Περί Φωτίσεως - Jose Saramago

•••-'-Csi

ΣΥΓΓΡΑΦΕΙΣ Α Π' Ο Λ Ο ΤΟΝ ΚΟΣΜΟ

Περί φωτίσεως

Η παρούσα μετάφραση πραγματοποιήθηκε με την επιχορήγηση του Institute Portugues do Livro e das Bibliotecas

M|C MlMSTEHID DA CuLTURA

h INSTITUTO RjRTVGL'fes DO LlVHO Ε DAS BtBLlOTECAS

Στην Πιλάρ, όλες ης Στον Μανονέλ

ΤΙΤΛΟΣ ΠΡΩΤΟΤΥΠΟΥ: Jose Saramago, Ensaio sobre a Lucidez e

β

Copyright Jose Saramago & Editorial Caminho, S.A., Lisboa, 2004. By arrangement with Dr. Ray-Giide Mertin, Literarische Agentur, Bad Homburg, Germany Copyright για την ελληνική γλώσσα Εκδόσεις Καστανιώτη Α.Ε., Αθήνα 2004

Έτος 1ης έκδοσης 2006 Απαγορεύεται η αναδημοσίευση ή αναπαραγωγή του παρόντος έργου στο σύνολο του ή τμημάτων του με οποιονδήποτε τρόπο, καθώς και η μετάφραση ή διασκευή του ή εκμετάλλευση του με οποιονδήποτε τρό­ πο αναπαραγωγής έργου λόγου ή τέχνης, σύμφωνα με τις διατάξεις του ν. 2121/1993 και της Διεθνούς Σύμ­ βασης Βέρνης-Παρισιού, που κυρώθηκε με το ν. 100/1975. Επίσης απαγορεύεται η αναπαραγωγή της στοι­ χειοθεσίας, σελιδοποίησης, εξωφύλλου και γενικότερα της όλης αισθητικής εμφάνισης του βιβλίου, με φω­ τοτυπικές, ηλεκτρονικές ή οποιεσδήποτε άλλες μεθόδους, σύμφωνα με το άρθρο 51 του ν. 2121/1993.

ΕΚΔΟΣΕΙΣ ΚΑΣΤΑΝΙΩΤΗ Α.Ε. Ζαλόγγου 11,10678 Αθήνα "Ξ 210-330.12.08 - 210-330.13.27 FAX: 210-384.24.31 e-mail: [email protected] www.kastaniotis.com

ΑΥΤΟ ΤΟ ΒΙΒΛΙΟ Τ Υ Π Οθ Η ΚΕ ΣΕ ΟΙΚΟΛΟΓΙΚΟ

ISBN 978-960-03-4234-5

X A P T I O W K

Βάθκεθ

μέρες

Μονταλμπάν

Ας ουρλιάξουμε, είπε ο σκύλος. Βιβλίο των Φωνών

Κ

ΑΚΟΣ ΚΑΙΡΟΣ ΓΙΑ ΨΗΦΟ, ΠΑΡΑΠΟΝΕΘΗΚΕ Ο ΠΡΟΕΔΡΟΣ

της εφορευτικής επιτροπής του εκλογικού τμήματος α­ ριθμός δεκατέσσερα κλείνοντας με βία τη μουλιασμένη ομπρέλα και βγάζοντας την γκαμπαρντίνα που ελάχιστα του είχε χρησιμεύσει στην απόσταση σαράντα μέτρων ασθμαίνο­ ντος τροχάδην από το σημείο όπου είχε αφήσει το αυτοκίνη­ το μέχρι την πόρτα όπου, με την ψυχή στο στόμα, έμπαινε τώ­ ρα. Ελπίζω να μην είμαι ο τελευταίος, είπε στο γραμματέα, που τον παρακολουθούσε κάπως μαζεμένος, προφυλαγμέ­ νος από τη νεροποντή που παρασυρμένη από τον άνεμο πλημμύριζε το πάτωμα. Δεν έχει έρθει ακόμα ο αναπληρωτής σας, αλλά είμαστε εντός χρόνου, τον καθησύχασε ο γραμμα­ τέας, Με τέτοια βροχή θα είναι αληθινός άθλος αν έρθουμε ό­ λοι, είπε ο πρόεδρος καθώς έμπαινε στην αίθουσα όπου θα πραγματοποιούνταν η ψηφοφορία. Χαιρέτησε πρώτα τους συναδέλφους της επιτροπής που θα ενεργούσαν ως έφοροι, κατόπιν τους αντιπροσώπους των κομμάτων και τους αντί­ στοιχους αναπληρωτές τους. Πρόσεξε να χρησιμοποιήσει τις ίδιες λέξεις με όλους, χωρίς ν' αφήσει να διαφανεί στο πρό­ σωπο ή στον τόνο της φωνής του η παραμικρή ένδειξη που θα επέτρεπε να γίνουν αντιληπτές οι προσωπικές του πολιτι­ κές και ιδεολογικές τάσεις. Ένας πρόεδρος, έστω μιας κοινής εφορευτικής επιτροπής όπως αυτή, θα πρέπει να κινείται σε κάθε περίσταση με οδηγό την αυστηρότερη σημασία της ανε­ ξαρτησίας, ή, με άλλα λόγια, να κρατάει τα προσχήματα.

Εκτός από την υγρασία, που έκανε την ατμόσφαιρα πιο πυκνή, ήδη βαριά από μόνη της αφού η αίθουσα ήταν εσω­ τερική, με δυο στενά παράθυρα μόνο που έβλεπαν σε μια ε­ σωτερική αυλή, σκοτεινή ακόμα και τις ηλιόλουστες μέρες, η ανησυχία, για να χρησιμοποιήσουμε την έκφραση της κα­ θομιλουμένης, κοβόταν με το μαχαίρι. Προτιμότερο ήταν να αναβάλλονταν οι εκλογές, είπε ο αντιπρόσωπος του κόμμα­ τος του κέντρου, κ.τ.κ., από χθες που βρέχει ασταμάτητα υ­ πάρχουν παντού καταστροφές και πλημμύρες, η αποχή αυ­ τή τη φορά θ' ανέβει κατακόρυφα. Ο αντιπρόσωπος του κόμ­ ματος της δεξιάς, κ.τ.δ., έγνεψε με το κεφάλι του συμφωνώ­ ντας, θεώρησε όμως ότι η συνεισφορά του στη συζήτηση θα έπρεπε να ενδυθεί τη μορφή ενός προσεκτικού σχολίου, Ασφαλώς, δεν υποτιμώ αυτό τον κίνδυνο, πιστεύω ωστόσο ότι το ακηλίδωτο πολιτικό αίσθημα των συμπολιτών μας, το οποίο τόσες φορές επέδειξαν, είναι πλήρως άξιο της εμπι­ στοσύνης μας, διότι έχουν συνείδηση, ω ναι, έχουν απόλυτη συνείδηση, της έξοχης σημασίας των δημοτικών αυτών ε­ κλογών για το μέλλον της πρωτεύουσας. Κι αφού τα είπαν αυτά, κι ο ένας κι ο άλλος, ο αντιπρόσωπος του κ.τ.κ και ο αντιπρόσωπος του κ.τ.δ., με ύφος λίγο καχύποπτο και λίγο ειρωνικό, στράφηκαν προς τον αντιπρόσωπο του κόμματος της αριστεράς, κ.τ.α., περίεργοι να δουν τι θα μπορούσε ε­ κείνος να αποφανθεί. Εκείνη ακριβώς τη στιγμή, στάζοντας νερά απ' όλες τις μεριές, χίμηξε στην αίθουσα ο αναπληρω­ τής πρόεδρος, και, όπως ήταν αναμενόμενο, μιας και η ο­ μήγυρη της εφορευτικής επιτροπής συμπληρωνόταν, η υπο­ δοχή ήταν κάτι παραπάνω από εγκάρδια, θερμή. Δεν κατα­ φέραμε επομένως να μάθουμε την άποψη του αντιπροσώ­ που του κ.τ.α., ωστόσο, αν κρίνουμε από κάποια προηγού­ μενα επεισόδια, μπορούμε να συμπεράνουμε ότι δεν θα πα­ ρέλειπε να εκφραστεί σύμφωνα με μια γραμμή σαφούς ι­ στορικής αισιοδοξίας, με μια φράση σαν αυτή, λόγου χάρη, Οι ψηφοφόροι του κόμματος μου είναι άνθρωποι που δεν

τρομάζουν με το παραμικρό, δεν είναι άνθρωποι που κάθο­ νται στο σπίτι τους εξαιτίας λίγων σταγόνων νερού που έ­ πεσαν από τα σύννεφα. Στην πραγματικότητα, δεν ήταν λί­ γες σταγόνες, ήταν κουβάδες, ήταν κανάτες, ήταν νείλος, ιγκουαζού και γιανγκτσέ, η πίστη όμως, ευλογημένη ας είναι στους αιώνες, εκτός από το να κινεί βουνά από το δρόμο ό­ σων απολαμβάνουν τη δύναμη της, είναι ικανή να τα βάλει με πιο ορμητικά νερά και να βγει στεγνή. Συστάθηκε η επιτροπή, ο καθένας στη θέση που του αντι­ στοιχούσε, ο πρόεδρος υπέγραψε την πράξη και έδωσε εντο­ λή στο γραμματέα να πάει να την αναρτήσει, όπως ορίζει ο νόμος, στην πόρτα του κτηρίου, αλλά ο εντεταλμένος, επι­ δεικνύοντας στοιχειώδη σωφροσύνη, επέστησε την προσοχή στο γεγονός ότι το χαρτί δεν θα άντεχε στον τοίχο ούτε ένα λεπτό, στο πι και φι το μελάνι θα σβηνόταν, και μέχρι να πεις κύμινο θα το έπαιρνε ο άνεμος. Τοποθετήστε το λοιπόν από μέσα, όπου η βροχή δεν το φτάνει, ο νόμος δεν προέβλεψε αυτή την περίπτωση, το σημαντικό είναι να αναρτηθεί η πρά­ ξη και σε κοινή θέα. Ρώτησε την επιτροπή αν συμφωνούσε, όλοι είπαν ναι, με τη διασφάλιση μετά από αίτημα του αντι­ προσώπου του κ.τ.δ. ότι η απόφαση θα καταγραφόταν στα πρακτικά για να αποφευχθούν ενστάσεις. Όταν ο γραμμα­ τέας επέστρεψε από την υγρή αποστολή του, ο πρόεδρος τον ρώτησε πώς ήταν ο καιρός κι εκείνος απάντησε, ανασηκώνο­ ντας τους ώμους, Τα ίδια, και μη χειρότερα, Υπάρχει ψηφο­ φόρος εκεί έξω, Ούτε υποψία. Ο πρόεδρος σηκώθηκε και κάλεσε τα μέλη της επιτροπής και τους κομματικούς αντι­ προσώπους να τον συνοδέψουν στην επιθεώρηση του παρα­ βάν ψηφοφορίας, που αποδείχτηκε καθαρή από στοιχεία που θα μπορούσαν να μιάνουν την αγνότητα των πολιτικών επιλογών που θα λάβαιναν χώρα εδώ ολόκληρη την ημέρα. Τελειώνοντας με τα τυπικά, επέστρεψαν στις θέσεις τους για να εξετάσουν τον κατάλογο των εγγεγραμμένων, τον οποίο βρήκαν επίσης καθαρό από ανωμαλίες, παραλείψεις και υ-

ποψίες. Είχε φτάσει η σημαντική στιγμή όπου ο πρόεδρος α­ νοίγει και επιδεικνύει την κάλπη μπροστά στους εκλογείς για να διαπιστώσουν πως είναι άδεια, ούτως ώστε αύριο, αν χρεια­ στεί, να είναι μάρτυρες ότι καμία παράνομη πράξη δεν έβα­ λε σ' αυτήν, στα μουλωχτά τη νύχτα, ψεύτικες ψήφους που θα διέφθειραν την ελεύθερη και κραταιά πολιτική βούληση των δημοτών, ότι δεν θα επαναλαμβανόταν εδώ για μια ακό­ μα φορά η ιστορική λαθροχειρία που πήρε το γραφικό όνομα καπέλωμα,* η οποία, ας μην ξεχνάμε, μπορεί να διαπραχθεί είτε πριν, είτε κατά τη διάρκεια, είτε μετά την εκλογή, ανα­ λόγως την περίσταση και την αποτελεσματικότητα των αυ­ τουργών και των συνενόχων τους. Η κάλπη ήταν άδεια, αγνή, άσπιλη, αλλά στην αίθουσα δεν υπήρχε ούτε ένας εκλογέας, έστω για δείγμα, στον οποίο να την επιδείξουν. Ίσως κά­ ποιος να τριγυρνά έξω χαμένος, παλεύει με τους χείμαρρους, αντιστέκεται στις βουρδουλιές του ανέμου, σφίγγοντας στο μέρος της καρδιάς το έγγραφο που τον πιστοποιεί ως πολίτη με δικαίωμα ψήφου, αλλά, έτσι όπως έχουν τα πράγματα στον ουρανό, θ' αργήσει πολύ μέχρι να φτάσει εδώ, αν τυχόν δεν επιστρέψει τελικά στο σπίτι για να παραδώσει το μέλλον της πόλης σ' εκείνους που ένα μαύρο αυτοκίνητο θα τους αφήσει στην πόρτα και από την πόρτα μετά θα έρθει να τους πάρει, όταν θα έχει εκπληρώσει το πολιτικό του καθήκον εκείνος που κάθεται στο πίσω του κάθισμα. Μόλις τελειώσει η διενέργεια επιθεώρησης στα διάφορα υλικά, ορίζει ο νόμος της χώρας αυτής να ψηφίσουν αμέσως ο πρόεδρος, τα μέλη και οι αντιπρόσωποι των κομμάτων, κα­ θώς και οι αντίστοιχοι αναπληρωτές τους, εφόσον, φυσικά, αυτοί είναι εγγεγραμμένοι στον εκλογικό κατάλογο του τμή­ ματος στο οποίο ανήκουν ως εφορευτική επιτροπή, όπως συ­ νέβαινε στην περίπτωση αυτή. Όσο κι αν πήγαιναν με το πά* Νοθεία στην ψηφοφορία την εποχή που ένα καπέλο χρησίμευε για κάλπη. (Σ.τ.Μ.)

σο τους, τέσσερα λεπτά ήταν αρκετά για να δεχτεί η κάλπη τις έντεκα πρώτες ψήφους της. Κι η αναμονή, δεν υπήρχε άλλη επιλογή, άρχισε. Δεν είχε περάσει ούτε μισή ώρα όταν ο πρόεδρος, ανήσυχος, πρότεινε σε κάποιο μέλος να πάει να δει μήπως ερχόταν κανείς, μήπως τυχόν είχαν εμφανιστεί ψηφοφόροι αλλά, βρίσκοντας την πόρτα κλειστή από τον ά­ νεμο, έφυγαν αμέσως διαμαρτυρόμενοι, αφού οι εκλογές εί­ χαν αναβληθεί, γιατί τουλάχιστον δεν είχαν την ευγένεια να ενημερώσουν τον πληθυσμό από το ραδιόφωνο και την τη­ λεόραση, μήπως για τέτοιου είδους ενημέρωση δεν τα έχου­ με. Είπε ο γραμματέας, Όλος ο κόσμος ξέρει πως μια πόρτα που κλείνει από τον άνεμο κάνει δαιμονισμένο θόρυβο, κι ε­ δώ δεν ακούστηκε τίποτα. Το μέλος δίστασε, να πάω να μην πάω, αλλά ο πρόεδρος επέμεινε, Πηγαίνετε, κάντε μου τη χάρη, και προσέξτε μη γίνετε μούσκεμα. Η πόρτα ήταν ανοι­ χτή, σταθερά σφηνωμένη. Το μέλος έβγαλε το κεφάλι έξω, μια στιγμή ήταν αρκετή για να κοιτάξει κι απ' τις δυο μεριές και να το μαζέψει στάζοντας σαν το είχε βάλει κάτω από το ντους. Ήθελε να πράξει σαν καλό μέλος, να ευχαριστήσει τον πρόεδρο του, και, μιας κι αυτή ήταν η πρώτη φορά που τον καλούσαν στο καθήκον, ήθελε να εκτιμηθεί για την ταχύτητα και την αποτελεσματικότητα των υπηρεσιών που προσέφερε, με τον καιρό και την εμπειρία, ποιος ξέρει, ίσως έφτανε κά­ ποτε η μέρα που θα προέδρευε σε μια εφορευτική επιτροπή, μήπως δεν έχουν διασχίσει τον ουρανό πτήσεις μεγαλύτερες απ' αυτήν, και δεν κάνει εντύπωση σε κανέναν. Όταν επέ­ στρεψε στην αίθουσα, ο πρόεδρος, μετανοημένος αλλά και διασκεδάζοντας, αναφώνησε, Καλέ μου άνθρωπε, δεν χρεια­ ζόταν να γίνετε μούσκεμα, Δεν έχει σημασία, κύριε πρόεδρε, είπε το μέλος καθώς σφούγγιζε το σαγόνι του με το μανίκι του σακακιού του, Είδατε τελικά κανέναν, Μέχρι εκεί που φτάνει η όραση μου κανέναν, ο δρόμος μοιάζει με έρημο νε­ ρού. Ο πρόεδρος σηκώθηκε, έκανε μερικά αναποφάσιστα βήματα μπροστά από την επιτροπή, πήγε μέχρι το παραβάν,

κοίταξε μέσα και επέστρεψε. Ο αντιπρόσωπος του κ.τ.κ. πή­ ρε το λόγο για να υπενθυμίσει την πρόγνωση του για την α­ ποχή που θα ανέβαινε κατακόρυφα, ο αντιπρόσωπος του κ.τ.δ έπαιξε ξανά τη συμφιλιωτική νότα, οι εκλογείς είχαν ό­ λη την ημέρα μπροστά τους για να ψηφίσουν, μάλλον θα πε­ ρίμεναν να κοπάσει η καταιγίδα. Ο αντιπρόσωπος του κ.τ.α προτίμησε πλέον να σωπάσει, σκεφτόταν πόσο θλιβερή ε­ ντύπωση θα έκανε αν είχε αφεθεί να εκστομίσει αυτό που ή­ θελε να πει τη στιγμή που μπήκε στην αίθουσα ο αναπληρω­ τής πρόεδρος, Λίγες σταγόνες νερού δεν φτάνουν για να τρομάξουν τους ψηφοφόρους του κόμματος μου. Ο γραμμα­ τέας, τον οποίο όλοι κοιτούσαν αναμένοντας κάτι, επέλεξε να παρουσιάσει μια πρακτική πρόταση, Νομίζω ότι θα ήταν καλή ιδέα να τηλεφωνούσαμε στο υπουργείο και να ζητού­ σαμε πληροφορίες πώς εξελίσσεται η ψηφοφορία εδώ και στην υπόλοιπη χώρα, έτσι θα μάθουμε αν αυτή η διακοπή ε­ κλογικού ρεύματος είναι γενική ή αν είμαστε οι μόνοι στους οποίους δεν έχουν έρθει ακόμα οι εκλογείς για να μας δια­ φωτίσουν με την ψήφο τους. Αγανακτισμένος ο αντιπρόσω­ πος του κ.τ.δ. σηκώθηκε, Αιτούμαι να καταγραφεί στα πρα­ κτικά η ζωηρή μου διαμαρτυρία, ως αντιπροσώπου του κόμ­ ματος της δεξιάς, έναντι των ασεβών όρων και του απαρά­ δεκτου σκωπτικού ύφους με το οποίο αναφέρθηκε μόλις ο κύριος γραμματέας στους εκλογείς, αυτούς που αποτελούν ύψιστους υπερασπιστές της δημοκρατίας, χωρίς τους οποίους η τυραννία, η όποια από τόσες που υπάρχουν στον κόσμο, κι είναι πολλές, θα είχε σφετεριστεί την πατρίδα που μας γέν­ νησε. Ο γραμματέας ανασήκωσε τους ώμους του και ρώτησε, Να σημειώσω το αίτημα του κυρίου αντιπροσώπου του κ.τ.δ., κύριε πρόεδρε, Φρονώ ότι δεν χρειάζεται να φτάσουν εκεί τα πράγματα, συμβαίνει απλώς να είμαστε νευρικοί, μπερδεμένοι, ταραγμένοι, και, όπως είναι γνωστό, με μια τέ­ τοια ψυχική διάθεση είναι εύκολο να πούμε πράγματα που στην πραγματικότητα δεν τα πιστεύουμε, είμαι βέβαιος πως

ο κύριος γραμματέας δεν ήθελε να προσβάλει κανέναν, είναι και ο ίδιος εκλογέας με συνείδηση των υποχρεώσεων του, και απόδειξη είναι ότι, όπως όλοι όσοι βρισκόμαστε εδώ, ήρθε α­ ντιμέτωπος με τη θεομηνία για να φτάσει εκεί που τον κα­ λούσε το καθήκον, ωστόσο αυτή η ειλικρινής αναγνώριση δεν θα μ' εμποδίσει να παρακαλέσω τον κύριο γραμματέα να επιδοθεί αυστηρά στην εκτέλεση της αποστολής που του α­ νατέθηκε, απέχοντας από οποιοδήποτε σχόλιο θα μπορούσε να προσβάλει την προσωπική και πολιτική ευαισθησία των παρισταμένων προσώπων. Ο αντιπρόσωπος του κ.τ.δ. έκανε ένα ξερό νεύμα το οποίο ο πρόεδρος προτίμησε να ερμηνεύ­ σει ως συναινετικό, και η διένεξη έμεινε εκεί, πράγμα στο ο­ ποίο συνέβαλε θερμά ο αντιπρόσωπος του κ.τ.κ. υπενθυμί­ ζοντας την πρόταση του γραμματέα, Πραγματικά, πρόσθεσε, είμαστε σαν τους ναυαγούς στη μέση του ωκεανού, χωρίς πα­ νιά και πυξίδα, χωρίς κατάρτι και κουπί, και χωρίς πετρέ­ λαιο στο ντεπόζιτο, Έχετε απόλυτο δίκιο, είπε ο πρόεδρος, θα τηλεφωνήσω στο υπουργείο. Υπήρχε ένα τηλέφωνο σ' έ­ να απομακρυσμένο τραπέζι και κατευθύνθηκε προς τα εκεί, παίρνοντας μαζί του το φύλλο με τις οδηγίες που του είχε ε­ πιδοθεί μερικές μέρες νωρίτερα και όπου υπήρχαν, ανάμεσα σε άλλες χρήσιμες υποδείξεις, οι αριθμοί τηλεφώνου του υ­ πουργείου των εσωτερικών. Η επικοινωνία υπήρξε σύντομη, Ομιλεί ο πρόεδρος της ε­ φορευτικής επιτροπής αριθμός δεκατέσσερα, είμαι πολύ α­ νήσυχος, πραγματικά κάτι περίεργο συμβαίνει εδώ, μέχρι αυτή τη στιγμή δεν έχει εμφανιστεί ούτε ένας εκλογέας για να ψηφίσει, είναι πάνω από μία ώρα που έχουμε ανοίξει, κι ούτε ψυχή, μάλιστα, κύριε, φυσικά, αυτή η καταιγίδα δεν σταματά με τίποτα, βροχή, αέρας, πλημμύρες, μάλιστα, κύ­ ριε, θα κάνουμε υπομονή και θα μείνουμε σταθεροί, φυσικά, γι' αυτό είμαστε εδώ, δεν χρειαζόταν να το πείτε. Μετά από αυτό το σημείο ο πρόεδρος το μόνο που συνεισέφερε στο διάλογο ήταν μερικά νεύματα της κεφαλής, συναινετικά πά-

16

- Περί φοιτίαεως

ντα, μερικά πνιχτά επιφωνήματα και τρεις-τεσσερις φράσεις που ξεκίνησε να πει αλλά δεν κατάφερε να ολοκληρώσει. Όταν κατέβασε το ακουστικό κοίταξε τους συναδέλφους της επιτροπής, αλλά στην πραγματικότητα δεν τους έβλεπε, ή­ ταν σαν να είχε μπροστά του ένα τοπίο αποτελούμενο μόνο από άδειες αίθουσες, άσπιλους καταλόγους εγγεγραμμένων, προέδρους και γραμματείς σε αναμονή, αντιπροσώπους κομμάτων να κοιτάζονται μεταξύ τους καχύποπτα, κάνο­ ντας υπολογισμούς για το ποιος μπορεί να κερδίσει και ποιος μπορεί να χάσει από αυτή την κατάσταση, κι εκεί κάτω κά­ ποιο μουσκεμένο και φιλότιμο μέλος να επιστρέφει από την είσοδο για να ενημερώσει πως δεν έρχεται κανείς. Τι σας α­ πάντησαν από το υπουργείο, ρώτησε ο αντιπρόσωπος του κ.τ.κ., Δεν ξέρουν κι αυτοί τι να σκεφτούν, είναι φυσικό η κα­ κοκαιρία να κρατά στο σπίτι πολύ κόσμο, σε ολόκληρη όμως την πόλη συμβαίνει σχεδόν ό,τι κι εδώ, και γι' αυτό δεν βρί­ σκουν εξήγηση, Γιατί λέτε σχεδόν, ρώτησε ο αντιπρόσωπος του κ.τ.δ., Σε κάποια εκλογικά τμήματα, σε λίγα βέβαια, εμ­ φανίστηκαν εκλογείς, αλλά η κίνηση είναι εξαιρετικά μειω­ μένη, αυτό δεν έχει ξαναγίνει, Και στην υπόλοιπη χώρα, ρώ­ τησε ο αντιπρόσωπος του κ.τ.α., δεν βρέχει μόνο στην πρω­ τεύουσα, Αυτό είναι το περίεργο, υπάρχουν μέρη όπου βρέ­ χει εξίσου όσο εδώ και παρ' όλα αυτά οι άνθρωποι ψηφί­ ζουν, όπως είναι λογικό είναι περισσότεροι στις περιοχές με καλό καιρό, και επί τη ευκαιρία, λένε πως η μετεωρολογική υπηρεσία προβλέπει βελτίωση του καιρού μέχρι το μεσημέ­ ρι, Μπορεί όμως να πάει από το κακό στο χειρότερο, αν θυ­ μηθούμε το γνωμικό, ως το μεσημέρι ή φορτώνει ή ξεφορ­ τώνει, επέστησε την προσοχή το δεύτερο μέλος, που μέχρι στιγμής δεν είχε ανοίξει το στόμα του. Έπεσε σιωπή. Τότε ο γραμματέας έχωσε το χέρι του σε μια εξωτερική τσέπη του σακακιού του, έβγαλε από μέσα ένα κινητό τηλέφωνο και σχημάτισε έναν αριθμό. Όσο περίμενε να του απαντήσουν είπε, Είναι σαν αυτό με το βουνό και τον μωάμεθ, αφού δεν

μπορούμε να ρωτήσουμε τους εκλογείς που δεν γνωρίζουμε γιατί δεν έρχονται να ψηφίσουν, θα ρωτήσουμε την οικογέ­ νεια, που μας είναι γνωστή, έλα, γεια, εγώ είμαι, ναι, εκεί εί­ σαι ακόμα, πώς και δεν ήρθες ακόμα να ψηφίσεις, ότι βρέχει το ξέρω κι εγώ, οι κάλτσες μου είναι ακόμα μούσκεμα ως τις γάμπες, ναι, σωστά, συγγνώμη, το ξέχασα ότι μου είχες πει πως θα ερχόσουν μετά το μεσημεριανό, βέβαια, σου τηλε­ φώνησα γιατί υπάρχει πρόβλημα, δεν μπορείς να φαντα­ στείς, αν σου πω ότι μέχρι στιγμής δεν έχει εμφανιστεί κανείς για να ψηφίσει θα με πιστέψεις, καλά, θα σε περιμένω, φιλιά. Κατέβασε το ακουστικό και σχολίασε ειρωνικά, Μία ψήφος τουλάχιστον είναι εγγυημένη, η γυναίκα μου θα έρθει το α­ πόγευμα. Ο πρόεδρος και τα υπόλοιπα μέλη αλληλοκοιτάχτηκαν, ήταν ηλίου φαεινότερο πως έπρεπε να ακολουθή­ σουν το παράδειγμα, αλλά και πως κανείς τους δεν ήθελε να είναι ο πρώτος, θα ήταν σαν να αναγνώριζαν ότι αυτός που έχει το πάνω χέρι σε ταχύτητα, νου και καπατσοσύνη σ' αυ­ τή την εκλογική επιτροπή είναι ο γραμματέας. Το μέλος που είχε βγει στην πόρτα να δει αν βρέχει δεν δυσκολεύτηκε να καταλάβει ότι έχει να φάει πολλά ψωμιά ακόμα μέχρι φτά­ σει στο επίπεδο του γραμματέα που έχουμε εδώ μπροστά μας, ικανού, με τη μεγαλύτερη άνεση στον κόσμο, να απο­ σπάσει μία ψήφο από ένα κινητό τηλέφωνο όπως ένας τα­ χυδακτυλουργός θα έβγαζε ένα κουνέλι από ένα ψηλό κα­ πέλο. Βλέποντας ότι ο πρόεδρος, αποσυρμένος σε μια γω­ νιά, μιλούσε με το σπίτι από το κινητό του, κι ότι οι άλλοι, χρησιμοποιώντας τις δικές τους συσκευές, διακριτικά, ψιθυ­ ριστά, έκαναν το ίδιο, το μέλος που είχε βγει στην πόρτα ε­ κτίμησε την τιμιότητα των συναδέλφων του, που, αποφεύ­ γοντας να κάνουν χρήση του σταθερού τηλεφώνου που βρι­ σκόταν εκεί κατ' αρχάς για υπηρεσιακούς λόγους, εξοικονο­ μούσαν ευγενικά χρήματα στο κράτος. Ο μόνος από τους παριστάμενους που, μιας και δεν είχε κινητό τηλέφωνο, είχε περιοριστεί να περιμένει τα νέα των άλλων ήταν ο αντιπρό-

σωπος του κ.τ.α., αν και θα πρέπει να προσθέσουμε πως, ζώ­ ντας ο ίδιος μόνος στην πρωτεύουσα και με την οικογένεια του στην επαρχία, ο καημένος δεν έχει σε ποιον να τηλεφω­ νήσει. Η μια μετά την άλλη οι συνομιλίες τελείωσαν, η πλέον μακροσκελής ήταν του προέδρου, απ' ό,τι φαίνεται απαιτεί από το πρόσωπο με το οποίο μιλά να έρθει αμέσως, για να δούμε πώς θα καταλήξει αυτό, όπως και να 'χει εκείνος έ­ πρεπε να είχε μιλήσει πρώτος, αν ο γραμματέας αποφάσισε να τον προσπεράσει σε καλό να του βγει, μήπως δεν το κα­ ταλάβαμε ότι ο τύπος είναι απ' αυτούς τους εξυπνάκηδες, αν σεβόταν την ιεραρχία όπως τη σεβόμαστε εμείς θα είχε α­ πλώς μεταφέρει την ιδέα του στον ανώτερο του. Ο πρόεδρος άφησε τον αναστεναγμό που είχε τρυπώσει στο στήθος του, έβαλε το τηλέφωνο στην τσέπη και ρώτησε, Λοιπόν, μάθατε κάτι. Η ερώτηση, εκτός από ευκόλως εννοούμενη, ήταν, πώς να το πούμε, λιγουλάκι δόλια, εν πρώτοις γιατί όλο και κάτι μαθαίνει πάντα κανείς, ακόμα κι αν σε τίποτα δεν του χρη­ σιμεύσει, κι έπειτα γιατί ήταν προφανές ότι ο ερωτών εκμε­ ταλλευόταν την εγγενή ισχύ της θέσης του για να ξεγλιστρή­ σει από το καθήκον του, που είναι να εγκαινιάσει ο ίδιος, αυ­ τοπροσώπως και με δικά του λόγια, την ανταλλαγή πληρο­ φοριών. Αν δεν έχουμε ξεχάσει τον αναστεναγμό και την ε­ κνευρισμένη απαίτηση που μας φάνηκε ότι διακρίναμε κά­ ποια στιγμή στα λόγια του, θα ήταν λογικό να σκεφτούμε πως ο διάλογος, αν υποθέσουμε ότι από την άλλη πλευρά ή­ ταν κάποιος της οικογένειας του, δεν ήταν τόσο χαλαρός και διαφωτιστικός όσο το αιτιολογημένο του ενδιαφέρον ως πο­ λίτη και προέδρου δικαιούταν, και τώρα, χωρίς τη νηφαλιό­ τητα που χρειάζεται για να το ρίξει σε κακοπλεγμένους αυ­ τοσχεδιασμούς, υπεκφεύγει της δυσκολίας προσκαλώντας τους υφισταμένους του να εκφραστούν, πράγμα που, όπως γνωρίζουμε, είναι ο νέος, πλέον σύγχρονος τρόπος να είναι κανείς αρχηγός. Τα μέλη της εφορευτικής επιτροπής και οι αντιπρόσωποι των κομμάτων, με εξαίρεση αυτόν του κ.τ.α.,

20

που ελλείψει δικών του πληροφοριών καθόταν και άκουγε μόνο, είπαν πως οι οικείοι τους δεν είχαν καμία όρεξη να γί­ νουν μουσκίδι και περίμεναν να ξαστερώσει ο ουρανός για να ενισχύσουν τη δημόσια ψηφοφορία, ή, όπως η γυναίκα του γραμματέα, σκέφτονταν να έρθουν να ψηφίσουν το α­ πόγευμα. Το μέλος που είχε βγει στην πόρτα ήταν ο μόνος που έδειχνε ευχαριστημένος, φαινόταν στην ευδιάθετη έκ­ φραση του προσώπου του πως είχε λόγους να περηφανεύε­ ται για τις ικανότητες του, πράγμα που, αν το μεταφράσου­ με σε λέξεις, συνοψίζεται στα εξής, Στο σπίτι μου δεν απα­ ντά κανείς, κι αυτό μπορεί μόνο να σημαίνει ότι είναι στο δρόμο κι έρχονται. Ο πρόεδρος πήγε και κάθισε στη θέση του και η αναμονή άρχισε ξανά. Μετά από μία ώρα σχεδόν ήρθε ο πρώτος εκλογέας. Πα­ ρά τη γενική προσδοκία και προς αποθάρρυνση του μέλους που είχε βγει στην πόρτα, ήταν ένας άγνωστος. Άφησε την ομπρέλα του να στραγγίζει στην είσοδο της αίθουσας και, καλυμμένος με μια πλαστική κάπα που γυαλοκοπούσε στο νερό, φορώντας μπότες επίσης πλαστικές, προχώρησε προς την επιτροπή. Ο πρόεδρος σηκώθηκε με το χαμόγελο στα χείλη, ο εκλογέας αυτός, άνθρωπος προχωρημένης ηλικίας, ακμαίος όμως ακόμα, ερχόταν να αναγγείλει την επιστροφή στην ομαλότητα, στη συνηθισμένη ουρά ευσυνείδητων πο­ λιτών που προχωρούν αργά, χωρίς ανυπομονησία, έχοντας απόλυτη συνείδηση, όπως το είπε και ο αντιπρόσωπος του κ.τ.δ., της έξοχης σημασίας των δημοτικών αυτών εκλογών. Ο άντρας παρέδωσε την ταυτότητα και το εκλογικό του βι­ βλιάριο στον πρόεδρο, εκείνος ανακοίνωσε με παλλόμενη φωνή, ευτυχής σχεδόν, τον αριθμό ταυτότητας και το όνο­ μα του κατόχου της, τα μέλη που ήταν επιφορτισμένα με το καθήκον αυτό ξεφύλλισαν τους εκλογικούς καταλόγους, ε­ πανέλαβαν, όταν τα βρήκαν, το όνομα και τον αριθμό, ση­ μείωσαν με το σημείο της επικύρωσης, κατόπιν, στάζοντας ακόμα νερό, ο άντρας κατευθύνθηκε στο παραβάν με το

ψηφοδέλτιο, μετά από λίγο επέστρεψε με το χαρτί διπλωμέ­ νο στα τέσσερα, το παρέδωσε στον πρόεδρο, που το εισήγα­ γε με επισημότητα στην κάλπη, πήρε πίσω τα χαρτιά του και έφυγε, παίρνοντας μαζί την ομπρέλα του. Ο δεύτερος ε­ κλογέας έκανε δέκα λεπτά να φανεί, αλλά μετά από αυτόν, αν και με το σταγονόμετρο, χωρίς ενθουσιασμό, σαν τα φθινοπωρίλ'ά φύλλα που πέφτουν αργά από τα κλαριά, άρχι­ σαν να πέφτουν και τα ψηφοδέλτια στην κάλπη. Όσο κι αν ο πρόεδρος και τα μέλη καθυστερούσαν τη διαδικασία κα­ ταγραφής, ουρά δεν σχηματιζόταν, υπήρχαν το πολύ τρειςτέσσερις άνθρωποι που περίμεναν τη σειρά τους, και με τρεις-τέσσερις ανθρώπους δεν φτιάχνεται, όσο κι αν πασχί­ σουν, ουρά της προκοπής. Δίκιο είχα, παρατήρησε ο αντι­ πρόσωπος του κ.τ.κ., η αποχή είναι τρομερή, μαζική, μετά απ' αυτό κανείς δεν πρόκειται να συμφωνήσει, η μόνη λύση είναι η επανάληψη των εκλογών, Ίσως η μπόρα να σταμα­ τήσει, είπε ο πρόεδρος, και κοιτάζοντας το ρολόι του μουρ­ μούρισε σαν να προσευχόταν, Είναι μεσημέρι σχεδόν. Απο­ φασιστικός, εκείνος που ονομάσαμε το μέλος που είχε βγει στην πόρτα σηκώθηκε, Αν μου επιτρέπετε, κύριε πρόεδρε, τώρα που δεν έχουμε κανέναν για να ψηφίσει πάω να δω πώς είναι ο καιρός. Σε μισό λεπτό ήταν πίσω, βγήκε με το α­ ριστερό αλλά μπήκε με το δεξί, ευτυχής ξανά, αναγγέλλο­ ντας την καλή είδηση, Η βροχή έπεσε, σχεδόν σταμάτησε, ο ουρανός αρχίζει να καθαρίζει. Λίγο έλειψε ν' αγκαλιαστούν όλοι μαζί, εφορευτική επιτροπή και αντιπρόσωποι των κομ­ μάτων, αλλά η χαρά τους δεν κράτησε πολύ. Η μονότονη σταγονόρροια ψηφοφόρων δεν παρουσίασε αλλαγή, ερχό­ ταν πότε πότε κάποιος, ήρθε η σύζυγος, η μητέρα και μια θεία του μέλους που είχε βγει στην πόρτα, ήρθε ο μεγαλύτε­ ρος αδερφός του αντιπροσώπου του κ.τ.δ., ήρθε η πεθερά του προέδρου, η οποία, επιδεικνύοντας έλλειψη του σεβα­ σμού που αρμόζει στην εκλογική πράξη, ενημέρωσε τον καταπτοημένο της γαμπρό πως η κόρη της θα ερχόταν κάποια

στιγμή αργά το απόγευμα, Είπε πως μπορεί να πήγαινε σι­ νεμά, πρόσθεσε με απονιά, ήρθαν οι γονείς του αναπληρωτή προέδρου, ήρθαν κι άλλοι που δεν ανήκαν στις οικογένειες αυτές, αδιάφοροι έμπαιναν, αδιάφοροι έβγαιναν, και η α­ τμόσφαιρα ζωήρεψε λίγο μόνο όταν εμφανίστηκαν δύο πο­ λιτικοί του κ.τ.δ. και λίγα λεπτά αργότερα ένας του κ.τ.κ., και ως εκ θαύματος μία κάμερα της τηλεόρασης βγήκε από το πουθενά, τράβηξε εικόνες και επέστρεψε στο πουθενά, έ­ νας δημοσιογράφος ζήτησε την άδεια για μια ερώτηση, Πώς κυλάει η ψηφοφορία, κι ο πρόεδρος απάντησε, Μπορούσε να είναι και καλύτερα, αλλά τώρα που ο καιρός φαίνεται ν' αλλάζει είμαστε βέβαιοι πως η ροή των ψηφοφόρων θα αυ­ ξηθεί, Η εντύπωση που αποκομίσαμε από άλλα εκλογικά τμήματα της πόλης είναι πως η αποχή θα είναι πολύ υψηλή αυτή τη φορά, παρατήρησε ο δημοσιογράφος, Προτιμώ να βλέπω τα πράγματα αισιόδοξα και να έχω μια θετική προο­ πτική για την επίδραση του καιρού στη λειτουργία των ε­ κλογικών μηχανισμών, αν δεν βρέξει το απόγευμα θα κατα­ φέρουμε να ανακτήσουμε αυτό που επιχείρησε να μας κλέ­ ψει η πρωινή καταιγίδα. Ο δημοσιογράφος έφυγε ευχαρι­ στημένος, ήταν μια όμορφη φράση, θα μπορούσε, αν μη τι άλλο, να γίνει υπότιτλος στο ρεπορτάζ. Κι επειδή είχε έρθει η ώρα να βάλουν κάτι στο στομάχι τους, τα μέλη της εφο­ ρευτικής επιτροπής και οι αντιπρόσωποι των κομμάτων ορ­ γανώθηκαν σε βάρδιες και, με το ένα μάτι στον εκλογικό κα­ τάλογο και το άλλο στο σάντουιτς, έφαγαν επιτόπου. Δεν έβρεχε πια, τίποτα όμως δεν προμήνυε ότι οι πα­ τριωτικές ελπίδες του προέδρου θα στέφονταν με επιτυχία από το περιεχόμενο μιας κάλπης της οποίας οι ψήφοι, μέχρι στιγμής, μετά βίας κάλυπταν τον πάτο. Όλοι οι παριστάμε­ νοι σκέφτονταν το ίδιο, οι εκλογές ήταν ήδη μια τρομερή πολιτική αποτυχία. Ο χρόνος περνούσε. Τρεις και μισή χτυ­ πούσε το ρολόι του καμπαναριού όταν μπήκε μέσα για να ψηφίσει η γυναίκα του γραμματέα. Άντρας και γυναίκα χα-

μογελασαν ο ένας στον άλλο διακριτικά αλλά και με μια α­ νεπαίσθητη πινελιά απροσδιόριστης συνενοχής, ένα χαμό­ γελο που προκάλεσε στον πρόεδρο της εφορευτικής επιτρο­ πής μια ενοχλητική εσωτερική σύσπαση, ίσως τον πόνο της ζήλιας, αφού γνωρίζει πως ποτέ δεν θα συμμετείχε σ' ένα τέτοιο χαμόγελο. Κάπου στα μύχια της σάρκας του, κάπου στ' απόμερα του νου του, πονούσε ακόμα όταν τριάντα λε­ πτά αργότερα, κοιτάζοντας το ρολόι του, αναρωτιόταν αν η γυναίκα του είχε πάει τελικά σινεμά. Θα μου εμφανιστεί ε­ δώ, αν τελικά εμφανιστεί, την τελευταία ώρα, το τελευταίο λεπτό, σκέφτηκε. Υπάρχουν πολλοί τρόποι να αποτρέψει κανείς το πεπρωμένο κι είναι όλοι σχεδόν μάταιοι, και τού­ τος, να προσπαθεί δηλαδή να σκεφτεί το χειρότερο ευελπι­ στώντας ότι θα συμβεί το καλύτερο, όντας από τους πιο κοι­ νότοπους, θα μπορούσε να θεωρηθεί αξιόλογη απόπειρα, δεν πρόκειται όμως να αποδώσει στην παρούσα περίπτωση, γιατί από καθ' όλα αξιόπιστη πηγή γνωρίζουμε ότι η γυναί­ κα του προέδρου της εφορευτικής επιτροπής πήγε όντως σι­ νεμά και πως, τουλάχιστον μέχρι τη στιγμή αυτή, δεν έχει α­ ποφασίσει ακόμη αν θα έρθει να ψηφίσει. Ευτυχώς, η ανά­ γκη ισορροπίας, την οποία έχουμε επικαλεστεί και άλλοτε, που κρατά το σύμπαν σταθερό στις ράγες του και τους πλα­ νήτες στις τροχιές τους, ορίζει πως κάθε φορά που αφαιρεί­ ται κάτι από κάπου προστίθεται κάτι άλλο που λίγο ως πο­ λύ του αντιστοιχεί, της ίδιας ποιότητας και στην ίδια ανα­ λογία, ίσως για να μη συσσωρεύονται τα παράπονα για άνι­ ση μεταχείριση. Γιατί αλλιώς δεν καταλαβαίνουμε για ποιο λόγο, στις τέσσερις το απόγευμα, μια ώρα που ούτε αργά μπορείς να την πεις ούτε νωρίς, ούτε κρύο ούτε ζέστη, οι ψηφοφόροι που μέχρι τότε παρέμεναν στη θαλπωρή της ε­ στίας τους δείχνοντας ανοιχτή περιφρόνηση προς τις εκλο­ γές, άρχισαν να βγαίνουν στους δρόμους, οι περισσότεροι με δικά τους μέσα, και άλλοι χάρη στην αξιέπαινη συνδρο­ μή πυροσβεστών και εθελοντών, γιατί έμεναν σε μέρη από­

μακρα χωρίς συγκοινωνία, και όλοι, όλοι, υγιείς και ασθε­ νείς, οι μεν στα πόδια τους, οι δε με αναπηρικές καρέκλες, με ράντζα, με ασθενοφόρα, συνέρρεαν στα αντίστοιχα ε­ κλογικά τμήματα σαν ποτάμια που μόνο μία διαδρομή γνω­ ρίζουν, αυτή που οδηγεί στη θάλασσα. Στους σκεπτικιστές, ή απλώς καχύποπτους, αυτούς που καταδέχονται να πιστέ­ ψουν μόνο στα θαύματα από τα οποία περιμένουν όφελος, θα φανεί ίσως πως η προαναφερθείσα ανάγκη ισορροπίας κιβδηλεύεται ξεδιάντροπα στην παρούσα συνθήκη, πως η τεχνητή αμφιβολία αν τάχα θα έρθει ή δεν θα έρθει να ψη­ φίσει η γυναίκα του προέδρου της εφορευτικής επιτροπής είναι, εύλογα, εξαιρετικά ασήμαντη από μια συμπαντική ά­ ποψη για να χρειάζεται να αναπληρωθεί, σε μια πόλη ανά­ μεσα σε τόσες στην επικράτεια της γης, με την απρόσμενη κινητοποίηση χιλιάδων ανθρώπων κάθε ηλικίας και κοινω­ νικής προέλευσης, οι οποίοι, χωρίς να έχουν συνεννοηθεί προηγουμένως πάνω στις πολιτικές και ιδεολογικές τους διαφορές, αποφάσισαν επιτέλους να βγουν από το σπίτι και να πάνε να ψηφίσουν. Όποιος υποστηρίζει την άποψη αυ­ τή ξεχνά όχι μόνο πως το σύμπαν έχει τους δικούς του νό­ μους, που είναι όλοι τους αλλότριοι στα αντιφατικά όνειρα και επιθυμίες της ανθρωπότητας, και στη διατύπωση των ο­ ποίων δεν μας πέφτει λόγος, πέρα από τις λέξεις με τις ο­ ποίες φαύλα τους ονοματίζουμε, αλλά και πως όλα συντεί­ νουν για να μας πείσουν πως τους χρησιμοποιεί για σκο­ πούς που ξεπερνούν και πάντοτε ξεπερνούσαν τα όρια της κατανόησης μας, και αν, στη συγκεκριμένη αυτή συγκυρία, η σκανδαλώδης δυσαναλογία ανάμεσα σε κάτι που ίσως, προς το παρόν τουλάχιστον είναι ίσως, διαφεύγει της κάλ­ πης, δηλαδή την ψήφο της αντιπαθούς υποτίθεται συζύγου του προέδρου, και την κοσμοπλημμύρα αντρών και γυναι­ κών που είναι ήδη καθ' οδόν, μας φαίνεται δύσκολο να το αποδεχτούμε υπό το φως της πλέον στοιχειώδους ισομε­ ρούς δικαιοσύνης, η σύνεση προστάζει να αναβάλουμε για

λίγο ακόμα κάθε οριστική κρίση και να παρακολουθήσουμε με προσοχή και πίστη την εξέλιξη κάποιων γεγονότων που μόλις τώρα αρχίζουν να εκτυλίσσονται. Πράγμα ακριβώς το οποίο, ξεσηκωμένοι από επαγγελματικό ενθουσιασμό και α­ παράμιλλη λαχτάρα πληροφόρησης, κάνουν ήδη οι δημο­ σιογράφοι του τύπου, του ραδιοφώνου και της τηλεόρασης, τρέχοντας απ' άκρη σ' άκρη, χώνοντας μικρόφωνα στη μού­ ρη των ανθρώπων, ρωτώντας, Τι σας έκανε να βγείτε από το σπίτι στις τέσσερις η ώρα για να πάτε να ψηφίσετε, Δεν σας φαίνεται απίστευτο που όλος ο κόσμος βγήκε στο δρό­ μο ταυτόχρονα, για ν' ακούσουν απαντήσεις ξερές ή επιθε­ τικές όπως Γιατί αυτή την ώρα είχα αποφασίσει να βγω έ­ ξω, Ως ελεύθεροι πολίτες μπαίνουμε και βγαίνουμε ό,τι ώρα μάς αρέσει, δεν έχουμε να δώσουμε εξηγήσεις σε κανέναν για τις πράξεις μας, Πόσο σας πληρώνουν για να ρωτάτε η­ λίθιες ερωτήσεις, Τι σας νοιάζει τι ώρα θα βγω ή δεν θα βγω απ' το σπίτι μου, Και πού το είδατε γραμμένο ότι πρέπει ν' απαντήσω στην ερώτηση, Δεν μιλώ χωρίς το δικηγόρο μου. Υπήρξαν και άνθρωποι με καλή αγωγή που απάντησαν χω­ ρίς την οξεία επίκριση των παραδειγμάτων που παραθέσα­ με, ούτε όμως αυτοί μπόρεσαν να ικανοποιήσουν την αδη­ φάγο δημοσιογραφική περιέργεια, απλώς σήκωναν τους ώ­ μους λέγοντας, Τρέφω το μεγαλύτερο σεβασμό προς το ε­ πάγγελμα σας και με μεγάλη μου ευχαρίστηση θα σας βοη­ θούσα να δημοσιεύσετε μια καλή είδηση, δυστυχώς μπορώ μόνο να σας πω πως κοίταξα το ρολόι, είδα πως ήταν τέσ­ σερις η ώρα και είπα στην οικογένεια Πάμε, ή τώρα ή ποτέ, Ή τώρα ή ποτέ, γιατί, Εδώ είναι το αγκάθι του ζητήματος, έτσι μου κατέβηκε αυτή η φράση, Σκεφτείτε καλά, στύψτε το μυαλό σας, Μην επιμένετε, ρωτήστε κάποιον άλλο, μπο­ ρεί να ξέρει, Ρώτησα ήδη πενήντα, Και λοιπόν, Κανείς δεν μπόρεσε να μου απαντήσει, Τα βλέπετε, Δεν σας φαίνεται ό­ μως περίεργη σύμπτωση να βγουν χιλιάδες άνθρωποι από τα σπίτια τους την ίδια ώρα για να πάνε να ψηφίσουν, Σύ-

2 6

μπτωση ασφαλώς, περίεργη ίσως όχι, Γιατί, Α τι να σας πω κι εγώ. Οι σχολιαστές που παρακολουθούσαν στα διάφορα κανάλια την εκλογική διαδικασία, δίνοντας σφυγμομετρή­ σεις ελλείψει ασφαλών δεδομένων εκτίμησης, συμπεραίνο­ ντας από το πέταγμα και το κελάηδισμα των πουλιών το θέ­ λημα των θεών, με λύπη που δεν επιτρέπεται πια η θυσία των ζώων για να ξεδιαλύνουμε στα πάλλοντα ακόμα σπλά­ χνα τους τα μυστικά του κρόνου και του πεπρωμένου, ξύ­ πνησαν ξαφνικά από τη χαύνωση όπου τους είχαν βυθίσει OL εξαιρετικά σκαιές προοπτικές της καταμέτρησης και, ε­ πειδή ασφαλώς θεωρούσαν ανάξιο της εκπαιδευτικής τους αποστολής να ξοδεύουν τον καιρό τους συζητώντας συ­ μπτώσεις, ρίχτηκαν σαν λύκοι στο εξαίρετο παράδειγμα πο­ λιτικής συνείδησης που έδινε τη στιγμή αυτή ο πληθυσμός της πρωτεύουσας σε όλη τη χώρα συρρέοντας μαζικά στις κάλπες, ενώ το φάντασμα μια αποχής χωρίς όμοιο της στην ιστορία της δημοκρατίας μας απειλούσε σοβαρά τη σταθε­ ρότητα όχι μόνο του καθεστώτος, αλλά επίσης, ακόμα σο­ βαρότερο, του συστήματος. Η επίσημη ανακοίνωση του υ­ πουργείου του εσωτερικών δεν έφτανε σε τέτοιες απειλές, η ανακούφιση όμως της κυβέρνησης ήταν εμφανής σε κάθε α­ ράδα. Όσο για τα τρία κόμματα στην παλαίστρα, αυτά της δεξιάς, του κέντρου και της αριστεράς, αυτά, αφού υπολό­ γισαν στα γρήγορα τα κέρδη και τα οφέλη που θα προέκυ­ πταν από την τόσο απρόσμενη κίνηση των πολιτών, έδωσαν στη δημοσιότητα συγχαρητήριες δηλώσεις στις οποίες, ανά­ μεσα σε άλλες στυλιστικές χαριτωμενιές του ιδίου ποιου, υ­ ποστήριζαν ότι η δημοκρατία ήταν άξια συγχαρητηρίων. Επίσης με παρόμοιους όρους, με απόκλιση τελείας, εκφρά­ στηκαν, με την εθνική σημαία κρεμασμένη πίσω τους, πρώ­ τος ο πρόεδρος της δημοκρατίας από το ανάκτορο του και μετά ο πρωθυπουργός από το μέγαρο του. Στην είσοδο των εκλογικών τμημάτων οι ουρές των εκλογέων, τριπλές, κύ­ κλωναν το τετράγωνο μέχρι που χάνονταν απ' τα μάτια.

Όπως οι υπόλοιποι πρόεδροι εφορευτικών επιτροπών της πόλης, έτσι κι αυτός του εκλογικού τμήματος αριθμός δεκα­ τέσσερα είχε πλήρη συνείδηση ότι ζούσε μια μοναδική ιστο­ ρική στιγμή. Όταν, προχωρημένη νύχτα πια, αφού το υπουρ­ γείο των εσωτερικών είχε παρατείνει για δύο ώρες το πέρας της ψηφοφορίας, χρόνος στον οποίο χρειάστηκε να προστε­ θεί μισή ώρα ακόμα ώστε να μπορέσουν να ασκήσουν το δι­ καίωμα τους στην ψήφο οι εκλογείς που στοιβάζονταν μέσα στο κτήριο, όταν επιτέλους τα μέλη της εφορευτικής επιτρο­ πής και οι αντιπρόσωποι των κομμάτων, εξαντλημένοι και πεινασμένοι, βρέθηκαν αντιμέτωποι με το βουνό των ψηφο­ δελτίων που είχαν αδειάσει από τις δύο κάλπες, η δεύτερη εί­ χε ζητηθεί επειγόντως από το υπουργείο, το μεγαλείο του έρ­ γου που είχαν μπροστά τους τους έκανε να ριγήσουν από ένα συναίσθημα που δεν θα διστάσουμε να ονομάσουμε επικό, ή ηρωικό, λες κι OL αρχαίες προγονικές θεότητες αναβίωναν και έπαιρναν σάρκα κατά τρόπο μαγικό μ' αυτά τα χαρτιά. Ένα από τα χαρτιά αυτά ήταν της γυναίκας του προέδρου. Την έφερε μια παρόρμηση που την έβγαλε απ' τον κινηματο­ γράφο, πέρασε ώρες σε μια ουρά που προχωρούσε με ρυθμό σαλίγκαρου, κι όταν επιτέλους βρέθηκε ενώπιον του συζύγου της, όταν τον άκουσε να προφέρει το όνομα της, ένιωσε στην καρδιά κάτι που θα μπορούσε να είναι η σκιά μιας παλιάς ευ­ τυχίας, τίποτα περισσότερο από μια σκιά, αλλά ακόμα κι έτσι σκέφτηκε πως έστω και γι' αυτό άξιζε τον κόπο που ήρθε μέ­ χρι εδώ. Ήταν περασμένα μεσάνυχτα όταν τελείωσε η κατα­ μέτρηση. Οι έγκυρες ψήφοι δεν ξεπερνούσαν το είκοσι πέντε τοις εκατό και κατανέμονταν ως εξής, κόμμα της δεξιάς, δε­ κατρία τοις εκατό, κόμμα του κέντρου, εννέα τοις εκατό, και κόμμα της αριστεράς, δυόμισι τοις εκατό. Ελάχιστες οι άκυ­ ρες ψήφοι, ελάχιστες οι αποχές. Όλες οι υπόλοιπες, περισσό­ τερο από εβδομήντα τοις εκατό συνολικά, ήταν λευκές.

Η

ΤΑΡΑΧΗ, Η ΚΑΤΑΠΛΗΞΗ, ΑΛΛΑ ΚΑΙ ΤΟ ΠΕΙΡΑΓΜΑ ΚΑΙ

ο σαρκασμός σάρωσαν τη χώρα απ' άκρου σ' άκρο. Οι δήμοι της επαρχίας, όπου οι εκλογές είχαν εξελι­ χθεί χωρίς ατυχήματα ή απρόοπτα, πέρα από κάποιες μι­ κρές καθυστερήσεις που προκλήθηκαν από την κακοκαι­ ρία, και που είχαν βγάλει αποτελέσματα που δεν παράλ­ λασσαν από τα συνήθη, κάποιοι σίγουροι ψηφοφόροι, κά­ ποιοι σκληρόπετσοι απέχοντες, λευκά και άκυρα χωρίς ιδιαί­ τερη σημασία, οι δήμοι αυτοί, που η θριαμβολογία του πρωτευουσιάνικου συγκεντρωτισμού είχε ταπεινώσει όταν κο­ κορεύτηκε μπροστά στο έθνος ως το αυθεντικότερο παρά­ δειγμα εκλογικής πολιτικής συνείδησης, μπορούσαν τώρα να επιστρέψουν το χαστούκι στον αποστολέα και να γελά­ σουν με τη μωροφιλοδοξία ορισμένων κυρίων που πι­ στεύουν ότι αυτοί είναι κι άλλοι δεν είναι, μόνο και μόνο ε­ πειδή το έφερε η τύχη να πάνε να ζήσουν στην πρωτεύου­ σα. Οι λέξεις Αυτοί οι κύριοι, που προφέρθηκαν με μια κί­ νηση των χειλιών που έσταζε περιφρόνηση σε κάθε συλλα­ βή, για να μην πούμε σε κάθε γράμμα, δεν απευθύνονταν στους ανθρώπους εκείνους που είχαν μείνει στα σπίτια τους μέχρι τις τέσσερις και ξαφνικά έσπευσαν να ψηφίσουν σαν να είχαν λάβει μια διαταγή που δεν μπορούσαν να παρα­ κούσουν, στρέφονταν όμως προς την κυβέρνηση που άρχι­ σε τους πανηγυρισμούς πριν την ώρα τους, στα κόμματα που είχαν ήδη αρχίσει να παίζουν με τις λευκές ψήφους σαν να

ήταν αμπέλι για τρύγο κι αυτοί οι τρυγητές, στις εφημερίδες και τα υπόλοιπα μέσα μαζικής επικοινωνίας για την ευκο­ λία με την οποία περνούν από τις επευφημίες στον καιάδα, σαν να μην έπαιξαν οι ίδιοι ενεργό ρόλο στην προετοιμασία της καταστροφής. Κάποιο δίκιο είχαν οι χλευαστές της επαρχίας, όχι όμως τόσο όσο νόμιζαν. Κάτω από την πολιτική αναταραχή που διατρέχει την πρωτεύουσα ολόκληρη σαν φιτίλι από μπα­ ρούτι που ψάχνει τη βόμβα του, αντιλαμβάνεται κανείς μια ανησυχία που αποφεύγει να εκφραστεί φωναχτά, παρά μό­ νο μεταξύ οικείων, κάθε άνθρωπος με τους δικούς του, κά­ θε κόμμα με το όργανο του, η κυβέρνηση με τον εαυτό της, Τι θα συμβεί όταν επαναληφθεί η ψηφοφορία, αυτή είναι η ερώτηση που κάνουν όλοι με φωνή χαμηλή, συγκρατημένη, μυστικοπαθή, για να μην ξυπνήσουν το δράκο που κοιμά­ ται. Υπάρχουν εκείνοι που είναι της άποψης πως είναι κα­ λύτερα να μην τσιγκλάμε την αλογόμυγα στη ράχη του ζώου, ν' αφήσουμε τα πράγματα όπως έχουν, το κ.τ.δ. στην κυ­ βέρνηση, το κ.τ.δ. στο δήμο, να προσποιηθούμε πως δεν συ­ νέβη τίποτα, ας υποθέσουμε λόγου χάρη πως κηρύσσεται κατάσταση έκτακτης ανάγκης στην πρωτεύουσα και επομέ­ νως αίρονται οι συνταγματικές εγγυήσεις, κι όταν περάσει λίγος καιρός και κουρνιάσει η σκόνη, όταν το ανόσιο συμ­ βάν θα έχει γραφτεί στο πινάκιο των παρελθόντων και ξε­ χασμένων, τότε μάλιστα, να ετοιμαστούμε για νέες εκλογές, ξεκινώντας με μια καλομελετημένη εκλογική εκστρατεία, πλούσια σε όρκους και υποσχέσεις, που ταυτοχρόνως θα α­ ποσκοπεί να εμποδίσει με κάθε μέσο, και ας μην ξινίζουμε τα μούτρα μας σε κάθε μικρή ή μεσαία παρανομία, την πι­ θανότητα να επαναληφθεί το φαινόμενο, το οποίο ταξινο­ μήθηκε σκληρά από έναν περίφημο ειδικό στα ζητήματα αυτά στην κατηγορία της πολιτικοκοινωνικής τερατολο­ γίας. Υπάρχουν βέβαια κι αυτοί που εκφράζουν μια διαφο­ ρετική άποψη, διαμαρτύρονται ότι οι νόμοι είναι ιεροί, πως

30

ο,τι είναι γραμμένο πρέπει να τηρείται, και σ' οποίον αρέσει, και πως, αν πάρουμε το σοκάκι των υπεκφυγών και το μο­ νοπάτι των συνεννοήσεων κάτω απ' το τραπέζι, θα βρεθού­ με κατευθείαν στο χάος και την κατάλυση των συνειδήσεων, εν ολίγοις, αφού ο νόμος ορίζει πως σε περίπτωση φυσικής καταστροφής οι εκλογές πρέπει να επαναληφθούν οκτώ μέ­ ρες αργότερα, τότε να επαναληφθούν οκτώ μέρες αργότε­ ρα, δηλαδή την ερχόμενη κυριακή, κι ας γίνει ό,τι θέλει ο θεός, αφού γι' αυτό υπάρχει. Ας σημειωθεί πάντως πως τα πολιτικά κόμματα, όπου εκφράζουν την άποψη τους, προτι­ μούν να μη διακινδυνεύσουν ιδιαίτερα, χτυπούν μια στο καρφί και μια στο πέταλο, λένε πως ναι μεν αλλά. Οι διευ­ θύνοντες του κόμματος της δεξιάς, που βρίσκεται στην κυ­ βέρνηση και είναι και δημοτική αρχή, ξεκινούν από την πε­ ποίθηση πως αυτός ο άσος, αδιαμφισβήτητος όπως λένε, θα τους φέρει τη νίκη σε χρυσό δίσκο, κι έτσι υιοθέτησαν μια τακτική γαλήνης με μια δόση διπλωματικής ευγένειας, ε­ μπιστευόμενοι το υγιές κριτήριο της κυβέρνησης, που είναι επιφορτισμένη με την τήρηση του νόμου, Όπως είναι λογι­ κό και ομαλό σε μια παγιωμένη δημοκρατία, όπως η δική μας, κατέληξαν. Αυτοί του κόμματος του κέντρου επίσης α­ ξιώνουν να γίνει σεβαστός ο νόμος, απαιτούν όμως από την κυβέρνηση κάτι που εκ προοιμίου γνωρίζουν πως είναι α­ πολύτως αδύνατο να εκπληρώσει, δηλαδή τον ορισμό και την εφαρμογή αυστηρών μέτρων που θα διασφαλίσουν την απόλυτη ομαλότητα της εκλογικής διαδικασίας, αλλά κυ­ ρίως, αν είναι δυνατόν, των αντίστοιχων αποτελεσμάτων της, Κατά τρόπο τέτοιο ώστε στην πόλη αυτή, αγόρευσαν, να μην επαναληφθεί ξανά το επονείδιστο θέαμα που πα­ ρουσιάστηκε στην πατρίδα και στον κόσμο. Όσο για το κόμ­ μα της αριστεράς, μετά από συνεδριάσεις των ανώτατων οργάνων του και μετά από μακρές διαβουλεύσεις, συνέθεσε και δημοσιοποίησε μια ανακοίνωση στην οποία εξέφραζε τη σταθερή του ελπίδα ότι οι επερχόμενες εκλογές θα γεν-

31

νήσουν, αντικειμενικά, τις πολιτικές συνθήκες εκείνες που είναι απαραίτητες για τον ερχομό ενός νέου σταδίου εξέλι­ ξης και πλατιάς κοινωνικής προόδου. Δεν ορκίζονται πως περιμένουν να κερδίσουν τις εκλογές και να κυβερνήσουν το δήμο, αυτό όμως εξυπακούεται. Το βράδυ ο πρωθυπουρ­ γός βγήκε στην τηλεόραση για να ανακοινώσει στο λαό ότι, σύμφωνα με τους ισχύοντες νόμους, οι δημοτικές εκλογές θα επαναληφθούν την ερχόμενη κυριακή, ξεκινά επομένως από απόψε τα μεσάνυχτα μια νέα περίοδος εκλογικής εκ­ στρατείας διάρκειας τεσσάρων ημερών, μέχρι τα μεσάνυχτα της παρασκευής. Η κυβέρνηση, πρόσθεσε παίρνοντας ύφος βαρύ και τονίζοντας εσκεμμένα τις δυνατές συλλαβές, έχει την πεποίθηση πως ο πληθυσμός της πρωτεύουσας, που κα­ λείται εκ νέου στις κάλπες, γνωρίζει και θα ασκήσει το πο­ λιτικό του καθήκον με την ίδια σοβαρότητα και το σεβασμό όπως το έπραξε στο παρελθόν, ώστε να θεωρηθεί άκυρο και λήξαν το λυπηρό συμβάν κατά το οποίο, για λόγους που δεν έχουν ακόμα διευκρινιστεί πλήρως, βρίσκονται όμως σε προχωρημένο στάδιο διαλεύκανσης, το συνήθως ξεκάθαρο κριτήριο των εκλογέων της πόλης αυτής έγινε απρόσμενα συγκεχυμένο και ατιμωτικό. Το μήνυμα του αρχηγού του κράτους θα μεταδοθεί κατά τη λήξη της εκστρατείας, το βράδυ της παρασκευής, έχει όμως διαλέξει κιόλας τη φρά­ ση με την οποία θα καταλήγει, Η κυριακή, αγαπητοί μου συμπατριώτες, θα είναι μια όμορφη μέρα. Και όντως ήταν μια όμορφη μέρα. Από νωρίς το πρωί, ό­ ταν ο ουρανός που μας σκέπει και μας προστατεύει βρισκό­ ταν σε όλο του το μεγαλείο, μ' έναν ήλιο από φλογοβόλο χρυσό σε φόντο από γαλάζιο κρύσταλλο, σύμφωνα με τις ε­ μπνευσμένες λέξεις ενός τηλεοπτικού ρεπόρτερ, άρχισαν οι εκλογείς να βγαίνουν από τα σπίτια τους με κατεύθυνση τα αντίστοιχα εκλογικά τμήματα, όχι ως τυφλή μάζα, όπως ει­ πώθηκε πως συνέβη πριν από μια βδομάδα, αλλά, παρόλο που πήγαινε ο καθένας μόνος του, ήταν τόση η συνέπεια και

η σπουδή ώστε, προτού καλά καλά προλάβουν ν' ανοίξουν οι πόρτες, εκτεταμένες ουρές πολιτών περίμεναν τη σειρά τους. Δεν ήταν ωστόσο, δυστυχώς, όλα τίμια και καθαρά στις ήσυχες αυτές συναθροίσεις. Δεν υπήρχε ούτε μία ουρά, έστω μία, ανάμεσα στις πάνω από σαράντα διασκορπισμέ­ νες σε όλη την πόλη, όπου να μην παρευρίσκονταν ένας ή περισσότεροι πληροφοριοδότες, με αποστολή ν' ακούσουν και να καταγράψουν τα σχόλια των παρισταμένων, πεπει­ σμένες καθώς ήταν οι αστυνομικές αρχές πως μια παρατε­ ταμένη αναμονή, όπως ακριβώς συμβαίνει και στα γραφεία των γιατρών, λύνει τις γλώσσες αργά ή γρήγορα και φέρνει στο φως, έστω και με κάποια μισόλογα, τις μυστικές προθέ­ σεις που ζουν στο νου των εκλογέων. Στη μεγάλη τους πλειο­ ψηφία οι πληροφοριοδότες είναι επαγγελματίες, ανήκουν στις μυστικές υπηρεσίες, αλλά υπάρχουν και μερικοί που ήρθαν εθελοντικά, πατριώτες ερασιτέχνες της κατασκοπείας που παρουσιάστηκαν από το ζήλο τους να υπηρετήσουν, χωρίς ανταμοιβή, λέξεις που όλες τους προκύπτουν από την ένορκη δήλωση που υπέγραψαν, ή ήρθαν, και δεν ήταν λί­ γες οι περιπτώσεις, για τη νοσηρή ευχαρίστηση της κατάδοσης. Ο γενετικός κώδικας γι' αυτό που, χωρίς να το καλοσκεφτούμε, έχουμε αρκεστεί να ονομάζουμε ανθρώπινη φύση δεν εξαντλείται στην οργανική έλικα του δεσοξυριβοζονουκλεϊκού οξέος, ή dna, υπάρχουν πολλά ακόμα να ει­ πωθούν γι' αυτό κι ακόμα πολλά να μας διηγηθεί, αυτή ό­ μως, για να το πούμε περιγραφικά, είναι η συμπληρωματική σπείρα που δεν έχουμε καταφέρει ακόμα να βγάλουμε απ' το νηπιαγωγείο, παρ' όλο το πλήθος ψυχολόγων και αναλυ­ τών διαφόρων σχολών και ειδών που έχουν σπάσει τα νύχια τους προσπαθώντας ν' ανοίξουν τα μάνταλά του. Οι επι­ στημονικοί αυτοί στοχασμοί, όσο πολύτιμοι κι αν είναι ήδη κι όση προοπτική αν έχουν για το μέλλον, δεν θα πρέπει ω­ στόσο να μας κάνουν να ξεχνάμε την ανησυχητική πραγμα­ τικότητα του σήμερα, όπως αυτή που συλλάβαμε μόλις τώ-

3 - Περί φωτίσεως

ρα, πως όχι μόνο βρίσκονται εκεί οι πληροφοριοδότες, με α­ φηρημένο ύφος για ν' ακούν και να καταγράφουν στα κρυ­ φά ό,τι λέγεται, αλλά υπάρχουν και αυτοκίνητα που γλι­ στρούν απαλά κατά μήκος της ουράς μοιάζοντας πως ψά­ χνουν να βρουν θέση για στάθμευση, αλλά κουβαλούν μέσα, αόρατα οτα βλέμματα, βιντεοκάμερες υψηλής ευκρίνειας και μικρόφωνα τελευταίας γενιάς ικανά να μεταφέρουν σε γράφημα τα συναισθήματα που φαινομενικά κρύβονται στο διάχυτο σούσουρο μιας ομάδας ανθρώπων που πιστεύουν, ο καθένας χωριστά, πως σκέφτεται κάτι άλλο. Καταγράφη­ κε η λέξη, αλλά σχεδιάστηκε και το συναίσθημα. Κανείς δεν μπορεί πλέον να είναι ασφαλής. Μέχρι την ώρα που άνοι­ ξαν οι πόρτες των εκλογικών τομέων και οι ουρές άρχισαν να κινούνται, τα μικρόφωνα είχαν καταφέρει να πιάσουν μόνο ασήμαντες φράσεις, κοινότοπα σχόλια για την ομορ­ φιά του πρωινού και την ευχάριστη θερμοκρασία ή για το πρωινό που κατάπιαν βιαστικά, σύντομοι διάλογοι πάνω στο σοβαρό ζήτημα πώς άφησαν οι μητέρες τα παιδιά τους με ασφάλεια για να έρθουν να ψηφίσουν, Ανέλαβε ο πατέ­ ρας τους, η μόνη λύση ήταν να έρθουμε εναλλάξ, τώρα εγώ, μετά θα έρθει εκείνος, εννοείται πως προτιμούσαμε να ψη­ φίσουμε μαζί, αλλά ήταν αδύνατο, τι να κάνουμε, αφού δεν γινόταν αλλιώς, Εμείς αφήσαμε τον μικρό με τη μεγάλη μας κόρη, που δεν ψηφίζει ακόμα, ναι, αυτός είναι ο σύζυγος μου, Χάρηκα πολύ, Παρομοίως, Τι όμορφο πρωινό, Σαν να το κάνει επίτηδες, Κάποια μέρα θα συνέβαινε. Παρά την α­ κουστική οξύτητα των μικροφώνων που περνούσαν και ξα­ ναπερνούσαν, λευκό αυτοκίνητο, γαλάζιο αυτοκίνητο, πρά­ σινο αυτοκίνητο, κόκκινο αυτοκίνητο, μαύρο αυτοκίνητο, με τις κεραίες ν' ανεμίζουν στην πρωινή αύρα, τίποτα το εμ­ φανώς ύποπτο δεν ξεμύτιζε κάτω από την επιφάνεια λέξεων τόσο αθώων και τετριμμένων όσο αυτές, τουλάχιστον κατά τα φαινόμενα. Ωστόσο δεν χρειάζεται να είναι κανείς διδά­ κτωρ της καχυποψίας ή διπλωματούχος της δυσπιστίας για

να αντιληφθεί κάτι ιδιαίτερο στις δύο τελευταίες φράσεις, αυτή με το πρωινό που μοιάζει να το κάνει επίτηδες και, κυ­ ρίως, τη δεύτερη, ότι κάποια μέρα θα συνέβαινε, αμφιση­ μίες ίσως αθέλητες, ίσως ασυνείδητες, αλλά, ακριβώς γι' αυ­ τό, εν δυνάμει πιο επικίνδυνες, που σκόπιμο ήταν να ανα­ λυθούν εξονυχιστικά σε σχέση το ύφος με το οποίο προ­ φέρθηκαν οι λέξεις αυτές, κυρίως όμως σε σχέση με την γκάμα των αντηχήσεων που δημιουργούν, αναφερόμαστε στους υποτόνους, που, αν δεν τους λάβουμε υπόψη, σύμ­ φωνα με τις πρόσφατες θεωρίες, ο βαθμός κατανόησης ο­ ποιουδήποτε προφορικά εκφρασμένου λόγου θα είναι ο­ πωσδήποτε ανεπαρκής, ατελής, περιορισμένος. Στον πλη­ ροφοριοδότη που τυχαία βρισκόταν εκεί, όπως και σε όλους τους συναδέλφους του, είχαν δοθεί πολύ ακριβείς προλη­ πτικές οδηγίες σε σχέση με το πώς να ενεργήσουν σε περι­ πτώσεις όπως αυτή. Θα έπρεπε να μην αφήσει τον ύποπτο να απομακρυνθεί, θα έπρεπε να τοποθετηθεί τρεις ή τέσσε­ ρις θέσεις πίσω του στην ουρά των ψηφοφόρων, θα έπρεπε, ως διπλή εγγύηση, παρ' όλη τη δεκτικότητα του μικροφώ­ νου που φέρει κρυφά, να αποτυπώσει στο μυαλό του το ό­ νομα και τον αριθμό του εκλογέα όταν ο πρόεδρος της ε­ φορευτικής επιτροπής θα τα φώναζε, θα έπρεπε να προ­ σποιηθεί πως είχε ξεχάσει κάτι και να αποσυρθεί διακριτικά από την ουρά, να βγει στο δρόμο, να μεταδώσει τηλεφωνι­ κώς το συμβάν στα κεντρικά των πληροφοριών και, τέλος, να επιστρέψει στον τόπο του κυνηγιού, παίρνοντας ξανά θέση στην ουρά. Με την πλέον ακριβή έννοια του όρου δεν μπορούμε να συγκρίνουμε την πράξη αυτή με την άσκηση πυρών με στόχο, αυτό που εδώ αναμένεται είναι η ατυχία, η μοίρα, η τύχη, ή όπως διάολο το λένε, να φέρει το στόχο μπροστά στα πυρά. Οι πληροφορίες έπεφταν βροχή στα κεντρικά όσο περ­ νούσε η ώρα, ωστόσο σε καμία περίπτωση δεν αποκάλυ­ πταν κατά τρόπο ξεκάθαρο, και επομένως μελλοντικά α-

διαβλητό, την πρόθεση ψήφου του εκλογέα θηράματος, α­ πό κουβέντες σαν αυτές που αναφέρθηκαν άλλο τίποτα στη λίστα, κι ακόμα κι εκείνη που φαινόταν ως η πιο ύποπτη, Κάποια μέρα θα συνέβαινε, έχανε πολλή από την εμφανή της επικινδυνότητα όταν την ενέτασσαν στα συμφραζόμενα της, ούτε λίγο ούτε πολύ μια συζήτηση δύο αντρών για το πρόσφατο διαζύγιο του ενός, που εκτυλίχθηκε με μισόλογα για να μην εγείρουν την περιέργεια όσων βρίσκονταν κο­ ντά, και που είχε καταλήξει με τον τρόπο αυτό, με λίγη μνη­ σικακία και λίγη απογοήτευση, αλλά ο τρεμάμενος ψίθυρος που βγήκε από το στήθος του άντρα που είχε χωρίσει, αν η ευαισθησία ήταν η καλύτερη ιδιότητα του επαγγέλματος του πληροφοριοδότη, θα έγερνε σίγουρα την πλάστιγγα προς το δείκτη της απογοήτευσης. Αν ο πληροφοριοδότης δεν το θεώρησε αξιοσημείωτο, αν το μικρόφωνο δεν το η­ χογράφησε, είναι σφάλματα ανθρώπινα και βλάβες τεχνο­ λογικές, την πιθανότητα των οποίων ο καλός δικαστής, γνωρίζοντας τι είναι ο άνθρωπος και μην παραβλέποντας τι είναι η μηχανή, θα είχε χρέος να το σημειώσει, ακόμα κι αν, και αυτό μάλιστα θα ήταν δικαιοσύνη σε όλη της τη μεγα­ λοπρέπεια, παρότι εκ πρώτης όψεως μπορεί να φαντάζει σκανδαλώδες, δεν υπήρχε στη δικογραφία η παραμικρή έν­ δειξη μη ενοχής του κατηγορουμένου. Τρέμουμε και μόνο στη σκέψη τι μπορεί να συμβεί αύριο στον αθώο άνθρωπο όταν τον φέρουν για ανάκριση, Ομολογείτε ότι είπατε στο πρόσωπο που βρισκόταν μαζί σας Κάποια μέρα θα συνέ­ βαινε, Μάλιστα, το ομολογώ, Σκεφθείτε καλά προτού απα­ ντήσετε, σε τι αναφερόσασταν με τις λέξεις αυτές, Μιλού­ σαμε για το χωρισμό μου, Χωρισμό ή διαζύγιο, Διαζύγιο, Και ποια ήταν, ποια είναι τα αισθήματα σας σε σχέση με το εν λόγω διαζύγιο, Νομίζω κάποια οργή και κάποια απο­ γοήτευση, Περισσότερη οργή ή περισσότερη απογοήτευση, Περισσότερη απογοήτευση υποθέτω, Δεν σας φαίνεται, α­ φού είναι έτσι, πως θα ήταν περισσότερο φυσικό να αφήσε­

τε έναν αναστεναγμό, ειδικά αφού μιλούσατε με φίλο, Δεν ορκίζομαι πως δεν αναστέναξα, δεν θυμάμαι, Ε λοιπόν ε­ μείς είμαστε βέβαιοι πως δεν αναστενάξατε, Πώς μπορείτε να το ξέρετε, δεν ήσασταν εκεί, Και ποιος σας είπε πως δεν ήμασταν εκεί, Ίσως ο φίλος μου να θυμάται πως με άκουσε να αναστενάζω, μπορείτε να τον ρωτήσετε, Κατά τα φαινό­ μενα δεν τρέφετε μεγάλη φιλία προς αυτόν, Τι θέλετε να πείτε, Ότι αν ανακατέψετε το φίλο σας θα τον βάλετε σε μπελάδες, Α αυτό όχι, Πολύ καλά, Μπορώ να φύγω τώρα, Από πού κι ως πού, άνθρωπε μου, μην είστε προπετής, πρώτα πρέπει ν' απαντήσετε στην ερώτηση που σας κάνα­ με, Ποια ερώτηση, Τι σκεφτόσασταν στην πραγματικότητα όταν είπατε στο φίλο σας τις λέξεις αυτές, Σας απάντησα ή­ δη, Δώστε μας άλλη απάντηση, αυτή δεν μας κάνει, Είναι η μοναδική που μπορούσα να σας δώσω γιατί είναι και η α­ ληθινή, Έτσι νομίζετε εσείς, Εκτός κι αν με βάλετε να επι­ νοήσω μία, Κάντε το, εμάς δεν μας ενοχλεί καθόλου να επι­ νοήσετε όσες απαντήσεις θέλετε, με το χρόνο και με υπομο­ νή, συν την κατάλληλη εφαρμογή ορισμένων τεχνικών, θα καταλήξετε σ' εκείνη που θέλουμε ν' ακούσουμε, Πείτε μου τότε ποια είναι να τελειώνουμε, Α όχι, δεν έχει γούστο έτσι, για ποιους μας περάσατε, αγαπητέ μου κύριε, έχουμε και μια επιστημονική αξιοπρέπεια να υπερασπιστούμε, μια ε­ παγγελματική συνείδηση να σεβαστούμε, για μας είναι πολύ σημαντικό να μπορέσουμε ν' αποδείξουμε στους ανωτέρους μας ότι αξίζουμε τα λεφτά που μας πληρώνουν και το ψωμί που τρώμε, Πάω χαμένος, Με την ησυχία σας. Η εντυπωσιακή γαλήνη των ψηφοφόρων στους δρόμους ή μέσα στα εκλογικά τμήματα δεν αντιστοιχούσε σε παρό­ μοια ψυχική διάθεση στα γραφεία των υπουργών ούτε στα εκλογικά κέντρα των κομμάτων. Το ζήτημα που περισσότε­ ρο απασχολεί τους μεν και τους δε είναι μέχρι πού θα φτά­ σει αυτή τη φορά η αποχή, σαν να βρίσκεται σ' αυτή μια έ­ ξοδος σωτηρίας από τη δύσκολη κοινωνική και πολιτική κα-

τάσταση στην οποία έχει βυθιστεί η χώρα εδώ και μια βδο­ μάδα. Μια σχετικά υψηλή αποχή, ή έστω πάνω από αυτή που διαπιστώθηκε στις προηγούμενες εκλογές, αρκεί να μην εί­ ναι υπερβολική, θα σήμαινε πως επιστρέφουμε πίσω στην ομαλότητα, στη γνωστή ρουτίνα των εκλογέων που ποτέ δεν πίστεψαν στη χρησιμότητα της ψήφου και πριμοδοτούν με την ανυποταξία τους την αποχή, τους άλλους που προτι­ μούν να επωφεληθούν από την καλοκαιρία και να περά­ σουν τη μέρα τους στην παραλία ή στην εξοχή με την οικο­ γένεια, ή εκείνους που, χωρίς άλλο κίνητρο, πέρα από την ακατανίκητη τεμπελιά, έμειναν στο σπίτι. Αν η προσέλευση στις κάλπες, μαζική όπως και στην προηγούμενη εκλογή, εί­ χε ήδη δείξει, χωρίς περιθώριο αμφιβολίας, ότι το ποσοστό αποχής θα ήταν πολύ χαμηλό, ή σχεδόν μηδενικό, αυτό που περισσότερο σύγχιζε τις αρχές, αυτό που τους έκανε να χά­ νουν το μυαλό τους, ήταν το γεγονός ότι οι εκλογείς, με λί­ γες εξαιρέσεις, απάντησαν με απροσπέλαστη σιωπή στις ε­ ρωτήσεις των επιφορτισμένων με τις δημοσκοπήσεις σχετι­ κά με το πώς είχαν ψηφίσει, Είναι μόνο για στατιστικούς λό­ γους, δεν χρειάζεται να δώσετε τα στοιχεία σας, δεν χρειά­ ζεται να πείτε πώς ονομάζεστε, επέμεναν εκείνοι, αλλά ού­ τε κι έτσι κατόρθωσαν να πείσουν τους καχύποπτους ψη­ φοφόρους. Οκτώ μέρες νωρίτερα οι δημοσιογράφοι τους εί­ χαν καταφέρει να απαντήσουν, η αλήθεια είναι άλλοτε με ύ­ φος ανυπόμονο, άλλοτε ειρωνικό κι άλλοτε υπεροπτικό, α­ παντήσεις που στην πραγματικότητα ήταν ένας ακόμα τρό­ πος για να σωπάσουν παρά οτιδήποτε άλλο, η μια πλευρά ρωτούσε, η άλλη έκανε την ανήξερη, δεν έμοιαζε όμως με αυτό το συμπαγή τοίχο σιωπής, σαν να ήταν ένα κοινό μυ­ στικό που όλοι τους είχαν ορκιστεί να υπερασπιστούν. Σε πολύ κόσμο θα πρέπει να φαίνεται θαυμαστή, για να μην πούμε αδύνατο να συμβεί, η σύμπτωση αυτή χειρισμού α­ νάμεσα σε τόσες χιλιάδες χιλιάδων ανθρώπων που δεν γνω­ ρίζονται μεταξύ τους, που δεν σκέφτονται με τον ίδιο τρό-

