MELEZLEME ISLAHI
KOMBİNASYON ISLAHI
1
MELEZLEME Kendi çiçek tozu ile tozlaĢan bitkilerde uygulanan melezleme metodu; iki varyeteyi çaprazlamak ve melez açılımında ortaya çıkan bitkilerden ana ve babanın arzu edilen karakterlerini taĢıyan bitkileri seçmekten ibarettir. •
Melezleme ile ana ve baba varyetelerin üstün karakterlerini bir tek bitki üzerinde toplamak mümkündür. •
2
Melezlemelerde eğer ana (AAbb) ve baba (aaBB) olarak ele alınan varyeteler saf hat iseler, bu bitkiler homozigottur. •
Bunların çaprazlanması sonucunda meydana gelen
•
melezlerin hepsi heterozigot (AaBb) olup genetik yapı bakımından birbirlerinin aynıdırlar.
Genetik açılım F2’de görülür ve heterozigot fertlerin sayısı her generasyonda azalır, buna karĢılık homozigot bireylerin sayısı giderek artar. •
3
Ana ve baba varyetelerinin gözle görülen özelliklerinin bir bitkide toplanmasına ilaveten melezleme ile ana ve babadan daha üstün karakterlere sahip fertlerin elde edilmesi de mümkündür. Buna transgrassive açılım denir. •
Transgrassive açılım daha çok verim, hektolitre ağırlığı, kıĢa dayanma, gövde dayanıklılığı gibi kantitatif karakterlerde görülür. •
Bu karakterler multiple genler tarafından idare edilmektedir. Transgrassive açılım, ana ve baba bitkiler karakter bakımından orta seviyede olduğunda ortaya çıkar •
4
Melezleme iĢleminde esas olan ana bitkinin erkek organlarının çiçek tozu saçmadan önce koparılarak atılması, çiçek topluluğunun izolasyon torbasına alınması ve daha sonra baba bitkiden alınan canlı çiçek tozlarının ana bitkinin stigması üzerine aktarılmasıdır. • 1.
Bu iĢlemler çiçekleri büyük olan buğday, arpa ve yulaf gibi hububat bitkilerinde kolayca yapılabildiği halde, soya fasulyesi gibi küçük çiçekli bitkilerde oldukça zordur •
5
Kendi çiçek tozu ile tozlaĢan bitkilerde ana bitkinin erkek organlarının koparılması, yani emaskulasyon, oldukça zaman alıcı bir iĢ olduğu için kendi çiçek tozu ile tozlaĢan bitkilerde bu amaçla erkek kısırlığı kullanılmaktadır. •
Bunun için önce bir kaç generasyon geriye melezleme ile resesif erkek kısırlığı genleri ana bitkiye aktarılır. •
Daha sonra ana bitkinin erkek organları kısır olduğu için melezlemede emaskülasyona ihtiyaç kalmaz. •
6
Melezleme ıslahında üzerinde durulacak diğer önemli bir konu da melezlemede yer alacak ana ve baba bitkilerin seçilmesidir. • 2.
Ana ve baba bitkiler melez bitkide bir araya getirmek istediğimiz karakterler yönünden homozigot ve üstün özellikte olmalıdır •
7
3. Melezlemede elde edilecek F1 bitkilerinin sayısı ıslah edilmek üzere kullanılan bitki türüne ve F2’de ihtiyaç duyulan bitki sayısına göre değiĢir. •
Genel olarak, ana ve baba bitkilerin benzerliğine ve karaktere etki eden gen sayısına göre değiĢmek üzere F2'de 1.000-10.000 bitkiye ihtiyaç vardır. •
F1 bitkilerinin her bir baĢağında 10 adet tohum teĢekkül ettiği kabul edilecek olursa F2'deki 1.00010.000 bitkiyi elde edebilmek için 100-1.000 melezleme yapmak gerekir. •
8
•
•
4. Her generasyonda seçilmesi gereken bitki sayısı da önemlidir. Seçilecek bitki sayısı, üzerinde çalıĢılacak karaktere göre değiĢir.
Eğer karakter belirgin bir Ģekilde ortaya çıkıyorsa seçilen az sayıdaki bitkiler arasında istenilen özelliklere sahip bitkileri yakalamak mümkündür.
