#+4a8n,) a+ala7 5a8 yang ,#6ng 0#ny#5a5an
8#6:a+
#,ala7an/#,ala7an
,#6u,
(,#n8n#l #=#n8)* 5a8 yang 5#6, 8ngg 0#ny#5a5an +a0$a yang 8+a +ngnan (a+=#6,# u840#) ,#$#68 5a8>5a8 yang 8#6l7a8 06$ +an #+#nga6annya 06$ (Na0a O5a8 Ru$a +an U4a$an M6$/NORUM* a8au L Al# Sun Al#/LASA). O5a8>5a8an yang ,#6ng +,#5u8an +ala0 ,u#,#la0a8an $a,#n a+ala7 $#05#6an #l#86l8 n,#n86a8 ,#4a6a 8+a ,#nga:a (0,alnya* alu0 l6+a "0#/0l a8au yang l#57 $#a8* alu0 ;,;a8* na86u0 l6+a l#57 $#a8 +a6 %.&F* +an 0agn#,u0 ,ul;a8 -%F a8au l#57 $#a8). K#,ala7an n 5,a 8#6:a+ 5la $#6a9a8 8+a 0#n+a$a8an 6#n8a, +#ngan 5a + un8 $#layanan
$a,#n*
a8au 5la
$#6a9a8
a8au B+an 5a6u
8+a
+6#n8a,an 8#6l#57 +a7ulu ,#5#lu0 +8uga,an* a8au $a+a #a+aan ga9a8
+a6u6a8.
Ca6a
yang
$alng
#;#8;
un8u
0#ngu6ang
a8au
0#ng#l0na, #:a+an 8#6,#5u8 a+ala7 +#ngan 0#nnga8an $6,#, $#ng#llaan 5a8>5a8 yang $#6lu +9a,$a+a 8#60a,u 0#0n+a7an #l#86l8 n,#n86a8 +a6 un8 $#layanan $a,#n # ;a60a,. Pu,#,a0a, ,#4a6a la56a8; 0#ng#05angan ,ua8u #5:aan +an/a8au $6,#+u6 un8u
0#05ua8
+a;8a6 5a8>5a8
yang $#6lu
+9a,$a+a
5#6+a,a6an +a8a yang a+a + Pu,#,0a,. K#5:aan +an/a8au $6,#+u6 :uga 0#ng+#n8;a, a6#a 0ana ,a:a yang 0#05u8u7an #l#86l8 n,#n86a8* ,#$#68 + UGD a8au a0a6 B#6,aln* ,#68a $#05#6an la5#l ,#4a6a 5#na6 $a+a #l#86l8 +an 5aga0ana $#ny0$anannya + a6#a 8#6,#5u8* ,#7ngga 0#05a8a, a,#,* un8u 0#n4#ga7 $#05#6an yang 8+a ,#nga:a/u6ang 7a8>7a8. P#nlaan Sa,a6an III K#5:aan +an/a8au
$6,#+u6
+#05angan
aga6
0#0ua8
$6,#,
+#n8;a,* 0#n#8a$an la,* $#05#6an la5#l* +an $#ny0$anan #l#86l8 n,#n86a8. I0$l#0#n8a, #5:aan +an $6,#+u6. El#86l8 n,#n86a8 8+a 5#6a+a + un8 $#layanan $a,#n #4ual :a +5u8u7an ,#4a6a ln, +an 8n+aan +a05l un8u 0#n4#ga7 $#05#6an yang u6ang 7a8>7a8 + a6#a 8#6,#5u8 ,#,ua #5:aan. El#86l8 n,#n86a8 yang +,0$an $a+a un8 $#layanan $a,#n 7a6u, +5#6 la5#l yang :#la,* +an +,0$an $a+a a6#a yang +5a8a, #8a8 (6#,8648#+) 1.