38

πο, που ανήκουν σε τάξεις ή κοινωνικά επίπεδα διαφορετι­ κά, που, εν ολίγοις, ενώ τοποθετούνται πολιτικά στη δεξιά, το κέντρο ή την αριστερά, ή και πουθενά, αποφάσισαν, ο καθένας για λογαριασμό του, να κρατήσει το στόμα κλειστό μέχρι την καταμέτρηση των ψήφων, αφήνοντας για αργό­ τερα τα αποκαλυπτήρια του μυστικού. Αυτό θέλησε, επιθυ­ μώντας διακαώς να πέφτει μέσα, ο υπουργός των εσωτερι­ κών να προεξοφλήσει στον πρωθυπουργό, αυτό έσπευσε κι ο πρωθυπουργός να μεταφέρει στον αρχηγό του κράτους, ο οποίος, γηραιότερος, παλιά καραβάνα και με περισσότερη εμπειρία, είδε κι έζησε περισσότερο τον κόσμο, γι' αυτό αρ­ κέστηκε να απαντήσει με ύφος ράθυμο, Αν δεν είναι διατε­ θειμένοι να μιλήσουν τώρα, πείτε μου έναν καλό λόγο γιατί να θέλουν να μιλήσουν αργότερα. Κι αν η ψυχρολουσία του ανώτατου άρχοντα του έθνους δεν αποκαρδίωσε εντελώς τον πρωθυπουργό και τον υπουργό των εσωτερικών, αν δεν τους έριξε στα νύχια της απελπισίας, ήταν μόνο και μόνο γιατί δεν είχαν από πουθενά αλλού να κρατηθούν, έστω και για τόσο λίγο χρόνο. Δεν θέλησε ο υπουργός των εσωτερι­ κών να ενημερώσει πως, από φόβο για πιθανές ανωμαλίες στην εκλογική διαδικασία, πρόβλεψη την οποία ωστόσο τα ίδια τα γεγονότα είχαν αναλάβει να διαψεύσουν, είχε δια­ τάξει να μπουν σκοπιά σε όλα τα εκλογικά τμήματα της πό­ λης δύο αστυνομικοί με πολιτικά από διαφορετικά αστυνο­ μικά σώματα, διαπιστευμένοι και οι δύο για να επιθεωρή­ σουν σχολαστικά τις διαδικασίες, αλλά επίσης επιφορτισμέ­ νοι, ο καθένας τους, να μην αφήσει από τα μάτια του τον άλ­ λο, για να μην υπάρξει περίπτωση να συγκαλυφθεί κάποια συνενοχή λόγω κομματικής πειθαρχίας ή ποταπής εξύφανσης σχεδίων προδοσίας. Με τον τρόπο αυτό, ανάμεσα σε πληροφοριοδότες και σκοπούς, ανάμεσα σε μικρόφωνα και βιντεοκάμερες, όλα έμοιαζαν ασφαλή και σίγουρα, προστα­ τευμένα από κάθε κακόβουλη παρεμβολή που θα μπορούσε να ατιμάσει την αγνότητα της εκλογικής διαδικασίας, και

τώρα που το παιχνίδι τελείωσε, δεν απέμενε άλλο παρά να σταυρώσουν τα χέρια και να περιμένουν την οριστική ετυ­ μηγορία της κάλπης. Τόσο στο εκλογικό τμήμα αριθμός δε­ κατέσσερα, στη λειτουργία του οποίου είχαμε την τεράστια ευχαρίστηση να αφιερώσουμε, ως φόρο τιμής στους αφο­ σιωμένους αυτούς πολίτες, ένα ολόκληρο κεφάλαιο, χωρίς να παραλείψουμε και ορισμένα προβλήματα της προσωπι­ κής ζωής κάποιων από αυτούς, όσο και σε όλα τα υπόλοιπα εκλογικά τμήματα, από τον αριθμό ένα ως τον αριθμό δε­ κατρία, και από τον αριθμό δεκαπέντε ως τον αριθμό σα­ ράντα τέσσερα, οι αντίστοιχοι πρόεδροι άδειαζαν τις ψή­ φους στους μακρόστενους πάγκους που είχαν χρησιμοποιή­ σει για τραπέζια όταν μια ορμητική φήμη διέσχισε την πό­ λη σαν χιονοστιβάδα. Ήταν η προαναγγελία του πολιτικού σεισμού που σε λίγο θα ερχόταν. Στα σπίτια, στα καφενεία, στις ταβέρνες και στα μπαρ, σε όλους τους δημόσιους χώ­ ρους όπου υπήρχε τηλεόραση ή ραδιόφωνο, οι κάτοικοι της πρωτεύουσας, άλλοι ήρεμοι κι άλλοι λιγότερο, περίμεναν το τελικό αποτέλεσμα της ψηφοφορίας. Κανείς δεν εκμυστη­ ρευόταν στον διπλανό του τι είχε ψηφίσει, κι οι πιο στενοί φίλοι τηρούσαν σιγή, οι πλέον εύγλωττοι έμοιαζαν να έχουν ξεχάσει τις λέξεις. Στις δέκα το βράδυ επιτέλους εμφανίστη­ κε στην τηλεόραση ο πρωθυπουργός. Το πρόσωπο του ήταν αλλοιωμένο, με σκαμμένους κύκλους στα μάτια, αποτέλε­ σμα μια ολόκληρης εβδομάδας κακού ύπνου, και ωχρό παρ' όλο το μακιγιάζ σε στυλ φυσικό και υγιές. Κρατούσε στο χέρι του ένα χαρτί αλλά σχεδόν δεν το διάβασε, του έ­ ριχνε μόνο μια ματιά πού και πού για να μη χάσει τον ειρμό της ομιλίας, Αξιότιμοι συμπολίτες, είπε, το αποτέλεσμα των εκλογών που πραγματοποιήθηκαν σήμερα στην πρωτεύου­ σα της χώρας ήταν το ακόλουθο, κόμμα της δεξιάς οχτώ τοις εκατό, κόμμα του κέντρου οχτώ τοις εκατό, κόμμα της αριστεράς ένα τοις εκατό, αποχή μηδέν, άκυρα μηδέν, λευ­ κές ψήφοι ογδόντα τρία τοις εκατό. Έκανε μια παύση για

να φέρει στα χείλη του το ποτήρι με νερό που είχε στο πλάι του και συνέχισε, Η κυβέρνηση, αναγνωρίζοντας ότι η ση­ μερινή ψηφοφορία επιβεβαίωσε, με επιδείνωση, τη διαπι­ στωμένη τάση της προηγούμενης κυριακής και συμφωνώ­ ντας ομόφωνα για την ανάγκη μιας σοβαρής έρευνας σε σχέση με τα πρώτα και τελευταία αίτια των περίεργων α­ ποτελεσμάτων, θεωρεί, αφού συμβουλεύτηκε την εξοχότητά του τον αρχηγό του κράτους, ότι η νομιμότητα της ώστε να συνεχίσει τη λειτουργία της δεν τελεί υπό αίρεση, όχι μόνο γιατί οι εκλογές που μόλις ολοκληρώθηκαν είναι τοπικές, αλλά επίσης διότι διεκδικεί και αναλαμβάνει ως υπέρτατη και επείγουσα υποχρέωση της να διαλευκάνει μέχρι τις έ­ σχατες συνέπειες τα ανώμαλα συμβάντα των οποίων υπήρ­ ξαμε την τελευταία βδομάδα όχι μόνο εμβρόντητοι μάρτυ­ ρες αλλά και τρομεροί δράστες, κι αν με βαθύτατο πόνο προφέρω τις λέξεις αυτές, είναι γιατί οι λευκές αυτές ψήφοι, που κατάφεραν ένα άγριο χτύπημα στη δημοκρατική ομα­ λότητα που διείπε την προσωπική και συλλογική μας ζωή, δεν έπεσαν από τα σύννεφα ούτε ανέβηκαν από τα έγκατα της γης, βρίσκονταν στην τσέπη ογδόντα τριών ανά εκατό εκλογέων της πόλης αυτής, οι οποίοι, με το ίδιο τους, μη πα­ τριωτικό χέρι τις έθεσαν στις κάλπες. Άλλη μια γουλιά νερό, αυτή ήταν ακόμα πιο αναγκαία γιατί ξαφνικά είχε στεγνώ­ σει το στόμα του, Υπάρχει ακόμα χρόνος να διορθωθεί το λάθος, όχι μέσω μιας νέας ψηφοφορίας, που στην παρούσα κατάσταση των πραγμάτων θα μπορούσε να αποβεί όχι μό­ νο ανώφελη αλλά και αντιπαραγωγική, αλλά μέσω ενός αυ­ στηρού ελέγχου της συνείδησης, στον οποίο, από το δημό­ σιο αυτό βήμα, καλώ τους κατοίκους της πρωτεύουσας, ό­ λους, άλλους μεν για να μπορέσουν να προστατευτούν κα­ λύτερα από τη φοβερή απειλή που αιωρείται πάνω από τις κεφαλές τους, άλλους δε, είτε είναι ένοχοι είτε αθώοι ως προς τις προθέσεις τους, για να συνέλθουν από τη φαυλό­ τητα στην οποία παρασύρθηκαν άγνωστο από ποιον, σε

διαφορετική περίπτωση θα αποτελέσουν τον άμεσο στόχο των κυρώσεων που προβλέπει η κατάσταση έκτακτης ανά­ γκης, την κήρυξη της οποίας, μετά από διαβούλευση, αύριο ήδη, του κοινοβουλίου, που θα συγκληθεί για το σκοπό αυ­ τόν εκτάκτως, και αφού εξασφαλιστεί, όπως αναμένεται, η ομόφωνη έγκριση του, πρόκειται να αιτηθεί η κυβέρνηση στην εξοχότητά του, τον αρχηγό του κράτους. Αλλαγή ύ­ φους, χέρια μισάνοιχτα, παλάμες σηκωμένα στο ύψος των ώμων, Η κυβέρνηση του έθνους είναι βέβαιη ότι ερμηνεύει ορθά την αδελφική θέληση για ενότητα ολόκληρης της υ­ πόλοιπης χώρας, η οποία με πολιτικό αίσθημα άξιο κάθε ε­ γκωμίου εκπλήρωσε ομαλά το εκλογικό της καθήκον, ερχό­ μενη εδώ, ως προστατευτική, φιλόστοργη μητέρα, να υπεν­ θυμίσει, ιδιαιτέρως στον πληθυσμό της πρωτεύουσας που παρεξέκλινε από τον ορθό δρόμο, τη θαυμάσια παραβολή του ασώτου υιού, και να του πει πως για την ανθρώπινη καρδιά δεν υπάρχει σφάλμα που να μη διορθώνεται, αρκεί η μετάνοια να είναι ειλικρινής, αρκεί η μεταμέλεια να είναι ολοκληρωτική. Η τελευταία φράση-κλισέ του πρωθυπουρ­ γού, Τιμήστε την πατρίδα διότι η πατρίδα επαγρυπνεί για σας, με τυμπανοκρουσίες και σαλπίσματα, που ανασύρθηκε από τα πιο μουχλιασμένα πατάρια της πατροπαράδοτης ρητορικής, χάλασε από το Καληνύχτα που ακούστηκε ψεύ­ τικο, αυτό το καλό έχουν οι απλές κουβέντες, δεν ξεγελούν κανέναν. Στους τόπους, σπίτια, μπαρ, ταβέρνες, καφενεία, εστια­ τόρια, συνδέσμους ή πολιτικά γραφεία, όπου υπήρχαν ψη­ φοφόροι του κόμματος της δεξιάς, του κόμματος του κέ­ ντρου ή ακόμα και του κόμματος της αριστεράς, η ανακοί­ νωση του πρωθυπουργού σχολιάστηκε ευρέως, αν και, όπως είναι φυσικό, με διαφορετικούς τρόπους και ξεχωριστές α­ ποχρώσεις. Οι πιο ευχαριστημένοι με την περφόρμανς, ο βάρβαρος όρος ανήκει στους ίδιους και όχι σ' αυτόν που ε­ ξιστορεί την αφήγηση αυτή, ήταν εκείνοι του κ.τ.δ., που συ­

νεννοούνταν κλείνοντας το μάτι ο ένας στον άλλο, αλληλοσυγχαίρονταν για την άρτια τεχνική που είχε μεταχειριστεί ο αρχηγός, αυτή που ορίζεται με την περίεργη έκφραση πότε-καρότο-πότε-μαστίγιο, που είχε εφαρμοστεί κατεξοχήν στα γαϊδούρια και τα μουλάρια του παλιού καιρού, αλλά η σύγχρονη εποχή, με αποτελέσματα πολύ πιο αξιόλογα, ε­ πωφελήθηκε ξανά από αυτή για ανθρώπινη χρήση. Κάποιοι πάντως, αιμοβόροι και πολεμοχαρείς, θεωρούσαν ότι ο πρω­ θυπουργός έπρεπε να είχε τελειώσει την ομιλία του στο ση­ μείο όπου ανακοίνωσε την επικείμενη ανακήρυξη της κατά­ στασης έκτακτης ανάγκης, πως ό,τι είπε μετά ήταν περιττό, πως ο κακούργος θέλει ρόπαλο, πως αν αρχίσουμε τις γλύ­ κες τη βάψαμε, πως στον εχθρό μας ούτε νερό, κι άλλες δυ­ νατές εκφράσεις ανάλογης ψυχικής έντασης. Οι σύντροφοι τους επιχειρηματολογούσαν πως δεν ήταν ακριβώς έτσι, πως ο αρχηγός θα έχει τους λόγους του, αλλά οι ειρηνιστές αυτοί, αφελείς όπως πάντα, αγνοούσαν ότι η παράφορη α­ ντίδραση των αδιάλλακτων ήταν μια μανούβρα τακτικής που είχε στόχο να διατηρήσει άγρυπνη τη μαχητική φλέβα των στρατευμένων μελών. Για ό,τι χρειαστεί κι ό,τι κι αν γί­ νει, ήταν το σύνηθες σύνθημα. Από την άλλη, οι του κ.τ.κ., ως αντιπολίτευση που ήταν, και παρόλο που συμφωνούσαν στα βασικά, στην επείγουσα δηλαδή ανάγκη να αποσαφη­ νιστούν οι ευθύνες και να τιμωρηθούν οι φταίχτες, ή συνω­ μότες, θεωρούσαν υπερβολική την επιβολή κατάστασης έ­ κτακτης ανάγκης, πολύ περισσότερο αφού δεν ήταν γνωστό πόσο καιρό θα διαρκούσε και, σε τελευταία ανάλυση, στε­ ρούνταν κάθε λογικής η αίρεση των δικαιωμάτων κάποιου που το μόνο έγκλημα που είχε διαπράξει ήταν να ασκήσει ακριβώς ένα από αυτά τα δικαιώματα. Πού θα καταλήξουν όλα αυτά, αναρωτιόνταν, αν ενός οποιουδήποτε πολίτη τού κατέβει να πάει στο συνταγματικό δικαστήριο, Πιο ευφυές και πατριωτικό θα ήταν, πρόσθεταν, να σχηματιστεί μια κυ­ βέρνηση εθνικής σωτηρίας με την εκπροσώπηση όλων των

κομμάτων, γιατί, αν όντως υπάρχει μια κατάσταση συλλογι­ κής έκτακτης ανάγκης, δεν θα επιλυθεί με κατάσταση απο­ κλεισμού, το κ.τ.δ. έχασε τα αυγά και τα πασχαλιά και μία των ημερών θα πέσει. Αλλά και οι στρατευμένοι του κ.τ.α. χαμογελούσαν στην πιθανότητα να συμμετάσχει το κόμμα τους σε μια κυβέρνηση συνασπισμού, όμως, στο μεταξύ, αυ­ τό που περισσότερο τους απασχολούσε ήταν να βρουν μια ερμηνεία του εκλογικού αποτελέσματος που θα κατάφερνε να καλύψει τη ραγδαία μείωση ψήφων που είχε υποστεί το κόμμα, αφού, μετά από το πέντε τοις εκατό που είχε πετύχει στην προηγούμενη ψηφοφορία κι ενώ ξεπέρασε το δυόμισι τοις εκατό στον πρώτο γύρο της τωρινής, βρισκόταν τώρα με ένα μίζερο ένα τοις εκατό κι ένα μαύρο μέλλον μπροστά του. Το αποτέλεσμα της ανάλυσης κορυφώθηκε με την προ­ ετοιμασία μιας ανακοίνωσης στην οποία υπαινισσόταν ότι, αφού δεν υπήρχαν αντικειμενικοί λόγοι που να μας υπο­ χρεώνουν να σκεφτούμε ότι οι λευκές ψήφοι αποσκοπού­ σαν σε απόπειρα εναντίον της ασφάλειας του κράτους ή της σταθερότητας του συστήματος, το ορθό θα ήταν να υποθέ­ σουμε την ύπαρξη σύμπτωσης ανάμεσα στη θέληση για αλ­ λαγή που εκφράστηκε με τον τρόπο αυτό και τις προτάσεις για πρόοδο που περιέχονται στο πρόγραμμα του κ.τ.α. Τί­ ποτε άλλο, αυτά. Υπήρξαν και άνθρωποι που απλώς έκλεισαν την τηλεό­ ραση όταν τελείωσε ο πρωθυπουργός και μετά, μέχρι να πά­ νε για ύπνο, βάλθηκαν να μιλούν για τη ζωή τους, κι υπήρ­ ξαν άλλοι που πέρασαν το υπόλοιπο βράδυ σκίζοντας και καίγοντας χαρτιά. Δεν ήταν συνωμότες, απλώς φοβούνταν.

Σ

ΤΟΝ ΥΠΟΥΡΓΟ ΤΗΣ ΑΜΥΝΑΣ, ΠΟΥ ΔΕΝ ΗΤΑΝ ΣΤΡΑΤΙΩΤΙ-

κός και δεν είχε υπηρετήσει στρατιωτική θητεία, φά­ νηκε λίγη η ανακήρυξη της κατάστασης έκτακτης α­ νάγκης, εκείνος ήθελε μια κανονική κατάσταση πολιορκίας, αυθεντική, μια κατάσταση έκτακτης ανάγκης με την πιο α­ κριβή σημασία της λέξης, σκληρή, χωρίς λάσκα, σαν ένα κι­ νούμενο τείχος ικανό να απομονώσει την ανταρσία και με­ τά να τη συνθλίψει με δριμεία αντεπίθεση, Προτού η επιδη­ μία και η γάγγραινα εξαπλωθούν στο υγιές ακόμα μέρος της χώρας, προειδοποίησε. Ο πρωθυπουργός αναγνώρισε πως η σοβαρότητα της κατάστασης ήταν οριακή, πως η πατρίδα είχε πέσει θύμα μιας άτιμης επίθεσης ενάντια στα βασικά θεμέλια της αντιπροσωπευτικής δημοκρατίας, Εγώ θα το έ­ λεγα τορπίλη που εκτοξεύτηκε ενάντια στο σύστημα, απο­ τόλμησε ο υπουργός της άμυνας να διαφωνήσει, Έτσι είναι, σκέφτομαι όμως, κι ο αρχηγός του κράτους συμφωνεί με τη δική μου άποψη, ότι, χωρίς να αφήνουμε καθόλου απ' τα μάτια μας τον κίνδυνο μιας άμεσης εξάπλωσης, με γνώμο­ να την ποικιλία στα μέσα και τους στόχους δράσης οποια­ δήποτε στιγμή απαιτείται, θα ήταν προτιμότερο να ξεκινή­ σουμε από τη χρήση διακριτικών μεθόδων, λιγότερο επιδει­ κτικών μεν, περισσότερο όμως αποτελεσματικών από το να κατεβάσουμε το στρατό στους δρόμους, να κλείσουμε το αε­ ροδρόμιο και να εγκαταστήσουμε οδοφράγματα στις εξό­ δους της πόλης, Και ποιες μέθοδοι θα είναι αυτές, ρώτησε ο

υπουργός των στρατιωτικών χωρίς την παραμικρή προσπά­ θεια να κρύψει την αντίθεση του, Αυτές που ξέρετε, σας υ­ πενθυμίζω ότι οι ένοπλες δυνάμεις έχουν τις δικές τους υ­ πηρεσίες κατασκοπείας, Εμείς τις λέμε αντικατασκοπείας, Το ίδιο κάνει, Μάλιστα, καταλαβαίνω πού θέλετε να φτάσε­ τε, Το ήξερα πως θα καταλαβαίνατε, είπε ο πρωθυπουργός ενώ ταυτόχρονα έκανε νόημα στον υπουργό των εσωτερι­ κών. Πήρε αυτός το λόγο, Χωρίς να μπούμε εδώ σε λεπτο­ μέρειες της επιχείρησης, που, όπως είναι ευνόητο, συνιστούν απόρρητο υλικό, top secret θα λέγαμε, το σχέδιο που κατέστρωσε το υπουργείο μου έγκειται, σε γενικές γραμμές, σε μια ευρεία και συστηματική επιχείρηση διείσδυσης στον πλη­ θυσμό, που έχει ανατεθεί σε πράκτορες με την κατάλληλη προετοιμασία, και η οποία μπορεί να μας οδηγήσει στη γνώ­ ση των αιτίων του συμβάντος και να μας επιτρέψει να πά­ ρουμε τα αναγκαία μέτρα που θα εξολοθρεύσουν το κακό εν τη γενέσει του, Εν τη γενέσει του δεν θα το έλεγα, το κα­ κό είναι ήδη εδώ, παρατήρησε ο υπουργός της δικαιοσύνης, Τρόπος του λέγειν, απάντησε με ελαφρώς εκνευρισμένο ύ­ φος ο υπουργός των εσωτερικών, που συνέχισε, Είναι η στιγμή να ανακοινώσω στο συμβούλιο αυτό, με απόλυτη και καθολική εμπιστευτικότητα, συγχωρήστε μου τον πλεονα­ σμό, ότι οι υπηρεσίες κατασκοπείας που βρίσκονται υπό τις διαταγές μου, ή καλύτερα, που εξαρτώνται από το υπουρ­ γείο της αρμοδιότητας μου, δεν αποκλείουν την πιθανότη­ τα το γεγονός να έχει τις πραγματικές του ρίζες στο εξωτε­ ρικό, και αυτό που τώρα βλέπουμε ίσως είναι μόνο η άκρη του παγόβουνου μιας γιγαντιαίας διεθνούς συνωμοσίας για αποσταθεροποίηση, αναρχικής έμπνευσης πιθανότατα, η ο­ ποία, για λόγους που αγνοούμε ακόμα, μπορεί να έχει επι­ λέξει τη χώρα μας ως πρώτο της πειραματόζωο, Περίεργη εκδοχή, είπε ο υπουργός του πολιτισμού, τουλάχιστον μέχρι εκεί που φτάνουν οι γνώσεις μου οι αναρχικοί ποτέ δεν εκ­ δήλωσαν, ούτε καν στο πεδίο της θεωρίας, την πρόθεση να

διαπράξουν ενέργειες με τα χαρακτηριστικά και το εύρος αυτό, Πιθανώς, αντιγύρισε σαρκαστικά ο υπουργός της ά­ μυνας, επειδή οι γνώσεις σας, αγαπητέ συνάδελφε, προσ­ διορίζονται χρονικά στον ειδυλλιακό κόσμο των παππού­ δων σας, από τότε όμως, όσο περίεργο κι αν σας φαίνεται, τα πράγματα άλλαξαν αρκετά, υπήρξε τότε μια εποχή μη­ δενισμού, σχεδόν λυρικού, όχι ιδιαίτερα αιματηρού, αυτό που έχουμε μπροστά μας σήμερα όμως είναι τρομοκρατία καθαρή και σκέτη, ποικίλη στα πρόσωπα και τις εκφάνσεις της, ίδια όμως πάντα στην ουσία της, Προσοχή στις βιαστι­ κές υπερβολές και τις εικασίες, επενέβη ο υπουργός της δι­ καιοσύνης, μου φαίνεται παρακινδυνευμένο, για να μην πω καταχρηστικό, να εξομοιώνουμε με την τρομοκρατία, και μάλιστα με την αξιολόγηση καθαρή και σκέτη, την εμφάνι­ ση μερικών λευκών ψήφων στις κάλπες, Μερικές λευκές ψήφοι, μερικές λευκές ψήφοι, ψέλλισε ο υπουργός της άμυ­ νας, που είχε παραλύσει σχεδόν από την κατάπληξη, πώς είναι δυνατόν να αποκαλείτε μερικές ογδόντα τρεις ψήφους στις εκατό, πείτε μου, ενώ έπρεπε να γνωρίζετε, να έχετε συναίσθηση, πως κάθε ψήφος χωριστά ήταν τορπίλη στα ί­ σαλα, Ίσως οι γνώσεις μου για την αναρχία να μην είναι τό­ σο σύγχρονες, δεν λέω όχι, είπε ο υπουργός του πολιτισμού, αλλά, απ' όσο γνωρίζω, παρόλο που κάθε άλλο παρά ειδι­ κό θεωρώ τον εαυτό μου στις ναυτικές μάχες, οι τορπίλες στοχεύουν πάντα στα ίσαλα, εξάλλου φαντάζομαι πως δεν έχουν άλλη επιλογή, γι' αυτόν ακριβώς το σκοπό τις κατα­ σκευάζουν. Ο υπουργός των εσωτερικών πετάχτηκε ξαφνι­ κά σαν ελατήριο, επρόκειτο να υπερασπιστεί την μπαρούφα του συναδέλφου του της άμυνας, να καταγγείλει ίσως το εμ­ φανές έλλειμμα πολιτικής αλληλεγγύης του συμβουλίου, αλ­ λά ο πρόεδρος της κυβέρνησης κατάφερε με την παλάμη του ένα ξερό χτύπημα στο τραπέζι για να ζητήσει ησυχία και τον έκοψε, Οι κύριοι υπουργοί του πολιτισμού και της άμυνας μπορούν να συνεχίσουν έξω την ακαδημαϊκή τους

Λ7

λογομαχία αφού φαίνεται να τους έχει συνεπάρει τόσο, εγώ όμως σας ζητώ να θυμηθείτε ότι βρισκόμαστε εδώ συγκε­ ντρωμένοι, στην αίθουσα αυτή που αντιπροσωπεύει, περισ­ σότερο ακόμα και από το κοινοβούλιο, την καρδιά της ι­ σχύος και τη δημοκρατική εξουσία, για να λάβουμε αποφά­ σεις που θα σώσουν τη χώρα, αυτή είναι η πρόκληση, από τη σοβαρότερη κρίση που έχει αντιμετωπίσει στην ιστορία διάρκειας αιώνων, επομένως, πιστεύω πως, μπροστά σε τέ­ τοια τρομερή αναμέτρηση, θα έπρεπε να σωπάσουν, ως α­ νάξια μπροστά στις ευθύνες μας, οι μωρολογίες και τα ουτιδανά ζητήματα ερμηνείας. Έκανε μια παύση και μετά συ­ νέχισε, Εν τω μεταξύ θέλω να διασαφηνίσω στον κύριο υ­ πουργό της άμυνας πως το γεγονός ότι ο πρόεδρος της κυ­ βέρνησης κλίνει, στην πρώτη αυτή φάση διαχείρισης της κρίσης, στην εφαρμογή ενός σχεδίου που καταρτίστηκε α­ πό τις αρμόδιες υπηρεσίες του υπουργείου των εσωτερικών, δεν σημαίνει και δεν θα μπορούσε ποτέ να σημάνει πως έ­ χουμε παραμερίσει την περίπτωση κήρυξης κατάστασης πο­ λιορκίας, θα εξαρτηθούν όλα από την πορεία που θα πά­ ρουν τα γεγονότα, από τις αντιδράσεις του πληθυσμού της πρωτεύουσας, από τη σφυγμομέτρηση στην υπόλοιπη χώ­ ρα, από την απρόβλεπτη συχνά συμπεριφορά της αντιπολί­ τευσης, και ειδικά, στην περίπτωση αυτή, του κ.τ.α., που δεν έχει τίποτα να χάσει και δεν θα έχει πρόβλημα να ποντάρει ό,τι έχει και δεν έχει σ' ένα παιχνίδι υψηλού ρίσκου, Δεν νο­ μίζω πως θα πρέπει να μας απασχολεί τόσο ένα κόμμα που συγκέντρωσε μόλις ένα τοις εκατό των ψήφων, παρατήρησε ο υπουργός των εσωτερικών σηκώνοντας τους ώμους σε έν­ δειξη περιφρόνησης, Διαβάσατε το ανακοινωθέν τους, ρώ­ τησε ο πρωθυπουργός, Φυσικά, είναι μέρος της δουλειάς μου να διαβάζω πολιτικά ανακοινωθέντα, ανήκει στις υπο­ χρεώσεις μου, υπάρχουν βέβαια εκείνοι που πληρώνουν συ­ νεργάτες για να τους σερβίρουν μασημένη τροφή στο πιάτο, αλλά εγώ ανήκω στην κλασική σχολή, εμπιστεύομαι μόνο

το κεφάλι μου ακόμα κι αν κάνω λάθος, Ξεχνάτε ότι οι υ­ πουργοί, σε τελευταία ανάλυση, είναι οι συνεργάτες του αρ­ χηγού της κυβέρνησης, Είναι τιμή μου που είμαι κι εγώ τέ­ τοιος, κύριε πρωθυπουργέ, η διαφορά, η τεράστια διαφορά έγκειται στο ότι εμείς σας φέρνουμε την τροφή χωνεμένη, Λοιπόν, ας αφήσουμε τη γαστρονομία και τις χημικές διερ­ γασίες της πέψης κι ας επιστρέψουμε στο ανακοινωθέν του κ.τ.α., πείτε μου τη γνώμη σας, πώς σας φάνηκε, Πρόκειται για μια χονδροειδή, αφελή εκδοχή της παλιάς διδαχής που ορίζει να τάσσεσαι με τον εχθρό όταν δεν μπορείς να τον νι­ κήσεις, Και στην παρούσα περίσταση, Στην παρούσα περί­ σταση, κύριε πρωθυπουργέ, σημαίνει ότι, αν οι ψήφοι δεν είναι δικές σου, βρες τρόπο να δείχνουν πως είναι, Έστω κι έτσι, σκόπιμο είναι να είμαστε σε επιφυλακή, το τρικ αυτό μπορεί να έχει κάποια επίδραση σ' ένα μέρος του πληθυ­ σμού που τείνει προς τα αριστερά, Το οποίο τη στιγμή αυτή δεν γνωρίζουμε ακριβώς ποιο είναι, είπε ο υπουργός της δι­ καιοσύνης, ασφαλώς δεν θέλουμε να αναγνωρίσουμε, φω­ ναχτά και φανερά, πως η μεγάλη πλειοψηφία αυτού του ο­ γδόντα τρία τοις εκατό είναι ψηφοφόροι δικοί μας και του κ.τ.κ., αλλιώς θα έπρεπε να τους ρωτήσουμε γιατί ψήφισαν λευκό, ιδού η σοβαρότητα του θέματος, κι όχι στα πολύξερα και αφελή επιχειρήματα που χρησιμοποιεί το κ.τ.α., που θέλει να πει ότι, αφού οι περισσότερες ψήφοι δεν είναι δι­ κές σου, προσποιήσου πως δεν είναι ούτε του αντιπάλου σου, Με άλλα λόγια, είπε από τη γωνία του τραπεζιού ο υ­ πουργός των μεταφορών και επικοινωνιών, είμαστε όλοι στα ίδια, Κάπως συνοπτικός τρόπος για να περιγράψει κα­ νείς τη συνθήκη στην οποία βρισκόμαστε, και μιλώ στενά α­ πό πολιτική άποψη, η οποία όμως έχει το νόημα της, είπε ο πρωθυπουργός κι έκλεισε τη συζήτηση. Η γρήγορη εγκαθίδρυση της κατάστασης έκτακτης ανά­ γκης, ένα είδος σολομώντειας λύσης με την υπαγόρευση της σύνεσης, ήρθε να κόψει το γόρδιο δεσμό που τα μέσα μαζί-

48

4 - Περί

ψωτίσεως

κής επικοινωνίας, ιδιαίτερα οι εφημερίδες, είχαν προσπα­ θήσει να λύσουν με μεγαλύτερη ή μικρότερη αποτελεσματι­ κότητα, με μεγαλύτερη ή μικρότερη επιδεξιότητα, πάντοτε όμως με προσοχή ώστε να μη φαίνεται πολύ η πρόθεση, ξε­ κινώντας από το ανόσιο αποτέλεσμα των πρώτων εκλογών και, πιο δραματικά, των δεύτερων. Από τη μια πλευρά, ή­ ταν καθήκον τους, προφανές και στοιχειώδες, να καταδικά­ σουν ενεργά με αγανάκτηση και πολιτικό αίσθημα, τόσο στα κύρια άρθρα όσο και στις στήλες που είχαν διατεθεί ε­ πί τούτου, την απρόσμενη και ανεύθυνη κίνηση ενός εκλο­ γικού σώματος που, τυφλό μπροστά στα ύψιστα πατριωτι­ κά συμφέροντα από μια περίεργη και μοιραία διαστροφή, είχε παγιδεύσει την εθνική πολιτική ζωή με πρωτόγνωρο τρόπο, σπρώχνοντας τη στο καταχθόνιο αδιέξοδο από το ο­ ποίο ούτε ο πιο προικισμένος δεν έβλεπε διαφυγή. Από την άλλη, είχαν να ζυγίσουν και να μετρήσουν προσεκτικά κά­ θε λέξη που έγραφαν, να επιδείξουν δεκτικότητα, να κά­ νουν, πώς το λένε, δύο βήματα μπρος και ένα πίσω, για να μη δυσαρεστηθούν οι αναγνώστες που μια εφημερίδα τους αντιμετώπιζε ως προδότες και ασυλλόγιστους μετά από τό­ σα χρόνια απόλυτης αρμονίας και επιμελούς ανάγνωσης. Η κήρυξη της κατάστασης έκτακτης ανάγκης επέτρεπε στην κυβέρνηση να αναλάβει τις αντίστοιχες εξουσίες και να α­ ναστείλει μια και καλή τις συνταγματικές εγγυήσεις, κι αυτό ανακούφισε από το πιεστικό βάρος και την απειλητική σκιά το κεφάλι των διευθυντών και αρχισυντακτών. Με τον πε­ ριορισμό στην ελευθερία της έκφρασης και της επικοινω­ νίας, με τη λογοκρισία να αγρυπνεί στο σβέρκο του συντά­ κτη, είχαν βρει την καλύτερη πρόφαση και την πληρέστερη δικαιολογία, Εμείς πολύ θα θέλαμε, θα έλεγαν, να διευκο­ λύνουμε τους αγαπητούς μας αναγνώστες στη δυνατότητα, που είναι εξάλλου δικαίωμα, να έχουν πρόσβαση σε μια πληροφόρηση και άποψη απαλλαγμένη από καταχρηστικές παρεμβάσεις και απαράδεκτους περιορισμούς, ειδικότερα

50

σε στιγμές τόσο κρίσιμες όπως αυτές που περνούμε, έτσι έ­ χει όμως η κατάσταση, μόνο όποιος έχει βγάλει μια ζωή το ψωμί του απ' το τιμημένο επάγγελμα του δημοσιογράφου ξέρει πόσο πονάει να δουλεύεις σχεδόν είκοσι τέσσερις ώ­ ρες το εικοσιτετράωρο παρακολουθούμενος, εξάλλου, κι αυτό μεταξύ μας, αυτός που έχει τη μεγαλύτερη ευθύνη για ό,τι συμβαίνει είναι οι εκλογείς της πρωτεύουσας, όχι οι άλ­ λοι, της επαρχίας, δυστυχώς, επιπλέον, παρ' όλες τις εκκλή­ σεις μας, η κυβέρνηση δεν μας δίνει την άδεια να βγάλουμε μια λογοκριμένη έκδοση εδώ και μια άλλη ελεύθερη για την υπόλοιπη χώρα, χθες ακόμα ένας υψηλά ιστάμενος του υ­ πουργείου των εσωτερικών μάς έλεγε ότι η λογοκρισία είναι σαν τον ήλιο, όταν ανατέλλει είναι για όλους, για μας αυτό δεν αποτελεί καινοτομία, ξέραμε πως έτσι γίνεται στον κό­ σμο, πάντα υπάρχουν οι δίκαιοι που πληρώνουν για τους α­ μαρτωλούς. Παρά τα μέτρα, τόσο στη μορφή όσο και στο περιεχόμενο, από νωρίς έγινε εμφανές ότι το ενδιαφέρον για την ανάγνωση των εφημερίδων έπεσε πολύ. Κινητοποιη­ μένες από εύλογη ανησυχία και κυνηγώντας προς κάθε δυ­ νατή κατεύθυνση, υπήρξαν εφημερίδες που σκέφτηκαν να καταπολεμήσουν την αποχή των αγοραστών τους πασπαλί­ ζοντας πικάντικα τις σελίδες τους με γυμνά κορμιά σε νέους κήπους της απόλαυσης, θηλυκά, αρσενικά, ζευγαρωμένα ή μόνα, μεμονωμένα ή σε παρέες, ήρεμα ή σε δράση, αλλά οι αναγνώστες, με την υπομονή τους εξαντλημένη για φωτο­ γραφίες της στιγμής όπου η ποικιλία στο χρώμα και στο εί­ δος, πέρα από ελάχιστες και με μειωμένη διεγερτική επί­ δραση, ήδη εδώ και πολλά και μακρινά χρόνια έχει θεωρη­ θεί πεζή κοινοτοπία για την εκμετάλλευση της λίμπιντο, συ­ νέχισαν, με απόσταση, με αδιαφορία, ακόμα και με ναυτία, να ρίχνουν τα τιράζ και τις πωλήσεις. Επίσης δεν υπήρχε περίπτωση να έχει κάποια ευνοϊκή επίδραση στο καθημερι­ νό ισοζύγιο του οικονομικού δούναι και λαβείν, αμετάκλη­ τα πεσμένου χαμηλά, η αναζήτηση και η επίδειξη προσωπι-

κών στιγμών ελάχιστης ευπρέπειας, σκανδάλων και αισχρο­ τήτων κάθε είδους, ο παλιός γνωστός τροχός των δημόσιων αρετών μεταμφιεσμένων σε ιδιωτικά βίτσια, το γιορταστικό λούνα παρκ των ιδιωτικών βίτσιων που ανελίχθηκαν σε δη­ μόσιες αρετές και από τα οποία μέχρι πολύ πρόσφατα δεν έλειπαν όχι μόνο οι θεατές, αλλά ούτε και οι υποψήφιοι για μερικούς γύρους. Πράγματι, φαινόταν πως η πλειοψηφία των κατοίκων της πρωτεύουσας ήταν αποφασισμένη να αλ­ λάξει τρόπο ζωής, γούστο και στυλ. Η μεγάλη τους πλάνη, όπως θα δουν καλά από δω και πέρα, ήταν ότι ψήφισαν λευκό. Καθαριότητα ήθελαν, ε θα την είχαν. Αυτή ήταν η σταθερή διάθεση της κυβέρνησης, και ειδι­ κότερα του υπουργείου των εσωτερικών. Η επιλογή πρα­ κτόρων, κάποιων φερμένων από τις μυστικές, άλλων από φανερές υπηρεσίες, που επρόκειτο να εισδύσουν λαθραία στους κόλπους της μάζας, υπήρξε ταχεία και αποτελεσματι­ κή. Αφού αποκάλυψαν, ένορκα, σε ένδειξη του παραδειγ­ ματικού τους χαρακτήρα ως πολιτών, το όνομα του κόμμα­ τος το οποίο είχαν ψηφίσει και τη φύση της δηλωμένης ψή­ φου, αφού υπέγραψαν, επίσης ένορκα, ένα έγγραφο όπου εκδήλωναν σφοδρότατη απέχθεια για την ηθική μάστιγα που είχε μολύνει ένα σημαντικό μέρος του πληθυσμού, η πρώτη δράση των πρακτόρων, και των δύο φύλων, ας ση­ μειωθεί, για να μην ειπωθεί, ως συνήθως, πως κάθε κακό εί­ ναι έργο των αντρών, οργανωμένων σε ομάδες των σαράντα σαν σχολική τάξη και καθοδηγούμενων από επόπτες με εκ­ παίδευση στη διάκριση, αναγνώριση και ερμηνεία ηλεκτρο­ νικών μέσων καταγραφής, εικόνας αλλά και ήχου, η πρώτη δράση, όπως λέγαμε, συνίστατο στο ξεδιάλεγμα μιας τερά­ στιας ποσότητας υλικού που είχε συλλέγει από τους πληρο­ φοριοδότες κατά τη δεύτερη ψηφοφορία, εκείνους που εί­ χαν ελιχθεί στις ουρές στήνοντας αυτί αλλά και σε όσους, ε­ ξοπλισμένοι με βιντεοκάμερες και μικρόφωνα, έκοβαν βόλ­ τες με αυτοκίνητα κατά μήκος των ουρών. Ξεκινώντας αυτή

την επιχείρηση σάρωσης στα σπλάχνα της πληροφορίας, προσφερόταν στους πράκτορες, προτού ριχτούν με ενθου­ σιασμό και όσφρηση σέτερ στην άμεση δράση, στην εργασία πεδίου, μια μυστική βάση δεδομένων, της οποίας το ποιόν, μερικές σελίδες πιο πίσω, είχαμε την ευκαιρία να προκαταλάβουμε με ένα σύντομο αλλά κατατοπιστικό παράδειγμα, Απλές, τρέχουσες φράσεις, όπως αυτές που ακολουθούν, Συνήθως δεν ψηφίζω, αλλά σήμερα μ' έπιασε η διάθεση να έρθω, Για να δούμε αν όλο αυτό θα βγάλει κάτι που ν' αξί­ ζει τον κόπο, Πολλές φορές πάει η στάμνα στη βρύση, μια φορά θα σπάσει, Και τις προάλλες ψήφισα, αλλά κατάφερα να βγω από το σπίτι στις τέσσερις, Εδώ είναι σαν τη λαχειο­ φόρο, σχεδόν πάντα βγάζει λευκό, Όπως και να 'χει πρέπει να επιμείνουμε, Η ελπίδα είναι σαν το αλάτι, δεν τρέφει αλ­ λά νοστιμεύει το ψωμί, για ώρες ολόκληρες αυτές και χιλιά­ δες ακόμα φράσεις εξίσου άκακες, εξίσου ουδέτερες, εξίσου αθώες, ξεψαχνίστηκαν μέχρι την τελευταία συλλαβή, κο­ νιορτοποιήθηκαν, γύρισαν τα μέσα έξω, χτυπήθηκαν στο γουδί με τις ερωτήσεις για γουδοχέρι, Εξηγήστε μου τι στά­ μνα είναι αυτή, Γιατί έσπασε στη βρύση κι όχι στο δρόμο, ή στο σπίτι, Αν δεν συνηθίζατε να ψηφίζετε, γιατί ψηφίσατε αυτή τη φορά, Αν η ελπίδα είναι σαν το αλάτι, τι πιστεύετε πως πρέπει να γίνει ώστε το αλάτι να γίνει σαν την ελπίδα, Πώς επιλύετε τη διαφορά χρώματος ανάμεσα στην ελπίδα, που είναι πράσινη, και στο αλάτι, που είναι λευκό, Πιστεύε­ τε πραγματικά ότι το ψηφοδέλτιο είναι όμοιο με το λαχείο, Τι ακριβώς θέλατε να πείτε όταν είπατε τη λέξη λευκό, και ξανά, Τι στάμνα είναι αυτή, Πήγε στην πηγή γιατί διψούσε ή για να συναντήσει κάποιον, Τι ακριβώς συμβολίζει η στά­ μνα, Όταν ρίχνετε αλάτι στο φαγητό, νομίζετε ότι του ρίχνε­ τε ελπίδα, Γιατί φοράτε λευκό πουκάμισο, Εντέλει τι στάμνα είναι αυτή, στάμνα πραγματική ή στάμνα μεταφορική, Και ο πηλός τι χρώμα είχε, ήταν μαύρος, ήταν κόκκινος, Ήταν σκέ­ τος ή είχε σχέδια, Είχε επικάλυψη χαλαζία, Γνωρίζετε τι εί-

53

ναι ο χαλαζίας, Έχετε κερδίσει ποτέ σε λαχειοφόρο, Γιατί κατά την πρώτη ψηφοφορία βγήκατε από το σπίτι μόλις στις τέσσερις, ενώ είχε σταματήσει να βρέχει τουλάχιστον δύο ώ­ ρες νωρίτερα, Ποια είναι η γυναίκα στο πλάι σας στη φωτο­ γραφία, Γιατί γελάτε με τόσο κέφι, Δεν θεωρείτε ότι μια ση­ μαντική πράξη όπως η ψηφοφορία δικαιούταν από όλους τους εκλογείς που έχουν συναίσθηση της ευθύνης μία στάση σοβαρή, μετρημένη, αφοσιωμένη, ή μήπως θεωρείτε ότι η δημοκρατία είναι για γέλια, Ή μήπως νομίζετε πως είναι για κλάματα, Τι πιστεύετε λουΐόν, για γέλια ή για κλάματα, Πεί­ τε μου πάλι για τη στάμνα, πείτε μου γιατί δεν σκεφτήκατε να την κολλήσετε ξανά, υπάρχουν ειδικές κόλλες, Αυτή η αμφιβολία μήπως σημαίνει πως κάτι έχει σπάσει και για σας, Τι, Σας αρέσει η εποχή στην οποία έτυχε να ζείτε ή θα προ­ τιμούσατε να ζείτε σε άλλη, Για να γυρίσουμε στο αλάτι και την ελπίδα, ποια ποσότητα της θεωρείτε σκόπιμο να βάλει κανείς για να γίνει βρώσιμο το αντικείμενο της ελπίδας, Αι­ σθάνεστε κουρασμένος, Θέλετε να πάτε στο σπίτι σας, Μη βιάζεστε, η βιασύνη είναι κάκιστος σύμβουλος, κάνει το ά­ τομο να μη σκέφτεται καλά τις απαντήσεις που δίνει, και οι συνέπειες που θα προκύψουν είναι οι χείριστες, Όχι, δεν εί­ στε χαμένος, πώς σας ήρθε, απ' ό,τι φαίνεται δεν καταλάβα­ τε ακόμα πως εδώ μέσα οι άνθρωποι δεν χάνονται, βρίσκο­ νται, Μείνετε ήσυχος, δεν σας απειλούμε, θέλουμε απλώς να μη βιάζεστε, τίποτε άλλο. Φτάνοντας στο σημείο αυτό, όντας το θήραμα στριμωγμένο και αιχμάλωτο, του έκαναν την τε­ λική ερώτηση, Και τώρα πείτε μου τι ψηφίσατε, δηλαδή σε ποιο κόμμα δώσατε την ψήφο σας. Λοιπόν, αν κλήθηκαν σε ανάκριση πεντακόσιοι ύποπτοι που θηρεύτηκαν στις εκλογι­ κές ουρές, κατάσταση στην οποία θα μπορούσε να βρεθεί ο καθένας από εμάς δεδομένου του εφήμερου περιεχομένου μιας κατηγορίας που φτωχά αποδόθηκε με τις φράσεις που παραθέσαμε ως πειστικό δείγμα, φράσεις που έπιασαν τα κεντρικά μικρόφωνα και οι κοριοί, το λογικό, δεδομένης της

σχετικής ευρύτητας του υπό εξέταση συνόλου, θα ήταν οι α­ παντήσεις να κατανέμονται, έστω και με ένα μικρό και φυ­ σιολογικό περιθώριο σφάλματος, στην ίδια αναλογία ψή­ φων στις οποίες εκφράστηκαν, δηλαδή σαράντα άνθρωποι να δηλώσουν υπερήφανα πως ψήφισαν το κόμμα της δεξιάς, αυτό που είναι στην κυβέρνηση, ένας παρόμοιος αριθμός, αρτύνοντας την απάντηση με μια πρέζα πρόκλησης, να δη­ λώσουν πως ψήφισαν τη μόνη αντιπολίτευση που αξίζει να λέγεται έτσι, δηλαδή το κόμμα του κέντρου, και πέντε, όλοι κι όλοι, κολλημένοι με την πλάτη στον τοίχο, Ψήφισα το κόμμα της αριστεράς, θα έλεγαν σταθερά, αλλά ταυτόχρονα θα ήταν σαν να ζητούσαν συγγνώμη για ένα καπρίτσιο τους που δεν το ελέγχουν. Οι υπόλοιποι, εκείνο το τεράστιο υπό­ λοιπο των τετρακοσίων δεκαπέντε απαντήσεων, θα έπρεπε να πουν, σύμφωνα με τη σχετική λογική των δημοσκοπήσεων, Ψήφισα λευκό. Τέτοια ευθεία απάντηση, χωρίς καυχησιάρικες ή επιφυλακτικές αμφισημίες, θα μπορούσε να δώσει έ­ νας υπολογιστής ή μια αριθμομηχανή, και θα ήταν η μόνη που θα επέτρεπε η άκαμπτη και ειλικρινής τους φύση, η πλη­ ροφορική και η μηχανική, αλλά εδώ έχουμε να κάνουμε με ανθρώπους, και οι άνθρωποι είναι παγκοσμίως γνωστοί ως τα μόνα ζώα ικανά να ψεύδονται, αν και, είναι αλήθεια, με­ ρικές φορές το κάνουν επειδή φοβούνται, μερικές φορές α­ πό συμφέρον, κι επίσης μερικές φορές επειδή αντιλαμβάνο­ νται εγκαίρως πως αυτός είναι ο μόνος τρόπος που έχουν στη διάθεση τους για να υπερασπιστούν την αλήθεια. Κρί­ νοντας από τα φαινόμενα, επομένως, το σχέδιο του υπουρ­ γείου των εσωτερικών είχε αποτύχει, και, όντως, στις πρώτες εκείνες στιγμές η σύγχυση μεταξύ των συνεργατών άγγιζε τον απόλυτο εξευτελισμό, έμοιαζε να μην υπάρχει τρόπος να παρακάμψουν το απρόσμενο εμπόδιο, εκτός κι αν έδιναν διαταγή να υποβάλουν σε βασανιστήρια όλον αυτό τον κό­ σμο, πράγμα που, όπως είναι γνωστό τοις πάσι, κακοφαίνε­ ται στα δημοκρατικά κράτη που δικαιωματικά έχουν τον ε-

ξοπλισμό να πετύχουν τους ίδιους στόχους χωρίς να χρειά­ ζεται να ανατρέχουν σε μέσα τόσο μεσαιωνικά, τόσο πρωτό­ γονα. Σ' αυτή την περίπλοκη κατάσταση ο υπουργός των ε­ σωτερικών έδειξε το πολιτικό του ανάστημα και μια ασυνή­ θιστη ευελιξία τακτικής και στρατηγικής, που προμηνούσε, ποιος ξέρει, υψηλότερο πεπρωμένο. Δύο αποφάσεις έλαβε, κι οι δύο σημαντικές. Η πρώτη, που αργότερα θα αποκη­ ρυσσόταν ως κακοήθης και μακιαβελική, σύμφωνα με την ε­ πίσημη ανακοίνωση του υπουργείου που διανεμήθηκε στα μέσα μαζικής ενημέρωσης με ενδιάμεσο το πρακτορείο κρα­ τικό φερέφωνο, συνίστατο σε μια συγκινητική ευχαριστία, εξ ονόματος όλης της κυβέρνησης, προς τους πεντακόσιους υ­ ποδειγματικούς πολίτες που τις τελευταίες μέρες είχαν πα­ ρουσιαστεί οικειοθελώς στις αρχές, προσφέροντας τη σταθε­ ρή τους υποστήριξη και όποια συνεργασία τους ζητήθηκε για την πρόοδο των ερευνών που διεξάγονται πάνω στους παράγοντες της ανωμαλίας που διαπιστώθηκε κατά τις δύο τελευταίες ψηφοφορίες. Εκτός από το καθήκον της στοιχειώ­ δους ευγνωμοσύνης, το υπουργείο, προλαμβάνοντας τις ε­ ρωτήσεις, ειδοποιούσε τις οικογένειες πως δεν θα έπρεπε να εκπλαγούν ούτε να ανησυχήσουν για την έλλειψη ειδήσεων των αγαπημένων τους απόντων, αφού στη σιωπή αυτή, α­ κριβώς, βρισκόταν το κλειδί που θα μπορούσε να εγγυηθεί την προσωπική τους ασφάλεια, δεδομένου του υψηλού βαθ­ μού μυστικότητας, κόκκινο/κόκκινο, που είχε επιδοθεί στη λεπτή αυτή επιχείρηση. Η δεύτερη απόφαση, προς γνώση και εσωτερική αποκλειστικά χρήση, συνιστούσε την απόλυ­ τη ανατροπή του σχεδίου που αναπτύχθηκε παραπάνω, το οποίο, όπως σίγουρα θα θυμόμαστε, προέβλεπε ότι η μαζική διείσδυση ερευνητών στους κόλπους των λαϊκών μαζών θα γι­ νόταν το κατεξοχήν μέσο που θα οδηγούσε στη διαλεύκαν­ ση του μυστηρίου, του αινίγματος, του γρίφου, της σπαζοκε­ φαλιάς, όπως θέλετε πείτε το, της λευκής ψήφου. Από τώρα και στο εξής οι πράκτορες θα δούλευαν χωρισμένοι σε δύο

ομάδες άνισες αριθμητικά, η μικρότερη στο έργο πεδίου, α­ πό το οποίο, για να πούμε την αλήθεια, δεν περίμεναν πια μεγάλα αποτελέσματα, η μεγαλύτερη για να συνεχίσει την α­ νάκριση των πεντακοσίων ατόμων που παρέμεναν, προσο­ χή, όχι κρατούνταν, αυξάνοντας όταν, όπως και όσο ήταν α­ νάγκη τη σωματική και ψυχολογική πίεση στην οποία τους υπέβαλλαν. Όπως διδάσκει αιώνες το πανάρχαιο ρητό, Κάλλιο πεντακόσιοι και στο χέρι παρά χίλιοι και καρτέρι. Δεν άργησε να έρθει η επιβεβαίωση. Όταν, μετά από πολλή διπλωματική ικανότητα, πολύ κλωθογύρισμα και ζύγισμα, ο πράκτορας στο έργο πεδίου, δηλαδή στην πόλη, απόσωνε να κάνει την πρώτη ερώτηση, Μπορείτε, σας παρακαλώ, να μου πείτε ποιον ψηφίσατε, η απάντηση που του έδιναν, σαν μάθημα που το ήξεραν απ' έξω ήταν, λέξη προς λέξη, ό,τι α­ κριβώς λέει και ο νόμος, Κανείς, με καμία πρόφαση, δεν μπορεί να υποχρεωθεί να αποκαλύψει την ψήφο του, ούτε να ρωτηθεί σχετικά από οποιαδήποτε αρχή. Κι όταν, με ύ­ φος ανθρώπου που δεν δίνει μεγάλη σημασία στο θέμα, έ­ κανε τη δεύτερη ερώτηση, Συγχωρήστε την περιέργεια μου, μήπως τυχόν ψηφίσατε λευκό, η απάντηση που δεχόταν πε­ ριόριζε επιδέξια τα όρια της ερώτησης σε απλή ακαδημαϊκή ερώτηση, Όχι, κύριε, δεν ψήφισα λευκό, αλλά αν το είχα κά­ νει θα ήμουν μέσα στα πλαίσια του νόμου, όπως κι αν είχα ψηφίσει οποιονδήποτε από τις εκλογικές λίστες ή αν είχα α­ κυρώσει την ψήφο μου με μια καρικατούρα του προέδρου, η λευκή ψήφος, κύριε με τις ερωτήσεις, είναι ένα δικαίωμα χω­ ρίς περιορισμούς που ο νόμος υποχρεώθηκε να αναγνωρίσει στους εκλογείς, είναι γραμμένο με το νι και με το σίγμα, κα­ νείς δεν μπορεί να διωχθεί επειδή ψήφισε λευκό, όπως και να 'χει, για να ησυχάσετε, σας ξαναλέω πως δεν είμαι από αυτούς που ψήφισαν λευκό, απλώς κουβέντα να γίνεται, μια ακαδημαϊκή υπόθεση, τίποτε άλλο. Υπό κανονικές συνθή­ κες, δεν θα είχε ιδιαίτερη σημασία αν άκουγε κανείς μια τέ­ τοια απάντηση δύο ή τρεις φορές, θα ήταν απλώς ένδειξη

πως κάμποσα άτομα σ' αυτό τον κόσμο γνωρίζουν το νόμο με τον οποίο ζουν και επιμένουν σ' αυτά που ξέρουν, αλλά όταν υποχρεώνεται κανείς να την ακούσει, αδιαμαρτύρητα, χωρίς να παίξουν τα βλέφαρα του, εκατό φορές στη σειρά, χίλιες φορές στη σειρά, σαν λιτανεία που την έμαθαν απ' έ­ ξω, αυτό ξεπερνά όσα μπορεί ν' αντέξει η υπομονή ενός αν­ θρώπου που εκπαιδεύτηκε ακριβώς για τόσο λεπτές υποθέ­ σεις και τώρα ανακαλύπτει πως είναι ανίκανος να τις φέρει σε πέρας. Δεν παραξενεύει λοιπόν κανέναν που η συστημα­ τική παρακώλυση από πλευράς των εκλογέων είχε ως απο­ τέλεσμα να χάσουν κάποιοι πράκτορες τον έλεγχο των νεύ­ ρων τους και να περάσουν στις προσβολές και τις επιθέσεις, συμπεριφορές οι οποίες εξάλλου κάποιες φορές είχαν κακή έκβαση, αν λάβουμε υπόψη ότι ενεργούσαν κατά μόνας για να μην τρομάξουν το θήραμα κι έτσι συχνά, άλλοι εκλογείς, κυρίως στα κακόφημα όπως λέγονται μέρη, εμφανίζονταν, με τις συνέπειας που εύκολα φανταζόμαστε, για να συνδρά­ μουν τον αμυνόμενο. Οι αναφορές που απέστελλαν οι πρά­ κτορες στα κεντρικά των επιχειρήσεων ήταν αποκαρδιωτικά μικρές σε περιεχόμενο, ούτε ένα άτομο, ούτε ένα, δεν είχε ο­ μολογήσει πως ψήφισε λευκό, κάποιοι έκαναν τους ανήξε­ ρους, έλεγαν πως μια άλλη μέρα, με την ησυχία τους, θα μι­ λούσαν, τώρα βιάζονταν πολύ, να μην κλείσουν τα μαγαζιά, οι χειρότεροι απ' όλους όμως ήταν οι γέροι, ποιος διάολος τους είχε καβαλήσει, ήταν λες και μια επιδημία κώφωσης τους είχε κλείσει όλους μέσα σ' ένα ηχομονωμένο κουκούλι, κι όταν ο πράκτορας, με αφοπλιστική αφέλεια, έγραφε την ερώτηση σ' ένα χαρτί, οι ξεδιάντροποι έλεγαν ή πως είχαν σπάσει τα γυαλιά τους, ή πως δεν καταλάβαιναν το γραφικό χαρακτήρα, ή απλώς πως δεν ήξεραν ανάγνωση. Υπήρχαν κι άλλοι πράκτορες ωστόσο, πιο επιδέξιοι, που είχαν πάρει την ιδέα της διείσδυσης στα σοβαρά, με την ακριβή της σημα­ σία, και κυκλοφορούσαν στα μπαρ, κερνούσαν ποτά, δάνει­ ζαν λεφτά σε άψιλους τζογαδόρους, πήγαιναν σε αθλητικές

58

διοργανώσεις, κυρίως ποδοσφαίρου και μπάσκετ, γιατί στις κερκίδες τους υπάρχει η περισσότερη κίνηση, έπιαναν κου­ βέντα με τους διπλανούς τους, και στην περίπτωση του πο­ δοσφαίρου, αν ερχόταν ισοπαλία χωρίς γκολ, την αποκα­ λούσαν, ύψιστη πονηριά, με φωνή όλο νόημα, λευκό αποτέ­ λεσμα, για να δουν τι θα γίνει. Και δεν γινόταν τίποτα. Αργά ή γρήγορα έφταναν πάντα τελικά στην ώρα των ερωτήσεων, Μπορείτε παρακαλώ να μου πείτε ποιο κόμμα ψηφίσατε, συγχωρήστε την περιέργεια μου, μήπως τυχόν ψηφίσατε λευκό, και τότε επαναλαμβάνονταν οι γνωστές ήδη απαντή­ σεις, σόλο ή εν χορώ, Εγώ, πώς σας ήρθε, Εμείς, αν είναι δυ­ νατόν, και αμέσως επικαλούνταν τους νομικούς λόγους, με όλα τα άρθρα και τις παραγράφους τους, με τέτοια ευχέρεια έκφρασης που έμοιαζε σαν όλοι οι κάτοικοι της πόλης με δι­ καίωμα ψήφου να είχαν περάσει από εντατικό σεμινάριο πά­ νω στους εκλογικούς νόμους, εθνικούς και ξένους. Καθώς περνούσαν οι μέρες, με τρόπο ανεπαίσθητο σχε­ δόν στην αρχή, άρχισε να γίνεται αντιληπτό πως η λέξη λευ­ κό ακουγόταν κάπως άσεμνη ή κακόηχη, έπαυε πλέον να χρησιμοποιείται, πως οι άνθρωποι χρησιμοποιούσαν πλατειασμούς ή περιφράσεις για να την υποκαταστήσουν. Ένα λευκό χαρτί το έλεγαν, λόγου χάρη, άχρωμο, μια πετσέτα που υπήρξε λευκή μια ζωή απέκτησε το χρώμα του γάλα­ κτος, το χιόνι έπαψε να συγκρίνεται με λευκό πέπλο κι έγι­ νε η πιο ξασπρισμένη μέρα των τελευταίων είκοσι χρόνων, οι σπουδαστές σταμάτησαν να λένε πως έδωσαν λευκή κόλ­ λα κάΐιομολογούρανπως δεν ήξεραν τίποτα, αλλά η πιο εν­ διαφέρουσα περίπτωση <απ' όλες ήταν η αιφνίδια εξαφάνι­ ση του αινίγματος: με το οποίο, γενιές και γενιές, γονείς, παππούδες, θείοι και γείτονες υποτίθεται ότι ερέθιζαν την ευφυΐα και την επαγωγική ικανότητα των παιδιών, Τι είναι λευκό και το έκανε η κότα, κι αυτό συνέβη γιατί οι άνθρω­ ποι, αρνούμενοι να προφέρουν τη λέξη, αντιλήφθηκαν πως η ερώτηση ήταν απολύτως ανόητη, αφού η κότα, οποιαδή-

ποτέ κότα οποιασδήποτε ράτσας, όσο και να προσπαθήσει, δεν πρόκειται να κάνει άλλο από αυγά. Απ' ό,τι φαινόταν λοιπόν το υψηλό πολιτικό πεπρωμένο που έταξε ο υπουρ­ γός των εσωτερικών στον εαυτό του είχε πετσοκοπεί από τα γεννοφάσκια του, πως η τύχη του, αφού άγγιξε σχεδόν τον ήλιο, τώρα θα πνιγόταν η δύσμοιρη στον ελλήσποντο, μια άλλη ιδέα όμως, αιφνίδια σαν την αστραπή που φωτίζει τη νύχτα, τον έκανε να σηκωθεί ξανά. Δεν είχαν χαθεί όλα. Διέ­ ταξε να συγκεντρωθούν στις βάσεις τους οι πράκτορες που είχαν κληθεί στην εργασία πεδίου, απέλυσε χωρίς περίσκε­ ψη τους συμβασιούχους, έριξε μια κατσάδα στους μυστι­ κούς του σώματος και ανασκουμπώθηκε για δουλειά. Ήταν εμφανές πως η πόλη ήταν μια μυρμηγκοφωλιά ψευτών, πως οι πεντακόσιοι που βρίσκονταν υπό την εξου­ σία του επίσης ψεύδονταν με κάθε τους κύτταρο, αλλά ανά­ μεσα στους μεν και στους δε υπήρχε μια διαφορά, ενώ οι πρώτοι ήταν ακόμα ελεύθεροι να μπαινοβγαίνουν στα σπί­ τια τους, και, άπιαστοι, γλιστεροί σαν χέλια, εμφανίζονταν και εξαφανίζονταν, για να επανεμφανιστούν αργότερα και πάλι να χαθούν, τι πιο εύκολο από το να αντιμετωπίσουν τους δεύτερους, κατέβαιναν απλώς τα σκαλιά για τα υπό­ γεια του υπουργείου, δεν βρίσκονταν εκεί και οι πεντακόσι­ οι, δεν θα χωρούσαν, η πλειοψηφία τους είχε μοιραστεί σε άλλες ανακριτικές μονάδες, αλλά καμιά πενηνταριά από δαύτους που είχαν κρατηθεί υπό διαρκή παρακολούθηση θα πρέπει να ήταν αρκετοί για μια πρώτη περιποίηση. Παρόλο που η αξιοπιστία του μηχανισμού είχε αμφισβητηθεί από τους ειδικούς της τάξης των σκεπτικιστών και μερικούς δι­ καστικούς που αρνούνταν να δεχτούν ως πειστήρια τα απο­ τελέσματα που προέκυψαν από την εξέταση, ο υπουργός των εσωτερικών είχε την ελπίδα πως από τη χρήση του συ­ στήματος αυτού θα πεταγόταν έστω η παραμικρή σπίθα που θα τον βοηθούσε να βγάλει από το σκοτεινό τούνελ της έ­ ρευνας, το κεφάλι του που είχε σκαλώσει. Επρόκειτο, όπως

βέβαια όλοι θα έχουν αντιληφθεί, να επαναφέρουν στην πα­ λαίστρα τον περίφημο ανιχνευτή ψεύδους, ή, με πιο επιστη­ μονικούς όρους, τη συσκευή που λειτουργεί καταγράφοντας ταυτόχρονα ποικίλες ψυχολογικές και φυσιολογικές λει­ τουργίες, ή, για λεπτομερέστερη περιγραφή, το εργαλείο κα­ ταγραφής σωματικών φαινομένων, το γράφημα των οποίων επιτυγχάνεται μέσω ηλεκτρισμού πάνω σε μια κόλλα υγρό χαρτί βαπτισμένο σε ιωδιούχο άργυρο και άμυλο. Συνδεδε­ μένος στο μηχάνημα μ' ένα κουβάρι καλώδια, λαβές, βε­ ντούζες, ο δέκτης δεν υποφέρει, πρέπει μόνο να πει την α­ λήθεια, όλη την αλήθεια και μόνη την αλήθεια, κι ας μη μας πει τώρα πως πιστεύει, και ο ίδιος, τον οικουμενικό ισχυρι­ σμό που από την απαρχή του χρόνου μάς τρώει τα αυτιά με την μπούρδα πως η θέληση όλα τα μπορεί, ορίστε, για να μην πάμε μακριά, ένα παράδειγμα που τον διαψεύδει κατά­ φωρα, αφού αυτή η θαυματουργή σου θέληση, όσο κι αν την εμπιστεύεσαι, όσο ανθεκτική κι αν έχει φανεί μέχρι σήμερα, δεν θα μπορέσει να ελέγξει τις συσπάσεις των μυών σου, να στεγνώσει το δυσάρεστο ιδρώτα, να εμποδίσει το σπασμό των βλεφάρων, να τιθασεύσει την αναπνοή. Στο τέλος θα σου πουν πως είπες ψέματα, εσύ θα το αρνηθείς, θα ορκι­ στείς πως είπες την αλήθεια, όλη την αλήθεια και μόνη την αλήθεια, κι ίσως να είναι έτσι, να μην είπες ψέματα, απλώς συμβαίνει να είσαι νευρικός άνθρωπος, με ισχυρή θέληση, μάλιστα, όμως, σαν τρεμάμενο σκαρί που δονείται στο πρώ­ το φύσημα του αέρα, θα σε ξαναδέσουν στο μηχάνημα και τότε θα είναι πολύ χειρότερα, θα σε ρωτήσουν αν είσαι ζω­ ντανός κι εσύ, φυσικά, θα απαντήσεις ναι, αλλά ολόκληρο το κορμί σου θα διαμαρτύρεται, θα σε διαψεύδει, το σαγόνι σου τρέμοντας θα πει όχι, πως είσαι νεκρός, κι ίσως έχει δίκιο, ί­ σως, πριν από σένα, το σώμα σου να ξέρει πως θα σε σκο­ τώσουν. Δεν είναι αναμενόμενο να συμβεί κάτι τέτοιο στα υ­ πόγεια του υπουργείου των εσωτερικών, το μοναδικό έγκλη­ μα αυτών των ανθρώπων ήταν ότι ψήφισαν λευκό, δεν θα εί-

χε μεγάλη σημασία αν ήταν μόνο οι συνηθισμένοι, ήταν ό­ μως πολλοί, ήταν υπερβολικά πολλοί, ήταν όλοι σχεδόν, για­ τί όταν σου λένε πως κάτι είναι αναφαίρετο δικαίωμα σου καλύτερα να το χρησιμοποιείς σε ομοιοπαθητικές δόσεις, σταγόνα σταγόνα, δεν μπορείς να εμφανίζεσαι με μια στά­ μνα γεμάτη, να ξεχειλίζει λευκές ψήφους, γι' αυτό τελικά έ­ σπασε, καλά το είχαμε καταλάβει εμείς ότι κάτι ύποπτο υ­ πήρχε σ' αυτή τη στάμνα, γιατί όποιος είναι για τα πολλά και μαθαίνει να αρκείται στα λίγα, αυτός αξίζει κάθε έπαινο για τη μετριοφροσύνη του, εσένα όμως σ' έφαγε η φιλοδοξία, νόμιζες πως θ' ανέβαινες ως τον ήλιο κι έπεσες ντουγρού στον ελλήσποντο, θυμήσου ότι το ίδιο είπαμε και για τον υπουργό των εσωτερικών, αλλά εκείνος ανήκει σε άλλη ράτσα αν­ θρώπων, στους μάγκες, τους αρσενικούς, τους σκληρόπετσους, αυτούς που δεν σκύβουν τον τράχηλο, για να δούμε τώρα πώς θα ξεφορτωθείς τον ανιχνευτή ψεύδους, ποια ίχνη από τις μεγάλες και τις μικρές αδυναμίες θ' αφήσεις πάνω στο χαρτί που είναι εμποτισμένο με ιωδιούχο άργυρο και ά­ μυλο, τα βλέπεις, που νόμιζες πως εσύ είσαι άλλο πράγμα, μέχρι εκεί μπορεί να καταντήσει η πολυσυζητημένη και υ­ πέρτατη αξιοπρέπεια του ανθρώπου, σαν ένα κομμάτι μου­ σκεμένο χαρτί. Πάντως ο ανιχνευτής ψεύδους δεν είναι ένα μηχάνημα με εξάρτημα ένα δίσκο που πηγαίνει μπρος πίσω και μας λέει, Το υποκείμενο ψεύδεται, Το υποκείμενο δεν ψεύδεται, αν ή­ ταν έτσι τι πιο απλό για ένα δικαστή παρά να καταδικάζει ή να απαλλάσσει, οι αστυνομικές διευθύνσεις θα αντικαθίσταντο από τμήματα εφαρμοσμένης μηχανικής ψυχολογίας, οι δικηγόροι, χάνοντας τους πελάτες, θα κατέβαζαν τα ρολά των γραφείων τους, τα δικαστήρια θα παραδίνονταν στις α­ ράχνες μέχρι να βρεθεί άλλη χρήση. Ο ανιχνευτής ψεύδους, λέγαμε λοιπόν, δεν μπορεί να καταλήξει πουθενά χωρίς βοή­ θεια, χρειάζεται στο πλάι του έναν ειδικευμένο τεχνικό που να του διερμηνεύει τις γραμμές που χαράζονται στο χαρτί,

αυτό όμως δεν σημαίνει πως ο περί ου ο λόγος τεχνικός εί­ ναι γνώστης της αλήθειας, αυτό που εκείνος γνωρίζει είναι μόνο αυτό που βρίσκεται μπροστά στα μάτια του, ότι η ερώ­ τηση που έγινε στον υπό μελέτη δέκτη παρήγαγε αυτό που θα ονομάζαμε, νεωτερίζοντας, αλλεργιογραφική αντίδραση, ή, με λέξεις πιο λογοτεχνικές αλλά λιγότερο ευφάνταστες, το σκίτσο του ψεύδους. Όλο και κάτι όμως έβγαινε. Αν μη τι άλλο θα ήταν δυνατό να προχωρήσουν σε μια πρώτη επιλο­ γή, από δω το στάρι, από κει η ήρα, και ν' αφήσουν ελεύθε­ ρα να γυρίσουν στην οικογένεια, αποσυμπιέζοντας έτσι τις εγκαταστάσεις, τα υποκείμενα εκείνα, αποκαθαρμένα τελι­ κά, που, χωρίς να τους διαψεύσει το μηχάνημα, είχαν απα­ ντήσει Όχι στην ερώτηση Ψηφίσατε λευκό. Όσο για τους υ­ πόλοιπους, εκείνους που κουβαλούσαν στη συνείδηση τους την ενοχή της εκλογικής παραβίασης, δεν τους ωφέλησαν ούτε οι πνευματικές απαντοχές ιησουίτικου στυλ ούτε οι εσωτεριστικές ενδοσκοπήσεις στυλ ζεν, ο ανιχνευτής ψεύ­ δους, άψογος, αναίσθητος, θα κατήγγελλε αμέσως την πλαστότητα, κι ας είχαν αρνηθεί πως ψήφισαν λευκό, κι ας είχαν δηλώσει πως ψήφισαν το τάδε ή το δείνα κόμμα. Μπορεί, κάτω από ευνοϊκές συνθήκες, να τη γλιτώσει κανείς μ' ένα ψέμα, όχι όμως με δύο. Ωστόσο, για καλό και για κακό, ο υ­ πουργός των εσωτερικών είχε δώσει τη διαταγή, όποιο κι αν ήταν το αποτέλεσμα των εξετάσεων, κανείς να μην απελευ­ θερωθεί προς το παρόν. Αφήστε τους εκεί, κανείς δεν ξέρει μέχρι πού φτάνει η ανθρώπινη πονηριά, είπε. Κι είχε δίκιο ο άτιμος. Μετά από δεκάδες μέτρα μουντζουρωμένου χαρ­ τιού, όπου είχε καταγραφεί όλος ο τρόμος των υποκειμένων σε παρατήρηση, μετά από εκατοντάδες επαναλήψεις ερωτή­ σεων και απαντήσεων, ίδιων πάντα και απαράλλαχτων, βρέ­ θηκε ένας πράκτορας της μυστικής αστυνομίας, νεαρός α­ κόμα, ελάχιστα έμπειρος στους πειρασμούς, που πήγε κι έ­ πεσε με την αθωότητα νεογέννητου προβάτου στην πρόκλη­ ση που του έκανε κάποια γυναίκα, νέα και όμορφη, που είχε

μόλις υποβληθεί στην εξέταση του ανιχνευτή ψεύδους και εί­ χε αξιολογηθεί από εκείνον ότι προσποιούνταν και ψευδό­ ταν. Είπε τότε η μάτα χάρι, Αυτό το μηχάνημα δεν ξέρει τι κάνει, Δεν ξέρει τι κάνει, γιατί, ρώτησε ο αστυνομικός, λη­ σμονώντας πως ο διάλογος δεν ήταν μέρος της δουλειάς την οποία είχε αναλάβει, Γιατί στην περίπτωση αυτή, με τόσο κόσμο που θεωρείται ύποπτος, αρκεί να προφέρετε τη λέξη Λευκό, χωρίς τίποτε άλλο, χωρίς καν να θελήσετε να μάθετε αν το άτομο ψήφισε ή όχι, για να του προκαλέσετε αρνητι­ κές αντιδράσεις, ταραχή, αγωνία, ακόμα κι αν ο εξεταζόμε­ νος είναι η αγνότερη και τελειότερη προσωποποίηση της α­ θωότητας, Δεν νομίζω, δεν μπορώ να συμφωνήσω μαζί σας, αντείπε ο πράκτορας με αυτοπεποίθηση, κάποιος που έχει ή­ συχη τη συνείδηση του θα πει μόνο την αλήθεια κι επομένως θα περάσει την εξέταση του ανιχνευτή χωρίς πρόβλημα, Δεν είμαστε ρομπότ, ούτε ομιλούσες πέτρες, κύριε αστυνόμε, εί­ πε η γυναίκα, σε όλη την ανθρώπινη αλήθεια υπάρχει πάντα κάτι το αγωνιώδες, το στενόχωρο, είμαστε εμείς, και δεν α­ ναφέρομαι απλώς στο πόσο εύθραυστη είναι η ζωή, είμαστε μια μικρή και τρεμάμενη φλόγα που κινδυνεύει κάθε στιγμή να σβήσει, και φοβόμαστε, πάνω απ' όλα φοβόμαστε. Είστε γελασμένη, εγώ δεν φοβάμαι, με έχουν εκπαιδεύσει να κυ­ ριαρχώ στο φόβο σε κάθε περίσταση, και εξάλλου, εκ φύ­ σεως, δεν είμαι φοβιτσιάρης, ούτε καν όταν ήμουν μικρός, α­ ντιγύρισε ο πράκτορας, Αφού είναι έτσι, γιατί δεν δοκιμά­ ζουμε, πρότεινε η γυναίκα, συνδεθείτε με το μηχάνημα και να σας κάνω εγώ τις ερωτήσεις, Είστε μουρλή, εγώ είμαι η α­ στυνομική αρχή, εσείς είστε η ύποπτη, όχι εγώ, Άρα όντως φοβάστε, Σας είπα όχι, Τότε συνδεθείτε με το μηχάνημα και δείξτε μου τι θα πει άντρας και τι θα πει αλήθεια. Ο πρά­ κτορας κοίταξε τη γυναίκα, που χαμογελούσε, κοίταξε τον τεχνικό, που έκανε προσπάθεια να κρύψει το χαμόγελο, και είπε, Πολύ καλά, έστω για μια φορά, συγκατατίθεμαι να υ­ ποβληθώ στο πείραμα. Ο τεχνικός συνέδεσε τα καλώδια, έ­

σφιξε τις λαβές, προσάρμοσε τις βεντούζες, Είστε έτοιμος, μπορείτε να ξεκινήσετε όποτε θέλετε. Η γυναίκα πήρε βαθιά ανάσα, κράτησε τον αέρα στα πνευμόνια της για τρία δευτε­ ρόλεπτα και πέταξε απότομα τη λέξη, Λευκό. Δεν ήταν καν ερώτηση, ήταν μόνο ένα επιφώνημα, αλλά οι βελόνες κινή­ θηκαν, έγραψαν στο χαρτί. Στην παύση που ακολούθησε οι βελόνες δεν σταμάτησαν εντελώς, συνέχισαν να δονούνται, να χαράζουν μικρές γραμμές, σαν να ήταν κυματισμοί από μια πέτρα που κάποιος έριξε στο νερό. Η γυναίκα κοίταζε αυτές, όχι το συνδεδεμένο άντρα, μετά όμως όντως γύρισε το βλέμμα της πάνω του, ρώτησε με απαλή φωνή, σχεδόν τρυ­ φερή, Πείτε μου σας παρακαλώ, ψηφίσατε λευκό, Όχι, δεν ψήφισα λευκό, ούτε ψήφισα ούτε θα ψηφίσω ποτέ στη ζωή μου λευκό, απάντησε με αγανάκτηση ο άντρας. Οι κινήσεις της βελόνας ήταν γρήγορες, βιαστικές, βίαιες. Κι άλλη παύ­ ση, Λοιπόν, ρώτησε ο αστυνομικός. Ο τεχνικός αργούσε ν' απαντήσει, ο αστυνομικός επέμεινε, Λοιπόν, τι λέει το μηχά­ νημα, Το μηχάνημα λέει πως είπατε ψέματα, απάντησε μπερδεμένος ο τεχνικός, Αδύνατον, φώναξε ο πράκτορας, είπα την αλήθεια, δεν ψήφισα λευκό, είμαι επαγγελματίας της μυστικής αστυνομίας, ένας πατριώτης που υπερασπίζε­ ται το συμφέρον του έθνους, το μηχάνημα πρέπει να είναι χαλασμένο, Μην κουράζεστε και μη δικαιολογείστε, είπε η γυναίκα, το πιστεύω πως είπατε την αλήθεια, πως δεν ψηφί­ σατε λευκό ούτε θα ψηφίσετε, αλλά σας υπενθυμίζω ότι πε­ ρί αυτού ακριβώς επρόκειτο, εγώ θέλησα μόνο να σας δείξω, και το κατάφερα, πως δεν μπορούμε να έχουμε απόλυτη ε­ μπιστοσύνη στο σώμα μας, Δικό σας είναι το φταίξιμο, εσείς με εκνευρίσατε, Φυσικά, το φταίξιμο είναι δικό μου, το φταί­ ξιμο είναι της εύας με το μήλο, αλλά κι εμάς δεν ήρθε κανείς να μας ρωτήσει αν νιώθουμε εκνευρισμό όταν βρισκόμαστε συνδεδεμένοι μ' αυτό το μηχάνημα, Αυτό που σας κάνει νευ­ ρικούς είναι η ενοχή, Πιθανόν, γιατί δεν πηγαίνετε λοιπόν να πείτε στο διοικητή σας πώς γίνεται κι εσείς, ενώ είστε α-

5 - Περί

φωτίσεως

θώος από τα δικά μας κακουργήματα, φερθήκατε σαν ένο­ χος, Δεν έχω τίποτα να πω στο διοικητή μου, ό,τι συνέβη ε­ δώ είναι σαν να μη συνέβη ποτέ, απάντησε ο πράκτορας. Ύστερα, απευθυνόμενος στον τεχνικό, Δώστε μου αυτό το χαρτί, και ξέρετε, απόλυτη σιωπή αν δεν θέλετε να βλαστημήσετε τη μέρα που γεννηθήκατε, Μάλιστα, κύριε, μείνετε ή­ συχος, δεν πρόκειται ν' ανοίξω το στόμα μου, Ούτε εγώ θα πω τίποτα, πρόσθεσε η γυναίκα, αλλά εξηγήστε τουλάχιστον στον υπουργό πως αυτές οι εξυπνάδες δεν χρησιμεύουν σε τίποτα, πως όλοι μας θα συνεχίσουμε να ψευδόμαστε ενώ θα λέμε την αλήθεια, πως θα συνεχίσουμε να λέμε αλήθεια ενώ θα ψευδόμαστε, ακριβώς όπως εκείνος, ακριβώς όπως εσείς, φανταστείτε τώρα να σας ρωτούσα αν θα θέλατε να πάτε στο κρεβάτι μαζί μου, τι θα απαντούσατε εσείς και τι θα έλε­ γε το μηχάνημα.

ee

Η

ΕΠΙΛΕΚΤΗ ΦΡΑΣΗ ΤΟΥ ΥΠΟΥΡΓΟΥ ΤΗΣ ΑΜΥΝΑΣ, ΕΚΤΟ-

ξευση τορπίλης ενάντια στο σύστημα, εμπνευσμένη εν μέρει από την αξέχαστη εμπειρία μιας ιστορικής υποβρύχιας βόλτας μισής ώρας σε ήρεμα νερά, άρχισε να κερδίζει έδαφος και να προσελκύει την προσοχή όταν τα σχέδια του υπουργού των εσωτερικών, παρότι επιτεύχθη­ καν μια-δυο μικρές επιτυχίες, χωρίς ωστόσο αξιόλογη ση­ μασία για το σύνολο της κατάστασης, φάνηκαν ανίκανα να καταφέρουν το βασικό, να πείσουν δηλαδή τους κατοίκους της πρωτεύουσας, ή, με μεγαλύτερη ονομαστική ακρίβεια, τους διεφθαρμένους, τους παραβάτες, τους ανατροπείς ψη­ φοφόρους του λευκού, να αναγνωρίσουν τα λάθη τους και να ικετεύσουν έλεος, και ταυτόχρονα μετάνοια, με νέες ε­ κλογές, όπου, την ορισμένη στιγμή, θα προσέρχονταν μαζι­ κά για να εξαγνιστούν από τις αμαρτίες μιας παράκρουσης που ορκίζονταν πως δεν θα επαναλάμβαναν. Είχε γίνει έκ­ δηλη προς όλη την κυβέρνηση, εκτός από τους υπουργούς της δικαιοσύνης και του πολιτισμού, που ήταν κομμάτι δι­ στακτικοί, η επείγουσα ανάγκη να σφίξουν περισσότερο τα λουριά, πολύ περισσότερο αφού η κήρυξη της κατάστασης έκτακτης ανάγκης, από την οποία περίμεναν τόσα, δεν α­ πέφερε κανένα ορατό αποτέλεσμα προς την επιθυμητή κα­ τεύθυνση, γιατί, μιας και οι πολίτες αυτής της χώρας δεν εί­ χαν την υγιή συνήθεια να απαιτούν την κανονική τήρηση των δικαιωμάτων που τους αναγνώριζε το σύνταγμα, ήταν 67

λογικό, ως και φυσικό, να μην πάρουν καν είδηση ότι τους τα είχαν αναστείλει. Επιτάσσεται, επομένως, η επιβολή κα­ τάστασης πολιορκίας στα σοβαρά, κι όχι για τα μάτια του κόσμου, με ώρες απαγόρευσης κυκλοφορίας, κλείσιμο των θεαμάτων, εντατική περιπολία στους δρόμους από στρα­ τιωτικές δυνάμεις, απαγόρευση συγκεντρώσεων άνω των πέντε ατόμων, απόλυτη απαγόρευση εισόδου και εξόδου α­ πό την πόλη, προχωρώντας ταυτόχρονα σε άρση των πε­ ριοριστικών μέτρων, έστω κι αν ήταν πολύ λιγότερο αυστη­ ρά, που ίσχυαν ακόμα στην υπόλοιπη χώρα, με στόχο η δια­ φορά μεταχείρισης, τόσο επιδεικτική, να επιβαρύνει και να κάνει εμφανέστερη την ταπείνωση που θα επιβαλλόταν στην πρωτεύουσα. Αυτό που προτιθέμεθα να τους πούμε, δήλωσε ο υπουργός της άμυνας, και θα φροντίσουμε να το καταλάβουν μια για πάντα, είναι πως δεν είναι άξιοι εμπι­ στοσύνης και πως ως τέτοιους θα τους μεταχειριζόμαστε. Στον υπουργό των εσωτερικών, υποχρεωμένο όπως ήταν να κρύψει με κάθε τρόπο την αποτυχία των μυστικών του υ­ πηρεσιών, φάνηκε καλή ιδέα η άμεση κήρυξη κατάστασης πολιορκίας, και για να δείξει πως εξακολουθούσε να έχει κάποια χαρτιά στο χέρι και πως δεν είχε αποσυρθεί από το παιχνίδι, ενημέρωσε το συμβούλιο πως, μετά από εξαντλη­ τική έρευνα, σε στενή συνεργασία με την ιντερπόλ, είχε φτά­ σει στο συμπέρασμα πως το διεθνές αναρχικό κίνημα, Αν α­ σχολείται με τίποτε άλλο από το να γράφει εξυπνάδες στους τοίχους, σταμάτησε για μια στιγμή περιμένοντας τα καταδεκτικά γέλια των συναδέλφων, μετά από τα οποία, ευχαρι­ στημένος μ' εκείνους και με τον εαυτό του, τελείωσε τη φρά­ ση του, Δεν είχε καμία συμμετοχή στο μποϊκοτάζ των εκλο­ γών του οποίου πέσαμε θύματα, και επομένως πρόκειται για ένα θέμα μόνο εσωτερικό, Με συγχωρείτε για την πα­ ρατήρηση, είπε ο υπουργός των εξωτερικών, το επίρρημα μόνο δεν μου φαίνεται και τόσο κατάλληλο, και πρέπει να υπενθυμίσω στο συμβούλιο πως δεν είναι λίγα τα κράτη που

