BAHAN PEMBELAJARAN DIKLAT PENGUATAN KEPALA SEKOLAH
Apaka Apakah h Sauda Saudara ra ingin ingin memb memberi erika kan n umpan umpan balik balik/ma /masu suka kan n menge mengenai nai Bahan Pembelajaran Penguatan Kepala Sekolah ?
PENGELOLAAN
Peme Pemeri rint ntah ah Ind Indne ne!i !ia a men" men"a# a#a$ a$ %ara %ara indi indi&i &id' d' dan dan r"a r"ani ni!a !a!i !i 'nt' 'nt'$ $ memeri$a memeri$an n 'm%an 'm%an ai$*ma ai$*ma!'$a !'$an+ n+ ai$ ai$ %!iti, %!iti, ata' ata' ne"ati, ne"ati,++ tentan" tentan" ahan ahan %emea#aran Pen"'atan Ke%aa Se$ah-
PESERTA DIDIK
Daam Daam ha ha ini+Sa ini+Sa'd 'dara ara dia#a$ dia#a$ 'nt'$ 'nt'$ meme memeri$ ri$an an 'm%an 'm%an ai$ ai$ (ma!' (ma!'$an $an** $e'han $e'han)) $e Lema"a Lema"a Pen"em Pen"eman an"an "an dan Pemerda Pemerda.aa .aan n Ke%aa Ke%aa Se$ah Se$ah (LPPKS)+ (LPPKS)+ mea'i/ Sit'! 0e
/ 111-%%$!-r"
Emai
/ %2$!!3"mai-4m
Tee%hne
/ (5267) 8952888+ 8952:::
SMS
/
;a<
/ (5267) 8952555
S'rat
/ Pet'"a! Penan"anan Ke'han K%- Dada%an RTRT- 5=* R0R0- 56+ De!a Jati$'1'n"+ Gndan"re#+ Karan"an.ar+ Ja1a Ten"ahKEMENTERIAN PENDIDIKAN PEN DIDIKAN DAN KEBUDAY KEBUDAYAAN LEMBAGA
PENGEMBANGAN DAN PEMBERDAYAAN KEPALA SEKOLAH (LPPKS) INDONESIA
1
Bahan Pembelajaran Ppengelolaan Pesrta Didik
Tim Pen"eman" Bahan A#ar Lema"a Pen"eman"an dan Pemerda.aan Ke%aa Se$ah (LPPKS)
Pen"arah
Penan""'n" Ja1a
Tim Pen'i! -
Re&ie1er
Dr!- Sdi> P'r1ant+ M-Pd
Diterit$an Oeh LPPKS+ Indne!ia 32576
Diaran" $era! mener#emah$an+ mem,t$%i+ ata' mem%eran.a$ !ea"ian ata' !e'r'h i!i '$' ini tan%a i?in tert'i! dari LPPKS-
2
DAFTAR ISI KATA PENGANTAR DA;TAR ISI PENJELASAN UMUM 7- Pen"antar Bahan Pemea#aran 2- Ha!i Pemea#aran .an" Dihara%$an @- Ta"ihan - R'an" Lin"$'% 9- Lan"$ah Lan"$ah Pemea#aran KEGIATAN BELAJAR 7 TOPIK/ Penempatan dan Pengembangan Kapasitas Peserta Didik 7- Materi a- Penem%atan Pe!erta Didi$ - Pen"eman"an Ka%a!ita! Pe!erta didi$ 4- Pen"eman"an Ba$at+ Minat+ dan Kreati&ita! Pe!erta Didi$ 2- Pen'"a!an KEGIATAN BELAJAR 2 TOPIK/ Peren4anaan+ Pea$anaan+ dan dan E&a'a!i Ke"iatan Pen"eman"an Ba$at+ Minat+ dan Kreati&ita! Pe!erta Didi$7- Materi --------------------------------------------------------------------------2- Pen'"a!an -------------------------------------------------------------------RE;LEKSI SIMPULAN DA;TAR PUSTAKA
3
P!"#ASA!
%$%$&' Pengantar Bahan Pembelajaran Pen"eaan %e!erta didi$ terma!'$ !aah !at' !'!tan!i %en"eaan %endidi$an dan mend'd'$i %!i!i !trate"i! $arena mer'%a$an %'!at a.anan %endidi$an- Bera"ai ma4am $e"iatan+ ai$ .an" erada di daam ma'%'n di 'ar atar in!tit'!i %er!e$ahan+ tert'#' $e%ada %e!erta didi$- Sem'a $e"iatan %endidi$an+ .ait' .an" er$enaan den"an mana#emen a$ademi$+ a.anan %end'$'n" a$ademi$+ !'mer da.a man'!ia+ !'mer da.a $e'an"an+ !arana %ra!arana dan h''n"an !e$ah den"an ma!.ara$at+ !enantia!a di'%a.a$an a"ar men#adi a.anan %endidi$an .an" handa a"i %e!erta didi$Pen"eaan %e!erta didi$ adaah !'at' %en"at'ran terhada% %e!erta !e$ah+ !e#a$ %e!erta didi$ ma!'$ !am%ai den"an %e!erta didi$ ''!+ ah$an men#adi a'mni- Ke%aa Se$ah*Madra!ah dihara%$an memii$i %en"etah'an %en"ean %e!erta didi$- R'an" in"$'% %en"eaan %e!erta didi$ mei%'ti a!%e$+ nam'n .an" diaha! daam ahan a#ar ini han.a ada d'a !a#a+ .ait'/ 7) 2)
didi$ di !eteah tentan" an.a$
Penem%atan dan %en"eman"an $a%a!i!ta! %e!erta didi$Pen"eman"an minat dan a$at %e!erta didi$-
Daam ahan a#ar ini diaha! %'a a"aimana meren4ana$an+ mea$!ana$an dan e&a'a!i $e"iatan- Daam mata di$at ini #'"a dia$'$an %en"'atan d'a niai $ara$ter 'tama+ .ait' "tn" r.n" (!' niai $er#a!ama+ men"har"ai dan $mitmen ata! $e%'t'!an er!ama) dan inte"rita! (!' niai $e#'#'ran dan tan""'n" #a1a)+ tan%a men"aai$an niainiai $ara$ter ainn.a('
)asil Pembelajaran *ang Diharapkan Bahan %emea#aran ini diarah$an 'nt'$ men4a%ai tar"et $m%eten!i $e%aa !e$ah daam men"ea %e!erta didi$ daam ta %enem%atan dan %en"eman"an $a%a!ita! %e!erta didi$+ terma!'$ di daamn.a en"eman"an minta dan a$at %!erta didi$ (Permendi$na! N- 7@ Tah'n 2556)Ha!i %emea#aran .an" dihara%$an adaah Sa'dara memii$i $emam%'an 'nt'$/ a- Men#ea!$an $n!e% %enem%atan dan %en"eman"an $a%a!ita! %e!erta didi$C - Men#ea!$an $n!e% %en"eman"an minat dan a$an %e!erta didi$C 4- Mea$'$an %eren4anaan+ im%ementa!i+ dan e&a'a!i %en"eman"an $a%a!ita!+ minat dan a$at %e!erta didi$-
$e"iatan
%enem%atan+
d- Mea$!ana$an %en"eaan %enem%atan dan %en"eman"an $a%a!ita!+ minat dan a$at %e!erta didi$e- Mea$'$an e&a'a!i %enem%atan dan %en"eman"an $a%a!ita!+ minat dan a$at %e!erta didi$+'
Tagihan Ta"ihan daam Di$at Pen"'atan Km%eten!i Ke%aa Se$ah da%at adaah/ a- Mendi!$'!i$an inte"ra!i niai $ara$ter daam $e"iatan %en"eman"an $a%a!ita!+
4
a$at+ dan minat %e!erta didi$ - Men"er#a$an !t'di $a!'! tentan" %en"eman"an $a%a!ita!+ a$at dan minat %e!erta didi$4- Men.'!'n in!tr'men mnitrin" $e"iatan $a%a!ita!+ a$at+ dan minat %e!erta didi$ Mea'i %r!e! %emea#aran daam Di$at Pen"'atan Km%eten!i Ke%aa Se$ah+ Sa'dara a$an menda%at$an %en"'atan d'a niai $ara$ter 'tama+ .ait' "tn" r.n" (!' niai $er#a!ama+ men"har"ai dan $mitmen ata! $e%'t'!an er!ama) dan inte"rita! (!' niai $e#'#'ran dan tan""'n" #a1a $e%'t'!an er!ama) dan inte"rita! (!' niai $e#'#'ran dan tan""'n" #a1a),' Ruang #ingkup Bahan %emea#aran ini a$an men"antar$an Sa'dara 'nt'$ memahami/ 7- Penem%atan dan %en"eman"an $a%a!ita! %e!erta didi$2- Pen"eman"an a$at dan minat %e!erta didi$@- Peren4anaan+ im%ementa!i+ dan e&a'a!i %enem%atan dan %en"eman"an $a%a!ita!+ minat+ dan a$at %e!erta didi$-' #angkah .#angkah Pembelajaran Lan"$ahan"$ah .an" har'! dia$'$an daam mem%ea#ari materi ini men4a$'% a$ti&ita! indi&id'a dan $em%$ A$ti&ita! indi&id'a mei%'ti/ 7-
Mema4a materi !e4ara mandiri-
2-
Men#a1a %ertan.aan-
@-
Men"er#a$an t'"a! den"an $er#a!ama dan mandiri-
-
Mema4a re,eren!i ainn.a-
9-
Mea$'$an re,e$!i-
A$ti&ita! $em%$ mei%'ti/ 7- Mendi!$'!i$an materi dan t'"a!2- Sharing %en"aaman daam mea$'$an t'"a! dan meme4ah$an $a!'! @- Mem%re!enta!i$an ha!i di!$'!i $em%$ A$ti&ita! indi&id' adaah ha .an" 'tama !edan"$an a$ti&ita! $em%$ eih mer'%a$an ,r'm 'nt'$ era"i+ memeri$an %en"a.aan dan %en"'atan terhada% $e"iatan .an" teah dia$'$an ma!in"ma!in" indi&id'- Mea'i a$ti&ita! indi&id' ma'%'n $em%$ ter!e't+ Sa'dara a$an menda%at$an %en"'atan %ada d'a niai $ara$ter 'tama+ .ait' "tn" r.n" (!' niai $er#a!ama+ men"har"ai dan $mitmen ata! $e%'t'!an er!ama) dan inte"rita! (!' niai $e#'#'ran dan tan""'n" #a1a $e%'t'!an er!ama) dan inte"rita! (!' niai $e#'#'ran dan tan""'n" #a1a)+ !ehin""a dihara%$an
5
Sa'dara da%at !e4ara indi&id' dan $em%$ menin"$at$an $m%eten!i-
6
Ba"an 7- A'r Pea$!anaan Di$at Pen"'atan Km%ten!i Ke%aa Se$ah daam Pen"eaan Pe!erta Didi$ P!DA)$#$A! -01 •
•
Berda*memeri !aam Tan.a #a1a tentan" %en"eaan %e!erta didi$+ #i$a ada KS SLB+ diminta 'nt'$ era"i
I!TI 2-01 ksplorasi (341 •
•
•
MT men.am%ai$an %en"eaan %e!erta didi$ !e4ara 'm'm
Peserta mengerjakan #K (301 •
P!$T$P &301
Ha!i di!$'!i %en"inte"ra!ian niai $ara$ter daam $e"iatan %en"eman"an $a%a!ita!+ minat+ dan a$at %e!erta didi$ (LK A57) (75)
•
MT men.am%ai$an $eter4a%aian t'#'an %emea#aran MT memeri mti&a!i tinda$ an#'t
Ha!i di!$'!i %eme4ahan ma!aah tentan" %en"eman"an a$at dan minat %e!erta didi$ (LK B 57 dan LK B2) (75)
laborasi +341 •
Pe!erta mem%re!enta!i$an ha!i di!$'!i dan menan""a%i
Kon5irmasi -41 •
MT memeri %en"'atan tentan" %en"eaan %e!erta didi$ !e4ara 'm'm
7
K6IATA! P%B#A"ARA!