KEPASTIAN
TEPAT>LOKASI*
TEPAT>PROSEDUR*
TEPAT
PASIEN
BEDAH MINOR. Pu,#,0a,
Pululn
I
0#ng#05angan
,ua8u
$#n+#a8an
un8u
0#0a,8an 8#$a8 la,*8#$a8>$6,#+u6* +an 8#$a8> $a,#n. Ma,u+ +an Tu:uan Sa,a6an I Sala7 la,* ,ala7>$6,#+u6* $a,#n>,ala7 $a+a 8n+aan 5#+a7 0n6* a+ala7 ,#,ua8u yang 0#ng7a9a86an +an 8+a 0ungn +a$a8 8#6:a+ + Pu,#,0a, Pululn I. K#,ala7an n a+ala7 a5a8 +a6 0una, yang 8+a #;#8; a8au yang 8+a a+#ua8 an8a6a angg8a 80 #6:a* u6ang/8+a
0#l5a8an $a,#n + +ala0 $#nan+aan la, (,8# 0a6ng)* +an 8+a a+a $6,#+u6 un8u =#6;a, la, 5#+a7 0n6. D ,a0$ng 8u* a,#,0#n $a,#n yang 8+a a+#ua8* $#n#laa7an ulang 4a8a8an 0#+, 8+a a+#ua8* 5u+aya yang 8+a 0#n+uung 0una, 8#65ua an8a6 angg8a 80* $#60a,ala7an yang 5#67u5ungan +#ngan 8ul,an 8angan yang 8+a 8#65a4a (ll#g5l# 7an+9688ng) +an $#0aaan ,nga8an a+ala7 ;a86> ;a86 n865u, yang ,#6ng 8#6:a+. Pu,#,0a, Pululn I $#6lu un8u ,#4a6a la56a8; 0#ng#05angan ,ua8u #5:aan +an/a8au $6,#+u6 yang #;#8; + +ala0 0#ng#l0na, 0a,ala7 yang 0#ng7a9a86an n. Un8u 0#ng7n+a6 8#6:a+nya ##l6uan +ala0 $#nanganan 5#+a7 0n6 + Pu,#,0a, 0aa $#6lu + lauan2 Pu,#,0a, Pululn I 0#nggunaan ,ua8u 8an+a yang :#la, +an +0#ng#68 un8u +#n8;a, la, 5#+a7 0n6 +an 0#l5a8an $a,#n + +ala0 $6,#, $#nan+aan. Pu,#,0a, Pululn I 0#nggunaan ,ua8u 47#4l,8 a8au $6,#, lan un8u 0#0=#6;a, ,aa8 $6#5#+a7 0n6 8#$a8 la,* 8#$a8 $6,#+u6* +an 8#$a8 $a,#n +an ,#0ua +u0#n ,#68a $#6ala8an yang +$#6luan 8#6,#+a* 8#$a8* +an ;ung,nal. T0 yang l#nga$ 0#n#6a$an +an
0#n4a8a8 $6,#+u6 ?,#5#lu0
n,,/80#>u8@ 8#$a8 ,#5#lu0 +0ulanya ,ua8u $6,#+u6/8n+aan 5#+a7 0n6. K#5:aan +an $6,#+u6 +#05angan un8u 0#n+uung $6,#, yang ,#6aga0 un8u 0#0a,8an 8#$a8 la,* 8#$a8 $6,#+u6* +an 8#$a8 $a,#n* 8#60a,u $6,#+u6 0#+, +an +#n8al yang +la,anaan + lua6 6uang 8n+aan. . PENGURANGAN RISIKO INEKSI TERKAIT PELAANAN KESEHATAN Pu,#,0a, Pululn I 0#ng#05angan ,ua8u $#n+#a8an un8u 0#ngu6ang 6, n;#, yang 8#6a8 $#layanan #,#7a8an. Ma,u+ +an Tu:uan Sa,a6an P#n4#ga7an +an $#ng#n+alan n;#, 0#6u$aan 8an8angan 8#65#,a6 +ala0 8a8anan $#layanan #,#7a8an* +an $#nnga8an 5aya un8u 0#nga8a, n;#, yang 5#67u5ungan +#ngan $#layanan #,#7a8an 0#6u$aan #$67a8nan 5#,a6 5ag $a,#n 0au$un $a6a $6;#,nal $#layanan #,#7a8an.