68

μου εκδήλωσαν την ανησυχία πως τα εδώ τεκταινόμενα μπορεί να ξεπεράσουν τα σύνορα και να εξαπλωθούν σαν μια νέα μαύρη πανούκλα, Λευκή, τούτη είναι λευκή, διόρ­ θωσε με ειρηνευτικό χαμόγελο ο αρχηγός της κυβέρνησης, Και τότε όντως, κατέληξε ο υπουργός των εξωτερικών, θα έχουμε δίκιο να μιλάμε για τορπίλες ενάντια στη σταθερό­ τητα του δημοκρατικού συστήματος, όχι απλώς, όχι μόνο, σε μια χώρα, σ' αυτή τη χώρα, αλλά σε ολόκληρο τον πλα­ νήτη. Ο υπουργός των εσωτερικών αισθανόταν να χάνει το ρόλο του κεντρικού προσώπου στον οποίο είχε σκαρφαλώ­ σει μετά τα τελευταία γεγονότα και, για να μη μείνει πίσω, αφού ευχαρίστησε και αναγνώρισε με αμερόληπτη γαλαντομία την ορθότητα των σχολίων του υπουργού των εξω­ τερικών, θέλησε να δείξει πως κι εκείνος επίσης ήταν ικανός για τις πιο ακραίες αποχρώσεις της σημειολογικής ερμηνείας, Έχει ενδιαφέρον να παρατηρήσουμε, είπε, πώς οι σημασίες των λέξεων μεταλλάσσονται χωρίς να το αντιλαμβανόμα­ στε, πόσες φορές τις χρησιμοποιούμε για να πούμε ακριβώς το αντίθετο από αυτό που παλαιότερα εξέφραζαν και που, κατά κάποιον τρόπο, σαν ηχώ που σβήνει, συνεχίζουν ακό­ μα να εκφράζουν, Αυτό είναι ένα από τα αποτελέσματα του εννοιολογικού προτσές, είπε από το βάθος ο υπουργός του πολιτισμού, Κι αυτό τι σχέση έχει με τις ψήφους στο λευκό, ρώτησε ο υπουργός των εξωτερικών, Με τις ψήφους στο λευκό καμία, απόλυτη όμως με την κατάσταση πολιορκίας, διόρθωσε θριαμβευτικά ο υπουργός των εσωτερικών, Δεν καταλαβαίνω, είπε ο υπουργός της άμυνας, Είναι πολύ α­ πλό, Όσο απλό και να 'ναι, εγώ δεν το καταλαβαίνω, Για να δούμε, για να δούμε, τι σημαίνει η λέξη πολιορκία, το ξέρω είναι ρητορική η ερώτηση, δεν χρειάζεται να απαντήσετε, όλοι ξέρουμε ότι πολιορκία σημαίνει κλοιός, σημαίνει απο­ κλεισμός, έτσι δεν είναι, Ναι, και δύο και δύο κάνουν τέσ­ σερα, Άρα, όταν κηρύσσουμε κατάσταση πολιορκίας είναι σαν να λέμε πως η πρωτεύουσα της χώρας είναι πολιορκη-

μένη, σε κλοιό, αποκλεισμένη από τον εχθρό, ενώ η αλήθεια είναι ότι ο εχθρός αυτός, επιτρέψτε μου να τον αποκαλώ έ­ τσι, δεν βρίσκεται έξω, αλλά μέσα. Οι υπουργοί κοιτάχτη­ καν μεταξύ τους, ο αρχηγός της κυβέρνησης έμοιαζε να μην καταλαβαίνει και βάλθηκε να ξεφυλλίζει τα χαρτιά του. Όμως ο υπουργός της άμυνας θα θριάμβευε στη σημειολο­ γική μάχη, Υπάρχει κι άλλος τρόπος να εννοήσουμε τα πράγματα, Ποιος, Πως οι κάτοικοι της πρωτεύουσας, κατε­ βαίνοντας σε εξέγερση, υποθέτω πως δεν υπερβάλλω ονο­ μάζοντας εξέγερση αυτό που συμβαίνει, γι' αυτόν ακριβώς το λόγο και πολιορκούνται, ή βρίσκονται σε κλοιό, ή απο­ κλεισμό, διαλέξτε εσείς τον όρο που σας ευχαριστεί, εμένα μου είναι παντελώς αδιάφορο, Θα μου επιτρέψετε να υπεν­ θυμίσω στον αγαπητό συνάδελφο και στο συμβούλιο, είπε ο υπουργός της δικαιοσύνης, πως οι πολίτες που αποφάσισαν να ψηφίσουν λευκό δεν έκαναν άλλο από το να ασκήσουν έ­ να δικαίωμα που ο νόμος ρητώς τους αναγνωρίζει, επομέ­ νως, το να μιλάμε για εξέγερση σε μια τέτοια περίπτωση, ε­ κτός του ότι είναι, φαντάζομαι, σοβαρή εννοιολογική ανα­ κρίβεια, ελπίζω να με συγχωρήσετε που παρεισφρέω σε ε­ δάφη που δεν είναι της ειδικότητας μου, είναι επίσης, από νομική άποψη, απολύτως άτοπο, Τα δικαιώματα δεν είναι αφαιρέσεις, απάντησε ο υπουργός της άμυνας ξερά, τα δι­ καιώματα τα δικαιούται κανείς ή δεν τα δικαιούται, κι αυ­ τοί δεν τα δικαιούνται, τα υπόλοιπα είναι λόγια του αέρα, Έχετε απόλυτο δίκιο, είπε ο υπουργός του πολιτισμού, ό­ ντως τα δικαιώματα δεν είναι αφαιρέσεις, έχουν ύπαρξη α­ κόμα κι όταν δεν γίνονται σεβαστά, Καλά τώρα, φιλοσο­ φίες, Έχετε κάτι εναντίον της φιλοσοφίας, κύριε υπουργέ της άμυνας, Οι μόνες φιλοσοφίες που μ' ενδιαφέρουν είναι οι στρατιωτικές, κι αυτές υπό τον όρο να μας οδηγήσουν στη νίκη, εγώ, αγαπητοί κύριοι, είμαι ένας πραγματιστής του στρατώνα, η γλώσσα μου, είτε αρέσει είτε όχι, είναι τα σύκα σύκα και η σκάφη σκάφη, αλλά για να μη με θεωρείτε

κατώτερο σε ευφυία, πολύ θα το εκτιμήσω αν μου εξηγήσε­ τε, γιατί εδώ μιλάμε για τον τετραγωνισμό του κύκλου, πώς γίνεται ένα δικαίωμα που δεν είναι σεβαστό να έχει ύπαρξη, Πολύ απλό, κύριε υπουργέ της άμυνας, το δικαίωμα αυτό υ­ πάρχει εν δυνάμει στο καθήκον που πρέπει να σεβαστούμε και να εκπληρώσουμε, Με πολιτικά κηρύγματα, με τέτοιες δημαγωγίες, και δεν το λέω με διάθεση να σας προσβάλω, δεν βγαίνουμε πουθενά, θα τους ρίξουμε μια κατάσταση πο­ λιορκίας και τότε πού σε πονεί και πού σε σφάζει, Εκτός κι αν τα πυρά γυρίσουν εναντίον μας, Δεν βλέπω πώς, Προς το παρόν ούτε κι εγώ, αυτό όμως είναι θέμα χρόνου, κανείς δεν είχε τολμήσει ποτέ να συλλάβει, σε κάποιο μέρος του κόσμου, πως θα μπορούσε να συμβεί αυτό που συνέβη στη χώρα μας, ορίστε όμως, ένας τυφλός κόμπος που δεν λύνε­ ται, έχουμε συγκεντρωθεί γύρω από αυτό το τραπέζι για να λάβουμε αποφάσεις που, παρ' όλες τις προτάσεις που πα­ ρουσιάστηκαν ως σίγουρη λύση για την κρίση, μέχρι τώρα τίποτα δεν κατόρθωσαν, ας περιμένουμε λοιπόν, σύντομα θα γνωρίζουμε την αντίδραση των ανθρώπων στην κατά­ σταση πολιορκίας, Δεν μπορώ να σωπαίνω μετά απ' αυτά που άκουσα, ξέσπασε ο υπουργός των εσωτερικών, τα μέ­ τρα που πήραμε είχαν εγκριθεί ομόφωνα απ' το συμβούλιο αυτό και, απ' όσο εγώ τουλάχιστον θυμάμαι, κανένας από τους παριστάμενους δεν έφερε στη συζήτηση διαφορετικές ή καλύτερες προτάσεις, την καταστροφική τορπίλη, μάλι­ στα, καλά τα λέω, και καταστροφική και τορπίλη, ακόμα κι αν σε μερικούς κυρίους υπουργούς φαίνεται δική μου υπερ­ βολή και το επιδεικνύουν με αυτό το ειρωνικό υφάκι αυτο­ πεποίθησης, την καταστροφική τορπίλη, ξαναλέω, την έ­ χουμε αναλάβει, εν πρώτοις, όπως αρμόζει, η αυτού εξοχότης ο αρχηγός του κράτους και ο κύριος πρωθυπουργός, και μετά, με τις αρμοδιότητες που ενέχονται στα χαρτοφυλάκια μας, ο υπουργός της άμυνας κι εγώ ο ίδιος, ενώ οι υπόλοι­ ποι, και αναφέρομαι ιδιαιτέρως στον κύριο υπουργό της δι-

καιοσύνης και στον κύριο υπουργό του πολιτισμού, αν κά­ ποια στιγμή είχαν την καλοσύνη να μας δώσουν τα φώτα τους, εγώ δεν άκουσα καμία ιδέα που ν' αξίζει τον κόπο να συζητήσουμε παραπάνω χρόνο απ' όσο πήρε να την ακού­ σουμε, Τα φώτα που, σύμφωνα με τα λόγια σας, είχα την καλοσύνη να δώσω στο συμβούλιο δεν ήταν δικά μου φώ­ τα, ήταν του νόμου και μόνο του νόμου, απάντησε ο υπουρ­ γός της δικαιοσύνης, Και σε ό,τι αφορά το ταπεινό μου πρό­ σωπο και το μέρος που μου αντιστοιχεί από αυτή τη γενναιό­ δωρη κατσάδα, είπε ο υπουργός του πολιτισμού, δεδομένου του μίζερου προϋπολογισμού που μου δίνουν δεν μπορείτε να μου ζητήσετε τίποτα παραπάνω, Τώρα αρχίζω να κατα­ λαβαίνω πού οφείλεται η τάση σας αυτή προς την αναρχία, πυροδότησε ο υπουργός των εσωτερικών, αργά ή γρήγορα πάντα το γυρίζετε στ' αστεία. Ο πρωθυπουργός δεν είχε άλλα χαρτιά για ξεφύλλισμα. Κουδούνισε ελαφρά με την πένα του το ποτήρι του νερού, ζητώντας προσοχή και ησυχία, και είπε, Δεν θέλησα να δια­ κόψω την ενδιαφέρουσα αναμέτρηση σας, από την οποία, παρόλο που πιθανώς να σας φαινόμουν κάπως αφηρημένος, πιστεύω πως έμαθα αρκετά, γιατί, όπως θα γνωρίζετε εκ πείρας, δεν υπάρχει τίποτα καλύτερο από μια ωραία συζή­ τηση για να εκτονωθούν οι συσσωρευμένες εντάσεις, ειδικά σε μια συνθήκη με τα χαρακτηριστικά που επιδεικνύει τού­ τη εδώ, όπου κατανοούμε πως είναι ανάγκη να κάνουμε κά­ τι και δεν μας κόβει τι είναι αυτό. Έκανε μια παύση στην ο­ μιλία του, προσποιήθηκε πως συμβουλεύεται τις σημειώσεις του και συνέχισε, Ωστόσο, τώρα που είστε ήρεμοι, χαλαρω­ μένοι, με τα πνεύματα όχι τόσο οξυμμένα, μπορούμε επιτέ­ λους να εγκρίνουμε την πρόταση του υπουργού της άμυνας, δηλαδή την κήρυξη της κατάστασης πολιορκίας για απροσ­ διόριστο διάστημα και με άμεση ισχύ από τη στιγμή που αυ­ τό θα δημοσιοποιηθεί. Ακούστηκε ένα μουρμουρητό γενικής λίγο ως πολύ συγκατάθεσης, με αποχρώσεις πάντως η προέ­

λευση των οποίων δεν ήταν δυνατό να εξακριβωθεί, παρόλο που ο υπουργός της άμυνας έκανε ένα γρήγορο πανοραμικό πέρασμα με τα μάτια για να αιφνιδιάσει την όποια ασυμφω­ νία ή μετριασμένο ενθουσιασμό. Ο πρωθυπουργός συνέχισε, Δυστυχώς, η εμπειρία μάς διδάσκει επίσης ότι ακόμα και οι τελειότερες, οι πιο ολοκληρωμένες ιδέες μπορούν να αποτύ­ χουν όταν φτάσει η ώρα της εκτέλεσης τους, είτε λόγω δι­ σταγμών της τελευταίας στιγμής, είτε λόγω κακού ταιριά­ σματος ανάμεσα σ' εκείνο που περιμέναμε και σ' εκείνο που πραγματικά βγάλαμε, είτε γιατί μας διέφυγε ο έλεγχος της κατάστασης κάποια κρίσιμη στιγμή, είτε για χίλιους δύο άλ­ λους πιθανούς λόγους που δεν αξίζει τον κόπο να καθίσου­ με τώρα να λεπτολογήσουμε, ούτε κι έχουμε χρόνο να τους εξετάσουμε, γι' αυτό είναι πάντα απαραίτητο να έχουμε προ­ ετοιμασμένη και έτοιμη προς εφαρμογή μια υποκατάστατη ι­ δέα, ή συμπληρωματική στην πρώτη, που να αποκλείει, ό­ πως θα μπορούσε να συμβεί σ' αυτή την περίπτωση, την εμ­ φάνιση ενός κενού εξουσίας, ή, για να χρησιμοποιήσω μια άλλη έκφραση, τρομερότερη ακόμα, της εξουσίας στους δρό­ μους, με καταστροφικές συνέπειες. Συνηθισμένοι στη ρητο­ ρεία του πρωθυπουργού, του στυλ τρία βήματα μπροστά δύο βήματα πίσω, ή, όπως λέγεται λαϊκά, του στυλ κάνω-πωςπροχωράω-αλλά-δεν-προχωράω, οι υπουργοί καρτερούσαν με υπομονή την τελευταία λέξη, την έσχατη, την οριστική, ε­ κείνη που θα έδινε εξήγηση στα πάντα. Δεν συνέβη έτσι αυ­ τή τη φορά. Ο πρωθυπουργός σάλιωσε ξανά τα χείλη, τα σκούπισε μ' ένα λευκό μαντίλι που έβγαλε από την εσωτερι­ κή τσέπη του σακακιού του, φαινόταν σαν να επρόκειτο να συμβουλευτεί τις σημειώσεις του, αλλά τις άφησε κατά μέρος την τελευταία στιγμή και είπε, Αν τα αποτελέσματα από την κατάσταση πολιορκίας δεν ανταποκριθούν στις προσδοκίες μας, φανούν δηλαδή ανίκανα να επαναφέρουν τους πολίτες στη δημοκρατική ομαλότητα, στην ισορροπημένη, λελογι­ σμένη χρήση ενός εκλογικού νόμου που, από ασύνετη απρο-

νοησία των νομοθετών, άφησε ανοιχτές τις πόρτες σ' αυτό που, ας μη μας φοβίσει το παράδοξο, θα μπορούσαμε εύλο­ γα να αξιολογήσουμε ως καταχρηστική νόμιμη χρήση, τότε ας γνωρίζει το συμβούλιο από τώρα πως ο πρωθυπουργός προβλέπει την εφαρμογή ενός άλλου μέτρου, που, εκτός του ότι ενδυναμώνει ψυχολογικά αυτό που μόλις λάβαμε, ανα­ φέρομαι, προφανώς, στην κήρυξη της κατάστασης πολιορ­ κίας, θα μπορούσε, είμαι πεπεισμένος επ' αυτού, να ισορρο­ πήσει από μόνο του το διαταραγμένο δείκτη της πολιτικής ζυγαριάς της χώρας μας και να δώσει μια και καλή τέλος στον εφιάλτη όπου έχουμε βουτήξει. Νέα παύση, νέο σάλιωμα στα χείλη, νέο σκούπισμα με το μαντίλι, και συνεχίζει, Μπορεί να αναρωτηθείτε γιατί, αφού είναι έτσι, δεν το ε­ φαρμόζουμε αμέσως αντί να χάνουμε χρόνο με την επιβολή μιας κατάστασης πολιορκίας που εκ των προτέρων γνωρί­ ζουμε πως θα δυσχεράνει σοβαρά, απ' όλες τις απόψεις, τη ζωή του πληθυσμού της πρωτεύουσας, των ενόχων αλλά και των αθώων, οπωσδήποτε το ερώτημα είναι εύλογο, υπάρ­ χουν ωστόσο σημαντικοί παράγοντες που δεν μπορούμε να μη συνυπολογίσουμε, κάποιοι λογιστικής καθαρά φύσης, άλλοι όχι, και ο βασικότερος έγκειται στην επίδραση, τραυ­ ματική φανταζόμαστε, χωρίς υπερβολή, που θα προέκυπτε από την ξαφνική εισαγωγή ενός τέτοιου ακραίου μέτρου, γι' αυτό πιστεύω πως θα πρέπει να επιλέξουμε μια σταδιακή αλληλουχία δράσεων, με την κατάσταση πολιορκίας πρώτη απ' όλες. Ο αρχηγός της κυβέρνησης ανακάτεψε ξανά τα χαρτιά του αλλά δεν άγγιξε το ποτήρι με το νερό, Παρόλο που κατανοώ την περιέργεια σας, είπε, δεν θα προχωρήσω περαιτέρω στο θέμα αυτό, θα σας ενημερώσω μόνο ότι έγι­ να δεκτός σήμερα το πρωί από την αυτού εξοχότητα τον πρόεδρο της δημοκρατίας, του εξέθεσα την ιδέα μου και έ­ λαβα από μέρους του αμέριστη υποστήριξη άνευ όρων. Όταν είναι ώρα θα μάθετε τα υπόλοιπα. Τώρα, προτού κλεί­ σω την παραγωγική αυτή συνεδρίαση, ικετεύω όλους σας,

κύριοι υπουργοί, και κυρίως τους αμύνης και εσωτερικών, τους ώμους των οποίων θα βαρύνουν οι περίπλοκες δράσεις που προορίζονται να επιβάλλουν και να τηρήσουν την κα­ τάσταση πολιορκίας, να θέσετε όλη σας την ικανότητα και την ενέργεια προς στο ευκταίο. Στις στρατιωτικές δυνάμεις και τις δυνάμεις της αστυνομίας, είτε δρώντας στα πλαίσια των συγκεκριμένων περιοχών αρμοδιότητας τους είτε σε κοινές επιχειρήσεις, και επιδεικνύοντας πάντα αμοιβαίο σε­ βασμό, αποφεύγοντας συγκρούσεις προτεραιότητας που θα έβλαπταν μόνο τους προσδοκώμενους στόχους, λαγχάνει το πατριωτικό έργο να επαναφέρουν στο μαντρί το παραστρα­ τημένο γίδι, ας μου επιτραπεί να χρησιμοποιήσω μια έκφρα­ ση τόσο αγαπητή στους προγόνους μας και τόσο βαθιά ρι­ ζωμένη στις βουκολικές μας ρίζες. Και να θυμάστε πως πρέ­ πει να κάνετε το παν ώστε εκείνοι που είναι, προς το παρόν, απλώς αντίπαλοι μας να μη μεταβληθούν σε εχθρούς της πα­ τρίδας. Ο θεός να είναι μαζί σας και να σας οδηγεί στην ιε­ ρή σας αποστολή ώστε ο ήλιος της ομόνοιας να λάμψει ξα­ νά στις συνειδήσεις και η ειρήνη να ξαναφέρει τη χαμένη αρ­ μονία στη ζωή των συμπατριωτών μας. Την ίδια ώρα που ο πρωθυπουργός εμφανιζόταν στην τηλεόραση για να αναγγείλει την επιβολή της κατάστασης πολιορκίας, επικαλούμενος λόγους εθνικής ασφάλειας που απέρρεαν από την τρέχουσα πολιτική και κοινωνική αστά­ θεια, αποτέλεσμα, με τη σειρά της, της δράσης οργανωμέ­ νων ανατρεπτικών ομάδων που επανειλημμένα εμπόδισαν τη λαϊκή εκλογική έκφραση, μονάδες του πεζικού και της στρατιωτικής αστυνομίας, με την υποστήριξη τανκς και άλ­ λων αρμάτων μάχης, έπαιρναν θέση σε όλες τις εξόδους της πρωτεύουσας και καταλάμβαναν τους σιδηροδρομικούς σταθμούς. Το κεντρικό αεροδρόμιο, κάπου είκοσι πέντε χι­ λιόμετρα βόρεια της πρωτεύουσας, βρισκόταν έξω από τη συγκεκριμένη περιοχή ελέγχου του στρατού και επομένως θα εξακολουθούσε να λειτουργεί χωρίς άλλους περιορι-

σμούς πέρα από αυτούς που προβλέπει ο κίτρινος συναγερ­ μός, πράγμα που σημαίνει πως οι τουρίστες θα μπορούσαν να συνεχίσουν να προσγειώνονται και να απογειώνονται, αλλά τα ταξίδια των ντόπιων, παρόλο που δεν απαγορεύο­ νταν εντελώς, αποθαρρύνονταν σταθερά, εκτός από ιδιαίτε­ ρες περιστάσεις που θα εξετάζονταν κατά περίπτωση. Οι ει­ κόνες των στρατιωτικών επιχειρήσεων, με την ασυναγώνι­ στη δύναμη της απευθείας σύνδεσης, όπως έλεγε ο ρεπόρ­ τερ, άλωσαν τα σπίτια των σαστισμένων κατοίκων της πρω­ τεύουσας. Αξιωματικοί έδιναν διαταγές, λοχίες φώναζαν και φρόντιζαν να εκτελεστούν οι διαταγές, σκαπανείς έστη­ ναν οδοφράγματα, ασθενοφόρα, μονάδες μετάδοσης, προ­ βολείς που φώτιζαν το δρόμο μέχρι την πρώτη στροφή, κύ­ ματα στρατιωτών που πηδούσαν από τα φορτηγά και κα­ ταλάμβαναν θέσεις, οπλισμένοι ως τα νύχια, με εξοπλισμό για σκληρή άμεση μάχη όπως και για μακρά εκστρατεία φθοράς. Οι οικογένειες των οποίων μέλη είχαν τις ασχολίες ή τις σπουδές τους στην πρωτεύουσα δεν έκαναν άλλο πα­ ρά να κουνούν το κεφάλι και μπροστά σ' αυτή την πολεμι­ κή επίδειξη να μουρμουρίζουν, Είναι τρελοί, οι άλλες όμως, εκείνες που κάθε πρωί έστελναν τον πατέρα ή το γιο σε ερ­ γοστάσιο εγκατεστημένο σε κάποιο από τα βιομηχανικά πο­ λύγωνα που περικύκλωναν την πόλη και κάθε βράδυ τους περίμεναν να γυρίσουν, αυτές αναρωτιόντουσαν πώς θα ζούσαν από τώρα και στο εξής, αφού ούτε να βγουν έξω ε­ πιτρεπόταν, ούτε μέσα να έρθουν μπορούσαν. Μπορεί να χορηγήσουν άδειες ελεύθερης κυκλοφορίας* σ' αυτούς που δουλεύουν εκτός περιφέρειας, είπε ένας γέροντας που είχε τόσα χρόνια στη σύνταξη ώστε χρησιμοποιούσε ακόμα τη γλώσσα της εποχής των γαλλοπρωσικών πολέμων ή άλλων * Η άδεια ελεύθερης κυκλοφορίας εν καιρώ πολέμου απαντάται στα πορτογαλικά με τη φράση salvo conduto, δανεισμένη από το ιταλικό salvo condotto το 13ο αιώνα. (Σ.τ.Μ.)

εξίσου παλαιών. Ωστόσο δεν είχε εντελώς άδικο ο ενήμερος γέρος, και απόδειξη ότι την επομένη οι επιχειρηματικές ε­ νώσεις έσπευσαν να θέσουν υπόψη της κυβέρνησης τις βά­ σιμες ανησυχίες τους, Παρότι υποστηρίζουμε ανεπιφύλα­ κτα, και με πατριωτικό αίσθημα πέρα από κάθε αμφιβολία, τα δραστικά μέτρα που έλαβε η κυβέρνηση, έλεγαν, ως προ­ σταγή εθνικής σωτηρίας που επιτέλους έρχεται να αντιτα­ χθεί στη δηλητηριώδη δράση της συγκαλυμμένης υπονό­ μευσης, επιτρέψτε μας παρ' όλα αυτά, και με το μέγιστο σε­ βασμό, να αιτηθούμε στις αρμόδιες αρχές την επείγουσα έκ­ δοση αδειών ελεύθερης κυκλοφορίας για τους υπαλλήλους και τους εργάτες μας, διαφορετικά, αν δεν τεθεί η πρόβλε­ ψη αυτή σε εφαρμογή με την επιθυμητή ταχύτητα, θα προ­ κύψουν σοβαρές και ανεπανόρθωτες ζημιές στις βιομηχανι­ κές και εμπορικές δραστηριότητες που αναπτύσσουμε, με τις παρεπόμενες και αναπόφευκτες ζημιές για την εθνική οικονομία συνολικά. Το απόγευμα της ίδιας κιόλας μέρας έ­ να κοινό ανακοινωθέν των υπουργείων άμυνας, εσωτερι­ κών και οικονομίας ήρθε να διευκρινίσει, εκφράζοντας πά­ ντως την κατανόηση και τη συμπάθεια της κυβέρνησης του έθνους για τις εύλογες ανησυχίες της εργοδοσίας, ότι μια πι­ θανή διανομή των αιτούμενων αδειών ελεύθερης κυκλοφο­ ρίας δεν θα μπορούσε να πραγματοποιηθεί ποτέ στο εύρος που επιθυμούν οι επιχειρήσεις, εφόσον μια τέτοια ελευθε­ ριότητα από μέρους της κυβέρνησης θα έθετε σε κίνδυνο τη σταθερότητα και την αποτελεσματικότητα των στρατιωτι­ κών αποσπασμάτων που είχαν επωμιστεί τη φύλαξη της νέας συνοριακής γραμμής που κύκλωνε την πρωτεύουσα. Ωστόσο, σε ένδειξη ευρύνοιας και διάθεσης να προλάβει τις χειρότερες επιπτώσεις, η κυβέρνηση μελετούσε την πιθανό­ τητα να εκδώσει τα έγγραφα αυτά για τους διοικητικούς και τεχνικούς εκείνους υπαλλήλους που θα δηλώνονταν ως α­ παραίτητοι για την ομαλή λειτουργία των επιχειρήσεων, ε­ νώ εκείνες θα αναλάμβαναν εξ ολοκλήρου την ευθύνη, συ-

μπεριλαμβανομένης και της ποινικής, για τις πράξεις, μέσα και έξω από την πόλη, των επιλεγμένων ατόμων που θα ε­ πωφελούνταν του προνομίου. Σε κάθε περίπτωση τα άτομα αυτά, αν υποτεθεί ότι το σχέδιο εγκρινόταν, θα έπρεπε να συγκεντρώνονται κάθε πρωί όλες τις εργάσιμες μέρες σε εν­ δεδειγμένα σημεία, ώστε από κει, με λεωφορεία που θα συ­ νόδευε η αστυνομία, να μεταφέρονται στις διάφορες εξό­ δους της πόλης, απ' όπου, με τη σειρά τους, άλλα λεωφο­ ρεία θα τους πήγαιναν στις εργοστασιακές εγκαταστάσεις ή τις υπηρεσίες όπου εργάζονταν και απ' όπου στο τέλος της ημέρας θα έπρεπε να επιστρέψουν. Όλα τα έξοδα που προ­ έκυπταν από αυτές τις ενέργειες, από την ενοικίαση των λεω­ φορείων μέχρι την απαιτούμενη αποζημίωση της αστυνο­ μίας για τις υπηρεσίες συνοδείας, θα τα αναλάμβαναν εξ ο­ λοκλήρου οι επιχειρήσεις, αν και κατά πάσα πιθανότητα θα εξέπιπταν των φόρων, απόφαση που αναμένεται να ληφθεί στην ώρα της, μετά από σχετική μελέτη βιωσιμότητας υπ' ευθύνη του υπουργείου των οικονομικών. Όπως μπορεί κα­ νείς να φανταστεί, οι απαιτήσεις δεν σταμάτησαν εκεί. Βα­ σικό δεδομένο την εμπειρίας μας είναι ότι OL άνθρωποι δεν ζουν αν δεν φάνε και δεν πιουν, λοιπόν, δεδομένου ότι το κρέας ερχόταν απ' έξω, το ψάρι ερχόταν απ' έξω, τα λαχα­ νικά έρχονταν απ' έξω και, τέλος, απ' έξω έρχονταν τα πά­ ντα, και ότι όσα η πόλη αυτή παρήγαγε μόνη της ή μπορού­ σε να αποθηκεύσει δεν έφταναν για να επιβιώσει ούτε μια βδομάδα, ήταν αναγκαίο να τεθούν σε λειτουργία συστήμα­ τα εφοδιασμού λίγο ως πολύ παρόμοια με αυτά που θα προ­ μήθευαν τεχνικούς και διοικητικούς υπαλλήλους στις επι­ χειρήσεις, αλλά πολύ πιο περίπλοκα, λόγω του αλλοιούμενου χαρακτήρα ορισμένων προϊόντων. Κι ας μην ξεχνάμε τα νοσοκομεία και τα φαρμακεία, τα χιλιόμετρα επιδέσμων, τα βουνά βαμβακιού, τους τόνους χαπιών, τα εκατόλιτρα ενέσιμων, τα κιβώτια προφυλακτικών. Κι ακόμα, πρέπει να σκεφτούν τη βενζίνη και το πετρέλαιο, πώς θα φτάσουν μέ-

78

χρι τα πρατήρια διανομής, εκτός κι αν κάποιος από την κυ­ βέρνηση έχει τη μακιαβελική ιδέα να τιμωρήσει διπλά τους κατοίκους της πρωτεύουσας, υποχρεώνοντας τους να πη­ γαίνουν παντού με τα πόδια. Μετά από λίγες μέρες η κυ­ βέρνηση είχε καταλάβει ότι μια κατάσταση πολιορκίας είναι μεγάλο πράγμα, κυρίως αν δεν έχει κάποιος αληθινά την πρόθεση να πεθάνει τους πολιορκούμενους στην πείνα, ό­ πως ήταν η συνήθης πρακτική του μακρινού παρελθόντος, ότι μια κατάσταση πολιορκίας δεν είναι για να αυτοσχεδιά­ ζει κανείς στο πόδι, ότι πρέπει να ξέρει κανείς πολύ καλά μέχρι πού προτίθεται να φτάσει, και πώς, να μετρήσει τις συνέπειες, να εκτιμήσει τις αντιδράσεις, να ζυγίσει τα δυσά­ ρεστα επακόλουθα, να υπολογίσει τα κέρδη και τις απώλειες, αν μη τι άλλο για να αποφευχθεί ο υπερβολικός όγκος δου­ λειάς με τον οποίο, από τη μια μέρα στην άλλη, βρέθηκαν α­ ντιμέτωπα τα υπουργεία, κατακλυσμένα από ασυγκράτητη πλημμύρα διαμαρτυριών, ενστάσεων και αιτημάτων διευ­ κρίνισης, όπου σχεδόν ποτέ δεν γνώριζαν ποια ήταν η κα­ λύτερη απάντηση σε κάθε περίπτωση, εφόσον οι οδηγίες που έρχονταν άνωθεν περιορίζονταν μόνο στη θεώρηση των βασικών αρχών της κατάστασης πολιορκίας, με απόλυ­ τη περιφρόνηση στο γραφειοκρατικό ψιλολόι της λεπτομε­ ρούς εκτέλεσης, που είναι το σημείο απ' όπου εισχωρεί στα­ θερά το χάος. Μια ενδιαφέρουσα πτυχή της κατάστασης, που η σατιρική φλέβα και η πειραχτική ράτσα των χαριτολόγων της πρωτεύουσας δεν θα άφηναν να ξεφύγει, ήταν το γεγονός ότι η κυβέρνηση, όντας de facto και de jure ο πο­ λιορκητής, ήταν ταυτοχρόνως και ένας πολιορκούμενος, ό­ χι μόνο γιατί οι αίθουσες και οι προθάλαμοι της, τα γραφεία και οι διάδρομοι της, οι γραμματείες και τα αρχεία της, οι φάκελοι και οι σφραγίδες της, βρίσκονταν τοποθετημένα στον πυρήνα της πόλης και κατά κάποιον τρόπο οργανικά τον συνιστούσαν, αλλά και επειδή κάμποσα μέλη της, του­ λάχιστον τρεις υπουργοί, μερικοί γραμματείς και αναπλη-

79

ρωτές γραμματείς, όπως επίσης και ένας-δυο γενικοί διευ­ θυντές, κατοικούσαν στα περίχωρα, για να μη μιλήσουμε και για όλους εκείνους τους υπαλλήλους που κάθε πρωί και κάθε απόγευμα, προς τη μια και προς την άλλη κατεύθυν­ ση, χρησιμοποιούσαν το τρένο, το μετρό, το λεωφορείο, αν δεν διέθεταν δικό τους μεταφορικό μέσο ή δεν ήθελαν να υ­ ποβληθούν στην ταλαιπωρία της κίνησης στην πόλη. Οι ι­ στορίες, που συχνά δεν περιορίζονταν σε χαμηλόφωνες α­ φηγήσεις, αξιοποιούσαν το γνωστό θέμα του κυνηγού θη­ ράματος, του πήγε-για-μαλλί-και-βγήκε-κουρεμένος, δεν αρκούνταν όμως σε τέτοιες παιδιάστικες αθωότητες, σ' αυ­ τό το νηπιακό χιούμορ της μπελ επόκ, παρά δημιουργούσαν καλειδοσκοπικές εκδοχές, κάποιες απ' αυτές αισχρότατες και, σε σχέση με το στοιχειώδες καλό γούστο, κατηγορημα­ τικά σκατολογικές. Δυστυχώς, και με τούτο αποδεικνύο­ νταν για μια ακόμα φορά η μικρή εμβέλεια και η δομική α­ νικανότητα των σαρκασμών, της καζούρας, της πλάκας, των ευτράπελων, της κασκαρίκας, των ανεκδότων και των υπόλοιπων αστείων με τα οποία προτίθεται κανείς να χτυ­ πήσει την κυβέρνηση, ούτε η κατάσταση πολιορκίας άρθηκε, ούτε τα προβλήματα εφοδιασμού λύθηκαν. Περνούσαν οι μέρες, οι δυσκολίες μεγάλωναν διαρκώς, επιδεινώνονταν και πολλαπλασιάζονταν, ξεμυτούσαν κάτω από τα πόδια σαν τα μανιτάρια μετά τη βροχή, αλλά η ηθι­ κή ακεραιότητα του πληθυσμού δεν έμοιαζε διατεθειμένη να σκύψει το κεφάλι, ούτε να αποκηρύξει αυτό που είχε θεω­ ρήσει δίκαιο και είχε εκφράσει με την ψήφο της, το απλό δι­ καίωμα να μην ακολουθήσει καμία άποψη συναινετικά ε­ δραιωμένη. Μερικοί παρατηρητές, συνήθως ανταποκριτές των ξένων μέσων που στάλθηκαν βιαστικά για να καλύ­ ψουν το γεγονός, έτσι το λένε στη διάλεκτο του επαγγέλμα­ τος, και είχαν επομένως μικρή εξοικείωση με την τοπική ι­ διοσυγκρασία, σχολίασαν με απορία την απόλυτη απουσία συγκρούσεων ανάμεσα στους ανθρώπους, παρόλο που επι-

βεβαίωναν, και αυτές αποδεικνύονταν αμέσως μετά, προβοκατόρικες ενέργειες που προσπαθούσαν να δημιουργή­ σουν συνθήκες αστάθειας τέτοιες ώστε να μπορέσουν να δι­ καιολογήσουν στα μάτια της επονομαζόμενης διεθνούς κοι­ νότητας το πήδημα που απέμενε ακόμα να κάνουν, το πέ­ ρασμα δηλαδή από μια κατάσταση πολιορκίας σε μια κατά­ σταση πολέμου. Κάποιος σχολιαστής είχε τέτοια λαχτάρα να πρωτοτυπήσει ώστε ερμήνευσε το γεγονός ως μοναδική περίπτωση, ανεπανάληπτη ιστορικά, ιδεολογικής ομοφω­ νίας, πράγμα που, αν είναι αλήθεια, καθιστούσε τον πληθυ­ σμό της πρωτεύουσας μια εξαιρετικά ενδιαφέρουσα περί­ πτωση πολιτικής τερατογένεσης, άξια μελέτης. Η ιδέα αυτή ήταν από κάθε άποψη τέλεια ανοησία, δεν είχε καμία σχέ­ ση με την πραγματικότητα, εδώ, όπως και σε οποιοδήποτε άλλο μέρος του πλανήτη, οι άνθρωποι διαφέρουν μεταξύ τους, σκέφτονται διαφορετικά, δεν είναι όλοι φτωχοί ούτε όλοι πλούσιοι, κι ακόμα κι οι μεσαίοι, άλλοι είναι πολύ και άλλοι λίγο. Το μόνο ζήτημα στο οποίο, χωρίς να χρειαστεί προηγούμενη διαπραγμάτευση, ήταν σύμφωνοι το γνωρί­ ζουμε ήδη, επομένως δεν έχει νόημα να ξαναγυρνάμε στα περσινά ξινά σταφύλια. Ακόμα κι έτσι, είναι φυσικό να θέ­ λουν να μάθουν, και η ερώτηση τέθηκε πολλές φορές, τόσο από ξένους δημοσιογράφους όσο και από ντόπιους, για ποιους εξέχοντες λόγους δεν είχαν παρουσιαστεί μέχρι στιγμής ε­ πεισόδια, καβγάδες, φασαρίες, σκηνές γρονθοκοπήματος και άλλα χειρότερα ανάμεσα σ' εκείνους που είχαν ψηφίσει λευκό και στους υπόλοιπους. Το ερώτημα αποδεικνύει εξα­ ντλητικά μέχρι ποιου σημείου είναι απαραίτητες ορισμένες στοιχειώδεις γνώσεις αριθμητικής για την ορθή άσκηση του επαγγέλματος του δημοσιογράφου, αρκεί να θυμόνταν πως οι άνθρωποι που ψήφισαν λευκό αντιπροσώπευαν το ογδό­ ντα τρία τοις εκατό του πληθυσμού της πρωτεύουσας και πως οι υπόλοιποι, όλοι μαζί, δεν μάζευαν παραπάνω από δεκαεπτά τοις εκατό, και δεν θα πρέπει να ξεχνάμε και την

80

81

6 - Περί

φωτίοεως

αμφισβητούμενη θέση του κόμματος της αριστεράς, ότι η λευκή ψήφος και η δική τους, για να μιλήσουμε με μια πα­ ρομοίωση, είναι νύχι-κρέας, και πως αν οι εκλογείς του κ.τ.α., το συμπέρασμα αυτό είναι πλέον δικός μας καρπός, δεν ψήφισαν όλοι λευκό, αν και είναι προφανές πως κάποιοι το έκαναν στην επανάληψη της διαδικασίας, ήταν απλώς και μόνο επειδή δεν είχαν πάρει τέτοια γραμμή. Κανείς δεν θα μας πίστευε αν λέγαμε πως δεκαεπτά τα έβαλαν με ο­ γδόντα τρεις, η εποχή που οι μάχες κερδίζονταν με τη βοή­ θεια του θεού πέρασε. Κάτι άλλο που είναι φυσικό να εγεί­ ρει την περιέργεια και να θέλει κανείς να μάθει είναι τι απέ­ γιναν οι πεντακόσιοι άνθρωποι που πιάστηκαν στις εκλογι­ κές ουρές από κατασκόπους του υπουργείου των εσωτερι­ κών, εκείνοι που υπέφεραν στις βασανιστικές ανακρίσεις και υπέμειναν την αγωνία να βλέπουν τα πιο μύχια μυστικά τους να διαρρηγνύονται από τον ανιχνευτή ψεύδους, και ε­ πίσης, άλλη περιέργεια αυτή, τι να κάνουν άραγε οι ειδι­ κευμένοι πράκτορες των μυστικών υπηρεσιών και οι χαμηλόβαθμοι βοηθοί τους. Σε σχέση με το πρώτο σημείο έχουμε μόνο αμφιβολίες και καμία πιθανότητα να τις ξεκαθαρί­ σουμε. Κάποιοι λένε πως οι πεντακόσιοι έγκλειστοι εξακο­ λουθούν, σύμφωνα με τον γνωστό πολιτικό ευφημισμό, να συνεργάζονται με τις αρχές με στόχο τη διαλεύκανση των γεγονότων, άλλοι υποστηρίζουν πως αφέθηκαν ελεύθεροι, από λίγοι κάθε φορά για να μη χτυπάνε πολύ στο μάτι, ω­ στόσο οι πιο καχύποπτοι δέχονταν την εκδοχή πως τους πή­ ραν όλους έξω από την πόλη, πως βρίσκονται σε άγνωστο σημείο και πως οι ανακρίσεις, παρά τα μηδενικά τους απο­ τελέσματα μέχρι στιγμής, συνεχίζονται. Πού να ξέρει κανείς ποιος έχει δίκιο. Όσο για το δεύτερο σημείο, τι κάνουν οι πράκτορες των μυστικών υπηρεσιών, εκεί η βεβαιότητα μας περισσεύει. Ως τιμημένοι και άξιοι εργάτες βγαίνουν κάθε πρωί απ' το σπίτι τους, χτενίζουν την πόλη απ' άκρη σ' ά­ κρη σε αναζήτηση ενδείξεων, κι όταν τους φανεί πως το ψά­

ρι είναι έτοιμο να τσιμπήσει, δοκιμάζουν μια νέα τακτική, σύμφωνα με την οποία αφήνουν τις περιστροφές και ρω­ τούν αναπάντεχα όποιον τους ακούει, Ας μιλήσουμε ειλι­ κρινά, σαν φίλοι, εγώ ψήφισα λευκό, εσείς. Στην αρχή οι αιφνιδιασμένοι περιορίζονταν στις ήδη γνωστές απαντή­ σεις, ότι κανείς δεν είναι υποχρεωμένος να αποκαλύψει την ψήφο του, ότι κανείς δεν μπορεί να ερωτηθεί σε σχέση με αυτήν από καμία αρχή, κι όταν καμιά φορά κάποιος είχε την ωραία έμπνευση να απαιτήσει από τον θρασύ περίεργο να δώσει τα στοιχεία του, να δηλώσει αμέσως και επιτόπου στο όνομα ποιας εξουσίας και ποιας αρχής είχε κάνει την ε­ ρώτηση, τότε παρακολουθούσε το ανταποδοτικό θέαμα ε­ νός πράκτορα των μυστικών υπηρεσιών που βάζει τα πόδια στους ώμους και την ουρά στα σκέλια, γιατί, φυσικά, δεν περνάει από κανενός το νου πως θα τολμούσε εκείνος ν' α­ νοίξει το πορτοφόλι του για να δείξει την ταυτότητα που, με φωτογραφία, χαρτόσημο και σφραγίδα στα χρώματα της σημαίας, τον πιστοποιούσε ως τέτοιο. Αυτό όμως, όπως εί­ παμε, έγινε στην αρχή. Μετά από κάποιο σημείο άρχισε να κυκλοφορεί από στόμα σε στόμα πως η καλύτερη στάση σε τέτοιες περιπτώσεις ήταν να μη δίνει κανείς σημασία στους ερωτώντες, να τους γυρίζει απλώς την πλάτη ή, σε περι­ πτώσεις ακραίας επιμονής, να αναφωνεί δυνατά και ηχηρά Μη με πρήζετε, εκτός αν προτιμούσαν, ακόμα πιο απλά, και με καθοριστική αποτελεσματικότητα, να τους στείλουν α­ πλώς στο διάολο. Φυσικά, τα αποσπάσματα της αναφοράς που παρέδιδαν οι μυστικοί πράκτορες στους ανωτέρους τους συγκάλυπταν τις αγένειες, καταχώνιαζαν τις ατυχίες και περιορίζονταν στην επίμονη, πεισματική και συστημα­ τική απουσία πνεύματος συνεργασίας την οποία εξακολου­ θούσε να επιδεικνύει το ύποπτο τμήμα του πληθυσμού. Θα σκεφτόταν κανείς πως η κατάσταση πραγμάτων είχε φτάσει στο σημείο να μοιάζει με την κατάσταση δύο παλαιστών προικισμένων με την ίδια δύναμη, που ο ένας σπρώχνει α-

πό τη μια κι ο άλλος απ' την άλλη, και τελικά δεν μετακι­ νούν ούτε το πόδι από κει που το έχουν βάλει, ούτε το δα­ χτυλάκι τους μπορούν να κουνήσουν, και, επομένως, μονά­ χα η τελική εξάντληση ενός από τους δύο θα δώσει τη νίκη στον άλλο. Κατά την άποψη του κυρίως και πλέον άμεσου υπεύθυνου των μυστικών υπηρεσιών, η ισοπαλία θα δια­ λυόταν γρήγορα αν ένας από τους παλαιστές δεχόταν τη βοήθεια άλλου παλαιστή, το οποίο στη δεδομένη συνθήκη σήμαινε ν' αφήσουν κατά μέρος ως αναποτελεσματικές τις διαδικασίες πειθούς που είχαν χρησιμοποιήσει μέχρι στιγ­ μής και να υιοθετήσουν χωρίς καμία επιφύλαξη αποτρεπτι­ κές μεθόδους που δεν απέκλειαν τη χρήση ωμής βίας. Όταν η πρωτεύουσα βρίσκεται, από δικά της επανειλημμένα σφάλματα, σε κατάσταση πολιορκίας, όταν επαφίεται στις στρατιωτικές δυνάμεις να επιβάλουν την πειθαρχία και να δράσουν αναλόγως σε περίπτωση σοβαρής ανατροπής της κοινωνικής τάξης, όταν οι υψηλά ιστάμενοι αναλαμβάνουν την υποχρέωση, δίνοντας το λόγο της τιμής τους, να μη δι­ στάσουν όταν έρθει η ώρα να λάβουν αποφάσεις, τότε οι μυ­ στικές υπηρεσίες επιφορτίζονται να δημιουργήσουν τις κα­ τάλληλες εστίες έντασης που θα δικαιολογούν a priori τη σφοδρότητα της καταστολής που η κυβέρνηση, γενναιόφρων, επιθυμούσε, με όλα τα ειρηνικά μέτρα και, επανα­ λαμβάνουμε τη λέξη, μέτρα πειθούς, να αποφύγει. Ας μην έρθουν οι στασιαστές μετά να παραπονεθούν, αυτοί το θέ­ λησαν, καλά να πάθουν. Όταν ο υπουργός των εσωτερικών έφερε την ιδέα αυτή στο ορισμένο γραφείο, το γραφείο κρί­ σης, που είχε εν τω μεταξύ δημιουργηθεί, ο πρωθυπουργός τού υπενθύμισε πως διέθετε ακόμα ένα όπλο για να επιλύ­ σει τη σύγκρουση, και πως μόνο στην απίθανη περίπτωση που αυτό αποτύχει θα λάμβανε υπόψη όχι μόνο αυτό το νέο σχέδιο, αλλά και άλλα που στο μεταξύ θα προέκυπταν. Όσο πιο λακωνικά, με τέσσερις λέξεις, εξέφρασε ο υπουργός των εσωτερικών τη διαφωνία του, Χάνουμε τον καιρό μας, ο υ­

πουργός της άμυνας χρειάστηκε περισσότερες για να εγ­ γυηθεί πως οι ένοπλες δυνάμεις θα εκπλήρωναν το χρέος τους, Όπως έκαναν πάντα, χωρίς να υπολογίσουν θυσίες, σε όλη τη διάρκεια της ιστορίας μας. Το λεπτό ζήτημα έμεινε ε­ κεί, το φρούτο δεν έμοιαζε να έχει ωριμάσει ακόμα. Τότε ή­ ταν που ο άλλος παλαιστής, που βαρέθηκε να περιμένει, διακινδύνεψε να κάνει ένα βήμα μπροστά. Ένα πρωινό οι δρόμοι της πρωτεύουσας φάνηκαν κατακλυσμένοι από αν­ θρώπους που έφεραν στο στήθος αυτοκόλλητο με κόκκινες, πάνω σε μαύρο, τις λέξεις, Εγώ ψήφισα λευκό, από τα πα­ ράθυρα κρέμονταν μεγάλα πανό που δήλωναν, μαύρο πάνω σε κόκκινο, Εμείς ψηφίσαμε λευκό, αλλά το πιο συνταρα­ κτικό, που κινιόταν και προχωρούσε πάνω απ' τα κεφάλια των διαδηλωτών, ήταν ένα ατελείωτο ποτάμι με λευκές ση­ μαίες που έκανε έναν παραπλανημένο ανταποκριτή να τρέ­ ξει στο τηλέφωνο για να ενημερώσει την εφημερίδα του ότι η πόλη είχε παραδοθεί. Τα μεγάφωνα της αστυνομίας ξελαρυγγιάζονταν να ουρλιάζουν πως δεν επιτρέπονταν οι συ­ γκεντρώσεις άνω των πέντε ατόμων, αλλά οι άνθρωποι ή­ ταν πενήντα, πεντακόσιοι, πέντε χιλιάδες, πενήντα χιλιάδες, ποιος μπορεί, σε τέτοιες συνθήκες, να μετράει πεντάδες. Ο αρχηγός της αστυνομίας ρωτούσε αν μπορούσε να χρησιμο­ ποιήσει δακρυγόνα και να φορτώσει τις υδροφόρες με νερό, ο στρατηγός του βόρειου τομέα αν τον εξουσιοδοτούσαν να βάλει τα τανκς να προελάσουν, ο στρατηγός του νότιου το­ μέα, των αερομεταφορών, αν υπήρχαν οι συνθήκες για να στείλει τους αλεξιπτωτιστές ή αν, αντίθετα, ο κίνδυνος να πέσουν πάνω στις στέγες το απέρριπτε. Ο πόλεμος, επομέ­ νως, ήταν έτοιμος να ξεσπάσει. Τότε λοιπόν ο πρωθυπουργός, ενώπιον της κυβέρνησης που συνεδρίαζε σε ολομέλεια παρουσία του αρχηγού του κράτους, αποκάλυψε το σχέδιο του, Ήρθε η ώρα να σπά­ σουμε τη ραχοκοκαλιά της αντίστασης, είπε, ας αφήσουμε την ψυχολογική δράση, τα τερτίπια της κατασκοπείας, τους

ανιχνευτές ψεύδους και άλλα τεχνολογικά κατασκευάσμα­ τα, αφού, παρ' όλες τις άξιες προσπάθειες του κυρίου υ­ πουργού των εσωτερικών, αποδείχθηκαν ανίκανα τα μέσα αυτά για να λυθεί το πρόβλημα, προσθέτω παρεμπιπτόντως ότι θεωρώ επίσης ακατάλληλη την άμεση επέμβαση των στρατιωτικών δυνάμεων, δεδομένης της βέβαιης αιματοχυ­ σίας που είναι χρέος μας να αποφύγουμε κάτω από οποιεσ­ δήποτε συνθήκες, αυτό που εγώ σας φέρνω σε αντιστάθμι­ σμα όλων αυτών είναι, ούτε λίγο ούτε πολύ, μια πρόταση πολλαπλής αποχώρησης, ένας συνδυασμός ενεργειών που ί­ σως κάποιοι θεωρήσουν παράλογες, έχω όμως τη βεβαιότη­ τα πως θα μας οδηγήσουν στην ολοκληρωτική νίκη και στην επιστροφή στη δημοκρατική ομαλότητα, και έχουν ως εξής, κατά σειρά σημασίας, άμεση αποχώρηση της κυβέρνησης σε άλλη πόλη, η οποία θα γίνει νέα πρωτεύουσα της χώρας, α­ ποχώρηση όλων των στρατιωτικών δυνάμεων που βρίσκο­ νται ακόμα εκεί, αποχώρηση όλων των αστυνομικών δυνά­ μεων, με τη ριζοσπαστική αυτή ενέργεια η ταραχοποιός πό­ λη θα μείνει μόνη της, θα έχει όσο χρόνο χρειάζεται για να καταλάβει πόσο κοστίζει να αποκόβεται από την όσια και ιε­ ρή εθνική ενότητα, κι όταν δεν θα μπορεί άλλο πια ν' αντέ­ ξει την απομόνωση, την απαξίωση, την περιφρόνηση, όταν η ζωή εκεί μέσα θα έχει μετατραπεί σε χάος, τότε οι ένοχοι κάτοικοι της θα στραφούν σ' εμάς με το κεφάλι κατεβασμέ­ νο και θα ικετέψουν να τους συγχωρήσουμε. Ο πρωθυπουρ­ γός κοίταξε γύρω του, Αυτό είναι το σχέδιο μου, είπε, το υ­ ποβάλλω στην κρίση σας για συζήτηση, αλλά, δεν χρειάζε­ ται να σας το πω, προσβλέπω να εγκριθεί από όλους, η βα­ ριά ασθένεια ζητά βαρύ φάρμακο, κι αν πράγματι το φάρ­ μακο που σας προτείνω είναι επώδυνο, η ασθένεια που μας χτυπά είναι θανατηφόρα.

88

μ;

• Ε ΛΕΞΕΙΣ ΠΡΟΣΙΤΕΣ ΣΤΗΝ ΕΥΦΥΪΑ ΤΩΝ ΛΙΓΟΤΕΡΟ ΕΥ-

ρυμαθών τάξεων, όχι όμως ανίδεες για τα κάθε εί.δους σοβαρά και πολύπλοκα πλήγματα που απει­ λούν την ούτως ή άλλως επισφαλή επιβίωση του ανθρώπι­ νου γένους, αυτό που είχε προτείνει ο πρωθυπουργός ήταν, ούτε λίγο ούτε πολύ, να διαφύγουν από τον ιό που είχε χτυ­ πήσει την πλειοψηφία των κατοίκων της πρωτεύουσας και που, αφού πίσω από την πόρτα καραδοκεί πάντα το χειρό­ τερο, ίσως τελικά να μίαινε και τους υπόλοιπους, ή ακόμα, ποιος ξέρει, ολόκληρη τη χώρα. Όχι πως ο ίδιος ή η κυβέρ­ νηση συνολικά φοβούνταν πως θα μολύνονταν από το τσί­ μπημα του υπονομευτικού εντόμου, επαρκώς έχει φανεί, πα­ ρά ορισμένα προσωπικά χτυπήματα και κάποιες ελαφρές διαστάσεις απόψεων, τα οποία πάντως ενέσκηψαν κυρίως σε σχέση με τα μέσα και όχι τους στόχους, πως διατηρείται μέχρι στιγμής αδιατάρακτη η θεσμική συνοχή μεταξύ των πολιτικών ιθυνόντων για τη διοίκηση μιας χώρας πάνω στην οποία, χωρίς καμία προειδοποίηση, έπεσε όλεθρος πρωτό­ γνωρος στη μακρά και πάντα ταραχώδη ιστορία της. Αντίθετα με αυτό που σίγουρα σκέφτηκαν και θα έχουν κυκλοφορήσει μερικοί κακοπροαίρετοι, δεν επρόκειτο για δειλή φυγή αλλά μάλλον για μια στρατηγική κίνηση πρώτης τάξης, απαράμιλλη σε τόλμη, τα αποτελέσματα της οποίας, προοπτικά, τα έπιανε σχεδόν κανείς αν άπλωνε το χέρι, σαν φρούτο στο δέντρο. Το μόνο που έμενε τώρα για την τέλεια 87

αποκορύφωση του έργου ήταν να αφιερώσουν ενέργεια στην πραγματοποίηση του σχεδίου που θα ήταν εξίσου α­ κλόνητη με τους σκοπούς. Εν πρώτοις θα πρέπει να απο­ φασιστεί ποιος θα φύγει από την πόλη και ποιος θα μείνει μέσα. Θα φύγουν, εννοείται, η εξοχότης του ο αρχηγός του κράτους και όλη η κυβέρνηση μέχρι επιπέδου αναπληρωτή γραμματέα, συνοδευόμενοι από τους κοντινότερους συνερ­ γάτες τους, θα φύγουν οι βουλευτές του έθνους για να μη διακοπεί η παραγωγή νομοθετικού έργου, θα φύγουν οι δυ­ νάμεις του στρατού και της αστυνομίας, συμπεριλαμβανο­ μένης της τροχαίας, αλλά το δημοτικό συμβούλιο θα παρα­ μείνει σύσσωμο με τον πρόεδρο του, θα παραμείνουν οι πυ­ ροσβεστικές μονάδες, μη τυχόν και λαμπαδιάσει η πόλη α­ πό κάποια απροσεξία ή πράξη δολιοφθοράς, θα παραμεί­ νουν επίσης οι υπηρεσίες καθαριότητας λόγω των επιδη­ μιών και, προφανώς, θα εξασφαλιστεί ο εφοδιασμός του νε­ ρού και η παροχή ηλεκτρικής ενέργειας, βασικών αγαθών στη ζωή. Όσο για το φαγητό, μια ομάδα ειδικών στις τρο­ φές, που ονομάζονται και διατροφολόγοι, είχε ήδη επιφορ­ τιστεί να εκπονήσει ένα ελάχιστο μενού που, χωρίς να ρίχνει τον πληθυσμό στην πείνα, θα τον έκανε εντούτοις να νιώσει πως μια κατάσταση πολιορκίας που φτάνει στις έσχατες συ­ νέπειες δεν είναι ακριβώς το ίδιο με τις διακοπές στην πα­ ραλία. Εξάλλου η κυβέρνηση ήταν πεπεισμένη πως τα πράγματα δεν θα έφταναν τόσο μακριά. Μετά από μερικές μέρες θα εμφανίζονταν σε κάποιο από τα στρατιωτικά φυ­ λάκια στην έξοδο της πρωτεύουσας οι συνήθεις απεσταλμέ­ νοι υψώνοντας τη λευκή σημαία, αυτήν της άνευ όρων πα­ ράδοσης και όχι της εξέγερσης, το γεγονός ότι και η μία και η άλλη έχουν το ίδιο χρώμα είναι μια σύμπτωση πραγματι­ κά αξιοσημείωτη, πάνω στην οποία προς ώρας δεν θα στα­ θούμε για να στοχαστούμε, παρακάτω όμως θα δούμε αν υ­ πάρχουν επαρκείς λόγοι και ίσως επανέλθουμε σ' αυτήν. Μετά την ολομελή συνεδρίαση της κυβέρνησης, της ο­

ποίας, υποθέτουμε, επαρκή αναφορά δώσαμε στην τελευ­ ταία σελίδα του προηγούμενου κεφαλαίου, το στενό υπουρ­ γικό συμβούλιο, αυτό της κρίσης, συζήτησε και έλαβε ένα πακέτο αποφάσεων που θα έρθουν στο φως όταν είναι η ώ­ ρα τους, αν η εξέλιξη των συμβάντων εν τω μεταξύ, όπως νομίζουμε ότι προειδοποιήσαμε και αλλού, δεν έρθει να τις εκμηδενίσει ή να τις αντικαταστήσει με άλλες, αφού, όπως πρέπει να έχουμε πάντα κατά νου, άλλα βούλεται ο άνθρω­ πος και άλλα αποφασίζει ο θεός, κι υπήρξαν λίγες περι­ πτώσεις, όλες τους σχεδόν ζοφερές, όπου και οι δύο συμ­ φώνησαν και αποφάνθηκαν μαζί. Ένα από τα θέματα που συζητήθηκαν ζωηρά ήταν η διαδικασία της αποχώρησης της κυβέρνησης, πότε και πώς θα έπρεπε να γίνει, με δια­ κριτικότητα ή χωρίς, με τηλεοπτικές εικόνες ή χωρίς, με ή χωρίς μουσικές μπάντες, με γιρλάντες στα αυτοκίνητα ή ό­ χι, φέροντας ή όχι την εθνική σημαία να κυματίζει πάνω απ' το φτερό του αυτοκινήτου, και μια ατέλειωτη σειρά από λε­ πτομέρειες για τις οποίες χρειάστηκε να ανατρέξουν όχι μία αλλά πολλές φορές στο πρωτόκολλο του κράτους, το οποίο ουδέποτε από την ίδρυση του έθνους είχε βρεθεί σε παρό­ μοιους μπελάδες. Το σχέδιο υποχώρησης στο οποίο τελικά κατέληξαν ήταν ένα αριστούργημα τακτικής, που συνίστα­ το βασικά σε μια καλά μελετημένη διασπορά των διαδρο­ μών με στόχο να δυσχεράνουν στον μέγιστο δυνατό βαθμό συγκεντρώσεις διαδηλωτών που πιθανόν να κινητοποιού­ νταν για να εκφράσουν τη δυσφορία, τη δυσαρέσκεια ή την αγανάκτηση της πρωτεύουσας για την εγκατάλειψη στην ο­ ποία θα παραδινόταν. Υπήρχε μια διαδρομή αποκλειστικά για τον αρχηγό του κράτους, αλλά επίσης για τον πρωθυ­ πουργό και το καθένα από τα μέλη του υπουργικού συμ­ βουλίου, ένα σύνολο είκοσι επτά διαφορετικών δρομολο­ γίων, όλων. υπό την προστασία του στρατού και της αστυ­ νομίας, με τεθωρακισμένα στις διασταυρώσεις και ασθενο­ φόρα στην ουρά της συνοδείας, για παν ενδεχόμενο. Ο χάρ-

της της πόλης, ένα τεράστιο φωτισμένο πανό πάνω στο ο­ ποίο εργάστηκαν πυρετωδώς για σαράντα οκτώ ώρες, με τη συμμετοχή στρατιωτικών και αστυνομικών καταδρομέων ειδικευμένων στην ιχνηλασία, είχε τη μορφή ενός κόκκινου άστρου με είκοσι επτά ακτίνες, δεκατέσσερις στραμμένες στο βόρειο ημισφαίριο, δεκατρείς να δείχνουν το νότιο ημι­ σφαίριο, και έναν ισημερινό που διαιρούσε την πρωτεύουσα σε δύο μισά. Από τις ακτίνες αυτές θα έπρεπε να διοχετευ­ θούν τα μαύρα αυτοκίνητα των επισήμων, περικυκλωμένα από σωματοφύλακες και γουόκι τόκι, απαρχαιωμένα εργα­ λεία που χρησιμοποιούνται ακόμα στη χώρα αυτή, αν και έ­ χει εγκριθεί ήδη ο προϋπολογισμός για τον εκσυγχρονισμό τους. Όλα τα άτομα που εμπλέκονταν στις διάφορες φάσεις της επιχείρησης, όποιος κι αν ήταν ο βαθμός συμμετοχής τους, έπρεπε να ορκιστούν απόλυτη μυστικότητα, πρώτα με το δεξί χέρι πάνω στα ευαγγέλια, κατόπιν πάνω στο σύ­ νταγμα με δέσιμο σε γαλάζιο μαροκέν, κορυφώνοντας τη διπλή δέσμευση με έναν όρκο δυνατό, που ανασύρθηκε από τη λαϊκή παράδοση, Αν πατήσω τον όρκο μου να πέσει η τι­ μωρία πάνω στο κεφάλι μου και πάνω στα κεφάλια των α­ πογόνων μου μέχρι γενεές δεκατέσσερις. Κι όταν σφραγί­ στηκε έτσι το απόρρητο, ορίστηκε η ημερομηνία δυο μέρες αργότερα. Η ώρα της εξόδου, ταυτόχρονη, η ίδια δηλαδή για όλους, ήταν για τις τρεις τα ξημερώματα, όταν μόνο ό­ σοι έχουν σοβαρό πρόβλημα αϋπνίας στριφογυρίζουν στο κρεβάτι τους και κάνουν τάματα στο θεό ύπνο, γιο της νύ­ χτας και δίδυμο αδερφό του θανάτου, ν<χ τους συντρέξει στη δυστυχία τους, ρίχνοντας πάνω στα βαριά τους βλέφαρα, σαν απαλό βάλσαμο, το κλεφτοΰπνι. Στις ώρες που απέμε­ ναν ακόμα οι πληροφοριοδότες, που είχαν επιστρέψει μαζι­ κά από το πεδίο των επιχειρήσεων, χτένιζαν προς πάσα κα­ τεύθυνση πλατείες, λεωφόρους, δρόμους και στενά της πό­ λης, αφουγκράζονταν μυστικά τον παλμό της πόλης, εξε­ ρευνούσαν σημάδια κακά κρυμμένα, συνδύαζαν λέξεις που

ΘΟ

ακούστηκαν εδώ κι εκεί, με διαταγή να μάθουν αν είχε διαρ­ ρεύσει κάτι από τις αποφάσεις που είχαν ληφθεί στο υπουρ­ γικό συμβούλιο, ιδιαιτέρως σε ό,τι αφορούσε την επικείμενη αποχώρηση της κυβέρνησης, μιας κι ένας πληροφοριοδό­ της, για να λέγεται έτσι, είναι υποχρεωμένος να τηρεί ως ιε­ ρή αρχή, χρυσό κανόνα, γράμμα του νόμου, να μην εμπι­ στεύεται ποτέ τους όρκους, απ' όπου κι αν αυτοί προέρχο­ νται, ακόμα κι αν τους έκανε η ίδια η μάνα που τον γέννη­ σε, κι ακόμα λιγότερο όταν αντί για έναν όρκο δόθηκαν δύο, κι ακόμα λιγότερο όταν αντί για δύο δόθηκαν τρεις. Σ' αυτή την περίπτωση ωστόσο δεν μπορούσαν παρά να ανα­ γνωρίσουν, οπωσδήποτε με κάποιο αίσθημα επαγγελματι­ κής απογοήτευσης, πως το κρατικό μυστικό είχε διαφυλα­ χθεί, εμπειρική πεποίθηση με την οποία συμφώνησε το κε­ ντρικό σύστημα πληροφορικής του υπουργείου των εσωτε­ ρικών, το οποίο, αφού συμπίεσε, φιλτράρισε και συνδύασε, ανακατεύοντας και ξαναμοιράζοντας, τα χιλιάδες αποσπά­ σματα των υποκλεμμένων συζητήσεων, δεν συνάντησε το παραμικρό αμφιλεγόμενο σημείο, την παραμικρή ύποπτη ένδειξη, την παραμικρή άκρη ενός νήματος που, όταν το τραβούσαν, θα οδηγούσε στην άλλη άκρη του σε κάποια δυσάρεστη έκπληξη. Τα μηνύματα που στέλνονταν από τις μυστικές υπηρεσίες προς το υπουργείο των εσωτερικών ή­ ταν, κατά τρόπο απόλυτο, καθησυχαστικά, και όχι μόνο αυ­ τά, αλλά και εκείνα που η δραστήρια στρατιωτική υπηρεσία πληροφοριών, που ερευνούσε για δικό της λογαριασμό ά­ σχετα από τους συναγωνιστές της πολιτικής υπηρεσίας, με­ τέδιδε διαρκώς στους συνταγματάρχες πληροφοριών και προπαγάνδας που είχαν συγκεντρωθεί στο υπουργείο της ά­ μυνας, κάλλιστα θα μπορούσαν να ταυτιστούν μ' εκείνη την έκφραση που η λογοτεχνία κατέστησε κλασική, Ουδέν νεό­ τερο από το δυτικό μέτωπο, εκτός, φυσικά, από το στρατιώ­ τη που πέθανε μόλις. Από τον αρχηγό του κράτους μέχρι τον τελευταίο συνεργάτη δεν υπήρξε κανείς που να μην α-

ναστεναξε με ανακούφιση. Δόξα σοι ο θεός, η αποχώρηση θα γινόταν ήρεμα, χωρίς να προκαλέσει επιπλέον τραύματα σε έναν πληθυσμό ίσως ήδη μετανιωμένο, εν μέρει, για την ανεξήγητη στασιαστική συμπεριφορά του, πάντως, παρά ταύτα, σε μια επίδειξη πολιτικής ευσυνειδησίας αξιέπαινη και που προμηνούσε καλύτερες μέρες, δεν έδειχνε την πρό­ θεση να εναντιωθεί, με έργα είτε με λόγια, στους νόμιμους κυβερνώντες και αντιπροσώπους σε αυτό τον επώδυνο, α­ ναπόφευκτο όμως, αποχωρισμό. Εκεί κατέληγαν όλες οι πληροφορίες, κι έτσι έγινε. Στις δύο και τριάντα το ξημέρωμα ήταν όλοι υπ' ατμόν στο ανάκτορο του προέδρου, στο μέγαρο του αρχηγού της κυβέρνησης και των διαφόρων υπουργικών κτηρίων. Παρα­ ταγμένα σε αναμονή τα αστραφτερά μαύρα αυτοκίνητα, τα φορτηγά με τα αρχεία προστατευμένα από ασφαλίτες οπλι­ σμένους μέχρι οδόντων, αν έφτυναν θα έβγαιναν δηλητηρια­ σμένες λόγχες, όσο απίστευτο κι αν φαίνεται, σε θέση μάχης η εμπροσθοφυλακή της αστυνομίας, προληπτικά τα ασθενο­ φόρα, κι εκεί μέσα, στα γραφεία, ανοίγοντας και κλείνοντας τα τελευταία ντουλάπια και συρτάρια, οι κυβερνώντες φυγά­ δες, ή λιποτάκτες, τους οποίους θα έπρεπε vex αποκαλούμε διαφεύγοντες για λόγους στυλ, μάζευαν με τύψεις τις τελευ­ ταίες τους αναμνήσεις, μια ομαδική φωτογραφία, μια άλλη με αφιέρωση, μια μπούκλα, ένα αγαλματάκι της θεάς της ευτυ­ χίας, μια ξύστρα από την εποχή του σχολείου, ένα τσεκ που επιστράφηκε, ένα ανώνυμο γράμμα, ένα κεντημένο μαντίλι, ένα μυστηριώδες κλειδί, μια πένα εκτός λειτουργίας με χα­ ραγμένο το όνομα, ένα χαρτί που μπορούσε να εκθέσει, κι άλ­ λο ένα χαρτί που μπορούσε να εκθέσει, αυτό όμως για το συ­ νάδελφο του διπλανού τμήματος. Κάμποσοι απ' αυτούς τους ανθρώπους έτοιμοι να βάλουν τα κλάματα, άντρες και γυναί­ κες που με δυσκολία συγκρατούσαν τη συγκίνηση, αναρω­ τιόνταν αν θα ξαναγύριζαν μια μέρα στις αγαπημένες θέσεις που υπήρξαν μάρτυρες της ανόδου τους στην ιεραρχική κλί­

μακα, άλλοι, που η μοίρα δεν τους είχε βοηθήσει εξίσου, ο­ νειρεύονταν, παρά τις διαψεύσεις και τις αδικίες, διαφορετι­ κούς κόσμους και νέες ευκαιρίες που θα τους τοποθετούσαν, επιτέλους, στη θέση που τους άξιζε. Στις τρεις παρά τέταρτο, ενώ κατά μήκος των είκοσι επτά διαδρομών ήδη είχαν παρα­ ταχθεί στρατηγικά οι δυνάμεις του στρατού και της αστυνο­ μίας, κι ας μην ξεχνάμε τα τεθωρακισμένα που έλεγχαν τις βασικές αρτηρίες, δόθηκε η διαταγή να μειωθεί η ένταση του δημόσιου φωτισμού σε ολόκληρη την πρωτεύουσα ώστε να καλύψουν τα νώτα τους, όσο κι αν μας σοκάρει η σκληρή αυ­ τή έκφραση. Στους δρόμους απ' όπου θα περνούσαν τα αυ­ τοκίνητα και τα φορτηγά δεν διακρινόταν ούτε ψυχή ντυμέ­ νη με πολιτικά. Όσο για την υπόλοιπη πόλη, δεν παράλλα­ ζαν οι πληροφορίες που λαμβάνονταν διαρκώς, καμία ομά­ δα, καμία ύποπτη κίνηση, οι νυκτόβιοι που μαζεύονταν σπί­ τια τους ή μόλις έβγαιναν απ' αυτά δεν ήταν για να τους φο­ βηθεί κανείς, δεν είχαν σημαίες στους ώμους ούτε έκρυβαν μπουκάλια με βενζίνη με την άκρη ενός κουρελιού να εξέχει απ' το στόμιο, δεν έφτιαχναν λοστούς από σιδερόβεργες ή α­ λυσίδες ποδηλάτων, κι αν για κάποιον είμαστε σίγουροι πως δεν βρίσκεται στον ορθό δρόμο, αυτό δεν πρέπει να το απο­ δώσουμε σε παρεκκλίσεις πολιτικού χαρακτήρα αλλά σε συγχωρητέες αλκοολικές υπερβολές. Στις τρεις παρά τρία λεπτά οι μηχανές των οχημάτων που αποτελούσαν το καραβάνι έ­ βαλαν μπροστά. Στις τρεις ακριβώς, όπως είχε προβλεφθεί, ξεκίνησε η αποχώρηση. Και τότε, ω έκπληξη, ω θάμβος, ω θαύμα ανήκουστο, πρώτα το σάστισμα και το μπέρδεμα, μετά η ανησυχία και με­ τά ο φόβος, έζωσαν τον αρχηγό του κράτους και τον αρχηγό της κυβέρνησης, τους υπουργούς, γραμματείς και αναπληρω­ τές γραμματείς, τους βουλευτές, την ασφάλεια των φορτη­ γών, την εμπροσθοφυλακή της αστυνομίας, μέχρι και, σε μι­ κρότερο βαθμό βέβαια, το προσωπικό των ασθενοφόρων, που λόγω επαγγέλματος ήταν προετοιμασμένο για το χειρό-

στασης, κι απο πάνω αυτές οι σειρές κτηρίων φωτισμένων σαν χριστουγεννιάτικα δέντρα, μόνο τα πυροτεχνήματα λεί­ πουν και τα αλογάκια του λούνα παρκ, πάλι καλά που δεν φάνηκαν άνθρωποι στα παράθυρα να διασκεδάσουν με το θέαμα που τους προσφέρει ο δρόμος δωρεάν, να γελάσουν, να σπάσουν πλάκα, δείχνοντας με το δάχτυλο τα τρακαρι­ σμένα αυτοκίνητα. Κοντόφθαλμοι υφιστάμενοι, απ' αυτούς που νοιάζονται μόνο για το τώρα, όπως είναι σχεδόν όλοι, σί­ γουρα αυτό θα σκέφτονταν, θα το σκέφτονταν ίσως επίσης κάμποσοι αναπληρωτές και γραμματείς με βραχύ μέλλον, ποτέ όμως και επ' ουδενί ένας πρωθυπουργός, πόσο μάλλον ένας τόσο προνοητικός όσο αυτός. Ενόσω ο γιατρός τού έ­ κανε επάλειψη στο σαγόνι με αντισηπτικό και παίδευε το μυαλό του αν θα ήταν υπερβολή καθήκοντος να κάνει μια αντιτετανική ένεση στον τραυματία, ο αρχηγός της κυβέρνη­ σης προσπαθούσε να νικήσει την ανησυχία που τάραξε το νου του όταν φωτίστηκαν τα πρώτα κτήρια. Αναμφίβολα και ο πιο φλεγματικός πολιτικός θα σάστιζε σε μια περίσταση τό­ σο ανησυχητική, τόσο αγωνιώδη, το χειρότερο όμως απ' όλα ήταν ότι δεν φαινόταν κανείς στα παράθυρα, ήταν ότι τα κα­ ραβάνια των επισήμων έμοιαζαν να δραπετεύουν ανόητα α­ πό το τίποτα, λες και ο εχθρός περιφρονούσε τις στρατιωτι­ κές και αστυνομικές δυνάμεις, τα τεθωρακισμένα μαζί και τα βυτιοφόρα φορτηγά, κι έτσι αυτά δεν είχαν τώρα με ποιον να πολεμήσουν. Λιγάκι ζαλισμένος ακόμα από το σοκ, αλλά με τον επίδεσμο κολλημένο ήδη στο πιγούνι κι έχοντας αρνηθεί με ανένδοτο εκνευρισμό την αντιτετανική ένεση, ο πρωθυ­ πουργός θυμήθηκε ξαφνικά πως η πρώτη του υποχρέωση ή­ ταν να τηλεφωνήσει στον αρχηγό του κράτους, να τον ρωτή­ σει πώς ήταν, να ενδιαφερθεί για την προεδρική υγεία, και πως έπρεπε να το κάνει τώρα αμέσως, χωρίς άλλο χάσιμο χρόνου, μην τυχόν και, με μοχθηρή πολιτική οξύνοια, τον προλάβαινε εκείνος, Και με πιάσει με τα σώβρακα, μουρμού­ ρισε χωρίς να σκεφτεί την κυριολεξία της φράσης του. Ζήτη-

τερο. Όσο προχωρούσαν τα αυτοκίνητα στους δρόμους τόσο άναβαν οι μαρκίζες, η μια μετά την άλλη, από πάνω μέχρι κά­ τω, οι λάμπες, οι φανοστάτες, οι προβολείς, οι φορητοί φα­ κοί, οι πολυέλαιοι όπου υπήρχαν, κι ίσως και κάποιο παλιό μπρούντζινο λυχνάρι με τρία φιτίλια, από αυτά που άναβαν με λάδι, όλα τα παράθυρα είναι ανοιχτά και φωτοβολούν προς τα έξω, σε πίδακες, ένα ποτάμι φωτός σαν πλημμύρα, άπειροι κρύσταλλοι φτιαγμένοι από λευκό φως σημαίνουν το δρόμο, δείχνουν τη ρότα φυγής στους λιποτάκτες για να μη χαθούν, για να μην ξεστρατίσουν σε ατραπούς. Η πρώτη α­ ντίδραση των υπεύθυνων για την ασφάλεια του κονβόι ήταν ν' αφήσουν κατά μέρος όλες τις προφυλάξεις, να διατάξουν να πατήσουν τέρμα το γκάζι, να διπλασιάσουν την ταχύτητα, κι αυτό ακριβώς ξεκίνησαν να κάνουν, προς χαρά ασυγκρά­ τητη των μοτοσικλετιστών της συνοδείας, οι οποίοι, όπως εί­ ναι παγκοσμίως γνωστό, απεχθάνονται να πηγαίνουν με ρυθ­ μό αγωγιού τη στιγμή που έχουν διακόσια άλογα στη μηχα­ νή. Δεν κράτησε πολύ η τρεχάλα τους. Η απόφαση, σφοδρή και εσπευσμένη όπως ήταν, όπως όλοι οι καρποί του φόβου, είχε ως αποτέλεσμα σε όλες σχεδόν τις διαδρομές, λίγο πιο μπροστά λίγο πιο πίσω, να δημιουργηθούν μικρές προ­ σκρούσεις, συνήθως ήταν το πίσω αυτοκίνητο που τράκαρε με αυτό που προηγούνταν, ευτυχώς όχι σοβαρές για τους ε­ πιβάτες, ένα τίναγμα από την τρομάρα το πολύ, ένα αιμάτω­ μα στο μέτωπο, μια γρατσουνιά στο πρόσωπο, μια αμυχή στο λαιμό, τίποτα που να δικαιολογεί μια αυριανή παρασημοφό­ ρηση λόγω τραυματισμού, έναν πολεμικό σταυρό, μια πορ­ φυρή καρδιά ή άλλη ανάλογη επινόηση. Τα ασθενοφόρα πέ­ ρασαν μπροστά, το ιατρικό και νοσηλευτικό προσωπικό σε ε­ τοιμότητα έτρεξε να συνδράμει τους τραυματίες, τεράστια ή­ ταν η σύγχυση, λυπηρή από κάθε άποψη, τα καραβάνια στα­ ματημένα, τηλεφωνικές κλήσεις που ζητούσαν πληροφορίες γι' αυτό που συνέβαινε στις άλλες διαδρομές, κάποιος που α­ παιτούσε κραυγάζοντας να του δώσουν το στίγμα της κατά­

Ι

9 5

σε από το γραμματέα να κάνει το τηλεφώνημα, ένας άλλος γραμματέας απάντησε από την άλλη, ο από δω γραμματέας είπε πως ο κύριος πρωθυπουργός επιθυμούσε να μιλήσει με τον κύριο πρόεδρο, ο από κει γραμματέας είπε ένα λεπτό πα­ ρακαλώ, ο από δω γραμματέας έδωσε το τηλέφωνο στον πρωθυπουργό, κι εκείνος, όπως άρμοζε, περίμενε, Πώς είναι εκεί τα πράγματα, ρώτησε ο πρόεδρος, Μερικές χτυπημένες λαμαρίνες, τίποτα σοβαρό, απάντησε ο πρωθυπουργός, Εδώ πάλι τίποτα, Δεν είχατε ατυχήματα, Μόνο κάτι μικρά τρακα­ ρίσματα, Όχι σοβαρά ελπίζω, Όχι, έχουν θωράκιση που α­ ντέχει σε βόμβα, Λυπάμαι που με υποχρεώνετε να σας το υ­ πενθυμίσω, κύριε πρόεδρε, αλλά καμία θωράκιση αυτοκινή­ του δεν αντέχει σε βόμβα, Δεν χρειάζεται να μου το πείτε, για κάθε πανοπλία υπάρχει μια λόγχη, για κάθε θωράκιση υπάρ­ χει μια βόμβα, Έχετε τραυματιστεί, Ούτε γρατσουνιά. Το πρόσωπο ενός αξιωματικού της αστυνομίας εμφανίστηκε στο παράθυρο του αυτοκινήτου, έκανε νόημα πως το ταξίδι μπορούσε να συνεχιστεί, Ξεκινάμε και πάλι, ενημέρωσε ο πρωθυπουργός, Εδώ σχεδόν δεν σταματήσαμε, απάντησε ο αρχηγός του κράτους, Κύριε πρόεδρε, μια λέξη μόνο, Μιλή­ στε, Δεν σας κρύβω ότι νιώθω μεγάλη ανησυχία, σήμερα πο­ λύ περισσότερο από την ημέρα των πρώτων εκλογών, Γιατί, Όλα αυτά τα φώτα που άναψαν στο πέρασμα μας και που κατά πάσα πιθανότητα θα συνεχίσουν να ανάβουν και στον υπόλοιπο δρόμο, μέχρι να βγούμε από την πόλη, αυτή η α­ πόλυτη απουσία ανθρώπων, παρατηρήσατε πως δεν διακρί­ νεται ψυχή ούτε στα παράθυρα ούτε στους δρόμους, είναι πε­ ρίεργα, πολύ περίεργα, αρχίζω να σκέφτομαι μήπως πρέπει να παραδεχτώ αυτό που μέχρι τώρα αρνιόμουν, πως υπάρχει μια πρόθεση πίσω απ' όλα αυτά, μια ιδέα, ένας μελετημένος στόχος, τα πράγματα εκτυλίσσονται σαν ο πληθυσμός να υ­ πακούει σ' ένα σχέδιο, σαν να υπάρχει ένας κεντρικός συ­ ντονισμός, Δεν το πιστεύω, αγαπητέ μου πρωθυπουργέ, γνω­ ρίζετε πολύ καλύτερα από εμένα πως η θεωρία της αναρχι­

κής συνωμοσίας ήταν εντελώς αβάσιμη, και πως η άλλη, ότι ένα ξένο κακοποιό κράτος έχει εμπλακεί σε δράσεις αποστα­ θεροποίησης εναντίον της χώρας μας, είναι ισάξια της πρώ­ της, Νομίζαμε πως είχαμε την κατάσταση υπό απόλυτο έλεγ­ χο, πως ήμασταν κύριοι και αφέντες της κατάστασης, κι εντέ­ λει πετάχτηκαν μπροστά μας με μια έκπληξη που δεν θα φα­ νταζόταν ούτε ο πιο προετοιμασμένος, κανονική θεατρική φάρσα, οφείλω να αναγνωρίσω, Τι σκέφτεστε να κάνετε, Προς το παρόν να συνεχίσουμε με το σχέδιο που εκπονήσα­ με, αν οι περιστάσεις στο μέλλον μάς υπαγορεύσουν να κα­ ταφύγουμε σε αλλαγές, θα το κάνουμε μόνο μετά από εξα­ ντλητική εξέταση των νέων δεδομένων, όπως και να 'χει, ως προς τα βασικά, δεν προβλέπω πως θα χρειαστεί να προβού­ με σε οποιαδήποτε μεταβολή, Και ποια είναι κατά τη γνώμη σας τα βασικά, Αυτά που συζητήσαμε και συμφωνήσαμε, κύ­ ριε πρόεδρε, να απομονώσουμε τον πληθυσμό, να τους αφή­ σουμε να βράσουν στο ζουμί τους, αργά ή γρήγορα, είναι α­ ναπόφευκτο, θ' αρχίσουν οι διενέξεις, θα προκύψουν συ­ γκρούσεις συμφερόντων, η ζωή θα γίνεται όλο και πιο δύ­ σκολη, πολύ σύντομα τα σκουπίδια θα καταλάβουν τους δρό­ μους, φαντάζεστε, κύριε πρόεδρε, τι έχει να γίνει όταν θα ξα­ νάρθουν οι βροχές, και, είναι τόσο σίγουρο όσο ότι εγώ είμαι ο πρωθυπουργός, θα υπάρξουν σοβαρά προβλήματα στην προμήθεια και τη διανομή των τροφίμων, θα αναλάβουμε να τα δημιουργήσουμε εμείς, στην πρώτη ευκαιρία, Πιστεύετε δηλαδή πως η πόλη δεν θα μπορέσει ν' αντισταθεί για πολύ, Σαφώς, εξάλλου υπάρχει άλλος ένας σημαντικός παράγο­ ντας, ίσως ο πιο σημαντικός απ' όλους, Ποιος, Όσο κι αν προσπάθησαν κι όσο κι αν επιμείνουν να προσπαθούν, ποτέ δεν θα καταφέρουν να σκέφτονται όλοι οι άνθρωποι με τον ί­ διο τρόπο, Αυτή τη φορά θα έλεγε κανείς πως τα κατάφεραν, Παραείναι τέλειο για να είναι αληθινό, κύριε πρόεδρε, Κι αν υπάρχει πραγματικά εκεί έξω, πριν λίγο πάντως το παραδε­ χτήκατε ως πιθανότητα, μια μυστική οργάνωση, μια μαφία,

7 - Περί

φωτίοεως

μια καμόρα, μια κόζα νόστρα, μια σία ή μια κα-γκε-μπε, Η σία δεν είναι μυστική, κύριε πρόεδρε, κι η κα-γκε-μπε δεν υ­ πάρχει πια, Δεν κάνει μεγάλη διαφορά, αλλά ας φανταστού­ με κάτι τέτοιο, ή κάτι ακόμα χειρότερο, αν είναι δυνατόν, πιο μακιαβελικό, που επινοήθηκε τώρα για να δημιουργήσει αυ­ τή την ομοφωνία σχεδόν γύρω από, για να σας πω την αλή­ θεια, δεν ξέρω καλά καλά τι, Την ψήφο στο λευκό, κύριε πρόε­ δρε, την ψήφο στο λευκό, Μέχρι εκεί σκαμπάζω και μόνος μου, αυτό που μ' ενδιαφέρει είναι αυτό που δεν ξέρω, Δεν αμ­ φιβάλλω, κύριε πρόεδρε, Συνεχίστε, παρακαλώ, Παρόλο που είμαι υποχρεωμένος να δεχτώ, θεωρητικά, μόνο θεωρητικά, την πιθανότητα ύπαρξης μιας κρυφής οργάνωσης ταγμένης εναντίον της ασφάλειας του κράτους και της νομιμότητας του δημοκρατικού συστήματος, αυτά τα πράγματα δεν γίνονται χωρίς επαφές, χωρίς συναντήσεις, χωρίς θύλακες, χωρίς δέ­ λεαρ, χωρίς χαρτιά, μάλιστα, χωρίς χαρτιά, γνωρίζετε πολύ καλά, κύριε πρόεδρε, πως σ' αυτό τον κόσμο είναι απολύτως αδύνατο να κάνει κανείς οτιδήποτε χωρίς χαρτιά, κι εμείς, πέ­ ραν του ότι δεν έχουμε την παραμικρή πληροφορία σε σχέση με οποιαδήποτε δραστηριότητα από αυτές που ανέφερα, δεν βρήκαμε έστω μια απλή σελίδα ατζέντας που να λέει Ε­ μπρός σύντροφοι, le jour de gloire est arrive, Δεν καταλα­ βαίνω γιατί θα έπρεπε να είναι στα γαλλικά, Λόγω της επα­ ναστατικής παράδοσης, κύριε πρόεδρε, Τι εκπληκτική χώρα που έχουμε, μας συμβαίνουν πράγματα που δεν είδε ποτέ κα­ νείς σε άλλο μέρος του πλανήτη, Δεν χρειάζεται να σας υ­ πενθυμίσω, κύριε πρόεδρε, πως δεν ήταν αυτή η πρώτη φο­ ρά, Ακριβώς σ' αυτό αναφέρομαι κι εγώ, αγαπητέ μου πρω­ θυπουργέ, Είναι προφανές πως δεν υπάρχει η παραμικρή πι­ θανότητα σχέσης ανάμεσα στα δύο συμβάντα, Προφανώς ό­ χι, το μόνο πράγμα που έχουν κοινό είναι το χρώμα,* Για το

πρώτο μέχρι σήμερα δεν έχει βρεθεί εξήγηση, Ούτε και για τούτο έχουμε, Θα φτάσουμε κι εκεί, κύριε πρόεδρε, θα φτά­ σουμε κι εκεί, Αν δεν κουτουλήσουμε στο μεταξύ πάνω σε τοίχο, Πρέπει να έχουμε εμπιστοσύνη, κύριε πρόεδρε, η εμπι­ στοσύνη είναι θεμελιώδης, Σε τι, σε ποιον, μου λέτε, Στους δη­ μοκρατικούς θεσμούς, Αγαπητέ μου, κρατήστε αυτό το λογύδριο για την τηλεόραση, εδώ μας ακούν μόνο οι γραμμα­ τείς, μπορούμε να μιλάμε καθαρά. Ο πρωθυπουργός άλλαξε κουβέντα, Βγαίνουμε ήδη από την πόλη, κύριε πρόεδρε, Κι ε­ μείς εδώ τα ίδια, Παρακαλώ κοιτάξτε πίσω, κύριε πρόεδρε, κάντε μου τη χάρη, Γιατί, Τα φώτα, Τι έχουν τα φώτα, Εξα­ κολουθούν να είναι αναμμένα, δεν τα έσβησε κανείς, Και τι συμπέρασμα να βγάλω δηλαδή από αυτή τη φωταψία, Δεν είμαι σίγουρος, κύριε πρόεδρε, το φυσιολογικό θα ήταν να σβήνουν καθώς εμείς προχωρούμε, όμως όχι, αυτά είναι εκεί, φαντάζομαι πως ιδωμένα από ψηλά θα μοιάζουν μ' ένα τε­ ράστιο αστέρι με είκοσι επτά ακτίνες, Απ' ό,τι φαίνεται, έχω έναν πρωθυπουργό ποιητή, Δεν είμαι ποιητής, αλλά ένα α­ στέρι είναι ένα αστέρι είναι ένα αστέρι, κανείς δεν μπορεί να το αρνηθεί, κύριε πρόεδρε, Και τώρα τι θα κάνουμε, Η κυ­ βέρνηση δεν θα μείνει με σταυρωμένα τα χέρια, δεν έχουμε ξεμείνει από πολεμοφόδια, έχουμε ακόμα βέλη στη φαρέτρα, Ελπίζω να μη λαθέψετε στο σημάδι, Αρκεί να βρεθεί ο ε­ χθρός στο βεληνεκές μου, Μα αυτό ακριβώς είναι το πρό­ βλημα, δεν ξέρουμε πού βρίσκεται ο εχθρός, δεν ξέρουμε καν ποιος είναι, Κάποτε θα εμφανιστεί, κύριε πρόεδρε, είναι θέμα χρόνου, δεν μπορεί να κρύβεται αιωνίως, Χρόνο έχουμε, Θα πρέπει να βρούμε μια λύση, Φτάνουμε τώρα στη συνοριακή γραμμή, θα συνεχίσουμε τη συζήτηση στο γραφείο μου, ελά­ τε κατά τις έξι το απόγευμα, Μάλιστα, κύριε πρόεδρε, θα εί­ μαι εκεί.