•
•
Çünkü; kalitatif olan bu karakterleri fark etmek oldukça kolaydır. Buna karĢın, üzerinde çalıĢılan karakter kantitatif bir karakter ise fazla sayıda bitkinin seçilmesi gerekir.
Çünkü, kantitatif karakterler multiple genlerin ve çevre Ģartlarının etkisi altında oldukları için üstün olan bitkilerin ayırt edilmesi oldukça zordur. •
Bu bakımdan önce fazla sayıda bitki seçilir ve daha sonra her birinin projenisi ayrı ayrı kontrol edilerek en iyisi belirlenir. •
Kantitatif karakterlerde transgrassive açılımdan dolayı ana ve babadan daha üstün vasıflara sahip projenilerin de seçilme ihtimali vardır. •
10
5. Melezleme ıslahının en zor tarafı melezleme yapıldıktan sonra açılma gösteren populasyonlard populasyonlardan an arzu edilen bitkilerin seçilebilmesidir. •
Bu durum, seçilen bitkilerin ve bunların projenilerinin çok dikkatli müĢahade altında tutulması ve kontrol edilmesi ile mümkündür. •
Bu amaçla çok sayıda bitki hastalıklara soğuğa, kurağa, ve diğer faktörlere, maruz bırakılır. •
11
•
•
•
Bitkilerin belirtilen Ģartlar altındaki durumları incelenir, her bitki için doğru, ayrıntılı kayıtlar tutulur Hünerli bir ıslahçının görevi bu inceleme, kontrol ve kayıtlara bakmak suretiyle iyi sonuç verecek hatları seçmektir.
Islahçı bu beceriyi uzun süren yılların tecrübesi ile kazanabilir.
Melezlemeden Sonraki Seleksiyon Metodları Melezleme sonunda meydana gelen populasyondan arzu edilen genotiplerin seçilmesinde iki ayrı seleksiyon metodu kullanılır a) Pedigri seleksiyonu b) Bulk seleksiyonu. seleksiyonu. Bu örnekteki (A) varyetesi üstün verimli, yüksek kaliteli, (B) varyetesi ise pasa dayanıklıdır. Bu iki varyete arasında yapılan melezlemenin amacı üstün verimli, yüksek kaliteli ve aynı zamanda pasa dayanıklı bir varyete elde etmektir, 13
a. Pedigri Seleksiyon Metodu Bu metodda arzu edilen üç karaktere sahip bitkiler F2 generasyonunda seçilir ve bunu takip eden generasyonlarda seçilen bitkilerin dölleri genetik saflığa ulaĢıncaya kadar birçok kereler seleksiyona tabi tutulur . •
Pedigri seleksiyonunda yıllara göre yapılacak iĢler, genel olarak aĢağıdaki Ģekilde sıralanır. •
14
Birinci yıl: A varyetesi ile B varyetesi melezlenir. İkinci yıl: Bu çaprazlamadan meydana gelen 100-250 tane F1 bitkisi karıĢık olarak bir parselde yetiĢtirilir. Üçüncü yıl: F1 bitkilerinin kendilenmesi sonucunda meydana gelen 2.000-6.000 F2 bitkisi yetiĢtirilir. Buradaki populasyonun geniĢliği bitki türüne, melezlemenin gayesine, para ve zaman bakımından mevcut imkanlara göre değiĢir.
