PEMERIKSAAN LABORATORIUM LABORATORIUM PADA ANEMIA ANEMIA Dr. Fatma C. Wijaya, Sp.PK Bagian Patologi Klinik FK-UR/RSUD FK-UR/RSUD Arifin Ahma Ahma
D!fini"i an!mia # An!mia $ k!aaan yang yang itanai !ngan !ngan m!n%r%nnya kaar h!moglo&in '(&) i &a*ah nilai normal 'nilai r%j%kan) # Bia"anya iik%ti ol!h p!n%r%nan nilai h!matokrit '(t) # Kaar (& t!rgant%ng paa %m%r, j!ni" k!lamin, l!tak g!ografi" an m!to! p!m!rik"aan yang ipakai
+ilai normal (& m!n%r%t W( Bayi &ar% lahir
, 0 1,2 g/l
Anak pra "!kolah
,2 g/l
Anak "!kolah
3,2 g/l
Wanita hamil
,2 g/l
Wanita !*a"a
3,2 - 4,2 g/l
Pria !*a"a
1,2-,2 g/l
Diagnosis anemia # Anamn!"i" ri*ayat i!t, k%ning, o&at-o&atan, p!nyakit ginjal, p!nyakit hati, p!rarahan, p!nyakit inf!k"i, ra", p!nyakit g!n!tik # P!m!rik"aan fi"ik p%5at, organom!gali, ikt!rik, %lk%" i kaki '(&S/6ala""!mia), koilonikia, l%ka-l%ka i "%%t &i&ir # Pemeriksaan laboratorium penunang !
Pemeriksaan laboratorium untuk "iagnosis anemia # Kaar (&, (t, +7R, l!%ko"it, trom&o"it, RDW, 87D # 79al%a"i "!iaan hap%" arah t!pi 'gam&aran arah t!pi) # (it%ng r!tik%lo"it # Kaar &!"i "!r%m 'S:), aya ikat &!"i total '6:BC), "at%ra"i tan"f!rin # 79al%a"i "%m"%m t%lang/B;P 'morfologi, 5aangan &!"i) # Anali"a (& # Anali"a f!"!", arah "amar 'tinja, %rin) # P!m!rik"aan kimia klinik $ a"am folat,
Klasi#ikasi anemia se$ara mor#ologi "an etiologi # B!ra"arkan morfologi = An!mia normo"itik normokrom = An!mia mikro"itik hipokrom = An!mia makro"itik # B!ra"arkan !tiologi = Aki&at k!hilangan arah = Akti9ita" !ritropoi!"i" &!rk%rang = D!"tr%k"i !ritro"it m!ningkat
Klasi#ikasi anemia menurut etiologi . Aki&at k!hilangan arah # Ak%t # ;!nah%n 3. Akti9ita" !ritropoi!"i" &!rk%rang # >i?i $!f. prot!in, a"am folat, &!"i, 9itamin B3 # K!gagalan "%m"%m t%lang $ an!mia apla"tik, an!mia paa k!gana"an 1. D!"tr%k"i !ritro"it m!ningkat # Ba*aan $ k!lainan m!m&ran !ritro"it, k!lainan !n?im !riro"it, gangg%an p!m&!nt%kan rantai h!moglo&in # Diapat $ im%nologi, m!kanik, inf!k"i, ?at kimia, fi"ika
Anemia mikrositik %ipokrom # P!ny!&a& $ gangg%an paa h!moglo&in 'h!m!@glo&in) # >angg%an p!m&!nt%kan h!m! $ gangg%an m!ta&oli"m! protoporfirin 'an!mia "i!ro&la"tik) an !fi"i!n"i &!"i 'an!mia !fi"i!n"i &!"i) # >angg%an p!m&!nt%kan glo&in 'thala""!mia an h!moglo&inopati)
Diagnosis anemia mikrositik %ipokrom Tes laboratorium
Interpretasi An!mia mikro"itik hipokrom ';C< , ;C(C )
>am&aran arah t!pi
RDW B!"i "!r%m F!ritin 7l!ktrofor!"i" (& B;P Diagno"i"