* Αναφορά στο έργο του Ζ. Σαραμάγκου Περί τυφλότητος, όπου με­ ταδοτική λευκή τύφλωση χτύπησε μυστηριωδώς τη χώρα. (Σ.τ.Μ)

Η συνοριακή γραμμή ήταν παρόμοια σε όλες τις εξόδους της πόλης, ένα βαρύ κινητό εμπόδιο, δυο τανκς, ένα σε κά­ θε πλευρά του δρόμου, μερικά παραπήγματα και οπλισμέ-

9 8

9 9

νοι στρατιώτες, με στολή εκστρατείας και τα πρόσωπα βαμ­ μένα. Ισχυροί προβολείς φώτιζαν το πλατό. Ο πρόεδρος βγήκε από το αυτοκίνητο, απάντησε ενοχλημένα με πολιτι­ κό χαιρετισμό στην άψογη προσοχή του επικεφαλής αξιω­ ματικού και ρώτησε, Πώς πάνε τα πράγματα εδώ, Ουδέν νεότερο, απόλυτη ηρεμία, κύριε πρόεδρε, Επιχείρησε κανείς να βγει, Ουδείς, κύριε πρόεδρε, Υποθέτω πως αναφέρεστε σε τροχήλατα οχήματα, σε ποδήλατα, κάρα και πατίνια, Σε τροχήλατα οχήματα, μάλιστα, κύριε πρόεδρε, Και OL πεζοί, Ούτε ένας για δείγμα, Και φυσικά έχετε σκεφτεί πως οι δια­ φυγόντες μπορεί να μην έρθουν από τον αυτοκινητόδρομο, Μάλιστα, κύριε πρόεδρε, όπως και να 'χει δεν θα καταφέ­ ρουν να περάσουν, εκτός από τις συμβατικές περιπολίες που επιβλέπουν από μισή την απόσταση που μας χωρίζει α­ πό τις δύο πλησιέστερες εξόδους, από τη μια και την άλλη πλευρά, έχουμε ηλεκτρονικούς αισθητήρες που θα μπορού­ σαν να επισημάνουν και ποντικό αν τους είχαμε ρυθμίσει να εντοπίζουν μικρά σώματα, Πολύ καλά, ξέρετε βέβαια τι λέ­ νε σ' αυτές τις περιπτώσεις, η πατρίδα έχει το βλέμμα της στραμμένο πάνω σας, Μάλιστα, κύριε πρόεδρε, έχουμε συ­ νείδηση της σοβαρότητας της αποστολής μας, Υποθέτω πως έχετε λάβει οδηγίες σε περίπτωση που υπάρξουν απόπειρες μαζικής εξόδου, Μάλιστα, κύριε πρόεδρε, Ποιες είναι αυ­ τές, Πρώτον, να φωνάξουμε αλτ, Αυτό είναι προφανές, Μά­ λιστα, κύριε πρόεδρε, Κι αν δεν σταματήσουν, Αν δεν στα­ ματήσουν να πυροβολήσουμε στον αέρα, Κι αν παρ' όλα αυτά προχωρήσουν, Τότε θα επέμβει μια μονάδα καταστο­ λής που μας έχει παραχωρηθεί από την αστυνομία, Και πώς θα δράσει, Εξαρτάται, κύριε πρόεδρε, ή θα ρίξουν δακρυ­ γόνα ή θα επιτεθούν με τις υδροφόρες, οι δράσεις αυτές εί­ ναι στην αρμοδιότητα του στρατού, Μου φαίνεται πως δια­ κρίνω στα λόγια σας έναν τόνο κριτικής, Κατά τη γνώμη μου, δεν γίνεται πόλεμος με τέτοια μέσα, κύριε πρόεδρε, Ενδιαφέρουσα παρατήρηση, κι αν ο κόσμος δεν κάνει πίσω,

Αποκλείεται να μην κάνει πίσω, κύριε πρόεδρε, κανείς δεν αντέχει τα δακρυγόνα και το νερό απ' τις αντλίες, Α ς πού­ με πως αντέχουν, τι διαταγές έχετε σε μια τέτοια υπόθεση, Να ρίξουμε στα πόδια, Γιατί στα πόδια, Δεν θέλουμε να σκοτώσουμε συμπατριώτες μας, Αυτό είναι πάντα πιθανό να συμβεί, Μάλιστα, κύριε πρόεδρε, πάντα είναι πιθανό να συμβεί, Εχετε οικογένεια στην πόλη, Μάλιστα, κύριε πρόε­ δρε, Φανταστείτε πως βλέπετε τη γυναίκα και τα παιδιά σας μέσα στο πλήθος που προχωρά, Η οικογένεια ενός στρατιωτικού ξέρει πώς πρέπει να συμπεριφέρεται σε κάθε περίσταση, Το πιστεύω, αλλά φανταστείτε το, κάντε μια προσπάθεια, Οι διαταγές είναι για να εκτελούνται, κύριε πρόεδρε, Όλες, Μέχρι σήμερα έχω την τιμή να έχω εκτελέ­ σει όλες όσες μου έχουν δοθεί, Κι αύριο, Ελπίζω να μη χρεια­ στεί να σας το πω ξανά, κύριε πρόεδρε, Μακάρι. Ο πρόε­ δρος έκανε δύο βήματα προς το αυτοκίνητο, ξαφνικά ρώτη­ σε, Είστε σίγουρος ότι η γυναίκα σας δεν ψήφισε λευκό, Βά­ ζω το χέρι μου στη φωτιά, κύριε πρόεδρε, Στ' αλήθεια το βάζετε, Τρόπος του λέγειν, θέλω να πω πως είμαι σίγουρος ότι εκτέλεσε το χρέος της ως εκλογέας, Ψηφίζοντας, Μάλι­ στα, Αλλά αυτό δεν απαντά στην ερώτηση μου, Όχι βέβαια, κύριε πρόεδρε, Τότε απαντήστε, Δεν μπορώ, κύριε πρόεδρε, Γιατί, Γιατί ο νόμος δεν μου το επιτρέπει, Α. Ο πρόεδρος κοίταξε για ώρα τον αξιωματικό, κατόπιν είπε, Εις το επανιδείν, λοχαγέ, λοχαγός δεν είστε, Μάλιστα, κύριε πρόεδρε, Καληνύχτα, λοχαγέ, ίσως ιδωθούμε ξανά, Καληνύχτα, κύ­ ριε πρόεδρε, Προσέξατε που δεν σας ρώτησα αν ψηφίσατε λευκό, Μάλιστα, το πρόσεξα, κύριε πρόεδρε. Το αυτοκίνητο έφυγε με μεγάλη ταχύτητα. Ο λοχαγός έφερε τα χέρια στο πρόσωπο. Ο ιδρώτας έτρεχε στο μέτωπο του.

101

Τ

Α ΦΩΤΑ ΑΡΧΙΣΑΝ ΝΑ ΣΒΗΝΟΥΝ ΟΤΑΝ ΤΟ ΤΕΛΕΥΤΑΙΟ ΦΟΡ-

τηγό του στρατού και η τελευταία κλούβα της αστυ­ νομίας βγήκαν από την πόλη. Η μία μετά την άλλο, σαν ν' αποχαιρετούσαν, άρχισαν να χάνονται OL είκοσι επτά ακτίνες του άστρου, αφήνοντας μόνο τον αδύναμο δημόσιο φωτισμό να σκιαγραφεί την αόριστη πορεία των έρημων δρόμων που κανείς δεν σκέφτηκε να επαναφέρει στο φυσιο­ λογικό φωτισμό κάθε νύχτας. Πόσο ζωντανή είναι αυτή η πόλη θα το μάθουμε όταν η πυκνή σκοτεινιά του ουρανού αρχίσει να διαλύεται μέσα στη ράθυμη παλίρροια βαθιού γα­ λάζιου που θα διέκρινε μια καλή όραση ν' ανεβαίνει στον ο­ ρίζοντα, και τότε θα φανεί αν οι άντρες και οι γυναίκες που κατοικούν στα διαμερίσματα των πολυκατοικιών θα βγουν για τη δουλειά τους, αν τα πρώτα λεωφορεία θα παραλά­ βουν τους πρώτους επιβάτες, αν τα βαγόνια του μετρό θα βουίξουν με ταχύτητα στις σήραγγες, αν θ' ανοίξουν τα μα­ γαζιά και θα σηκώσουν τα ρολά, αν θα φτάσουν οι εφημερί­ δες στα περίπτερα. Αυτή την ώρα του πρωινού, καθώς πλέ­ νονται, ντύνονται και πίνουν τον πρώτο καφέ, οι άνθρωποι ακούν το ραδιόφωνο να ανακοινώνει με μεγάλη ταραχή πως ο πρόεδρος, η κυβέρνηση και το κοινοβούλιο εγκατέλειψαν την πόλη τα ξημερώματα, πως δεν υπάρχει αστυνομία στην πόλη και πως ο στρατός αποσύρθηκε, και μετά ανοίγουν την τηλεόραση, που με το ίδιο ύφος τους παρουσιάζει την ίδια εί­ δηση, και τόσο το ένα όσο κι η άλλη, ραδιόφωνο και τηλεό­

ραση, ανά τακτά διαστήματα ενημερώνουν πως, όταν πάει ε­ πτά ακριβώς, θα μεταδοθεί ένα σημαντικό ανακοινωθέν του αρχηγού του κράτους απευθυνόμενο σε όλη τη χώρα και, ι­ διαιτέρως, πώς αλλιώς, στους πείσμονες κατοίκους της πρω­ τεύουσας. Προς το παρόν τα περίπτερα δεν έχουν ανοίξει, είναι ανώφελο να κατέβει κανείς στο δρόμο για ν' αγοράσει εφημερίδα, ομοίως δεν αξίζει τον κόπο, αν και κάποιοι πιο μοντέρνοι ήδη το επιχείρησαν, να ψάξουν στο διαδίκτυο την προβλέψιμη προεδρική επίπληξη. Η κρατική μυστικοπά­ θεια, αν και, βεβαίως, περιστασιακά μπορεί να πληγεί από τη μάστιγα της αδιακρισίας, όπως αποδείχθηκε πριν από λί­ γες μόλις ώρες με την προσχεδιασμένη φωταψία των κτη­ ρίων, είναι εξαιρετικά σχολαστική όταν εμπλέκονται οι ανώ­ τατες αρχές, οι οποίες, όπως είναι γνωστό τοις πάσι, για ψύλ­ λου πήδημα, όχι μόνο απαιτούν σβέλτα πλήρεις εξηγήσεις α­ πό τους παραβάτες, αλλά ενίοτε παίρνουν και κεφάλια. Εί­ ναι επτά παρά δέκα, τέτοια ώρα πολλοί απ' τους ανθρώπους που ακόμα χουζουρεύουν θα 'πρεπε να είναι στο δρόμο προς τις δουλειές τους, αλλά για μια μέρα δεν πειράζει, είναι σαν να έχει διαταχθεί σιωπηρή ανοχή για το δημόσιο τομέα, και όσον αφορά στις ιδιωτικές εταιρείες, είναι πιθανότερο οι πε­ ρισσότερες να παραμείνουν κλειστές όλη την ημέρα για να δουν πού θα βγάλει όλο αυτό. Η προσοχή και η εγκαρτέρηση δεν έβλαψαν κανέναν. Η παγκόσμια ιστορία των ανατα­ ραχών μάς έχει δείξει πως, είτε πρόκειται για απτή ανατρο­ πή της δημόσιας τάξης, είτε για μια απλή απειλή αυτής, το καλύτερο παράδειγμα προνοητικότητας προσφέρει συνή­ θως το εμπόριο και η βιομηχανία με εκτεθειμένες εγκατα­ στάσεις, στάση λιγόψυχη που οφείλουμε να σεβαστούμε, μιας και αυτοί είναι οι κλάδοι επαγγελματικής δραστηριότη­ τας που έχουν να χάσουν περισσότερα, και σταθερά χάνουν, όταν σπάζουν βιτρίνες, γίνονται επιθέσεις, λεηλασίες και σα­ μποτάζ. Στις επτά παρά δύο λεπτά, με πένθιμη έκφραση και φωνή τέτοια που επιβάλλουν οι περιστάσεις, οι εκφωνητές

103

που είχαν βάρδια στις τηλεοράσεις και τα ραδιόφωνα ανα­ κοίνωσαν επιτέλους πως ο αρχηγός του κράτους θα μιλούσε στο έθνος. Η επόμενη εικόνα, σκηνογραφικά εισαγωγική, έ­ δειχνε μια σημαία του έθνους να κινείται αποκαμωμένη, νω­ θρή, τεμπέλα, σαν να βρισκόταν στα πρόθυρα, ανά πάσα στιγμή, να γλιστρήσει αβοήθητη από τον ιστό. Είχε άπνοια την ημέρα που πήραν το πλάνο, σχολίασε κάποιος σε κάποιο σπίτι. Το συμβολικό έμβλημα έμοιαζε να ανασταίνει τα πρώ­ τα ακόρντα του εθνικού ύμνου, η απαλή αύρα είχε δώσει ά­ ξαφνα τη θέση της σε έναν ενεργητικό άνεμο που προερχό­ ταν μάλλον από τον απέραντο ωκεανό και τις νικηφόρες μά­ χες, λιγάκι ακόμα να φυσούσε, λιγάκι πιο δυνατά, και σίγου­ ρα θα εμφανίζονταν μπροστά μας έφιππες βαλκυρίες να καλπάζουν με ήρωες στα καπούλια. Κατόπιν, καθώς χανό­ ταν πέρα, μακριά, ο ύμνος πήρε μαζί του τη σημαία, ή η ση­ μαία πήρε μαζί της τον ύμνο, η σειρά των παραγόντων είναι αδιάφορη, και τότε ο αρχηγός του κράτους εμφανίστηκε στο λαό πίσω από ένα γραφείο, καθιστός, με τα αυστηρά του μά­ τια στυλωμένα στο φακό. Στα δεξιά του, τοποθετημένη στην ίδια κατεύθυνση, η σημαία, όχι η προηγούμενη, αυτή βρί­ σκεται μέσα, έστρωνε διακριτικά τις πτυχές της. Ο πρόεδρος έπλεξε τα δάχτυλα του, ίσως για να κρύψει μια ακούσια σύ­ σπαση, Είναι νευρικός, είπε ο άντρας που είχε κάνει το σχό­ λιο για την απουσία ανέμου, για να δούμε με τι μούτρα θα ε­ ξηγήσει την αχρεία φυγή που μας διακήρυξαν προ ολίγου. Οι άνθρωποι που ανέμεναν την επικείμενη ρητορική επίδει­ ξη του αρχηγού του κράτους δεν μπορούσαν ούτε κατά διά­ νοια να φανταστούν πόση προσπάθεια στοίχισε στους λογο­ τεχνικούς συνεργάτες της προεδρίας της δημοκρατίας η προετοιμασία της ομιλίας, όχι τόσο σε σχέση με την επιχει­ ρηματολογία καθαυτή, που χρειαζόταν απλώς να δονήσει μερικές υφολογικές χορδές, όσο με την προσφώνηση που, σύμφωνα με το τυπικό, θα έπρεπε να την ανοίξει, τις στε­ ρεότυπες λέξεις που, σχεδόν σε κάθε περίπτωση, σημαίνουν

την έναρξη ανάλογων δημηγοριων. Αληθινά, αν αναλογιστεί κανείς το ευαίσθητο υλικό της ανακοίνωσης, θα ήταν σχεδόν προσβλητικό να πει Αγαπητοί Συμπατριώτες, ή Σεβαστοί μου Συμπολίτες, ή, με τρόπο απλούστερο και ευγενέστερο, αν ήταν ώρα για να παίξει με το κατάλληλο τρέμουλο το σκο­ πό της φιλοπατρίας, Πορτογαλίιιιιιιιδες, Πορτογάαααααλοι, κι οι λέξεις αυτές, σπεύδουμε να διευκρινίσουμε, εμφανίζο­ νται χάρη σε μια υπόθεση απολύτως αυθαίρετη, χωρίς κανε­ νός είδους αντικειμενικό θεμέλιο, ότι δηλαδή το θέατρο των σοβαρότατων αυτών γεγονότων τα οποία, όπως είναι γνώ­ ρισμα μας, αναφέραμε λεπτομερώς, είναι παρεμπιπτόντως, ή παρεμπιπτόντως υπήρξε, η χώρα των εν λόγω πορτογαλίδων και πορτογάλων. Επρόκειτο απλώς για διευκρινιστικό παράδειγμα, τίποτε άλλο, για το οποίο, παρά τις καλές προ­ θέσεις μας, σπεύδουμε να ζητήσουμε συγγνώμη, πόσο μάλ­ λον αφού πρόκειται για ένα λαό παγκοσμίως γνωστό πάντα για την αξιέπαινη πολιτική πειθαρχία και θρησκευτική ευ­ λάβεια στην άσκηση των εκλογικών του καθηκόντων. Λοιπόν, για να επιστρέψουμε στον τόπο όπου έχουμε στήσει το παρατηρητήριο, είναι χρήσιμο να πούμε πως, α­ ντίθετα με αυτό που φυσιολογικά θα περιμέναμε, κανείς α­ πό τους ακροατές, τόσο του ραδιοφώνου όσο και της τηλε­ όρασης, δεν παρατήρησε πως από τα χείλη του προέδρου δεν βγήκε καμία από τις συνηθισμένες προσφωνήσεις, ούτε η μία, ούτε η άλλη, ούτε η παράλλη, ίσως γιατί η συντριπτι­ κή δραματικότητα των πρώτων λέξεων που ρίχτηκαν στους αιθέρες, Σας μιλώ και η καρδιά μου σπαρταρά, θα αποθάρ­ ρυνε τους λογοτεχνικούς συνεργάτες του αρχηγού του κρά­ τους από την εισαγωγή κάποιας από τις παραπάνω επω­ δούς, ως επιπόλαιης και ανεπίκαιρης. Πράγματι, οφείλουμε να αναγνωρίσουμε πως θα ήταν απόλυτα ασυνεπές αν ξεκι­ νούσε λέγοντας στοργικά Σεβαστοί Συμπολίτες ή Αγαπητοί Συμπατριώτες, σαν να προτίθετο να αναγγείλει πως από αύ­ ριο θα πέσει κατά πενήντα τοις εκατό η τιμή της βενζίνης,

για να πετάξει αμέσως μετά μπροστά στα μάτια του κοινού που έλουζε ο τρόμος το αιμόφυρτο, γλιστερό και πάλλον α­ κόμα σπλάχνο. Αυτό που επρόκειτο να ανακοινώσει ο πρόε­ δρος της δημοκρατίας, αντίο, αντίο, και ώρα καλή, ήταν ή­ δη γνωστό σε όλους, όπως όμως είναι ευνόητο, ο κόσμος εί­ χε την περιέργεια να δει πώς θα ξελάσπωνε. Ιδού λοιπόν ο­ λόκληρη η ομιλία, από την οποία λείπουν μόνο, λόγω ανα­ πόδραστης αδυναμίας μεταγραφής τους, το τρέμουλο της φωνής, η καταρρακωμένη στάση, ένα βούρκωμα, κάποιο δάκρυ ασυγκράτητο, Σας μιλώ και η καρδιά μου σπαρταρά, σας μιλώ συγκλονισμένος από τον πόνο της ακατανόητης απομάκρυνσης, σαν πατέρας εγκαταλειμμένος από τα τέ­ κνα του που τόσο αγάπησε, χαμένοι, μπερδεμένοι, εκείνα κι εγώ, ενώπιον μιας διαδοχής απίθανων γεγονότων που διέρρηξαν την υπέρτατη οικογενειακή αρμονία. Και μην ισχυ­ ριστείτε πως ήμασταν εμείς, πως ήμουν εγώ ο ίδιος, πως ή­ ταν η κυβέρνηση του έθνους, όπως και οι εκλεγμένοι βου­ λευτές, που χωριστήκαμε από το λαό. Είναι αλήθεια πως α­ ποχωρήσαμε σήμερα τα ξημερώματα για άλλη πόλη, η ο­ ποία στο εξής θα είναι η πρωτεύουσα της χώρας, είναι αλή­ θεια πως διατάξαμε, για αυτήν που κάποτε ήταν η πρω­ τεύουσα και έπαψε να είναι, μια αυστηρή κατάσταση πολιορ­ κίας που, με την απλή ροή των πραγμάτων, θα δυσχεράνει σοβαρά την ισορροπημένη λειτουργία ενός αστικού οικι­ σμού τόσο μεγάλης σημασίας και με τόσο μεγάλες φυσικές και κοινωνικές διαστάσεις, είναι αλήθεια πως θα βρεθείτε πολιορκημένοι, περικυκλωμένοι, περιορισμένοι στην περί­ μετρο της πόλης, πως δεν θα μπορείτε να βγείτε απ' αυτήν, πως αν το αποπειραθείτε θα υποστείτε ως συνέπεια την ά­ μεση απάντηση των όπλων, αλλά δεν μπορείτε ποτέ να πεί­ τε πως το σφάλμα είναι εκείνων στων οποίων τα χέρια η λαϊκή θέληση, όπως εκφράστηκε ελεύθερα σε επάλληλες, ει­ ρηνικές και νομιμόφρονες δημοκρατικές αναμετρήσεις, α­ πέθεσε το μέλλον του έθνους για να το υπερασπιστεί από

κάθε κίνδυνο εσωτερικό ή εξωτερικό. Εσείς, μάλιστα, εσείς είστε οι υπαίτιοι, εσείς, μάλιστα, εσείς είστε οι αγνώμονες ε­ κείνοι που εγκαταλείψατε την εθνική ομοψυχία για να ακο­ λουθήσετε το φαύλο δρόμο της ανατροπής, της απείθειας, της πιο διεστραμμένης και διαβολικής πρόκλησης στη νόμι­ μη εξουσία του κράτους που έχει καταγραφεί ποτέ σε όλη την ιστορία των εθνών. Μην παραπονείστε σ' εμάς, παραπονεθεί­ τε καλύτερα στον εαυτό σας, ούτε σ' αυτούς που μιλούν μέσ' από τη φωνή μου, αυτούς που, στην κυβέρνηση αναφέρομαι, πόσες και πόσες φορές σάς ζήτησαν, τι λέω, σας ικέτεψαν, σας εκλιπάρησαν να εγκαταλείψετε το μοχθηρό σας πείσμα, του οποίου η απώτερη σημασία, παρά τις τεράστιες ερευνη­ τικές προσπάθειες που έθεσαν σε ενέργεια οι αρχές του κράτους, μέχρι σήμερα δυστυχώς παραμένει απροσπέλα­ στη. Για αιώνες ολόκληρους υπήρξατε η κεφαλή του έθνους και το καμάρι της πατρίδας, για αιώνες ολόκληρους, όταν σε κρίσιμες εθνικά ώρες, ώρες συλλογικής θλίψης, το έθνος μας έστρεφε πάντα το βλέμμα σ' αυτό το προπύργιο, σ' αυ­ τούς τους λόφους, γνωρίζοντας πως από εκεί θα ερχόταν η σωτηρία, ο παρηγορητικός λόγος, η σωστή ρότα για το μέλ­ λον. Προδώσατε τη μνήμη των προγόνων σας, ιδού η σκλη­ ρή αλήθεια που θα τυραννά για πάντα τη συνείδηση σας, ε­ κείνοι έχτισαν, πέτρα την πέτρα, το βωμό της πατρίδας, ε­ σείς αποφασίσατε να τον καταστρέψετε, η ντροπή και το ό­ νειδος επάνω σας. Με όλη μου την ψυχή θέλω να πιστέψω πως η τρέλα σας είναι περαστική, πως δεν θα διαρκέσει, θέ­ λω να σκέφτομαι πως αύριο, ένα αύριο για το οποίο προ­ σεύχομαι στους ουρανούς να μην αργήσει να 'ρθει, η μετα­ μέλεια θα εισδύσει γλυκά στις καρδιές σας και θα εναρμο­ νιστείτε με την εθνική κοινότητα, ως ρίζα από τη ρίζα της, και με τη νομιμότητα, επιστρέφοντας, ως άσωτος υιός, στο πατρικό σπίτι. Τώρα είστε μια πόλη χωρίς νόμο. Δεν θα έ­ χετε εδώ κυβέρνηση για να σας επιβάλλει αυτό που πρέπει και αυτό που δεν πρέπει να κάνετε, πώς θα πρέπει και πώς

δεν θα πρέπει να συμπεριφέρεστε, οι δρόμοι είναι δικοί σας, χρησιμοποιήστε τους όπως σας αρέσει, καμία αρχή δεν θα εμφανιστεί για να σας κόψει το δρόμο και να σας δώσει μια καλή συμβουλή, επίσης όμως, προσέξτε καλά τι σας λέω, καμία αρχή δεν θα έρθει να σας προστατέψει από κλέφτες, βιαστές και δολοφόνους, αυτή θα είναι η ελευθερία σας, χα­ ρείτε την. Ίσως φαντάζεστε, ίσως έχετε την ψευδαίσθηση πως, όταν μείνετε στη δική σας προαίρεση και τα ελεύθερα καπρίτσια σας, θα σταθείτε ικανοί να οργανώσετε και να προασπίσετε τη ζωή σας καλύτερα απ' ό,τι έχουμε πράξει ε­ μείς γι' αυτή με τις παλαιές μεθόδους και τους παλαιούς νό­ μους. Είστε οικτρά γελασμένοι. Αργά ή γρήγορα θα υπο­ χρεωθείτε να βγάλετε αρχηγούς για να σας κυβερνήσουν, εκτός κι αν ξεπηδήσουν κτηνωδώς από το αναπότρεπτο χάος στο οποίο θα πέσετε για να σας επιβάλουν το νόμο τους. Και τότε θα συνειδητοποιήσετε το τραγικό μέγεθος της πλάνης σας. Ίσως τότε να εξεγερθείτε όπως την εποχή των αυταρχικών περιορισμών, όπως τη ζοφερή εποχή της δι­ κτατορίας, αλλά, μην έχετε αυταπάτες, θα κατασταλείτε με την ίδια βία, και δεν θα κληθείτε να ψηφίσετε γιατί δεν θα υπάρξουν άλλες εκλογές, ή ίσως και να υπάρξουν, αλλά δεν θα είναι ελεύθερες, καθαρές και τίμιες όπως αυτές που πε­ ριφρονήσατε, κι έτσι θα είναι μέχρι την ημέρα που οι στρα­ τιωτικές δυνάμεις, που μαζί μ' εμένα και την κυβέρνηση του έθνους αποφάσισαν απόψε να σας εγκαταλείψουν στο πε­ πρωμένο που εσείς επιλέξατε, θα χρειαστεί να επιστρέψουν για να σας απελευθερώσουν από τα τέρατα που εσείς οι ίδιοι θα έχετε δημιουργήσει. Όλη η ταλαιπωρία σας θα αποδει­ χτεί ανώφελη, μάταιο το πείσμα σας, και τότε θα καταλάβε­ τε, πολύ αργά, πως τα δικαιώματα είναι πλήρη μόνο στις λέ­ ξεις που τα διακηρύσσουν και στο φύλλο χαρτί όπου επικυ­ ρώνονται, είτε αυτό είναι το σύνταγμα, ένας νόμος ή μια ο­ ποιαδήποτε διάταξη, θα καταλάβετε, και μακάρι να πει­ στείτε, πως η άμετρη, αστόχαστη εφαρμογή τους κλονίζει

και την πιο σταθερά θεμελιωμένη κοινωνία, θα καταλάβετε επιτέλους πως ο απλός κοινός νους ορίζει να τα παίρνουμε ως απλό σύμβολο αυτού που θα μπορούσαν να είναι, αν πο­ τέ ήταν, και ποτέ ως την ενεργή και δυνατή πραγματικότη­ τα. Η χρήφος στο λευκό είναι αναντίρρητο δικαίωμα, κανείς δεν θα σας το αρνηθεί, αλλά, όπως ακριβώς απαγορεύουμε στα παιδιά να παίξουν με τη φωτιά, έτσι αποτρέπουμε και τους λαούς να πηγαίνουν κόντρα στην ασφάλεια τους παί­ ζοντας με το δυναμίτη. Ολοκληρώνω. Λάβετε σοβαρά υπό­ ψη την προειδοποίηση μου, όχι ως απειλή αλλά ως έναν καυτηριασμό για τη μολυσματική πολιτική πυόρροια που δημιουργήθηκε στους κόλπους σας και σας κατακλύζει. Θα με δείτε και θα με ακούσετε ξανά τη μέρα που θα έχετε κερ­ δίσει τη συγχώρεση που, παρ' όλα αυτά, είμαστε διατεθει­ μένοι να σας παραχωρήσουμε, εγώ, ο πρόεδρος σας, η κυ­ βέρνηση που εσείς είχατε εκλέξει σε καλύτερες εποχές, και η υγιής και σώα μερίδα του λαού μας, αυτή της οποίας αυ­ τή τη στιγμή δεν είστε άξιοι. Μέχρι την ημέρα εκείνη, αντίο, ο κύριος μαζί σας. Η σοβαρή και συντετριμμένη εικόνα του αρχηγού του κράτους εξαφανίστηκε και στη θέση της πρό­ βαλε ξανά η σημαία στον ιστό της. Ο άνεμος την κουνούσε πέρα δώθε, πέρα δώθε, σαν να 'ταν ζαλισμένη, ενώ ταυτό­ χρονα ο εθνικός ύμνος επαναλάμβανε τα πολεμικά ακόρντα και τους μαχητικούς τονισμούς που είχαν συντεθεί σε περα­ σμένες εποχές αξεπέραστης πατριωτικής έξαρσης, τώρα ό­ μως ηχούσαν σπασμένα. Μωρέ μπράβο, καλά τα είπε ο άν­ θρωπος, συνόψισε ο γηραιότερος της οικογένειας, και θα πρέπει να αναγνωρίσουμε πως είχε κάθε δίκιο σ' αυτό που είπε, πως τα παιδιά δεν πρέπει να παίζουν με τη φωτιά για­ τί, όπως είναι γνωστό και βέβαιο, θα κατουρηθούν στο κρε­ βάτι τους. Οι δρόμοι, που μέχρι τότε ήταν σχεδόν έρημοι, κλειστή όλη σχεδόν η αγορά, άδεια σχεδόν τα αυτοκίνητα που περ­ νούσαν, γέμισαν με κόσμο μέσα σε λίγα λεπτά. Όσοι είχαν

μείνει στο σπίτι έσκυβαν απ' τα παράθυρα για να δουν το συνωστισμό, λέξη που δεν σημαίνει πως όλοι οι άνθρωποι περπατούσαν προς την ίδια κατεύθυνση, έμοιαζαν περισ­ σότερο με δυο ποτάμια, ένα που ανέβαινε κι ένα που κατέ­ βαινε, και χαιρετιόνταν από τη μια άκρη στην άλλη σαν να 'ταν η πόλη σε γιορτή, σαν να 'ταν δημοτική αργία, δεν φαί­ νονταν πουθενά κλέφτες ούτε βιαστές ούτε δολοφόνοι, α­ ντίθετα με τα κακοπροαίρετα προγνωστικά του φυγάδα προέδρου. Σε κάποια διαμερίσματα πολυκατοικιών, εδώ κι εκεί, τα παράθυρα ήταν κλειστά, με τα ρολά, όπου υπήρχαν, μελαγχολικά κατεβασμένα, σαν να 'χε χτυπήσει θλιβερό πένθος τις οικογένειες που κατοικούσαν εκεί. Στα διαμερί­ σματα αυτά δεν είχαν ανάψει τα φώτα της επαγρύπνησης τα ξημερώματα, αντ' αυτού οι ένοικοι είχαν παραφυλάξει πίσω απ' τις κουρτίνες μ' ένα σφίξιμο στην καρδιά, εκεί ζούσαν άνθρωποι με πολύ στέρεες πολιτικές πεποιθήσεις, άνθρωποι που, αφού ψήφισαν, τόσο στην πρώτη όσο και στη δεύτερη ψηφοφορία, τις προτιμήσεις που είχαν μια ζωή, το κόμμα της δεξιάς και το κόμμα του κέντρου, δεν εί­ χαν τώρα κανένα λόγο να γιορτάσουν, αντίθετα μάλιστα, φοβούνταν ότι θα εξαπολύονταν επιθέσεις από την αδαή μάζα που τραγουδούσε και φώναζε στους δρόμους, ότι θα έσπαγαν την πόρτα του σπιτικού τους, ότι θα βεβήλωναν τις αναμνήσεις της οικογένειας, ότι θα λεηλατούσαν τα τιμαλ­ φή. Τραγουδήστε, τραγουδήστε, αύριο κλαίνε, έλεγαν ο έ­ νας στον άλλο για να πάρουν κουράγιο. Όσο για τους ψη­ φοφόρους του κόμματος της αριστεράς, όσοι δεν χειροκρο­ τούσαν από τα παράθυρα είχαν κατεβεί στο δρόμο, όπως α­ ποδεικνύεται αμέσως σ' αυτόν όπου βρισκόμαστε τώρα, α­ πό μια σημαία που πότε πότε, σαν να δίνει το σφυγμό, ξε­ προβάλλει πάνω από το αφρισμένο ποτάμι από κεφάλια. Κανείς δεν πήγε για δουλειά. Οι εφημερίδες εξαντλούνταν στα περίπτερα, όλες τους έφεραν στην πρώτη σελίδα τη δημηγορία του προέδρου, μαζί με μια φωτογραφία τραβηγμέ-

110

νη κατά την ανάγνωση της, προφανώς, αν κρίνει κάνεις α­ πό την πονεμένη έκφραση του προσώπου τη στιγμή που έ­ λεγε πως μιλούσε και η καρδιά του σπάραζε. Λίγοι έχασαν το χρόνο τους διαβάζοντας αυτό που ήδη γνώριζαν, αυτό που ενδιέφερε όλους προπαντός ήταν να ενημερωθούν σχε­ τικά με αυτό που πίστευαν οι διευθυντές των εφημερίδων, οι αρθρογράφοι, οι σχολιαστές, και καμιά συνέντευξη της τε­ λευταίας στιγμής. Οι τίτλοι του πρωτοσέλιδου τραβούσαν την προσοχή των περίεργων, ήταν τεράστιοι, πηχυαίοι, άλ­ λοι, στις εσωτερικές σελίδες, είχαν κανονικό μέγεθος, όλοι όμως έμοιαζαν να έχουν γεννηθεί από το κεφάλι της ίδιας ι­ διοφυΐας στη σύνταξη τίτλων, εκείνης που επιτρέπει την παράλειψη της ανάγνωσης της είδησης που ακολουθεί χω­ ρίς τύψεις. Υπήρχαν οι συναισθηματικοί όπως Η Πρωτεύου­ σα Ξημέρωσε Ορφανή, ειρωνικοί όπως Έμειναν Κάγκελο Οι Προβοκάτορες ή Μαύρη Τους Βγήκε Η Λευκή Ψήφος, παιδαγωγικοί όπως Το Κράτος Δίνει Ένα Μάθημα Στην Ανυπότακτη Πρωτεύουσα, εκδικητικοί όπως Ήρθε Η Ώρα Να Λογαριαστούμε, προφητικοί όπως Όλα Αλλάζουν Από Τώρα ή Από Τώρα Τίποτα Δεν Θα EivaL Το Ίδιο, αφυπνιστικοί όπως Η Αναρχία Επαγρυπνά ή Ύποπτες Κινήσεις Στα Σύνορα, ρητορικοί όπως Μια Ιστορική Ομιλία Για Μια Ιστορική Στιγμή, κολακευτικοί όπως Η Αξιοπρέπεια Του Προέδρου Απέναντι Στην Ανευθυνότητα Της Πρωτεύου­ σας, πολεμικοί όπως Ο Στρατός Πολιορκεί Την Πόλη, αντι­ κειμενικοί όπως Η Αποχώρηση Των Φορέων Εξουσίας Έγινε Χωρίς Επεισόδια, ριζοσπαστικοί όπως Η Δημαρχία Πρέπει Να Αναλάβει Όλη Την Εξουσία, στρατηγικοί όπως Η Λύση Βρίσκεται Στην Αυτοδιοικητική Παράδοση. Ανα­ φορές στο θαυμαστό αστέρι με τις είκοσι επτά ακτίνες φω­ τός υπήρξαν λίγες, κι αυτές ακόμα στα πεταχτά βαλμένες ανάμεσα στις ειδήσεις, χωρίς την ελκυστική χάρη ενός τί­ τλου, ας ήταν ειρωνικός, ας ήταν σαρκαστικός, του είδους, Και Μετά Παραπονιούνται Πως Είναι Ακριβό Το Ρεύμα.

Μερικά κύρια άρθρα, παρόλο που επικροτούσαν τη στάση της κυβέρνησης, Ν' αγιάσει το χέρι τους, προέτρεπε κάποιο, αποτολμούσαν να εκφράσουν κάποιες αμφιβολίες σχετικά με την επίκληση ευλογοφάνειας της απαγόρευσης εξόδου από την πόλη που επιβλήθηκε στους κατοίκους, Γιατί, για άλλη μια φορά, χωρίς εξαίρεση, θα πληρώσουν οι δίκαιοι για τους αμαρτωλούς, οι τίμιοι για τους κακοποιούς, μιλάμε εδώ για την περίπτωση των αξιότιμων πολιτών, γυναικών και ανδρών, που, ενώ εκπλήρωσαν με απόλυτη σχολαστικό­ τητα το καθήκον τους ως εκλογείς ψηφίζοντας οποιοδήπο­ τε από τα νομίμως συσταθέντα κόμματα που ορίζουν το πλαίσιο των πολιτικών και ιδεολογικών επιλογών το οποίο αναγνωρίζει κατά τρόπο συναινετικό η κοινωνία, βλέπουν τώρα να περιστέλλεται η ελευθερία των κινήσεων τους από το σφάλμα μιας απίθανης πλειοψηφίας ταραξιών, της οποίας το μόνο χαρακτηριστικό θα έλεγε κανείς πως είναι ότι δεν ξέρουν τι θέλουν, αλλά που, κατά την κρίση μας, το γνωρί­ ζουν πολύ καλά και προετοιμάζονται για την τελική επίθε­ ση στην εξουσία. Άλλα κύρια άρθρα πήγαιναν ακόμα πιο μακριά, απαιτούσαν απλά και σκέτα την κατάργηση του μυστικού της ψηφοφορίας και πρότειναν για το μέλλον, ό­ ταν η κατάσταση θα ομαλοποιούνταν, όπως θα συμβεί κά­ ποια μέρα με το καλό ή με το ζόρι, τη δημιουργία ενός ε­ κλογικού βιβλιαρίου, στο οποίο ο πρόεδρος της εφορευτι­ κής επιτροπής, αφού θα θεωρεί την ψήφο, προτού τη θέσει στην κάλπη, θα σημειώνει, για κάθε νόμιμη χρήση, δημόσια ή ιδιωτική, πως ο φέρων έχει ψηφίσει το τάδε ή δείνα κόμ­ μα, Και για το αληθές και το διαπιστωμένο του πράγματος, με ένορκη υπογραφή. Αν υπήρχε ήδη ένα τέτοιο εκλογικό βιβλιάριο, αν κάποιος νομοθέτης γνώστης της πιθανότητας ελευθέριας χρήσης της ψήφου είχε τολμήσει να κάνει ένα τέ­ τοιο βήμα, αρθρώνοντας το θεμέλιο και τη μορφή μιας δη­ μοκρατικής λειτουργίας απολύτως διαφανούς, όλοι οι άν­ θρωποι που είχαν ιρηφίσει το κόμμα της δεξιάς ή το κόμμα

του κέντρου θα έφτιαχναν τώρα τις βαλίτσες τους για να με­ ταναστεύσουν με προορισμό την πραγματική τους πατρίδα, αυτή που έχει πάντα ανοιχτές αγκάλες για να υποδεχτεί ε­ κείνους που μπορεί ευκολότερα να σφίξει. Καραβάνια αυ­ τοκινήτων, λεωφορείων, φορτηγών μετακόμισης, φέροντας υψωμένες στους ιστούς τις σημαίες των κομμάτων και κορ­ νάροντας ρυθμικά, κου-του-δου, κου-του-κου, σύντομα θα ακολουθούσαν το παράδειγμα της κυβέρνησης, καθ' οδόν προς τα στρατιωτικά συνοριακά φυλάκια, νεαροί και νεα­ ρές καθισμένοι με τον πισινό έξω απ' τα παράθυρα, να φω­ νάζουν στους πεζούς στασιαστές, Τρέξτε να κρυφτείτε, ά­ θλιοι προδότες, Θα έχετε άσχημα ξεμπερδέματα όταν γυρί­ σουμε, καθίκια, Την πουτάνα που σας γένναγε, ή τέλος, ύ­ ψιστη προσβολή στο λεξιλόγιο του δημοκρατικού ιδιώμα­ τος, ουρλιάζοντας, Απολίτικοι, απολίτικοι, απολίτικοι, απολίτικοι, και δεν θα ήταν αλήθεια, γιατί όλοι εκείνοι εναντίον των οποίων φώναζαν θα είχαν κι εκείνοι στο σπίτι ή στην τσέπη το δικό τους εκλογικό βιβλιάριο, όπου, ατιμωτικά, σαν να 'ταν μαρκαρισμένο με σίδερο, θα ήταν γραμμένο και σφραγισμένο Ψήφισε λευκό. Μόνο τα βαριά φάρμακα για­ τρεύουν τις βαριές αρρώστιες, κατέληγε εκστατικά ο κύριος αρθρογράφος. Η γιορτή δεν κράτησε πολύ. Μπορεί βέβαια κανείς να μην αποφάσισε να πάει για δουλειά, αλλά η συνείδηση της σοβαρότητας της κατάστασης σύντομα έριξε τους τόνους στις εκδηλώσεις χαράς, υπήρχαν μάλιστα κάποιοι που ανα­ ρωτιόνταν, Χαρούμενοι γιατί, αφού μας απομόνωσαν σαν πανουκλιασμένους σε καραντίνα, κι ο στρατός με τα όπλα προτεταμένα, έτοιμος να πυροβολήσει όποιον επιχειρήσει να βγει απ' την πόλη, κάντε μου τη χάρη και πείτε μου πού βλέ­ πετε εσείς λόγο για χαρά. Κι άλλοι έλεγαν, Πρέπει να οργα­ νωθούμε, αλλά δεν ήξεραν πώς γίνεται, ούτε με ποιον, ούτε για τι. Κάποιοι πρότειναν να πάει μια ομάδα για να μιλήσει με το δήμαρχο, να προσφέρει πίστη και συνεργασία, να εξη-

1 13

8 - Περί ψωτίοεως

γήσει πως η πρόθεση των ανθρώπων που είχαν ψηφίσει λευ­ κό δεν ήταν να ρίξουν το σύστημα και να πάρουν την εξου­ σία, εξάλλου δεν ήξεραν τι να την κάνουν, πως ψήφισαν ό­ πως ψήφισαν γιατί ήταν απογοητευμένοι και δεν έβρισκαν άλλο τρόπο για να κάνουν κατανοητό μέχρι πού έφτανε η α­ πογοήτευση τους, πως θα μπορούσαν να είχαν κάνει μια ε­ πανάσταση, αλλά σίγουρα θα πέθαινε πολύς κόσμος, κι αυ­ τό δεν το ήθελαν, πως σε όλη τους τη ζωή, υπομονετικά, έ­ βαζαν την ψήφο τους στην κάλπη και τα αποτελέσματα τα είδαμε, Αυτό δεν είναι δημοκρατία ούτε και τίποτε άλλο, κύ­ ριε δήμαρχε. Άλλος ήταν της άποψης πως θα έπρεπε να ζυ­ γίσουν καλύτερα τα γεγονότα, πως ήταν προτιμότερο ν' α­ φήσουν στη δημαρχία την ευθύνη να πει την πρώτη λέξη, αν παρουσιαστούμε εκεί με τόσα επιχειρήματα και ιδέες θα σκε­ φτούν πως υπάρχει κάποια πολιτική οργάνωση πίσω απ' ό­ λα αυτά και κινεί τα νήματα, κι εμείς είμαστε οι μόνοι που ξέ­ ρουμε πως δεν είναι αλήθεια, ας σημειωθεί πως ούτε η δική τους κατάσταση είναι εύκολη, αφού η κυβέρνηση τους άφη­ σε με την καυτή πατάτα στα χέρια, εμάς δεν μας συμφέρει να τη ζεστάνουμε κι άλλο, μια εφημερίδα έγραψε πως η δη­ μαρχία πρέπει να αναλάβει όλη την εξουσία, ποια εξουσία, με τι μέσα, η αστυνομία έφυγε, δεν υπάρχει έστω κάποιος να ρυθμίζει την κίνηση, δεν περιμένουμε βέβαια τους δημοτι­ κούς συμβούλους να κατέβουν στο δρόμο και να εκτελέσουν τη δουλειά εκείνων τους οποίους προηγουμένως διέταζαν, λέγεται ήδη πως οι δημοτικοί υπάλληλοι της αποκομιδής σκουπιδιών θα κατέβουν σε απεργία, αν αυτό είναι αλήθεια, και δεν πρέπει να εκπλαγούμε αν όντως συμβεί, είναι ξεκά­ θαρο πως θα πρόκειται για προβοκάτσια, είτε με πρωτοβου­ λία της δημαρχίας, είτε, όπως είναι πιθανότερο, με εντολή της κυβέρνησης, θα μας κάνουν τη ζωή κόλαση με χίλιους τρόπους, πρέπει να είμαστε προετοιμασμένοι για όλα, συ­ μπεριλαμβανομένων, ή κυρίως μάλιστα, όσων τώρα μας φαίνονται απίθανα, αυτοί έχουν την τράπουλα, αυτοί και

τους άσους στο μανίκι. Άλλοι, απαισιόδοξοι και ανήσυχοι, θεωρούσαν πως δεν υπήρχε διέξοδος από την κατάσταση, πως ήταν καταδικασμένοι στην αποτυχία, θα γίνει ό,τι συ­ νήθως, ο καθένας για πάρτη του κι οι υπόλοιποι να πάνε να πνιγούν, η ηθική ατέλεια του ανθρώπινου είδους, πόσες φο­ ρές την έχουμε πει, δεν είναι σημερινή ούτε χτεσινή, είναι ι­ στορική, έρχεται από αμνημόνευτους, σήμερα μπορεί να φαινόμαστε αλληλέγγυοι μεταξύ μας, αύριο όμως θ' αρχί­ σουμε τη φαγωμάρα, και το επόμενο βήμα θα είναι ο ανοι­ χτός πόλεμος, η διχόνοια, η σύγκρουση, ενώ εκείνοι απ' έξω θα απολαμβάνουν από τα θεωρεία και θα στοιχηματίζουν πόσο καιρό θα καταφέρνουμε ν' αντιστεκόμαστε, ωραίο θα είναι όσο κρατήσει, δεν λέω, αλλά η ήττα είναι βέβαιη και εγ­ γυημένη, πραγματικά, ας είμαστε ρεαλιστές, ποιος θα σκε­ φτόταν πως μια τέτοια ενέργεια θα κατόρθωνε να περάσει, να ψηφίζουν οι άνθρωποι μαζικά λευκό χωρίς να τους έχει βάλει κανείς, μόνο οι τρελοί, προς το παρόν η κυβέρνηση δεν έχει συνέλθει από τη σύγχυση και προσπαθεί να πάρει ανά­ σα, ωστόσο πήραν την πρώτη νίκη, μας γύρισαν τις πλάτες και μας έχουν χεσμένους, γιατί αυτό, κατά τη γνώμη τους, α­ ξίζουμε, και θα πρέπει να υπολογίσουμε επίσης τις διεθνείς πιέσεις, πάω στοίχημα πως αυτή τη στιγμή οι κυβερνήσεις και τα κόμματα σε όλο τον κόσμο σκέφτονται το ίδιο, δεν εί­ ναι βλάκες, αντιλαμβάνονται πολύ καλά πως όλα αυτά μπο­ ρεί να εξελιχθούν σε φιτίλι, εδώ πιάνει η φωτιά εκεί εξα­ πλώνεται, όπως και να 'χει, αφού έτσι κι αλλιώς μας έχουν χεσμένους, ας το πάμε μέχρι το τέλος μαζί, πλάτη με πλάτη, κι απ' τα σκατά κάποια πιτσιλιά θα φτάσει και σ' αυτούς. Την επόμενη μέρα επιβεβαιώθηκαν οι φήμες, τα απορ­ ριμματοφόρα δεν βγήκαν στους δρόμους, οι υπάλληλοι απο­ κομιδής των σκουπιδιών κήρυξαν γενική απεργία και δημο­ σιοποίησαν τις μισθολογικές τους διεκδικήσεις, για τις οποίες ο εκπρόσωπος της δημαρχίας έσπευσε αμέσως να διαμαρ­ τυρηθεί πως είναι εντελώς απαράδεκτες, πόσο μάλλον αυτή

τη χρονική στιγμή, είπε, ενώ η πόλη μας βρίσκεται αντιμέ­ τωπη με κρίση χωρίς προηγούμενο και με κατάληξη άκρως προβληματική. Στην ίδια γραμμή σπερμολογίας, μια εφημε­ ρίδα που είχε από την ίδρυση της εξειδικευτεί στο έργο της διάδοσης της τακτικής και στρατηγικής της κυβέρνησης, σε οποιαδήποτε κομματικά χρώματα, του κέντρου, της δεξιάς και των ενδιάμεσων αποχρώσεων, δημοσίευε ένα άρθρο με την υπογραφή του διευθυντή στο οποίο θεωρούσε πολύ πι­ θανό ότι η εξέγερση των κατοίκων της πόλης θα καταλήξει σε λουτρό αίματος αν αυτοί, όπως όλα δείχνουν, δεν αφή­ σουν κατά μέρος τα πείσματα. Κανείς, έλεγε, δεν θα τολμή­ σει να αρνηθεί πως η κυβέρνηση έφτασε την υπομονή της σε απίστευτα άκρα, κανείς δεν μπορεί να της ζητήσει τίποτα παραπάνω, αλλιώς θα χαθεί, ίσως μάλιστα για πάντα, εκείνο το αρμονικό δίπολο εξουσίας-υπακοής στο φως του οποίου άνθισαν οι ευτυχέστερες ανθρώπινες κοινωνίες και χωρίς το οποίο, όπως μας έχει δείξει η ιστορία ευρέως, ούτε μία δεν θα μπορούσε να είχε συσταθεί. Το άρθρο διαβάστηκε, το ρα­ διόφωνο επανέλαβε τις βασικές παραγράφους, η τηλεόραση πήρε συνέντευξη από το διευθυντή, και κάπου εκεί ήταν τα πράγματα όταν, μεσημέρι, στις δώδεκα ακριβώς, απ' όλα τα σπίτια της πόλης βγήκαν γυναίκες εξοπλισμένες με σκούπες, κουβάδες και φαράσια και χωρίς λέξη άρχισαν να σκουπί­ ζουν το προαύλιο του κτηρίου όπου έμεναν, από την πόρτα μέχρι τη μέση του δρόμου, όπου συναντιόνταν με άλλες γυ­ ναίκες που, από την άλλη πλευρά, για τον ίδιο λόγο και με τα ίδια όπλα, είχαν κατέβει κι αυτές. Τα λεξικά λένε πως προαύλιο είναι ο χώρος που βρίσκεται μπροστά από ένα κτήριο, και είναι απολύτως ακριβές, λένε όμως, τουλάχιστο μερικά το λένε, πως σκουπίζω το προαύλιο μου* είναι μια έκ­ φραση που σημαίνει διώχνω από πάνω μου κάποια ευθύνη * Έκφραση που συναντάμε στα λεξικά της πορτογαλικής γλώσσας. (Σ.τ.Μ.)

ή φταίξιμο. Πολύ γελασμένοι είστε, κύριοι φιλόλογοι και αφη­ ρημένοι λεξικογράφοι, αυτό ακριβώς ξεκίνησαν να κάνουν τώ­ ρα οι γυναίκες της πρωτεύουσας, να σκουπίζουν το προαύλιο τους, όπως είχαν κάνει και στο παρελθόν, στα χωριά, οι μητέ­ ρες και οι γιαγιάδες τους, και ούτε τότε ούτε σήμερα δεν το κάνουν για να διώξουν από πάνω τους την ευθύνη, το κάνουν για να την αναλάβουν. Πιθανόν για τον ίδιο αυτό λόγο, την τρίτη μέρα βγήκαν στους δρόμους οι εργάτες της καθαριότη­ τας. Δεν φορούσαν φόρμες, ήταν ντυμένοι με πολιτικά. Είπαν πως οι φόρμες τους ήταν σε απεργία, όχι εκείνοι.

Ο

ΥΠΟΥΡΓΟΣ ΤΩΝ ΕΣΩΤΕΡΙΚΩΝ, ΑΥΤΟΣ ΠΟΥ ΕΙΧΕ ΚΑΙ ΤΗΝ

ιδέα, δεν μπορούσε να χωνέψει ότι οι υπάλληλοι της αποκομιδής σκουπιδιών είχαν επιστρέψει αυθόρμητα στη δουλειά τους, στάση η οποία, κατά την αντίληψη του υ­ πουργού, πέρα από ένδειξη αλληλεγγύης προς τις αξιοθαύ­ μαστες γυναίκες που είχαν καταστήσει την καθαριότητα του δρόμου τους θέμα τιμής, γεγονός που κανένας αμερόληπτος παρατηρητής δεν θα δίσταζε να αναγνωρίσει, άγγιζε, ναι, ναι, τα όρια της εγκληματικής συνενοχής. Μόλις του πρό­ φτασαν τα κακά μαντάτα, διέταξε τηλεφωνικά το δήμαρχο να εξαναγκάσει αμέσως τους ανυπότακτους να συμμορφω­ θούν στις διαταγές που είχαν λάβει, πράγμα το οποίο, μετα­ φρασμένο σε καθαρές κουβέντες, σήμαινε να επιστρέψουν στην απεργία, υπό την απειλή, σε περίπτωση που η απεί­ θεια συνεχιζόταν, συνοπτικών πειθαρχικών διαδικασιών, με όλες τις ποινικές συνέπειες που προβλέπουν οι νόμοι και οι κανονισμοί, από την παρακράτηση του μισθού και το πρόστιμο μέχρι την απόλυση, ωμά και σκέτα. Ο δήμαρχος του απάντησε πως από μακριά όλα φαίνονται εύκολα να λυθούν, αλλά μόνο αυτόν που βρίσκεται στο πεδίο, αυτόν που έχει να περάσει το σκόπελο, αυτόν και πρέπει να ακού­ με με προσοχή προτού βγάλουμε αποφάσεις, Για παράδειγ­ μα, φανταστείτε, κύριε υπουργέ, πως δίνω τέτοια διαταγή στους άντρες, Δεν το φαντάζομαι, σας λέω να το κάνετε, Μάλιστα, κύριε υπουργέ, σύμφωνοι, επιτρέψτε μου τότε να

φανταστώ εγώ, φαντάζομαι λοιπόν πως τους διέταζα να ε­ πιστρέψουν στην απεργία κι εκείνοι με έστελναν να δω αν κουνιούνται οι βάρκες, τι θα κάνατε, κύριε υπουργέ, αν βρι­ σκόσασταν σε μια τέτοια κατάσταση, πώς θα τους υποχρεώ­ νατε να τηρήσουν τη διαταγή αν ήσασταν στη θέση μου, Πρώτα απ' όλα, εμένα δεν θα μ' έστελνε κανείς να δω αν κουνιούνται οι βάρκες, και δεύτερον, ούτε είμαι ούτε θα μπω ποτέ στη θέση σας, είμαι υπουργός δεν είμαι δήμαρχος, και τώρα που το 'φέρε η κουβέντα, έχω να σας παρατηρή­ σω πως περίμενα από εσάς που είστε δήμαρχος όχι μόνο τη θεσμική και συνταγματική συνεργασία με την οποία σας δε­ σμεύει ο νόμος και που μου οφείλετε κανονικά, αλλά και κάποιον κομματικό πατριωτισμό που, στην παρούσα περί­ πτωση, μου φαίνεται πως λάμπει διά της απουσίας του, Μπορείτε να υπολογίζετε πάντα στη θεσμική και συνταγ­ ματική συνεργασία μου, κύριε υπουργέ, γνωρίζω τις υπο­ χρεώσεις μου, όσο όμως για τον κομματικό πατριωτισμό, ας τον αφήσουμε καλύτερα να δούμε τι θα 'χει απομείνει από δαύτον όταν τελειώσει η κρίση, Ξεφεύγετε από το πρόβλη­ μα, κύριε δήμαρχε, Δεν ξεφεύγω καθόλου, κύριε υπουργέ, χρειάζομαι να μου πείτε τι θα πρέπει να κάνω για να υπο­ χρεώσω τους εργαζόμενους να επιστρέψουν στην απεργία, Είναι δικό σας θέμα, όχι δικό μου, Και τώρα είστε εσείς, α­ ξιότιμε συναγωνιστή, που ψάχνετε να ξεφύγετε από το πρό­ βλημα, Ποτέ σε ολόκληρη την πολιτική μου ζωή δεν ξέφυ­ γα από κανένα πρόβλημα, Ψάχνετε να ξεφύγετε από τούτο, ψάχνετε να ξεφύγετε από το προφανές γεγονός ότι δεν δια­ θέτω μέσα για να εφαρμόσω τη διαταγή σας, εκτός αν εν­ νοείτε να φωνάξω την αστυνομία, στην περίπτωση αυτή θα σας υπενθυμίσω πως η αστυνομία δεν είναι πια εδώ, έφυγε από την πόλη μαζί με το στρατό, τους πήρε μαζί της και τους δύο η κυβέρνηση, εξάλλου ομολογουμένως θα ήταν μεγάλη ανωμαλία να χρησιμοποιήσουμε την αστυνομία ούτως ώ­ στε, καλώς ή κακώς, κακώς μάλλον παρά καλώς, να πει-

σουμε τους εργαζόμενους να κατέβουν σε απεργία όταν α­ νέκαθεν τη χρησιμοποιούσαμε για να την καταστείλουμε, με διεισδύσεις και άλλες διαδικασίες λιγότερο διακριτικές, Μέ­ νω κατάπληκτος, ένα μέλος του κόμματος της δεξιάς δεν μπορεί να μιλά έτσι, Μάλιστα, κύριε υπουργέ, όταν σε λίγες ώρες από τώρα θα φτάσει η νύχτα, θα πρέπει να πω πως εί­ ναι νύχτα, θα ήμουν ηλίθιος ή τυφλός αν δήλωνα ότι είναι μέρα, Τι σχέση έχει αυτό με το θέμα της απεργίας, Είτε το θέλουμε είτε όχι, κύριε υπουργέ, είναι νύχτα, μαύρα μεσά­ νυχτα, αντιλαμβανόμαστε πως συμβαίνει κάτι που πάει πο­ λύ πιο πέρα από τη δική μας κατανόηση, που ξεπερνά τη φτωχή μας εμπειρία, αλλά αντιδρούμε σαν να επρόκειτο για το καθημερινό ψωμί, φτιαγμένο από το συνηθισμένο αλεύ­ ρι, ψημένο στον ίδιο πάντα φούρνο, και δεν είναι έτσι, Θα σκεφτώ πολύ σοβαρά αν θα πρέπει να σας ζητήσω να μου υποβάλετε την παραίτηση σας, Αν το κάνετε, θα σηκώσετε ένα βάρος από τους ώμους μου, έχετε ήδη εξασφαλισμένη την πιο βαθιά μου ευγνωμοσύνη. Ο υπουργός των εσωτερι­ κών δεν απάντησε αμέσως, άφησε να περάσουν μερικά δευ­ τερόλεπτα για να ξαναβρεί την ηρεμία του, ύστερα ρώτησε, Τι πιστεύετε λοιπόν πως θα 'πρεπε να κάνουμε, Τίποτα, Σας παρακαλώ, αγαπητέ μου, δεν μπορείτε να ζητάτε από μια κυβέρνηση να μην κάνει τίποτα σε μια τέτοια κατάσταση, Θα μου επιτρέψετε να πω πως σε μια τέτοια κατάσταση μια κυβέρνηση δεν κυβερνά, φαίνεται μόνο πως κυβερνά, Δεν θα συμφωνήσω μαζί σας, όλο και κάτι έχουμε κάνει από τό­ τε που ξεκίνησαν όλα αυτά, Ναι, είμαστε σαν το ψάρι που πιάστηκε στ' αγκίστρι, τρανταζόμαστε, ταρακουνάμε την πετονιά, την τραβάμε, αλλά δεν μπορούμε να καταλάβουμε πώς ένα κομματάκι καμπυλωτό σύρμα μπόρεσε να μας πιά­ σει και μας κρατά φυλακισμένους, μπορεί και να ξεγλιστρή­ σουμε, δεν λέω όχι, αλλά διακινδυνεύουμε να πιαστεί κι η κοιλιά μας στο αγκίστρι, Ειλικρινά νιώθω μπερδεμένος, Μόνο ένα πράγμα μένει να κάνουμε, Ποιο, αφού μόλις τώ­

ρα είπατε πως δεν ωφελεί ό,τι κι αν κάνουμε, Να προσευ­ χηθούμε να φέρει αποτέλεσμα η τακτική που όρισε ο πρω­ θυπουργός, Ποια τακτική, Να τους αφήσουμε να βράσουν σε σιγανή φωτιά, είπε εκείνος, αλλά εγώ πολύ φοβάμαι ότι κι αυτό μπορεί να γυρίσει εναντίον μας, Γιατί, Γιατί αυτοί κατευθύνουν το βράσιμο, Δηλαδή να σταυρώσουμε τα χέ­ ρια, Αν μιλήσουμε σοβαρά, κύριε υπουργέ, είναι διατεθει­ μένη η κυβέρνηση να τελειώνει μ' αυτή τη φάρσα περί απο­ κλεισμού, να διατάξει το στρατό και την αεροπορία να προε­ λάσουν, να παραδώσει την πόλη στη φωτιά και το σίδερο, να τραυματίσει και να σκοτώσει δέκα ή είκοσι χιλιάδες αν­ θρώπους για παραδειγματισμό, κι ύστερα να βάλει άλλες τρεις-τέσσερις χιλιάδες στη φυλακή, κατηγορώντας τους ποιος ξέρει για ποιο έγκλημα, ενώ ακριβώς έγκλημα δεν υ­ πάρχει, Δεν είμαστε σε εμφύλιο πόλεμο, θέλουμε απλώς να επαναφέρουμε τον κόσμο στη λογική, να τους δείξουμε την πλάνη στην οποία έπεσαν ή τους έριξαν, αυτό ακόμα δεν έ­ χει διευκρινιστεί, να τους κάνουμε να καταλάβουν πως μια ξέφρενη χρήση της ψήφου στο λευκό θα καθιστούσε ακυ­ βέρνητο το δημοκρατικό σύστημα, Τα αποτελέσματα μέχρι στιγμής δεν φαίνονται λαμπρά, Θα πάρει κάποιο χρόνο, αλ­ λά στο τέλος οι άνθρωποι θα δουν το φως, Δεν ήξερα πως έχετε τέτοιες μυστικιστικές τάσεις, κύριε υπουργέ, Αγαπητέ μου, όταν οι συνθήκες περιπλέκονται, όταν γίνονται απελ­ πιστικές, πιανόμαστε από οπουδήποτε, είμαι πεπεισμένος μάλιστα πως κάποιοι συνάδελφοι μου στην κυβέρνηση δεν θα είχαν πρόβλημα να πάνε για προσκύνημα, με το κερί στο χέρι, και να κάνουν τάματα στο ιερό, Τώρα που το λέτε αυ­ τό, υπάρχει ένα άλλου είδους ιερό στο οποίο θα ήθελα να κάνατε ως υπουργός των εσωτερικών ένα μικρό τάμα, Δη­ λαδή, Πείτε σας παρακαλώ στις εφημερίδες και στους αν­ θρώπους της τηλεόρασης και του ραδιοφώνου να μη ρί­ χνουν λάδι στη φωτιά, αν λείψει η λογική και η εξυπνάδα α­ πειλούν να τιναχτούν όλα στον αέρα, θα πρέπει αν διαβά-

σατε πως ο διευθυντής της κυβερνητικής εφημερίδας διέ­ πραξε σήμερα τη βλακεία να θεωρήσει πιθανό ότι θα τελειώ­ σουν όλα με λουτρό αίματος, Η εφημερίδα δεν είναι κυβερ­ νητική, Ας μου επιτραπεί αυτό το σχόλιο, κύριε υπουργέ, θα προτιμούσα ένα άλλο σχόλιο από εσάς, Το παράκανε το αν­ θρωπάκι, ξεπέρασε τα εσκαμμένα, συμβαίνει πάντα όταν θέλει κανείς να δείξει πιο χρήσιμος απ' όσο του παρήγγει­ λαν, Κύριε υπουργέ, Ορίστε, Τι να κάνω τελικά με τους ερ­ γαζόμενους στη δημοτική υπηρεσία καθαριότητας, Αφήστε τους να δουλέψουν, έτσι θα δείξει καλή εικόνα η δημαρχία στον πληθυσμό κι αυτό μπορεί να μας φανεί χρήσιμο στο μέλλον, εξάλλου θα πρέπει ν' αναγνωρίσουμε πως η απερ­ γία ήταν ένα μόνο από τα στοιχεία της στρατηγικής μας, και σίγουρα όχι το πιο σημαντικό, Δεν θα ήταν καλό για την πό­ λη, ούτε τώρα ούτε στο μέλλον, να χρησιμοποιηθεί η δημαρ­ χία ως πολεμικό όπλο ενάντια στους δημότες της, Η δημαρ­ χία δεν μπορεί να παραμείνει στο περιθώριο σε μια τέτοια κατάσταση, η δημαρχία είναι κι αυτή στην ίδια χώρα, δεν εί­ ναι αλλού, Δεν σας ζητώ να μας αφήσετε στο περιθώριο της κατάστασης, αυτό που ζητώ είναι να μη βάζει η κυβέρνηση εμπόδια στην άσκηση των δικών μου αρμοδιοτήτων, που θα δώσουν στο κοινό την εντύπωση πως η δημαρχία είναι ένα ακόμα όργανο της κατασταλτικής της πολιτικής, συγγνώμη για τη διατύπωση, πρώτον επειδή δεν είναι αλήθεια, και δεύ­ τερον γιατί δεν θα γίνει ποτέ, Φοβάμαι πως δεν σας κατα­ λαβαίνω, ή ότι σας καταλαβαίνω υπερβολικά καλά, Κύριε υ­ πουργέ, μια μέρα, δεν ξέρω πότε, η πόλη θα ξαναγίνει πρω­ τεύουσα της χώρας, Είναι πιθανό αλλά όχι βέβαιο, εξαρτά­ ται μέχρι πού θα φτάσει η εξέγερση, Όπως και να 'χει, είναι απαραίτητο ο δήμος με εμένα ή με οποιονδήποτε άλλο δή­ μαρχο να μη θεωρηθεί ποτέ συνένοχος ή συναυτουργός, έ­ στω και εμμέσως, μιας αιματηρής καταστολής, η κυβέρνηση που θα τη διατάξει αναγκαστικά θα υποστεί τις συνέπειες, ο δήμος όμως ανήκει στην πόλη και όχι η πόλη στο δήμο, ελ-

122

πίζω να ήμουν αρκετά σαφής, κύριε υπουργέ, Τόσο σαφής που θα σας κάνω μια ερώτηση, Στη διάθεση σας, κύριε υ­ πουργέ, Ψηφίσατε λευκό, Επαναλάβατε παρακαλώ, δεν ά­ κουσα καλά, Σας ρώτησα αν ψηφίσατε λευκό, σας ρώτησα αν ήταν λευκή η ψήφος που ρίξατε στην κάλπη, Ποιος ξέρει, κύριε υπουργέ, ποιος ξέρει, Όταν όλα αυτά τελειώσουν, ελ­ πίζω να έχω μια μακρά συνομιλία μαζί σας, Στις διαταγές σας, κύριε υπουργέ, Καλό βράδυ, Καλό βράδυ, Πολύ θα ή­ θελα να ήμουν εκεί για να σας τραβήξω το αυτί, Δεν είναι της ηλικίας μου, κύριε υπουργέ, Αν ποτέ γίνετε υπουργός των εσωτερικών, θα μάθετε πως δεν υπάρχει όριο ηλικίας για να σας τραβήξουν το αυτί ή για άλλους σωφρονισμούς, Μακριά από μας, κύριε υπουργέ, και σιγά, μπορεί ν' ακούει ο διάβολος, Ο διάβολος έχει καλό αυτί και δεν χρειάζεται να τα λέμε δυνατά, Ας μας λυπηθεί τότε ο θεός, Τζάμπα ο κό­ πος, αυτός είναι κουφός εκ γενετής. Έτσι τελείωσε η διαφωτιστική και σπινθηροβόλα συζή­ τηση ανάμεσα στον υπουργό των εσωτερικών και το δή­ μαρχο της πόλης, αφού οι δυο τους διαξιφίστηκαν σε γνώ­ μες, επιχειρήματα και απόψεις που, κατά πάσα πιθανότητα, θα έχουν αποπροσανατολίσει τον αναγνώστη, που θα αμφι­ βάλλει πλέον αν οι δύο συνομιλητές ανήκουν όντως, όπως νόμιζαν νωρίτερα, στο κόμμα της δεξιάς, το ίδιο αυτό που, ως εξουσία, ασκεί κατασταλτική πολιτική, τόσο σε συλλογι­ κό επίπεδο, υποβάλλοντας την πρωτεύουσα πόλη στην τα­ πεινωτική κατάσταση πολιορκίας που διέταξε η ίδια η κυ­ βέρνηση της χώρας, όσο και σε ατομικό επίπεδο, με σκλη­ ρές ανακρίσεις, ανιχνευτές ψεύδους, απειλές και, ποιος ξέ­ ρει, χειρότερα βασανιστήρια, αν και, για να πούμε του στρα­ βού το δίκιο, την ύπαρξη τους εμείς δεν μπορούμε να την υ­ ποστηρίξουμε με τη μαρτυρία μας, δεν είμαστε παρόντες, πράγμα που, αν το καλοσκεφτούμε, δεν σημαίνει και τίπο­ τα, αφού ούτε στη διάσχιση της ερυθράς θάλασσας με πό­ δια στεγνά ήμασταν παρόντες, όλος ο κόσμος όμως όρκιζε-

ται πως συνέβη. Σε ό,τι αφορά τον υπουργό τον εσωτερι­ κών, θα πρέπει αισθάνθηκε πως στην πανοπλία ατρόμητου πολεμιστή που, σε κρυφό ανταγωνισμό με τον υπουργό της άμυνας, προσπαθεί να επιδείξει υπάρχει κάποιο ανεπαί­ σθητο ελάττωμα, ή, για να το πούμε πιο λαϊκά, χάσκει μια τρύπα να. Διαφορετικά, εμείς δεν θα παρακολουθούσαμε τις διαδοχικές αποτυχίες σχεδίων του, την ταχύτητα και ευ­ κολία με την οποία η κόψη του σπαθιού του χάνει το νήμα, όπως επιβεβαιώθηκε στο διάλογο που μόλις τελείωσε, όπου μπήκε λιοντάρι και βγήκε με την ουρά στα σκέλια, για να μην πούμε τίποτα χειρότερο, ας δούμε μόνο πόση έλλειψη σεβασμού επέδειξε δηλώνοντας κατηγορηματικά πως ο θεός είναι θεόκουφος εκ γενετής. Όσο για το δήμαρχο, για να χρησιμοποιήσουμε τα λόγια του υπουργού των εσωτερικών, μας χαροποιεί που είδε το φως, όχι το ίδιο που θέλει ο υ­ πουργός να δουν οι -ψηφοφόροι της πρωτεύουσας, αλλά αυ­ τό που περίμεναν οι ψηφοφόροι του λευκού ν' αρχίσει κά­ ποιος να βλέπει. Το πλέον σύνηθες σε τούτο τον κόσμο, σε αυτούς τους καιρούς που περπατάμε στα τυφλά σκουντουφλώντας, είναι, στη γωνιά του δρόμου, να πέσουμε πάνω σε άντρες και γυναίκες ώριμους σε ηλικία και ευημερείς, που, ενώ στα δεκαοχτώ τους υπήρξαν η χαμογελαστή άνοιξη προσωποποιημένη, αλλά επίσης, κι ίσως κυρίως, υπήρξαν μπριόζοι επαναστάτες αποφασισμένοι να γκρεμίσουν το σύ­ στημα των πατεράδων τους και να βάλουν στη θέση του τον παράδεισο, επιτέλους, της αδελφοσύνης, βρίσκονται τώρα, με παρόμοια σταθερότητα, θρονιασμένοι σε πεποιθήσεις και πρακτικές που, αφού τις προσάρμοσαν, για μυϊκή προ­ θέρμανση και γυμναστική, σε κάποια από τις πολλές εκδο­ χές του μετριοπαθούς συντηρητισμού, κατέληξαν τελικά στον πλέον ασύστολο και αντιδραστικό εγωισμό. Για να το πούμε με λιγότερες τσιριμόνιες, οι άντρες και οι γυναίκες αυτοί, μπροστά στον καθρέφτη της ζωής τους, φτύνουν κα­ θημερινά στη μούρη αυτού που υπήρξαν τη ροχάλα αυτού

124

που είναι. Το γεγονός ότι σ' έναν πολιτικό του κόμματος της δεξιάς, έναν άνθρωπο ανάμεσα στα σαράντα και τα πενή­ ντα, που πέρασε όλη του τη ζωή κάτω από την ομπρέλα μιας παράδοσης αναζωογονημένης από τον κλιματιζόμενο αέρα του χρηματιστηρίου και νανουρισμένη από τον αχνι­ στό ζέφυρο της αγοράς, αποκαλύφθηκε ή απλώς αποδεί­ χθηκε η βαθύτερη σημασία της πράας εξέγερσης της πόλης με τη διοίκηση της οποίας έχει επιφορτιστεί, είναι κάτι το α­ ξιοσημείωτο και δικαιούται μνεία, τόσο ασυνήθιστοι είμα­ στε σε τέτοια μοναδικά φαινόμενα. Δεν θα πέρασε απαρατήρητο, ιδιαίτερα από μέρους των απαιτητικών αναγνωστών και ακροατών, η λιγοστή έμφα­ ση, λιγοστή για να μην πούμε μηδαμινή, που έδωσε ο αφη­ γητής της μυθιστορίας αυτής στο περιβάλλον όπου η περι­ γραφόμενη δράση, μάλλον αργή εξάλλου, εκτυλίσσεται. Με εξαίρεση το πρώτο κεφάλαιο, όπου μπορεί έστω κανείς να παρατηρήσει κάμποσες πινελιές μοιρασμένες επί τούτου στην εφορευτική επιτροπή, και πάντως περιορισμένες σε πόρτες, τζαμαρίες και τραπέζια, και επίσης αν εξαιρέσουμε την ύπαρξη του ανιχνευτή, αλλιώς μηχανήματος που τσα­ κώνει τους ψεύτες, τα υπόλοιπα, και δεν είναι λίγα, συνέβη­ σαν σαν να ζούσαν οι χαρακτήρες της αφήγησης σε έναν άυλο κόσμο, αποξενωμένοι από τη βολή ή την έλλειψη άνε­ σης των τοποθεσιών όπου βρίσκονταν και αποκλειστικά α­ πασχολημένοι με την ομιλία. Η αίθουσα στην οποία η κυ­ βέρνηση της χώρας, για μια ακόμα φορά, συμπτωματικά με την παρουσία και τη συμμετοχή του αρχηγού του κράτους, συγκεντρώθηκε για να πραγματευτεί την κατάσταση και να λάβει τα αναγκαία μέτρα για την ειρήνευση των ψυχών και την ησυχία των δρόμων, θα έχει σίγουρα ένα μεγάλο τρα­ πέζι γύρω από το οποίο οι υπουργοί θα κάθονταν σε βολι­ κές επενδυμένες με ύφασμα καρέκλες, και πάνω στο οποίο αποκλείεται να μην υπάρχουν κανάτες με μεταλλικό νερό και τα ανάλογα ποτήρια, μολύβια και στυλό σε διάφορα

χρώματα, μαρκαδόροι, αναφορές, τόμοι με τη νομοθεσία, μπλοκ σημειώσεων, μικρόφωνα, τηλέφωνα, τα συνήθη π φ ρελκόμενα χώρων ανάλογου διαμετρήματος. Θα υπάρχουν πολυέλαιοι κρεμασμένοι από το ταβάνι και απλίκες στους τοίχους, θα υπάρχουν πόρτες με επένδυση και παράθυρα με κουρτίνες, θα υπάρχουν χαλιά στο δάπεδο, θα υπάρχουν κάδρα στους τοίχους και κάποια μοντέρνα ή παλιά ταπε­ τσαρία, απαραιτήτως το πορτρέτο του αρχηγού του κρά­ τους, η προτομή της δημοκρατίας, η σημαία της πατρίδας. Τίποτε απ' όλα αυτά δεν ειπώθηκε, τίποτε απ' όλα αυτά δεν πρόκειται να ειπωθεί στο μέλλον. Ακόμα κι εδώ, στο με­ τριοπαθέστερο αν και ευρύχωρο γραφείο του δημάρχου, με βεράντα που βλέπει στην πλατεία και μια μεγάλη αεροφω­ τογραφία της πόλης στο μεγάλο τοίχο, θα βρίσκαμε κάτι για να γεμίσουμε με λεπτομερείς περιγραφές μια-δυο σελίδες, εκμεταλλευόμενοι ταυτοχρόνως την ευεργετική παύση για να πάρουμε βαθιά ανάσα προτού αντιμετωπίσουμε τις κα­ ταστροφές που έρχονται. Πολύ πιο σημαντικό κρίνουμε να παρατηρήσουμε τις επικριτικές ρυτίδες που έσκαψαν το μέ­ τωπο του δημάρχου, ίσως να σκέφτεται πως τα παραείπε και πως έδωσε στον υπουργό των εσωτερικών την εντύπω­ ση, αν όχι τη βεβαιότητα, πως έχει προσχωρήσει στις τάξεις του εχθρού, και πως, με τόση απρονοησία, θα έβλαψε, εν­ δεχομένως ανεπανόρθωτα, την πολιτική του καριέρα μέσα κι έξω από το κόμμα. Η άλλη πιθανότητα, τόσο παρωχημέ­ νη όσο και αδιανόητη, είναι να έσπρωξαν τα επιχειρήματα του τον υπουργό των εσωτερικών προς τη σωστή κατεύ­ θυνση και να τον έκαναν να επανεκτιμήσει τα υπέρ και κα­ τά των στρατηγικών και τακτικών με τις οποίες σκέφτεται η κυβέρνηση να δώσει τέλος στην εξέγερση. Τον βλέπουμε να κουνάει το κεφάλι του, βέβαιο σημάδι πως, αφού εξέτασε γρήγορα αυτή την υπόθεση, την έβαλε στην άκρη ως βλα­ κωδώς αφελή και επικίνδυνα παράλογη. Σηκώθηκε από την καρέκλα όπου καθόταν σε όλη τη διάρκεια της συνομι126

λίας με τον υπουργό και πλησίασε στο παράθυρο. Δεν το ά­ νοιξε, παραμέρισε λίγο την κουρτίνα και κοίταξε έξω. Η πλατεία είχε τη συνηθισμένη της όψη, κόσμος περνούσε, τρεις άνθρωποι καθισμένοι στο παγκάκι στη σκιά ενός δέ­ ντρου, τα τραπεζάκια των υπαίθριων καφέ με τους πελάτες τους, οι ανθοπώλισσες, μια γυναίκα και ξοπίσω της ένας σκύλος, τα περίπτερα με τις εφημερίδες, αυτοκίνητα, λεω­ φορεία, το ίδιο όπως πάντα τοπίο. Θα βγω, αποφάσισε. Επέστρεψε στο τραπέζι και τηλεφώνησε στο διευθυντή του γραφείου του, Έχω ανάγκη να κάνω μια βόλτα, είπε, ενημε­ ρώστε τους δημοτικούς συμβούλους που βρίσκονται στο κτήριο, αλλά μόνο σε περίπτωση που ρωτήσουν για μένα, ό­ σο για τα υπόλοιπα, τ' αφήνω στα χέρια σας, Θα πω στον οδηγό σας να φέρει το αυτοκίνητο στην πόρτα, Κάντε μου αυτή τη χάρη, και επί τη ευκαιρία ειδοποιήστε τον πως δεν θα τον χρειαστώ, θα οδηγήσω ο ίδιος, Θα επιστρέψετε ξα­ νά στο δημαρχείο, Ελπίζω πως ναι, θα σας ειδοποιήσω αν αλλάξω γνώμη, Πολύ καλά, Πώς είναι η πόλη, Τίποτα το ι­ διαίτερα σοβαρό, τα νέα που φτάνουν στο δημαρχείο είναι περίπου ό,τι συνήθως, τροχαία ατυχήματα, κάποιο μποτι­ λιάρισμα εδώ κι εκεί, μια μικρή πυρκαγιά χωρίς συνέπειες, μια αποτυχημένη απόπειρα σε τραπεζικό υποκατάστημα, Πώς τα βγάζουν πέρα τώρα που δεν έχουμε αστυνομία, Ο ληστής ήταν ένα φτωχαδάκι, ένας ερασιτέχνης, και το πι­ στόλι, παρότι αληθινό, δεν είχε σφαίρες, Πού τον πήγαν, Οι άνθρωποι που τον αφόπλισαν πήγαν και τον παρέδωσαν σ' ένα σταθμό της πυροσβεστικής,* Για ποιο λόγο, αφού εκεί δεν υπάρχουν εγκαταστάσεις για να κρατηθεί κάποιος, Κά­ που θα τον έβαζαν, Και μετά τι έγινε, Μου διηγήθηκαν πως οι πυροσβέστες τον είχαν καμιά ώρα και του έκαναν κήρυγ­ μα και μετά τον άφησαν ελεύθερο, Δεν μπορούσαν να κά* Στην Πορτογαλία η πυροσβεστική υπηρεσία στελεχώνεται από ε­ θελοντές πολίτες. (Σ.τ.Μ.)