15
F1 bitkilerinden elde edilen tohumlar geniĢ sıra aralığı ve sıra üzeri mesafede ekilerek F2 bitkileri yetiĢtirilir. •
Böylece varyasyonun en fazla olduğu F2’de her bitkiyi müĢahade etme ve seçme imkanı sağlanmıĢ olur. •
F2 bitki sıralarının sıralarının yanına yanına sıra halinde pasa hassas bir varyete ekilir ve bu varyeteye pas sporları serpilmek suretiyle aĢılanır. Bundan amaç F2 bitkilerini de sporlarla doğal olarak bulaĢtırmaktır. •
Daha sonra F2 bitkileri arasından gümrah geliĢen ve pasa dayanıklı olanlardan 300-500 bitki seçilir, tohumları ayrı ayrı hasat edilir. •
16
Dördüncü yıl yıl:: F2'de seçilen 300-500 adet bitkiden ayrı ayrı hasat edilen tohumların her biri seyrek olarak bir sıraya ekilir ve F3 generasyonu yetiĢtirilir. Her sıradaki bitkilere “Aile“ denir. Her sıradaki bitkiler (yani bir aileye giren bitkiler) pasa dayanıklılık bakımından gözden geçirilir. •
Hiç bir bitkisi pasa yakalanmayan, yani pasa dayanma yönünden saf olan sıralar (aileler) seçilir. Burada pasa dayanıklılık bakımından açılım gösteren sıralardan pasa dayanıklı ve gümrah büyüyen bitkiler de seçilebilir. •
Dördüncü yılın sonunda 50-100 sıra (aile) seçilmiĢ olabilir. •
17
Beş-sekizinci yıl: F4, F5, F6 ve F7 generasyonlarında Beş-sekizinci üstün aileler pasa dayanıklılık ve gümrah büyüme bakımından üniform oluncaya kadar mükerrer seleksiyona tabi tutulurlar. •
Yalnız en iyi görünen ve pasa dayanıklılık bakımından
üniform olan aileler seçilir ve ertesi generasyonda yetiĢtirilir.
Bu periyod sonunda kalan aile sayısı 25-50 taneden fazla olmamalıdır. •
18
Dokuzuncu yıl: F7 generasyonunun sonunda ümitvar olan aileler ilk verim denemesine tabi tutulurlar. On-onüçüncü yıl: Onuncu yıldan onüçüncü yıla kadar geçecek 4 yıl süresince dokuzuncu yılda seçilen hatlar (aileler) çiftçilerin kullanmakta olduğu standart varyetelerle verim denemesine denemesin e tabi tutulurlar. Her yıl verimi düĢük olan hatlar denenmeden çıkarılır ve bu periyodun sonunda genellikle 2-5 hat kalır. •
Geriye kalan bu hatlar standart varyete ile birlikte bölgenin muhtelif yerlerinde verim denemesine tabi tutularak hatların adaptasyon kabiliyeti de ölçülür. •
19
En sonunda standart varyetelere nazaran üstün olan bir hat ele alınır ve bu hattın tohumu üretilmeye baĢlanır. •
Bu denemeler yapılırken hatlar üzerinde bitki boyu, sap sağlamlığı, kıĢa dayanma, olgunlaĢma zamanı, hastalıklara dayanma ve kalite gibi karakterler müĢahade edilir veya gerekli ölçümler yapılır. •
Ondört-onbeĢinci yıllar: En üstün verimli hattın tohumu üretilir ve bir varyete olarak çiftçilere arzedilir. •
20
Pedigri seleksiyon metodu, eğer melezde toplamak istediğimiz karakterler gözle kolayca müĢühade edilebiliyorsa baĢarıyla kullanılabilir. •
Çünkü, bu metodun özellikle baĢlangıcında çok fazla miktarda fert yetiĢtirilir. Bu fertlerin seçiminde karakterleri ölçmeye imkan yoktur. •
Dolayısıyla karakterlerin gözle görülebilir olması büyük kolaylıklar sağlar. •
21
Pedigri seleksiyon metodunda özellikle baĢlangıçta çok dikkatli davranılmalı ve dikkatli kayıtlar tutulmalıdır. •
Çünkü, bu metodun baĢarısı, istenilen genleri ihtiva eden bitkilerin seçilmesine ve bu genlerin daha sonraki generasyonlara geçmesine bağlıdır. •
Bu yöntemde diğer metodlardan farklı olarak, seçilen bitkinin genetik yapısı bilinir. •
22
23
b. Bulk Seleksiyon Metodu Bu metodda seleksiyona F2’de değil, daha sonraki generasyonlarda baĢlanır. •
Genellikle seleksiyon F5 veya F6 generasyonlarına kadar geciktirilir. Çünkü; bu generasyonlarda artık açılım tamamiyle durmuĢtur. •
•
Bulk seleksiyon metodunda yıllara göre uygulanacak
iĢler aĢağıda gösterilmiĢtir 24
Birinci yıl: A varyetesi ile B varyetesi melezlenir. A yüksek verimli, üstün kaliteli; B ise pasa dayanıklı varyetelerdir
Ġkinci yıl Ġkinci yıl: 10-25 tane F1 bitkisi yetiĢtirilir. Üçüncü yıl: F1 bitkilerinden alınan tohumlar bir parsele ekilir, böylece F2 bitkileri elde edilir. F2 bitkilerinden hasat edilen tohumlar karıĢtırılır. Dördüncü-altıncı yıllar: Bir yıl önce karıĢık olarak ekilen tohumlar 100-200 m2'lik parsele ekilir ve bu parselden hasat edilen tohum tekrar karıĢık olarak ekilir 25
Yedinci yıl: Altıncı yılda 100-200 m2'lik parselden elde edilen tohumlar mesafeli olarak ekilir. Bu bitkiler F6 generasyonudur. Bitkilere pas mantar sporları serpilmek suretiyle aĢılanır. AĢılanan bitkilerden pasa dayanıklı olan 10005000 bitki seçilir ve bunların tohumlan ayrı ayrı hasat edilir. Sekizinci yıl: Seçilen bitkilerden hasat edilen tohumlar ayrı ayrı sıralara ekilir. Erken olgunlaĢan, kısa gövdeli ve pasa dayanıklı 100-300 bitki seçilir.
