XIX. MENDEA ESPAINIAN ESPAINIAN
XIX. mendeko bilakaera politikoa Aro Garaikidea Espainian 1808an hasi zen, Frantziako enperadore Napoleon Bonaparte herrialdean indarrez sartu zenean. Izan ere, herria matxinatu eta Independentzia Gerra hasi zen, frantziarren aurka. Gerra-garaian goernu parlamentario at sortu zen, eta lehen konstituzioa idatzi konstituzioa idatzi zen, 181!an "#dizen onartu zena. 181$an frantziarrak ehin etiko garaitu ondoren, hainat erreegimen politiko izan ziren Espainian% & Gerr Gerra a oste ostean an,, Fernando Vll.a Vll.a erregeak "#dizko 'onstituzioa ertan ehera utzi eta monarkia absolutua erriz absolutua erriz ezarri zuen. & 18(( 18((an an Fern Fernan ando do )II. )II.ar aren en ala alaa, a, Isabel Isabel ll.a ll.a, erre erregi gin na ihu ihurtu rtu zen zen eta eta monarkia parlamentarioa ezar ezarri ri zuen zuen.. Goe Goern rnua ua erre erregi gina nare ren n esku esku zego zegoen en,, ain aina a lege legeak ak parlamentuak egiten zituen. *ala ere, herritar aeratsenek soilik zuten oto-eskuidea. & 1868an 1868an herritarren eskuide politikoak zaalduko zituen iraultza at hasi zen. 18+(an, errepublika ezarri errepublika ezarri zen. & 1874an 1874an monarkia monarkia parlament parlamentarioa arioa errezarri errezarri zen, eta azkenean, azkenean, gizonezk gizonezko o guztiei guztiei aitortu zieten oto-eskuidea.
ldaketa ekonomiko eta sozialak Industria Iraultza oso berandu hasi zen !aratzen "spainian . #atalunian, #atalunian, ehungintzaindust industria ria garran garrantzi tzitsu tsuak ak zeuden zeuden.. "uskadin, "uskadin, sideru siderurgia rgiak k izan izan zuen zuen garran garrantzi tzi handie handiena na Andaluzian eta Asturiasen, meatzaritzak garapen meatzaritzak garapen handia izan zuen. Ekonomia, oraindik, nekazaritzan oinarritzen zen. *iriak asko hazi ziren mendearen amaiera aldera. Gizarte-taldeak azaldu ziren esaterako, bur!esia, bur!esia, indu indust stri riei ei eske eskerr aer aeras astu tua, a, eta eta lan!ileria, lan!ileria, lant lanteg egie ieta tan n lan lan egit egiten en zute zuten n pertsonek osatua.
XIX. $endeko kultura eta artea "spainian I. I. mend mendea ean n idat idatzi zizk zko o kulturaren hedapen handia handia gertatu gertatu zen. Espainian Espainian kazetari kazetari garrantzits garrantzitsuak uak azaldu ziren adiidiz, adiidiz, arra. arra. /oeta /oeta handiak handiak ere izan ziren -esaterako, -esaterako, 23uer eta 4orrilla-, ai eta eleerrigileak ere -hala nola "lar5n eta /rez Gald6s-. Estilo arkitektoniko erriak sortu ziren% & Neoklasizismoa. Neoklasizismoa. Greziako Greziako eta Erromako arte klasikoa klasikoaren ren elementuet elementuetara ara itzuli itzuli ziren. ziren. 7iputatuen 'ongresua estilo neoklasikoko eraikina da.
& Burdinaren arkitektura. Eraikin handiak egiteko -esaterako, merkatuak eta trengeltokiak-, urdina eraili izan zen. *orrez gainera, I. mendean i arte mota sortu ziren% argazkigintza eta zinema.
ESPAINIA XX. MENDEAN ETA XXI. MENDEAREN HASIERAN
XX. mendearen lehen hamarkadak 100etik 1(9ra itartean, Espainian aldaketa eta transformazio handiak izan ziren. *aien artean hauek azpimarra daitezke% & Industria%!arapen indartsu eta azkarra. & Gizarte%aldaketa handiak. & razo politiko larriak. Garai horretan !rebak eta protestak oso ugariak izan ziren. 1&'1n Bi!arren "rrepublika aldarrikatu zuten% & Gobernu%sistema demokratikoa ezarri zen sistema horretan, herritar guztiek eskuide erak zituzten. Emakumeek, ordura arte politikan parte hartzerik izan ez zutenek, otoeskuidea eskuratu zuten. & *erritarren izi-aldintzak hoetze aldera, erre(orma sozial !arrantzitsuak :arri ziren aian. *alere, 1(0eko hamarkadan krisi ekonomiko larria gertatu zen, eta horrek gizarte-arazoak ekarri zituen.