In;#, 5a,anya +:u0$a +ala0 ,#0ua 5#n8u $#layanan #,#7a8an 8#60a,u n;#, ,alu6an #07* n;#, $a+a al6an +a6a7 (5l+ ,86#a0 n;#48n,) +an $n#u0na (,#6ng al +7u5ungan +#ngan =#n8la, 0#an,). Pu,a8 +a6 #l0na, n;#, n 0au$un n;#,>n;#, lan a+ala7 4u4 8angan (7an+ 7yg#n#) yang 8#$a8. P#+0an 7an+ 7yg#n# 5,a +5a4a + S8an+a68 O$#6a,nal yang 8#6,#+a. Pu,#,0a, Pululn I 0#0$unya
$6,#,
la56a8;
un8u
0#ng#05angan #5:aan +an/a8au $6,#+u6 yang 0#ny#,uaan a8au 0#nga+$, $#8un:u 0#n4u4 8angan yang 5#na6 +an 9a:5 +lauan ,#0ua ,8a;. El#0#n P#nlaan Sa,a6an Pu,#,0a, Pululn I 0#nga+$, a8au 0#nga+a$8a, $#+0an 7an+ 7yg#n# 8#65a6u yang +8#658an +an ,u+a7 +8#60a ,#4a6a u0u0 (al.+a6 HO Pa8#n8 Sa;#8y) Pu,#,0a, Pululn I 0#n#6a$an $6g6a0 0#n4u4 8angan yang #;#8;. K#5:aan +an/a8au $6,#+u6 +#05angan un8u 0#nga6a7an $#ngu6angan
,#4a6a 5#6#lan:u8an
6, +a6 n;#,
yang 8#6a8
$#layanan #,#7a8an. I. PENGURANGAN RISIKO PASIEN JATUH Pu,#,0a, Pululn I 0#ng#05angan
,ua8u
$#n+#a8an
un8u
0#ngu6ang 6, $a,#n +a6 4#+#6a a6#na :a8u7 + 6uang 6a9a8 na$
Ma,u+ +an Tu:uan Sa,a6an I Ju0la7 a,u, :a8u7 4uu$ 5#60ana ,#5aga $#ny#5a5 4#+#6a 5ag $a,#n 6a9a8 na$. Dala0 n8#, $$ula,/0a,ya6aa8 yang +layan* $#layanan yang
+,#+aan*
+an
0#ng#=alua, 6,
;a,l8a,nya*
$a,#n :a8u7
Pu,#,0a, +an
Pululn
0#nga05l
I
$#6lu
8n+aan
un8u
0#ngu6ang 6, 4#+#6a 5la ,a0$a :a8u7. E=alua, 5,a 8#60a,u 69aya8 :a8u7* 5a8 +an 8#laa7 8#67a+a$ n,u0, al7l* gaya :alan +an #,#05angan* ,#68a ala8 5an8u 5#6:alan yang +gunaan l#7 $a,#n. P6g6a0 8#6,#5u8 7a6u, +8#6a$an Pu,#,0a, Pululn I. El#0#n P#nlaan Sa,a6an I
Pu,#,0a, Pululn I 0#n#6a$an $6,#, a,#,0#n a9al a8a, $a,#n 8#67a+a$ 6, :a8u7
+an
0#lauan
a,#,0#n
ulang
$a,#n 5la
+n+a,an 8#6:a+ $#6u5a7an n+, a8au $#ng5a8an* +an lan>lan. Langa7>langa7 +8#6a$an un8u 0#ngu6ang 6, :a8u7 5ag 0#6#a yang $a+a 7a,l a,#,0#n +angga$ 5#6, :a8u7 +#ngan 0#ngu,ulan $#nga+aan 8#0$a8 8+u6 yang 0#ngu6ang 6#, $a,#n :a8u7. Langa7>langa7 +0n86 7a,lnya* 5a #5#67a,lan $#ngu6angan 4#+#6a a5a8 :a8u7 +an +a0$a +a6 #:a+an 8+a +7a6a$an. K#5:aan +an/a8au $6,#+u6 +#05angan un8u 0#nga6a7an $#ngu6angan 5#6#lan:u8an 6, $a,#n 4#+#6a a5a8 :a8u7 + Ruang $#6a9a8an TUJUH