26
Dokuzuncu yıl: Üstün hatlar 3 m'lik bir veya iki sıra halinde ekilerek ilk verim denemeleri için tohum üretilir ve bitkiler müşahade altında tutulur. Eğer yeteri kadar tohum varsa ilk verim denemelerine baĢlanabilir. Onuncu-ondördüncü yıllar: Pedigri seleksiyon metodunda olduğu gibi verim denemelerine devam olunur.
OnbeĢinci yıl: En son seçilen saf hattın tohumu üretilir ve yeni bir varyete olarak çiftçilere dağıtılır. 27
Bulk seleksiyon metodu basit, kolay ve ucuzdur, ilk generasyonlarda yapılacak iĢ çok azdır. •
Fakat sonraki generasyonlarda istenilen özelliklere sahip bitkilerin seçilmesi için F6 generasyonunda 1000-5000 bitkinin seçilmesi gerekir. •
Bulk populasyonundan seçilen hatlardan hâlâ açılım gösterenler varsa istenilmeyen karakterlere sahip bitkilerin elemine edilebilmesi için bunlar tekrar seleksiyona tabi tutulurlar. •
Böylece saf hat varyetelerinin elde edilmesi mümkün olur. •
28
Çoklu (Multiple) Melezleme Kendi çiçek tozu ile tozlaĢan bazı bitkilerde çeĢitli üstün karakterlere sahip bir varyete elde edebilmek için 8-16 varyete birbiriyle melezlenir. •
Bunun için önce varyeteler ikiĢer ikiĢer melezlenir, sonra meydana gelen F1’ler melezlenmek suretiyle aĢağıdaki Ģemada görüldüğü gibi en son elde edilen melezde bütün varyetelerin katılımı sağlanır. •
29
30
Geriye Melezleme • Bitki ıslahında geriye melezleme metodu birçok
üstün özelliklere sahip fakat birkaç karakter bakımından eksik veya kusurlu bulunan çeĢitlerin ıslah edilmesi amacıyla kullanılan bir ıslah yöntemidir. Geriye melezlemenin bitki ıslahındaki değeri 1922 yılına kadar gözden kaçmıĢtır ve bu durum Harlen ve Pop'un geriye melezleme metodunun sağladığı imkanları göstermesine kadar sürmüĢtür. •
1922 yılında Briggs, buğday çeĢitlerinde sürme hastalığına mukavemeti geliĢtirmek için geniĢ bir Ģekilde geriye melezleme programını uygulamıĢtır. •
31
•
Geriye melezlemede kullanılan iki tip ebeveyn vardır.
Birincisi her defasında çaprazlamaya giren ebeveyn olup, buna tekrarlanan (recurrent) ebeveyn denir. Tekrarlanan ebeveyn ıslah edilmiĢ, fakat eksik özelliği bulunan ticari bir varyetedir. •
Diğeri ise tekrarlanan ebeveyne bir veya birkaç karakter veren varyetedir. Buna bağıĢlayan (donor) •
ebeveyn denir.