νουν τίποτε άλλο, Μάλιστα, κύριε δήμαρχε, όντως δεν μπο­ ρούσαν να κάνουν τίποτε άλλο, Πείτε στη γραμματέα μου να με ειδοποιήσει όταν έρθει το αυτοκίνητο στην πόρτα, Μάλιστα, κύριε. Ο δήμαρχος ακούμπησε στη ράχη της κα­ ρέκλας περιμένοντας, με σκαμμένο ξανά το μέτωπο από τις ρυτίδες. Αντίθετα με ό,τι προέβλεπαν οι μάντεις, δεν συνέ­ βησαν τις μέρες αυτές ούτε περισσότερες κλοπές, ούτε πε­ ρισσότεροι βιασμοί, ούτε περισσότερες δολοφονίες απ' ό,τι προηγουμένως. Απ' ό,τι φαινόταν, τελικά, η αστυνομία δεν έλειπε και τόσο από την ασφάλεια της πόλης, και οι ίδιοι οι κάτοικοι, αυθόρμητα ή κατά τρόπο λίγο ως πολύ οργανω­ μένο, είχαν αναλάβει το έργο της επαγρύπνησης. Όπως στην περίπτωση του καταστήματος τραπέζης, για παρά­ δειγμα. Η περίπτωση του καταστήματος τραπέζης, σκέφτη­ κε, δεν σημαίνει τίποτα, ο άνθρωπος ήταν νευρικός, δεν εί­ χε εμπιστοσύνη στον εαυτό του, ήταν ένας αρχάριος, και οι εργαζόμενοι της τράπεζας αντιλήφθηκαν πως δεν αποτε­ λούσε κίνδυνο, αύριο όμως μπορεί να μην είναι έτσι, τι λέω αύριο, σήμερα κιόλας, τώρα αμέσως, τις τελευταίες αυτές μέρες έγιναν εγκλήματα στην πόλη που προφανώς θα μεί­ νουν ατιμώρητα, αφού δεν έχουμε αστυνομία, αφού οι πα­ ραβάτες δεν φυλακίζονται, αφού δεν υπάρχει ανάκριση ού­ τε δίκη, αφού οι δικαστές πήγαν στα σπίτια τους και τα δι­ καστήρια δεν λειτουργούν, είναι αναπόφευκτο να αυξηθεί η εγκληματικότητα, όλη η πόλη μοιάζει να περιμένει πως η δημοτική αρχή θα αναλάβει την αστυνόμευση της πόλης, το ζητούν, το απαιτούν, διαμαρτύρονται πως χωρίς ασφάλεια δεν θα υπάρχει ηρεμία, κι εγώ αναρωτιέμαι πώς, να ζητήσω εθελοντές, να δημιουργήσω αστική πολιτοφυλακή, μη μου πείτε πως θα βγούμε στους δρόμους ντυμένοι χωροφύλακες οπερέτας, με στολές δανεισμένες από γκαρνταρόμπες θεά­ τρου, και τα όπλα, πού είναι τα όπλα, και ποιος ξέρει να τα χρησιμοποιήσει, και δεν είναι μόνο αυτό, ποιος είναι ικανός να τα χρησιμοποιήσει, να βγάλει πιστόλι και να πυροβολή-

σει, φαντάζεται κανείς να δει εμένα, και τους δημοτικούς συμβούλους, και τους υπαλλήλους του δήμου, να καταδιώ­ κουμε στις στέγες το δολοφόνο του μεσονυκτίου ή το βια­ στή της Τρίτης, ή στα σαλόνια της υψηλής κοινωνίας τον κλέφτη με τα λευκά γάντια. Το τηλέφωνο χτύπησε, ήταν η γραμματέας, Κύριε δήμαρχε, το αυτοκίνητο σας περιμένει, Ευχαριστώ, είπε, θα βγω τώρα, δεν ξέρω αν θα επιστρέψω, αν προκύψει κάποιο πρόβλημα καλέστε με στο κινητό, Να σας πάνε όλα καλά, κύριε δήμαρχε, Γιατί μου το λέτε αυτό, Στους καιρούς που ζούμε είναι το λιγότερο που μπορούμε να ευχηθούμε ο ένας στον άλλο, Μπορώ να σας κάνω μια ε­ ρώτηση, Φυσικά, αρκεί να έχω μια απάντηση γι' αυτήν, Α ν δεν θέλετε δεν απαντάτε, Περιμένω την ερώτηση, Τι ψηφί­ σατε, Τίποτα, κύριε δήμαρχε, Θέλετε να πείτε ότι απείχατε, Θέλω να πω ότι ψήφισα λευκό, Λευκό, Μάλιστα, κύριε δή­ μαρχε, λευκό, Και μου το λέτε έτσι, χωρίς περιστροφές, Μα κι εσείς με ρωτήσατε χωρίς περιστροφές, Κι αυτό φαίνεται πως σας έδωσε αρκετή αυτοπεποίθηση για ν' απαντήσετε, Κάτι τέτοιο, κύριε δήμαρχε, κάτι τέτοιο, Αν σας κατάλαβα καλά, σκεφτήκατε πάντως πως θα μπορούσε να είναι επι­ κίνδυνο, Ήλπισα πως δεν θα ήταν, Εντέλει, όπως βλέπετε, είχατε δίκιο που δείξατε εμπιστοσύνη, Θέλετε να πείτε πως δεν θα μου ζητηθεί να υποβάλω την παραίτηση μου, Όχι, ε­ ντάξει, μπορείτε να κοιμάστε ήσυχη, Θα ήταν καλύτερα να μη χρειαζόταν να κοιμόμαστε για να είμαστε ήσυχοι, κύριε δήμαρχε, Καλά λέτε, Ο καθένας θα το 'λέγε, κύριε δήμαρ­ χε, δεν θα κερδίσω το βραβείο της ακαδημίας μ' αυτή τη φράση, Θα πρέπει επομένως να αρκεστείτε στην επιδοκι­ μασία μου, Θεωρώ ότι ανταμείφθηκα με το παραπάνω, Αυ­ τά λοιπόν, αν υπάρξει ανάγκη καλέστε με στο κινητό, Μά­ λιστα, κύριε, Θα τα πούμε αύριο, αν όχι αργότερα, Αύριο λοιπόν ή αργότερα, απάντησε η γραμματέας. Ο δήμαρχος τακτοποίησε βιαστικά τα έγγραφα που ήταν σκόρπια πάνω στο γραφείο, στην πλειοψηφία τους ήταν

9 - Περί

φωτίσεως

σαν να αφορούσαν σε άλλη χώρα και άλλον αιώνα, κι όχι στη συγκεκριμένη πρωτεύουσα σε κατάσταση πολιορκίας, εγκαταλειμμένη από την ίδια της την κυβέρνηση, περικυ­ κλωμένη από τον ίδιο της το στρατό. Αν τα έσκιζε, αν τα έ­ καιγε, αν τα πετούσε στο καλάθι των αχρήστων, κανείς δεν θα του ζητούσε λογαριασμό, οι άνθρωποι τώρα έχουν πολύ πιο σοβαρά πράγματα να σκεφτούν, η πόλη, αν το σκεφτεί κανείς, δεν είναι πλέον μέρος του γνωστού κόσμου, μετα­ τράπηκε σε μια κατσαρόλα γεμάτη σάπια τροφή και σκου­ λήκια, σ' ένα νησί που το έσπρωξαν σε θάλασσα που δεν εί­ ναι δική του, σ' ένα μέρος όπου ξέσπασε μια επικίνδυνη ε­ στία μόλυνσης και που, προληπτικά, τέθηκε σε καθεστώς καραντίνας, περιμένοντας την πανούκλα να χάσει την ισχύ της ή, αφού δεν θα 'χει ποιον να σκοτώσει, να καταλήξει να κατασπαράξει τον εαυτό της. Ζήτησε στη συνέχεια να του φέρουν την γκαμπαρντίνα, πήρε το χαρτοφύλακα με τα ζη­ τήματα για μελέτη στο σπίτι και βγήκε έξω. Ο οδηγός, που τον περίμενε, άνοιξε την πόρτα του αυτοκινήτου, Μου είπαν πως δεν θα με χρειαστείτε, κύριε δήμαρχε, Πράγματι, μπο­ ρείς να πας στο σπίτι σου, Αύριο πάλι, Είναι ενδιαφέρον πώς αποχαιρετιόμαστε κάθε μέρα από τη ζωή μας, λέμε και ακούμε, αύριο πάλι, και μοιραία μια απ' αυτές τις μέρες θα είναι η τελευταία για κάποιον, ή δεν θα υπάρχει πια αυτός στον οποίο το είπαμε, ή δεν θα υπάρχουμε εμείς που το εί­ παμε. Θα δούμε αν στο σημερινό αύριο, αυτό που συνήθως λέμε επόμενη μέρα, όταν θα συναντηθούν ξανά ο δήμαρχος με τον ιδιωτικό του οδηγό, θα είναι σε θέση να καταλάβουν πόσο πολύ εξαιρετικό, πόσο σχεδόν θαυματουργό είναι να έχουν πει αύριο πάλι και να βλέπουν να εκπληρώνεται με βεβαιότητα κάτι που υπήρξε απλώς προβληματική πιθανό­ τητα. Ο δήμαρχος μπήκε στο αυτοκίνητο. Θα έκανε μια βόλτα στην πόλη, να δει τους ανθρώπους καθώς θα περνά, χωρίς βιασύνη, σταθμεύοντας πότε πότε για να βγει στο δρόμο με τα πόδια, ν' ακούσει τι λέγεται, να πιάσει, τέλος

πάντων, το σφυγμό της πόλης, να εκτιμήσει τον πυρετό που επωαζόταν. Από τα διαβάσματα των παιδικών του χρόνων θυμόταν πως κάποιος βασιλιάς της ανατολής, δεν ήταν σί­ γουρος αν ήταν βασιλιάς ή αυτοκράτορας, το πιθανότερο εί­ ναι πως επρόκειτο για το χαλίφη της εποχής, έβγαινε με­ ταμφιεσμένος πότε πότε από το παλάτι του και πήγαινε να ανακατευτεί με το λαουτζίκο, με τη φτωχολογιά, και ν' α­ κούσει τι έλεγαν γι' αυτόν στο ειλικρινές βήμα των δρόμων και των πλατειών. Στην πραγματικότητα, δεν θα ήταν τόσο και τόσο πια ειλικρινές γιατί εκείνη την εποχή, όπως πάντα, υπήρχαν οι σπιούνοι που σημείωναν τις εκτιμήσεις, τα πα­ ράπονα, τις κριτικές και κάποιο προσχέδιο συνωμοσίας σε εμβρυακή κατάσταση. Είναι απαράβατος κανόνας της ε­ ξουσίας πως τα κεφάλια καλύτερα να τα κόβει κανείς προ­ τού αρχίσουν να σκέφτονται, μετά μπορεί να είναι πολύ αρ­ γά. Ο δήμαρχος δεν είναι βασιλιάς αυτής της πολιορκημέ­ νης πόλης, κι όσο για το βεζίρη των εσωτερικών, αυτός ε­ ξορίστηκε στην άλλη πλευρά των συνόρων και βρίσκεται την ώρα αυτή σίγουρα σε σύσκεψη εργασίας με τους συνερ­ γάτες του, θα μάθουμε στη συνέχεια με ποιους και για τι. Γι' αυτό ο δήμαρχος δεν χρειάζεται να μεταμφιεστεί με γένια και μουστάκι, το πρόσωπο που έχει για να κυκλοφορεί είναι το ίδιο όπως πάντα, όπως μπορεί κανείς να παρατηρήσει α­ πό τις ρυτίδες στο μέτωπο. Μερικοί τον αναγνωρίζουν, λίγοι είναι όμως αυτοί που τον χαιρετούν. Ας μη σκεφτεί κανείς πάντως πως οι αδιάφοροι ή οι εχθρικοί είναι μονάχα εκείνοι που ψήφισαν εκ πεποιθήσεως λευκό, και επομένως τον έ­ βλεπαν ως αντίπαλο, ουκ ολίγοι από τους ψηφοφόρους του δικού του κόμματος και του κόμματος του κέντρου τον κοί­ ταξαν με απροκάλυπτη καχυποψία, για να μην πούμε μ*ε α­ νοιχτή αντιπάθεια, Τι κάνει αυτός εδώ πέρα, θα σκέφτονται, γιατί ήρθε να ανακατευτεί με την πλέμπα των λευκαντών, θα 'πρεπε να βρίσκεται στη δουλειά του και να βγάζει με την αξία του το μισθό που τον πληρώνουν, ίσως, τώρα που

η πλειοψηφία άλλαξε, ήρθε να κυνηγήσει ψήφους, αν αυτός είναι ο σκοπός τότε την πάτησε άσχημα, γιατί εκλογές δεν θα γίνουν τώρα κοντά, αν ήμουν εγώ κυβέρνηση ξέρω τι θα έκανα, θα διέλυα αυτό το δημοτικό συμβούλιο και θα διόρι­ ζα στη θέση του μια διοικούσα επιτροπή της προκοπής, α­ πόλυτης πολιτικής εμπιστοσύνης. Προτού συνεχίσουμε την εξιστόρηση αυτή, θα ήταν σκόπιμο να εξηγήσουμε πως η λέ­ ξη λευκαντής λίγες σειρές παραπάνω δεν ήταν συμπτωματι­ κή ή τυχαία, ούτε προέκυψε από λάθος δακτυλογράφησης στο πληκτρολόγιο του υπολογιστή, και πολύ λιγότερο πρό­ κειται για νεολογισμό στην επινόηση του οποίου θα κατέφευγε ο αφηγητής για να συμπληρώσει ένα κενό. Ο όρος υ­ πάρχει, όντως υπάρχει, θα τον βρει κανείς σε οποιοδήποτε λεξικό, το πρόβλημα, αν είναι πρόβλημα, εδράζεται στο γε­ γονός πως ο κόσμος είναι πεπεισμένος πως γνωρίζει τη ση­ μασία της λέξης λευκό και των παραγώγων του και, επομέ­ νως, δεν δίνει χρόνο για να το επιβεβαιώσει στην πηγή, ή πάσχει από το σύνδρομο του τεμπέλη διανοούμενου και σταματά εκεί, δεν πάει παρακάτω, στην ωραία ανακάλυψη. Κανείς δεν ξέρει ποιος υπήρξε ο περίεργος ερευνητής ή τυ­ χαίος ευρετής στην πόλη, το σίγουρο είναι πως η λέξη δια­ δόθηκε γρήγορα και μάλιστα με την υποτιμητική έννοια που φαίνεται και σε μια απλή ανάγνωση. Παρόλο που δεν αναφερθήκαμε προηγουμένως στο γεγονός, λυπηρό από κάθε άποψη, τα ίδια τα μέσα μαζικής επικοινωνίας, και ιδιαι­ τέρως η κρατική τηλεόραση, ήδη χρησιμοποιούν τη λέξη σαν να επρόκειτο για το χειρότερο αίσχος. Όταν εμφανίζε­ ται γραπτώς, έτσι μόνο όπως την κοιτά κανείς, δεν χτυπάει στο μάτι, όταν όμως ακούσει να την προφέρουν, μ' εκείνο το ζάρωμα των χειλιών από αηδία κι εκείνο τον περιφρονητικό ρινισμό, χρειάζεται να είναι προικισμένος με την ηθική πανοπλία ιππότη της στρογγυλής τραπέζης για να μην τρέ­ ξει αμέσως, με το σκοινί στο λαιμό και το χιτώνα του μετα­ νοημένου, χτυπώντας το στήθος με γροθιές, ν' απαρνηθεί

132

τις παλιές αρχές και εντολές, Λευκαντής κι αν ήμουν, λευ­ καντής δεν θα 'μαι πια, συγγνώμη στην πατρίδα, συγγνώμη, βασιλιά. Ο δήμαρχος, που δεν χρειάζεται να συγχωρήσει τί­ ποτα, μιας και δεν είναι βασιλιάς ούτε και θα γίνει ποτέ, ού­ τε καν υποψήφιος στις επόμενες εκλογές, έπαψε να παρα­ τηρεί τους διαβάτες, αναζητά τώρα σημάδια παραμέλησης, εγκατάλειψης, επιδείνωσης, και, τουλάχιστον με μια πρώτη ματιά, δεν τα βρίσκει. Τα μαγαζιά και τα μεγάλα εμπορικά είναι ανοιχτά, παρόλο που δεν φαίνονται να εμπορεύονται εκείνη τη στιγμή, τα αυτοκίνητα κυκλοφορούν με μόνο ε­ μπόδιο κάποιο μικρό μποτιλιάρισμα εδώ κι εκεί, στις πόρτες των τραπεζών δεν υπάρχουν ουρές ανήσυχων πελατών, αυ­ τές που σχηματίζονται πάντα σε περιόδους κρίσης, όλα μοιά­ ζουν φυσιολογικά, ούτε μια ένοπλη ληστεία, ούτε ένας κα­ βγάς με μαχαίρια και πυροβολισμούς, τίποτα εκτός από αυ­ τό το φωτεινό απόγευμα, ούτε παγωμένο ούτε ζεστό, ένα α­ πόγευμα που μοιάζει να ήρθε στον κόσμο για να ικανοποιή­ σει κάθε επιθυμία και να καθησυχάσει κάθε αγωνία. Όχι ό­ μως και τις σκοτούρες, ή, για να είμαστε λογοτεχνικά πιο α­ κριβείς, την εσωτερική ανησυχία του δημάρχου. Εκείνος νιώθει, κι ίσως ανάμεσα σε τόσους ανθρώπους που περνούν να είναι ο μόνος που τη νιώθει, κάποια απειλή να πλανιέται στον αέρα, αυτή που πιάνουν οι ευαίσθητες ιδιοσυγκρασίες όταν μια μάζα νεφών που σκεπάζει τον ουρανό κάνει ρωγ­ μή περιμένοντας τον κεραυνό να ξεσπάσει, όταν μια πόρτα τρίζει στο σκοτάδι κι ένα ρεύμα παγωμένου αέρα μάς αγγί­ ζει το πρόσωπο, όταν ένα δυσοίωνο προαίσθημα μας ανοί­ γει τις πύλες της απελπισίας, όταν ένα διαβολικό γέλιο μάς ξεσχίζει το λεπτεπίλεπτο πέπλο της ψυχής. Τίποτα το συ­ γκεκριμένο, τίποτα σε σχέση με το οποίο να μπορεί κανείς να συζητήσει με γνώση και αντικειμενικότητα, το σίγουρο όμως είναι πως ο δήμαρχος κάνει τεράστια προσπάθεια για να μη σταματήσει τον πρώτο άνθρωπο που θα συναντήσει μπροστά του και του πει, Προσέχετε, μη με ρωτήσετε γιατί

να προσέχετε, τι να προσέχετε, σας ζητώ μόνο να προσέχε­ τε, προαισθανομαι πως κάτι κακό θα συμβεί όπου να 'ναι, Αν εσείς, κύριε, που είστε ο δήμαρχος και έχετε ευθύνη, δεν γνωρίζετε, πώς θα μπορώ τότε να γνωρίζω εγώ, θα τον ρω­ τούσαν, Δεν έχει σημασία, το σημαντικό είναι να προσέχετε, Είναι κάποια επιδημία, Δεν νομίζω, Σεισμός, Δεν είμαστε σε σεισμογενή περιοχή, ποτέ δεν είχαμε σεισμούς εδώ, Κά­ ποια πλημμύρα, κατακλυσμός, Πάνε πολλά χρόνια από τό­ τε που το ποτάμι ανέβηκε στις όχθες, Τότε, Δεν ξέρω τι να σας πω, Θα μου συγχωρήσετε την ερώτηση που θα σας κά­ νω, Είστε συγχωρεμένος προτού ακόμα την κάνετε, Μήπως τυχόν, κύριε δήμαρχε, και το λέω χωρίς καμία πρόθεση να σας προσβάλω, μήπως ήπιατε κανένα ποτηράκι παραπάνω, ξέρετε τι λένε, το τελευταίο ποτήρι είναι το χειρότερο, Πίνω μόνο με το φαγητό, και πάντα με μέτρο, δεν είμαι αλκοολι­ κός, Αφού είναι έτσι, δεν καταλαβαίνω, Όταν θα συμβεί θα καταλάβετε, Όταν θα συμβεί ποιο πράγμα, Αυτό που είναι να συμβεί. Μπερδεμένος ο συνομιλητής κοίταξε τριγύρω του, Αν ψάχνετε αστυνομικό για να με πιάσει, είπε ο δή­ μαρχος, μην κουράζεστε, έφυγαν όλοι, Δεν έψαχνα αστυνο­ μικό, είπε ψέματα ο άλλος, είχα ραντεβού εδώ μ' ένα φίλο, αν ναι, να τος, χαίρετε, κύριε δήμαρχε, στο καλό, εγώ, για να είμαι ειλικρινής, αν ήμουν στη θέση σας, θα πήγαινα τώρα κιόλας στο σπίτι και θα ξάπλωνα, όταν κοιμάται ο άνθρω­ πος ξεχνά, Δεν ξαπλώνω ποτέ τέτοια ώρα, Για την ξάπλα όλες οι ώρες είναι καλές, θα σας το πει κι ο γάτος μου, Μπο­ ρώ να σας κάνω κι εγώ μια ερώτηση, Αλίμονο, κύριε δή­ μαρχε, ελεύθερα, Ψηφίσατε λευκό, Κάνετε δημοσκόπηση, Όχι, από απλή περιέργεια, αν δεν θέλετε δεν απαντάτε. Ο άντρας δίστασε για μια στιγμή, κατόπιν, σοβαρός, απάντη­ σε, Μάλιστα, κύριε, ψήφισα λευκό, απ' όσο ξέρω δεν απα­ γορεύεται, Δεν απαγορεύεται, αλλά ιδού το αποτέλεσμα. Ο άντρας έμοιαζε να 'χει ξεχάσει το φανταστικό του φίλο, Κύ­ ριε δήμαρχε, εγώ προσωπικά δεν έχω τίποτα εναντίον σας,

μπορώ μάλιστα να σας αναγνωρίσω πως κάνατε καλή δου­ λειά στο δήμο, το φταίξιμο γι' αυτό που ονομάζετε αποτέ­ λεσμα δεν είναι δικό μου, ψήφισα όπως που έκανε όρεξη, μέσα στα όρια του νόμου, εσείς τώρα βγάλτε τα πέρα, αν βρεθήκατε με την καυτή πατάτα στα χέρια φυσήξτε τη να κρυώσει, Μην εξάπτεστε, εγώ ήθελα απλώς να σας προει­ δοποιήσω, Ακόμα δεν έμαθα για τι, Και να 'θελα δεν θα μπορούσα να σας εξηγήσω, Οπότε μάλλον χάνω τον καιρό μου, Με συγχωρείτε, σας περιμένει κι ο φίλος σας, Δεν με περιμένει κανένας φίλος, ήθελα απλώς να φύγω, Τότε σας ευχαριστώ που μείνατε λίγο παραπάνω, Κύριε δήμαρχε, Ορίστε, πείτε μου, αφήστε τις επισημότητες, Από τα λίγα που καταλαβαίνω πως συμβαίνουν μέσα στο μυαλό των αν­ θρώπων έχετε τύψεις συνείδησης, Τύψεις γι' αυτό που δεν έκανα, Κάποιοι λένε πως αυτές είναι οι χειρότερες απ' όλες, οι τύψεις για κάτι που επιτρέψαμε να γίνει, Ίσως να έχετε δίκιο, θα το σκεφτώ αυτό, όπως και να 'χει να προσέχετε, Θα προσέχω, κύριε δήμαρχε, και σας ευχαριστώ για την προειδοποίηση, Κι ας εξακολουθείτε να μη γνωρίζετε γιατί, Κάποιοι άνθρωποι αξίζουν την εμπιστοσύνη μας, Είστε ο δεύτερος που μου το λέει αυτό σήμερα, Σε αυτή την περί­ πτωση αυτή την ημέρα την κερδίσατε, Ευχαριστώ, Εις το επανιδείν, Εις το επανιδείν. Ο δήμαρχος γύρισε πίσω, στο σημείο όπου είχε αφήσει σταθμευμένο το αυτοκίνητο, ήταν ικανοποιημένος, είχε του­ λάχιστον κατορθώσει να προειδοποιήσει έναν άνθρωπο, αν εκείνος το διέδιδε, σε λίγες ώρες ολόκληρη η πόλη θα ήταν σε εγρήγορση, έτοιμη για ό,τι κι αν γίνει, Δεν θα είμαι στα καλά μου, σκέφτηκε, είναι προφανές πως ο άνθρωπος δεν πρόκειται να πει τίποτα, δεν είναι παλαβός σαν εμένα, ε­ ντάξει, δεν είναι θέμα παλαβομάρας, αν αισθάνθηκα μια α­ πειλή που δεν είμαι σε θέση να διευκρινίσω είναι δικό μου θέμα, όχι δικό του, το καλύτερο που έχω να κάνω είναι ν' α­ κολουθήσω τη συμβουλή του, να πάω στο σπίτι, μια μέρα

δεν πάει ποτέ χαμένη όταν πετυχαίνει τουλάχιστον μια κα­ λή συμβουλή. Μπήκε στο αυτοκίνητο και ειδοποίησε από κει το διευθυντή του γραφείου του πως δεν θα επέστρεφε στο δημαρχείο. Έμενε σ' ένα δρόμο στο κέντρο, κοντά στο σταθμό του υπέργειου μετρό που εξυπηρετούσε ένα μεγάλο μέρος του ανατολικού τομέα της πόλης. Η γυναίκα του, για­ τρός χειρούργος, δεν θα είναι στο σπίτι, σήμερα έχει νυχτε­ ρινή βάρδια στο νοσοκομείο, κι όσο για τα δυο παιδιά του, το αγόρι είναι στο στρατό, πιθανόν να είναι ανάμεσα σ' αυ­ τούς που υπερασπίζονται τα σύνορα στο βαρύ πυροβολικό, επί ποδός και με την αντιασφυξιογόνο μάσκα κρεμασμένη στο λαιμό του, και το κορίτσι στο εξωτερικό, δουλεύει ως γραμματέας και διερμηνέας σ' ένα διεθνή οργανισμό, απ' αυτούς που ανοίγουν συνέχεια μνημειώδη και πολυτελή γραφεία στις πιο σημαντικές πόλεις, από πολιτική άποψη μιλάμε, φυσικά. Εκείνη τουλάχιστον σε κάτι ωφελήθηκε που έχει πατέρα καλοβολεμένο στο επίσημο σύστημα ρου­ σφετιών που χρεώνονται και πιστώνονται, που γίνονται και ανταποδίδονται. Μιας και οι καλύτερες ακόμα συμβουλές, στις καλύτερες περιπτώσεις, ακολουθούνται κατά το ήμισυ, ο δήμαρχος δεν ξάπλωσε. Μελέτησε τα έγγραφα που είχε φέρει, έλαβε αποφάσεις σε σχέση με κάποια και άλλα τα α­ νέβαλε για δεύτερη εξέταση. Όταν πλησίασε η ώρα του δεί­ πνου, πήγε στην κουζίνα, άνοιξε το ψυγείο, αλλά δεν βρήκε τίποτα που να του ξυπνά την όρεξη. Η γυναίκα του τον εί­ χε σκεφτεί, δεν θα τον άφηνε να πεινάσει, αλλά η προσπά­ θεια να στρώσει το τραπέζι, να ζεστάνει το φαγητό, να πλύ­ νει κατόπιν τα πιάτα σήμερα του φαινόταν υπεράνθρωπη. Βγήκε και πήγε σ' ένα εστιατόριο. Είχε καθίσει στο τραπέζι κι ενώ περίμενε να τον σερβίρουν τηλεφώνησε στη γυναίκα του, Πώς πάει η δουλειά, τη ρώτησε, Χωρίς ιδιαίτερα προ­ βλήματα, κι εσύ πώς είσαι, Καλά είμαι, κάπως ανήσυχος ό­ μως, Δεν σε ρωτώ γιατί, με τέτοια κατάσταση, Είναι κάτι παραπάνω, μια εσωτερική τρεμούλα, μια σκιά, σαν κακή

13β

προαισθηση, Δεν σε ήξερα για προληπτικό, Για όλα φτάνει κάποτε η ώρα, Ακούω φωνές, πού βρίσκεσαι, Στο εστιατό­ ριο, μετά θα πάω στο σπίτι, ή ίσως να περάσω από κει να σε δω, όταν είναι κανείς δήμαρχος πολλές πόρτες ανοίγουν, Μπορεί να έχω χειρουργείο, ίσως καθυστερήσω, Καλά θα το σκεφτώ, σου στέλνω ένα φιλί, Κι εγώ άλλο ένα, Μεγάλο, Τεράστιο. Ο σερβιτόρος τού έφερε το πιάτο, Ορίστε, κύριε δήμαρχε, καλή όρεξη. Έφερνε το πιρούνι στο στόμα όταν μια έκρηξη έκανε το κτήριο να σειστεί από πάνω ως κάτω, ενώ ταυτόχρονα έσκαζαν σε θρύψαλα τα τζάμια μέσα κι έ­ ξω, τραπέζια και καρέκλες πετάχτηκαν στο πάτωμα, άν­ θρωποι φώναζαν και βογκούσαν, κάποιοι ήταν τραυματι­ σμένοι, άλλοι ζαλισμένοι από το σοκ κι άλλοι έτρεμαν από τη λαχτάρα. Ο δήμαρχος αιμορραγούσε από ένα κόψιμο στο πρόσωπο που προκλήθηκε από ένα θρύψαλο τζαμιού. Ήταν προφανές ότι τους είχε χτυπήσει το ωστικό κύμα της έκρηξης. Πρέπει να είναι ο σταθμός του μετρό, είπε μέσα σε λυγμούς μια γυναίκα που προσπαθούσε να σηκωθεί. Κρα­ τώντας μια πετσέτα πάνω στο τραύμα, ο δήμαρχος έτρεξε στο δρόμο. Τα τζάμια έτριζαν κάτω από τα πόδια του, πιο πέρα υψωνόταν μια πυκνή στήλη μαύρου καπνού, του φά­ νηκε μάλιστα πως είδε τη λάμψη πυρκαγιάς, Συνέβη, κι εί­ ναι στο σταθμό, σκέφτηκε. Είχε πετάξει την πετσέτα όταν κατάλαβε πως το χέρι του που έσφιγγε το πρόσωπο εμπόδι­ ζε τις κινήσεις, τώρα το αίμα έτρεχε ελεύθερο στα μάγουλα και στο λαιμό και του μούσκευε το γιακά. Αναρωτήθηκε αν το δημαρχείο λειτουργούσε ακόμα, σταμάτησε μια στιγμή για να σχηματίσει τον αριθμό τηλεφώνου που απαντούσε στα επείγοντα περιστατικά, αλλά η νευρικότητα στη φωνή που του απάντησε σήμαινε πως τα νέα ήταν ήδη γνωστά κι εκεί, Σας μιλά ο δήμαρχος, εξερράγη βόμβα στον κεντρικό σταθμό του υπέργειου μετρό του ανατολικού τομέα, στείλτε ό,τι μπορείτε, τους πυροσβέστες, την πολιτική ασφάλεια, προσκόπους, αν υπάρχουν ακόμα, νοσηλευτές, ασθενοφό-

ρα, υλικό πρώτων βοηθειών, ό,τι έχετε στη διάθεση σας, α και κάτι άλλο, αν υπάρχει τρόπος να μάθουμε πού μένουν συνταξιούχοι αστυνομικοί, φωνάξτε κι αυτούς να βοηθή­ σουν, Οι πυροσβέστες είναι ήδη καθ' οδόν, κύριε δήμαρχε, καταβάλλουμε κάθε προσπάθεια ώστε. Διέκοψε τη σύνδεση και έσπευσε ξανά στην πορεία του. Άνθρωποι έτρεχαν δί­ πλα του, κάποιοι, πιο γρήγοροι, τον προσπερνούσαν, τα δι­ κά του πόδια βάραιναν, ήταν σαν μολύβι, τα πνευμόνια του αρνιούνταν να αναπνεύσουν τον πυκνό και δυσώδη αέρα, κι ένας πόνος, ένας πόνος που απλώθηκε γρήγορα στο ύψος της τραχείας, μεγάλωνε κάθε στιγμή. Ο σταθμός βρι­ σκόταν στα πενήντα μέτρα, ο καπνός γκρίζος, σταχτής, φω­ τισμένος από την πυρκαγιά, ανέβαινε σε φουριόζες τολύπες, Πόσοι νεκροί να βρίσκονται εκεί μέσα, ποιος έβαλε τη βόμβα, αναρωτήθηκε ο δήμαρχος. Ακούγονταν ήδη κοντά οι σειρήνες των πυροσβεστικών, τα αλαφιασμένα ουρλια­ χτά, σαν να εκλιπαρεί κανείς για βοήθεια μάλλον παρά σαν να τη φέρνει, γίνονταν ολοένα και πιο διαπεραστικά, από στιγμή σε στιγμή θα ξεμυτίσουν από κάποια γωνία. Το πρώ­ το όχημα εμφανίστηκε όταν ο δήμαρχος άνοιγε δρόμο μέσα από τη συνάθροιση όσων είχαν τρέξει να δουν την κατα­ στροφή, Είμαι ο δήμαρχος, έλεγε, ο δήμαρχος, αφήστε με να περάσω, σας παρακαλώ, κι ένιωθε οδυνηρά γελοίος ε­ παναλαμβάνοντας το ξανά και ξανά, εν γνώσει του ότι το γεγονός πως ήταν δήμαρχος δεν του άνοιγε όλες τις πόρτες, εκεί μέσα άλλωστε, για να μην πάμε πιο μακριά, υπήρχαν άνθρωποι που γι' αυτούς είχαν κλείσει για πάντα οι πόρτες της ζωής. Σε λίγα λεπτά χοντροί πίδακες νερού πρόβαλλαν από τα ανοίγματα που υπήρξαν πριν πόρτες και παράθυρα, ή ανέβαιναν στον αέρα και κατάβρεχαν τα υψηλότερα στρώματα σε μια προσπάθεια να μειώσουν τον κίνδυνο ε­ πέκτασης της φωτιάς. Ο δήμαρχος κατευθύνθηκε προς τον αρχηγό της πυροσβεστικής, Τι λέτε εσείς, διοικητά, ρώτησε, Ό,τι χειρότερο έχω δει, μου φαίνεται μάλιστα πως μου μυ­

ρίζει φώσφορο, Μην το λέτε αυτό, δεν είναι δυνατόν, Θα εί­ ναι η εντύπωση μου, μακάρι να κάνω λάθος. Εκείνη τη στιγ­ μή εμφανίστηκε ένα κινητό συνεργείο της τηλεόρασης, αμέ­ σως εμφανίστηκαν κι άλλα, του τύπου, του ραδιοφώνου, τώρα ο δήμαρχος, περικυκλωμένος από προβολείς και μι­ κρόφωνα, απαντά στις ερωτήσεις. Πόσους νεκρούς υπολο­ γίζετε ότι έχουμε, Τι πληροφορίες διαθέτετε, Πόσοι οι τραυ­ ματίες, Πόσοι άνθρωποι κάηκαν, Πότε πιστεύετε ότι θα ε­ παναλειτουργήσει ο σταθμός, Υπάρχει κάποια υποψία ποιοι μπορεί να είναι οι δράστες του χτυπήματος, Υπήρξε κάποια προειδοποίηση πριν την έκρηξη, Αν ναι, ποιος την έλαβε, τι μέτρα λήφθηκαν για να εκκενωθεί ο σταθμός εγκαίρως, Σας φαίνεται για τρομοκρατική ενέργεια που εκτέλεσε κάποια ομάδα που σχετίζεται με το τρέχον κίνημα δημοτικής εξέ­ γερσης, Περιμένετε ότι θα εκδηλωθούν κι άλλα χτυπήματα τέτοιου είδους, Ως δήμαρχος και μοναδική αρχή της πόλης, ποια είναι τα μέσα που διαθέτετε για να προχωρήσετε στις απαραίτητες έρευνες. Όταν διακόπηκε η βροχή των ερωτή­ σεων, ο δήμαρχος έδωσε τη μοναδική δυνατή απάντηση στην περίσταση αυτή, Κάποια ερωτήματα ξεπερνούν τις αρμοδιότητες μου, επομένως δεν μπορώ να σας απαντήσω, υποθέτω πάντως πως η κυβέρνηση σύντομα θα κάνει επί­ σημη ανακοίνωση, όσο για τα υπόλοιπα ερωτήματα, το μό­ νο που μπορώ να πω είναι πως κάνουμε ό,τι είναι ανθρωπί­ νως δυνατό για να βοηθήσουμε τα θύματα, ας ελπίσουμε ό­ τι θα φτάσουμε εγκαίρως, τουλάχιστον για κάποιους, Αλλά πόσοι είναι τελικά οι νεκροί, επέμεινε ένας δημοσιογράφος, Όταν μπορέσουμε να μπούμε σ' αυτή την κόλαση τότε θα το μάθουμε, μέχρι εκείνη τη στιγμή απαλλάξτε με, σας παρα­ καλώ, από ανόητες ερωτήσεις. Οι δημοσιογράφοι διαμαρ­ τυρήθηκαν πως δεν ήταν αυτός σωστός τρόπος να συμπερι­ φέρεται στα μέσα μαζικής επικοινωνίας, πως βρίσκονταν ε­ κεί για να εκπληρώσουν το καθήκον τους να ενημερώνουν και επομένως αξίωναν σεβασμό, αλλά ο δήμαρχος έκοψε ε­

ι 39

ξαρχής τη συντεχνιακή αγόρευση, Υπήρξε σήμερα μια εφη­ μερίδα που τόλμησε να ζητήσει λουτρό αίματος, δεν έγινε έ­ τσι ακριβώς, οι καμένοι δεν αιμορραγούν, μετατρέπονται μόνο σε κάρβουνο, και τώρα αφήστε με να περάσω, σας πα­ ρακαλώ, δεν έχω τίποτε άλλο να πω, θα σας καλέσουμε ό­ ταν θα διαθέτουμε συγκεκριμένες πληροφορίες. Ακούστηκε ένα γενικό μουρμουρητό αποδοκιμασίας, πιο πίσω κάποια περιφρονητική κουβέντα, Ποιος νομίζει ότι είναι, αλλά ο δήμαρχος δεν έκανε καμία προσπάθεια να διερευνήσει από πού προερχόταν η αναίδεια, κι ο ίδιος αυτό ακριβώς ανα­ ρωτιόταν τις τελευταίες ώρες, Ποιος νομίζω ότι είμαι. Δύο ώρες αργότερα ανακοινώθηκε ότι η φωτιά είχε σβή­ σει, άλλες δυο ώρες κράτησαν τα αποκαΐδια, δεν είχε στα­ θεί όμως δυνατό να μάθουν πόσοι άνθρωποι είχαν πεθάνει. Κάπου τριάντα ή σαράντα άτομα, που με τραύματα διαφο­ ρετικής σοβαρότητας είχαν γλιτώσει τις χειρότερες συνέπειες της έκρηξης γιατί βρίσκονταν στο αίθριο, ζώνη απομακρυ­ σμένη από το σημείο της ανατίναξης, μεταφέρθηκαν στο νο­ σοκομείο. Ο δήμαρχος παρέμεινε μέχρι να σβήσουν τα α­ ποκαΐδια και δέχτηκε να αποσυρθεί μόνο όταν ο διοικητής της πυροσβεστικής τού είπε, Πηγαίνετε να ξεκουραστείτε, κύριε δήμαρχε, αφήστε τα υπόλοιπα σ' εμάς και κάντε κάτι για την πληγή που έχετε στο πρόσωπο, δεν καταλαβαίνω πώς δεν την αντιλήφθηκε κανείς, Δεν πειράζει, ήταν απα­ σχολημένοι με πιο σοβαρά πράγματα. Ύστερα ρώτησε, Και τώρα, Τώρα θα ψάξουμε και θα ανασύρουμε τα πτώματα, κάποια θα είναι διαμελισμένα, τα περισσότερα καρβουνιασμένα, Δεν ξέρω αν θα το αντέξω, Στην κατάσταση που σας βλέπω δεν θα το αντέξετε, Είμαι ένας δειλός, Η δειλία δεν έχει καμία σχέση, κύριε δήμαρχε, εγώ λιποθύμησα την πρώ­ τη φορά, Ευχαριστώ, κάντε ό,τι μπορείτε, Θα σβήσουμε την τελευταία στάχτη, τίποτα σπουδαίο, Τουλάχιστον θα είστε εδώ. Λερωμένος από την καρβουνόσκονη, με το πρόσωπο μαύρο από το ξεραμένο αίμα, άρχισε με κόπο να προχωρά

με κατεύθυνση το σπίτι του. Πονούσε ολόκληρο το κορμί του, από το τρέξιμο, από τη νευρική ένταση, από την ορθο­ στασία τόση ώρα. Δεν είχε νόημα να τηλεφωνήσει στη γυ­ ναίκα του, ο άνθρωπος που θ' απαντούσε θα έλεγε σίγουρα, Λυπάμαι, κύριε δήμαρχε, η γιατρός χειρουργεί, δεν μπορεί να έρθει στο τηλέφωνο. Κι από τις δυο πλευρές του δρόμου είχε βγει κόσμος στα παράθυρα, αλλά κανείς δεν τον ανα­ γνώρισε. Ένας αυθεντικός δήμαρχος μετακινείται με το υ­ πηρεσιακό του αυτοκίνητο, έχει γραμματέα για να του κρα­ τά το χαρτοφύλακα με τα έγγραφα, τρεις σωματοφύλακες για να του ανοίγουν δρόμο, ενώ αυτός εκεί είναι ένας βρό­ μικος και δυσώδης περιπλανώμενος, ένας άνθρωπος λυπη­ μένος έτοιμος να βάλει τα κλάματα, ένα φάντασμα που κα­ νείς δεν του δίνει έναν κουβά νερό να πλύνει το σεντόνι του. Ο καθρέφτης του ασανσέρ τού έδειξε το καρβουνιασμένο πρόσωπο που θα είχε αυτή τη στιγμή αν βρισκόταν στην α­ ποβάθρα του σταθμού την ώρα που εξερράγη η βόμβα, Φρί­ κη, φρίκη, μουρμούρισε. Άνοιξε την πόρτα με χέρια τρεμά­ μενα και κατευθύνθηκε στο μπάνιο. Έβγαλε από το ντου­ λάπι το κουτί με τις πρώτες βοήθειες, το πακέτο βαμβάκι, το οξυζενέ, ένα ιωδιούχο αντισηπτικό υγρό, αυτοκόλλητους ε­ πιδέσμους μεγάλου μεγέθους. Σκέφτηκε, Μάλλον θα χρεια­ στώ μερικά ράμματα. Το πουκάμισο ήταν λεκιασμένο στο αίμα μέχρι το ύψος της ζώνης του παντελονιού, Έχασα πε­ ρισσότερο αίμα απ' όσο νόμιζα. Έβγαλε το σακάκι, έλυσε με δυσκολία τον κολλώδη κόμπο της γραβάτας, έβγαλε το πουκάμισο. Η φανέλα ήταν κι αυτή λεκιασμένη με αίμα, Πρέπει να πλυθώ, να μπω κάτω από το ντους, όχι, όχι, δεν γίνεται, είναι ανοησία, το νερό θα παρασύρει την κρούστα που καλύπτει την πληγή και το αίμα θα τρέξει ξανά, είπε χαμηλόφωνα, πρέπει, μάλιστα, πρέπει, τι πρέπει. Η λέξη ή­ ταν σαν ένα νεκρό σώμα που είχε διασταυρωθεί με το δρό­ μο του, έπρεπε να ανακαλύψει τι ήθελε, να ξυπνήσει το πτώ­ μα. Οι πυροσβέστες και οι βοηθοί πολιτικής ασφάλειας μπαί-

νουν στο σταθμό. Κουβαλούν φορεία, φορούν στα χέρια τους γάντια, η πλειοψηφία τους δεν άγγιξε ποτέ καμένο σώμα, τώρα θα μάθουν πόσο στοιχίζει. Πρέπει. Βγήκε από το μπά­ νιο, πήγε στο γραφείο του και κάθισε. Έπιασε το τηλέφωνο και σχημάτισε ένα μυστικό αριθμό. Είναι τρεις σχεδόν τα ξημερώματα. Μια φωνή απάντησε, Γραφείο υπουργού των εσωτερικών, ποιος ομιλεί, Ο δήμαρχος της πρωτεύουσας, θα ήθελα να μιλήσω με τον κύριο υπουργό, είναι πάρα πο­ λύ επείγον, αν βρίσκεται εκεί παρακαλώ συνδέστε με, Μια στιγμή, παρακαλώ. Η στιγμή διήρκεσε μερικά δευτερόλε­ πτα, Παρακαλώ, Κύριε υπουργέ, πριν από μερικές ώρες ε­ ξερράγη βόμβα στο σταθμό του υπέργειου μετρό του ανα­ τολικού τομέα, δεν ξέρουμε ακόμα πόσους θανάτους προ­ κάλεσε, όλα όμως δείχνουν πως είναι πολλοί, οι τραυματίες υπολογίζονται σε τριάντα με σαράντα, Είμαι ήδη ενήμερος, Σας τηλεφωνώ τώρα γιατί προηγουμένως βρισκόμουν διαρ­ κώς επιτόπου, Κάνατε πολύ καλά. Ο δήμαρχος πήρε βαθιά ανάσα, ρώτησε, Δεν έχετε να μου πείτε τίποτα, κύριε υπουρ­ γέ, Σε τι αναφέρεστε, Αν έχετε κάποια ιδέα ποιος έβαλε τη βόμβα, Μου φαίνεται αρκετά ξεκάθαρο, οι φίλοι σας που ψήφισαν λευκό αποφάσισαν να περάσουν στην άμεση δρά­ ση, Δεν το πιστεύω, Θέλετε πιστέψτε το, θέλετε όχι, αυτή εί­ ναι η αλήθεια, Είναι, ή θα γίνει, Πάρτε το όπως θέλετε, Κύ­ ριε υπουργέ, αυτό που συνέβη εδώ ήταν ένα στυγερό έ­ γκλημα, Υποθέτω πως έχετε δίκιο, έτσι τα αποκαλούν συ­ νήθως, Ποιος έβαλε τη βόμβα, κύριε υπουργέ, Ακούγεστε ταραγμένος, θα σας συμβούλευα να πάτε να ξεκουραστείτε, τηλεφωνήστε μου ξανά όταν ξημερώσει, αλλά όχι πριν από τις δέκα, Ποιος έβαλε τη βόμβα, κύριε υπουργέ, Τι υπαινίσ­ σεστε, Μια ερώτηση δεν είναι υπαινιγμός, υπαινιγμός θα ή­ ταν αν σας έλεγα αυτό που και οι δυο μας σκεφτόμαστε αυ­ τή τη στιγμή, Οι σκέψεις μου δεν έχουν λόγο να συμπίπτουν με αυτό που σκέφτεται ένας δήμαρχος, Αυτή τη φορά συ­ μπίπτουν, Προσέχετε, το παρατραβάτε, Δεν το παρατρα­

βάω, είμαι στα όρια μου, Τι θέλετε να πείτε, Πως μιλάω αυ­ τή τη στιγμή με τον άμεσα υπεύθυνο για την επίθεση, Είστε τρελός, Μακάρι να ήμουν, Έχετε το θράσος να ρίχνετε υ­ ποψίες πάνω σε μέλος της κυβέρνησης, αυτό είναι ανήκου­ στο, Κύριε υπουργέ, από αυτή τη στιγμή παύω να είμαι δή­ μαρχος της πολιορκημένης πόλης, Θα μιλήσουμε αύριο, ση­ μειώστε πάντως πως δεν αποδέχομαι την παραίτηση σας, Θα χρειαστεί να αποδεχτείτε την εγκατάλειψη θέσης, πείτε πως πέθανα, Σε αυτή την περίπτωση σας προειδοποιώ εξ ο­ νόματος της κυβέρνησης πως θα το μετανιώσετε πικρά, ή μάλλον δεν θα προλάβετε καν να μετανιώσετε αν δεν τηρή­ σετε απόλυτη σιωπή σε σχέση με το θέμα, φαντάζομαι πως δεν θα σας κοστίσει πολύ δεδομένου ότι μου λέτε πως είστε νεκρός, Δεν φανταζόμουν ποτέ πως θα ήσασταν τόσο. Το τηλέφωνο έκλεισε από την άλλη πλευρά. Ο άνθρωπος που υπήρξε δήμαρχος σηκώθηκε και πήγε στο μπάνιο. Γδύθηκε και μπήκε κάτω από το ντους. Το νερό διέλυσε γρήγορα την κρούστα που είχε δημιουργηθεί πάνω στην πληγή, το αίμα ξανάρχισε να τρέχει. Οι πυροσβέστες μόλις έβρισκαν το πρώτο καρβουνιασμένο πτώμα.

Ε

ΙΚΟΣΙ ΤΡΕΙΣ ΝΕΚΡΟΙ ΚΑΤΑΜΕΤΡΗΘΗΚΑΝ ΗΔΗ, ΚΑΙ ΔΕΝ

ξέρουμε ακόμα πόσους θα ανακαλύψουν κάτω από τα χαλάσματα, είκοσι τρεις νεκροί τουλάχιστον, κύριε υ­ πουργέ, επαναλάμβανε ο πρωθυπουργός χτυπώντας τη δε­ ξιά παλάμη του στην ανοιχτές εφημερίδες πάνω στο τραπέ­ ζι, Τα μέσα μαζικής επικοινωνίας σχεδόν ομόφωνα αποδί­ δουν την επίθεση σε κάποια τρομοκρατική ομάδα που σχε­ τίζεται με την εξέγερση των λευκαντών, κύριε πρωθυπουρ­ γέ, Κατ' αρχάς, σας παρακαλώ, κάντε μου τη χάρη και μην προφέρετε ξανά παρουσία μου τη λέξη λευκαντής, είναι θέ­ μα καλαισθησίας αν μη τι άλλο, και κατά δεύτερον εξηγή­ στε μου τι σημαίνει, με δικά σας λόγια, η έκφραση σχεδόν ο­ μόφωνα, Σημαίνει πως υπάρχουν μονάχα δύο εξαιρέσεις, αυτές οι δυο μικρές εφημερίδες που δεν δέχονται την εκδο­ χή που κυκλοφόρησε και απαιτούν έρευνα σε βάθος, Ενδια­ φέρον, Κοιτάξτε, κύριε πρωθυπουργέ, την ερώτηση σ' αυ­ τήν. Ο πρωθυπουργός διάβασε δυνατά, Θέλουμε Να Ξέ­ ρουμε Ποιος Έδωσε Την Εντολή, Κι αυτή, λιγότερο άμεση, προς την ίδια όμως κατεύθυνση, Θέλουμε Να Μάθουμε Την Αλήθεια Όποιον Κι Αν Αφορά. Ο υπουργός των εσω­ τερικών συνέχισε, Δεν είναι σοβαρό, δεν νομίζω ότι χρειά­ ζεται ν' ανησυχούμε, μας συμφέρει μάλιστα να εμφανίζο­ νται αυτές οι αμφιβολίες για να μη λένε πως υπακούν όλοι στη φωνή του αφέντη, Θέλετε δηλαδή να πείτε πως οι είκο­ σι τρεις ή και περισσότεροι νεκροί δεν σας απασχολούν,

Ήταν ένα υπολογισμένο ρίσκο, κύριε πρωθυπουργέ, Δεδο­ μένου αυτού που συνέβη, ένα ρίσκο πολύ κακά υπολογι­ σμένο, Αναγνωρίζω πως μπορεί να θεωρηθεί και ως τέτοιο, Είχαμε σκεφτεί ένα μηχανισμό όχι ιδιαίτερα ισχυρό, που θα τρόμαζε λίγο παραπάνω, Δυστυχώς κάτι δεν πήγε καλά στην αλυσίδα μετάδοσης της εντολής, Πολύ θα ήθελα να εί­ χα τη βεβαιότητα πως αυτός είναι ο μοναδικός λόγος, Έχε­ τε το λόγο μου, κύριε πρωθυπουργέ, μπορώ να σας διαβε­ βαιώσω πως η εντολή δόθηκε σωστά, Το λόγο σας, κύριε υ­ πουργέ των εσωτερικών, Σας τον δίνω για όσο αξίζει, Μά­ λιστα, για όσο αξίζει, Όπως και να 'χει, το ξέραμε πως θα είχαμε νεκρούς, Όχι όμο)ς είκοσι τρεις, Και τρεις να ήταν πάλι νεκροί θα ήταν, το θέμα δεν είναι ο αριθμός, Το θέμα είναι και ο αριθμός, ο σκοπός αγιάζει τα μέσα, επιτρέψτε μου να σας το υπενθυμίσω, Την έχω ακούσει αυτή τη φρά­ ση πολλές φορές, Κι αυτή δεν ήταν η τελευταία, ακόμα κι αν την επόμενη φορά δεν την ακούσετε από μένα, Κύριε υ­ πουργέ των εσωτερικών, διορίστε αμέσως μια επιτροπή έ­ ρευνας, Για να φτάσει σε ποια συμπεράσματα, κύριε πρω­ θυπουργέ, Βάλτε σε λειτουργία την επιτροπή, τα υπόλοιπα θα τα δούμε μετά, Πολύ καλά, Παρέχετε κάθε απαραίτητη βοήθεια στις οικογένειες των θυμάτων, των νεκρών αλλά και όσων νοσηλεύονται, δώστε οδηγίες στη δημαρχία να α­ ναλάβει τις ταφές, Μέσα σε όλη αυτή τη σύγχυση ξέχασα να σας ενημερώσω ότι ο δήμαρχος παραιτήθηκε, Παραιτήθη­ κε, γιατί, Για την ακρίβεια, εγκατέλειψε τη θέση του, Πα­ ραιτήθηκε ή εγκατέλειψε, μου είναι αδιάφορο αυτή τη στιγ­ μή, σας ρωτώ γιατί, Έφτασε στο σταθμό λίγο μετά την έ­ κρηξη και τα νεύρα του κλονίστηκαν, δεν άντεξε το θέαμα, Κανένας άνθρωπος δεν θα το άντεχε, ούτε εγώ θα το άντε­ χα, φαντάζομαι ούτε εσείς, κύριε υπουργέ, επομένως πρέπει να έχει άλλο λόγο για να εγκαταλείψει έτσι ξαφνικά, Πι­ στεύει ότι η κυβέρνηση ευθύνεται για το περιστατικό, δεν περιορίστηκε να υπαινιχθεί την υπο\[)ία του, ήταν σαφής και

1 ο - Περί

ψωτίοεως

με το παραπάνω, Πιστεύετε πως αυτός ενέπνευσε την ιδέα στις δύο αυτές εφημερίδες, Ειλικρινά, κύριε πρωθυπουργέ, δεν το πιστεύω, και να σας πω την αλήθεια πολύ θα ήθελα να του φορτώσω το φταίξιμο, Τι θα κάνει τώρα αυτός ο άν­ θρωπος, Η γυναίκα του είναι χειρούργος στο νοσοκομείο, Μάλιστα, τη γνωρίζω, Έχουν με τι να ζήσουν μέχρι να βρε­ θεί μια θέση, Κι εν τω μεταξύ, Εν τω μεταξύ, κύριε πρωθυ­ πουργέ, αν αυτό εννοείτε, θα τον έχω υπό αυστηρή επίβλε­ ψη, Τι στο καλό πέρασε από το μυαλό αυτού του ανθρώπου, μου φαινόταν πλήρους εμπιστοσύνης, πιστό μέλος του κόμ­ ματος, πολιτική καριέρα λαμπρή, με μέλλον, Το μυαλό των ανθρώπινων όντων δεν είναι πάντα σε συμφωνία με τον κό­ σμο στον οποίο ζουν, υπάρχουν άνθρωποι που δυσκολεύο­ νται να προσαρμοστούν στην πραγματικότητα των γεγονό­ των, κατά βάθος είναι απλώς αδύναμα και μπερδεμένα πνεύματα που χρησιμοποιούν τις λέξεις, επιδέξια κάποιες φορές, για να δικαιολογήσουν τη δειλία τους, Βλέπω ότι εί­ στε γνώστης του ζητήματος, από προσωπική σας εμπειρία προέρχονται οι γνώσεις αυτές, Θα είχα το χαρτοφυλάκιο που έχω αναλάβει στην κυβέρνηση, του υπουργείου των ε­ σωτερικών, αν συνέβαινε κάτι τέτοιο, Υποθέτω πως όχι, αλ­ λά σ' αυτό τον κόσμο όλα είναι πιθανά, φαντάζομαι πως α­ κόμα και οι καλύτεροι ειδικοί μας στα βασανιστήρια φιλούν κι αυτοί τα παιδιά τους όταν γυρίζουν στο σπίτι, και μερικοί ίσως μάλιστα να κλαίνε στον κινηματογράφο, Ο υπουργός των εσωτερικών δεν αποτελεί εξαίρεση, είμαι ένας αισθη­ ματίας, Μ' ευχαριστεί που το ακούω. Ο πρωθυπουργός ξε­ φύλλισε αργά τις εφημερίδες, κοίταξε τις φωτογραφίες μία προς μία, ανάμικτα με αποστροφή και έγνοια, και είπε, Θα θέλετε να μάθετε γιατί δεν σας αποπέμπω, Μάλιστα, κύριε πρωθυπουργέ, είμαι περίεργος να μάθω τους λόγους, Αν το έκανα, ο κόσμος θα σκεφτόταν ένα από τα δύο, ή ότι, ανε­ ξάρτητα από τη φύση και το βαθμό της ενοχής, σας θεωρώ άμεσα υπεύθυνο γι' αυτό που συνέβη, ή ότι απλώς τιμωρώ

146

την υποτιθέμενη ανικανότητα σας που δεν προβλέψατε την πιθανότητα μιας τέτοιας βίαιης ενέργειας, εγκαταλείποντας την πρωτεύουσα στην τύχη της, Το περίμενα πως θα ήταν αυτοί οι λόγοι, γνωρίζω τους όρους του παιχνιδιού, Προφα­ νώς, ένας τρίτος λόγος, δυνατός, όπως όλοι, μάλλον όμως απίθανος, δεν τίθεται ως θέμα, Ποιος, Μήπως αποκαλύψε­ τε δημοσίως το μυστικό της επίθεσης, Ο κύριος πρωθυ­ πουργός γνωρίζει καλύτερα απ' όλους πως κανένας υπουρ­ γός των εσωτερικών, σε οποιαδήποτε εποχή και οποιαδή­ ποτε χώρα στον κόσμο, δεν άνοιξε ποτέ το στόμα του για να μιλήσει για τις αθλιότητες, τις ξεδιαντροπιές, τις προδοσίες και τα εγκλήματα της αρμοδιότητας του, επομένως μπορεί­ τε να μείνετε ήσυχος, ούτε σ' αυτή την περίπτωση θα είμαι η εξαίρεση, Αν μαθευτεί πως η βόμβα στάλθηκε από εμάς, θα έχουμε δώσει σε όσους ψήφισαν λευκό το τελευταίο επι­ χείρημα που τους έλειπε, Είναι μια οπτική που, μετά συγχωρήσεως, νομίζω ότι προσβάλλει τη λογική, κύριε πρωθυ­ πουργέ, Γιατί, Και δεν τιμά, επιτρέψτε μου να πω, τη συνή­ θως ακριβή σκέψη σας, Τι εννοείτε, Εννοώ ότι, είτε μαθευ­ τεί είτε όχι, αν κάποια στιγμή βρεθούν να έχουν το δίκιο με το μέρος τους θα είναι γιατί το είχαν εξαρχής, Ο πρωθυ­ πουργός παραμέρισε τις εφημερίδες από μπροστά του και είπε, Όλα αυτά μου θυμίζουν την παλιά ιστορία του μαθη­ τευόμενου μάγου, εκείνου που δεν ήξερε να συγκρατήσει τις μαγικές δυνάμεις που είχε βάλει σε ενέργεια, Ποιος είναι στην περίπτωση αυτή, κατά τη γνώμη σας, κύριε πρωθυ­ πουργέ, ο μαθητευόμενος μάγος, αυτοί ή εμείς, Πολύ φοβά­ μαι και οι δύο, εκείνοι πήραν ένα δρόμο αδιέξοδο χωρίς να σκεφτούν τις συνέπειες, Κι εμείς πήγαμε ξοπίσω τους, Έτσι είναι, τώρα χρειάζεται να βρούμε ποιο είναι το επόμενο βή­ μα, Όσον αφορά στην κυβέρνηση, τίποτα περισσότερο από τη διατήρηση της πίεσης, είναι προφανές πως μετά από αυ­ τό που συνέβη δεν μας συμφέρει να το παρακάνουμε, Κι ε­ κείνοι, Αν είναι ακριβείς οι πληροφορίες που μου ήρθαν λί-

γο πριν έρθω εδώ, ετοιμάζουν διαδήλωση, Και τι σκοπεύουν να πετύχουν μ' αυτό, οι διαδηλώσεις ποτέ δεν χρησίμευσαν σε τίποτα, αλλιώς δεν θα δίναμε άδεια να γίνονται, Υποθέτω πως θέλουν απλώς να διαμαρτυρηθούν για την επίθεση, κι όσο για την άδεια από το υπουργείο των εσωτερικών, αυτή τη φορά δεν θα χρειαστεί καν να χάσουν χρόνο ζητώντας την, Θα ξεμπερδέψουμε άραγε από αυτό το μπλέξιμο, Ίσως αυτό να μην είναι ζήτημα μάγων, διπλωματούχων ή μαθη­ τευόμενων, κύριε πρωθυπουργέ, στο τέλος όμως, όπως πά­ ντα, θα κερδίσει αυτός που έχει περισσότερη δύναμη, Θα κερδίσει αυτός που θα έχει περισσότερη δύναμη στο τέλος, κι εκεί δεν φτάσαμε ακόμα, η δύναμη που τώρα έχουμε ίσως να μην είναι αρκετή όταν έρθει εκείνη η ώρα, Εγώ έχω εμπι­ στοσύνη, κύριε πρωθυπουργέ, ένα οργανωμένο κράτος δεν μπορεί να χάσει τέτοια μάχη, θα ήταν η συντέλεια του κό­ σμου, Ή η αρχή ενός άλλου, Δεν ξέρω τι να σκεφτώ γι' αυ­ τά που λέτε, κύριε πρωθυπουργέ, Ας πούμε, μη σκεφτείτε ν' αρχίσετε να λέτε εδώ κι εκεί πως ο πρωθυπουργός έχει ητ­ τοπαθείς ιδέες, Δεν θα μου περνούσε ποτέ κάτι τέτοιο απ' το μυαλό, Πάλι καλά, Προφανώς, κύριε πρωθυπουργέ, μιλού­ σατε θεωρητικά, Έτσι είναι, Αν δεν με χρειάζεστε κάτι άλλο, επιστρέφω στη δουλειά μου, Ο πρόεδρος μου είπε πως είχε μία έμπνευση, Τι, Δεν θέλησε να μου εξηγήσει περισσότερα, παρακολουθεί τα συμβάντα, Μακάρι να φανεί χρήσιμη, Εί­ ναι ο αρχηγός του κράτους, Αυτό ακριβώς ήθελα να πω κι ε­ γώ, Κρατήστε με ενήμερο, Μάλιστα, κύριε πρωθυπουργέ, Χαίρετε, Χαίρετε, κύριε πρωθυπουργέ. Οι πληροφορίες που έφτασαν στο υπουργείο των εσωτε­ ρικών ήταν ορθές, η πόλη προετοιμαζόταν για διαδήλωση. Ο τελικός αριθμός των νεκρών είχε φτάσει τους τριάντα τέσ­ σερις. Κανείς δεν ήξερε από πού ούτε πώς γεννήθηκε η ιδέα, αμέσως αποδεκτή από όλο τον κόσμο, πως οι σοροί τους δεν έπρεπε να θαφτούν στα νεκροταφεία, σαν κοινών θνητών, πως οι τάφοι θα έπρεπε να μείνουν εις τους αιώνας των αιώνων

στον μπροστινό κηπαιο χώρο στο σταθμό του μετρό. Ωστό­ σο μερικές οικογένειες, όχι πολλές, γνωστές για τις δεξιές πολιτικές τους αντιλήψεις και αμετακίνητες στην πεποίθηση τους πως η επίθεση ήταν έργο τρομοκρατικής ομάδας άμε­ σα συνδεδεμένης, όπως επιβεβαίωναν τα μέσα μαζικής ενη­ μέρωσης, με τη συνωμοσία ενάντια στο έννομο κράτος, αρ­ νήθηκαν να παραδώσουν στην κοινότητα τους αθώους νε­ κρούς τους, Αυτοί, πράγματι, είναι αθώοι από κάθε ενοχή, ωρύονταν, γιατί υπήρξαν σε όλη τους τη ζωή πολίτες που σέ­ βονταν τη δική τους και την ξένη ιδιοκτησία, γιατί είχαν ψη­ φίσει όπως οι γονείς και οι παππούδες τους, γιατί υπήρξαν άνθρωποι της τάξης και τώρα μαρτυρικά θύματα της δολο­ φονικής βίας. Δήλωναν επίσης, σε άλλο ύφος, ίσως για να μη φανεί τόσο σκανδαλώδης η έλλειψη πολιτικής αλληλεγγύης, ότι είχαν στην κατοχή τους ιστορικούς τάφους και πως ήταν ακλόνητη παράδοση της οικογενειακής τους γενεαλογίας να παραμένουν ενωμένοι, αφού πεθάνουν, επίσης εις τους αιώ­ νας των αιώνων, εκείνοι που στη ζωή είχαν διαβιώσει μαζί. Η συλλογική ταφή δεν ήταν επομένως τριάντα τεσσάρων πτωμάτων, αλλά είκοσι επτά. Κι έτσι όμως πρέπει να ανα­ γνωρίσει κανείς πως ήταν πολλά. Κανείς δεν ξέρει ποιος έ­ στειλε, οπωσδήποτε όμως όχι η δημαρχία, που, όπως ξέρου­ με, θα είναι χωρίς αρχή μέχρι ο υπουργός των εσωτερικών να επικυρώσει την απαραίτητη ανάθεση αντικατάστασης, κανείς δεν ξέρει ποιος έστειλε, λέγαμε λοιπόν, την τεράστια μηχανή όλο βραχίονες που εμφανίστηκε στον κήπο, απ' αυ­ τές που ονομάζουμε πολυχρηστικές, όμοια με μεταμορφικό γίγαντα, που ξεριζώνουν ένα δέντρο στο πι και φι και που θα ήταν ικανές ν' ανοίξουν είκοσι επτά λάκκους μέχρι να πει κανείς κύμινο, αν οι σκαφτιάδες των νεκροταφείων, κι εκεί­ νοι προσηλωμένοι στην παράδοση, δεν είχαν παρουσιαστεί για να εκτελέσουν το έργο χειρωνακτικά, δηλαδή με φτυάρι και τσάπα. Η μηχανή είχε έρθει ακριβώς για να ξεριζώσει μι­ σή ντουζίνα δέντρα που εμπόδιζαν, κι όταν το έδαφος πα-

τήθηκε καλά και ισιώθηκε από τον κύλινδρο, ήταν σαν να προοριζόταν εξαρχής για ιερός τόπος αιώνιας ανάπαυσης, και μετά πήγε, στη μηχανή αναφερόμαστε, να φυτέψει σε άλ­ λο μέρος τα δέντρα και τις σκιές τους. Τρεις μέρες μετά την επίθεση, νωρίς το πρωί, άρχισαν οι άνθρωποι να βγαίνουν στους δρόμους. Προχωρούσαν σιω­ πηλοί, σκυθρωποί, πολλοί κρατούσαν λευκές σημαίες, όλοι με λευκό περιβραχιόνιο στο αριστερό μπράτσο, κι ας μη μας πουν οι ειδικοί του θρησκευτικού πρωτοκόλλου πως το ση­ μάδι του πένθους δεν μπορεί να είναι λευκό, γιατί είμαστε ε­ νήμεροι πως σε αυτή τη χώρα υπήρξε ήδη κάποια φορά, και γνωρίζουμε πως για τους Κινέζους υπήρξε πάντα, κι ας α­ φήσουμε τους Ιάπωνες, που θα ήταν τώρα όλοι ντυμένοι στα γαλάζια αν τους αφορούσε η περίσταση. Στις έντεκα η ώρα η πλατεία ήταν γεμάτη, αλλά δεν ακουγόταν παρά η α­ πέραντη ανάσα του πλήθους, ο υπόκωφος συριγμός του αέ­ ρα που έμπαινε κι έβγαινε απ' τα πνευμόνια, εισπνοή, εκ­ πνοή, τρέφοντας με οξυγόνο το αίμα των ζωντανών, ει­ σπνοή, εκπνοή, εισπνοή, εκπνοή, μέχρι που ξαφνικά, ας μην τελειώσουμε τη φράση μας, η στιγμή αυτή, για όσους έχουν έρθει εδώ, τους επιζήσαντες, δεν έχει φτάσει ακόμα. Έβλε­ πε κανείς αμέτρητα λευκά λουλούδια, χρυσάνθεμα σε μεγά­ λες ποσότητες, τριαντάφυλλα, κρίνους, λίλιουμ, κάποιο άν­ θος κάκτου εκτυφλωτικής λευκότητας, χιλιάδες μαργαρίτες που συγχωρούνταν για το μαύρο κουμπάκι στο κέντρο. Πα­ ραταγμένα ανά είκοσι βήματα, τα φέρετρα σηκώθηκαν στους ώμους συγγενών και φίλων των νεκρών, OOOL είχαν, προχώρησαν με πένθιμο βήμα μέχρι τους λάκκους και μετά, με την επιδέξια καθοδήγηση των επαγγελματιών νεκροθα­ φτών, κατέβηκαν αργά με σκοινιά μέχρι που ακούμπησαν μ' έναν κούφιο ήχο τον πάτο. Τα ερείπια του σταθμού έμοια­ ζαν να αναδίνουν ακόμα τη μυρωδιά καμένης σάρκας. Πολλοί πρέπει να θεώρησαν ακατανόητο πώς σε μια τόσο συγκινητική τελετή, σε τόσο βαρύ συλλογικό πένθος, δεν έ­

σπευσαν να συνδράμουν παρηγορητικά με τελετουργικές νεκρώσιμες ακολουθίες τα ποικίλα εκκλησιαστικά ιδρύματα που είναι εγκατεστημένα στη χώρα, στερώντας κατ' αυτό τον τρόπο τις ψυχές των νεκρών από το ασφαλέστερο κατευόδιο και την κοινότητα των ζωντανών από μια έμπρα­ κτη επίδειξη οικουμενικότητας, που θα μπορούσε ίσως να συνεισφέρει ώστε να επανέλθει στο μαντρί ο απολωλώς πλη­ θυσμός. Ο λόγος της λυπηρής απουσίας μπορεί μόνο να ε­ ξηγηθεί από τον τρόμο των διαφόρων εκκλησιών μήπως ε­ γείρουν την υποψία συνενοχής, έστω τακτικής συνενοχής, γιατί αν ήταν στρατηγική τα πράγματα θα ήταν πιο σοβα­ ρά, στη λευκή εξέγερση. Επίσης, με την παράλειψη αυτή δεν είναι άσχετα κάμποσα τηλεφωνήματα που έκανε προ­ σωπικά ο πρωθυπουργός με ελάχιστες αποκλίσεις πάνω στο ίδιο θέμα, Η κυβέρνηση του έθνους φρονεί πως μια ασυλλόγιστη συμμετοχή της εκκλησίας σας στην αναγγελθείσα νεκρώσιμη τελετή, παρότι πνευματικώς δικαιολογημένη, θα μπορούσε να θεωρηθεί και επομένως να γίνει αντικείμενο εκμετάλλευσης ως υποστήριξη πολιτική, αν όχι και ιδεολο­ γική, στην πείσμονα και συστηματική απείθεια με την οποία ένα σημαντικό μέρος του πληθυσμού της πρωτεύουσας έχει αντιπαρατεθεί έναντι της νόμιμης και συνταγματικής δημο­ κρατικής αρχής. Για το λόγο αυτόν οι ταφές ήταν απέριττες και λαϊκές, πράγμα που δεν εμπόδισε μερικές σιωπηλές ι­ διωτικές προσευχές, εδώ κι εκεί, ν' ανέβουν στα ποικίλα ου­ ράνια και να γίνουν εκεί αποδεκτές με αγαθή προαίρεση και συμπάθεια. Οι τάφοι ήταν ακόμη ανοιχτοί όταν βρέθηκε κά­ ποιος που, με τις καλύτερες προθέσεις, είναι σίγουρο, απο­ πειράθηκε να βγάλει λόγο, αλλά η πρόθεση του αντικρού­ στηκε αμέσως από τους παρευρισκόμενους, Όχι λόγους, ε­ δώ ο καθένας έχει τον καημό του και όλοι μαζί τον ίδιο πό­ νο. Κι είχε δίκιο όποιος εκφράστηκε τόσο ξεκάθαρα. Εξάλ­ λου, αν ήταν αυτή η ιδέα του αποτυχημένου ομιλητή, θα ή­ ταν αδύνατο να πλέξει στη σειρά το επιτάφιο εγκώμιο είκο-

σι επτά ανθρώπων, γυναικών και αντρών, μαζί κι ενός μι­ κρού παιδιού χωρίς ιστορία ακόμα. Αν οι άγνωστοι στρα­ τιώτες δεν νιώθουν να τους λείπουν τα ονόματα που είχαν εν ζωή ώστε να τους αποδοθούν όλες οι τιμές, οφειλόμενες και περιστασιακές, δεν πειράζει, σ' αυτό μπορούμε να συμ­ φωνήσουμε, αλλά τούτοι οι πεθαμένοι, αγνώριστοι στην πλειοψηφία τους, δυο-τρεις απ' αυτούς προς αναγνώριση, το μόνο που θέλουν είναι να τους αφήσουν στην ησυχία τους. Στους ακριβολόγους αναγνώστες, που τους απασχολεί η καλή τάξη της εξιστόρησης, που επιθυμούν να μάθουν για ποιο λόγο δεν έγιναν οι απαραίτητες και συνήθεις πλέον ε­ ξετάσεις dna, η μόνη ειλικρινής απάντηση που μπορούμε να τους δώσουμε είναι η απόλυτη άγνοια μας, αν και φανταζό­ μαστε πως εκείνη η πασίγνωστη και ξεπουλημένη έκφραση, Οι νεκροί μας, τόσο κοινή από τη ρουτινιάρικη κατανάλω­ ση των πατριωτικών δημηγοριών, θα πρέπει εδώ να εκλήφθηκε κυριολεκτικά, δηλαδή, όντας αυτοί νεκροί, όλοι τους, βίος μας, κανέναν δεν πρέπει να θεωρούμε αποκλειστικά δι­ κό μας, απ' όπου προκύπτει ότι μια ανάλυση του dna που θα λάμβανε υπόψη όλους τους παράγοντες, συμπεριλαμβά­ νοντας κυρίως τους μη βιολογικούς, όσο κι αν έψαχνε στην έλικα, το μόνο που θα κατάφερνε θα ήταν να επιβεβαιώσει μια συλλογική περιουσία που εκ προοιμίου δεν χρειαζόταν αποδείξεις. Είχε ισχυρούς λόγους λοιπόν εκείνος ο άντρας, εκτός κι αν ήταν γυναίκα, όταν είπε, σύμφωνα με ό,τι κατα­ γράφηκε πιο πάνω, Εδώ ο καθένας έχει τον καημό του κι ό­ λοι μαζί τον ίδιο πόνο. Εν τω μεταξύ το χώμα ρίχτηκε μέσα στους λάκκους, μοιράστηκαν ομόψυχα τα λουλούδια, εκεί­ νους που είχαν λόγους να κλάψουν τους αγκάλιασαν και τους παρηγόρησαν οι υπόλοιποι, όσο αυτό ήταν δυνατό, ό­ ντας ο πόνος τόσο πρόσφατος. Ο αγαπημένος του καθενός, της κάθε οικογένειας, βρίσκεται εδώ, αλλά κανείς δεν ξέρει ακριβώς πού, ίσως σ' αυτό το λάκκο, ίσως στον άλλο, καλύ­ τερα να κλάψουμε σε όλους, είχε δίκιο εκείνος ο βοσκός με

τα πρόβατα που είπε, ποιος ξέρει πού το είχε μάθει, Δεν υ­ πάρχει μεγαλύτερος σεβασμός από το να κλαίει κανείς για κάποιον που δεν γνώριζε/ Το στενόχωρο με αυτές τις αφηγηματικές παρεκβάσεις, έτσι όπως ήμασταν απασχολημένοι με τις παρένθετες ε­ κτροπές, είναι ότι στο τέλος ανακαλύπτουμε, πολύ αργά ό­ μως, πως κακώς τα είχαμε υπολογίσει, τα γεγονότα δεν μας περιμένουν, προχωρούν μπροστά, και πως, αντί να έχουμε προαναγγείλει, όπως είναι στοιχειώδης υποχρέωση κάθε α­ φηγητή ιστοριών που ξέρει τη δουλειά του, τι θα συνέβαινε, το μόνο που μας μένει τώρα είναι να ομολογήσουμε μεταμελημένοι αυτό που ήδη συνέβη. Αντίθετα με ό,τι είχαμε υ­ ποθέσει, το πλήθος δεν διαλύθηκε, η διαδήλωση συνεχίζε­ ται, και τώρα προχωρά μαζικά, σε όλο το πλάτος των δρό­ μων, με κατεύθυνση, απ' ό,τι ακούγεται, το ανάκτορο του αρχηγού του κράτους. Και στο δρόμο τους είναι, ούτε λίγο ούτε πολύ, η επίσημη κατοικία του πρωθυπουργού. Οι δη­ μοσιογράφοι του τύπου, του ραδιοφώνου και της τηλεόρα­ σης που ακολουθούν την κεφαλή της διαδήλωσης κρατούν νευρικές σημειώσεις, περιγράφουν μέσω τηλεφώνου στον αρχισυντάκτη τους, εκμυστηρεύονται ταραγμένοι τις επαγ­ γελματικές τους ανησυχίες και εκείνες ως πολιτών, Κανείς δεν φαίνεται να ξέρει τι θα συμβεί, αλλά έχουμε λόγους να φοβόμαστε πως το πλήθος ετοιμάζεται να καταλάβει με έ­ φοδο τα προεδρικά ανάκτορα, ενώ δεν αποκλείεται, θα λέ­ γαμε μάλιστα ότι το θεωρούμε πολύ πιθανό, να λεηλατήσει την επίσημη πρωθυπουργική κατοικία και όλα τα υπουρ­ γεία που θα βρεθούν μπροστά του, δεν πρόκειται για αποκρυφιστική πρόβλεψη καρπό της κατάπληξης μας, αρκεί να ρίξει κανείς μόνο μια ματιά στα ξιπασμένα πρόσωπα όλων, δεν είναι καθόλου υπερβολή να πούμε πως καθένα απ' αυ­ τά απαιτεί αίμα και καταστροφή, κι έτσι φτάνουμε στο λυ:

Ζ. Σαραμάγκου, Όλα τα ονόματα, σ. 257-258. (Σ.τ.Μ.)