+ormal
;!ningkat ;!n%r%n
+ormal/ ;!ningkat
;!ningkat
;!n%r%n
;!n%r%n
+ormal/ ;!ningkat
;!ningkat
+ormal
A&normal
+ormal
+ormal
+ormal
Ring! "i!ro&la"t @
+ormal
An!mia !f. &!"i
6hall/ (& pati
An!mia "i!ro&la"tik
An!mia P!ny.kroni"
;!ningkat +ormal
Se"iaan %apus "ara% tepi mikrositik %ipokrom
Anemia si"eroblastik #
#
#
Patog!n!"i" $ gangg%an p!m&!nt%kan protoporfirin tim&%nan &!"i alam mitokonria !ritro"it &!rinti '!ritro"it m%a) p!*arnaan Pr%""ian Bl%! 'ringed sideroblast ) ata% tim&%nan &!"i alam !ritro"it '"i!ro"it) 7tiologi $ kong!nital an iapat = Kong!nital $ sex linked recessive kar!na !fi"i!n"i !n?im delta amino levulanic acid (ALA) synthetase = Diapat $ m!ny!rtai p!nyakit k!gana"an "%m"%m t%lang ';DS, mi!lo"kl!ro"i", l!%k!mia, mi!loma) ata% aki&at ?at kimia '!tanol, timah) an o&at-o&atan 'Anti 6B, "ito"tatik, kloramf!nikol) 8a&oratori%m $ = >D6 $ mikro"itik hipokrom 'imorfik), "!l targ!t @, basophillic stippling @, p%la"an &!"i '"i!ro"it) = 8!%ko"it an trom&o"it $ normal = B;P$ hip!rpla"ia "!ri !ritro"it !ngan ringed sideroblast 2-42 ari !ritro"it &!rinti. Caangan &!"i 'h!mo"i!rin) tampak m!ningkat = Sat%ra"i tran"f!rin m!ningkat '+ 32-4) = B!"i "!r%m an f!ritin "!r%m$ m!ningkat
Ringed sideroblast
Anemia "e#isiensi besi # An!mia yang i"!&a&kan ol!h &!rk%rangnya 5aangan &!"i t%&%h # 7tiologi $ = K!&%t%han yang m!ningkat = :ntak! &!"i k%rang = K!hilangan &!"i ari t%&%h # 8a&oratori%m = >D6 mikro"itik hipokrom, ani"o"ito"i", poikilo"ito"i", &anyak "!l p!n"il, &!&!rapa "!l targ!t an o9alo"it. %mlah trom&o"it apat normal ata% trom&o"ito"i" = P!ng%k%ran 5aangan &!"i t%&%h $ &!"i "!r%m 'S:) m!n%r%n, aya ikat &!"i total '6:BC) m!ningkat, "at%ra"i tran"f!rin E , kaar f!ritin "!r%m m!n%r%n = B;P $ hip!r"!l%l!r !ngan !ritropoi!"i" hip!raktif, omina"i m!tar%&ri"it, h!mo"i!rin "%m"%m t%lang !ngan p%la"an prussian blue &!rk%rang = P!m!rik"aan %nt%k m!n5ari !tiologi $ anali"a makanan, t%mor mark!r" 'C7A), h!mo"ta"i" 'P6, AP66), anali"a tinja, (& %ria an h!mo"i!rin%ria
T%alassemia "an &emoglobinopati #
7tiologi $ m%ta"i D+A gangg%an "int!"i" rantai polip!ptia glo&in
#
6hala""!mia $ &!rk%rangnya "int!"i" rantai polip!ptia yang normal kar!na &!rk%rangnya k!5!patan "int!a"i" "alah "at% rantai polip!ptia
#
(!moglo&inopati $ t!rapat k!lainan paa "alah "at% ata% l!&ih a"am amino yang m!ny%"%n rantai polip!ptia