Geriye melezleme metodu daha çok kültür çeĢitlerine diğer primitif form veya türlerden hastalıklara mukavemet gibi genlerin aktarılmasında kullanılır. •
32
Geriye Melezlemenin Genetik Temeli Bilindiği gibi kendilemenin açılma generasyonlarında her özel lokusta arzu edilen genotipin 1/2'si oranında •
homozigot bireyler elde edilir .
Örneğin, AAxaa melezinde F2 generasyonunda F1'in Aa x Aa Ģeklinde kendilenmesiyle 1/4 AA : 1/2 Aa: 1/4 aa oranında bir açılma beklenir. •
Her ne kadar bu açılmada döllerin yarısı homozigot ise de bu homozigot döllerin ancak yarısı arzu edilen genotipi (örneğin AA'yı) taĢır. •
33
Kendilemenin müteakip generasyonlarda meydana getirdiği homozigotlaĢma oranı.
34
Oysa F1 in kendilenmesi yerine bu F1 dölü üstün karakterli ebeyeyn ile tekrar geriye melezlenecek olursa, Aa x AA, AA'nın meydana gelmesi 1/2 AA, 1/2 Aa oranında olur. •
O halde burada bütün döllerin yarısı AA bakımından homozigot olmuĢtur. •
Böylece eğer geriye melezleme aynı ebeveyn ile devam ettirilirse, elde edilen melez populasyon kademeli olarak tekrarlanan ebeveyne yaklaĢır. •
35
Geriye melezlemede her defasında genlerin yarısı tekrarlanan ebeveynden geldiği için donor varyetenin genleri her geriye melezlemede % 50 azalır. •
F2’de % 50 olan donor varyetenin genleri Gı'de % 25'e ve G2'de % 12.5'e düĢer. Bu ( ½)n formülü ile hesaplanır. •
Formülde n tekrarlanan ebeveynle yapılan melezleme sayısıdır. BeĢinci geriye melezleme gcnerasyonunda donor varyetenin genotipteki payı (l/2)n = (1/2)6 = 1/64 •
36
Geriye melezleme ile istenilen genotiplerin ortaya çıkma Ģansı artar. Ebeveyn tiplerine daha sık rastlanır, örneğin, bifaktöriyel bir açılmada F2 generasyonunda birbirinden farklı 9 genotip ortaya çıkar. Halbuki geriye melezlemede ise genotip sayısı 4'e iner. •
37
Trifaktöriyel bir açılımda F2 generasyonunda genotip sayısı 27, geriye melezleme ise 8'dir •
38
Geriye melezleme metodunda muhtelif generasyon sonunda standart varyete genlerini homozigot olarak ihtiva eden bitkilerin populasyondaki oranı aĢağıdaki formülle hesaplanır: •
Bu formülde n = karaktere etki eden gen çifti sayısı, r=standart varyetenin melezlemeye giriĢ sayısıdır. Bu sayı geriye melezleme sayısından bir fazladır. Çünkü standart varyete ilk önce orijinal melezlemeye iĢtirak etmiĢtir. 39
Bu bakımdan, örneğin dördüncü geriye melezlemede standart varyete bir defa orijinal melezlemeye, 4 defa da geri melezlemeye katıldığı için r sayısı 5'dir. •
•
Yukarıdaki formüle göre dördüncü melezleme
sonunda meydana gelen populasyonda standart varyete karakterini homozigot olarak ihtiva eden bitkilerin oranı : n = 1, r = 5
40
Bu örnekte; basit olsun diye standart varyetenin karakterine bir çift genin etki ettiği kabul edilmiĢtir. •
Gerçekte kantitatif karakterler bir çok genin tesiri altındadır. •
Gen çifti sayısı ne olursa olsun belirli bir generasyon sonunda meydana gelen populasyondaki homozigot bitkilerin oranı bu verilen formülle hesaplanabilir. •
•
ÇeĢitli gen çift sayısına göre muhtelif geriye
melezleme generasyonlannda homozigot bitkilerin oranları aĢağıdaki tabloda gösterilmiĢtir 41
42
Karaktere etki eden gen çifti sayısı arttıkça populasyondakii homozigot bitkilerin oranının çoğalması populasyondak için daha fazla geriye melezleme generasyonuna ihtiyaç olmaktadır. •
Karakter sadece bir gen çiftinin etkisi altında ise sekizinci generasyonda populasyondaki bitkilerin hepsi homozigot olmaktadır. •
Halbuki, karaktere tesir eden gen çifti sayısı 5 olunca, sekizinci geriye melezleme generasyonunda bitkilerin % 98'i, gen çifti sayısı 10 veya 100 olunca, bitkilerin sırasıyla % 96 ve % 68'i homozigot olmaktadır. •
43
Bu nedenle ortaya çıkan melezin kaç generasyon geriye melezleneceğini tayin eden faktör, karaktere etki eden gen çifti sayısıdır. •
Bu örnekte 5. melezleme sonunda populasyondaki standart varyetenin genlerini homozigot olarak ihtiva eden bitkilerin oranı % 96.875 = 97'dir. •
Yani populasyonda % 97 oranında standart varyetenin genleri bulunduğundan dördüncü geriye melezlemede durulma olur. •
44
Bu melezleme sonunda meydana gelen bitkiler kendilenir. "Kendilenmeyle pasa dayanıklılık geni bakımından aĢağıdaki açılım meydana gelir.