πητερό συμπέρασμα, όσο κι αν μας στοιχίζει να το πούμε υψηλόφωνα και προς, όλη τη χώρα, πως η κυβέρνηση, που σε άλλους τομείς επέδειξε μεγάλη αποτελεσματικότητα και γι' αυτό επικροτήθηκε από τους τίμιους πολίτες, ενήργησε με κατακριτέα απερισκεψία όταν αποφάσισε να εγκαταλείψει την πόλη στα ένστικτα του εξοργισμένου πλήθους, χωρίς την πατρική και αποτρεπτική παρουσία των αρχών της τάξης στους δρόμους, χωρίς τις μονάδες καταστολής, χωρίς δακρυ­ γόνα, χωρίς υδροφόρα οχήματα, χωρίς σκύλους, κι εντέλει χωρίς φρένο, για να τα πούμε όλα με μια λέξη. Η αναγγελία της προμηνυόμενης καταστροφής άγγιξε το υψηλότερο ση­ μείο πληροφοριακής υστερίας μπροστά στην κατοικία του αρχηγού του κυβέρνησης, ένα αστικό παλατάκι ύφους τέ­ λους του δέκατου όγδοου αιώνα, εκεί οι φωνές των δημοσιο­ γράφων μετατράπηκαν σε αλαλαγμούς, Τώρα, να το, τώρα, τώρα μπορούν όλα να συμβούν, η παναγιά η παρθένα να μας φυλάει όλους, και οι ένδοξοι πρόγονοι της πατρίδας, εκεί ψη­ λά από τα ουράνια όπου αναλήφθηκαν, ας μαλακώσουν τις χολερικές καρδιές αυτών των ανθρώπων. Όλα μπορούσαν να συμβούν, πράγματι, αλλά τελικά τίποτα δεν συνέβη, εκτός του ότι σταμάτησε η διαδήλωση, αυτό το μικρό μέρος της που βλέπουμε, στη διασταύρωση της οποίας το παλατάκι, μαζί με τον κηπάκο του γύρω, καταλαμβάνει τη μία γωνία, ενώ το υ­ πόλοιπο απλώνεται προς τα κάτω στο πλακόστρωτο, μέσ' α­ πό μικρές πλατείες και τους όμορους δρόμους, αν βρίσκονταν ακόμα εδώ οι μαθηματικοί της αστυνομίας θα έλεγαν πως, συνολικά, δεν ήταν πάνω από πενήντα χιλιάδες άνθρωποι, αλλά ο ακριβής αριθμός, γιατί τους μετρήσαμε όλους, έναν προς έναν, ήταν δέκα φορές μεγαλύτερος. Στο σημείο αυτό, ενώ η διαδήλωση είχε σταματήσει και επικρατούσε απόλυτη ησυχία, ένας ξύπνιος ρεπόρτερ της τηλεόρασης ανακάλυψε μέσα σ' εκείνη τη θάλασσα κεφα­ λών έναν άντρα που, αν και έφερε στο κεφάλι έναν επίδε­ σμο που του έκρυβε το μισό πρόσωπο, παρ' όλα αυτά τον α­

ναγνώρισε, και με αρκετή ευκολία μάλιστα, αφού στην πρώ­ τη ματιά που του έριξε είχε την τύχη να πιάσει, φευγαλέα, μια εικόνα από τη σώα πλευρά, που, όπως εύκολα καταλα­ βαίνει κανείς, επιβεβαιώνει τη μεριά της πληγής εξίσου όσο επιβεβαιώνεται απ' αυτήν. Σέρνοντας ξοπίσω του τον οπερατέρ, ο ρεπόρτερ άνοιγε δρόμο μέσα στο πλήθος λέγοντας από δω κι από κει, Με συγχωρείτε, με συγχωρείτε, αφήστε με να περάσω, ανοίξτε δρόμο, είναι πολύ σημαντικό, και α­ μέσως, μόλις πλησίασε, Κύριε δήμαρχε, κύριε δήμαρχε, σας παρακαλώ, αυτό όμως που σκεφτόταν δεν ήταν τόσο αβρό, Τι στο διάολο κάνει εδώ ετούτος. Οι ρεπόρτερ είναι συνή­ θως προικισμένοι με καλή μνήμη κι αυτός δεν είχε ξεχάσει τη δημόσια προσβολή, της οποίας άδικο θύμα έπεσε η συ­ ντεχνία της πληροφόρησης τη νύχτα της βόμβας, εκ μέρους του δημάρχου της πόλης. Τώρα θα δει. Έχωσε στη μούρη του το μικρόφωνο κι έκανε στον οπερατέρ νόημα, στυλ μυ­ στικής σέκτας, κάτι που μπορούσε να σημαίνει Τράβα αλλά και Σβήσ' το, και που στην παρούσα περίσταση πιθανότατα σήμαινε πολλά άλλα πράγματα, Κύριε δήμαρχε, επιτρέψτε μου να σας δηλώσω την κατάπληξη μου που σας συναντώ εδώ, Κατάπληξη, γιατί, Μόλις τώρα σας το είπα, που σας βλέπω σε μια τέτοια διαδήλωση, Είμαι κι εγώ πολίτης όπως κι οι άλλοι, διαδηλώνω κατά την κρίση μου, και πολύ πε­ ρισσότερο τώρα που δεν είμαι υποχρεωμένος να ζητήσω ά­ δεια, Δεν είστε ένας οποιοσδήποτε πολίτης, είστε ο δήμαρ­ χος της πόλης, Είστε γελασμένος, εδώ και τρεις μέρες έπα­ ψα να είμαι δήμαρχος, φαντάστηκα πως η είδηση έχει γίνει γνωστή, Απ' όσο ξέρω όχι, μέχρι στιγμής δεν έχουμε λάβει κανένα επίσημο ανακοινωθέν σχετικά με το θέμα, ούτε από τη δημαρχία ούτε από την κυβέρνηση, Δεν φαντάζομαι να περιμένετε να συγκαλέσω συνέντευξη τύπου, Παραιτηθή­ κατε, Εγκατέλειψα τη θέση μου, Γιατί, Η μόνη απάντηση που έχω να σας δώσω είναι ένα στόμα κλειστό, το δικό μου, Οι κάτοικοι της πρωτεύουσας θα θέλουν να μάθουν τους

λόγους για τους οποίους ο δήμαρχος τους, Επαναλαμβάνω πως δεν είμαι πια, Τους λόγους για τους οποίους ο δήμαρ­ χος τους προσχώρησε σε μια διαδήλωση ενάντια στην κυ­ βέρνηση, Αυτή η διαδήλωση δεν είναι ενάντια στην κυβέρ­ νηση, είναι διαδήλωση θλίψης, ο κόσμος ήρθε να θάψει τους νεκρούς του, Οι νεκροί θάφτηκαν και παρ' όλα αυτά η δια­ δήλωση προχωρά, τι εξήγηση δίνετε σ' αυτό, Ρωτήστε αυ­ τούς τους ανθρώπους, Αυτή τη στιγμή η δική σας άποψη μ' ενδιαφέρει, Πάω όπου πάνε κι εκείνοι, τίποτε άλλο, Τρέφε­ τε συμπάθεια προς τους ψηφοφόρους που ψήφισαν λευκό, τους λευκαντές, Ψήφισαν κατά την κρίση τους, η συμπάθεια ή η αντιπάθεια μου δεν έχει καμία σχέση με το θέμα, Και το κόμμα σας, τι θα πει το κόμμα σας όταν μάθει πως συμμε­ τείχατε στη διαδήλωση, Ρωτήστε το, Δεν φοβάστε πως θα ε­ πιβληθούν κυρώσεις, Όχι, Πώς είστε τόσο σίγουρος, Για τον απλούστατο λόγο ότι δεν είμαι πλέον μέλος του κόμματος, Σας έδιωξαν, Εγώ το εγκατέλειψα, κατά τον ίδιο τρόπο που εγκατέλειψα τη θέση του δημάρχου, Ποια ήταν η αντίδρα­ ση του υπουργού των εσωτερικών, Ρωτήστε τον, Ποιος σας διαδέχτηκε ή πρόκειται να σας διαδεχτεί, Ψάξτε το, Θα σας δούμε και σ' άλλες διαδηλώσεις, Αν έρθετε θα το μάθετε, Αφήσατε τη δεξιά, όπου κάνατε όλη την πολιτική σας κα­ ριέρα, και τώρα περάσατε στην αριστερά, Ελπίζω κάποια από τις προσεχείς μέρες να καταλάβω πού πέρασα, Κύριε δήμαρχε, Μη με αποκαλείτε δήμαρχο, Συγγνώμη, είναι η δύναμη της συνήθειας, ομολογώ πως νιώθω αμήχανος, Προσοχή, η αμηχανία του ηθικού, ξεκινάω με δεδομένο ότι είναι αμηχανία του ηθικού σας, είναι το πρώτο βήμα στο δρόμο προς την ανησυχία, κι από κει και πέρα, όπως τόσο σας αρέσει να λέτε, όλα μπορούν να συμβούν, Είμαι μπερ­ δεμένος, δεν ξέρω τι να σκεφτώ, κύριε δήμαρχε, Σβήστε την εγγραφή, μπορεί να μην αρέσουν στα αφεντικά σας τα τε­ λευταία λόγια που είπατε, και μη με αποκαλέσετε ξανά δή­ μαρχο, σας παρακαλώ, Είχαμε κλείσει την κάμερα, Καλύτε­

ρα για σας, αποφεύγετε έτσι φασαρίες, Λέγεται ότι η δια­ δήλωση τώρα θα πάει μέχρι το προεδρικό ανάκτορο, Ρωτή­ στε τους διοργανωτές, Πού είναι, ποιοι είναι, Υποθέτω πως είναι όλοι και κανένας, Πρέπει να υπάρχει κάποια κεφαλή, δεν υπάρχουν κινήματα που οργανώνονται από μόνα τους, η αυθόρμητη εξέγερση δεν υπάρχει, και πολύ λιγότερο σε δράσεις τόσο μαζικές, Δεν υπήρχε μέχρι σήμερα, Θέλετε λοιπόν να πείτε πως το κίνημα της λευκής ψήφου δεν ήταν αυθόρμητο, Είναι καταχρηστικό να προσπαθείτε να εμπλέ­ ξετε το ένα πράγμα με το άλλο, Έχω την εντύπωση πως γνωρίζετε πολύ περισσότερα γι' αυτό το ζήτημα απ' όσο θέ­ λετε να φανεί, Φτάνει πάντα κάποια στιγμή που ανακαλύ­ πτουμε πως γνωρίζαμε πολύ περισσότερα απ' όσα νομίζα­ με προηγουμένως, και τώρα αφήστε με, πηγαίνετε στο δρό­ μο σας, βρείτε άλλο άτομο να του κάνετε ερωτήσεις, δεν βλέπετε ότι η κοσμοθάλασσα άρχισε να κινείται, Αυτό που μου κάνει κατάπληξη είναι που δεν ακούγεται ούτε μια κραυγή, ούτε ένα ζήτω, ούτε ένα έξω, μια προστακτική λέ­ ξη που να εκφράζει αυτό που θέλει ο κόσμος, μόνο αυτή η απειλητική σιωπή που φέρνει ανατριχίλα, Αναμορφώστε το λεξιλόγιο ταινίας τρόμου που χρησιμοποιείτε, ίσως, στο κά­ τω κάτω της γραφής, οι άνθρωποι να έχουν απλώς κουρα­ στεί από τις λέξεις, Αν οι άνθρωποι κουραστούν από τις λέ­ ξεις θα μείνω χωρίς δουλειά, Αυτό είναι το πιο σωστό που είπατε όλη μέρα σήμερα, Αντίο, κύριε δήμαρχε, Μια και για πάντα, δεν είμαι δήμαρχος. Η κεφαλή της διαδήλωσης είχε κάνει στροφή ενενήντα μοιρών, ανέβαινε τώρα την απότο­ μη πλακοστρωμένη ανηφόρα με κατεύθυνση τη μακριά και φαρδιά λεωφόρο στο τέλος της οποίας θα έστριβε στα δε­ ξιά, νιώθοντας στο πρόσωπο, από κει και πέρα, το χάδι της δροσερής αύρας του ποταμού. Το προεδρικό ανάκτορο βρι­ σκόταν σε απόσταση δύο χιλιομέτρων, όλη σε δρόμο επίπε­ δο. Οι ρεπόρτερ είχαν λάβει εντολή να μην ακολουθήσουν άλλο τη διαδήλωση και να τρέξουν να λάβουν θέσεις μπρο-

στα από το ανάκτορο, αλλά η γενική άποψη, τόσο ανάμεσα στους επαγγελματίες που δούλευαν επιτόπου όσο και στα γενικά επιτελεία της αρχισυνταξίας, ήταν πως, από άποψη πληροφοριακού ενδιαφέροντος, η κάλυψη ήταν καθαρό χά­ σιμο χρόνου και χρημάτων, ή, αν θέλουμε να χρησιμοποιή­ σουμε μια πιο δυνατή έκφραση, μια άτιμη κλοτσιά στα αχα­ μνά της ενημέρωσης, ή, αυτή τη φορά με λεπτότητα και φι­ νέτσα, μια αβλεψία που δεν της άξιζε. Ούτε για διαδήλωση δεν κάνουν, έλεγαν, έστω να ρίξουν μια πέτρα, να κάψουν ένα ομοίωμα αρχηγού κράτους, να σπάσουν τα τζάμια σε μερικά παράθυρα, να πιάσουν ένα επαναστατικό τραγούδι από τα παλιά, οτιδήποτε μπορεί να δείξει στον κόσμο πως δεν είναι νεκροί όπως αυτοί που θάφτηκαν προ ολίγου. Η διαδήλωση δεν επιβράβευσε τις ελπίδες τους. Ο κόσμος έ­ φτασε και γέμισε την πλατεία, έμεινε μισή ώρα να κοιτάζει σιωπηλά το κλειστό ανάκτορο, κατόπιν διαλύθηκε, άλλοι με τα πόδια κι άλλοι με τα λεωφορεία, άλλοι με ωτοστόπ σε αλ­ ληλέγγυους αγνώστους, πήγαν στα σπίτια τους. Αυτό που δεν είχε καταφέρει η βόμβα το είχε κάνει η ει­ ρηνική διαδήλωση. Ανήσυχοι, τρομαγμένοι, οι άψογοι ψη­ φοφόροι των κομμάτων της δεξιάς και του κέντρου, κ.τ.δ. και κ.τ.κ., συγκεντρώθηκαν στα αντίστοιχα οικογενειακά τους συμβούλια και αποφάσισαν, καθένας στο κάστρο του, αλλά ομόφωνοι στην απόφαση, να εγκαταλείψουν την πό­ λη. Θεωρούσαν ότι η κατάσταση που διαμορφώθηκε, μια νέα βόμβα που αύριο θα μπορούσε να εκραγεί επάνω τους και οι δρόμοι που ατιμώρητα είχαν καταληφθεί από το λαουτζίκο, θα έπρεπε να πείσει την κυβέρνηση για την ανάγκη α­ ναθεώρησης των αυστηρών παραμέτρων που είχαν οριστεί στην εφαρμογή της κατάστασης πολιορκίας, ειδικότερα τη σκανδαλώδη αδικία να πέφτει η ίδια σκληρή τιμωρία, χωρίς διάκριση, πάνω στους σταθερούς υπερασπιστές της ειρήνης και πάνω στους εκδηλωμένους αυτουργούς της αναταρα­ χής. Για να μη ριχτούν στα τυφλά στην περιπέτεια, μερικοί

απ' αυτούς, με καλές σχέσεις στη σφαίρα της εξουσίας, βάλ­ θηκαν να βολιδοσκοπήσουν από τηλεφώνου τη διάθεση της κυβέρνησης σχετικά με το βαθμό πιθανότητας μιας άδειας, ρητής ή σιωπηλής, που θα επέτρεπε την είσοδο σε ελεύθερο έδαφος σ' εκείνους που, με ικανά επιχειρήματα, είχαν ήδη αρχίσει να προσδιορίζουν τον εαυτό τους ως έγκλειστους στην ίδια τους τη χώρα. Οι απαντήσεις που έλαβαν, αόρι­ στες γενικά και σε κάποιες περιπτώσεις αντιφατικές, παρό­ λο που δεν επέτρεπαν την εξαγωγή βέβαιων συμπερασμά­ των σε σχέση με τη διάθεση της κυβέρνησης στο θέμα αυτό, ήταν πάντως επαρκείς για να θεωρήσουν ως έγκυρη την υ­ πόθεση ότι, αν προσέξουν ορισμένες συνθήκες, συμφωνή­ σουν κάποιες υλικές αντισταθμίσεις, η επιτυχία της εξόδου, παρότι σχετική, ακόμα κι αν δεν ήταν δυνατό να ευνοήσει όλους τους αιτούντες, ήταν τουλάχιστον υπολογίσιμη, πράγ­ μα που θα πει, μπορούσαν να τρέφουν κάποια ελπίδα. Για μια βδομάδα, με απόλυτη μυστικότητα, η οργανωτικήεπιτροπή των μελλοντικών καραβανιών αυτοκινήτων, που α­ ποτελούνταν αριθμητικά εξίσου από υψηλά ιστάμενους και των δύο κομμάτων, και με τη βοήθεια επιτετραμμένων συμ­ βούλων των διαφόρων ηθικών και θρησκευτικών ιδρυμά­ των της πρωτεύουσας, διαπραγματεύτηκε και τελικά ενέ­ κρινε ένα τολμηρό σχέδιο δράσης που, στη μνήμη της περί­ φημης καθόδου των μυρίων, έλαβε, με πρόταση ενός ευρυ­ μαθούς ελληνιστή του κόμματος του κέντρου, το όνομα ξενοφών. Τρεις μέρες, όχι περισσότερο, δόθηκαν στις υποψή­ φιες για μετανάστευση οικογένειες για να αποφασίσουν, με μολύβι και χαρτί, και το δάκρυ να στάζει, σχετικά με το τι θα έπαιρναν και τι θα άφηναν. Όντας το ανθρώπινο γένος αυτό που γνωρίζουμε, δεν θα μπορούσαν να λείψουν τα ε­ γωιστικά καπρίτσια, οι προσποιητές αφηρημάδες, οι προ­ δοτικές εκκλήσεις σε εύκολους συναισθηματισμούς, οι παραπειστικοί χειρισμοί προσέλκυσης, αλλά υπήρξαν και πε­ ριπτώσεις αξιοθαύμαστης αυταπάρνησης, απ' αυτές που μας

1SS

επιτρέπουν ακόμα να σκεφτόμαστε πως, αν εμμείνουμε σ αυτές και άλλες ακόμα χειρονομίες αξιέπαινης αυτοθυσίας, τελικά θα εκπληρώσουμε με το παραπάνω το μικρό μας μέ­ ρος στο μνημειώδες σχέδιο της δημιουργίας. Η αποχώρηση ορίστηκε για το ξημέρωμα της τέταρτης μέρας, κι έτυχε να πέσει σε μια νύχτα επίμονης βροχής, αυτό όμως δεν ήταν α­ ντιξοότητα, μάλλον το αντίθετο, έδινε στη συλλογική μετα­ νάστευση μια γεύση ηρωικού έπους που θα καταγραφεί και θα εντυπωθεί στα οικογενειακά χρονικά ως σαφής ένδειξη πως δεν είχαν χαθεί όλες οι αρετές της φυλής. Δεν είναι το ίδιο να μετακινείται ένας άνθρωπος με το αυτοκίνητο, ήσυ­ χα, με τα καιρικά φαινόμενα σε αργία, και το ίδιο να έχει τους υαλοκαθαριστήρες να δουλεύουν σαν τρελοί για να α­ πομακρύνουν τα στρώματα νερού που πέφτουν από τον ου­ ρανό. Ένα σοβαρό πρόβλημα που είχαν επεξεργαστεί λε­ πτομερώς στην επιτροπή ήταν αυτό που έθετε επί τάπητος το ζήτημα πώς θα αντιδρούσαν στη μαζική φυγή οι ψηφο­ φόροι του λευκού, κοινώς γνωστοί ως λευκαντές. Είναι ση­ μαντικό να έχουμε υπόψη μας ότι πολλές από τις ανήσυχες αυτές οικογένειες κατοικούν σε πολυκατοικίες όπου ζουν ε­ πίσης ένοικοι της άλλης πολιτικής όχθης, οι οποίοι ατυχώς, με μια ρεβανσιστική στάση, θα μπορούσαν, για να χρησιμο­ ποιήσουμε ήπια έκφραση, να δυσχεράνουν την έξοδο των αποχωρούντων, ή ακόμα, πιο βαριά, να την εμποδίσουν ε­ ντελώς. Θα μας τρυπήσουν τα λάστιχα του αυτοκινήτου, έ­ λεγε ο ένας, Θα στήσουν οδοφράγματα στα κατώφλια, έλε­ γε ένας άλλος, Θα καρφώσουν τους ανελκυστήρες, συμπλήρ<ι>νε ένας τρίτος, Θα βάλουν σιλικόνη στις κλειδαριές των αυτοκινήτων, επανέκαμπτε ο πρώτος, Θα μας σπάσουν τα παρμπρίζ, ανεμιζόταν ο δεύτερος, Θα μας χτυπήσουν μόλις βγάλουμε το πόδι μας από την πόρτα, προειδοποιούσε ο ε­ πόμενος, Θα κρατήσουν τον παππού όμηρο, αναστέναξε έ­ νας άλλος με τρόπο που θα σκεφτόταν κανείς πως ασυνεί­ δητα το επιθυμούσε. Η συζήτηση προχωρούσε, άναβε όλο

και περισσότερο, μέχρι που κάποιος θύμισε πως η συμπερι­ φορά τόσων χιλιάδων ανθρώπων σε όλη τη διάρκεια της διαδήλωσης υπήρξε, από κάθε άποψη, ορθότατη, Θα έλεγα μάλιστα παραδειγματική, και επομένως δεν φαινόταν να υ­ πάρχουν λόγοι για να φοβούμαστε πως θα συμβεί τώρα κά­ τι διαφορετικό, Επιπλέον, έχω πειστεί πως θα είναι ανα­ κούφιση γι' αυτούς να απαλλαγούν από εμάς, Όλα αυτά εί­ ναι πολύ ωραία, επενέβη ένας δύσπιστος, είναι όλοι κατα­ πληκτικά παιδιά, θαυμάσια, με αυτοσυγκράτηση και πολιτι­ κό αίσθημα, υπάρχει όμως κάτι που δυστυχώς το ξεχνούμε όλοι, Τι, Η βόμβα. Όπως ήδη ειπώθηκε στην προηγούμενη σελίδα, η επιτροπή αυτή, κοινής σωτηρίας, όπως σκέφτηκε κάποιος να την ονομάσει, όνομα που αμέσως στηλιτεύτηκε για απολύτως δικαιολογημένους ιδεολογικούς λόγους, ήταν ευρέως αντιπροσωπευτική, πράγμα που σημαίνει πως στην περίσταση εκείνη υπήρχαν καμία εικοσαριά άνθρωποι κα­ θισμένοι γύρω απ' το τραπέζι. Έπρεπε να είναι κανείς από μια μεριά για να δει την ταραχή. Όλοι οι υπόλοιποι παρι­ στάμενοι χαμήλωσαν το κεφάλι, κατόπιν ένα επιτιμητικό βλέμμα υποχρέωσε σε σιωπή, για το υπόλοιπο της συνε­ δρίασης, τον ιταμό που φάνηκε να αγνοεί ένα βασικό κανό­ να συμπεριφοράς στην κοινωνία, που ορίζει ως κακή ανα­ τροφή να μιλά κανείς για σκοινί στο σπίτι του κρεμασμένου. Το ενοχλητικό συμβάν είχε ένα θετικό, τους έφερε όλους σε συμφωνία πάνω στην αισιόδοξη θέση που είχε διατυπωθεί. Τα ακόλουθα γεγονότα τους δικαίωσαν. Στις τρεις ακριβώς τα ξημερώματα της ορισμένης μέρας, όπως είχε κάνει και η κυβέρνηση, οι οικογένειες άρχισαν να βγαίνουν από το σπί­ τι με τις βαλίτσες και τα βαλιτσάκια τους, τις τσάντες και τα δέματα, τις γάτες και τους σκύλους τους, κάποια νεροχελώ­ να που την απέσπασαν από τον ύπνο της, κάποιο γιαπωνέ­ ζικο ψαράκι ενυδρείου, κάποιο κλουβί με παπαγαλάκια, κάποιον παπαγάλο αμαζονίου στην κούνια του. Αλλά οι πόρτες των άλλων ενοίκων δεν άνοιξαν, κανείς δεν βγήκε

160

161

11 - Περί φωτίαεως

στο κατώφλι για να χαρεί το θέαμα της φυγής, κανείς δεν πέταξε αστεία, κανείς δεν προσέβαλε, κι επίσης, όχι επειδή έβρεχε, κανείς δεν βγήκε να σκύψει στο παράθυρο για να δει τα καραβάνια των άτακτων. Φυσικά, με τόσο θόρυβο, φανταστείτε, να βγαίνουν στη σκάλα σέρνοντας όλα αυτά τα τζάτζαλα, οι ανελκυστήρες να βουίζουν ανεβαίνοντας, να βουίζουν κατεβαίνοντας, οι συστάσεις, οι ξαφνικές προ­ ειδοποιήσεις, Προσοχή στο πιάνο, προσοχή στο σερβίτσιο του τσαγιού, προσοχή στον ασημένιο δίσκο, προσοχή στον πίνακα, προσοχή στον παππού, φυσικά, λέγαμε, οι ένοικοι των άλλων σπιτιών είχαν ξυπνήσει, ωστόσο κανείς τους δεν σηκώθηκε απ' το κρεβάτι για να πάει να παραφυλάξει στο ματάκι της πόρτας, έλεγαν μόνο ο ένας στον άλλο καθώς βολεύονταν στα σεντόνια τους, Φεύγουν.

Ε

ΠΕΣΤΡΕΨΑΝ ΣΧΕΔΟΝ ΟΛΟΙ. ΚΑΤ' ΑΝΑΛΟΓΙΑ ΜΕ ΑΥΤΟ

που είχε πει προ ημερών ο υπουργός των εσωτερικών, όταν χρειάστηκε να εξηγήσει στον αρχηγό της κυβέρ­ νησης τους λόγους της διαφοράς ισχύος ανάμεσα στη βόμ­ βα που είχαν στείλει να τοποθετήσουν και στη βόμβα που τελικά εξερράγη, έτσι και στην περίπτωση της αποδήμησης διαπιστώθηκε ένα σοβαρότατο ελάττωμα στην αλυσίδα με­ τάδοσης των εντολών. Όπως ακούραστα μας έχει αποδείξει η εμπειρία μετά από εμβριθή εξέταση τόσων περιστατικών και των αντίστοιχων συνεπειών τους, δεν είναι ασυνήθιστο να έχουν και τα θύματα το δικό τους μερίδιο ευθύνης στις δυστυχίες που τους βρήκαν. Παρόλο που τόσο τους απα­ σχόλησαν οι πολιτικές διαπραγματεύσεις, καμιά τους όμως στο μεταξύ, όπως σύντομα θα γίνει αντιληπτό, δεν πραγμα­ τοποιήθηκε σε κλιμάκια αποφάσεων που θα ήταν τα πλέον αρμόδια για την άψογη εκτέλεση του σχεδίου ξενοφών, οι εξέχοντες επιφορτισμένοι της επιτροπής ξέχασαν, ή δεν τους πέρασε καν απ' το μυαλό, να επιβεβαιώσουν ότι το στρατιωτικό μέτωπο θα ήταν ενήμερο για τη διαφυγή και, αυτό είναι εξίσου σημαντικό, για τους διακανονισμούς. Με­ ρικές οικογένειες, ούτε μισή ντουζίνα, μπόρεσαν να διασχί­ σουν τη γραμμή σε ένα συνοριακό φυλάκιο, μόνο και μόνο όμως επειδή ο νεαρός αξιωματικός που ήταν επικεφαλής εί­ χε πειστεί όχι μόνο από τις επανειλημμένες δηλώσεις πίστης στο καθεστώς και ιδεολογικής καθαρότητας των φυγάδων,

αλλά και από τις επίμονες διαβεβαιώσεις ότι η κυβέρνηση ήταν ενήμερη για την αποχώρηση και την ενέκρινε. Εν τω μεταξύ, για να διαλύσει τις αμφιβολίες που του γεννήθηκαν ξαφνικά, τηλεφώνησε σε δύο από τα πλησιέστερα φυλάκια, απ' όπου οι συνάδελφοι είχαν την καλοσύνη να του υπεν­ θυμίσουν πως οι διαταγές που δόθηκαν στο στρατό, από την αρχή του μπλόκου, ήταν να μην αφήσει να περάσει ψυ­ χή ζώσα, ακόμα κι αν ήταν για να πάει να σώσει τον πατέ­ ρα του από την κρεμάλα ή για να φέρει στο φως το παιδί σ' ένα αγροτόσπιτο.* Αγχωμένος που είχε λάβει λανθασμένη απόφαση, η οποία οπωσδήποτε θα θεωρούνταν ως αυτόφω­ ρη και ίσως προμελετημένη ανυπακοή στις διαταγές, με συ­ νέπεια πολεμικό συμβούλιο και πιθανότατα την οριστική α­ πόταξη του, ο αξιωματικός φώναξε να κατεβάσουν αμέσως την μπάρα, μπλοκάροντας έτσι το καραβάνι χιλιομέτρων α­ πό αυτοκίνητα και φορτηγάκια φορτωμένα μέχρι τις σχάρες που εκτεινόταν σε όλο το δρόμο. Η βροχή συνέχιζε να πέ­ φτει. Δεν χρειάζεται να πούμε πως, όταν βρέθηκαν προ των ευθυνών τους, τα μέλη της επιτροπής δεν έμειναν με τα χέ­ ρια σταυρωμένα να περιμένουν την ερυθρά θάλασσα ν' α­ νοίξει από τη μια άκρη στην άλλη. Με το κινητό τηλέφωνο στο χέρι βάλθηκαν να ξυπνήσουν όλους τους ανθρώπους με επιρροή τους οποίους κατά τη γνώμη τους θα μπορούσαν να σηκώσουν από τον ύπνο χωρίς αυτοί να αντιδράσουν με υ­ περβολικό εκνευρισμό, και πιθανόν η περίπλοκη περίπτωση να λυνόταν με τον καλύτερο τρόπο για τους ταλαίπωρους διαφυγόντες αν δεν ήταν η σκληρή αδιαλλαξία του υπουρ­ γού της άμυνας, που τους κόλλησε απλώς στον τοίχο, Χωρίς τη δική μου διαταγή δεν περνάει κανείς, είπε. Όπως ασφα­ λώς αντιλαμβανόμαστε, η επιτροπή τον είχε ξεχάσει. Θα μπορούσε κανείς να πει πως ένας υπουργός της άμυνας δεν είναι το παν, πως πάνω από τον υπουργό της άμυνας βρί* Αναφορά στο Κατά Ιησούν Ευαγγέλιον. (Σ.τ.Μ.)

164

σκεται ένας πρωθυπουργός στον οποίο ο πρώτος οφείλει υ­ πακοή και σεβασμό, πως ακόμα πιο πάνω βρίσκεται ένας αρχηγός κράτους στον οποίο ομοίως, αν όχι περισσότερο, ο­ φείλεται υπακοή και σεβασμός, παρόλο που, για να πούμε την αλήθεια, εν προκειμένω, στην πλειοψηφία των περιπτώ­ σεων είναι για τα μάτια του κόσμου. Και είναι τόσο αληθές ώστε μετά από μια σκληρή διαλεκτική μάχη ανάμεσα στον πρωθυπουργό και τον υπουργό της άμυνας, στην οποία οι αιτιολογήσεις της μιας πλευράς και της άλλης εκτοξεύονταν σαν διασταυρούμενα πυρά, ο υπουργός τελικά παραδόθηκε. Διαφωνώντας, ασφαλώς, με κάκιστη διάθεση, βεβαίως, αλ­ λά υποχώρησε. Όπως είναι φυσικό, θα θέλει κανείς να μάθει ποιο ήταν το αποφασιστικό επιχείρημα, απ' αυτά που δεν ε­ πιδέχονται απάντηση, που είχε χρησιμοποιήσει ο πρωθυ­ πουργός για να υποχρεώσει σε υπακοή τον αμετάπειστο συ­ νομιλητή του. Ήταν απλό και ήταν άμεσο, Αγαπητέ μου υ­ πουργέ, είπε, βάλτε το μυαλό σας να δουλέψει, φανταστείτε τις συνέπειες αύριο αν κλείσουμε σήμερα τις πόρτες στους ανθρώπους που μας ψήφισαν, Απ' όσο θυμάμαι, η εντολή στην οποία κατέληξε το υπουργικό συμβούλιο ήταν να μην αφήσουμε να περάσει κανείς, Σας συγχαίρω για την εξαίρε­ τη μνήμη, αλλά με τις εντολές πότε πότε πρέπει να είμαστε ελαστικοί, ειδικά όταν υπάρχει σ' αυτό όφελος, όπως ακρι­ βώς συμβαίνει τώρα, Δεν το 'πιασα, Να σας εξηγήσω, αύριο, όταν θα έχει λυθεί αυτό το μπλέξιμο, θα έχει κατασταλεί η ε­ ξέγερση και θα έχουν ηρεμήσει τα πνεύματα, θα προκηρύ­ ξουμε ξανά εκλογές, είναι έτσι ναι ή όχι, Έτσι είναι, Πώς μπορούμε λοιπόν να είμαστε σίγουροι πως εκείνοι που εμείς απωθήσαμε θα μας ξαναψηφίσουν, Το πιθανότερο είναι πως δεν θα μας ψηφίσουν, Κι εμείς χρειαζόμαστε τις ψή­ φους τους, αν θυμάστε το κόμμα του κέντρου μάς έχει στρι­ μώξει, Καταλαβαίνω, Αφού είναι έτσι, δώστε τις διαταγές σας, παρακαλώ, για ν' αφήσουν τους ανθρώπους να περά­ σουν, Μάλιστα, κύριε. Ο πρωθυπουργός έκλεισε το τηλέφω-

νο, κοίταξε το ρολόι και είπε στη σύζυγο του, Απ' ό,τι φαί­ νεται θα μπορέσω να κοιμηθώ ακόμα μιάμιση με δυο ώρες, και πρόσθεσε, Υποψιάζομαι ότι αυτός ο τύπος στον επόμενο ανασχηματισμό της κυβέρνησης θα πάρει πόδι, Δεν πρέπει να δέχεσαι να σου φέρονται με τέτοια ασέβεια, είπε το έτε­ ρον ήμισυ, Κανείς δεν μου φέρεται με ασέβεια, καλή μου, καταχρώνται την καλή μου καρδιά, αυτό μάλιστα, Το ίδιο κάνει τελικά, κατέληξε εκείνη σβήνοντας το φως. Δεν είχαν περάσει ούτε πέντε λεπτά όταν το τηλέφωνο χτύπησε ξανά. Ήταν ξανά ο υπουργός της άμυνας, Με συγχωρείτε, δεν ή­ θελα να διακόψω τη δίκαιη ανάπαυση σας, δυστυχώς όμως δεν έχω άλλη λύση, Τι είναι πάλι, Μια λεπτομέρεια που δεν αντιληφθήκαμε, Τι λεπτομέρεια, ρώτησε ο πρωθυπουργός χωρίς να κρύβει την ενόχληση που του προκάλεσε το πρώτο πληθυντικού, EivaL απλό αλλά πολύ σημαντικό, Πάτε πα­ ρακάτω, μη μου τρώτε το χρόνο, Αναρωτιέμαι αν μπορούμε να είμαστε βέβαιοι πως όλος αυτός ο κόσμος που θέλει να μπει είναι του κόμματος μας, αναρωτιέμαι αν πρέπει να θεω­ ρήσουμε αρκετή τη δήλωση τους πως ψήφισαν στις εκλογές, αναρωτιέμαι μήπως ανάμεσα στα εκατοντάδες οχήματα που είναι σταματημένα στους δρόμους υπάρχουν πράκτορες της εξέγερσης, έτοιμοι να μολύνουν με τη λευκή πανούκλα το κομμάτι της χώρας που δεν έχει προσβληθεί. Ο πρωθυπουρ­ γός ένιωσε ένα σφίξιμο στην καρδιά καταλαβαίνοντας ότι πιάστηκε να κάνει λάθος, Είναι μια πιθανότητα που πρέπει να ληφθεί υπόψη, μουρμούρισε, Γι' αυτό ακριβώς σας τηλε­ φωνώ, είπε ο υπουργός της άμυνας ξύνοντας την πληγή. Η σιωπή που ακολούθησε τα λόγια αυτά έδειξε για μια ακόμα φορά πως ο χρόνος δεν έχει καμία σχέση με αυτό που μας λένε τα ρολόγια, τα μηχανηματάκια φτιαγμένα από δίσκους που δεν σκέφτονται και ελατήρια που δεν νιώθουν, στερη­ μένα από το πνεύμα που θα τους επέτρεπε να φανταστούν πως πέντε ασήμαντα συλλαβιστά δευτερόλεπτα, το πρώτο, το δεύτερο, το τρίτο, το τέταρτο, το πέμπτο, υπήρξαν αγω­

νιώδες μαρτύριο για τη μια πλευρά και ύψιστη γαλήνια α­ πόλαυση για την άλλη. Με το μανίκι της ριγέ πιτζάμας του ο πρωθυπουργός έκανε να σκουπίσει το μέτωπο που είχε μου­ σκέψει στον ιδρώτα, ύστερα, διαλέγοντας προσεκτικά τις λέ­ ξεις, είπε, Πράγματι, το θέμα απαιτεί μια διαφορετική προ­ σέγγιση, μια ζυγισμένη εκτίμηση που να βλέπει σφαιρικά το πρόβλημα, είναι λάθος να κλείνουμε τη γωνία οπτικής μας, Αυτή είναι και η δική μου άποψη, Πώς είναι η κατάσταση αυτή τη στιγμή, ρώτησε ο πρωθυπουργός, Πολύς εκνευρι­ σμός από τη μια άκρη στην άλλη, σε μερικά φυλάκια χρειά­ στηκε μάλιστα να πέσουν πυροβολισμοί στον αέρα, Έχετε κάτι να μου προτείνετε ως υπουργός της άμυνας, Σε καλύτε­ ρες συνθήκες για μανούβρα απ' αυτές θα διέταζα να προε­ λάσουμε, με όλα αυτά τα αυτοκίνητα που μποτιλιάρουν τους δρόμους είναι αδύνατο, Πώς να προελάσετε, Για παράδειγ­ μα, θα διέταζα τα τανκς να βγουν στο δρόμο, Πολύ ωραία, κι όταν τα τανκς θα άγγιζαν τον προφυλακτήρα του πρώτου αυτοκινήτου, τρόπος του λέγειν, κατά τη γνώμη σας τι θα συνέβαινε, Φυσιολογικά, ο κόσμος τρομάζει όταν βλέπει ένα τανκ να προχωρά κατά πάνω του, Αλλά, απ' ό,τι μόλις ά­ κουσα να λέτε, οι δρόμοι είναι φρακαρισμένοι, Μάλιστα, κύ­ ριε, Επομένως δεν θα ήταν εύκολο για το μπροστινό αυτοκί­ νητο να γυρίσει πίσω, Όχι, κύριε, θα ήταν μάλιστα πολύ δύ­ σκολο, αλλά με τον έναν ή τον άλλο τρόπο, αν δεν τους α­ φήσουμε να μπουν, θ' αναγκαστούν να το κάνουν, Όχι όμως στην κατάσταση πανικού που σίγουρα θα δημιουργούσε μια προέλαση των τανκς με τα πυροβόλα να σημαδεύουν, Μάλι­ στα, κύριε, Εν ολίγοις, δεν έχετε ιδέα πώς θα λυθεί το πρό­ βλημα, του ξαναχτύπησε ο πρωθυπουργός, βέβαιος πια πως είχε ξαναπάρει τον έλεγχο και την πρωτοβουλία, Δυστυχώς το αναγνωρίζω, κύριε πρωθυπουργέ, Όπως και να 'χει, σας ευχαριστώ που επιστήσατε την προσοχή μου σε μια πτυχή του θέματος που μου είχε διαφύγει, Μπορεί να συμβεί στον οποιοδήποτε, Μάλιστα, στον οποιοδήποτε, αλλά δεν θα

1Θ7

'πρεπε να συμβεί σ' εμένα, Έχετε τόσα πράγματα στο κεφά­ λι σας, κύριε πρωθυπουργέ, Και τώρα επιπλέον αυτό, να λύ­ σω ένα πρόβλημα για το οποίο, κύριε υπουργέ της άμυνας, δεν βρήκατε λύση, Αν το βλέπετε έτσι, θέτω την παραίτηση μου στη διάθεση σας, Θα κάνω πως δεν άκουσα αυτό που εί­ πατε, και πιστεύω πως θέλετε να μην το άκουσα, Μάλιστα, κύριε πρωθυπουργέ. Έπεσε κι άλλη σιωπή, πολύ πιο σύντο­ μη αυτή, μόνο τρία δευτερόλεπτα, κατά τα οποία η ύψιστη απόλαυση και το αγωνιώδες μαρτύριο ανακάλυψαν πως εί­ χαν αλλάξει θέσεις. Άλλο τηλέφωνο χτύπησε στο δωμάτιο. Η γυναίκα απάντησε, ρώτησε ποιος ήταν, κατόπιν ψιθύρισε χαμηλά στο σύζυγο της, ενώ ταυτόχρονα σκέπαζε το ακου­ στικό του τηλεφώνου, Είναι ο εσωτερικών. Ο πρωθυπουρ­ γός έκανε νόημα να περιμένει, κατόπιν έδωσε εντολές στον υπουργό της άμυνας, Δεν θέλω άλλους πυροβολισμούς στον αέρα, θέλω όμως να σταθεροποιηθεί η κατάσταση μέχρι να ληφθούν τα απαραίτητα μέτρα, να ενημερωθούν οι άνθρω­ ποι στα μπροστινά αυτοκίνητα πως η κυβέρνηση συνεδριά­ ζει για να μελετήσει την κατάσταση, πως σε λίγο χρόνο ελ­ πίζει να παρουσιάσει προτάσεις και κατευθύνσεις, πως όλα θα λυθούν προς όφελος της πατρίδας και της εθνικής ασφά­ λειας, επιμείνετε σ' αυτές τις λέξεις, Παίρνω την άδεια να σας υπενθυμίσω πως τα αυτοκίνητα αριθμούν εκατοντάδες, Και λοιπόν, Δεν μπορούμε να μεταφέρουμε το μήνυμα σε ό­ λους, Μην ανησυχείτε, αν το μάθουν οι πρώτοι σε κάθε φυ­ λάκιο, αυτοί θα αναλάβουν να το μεταφέρουν σαν φιτίλι μέ­ χρι το τέλος της ουράς, Μάλιστα, κύριε, Να με κρατάτε ενή­ μερο, Μάλιστα, κύριε. Η επόμενη συνομιλία, με τον υπουρ­ γό των εσωτερικών, θα ήταν διαφορετική, Μη χάνετε το χρόνο σας να μου πείτε τι συμβαίνει, είμαι ενήμερος, Ίσως δεν σας ενημέρωσαν ότι ο στρατός άνοιξε πυρ, Δεν θα ξα­ ναγίνει, Α, Τώρα χρειάζεται να κάνουμε τον κόσμο να γυρί­ σει πίσω, Εδώ δεν τα κατάφερε ο στρατός, Ούτε τα κατάφε­ ρε ούτε μπορούσε να τα καταφέρει, δεν θα θέλετε βέβαια να

διατάξει ο υπουργός της άμυνας να προελάσουν τα τανκς, Όχι βέβαια, κύριε πρωθυπουργέ, Από τη στιγμή αυτήν η ευ­ θύνη μεταφέρεται σ' εσάς, Η αστυνομία δεν είναι για τέτοιες περιπτώσεις κι εγώ δεν έχω δικαιοδοσία πάνω στο στρατό, Δεν είχα τους αστυνομικούς σας υπόψη μου, ούτε σκόπευα να σας διορίσω αρχιστράτηγο, Φοβάμαι πως δεν καταλα­ βαίνω, κύριε πρωθυπουργέ, Σηκώστε από το κρεβάτι του τον καλύτερο συντάκτη λόγων που έχετε, βάλτε τον να δου­ λέψει μπροστά σας, κι εν τω μεταξύ δώστε γρήγορα στα μέ­ σα μαζικής ενημέρωσης την πληροφορία πως ο υπουργός των εσωτερικών θα μιλήσει στο ραδιόφωνο στις έξι η ώρα, η τηλεόραση και οι εφημερίδες ας μείνουν για μετά, το σημα­ ντικό τώρα είναι το ραδιόφωνο, Είναι πέντε η ώρα, κύριε πρωθυπουργέ, Δεν χρειάζεται να μου το πείτε, έχω ρολόι, Με συγχωρείτε, ήθελα απλώς να δείξω ότι ο χρόνος πιέζει, Αν ο γραφιάς σας δεν είναι σε θέση να συμμαζέψει τριάντα σειρές σ' ένα τέταρτο, συνταγμένες ή ασύντακτες, καλύτερα να τον διώξετε, Και τι πρέπει να γράψει, Μια αγόρευση που θα πείθει τον κόσμο να γυρίσει στο σπίτι του, που θα φλογί­ ζει το πατριωτικό αίσθημα, ας πει πως είναι έγκλημα ενα­ ντίον της πατρίδας να αφήσουν την πρωτεύουσα στα χέρια των ανατρεπτικών ορδών, ας πει πως όλοι όσοι ψήφισαν τα κόμματα που δομούν το σύγχρονο πολιτικό σύστημα, συ­ μπεριλαμβανομένου, αφού δεν μπορούμε να αποφύγουμε την αναφορά, του κόμματος του κέντρου, του άμεσου αντα­ γωνιστή μας, συνιστούν την πρώτη γραμμή υπεράσπισης των δημοκρατικών θεσμών, ας πει πως στις εστίες που άφη­ σαν απροστάτευτες θα επιτεθούν και θα τις λεηλατήσουν τα τσούρμα των απείθαρχων, ας μην πει πως θα τους επιτεθού­ με κι εμείς αν χρειαστεί, Θα μπορούσαμε να προσθέσουμε πως κάθε πολίτης που αποφασίζει να επιστρέψει στο σπίτι του, όποια κι αν είναι η ηλικία και η κοινωνική του κατά­ σταση, θα θεωρηθεί από την κυβέρνηση πιστός προπαγανδι­ στής της νομιμότητας, Προπαγανδιστής δεν μου φαίνεται

πολύ ταιριαστό, είναι πολύ κοινό, πολύ εμπορικό, εξάλλου η νομιμότητα απολαμβάνει ήδη αρκετή προπαγάνδα, όλη την ώρα γι' αυτή μιλάμε, Τότε υπερασπιστές, ιππότες λεγεωνά­ ριοι, Λεγεωνάριοι είναι καλύτερο, και ηχεί δυνατό, πολεμικό, υπερασπιστές είναι ένας όρος χωρίς ρώμη, θα έδινε μια αρ­ νητική χροιά, παθητικότητας, ιππότες μυρίζει μεσαίωνα, ε­ νώ η λέξη λεγεωνάριοι υπονοεί αμέσως μαχητική δράση, ε­ πιθετική διάθεση, επιπλέον, όπως ξέρουμε, είναι ένα λήμμα με στέρεα παράδοση, Ελπίζω οι άνθρωποι που είναι στο δρόμο να μπορέσουν ν' ακούσουν το μήνυμα, Αγαπητέ μου, μου φαίνεται ότι το πρωινό ξύπνημα σας θόλωσε την αντι­ ληπτική ικανότητα, εγώ στοιχηματίζω τον πρωθυπουργικό μου θώκο ότι αυτή τη στιγμή όλα τα ραδιόφωνα των αυτο­ κινήτων είναι ανοιχτά, είναι σημαντικό να αναγγελθεί τώρα αμέσως η είδηση της ανακοίνωσης προς τη χώρα και να ε­ παναλαμβάνεται κάθε λεπτό, Εγώ φοβάμαι, κύριε πρωθυ­ πουργέ, ότι η ψυχική διάθεση όλων αυτών των ανθρώπων δεν κλίνει προς το να πειστούν, αν τους πούμε ότι θα μετα­ δοθεί ανακοίνωση της κυβέρνησης, το πιθανότερο είναι να σκεφτούν πως θα τους δώσουμε την άδεια να περάσουν, οι συνέπειες της διάψευσης θα είναι σοβαρότατες, Είναι πολύ απλό, ο συντάκτης της ομιλίας θα χρειαστεί να δικαιολογή­ σει το ψωμί που τρώει και ό,τι άλλο του πληρώνουμε, ας κά­ νει αυτός κουμάντο με το λεξιλόγιο και τη ρητορική, Επι­ τρέψτε μου, κύριε πρωθυπουργέ, να παρουσιάσω μια ιδέα που μου ήρθε μόλις τώρα, Ορίστε, σας παρατηρώ όμως ότι χάνουμε χρόνο, είναι ήδη πέντε και πέντε, Η ανακοίνωση θα είχε πολύ μεγαλύτερη δύναμη πειθούς αν την κάνατε εσείς, κύριε πρωθυπουργέ, Πάνω σ' αυτό δεν έχω καμία αμφιβο­ λία, Επομένως, γιατί όχι, Γιατί επιφυλάσσομαι για άλλη πε­ ρίσταση, που θα είναι του επιπέδου μου, Α μάλιστα, νομίζω ότι κατάλαβα, Κοιτάξτε, είναι απλώς θέμα κοινής λογικής, ή ας πούμε, ιεραρχικής κλιμάκωσης, όπως θα ήταν προσβλη­ τικό για την αξιοπρέπεια των ύπατων αξιωμάτων του έ­

θνους να βγει ο αρχηγός του κράτους για να ζητήσει από με­ ρικούς οδηγούς να ξεμπλοκάρουν τους δρόμους, έτσι κι ο πρωθυπουργός πρέπει να προστατευτεί από οτιδήποτε μπο­ ρεί να φθείρει το στάτους του ως ανώτατου υπεύθυνου της κυβέρνησης, Τώρα το αντιλήφθηκα, Πάλι καλά, σημάδι πως καταφέρατε να ξυπνήσετε εντελώς, Μάλιστα, κύριε πρωθυ­ πουργέ, Και τώρα πίσω στη δουλειά, το αργότερο μέχρι τις οκτώ οι δρόμοι πρέπει να έχουν αδειάσει, η τηλεόραση να βγει με όλα τα επίγεια και εναέρια μέσα που διαθέτει, θέλω ολόκληρη η χώρα να δει το ρεπορτάζ, Μάλιστα, κύριε, θα κάνω ό,τι μπορώ, Μην κάνετε ό,τι μπορείτε, να κάνετε ό,τι είναι απαραίτητο ώστε να έχουμε τα αποτελέσματα που σας ζήτησα. Ο υπουργός των εσωτερικών δεν πρόλαβε ν' απα­ ντήσει, το τηλέφωνο είχε κλείσει. Έτσι μ' αρέσει να σ' ακούω να μιλάς, είπε η γυναίκα, Όταν μου μπουν στη μύτη, Και τι θα κάνεις αν δεν κατορθώσει να λύσει το πρόβλημα, Θα πά­ ρει δρόμο τρέχοντας, Όπως ο αμύνης, Ακριβώς, Δεν μπο­ ρείς να απολύεις τους υπουργούς σαν να ήταν υπηρέτες, Εί­ ναι υπηρέτες, Ναι, αλλά μετά θ' αναγκαστείς να βάλεις άλ­ λους, Αυτό είναι ένα θέμα που θα το σκεφτώ με την ησυχία μου, Να σκεφτείς τι, Προτιμώ να μη μιλήσω γι' αυτό τώρα, Είμαι η γυναίκα σου, δεν μας ακούει κανείς, τα μυστικά σου είναι και δικά μου μυστικά, Θέλω να πω ότι, λαμβάνοντας υ­ πόψη τη σοβαρότητα της κατάστασης, δεν θα προκαλούσε έκπληξη σε κανέναν αν αποφάσιζα να αναλάβω τα χαρτο­ φυλάκια της άμυνας και των εσωτερικών, κατ' αυτό τον τρό­ πο η κατάσταση εθνικού συναγερμού θα είχε την αντανά­ κλαση της στις δομές και τη λειτουργία της κυβέρνησης, δη­ λαδή προς τον απόλυτο συντονισμό, προς τον απόλυτο συ­ γκεντρωτισμό, αυτό θα είναι το σύνθημα, Θα ήταν τρομερό ρίσκο, ή τα κερδίζεις ή τα χάνεις όλα, Ναι, αλλά αν κατά­ φερνα να θριαμβεύσω πάνω σε μια ανατρεπτική δράση που δεν έχει όμοια της σε καμία εποχή και κανέναν τόπο, μια α­ νατρεπτική δράση που κατάφερε ν' αγγίξει το πιο ευαίσθη-

το όργανο του συστήματος, την κοινοβουλευτική εκπροσώ­ πηση, τότε η ιστορία θα μου δώσει μια θέση άσβεστη, μια θέ­ ση μοναδική για πάντα, ως σωτήρα της δημοκρατίας, Κι ε­ γώ θα ήμουν η πιο περήφανη σύζυγος, ψιθύρισε η γυναίκα και τον πλησίασε με ελιγμούς φιδιού, σαν να την είχε αγγίξει ξαφνικά το μαγικό ραβδί μιας σπάνιας ηδυπάθειας, μίγμα σαρκικής επιθυμίας και πολιτικού ενθουσιασμού, ο σύζυγος όμως, με συναίσθηση της σοβαρότητας της στιγμής και κά­ νοντας δικά του τα σκληρά λόγια του ποιητή, Γιατί πέφτεις στα γόνατα / πάνω στις χοντρές μου μπότες / Γιατί τινάζεις τώρα τα μυρωμένα σου μαλλιά / κι ανοίγεις προδοτικά τα μαλακά σου μπράτσα / Εγώ δεν είμαι παρά ένας άντρας με χέρια τραχιά / και την καρδιά μου ταγμένη κάπου / κι αν χρειαστεί / να σε πατήσω για να περάσω / θα σε πατήσω, Έλα τώρα, τράβηξε απότομα τα σκεπάσματα και είπε, Πάω να παρακολουθήσω την εξέλιξη των επιχειρήσεων στο γρα­ φείο μου, εσύ κοιμήσου, ξεκουράσου. Πέρασε απ' το μυαλό της γυναίκας βιαστικά η σκέψη ότι, σε μια τόσο κρίσιμη πε­ ρίσταση όπως η παρούσα, που η ηθική υποστήριξη αξίζει το βάρος της σε χρυσάφι, αν είχε βάρος μια υποστήριξη μόνο η­ θική, ο κώδικας, ανεπιφύλακτα αποδεκτός, των βασικών συ­ ζυγικών καθηκόντων, στο κεφάλαιο αμοιβαία συνδρομή, ό­ ριζε να σηκωθεί αμέσως και να πάει να ετοιμάσει με τα χέ­ ρια της, χωρίς να φωνάξει την υπηρεσία, ένα τονωτικό τσάι με το αντίστοιχο διατροφικό συμπλήρωμα από μπισκότα, ω­ στόσο, προσβεβλημένη, απογοητευμένη, με την αναδυόμενη ηδονή να έχει μαραθεί εντελώς, γύρισε από την άλλη πλευ­ ρά και έκλεισε σφιχτά τα μάτια, με την αμυδρή ελπίδα ότι ο ύπνος θα κατάφερνε παρ' όλα αυτά να χρησιμοποιήσει τα υ­ πολείμματα για να οργανώσει μια μικρή ιδιωτική ερωτική φαντασίωση. Αγνοώντας τη ματαίωση που είχε αφήσει πίσω του, φορώντας πάνω από τη ριγέ πιτζάμα μια ρόμπα με με­ ταξωτό διάκοσμο από εξωτικά μοτίβα, με κινέζικα κιόσκια και χρυσούς ελέφαντες, ο πρωθυπουργός μπήκε στο γραφείο

του, άναψε όλα τα φώτα και διαδοχικά έβαλε σε λειτουργία το ραδιόφωνο και την τηλεόραση. Η τηλεοπτική οθόνη έ­ δειχνε ακόμα το σήμα λήψης, ήταν πολύ νωρίς ακόμα για την έναρξη της μετάδοσης, αλλά σε όλους τους σταθμούς του ραδιοφώνου μιλούσαν ήδη ζωηρά για το τερατώδες μποτιλιάρισμα στους δρόμους, αποφαίνονταν εκτενώς σε σχέση με αυτό που, όπως όλα έδειχναν, έμοιαζε με μαζική α­ πόπειρα διαφυγής από το ατυχές κάτεργο στο οποίο είχε με­ τατραπεί η πρωτεύουσα από το ξερό της το κεφάλι, ενώ δεν έλειψαν και σχόλια πως τέτοια κυκλοφοριακή συμφόρηση, με διαστάσεις έξω από τις συνηθισμένες, θα είχε ως συνέ­ πεια να καταστεί αδύνατο το πέρασμα των μεγάλων φορτη­ γών που μετέφεραν καθημερινά τα αγαθά στην πρωτεύου­ σα. Δεν ήξεραν ακόμα οι σχολιαστές αυτοί πως τα εν λόγω φορτηγά είχαν ακινητοποιηθεί, με αυστηρή στρατιωτική δια­ ταγή, στα τρία χιλιόμετρα από τη συνοριακή γραμμή. Μετα­ κινούμενοι με μοτοσικλέτες, οι ραδιοφωνικοί ρεπόρτερ έκα­ ναν ερωτήσεις κατά μήκος της ουράς των αυτοκινήτων και των μικρών φορτηγών και επιβεβαίωναν ότι όντως επρόκει­ το για μια συλλογική δράση οργανωμένη από την κορφή ως τα νύχια, που συγκέντρωνε οικογένειες ολόκληρες, για ν' α­ ποδράσουν από την τυραννία, από την αποπνικτική ατμό­ σφαιρα που είχαν επιβάλει στην πρωτεύουσα οι ανατρεπτι­ κές δυνάμεις. Μερικοί αρχηγοί οικογενειών παραπονιούνταν για την καθυστέρηση, Βρισκόμαστε εδώ τρεις ώρες και η ουρά δεν έχει κινηθεί ούτε χιλιοστό, άλλοι διαμαρτύρονταν ότι τους πρόδωσαν, Μας είχαν εγγυηθεί ότι θα περνούσαμε χωρίς πρόβλημα, θαυμάστε τώρα αποτελέσματα, Η κυβέρ­ νηση την έκανε με ελαφρά πηδηματάκια, πήγε διακοπές κι εμάς μας παρέδωσε στα κτήνη, και τώρα που είχαμε την ευ­ καιρία να φύγουμε από δω δεν ντράπηκαν να μας κλείσουν την πόρτα κατάμουτρα. Σημειώθηκαν νευρικές κρίσεις, παι­ διά που έκλαιγαν, γέροντες ωχροί από την κούραση, άντρες εκνευρισμένοι που τους είχαν τελειώσει τα τσιγάρα, γυναίκες

εξαντλημένες που προσπαθούσαν να βάλουν σε μια τάξη το απελπιστικό οικογενειακό χάος. Οι επιβαίνοντες ενός αυτο­ κινήτου προσπάθησαν να κάνουν στροφή και να επιστρέ­ ψουν στην πόλη, αλλά υποχρεώθηκαν να τα παρατήσουν μπροστά στους προπηλακισμούς εναντίον τους, Δειλοί, μαύ­ ρα πρόβατα, λευκαντές, κερατάδες, τσιράκια, προδότες, πουτάνας γιοι, τώρα καταλάβαμε γιατί είστε εδώ, ήρθατε για να ρίξετε το ηθικό των τίμιων ανθρώπων, αλλά αν νομίζετε πως θα σας αφήσοιιμε να φύγετε βγάλτε το από το νου σας, αν χρειαστεί θα σας τρυπήσουμε τα λάστιχα για να μάθετε να σέβεστε τον πόνο του άλλου. Το τηλέφωνο χτύπησε στο γραφείο του πρωθυπουργού, μπορούσε να είναι ή ο υπουρ­ γός της άμυνας, ή των εσωτερικών, ή ο πρόεδρος. Ήταν ο πρόεδρος, Τι συμβαίνει, γιατί δεν ενημερώθηκα εγκαίρως για το κομφούζιο που έχει στηθεί στις εξόδους της πόλης, ρώτησε, Κύριε πρόεδρε, η κυβέρνηση έχει την κατάσταση υ­ πό έλεγχο, σύντομα το πρόβλημα θα έχει λυθεί, Ναι, αλλά ε­ γώ έπρεπε να είμαι ενήμερος, μου το οφείλατε από σεβασμό, Θεώρησα, και αναλαμβάνω προσωπικά την ευθύνη της α­ πόφασης, πως δεν υπήρχε λόγος για να διακόψω τον ύπνο σας, όπως και να 'χει, η πρόθεση μου ήταν να σας τηλεφω­ νήσω μέσα στα επόμενα είκοσι λεπτά ως μισή ώρα, επανα­ λαμβάνω ότι αναλαμβάνω πλήρως την ευθύνη, κύριε πρόε­ δρε, Καλά, καλά, ευχαριστώ για το ενδιαφέρον, αλλά αν η γυναίκα μου δεν είχε την υγιεινή συνήθεια να σηκώνεται νω­ ρίς, ο αρχηγός του κράτους θα κοιμόταν ακόμα ενώ η χώρα φλέγεται, Δεν φλέγεται, κύριε πρόεδρε, έχουν παρθεί τα κα­ τάλληλα μέτρα, Μη μου πείτε πως θα στείλετε να βομβαρδί­ σουν τις ουρές των αυτοκινήτων, Όπως θα έχετε μάθει πια για μένα, δεν είναι αυτό το στυλ μου, κύριε πρόεδρε, Τρόπος του λέγειν, προφανώς ποτέ δεν σκέφτηκα ότι θα διαπράττα­ τε τέτοια βαρβαρότητα, Σε λίγο το ραδιόφωνο θα ανακοι­ νώσει ότι ο υπουργός των εσωτερικών θα μιλήσει στο λαό στις έξι η ώρα, να το, να το, τώρα δίνουν την πρώτη ενημέ­

ρωση, και θα δώσουν κι άλλες, είναι όλα οργανωμένα, κύριε πρόεδρε, Αναγνωρίζω πως κάτι είναι κι αυτό, Είναι η αρχή της επιτυχίας, κύριε πρόεδρε, είμαι πεπεισμένος, σταθερά πεπεισμένος, ότι θα κάνουμε όλο αυτό τον κόσμο να επι­ στρέψει ειρηνικά και με τάξη στα σπίτια του, Κι αν δεν το καταφέρετε, Αν δεν το καταφέρουμε, η κυβέρνηση θα πα­ ραιτηθεί, Αφήστε αυτά τα κόλπα, γνωρίζετε πολύ καλά ό­ πως κι εγώ ότι στην κατάσταση που βρίσκεται η χώρα δεν θα μπορούσα, ακόμα κι αν ήθελα, να δεχτώ την παραίτηση σας, Έτσι είναι, αλλά είχα υποχρέωση να το πω, Καλά, τώ­ ρα που είμαι πια ξύπνιος μην ξεχάσετε να μου κοινοποιήσε­ τε τι συμβαίνει. Τα ραδιόφωνα επέμεναν, Διακόπτουμε για άλλη μια φορά τη μετάδοση μας για να ενημερώσουμε ότι ο υπουργός των εσωτερικών θα κάνει στις έξι ακριβώς ανα­ κοίνωση προς το λαό, επαναλαμβάνουμε, στις έξι ακριβώς ο υπουργός των εσωτερικών θα κάνει ανακοίνωση προς το λαό, επαναλαμβάνουμε, προς το λαό θα κάνει ανακοίνωση ο υπουργός των εσωτερικών στις έξι ακριβώς, με ανακοίνωση προς το λαό αναμένεται στις έξι ακριβώς ο υπουργός των ε­ σωτερικών, η αμφισημία της τελευταίας αυτής διατύπωσης δεν πέρασε απαρατήρητη στον πρωθυπουργό, που για μερι­ κά δευτερόλεπτα, χαμογελώντας με τις σκέψεις του, προ­ σπάθησε να φανταστεί πώς στο καλό θα κατάφερνε μια α­ νακοίνωση να φέρει τον υπουργό των εσωτερικών. Ίσως να έφτανε σε κάποιο επωφελές συμπέρασμα για το μέλλον αν δεν εξαφανιζόταν ξαφνικά το σήμα λήψης από την οθόνη της τηλεόρασης για να δώσει τη θέση του στη συνήθη εικό­ να της σημαίας που ταλαντευόταν στην άκρη του ιστού, τε­ μπέλικα, σαν να 'χε μόλις ξυπνήσει, ενώ ο εθνικός ύμνος α­ ντηχούσε τα τρομπόνια και τα ταμπούρλα του, με κάποιο συριγμό ευφωνίου ανάμεσα και μερικά πειστικά ρεψίματα. Ο εκφωνητής που εμφανίστηκε είχε τον κόμπο της γραβά­ τας του στριμμένο κι είχε μια ξινή φάτσα, σαν να ήταν θύμα προσβολής που δεν ήταν διατεθειμένος να συγχωρέσει ή να

ξεχάσει σύντομα, Αναλογιζόμενοι τη σοβαρότητα της πολι­ τικής και κοινωνικής συγκυρίας, είπε, και υπηρετώντας το ιερό δικαίωμα του πληθυσμού της χώρας σε μια ελεύθερη και πλουραλιστική ενημέρωση, κάνουμε έναρξη της μετάδο­ σης μας σήμερα νωρίτερα. Κι εμείς, όπως πολλοί από όσους μας ακούν, πληροφορηθήκαμε μόλις ότι ο υπουργός των ε­ σωτερικών θα μιλήσει στο ραδιόφωνο στις έξι ακριβώς, εν­ δεχομένως για να εκφράσει τη στάση της κυβέρνησης μπρο­ στά στην πρόθεση εξόδου από την πόλη εκ μέρους πολλών από τους κατοίκους της. Ας μη θεωρηθεί ότι η τηλεόραση έ­ γινε στόχος εσκεμμένης και προμελετημένης διάκρισης, ας υποθέσουμε καλύτερα ότι μόνο κάποιος ανεξήγητος απο­ προσανατολισμός, απρόσμενος από πολιτικές προσωπικό­ τητες τόσο έμπειρες όσο αυτές που αποτελούν τη σημερινή κυβέρνηση του έθνους, είχε ως αποτέλεσμα να ξεχαστεί η τηλεόραση. Τουλάχιστον φαινομενικά. Πιθανόν να χρησιμο­ ποιήσει κανείς ως επιχείρημα το πρωινό της ώρας κατά την οποία θα γίνει η ανακοίνωση, αλλά οι εργαζόμενοι αυτού του σταθμού, σε όλη τη μακρά του ιστορία, έχουν δώσει ε­ παρκείς αποδείξεις προσωπικής αυταπάρνησης, αφοσίωσης στο δημόσιο σκοπό, και τον πιο άδολο πατριωτισμό ώστε να μην ανταμειφθούν τώρα με την ταπεινωτική θέση του πλη­ ροφοριοδότη από δεύτερο χέρι. Έχουμε πίστη ότι μέχρι την προβλεπόμενη ώρα για την αναγγελθείσα ανακοίνωση προ­ λαβαίνουμε να καταλήξουμε σε μια κοινή πλατφόρμα συμ­ φωνίας, που, χωρίς να αφαιρεί από τους συναδέλφους μας της δημόσιας ραδιοφωνίας αυτό που τους έχει επιδοθεί, θα επαναφέρει στο σταθμό ό,τι αυτοδίκαια του ανήκει, δηλαδή τη θέση και τις ευθύνες του πρώτου ενημερωτικού μέσου της χώρας. Ενόσω προσμένουμε τη συμφωνία αυτή, και ελπί­ ζουμε να έχουμε νέα από στιγμή σε στιγμή, ενημερώνουμε ό­ τι ένα ελικόπτερο της τηλεόρασης απογειώνεται αυτήν α­ κριβώς τη στιγμή για να προσφέρει στους τηλεθεατές μας τις πρώτες εικόνες από τις τεράστιες ουρές οχημάτων που, ε­

κτελώντας ένα σχέδιο αποχώρησης το οποίο, όπως ξεκαθα­ ρίσαμε, πήρε το ενδεικτικό και ιστορικό όνομα ξενοφών, βρίσκονται ακινητοποιημένα στις εξόδους της πόλης. Ευτυ­ χώς, προ μίας ώρας σταμάτησε η βροχή που όλη νύχτα μα­ στίγωνε τα μαρτυρικά καραβάνια. Σε λίγο ο ήλιος θα υψω­ θεί πάνω από τον ορίζοντα και θα τρυπήσει τα σκοτεινά σύννεφα. Ευχόμαστε η εμφάνιση του να ανοίξει τα οδο­ φράγματα που, για λόγους που αδυνατούμε να κατανοήσου­ με, εμποδίζουν ακόμα αυτούς τους γενναίους συμπατριώτες μας να φτάσουν στην ελευθερία. Ας γίνει έτσι, για το καλό της πατρίδας. Οι επόμενες εικόνες έδειξαν ένα ελικόπτερο στον αέρα, μετά, τραβηγμένο από ψηλά, τον μικρό κενό χώ­ ρο απ' όπου είχε απογειωθεί το ελικόπτερο, και μετά μια πρώτη όψη από τις γειτονικές στέγες και τους δρόμους. Ο αρχηγός της κυβέρνησης έβαλε το δεξί του χέρι πάνω στο τηλέφωνο. Δεν χρειάστηκε να περιμένει ούτε ένα λεπτό, Κύ­ ριε πρωθυπουργέ, άρχισε ο υπουργός των εσωτερικών, Ξέ­ ρω, μην πείτε τίποτα, διαπράξαμε σφάλμα, Διαπράξαμε εί­ πατε, Μάλιστα, διαπράξαμε, γιατί ο ένας έσφαλε κι ο άλλος δεν διόρθωσε, το σφάλμα είναι και των δύο, Δεν έχω ούτε τη δικαιοδοσία ούτε την ευθύνη σας, κύριε πρωθυπουργέ, Εί­ χατε όμως την εμπιστοσύνη μου, Τι θέλετε να κάνω λοιπόν, Να μιλήσετε στην τηλεόραση, το ραδιόφωνο θα μεταδίδει ταυτόχρονα και το ζήτημα λύνεται, Και θ' αφήσουμε χωρίς απάντηση τους θρασείς όρους και το ύφος με τα οποία οι τη­ λεοπτικοί κύριοι μεταχειρίστηκαν την κυβέρνηση, Θα τη λά­ βουν στην ώρα της, όχι τώρα, θα τους αναλάβω εγώ μετά, Πολύ καλά, Έχετε την ανακοίνωση στα χέρια σας, Μάλιστα, κύριε, θέλετε να σας τη διαβάσω, Δεν χρειάζεται, θα περιμέ­ νω την απευθείας ανάγνωση, Πρέπει να κλείσω, είναι σχε­ δόν ώρα, Ξέρουν ήδη πως πηγαίνετε εκεί, ρώτησε παραξε­ νεμένος ο πρωθυπουργός, Ανέθεσα στο γραμματέα μου να διαπραγματευτεί μαζί τους, Χωρίς να λάβω γνώση εγώ, Γνωρίζετε καλά, όπως κι εγώ, πως δεν είχαμε άλλη εναλλα-

12 - Περί

φωτίσεως

κτική λύση, Χωρίς την έγκριση μου, επανέλαβε ο πρωθυ­ πουργός, Σας υπενθυμίζω ότι έχω όλη την εμπιστοσύνη σας, ήταν τα δικά σας λόγια, εξάλλου, όταν ο ένας σφάλλει κι ο άλλος διορθώνει, η επιτυχία είναι και των δυο, Αν στις οκτώ δεν έχει λυθεί το θέμα θα δεχτώ την άμεση παραίτηση σας, Μάλιστα, κύριε πρωθυπουργέ. Το ελικόπτερο πετούσε χα­ μηλά πάνω από τη μια λωρίδα αυτοκινήτων, ο κόσμος έγνε­ φε από το δρόμο, Είναι απ' την τηλεόραση, είναι απ' την τη­ λεόραση, κι αφού είναι απ' την τηλεόραση αυτή η περιστρε­ φόμενη πασαρέλα ήταν για όλους βέβαιη εγγύηση πως το α­ διέξοδο ήταν στα πρόθυρα να λυθεί. Αφού ήρθε η τηλεόρα­ ση, έλεγαν, είναι καλό σημάδι. Δεν ήταν. Στις έξι ακριβώς, ό­ ταν ο ορίζοντας φώτιζε ήδη ροδαλά, η φωνή του υπουργού των εσωτερικών ακούστηκε στα ραδιόφωνα των αυτοκινή­ των, Αγαπητοί συμπατριώτες, αγαπητές συμπατριώτισσες, η χώρα ζει τις τελευταίες βδομάδες αναμφίβολα την πιο σοβαρή κρίση από τις πολλές που καταμετρά η ιστορία του λαού μας από τη γένεση του έθνους, ποτέ πριν δεν ήταν τό­ σο επιτακτική η ανάγκη μιας άμυνας ως εσχάτων της εθνι­ κής συνοχής, μερικοί, μια μειοψηφία σε σχέση με τον πληθυ­ σμό της χώρας, είχαν κακούς συμβούλους, επηρεάστηκαν α­ πό ιδέες που δεν έχουν καμία σχέση με την ορθή λειτουργία των ισχυόντων δημοκρατικών θεσμών και το σεβασμό που τους οφείλουμε, έχουν συμπεριφερθεί ως θανάσιμοι εχθροί της συνοχής αυτής, και για το λόγο αυτόν πάνω από την ειρηνι­ κή κοινωνία που αποτελούσαμε κάποτε πλανάται σήμερα η φοβερή απειλή μιας εμφύλιας σύρραξης με απρόβλεπτες συ­ νέπειες για το μέλλον της πατρίδας, η κυβέρνηση είναι η πρώτη που κατανοεί τη δίψα για ελευθερία που εκφράζει η απόπειρα εξόδου από την πρωτεύουσα, την οποία αποπει­ ράθηκαν εκείνοι στους οποίους πάντα αναγνώριζε τους πιο αγνούς και καθαρούς πατριώτες, εκείνοι που στις πιο αντί­ ξοες συνθήκες έχουν δράσει, είτε με την ψήφο τους είτε με το παράδειγμα της καθημερινής τους ζωής, ως αυθεντικοί

και αδιάφθοροι υπερασπιστές της νομιμότητας, ανασταίνο­ ντας και ανανεώνοντας έτσι το παλιό πνεύμα των λεγεωνά­ ριων, τιμώντας, στην υπηρεσία του δημόσιου καλού, τις πα­ ραδόσεις τους, όταν έστρεψαν οριστικά τις πλάτες τους στην πρωτεύουσα, σόδομα και γόμορρα μαζί της εποχής μας, επι­ δεικνύοντας έτσι ένα μαχητικό πνεύμα καθ' όλα αξιέπαινο, που η κυβέρνηση τους το αναγνωρίζει, ωστόσο, λαμβάνο­ ντας υπόψη το εθνικό συμφέρον στην ολότητα του, η κυ­ βέρνηση πιστεύει, και προς αυτή την κατεύθυνση κάνει έκ­ κληση για περισυλλογή σ' εκείνους ιδιαιτέρως στους οποίους απευθύνομαι, χιλιάδες άντρες και γυναίκες που για ώρες καρτερούν με ανυπομονησία ένα διευκρινιστικό λόγο από τους υπεύθυνους για το πεπρωμένο της πατρίδας, η κυβέρ­ νηση πιστεύει, επαναλαμβάνω, πως η πλέον κατάλληλη κομ­ ματικά πατριωτική ενέργεια στην παρούσα περίσταση είναι η άμεση επανένταξη των χιλιάδων αυτών ανθρώπων στη ζωή της πρωτεύουσας, η επιστροφή στις εστίες, χαρακώμα­ τα της νομιμότητας, καταφύγια της αντίστασης, προπύργια όπου η άσπιλη μνήμη των προπάππων αγρυπνά πάνω στα έργα των απογόνων τους, η κυβέρνηση, ξαναλέω, πιστεύει πως οι λόγοι αυτοί, ειλικρινείς και αντικειμενικοί, βγαλμένοι μέσ' από την καρδιά μου, θα πρέπει να υπολογιστούν από ε­ κείνους που ακούν τώρα μέσα στα αυτοκίνητα τους την επί­ σημη ανακοίνωση, από την άλλη, και παρόλο που OL υλικές πλευρές της κατάστασης είναι αυτές που μετρούν λιγότερο σε έναν υπολογισμό όπου προεξάρχουν οι πνευματικές α­ ξίες, η κυβέρνηση δράττεται της ευκαιρίας για να σας γνω­ στοποιήσει την ύπαρξη σχεδίου επίθεσης και λεηλασίας στα εγκαταλειμμένα σπίτια, το οποίο εξάλλου, σύμφωνα με τις τελευταίες πληροφορίες, θα πρέπει ήδη να έχει μπει σε ε­ φαρμογή, όπως συμπεραίνω από το σημείωμα που μόλις μου παραδόθηκε, μέχρι στιγμής, απ' όσο γνωρίζουμε, είναι ήδη δεκαεπτά τα σπίτια που χτυπήθηκαν και λεηλατήθηκαν, προσέξτε, αγαπητοί συμπατριώτες, οι εχθροί σας δεν χά-

179

νουν χρόνο, λίγες ώρες πέρασαν από την αναχώρηση σας και οι βάνδαλοι ήδη παραβιάζουν τις πόρτες των εστιών σας, οι βάρβαροι και άγριοι λεηλατούν τα υπάρχοντα σας, είναι λοιπόν στο χέρι σας να αποτρέψετε μια μεγαλύτερη κα­ ταστροφή, συμβουλευτείτε τη συνείδηση σας, να γνωρίζετε πως η κυβέρνηση της χώρας βρίσκεται στο πλευρό σας, τώ­ ρα πρέπει να αποφασίσετε αν εσείς θα σταθείτε ή δεν θα σταθείτε στο πλευρό της κυβέρνησης του έθνους. Προτού ε­ ξαφανιστεί από την οθόνη, ο υπουργός των εσωτερικών πρόλαβε να ρίξει ένα βλέμμα στην κατεύθυνση της κάμερας, στο πρόσωπο του υπήρχε σιγουριά και κάτι που έμοιαζε πο­ λύ με πρόκληση, θα 'πρεπε όμως να είναι κανείς μυημένος στα μυστικά των θεών για να ερμηνεύσει με απόλυτη πιστό­ τητα εκείνη τη βιαστική ματιά, ο πρωθυπουργός όμως δεν γελιόταν, ήταν σαν του πετούσε κατάμουτρα ο υπουργός των εσωτερικών, Ούτε εσείς, κύριε, που τόσα κατέχετε από τακτικές και στρατηγικές, δεν θα τα καταφέρνατε καλύτερα. Έτσι ήταν, έπρεπε να του το αναγνωρίσει, απέμενε ωστόσο να δουν τα αποτελέσματα που θα έδιναν όλα αυτά. Η εικό­ να είχε περάσει ξανά στο ελικόπτερο, εμφανίστηκε ξανά η πόλη, για άλλη μια φορά εμφανίστηκαν οι ατελείωτες σειρές αυτοκινήτων. Για δέκα γεμάτα λεπτά δεν κουνήθηκε τίποτα. Ο ρεπόρτερ προσπαθούσε να γεμίσει το χρόνο, φανταζόταν τα οικογενειακά συμβούλια στο εσωτερικό των αυτοκινή­ των, εκθείαζε την ανακοίνωση του υπουργού, επέπληττε τους διαρρήκτες των σπιτιών, απαιτούσε να πέσει πάνω τους όλη η αυστηρότητα του νόμου, ήταν έκδηλο όμως πως η α­ νησυχία τον διαπερνούσε λίγο λίγο, ήταν ολοφάνερο πως τα λόγια της κυβέρνησης είχαν κάνει μια τρύπα στο νερό, όχι πως εκείνος, που περίμενε ένα θαύμα της τελευταίας στιγ­ μής, θα τολμούσε να το πει, αλλά οποιοσδήποτε τηλεθεατής με μέτρια εμπειρία στην αποκωδικοποίηση των ραδιοτηλεο­ πτικών θα μπορούσε να αντιληφθεί την απόγνωση του τα­ λαίπωρου δημοσιογράφου. Και τότε συνέβη το πολυπόθητο,

το λαχταριστό θαύμα, ακριβώς τη στιγμή που το ελικόπτερο πετούσε πάνω από το τέλος μιας ουράς, το τελευταίο αυτο­ κίνητο έκανε στροφή, ακολουθούμενο από εκείνο που βρι­ σκόταν μπροστά του, και μετά από άλλο, κι άλλο, κι άλλο. Ο ρεπόρτερ έβγαλε μια κραυγή ενθουσιασμού, Αγαπητοί τηλε­ θεατές, παρακολουθούμε μια στιγμή πραγματικά ιστορική, ανταποκρινόμενοι με υποδειγματική πειθαρχία στην έκκλη­ ση της κυβέρνησης, σε μια επίδειξη πολιτικού αισθήματος που θα μείνει χαραγμένη με χρυσά γράμματα στα χρονικά της πρωτεύουσας, οι άνθρωποι ξεκινούν για την επιστροφή στα σπίτια τους, τερματίζοντας λοιπόν με τον καλύτερο τρόπο αυτό που θα μπορούσε να είχε εξελιχθεί σε αναταρα­ χή, έτσι το αποκάλεσε προειδοποιητικά ο κύριος υπουργός των εσωτερικών, με απρόβλεπτες συνέπειες για το μέλλον της χώρας μας. Από κει και μετά, για μερικά ακόμα λεπτά, το ρεπορτάζ υιοθέτησε μια εντελώς επική απόχρωση, μετα­ μορφώνοντας την υποχώρηση των δέκα χιλιάδων ηττημέ­ νων σε νικηφόρα έφιππη πομπή βαλκυριών, τοποθετώντας τον βάγκνερ στη θέση του ξενοφώντα, μετατρέποντας σε ευώδεις και ανερχόμενες θυσίες στους θεούς του ολύμπου και της βαλχάλας το δύσοσμο καυσαέριο που ξερνούσαν οι εξατμίσεις. Στους δρόμους υπήρχαν ήδη συνεργεία δημοσιο­ γράφων, του ραδιοφώνου και της τηλεόρασης, κι όλοι προ­ σπαθούσαν να σταματήσουν για μια στιγμή τα αυτοκίνητα για να αποσπάσουν από τους επιβάτες, ζωντανά, απευθείας από την πηγή, την έκφραση των συναισθημάτων που δια­ κατείχαν τους παλιννοστούντες στην επιβεβλημένη επι­ στροφή τους στο σπίτι. Όπως ήταν αναμενόμενο, συνάντη­ σαν τα πάντα, απογοήτευση, αποθάρρυνση, οργή, εκδικητι­ κή επιθυμία, δεν βγήκαμε αυτή τη φορά θα βγούμε την ε­ πόμενη, διαπλαστικές προτάσεις πατριωτισμού, ανυψωτι­ κές δηλώσεις κομματικής πίστης, ζήτω το κόμμα του κέ­ ντρου, ζήτω το κόμμα του μεσαίου χώρου, άσχημες μυρω­ διές, εκνευρισμό από μια ολόκληρη νύχτα χωρίς να κλεί181

σουν μάτι, πάρε από κει τη μηχανή, δεν θέλουμε φωτογρα­ φίες, συμφωνία και ασυμφωνία σε σχέση με τα επιχειρήμα­ τα που προέβαλλε η κυβέρνηση, κάποιο σκεπτικισμό για το αύριο, τρόμο για αντίποινα, κριτική στην ξεδιάντροπη απά­ θεια των αρχών, Δεν υπάρχουν αρχές, υπενθύμιζε ο ρεπόρ­ τερ, Αυτό ακριβώς είναι το πρόβλημα, δεν υπάρχουν αρχές, αυτό όμως που κυρίως παρατηρούσε κανείς ήταν μια τερά­ στια ανησυχία για την τύχη των αγαθών τους που είχαν μεί­ νει στα σπίτια και στα οποία οι επιβάτες των αυτοκινήτων είχαν σκεφτεί πως θα επέστρεφαν αφού θα είχε συντριβεί μια και καλή η στάση των λευκαντών, σίγουρα τώρα πια τα σπίτια που διέρρηξαν δεν είναι μόνο δεκαεπτά, ποιος ξέρει πόσα ακόμα θα έχουν αδειάσει μέχρι το τελευταίο χαλί, το τελευταίο βάζο. Το ελικόπτερο έδειχνε τώρα από ψηλά πώς οι ουρές των αυτοκινήτων και των μικρών φορτηγών, όσοι πριν ήταν τελευταίοι τώρα είχαν γίνει πρώτοι, διακλαδίζο­ νταν καθώς εισχωρούσαν στις γειτονιές που βρίσκονταν κο­ ντά στο κέντρο, πώς από ένα σημείο και ύστερα γινόταν α­ δύνατο να ξεχωρίσει κανείς στο κομφούζιο της κίνησης αυ­ τούς που έρχονταν απ' αυτούς που ήταν ήδη εκεί. Ο πρω­ θυπουργός τηλεφώνησε στον πρόεδρο της δημοκρατίας, μια σβέλτη συνομιλία, για τα αμοιβαία μόνο συγχαρητήρια, Αυτοί οι άνθρωποι είναι τελείως κρυόμπλαστοι, είπε επιτι­ μητικά ο αρχηγός του κράτους, ας ήμουν εγώ σ' ένα από τα αυτοκίνητα και έχετε το λόγο μου πως θα έσπαγα όσα οδο­ φράγματα κι αν έβαζαν μπροστά μου, Πάλι καλά που είστε ο πρόεδρος και πάλι καλά που δεν είστε εκεί, είπε ο πρω­ θυπουργός, χαμογελώντας, Ναι, αλλά, αν υπάρξουν επι­ πλοκές, τότε θα είναι η στιγμή να θέσουμε σε εφαρμογή τη δική μου ιδέα, Την οποία εξακολουθώ να αγνοώ, Κάποια μέρα σύντομα θα σας την πω, Μπορείτε να υπολογίζετε στην αμέριστη προσοχή μου, παρεμπιπτόντως, θα συγκαλέ­ σω σήμερα το υπουργικό συμβούλιο για να συσκεφθούμε για την κατάσταση, θα ήταν εξαιρετικά χρήσιμο αν παρευ­

ρισκόσασταν, κύριε πρόεδρε, αν δεν σας καλούν πιο σημα­ ντικές υποχρεώσεις, Θα το κανονίσουμε, έχω μόνο να πάω να κόψω μια κορδέλα ούτε και ξέρω πού, Πολύ καλά, κύριε πρόεδρε, θα φροντίσω να ενημερωθεί το γραφείο σας. Σκέ­ φτηκε ο πρωθυπουργός πως ήταν πια ώρα να πει μια καλή κουβέντα και στον υπουργό των εσωτερικών, να τον συγχα­ ρεί για την αποτελεσματικότητα της ανακοίνωσης, τι διάβο­ λο, επειδή τον αντιπαθεί δεν είναι λόγος να μην του ανα­ γνωρίσει πως αυτή τη φορά στάθηκε στο ύψος του προβλή­ ματος που είχε να λύσει. Το χέρι του βρισκόταν πάνω από το τηλέφωνο όταν μια ξαφνική αλλοίωση στη φωνή του ρε­ πόρτερ της τηλεόρασης τον έκανε να κοιτάξει στην οθόνη. Το ελικόπτερο είχε κατέβει σχεδόν σύρριζα στις στέγες, φαινόταν ευδιάκριτα κόσμος να βγαίνει από κάποια κτή­ ρια, γυναίκες και άντρες που έμεναν στο πεζοδρόμιο σαν να περίμεναν κάποιον, Μόλις πληροφορηθήκαμε, έλεγε ο ρε­ πόρτερ σε συναγερμό, ότι οι εικόνες που βλέπουν οι τηλε­ θεατές μας, ανθρώπους να βγαίνουν από τα κτήρια και να περιμένουν στα πεζοδρόμια, επαναλαμβάνονται αυτή τη στιγμή σε ολόκληρη την πόλη, δεν θέλουμε να σκεφτούμε το χειρότερο, όλα όμως δείχνουν πως οι κάτοικοι των κτηρίων αυτών, στασιαστές προφανώς, είναι διατεθειμένοι να εμπο­ δίσουν την πρόσβαση σε εκείνους που μέχρι χθες ήταν γεί­ τονες τους και που πιθανότατα τους έχουν λεηλατήσει τα σπίτια, αν είναι έτσι, όσο κι αν μας στοιχίζει που το λέμε αυ­ τό εδώ, θα πρέπει να ζητηθούν εξηγήσεις από την κυβέρνη­ ση που διέταξε να αποσυρθούν από την πρωτεύουσα τα α­ στυνομικά σώματα, με αγωνία στην ψυχή ρωτάμε πώς θα μπορέσει να αποφευχθεί, αν δεν είναι πολύ αργά, το αιμα­ τοκύλισμα από τη φυσική αναμέτρηση που έκδηλα πλησιά­ ζει, κύριε πρόεδρε, κύριε πρωθυπουργέ, πείτε μας πού είναι η αστυνομία για να υπερασπιστεί τους αθώους ανθρώπους από τη βάρβαρη μεταχείριση στην οποία άλλοι ετοιμάζο­ νται να τους υποβάλουν, θεέ μου, θεέ μου, τι θα συμβεί, έλε-

γε με λυγμούς σχεδόν ο ρεπόρτερ. Το ελικόπτερο παρέμενε ακίνητο, μπορούσε να δει κανείς όλα όσα συνέβαιναν στο δρόμο. Δύο αυτοκίνητα σταμάτησαν μπροστά στο κτήριο. Άνοιξαν οι πόρτες, οι επιβαίνοντες βγήκαν. Τότε οι άνθρω­ ποι που περίμεναν στα πεζοδρόμια προχώρησαν, Τώρα, τώ­ ρα, ας προετοιμαστούμε για το χειρότερο, ούρλιαξε ο ρε­ πόρτερ, βραχνός από την αναστάτωση, τότε οι άνθρωποι ε­ κείνοι είπαν κάποια λόγια, που δεν μπόρεσαν ν' ακουστούν, και χωρίς καθυστέρηση άρχισαν να ξεφορτώνουν τα αυτο­ κίνητα και να μεταφέρουν μέσα στο κτήριο, στο φως της μέ­ ρας, ό,τι είχε βγει από αυτό κάτω από το μανδύα μιας μαύ­ ρης βροχερής νύχτας. Σκατά, αναφώνησε ο πρωθυπουργός κι έδωσε μια κλοτσιά στο τραπέζι.