#
8a&oratori%m = >D6 $ !ritro"it mikro"itik hipokrom, ani"o"ito"i", poikilo"ito"i", "!l targ!t -12 ari pop%la"i !ritro"it, !ritro"it &!rinti @, polikroma"i, basophillic stippling +. 8!%ko"it an trom&o"it normal = B;P $ hip!r"!l%l!r, omina"i r%&ri"it, 5aangan &!"i m!ningkat = Anali"a h!moglo&in '!l!ktrofor!"i" h!moglo&in, (P8C) = Anali"a D+A thala""!mia
Anemia pen'akit kronis (A)D* # D!fini"i $ An!mia !rajat ringan "ampai "!ang yang t!rjai paa inf!k"i kroni", raang, tra%ma ata% p!nyakit k!gana"an yang t!lah &!rlang"%ng -3 &%lan, tiak i"!rtai ol!h h!molitik, p!rarahan, p!nggantian jaringan "%m"%m t%lang, p!nyakit hatiGginjal ata% k!lainan !nokrin # Patog!n!"i" $ = P!ngl!pa"an "itokin "p!"ifik k! alam "irk%la"i paa inf!k"i = P!n%r%nan k!tahanan hi%p !ritro"it = R!"pon "%m"%m t%lang t!rhaap !ritropoi!tin t!rgangg% = >angg%an m!ta&oli"m! &!"i 'gangg%an r!%tili"a"i &!"i) # 8a&oratori%m $ &!"i "!r%m m!n%r%n, 6:BC normal ata% r!nah, f!ritin "!r%m m!ningkat, h!mo"i!rin "%m"%m t%lang m!ningkat
Diagnosis anemia normositik normokrom Interpretasi
Tes laboratorium +ambaran "ara% tepi Retikulosit Per"ara%an. Dara% samar (#eses- urin "ll*
Anemia normositik normokrom (M), N- M)&) N* Meningkat
Positi#
)oomb/s Test
Diagnosis
Negati#
Positi#
BMP
Normal.Menurun
Negati#
&iperseluler. Eritroi" %iperplasia
Bloo" loss anemia
AI&A
Non AI&A
Normal
Abnormal &ipo Displasia Mielo seluler ptisis
Anemia MDS Tumor Anemia Leukemia sekun"er Aplastikmielo (Pen'0 %ati. in#eksimalnutrisi#ibrosis ginalPN& In#eksi "e#0%ormon*
Se"iaan %apus "ara% tepi normositik normokrom
Retikulosit
Brillian Cr!"yl Bl%! '"%pra 9ital)
Wright "taining
Anemia normositik normokrom "engan retikulositosis 10
Anemia pas$a pen"ara%an P!rarahan ak%t
r!tik%lo"ito"i"
P!rarahan kronik
an!mia
!fi"i!n"i &!"i
3 &!nt%k p!rarahan ak%t$ #
P!rarahan k!l%ar t%&%h 'm!norrhagia, h!mat!m!"i", m!l!na, h!mat%ria, !pi"tak"i", h!mapto!)
#
P!rarahan yang t!rjai i alam t%&%h 'p!rarahan alam rongga a&om!n, jaringan l%nak, %"%", thorak )
3. Anemia %emolitik D!fini"i $ S%at% k!aaan imana t!rjai !"tr%k"i !ritro"it yang &!rl!&ihan ata% t!rjai p!m!n!kan %m%r !ritro"it, yang tiak apat ikomp!n"a"i !ngan p!ningkatan pro%k"i !ritro"it ol!h "%m"%m t%lang. 7tiologi K!lainan intrin"ik '&a*aan) ata% !k"trin"ik 'iapat) :ntrin"ik $ (& 9arian, tala"!mia, D!f. >PD, "f!ro"ito"i" h!r!it!r, o9alo"ito"i" h!r!it!r. 7k"trin"ik $ K!lainan a%toim%n, o&at-o&atan '"!falo"porin, p!ni"ilin), ra5%n %lar, para"it 'malaria), hip!r"pl!ni"m!