K6IATA! P%B#A"ARA! & Topik 7 Penempatan dan Pengembangan Kapasitas Peserta Didik 7- Materi Se$ah adaah "arda terde%an %en.een""araan !i!tem %endidi$an+ den"an t'"a! 'tama memant' dan mem%er!ia%$an %e!erta didi$ meraih ma!a de%an men#adi man'!ia .an" !e't'hn.a- Pe!erta didi$ a$an er$eman" den"an ai$ mana$aa menda%at !ent'han+ imin"an+ arahan+ dan ,a!iita!i .an" te%at !e!'ai den"an $a%a!i!ta!+ minat dan a$at .an" dimii$in.a- A"ar er$eman" den"an ai$+ ma$a a$ti&ita! ah $ar!a+ ah %i$ir+ ah ra!a+ dan ah t''h har'! dia$'$an !e4ara !eiman"+ $m%rehen!i, dan !im'tan di !e$ah- Pr!e! ter!e't dia$!ana$an daam ent'$ $e"iatan intra$'ri$''er+ $$'ri$'er+ e$!tra $'ri$'er+ dan %en"eman"an diri ainn.a-- Oeh $arena it' %en"eaan $e"iatan intra$'ri$''er+ $$'ri$'er+ dan e$!tra $'ri$'er %e!erta didi$ adaah %'!at %erhatian $e%aa !e$ah !ea$' %enan""'n" #a1a 'tama di !e$ahPen"eaan %e!erta didi$ adaah a.anan .an" mem'!at$an %ada %en"at'ran+ %en"a1a!an+ dan a.anan !i!1a di $ea! dan di'ar $ea! !e%erti %enda,taran+ %en"enaCan+ dan a.anan indi&id'a !e%erti %en"eman"an $e!e'r'han $emam%'an+ $e't'han+ dan minat !am%ai ia matan" di !e$ah (Kne?e&i4h+ 7:::)- Ada%'n M'.a!a (2577) men.e't$an ah1a %en"eaan %e!erta didi$ adaah %enataan dan %en"at'ran terhada% $e"iatan .an" er$aitan den"an %e!erta didi$ m'ai ma!'$ !am%ai $e'arn.a %e!ert didi$ ter!e't dari ema"a %endidi$an- Dari d'a %en"ertian ter!e't da%at di!im%'$an+ ah1a %en"eaan %e!erta didi$ adaah $e"iatan %en"at'ran %e!erta didi$ m'ai dari ma!'$ !am%ai ''! !e$ah+ ai$ di 'ar ma%'n di daam $ea! 'nt'$ men"antar$an %e!erta didi$ men#adi eih matan"T'#'an %en"eaan %e!erta didi$ adaah men"at'r $e"iatan %e!erta didi$ a"ar !e'r'h $e"iatan ter!e't men'n#an" dan men"arah %ada %en4a%aian $m%eten!i !ea"aimana .an" di'rai$an daam Standar $m%eten!i L''!an (SKL) ma!in"ma!in" #eni! dan #en#an" !e$ah- Ada%'n ,'n"!i %en"eaan %e!erta didi$ adaah 1ahana a"i %e!erta didi$ !eai$ m'n"$in+ ai$ .an" er$enaan den"an !e"i!e"i indi&id'aita!n.a+ !e"i !!ian.a+ !e"i a!%ira!in.a+ !e"i $e't'hann.a+ dan !e"i %ten!in.a Ada%'n %rin!i%%rin!i% %en"eaan %e!erta didi$ adaah/ 7) Sea"ai a"ian dari $e!e'r'han mana#emen !e$ahC 2) Ke"iatannn.a men"eman mi!i %endidi$anC @) Ke"iatann.a er'%a men.at'$an %e!erta didi$ .an" erane$a ra"amC ) Ke"iatann.a di%andan" !ea"ai %en"at'ran %emimin"an %e!erta didi$C 9) Mendrn" dan mema4' $emandirian %e!erta didi$C =) Ber,'n"!i a"i $ehid'%an %e!erta didi$-
8
Ada d'a %ende$atan .an" di"'na$an daam %en"eaan %e!erta didi$+ .ait' %ende$atan $'antitati, dan %ende$atan $'aitati, (Yea"er daam Diit#en PMPTK/2556) Pende$atan $'antitai, ini eih meniti$erat$an %ada !e"i!e"i admini!trati, dan ir$rati$ !at'an %endidi$an- Daam %ende$atan demi$ian+ %e!erta didi$ dihara%$an an.a$ memen'hi t'nt'tant'nt'tan dan hara%anhara%an !at'an %endidi$an di tem%at %e!erta didi$ ter!e't ea#ar- A!'m!i %ende$atan ini adaah+ ah1a %e!erta didi$ a$an da%at matan" dan men4a%ai $ein"inann.a+ mana$aa da%at memen'hi at'ranat'ran+ t'"a! t'"a!+ dan hara%anhara%an .an" diminta eh ema"a di mana ia ea#ar- 0'#'d %ende$atan ini daam mana#emen %e!erta didi$ !e4ara %era!ina antara ain daam ent'$ men"har'!$an $ehadiran !e4ara m'ta$ a"i %e!erta didi$ di !e$ah+ mem%er$etat %re!en!i+ %en'nt'tan di!i%in .an" tin""i+ men.ee!ai$an t'"a!t'"a! .an" dieri$an $e%adan.a-Pende$atan $'aitati, eih memeri$an %erhatian $e%ada $e!e#ahteraan %e!erta didi$- Ji$a %ende$atan $'antitati, di ata! diarah$an a"ar %e!erta didi$ mam%'+ ma$a %ende$atan $'aitati, ini eih diarah$an a"ar %e!erta didi$ !enan"- A!'m!i dari %ende$atan ini adaah+ #i$a %e!erta didi$ !enan" dan !e#ahtera+ ma$a mere$a da%at ea#ar den"an ai$ !erta !enan" #'"a 'nt'$ men"eman"$an diri mere$a !endiri di ema"a %endidi$an !e%erti !e$ah- Pende$atan ini #'"a mene$an$an %er'n.a %en.ediaan i$im .an" $nd'!i, dan men.enan"$an a"i %en"eman"an diri !e4ara %timaDari d'a %ende$atan tadi !eme!tin.a !e$ah men"ami #aan ten"ah- Di !at' !i!i %e!erta didi$ diminta 'nt'$ memen'hi t'nt'tant'nt'tan ir$rati$ dan admini!trati, !e$ah di !at' %iha$+ teta%i di !i!i ain !e$ah #'"a mena1ar$an in!enti,in!enti, ain .an" da%at memen'hi $e't'han dan $e!e#ahteraann.a- Pe!erta didi$ diminta 'nt'$ men.ea!i$an t'"a!t'"a! .an" ter$adan" dira!a$an erat+ teta%i di !i!i ain #'"a di!edia$an i$im .an" $nd'!i, 'nt'$ men.ee!ai$an t'"a!n.a Ada an.a$ a$ti&ita! %en"eaan %e!erta didi$+ m'ai dari %eren4anaan %e!erta didi$+ %enerimaan %e!erta didi$ ar'+ ma!a %en"enaan %e!erta didi$ ar'+ %enin"$atan $edi!i%inan+ %enem%atan %e!ertan didi$+ %en"eman"an $a%ai!ta!+ minat+ a$at dan $reati&ita!+ %en"eman"an diri+ dan ain !ea"in.a- Nam'n daam ahan a#ar ini titi$ te$ann.a %ada %enem%atan dan %en"eman"an $a%a!ita! %e!erta didi$ dan %en"eman"an minat dan a$at %e!erta didi$a' Penempatan Peserta Didik Penem%atan %e!erta didi$$ adaah !aah !at' a"ian dari $e"iatan %en"eaan %e!erta didi$+ !eteah %r!e! %enerimaan %e!erta didi$ ar' ata' PPDB dan ma!a %en"enaan %e!erta didi$ ar' ata' MPLS- Dinami$a PPDB di ma!in"ma!in" daerah dan #en#an" %endidi$an !an"at era"am+ terma!'$ te$ni! %enda,taran.a- Ba"i daerah tertent'+ !'dah dia$'$an PPDB nine+ !edan"$an daerah ainn.a ma!ih $n&en!ina- Ma!aah .an" ter#adi daam PPDB #'"a era"am+ m'ai dari !e$ah .an" $e$'ran"an 4an !i!1a hin""a !e$ah .an" $ean#iran 4an %e!erta didi$ ar'- Sea"ai !aah !at' ent'$ %erai$an me$ani!me PPDB+ m'ai tah'n %ea#aran 2576*2578 %emerintah mem'at $ei#a$an !i!tem ?na!i daam PPDB+ me!$i%'n %enera%ann.a ma!ih e'm m''!Taha% eri$'t !eteah PPDB adaah ma!a Pen"enaan Pe!erta Didi$ Bar' ata' MPLS- MPLS adaah ma!a di mana %e!erta didi$ di$ena$an den"an
9
in"$'n"an+ 'da.a+ !arana dan %ra!arana !e$ah+ "'r' dan $ar.a1an+ !erta a$ti&ita! di !e$ah .an" ar' !a#a dima!'$in.a- T'#'an MPLS adaah mem%er4e%at ada%ta!i %e!erta didi$ daam in"$'n"an .an" ar' dan men.e!'ai$an den"an t'nt'tan %r!e! %emea#aran .an" ereda den"an !ee'mn.a- Yan" %er' di%erhati$an daam $e"iatan MPLS adaah men"hindari %er%en4an dan eih men"eten"ah$an %r!e! .an" mendidi$+ meman"'n dan men.enan"$anKe"iatan %enem%atan %e!erta didi$ adaah $e"iatan %en"em%$an daam era"ai ent'$ $em%$ erda!ar$an era"ai %rtiman"an .an" er!i,at mendidi$ den"an t'#'an menem%at$an %e!erta didi$ erada daam in"$'n"an dan !'a!an ea#ar .an" !e!'ai den"an $e't'hann.a-- Pen"em%$an ter!e't da%at dida!ar$an %ada/ (7) ;'n"!i inte"ra!i+ .ait' %en"em%$an %e!erta didi$ erda!ar$an 'm'r+ #eni! $eamin dan !ea"ain.a(2) ;'n"!i %eredaan+ .ait' %en"em%$an %e!erta didi$ 'nt'$ men"har"ai erda!ar$an %eredaan%eredaan .an" ada %ada %e!erta didi$ !e%erti a$at+ minat+ $emam%'an dan !ea"ain.aDi !am%in" it'+ %en"em%$an da%at #'"a dida!ar$an %ada ha!i ea#ar- Bia!an.a %e!erta didi$ dia"i ata! @ $em%$/ (7) Kem%$ ana$ .an" 4e%at er,i$irn.a (2) Kem%$ ana$ .an" !edan" er,i$irn.a (@) Kem%$ ana$ .an" amat er,i$irn.a Sementara it' Set% (7:82)+ er%enda%at %en"em%$an %e!erta didi$ ada 9 ma4am+ .ait'/ (1)