45
Bu bitkilerin dörtte biri (rr) genotiplerine sahip olduğu için elemine edilir. Geriye kalan pasa dayanıklı bitkiler projeni kontrolüne tabi tutulur. •
AA Rr genotipine sahip bitkilerin projenileri pasa dayanma bakımından açılım göstereceklerinden elemine edilir •
AA RR bitkilerinde ise herhangi bir açılma olmayacağı için bu hatlar seçilir ve böylece üstün verimli, adaptasyon kabiliyeti yüksek ve pasa dayanıklı yeni bir varyete elde edilmiĢ olur. •
46
Yukarıdaki örnekte standart varyeteye aktarılmak istenen karakter bir çift gen tarafından kontrol •
edilmektedir.
Eğer bu karaktere etki eden gen ile ikinci varyetede bulunan kötü özelliğe tesir eden genler arasında bağlantı varsa istenilen karakterlerle birlikte •
istenilmeyen karakterler de standart varyeteye geçer.
Böylece standart varyetenin iyi karakterleri bozulur. Bunun için standart varyeteye aktarılmak istenen karaktere etki eden genin diğer genlerle linkage durumunda olmaması arzu edilir. •
47
Geriye melezleme bitki Ģekillerde uygulanır: •
ıslahında çeĢitli
1. Olağan geriye melezleme
•
2. Kademeli geriye melezleme
•
3. Çok hatlı geriye melezleme
•
4. Çift yönlü geriye melezleme
•
48
•
OLAĞAN GERĠYE MELEZLEME
Üstün bir ticari varyetenin eksik veya uygun olmayan bir özelliğini gidermek için kullanılır. Bunun uygulanıĢı aktarılmak istenilen genin dominant veya resesif olmasına göre değiĢir •
Hastalıklara mukavemet çoğu kez dominant genler tarafından idare edilir. Bu durumda F1 ’ler hastalığa dayanıklıdır •
Birinci geriye melezleme generasyonunda bitkilerin
•
yarısı dayanıklı, dayanıklı, yarısı yarısı hassastır 49
Enfeksiyon Ģartlarında dayanıklı olanlar seçilir ve geriye melezlenir. Aynı Ģekilde sonraki generasyonlarda dayanıklı olanlar seçilerek geriye melezlenir. •
Her defasında tekrarlanan ebeveynin genleri % 50 oranında artar ve 5. geriye melezleme sonunda genlerin % 98.43’ü tekrarlanan ebeveyne ait olur •
Geriye melezlemeye son verilince, kendileme yapılarak aktarılan gen bakımından melezler homozigotlaĢır. •
Bu Ģekilde elde edilen yeni çeĢit sadece hastalığa dayanıklılık bakımından eski ticari çeĢitten farklıdır, diğer özellikler aynen korunmuĢ olur •
50
51
Eğer hastalığa dayanıklılık resesif genler tarafından idare edilirse, F1 melezlerinin tümü hastalığa hassastır. F2 generasyonunda, resesif homozigotlar hastalığa dayanıklıdır. •
Enfeksiyon Ģartlarında hastalığa yakalanmayan bitkiler 1. geriye melezlemeye tabi tutulur. Elde edilen döllerin tümü hastalığa hastalığa yakalanır yakalanır •
Bu nedenle bunların bir generasyon kendilenmeleri ve enfeksiyon Ģartlarında dayanıklı genotiplerin seçilmesi gerekir ve 2. defa geriye melezlenir. Aynı iĢlem sonuç elde edilinceye kadar sürdürülür. •
52