Pemeriksaan laboratorium pa"a anemia %emolitik # 6ana p!ningkatan !"tr%k"i !ritro"it = P!ningkatan kaar %r!%m, &ilir%&in inir!k "!r%m, p!ningkatan !k"kr!"i %ro&ilinog!n %rin/f!"!" # 6ana p!ningkatan pro%k"i !ritro"it $ r!tik%lo"ito"i", B;P $ hip!r"!l%l!r !ngan omina"i r%&ri"it, 5aangan &!"i m!ningkat. # 6ana h!moli"i" intra9a"k%l!r $ h!moglo&in!mia, h!moglo&in%ria, h!mo"i!rin%ria, p!n%r%nan kaar haptoglo&in an h!mop!k"in "!r%m # P!m!rik"aan kh%"%" %nt%k m!n5ari !tiologi $ >D6, Coom& 6!"t, aktifita" !n?im >PD, t!" fragilita" o"motik,
= >D6 # 6ampak gam&aran normo"itik normokrom. # Dapat mikro"itik hipokrom apa&ila t!rjai h!moglo&in%ria ata% h!mo"i!rin %ria m!nah%n. # Dapat p%la makro"itik jika t!rjai r!tik%lo"ito"i" &!rat. # Paa >D6 apat it!m%kan k!lainan m!m&ran !ritro"it yang &!r"ifat &a*aan "!p!rti "f!ro"it, o9alo"it, "!l targ!t an fragm!nto"it '"!l B%rr, "!l h!lm!t). # 6!rkaang apat it!m%kan para"it malaria. = Coomb Test ilak%kan paa %gaan an!mia h!molitik a%toim%n. Paa >D6 p!n!rita an!mia h!molitik a%toim%n apat t!rlihat aanya a%toagl%tina"i = Aktifita" >PD jika i%ga t!rapat an!mia h!molitik aki&at !fi"i!n"i !n?im >PD ' X-linked disorder )
Anemia normositik normokrom "engan retikulositopenia # 6!rjai p!n%r%nan aktifita" !ritropoi!"i" yang i"!&a&kan ol!h $ = P!ng%rangan "!l%larita" "%m"%m t%lang "!p!rti paa an!mia apla"tik/hipopla"tik, inf!k"i, maln%tri"i, aroxysmal !octurnal "emoglobinuria (!") = P!nggantian "%m"%m t%lang ol!h jaringan lain 'mi!lopti"i") "!p!rti paa p!nyakit inf!k"i, fi&ro"i" "%m"%m t%lang, l!%k!mia, m!ta"ta"! t%mor
Laboratorium = >D6 # Paa an!mia apla"tik iapatkan pan"itop!nia !ngan limfo"ito"i" r!latif. # Paa inf!k"i iapatkan an!mia normo"tik normokrom. %mlah l!%ko"it an n!trofil m!ningkat !ngan p!rg!"!ran k! kiri. 6!rapat k!lainan morfologi l!%ko"it &!r%pa 9ak%oli"a"i "itopla"ma, inti piknotik, gran%la"i tok"ik an &aan Dohl!. # Paa an!mia mi!lopti"i" iapatkan an!mia normo"itik normokrom !ngan tear drop cell an poikilo"ito"i", !ritro"it &!rinti @. %mlah l!%ko"it normal ata% m!ningkat !ngan shi#t to the le#t . = B;P Aktifita" h!mopoi!"i" m!n%r%n, m%ngkin ij%mpai "!l lain "!p!rti "!l gana", "!l l!%k!mia, gran%loma ata% fi&ro"i"
Anemia makrositik # Paa an!mia makro"itik ij%mpai &anyak makro"it paa "!iaan hap%" arah t!pi. # K!aaan ini apat i"!&a&kan ol!h an!mia m!galo&la"tik, p!nyakit hati an paa k!aaan !ngan r!tik%lo"ito"i" 'pa"5a p!narahan ata% h!molitik ak%t)