ah1a
da!arda!ar
Friendship Grouping Pen"em%$an %e!erta didi$ .an" dida!ar$an %ada $e!'$aan di daam memiih teman antar %e!erta didi$ it' !endiri- Jadi daam ha ini %e!erta didi$ mem%'n.ai $eea!an daam memiih teman 'nt'$ di#adi$an !ea"ai an""ta $em%$n.a-
(2)
Achievement Grouping Pen"em%$an %e!erta didi$ .an" dida!ar$an %ada %re!ta!i .an" di4a%ai eh %e!erta didi$- Daam %en"em%$an ini ia!an.a diada$an %er4am%'ran antara %e!erta didi$ .an" er%re!ta!i tin""i den"an %e!erta didi$ .an" er%re!ta!i rendah-
(3)Aptitude Grouping Pen"em%$an %e!erta didi$ .an" dida!ar$an ata! $emam%'an dan a$at .an" !e!'ai den"an a%a .an" dimii$i %e!erta didi$ it' !endiri(4)
Attention or Interest Grouping Pen"em%$an %e!erta didi$ .an" dida!ar$an ata! %erhatian ata' minat .an" dida!ari $e!enan"an %e!erta didi$ it' !endiri- Pen"em%$an ini dida!ari eh adan.a %e!erta didi$ .an" mem%'n.ai a$at daam idan" tertent' nam'n !i %e!erta didi$ ter!e't tida$ !enan" den"an a$at .an" dimii$in.a-
(5)
Intellegence Grouping
10
Pen"em%$an %e!erta didi$ .an" dida!ar$an ata! ha!i te! intee"en!i .an" dieri$an $e%ada %e!erta didi$ it' !endiriSeain !e$ah re"'er+ ada #'"a !e$ah*madra!ah in$'!i+ .ait' !e$ah 'm'm .an" mea.ani ana$ er$e't'han $h'!'!- Ha ini diat'r daam diat'r daam Perat'ran Mendi$na! N- 65 tah'n 255: Tentan" Pendidi$an In$'!i, a"i Pe!erta Didi$ .an" Memii$i Keainan dan Memii$i Pten!i Ke4erda!an dan*ata' Ba$at I!time1aPendidi$an in$'!i mer'%a$an !'at' %ende$atan %endidi$an .an" in&ati, dan !trate"i! 'nt'$ mem%er'a! a$!e! %endidi$an a"i !em'a ana$ er$e't'han $h'!'! terma!'$ ana$ %en.andan" 4a4at- Daam $nte$! .an" eih 'a!+ %endidi$an in$'!i #'"a da%at dima$nai !ea"ai !at' ent'$ re,rma!i %endidi$an .an" mene$an$an !i$a% anti di!$rimina!i+ %er#'an"an %er!amaan ha$ dan $e!em%atan+ $eadian+ dan %er'a!an a$!e! %endidi$an a"i !em'a+ %enin"$atan m't' %endidi$an+ '%a.a !trate"i! daam men'nta!$an 1a#i ea#ar !emian tah'n+ !erta '%a.a mer'ah niainiai $ara$ter tida$ ter"ant'n" %ada ran" ain dan !i$a% ma!.ara$at terhada% ana$ er$e't'han $h'!'!Se4ara menda!ar $n!e% dan %ra$ti$ %en.een""araan %endidi$an in$'!i a"i ana$ er$e't'han $h'!'! (ABK) di era"ai eahan d'nia !aat ini men"a4' $e%ada d$'men interna!ina %ern.ataan Saaman4a dan $eran"$a a$!i %ada %endidi$an $e't'han $h'!'! %ada tah'n 7::- Daam d$'men ter!e't din.ata$an ah1a/ (7) Prin!i% da!ar dari !e$ah in$'!i, adaah ah1a !eama mem'n"$in$an+ !em'a ana$ !e.".an.a ea#ar er!ama!ama+ tan%a memandan" $e!'itan ata'%'n %eredaan .an" m'n"$in ada %ada diri mere$aSe$ah in$'!i, har'! men"ena dan mere!%n terhada% $e't'han .an" eredaeda dari %ara %e!erta didi$n.a+ men"a$mda!i era"ai ma4am "a.a dan $e4e%atan ea#arn.a dan men#amin dieri$ann.a %endidi$an .an" er$'aita! $e%ada !em'a %e!erta didi$ mea'i %en.'!'nan $'ri$''m .an" te%at+ %en"r"ani!a!ian .an" ai$+ %emiihan !trate"i %en"a#aran .an" te%at+ %eman,aatan !'mer den"an !eai$ai$n.a dan %en""aan"an $emitraan den"an ma!.ara$at !e$itarn.a- Se.".an.a terda%at d'$'n"an dan %ea.anan .an" er$e!inam'n"an !e!'ai den"an !inam'n"n.a $e't'han $h'!'! .an" di#'m%ai di tia% !e$ah(2) Ana$ .an" men.andan" $e't'han $h'!'! !e.".an.a menerima !e"aa d'$'n"an tamahan .an" mere$a %er'$an 'nt'$ men#amin e,e$ti,n.a %endidi$an mere$a- Pendidi$an in$'!i, mer'%a$an aat .an" %ain" e,e$ti, 'nt'$ meman"'n !idarita! antara ana$ %en.andan" $e't'han $h'!'! den"an temanteman !ea.an.a- Pen"iriman ana$ !e4ara %ermanen $e !e$ah 'ar ia!a ata' $ea! $h'!'! ata' a"ian $h'!'! di !e'ah !e$ah re"'er !e.".an.a mer'%a$an !'at' $e$e4'aian+ .an" dire$menda!i$an han.a %ada $a!'!$a!'! tertent' di mana terda%at '$ti .an" #ea! ah1a %endidi$an di $ea! re"'er tida$ da%at memen'hi $e't'han %endidi$an ata' !!ia ana$+ ata' ia ha ter!e't di%er'$an demi $e!e#ahteraan ana$ .an" er!an"$'tan ata' $e!e#ahteraan ana$ana$ ain di !e$ah it'-
11
b'
Pen"eman"an Ka%a!ita! Pe!erta didi$ Pada da!arn.a !em'a !e$ah memii$i $e1a#ian 'nt'$ men"eman"$an %ten!i $e4erda!an %e!erta didi$ !e4ara ma$!ima- Ha ter!e't er$aitan den"an t'#'an %endidi$an .ait' 'nt'$ men"eman"$an %ten!i ana$ didi$ a"ar men#adi man'!ia .an" eriman dan erta>1a $e%ada T'han Yan" Maha E!a+ era$ha$ m'ia+ !ehat+ erim'+ 4a$a%+ $reati,+ mandiri+ dan men#adi 1ar"a ne"ara .an" dem$rati! !erta ertan""'n" #a1a (De%di$na! daam ;a#ar1ati+ 257=) Sat'an %endidi$an .an" ai$ adaah !at'an %endidi$an .an" mam%' memeri$an a.anan $e%ada %e!erta didi$ !e!'ai den"an %ten!i .an" dimii$in.aSaah !at' ent'$ %ten!i %e!erta didi$ adaah $e4erda!an- Men'r't Gardner (daam ;a#ar1ati+ 257=)+ ada dea%an ma4am $e4erda!an+ .ait' (7) $e4erda!an &era*in"'i!ti$+ (2) "i$a matemati$+ (@) &i!'a*!%a!ia+ () m'!i4*rh.thmi4+ (9) di*$ine!teti$+ (=) inter%er!na+ (6) intra%er!na+ dan (8) nat'rai!ti4Se!eran" a$an er$eman" $emam%'annn.a den"an ai$ !e!'ai den"an #eni! $e4erda!ann.a ter!e't- Men4ermati %entin"n.a %en"eaan !e$ah era!i! %en"eman"an $e4erda!an ma#em'$ %e!erta didi$+ ma$a !'dah !ehar'!n.a di%er'$an %en"eaan .an" $m%rehen!i, m'ai dari %eren4anaan+ %ea$!anaan+ dan %en"a1a!an (e&a'a!i)+ den"an mem%ertiman"$an $e4erda!an+ minat+ dan a$at %!erta didi$Men"in"at %ten!i er'%a $e4erda!an .an" era"am ter!e't+ !e$ah !ema$!ima m'n"$in memeri$an a.anan .an" era"am %'a !e!'ai den"an %ten!in.a- Kemam%'an %e!erta didi$ a$an er$eman" !e4ara %tima ia menda%at$an ,a!iita!i .an" !e!'ai- Den"an demi$ian !e$ah har'! memii$i data %ten!i $e4erda!an %e!erta didi$- Se$ah i!a mea$'$ann.a den"an men"'ndan" ran" .an" ahi diidan"n.a- Data ter!e't !ean#'tn.a di"'na$an !ea"ai %erttiman"an 'nt'$ %timai!a!i %r!e! a.anan %endidi$an daam ent'$/ 7) Penent'an %ende$atan+ !trate"i+ metde+ dan mde ea#ar daam $e"iatan intra$'ri$'er2) Penent'an #eni! $e"iatan $$'ri$'er@) Penent'an #eni! $e"iatan e$!tra$'ri$'er) Penent'an %ende$atan+ !trate"i+ dan metde a.anan imin"an dan $n!ein"Ke"iatan %ada %in (7) dan (2) men#adi ahan $a#ian daam %en"eman"an $'ri$''m+ $!'!'n.a daam %eren4anaan dan %ea$!anaan %emea#aran di $ea! dan era"ai %en'"a!an .an" er$aitan den"an %emea#aran ter!e'tSedan"$an %in (@) adaah $e"iatan %en"eman"an diri daam ran"$a %timai!a!i %ten!i .an" dimii$i eh %e!erta didi$ di 'ar $e"iatan %emea#aran di $ea!Sea"aimana di'n"$a%$an di ata!+ a"ar %er$eman"an %e!erta didi$ er#aan den"an ai$+ ma$a a$ti&ita! ah %i$ir+ ah ra!a+ dan ah t''h har'! dia$'$an !e4ara !eiman"+ $m%rehen!i, dan !im'tan di !e$ahPr!e! ter!e't dia$!ana$an daam ent'$ $e"iatan intra$'ri$''er+ $$'ri$'er+ dan e$!tra $'ri$'er-