1 8 4

μ:

•Ε ΠΕΝΤΕ ΜΟΝΟ ΓΡΑΜΜΑΤΑ, ΤΟ ΣΚΑΤΟΛΟΓΙΚΟ ΕΠΙΦΩ-

νημα, με δυναμική εκφραστικότητα που άξιζε όσο . μια πλήρης ομιλία σε σχέση με την κατάσταση του έ­ θνους, συνόψισε και συγκέντρωσε το βάθος της ματαίωσης που είχε σπαράξει τις ψυχικές δυνάμεις της κυβέρνησης, ι­ διαιτέρως εκείνων των υπουργών που, από την ίδια τη φύ­ ση των καθηκόντων τους, ήταν περισσότερο συνδεδεμένοι με τις διαφορετικές φάσεις της πολιτικο-κατασταλτικής διεργασίας της εξέγερσης, των υπεύθυνων δηλαδή για τα χαρτοφυλάκια της άμυνας και των εσωτερικών, οι οποίοι, από τη μια στιγμή στην άλλη, είδαν να χάνεται όλη η αίγλη των καλών υπηρεσιών που, ο καθένας στον τομέα του, είχαν προσφέρει στη χώρα στη διάρκεια της κρίσης. Μέσα στη μέ­ ρα, μέχρι την ώρα έναρξης του υπουργικού συμβουλίου, αν όχι και κατά τη διάρκεια του, η βρόμικη λέξη αναμασήθηκε πολλές φορές σιωπηρά στη σκέψη, και μάλιστα, όταν δεν υ­ πήρχαν μάρτυρες τριγύρω, κάποιος την πέταξε φωναχτά ή τη μουρμούρισε σαν ασυγκράτητο αναστεναγμό, σκατά, σκατά, σκατά. Κανενός, ούτε των εσωτερικών ούτε της ά­ μυνας, αλλά ούτε και του πρωθυπουργού, κι αυτό είναι πραγματικά ασυγχώρητο, δεν πέρασε από το νου να διαλο­ γιστούν λίγο, ούτε καν με τη στενή και αδιάφορη ακαδημαϊ­ κή έννοια της λέξης, σχετικά με όσα θα μπορούσαν να είχαν πάθει οι κακορίζικοι φυγάδες όταν θα επέστρεφαν στα σπί­ τια τους, ωστόσο, αν είχαν μπει σ' αυτό τον κόπο, το πιθα-

νότερο θα ήταν να κατέληγαν στην τρομερή προφητεία του ρεπόρτερ στο ελικόπτερο που ξεχάσαμε προηγουμένως να καταγράψουμε, Τους καημένους, έλεγε κλαίγοντας σχεδόν, πάω στοίχημα πως θα γίνει μακελειό. Τελικά το θαυμαστό περιστατικό δεν εκδηλώθηκε μόνο σ' εκείνο το δρόμο και το κτήριο, συναγωνιζόμενοι επάξια με τα ευγενέστερα ιστο­ ρικά παραδείγματα αγάπης προς τον πλησίον, θρησκευτι­ κού είδους αλλά και άθρησκου, οι κατηγορημένοι και λοιδορημένοι λευκαντές είχαν κατέβει να βοηθήσουν τους νι­ κημένους της αντίπαλης παράταξης, αποφάσισε ο καθένας για λογαριασμό του και μόνος με τη συνείδηση του, δεν ή­ ταν δήλωση πίστης σε κάποια έκκληση από ψηλά, ούτε σε διαταγή που έπρεπε να αποστηθίσουν, κι όμως όλοι κατέ­ βηκαν να δώσουν όση βοήθεια επέτρεπαν οι δυνάμεις τους, και τότε εκείνοι ήταν που είπαν προσοχή στο πιάνο, προσο­ χή στο σερβίτσιο του τσαγιού, προσοχή στον ασημένιο δί­ σκο, προσοχή στον πίνακα, προσοχή στον παππού. Είναι κατανοητό λοιπόν γιατί βλέπει κανείς τόσα κατσούφικα πρόσωπα τριγύρω από το μεγάλο τραπέζι του συμβουλίου, τόσα φρύδια σμιγμένα, τόσα βλέμματα απηυδισμένα από τον εκνευρισμό και την έλλειψη ύπνου, πιθανότατα όλοι αυ­ τοί οι άντρες θα προτιμούσαν να είχε χυθεί αίμα, όχι μέχρι το σημείο του μακελειού που ανήγγειλε ο ρεπόρτερ της τη­ λεόρασης, τόσο όμως ώστε να σοκάρει την ευαισθησία του πληθυσμού εκτός πρωτεύουσας, τόσο ώστε να μιλάει γι' αυ­ τό όλη η χώρα για τις επόμενες βδομάδες, ένα επιχείρημα, ένα πρόσχημα, ένας λόγος για να δαιμονοποιήσουν τους α­ ναθεματισμένους πολιορκημένους. Και είναι επίσης κατα­ νοητό γιατί ο υπουργός της άμυνας, σουφρώνοντας τα χεί­ λη, στα μουλωχτά, είχε μόλις ψιθυρίσει στο αυτί του συνα­ δέλφου του των εσωτερικών, Τι σκατά θα κάνουμε τώρα, Αν κάποιος πήρε είδηση την ερώτηση, είχε πάντως την εξυ­ πνάδα να προσποιηθεί τον ανήξερο, γιατί ακριβώς για να μάθουν τι σκατά θα έκαναν τώρα είχαν συγκεντρωθεί εκεί

και σίγουρα δεν θα έβγαιναν από εκείνη την αίθουσα με ά­ δεια χέρια. Η πρώτη παρέμβαση ανήκε στον πρόεδρο της δημοκρα­ τίας, Κύριοι, είπε, κατά την άποψη μου, και πιστεύω ότι σ' αυτό συμφωνούμε όλοι, ζούμε τη δυσκολότερη και πλέον περίπλοκη στιγμή από τότε που η πρώτη ψηφοφορία απο­ κάλυψε την ύπαρξη ενός ανατρεπτικού κινήματος τερα­ στίων διαστάσεων το οποίο δεν είχαν εντοπίσει οι υπηρεσίες εθνικής ασφάλειας, και δεν το ανακαλύψαμε τελικά εμείς, εκείνο αποφάσισε να εμφανιστεί κατά πρόσωπο, ο κύριος υ­ πουργός των εσωτερικών, οι ενέργειες του οποίου, κατά τα άλλα, είχαν πάντοτε την προσωπική αλλά και θεσμική υπο­ στήριξη μου, θα συμφωνήσει ασφαλώς μαζί μου, το χειρό­ τερο ωστόσο είναι ότι μέχρι σήμερα δεν έχουμε κάνει το πα­ ραμικρό βήμα επιτυχίας στην κατεύθυνση της επίλυσης του προβλήματος, και, ίσως ακόμα πιο σοβαρό, υποχρεωθήκα­ με να παρακολουθήσουμε, αδύναμοι, το ιδιοφυές χτύπημα τακτικής των πολιορκημένων να βοηθήσουν τους ψηφοφό­ ρους μας να βάλουν την οικοσκευή στο σπίτι, αυτό, κύριοι, μόνο ένας μακιαβελικός εγκέφαλος θα μπορούσε να το κα­ τορθώσει, κάποιος που παραμένει κρυμμένος πίσω από το παραπέτασμα και χειρίζεται τις μαριονέτες καταπώς τον ευχαριστεί, γνωρίζουμε πως υπήρξε επώδυνη αναγκαιότη­ τα για μας να στείλουμε όλο αυτό τον κόσμο πίσω, τώρα ό­ μως πρέπει να προετοιμαστούμε για μια άκρως πιθανή εξέ­ λιξη ενεργειών που θα ωθούν σε νέες απόπειρες αποχώρη­ σης, όχι πλέον ολόκληρων οικογενειών, όχι πλέον θεαματι­ κών καραβανιών αυτοκινήτων, αλλά μεμονωμένων ατόμων ή μικρών ομάδων, κι όχι από το δρόμο, αλλά μέσ' από τα χωράφια, ο κύριος υπουργός της άμυνας θα μου πει πως έ­ χει περιπολίες επιτόπου, πως έχει ηλεκτρονικούς αισθητή­ ρες εγκατεστημένους κατά μήκος των συνόρων, και δεν μπορώ να αμφισβητήσω τη σχετική αποτελεσματικότητα των μέσων αυτών, ωστόσο είναι άποψη μου ότι, αν θέλουμε

η συγκράτηση να είναι απόλυτη, αυτό μπορεί να επιτευχθεί μόνο με την κατασκευή ενός τείχους γύρω από όλη την πρω­ τεύουσα, ενός τείχους απροσπέλαστου, φτιαγμένου από τσιμεντόπλακες, υπολογίζω κάπου οκτώ μέτρων, που θα υπο­ στηρίζεται προφανώς από το σύστημα ηλεκτρονικών αι­ σθητήρων που ήδη υπάρχει και θα ενισχυθεί από όσα οδο­ φράγματα αγκαθωτού συρματοπλέγματος θεωρηθούν ανα­ γκαία, είμαι ακλόνητα πεπεισμένος πως από κει δεν θα πε­ ράσει κανείς, ούτε μύγα θα μπορούσα να πω, επιτρέψτε μου το χαριτολόγημα, αλλά δεν το λέω, όχι τόσο γιατί οι μύγες δεν θα μπορούσαν να περάσουν, αλλά επειδή, απ' όσο μπο­ ρώ να κρίνω από τη συνήθη συμπεριφορά τους, δεν έχουν κανένα λόγο να πετάξουν τόσο ψηλά. Ο πρόεδρος της δη­ μοκρατίας έκανε μια παύση για να καθαρίσει τη φωνή του και κατέληξε, Ο κύριος πρωθυπουργός είναι γνώστης την πρότασης που μόλις παρουσίασα και ασφαλώς θα τη θέσει σύντομα υπό συζήτηση στην κυβέρνηση, η οποία, φυσικά, όπως της αρμόζει, θα αποφασίσει κατά πόσο είναι κατάλ­ ληλη και εφικτή η πραγματοποίηση της, όσο για μένα, κι αυ­ τό μου αρκεί, δεν έχω αμφιβολία πως θα αφιερώσετε όλη σας τη γνώση σ' αυτήν. Γύρω από το τραπέζι κυκλοφόρησε ένα διπλωματικό μουρμουρητό, που ο πρόεδρος της δημο­ κρατίας ερμήνευσε ως σιωπηρή συναίνεση, εντύπωση που προφανώς θα άλλαζε αν είχε αντιληφθεί αυτό που είχε α­ φήσει ο υπουργός των οικονομικών να του ξεφύγει μέσα α­ πό τα δόντια, Και πού θα βρούμε τα λεφτά, τέτοιες παλαβομάρες κοστίζουν. Αφού μετακίνησε από τη μια πλευρά στην άλλη, όπως το συνήθιζε, τα έγγραφα που βρίσκονταν μπροστά του, ο πρωθυπουργός πήρε το λόγο, Ο κύριος πρόεδρος της δημο­ κρατίας, με την καθαρότητα και την ακρίβεια στην οποία μας έχει συνηθίσει, σκιαγράφησε μόλις το πορτρέτο της δύ­ σκολης και περίπλοκης κατάστασης στην οποία βρισκόμα­ στε, θα ήταν επομένως πλεονασμός από πλευράς μου να προ­

σθέσω στην παρουσίαση του κάποιες λεπτομέρειες οι οποίες, στο κάτω κάτω, θα υπερτόνιζαν κάποιες σκιές του σχεδίου του, μετά απ' αυτά, και εν όψει των πρόσφατων συμβάντων, θεωρώ ότι χρειαζόμαστε μια ριζική αλλαγή στρατηγικής, στην οποία θα πρέπει να εξετάσουμε με ιδιαίτερη προσοχή, ανάμεσα σε άλλους παράγοντες, την πιθανότητα να γεννή­ θηκε και πιθανόν να αναπτυχθεί ένα κλίμα σχετικής κοινω­ νικής ειρήνευσης σε συνέχεια της χειρονομίας αναμφισβή­ τητης αλληλεγγύης, μακιαβελικής, δεν αμφιβάλλω, με πολι­ τική σκοπιμότητα, ασφαλώς, της οποίας μάρτυρας έγινε τις τελευταίες ώρες η χώρα ολόκληρη, αν διαβάσει κανείς τα σχόλια των έκτακτων εκδόσεων είναι όλα εγκωμιαστικά, ε­ πομένως, εν πρώτοις, θα πρέπει να αναγνωρίσουμε ότι οι α­ πόπειρες να λογικέψουμε τους αντιρρησίες απέτυχαν, μία προς μία, παταγωδώς, και πως μια αιτία της αποτυχίας, τουλάχιστον κατά τη γνώμη μου, μπορεί να είναι η αυστη­ ρότητα των κατασταλτικών μέτρων που έχουμε χρησιμο­ ποιήσει, και κατά δεύτερο λόγο, αν επιμείνουμε στη στρα­ τηγική που ακολουθήσαμε μέχρι στιγμής, αν κλιμακώσουμε τις πιέσεις, κι αν η απάντηση των αντιρρησιών εξακολουθή­ σει η ίδια όπως μέχρι τώρα, δηλαδή καμία, τότε θα πρέπει υποχρεωτικά να ανατρέξουμε σε δραστικά μέτρα, δικτατο­ ρικού χαρακτήρα, παραδείγματος χάριν, να άρουμε για α­ προσδιόριστο χρόνο τα πολιτικά δικαιώματα του πληθυ­ σμού της πρωτεύουσας, συμπεριλαμβανομένων και των ψη­ φοφόρων μας, για να αποφύγουμε εύνοιες ιδεολογικής προέ­ λευσης, να εγκρίνουμε την εφαρμογή σε όλη τη χώρα, και για να αποφύγουμε την εξάπλωση της επιδημίας, ενός εκλο­ γικού νόμου όπου κατ' εξαίρεση οι λευκές ψήφοι θα ισοδυ­ ναμούν με άκυρες, και δεν ξέρω κι εγώ τι άλλο ακόμα. Ο πρωθυπουργός έκανε μια παύση για να πιει μια γουλιά νε­ ρό και συνέχισε, Μίλησα για την ανάγκη μια αλλαγής στρα­ τηγικής, δεν είπα όμως πως την έχω καθορίσει και προετοι­ μάσει για άμεση εφαρμογή, χρειάζεται ν' αφήσουμε το χρό-

νο να δράσει, ν' αφήσουμε το φρούτο να ωριμάσει και τις ψυ­ χές να σαπίσουν, πρέπει να ομολογήσω μάλιστα ότι, προσω­ πικά, προτιμώ να υπολογίζω σε μια περίοδο έντασης στη διάρκεια της οποίας εμείς θα εργαζόμαστε για να αποσπά­ σουμε το μεγαλύτερο δυνατό όφελος από τα ελάχιστα ση­ μεία ομόνοιας που θα εμφανιστούν. Έκανε κι άλλη παύση, φαινόταν σαν να επρόκειτο να συνεχίσει την ομιλία του, αλ­ λά είπε μόνο, Θ' ακούσω τις απόψεις σας. Ο υπουργός των εσωτερικών σήκωσε το χέρι του, Πα­ ρατηρώ, κύριε πρωθυπουργέ, ότι έχετε εμπιστοσύνη στην πειστική επίδραση που θα μπορούσαν να ασκήσουν οι ψη­ φοφόροι μας στα μυαλά εκείνων τους οποίους, με κατάπλη­ ξη ομολογώ, σας άκουσα να αναφέρετε ως απλούς αντιρ­ ρησίες, δεν μιλήσατε όμως για την αντίστροφη πιθανότητα, δηλαδή οι υποστηρικτές της ανατροπής να παραπλανήσουν με τις δηλητηριώδεις θεωρίες τους πολίτες που σέβονται το νόμο, Έχετε δίκιο, πράγματι δεν θυμάμαι να υπαινίχθηκα την πιθανότητα αυτή, απάντησε ο πρωθυπουργός, αλλά, κι αν φανταστούμε πως κάτι τέτοιο συνέβαινε, η ουσία δεν θα άλλαζε σε τίποτα, το χειρότερο που θα μπορούσε να συμβεί είναι οι σημερινοί ογδόντα στους εκατό που ψήφισαν λευκό να γίνουν εκατό, η ποσοτική μετατροπή που εισάγετε στο πρόβλημα δεν θα είχε καμία επίδραση στην ποιοτική του έκφραση, πέρα από το γεγονός, προφανώς, ότι θα σημειω­ νόταν ομοφωνία. Τι να κάνουμε λοιπόν, ρώτησε ο υπουργός της άμυνας, Γι' αυτό ακριβώς είμαστε εδώ, για να αναλύ­ σουμε, να ζυγίσουμε και να αποφασίσουμε, Συμπεριλαμβα­ νομένης, υποθέτω, της πρότασης του κυρίου προέδρου της δημοκρατίας, την οποία ήδη δηλώνω ότι υποστηρίζω με εν­ θουσιασμό, Η πρόταση του κυρίου προέδρου, λόγω του με­ γέθους του έργου και των διαφόρων επιπλοκών που περι­ κλείει, απαιτεί μια εξονυχιστική μελέτη την οποία θα πρέπει να επιφορτιστεί μια επιτροπή ad hoc που θα οριστεί για το σκοπό αυτό, από την άλλη, είναι, πιστεύω, προφανές ότι η

ανέγερση ενός διαχωριστικού τείχους δεν θα έλυνε άμεσα κανένα από τα προβλήματα μας και αναπόφευκτα θα δη­ μιουργούσε κι άλλα, ο κύριος πρόεδρος γνωρίζει τις σκέψεις μου για το θέμα, και η προσωπική και θεσμική αφοσίωση που του οφείλω δεν μου επιτρέπει να σωπάσω μπροστά στο συμβούλιο, πράγμα που δεν σημαίνει, ξαναλέω, πως οι ερ­ γασίες της επιτροπής δεν θα ξεκινήσουν το συντομότερο δυνατό, αμέσως μόλις αυτή συσταθεί, σε λιγότερο από μία βδομάδα. Ήταν έκδηλη η απαρέσκεια του προέδρου της δημοκρατίας, Είμαι πρόεδρος, δεν είμαι πάπας, επομένως δεν επικαλούμαι κανενός είδους αλάθητο, επιθυμώ όμως η πρόταση μου να συζητηθεί με το χαρακτήρα του επείγο­ ντος, Εγώ ο ίδιος το είπα προηγουμένως, κύριε πρόεδρε, έ­ σπευσε ο πρωθυπουργός, σας δίνω το λόγο μου ότι σε λιγό­ τερο χρόνο απ' ό,τι φαντάζεστε θα έχετε νέα για τις εργα­ σίες της επιτροπής, Εν τω μεταξύ θα προχωράμε ψηλαφώ­ ντας, στα τυφλά, γκρίνιαξε ο πρόεδρος. Έπεσε μια σιωπή που θα στόμωνε την κόψη και του πιο ακονισμένου μαχαι­ ριού. Μάλιστα, στα τυφλά, επανέλαβε χωρίς να αντιληφθεί τη γενική ενόχληση. Από το βάθος της αίθουσας ακούστη­ κε η ήρεμη φωνή του υπουργού του πολιτισμού, Ακριβώς ό­ πως πριν από τέσσερα χρόνια. Κατακόκκινος, σαν να είχε προσβληθεί από βάναυση, απαράδεκτη αναισχυντία, ο υ­ πουργός της άμυνας σηκώθηκε και δείχνοντας κατηγορη­ ματικά με το δείκτη είπε, Κύριε, μόλις σπάσατε αδιάντροπα ένα εθνικό σύμφωνο σιωπής που είχαμε όλοι αποδεχθεί, Απ' όσο ξέρω, δεν υπήρξε κανένα σύμφωνο, πόσο μάλιστα εθνικό, πριν από τέσσερα χρόνια ήμουν αρκετά μεγάλος, και δεν θυμάμαι πουθενά να κλήθηκε ο πληθυσμός να υπο­ γράψει μια περγαμηνή που τον δέσμευε να μην προφέρει ποτέ ούτε μια λέξη για το γεγονός ότι για μερικές βδομάδες ήμασταν όλοι τυφλοί, Έχετε δίκιο, σύμφωνο με την επίσημη έννοια δεν υπήρξε, παρενέβη ο πρωθυπουργός, όλοι όμως σκεφτήκαμε, χωρίς να χρειαστεί γι' αυτό να συμφωνήσουμε

και να το γράψουμε σ' ένα χαρτί, πως η τρομερή δοκιμασία που είχαμε περάσει θα έπρεπε, για χάρη της πνευματικής μας υγείας, να θεωρηθεί απλώς ένας απεχθής εφιάλτης, κά­ τι που συνέβη σαν σε όνειρο, και όχι πραγματικότητα, Δη­ μοσίως, είναι πιθανό, προσπαθείτε όμως, κύριε πρωθυ­ πουργέ, να με πείσετε πως στον ιδιωτικό χώρο της εστίας σας δεν έχετε μιλήσει ποτέ για το συμβάν, Αν έχω μιλήσει ή όχι λίγη σημασία έχει, στους ιδιωτικούς μας χώρους συμβαί­ νουν πολλά πράγματα που δεν βγαίνουν από τους τέσσερις τοίχους, και επιτρέψτε μου να σας πω κι αυτό, η αναφορά στην ανεξήγητη μέχρι σήμερα τραγωδία που μας συνέβη πριν από τέσσερα χρόνια είναι μια εκδήλωση κακογουστιάς που δεν θα περίμενα από έναν υπουργό του πολιτισμού, Η μελέτη του κακού γούστου, κύριε πρωθυπουργέ, θα έπρεπε να αποτελεί ιδιαίτερο κεφάλαιο της ιστορίας των πολιτι­ σμών, από τα πλέον εκτενή και ζουμερά, Δεν αναφέρομαι σ' αυτή την κακογουστιά αλλά στην άλλη, αυτή που ονομά­ ζουμε συνήθως έλλειψη τακτ, Αυτό που πιστεύετε, κύριε πρωθυπουργέ, απ' ό,τι φαίνεται, μοιάζει με την άποψη που λέει πως αυτό που κάνει να υπάρχει ο θάνατος είναι το ό­ νομα του, πως τα πράγματα δεν έχουν πραγματική υπόστα­ ση αν δεν τους δώσουμε ένα όνομα, Υπάρχουν αναρίθμητα πράγματα των οποίων το όνομα αγνοώ, ζώα, φυτά, εργα­ λεία και σκεύη κάθε μορφής και μεγέθους και για κάθε χρή­ ση, Ξέρετε όμως πως έχουν, κι αυτό σας καθησυχάζει, Ξε­ φεύγουμε από το θέμα μας, Μάλιστα, κύριε πρωθυπουργέ, ξεφεύγουμε από το θέμα μας, εγώ απλώς είπα πως πριν α­ πό τέσσερα χρόνια ήμασταν τυφλοί και τώρα λέω πως πι­ θανώς τυφλοί παραμένουμε. Η αγανάκτηση υπήρξε γενική, ή περίπου, διαμαρτυρίες πετάγονταν, συγκρούονταν, όλοι ήθελαν να παρέμβουν, μέχρι και ο υπουργός των μεταφο­ ρών, που, επειδή ήταν προικισμένος με μια στριγκή φωνή, συνήθως μιλούσε λίγο, τώρα είχε βάλει τις φωνητικές του χορδές να δουλέψουν, Ζητώ το λόγο, ζητώ το λόγο. Ο πρω­

θυπουργός κοίταξε τον πρόεδρο της δημοκρατίας σαν να ζητούσε τη συμβουλή του, ήταν όμως σκέτο θέατρο, η δειλή κίνηση του προέδρου, όποια κι αν ήταν η σημασία της εν τη γενέσει, συντρίφτηκε από το χέρι που σήκωσε ο αρχηγός της κυβέρνησης, Εκτιμώντας τη συγκινησιακή φόρτιση και το πάθος που προμηνύουν διαξιφισμούς, ο διάλογος δεν θα βοηθούσε σε τίποτα, γι' αυτό δεν θα δώσω το λόγο σε κανέ­ ναν, κύριοι υπουργοί, πόσο μάλλον αφού, χωρίς ίσως να το αντιληφθεί, ο κύριος υπουργός του πολιτισμού πέτυχε διά­ να συγκρίνοντας τη μάστιγα που έπεσε πάνω μας με μια νέα μορφή τυφλότητας, Δεν έκανα τέτοια σύγκριση, κύριε πρω­ θυπουργέ, υπενθύμισα μόνο πως υπήρξαμε τυφλοί και πως, πιθανώς, τυφλοί παραμένουμε, αναγωγή που δεν περιέχε­ ται στη λογική της αρχικής πρόθεσης δεν νομιμοποιείται, Αλλάζοντας τη θέση των λέξεων πολλές φορές αλλάζουμε και τη σημασία τους, αυτές όμως οι λέξεις, αν τις ζυγίσουμε μία προς μία, συνεχίζουν, από φυσική άποψη, αν μπορώ να το πω έτσι, να είναι ακριβώς αυτό που ήταν και πριν, και επομένως, Στην περίπτωση αυτή, συγγνώμη που σας δια­ κόπτω, κύριε πρωθυπουργέ, θέλω να ξεκαθαριστεί πως η ευθύνη της αλλαγής θέσης και σημασίας των δικών μου λέ­ ξεων είναι αποκλειστικά δική σας, εγώ δεν άλλαξα ούτε τε­ λεία, ούτε κεραία, Ας πούμε πως βάλατε την τελεία κι εγώ συνεισέφερα με μια κεραία, και πως η τελεία και η κεραία μαζί με νομιμοποιούν να πω ότι η ψήφος στο λευκό είναι μια εκδήλωση τυφλότητας εξίσου καταστροφικής με την άλλη, Ή φώτισης, είπε ο υπουργός της δικαιοσύνης, Τι, ρώ­ τησε ο υπουργός των εσωτερικών που νόμισε πως δεν ά­ κουσε καλά, Είπα ότι η ψήφος στο λευκό μπορεί να εκτιμη­ θεί ως εκδήλωση φώτισης εκ μέρους εκείνου που την επέλε­ ξε, Πώς τολμάτε, εν μέσω υπουργικού συμβουλίου, να εκστομίζετε τέτοια αντιδημοκρατική βαρβαρότητα, θα 'πρεπε να ντρέπεστε, δεν φαίνεστε για υπουργός της δικαιοσύνης, εξερράγη ο υπουργός της άμυνας, Αναρωτιέμαι αν υπήρξα

13 - Περί φωτίαεως

ποτέ τόσο πολύ υπουργός της δικαιοσύνης, ή υπουργός δι­ καιοσύνης, όσο αυτή τη στιγμή, Λίγο ακόμα και θα με κά­ νετε να πιστέψω πως ψηφίσατε λευκό, παρατήρησε ο υ­ πουργός των εσωτερικών ειρωνικά, Όχι, δεν ψήφισα λευκό, αλλά θα το σκεφτώ την επόμενη φορά. Ενώ το σκανδαλι­ σμένο βουητό που προκάλεσε η δήλωση αυτή άρχισε να μειώνεται, μια ερώτηση του πρωθυπουργού το έκοψε μα­ χαίρι, Έχετε συναίσθηση τι είπατε μόλις, Τόση συναίσθηση που εναποθέτω στα χέρια σας τα καθήκοντα που μου εμπι­ στευτήκατε, σας υποβάλλω την παραίτηση μου, απάντησε αυτός που δεν ήταν πια υπουργός της δικαιοσύνης. Ο πρόε­ δρος της δημοκρατίας είχε χλομιάσει, έμοιαζε με κουρέλι που κάποιος είχε αφήσει στη ράχη της καρέκλας και μετά το ξέχασε. Αυτός που μέχρι τώρα υπήρξε υπουργός της δικαιο­ σύνης σηκώθηκε, έκλινε το κεφάλι προς την πλευρά του προέδρου και του πρωθυπουργού και βγήκε από την αί­ θουσα. Η σιωπή διακόπηκε από ένα ξαφνικό σύρσιμο κα­ ρέκλας, ο υπουργός του πολιτισμού είχε σηκωθεί και ανα­ κοίνωνε από το βάθος με φωνή δυνατή και καθαρή, Υπο­ βάλλω την παραίτηση μου, Μη μου πείτε λοιπόν, όπως μας υποσχέθηκε προ ολίγου ο φίλος σας σε μια στιγμή αξιέπαι­ νης ειλικρίνειας, πως κι εσείς θα το σκεφτείτε την επόμενη φορά, προσπάθησε να ειρωνευτεί ο αρχηγός της κυβέρνη­ σης, Δεν νομίζω ότι θα χρειαστεί, το σκέφτηκα ήδη από την προηγούμενη, Που σημαίνει, Απλώς και μόνο αυτό που α­ κούσατε, και τίποτε άλλο, Να αποχωρήσετε, Αυτό έκανα, κύριε πρωθυπουργέ, γύρισα πίσω μόνο και μόνο για να χαι­ ρετήσω. Η πόρτα άνοιξε, έκλεισε, έμειναν δυο καρέκλες ά­ δειες στο τραπέζι, Πω πω, αναφώνησε ο πρόεδρος της δη­ μοκρατίας, δεν είχαμε συνέλθει καλά καλά από το πρώτο σοκ και μας ήρθε κι άλλη κατραπακιά, Δεν είναι έτσι οι κατραπακιές, κύριε πρόεδρε, από υπουργούς που πάνε κι έρ­ χονται άλλο τίποτα σ' αυτή τη ζωή, είπε ο πρωθυπουργός, όπως και να 'χει, αφού η κυβέρνηση όταν ήρθε εδώ ήταν

πλήρης, πλήρης και θα τελειώσει, αναλαμβάνω εγώ το χαρ­ τοφυλάκιο της δικαιοσύνης και ο κύριος υπουργός των δη­ μοσίων έργων θα πάρει τα θέματα του πολιτισμού, Φοβάμαι πως μου λείπουν οι απαραίτητες ικανότητες, παρατήρησε ο τελευταίος, Τις έχετε με το παραπάνω, ο πολιτισμός, απ' ό,τι μου λένε διαρκώς κάποιοι γνώστες, είναι κι αυτός δη­ μόσιο έργο, επομένως θα είναι μια χαρά στα χέρια σας. Χτύ­ πησε το κουδούνι και διέταξε τον κλητήρα, Μαζέψτε αυτές τις καρέκλες, έπειτα, απευθυνόμενος στην κυβέρνηση, Θα κάνουμε διάλειμμα δεκαπέντε, είκοσι λεπτών, ο κύριος πρόε­ δρος κι εγώ θα είμαστε στη διπλανή αίθουσα. Μισή ώρα αργότερα οι υπουργοί επέστρεφαν στις θέσεις τους γύρω από το τραπέζι. Οι απουσίες δεν φαίνονταν. Ο πρόεδρος της δημοκρατίας μπήκε μέσα έχοντας στο πρό­ σωπο μια έκφραση σύγχυσης, σαν να είχε λάβει μια είδηση η σημασία της οποίας βρισκόταν πέρα από την κατανόηση του. Ο πρωθυπουργός, αντίθετα, έμοιαζε ευχαριστημένος με τον εαυτό του. Σύντομα θα μαθευόταν γιατί. Όταν επέ­ στησα εδώ την προσοχή σας στην άμεση ανάγκη αλλαγής στρατηγικής, δεδομένης της χρεοκοπίας όλων των ενεργειών που καταστρώσαμε και εκτελέσαμε από την αρχή της κρί­ σης, άρχισε εκείνος, δεν περίμενα επ' ουδενί πως μια ιδέα ι­ κανή να μας οδηγήσει κατά πάσα πιθανότητα στο θρίαμβο θα μπορούσε να προέλθει ειδικά από έναν υπουργό που δεν βρίσκεται πια ανάμεσα μας, αναφέρομαι, όπως ασφαλώς φαντάζεστε, στον πρώην υπουργό του πολιτισμού, χάρη στον οποίο αποδείχθηκε για μια ακόμα φορά πως είναι σκόπιμο να εξετάζουμε τις ιδέες του αντιπάλου με στόχο να βρούμε αυτό που μπορούμε να εκμεταλλευτούμε για λογα­ ριασμό μας. Οι υπουργοί της άμυνας και των εσωτερικών α­ ντάλλαξαν αγανακτισμένα βλέμματα, αυτό τους έλειπε τώ­ ρα, να πρέπει ν' ακούσουν το εγκώμιο της ευφυΐας ενός προδότη και αποστάτη. Εσπευσμένα ο υπουργός των εσω­ τερικών σκάλισε μερικές λέξεις σ' ένα χαρτί και το έδωσε

στον άλλο, Δεν με γελάει η όσφρηση μου, τους υποψιαζό­ μουν αυτούς τους δυο από την αρχή αυτής της ιστορίας, στο οποίο ο υπουργός της άμυνας απάντησε με το ίδιο μέσο και με την ίδια προσοχή, Αντί να διεισδύσουμε εμείς στις γραμ­ μές τους διεισέδυσαν εκείνοι στις δικές μας. Ο πρωθυπουρ­ γός εξακολουθούσε να εκθέτει τα συμπεράσματα στα οποία είχε καταλήξει με αφετηρία τη σιβυλλική δήλωση του πρώην υπουργού του πολιτισμού ότι ήταν τυφλοί παλιά και εξα­ κολουθούν και σήμερα να είναι τυφλοί, Το λάθος μας, το με­ γάλο λάθος μας, και τις συνέπειες του τώρα τις πληρώνου­ με, ήταν ακριβώς αυτή η προσπάθεια εξάλειψης, όχι από τη μνήμη, αφού όλοι μπορούσαμε να ανακαλέσουμε τι συνέβη πριν από τέσσερα χρόνια, αλλά της λέξης, του ονόματος, ό­ πως παρατήρησε και ο πρώην συνάδελφος, σαν να ήταν αρ­ κετό να πάψουμε να προφέρουμε τη λέξη με την οποία τον ορίζουμε για να μην υπάρχει πια θάνατος, Δεν νομίζετε πως ξεφεύγουμε από το βασικό μας θέμα, ρώτησε ο πρόε­ δρος της δημοκρατίας, χρειαζόμαστε συγκεκριμένες απα­ ντήσεις, αντικειμενικές, το συμβούλιο έχει να λάβει σοβαρές αποφάσεις, Αντιθέτως, κύριε πρόεδρε, αυτό ακριβώς είναι το βασικό θέμα, και είναι αυτό που, αν δεν κάνω λάθος, θα μας σερβίρει πιθανόν στο πιάτο την οριστική επίλυση ενός προβλήματος στο οποίο έχουμε καταφέρει, το πολύ, να κά­ νουμε μικρά μπαλώματα που ξηλώνονται γρήγορα και επι­ στρέφουμε στην αρχή, Δεν καταλαβαίνω πού θέλετε να φτάσετε, εξηγήστε μας, σας παρακαλώ, Κύριε πρόεδρε, κύ­ ριοι, ας τολμήσουμε να κάνουμε ένα βήμα μπροστά, ας α­ ντικαταστήσουμε τη σιωπή με τη λέξη, ας τελειώνουμε μ' αυτή την ανόητη και ανώφελη προσποίηση πως τίποτα δεν συνέβη προηγουμένως, ας μιλήσουμε ανοιχτά γι' αυτό που συνέβη στη ζωή μας, αν θεωρείται ζωή το διάστημα που ή­ μασταν τυφλοί, οι εφημερίδες να θυμίσουν, οι συγγραφείς να γράψουν, η τηλεόραση να δείξει εικόνες της πόλης που πάρθηκαν όταν αποκαταστάθηκε η όραση μας, να πειστούν

οι άνθρωποι να μιλήσουν για τα δεινά κάθε είδους που υπέ­ φεραν, να μιλήσουν για τους νεκρούς, για τους εξαφανισμέ­ νους, για τα ερείπια, για τις πυρκαγιές, για τα σκουπίδια, για τη σαπίλα, και μετά, όταν θα έχουμε τραβήξει τα κουρέ­ λια της ψεύτικης ομαλότητας με τα οποία προσπαθούσαμε να καλύψουμε την ανοιχτή πληγή, θα πούμε πως η σημερι­ νή τυφλότητα επέστρεψε με νέα μορφή, θα επιστήσουμε την προσοχή του κόσμου στον παραλληλισμό ανάμεσα στο λευ­ κό της τυφλότητας πριν από τέσσερα χρόνια και στην ψή­ φο στο λευκό σήμερα, η σύγκριση είναι χονδροειδής και πα­ ραπλανητική, είμαι ο πρώτος που θα το αναγνωρίσει, και θα βρεθούν κάποιοι που θα την απορρίψουν ως προσβολή στην ευφυΐα, τη λογική και τον κοινό νου, πιθανόν όμως πολλοί άνθρωποι, κι ελπίζω σύντομα να μετατραπούν σε συντριπτική πλειοψηφία, να εντυπωσιαστούν, να αναρωτη­ θούν μπροστά στον καθρέφτη μήπως είναι ξανά τυφλοί, μή­ πως αυτή η τυφλότητα, ακόμα πιο ξεδιάντροπη από την άλ­ λη, τους κάνει να παρεκκλίνουν από τη σωστή κατεύθυνση, να σπρώχνουν προς την άκρατη καταστροφή της οριστικής ίσως κατεδάφισης ενός πολιτικού συστήματος το οποίο, χω­ ρίς να έχουμε αντιληφθεί την απειλή, μετέφερε από τη γέν­ νηση του, στο ζωτικό του πυρήνα, την άσκηση δηλαδή του εκλογικού δικαιώματος, το σπόρο της ίδιας του της κατα­ στροφής, ή, υπόθεση εξίσου ανησυχητική, του περάσματος σε κάτι απολύτως καινούργιο, άγνωστο, τόσο διαφορετικό που, εκεί, όπως έχουμε γαλουχηθεί στη σκιά της εκλογικής ρουτίνας που για γενιές ολόκληρες ξεγλιστρούσε από αυτό που σήμερα αποτελεί το σημαντικότερο θρίαμβο της, εμείς σίγουρα δεν θα έχουμε θέση. Πιστεύω ακλόνητα, συνέχισε ο πρωθυπουργός, πως η στρατηγική αλλαγή που χρειαζό­ μαστε είναι ενώπιον μας, πιστεύω πως η εκ νέου οδήγηση του συστήματος στο status quo ante είναι εφικτή, ωστόσο ε­ γώ είμαι ο πρωθυπουργός της χώρας, και όχι ένας κοινός πραματευτής που έρχεται να υποσχεθεί θαύματα, όπως και

1 9 7

να 'χει θα σας πω πως, ακόμα κι αν δεν επιτύχουμε αποτε­ λέσματα μέσα σε είκοσι τέσσερις ώρες, έχω πίστη ότι αυτά θα γίνουν αισθητά προτού περάσουν είκοσι τέσσερις μέρες, η μάχη όμως θα είναι μακρά και επίπονη, θα απαιτήσει χρό­ νο και θα κοστίσει πολλή προσπάθεια για να αποδυναμώ­ σουμε τη νέα λευκή πανούκλα, κι ας μην ξεχνάμε, ω ναι, ας μην ξεχνάμε, το καταραμένο κεφάλι της ταινίας, αυτό που χώνεται και κρύβεται οπουδήποτε, κι όσο εμείς δεν το ανα­ καλύπτουμε στο αηδιαστικό εσωτερικό της συνωμοσίας, ό­ σο εμείς δεν το βγάζουμε στο φως για να λάβει την τιμωρία που του αξίζει, το θανατηφόρο παράσιτο θα συνεχίσει να α­ ναπαράγει τους δακτυλίους του και να υποσκάπτει τις δυ­ νάμεις του έθνους, την τελευταία μάχη όμως θα την κερδί­ σουμε εμείς, έχετε το λόγο μου, σήμερα και μέχρι την τελειω­ τική νίκη, είστε μάρτυρες αυτής της υπόσχεσης. Σέρνοντας τις καρέκλες, οι υπουργοί σηκώθηκαν σαν ένας άνθρωπος όρθιοι και χειροκρότησαν με ενθουσιασμό. Επιτέλους, εξα­ γνισμένο από τα ταραχοποιό στοιχεία, το συμβούλιο ήταν έ­ να συνεκτικό μέτωπο, ένας αρχηγός, μια θέληση, ένα σχέ­ διο, ένας δρόμος. Καθισμένος στο θώκο του, όπως αρμόζει στο υψηλό του αξίωμα, ο πρόεδρος της δημοκρατίας χειρο­ κροτούσε με τις άκρες των δαχτύλων, αφήνοντας έτσι να φανεί, από την αυστηρή έκφραση του προσώπου του επί­ σης, η δυσαρέσκεια που του είχε προκαλέσει το γεγονός ότι δεν υπήρξε αντικείμενο αναφοράς, κατ' ελάχιστον, στην ο­ μιλία του πρωθυπουργού. Δεν ήξερε με ποιον τα έβαζε. Ό­ ταν η ηχηρή κλαγγή από τα χειροκροτήματα άρχισε να πια να σβήνει, ο πρωθυπουργός σήκωσε το δεξί χέρι για να ζη­ τήσει ησυχία και είπε, Κάθε θαλασσοπορία χρειάζεται έναν κυβερνήτη, κι αυτός, στον επικίνδυνο διάπλου που έχει να αντιμετωπίσει η χώρα, είναι και πρέπει να είναι ο πρωθυ­ πουργός της, αλίμονο όμως στο καράβι που δεν έχει πυξίδα ικανή να το οδηγήσει μέσα στο απέραντο ωκεανό και μέσα απ' τις τρικυμίες, ε λοιπόν, κύριοι, η πυξίδα που οδηγεί ε-

198

μένα και το καράβι, η πυξίδα που, εν ολίγοις, μας οδηγεί ό­ λους, βρίσκεται εδώ, στο πλευρό μας, να μας κατευθύνει πά­ ντα με την τεράστια εμπειρία του, να μας ενθαρρύνει πάντα με τις σοφές συμβουλές του, να μας καθοδηγεί πάντα με το απαράμιλλο παράδειγμα του, αξίζουν χίλια χειροκροτήμα­ τα λοιπόν, και χίλιες ευχαριστίες, στην εξοχότητά του τον κύριο πρόεδρο της δημοκρατίας. Οι επευφημίες ήταν ακό­ μα θερμότερες από τις προηγούμενες, έμοιαζαν πως δεν θα σταματούσαν ποτέ, και δεν θα σταματούσαν όσο ο πρωθυ­ πουργός συνέχιζε να χειροκροτεί, όσο το ρολόι του μυαλού του δεν έλεγε, Φτάνει, μπορείς να σταματήσεις, αυτός κέρ­ δισε. Δυο ακόμα λεπτά για να επιβεβαιωθεί η νίκη, και στο τέλος τους ο πρόεδρος της δημοκρατίας, με δάκρυα στα μά­ τια, βρισκόταν αγκαλιασμένος με τον πρωθυπουργό. Στιγ­ μές έξοχες, θεϊκές ακόμα, μπορεί να συμβούν στη ζωή ενός πολιτικού, είπε κατόπιν με φωνή πνιχτή από τη συγκίνηση, αλλά, ό,τι κι αν μου επιφυλάσσει το αύριο, σας ορκίζομαι πως δεν θα σβηστεί ποτέ από τη μνήμη μου, θα είναι το στε­ φάνι δόξας στους ευτυχείς καιρούς, η παρηγοριά μου στις πικρές ώρες, από τα βάθη της καρδιάς μου σας ευχαριστώ, από τα βάθη της καρδιάς μου σας αγκαλιάζω. Κι άλλα χει­ ροκροτήματα. Οι έξοχες στιγμές, ειδικά όταν αγγίζουν το θείο, έχουν το σοβαρότατο μειονέκτημα της μικρής διάρκειας, το οποίο, ως προφανές, θα παραλείπαμε να αναφέρουμε αν δεν υ­ πήρχε στην παρούσα περίσταση ένα εμπόδιο ακόμα μεγα­ λύτερο, ότι δηλαδή δεν ξέρουμε τι να κάνουμε παρακάτω. Η αμηχανία αυτή ωστόσο ελαχιστοποιείται όταν παρίσταται ένας υπουργός των εσωτερικών. Μόλις το συμβούλιο είχε λάβει ξανά θέσεις, με τον υπουργό δημοσίων έργων και πο­ λιτισμού να σφουγγίζει κάποιο κρυφό δάκρυ, ο υπουργός των εσωτερικών σήκωσε το χέρι για να ζητήσει το λόγο, Παρακαλώ, είπε ο πρωθυπουργός, Όπως τόνισε τόσο συ­ γκινητικά ο πρόεδρος της δημοκρατίας, υπάρχουν στη ζωή

έξοχες στιγμές, πραγματικά θεϊκές, κι εμείς είχαμε εδώ το ύ­ ψιστο προνόμιο να απολαύσουμε δύο, αυτή της ευχαριστίας του προέδρου της δημοκρατίας και εκείνη της έκθεσης του πρωθυπουργού όταν υπερασπίστηκε μια νέα στρατηγική που έγινε ομόφωνα αποδεκτή από τους παριστάμενους και στην οποία θα αναφερθώ στην παρέμβαση μου αυτή, όχι για να αποσύρω την επιδοκιμασία μου, μακριά από μένα τέ­ τοια σκέψη, αλλά για να διευρύνω και να διευκολύνω τα α­ ποτελέσματα μιας τέτοιας στρατηγικής, αν επιτραπεί στο ταπεινό μου πρόσωπο τέτοια μεγάλη επιδίωξη, αναφέρομαι σ' αυτό που είπε ο πρωθυπουργός να μην υπολογίζουμε σε αποτελέσματα τις πρώτες είκοσι τέσσερις ώρες, αλλά πως είναι βέβαιο πως αυτά θα αρχίσουν να προκύπτουν προτού περάσουν είκοσι τέσσερις μέρες, λοιπόν, με πάθε σεβασμό, εγώ δεν πιστεύω πως είμαστε σε θέση να περιμένουμε είκο­ σι τέσσερις μέρες, ή είκοσι, ή δεκαπέντε, ή δέκα, το κοινωνι­ κό οικοδόμημα παρουσιάζει ρωγμές, οι τοίχοι σείονται, τα θεμέλια τρίζουν, ανά πάσα στιγμή μπορεί όλα να γκρεμι­ στούν, Έχετε κάτι να μας προτείνετε εκτός από το να περι­ γράφετε το πορτρέτο ενός κτηρίου που απειλεί να ερειπω­ θεί, ρώτησε ο πρωθυπουργός, Μάλιστα, κύριε, απάντησε α­ προσπέλαστος ο υπουργός των εσωτερικών, σαν να μην εί­ χε αντιληφθεί το σαρκασμό, Διαφώτιστε μας τότε, σας πα­ ρακαλώ, Πριν απ' όλα, οφείλω να διευκρινίσω, κύριε πρω­ θυπουργέ, πως η πρόταση μου αυτή δεν έχει άλλη πρόθεση παρά να συμπληρώσει αυτές που μας παρουσιάσατε και ε­ γκρίναμε, δεν τροποποιεί, δεν διορθώνει, δεν τελειοποιεί, εί­ ναι απλώς κάτι άλλο το οποίο ελπίζω πως αξίζει την προ­ σοχή όλων, Παρακάτω, αφήστε τις περιστροφές, πηγαίνετε κατευθείαν στο θέμα, Αυτό που προτείνω, κύριε πρωθυ­ πουργέ, είναι μια δράση γρήγορη, καταιγιστική, με ελικό­ πτερα, Μη μου πείτε πως σκέφτεστε να βομβαρδίσουμε την πόλη, Μάλιστα, κύριε, σκέφτομαι να τη βομβαρδίσω με χαρτιά, Με χαρτιά, Ακριβώς, κύριε πρωθυπουργέ, με χαρ­

τιά, πρώτον, κατά σειρά σπουδαιότητας, με μια διακήρυξη υπογεγραμμένη από τον πρόεδρο της δημοκρατίας και α­ πευθυνόμενη στον πληθυσμό της πρωτεύουσας, δεύτερον, με μια σειρά από μηνύματα σύντομα και αποτελεσματικά που ανοίγουν το δρόμο και προετοιμάζουν τα πνεύματα για τις πιο αργές πιθανώς δράσεις που εκθείασε ο κύριος πρω­ θυπουργός, δηλαδή τις εφημερίδες, την τηλεόραση, τις ανα­ μνήσεις από εμπειρίες της εποχής όταν ήμασταν τυφλοί, κείμενα συγγραφέων κ.τ.λ., παρεμπιπτόντως υπενθυμίζω ό­ τι το υπουργείο μου διαθέτει δική του ομάδα συντακτών, ά­ τομα πολύ εκπαιδευμένα στην τέχνη της πειθούς, πράγμα που, απ' ό,τι αντιλαμβάνομαι, μόνο με πολλή προσπάθεια και για πολύ λίγο χρόνο καταφέρνουν οι συγγραφείς, Η ι­ δέα μού φαίνεται εξαιρετική, διέκοψε ο πρόεδρος της δη­ μοκρατίας, προφανώς όμως το κείμενο θα πρέπει να υπο­ βληθεί σ' εμένα προς έγκριση, θα εισαγάγω τις τροποποιή­ σεις που θα θεωρήσω σκόπιμες, συνολικά μου αρέσει, είναι μια καταπληκτική ιδέα, που έχει, πέρα από τα υπόλοιπα, το τεράστιο πολιτικό πλεονέκτημα να τοποθετεί τη φιγούρα του προέδρου της δημοκρατίας στην πρώτη γραμμή της μά­ χης, πολύ καλή ιδέα, μπράβο, πολύ καλή. Το μουρμουρητό επιδοκιμασίας που ακούστηκε στην αίθουσα έδειξε στον πρωθυπουργό πως αυτή η κίνηση είχε κερδηθεί από τον υ­ πουργό των εσωτερικών, Έτσι θα γίνει, λάβετε όλα τα ανα­ γκαία προληπτικά μέτρα, είπε, και νοερά του έβαλε άλλον ένα βαθμό μείον στην αντίστοιχη σελίδα του τετραδίου σχο­ λικής επίδοσης στην κυβέρνηση.

2 0 1

Η

ΚΑΘΗΣΥΧΑΣΤΙΚΗ ΙΔΕΑ ΠΩΣ, ΑΡΓΑ Ή ΓΡΗΓΟΡΑ, ΚΑΙ ΟΣΟ

γρηγορότερα τόσο το καλύτερο, το πεπρωμένο πά­ ντα στο τέλος συντρίβει την έπαρση, βρήκε βροντερή επιβεβαίωση στον εξευτελιστικό κόλαφο του υπουργού των εσωτερικών, που, ενώ πίστευε πως είχε κερδίσει in extremis την τελευταία επίθεση στον αγώνα πυγμαχίας στον οποίο πιάστηκε με τον αρχηγό της κυβέρνησης, είδε να καταπο­ ντίζονται όλα του τα σχέδια ως αποτέλεσμα μιας απρόσμε­ νης παρέμβασης εξ ουρανού, που την τελευταία στιγμή α­ ποφάσισε να προσχωρήσει στην πλευρά του αντιπάλου. Σε τελευταία ανάλυση πάντως, ομοίως και σε πρώτη, σύμφωνα με την άποψη των πλέον προσεκτικών και εξεχόντων πα­ ρατηρητών, το σφάλμα ήταν όλο του προέδρου της δημο­ κρατίας, επειδή καθυστέρησε την έγκριση του μανιφέστου που, με την υπογραφή του και προς ηθική διαπαιδαγώγηση των κατοίκων της πόλης, θα έπρεπε να είχε ριφθεί από τα ε­ λικόπτερα. Για τρεις μέρες μετά από τη σύσκεψη του υ­ πουργικού συμβουλίου ο ουράνιος θόλος εμφανίστηκε με το μεγαλοπρεπές κοστούμι του από άρραφο γαλάζιο, ο καιρός επίπεδος, χωρίς πιέτες ούτε ραφές, και κυρίως χωρίς ανέ­ μους, τέλειος για να πετάξει κανείς χαρτιά από τον αέρα και να τα δει κατόπιν να πέφτουν χορεύοντας το χορό των αε­ ρικών, μέχρι να τα μαζέψει ο περαστικός στο δρόμο ή όποιος βγήκε παρακινημένος από την περιέργεια να μάθει ποιες ειδήσεις ή εντολές έρχονταν από ψηλά. Στη διάρκεια των

τριών αυτών ημερών το τσαλακωμένο κείμενο κουράστηκε να ταξιδεύει πηγαινέλα ανάμεσα στο προεδρικό ανάκτορο και το υπουργείο των εσωτερικών, πότε πιο πληθωρικό σε επιχειρήματα, πότε με πιο συγκεκριμένη ορολογία, με λέξεις διαγραμμένες και αντικατεστημένες από άλλες που στη συ­ νέχεια είχαν την ίδια τύχη, με φράσεις που δεν συνδέονταν μ' αυτό που προηγούνταν και δεν κολλούσαν μ' αυτό που α­ κολουθούσε, πόση σπατάλη μελανιού, πόσο χαρτί σκισμένο, αυτό είναι που λένε ο μόχθος του έργου, το μαρτύριο της δημιουργίας, επιτέλους, να που το μάθαμε. Την τέταρτη μέ­ ρα ο ουρανός, που είχε κουραστεί να περιμένει, βλέποντας ότι εκεί κάτω τα πράγματα ήταν ήξεις αφίξεις, αποφάσισε να ξημερώσει καλυμμένος με μια κάπα από χαμηλά και σκοτεινά σύννεφα, απ' αυτά που υπόσχονται βροχή και εκ­ πληρώνουν τις υποσχέσεις τους. Στο τέλος του πρωινού άρ­ χισαν να πέφτουν διάσπαρτες σταγονίτσες, πότε σταματού­ σαν, πότε ξανάρχονταν, ένα ενοχλητικό ψιλόβροχο που, παρά τις απειλές, δεν φαινόταν να έχει κάτι παραπάνω να δώσει. Αυτή η ψιχάλα κράτησε μέχρι το απομεσήμερο, και ξαφνικά, χωρίς προειδοποίηση, σαν κάποιος που βαρέθηκε να προσποιείται αυτό που δεν νιώθει, άνοιξε ο ουρανός κι άφησε πέρασμα σε μια βροχή συνεχή, σταθερή, μονότονη, έ­ ντονη αν και όχι βίαιη, απ' αυτές που μπορούν να πέφτουν έτσι για μια ολόκληρη βδομάδα, και που τις εκτιμούν συνή­ θως οι γεωργοί. Όχι το υπουργείο των εσωτερικών. Α ν υ­ ποθέσουμε ότι ο ανώτερος διοικητής των εναέριων δυνά­ μεων έδινε άδεια στα ελικόπτερα να απογειωθούν, πράγμα που από μόνο του είναι πολύ προβληματικό, να ρίξουν χαρ­ τιά από αέρος με τέτοιο καιρό θα ήταν τουλάχιστον γελοίο, κι όχι απλώς γιατί στο δρόμο βρισκόταν ελάχιστος κόσμος, κι αυτό τον λίγο τον απασχολούσε κυρίως πώς να βραχεί ό­ σο το δυνατόν λιγότερο, αλλά γιατί, χειρότερα ακόμα, το προεδρικό μανιφέστο θα έπεφτε στη λάσπη, θα το κατάπι­ ναν τα λαίμαργα λούκια, θα μαλάκωνε και θα διαλυόταν

στους βούρκους που σήκωναν άξεστα σε βρόμικους πίδα­ κες οι ρόδες των αυτοκινήτων, ειλικρινά τώρα, μεταξύ μας, μόνο ένας φανατικός της νομιμότητας και της πίστης στους ανωτέρους θα έσκυβε για να σηκώσει με ταπεινωτική επί­ κυψη την ερμηνεία της συγγένειας ανάμεσα στη γενική τυ­ φλότητα προ τεσσάρων ετών και σ' αυτήν, την πλειοψηφι­ κή, τώρα. Εξευτελισμός ήταν για τον υπουργό των εσωτερι­ κών όταν χρειάστηκε να παραστεί μάρτυρας, ανίκανος, στην ενεργοποίηση από μέρους του πρωθυπουργού, με το πρόσχημα κάποιας επιβεβλημένης εθνικής ανάγκης, και μά­ λιστα με την αναγκαστική συμφωνία του προέδρου της δη­ μοκρατίας, μιας επικοινωνιακής μηχανουργίας που περι­ λάμβανε τύπο, ραδιόφωνο, τηλεόραση και όλα τα υπόλοιπα διαθέσιμα γραπτά, ακουστικά, οπτικά μικρότερα μέσα, είτε συμπολιτευόμενα είτε αντιπολιτευόμενα, για να πείσει τον πληθυσμό της πρωτεύουσας πως, δυστυχώς, ήταν για άλλη μια φορά τυφλός. Όταν μέρες αργότερα η βροχή σταμάτη­ σε και οι αιθέρες ντύθηκαν για άλλη μια φορά στα γαλάζια, μόνο η ισχυρογνώμων και στο τέλος εκνευρισμένη επιμονή του προέδρου της δημοκρατίας προς τον αρχηγό της κυ­ βέρνησης του κατάφερε να εκπληρώσει το παρωχημένο πρώτο μέρος του σχεδίου, Αγαπητέ μου πρωθυπουργέ, είπε ο πρόεδρος, έχετε στο νου σας ότι δεν παραιτήθηκα ούτε σκέφτομαι να παραιτηθώ απ' ό,τι αποφασίστηκε στο υ­ πουργικό συμβούλιο, εξακολουθώ να θεωρώ υποχρέωση μου να απευθυνθώ προσωπικά στο έθνος, Κύριε πρόεδρε, πι­ στέψτε με, δεν αξίζει τον κόπο, η εκκαθαριστική δράση βρί­ σκεται ήδη εν εξελίξει, σύντομα θα έχουμε αποτελέσματα, Ακόμα και μεθαύριο να πεταχτούν από τη γωνία, θέλω το μανιφέστο μου να ριχτεί νωρίτερα, Εννοείται ότι το μεθαύ­ ριο είναι τρόπος του λέγειν, Ακόμα καλύτερα λοιπόν, ας διανείμουμε το μανιφέστο αμέσως, Δεν νομίζετε όμως, κύριε πρόεδρε, Σας προειδοποιώ ότι, αν δεν το κάνετε, σας καθι­ στώ υπεύθυνο για την απώλεια της προσωπικής και πολιτι­

κής εμπιστοσύνης που θα επέλθει αυτομάτως μεταξύ μας, Ας μου επιτραπεί να υπενθυμίσω, κύριε πρόεδρε, ότι εξακο­ λουθώ να έχω απόλυτη πλειοψηφία στη βουλή, η απώλεια ε­ μπιστοσύνης με την οποία με απειλείτε θα είχε χαρακτήρα προσωπικό μόνο, χωρίς κανέναν πολιτικό αντίκτυπο, Θα υ­ πάρξει αν πάω στη βουλή και δηλώσω ότι ο λόγος του προέ­ δρου της δημοκρατίας παραγκωνίστηκε από τον πρωθυ­ πουργό, Κύριε πρόεδρε, σας παρακαλώ, αυτό δεν είναι αλή­ θεια, Είναι αρκετά αληθινό για να το πω, στη βουλή ή έξω απ' αυτήν, Να διανεμηθεί άμεσα το μανιφέστο, Το μανιφέ­ στο και τα υπόλοιπα έντυπα, Η διανομή του μανιφέστου εί­ ναι πλεοναστική τώρα, Αυτή είναι η δική σας άποψη, όχι η δική μου, Κύριε πρόεδρε, Αν με αποκαλείτε πρόεδρο θα πρέπει να με αναγνωρίζετε ως τέτοιο, επομένως κάντε αυτό που ορίζω, Αν θέτετε το ζήτημα με αυτούς τους όρους, Το θέτω με αυτούς τους όρους και δεν λέω τίποτε άλλο, κουρά­ στηκα να παρακολουθώ τον πόλεμο σας με τον υπουργό των εσωτερικών, αν δεν σας κάνει, διώξτε τον, αλλά αν δεν θέ­ λετε ή δεν μπορείτε να τον διώξετε, τότε να τον υπομείνετε, είμαι πεπεισμένος πως, αν η ιδέα του μανιφέστου του υπο­ γεγραμμένου από τον πρόεδρο είχε βγει απ' το δικό σας μυα­ λό, θα ήσασταν ικανός να στείλετε να το μοιράσουν πόρτα πόρτα, Αυτό είναι άδικο, κύριε πρόεδρε, Ίσως να είναι, δεν λέω όχι, όταν εκνευρίζεται κανείς, όταν χάνει την ηρεμία του, καταλήγει να λέει πράγματα που ούτε θέλει ούτε εννοεί, Α ς θεωρήσουμε το περιστατικό αυτό λήξαν, Μάλιστα, το περι­ στατικό θεωρείται λήξαν, αλλά αύριο το πρωί θέλω τα ελι­ κόπτερα στον αέρα, Μάλιστα, κύριε πρόεδρε. Αν η τσουχτερή αυτή συζήτηση δεν είχε γίνει, αν το προε­ δρικό μανιφέστο και τα υπόλοιπα ιπτάμενα κείμενα είχαν τελειώσει τη σύντομη ζωή τους, ως αχρείαστα, στον κάδο των απορριμμάτων, η ιστορία που διηγούμαστε θα ήταν α­ πό δω και πέρα διαφορετική. Φυσικά, ένας αναγνώστης προσεκτικός στους μαιάνδρους της εξιστόρησης, ένας ανα-

λυτικός αναγνώστης από εκείνους που για όλα περιμένουν μια ακριβή απάντηση, δεν θα παρέλειπε να ρωτήσει μήπως η συζήτηση ανάμεσα στον πρωθυπουργό και τον πρόεδρο της δημοκρατίας μπήκε εκεί την τελευταία στιγμή για να κάνει πλάτες στην προαναγγελθείσα αλλαγή πορείας, ή αν, έχοντας προηγηθεί γιατί αυτό ήταν το πεπρωμένο της και απ' αυτήν προέκυψαν οι συνέπειες που σύντομα θα γνω­ στοποιηθούν, ο αφηγητής δεν είχε άλλη λύση παρά να βά­ λει στην άκρη την ιστορία που είχε σκεφτεί και να συνεχίσει στη νέα ρότα που είδε ξαφνικά να χαράσσεται στο χάρτη πλεύσης του. Είναι δύσκολο να δώσει κανείς στο ένα ή στο άλλο μια απάντηση που θα ικανοποιήσει εντελώς τον ανα­ γνώστη αυτόν. Εκτός κι αν ο αφηγητής είχε την απίστευτη ειλικρίνεια να ομολογήσει πως ποτέ δεν ήταν πολύ σίγου­ ρος πώς να φέρει σε πέρας αυτή την ανήκουστη ιστορία για μια πόλη που αποφάσισε να ψηφίσει λευκό, και πως, επο­ μένως, η βίαιη λεκτική ανταλλαγή ανάμεσα στον πρόεδρο της δημοκρατίας και τον πρωθυπουργό, που είχε τόσο ευ­ τυχή κατάληξη, του ήρθε λουκούμι. Διαφορετικά, πώς να καταλάβει κανείς γιατί εγκατέλειψε στο άψε σβήσε το κο­ πιαστικό νήμα της αφήγησης που είχε ξετυλίξει κι έμπλεξε σε αδιάφορες διαδρομές όχι σε σχέση με αυτό που δεν συ­ νέβη, αλλά θα μπορούσε να είχε συμβεί, αλλά σε σχέση μ' αυτό που συνέβη, θα μπορούσε όμως να μην είχε συμβεί. Αναφερόμαστε, χωρίς άλλες περιστροφές, στην επιστολή που έλαβε ο πρόεδρος της δημοκρατίας τρεις μέρες αφού τα ελικόπτερα έριξαν βροχή, σε δρόμους, πλατείες, πάρκα και λεωφόρους της πρωτεύουσας, τα χρωματιστά χαρτιά ό­ που επεξηγούνταν οι εικασίες των συντακτών του υπουρ­ γείου των εσωτερικών σε σχέση με την κάτι παραπάνω από πιθανή σύνδεση ανάμεσα στην τραγική συλλογική τυφλό­ τητα προ τετραετίας και την τωρινή εκλογική παράφορα. Είχε την τύχη ο αποστολέας να πάει και να πέσει η επιστο­ λή του στα χέρια ενός λεπτολόγου γραμματέα απ' αυτούς

206

που διαβάζουν τα ψιλά γράμματα προτού διαβάσουν τους τίτλους, απ' αυτούς που είναι σε θέση να διακρίνουν ανάμε­ σα στα παράταιρα κομμάτια μιας λέξης τον παραμικρό σπόρο που πρέπει κανείς να ποτίσει πρώτα και μετά να δει τι μπορεί να δώσει. Ιδού τι έλεγε η επιστολή, Εξοχότατε κύ­ ριε πρόεδρε της δημοκρατίας. Διάβασα με την αρμόζουσα και οφειλόμενη προσοχή το μανιφέστο που απηύθυνε η εξοχότητά σας στο λαό και συγκεκριμένα στους κατοίκους της πρωτεύουσας, με πλήρη συναίσθηση του χρέους μου ως πολίτη αυτής της χώρας και βέβαιος ότι η κρίση στην οποία έχει βυθιστεί η πατρίδα απαιτεί απ' όλους μας το ζήλο μιας συνεχούς και αυστηρής επαγρύπνησης προς οτιδήποτε α­ ξιοπερίεργο παρουσιαστεί ή παρουσιάστηκε μπροστά μας, και ζητώ την άδεια να φέρω στην περίφημη κρίση της εξοχότητάς σας ορισμένα άγνωστα γεγονότα που θα μπορού­ σαν ίσως να βοηθήσουν να κατανοήσουμε καλύτερα τη φύ­ ση της μάστιγας που μας χτύπησε. Το λέω αυτό γιατί, παρό­ λο που είμαι ένας απλός άνθρωπος, πιστεύω, όπως η εξοχότητά σας, πως κάποια σύνδεση πρέπει να υπάρχει ανά­ μεσα στην πρόσφατη τυφλότητα της ψήφου στο λευκό και εκείνη την άλλη λευκή τυφλότητα, που, για βδομάδες που δεν θα μπορέσουμε ποτέ να ξεχάσουμε, μας έβγαλε έξω α­ πό τον υπόλοιπο κόσμο. Θέλω να πω, κύριε πρόεδρε της δημοκρατίας, πως ίσως η σημερινή τυφλότητα να μπορέσει να εξηγηθεί από την πρώτη, και οι δύο, ίσως, από την ύ­ παρξη, ή και τη δράση, του ίδιου προσώπου. Προτού προ­ χωρήσω πάντως, οδηγούμενος απλώς και μόνο από πολιτι­ κό αίσθημα το οποίο σε κανέναν δεν επιτρέπω να τολμήσει να αμφισβητήσει, θέλω να καταστήσω σαφές πως δεν είμαι καταδότης, υπηρετώ απλώς την πατρίδα μου στην αγωνιώ­ δη κατάσταση στην οποία βρίσκεται, χωρίς φάρο να της φωτίζει το δρόμο προς τη σωτηρία. Δεν γνωρίζω, πώς θα μπορούσα άλλωστε να το γνωρίζω εγώ, αν η επιστολή που γράφω θα σταθεί αρκετή για ν' ανάψει αυτό το φως, αλλά,

2 0 7

επαναλαμβάνω, το χρέος είναι χρέος, και τη στιγμή αυτή βλέπω τον εαυτό μου ως ένα στρατιώτη που κάνει ένα βήμα μπροστά και προσφέρεται για την αποστολή, κι η αποστολή αυτή, κύριε πρόεδρε της δημοκρατίας, συνίσταται στην α­ ποκάλυψη, γράφω αυτή τη λέξη γιατί είναι η πρώτη φορά που μιλώ για το θέμα αυτό σε κάποιον, πως πριν από τέσ­ σερα χρόνια, μαζί με τη γυναίκα μου, συμμετείχα τυχαία σε μια επταμελή ομάδα η οποία, όπως τόσες άλλες, πολέμησε απελπισμένα για να επιβιώσει. Ίσως φανεί πως δεν λέω κά­ τι που η εξοχότητά σας από ιδία πείρα δεν γνωρίζει ήδη, αυτό όμως που κανείς δεν γνωρίζει είναι ότι ένα από τα μέ­ λη της ομάδας δεν τυφλώθηκε ποτέ, μια γυναίκα παντρεμέ­ νη μ' έναν οφθαλμίατρο, ο σύζυγος της τυφλώθηκε όπως ό­ λοι μας, εκείνη όμως όχι. Εκείνη την εποχή δώσαμε ιερό όρ­ κο πως δεν θα μιλούσαμε ποτέ γι' αυτό το θέμα, εκείνη έλε­ γε πως δεν ήθελε να τη βλέπουν κατόπιν σαν σπάνιο φαι­ νόμενο, και να υποβληθεί σε ερωτήσεις και εξετάσεις τώρα που όλοι είχαμε επανακτήσει την όραση μας, το καλύτερο ή­ ταν να το ξεχάσουμε, να κάνουμε πως δεν είχε συμβεί τίπο­ τα. Σεβάστηκα τον όρκο μέχρι σήμερα, αλλά δεν μπορώ να σωπάσω άλλο. Κύριε πρόεδρε της δημοκρατίας, κατανοήστε με όταν λέω πως θα αισθανόμουν προσβεβλημένος αν η επιστολή αυτή θεωρούνταν κατάδοση, αν και από την άλλη πλευρά θα έπρεπε ίσως να είναι, αφού, κι αυτό επίσης το α­ γνοεί η εξοχότητά σας, έγκλημα δολοφονίας διαπράχτηκε τις ημέρες εκείνες από το άτομο ακριβώς για το οποίο σας μιλώ, αλλά αυτό είναι ζήτημα της δικαιοσύνης, εγώ θα αρ­ κεστώ να εκπληρώσω το καθήκον μου ως πατριώτης ζητώ­ ντας τη μέγιστη προσοχή της εξοχότητάς σας για ένα γεγο­ νός που ως τώρα είχε κρατηθεί μυστικό και από την εξέτα­ ση του οποίου θα μπορούσε, ενδεχομένως, να προκύψει μια εξήγηση για το ανελέητο χτύπημα που καταφέρθηκε στο ι­ σχύον πολιτικό σύστημα, γι' αυτή τη νέα λευκή τυφλότητα που, επιτρέψτε μου εδώ να αναπαραγάγω ταπεινά τις λέξεις

της εξοχότητάς σας, χτύπησε στην καρδιά των θεμελίων της δημοκρατίας όπως ποτέ κανένα ολοκληρωτικό σύστημα δεν κατάφερε μέχρι τώρα. Δεν χρειάζεται βέβαια να πω, κύ­ ριε πρόεδρε της δημοκρατίας, πως είμαι στη διάθεση της ε­ ξοχότητάς σας ή οποιουδήποτε επιφορτιστεί με τη διενέρ­ γεια της σαφώς επιβεβλημένης έρευνας, για να διευρύνω, να αναπτύξω και να συμπληρώσω τις πληροφορίες που φέρο­ νται στην επιστολή αυτή. Ορκίζομαι ότι δεν υποκινούμαι α­ πό κανενός είδους εχθρότητα έναντι του εν λόγω προσώ­ που, ωστόσο η πατρίδα μας, που έχει βρει στην εξοχότητά σας τον αξιότερο αντιπρόσωπο, βρίσκεται πάνω απ' όλα, αυτός είναι ο νόμος μου, ο μόνος που παραδέχομαι, με τη γαλήνη αυτού που εκπλήρωσε το χρέος του. Τα σέβη μου. Ακολουθούσε η υπογραφή, και χαμηλά, στα αριστερά, το πλήρες όνομα του υπογεγραμμένου, η διεύθυνση, το τηλέ­ φωνο, κι ακόμα ο αριθμός της αστυνομικής ταυτότητας και η ηλεκτρονική διεύθυνση. Ο πρόεδρος της δημοκρατίας απόθεσε αργά τη σελίδα πάνω στο τραπέζι και μετά από μια σύντομη σιωπή ρώτησε το διευθυντή του γραφείου του, Πόσα άτομα το γνωρίζουν, Κανείς άλλος πέρα από το γραμματέα που άνοιξε και πρω­ τοκόλλησε την επιστολή, Είναι άτομο εμπιστοσύνης, Φα­ ντάζομαι ότι μπορούμε να του έχουμε εμπιστοσύνη, κύριε πρόεδρε, είναι του κόμματος, σε κάθε περίπτωση θα ήταν ί­ σως σκόπιμο να τον κάνει κάποιος να καταλάβει πως η πα­ ραμικρή αδιακρισία από πλευράς του θα του κοστίσει πολύ ακριβά, αν μου επιτρέπετε την υπόδειξη, κύριε πρόεδρε, η προειδοποίηση αυτή θα πρέπει να γίνει απευθείας, Από μέ­ να, Όχι, κύριε πρόεδρε, από την αστυνομία, για λόγους α­ ποτελεσματικότητας, θα κληθεί ο άνθρωπος στην κεντρική ασφάλεια, ο πιο σκληρός αξιωματικός θα τον χώσει σ' ένα γραφείο ανάκρισης και θα του σπάσει τη χολή, Δεν έχω κα­ μία αμφιβολία για το αγαθό του αποτελέσματος, αλλά βλέ­ πω εδώ μια σοβαρή δυσκολία, Ποια, κύριε πρόεδρε, Μέχρι

14 - Περί

φωτισεως

να φτάσει το θέμα στην αστυνομία θα έχουν περάσει μερι­ κές μέρες ακόμα, κι εν τω μεταξύ ο τύπος θ' ανοίξει το στό­ μα του, θα μιλήσει στη γυναίκα του, σε φίλους, ίσως είναι ι­ κανός να μιλήσει και σε κάποιο δημοσιογράφο, εν ολίγοις, θα μας κάνει χαλάστρα, Έχετε δίκιο, κύριε πρόεδρε, η λύση είναι να σφυρίξουμε επειγόντως δυο λογάκια στον αρχηγό της αστυνομίας, θα το αναλάβω εγώ με πολλή χαρά, αν θέ­ λετε, Να παρακάμψουμε την ιεραρχική αλυσίδα της κυβέρ­ νησης, αυτή είναι η ιδέα σας, Δεν θα το τολμούσα αν δεν ή­ ταν τόσο σοβαρή η υπόθεση, κύριε πρόεδρε, Αγαπητέ μου, σ' αυτό τον κόσμο, κι άλλος δεν υπάρχει, που μας έλαχε, ό­ λα στο τέλος μαθεύονται, σας πιστεύω όταν μου λέτε πως ο γραμματέας είναι άξιος εμπιστοσύνης, αλλά δεν μπορώ να πω το ίδιο και για τον αρχηγό της αστυνομίας, ας υποθέ­ σουμε ότι πάει και βρίσκει τον υπουργό των εσωτερικών, πράγμα εξαιρετικά πιθανό, φανταστείτε μπελάδες, ο υπουρ­ γός των εσωτερικών θα ζητούσε λογαριασμό από τον πρω­ θυπουργό αφού δεν μπορεί να ζητήσει από μένα, ο πρωθυ­ πουργός θα ρωτούσε αν προτίθεμαι να παρέμβω στην εξου­ σία και τις αρμοδιότητες του, σε λίγες ώρες θα γινόταν γνω­ στό δημοσίως αυτό που προσπαθούμε να κρατήσουμε κρυ­ φό, Έχετε δίκιο για άλλη μια φορά, κύριε πρόεδρε, Δεν θα πω, όπως είπε κάποιος, πως δεν κάνω ποτέ λάθος και σπα­ νίως αμφιβάλλω,* αλλά σχεδόν, σχεδόν, Τι θα κάνουμε, ε­ πομένως, κύριε πρόεδρε, Φέρτε μου εδώ τον άνθρωπο, Το γραμματέα, Μάλιστα, αυτόν που γνωρίζει την επιστολή, Τώρα, Σε μια ώρα μπορεί να είναι πολύ αργά. Ο διευθυντής του γραφείου χρησιμοποίησε το εσωτερικό τηλέφωνο για να καλέσει τον υπάλληλο, Αμέσως στο γραφείο του κυρίου προέδρου, γρήγορα. Για να διασχίσει κανείς τους διάφο* Τη φράση είπε ο δεξιός πολιτικός Ανίμπαλ Καβάκο Σίλβα στη διάρκεια της πρωθυπουργίας του το 1985 και από τότε τον ακολουθεί. Πρόσφατα εκλέχθηκε πρόεδρος της δημοκρατίας. (Σ.τ.Μ.)

ρους διαδρόμους και τις αίθουσες συνήθως απαιτούνται τουλάχιστον πέντε λεπτά, αλλά ο γραμματέας εμφανίστηκε μετά από τρία. Ήρθε βαριανασαίνοντας και τα πόδια του έ­ τρεμαν, Άνθρωπε μου, δεν χρειαζόταν να τρέξεις, είπε ο πρόεδρος μ' ένα αγαθό χαμόγελο, Ο κύριος διευθυντής του γραφείου είπε να έρθω γρήγορα, κύριε πρόεδρε, είπε εκεί­ νος ασθμαίνοντας, Πολύ καλά, ζήτησα να σας φωνάξουν ε­ ξαιτίας αυτής της επιστολής, Μάλιστα, κύριε πρόεδρε, Τη διάβασες, φυσικά, Μάλιστα, κύριε πρόεδρε, Θυμάσαι τι γράφει μέσα, Περίπου, κύριε πρόεδρε, Μη χρησιμοποιείς τέτοιες εκφράσεις μαζί μου, απάντησε στην ερώτηση, Μάλι­ στα, κύριε πρόεδρε, τη θυμάμαι σαν να τη διάβασα μόλις, Πιστεύεις πως θα μπορούσες να κάνεις μια προσπάθεια να ξεχάσεις αυτό που περιέχει, Μάλιστα, κύριε πρόεδρε, Σκέ­ ψου καλά, προσπαθώ και ξεχνάω δεν είναι το ίδιο πράγμα, Όχι, κύριε πρόεδρε, δεν είναι το ίδιο πράγμα, Επομένως, η προσπάθεια δεν αρκεί, χρειάζεται κάτι ακόμα, Επικαλού­ μαι το λόγο της τιμής μου, Με βάζεις στον πειρασμό να σου επαναλάβω να μη χρησιμοποιείς τέτοιες εκφράσεις μαζί μου, προτιμώ όμως να μου εξηγήσεις ποια πραγματική ση­ μασία έχει για σένα, στην παρούσα περίσταση, αυτό που ρο­ μαντικά επικαλέστηκες, ο λόγος της τιμής σου, Σημαίνει, κύριε πρόεδρε, την επίσημη διαβεβαίωση ότι με κανέναν τρόπο, ό,τι κι αν συμβεί, δεν πρόκειται να κοινοποιήσω το περιεχόμενο της επιστολής, Είσαι παντρεμένος, Μάλιστα, κύριε πρόεδρε, Θα σου κάνω μια ερώτηση, Κι εγώ θα σας απαντήσω, Ας υποθέσουμε ότι αποκαλύπτεις στη γυναίκα σου, και μόνο σ' αυτήν, τη φύση της επιστολής, θεωρείς ότι, με τη στενή έννοια του όρου, ότι την κοινοποιείς, αναφέρο­ μαι στην επιστολή προφανώς, όχι στη γυναίκα σου, Όχι, κύ­ ριε πρόεδρε, κοινοποιώ θα πει διαδίδω, κάνω γνωστό δη­ μοσίως, Άριστα, διαπιστώνω με ικανοποίηση ότι τα λεξικά δεν σου είναι ξένα, Δεν θα το έλεγα ούτε στην ίδια μου τη γυναίκα, Θέλεις να πεις πως δεν θα της διηγηθείς τίποτα, Σε

κανέναν, κύριε πρόεδρε, Δώσε μου το λόγο της τιμής σου, Συγγνώμη, κύριε πρόεδρε, μόλις τώρα, Για φαντάσου, ξέ­ χασα πως μου τον έδωσες ήδη, αν σβηστεί ξανά από τη μνή­ μη μου ο κύριος διευθυντής του γραφείου μου θ' αναλάβει να μου το υπενθυμίσει, Μάλιστα, κύριε, είπαν οι δυο φωνές ταυτόχρονα. Ο πρόεδρος τήρησε σιγή για μερικά ακόμα δευτερόλεπτα, ύστερα ρώτησε, Ας υποθέσουμε ότι θέλω να δω τι έγραψες στο πρωτόκολλο, μπορείς να με απαλλάξεις από τον κόπο να σηκωθώ από την καρέκλα μου και να μου πεις τι θα βρω εκεί, Μία και μόνη λέξη, κύριε πρόεδρε, Πρέ­ πει να έχεις εκπληκτική ικανότητα σύνθεσης για να συ­ μπτύξεις σε μία και μόνη λέξη μια τόσο εκτεταμένη επιστο­ λή. Αίτηση, κύριε πρόεδρε, Τι, Αίτηση, η λέξη που είναι γραμμένη στο πρωτόκολλο, Τίποτε άλλο, Τίποτε άλλο, Έτσι όμως δεν μπορεί κανείς να ξέρει περί τίνος πρόκειται, Αυτό ακριβώς σκέφτηκα κι εγώ, κύριε πρόεδρε, πως δεν συνέφε­ ρε να ξέρει κανείς, η λέξη αίτηση κάνει για όλα. Ο πρόεδρος ανακάθισε ευαρεστημένος, χαμογέλασε με όλα του τα δό­ ντια στον προνοητικό γραμματέα και είπε, Από κει έπρεπε να είχα ξεκινήσει, θα είχες αποφύγει να θέσεις ενέχυρο κά­ τι τόσο σοβαρό όσο ο λόγος της τιμής, Η μια προφύλαξη ε­ ξασφαλίζει την άλλη, κύριε πρόεδρε, Δεν έχεις άδικο, κα­ θόλου άδικο μάλιστα, αλλά από καιρό σε καιρό ρίχνε μια ματιά στο πρωτόκολλο, μην τυχόν σκεφτεί κανείς να προ­ σθέσει κάτι στην λέξη αίτηση, Η σελίδα έχει κλείσει, κύριε πρόεδρε, Μπορείς να αποσυρθείς, Στις διαταγές σας, κύριε πρόεδρε. Όταν έκλεισε η πόρτα ο διευθυντής του γραφείου είπε, Πρέπει να ομολογήσω πως δεν τον θεωρούσα ικανό να πάρει τέτοια πρωτοβουλία, πιστεύω πως μόλις μας έδω­ σε την καλύτερη απόδειξη πως είναι άξιος της εμπιστοσύ­ νης μας, Ίσως της δικής σας, είπε ο πρόεδρος, όχι της δικής μου, Μα νόμισα, Καλά νομίσατε, αγαπητέ μου, αλλά ταυ­ τόχρονα νομίσατε λάθος, την πιο ασφαλή διαφορά ανάμε­ σα στους ανθρώπους δεν θα τη βρούμε αν τους χωρίσουμε 2 1 2

σε έξυπνους και ηλίθιους αλλά σε έξυπνους και υπερβολικά έξυπνους, με τους ηλίθιους κάνουμε ό,τι θέλουμε, με τους έ­ ξυπνους η λύση είναι να τους θέσουμε στην υπηρεσία μας, ενώ οι υπερβολικά έξυπνοι, ακόμα κι αν είναι από τη δική μας πλευρά, είναι εγγενώς επικίνδυνοι, δεν μπορούν να κά­ νουν αλλιώς, και το περίεργο είναι ότι με τις πράξεις τους μας λένε διαρκώς να προσέχουμε μαζί τους, συνήθως δεν δίνουμε προσοχή στις προειδοποιήσεις και μετά έχουμε να υποστούμε τις συνέπειες, Θέλετε δηλαδή να πείτε, κύριε πρόεδρε, Θέλω να πω πως ο προνοητικός μας γραμματέας, αυτός ο ισορροπιστής του πρωτοκόλλου που είναι ικανός να μεταμορφώσει σε απλή αίτηση μια τόσο ανησυχητική επι­ στολή, πολύ σύντομα θα λάβει πρόσκληση από την αστυνο­ μία για να πάρει την τρομάρα που, μεταξύ μας τώρα, του τάξαμε, πώς το είπε κι ο ίδιος χωρίς να φανταστεί όλο το εύ­ ρος των λόγων του, η μια προφύλαξη εξασφαλίζει την άλ­ λη, Έχετε πάντα δίκιο, κύριε πρόεδρε, τα μάτια σας βλέ­ πουν πολύ μακριά, Ναι, αλλά το μεγαλύτερο σφάλμα της ζωής μου ως πολιτικού είναι που επέτρεψα να με καθίσουν σ' αυτή την καρέκλα, δεν κατάλαβα εγκαίρως πως τα μπρά­ τσα της έχουν χειροπέδες, Συμβαίνει επειδή το καθεστώς δεν είναι προεδροκεντρικό, Δεν είναι, γι' αυτό το μόνο που μ' αφήνουν να κάνω είναι να κόβω κορδέλες και να φιλάω παιδάκια, Τώρα έπεσε στα χέρια σας το καλό χαρτί, Τη στιγμή που θα το παραδώσω στον πρωθυπουργό θα γίνει δικό του, εγώ δεν θα είμαι παρά ο ταχυδρόμος, Και τη στιγ­ μή που εκείνος θα το παραδώσει στον υπουργό των εσωτε­ ρικών θα γίνει της αστυνομίας, η αστυνομία βρίσκεται στην άλλη άκρη της γραμμής του μοντάζ, Μάθατε πολλά, Είμαι σε καλό σχολείο, κύριε πρόεδρε, Ξέρετε κάτι, Είμαι όλος αυ­ τιά, Ας αφήσουμε το ανθρωπάκι στην ησυχία του, ίσως κι ε­ γώ ακόμα, όταν φτάσω στο σπίτι, ή τη νύχτα μέσα στα σκε­ πάσματα, να διηγηθώ στη γυναίκα μου αυτό που λέει η επι­ στολή, κι εσείς, αγαπητέ διευθυντή του γραφείου μου, να

2 1 3

κάνετε πιθανότατα το ίδιο, η γυναίκα σας θα σας κοιτάξει σαν να βλέπει ήρωα, ο γλυκός της ο αντρούλης που ξέρει τα μυστικά και τις μηχανορραφίες που εξυφαίνει το κράτος, που είναι στα μέσα και στα έξω, που αναπνέει χωρίς μάσκα τη σαπίλα των υπονόμων της εξουσίας, Κύριε πρόεδρε, σας παρακαλώ, Ελάτε τώρα, μπορεί να μην είμαι ο χειρότερος, πού και πού όμως έχω συνείδηση πως αυτό δεν αρκεί, και τότε η ψυχή μου πονά πολύ περισσότερο απ' όσο μπορώ να σας πω, Κύριε πρόεδρε, το στόμα μου είναι και θα παρα­ μείνει κλειστό, Και το δικό μου επίσης, και το δικό μου επί­ σης, αλλά υπάρχουν φορές που κάθομαι και σκέφτομαι πώς θα γινόταν αυτός ο κόσμος αν όλοι ανοίγαμε το στόμα μας και δεν το κλείναμε μέχρι, Μέχρι τι, κύριε πρόεδρε, Τίποτα, τίποτα, αφήστε με μόνο. Είχε περάσει λιγότερο από μία ώρα όταν ο πρωθυπουρ­ γός, που κλήθηκε επειγόντως στο προεδρικό ανάκτορο, έ­ μπαινε στο γραφείο. Ο πρόεδρος έκανε νόημα να καθίσει και ζήτησε, τείνοντας του την επιστολή, Διαβάστε αυτό και πείτε μου πώς σας φαίνεται. Ο πρωθυπουργός βολεύτηκε σε μια καρέκλα και άρχισε να διαβάζει. Πρέπει να είχε φτά­ σει στα μισά της επιστολής όταν σήκωσε το κεφάλι με μια ε­ ρωτηματική έκφραση, σαν να του είπαν μόλις κάτι και δυ­ σκολευόταν να το καταλάβει, ύστερα συνέχισε και, χωρίς διακοπές ή άλλες χειρονομίες, ολοκλήρωσε την ανάγνωση. Ένας πατριώτης γεμάτος καλές προθέσεις, είπε, και ταυτό­ χρονα ένας αχρείος, Γιατί αχρείος, ρώτησε ο πρόεδρος, Αν αυτό που αφηγείται εδώ είναι σωστό, αν αυτή η γυναίκα, στην περίπτωση που υπήρξε, πράγματι δεν τυφλώθηκε και βοήθησε τους υπόλοιπους έξι σ' εκείνη τη δυστυχία, δεν θα πρέπει να αποκλείσουμε την πιθανότητα ο συντάκτης της ε­ πιστολής αυτής να της χρωστά τη ζωή του, ποιος ξέρει αν κι οι γονείς μου δεν ήταν σήμερα ζωντανοί αν είχαν την τύχη να τη συναντήσουν, Λέει εδώ ότι δολοφόνησε κάποιον, Κύ­ ριε πρόεδρε, κανείς δεν ξέρει πόσοι ακριβώς άνθρωποι

σκοτώθηκαν στη διάρκεια εκείνων των ημερών, αποφασί­ στηκε πως όλα τα πτώματα που βρέθηκαν ήταν αποτέλε­ σμα ατυχημάτων ή φυσικών αιτιών και τέθηκε ο έσχατος λί­ θος στο θέμα, Και οι πιο βαριοί λίθοι μπορούν να μετακινη­ θούν, Έτσι είναι κύριε πρόεδρε, αλλά η γνώμη μου είναι ν' αφήσουμε αυτό το λίθο εκεί που είναι, υποθέτω πως δεν υ­ πάρχουν αυτόπτες μάρτυρες του εγκλήματος, κι αν εκείνη τη στιγμή υπήρξαν ήταν τυφλοί ανάμεσα σε τυφλούς, θα ή­ ταν παράλογο, ανοησία, να οδηγήσουμε αυτή τη γυναίκα στο εδώλιο για ένα έγκλημα που κανείς δεν την είδε να δια­ πράττει και για το οποίο δεν υπάρχουν αποδεικτικά στοι­ χεία, Ο συντάκτης της επιστολής λέει ότι αυτή σκότωσε, Ναι, αλλά δεν λέει πως ήταν μάρτυρας στο έγκλημα, εξάλ­ λου, κύριε πρόεδρε, το ξαναλέω πως ο άνθρωπος που έ­ γραψε αυτή την επιστολή είναι αχρείος, Δεν ταιριάζουν στην περίσταση OL ηθικές κρίσεις, Το ξέρω, κύριε πρόεδρε, αλλά γιατί να μην το πω να ξαλαφρώσω. Ο πρόεδρος πήρε την επιστολή, την κοίταξε σαν να μην την έβλεπε και ρώτη­ σε, Τι σκέφτεστε να κάνετε, Εγώ τίποτα, απάντησε ο πρω­ θυπουργός, αυτό το ζήτημα δεν έχει από πού να το πιάσου­ με, Προσέξατε πως ο συντάκτης της επιστολής υπαινίσσε­ ται την πιθανότητα να υπάρχει σχέση ανάμεσα στο γεγονός ότι η γυναίκα αυτή δεν είχε τυφλωθεί και στη μαζική ψη­ φοφορία λευκού που μας έσυρε στη δύσκολη κατάσταση ό­ που βρισκόμαστε, Κύριε πρόεδρε, κάποιες φορές δεν έχου­ με συμφωνήσει μεταξύ μας, Είναι φυσικό, Ναι, είναι φυσι­ κό, εξίσου φυσικό είναι ότι δεν έχω την παραμικρή αμφιβο­ λία πως η ευφυΐα και ο κοινός σας νους, τα οποία σέβομαι, αρνούνται να δεχτούν την ιδέα πως μια γυναίκα, για το λό­ γο ότι δεν είχε τυφλωθεί πριν από τέσσερα χρόνια, είναι σή­ μερα υπεύθυνη που τόσες εκατοντάδες χιλιάδες άνθρωποι, που δεν έχουν ακούσει λέξη γι' αυτήν, ψήφισαν λευκό όταν κλήθηκαν στις εκλογές, Έτσι όπως το λέτε, Δεν υπάρχει άλ­ λος τρόπος να το πει κανείς, κύριε πρόεδρε, η γνώμη μου εί-

ναι να αρχειοθετηθεί η επιστολή αυτή στο τμήμα των ψευ­ δαισθησιακών γραπτών, ν' αφήσουμε το θέμα αυτό και να συνεχίσουμε να ψάχνουμε για λύσεις στα προβλήματα μας, λύσεις πραγματικές, όχι φαντασιώσεις ή απωθημένα ενός η­ λιθίου, Πιστεύω πως έχετε δίκιο, έλαβα υπερβολικά σοβα­ ρά υπόψη ένα τσούρμο βλακείες και σας έκανα να χάσετε το χρόνο σας, ζητώντας να έρθετε εδώ για να μιλήσετε μα­ ζί μου, Δεν έχει σημασία, κύριε πρόεδρε, ο χαμένος χρόνος μου, αν θέλετε να τον αποκαλείτε έτσι, αναπληρώθηκε με το παραπάνω από το γεγονός ότι καταλήξαμε σε συμφωνία, Με ευχαριστεί πολύ που το διαπιστώνω και σας ευχαριστώ, Σας αφήνω λοιπόν να ασχοληθείτε με την εργασία σας και επιστρέφω στη δική μου. Ο πρόεδρος ετοιμαζόταν να α­ πλώσει το χέρι του για να αποχαιρετήσει όταν, ξαφνικά, χτύπησε το τηλέφωνο. Σήκωσε το ακουστικό και άκουσε τη γραμματέα του, Ο κύριος υπουργός των εσωτερικών θέλει να σας μιλήσει, κύριε πρόεδρε, Συνδέστε με μαζί του. Η συ­ ζήτηση πήρε σε μάκρος, ο πρόεδρος άκουγε, και καθώς τα δευτερόλεπτα περνούσαν, η έκφραση του προσώπου του άλλαζε, κάποιες φορές μουρμούρισε Ναι, σε μια περίπτωση είπε Πρέπει να μελετήσουμε το ζήτημα, και κατέληξε με τις λέξεις Μιλήστε με τον πρωθυπουργό. Κατέβασε το ακου­ στικό, Ήταν ο υπουργός των εσωτερικών, είπε, Και τι ήθε­ λε αυτός ο συμπαθής άνθρωπος, Έλαβε μια επιστολή με το ίδιο περιεχόμενο και είναι αποφασισμένος να ξεκινήσει έ­ ρευνες, Άσχημο νέο, Του είπα να μιλήσει μαζί σας, Το ά­ κουσα, εξακολουθεί όμως να είναι άσχημο νέο, Γιατί, Αν γνωρίζω καλά τον υπουργό των εσωτερικών, και πιστεύω πως λίγοι θα τον γνωρίσουν ποτέ όπως εγώ, τώρα θα έχει ή­ δη μιλήσει με το διευθυντή της αστυνομίας, Βάλτε του φρέ­ νο, Θα προσπαθήσω, αλλά πολύ φοβάμαι πως θα 'ναι ανώ­ φελο, Χρησιμοποιήστε την εξουσία σας, Για να με κατηγο­ ρήσουν πως εμποδίζω την έρευνα γεγονότων που έχουν α­ ντίκτυπο στην ασφάλεια του κράτους, τη στιγμή που όλοι

γνωρίζουμε σε πόσο σοβαρό κίνδυνο βρίσκεται, κύριε πρόε­ δρε, ρώτησε ο πρωθυπουργός και πρόσθεσε, Εσείς θα ήσα­ σταν ο πρώτος που θα αποσύρατε την υποστήριξη σας, η συμφωνία στην οποία φτάσαμε θα ήταν μια απλή χ^ευδαίσθηση, είναι ήδη ψευδαίσθηση, αφού δεν εξυπηρετεί σε τί­ ποτα. Ο πρόεδρος έκανε ένα καταφατικό νεύμα με το κε­ φάλι, ύστερα είπε, Πριν λίγο ο διευθυντής του γραφείου μου, με αφορμή την επιστολή, πέταξε μια πολύ διαφωτιστι­ κή φράση, Τι είπε, Ότι η αστυνομία βρίσκεται στην άλλη ά­ κρη της αλυσίδας του μοντάζ, Σας συγχαίρω, κύριε πρόε­ δρε, έχετε έναν καλό διευθυντή γραφείου, θα ήταν ωστόσο χρήσιμο να τον προειδοποιήσετε πως υπάρχουν αλήθειες που δεν συμφέρει να λέγονται μεγαλόφωνα, Η αίθουσα έχει ηχομόνωση, Αυτό δεν σημαίνει πως δεν της έχουν κρύψει μικρόφωνα, Θα διατάξω να κάνουν επιθεώρηση, Σε κάθε περίπτωση, κύριε πρόεδρε, σας ικετεύω να πιστέψετε πως, αν τελικά τα βρείτε, δεν τους έστειλα εγώ να τα βάλουν, Ωραίο αστείο, Είναι ένα θλιβερό αστείο, Λυπάμαι, αγαπητέ μου, που οι περιστάσεις σάς έχουν φέρει σε αδιέξοδο, Κά­ ποια διέξοδος θα υπάρχει, αλλά είναι βέβαιο πως αυτή τη στιγμή δεν τη βλέπω, κι όσο για να γυρίσω πίσω είναι αδύ­ νατο. Ο πρόεδρος συνόδευσε τον πρωθυπουργό στην πόρ­ τα, Περίεργο, είπε, που ο άντρας της επιστολής δεν έγραψε και σ' εσάς, Πρέπει να το έκανε, κατά τα φαινόμενα όμως οι υπηρεσίες γραμματείας της προεδρίας της δημοκρατίας και του υπουργείου των εσωτερικών είναι πολύ πιο επιδέξιες α­ πό αυτές του πρωθυπουργού, Ωραίο αστείο, Είναι εξίσου θλιβερό με το προηγούμενο, κύριε πρόεδρε.