"spainiako Gerra )ibila eta diktadura 1(9an, militarren talde at Errepulikaren aurka matxinatu eta Gerra )ibila hasi zen. Gatazkak 1(ra arte iraun zuen. ;atxinatuen garaipenaren ondoren, Fran*is*o Fran*o :eneralak zuzendutako diktadura hasi zen. Erregimen erriak aldaketa ugari ekarri zituen% & Askatasunak eta eskuide politikoak indargaetu egin zituen. & tzerapen ekonomikoko garaia izan zen 190ko hamarkadara arte iraun zuen.
+rantsizioa eta XXI. mendearen hasiera 1+
& +rantsizio demokratikoa hasi zen, eta askatasunak eta eskuide politikoak errezarri ziren Espainian. 1+8an herritarren ordezkariek #onstituzioa onartu zuten hartan oinarritzen da gaur egungo Espainiako sistema demokratikoa. & "raberritze ekonomiko eta sozial handia gertatu zen Espainian. *ainat sektore -hala nola zeritzuak, merkataritza eta hezkuntza- hazi egin ziren. & 1&86an, Espainia Europako Ekonomia Erkidegoan sartu zen hau da, gaur egungo "uropar Batasuneko kide egin zen.
XX. mendeko "spainiako artea eta kultura . mendearen hasierari 4ilarrezko Aroa esaten zaio, kulturaren goren aldia izan zelako. Garai horretan naarmenak izan ziren% & -iteraturaren garapena atez ere, 7ko belaunaldiko autoreei esker. esteak este, or2ak, Alertik eta "ernudak izen handia hartu zuten. & )ientzialari !arrantzitsuen lana adiidez, >am6n ? "a:al eta @eero =2hoa medikuena. & Arte-estilo erriak agertu ziren esaterako, kubismoa eta surrealismoa. /i2asso eta 7al5 izan ziren estilo horien ordezkari gailenak, hurrenez hurren.
GAUR EGUNGO ESPAINIAKO ANTOLAKETA POLITIKOA
1&78ko #onstituzioa 1+8an, Espainiako herritarrek 'onstituzioa onartu zuten. 1&78ko #onstituzioa da gure herrialdeko lege garrantzitsuena, eta ertan iltzen dira% & Espainiarren eskubideak eta askatasunak. & Espainiako !obernu (orma sistema demokratiko aten aitan antolatutako monarkia parlamentarioa da. & "spainiako lurralde%antolaketa. Estatua udalerritan, prointziatan eta autonomiaerkidegotan egituratzen da.
"spainiako sistema politikoa Espainiako sistema politikoa monarkia parlamentarioa da.
& "rre!ea da "statuko urua. Erregeak otere ordezkatzailea esterik ez du% ezin ditu legeak egin, ezta eraaki politikorik hartu ere. & /arlamentuak Espainiako herritarrak ordezkatzen ditu eta goernua osatzeaz arduratzen da. 'onstituzioak hiru botere mota ereizten ditu% & Botere le!e!ilea. 7iputatuen 'ongresuak eta @enatuak osatzen dituzte Gorte Bagusiak haiek dute legeak egiteko ardura. & egeak ezartzeaz eta Botere betearazlea. goernatzeaz arduratzen da. Goernuak du otere hori. & Botere 0udiziala. egeak etetzea ermatzen du. Epaileek eta magistratuek gauzatzen dute otere hori, auzitegi eta epaitegietan.
"spainiako autonomia%erkide!oak Espainiako lurraldea hamazazpi autonomia%erkide!otan eta bi hiri autonomotan antolatuta dago. Autonomia-erkidego akoitzak ere autonomia%estatutua du hori da erkidego akoitzeko lege garrantzitsuena, eta ertan ezartzen dira% & -urraldea. & Gobemu%erakundeak. Erkidego akoitzak ere parlamentua du, legeak egiteko ere goernua, politika zuzentzeko eta auzitegiak, legeak etetzea ermatzeko. & Erkidegoaren ikurrak. & "skumen autonomikoak hau da, erkidegoak zer gaitan har ditzakeen eraakiak.