12
Ke"iatan %en"eman"an diri daam ent'$ $e"iatan e$!tra$'ri$'er a$an !an"at er%en"r'h %ada %er$eman"an !i$a% dan menta %e!erta didi$- Oeh $arena it' $e"iatan ini har'! !e4ara !adar mem%erhati$an dan men"im%ementa!i$an %endidi$an $ara$ter daam %eren4anaan+ %ea$!anaan !am%ai den"an %eniaiann.a- Da%at di$ata$an ah1a ham%ir !em'a niai $ara$ter i!a die$!%ra!i dan dieara!i %ada ham%ir !em'a a$titia! $e"itaan ini- Tent' den"an t dan %r%r!i .an" ereda- Pen"ea dan %emina $e"iatan i!a memiih niai $ara$ter tertent' !e!'ai den"an $ara$teri!ti$ $e"iatan !ea"ai !$aa %ririta! %enanaman niaiSeain ima 4in4in $ara$ter .an" !'dah $ita $etah'i er!ama+ ma$a r'#'$an %entin" %en"eman"an a.anan %endidi$an adaah Standar Km%eten!i L''!an dan Km%eten!i Inti+ ter'tama Km%eten!i Inti 7 dan $m%eten!i Inti 2- De!$ri%!i %ada SKL !erta KI 7 dan KI 2 har'! men#adi in!%ira!i %enanaman niai %ada !etia% a$ti&ita! $e"iatan e$!tra $'ri$'er- Beri$'t ini adaah 4nth ,rmat 7 (%en"inte"ra!ian niainiai $ara$ter daam $e"iatana e$!tra $'ri$'er) !e%erti di a1ah ini-
Gamar 7- ;rmat %en"inte"ra!ian niai $ara$ter daam $e"iatan %en"eman"an minat dan a$at8'
Pengembangan Bakat dan %inat Peserta Didik Ba$at adaah %ten!i da!ar .an" dia1a dari ahir- Minat adaah $e4ender'n"an hati .an" tin""i terhada% !e!'at'- Ba$at adaah %ten!i da!ar .an" dia1a dari ahir+ !edan"$an minat adaah $e4ender'n"an hati .an" tin""i terhada% !e!'at'Sedan"$an $reati&ita! adaah $emam%'an 'nt'$ mem'at $mina!i ar'+ erda!ar$an data+ in,rma!i+ ata' 'n!'r'n!'r .an" ada (Utami M'nandar+2577)7)
Men"eman"$an Ba$at+ Minat+ Kreati&ita!+ dan Kemam%'an Pe!ert Didi$ Pten!i da!ar .an" dia1a !e#a$ ahir eh %e!erta didi$ tent' !a#a !an"at era"am- 0aa'%'n demi$ian+ da!ar !etia% %e!erta didi$ menda%at %erhatian dan a.anan+ daam $ndi!i .an" !ain" ereda it' !eda%at m'n"$in !em'an.a menda%at !a'ran %en"eman"an diri- Pen"eman"an a$at di !e$ah ditem%'h den"an d'a 4ara+ .ait' den"an $'ri$'er dan e$!tra$'ri$'erPen"eman"an .an" !e4ara $'ri$'er dia$'$an !e4ara $n&en!ina daam tata% m'$a di daam $ea!- Pea#aran men.an.i+ menari+ m'!i$+ ata' ahra"a ma'%'n era"ai #eni! $eteram%ian .an" er%eran 'nt'$ men"eman"$an %ten!i da!ar %e!erta didi$ dieri$an daam ent'$ $e"iatan %emea#aran !e4ara ,rmaPen"ertian ,rma daam ha ini adaah ter!tr'$t'r+ %ea$!anaann.a eran"!'n" %ada #am#am e,e$ti, ea#ar-
13
Se$ai%'n a$at %ara %e!erta didi$ !ain" ereda+ !e4ara "ari! e!ar da%at di$em%$$an $e daam eera%a $a!i,i$a!i 'tama+ .ait' idan" !eni+ idan" ah ra"a dan idan"$eteram%ian- Bidan" !eni antara ain/ m'!i$+ !a!tra+ teater+ dan tari e!erta 4aan"4aan"n.a- Terma!'$ m'!i$ antara ain %ad'an !'ara+ "r'% and- Sa!tra men4a$'% %en.een""araan ma#aah dindin"+ ma#aah !e$ah- Seni teater mei%'ti a4a %'i!i+ 4er%en+ dan !eni er%enta!Seni tari mei%'ti tari $a!i$*mdern2) Men.ia%$an Peran"$at Pemanta' Ba$at+ Minat+ Kreati&ita!+ dan Kemam%'an Pe!erta didi$Unt'$ memanta' a$at+ minat+ $reati&ita!+ dan $emam%'an %e!erta didi$ di%er'$an eera%a %eran"$at- Peran"$at .an" %ain" !ederhana adaah emaremar 4atatan- Seain 4atatan+ a$at+ minat dan $reati&ita! !erta $emam%'an #'"a da%at di%anta' den"an da,tar i!ian ata' an"$et- Ke%ada %e!erta didi$ di!dr$an !e#'mah %ern.ataan a"ar di!eara!$an den"an $eeradaan diri mere$a- Peran"$at ain .an" di"'na$an 'nt'$ %emanta'n a$at+ minat+ $reati&ita!+ dan $emam%'an adaah te!- Den"an men#aani te! era"ai %ten!i !eran" %e!erta didi$ a$an ter#arin"- Te! i!a er'%a t'i!+ i!an+ ata' ah$an %er'atan- Se!eran" di$ata$an era$at me'$i! ar' a$an terdete$!i ia ia teah men"ha!i$an !e!'at' "re!an .an" er'%a "amar ata' !$et!a- Seran" di$ata$an era$at men.an.i ia !'aran.a terden"ar merd' dan memii$i $e%e$aan eih diandin"$an ran" $ean.a$an .an" tida$ memii$i %ten!i idan" ini- Demi$ian %'n ran" ar' a$an di$ata$an $reati, ia e$!%re!i #i1an.a daam ent'$ $ar.a a%a !a#a mem%'n.ai 4iri $ha!+ .a$ni niai ri!ina dan men"and'n" 'n!'r .an" 'ni$Bera"ai %eran"$at %emanta' a$at+ minat+ $reati&ita!+ dan $emam%'an ini !an"at di%er'$an 'nt'$ d'a eah %iha$- Di %iha$ %ertama 'nt'$ $e%entin"an %e!erta didi$- Sea"aimana di!adari er!ama $arena $e1a#ian !e$ah adaah men"eman"$an $eem%at a!%e$ di ata!+ di%er!ia%$ann.a aat %anta' it' a$an eih mem'dah$an memeri a.anan $e%ada %e!erta didi$- Di !i!i ain+ 'nt'$ $e%entin"an !e$ah aat %anta' it' a$an mem'dah$an tata $er#a- Bia !e1a$t' 1a$t' ada $e%entin"an+ mi!an.a !e$ah a"ar men"irim$an eera%a ran" daam ma tari$ !'ara+ a4a %'i!i+ dan er%idat+ daam 1a$t' !e4e%atn.a a$an m'dah ditem'$an %er!na .an" a$an di1a$i$anPada !e$ah!e$ah .an" a$an men4i%ta$an $e'n""'an !ea"ai !aah !at' %en4iri $eeihan !e$ah tertent' dari ainn.a+ %eran"$at %emanta' ini a$an eih di%er!ia%$an den"an ai$- Sea"ai 4nth+ !aah !at' SMP tern.ata $e'n""'ann.a di idan" !e%a$ a- Aat %anta' .an" di%er!ia%$an dari a1a "'na men#arin" %e!erta didi$ .an" a$an dihim%'n tim !e%a$ a !e$ah i!a men""'na$an erma4am %r!ed'r !e%erti di$em'$a$an di ata!- Terma!'$ %emanta' a$at+ minat+ $reati&ita!+ dan $emam%'an adaah ter!edian.a a%an"an ata' media %en4'rahan e$!%re!i- San"at m'n"$in $eti$a %e!erta didi$ 1anita ermain di a%an"an a+ &i+ ata' teni! ar' $etah'an ah1a !eenarn.a !e!eran" era$at dan ter"n" memii$i tin"$at $reati&ita! .an" tin""i dan er$emam%'an %rima- Sementara it'+ %e!erta didi$ .an" er!an"$'tan tida$ mera!a ah1adirin.a memii$i $eeihan it'- Ata'+ ana$ it' han.a $'ran"
14
minat !a#a %ada !e!'at' idan" .an" !eenarn.a dia mam%'+ !ehin""a !eteah ha it' di$etah'i eh !e$ah ana$ a$an i!a dian"$it$an minatn.a@)
Men.een""ara$an 0ahana Pen'an"an Kreati&ita! Se$ah adaah tem%at t'na!t'na! m'da t'm'h dan er$eman"- Bai$ ,i!i$ ma'%'n menta !erta era"ai %ten!i .an" mee$at daam diri %e!erta didi$ %ada ha$i$atn.a memer'$an imin"an dari %iha$ ran"ran" eih de1a!aMen"in"at ran" t'a %e!erta didi$ %ada 'm'mn.a eih an.a$ meminta$an imin"an ter!e't $e%ada %iha$ !e$ah+ !e$ah har'! er!ia% diri daam men.een""ara$an 1ahana era"ai %en'an"an a$at+ minat+ $reati&ita!+ dan $emam%'an %e!erta didi$- Beera%a 1ahana .an" i!a di!een""ara$an eh !e$ah antara ain mei%'ti idan"idan" ah ra"a+ $e!enian+ dan $eteram%ian !ehin""a a$an mement'$ !i$a% .an" ertan""'n"#a1a daam $ehid'%an !ehariharia)
;a!iita! ah ra"a Tia% !e$ah mem%'n.ai $ndi!i .an" ereda daam men.edia$an ,a!iita! ah ra"a- Ada !e$ah .an" mem%'n.ai ,a!iita! !an"at en"$a%+ !eai$n.a ada dan #a'h eih an.a$ a"i .an" minim ,a!iita!- Bia ,a!iita! !een"$a%n.a ada idean.a !e$ah mem%'n.ai/
a%an"an !e%a$ a
a%an"an a a!$et
a%an"an &i
a%an"an admintn
a%an"an teni!