LANGKAH
MENUJU
KESELAMATAN
PASIEN
PUSKESMAS
PULOKULON I M#nga4u #$a+a ,8an+a6 #,#la0a8an $a,#n + Pu,#,0a, Pululn I* 0aa Pu,#,0a, Pululn I 7a6u, 0#6an4ang $6,#, 5a6u a8au 0#0$#65a $6,#, yang a+a* 0#0n86 +an 0#ng#=alua, n#6:a 0#lalu $#ngu0$ulan +a8a* 0#nganal,, ,#4a6a n8#n,; n,+#n* +an 0#lauan $#6u5a7an un8u 0#nnga8an n#6:a ,#68a #,#la0a8an $a,#n. P6,#, $#6an4angan 8#6,#5u8 7a6u, 0#nga4u $a+a =,* 0,* +an 8u:uan Pu,#,0a, Pululn I* #5u8u7an $a,#n* $#8uga, $#layanan #,#7a8an* a+a7 ln, 8#6n* $6a8 5,n, yang ,#7a8* +an ;a86>;a86 lan yang 5#6$8#n, 6, 5ag $a,#n ,#,ua +#ngan ?Tu:u7 Langa7 K#,#la0a8an Pa,#n Pu,#,0a, Pululn I@. U6aan Tu:u7 Langa7 M#nu:u K#,#la0a8an Pa,#n Pu,#,0a, Pululn I a+ala7 ,#5aga 5#6u82 1. MEMBANGUN KESADARAN AKAN NILAI KESELAMATAN PASIEN M#n4$8aan #$#00$nan +an 5u+aya yang 8#65ua +an a+l. Langa7 $#n#6a$an2 A. Bag Pu,#,0a, Pululn I2 Pa,8an Pu,#,0a, Pululn I 0#0l #5:aan yang 0#n:a5a6an a$a
yang 7a6u, +lauan ,8a; ,#g#6a ,#8#la7 8#6:a+ n,+#n2 M#n4a8a8 #:a+an n,+#n0#l$6an # $#nanggung :a9a5 layanan ln*0#lauan 8n+aan $#68lngan ,#,ua n,+#n yang 8#6:a+* 5aga0ana langa7>langa7 $#ngu0$ulan ;a8a 7a6u, +lauan +an +uungan a$a yang 7a6u, +5#6an #$a+a ,8a;* $a,#n +an #lua6ga. 1) Pa,8an Pu,#,0a, Pululn I 0#0l #5:aan yang 0#n:a5a6an $#6an +an aun8a5l8a, n+=+ual 5la0ana a+a n,+#n. ") Tu05u7an 5u+aya $#la$6an +an 5#la:a6 +a6 n,+#n yang 8#6:a+ + Pu,#,0a, Pululn I. !) Lauan a,#,0#n +#ngan 0#nggunaan ,u6=# $#nlaan #,#la0a8an $a,#n. B. Bag Un8/T02 >. Pa,8an 6#an ,##6:a an+a 0#6a,a 0a0$u un8u 5#654a6a 0#ng#na #$#+ulan 0#6#a +an 5#6an 0#la$6an 5la0ana a+a n,+#n. >.
P#8uga,
Pu,#,0a, Pululn I 9a:5 0#0a,8an ,#0ua la$6an
+5ua8 ,#4a6a 8#65ua +an 8#6:a+ $6,#, $#05#la:a6an ,#68a $#la,anaan 8n+aan/,lu, yang 8#$a8.