Diagnosis anemia makrositik Interpretasi
Tes laboratorium
An!mia makro"itik ';C< H, ;C(C H)
>am&aran arah t!pi (it%ng r!tik%lo"it
;!ningkat
B;P
;!galo&la"tik
Kaar folat an
Diagno"i"
+ormal/m!n%r%n +on m!galo&la"tik
+ormo&la"t
Di"pla"ia
P!ny. ginjal (ipotiroi P!ny. hati Alkoholik
;DS
;!n%r%n
P!rarahan An!mia ak%t h!molitik
D!f. folat/
Se"iaan %apus "ara% tepi makrositik
Anemia megaloblastik # 7tiologi = D!fi"i!n"i a"am folat # :ntak! k%rang, alkoholi"m!, mala&"or&"i, hamil, m!ny%"%i, l!%k!mia, an!mia h!molitik ll = D!fi"i!n"i 9itamin B -3 # An!mia p!rni"io"a, pa"5a ga"tr!ktomi, inf!k"i $yphyllobothrium latum = &at-o&atan # Sito"tatika, if!nilhiantoin ll = K!lainan kong!nital # An!mia p!rni"io"a j%9!nili", an!mia i"!ritropoi!tik kong!nital
Laboratorium = >D6 # 7ritro"it makro"itik !ngan ani"o"ito"i" an poikilo"ito"i" 'makroo9alo"it, "!l m!galo&la"t an (o*!ll-olly @). # K!"an j%mlah l!%ko"it an trom&o"it m!n%r%n, morfologi l!%ko"it a&normal 'hip!r"!gm!nta"i n!trofil "!gm!n an %iant stab cell @) = B;P # (ip!r"!l%l!r an i"h!mopoi!"i". # Di"!ritropoi!"i" "!p!rti !ritro"it &!rinti yang m!galo&la"tik. # Di"gran%lo"ito"i" "!p!rti hip!r"!gm!nta"i n!trofil, giant stab cell dan giant metamyelocyte +& # Di"trom&opoi!"i" "!p!rti hip!rlo&%la"i m!gakario"it
= Kimia klinik$ kaar 8D( "!r%m an kaar &ilir%&in inir!k m!ningkat = P!m!rik"aan kh%"%" %nt%k !tiologi $ # Kaar 9it B3 # Kaar a"am folat # Anali"a makanan # Anali"a tinja %nt%k m!n5ari "i"a makanan an t!l%r 5a5ing $yphyllobotrium latum # 6!" faal hati 'S>6, S>P6)
Anemia makrositik pa"a pen'akit %ati # P!ranan hati alam h!matologi = 6!mpat h!mopoi!"i" ari %"ia janin mingg%- &%lan = ;!ngha"ilkan 7P = ;!ngha"ilkan tran"f!rin = ;!ngha"ilkan tran"ko&alamin # Paa p!nyakit hati t!rjai gangg%an !"t!rifika"i kol!"t!rol kol!"t!rol &!&a" i pla"ma m!ningkat p!rt%karan pa"if antara lipi pla"ma gn m!m&ran !ritro"it kol!"t!rol &!&a" i m!m&ran !ritro"it m!ningkat m!l!&ihi fo"folipi p!ningkatan l%a" p!rm%kaan "!l makro"it
K!p%"takaan #
#
#
K!n?i! SB.>!n!ral a"p!5t" an 5la""ifi5ation of an!mia. :n$6!It&ook of (!matology. 3 n 7. WilliamGWilkin". Baltimor!J $ -32 Wira*an R. Kla"ifika"i an Strat!gi Diagno"i" An!mia. P!niikan B!rk!"inam&%ngan Patologi Klinik. ;ar?%ki S, 7itor. FKU:. akartaJ 3223$-33 Fi"&a5h F, D%nning ;B. A man%al of la&oratory an iagno"ti5 t!"t. Lth 7. WilliamGWilkin". Wi"5on"in"J 322 $ -L4