a%an"an teni! me#a
"ed'n"*ha ah ra"a
era"ai !arana ah ra"a
Bera"ai !arana ah ra"a !e%erti .an" di'rai$an di ata! adaah erma4am %eren"$a%an %end'$'n" ah ra"a .an" er'%a ,a!iita! tamahan hin""a %eraatan %$$ ah ra"a- Terma!'$ ,a!iita! tamahan mi!an.a/ a$ m%at #a'h %a%an n4at tin""i dan n4at "aah+ %a%an %a%an n4at #an"$it- Piranti%iranti ah ra"a di daam "ed'n" mi!an.a era%i!a%i! $! 'nt'$ $etan"$a!an ah ra"a daam r'an"an+ ah$an %'n taitai e!ar .an" di%er"'na$an 'nt'$ tan"$a! er"eant'n" ata' era.'n demi %en"'atan tttt !e$ai"'! memina $eeranian %e!erta didi$Terma!'$ %eraatan ah ra"a adaah erma4am a+ ra$et+ net+ $!t'm .an" !em'a it' di%er'$an demi ter!een""aran.a $e"iatan ah ra"a !e4ara memadai di !e$ah !ehin""a a$an men'm'h$an niainiai $ara$ter teran+ taat h'$'m+ $reati,+ $er#a!ama dan men#adi teadan a"i !e$ah ain) ;a!iita! Seni ;a!iita! !eni adaah erma4am %eraatan 'nt'$ men"eman"$an idan" !eni- Se#'mah idan" !eni .an" da%at di$eman"$an adaah/ Seni m'!i$ Dari
.an"
%ain"
idea
hin""a
!an"at
!ederhana+
antara ain
15
!e%eran"$at aat ermain andC %eren"$a%an &$a "r'%C !e%eran"$at aat m'!i$ $intan"C !amrhC dan #eni! $e!enian .an" Iain- Unt'$ mend'$'n" $e"iatan ini di%er'$an sound system .an" memadai dan %eraatan %end'$'n" 'nt'$ $e"iatan ermain m'!i$ Seni Sa!tra ;a!iita! !eni !a!tra mi!an.a !e#'mah '$' iterat'r+ '$' 'ah $ar.a %iihan .an" er'%a %'i!i+ n&e+ dan na!$ahna!$ah drama- ;a!iita! !eni !a!tra ain mi!an.a media 'nt'$ men'an"$an "a"a!an daam ent'$ ma#aah dindin"+ ma#aah !e$ah+ %a%an tem%e !'rat $aar* ma#aahC r'an" eratih drama+ dan ,a!iita! %en"era! !'ara .an" 4an""ih+ $a!et+ FD+ dan %iranti men"at'r tata am%' %enta! Seni Tari ;a!iita! .an" di't'h$an daam !eni tari adaah m'!i$ %en"irin" !e%erti "amean+ ta%e re4der+ $a4a %ant'+ 4!t'm %enta!+ dan r'an" $h'!'! .an" di%er'nt'$$an $i%rah mere$a .an" men""e'ti idan" ini4)
Me1adahi*Men.a'r$an Ba$at+ Minat+ dan Kreati&ita! Pe!erta didi$ Me1adahi ata' men.a'r$an a$at+ minat+ dan $reati&ita! %e!erta didi$ erarti men4i%ta$an da.a d'$'n" a"ar %e!erta didi$ .an" memii$i a$at+ minat+ dan $reati&ita! %ada idan"idan" .an" di!e't$an tadi menda%at !a'ran- Ba$at main a+ men.an.i+ erm'!i$+ menari+ mema4a %'i!i+ men'i! 4er%en+ dan main drama !eda%at m'n"$in di1adahi eh !e$ah !ehin""a %e!erta didi$ mera!a mem%ereh %en.a'ran %ten!i .an" mere$a mii$iLan"$ahan"$ah .an" ditem%'h 'nt'$ it'/ 7)
Mendata a$at+ minat+ $reati&ita! %e!erta didi$C
2)
Men"$a!i,i$a!i data !e!'ai a$at+ minat+ dan $reati&ita! %e!erta didi$
@)
Men.'!'n %r"ram ata' #ad1aC
)
Men"a$a!i$an danaC
9)
Men.edia$an !arana .an" di't'h$anC
=)
Meren4ana$an %enam%ian $ar.a * "ear !eni *er%enta!
6)
Mea$'$an e&a'a!i-
0adah !ea"aimana $e"iatan ter!e't di ata! di1'#'d$an daam ent'$ $e"iatan $e"iatan e$!tra$'ri$'erPerat'ran Menteri Pendidi$an dan Ke'da.aan Re%'i$ Indne!ia Nmr =2 Tah'n 257 tentan" Ke"iatan E$!tra$'ri$'er Pada Pendidi$an Da!ar Dan Pendidi$an Menen"ah men.ata$an ah1a $e"iatan e$!tra$'ri$'er adaah $e"iatan $'ri$'er .an" dia$'$an eh %e!erta didi$ di 'ar #am ea#ar $e"iatan intra$'ri$'er dan $e"iatan $$'ri$'er+ di a1ah imin"an dan %en"a1a!an !at'an %endidi$anKe"iatan e$!tra$'ri$'er di!een""ara$an den"an t'#'an 'nt'$ men"eman"$an %ten!i+ a$at+ minat+ $emam%'an+ $e%riadian+ $er#a!ama+
16
dan $emandirian %e!erta didi$ !e4ara %tima daam ran"$a mend'$'n" %en4a%aian t'#'an %endidi$an na!inaKe"iatan e$!tra$'ri$'er terdiri ata!/ 7)
Ke"iatan e$!tra$'ri$'er 1a#i-
2)
Ke"iatan e$!tra$'ri$'er %iihan-
Ke"iatan e$!tra$'ri$'er 1a#i mer'%a$an $e"iatan e$!tra$'ri$'er .an" 1a#i di!een""ara$an eh !at'an %endidi$an dan 1a#i dii$'ti eh !e'r'h %e!erta didi$+ erent'$ %endidi$an $e%ram'$aan- Ke"iatan e$!tra$'ri$'er %iihan !ea"aimana mer'%a$an $e"iatan e$!tra$'ri$'er .an" di$eman"$an dan di!een""ara$an eh !at'an %endidi$an !e!'ai a$at dan minat %e!erta didi$+ da%at erent'$ atihan ah a$at dan atihan ah minatPen"eman"an era"ai ent'$ $e"iatan e$!tra$'ri$'er %iihan dia$'$an den"an men"a4' %ada %rin!i% (7) %arti!i%a!i a$ti, dan (2) men.enan"$anBent'$ $e"iatan e$!tra$'ri$'er da%at er'%a/ (7)
Krida+ mi!an.a/ Ke%ram'$aan+ Latihan Ke%emim%inan Si!1a (LKS)+ Paan" Merah Rema#a (PMR)+ U!aha Ke!ehatan Se$ah (UKS)+ Pa!'$an Pen"iar Bendera (Pa!$ira)+ dan ainn.a-
(2)
Kar.a imiah+ mi!an.a/ Ke"iatan Imiah Rema#a (KIR)+ $e"iatan %en"'a!aan $eim'an dan $emam%'an a$ademi$+ %eneitian+ dan ainn.a-
(@)
Latihan aha$at atihan ahminat+ mi!an.a/ %en"eman"an a$at ahra"a+ !eni dan 'da.a+ %e4inta aam+ #'rnai!ti$+ teater+ te$n"i in,rma!i dan $m'ni$a!i+ re$a.a!a+ dan ainn.a-
()
Kea"amaan+ mi!an.a/ %e!antren $iat+ 4eramah $ea"amaan+ a4a t'i! A 'ran+ retreat -
(9)
Bent'$ $e"iatan ainn.a-
Pen"eman"an era"ai ent'$ Ke"iatan E$!tra$'ri$'er Piihan dia$'$an mea'i taha%an/ 7)
Identi,i$a!i $e't'han+ %ten!i+ dan minat %e!erta didi$-
2)
Anai!i! !'mer da.a .an" di%er'$an 'nt'$ %en.een""araann.a-
@)
Pemen'han $e't'han !'mer da.a !e!'ai %iihan %e!erta didi$ ata' men.a'r$ann.a $e !at'an %endidi$an ata' ema"a ainn.a-
)
Pen.'!'nan %r"ram Ke"iatan e$!tra$'ri$'er-
9)
Peneta%an ent'$ $e"iatan .an" di!een""ara$an-
Yan" har'! di!adari enar eh $e%aa !e$ah !ea$' %emim%in dan mana#er di !e$ah adaah rienta!i dari $e"iatan e$!tra$'ri$'er ter!e't- Pada ha$e$atn.a !e'r'h a.anan .an" di!edia$an di !e$ah daam era"ai ent'$+ tema!'$ di daamn.a $e"iatan e$!tra$'ri$'er+ har'! erm'ara %ada %enin"$atan $a%a!ita! %e!erta didi$ !e!'ai den"an t'#'an %endidi$an na!inaKe"iatan E$!tra$'ri$'er %ada !at'an %endidi$an di$eman"$an den"an %rin!i%/
17
(7) %arti!i%a!i a$ti,+ artin.a men'nt't $ei$'t!ertaan %e!erta didi$ !e4ara %en'h !e!'ai den"an minat dan %iihan ma!in"ma!in"C dan (2) men.enan"$an+ .a$ni dia$!ana$an men""emira$an a"i %e!erta didi$-
daam
!'a!ana
.an"
Ada%'n in"$'% $e"iatan e$!tra$'ri$'er ada d'a e!aran+ .ait' (7) Indi&id'a+ .a$ni $e"iatan e$!tra$'ri$'er .an" dii$'ti eh %e!erta didi$ !e4ara %erran"an(2) Ber$em%$+ .a$ni $e"iatan e$!tra$'ri$'er .an" dii$'ti eh %e!erta didi$ !e4ara / (a)Ber$em%$ daam !at' $ea! ($a!i$a)()Ber$em%$ daam $ea! %arae (4) Ber$em%$ antar$ea!(' Penugasan (3 menit1 T'"a! 57/ Pen"inte"ra!ian niainiai %en"eman"an minat dan a$at-