". MEMIMPIN DAN MENDUKUNG STA M#05angun 080#n +an ;u, yang ua8 +an :#la, 8#n8ang K#,#la0a8an Pa,#n + Pu,#,0a, Pululn I. Langa7 $#n#6a$an2
A. Un8u Pu,#,0a, Pululn I2 1) D8#6 Pu,#,0a, yang 5#68anggung :a9a5 a8a, K#,#la0a8an Pa,#n ") I+#n8;a, + 8a$ 5agan Pu,#,0a, Pululn I* 6ang>6ang yang +a$a8 +an+alan un8u 0#n:a+ ?$#ngg#6a@ +ala0 g#6aan K#,#la0a8an Pa,#n.
!) P668a,an K#,#la0a8an Pa,#n +ala0 ag#n+a 6a$a8 Mnla6ya Ln8a, P6g6a0 K#$ala Pu,#,0a, Pululn I A8au K#$ala Su5 5agan Ta8a U,a7a 0au$un 6a$a8>6a$a8 0ana:#0#n Pu,#,0a, Pululn I. ) Ma,uan K#,#la0a8an Pa,#n +ala0 ,#0ua $6g6a0 la87an ,8a; Pu,#,0a, Pululn I 0#lalu $#ny#ga6an yang +lauan ,#4a6a 5#6,a0a>,a0a. #;#8=8a,nya. B. Un8u Un8/T02 1) K#$ala< UPTD Pu,#,0a, Pululn I ,#n+6 yang 0#00$n G#6aan K#,#la0a8an Pa,#n. ") J0#n:#la,an #$a+a TIM 6#l#=an, +an $#n8ngnya ,#68a 0an;aa8 5ag 0#6#a +#ngan 0#n:alanan g#6aan K#,#la0a8an Pa,#n !) Tu05u7an ,a$ ,a86a yang 0#ng7a6ga $#la$6an n,+#n. !. MENGINTEGRASIKAN AKTIITAS PENGELOLAAN RISIKO M#ng#05angan ,,8#0 +an $6,#, $#ng#llaan 6,* ,#68a lauan +#n8;a, +an a,#,0#n 7al yang $8#n,al 5#60a,ala7. Langa7 $#n#6a$an2 A. Un8u Pu,#,0a, Pululn I2 1) M#nyu,un ,86u8u6 ,86u8u6 +an $6,#, yang a+a +ala0 0ana:#0#n 6, ln, +an nnln,* ,#68a $a,8an 7al 8#6,#5u8 0#n4au$ +an 8#6n8#g6a, +#ngan K#,#la0a8an Pa,#n +an ,8a;< ") K#05angan n+a86>n+a86 n#6:a 5ag ,,8#0 $#ng#llaan 6, yang +a$a8 +0n86 l#7 +6#,/$0$nan Pu,#,0a, Pululn I< !) Gunaan n;60a, yang 5#na6 +an :#la, yang +$#6l#7 +a6 ,,8#0 $#la$6an n,+#n +an a,#,0#n 6, un8u +a$a8 ,#4a6a $6a8; 0#nnga8an #$#+ulan 8#67a+a$ $a,#n. B. Un8u Un8/T02 1) #ga8an 6a$a8 + Pu,#,0a, Pululn I un8u 0#n+,u,an ,u>,u K#,#la0a8an Pa,#n guna 0#05#6an u0$an 5al #$a+a 0ana:#0#n yang 8#6a8< ") Pa,8an a+a $#nlaan 6, $a+a n+=+u $a,#n +ala0 $6,#,
a,#,0#n 6, Pu,#,0a, Pululn I< !) Lauan $6,#, a,#,0#n 6, ,#4a6a 8#6a8u6* un8u 0#n#n8uan a,#$8a5l8a, ,#8a$ 6,* +an a05lla7 langa7>langa7 yang 8#$a8 un8u 0#0$#6#4l 6, 8#6,#5u8< ) Pa,8an $#nlaan 6, 8#6,#5u8 +,a0$aan ,#5aga 0a,uan # $6,#, a,#,0#n +an $#n4a8a8an 6, Pu,#,0a, Pululn I. . MENGEMBANGKAN SISTEM PELAPORAN M#0a,8an ,8a; +a$a8 