Kademeli Geriye Melezleme Bir ticari varyeteye birden fazla donor varyeteden birer gen aktarılmak istenirse kademeli geriye melezleme uygulanır. •
Kademeli geriye melezlemede bütün kademelere aynı zamanda baĢlanabilir. Buğday ve arpaya farklı varyetelerde bulunan çeĢitli hastalıklara mukavemet genleri aktarmak için bu metot kullanılmıĢtır. •
B, C, D, E donor varyetelerinden A ticari varyetesine birer gen aktarılmak istendiğinde, A varyetesi 4 donor varyete ile ayrı ayrı melezlenir ve elde edilen 4 F1 melezi A varyetesi ile ayrı ayrı müteaddit defalar geriye melezlenir. •
53
Birinci kademede B, C, D, E donor varyetelerinden A varyetesine bir gen aktarılır. •
•
Ġkinci kademede BA x CA ve DA x EA Ģeklindeki
melezlemeyle B ve C ile D ve E donor varyetelerinde bulunan genler bir araya getirilir. Üçüncü kademede ise (BA x CA) (DA x EA) melezlemesi yapılarak B, C, D, E varyetelerinden A varyetesine 4 gen aktarılır •
54
Kademeli geriye melezlemenin uygulanışı.
55
ġekilden görüldüğü gibi 1. kademede 4. olağan olağan geriye melezleme ile A varyetesine elveriĢli genler aktarılır. •
(BA6, CA6, DA6, EA6)
Ġkinci ve 3. kademeler ile dört donor varyetedeki elveriĢli vasıflar A varyetelerinde bir araya getirilir. •
BA6 ibaresinden B donor varyetesi ile A tekrarlanan ebeveyn arasında 5 defa geriye melezleme yapıldığı •
anlaĢılmalıdır
A (B+C+D+E) melezi elde edilince kendileme ve seleksiyonla dört vasfı da taĢıyan A ticari varyetesi seçilir. •
56
Çok Hatlı Geriye Melezleme Metodu Son yıllarda çeĢitli varyetelere dağılmıĢ olan ve çeĢitli fizyolojik ırklara karĢı mukavemeti sağlayan genler izohatlar Ģeklinde ticari varyeteye aktarılır. •
Örneğin, B, C, D, E, F ve G gibi varyetelerin her birinde farklı fizyolojik ırklara karĢı mukavemet genleri bulunmaktadır. Bu mukavemet genleri 6 olağan geriye melezleme ile A ticari varyetesine aktarılır. •
Elde edilen 6 hat A varyetesinin tüm özelliklerini taĢımakta, ancak her hatta farklı mukavemet genleri bulunmaktadır. •
57
Olağan geriye melezleme ile elde edilen 6 hat bir araya karıĢtırılır ve çok hatlı varyete oluĢturulur. •
Örneğin, pasa mukavemet ıslahında olağan geriye
•
melezleme ile 5-18 hat bir araya getirilir ve böylece çok hatlı varyete elde edilir.
Bu 5-18 hattın her biri diğer genler bakımından aynı, sadece hastalığa mukavemet genleri bakımından farklıdırlar. •
Bu metod Borlaug ve Gilbert tarafından buğday ıslahında kullanılmıĢtır. •
58
Bu yöntemin avantajlı tarafı bir bölgede yeni bir hastalık ırkı ortaya çıkınca çok hatlı varyeteler bundan büyük ölçüde zarar görmez ve epidemiye karĢı toleranslı olurlar. •
Ancak varyetelerin yeni çıkacak fizyolojik ırklardan korunması için elde hazır yeni hatlar bulundurulmalıdır. Tehlikeli anlarda bu yeni hatlar karıĢıma ilave edilir. •
59