%endidi$an
$ara$ter
daam
%r"ram
Petunjuk Pengerjaan7 a4de,-
Ber$em%$ah daam 9 ran" den"an #en#an" %endidi$an .an" !amaBa4aah 'raian t'"a! den"an 4ermatDi!$'!i$an daam $em%$G'na$an a%t% 'nt'$ men'an"$an ha!i di!$'!iPre!enta!i$an ha!i $er#a $em%$Beri $mentar dan ma!'$an %ada $em%$ ain-
Penugasan Ren4ana$an minima em%at ma4am $e"iatan %en"eman"an a$at dan minat .an" i!a di$eman"$an di !e$ah+ dan identi,i$a!i niainiai $ara$ter .an" i!a diinte"ra!i$an %ada $e"iatan ter!e't- G'na$an ,rmat 7 (LK 57) 'nt'$ men"er#a$an t'"a! iniA' Kegiatan Pembelajaran ( Peren8anaan9 Pelakanaan9 dan dan :aluasi Kegiatan Pengembangan Bakat9 %inat9 dan Kreati:itas Peserta Didik' &' %ateri Setia% $e"iatan daam ent'$ a%a %'n tera"i daam ti"a $riteria e!ar+ .ait' %eren4anaan+ %ea$!anaan+ dan e&a'a!i ata' lanning!Implementing!"valuating (PI E)- Peren4anaan adaah a1a dari !e'r'h tinda$an mana#emen- Den"an demi$ian !at'an %endidi$an 1a#i men.'!'n %eren4anaan $e"iatan %en"eman"an $a%a!i!ta!+ minat dan a$at %e!erta didi$ daam ent'$ r"ram .an" mer'%a$an a"ian dari Ren4ana Ker#a Se$ah- Ke"iatan e$!tra$'ri$'er %ada da!arn.a men"eman"$an
18
a$at+ minat+ $reati&ita!+ dan $emam%'an %e!erta didi$+ .a$ni %ten!i e!ar .an" har'! di,a!iita!i den"an ai$ eh !at'an %endidi$an !ehin""a a$an mement'$ !i!1a!i!1i .an" er$ara$ter teran+ taat h'$'m+ %r,e!ina dan $reati,+ $er#a!ama dan $eteadananPen.'!'nan %r"ram adaah !'at' a$ti&ita! .an" erma$!'d memiih $e"iatan $e"iatan .an" !'dah diidenti,i$a!i daam an"$ah $ei#a$an- Ha ini har'! dia$'$an+ $arena tida$ !em'a $e"iatan .an" diidenti,i$a!i ter!e't nantin.a da%at dia$!ana$anDen"an %er$ataan ain+ %en.'!'nan %r"ram erarti !ee$!i ata! $e"iatan$e"iatan .an" !'dah diidenti,i$a!i daam $ei#a$an Ada eera%a %ertiman"an daam !ee$!i $e"iatan ini- Pertiman"an ter!e't antara ain/ (7) Seera%a e!ar $e"iatan ter!e't er$ntri'!i %ada t'#'an %endidi$anC (2) Pertiman"an $eter!edianaan !e$ah
!'mer da.a man'!ia+ ia.a+ dan !arana
(@) Keter!ediaan 1a$t'C () Kem'n"$inan hamatan .an" ter#adiPertiman"an%ertiman"an ter!e't %er' dia$'$an+ a"ar a%a .an" diren4ana$an enarenar ter4a%ai !e!'ai den"an tar"et .an" diteta%$an- Den"an demi$ian+ $e"iatan .an" di%r"ram$an ter!e't enarenar reai!ti$ dan da%at dia$!ana$an- Ke"iatan .an" di%r"ram$an ter!e't a$hirn.a men#adi ert dan erma$na+ $arena memii$i andi .an" #ea! daam %en4a%aian t'#'an %endidi$anPr"ram $e"iatan ini $adan" di%er!em%it den"an %en""'nanaan i!tiah %r"ram $e"iatan e$!tra$'ri$'er- Pr"ram .an" di!'!'n ter!e't !ean#'tn.a di!!iai!a!i$an $e%ada %e!erta didi$ dan ran"t'a*1ai %ada !etia% a1a tah'n %ea#aran- Pr"ram $e"iatan $e"iatan %en"eman"an a$at dan minat i minima .an" mem'at/ (7) ra!ina dan t'#'an 'm'mC (2) de!$ri%!i !etia% $e"iatan %en"eman"an diriC (@) me$ani!me %en"eaanC () %endanaanC (9)E&a'a!iPeren4anaan .an" ai$ a$an !an"at memant' a"aimana %r!e! %ea$!anaan $e"iatan er#aan den"an ai$- A"ar er#aan den"an ai$+ $e"iatan e$!tra$'ri$'er !eai$n.a dien"$a%i den"an %and'an $e"iatan er'%a %edman %en.een"araan $e"iatan %en"eman"an $a%a!ita!+ a$at dan minat %e!erta didi$+ .an" mem'at antara ain/ (7) Kei#a$anC (2) Ra!ina dan t'#'an $ei#a$an %r"ramC (@) De!$ri%!i %r"ram+ mei%'ti/ - Jeni!#eni! $e"iatan .an" di!edia$anC - t'#'an dan $e"'naan $e"iatanC - $ean""taan*$e%e!ertaan dan %er!.aratanC
19
- #ad1a $e"iatanC () Mana#emen %r"ram+ mei%'ti/ - Str'$t'r r"ani!a!i dan 'raian t'"a! %en"eaan %r"ramC - Me$ani!me %emanta'an dan !'%er&i!i .an" a$an dia$'$an eh !at'an %endidi$an 'nt'$ ma!in"ma!in" $e"iatan e$!tra$'ri$'erC dan (9) Pand'an %eniaian $e"iatan e$tra $'ri$'er(=) Pendanaan %r"ram e$!tra$'ri$'er(6) Lam%iranam%iran+ er'%a ,rmat,rmat .an" di"'na$an 'nt'$ mend'$'n" $e"iatan+ antara ain ,rmat !ia'!+ da,tar hadir+ #'rna $e"iatan+ da,tar niai+ in!tr'men %emanta'an+ ,rmat $e!an""'%an %e!erta didi$+ ,rmat i?in ran" t'a+ dan in!tr'men ain .an" di%er'$anSea"ai !e'ah %r!e! mana#emen !e$ah+ $e"iatan e$!tra$'ri$'er har'! dia$'$an mnitrin" ata' %emant'an+ den"an t'#'an/ (a) Memeri$an ma!'$an tentan" $e't'han daam mea$!ana$an %r"ram+ () Menda%at$an "amaran $eter4a%aian t'#'an !eteah adan.a $e"iatan(4) Memeri$an in,rma!i mea$!ana$an $e"iatan-
tentan"
metde
(d) Menda%at$an in,rma!i tentan" adan.a hamatanhamatan !eama $e"iatan-
.an"
te%at
$e!'itan$e!'itan
'nt'$ dan
(e) Memeri$an 'm%an ai$ a"i !i!tem %eniaian %r"ramC Pemanta'an er'%a '%a.a 'nt'$ men"etah'i+ er%eran 'nt'$ men"etah'i a%a$ah $emam%'an !e!eran" %e!erta didi$ daam era"ai idan" !ea"aimana .an" teah dia.ani %en.a'rann.a eh !e$ah er#aan an4ar- Di !i!i ain %emanta'an ini mem%'n.ai ,'n"!i 'nt'$ menent'$an $ei#a$an %enan"anan %ada taha% eri$'tn.a tereiheih demi !'$!e! %r"ram .an" teah dia$!ana$anHa!i %anta'an adaah 4atatan4atatan %entin" men"enai %ea$!anaan era"ai $e"iatan tentan" !e'r'h indi&id' %e!erta didi$- Fatatan it' !e4ara "ari! e!ar men"enai haha/ (7) Ba"aimana $ndi!i 'm'm $emam%'an %e!erta didi$ (2) Kendaa a%a .an" ter#adi %ada ma!in"ma!in" idan" (@) Ada$ah $emam%'an .an" menn# %ada ma!in"ma!in" idan"Karena ,'n"!i %anta'an adaah 'nt'$ menent'$an an"$ah $e de%an+ ma$a !eteah dia$'$an %emanta'an it' eera%a $e"iatan .an" men.ertai adaah / (7)
(2)
Mea$'$an revie# 'nt'$ tinda$ an#'t demi an"$ah %erai$an- Mi!an.a daam $en.ataan terda%at eera%a ran" %e!erta didi$ .an" !eteah mea$!ana$an era"ai $e"iatan tern.ata $emam%'ann.a !an"at minimBerarti+ ada $etida$44$an antara ha!i te! ata' %en#a#a"an ata' %'n %enent'an eh !e$ah tentan" !e!'at' %iihan er$enaan $emam%'an %e!erta didi$Mea$'$an %emenahan- Pe!erta didi$ .an" terihat $'ran" er$emam%'an dian"$it$an !eman"atn.a- Ata' !an"at m'n"$in #'!tr' ter#adi %er'ahan Ada aternati,+ $arena !e!'at' %ertiman"an %e!erta didi$ men#adi memiih idan" .an" ain+ me!$i%'n teah men"i$'ti $e"iatan !eama eera%a 1a$t'-