0#la$6an #:a+an/ n,+#n* ,#68a Pu,#,0a, Pululn I 0#nga8u6 $#la$6an #$a+a $#nanggung :a9a5 #,#la0a8an $a,#n + Pu,#,0a, +an #$a+a K#$ala Pu,#,0a,. Langa7 $#n#6a$an2 A. Un8u Pu,#,0a, Pululn I2 L#nga$ 6#n4ana 0$l#0#n8a, ,,8#0 $#la$6an n,+#n # +ala0 0au$un # lua6* yang 7a6u, +la$6an # K08# Na,nal K#,#la0a8an Pa,#n Pu,#,0a, Pululn I. B. Un8u Un8/T02 B#6an ,#0anga8 #$a+a 6#an ,##6:a an+a un8u ,#4a6a a8; 0#la$6an ,#8a$ n,+#n yang 8#6:a+ +an n,+#n yang 8#la7 +4#ga7 8#8a$ 8#8a$ 8#6:a+ :uga* a6#na 0#ngan+ung 5a7an $#la:a6an yang $#n8ng. -. MELIBATKAN DAN BERKOMUNIKASI DENGAN PASIEN M#ng#05angan 4a6a>4a6a 0una, yang 8#65ua +#ngan $a,#n. Langa7 $#n#6a$an2 A. Un8u Pu,#,0a, Pululn I2 1) Pa,8an Pu,#,0a, Pululn I 0#0l #5:aan yang ,#4a6a :#la, 0#n:a5a6an 4a6a>4a6a 0una, 8#65ua ,#la0a $6,#, a,u7an 8#n8ang n,+#n +#ngan $a6a $a,#n +an #lua6ganya( 0#l5a8an $a,#n +an #lua6ga +ala0 $#nyu,unan layanan ln) ") Pa,8an $a,#n +an #lua6ga 0#6#a 0#n+a$a8 n;60a, yang 5#na6 +an :#la, 5la0ana 8#6:a+ n,+#n.(In;60a, K#$a+a $a,#n +an #lua6ga) !) B#6an +uungan* $#la87an +an +6ngan ,#0anga8 #$a+a ,8a; aga6 ,#lalu 8#65ua #$a+a $a,#n +an #lua6ganya.
B. Un8u Un8/T02 1) Pa,8an 80 an+a 0#ng7a6ga +an 0#n+uung #8#6l5a8an $a,#n +an #lua6ganya 5la 8#la7 8#6:a+ n,+#n ") P668a,an $#05#68a7uan #$a+a $a,#n +an #lua6ga 5la0ana 8#6:a+ n,+#n* +an ,#g#6a 5#6an #$a+a 0#6#a n;60a, yang :#la, +an 5#na6 ,#4a6a 8#$a8 !) Pa,8an* ,#g#6a ,#8#la7 #:a+an* 80 0#nun:uan #0$a8#$a+a $a,#n +an #lua6ganya. . BELAJAR DAN BERBAGI PENGALAMAN TENTANG KESELAMATAN PASIEN M#n+6ng ,8a; un8u 0#lauan anal,, aa6 0a,ala7 un8u 5#la:a6 5aga0ana +an 0#nga$a #:a+an 8u 805ul. Langa7 $#n#6a$an2 A. Un8u Pu,#,0a, Pululn I2 1) Pa,8an ,8a; yang 8#6a8 8#la7 8#6la87 un8u 0#lauan a:an n,+#n ,#4a6a 8#$a8* yang +a$a8 +gunaan un8u 0#ng+#n8;a, $#ny#5a5. ") K#05angan #5:aan yang 0#n:a5a6an +#ngan :#la, 468#6a $#la,anaan Anal,, Aa6 Ma,ala7 (68 4au,# analy,,/RCA) yang 0#n4au$ n,+#n yang 8#6:a+ +an 0n0u0 ,a8u al $#6 8a7un 0#lauan alu6# M+#, an+ E;;#48, Analy,, (MEA) un8u $6,#, 6, 8ngg. B. Un8u Un8/T02 1) D,u,an +ala0 80 an+a $#ngala0an +a6 7a,l