20
(@)
Mea$'$an tinda$ an#'t er$enaan %in 2)- Mi!an.a $aa' dida%ati ana$ !an"at era$at !ehin""a %enan"anann.a har'! ereda den"an %ara %e!erta didi$ %ada 'm'mn.a- Mi!an.a $aa' !eran" ana$ SMP tern.ata mem%'n.ai %re!ta!i ah ra"a teni! .an" !an"at men"a"'m$an- Ata'+ i!a men"ha!i$an '$i!an daam $'aita! .an" mena$#'$an- Daam ha .an" demi$ian it'+ ter$ait d'a %e!erta didi$ .an" mem%'n.ai $emam%'an 'ar ia!a it' har'! menda%at$an a.anan dari %iha$ !e$ah- Fara .an" diami mi!an.a den"an meniti%$an $ed'a ana$ er%re!ta!i it' $e%ada $'$' $enamaan*!an""ar!an""ar ternama-
Daam mea$!ana$an %emanta'an+ henda$n.a %er' diin"at haha eri$'t/ (7) Pemanta'an har'! $ntin.' (2) Dia$'$an !e4ara #e$ti, (@) Kriteria %emanta'an har'! #ea!Sea"aimana han.a %emanta'an %r!e! %emea#aran di !at'an %endidi$an+ !e.".an.a %r!e! %emanta'an dan e&a'a!i men""'na$a in!tr'men + !ehin""a eih m'dah dianai!i! dan ditinda$an#'ti- In!tr'men di$eman"$an erda!ar$an indi$atrindi$atr $eerha!ian %r!e! dan ha!i .an" di!e%a$ati er!ama di !ata'an %endidi$an ter!e'tSea"ai !e'ah !i$'! mana#emen+ !at'an %endidi$an har'! mea$'$an e&a'a!i %r"ram $e"iatan e$!tra$'ri$'er %ada !etia% a$hir tah'n a#aran 'nt'$ men"'$'r $eter4a%aian t'#'an %ada !etia% indi$atr .an" teah diteta%$an- Ha!i e&a'a!i di"'na$an 'nt'$ %en.em%'rnaan %r"ram $e"iatan e$!tra$'ri$'er tah'n a#aran eri$'tn.a- Pr!e! e&a'a!i da%at dia$'$an daam ent'$ ra%at ata' di!$'!i den"an meiat$an %iha$%iha$ .an" er$e%entin"an den"an $e"iatan ter!e'tBahan .an" i!a diah 'nt'$ $e"iatan e&a'a!i antara ain/ (7) Ha!i %emanta'an !eama %r!e! $e"iatan+ (2) Ma!'$an dan !aran dari %emina $e"iatanC (@) Ma!'$an dari %e!erta didi$ %e!erta $e"iatanC () Ma!'$an dari ran" t'a ata' 1ai %e!erta didi$C (9) Kei#a$an ar' dari %emerintahC (=) Niai %e!erta didi$C T'#'an e&a'a!i terhada% !'at' %r"ram*$e"iatan+ !e%erti .an" di#ea!$an eh Kir$%atri$ (7::)+ adaah !ea"ai eri$'t(a) () (4) (d)
Unt'$ meniai $ee,e$ti,an %r"ramC Unt'$ men'n#'$$an ata' meihat dam%a$ Unt'$ mem%er$'at ata' menin"$at$an a$'ntaiita! Unt'$ meda%at$an ma!'$an terhada% %en"amian $e%'t'!an 'nt'$ %erai$an %r"ram eri$'tn.a-
Ha %entin" .an" tida$ eh di'%a$an daam %en"eaan $e"iatan e$!tra$'ri$'er ata' %en"eman"an $a%a!ita!+ minat+ a$at adaah %eniaian %e!erta didi$- Sea"ai !e'ah a$ti&ita! %endidi$an+ $ema#'an !erta $ei$'t!ertaann.a daam $e"iatan e$!tra$'ri$'er har'! dia$'$an %eniaian- Sat'an %endidi$an har'! memeri$an niai terhada% %e!erta didi$ daam %en"eman"an diri ata' $e"iatan
21
e$!tra$'ri$'er !e4ara $'aitati, dan dide!$ri%!i$an %ada ra%r %e!erta didi$- Pe!erta didi$ erha$ menda%at$an niai !e!'ai den"an $ei$'t!ertaaan.a+ dan niai e$!tra$'ri$'er 1a#i mem%en"ar'hi $enai$an $ea! .an" er!an"$'tan- Den"an demi$ian %r!e! %eniaian daam $e"iatan e$!tra$'ri$'er har'! teta% men"a4' %ada %rin!i%%rin!i% dan %r!ed'r %eniaian %endidi$anSeain mea$'$an %eniaian+ !at'an %endidi$an !eai$n.a #'"a memeri$an %en"har"aan $e%ada %e!erta didi$ .an" memii$i %re!ta!i menn# ata' 4emeran" %ada $e"iatan e$!tra$'ri$'er- Den"an %en"har"aan ter!e't dihara%$an meman"$it$an mti&a!i a"i .an" er!an"$'tan dan a"i %e!erta didi$ ainn.aKeia!aan !at'an %endidi$an memeri$an %en"har"aan terhada% %re!ta!i ai$ a$an men#adi a"ian dari diri %e!erta didi$ !eteah mere$a men.ee!ai$an %endidi$ann.a 'nt'$ teria!a men"har"ai dan men"a%re!ia!i %re!ta!i dan $ar.a ran" ain+ !ea"ai !aah !at' ent'$ %endidi$an $ara$ter- Pen"har"aan ter!e't da%at dieri$an 'nt'$ !at' $'r'n 1a$t' a$ademi$ tertent'+ mi!an.a %ada !etia% a$hir !eme!ter+ a$hir tah'n+ ata' %ada 1a$t' %e!erta didi$ teah men.ee!ai$an !e'r'h %r"ram %emea#arann.a(' Penugasan Tugas 3(7 #K 3(7 Studi Kasus Pengembangan Bakat %inat Peserta Didik Petunjuk Pengerjaan7 (7) (2) (@) () (9) (=)
Ber$em%$ah daam 9 ran" den"an #en#an" %endidi$an .an" !amaBa4aah $a!'! den"an 4ermatDi!$'!i$an %eme4ahan ma!aahn.aG'na$an a%t% 'nt'$ men'an"$an ha!i di!$'!iPre!enta!i$an ha!i $er#a $em%$Beri $mentar dan ma!'$an %ada $em%$ ain-
Penilaian7 a-
S$r /
a%aia i!a menem'$an 9 aternati, !'!i den"an te%at (!ar%ra! ahra"a+ !ar%ra! $e!enian+ %e!erta didi$ er$e't'han $h'!'!+ $e"iatan OSIS .an" e'm er#aan den"an ai$+ dan %eminaan OSIS .an" ma!ih $'ran")
-
S$r @ /
a%aia i!a menem'$an aternati, !'!i den"an te%at (!ar%ra! ahra"a+ !ar%ra! $e!enian+ %e!erta didi$ er$e't'han $h'!'!+ $e"iatan OSIS .an" e'm er#aan den"an ai$+ dan %eminaan OSIS .an" ma!ih $'ran")
4-
S$r 2 /
a%aia i!a menem'$an @ aternati, !'!i den"an te%at (!ar%ra! ahra"a+ !ar%ra! $e!enian+ %e!erta didi$ er$e't'han $h'!'!+ $e"iatan OSIS .an" e'm er#aan den"an ai$+ dan %eminaan OSIS .an" ma!ih $'ran")
d-
S$r 7 /
a%aia i!a menem'$an 2 aternati, !'!i den"an te%at (!ar%ra! ahra"a+ !ar%ra! $e!enian+ %e!erta didi$ er$e't'han $h'!'!+
22
$e"iatan OSIS .an" e'm er#aan den"an ai$+ dan %eminaan OSIS .an" ma!ih $'ran") Kasus7 Se$ah Fende$ia memii$i 288 %e!erta didi$+ d'a diantaran.a %e!erta didi$ er$e't'han $h'!'!- Sat' lo# vision .an" tida$ i!a mema4a dari #ara$ #a'h dan !at' %e!erta didi$ memii$i 4a4at ,i!i$ !e#a$ ahir .an" mem't'h$an $'r!i rda 'nt'$ miita!n.a- Se$ah ter!e't diminati eh ma!.ara$at !e$itar+ nam'n memii$i $eterata!an daam !arana dan %ra!arana di idan" ahra"a dan $e!enianLa%an"an ahra"a .an" ter!edia adaah a%an"an &i+ !ementara 'nt'$ aat m'!i$ terda%at !e%eran"$at aat reana+ 72 'ah !er'in" dan @ 'ah "itar- Ke"iatan OSIS %'n $'ran" er#aan den"an ai$ $arena $et'a OSIS han.a men"ada$an ra%at !at' $ai dan tida$ ada tinda$ an#'t dari "'r' %emina OSIS7-
Ba"aimana$ah tinda$an Anda !ea"ai $e%aa !e$ah daam men"eman"$an a$at dan minat %e!erta didi$ den"an $ndi!i !e$ah ter!e't Ker#a$an %ada LK 2-
2-
Ran4an"ah !aah !at' in!tr'men 'nt'$ mea$'$an %emanta'an $e"iatan %en"eman"an a$at dan minat ter!e't-
;' Re5leksi 7-
Haha a%a !a#a .an" !'dah Sa'dara $'a!ai !eteah menda%at$an %emea#aran men"enai Penem%atan dan Pen"eman"an Ka%a!ita! Pe!erta Didi$ dan Pen"eman"an Ba$at dan Minat Pe!erta Didi$
2-
Haha a%a !a#a .an" e'm Sa'dara $'a!ai !eteah menda%at$an %emea#aran men"enai Penem%atan dan Pen"eman"an Ka%a!ita! Pe!erta Didi$ dan Pen"eman"an Ba$at dan Minat Pe!erta Didi$
@-
A%a .an" Sa'dara $etah'i tentan" %endidi$an in$'!i,
-
A%a .an" Sa'dara $etah'i tentan" Pen"'atan Pendidi$an Kara$ter (PPK)
D' Simpulan Pen"eaan %e!erta didi$ adaah $e"iatan %en"at'ran %e!erta didi$ m'ai dari ma!'$ !am%ai ''! !e$ah+ ai$ di 'ar ma%'n di daam $ea! 'nt'$ men"antar$an %e!erta didi$ men#adi eih matan"- Ban.a$ a$ti&ita! $e"iatan %en"eaan %e!erta didi$+ nam'n %ada a$hirn.a har!' erm'ara %en4a%aian t'#'an %endidi$an na!inaOeh $arena it' %en"ean %e!erta didi$ har'! men#adi a"ian inte"ra dari mana#emen !e$ah daam ran"$a men4a%ai &i!i dan mi!i !at'an %endidi$an $a1ah %endadaran dan %ement'$an !i$a%+ %en"etah'an+ dan $eteram%ian %e!erta didi$ men#adi man'!ia !e't'hn.a- Saah !at' $e"iatan %entin" daam %en"eaan %e!erta didi$ adaah %en"eman"an $a%a!ita!+ a$at+ dan minat %e!erta didi$ A"ar %r"ram $e"iatan %en"eaan %e!erta didi$ er#aan+ ma$a %er' dia$'$an daam !i$'! mana#emen er'%a %eren4anaan+ %ea$!anaan+ dan e&a'a!i ata' planning!implementing!evaluating (PIE)- Den"an !i$'! ini dihara%$an %r"ram er#aan den"an ai$ dan ter#adi %erai$an %r!e! ma'%'n ha!i ter'! mener'! dari 1a$t' $e 1a$t'-
23
Sea"ai ent'$ tan""'n" #a1a mra+ %en"eaan %e!erta didi$ har'! men"a$mda!i $e't'han $h'!'! %e!erta didi$+ .an" di$ena den"an %endidi$an in$'!iSeain it' $e"iatan %en"eaan %e!erta didi$+ $h'!'!n.a $e"iatan %en"eman"an $a%a!ita!+ minat+ dan a$at har'! men"inte"ra!i$an niainiai %endidi$an $ara$ter an"!a+ a"ar ah %i$ir+ ah hati+ dan ah t''h er%r!e! den"an harmni! !ehin""a men#adi man'!ia .an" er"'an a"i dirin.a+ $e'ar"an.a+ ma!.ara$at in"$'n"an+ a"ama+ an"!a dan ne"ara- -
24
DAFTAR P$STAKA Dirtendi$+ Dir#en PMPTK- 2556- $ateri %i&lat $ana'emen epesertadidi&an (eserta %idi&) ;a#ar1ati+ Dian- 257=- $em*angun Se&olah +er*asis ecerdasan $a'emu& - Ja$arta/ Grha Fi%ta MediaKir$%atri4$+ D- L- 7::- "valuating ,raining rograms San ;ran4i!4/ BerrettKeher P'i!her!+ In4M'.a!a+ E+ 2577- Mana#emen Bera!i!i Se$ah/ Kn!e%+ Strate"i+dan Im%ementa!iBand'n"/ PT Rema#a R!da$ar.a S't%+ Hida.at- 7:82- %asar!%asar Administrasi endidi&an- Maan"/ De%artemen Admini!tra!i Pendidi$an ;IP IKIP Maan"Utami M'nandar-2552- Ana& -nggul +erota& rima- Ja$arta/ PT- Gramediahtt%/**,ie-'%i-ed'*Dire$tri*;IP*JUR-PEND-LUARBIASA*7:9=56227:895@7 SUNARYO*Ma$aahIn$'!i-%d,
25
BA)A! BA;AA! 7-
Permendi$na! N Se$ah*Madra!ah-
2 Tah'n
2556
tentan"
Standar
Sarana
dan
Pra!arana
2-
Permendi$na! Nmr @: Tah'n 2558 tentan" Peminaan Ke!i!1aan
@-
Permendi$na! Nmr 65 Tah'n 255: tentan" Pendidi$an In$'!i, Ba"i Pe!erta Didi$ .an" Memii$i Keainan dan Memii$i Pten!i Ke4erda!an dan*ata' Ba$at I!time1a-
-
Permendi$'d Nmr 2@ Tah'n 257@ Tentan" Standar Pea.anan Minima Pendidi$an-
9-
Permendi$'d-Nmr =6 Tah'n 257@ tentan" Keran"$a Da!ar dan Str'$t'r K'ri$''m SD*Madra!ah Itidaiah-
=-
Permendi$'d-Nmr =8 Tah'n 257@ tentan" Keran"$a Da!ar dan Str'$t'r K'ri$''m SMP*Madra!ahT!ana1i.ah-
6-
Permendi$'d-Nmr =: Tah'n 257@ tentan" Keran"$a Da!ar dan Str'$t'r K'ri$''m SMA*Madra!ah A.ah-
8-
Permendi$'d-Nmr 65 Tah'n 257@ tentan" Keran"$a Da!ar dan Str'$t'r K'ri$''m SMK*Madra!ahA.ah Ke#'r'an-
:-
Permendi$'d Nmr =2 Tah'n 257 tentan" Ke"iatan E$!tra$'ri$'er Pada Pendidi$an Da!ar Dan Pendidi$an Menen"ah-
75-
Permendi$'d Nmr =@ Tah'n 257 tentan" Pendidi$an Ke%ram'$aan !ea"ai E$!ra$'ri$'er 0a#i a"i Pendidi$an Da!ar dan Pendidi$an Menen"ah
77-
Permendi$'d Nmr 777 Tah'n 257 tentan" Bimin"an dan Kn!ein" %ada Pendidi$an Da!ar dan Menen"ah
72-
Undan"'ndan" Re%'i$ Indne!ia Nmr @9 Tah'n 257 Tentan" Per'ahan ata! Undan"'ndan" Nmr 2@ Tah'n 2552 tentan" Perind'n"an Ana$
7@-
Permendi$'d Nmr 2@ Tah'n 2579 tentan" Pen'm'han B'di Pe$erti
7-
In%re!- Nmr 5: tah'n 257= tentan" Re&itai!a!i Se$ah Menen"ah Ke#'r'an %ada %endidi$an $a!i-
79-
Undan"'ndan" Nmr 8 Tah'n 257= tentan" Pen.andan" Di!aiita!
7=-
Permendi$'d Nmr 78 Tah'n 257= tentan" Pen"enaan Lin"$'n"an Se$ah (PLS) a"i Si!1a Bar'
76-
Permendi$'d N- 76 Tah'n 2576 tentan" Si!tem na!i daam Penerimaan Pe!erta Didi$ Bar' (PPDB)-
78-
Perat'ran Pre!iden (Per%re!) Nmr 86 Tah'n 2576 tentan" Pen"'atan Pendidi$an Kara$ter (PPK)
26
#K A.3& Petunjuk Pengerjaan7 7- Ber$em%$ah daam 9 ran" den"an #en#an" %endidi$an .an" !ama2- Ba4aah !a den"an 4ermat@-
Di!$'!i$an er!ama an""ta $em%$-
-
T'i!$an ha!i di!$'!i daam %r"ram po#er point presentation -
9-
Pre!enta!i$an ha!i $er#a $em%$-
=-
Beri $mentar dan ma!'$an %ada $em%$ ain-
Soal7 Di!$'!i$an %ra$ti$ ai$ %enem%atan dan %en"eman"an $a%a!ita! %e!erta didi$ di !e$ah Sa'dara dim'ai dari %eren4anaan+ %enerimaan %e!erta didi$ ar'+ Ma!a Pen"enaan Lin"$'n"an Se$ah (MPLS) dan imin"an $n!ein" den"an mem%ertiman"$an %en"'atan %endidi$an $ara$ter
"a
27
#K B.3& Petunjuk Pengerjaan7 72@9=-
Ber$em%$ah daam 9 ran" den"an #en#an" %endidi$an .an" !amaBa4aah $a!'! den"an 4ermatDi!$'!i$an %eme4ahan ma!aahn.aG'na$an a%t% 'nt'$ men'an"$an ha!i di!$'!iPre!enta!i$an ha!i $er#a $em%$Beri $mentar dan ma!'$an %ada $em%$ ain-
Kasus7 Se$ah Fende$ia memii$i 288 %e!erta didi$+ d'a diantaran.a %e!erta didi$ er$e't'han $h'!'!- Sat' lo# vision .an" tida$ i!a mema4a dari #ara$ #a'h dan !at' %e!erta didi$ memii$i 4a4at ,i!i$ !e#a$ ahir .an" mem't'h$an $'r!i rda 'nt'$ miita!n.a- Se$ah ter!e't diminati eh ma!.ara$at !e$itar+ nam'n memii$i $eterata!an daam !arana dan %ra!arana di idan" ahra"a dan $e!enian- La%an"an ahra"a .an" ter!edia adaah a%an"an &i+ !ementara 'nt'$ aat m'!i$ terda%at !e%eran"$at aat reana+ 72 'ah !er'in" dan @ 'ah "itar- Ke"iatan OSIS %'n $'ran" er#aan den"an ai$ $arena $et'a OSIS han.a men"ada$an ra%at !at' $ai dan tida$ ada tinda$ an#'t dari "'r' %emina OSISBa"aimana$ah tinda$an Anda !ea"ai $e%aa !e$ah daam men"eman"$an a$at dan minat %e!erta didi$ den"an $ndi!i !e$ah ter!e't
"a
28