anal,, n,+#n. ") I+#n8;a, un8 a8au 5agan lan yang 0ungn 8#6#na +a0$a + 0a,a +#$an +an 5agla7 $#ngala0an 8#6,#5u8 ,#4a6a l#57 lua,. '. MENCEGAH CEDERA MELALUI IMPLEMENTASI SISTEM KESELAMATAN PASIEN M#nggunaan n;60a, yang a+a 8#n8ang #:a+an/0a,ala7 un8u 0#lauan $#6u5a7an $a+a ,,8#0 $#layanan. Langa7 $#n#6a$an2 A. Un8u Pu,#,0a, Pululn I2
1) Gunaan n;60a, yang 5#na6 +an :#la, yang +$#6l#7 +a6 ,,8#0 $#la$6an* a,#,0#n 6,* a:an n,+#n* +an au+8 ,#68a anal,,* un8u 0#n#n8uan ,lu, ,#8#0$a8. ") Slu, 8#6,#5u8 +a$a8 0#n4au$ $#n:a5a6an ulang ,,8#0 (,86u8u6 +an $6,#,)* $#ny#,uaan $#ny#ga6an ,8a; +an/a8au #ga8an ln,* 8#60a,u $#nggunaan n,86u0#n yang 0#n:a0n #,#la0a8an $a,#n. !) Lauan a,#,0#n 6, un8u ,#8a$ $#6u5a7an yang +6#n4anaan. ) S,al,a,an ,lu, yang +#05angan l#7 80 $#nanggung :a9a5 K#,#la0a8an Pa,#n Pu,#,0a, Pululn I. -) B#6 u0$an 5al #$a+a ,8a; 8#n8ang ,#8a$ 8n+aan yang +a05l a8a, n,+#n yang +la$6an. B. Un8u Un8/T0 2 1) S#0ua 8#naga $#layanan ln, + l5a8aan +ala0 0#ng#05angan 5#65aga 4a6a un8u 0#05ua8 a,u7an $a,#n 0#n:a+ l#57 5a +an l#57 a0an. ") P#nanngung :a9a5 6uang $#6a9a8an 5#6#9a:5an 0#0#6,a +u0#n $#6a9a8an yang + 5ua8 ,8a;. . !) Pa,8an 5a79a $#nanggug :a9a5 #,#la0a8an $a,#n 0#n#60a u0$an 5al a8a, ,#8a$ 8n+a lan:u8 8#n8ang n,+#n yang +la$6an. PENUTUP Tu:u7 langa7 #,#la0a8an $a,#n Pu,#,0a, Pululn I 0#6u$aan $an+uan yang 0$6#7#n,; un8u 0#nu:u #,#la0a8an $a,#n* ,#7ngga 8u:u7 langa7 8#6,#5u8 ,#4a6a 0#ny#lu6u7 7a6u, +la,anaan l#7 ,#8a$ 6ang yang 5##6:a +I $u,#,0a, Pululn I. Dala0 $#la,anaan* 8u:u7 langa7 8#6,#5u8 8+a 7a6u, 5#6u6u8an +an 8+a 7a6u, ,#6#n8a. Pl7 langa7>langa7 yang $alng ,86a8#g, +an $alng 0u+a7 +la,anaan + Pu,#,0a, Pululn I. Bla langa7>langa7 n 5#67a,l 0aa #05angan langa7>langa7 yang 5#lu0 +la,anaan. Bla 8u:u7
langa7 n 8#la7 +la,anaan +#ngan 5a Pu,#,0a, Pululn I +a$a8 0#na05a7 $#nggunaan 0#8+a>0#8+a lannya ,#,ua T#naga +an ,a6ana P6a,a6ana yang 8#6,#+a. D#0an $#+0an K#,#la0a8an $a,#n + Pu,#,0a, Pululn I n + 5ua8 un8u 0#n:a+ $#+0an +ala0 $#la,anaan #ga8an P#layanan #$a+a Pa,#n.
Kepala Puskes"as Pulokulon '
dr. RINI ARIYANTI NIP. 196712312002122015