Η

ΕΠΙΣΤΟΛΗ ΠΟΥ ΑΠΕΥΘΥΝΟΤΑΝ ΣΤΟΝ ΠΡΩΘΥΠΟΥΡΓΟ,

γιατί όντως τελικά υπήρχε, καθυστέρησε δυο μέρες να φτάσει στα χέρια του. Εκείνος αντιλήφθηκε αμέ­ σως πως όποιος ανέλαβε να την πρωτοκολλήσει υπήρξε λι­ γότερο διακριτικός από ό,τι αυτός στην προεδρία της δη­ μοκρατίας, επιβεβαιώνοντας έτσι τις φήμες που διέρρευσαν τις τελευταίες δύο μέρες, οι οποίες, με τη σειρά τους, ή υ­ πήρξαν αποτέλεσμα άρσης εμπιστευτικότητας μεταξύ υ­ παλλήλων μέσης κλίμακας, που αδημονούσαν να δείξουν πως είναι στα μέσα και στα έξω, μετέχουν στα μυστικά των θεών, ή τις είχε κυκλοφορήσει εκούσια το υπουργείο των ε­ σωτερικών ως μέσο για να κόψει κάθε ενδεχόμενη επιδίω­ ξη εναντίωσης ή απλής συμβολικής επιπλέον δυσχέρειας, α­ πό πλευράς του πρωθυπουργού, στην αστυνομική έρευνα. Απέμενε, τέλος, η περίπτωση συνωμοσίας, όπως θα μπο­ ρούσαμε να την αποκαλέσουμε, σύμφωνα με την οποία, η α­ πόρρητη, υποτίθεται, συζήτηση μεταξύ του πρωθυπουργού και του υπουργού του των εσωτερικών, το ίδιο βράδυ μετά την πρόσκληση του πρώτου στην προεδρία της δημοκρα­ τίας, υπήρξε πολύ λιγότερο ιδιωτική απ' ό,τι είναι εύλογο να περιμένει κανείς από τοίχους με ηχομόνωση, οι οποίοι, ποιος ξέρει, θα έκρυβαν κάμποσα μικρόφωνα τελευταίας γενιάς, απ' αυτά που μόνο ένα ηλεκτρονικό λαγωνικό της πιο εκλεπτυσμένης ράτσας θα κατάφερνε να οσφρανθεί και να ανιχνεύσει. Όπως και να 'χει, το κακό δεν έπαιρνε διόρ­

θωση, τα μυστικά του κράτους περνούν δύσκολες ώρες και δεν υπάρχει κανείς να τα προασπίσει. Τόσο ενήμερος για τη λυπηρή αυτή βεβαιότητα είναι ο πρωθυπουργός, τόσο πε­ πεισμένος για την ανωφέλεια του μυστικού, κυρίως όταν αυτό παύει να είναι τέτοιο, που, με χειρονομία κάποιου που παρατηρεί τον κόσμο από πολύ ψηλά, σαν να λέει, Τα ξέρω όλα, μη με σκοτίζετε, δίπλωσε αργά την επιστολή και την έ­ βαλε σε μια εσωτερική τσέπη στο σακάκι του, Ήρθε κατευ­ θείαν από την τυφλότητα προ τεσσάρων χρόνων, θα την κρατήσω πάνω μου, είπε. Το σκανδαλισμένο και έκπληκτο ύφος του διευθυντή του γραφείου του τον έκανε να χαμογε­ λάσει, Μην ανησυχείτε, αγαπητέ μου, υπάρχουν τουλάχι­ στον άλλες δύο επιστολές ίδιες μ' αυτήν, κι ας μη μιλήσου­ με για τα πολλά πιθανά φωτοαντίγραφα που θα κυκλοφο­ ρούν ήδη. Η έκφραση στο πρόσωπο του διευθυντή του γρα­ φείου έδειξε απότομα σύγχυση, αμηχανία, σαν να μην είχε καταλάβει καλά αυτό που άκουσε, ή σαν να είχε πεταχτεί ξάφνου η συνείδηση στο δρόμο του και τον κατηγορούσε για κάποια παλιά, ή ίσως και πρόσφατη, λαθροχειρία που διέπραξε. Μπορείτε να αποσυρθείτε, θα σας καλέσω όταν σας χρειαστώ, είπε ο πρωθυπουργός, καθώς σηκώθηκε από την καρέκλα και κατευθύνθηκε σ' ένα παράθυρο. Ο θόρυ­ βος που έκανε καθώς το άνοιγε κάλυψε αυτόν που έκανε το κλείσιμο της πόρτας. Από κει το μόνο σχεδόν που φαινόταν ήταν αλλεπάλληλες χαμηλές στέγες. Ένιωσε νοσταλγία για την πρωτεύουσα, για την ευτυχισμένη εποχή που οι ψήφοι ήταν υπάκουες στην εξουσία, για τις μονότονες ώρες και μέ­ ρες που περνούσε ανάμεσα στη μικροαστική επίσημη κα­ τοικία των αρχηγών της κυβέρνησης και το κοινοβούλιο του έθνους, τις ταραγμένες και συχνά εύθυμες και διασκεδαστι­ κές πολιτικές κρίσεις που έμοιαζαν με πυροτεχνήματα προ­ καθορισμένης διάρκειας και ελεγχόμενης έντασης, σχεδόν πάντα προσποιητές, και που μ' αυτές μάθαινε όχι μόνο να μη λέει την αλήθεια, αλλά και να την κάνει να συμπίπτει ση-

μείο προς σημείο, όταν ήταν ανάγκη, με το ψέμα, με τον ίδιο τρόπο που η ανάποδη, με όλη τη φυσικότητα, είναι η ανά­ στροφη πλευρά της καλής. Αναρωτήθηκε αν η έρευνα είχε ήδη αρχίσει, βάλθηκε να κάνει εικασίες για τον αν οι πρά­ κτορες που θα συμμετείχαν στην αστυνομική δράση θα ή­ ταν όσοι άκαρπα είχαν παραμείνει στην πρωτεύουσα με την αποστολή να τσακώσουν πληροφορίες και να φτιάξουν α­ ναφορές, ή αν ο υπουργός των εσωτερικών είχε προτιμήσει να στείλει ανθρώπους της πιο άμεσης εμπιστοσύνης του, απ' αυτούς που έχει κάτω από το μάτι του και του χεριού του, οι οποίοι, ποιος ξέρει, ίσως γοητεύονταν από το φα­ νταχτερό στοιχείο κινηματογραφικής περιπέτειας με την ο­ ποία έμοιαζε η μυστική διάσχιση του μπλόκου, έρποντας με το σουγιά στη ζώνη κάτω από το αγκαθωτό συρματόπλεγ­ μα, ξεγελώντας με μαγνητική εξουδετέρωση τους τρομε­ ρούς ηλεκτρονικούς αισθητήρες, και βγαίνοντας από την άλλη πλευρά, στο εχθρικό πεδίο, γραμμή προς το στόχο, σαν τυφλοπόντικες προικισμένοι με επιδεξιότητα κλέφτη και γυαλιά νυχτερινής όρασης. Γνωρίζοντας τον υπουργό των εσωτερικών τόσο καλά, αιμοδιψής όσο ο δράκουλας αλλά πιο θεατρικός κι από ράμπο, αυτή την τυπολογία δράσης θα διέταζε να υιοθετηθεί. Δεν έπεφτε έξω. Κρυμμένοι σ' έναν μικρό δασικό σχηματισμό που ακολουθούσε σχεδόν την πε­ ρίμετρο του κλοιού, τρεις άντρες περίμεναν τη νύχτα να ξη­ μερώσει. Ωστόσο οι ελεύθερες φαντασιώσεις του πρωθυ­ πουργού μπροστά στο παράθυρο του γραφείου του δεν α­ ντιστοιχούσαν όλες στην πραγματικότητα που ανοίγεται μπροστά. Για παράδειγμα, οι άντρες είναι ντυμένοι με πολι­ τικά, δεν έχουν σουγιά στη ζώνη, και το όπλο που φέρουν στη θήκη είναι απλώς πιστόλι που ανήκει στα ηρεμιστικά ό­ πλα. Όσο για τη φοβερή μαγνητική εξουδετέρωση, τίποτα μέσα στον ποικίλο εξοπλισμό δεν μοιάζει να υποδεικνύει τόσο δραστική λειτουργία, πράγμα που, αν το σκεφτούμε καλύτερα, μπορεί να σημαίνει πως η μαγνητική εξουδετέ-

220

ρωση, εσκεμμένα και επί τούτου, δεν μοιάζει στην όψη με μαγνητική εξουδετέρωση. Δεν θ' αργήσουμε να μάθουμε πως την ορισμένη ώρα οι ηλεκτρονικοί αισθητήρες σ' αυτό το κομμάτι της περίφραξης θα παραμείνουν κλειστοί για πέ­ ντε λεπτά, χρόνος υπεραρκετός ώστε τρεις άντρες, ένας έ­ νας, χωρίς βιασύνη και ανυπομονησία, να διαπεράσουν το εμπόδιο του αγκαθωτού συρματοπλέγματος, το οποίο, για το σκοπό αυτόν, είχε κοπεί κατάλληλα για να αποφύγουν τα σκισίματα και να γλιτώσουν τις γρατσουνιές. Οι σκαπανείς του στρατού θα σπεύσουν να το διορθώσουν προτού τα ρο­ δαλά δάχτυλα της αυγής προβάλουν ξανά, φανερώνοντας τις απειλητικές αιχμές του ως άκακες για λίγο, κι επίσης τους τεράστιους κυλίνδρους σύρματος απλωμένους κατά μήκος της οριογραμμής, από τη μια και από την άλλη πλευ­ ρά. Οι τρεις άντρες πέρασαν πια, μπροστά πηγαίνει ο αρ­ χηγός, που είναι ο πιο ψηλός, και ο ένας πίσω από τον άλ­ λο διασχίζουν ένα λιβάδι που στάζει υγρασία και τρίζει κά­ τω από τα παπούτσια τους. Σε έναν δευτερεύοντα προα­ στιακό αυτοκινητόδρομο, κάπου πεντακόσια μέτρα πιο κει, περιμένει ένα αυτοκίνητο που θα τους οδηγήσει κρυφά μέ­ σα στη νύχτα στον προορισμό τους στην πρωτεύουσα, σε μια ψεύτικη εταιρεία ασφαλίσεων και αντασφαλίσεων που, παρά την έλλειψη πελατών, ντόπιων και αλλοδαπών, δεν α­ ποφάσισε ακόμα να κηρύξει πτώχευση. Οι διαταγές που έ­ λαβαν οι άντρες αυτοί διά στόματος υπουργού των εσωτε­ ρικών ήταν ξεκάθαρες και κατηγορηματικές, Φέρτε μου α­ ποτελέσματα κι εγώ δεν θα ρωτήσω με ποια μέσα τα επιτύ­ χατε. Δεν έχουν πάνω τους καμία γραπτή οδηγία, καμία ε­ ξασφάλιση που να τους καλύψει και να μπορέσουν να επι­ δείξουν ως υπεράσπιση ή ως δικαιολογία αν κάτι δεν πάει όπως το περιμένουν, ενώ δεν αποκλείεται να τους εγκατα­ λείψει το υπουργείο στην τύχη τους αν διαπράξουν κάποια ενέργεια που θα θεωρηθεί ότι βλάπτει τη φήμη του κράτους και την άσπιλη αγνότητα των στόχων και των διαδικασιών

του. Οι τρεις αυτοί άντρες μοιάζουν με κομάντος σε απο­ στολή πολέμου που τους άφησαν στο εχθρικό έδαφος, προ­ φανώς δεν υπάρχει λόγος να σκεφτούμε πως θα διακινδυ­ νεύσουν τη ζωή τους, έχουν όμως όλοι συναίσθηση των πε­ ριπλοκών μιας αποστολής που απαιτεί ταλέντο στην ανά­ κριση, ευελιξία στη στρατηγική, ταχύτητα στην εκτέλεση. Όλα στο μέγιστο βαθμό. Δεν νομίζω πως θα χρειαστεί να σκοτώσετε κανέναν, είχε πει ο υπουργός των εσωτερικών, αν όμως, σε μια ακραία περίσταση, θεωρήσετε πως δεν υ­ πάρχει άλλη διέξοδος, μη διστάσετε, θα επιφορτιστώ εγώ να επιλύσω το θέμα με τη δικαιοσύνη, Το χαρτοφυλάκιο της οποίας ανέλαβε πρόσφατα ο πρωθυπουργός, τόλμησε να παρατηρήσει ο αρχηγός της ομάδας. Ο υπουργός έκανε πως δεν κατάλαβε, περιορίστηκε να κοιτάξει τεταμένα τον προπετή, που αναγκάστηκε να αποστρέψει το βλέμμα του. Το αυτοκίνητο μπήκε πια στην πόλη, σταμάτησε σε μια πλα­ τεία για ν' αλλάξει οδηγό και επιτέλους, μετά από τριάντα γύρους για να χαθούν τα ίχνη στην απίθανη περίπτωση που κάποιος ακολουθούσε, πήγε και τους άφησε στην πόρτα του κτηρίου όπου βρίσκονται εγκατεστημένα τα γραφεία της ε­ ταιρείας ασφαλίσεων και αντασφαλίσεων. Ο θυρωρός δεν βγήκε να δει ποιος ερχόταν τέτοια ασυνήθιστη ώρα για τη ρουτίνα ενός κτηρίου γραφείων, μπορεί να υποθέσει κανείς πως κάποιος καλοθελητής ήρθε και τον έπεισε το προηγού­ μενο απόγευμα να πάει για ύπνο νωρίς, συμβουλεύοντας τον να μην αποχωριστεί τα σκεπάσματα του, ακόμα κι αν η αϋπνία δεν τον άφηνε να κλείσει μάτι. Οι τρεις άντρες ανέ­ βηκαν με το ασανσέρ μέχρι τον δέκατο τέταρτο όροφο, προ­ χώρησαν σε ένα διάδρομο στα αριστερά, μετά σε άλλον στα δεξιά, σ' έναν τρίτο στα αριστερά, και στο τέλος έφτασαν στο γραφείο της πρόνοια α.ε., ασφαλίσεις & αντασφαλίσεις, απ' όσο μπορεί κανείς να διαβάσει στην επιγραφή της πόρ­ τας, με μαύρα γράμματα πάνω σε ορθογώνια πινακίδα από θαμπό μπρούντζο, στερεωμένη με καρφιά με κεφαλή σε πυ­

ραμιδικό σχήμα από το ίδιο υλικό. Πέρασαν μέσα, ένας από τους υφιστάμενους άναψε το φως, ο άλλος έκλεισε την πόρ­ τα και έβαλε την αλυσίδα ασφαλείας. Εν τω μεταξύ ο αρ­ χηγός έκανε βόλτες στις εγκαταστάσεις, έλεγχε συνδέσεις, συνέδεε συσκευές, έμπαινε στην κουζίνα, στα δωμάτια και στις τουαλέτες, άνοιγε την πόρτα μιας αποθήκης που προο­ ριζόταν για αρχείο, έριχνε μια γρήγορη ματιά στα διάφορα όπλα που φυλάσσονταν εκεί, ενώ ταυτόχρονα ανάσαινε την οικεία μυρωδιά μετάλλου και λιπαντικού, αύριο θα τα επι­ θεωρήσει όλα, ένα ένα, όπλα και πυρομαχικά. Φώναξε τους βοηθούς, κάθισε και τους έδωσε εντολή να καθίσουν, Σήμε­ ρα το πρωί στις επτά, είπε, θα ξεκινήσετε το έργο της πα­ ρακολούθησης του υπόπτου, λάβετε υπόψη ότι τον ονομά­ ζω ύποπτο όχι μόνο για να διευκολύνω τη μεταξύ μας επι­ κοινωνία, αφού δεν είναι γνωστό να διέπραξε κάποιο έ­ γκλημα, αλλά επειδή δεν αρμόζει, για λόγους ασφαλείας, να ακουστεί το όνομα του, τουλάχιστον αυτές τις πρώτες μέ­ ρες, προσθέτω ακόμα πως με την επιχείρηση αυτή, που ελ­ πίζω να μην παραταθεί περισσότερο από μία βδομάδα, αυ­ τό που προτίθεμαι κατά πρώτον είναι να αποκτήσω μια ει­ κόνα των κινήσεων του υπόπτου στην πόλη, πού δουλεύει, πού κυκλοφορεί, με ποιον συναντιέται, δηλαδή μια πρωτο­ γενή διερεύνηση ρουτίνας, μια αναγνώριση εδάφους προ­ τού περάσουμε στην άμεση προσέγγιση, Ν' αφήσουμε να καταλάβει πως παρακολουθείται, ρώτησε ο πρώτος βοηθός, Όχι τις πρώτες τέσσερις μέρες, μετά όμως ναι, θέλω να ξέ­ ρω πως είναι ανήσυχος, εκνευρισμένος, Αφού έγραψε εκεί­ νη την επιστολή θα πρέπει να περιμένει πως κάποιος θα εμ­ φανιστεί να τον αναζητήσει, Θα τον αναζητήσουμε όταν έρθει η στιγμή, αυτό που εγώ επιθυμώ, κι εσείς φροντίστε να συμβεί, είναι να τον κάνετε να φοβηθεί πως παρακολουθεί­ ται από εκείνους που κατέδωσε, Από τη γυναίκα του για­ τρού, Από τη γυναίκα όχι βέβαια, αλλά από τους συνεργούς της, αυτούς που ψήφισαν λευκό. Μήπως πηγαίνουμε πολύ

γρήγορα, ρώτησε ο δεύτερος βοηθός, ακόμα δεν πιάσαμε δουλειά και μιλάμε ήδη για συνεργούς, Το μόνο που κάνου­ με είναι να χαράζουμε ένα σχέδιο και τίποτε άλλο, θέλω να μπω στο σκεπτικό του τύπου που έγραψε την επιστολή κι α­ πό κει να προσπαθήσω να δω τι σκέφτεται, Όπως και να 'χει, μια βδομάδα παρακολούθησης μου φαίνεται υπερβολι­ κή, είπε ο πρώτος βοηθός, αν δουλέψουμε καλά, μέσα σε τρεις μέρες θα τον έχουμε φέρει στα άκρα. Ο αρχηγός συνοφρυώθηκε, πήγε να επιμείνει Μία βδομάδα, είπα πως θα είναι μια βδομάδα και θα είναι μια βδομάδα, αλλά ανακά­ λεσε στο μυαλό του τον υπουργό των εσωτερικών, δεν θυ­ μόταν αν είχε απαιτήσει ρητά γρήγορα αποτελέσματα, μιας κι όμως αυτή είναι η συχνότερη απαίτηση όσων διοικούν, και μιας και δεν είχε λόγους να πιστεύει πως η παρούσα πε­ ρίσταση αποτελούσε εξαίρεση, το αντίθετο μάλιστα, δεν έ­ δειξε περισσότερο δισταγμό, συμφωνώντας με το χρόνο των τριών ημερών, απ' όσο θεωρείται φυσιολογικό στη σχέση μεταξύ ανωτέρου και κατωτέρου, στις ελάχιστες φορές που αυτός που προστάζει είναι υποχρεωμένος να ενδώσει στα ε­ πιχειρήματα αυτού που παίρνει προσταγές. Διαθέτουμε φω­ τογραφίες όλων των ενηλίκων που κατοικούν στο κτήριο, α­ ναφέρομαι, φυσικά, σε αυτούς του αρσενικού γένους, είπε ο αρχηγός και πρόσθεσε περιττά, Μία απ' όλες αντιστοιχεί στον άντρα που αναζητούμε, Μέχρι να τον εξακριβώσουμε, καμία παρακολούθηση δεν μπορεί να γίνει, υπενθύμισε ο πρώτος βοηθός, Έτσι είναι, συγκατένευσε ο αρχηγός, αλλά, όπως και να 'χει, στις επτά θα είστε τοποθετημένοι στρατη­ γικά στο δρόμο όπου μένει για να ακολουθήσετε τους δύο άντρες που θα σας φανούν πιο κοντινοί στον τύπο του αν­ θρώπου που έγραψε την επιστολή, από κει θα ξεκινήσουμε, και κάπου θα σας χρησιμεύσει η διαίσθηση, η αστυνομική όσφρηση, Μπορώ να πω την άποψη μου, ρώτησε ο δεύτε­ ρος βοηθός, Μίλα, Αξιολογώντας από το περιεχόμενο της επιστολής, ο τύπος πρέπει να είναι πωρωμένο καθίκι, Που

θα πει, ρώτησε ο πρώτος βοηθός, πως θ' ακολουθήσουμε ό­ σους έχουν φάτσα καθικιού, και πρόσθεσε, Εμένα η εμπει­ ρία μου έχει δείξει πως τα χειρότερα καθίκια είναι κάποιοι που στη μούρη δεν μοιάζουν με καθίκια, Πράγματι, θα ήταν πολύ πιο λογικό αν πηγαίναμε στις υπηρεσίες ταυτότητας και ζητούσαμε ένα αντίγραφο της φωτογραφίας του τύπου που υπάρχει εκεί, θα κερδίζαμε χρόνο και θα γλιτώναμε δουλειά. Ο αρχηγός αποφάσισε να διακόψει, Έλα παππού μου να σου δείξω τ' αμπελοχώραφά σου, ο λόγος που δεν δόθηκε διαταγή για επίσημη έρευνα ήταν για να μην εγεί­ ρουμε περιέργεια που θα μπορούσε να ακυρώσει την επι­ χείρηση, Με την άδεια σας, κύριε διοικητά, θα μου επιτρέ­ ψετε να διαφωνήσω, είπε ο πρώτος βοηθός, όλα υποδει­ κνύουν ότι ο τύπος δεν βλέπει την ώρα να ξεφορτωθεί το βάρος, πιστεύω μάλιστα πως αν ήξερε πού βρισκόμαστε θα χτυπούσε αυτή τη στιγμή την πόρτα, Μάλλον έτσι είναι, α­ πάντησε ο αρχηγός συγκρατώντας με δυσκολία τον εκνευ­ ρισμό που του δημιουργούσε αυτή η, σύμφωνα με όλες τις ενδείξεις, ισοπεδωτική κριτική του πλάνου δράσης που είχε, εμείς όμως καλύτερα να γνωρίζουμε το μέγιστο δυνατόν για το άτομο του προτού έρθουμε σε άμεση επαφή, Έχω μια ι­ δέα, είπε ο δεύτερος βοηθός, Κι άλλη ιδέα, ρώτησε κακό­ τροπα ο διοικητής, Σας διαβεβαιώ ότι αυτή είναι καλή, έναςαπό τους δύο να μεταμφιεστεί σε πλασιέ εγκυκλοπαίδειας και κατ' αυτό τον τρόπο θα δούμε ποιος θ' απαντήσει στην πόρτα, Αυτό το κόλπο με τον πλασιέ εγκυκλοπαίδειας είναι παμπάλαιο, είπε ο πρώτος βοηθός, εξάλλου συνήθως οι γυ­ ναίκες ανοίγουν την πόρτα, θα ήταν θαυμάσια ιδέα αν ο άν­ θρωπος μας ζούσε μόνος, αλλά, αν θυμάμαι σωστά αυτό που γράφει η επιστολή, είναι παντρεμένος, Φτου, αναφώνη­ σε ο δεύτερος βοηθός. Απέμειναν σιωπηλοί, κοιτάζοντας ο ένας τον άλλο, ενώ οι δύο υφιστάμενοι είχαν κατά νου πως το πιο ασφαλές τώρα ήταν να περιμένουν τον ανώτερο τους να κατεβάσει μια δική του ιδέα. Κατ' αρχάς ήταν πρόθυμοι

15 - Περί

φωτίσεως

να την επικροτήσουν ακόμα κι αν έμπαζε από παντού. Ο αρχηγός ζύγιαζε όσα είχαν ειπωθεί προηγουμένως, προ­ σπαθούσε να ταιριάξει τις διάφορες υποδείξεις μεταξύ τους με την ελπίδα πως απ' το τυχαίο ταίριασμα των κομματιών του παζλ θα μπορούσε να προκύψει κάτι τόσο ευφυές, τόσο σερλοκχολμικό, τόσο πουαροτικό, που θα ανάγκαζε αυτά τα υποκείμενα υπό τις διαταγές του να μείνουν με το στόμα ανοιχτό από την κατάπληξη. Και, ξάφνου, σαν να έπεσαν τα λέπια απ' τα μάτια του, είδε το δρόμο, Οι άνθρωποι, εί­ πε, εκτός από τις περιπτώσεις απόλυτης σωματικής ανικα­ νότητας, δεν είναι χωμένοι διαρκώς μέσα στα σπίτια τους, βγαίνουν να πάνε στις δουλειές τους, για ψώνια, για περί­ πατο, οπότε η ιδέα μου είναι να μπούμε στο σπίτι όπου μέ­ νει ο τύπος όταν δεν θα είναι κανείς εκεί, η διεύθυνση είναι γραμμένη στην επιστολή, αντικλείδια θα βρούμε, φωτογρα­ φίες υπάρχουν πάντα πάνω στα έπιπλα, δεν θα είναι δύ­ σκολο να αναγνωρίσουμε τον τύπο στις φωτογραφίες και έ­ τσι θα μπορούμε να τον ακολουθήσουμε ανενόχλητα, και για να μάθουμε αν υπάρχει κόσμος στο σπίτι θα χρησιμο­ ποιήσουμε το τηλέφωνο, αύριο θα εξακριβώσουμε τον α­ ριθμό στις τηλεφωνικές πληροφορίες, μπορούμε να κοιτά­ ξουμε στον κατάλογο, ή το ένα ή το άλλο, το ίδιο είναι. Με αυτό τον ατυχή τρόπο που τελείωσε τη φράση του ο αρχη­ γός καταλάβαινε πως το παζλ δεν υπήρχε περίπτωση να ταιριάξει. Παρόλο που, όπως εξηγήθηκε παραπάνω, η διά­ θεση και των δύο υφισταμένων του ήταν απολύτως ευμενής προς τα αποτελέσματα του διαλογισμού του αρχηγού, ο πρώτος βοηθός αισθάνθηκε την ανάγκη να παρατηρήσει, πασχίζοντας να χρησιμοποιήσει ύφος που δεν θα προκα­ λούσε την ευθιξία του, Αν δεν πέφτω έξω, το καλύτερο απ' όλα, μιας και γνωρίζουμε τη διεύθυνση του τύπου, θα ήταν να πάμε και να χτυπήσουμε απευθείας την πόρτα του και να ρωτήσουμε όποιον απαντήσει Μένει εδώ ο Τάδε, αν είναι ο ίδιος θα πει Μάλιστα, κύριε, εγώ είμαι, αν είναι η γυναίκα

του θα πει Να φωνάξω το σύζυγο μου, και μ' αυτό τον τρό­ πο θα τον έχουμε στο χέρι χωρίς να χρειαστούν τόσες περι­ στροφές. Ο αρχηγός ύψωσε την κλειστή γροθιά του σαν να επρόκειτο να κατεβάσει ένα γενναίο χτύπημα πάνω στο τραπέζι, αλλά την τελευταία στιγμή φρέναρε τη βίαιη ενέρ­ γεια της χειρονομίας του, χαμήλωσε αργά το μπράτσο και είπε με φωνή που έμοιαζε να χάνεται σε κάθε συλλαβή, Θα εξετάσουμε την περίπτωση αυτή αύριο, τώρα θα κοιμηθώ, καληνύχτα. Κατευθυνόταν στην πόρτα του δωματίου όπου θα έμενε για όσο καιρό διαρκούσε η έρευνα όταν άκουσε το δεύτερο βοηθό να ρωτάει, Ισχύει ότι ξεκινάμε την επιχείρη­ ση στις επτά. Χωρίς να γυρίσει απάντησε, Η προβλεπόμενη δράση αναστέλλεται μέχρι νεωτέρας διαταγής, θα λάβετε ο­ δηγίες αύριο, όταν θα έχω ολοκληρώσει την ανασκόπηση των κατευθύνσεων που έλαβα από το υπουργείο και, αν χρειαστεί, προκειμένου να διευκολύνω το έργο, θα προβώ σε όσες αλλαγές θεωρήσω κατάλληλες. Καληνύχτισε ξανά, Καληνύχτα, αρχηγέ, απάντησαν οι υφιστάμενοι, και μπήκε στο δωμάτιο. Δεν είχε κλείσει καλά καλά η πόρτα, ο δεύτε­ ρος βοηθός ετοιμαζόταν να συνεχίσει το διάλογο, αλλά ο άλλος έφερε γρήγορα το δείκτη στα χείλη του και κούνησε το κεφάλι του, κάνοντας σινιάλο για να μη μιλήσει. Πρώτος εκείνος τράβηξε την καρέκλα του και είπε, Πάω να ξαπλώ­ σω, αν μείνεις κι άλλο πρόσεξε όπως μπαίνεις, μη με ξυ­ πνήσεις. Αντίθετα με τον αρχηγό, οι δύο αυτοί άντρες, ως υ­ φιστάμενοι που είναι, δεν έχουν ιδιωτικό δωμάτιο, θα κοι­ μηθούν κι οι δύο σε έναν άνετο χώρο με τρία κρεβάτια, ένα είδος μικρού κοιτώνα που σπανίως γεμίζει τελείως. Το με­ σαίο κρεβάτι είναι αυτό που χρησιμεύει λιγότερο. Όταν, ό­ πως σ' αυτή την περίπτωση, οι πράκτορες ήταν δύο, χρησι­ μοποιούν απαρέγκλιτα τα πλαϊνά κρεβάτια, κι όταν κοιμά­ ται μόνο ένας αστυνομικός εκεί, είναι βέβαιο και δεδομένο ότι επίσης προτιμά να κοιμηθεί σ' ένα απ' αυτά, ποτέ στο κέντρο, ίσως γιατί θα του δίνει την εντύπωση πως είναι πε-

227

ρικυκλωμένος ή φυλακισμένος. Ακόμα κι οι πιο ζόρικοι α­ στυνομικοί, οι πιο σκληρόπετσοι, και τούτοι δεν είχαν ακό­ μα την ευκαιρία να δείξουν πως είναι τέτοιοι, έχουν ανάγκη να αισθάνονται προστατευμένοι από έναν κοντινό τοίχο. Ο δεύτερος βοηθός, που είχε λάβει το μήνυμα, σηκώθηκε και είπε, Όχι, δεν θα μείνω, θα κοιμηθώ κι εγώ. Σεβόμενοι την ιεραρχία, ο ένας πρώτα και μετά ο άλλος, πέρασαν από το μπάνιο, που ήταν εφοδιασμένο με όλα τα απαραίτητα για την καθαριότητα του σώματος, όπως έπρεπε, αφού πουθε­ νά σε αυτή την εξιστόρηση δεν αναφέραμε πως οι τρεις α­ στυνομικοί έφεραν μαζί τους κάτι περισσότερο από μια βαλιτσούλα ή ένα σακίδιο με μια αλλαξιά ρούχα, οδοντό­ βουρτσα και ξυριστική μηχανή. Θα αποτελούσε έκπληξη αν μια εταιρεία βαφτισμένη με το ευτυχές όνομα πρόνοια δεν είχε προνοήσει να προμηθεύσει εκείνους τους οποίους προ­ σωρινά στέγαζε με αντικείμενα και προϊόντα υγιεινής απα­ ραίτητα για την άνεση και την καλή έκβαση της αποστολής με την οποία είχαν επιφορτιστεί. Μισή ώρα αργότερα οι βοηθοί βρίσκονταν στα αντίστοιχα κρεβάτια τους, χωμένος ο καθένας στην υπηρεσιακή του πιτζάμα, με το διακριτικό της αστυνομίας στην καρδιά. Εντέλει το σχέδιο του υπουρ­ γείου μόνο σχέδιο δεν ήταν, είπε ο δεύτερος βοηθός, Έτσι συμβαίνει πάντα όταν δεν παίρνουν το στοιχειώδες μέτρο να ζητήσουν τη γνώμη των ανθρώπων με εμπειρία, απά­ ντησε ο πρώτος βοηθός, Του αρχηγού μας δεν του λείπει η εμπειρία, είπε ο δεύτερος βοηθός, αν δεν την είχε δεν θα ή­ ταν αυτός που είναι σήμερα, Μερικές φορές, όταν βρίσκεται κανείς υπερβολικά κοντά στα κέντρα αποφάσεων, παθαίνει μυωπία, μικραίνει το οπτικό του πεδίο, απάντησε σοφά ο πρώτος βοηθός, Θέλεις να πεις πως, αν κάποια μέρα κατορθώσουμε να καταλάβουμε μια πραγματική θέση εξου­ σίας, όπως ο αρχηγός, θα συμβεί και σ' εμάς το ίδιο, ρώτη­ σε ο δεύτερος βοηθός, Δεν υπάρχει στο θέμα αυτό λόγος για να είναι το μέλλον διαφορετικό από το παρόν, απάντησε με

σύνεση ο πρώτος βοηθός. Δεκαπέντε λεπτά αργότερα κοιμόνταν και οι δύο. Ο ένας ροχάλιζε, ο άλλος όχι. Ήταν πριν τις οχτώ το πρωί όταν ο αρχηγός, που είχε ή­ δη πλυθεί, ξυριστεί και φορέσει τη στολή του, μπήκε στο δω­ μάτιο όπου το πλάνο δράσης του υπουργείου, ή, για να μι­ λήσουμε με ακρίβεια, του υπουργού των εσωτερικών, που α­ τυχώς είχε πέσει στις υπομονετικές πλάτες της διεύθυνσης της αστυνομίας, είχε γίνει κομμάτια από δύο υφιστάμενους, η αλήθεια είναι με αξιέπαινη διακριτικότητα και αξιοσημείω­ το σεβασμό, κι ίσως ακόμα με μια ελαφρά χροιά διαλεκτι­ κής κομψότητας. Το αναγνώριζε χωρίς καμία δυσκολία και δεν τους κρατούσε την παραμικρή μνησικακία, το αντίθετο, ήταν ξεκάθαρα αισθητή η ανακούφιση που αισθανόταν. Με την ίδια ενεργητική θέληση με την οποία είχε κατορθώσει να δαμάσει στην αρχή της την αϋπνία που τον είχε αναγκάσει να στριφογυρίσει αρκετές φορές στο κρεβάτι του, αναλάμ­ βανε προσωπικά το συνολικό πρόσταγμα των επιχειρήσεων, αποδίδοντας γενναιόδωρα στον καίσαρα ό,τι στον καίσαρα δεν μπορούσε να αρνηθεί, αφήνοντας όμως σαφές πως, στο κάτω κάτω της γραφής, στο θεό και στην εξουσία, το άλλο του όνομα, στο τέλος, αργά ή γρήγορα, καταλήγουν όλα τα αγαθά. Ήταν λοιπόν ένας ήσυχος άνθρωπος, σίγουρος για τον εαυτό του, αυτός που συνάντησαν οι δύο νυσταγμένοι βοηθοί όταν μερικά λεπτά αργότερα εμφανίστηκαν με τη σειρά τους στο δωμάτιο, με τη ρόμπα ακόμα, με το διακριτά κό της αστυνομίας, και πιτζάμες, και σέρνοντας νωχελικά τις παντόφλες τους. Ο αρχηγός αυτό ακριβώς υπολόγιζε, πως ο πρώτος πόντος θα ήταν δικός του, και να τώρα που τον είχε σημειώσει στον πίνακα. Καλημέρα, παλικάρια, χαι­ ρέτησε σε τόνο εγκάρδιο, ελπίζω να ξεκουραστήκατε, Μάλι­ στα, κύριε, είπε ο ένας, Μάλιστα, κύριε, είπε κι ο άλλος, Α ς πάμε για το πρωινό λοιπόν, ύστερα κοιτάξτε να ετοιμαστεί­ τε, ίσως προλαβαίνουμε ακόμα να πιάσουμε τον τύπο στο κρεβάτι, πλάκα θα 'χει, παρεμπιπτόντως, τι μέρα είναι σήμε-

2 2 9

ρα, σαββατο, σήμερα είναι σαββατο, κανείς δεν ξυπνάει ξη­ μερώματα το σαββατο, να δείτε που θα εμφανιστεί στην πόρτα όπως είστε εσείς τώρα, με ρόμπα και πιτζάμες, σέρ­ νοντας τις παντόφλες στο διάδρομο, και κατά συνέπεια με χαμηλές αντιστάσεις, ψυχολογικά κατώτερος, γρήγορα, γρή­ γορα, ποιος γενναίος θα παρουσιαστεί ως εθελοντής για να ετοιμάσει το πρωινό, Εγώ, είπε ο δεύτερος βοηθός, γνωρίζο­ ντας πολύ καλά πως δεν υπήρχε εκεί τρίτος βοηθός διαθέσι­ μος. Σε μια διαφορετική περίσταση, αν δηλαδή το σχέδιο του υπουργείου, αντί να είχε γίνει κομμάτια, είχε γίνει αποδεκτό χωρίς άλλη συζήτηση, ο πρώτος βοηθός θα είχε μείνει με τον αρχηγό για να ορίσουν και να συγκεκριμενοποιήσουν, ακό­ μα κι αν αυτό δεν ήταν πραγματικά αναγκαίο, κάποια λε­ πτομέρεια του έργου που είχαν να εκτελέσουν, αλλά έτσι, υ­ ποβιβασμένος και μειωμένος όπως ήταν κι αυτός λόγω πα­ ντόφλας, αποφάσισε να κάνει μια μεγάλη χειρονομία συ­ ντροφικότητας και να πει, Θα σε βοηθήσω. Ο αρχηγός συ­ ναίνεσε, του καλοφάνηκε, και κάθισε να κάνει επανάληψη σε μερικές σημειώσεις που είχε κρατήσει προτού κοιμηθεί. Δεν είχαν περάσει ούτε δεκαπέντε λεπτά όταν οι δύο βοηθοί εμφανίστηκαν ξανά με τους δίσκους, την καφετιέρα, τη γαλατιέρα, μια συσκευασία με μπισκότα, χυμό πορτοκάλι, γιαούρ­ τι, μαρμελάδα, δεν υπήρχε αμφιβολία, για μια ακόμα φορά η υπηρεσία κέτερινγκ της μυστικής αστυνομίας είχε δικαιώ­ σει τη φήμη που κατέκτησε με κόπο τόσων χρόνων. Ανα­ γκασμένοι να πιουν τον καφέ με γάλα κρύο ή να τον ξαναζεστάνουν, οι βοηθοί είπαν πως πήγαιναν να ετοιμαστούν και θα επέστρεφαν αμέσως, Το συντομότερο δυνατό. Πράγ­ ματι, το θεωρούσαν σοβαρή έλλειψη σεβασμού να είναι ο προϊστάμενος τους με κοστούμι και γραβάτα κι εκείνοι να έ­ χουν αυτή την όψη, τόσο αφρόντιστοι, αξύριστοι, με τα μά­ τια μισάνοιχτα, και μια νυχτερινή πυκνή οσμή σώματος που θέλει πλύσιμο. Δεν χρειάστηκε να του εξηγήσουν, μισή κου­ βέντα σ' αυτή την περίπτωση ήταν αρκετή. Φυσικά, όντας η

23 Ο

ατμόσφαιρα ήρεμη και οι βοηθοί συμμαζεμένοι, δεν του στοίχιζε τίποτα του διοικητή να τους πει να καθίσουν και να μοιραστούν μαζί του το ψωμί και το αλάτι, Είμαστε συνά­ δελφοι, είμαστε μαζί στην ίδια βάρκα, είναι θλιβερή η εξου­ σία που έχει ανάγκη να δείχνει τα γαλόνια της όλη την ώρα για να την υπακούσουν, όποιος με γνωρίζει ξέρει πως δεν α­ νήκω σ' αυτό το είδος, καθίστε, καθίστε. Κάπως ζορισμένοι οι βοηθοί κάθισαν, εν γνώσει τους πως, ό,τι και να λέμε, υ­ πήρχε κάτι το αταίριαστο στην κατάσταση, δυο νομάδες που τρώνε πρωινό με ένα άτομο που σε σύγκριση μαζί τους έμοια­ ζε με δανδή, εκείνοι έπρεπε να είχαν σηκώσει τον κώλο τους από το κρεβάτι νωρίς και, επιπλέον, έπρεπε να είχαν ετοιμά­ σει το τραπέζι και να έχουν σερβίρει, όταν θα έβγαινε ο αρ­ χηγός από το δωμάτιο, με ρόμπα και πιτζάμα αν ήθελε εκεί­ νος, αλλά εμείς όχι, εμείς ντυμένοι και χτενισμένοι στην τρί­ χα, αυτά τα μικρά ψεγάδια στο λούστρο της συμπεριφοράς, και όχι οι πομπώδεις επαναστάσεις, είναι που αργά, με επα­ νάληψη και σταθερότητα, στο τέλος καταστρέφουν και το πιο σταθερό κοινωνικό οικοδόμημα. EivaL σοφό το παλιό γνωμικό που λέει, Αν θες να σε σέβονται μην τους εμπιστεύε­ σαι, μακάρι, για το καλό της υπηρεσίας, να μη χρειαστεί να το μετανιώσει ο αρχηγός. Προς το παρόν μοιάζει σίγουρος για την ευθύνη του, το μόνο που μένει είναι να τον ακού­ σουμε, Η αποστολή μας έχει δύο στόχους, έναν βασικό κι έ­ ναν δευτερεύοντα, ο δευτερεύων, που θα τον πω συνοπτικά τώρα για να μη χάνουμε χρόνο, είναι να εξακριβώσουμε όσο περισσότερα γίνεται, κατ' αρχάς όμως χωρίς υπερβολικό ζή­ λο, σε σχέση με το υποτιθέμενο έγκλημα που διέπραξε η γυ­ ναίκα που οδηγούσε την ομάδα των έξι τυφλών και σ' αυτήν αναφέρεται η επιστολή, ο κύριος στόχος, για την επίτευξη του οποίου θα χρησιμοποιήσουμε όλες τις δυνάμεις και τις ι­ κανότητες και για τον οποίο θα χρησιμοποιήσουμε όλα τα ενδεδειγμένα μέσα, όποια κι αν είναι αυτά, είναι να εξιχνιά­ σουμε αν υπάρχει κάποια σχέση ανάμεσα σ' αυτή τη γυναί-

κα, που λέγεται ότι διατήρησε την όραση της όταν μας είχε βρει όλους το κακό κι ήμασταν τυφλοί, και τη νέα επιδημία, την ψήφο στο λευκό, Δεν θα είναι εύκολο να γίνει, εύιε ο πρώτος βοηθός, Γι' αυτό είμαστε εδώ, όλες οι απόπειρες για να ανακαλυφθούν οι ρίζες του μποϊκοτάζ απέτυχαν μέχρι τώρα κι ίσως και η επιστολή αυτού του τύπου να μη μας πάει μακριά, τουλάχιστον όμως ανοίγει μια καινούργια γραμμή έ­ ρευνας, Δυσκολεύομαι να πιστέψω πως αυτή η γυναίκα βρί­ σκεται πίσω από ένα κίνημα που εκτείνεται σε εκατοντάδες χιλιάδες ανθρώπους, και που αύριο, αν δεν κοπεί το κακό α­ πό τη ρίζα, μπορεί να συγκεντρώσει εκατομμύρια εκατομμυ­ ρίων, είπε ο δεύτερος πράκτορας. Όσο απίθανο είναι το ένα γεγονός άλλο τόσο είναι και το άλλο, αφού όμως το ένα συ­ νέβη, μπορεί να συμβεί ομοίως και το άλλο, απάντησε ο αρ­ χηγός, και κατέληξε παίρνοντας ύφος αυτού που ξέρει πε­ ρισσότερα απ' αυτά που έχει την άδεια να πει και χωρίς να φαντάζεται την αλήθεια των λόγων του, Το απίθανο δεν έρ­ χεται ποτέ μόνο. Με αυτή την ευτυχή καταληκτική φράση, πραγματικό χρυσό κλειδί για σονέτο, έφτασε στο τέλος του το πρόγευμα. Οι βοηθοί καθάρισαν το τραπέζι και μετέφε­ ραν τα πιατικά και ό,τι περίσσεψε από το φαγητό στην κου­ ζίνα. Πάμε τώρα να ετοιμαστούμε, δεν θ' αργήσουμε καθό­ λου, είπαν, Περιμένετε, τους έκοψε ο αρχηγός, κι ύστερα, α­ πευθυνόμενος στον πρώτο βοηθό, χρησιμοποίησε το μπάνιο μου, αλλιώς δεν θα φύγουμε ποτέ. Ο ευνοημένος κόρωσε α­ πό ικανοποίηση, η καριέρα του είχε μόλις κάνει ένα μεγάλο βήμα μπροστά, θα κατουρούσε στη λεκάνη του αρχηγού. Στο υπόγειο γκαράζ τους περίμενε ένα αυτοκίνητο τα κλειδιά του οποίου την προηγούμενη μέρα είχε έρθει κά­ ποιος και τα είχε αφήσει πάνω στο κομοδίνο του αρχηγού, με ένα μικρό επεξηγηματικό σημείωμα που υποδείκνυε τη μάρκα, το χρώμα, τις πινακίδες και την ορισμένη θέση όπου είχαν αφήσει το όχημα. Χωρίς να περάσουν από το θυρωρό, κατέβηκαν μέχρι εκεί με το ασανσέρ και βρήκαν αμέσως το

αυτοκίνητο. Ήταν σχεδόν δέκα η ώρα. Ο αρχηγός είπε στο δεύτερο βοηθό, που τους άνοιγε την πόρτα του πίσω καθί­ σματος, Οδήγησε εσύ. Ο πρώτος βοηθός κάθισε μπροστά, στη θέση του συνοδηγού. Ήταν ένα ευχάριστο πρωινό, με πολύ ήλιο, πράγμα που έρχεται για να αποδείξει επαρκώς πως οι τιμωρίες, θαυματουργή πηγή των οποίων υπήρξε ο ουρανός στο παρελθόν, χάνουν τις δυνάμεις τους στο πέρα­ σμα των αιώνων, ωραίοι και δίκαιοι καιροί ήταν εκείνοι όταν για μια απλή και συνηθισμένη ανυπακοή στις θεϊκές προ­ σταγές κάμποσες βιβλικές πόλεις γίνονταν παρανάλωμα του πυρός και ισοπεδώνονταν με όλους τους κατοίκους τους μα­ ζί. Έχουμε εδα%ιια πόλη που ψήφισε λευκό ενάντια στον κύ­ ριο και δεν έπεσε ούτε ένας κεραυνός από ψηλά να την κά­ νει στάχτη όπως, για λιγότερο χαρακτηριστικά βίτσια, συνέ­ βη σε σόδομα και γόμορρα, κι ακόμα σε αδαμά και σεβωείμ, που κάηκαν μέχρι τα θεμέλια, αν και για τις δύο τελευταίες πόλεις δεν γίνεται τόσος λόγος όσο για τις πρώτες, των ο­ ποίων τα ονόματα, ίσως λόγω της ακαταμάχητης μουσικό­ τητας τους, έμειναν για πάντα στο αυτί των ανθρώπων. Σή­ μερα, αφού έχουμε πάψει να υπακούμε τυφλά στις διαταγές του κυρίου, οι κεραυνοί πέφτουν όπου τους αρέσει, και ήδη είναι αποδεδειγμένο και προφανές πως δεν μπορούμε να υ­ πολογίζουμε σ' αυτούς για να επαναφέρουν στον ίσιο δρόμο την αμαρτωλή πόλη που ψήφισε λευκό. Προς αντικατάστα­ ση τους έστειλε ο υπουργός των εσωτερικών τρεις αρχαγγέ­ λους του, αυτούς τους αστυνομικούς που προχωρούν τώρα, αρχηγός και υφιστάμενοι, τους οποίους από τούδε και στο ε­ ξής θα ορίζουμε με το αντίστοιχο επίσημο αξίωμα, που είναι, σύμφωνα με την ιεραρχική κλίμακα, επόπτης, επιθεωρητής και πράκτορας βήτα. Οι δύο πρώτοι παρατηρούν τους αν­ θρώπους που περνούν στο δρόμο, κανείς τους αθώος, όλοι τους ένοχοι για κάτι, κι αναρωτιούνται αν εκείνος ο γέρος με τη σεβάσμια όψη, λόγου χάρη, είναι ο μέγας δάσκαλος του έσχατου σκότους, αν εκείνη η κοπέλα που είναι αγκαλιά με

233

το αγόρι της ενσαρκώνει το προαιώνιο ερπετό του κάκου, αν εκείνος ο άντρας που πηγαίνει σκυφτός κατευθύνεται σε ά- ] γνωστό άντρο όπου ενσταλάζουν τα φαρμάκια που δηλητη­ ρίασαν το πνεύμα της πόλης. Οι αγωνίες του πράκτορα, που λόγω της θέσης του ως τελευταίου υφισταμένου δεν είναι υ­ ποχρεωμένος να κάνει υψηλές σκέψεις ούτε να τρέφει υπο­ ψίες κάτω από την επιφάνεια των πραγμάτων, είναι πιο κα­ θημερινές, όπως αυτή που τώρα θα αποτολμήσει να διακό- ι ψει το συλλογισμό των ανωτέρων του, Με τέτοιο καιρό ο άν- Ι θρωπος μπορεί να πήγε να περάσει τη μέρα στην εξοχή, Σε ποια εξοχή, ρώτησε ο επιθεωρητής με ειρωνικό ύφος, Στην εξοχή, όποια κι αν είναι, Η πραγματική, η αυθεντική εξοχή, είναι από την άλλη πλευρά των συνόρων, από την από δω πλευρά είναι όλο πόλη. Ήταν σωστό. Ο πράκτορας είχε χά­ σει μια καλή ευκαιρία να κρατήσει το στόμα του κλειστό, εί­ χε κερδίσει όμως ένα μάθημα, πως αυτή η οδός δεν θα τον έβγαζε πουθενά. Συγκεντρώθηκε στην οδήγηση και ορκί­ στηκε από μέσα του πως θ' άνοιγε το στόμα του ξανά μόνο για ν' απαντήσει σε ερωτήσεις. Τότε ο επόπτης πήρε το λό­ γο, Θα είμαστε σκληροί, άτεγκτοι, δεν θα χρησιμοποιήσουμε καμία από τις κλασικές τεχνικές, όπως εκείνη, παλιά και τε­ τριμμένη, του κακού αστυνομικού που τρομάζει και του συ­ μπαθητικού αστυνομικού που πείθει, είμαστε μονάδα επιχει­ ρήσεων, δεν χωράνε αισθήματα εδώ, θα φανταστούμε πως είμαστε μηχανές φτιαγμένες για ένα συγκεκριμένο έργο και απλώς το εκτελούμε, χωρίς να κοιτάξουμε πίσω μας, Μάλι­ στα, κύρΐ£, είπε ο επιθεωρητής, Μάλιστα, κύριε, είπε ο πρά­ κτορας παραβαίνοντας τον όρκο του. Το αυτοκίνητο μπήκε στο δρόμο όπου ζει ο άντρας που έγραψε την επιστολή, εί­ ναι σ' εκείνη την πολυκατοικία, σ' εκείνο τον όροφο, στον τρίτο. Στάθμευσαν το αυτοκίνητο λίγο πιο μπροστά, ο πρά­ κτορας άνοιξε την πόρτα στον επόπτη για να βγει, ο επιθεω­ ρητής βγήκε από την άλλη πλευρά, η μονάδα ήταν πλήρης, σε παράταξη και με γροθιές σφιγμένες, πάμε.

Τους βλέπουμε τώρα σταματημένους στο κατώφλι. Ο ε­ πόπτης κάνει νεύμα στον πράκτορα, αυτός χτυπάει το κου^οούνι της πόρτας. Απόλυτη σιωπή από την άλλη πλευρά. Ο πράκτορας σκέπτεται, Έχει γούστο να πήγε όντως στην ε­ ξοχή, έχει γούστο να έχω εγώ δίκιο. Νέο νεύμα, νέο κουδού­ νισμα. Λίγα δευτερόλεπτα αργότερα ακούστηκε κάποιος, έ­ νας άντρας, να ρωτάει από μέσα, Ποιος είναι. Ο επόπτης κοίταξε τον άμεσο υφιστάμενο του, κι εκείνος, βαραίνοντας τη φωνή του, είπε τη λέξη, Αστυνομία, Μια στιγμή, παρα­ καλώ, είπε ο άντρας, πρέπει να ντυθώ. Τέσσερα λεπτά πέ­ ρασαν. Ο επόπτης έκανε το ίδιο νεύμα, ο πράκτορας ξανα­ χτύπησε το κουδούνι, αυτή τη φορά χωρίς σταματημό. Μια στιγμή, μια στιγμή, παρακαλώ, τώρα ανοίγω, μόλις είχα ση­ κωθεί, οι τελευταίες λέξεις ειπώθηκαν με την πόρτα ανοιχτή πλέον από έναν άντρα που φορούσε παντελόνι, πουκάμισο, αλλά και παντόφλες, Σήμερα είναι η μέρα της παντόφλας, σκέφτηκε ο πράκτορας. Ο άντρας δεν έμοιαζε τρομαγμένος, άχε την έκφραση κάποιου που βλέπει να φτάνουν επιτέλους οι καλεσμένοι που περίμενε, αν φαινόταν κάποια έκπληξη πρέπει να ήταν για τον αριθμό τους. Ο επιθεωρητής τον ρώ­ τησε το όνομα του, εκείνος το είπε και πρόσθεσε, Θέλετε να περάσετε, σας ζητώ συγγνώμη για την ακαταστασία του σπι­ τιού, δεν φαντάστηκα πως θα εμφανιζόσασταν τόσο νωρίς, μάλιστα ήμουν βέβαιος ότι θα με καλούσατε να παρουσια­ στώ εγώ, εντέλει ήρθατε εσείς, κύριοι, υποθέτω πως είναι ε­ ξαιτίας της επιστολής, Μάλιστα, εξαιτίας της επιστολής, επι­ βεβαίωσε χωρίς τίποτε άλλο ο επιθεωρητής, Περάστε, περά­ στε. Ο πράκτορας προχώρησε πρώτος, σε κάποιες περιπτώ­ σεις η ιεραρχία λειτουργεί αντίστροφα, μετά ο επιθεωρητής, και κατόπιν ο επόπτης, στο τέλος της συνοδείας. Ο άντρας προχώρησε σέρνοντας τις παντόφλες στο διάδρομο, Ακο­ λουθήστε με, ελάτε από δω, άνοιξε μια πόρτα που έβγαζε σε μια μικρή σάλα αναμονής, είπε, Καθίστε, παρακαλώ, αν μου επιτρέπετε, πάω να φορέσω παπούτσια, δεν είναι τρόπος

235

αυτός να υποδέχεται κανείς επισκέψεις, Δεν είμαστε ακρι­ βώς αυτό που θα λέγαμε επισκέψεις, τον διόρθωσε ο επιθεω­ ρητής, Φυσικά, τρόπος του λέγειν, Πηγαίνετε να φορέσετε παπούτσια και μην καθυστερείτε, βιαζόμαστε, Όχι, δεν βια­ ζόμαστε, καθόλου δεν βιαζόμαστε, διέψευσε ο επόπτης, που δεν είχε πει ακόμα λέξη. Ο άντρας τον κοίταξε, τώρα ναι, με μια μικρή δόση τρομάρας, σαν το ύφος του επόπτη όταν μί­ λησε να ήταν έξω από τα συμφωνημένα, και δεν βρήκε κάτι καλύτερο από το να πει, Σας διαβεβαιώ πως μπορείτε να υ­ πολογίζετε στην πλήρη συνεργασία μου, κύριε, Επόπτη, κύ­ ριε επόπτη, είπε ο πράκτορας, Κύριε επόπτη, επανέλαβε ο άντρας, κι εσείς κύριε, Είμαι απλώς ένας πράκτορας, μη δί­ νετε σημασία. Ο άντρας στράφηκε προς το τρίτο μέλος της ομάδας, αντικαθιστώντας την ερώτηση με ένα ερωτηματικό ανασήκωμα των φρυδιών, αλλά η απάντηση του ήρθε από τον επόπτη, Ο κύριος αυτός είναι επιθεωρητής, είναι ο ανα­ πληρωτής μου, και πρόσθεσε, Τώρα πηγαίνετε να βάλετε τα παπούτσια σας, θα σας περιμένουμε. Ο άντρας βγήκε από το δωμάτιο. Δεν ακούγεται άλλος στο σπίτι, μοιάζει να είναι μόνος του, ψιθύρισε ο πράκτορας, Το πιθανότερο είναι η γυ­ ναίκα του να πήγε σήμερα στην εξοχή, χαμογέλασε ο επιθεω­ ρητής. Ο επόπτης τους έκανε νόημα να σωπάσουν, Εγώ θα κάνω τις πρώτες ερωτήσεις, είπε χαμηλώνοντας τη φωνή. Ο άντρας γύρισε, είπε ενώ καθόταν, Με συγχωρείτε, σαν να μη βρισκόταν στο σπίτι του, και μετά, Εδώ είμαι, στη διάθεση σας. Ο επόπτης συναίνεσε ευδιάθετα, ύστερα ξεκίνησε, Η ε­ πιστολή σας, ή καλύτερα, οι τρεις επιστολές σας, γιατί τρεις ήταν, Σκέφτηκα πως έτσι ήταν πιο ασφαλές, μπορεί κάποια να ξεστράτιζε, εξήγησε ο άντρας, Μη με διακόπτετε, απα­ ντάτε στις ερωτήσεις μου όταν τις κάνω, Μάλιστα, κύριε ε­ πόπτη, Οι επιστολές σας, επαναλαμβάνω, διαβάστηκαν με πολύ ενδιαφέρον από τους παραλήπτες τους, ειδικά το ση­ μείο που λέει πως μια συγκεκριμένη γυναίκα χωρίς στοιχεία ταυτότητας διέπραξε πριν από τέσσερα χρόνια φόνο. Δεν υ­

πήρχε κανένα ερωτηματικό στη φράση, ήταν απλώς μια κα­ τάφαση, γι' αυτό ο άντρας έμεινε σιωπηλός. Το πρόσωπο του είχε έκφραση σύγχυσης, αμηχανίας, δεν καταλάβαινε γιατί ο επόπτης δεν πήγαινε κατευθείαν στο ζουμί αντί να χάνει χρόνο με ένα επεισόδιο που είχε επικαλεστεί μόνο και μόνο για να σκοτεινιάσει κι άλλο τη σκιά ενός πορτρέτου από μό­ νου του ανησυχητικού. Ο επόπτης προσποιήθηκε πως δεν το πρόσεξε, Διηγηθείτε μας ό,τι ξέρετε για το έγκλημα, ζή­ τησε. Ο άντρας συγκράτησε την παρόρμηση του να υπενθυ­ μίσει στον κύριο επόπτη πως το πιο σημαντικό στην επιστο­ λή δεν ήταν αυτό, πως το επεισόδιο του φόνου, σε σύγκριση με την κατάσταση της χώρας, ήταν το λιγότερο, όμως όχι, δεν θα το έκανε, η σύνεση πρόσταζε να χορέψει όπως του έ­ παιζαν, παρακάτω σίγομρα θα άλλαζαν δίσκο, Ξέρω πως σκότωσε έναν άντρα, Την είδατε, ήσασταν εκεί, ρώτησε ο ε­ πόπτης, Όχι, κύριε επόπτη, αλλά το ομολόγησε η ίδια, Σ' ε­ σάς, Σ' εμένα και σ' άλλα άτομα, Υποθέτω πως γνωρίζετε την τεχνική σημασία της λέξης ομολογία, Περίπου, κύριε ε­ πόπτη, Περίπου δεν είναι αρκετό, ή γνωρίζετε ή δεν γνωρί­ ζετε, Με την έννοια που το λέτε, δεν γνωρίζω, Ομολογία ση­ μαίνει δήλωση των ιδίων λαθών και σφαλμάτων από πλευ­ ράς του εναγομένου έναντι των αρχών ή της δικαιοσύνης, θεωρείτε πως ο ορισμός αυτός ταιριάζει ακριβώς στην περί­ σταση, Ακριβώς όχι, κύριε επόπτη, Πολύ καλά, συνεχίστε, Η γυναίκα μου βρισκόταν εκεί, η γυναίκα μου υπήρξε μάρτυ­ ρας ότι ο άντρας σκοτώθηκε. Πού είναι το εκεί, Εκεί, στο πα­ λιό φρενοκομείο όπου μας είχαν βάλει όλους καραντίνα, Υποθέτω ότι και η γυναίκα σας ήταν τυφλή, Όπως είπα ήδη, το μόνο άτομο που δεν τυφλώθηκε ήταν εκείνη, Εκείνη, ποια, Η γυναίκα που σκότωσε, Α, Ήμασταν σ' ένα θάλαμο, Εκεί διαπράχθηκε το έγκλημα, Όχι, κύριε επόπτη, σε άλλο θάλαμο, Επομένως, κανένα από τα άτομα του δικού σας θα­ λάμου δεν ήταν παρόν στον τόπο του εγκλήματος, Μόνο οι γυναίκες, Γιατί μόνο οι γυναίκες, Είναι δύσκολο να σας εξη-

2 3 7

γησω, κύριε επόπτη, Μην ανησυχείτε, έχουμε χρόνο, Κάποιοι τυφλοί ανέλαβαν την εξουσία και επέβαλαν τον τρόμο, Τον τρόμο, Μάλιστα κύριε επόπτη, τον τρόμο, Πώς έγινε αυτό, Ιδιοποιήθηκαν τα τρόφιμα, αν θέλαμε να φάμε έπρεπε να πληρώσουμε, Και απαιτούσαν γυναίκες ως πληρωμή, Μάλι­ στα, κύριε επόπτη, Και τότε η εν λόγω γυναίκα σκότωσε έ­ ναν άντρα, Μάλιστα, κύριε επόπτη, Ποιος ήταν αυτός ο ά­ ντρας, Ήταν αυτός που έκανε κουμάντο στους υπόλοιπους τυφλούς, Μια γενναία γυναίκα, το δίχως άλλο, Μάλιστα, κύ­ ριε επόπτη, Τώρα εξηγήστε μας για ποιο λόγο την καταδώσατε, Εγώ δεν την κατέδωσα, απλώς μίλησα για το περιστα­ τικό παρεμπιπτόντως, Δεν καταλαβαίνω, Αυτό που ήθελα να πω στην επιστολή είναι ότι όποιος έκανε το ένα πράγμα μπορούσε να κάνει και το άλλο. Ο επόπτης δεν ρώτησε ποιο ήταν το άλλο πράγμα, περιορίστηκε να κοιτάξει προς εκεί­ νον που είχε αποκαλέσει αναπληρωτή του, προσκαλώντας τον να συνεχίσει την ανάκριση. Ο επιθεωρητής καθυστέρη­ σε μερικά δευτερόλεπτα, Μπορείτε να φωνάξετε εδώ τη γυ­ ναίκα σας, ρώτησε, θα θέλαμε να μιλήσουμε μαζί της, Η γυ­ ναίκα μου δεν είναι εδώ, Πότε θα επιστρέψει, Δεν θα επι­ στρέψει, έχουμε χωρίσει, Πριν πόσο καιρό, Τρία χρόνια, Σας είναι πρόβλημα να μας πείτε γιατί χωρίσατε, Προσωπικοί λόγοι, Προφανώς και θα ήταν προσωπικοί οι λόγοι, Πολύ ι­ διωτικοί λόγοι, Όπως σε όλα τα διαζύγια. Ο άντρας κοίταξε τα ανεξιχνίαστα πρόσωπα που είχε μπροστά του και κατά­ λαβε πως δεν θα τον άφηναν σε ησυχία αν δεν τους έλεγε αυτό που ήθελαν. Έβηξε για να καθαρίσει το λαιμό του, σταύρωσε και ξεσταύρωσε τα πόδια, Είμαι ένας άνθρωπος με αρχές, ξεκίνησε, Είμαστε βέβαιοι, πετάχτηκε ο πράκτο­ ρας που δεν κρατιόταν, θέλω να πω, είμαι βέβαιος, είχα το προνόμιο να λάβω γνώση της επιστολής σας. Ο επόπτης και ο επιθεωρητής χαμογέλασαν, το χτύπημα του άξιζε. Ο ά­ ντρας κοίταξε τον πράκτορα παραξενεμένος, σαν να μην πε­ ρίμενε επίθεση από εκείνη την πλευρά, και χαμηλώνοντας τα

238

μάτια συνέχισε, Έχει απόλυτη σχέση μ' εκείνους τους τυ­ φλούς, δεν μπόρεσα να ανεχτώ ότι τη γυναίκα μου την πέ­ ρασαν αυτοί οι ληστές, για ένα χρόνο άντεξα την ντροπή, αλλά στο τέλος μού έγινε αβάσταχτη, χώρισα, πήρα διαζύ­ γιο, Περίεργο αυτό, μου φάνηκε πως είπατε ότι οι άλλοι τυ­ φλοί έδιναν τροφή με αντάλλαγμα τις γυναίκες, είπε ο επι­ θεωρητής, Έτσι ήταν, Υποθέτω, επομένως, πως οι αρχές σας δεν σας επέτρεψαν να αγγίξετε την τροφή που έφερε η γυ­ ναίκα σας αφού την πέρασαν αυτοί οι ληστές, για να χρησι­ μοποιήσω την παραστατική σας έκφραση. Ο άντρας χαμή­ λωσε το κεφάλι και δεν απάντησε. Καταλαβαίνω τη διακρι­ τικότητα σας, είπε ο επιθεωρητής, όντως είναι πολύ ιδιωτικό θέμα για να φλυαρεί κανείς μπροστά σε αγνώστους, με συγ­ χωρείτε, δεν είχα καμία πρόθεση να προσβάλω την ευαισθη­ σία σας. Ο άντρας κοίταξε τον επόπτη σαν να ικέτευε για βοήθεια, ή έστω να αντικαταστήσουν το μαρτύριο της τανά­ λιας με την τιμωρία του τροχού. Ο επόπτης τού έκανε το χα­ τίρι κι έπιασε το βρόχο, Στην επιστολή σας αναφέρεστε σε μια ομάδα επτά ατόμων, Μάλιστα, κύριε επόπτη, Ποιοι ή­ ταν, Εκτός από τη γυναίκα και τον άντρα της, Ποια γυναί­ κα, Εκείνη που δεν τυφλώθηκε, Εκείνη που σας οδηγούσε, Μάλιστα, κύριε επόπτη, Εκείνη που για να εκδικηθεί για τις συντρόφισσες της σκότωσε τον αρχηγό των ληστών με ψα­ λίδι, Μάλιστα, κύριε επόπτη, Συνεχίστε, Ο άντρας της ήταν οφθαλμίατρος, Αυτό το ξέραμε, Υπήρχε και μια πόρνη, Η ί­ δια σας είπε πως ήταν πόρνη, Απ' όσο θυμάμαι, όχι, κύριε ε­ πόπτη, Πώς ξέρατε λοιπόν ότι επρόκειτο για πόρνη, Από το φέρσιμο, το φέρσιμο της δεν ξεγελούσε, Α, μάλιστα, το φέρ­ σιμο ποτέ δεν ξεγελά, συνεχίστε, Ήταν ακόμα ένας γέρος που ήταν τυφλός από το ένα μάτι και φορούσε μαύρη καλύ­ πτρα, και που μετά πήγε κι έζησε μαζί της, Μαζί της, με ποια, Με την πόρνη, Και ήταν ευτυχισμένοι, Γι' αυτό δεν ξέ­ ρω τίποτα, Κάτι θα πρέπει να ξέρετε, Για τον ένα χρόνο που βρισκόμασταν μου φαινόταν πως ναι. Ο επόπτης μέτρησε

239

στα δάχτυλα, Μου λείπει ακόμα ένας, είπε, Σωστά, ήταν κι ένας πιτσιρίκος με στραβισμό που είχε χάσει την οικογένεια του μέσα στην αναστάτωση, Θέλετε να πείτε πως γνωριστή­ κατε όλοι στο θάλαμο, Όχι, κύριε επόπτη, είχαμε ιδωθεί προηγουμένως, Πού, Στο ιατρείο του γιατρού όπου με πήγε η πρώην γυναίκα μου όταν τυφλώθηκα, νομίζω πως εγώ ή­ μουν ο πρώτος που έμεινε τυφλός, Και μολύνατε και τους υ­ πόλοιπους, όλη την πόλη, συμπεριλαμβανομένων και των σημερινών σας επισκεπτών, Δεν έφταιγα, κύριε επόπτη, Γνωρίζετε τα ονόματα αυτών των ανθρώπων, Μάλιστα, κύ­ ριε επόπτη, Όλων, Εκτός του πιτσιρίκου, το δικό του, αν το ήξερα, το έχω ξεχάσει, Και τις διευθύνσεις, Αν δεν έχουν αλ­ λάξει σπίτι τα τελευταία τρία χρόνια. Ο επόπτης έριξε μια ματιά στη μικρή σάλα, επέμεινε στην τηλεόραση σαν να πε­ ρίμενε από κει κάποια έμπνευση, ύστερα είπε, Πράκτορα, δώσε το τετράδιο σου στον κύριο και δάνεισε του το στυλό σου για να γράψει τα ονόματα και τις διευθύνσεις των αν­ θρώπων για τους οποίους με τόση στοργή μίλησε, εκτός του μικρού με το στραβισμό, που έτσι κι αλλιώς δεν αξίζει τον κόπο. Τα χέρια του άντρα έτρεμαν όταν έπιασε το στυλό και το τετράδιο, συνέχισαν να τρέμουν όσο έγραφε, από μέσα του έλεγε πως δεν είχε λόγο να νιώθει τρομαγμένος, πως οι αστυνομικοί βρίσκονταν εκεί γιατί ο ίδιος τους είχε κατά κά­ ποιον τρόπο καλέσει να έρθουν, το μόνο που δεν καταλά­ βαινε ήταν γιατί δεν μιλούσαν για τις ψήφους στο λευκό, την εξέγερση, τη συνωμοσία ενάντια στο κράτος, τον αυθεντικό και μοναδικό λόγο για τον οποίο είχε γράψει την επιστολή. Εξαιτίας του τρέμουλου στα χέρια οι λέξεις δεν διαβάζονταν καλά, Μπορώ να χρησιμοποιήσω άλλη σελίδα, ρώτησε, Όσες θέλετε, απάντησε ο πράκτορας. Ο γραφικός χαρακτή­ ρας άρχισε να του βγαίνει πιο σταθερός, η καλλιγραφία του δεν τον ντρόπιαζε πια. Όσο ο πράκτορας μάζευε το στυλό και παρέδινε το τετράδιο στον επόπτη, ο άντρας αναρωτιό­ ταν ποια χειρονομία, ποια κουβέντα θα μπορούσε να προ­

καλέσει, έστω και την τελευταία στιγμή, τη συμπάθεια των α­ στυνομικών, την καλή τους προαίρεση, τη συνενοχή τους. Ξαφνικά θυμήθηκε, Έχω μια φωτογραφία, αναφώνησε, ναι, νομίζω την έχω ακόμα, Τι φωτογραφία, ρώτησε ο επιθεωρη­ τής, Μια ομαδική, τη βγάλαμε λίγο αργότερα, αφού ανα­ κτήσαμε την όραση μας, η γυναίκα μου δεν την πήρε μαζί της, είπε πως θα έβγαζε ένα αντίγραφο, και να την κρατού­ σα εγώ για να μη χάσω την ανάμνηση, Αυτά ήταν τα λόγια της, ρώτησε ο επιθεωρητής, αλλά ο άντρας δεν απάντησε, εί­ χε σηκωθεί κι έβγαινε από τη σάλα, τότε ακριβώς ο επόπτης διέταξε, Πράκτορα, συνόδεψε τον κύριο, αν δυσκολευτεί με τη φωτογραφία φρόντισε να τη βρει, μη γυρίσεις χωρίς αυ­ τήν. Λίγα λεπτά έκαναν. Ορίστε, είπε ο άντρας. Ο επόπτης πλησίασε στο παράθυρο για να-δει καλύτερα. Στη σειρά, ο έ­ νας πλάι στον άλλο, συντροφιά οι έξι ενήλικες, ανά ζεύγη. Στα δεξιά ήταν ο νοικοκύρης του σπιτιού, απολύτως ανα­ γνωρίσιμος, και η πρώην γυναίκα του, στα αριστερά, χωρίς ίχνος αμφιβολίας, ο γέρος με τη μαύρη καλύπτρα και η πόρ­ νη, στο μέσο, διά της εις άτοπον απαγωγής, κάποιοι που δεν μπορούσαν να ήταν άλλοι από τη γυναίκα του γιατρού και το γιατρό. Μπροστά, γονατιστός, σαν ποδοσφαιριστής, ο πι­ τσιρίκος με το στραβισμό. Δίπλα στη γυναίκα του γιατρού έ­ νας μεγάλος σκύλος κοιτούσε μπροστά. Ο επόπτης έκανε έ­ να νεύμα στον άντρα να πλησιάσει, Αυτή είναι, τον ρώτησε δείχνοντας, Μάλιστα, κύριε επόπτη, αυτή είναι, Κι ο σκύλος, Αν θέλετε μπορώ να σας διηγηθώ την ιστορία, κύριε επόπτη, Δεν χρειάζεται, θα μου τη διηγηθεί εκείνη. Ο επόπτης έφυγε μπροστά, κατόπιν ο επιθεωρητής και μετά ο πράκτορας. Ο άντρας που είχε γράψει την επιστολή έμεινε να τους κοιτάζει καθώς κατέβαιναν τη σκάλα. Η πολυκατοικία δεν έχει α­ σανσέρ ούτε αναμένεται να αποκτήσει κάποια μέρα.

2 4 1

16 - Περί

φωτίσεως

Ο

Ι ΤΡΕΙΣ ΑΣΤΥΝΟΜΙΚΟΙ ΕΚΑΝΑΝ ΜΙΑ ΒΟΛΤΑ ΜΕ ΤΟ ΑΥ-

τοκίνητο στην πόλη μέχρι να έρθει η ώρα του μεσημε­ ριανού. Δεν θα έτρωγαν μαζί. Θα στάθμευαν το αυ­ τοκίνητο σε μια ζώνη με εστιατόρια και θα σκόρπιζαν, ο κα­ θένας στο δικό του, για να επιστρέψουν και να συναντηθούν ενενήντα ακριβώς λεπτά αργότερα σε μια πλατεία κάπως απομακρυσμένη, απ' όπου ο επόπτης, στο τιμόνι αυτή τη φορά, θα έπαιρνε τους υφιστάμενους του. Προφανώς, κα-'j νείς εκεί γύρω δεν γνωρίζει ποιοι είναι, εξάλλου κανείς τους δεν φέρει ένα μεγάλο Α στο κούτελο, αλλά ο κοινός νους και η προνοητικότητα συμβουλεύουν να μην περπατούν ό­ λοι μαζί στο κέντρο μιας πόλης, για πολλούς λόγους, εχθρι­ κής. Το βέβαιο είναι ότι τρεις άντρες προχωρούν τώρα, και κάπου αλλού άλλοι τρεις, μια γρήγορη ματιά όμως θα ήταν αρκετή για να καταλάβουμε πως πρόκειται για κανονικούς ανθρώπους, που ανήκουν στο κοινό είδος των περαστικών, καθημερινοί άνθρωποι, μακριά από κάθε υποψία, είτε ότι είναι εκπρόσωποι του νόμου είτε ότι καταδιώκονται απ' αυ­ τόν. Στη διάρκεια της βόλτας με το αυτοκίνητο, ο επόπτης θέλησε να μάθει τις εντυπώσεις που είχαν αποκομίσει οι δύο υφιστάμενοι του από τη συζήτηση με τον άντρα της επιστο­ λής, διευκρινίζοντας ωστόσο ότι δεν τον ενδιέφερε ν' ακού­ σει ηθικές κρίσεις, Ότι είναι ένα κάθαρμα περιωπής αυτό το ξέρουμε, επομένως δεν υπάρχει λόγος να χάνουμε χρόνο ψά­ χνοντας άλλα κοσμητικά. Ο επιθεωρητής ήταν ο πρώτος που

πήρε το λόγο για να πει πως είχε εκτιμήσει, κυρίως, τον τρό­ πο με τον οποίο ο κύριος επόπτης είχε κατευθύνει την ανά­ κριση, παραλείποντας με μέγιστη δεξιοτεχνία οποιαδήποτε αναφορά στον κακοήθη υπαινιγμό που περιλάμβανε η επι­ στολή, ότι η γυναίκα του γιατρού, δεδομένης της προσωπι­ κής ιδιαιτερότητας που είχε εκδηλώσει την εποχή της τυ­ φλότητας πριν από τέσσερα χρόνια, θα μπορούσε να είναι αιτία ή με κάποιον τρόπο να εμπλέκεται στη συνωμοτική δράση που οδήγησε την πρωτεύουσα να ψηφίσει λευκό. Ήταν πασιφανής, είπε, η σύγχυση του τύπου, εκείνος περί­ μενε πως το βασικό θέμα, αν όχι το μοναδικό, της αστυνομι­ κής έρευνας θα ήταν αυτό, και τελικά του βγήκε λάθος ο υ­ πολογισμός. Ήταν για λύπηση σχεδόν, κατέληξε. Ο πράκτο­ ρας συμφώνησε με την αντίληψτρτου επιθεωρητή, σημειώ­ νοντας εξάλλου πόσο αξιοθαύμαστη υπήρξε για την κατε­ δάφιση κάθε άμυνας του ανακρινόμενου η εναλλαγή των ε­ ρωτήσεων, μια από τον κύριο επόπτη, μια από τον επιθεω­ ρητή. Έκανε μια μικρή παύση και χαμηλόφωνα πρόσθεσε, Κύριε επόπτη, είναι καθήκον μου να σας ενημερώσω πως χρησιμοποίησα το πιστόλι όταν με διατάξατε να πάω μαζί του, Το χρησιμοποίησες, πώς, ρώτησε ο επόπτης, Το κόλλη­ σα στα πλευρά του, πιθανότατα να έχει ακόμα το σημάδι τηςν^ κάνης εκεί, Και γιατί, Σκέφτηκα πως θα έπαιρνε χρόνο να βρεθεί η φωτογραφία, πως ο τύπος θα επωφελούνταν από τη διακοπή για να σκαρφιστεί κάποιο κόλπο που θα έκανε την έρευνα να παρεκκλίνει, κάτι που θα υποχρέωνε τον κύ­ ριο επόπτη να αλλάξει την ανακριτική γραμμή σε κατεύθυν­ ση που θα ήταν πιο βολική γι' αυτόν, Και τώρα τι θέλεις να κάνω, να σου βάλω μετάλλιο στο στήθος, ρώτησε ο επόπτης με ύφος περιπαικτικό, Κερδίσαμε χρόνο, κύριε επόπτη, η φωτογραφία εμφανίστηκε στο λεπτό, Κι εγώ μπαίνω στον πειρασμό να εξαφανίσω εσένα, Ζητώ συγγνώμη, κύριε επό­ πτη, Για να δω αν θα θυμηθώ να σε ενημερώσω όταν θα σε έχω συγχωρέσει, Μάλιστα, κύριε επόπτη, Μια ερώτηση, Στις

διαταγές σας, κύριε επόπτη, Το πιστόλι το είχες απασφαλίσει, Όχι, κύριε επόπτη, είχε ασφάλεια, Είχε ασφάλεια γιατί ξέχασες να το απασφαλίσεις, Όχι, κύριε επόπτη, σας το ορ­ κίζομαι, το πιστόλι ήταν μόνο για να τον τρομάξω, Και κα­ τάφερες να τον τρομάξεις, Μάλιστα, κύριε επόπτη, Απ' ό,τι φαίνεται πρέπει όντως να σου δώσω μετάλλιο, και τώρα σε παρακαλώ κάνε μου τη χάρη, κράτα την ψυχραιμία σου, μην πατήσεις εκείνη τη γριούλα ούτε να παραβιάσεις το φα­ νάρι, δεν είμαι καθόλου διατεθειμένος να δίνω εξηγήσεις σε αστυνόμους, Δεν υπάρχει αστυνομία στην πόλη, κύριε επό­ πτη, αποσύρθηκε όταν κηρύχτηκε η κατάσταση πολιορκίας, είπε ο επιθεωρητής, Α, τώρα καταλαβαίνω, είχα αρχίσει να παραξενεύομαι από την τόση ηρεμία. Περνούσαν κατά μή­ κος ενός κήπου όπου έβλεπε κανείς παιδιά να παίζουν. Ο επόπτης κοίταξε με ύφος που έμοιαζε αφηρημένο, απόν, αλλά ο αναστεναγμός που βγήκε ξαφνικά από το στήθος του έδειξε πως πρέπει να σκεφτόταν άλλες εποχές και άλ­ λους τόπους. Μετά το γεύμα, είπε, να με πάτε στη βάση, Μά­ λιστα, κύριε επόπτη, είπε ο πράκτορας, Έχετε κάποια δια­ ταγή να μας δώσετε, ρώτησε ο επιθεωρητής, Κάντε μια βόλ­ τα, περπατήστε στην πόλη, μπείτε σε καφενεία και μαγαζιά, ανοίξτε τα μάτια και τα αυτιά, και επιστρέψτε την ώρα του δείπνου, απόψε δεν θα βγούμε, υποθέτω πως θα υπάρχουν αποθηκευμένες κονσέρβες στην κουζίνα, Μάλιστα, κύριε ε­ πόπτη, είπε ο πράκτορας, Και έχετε στο νου σας ότι αύριο θα δουλέψουμε κατά μόνας, ο τολμηρός οδηγός του αυτο­ κινήτου μας, ο αστυνομικός με το πιστόλι, θα πάει να μιλή­ σει με την πρώην γυναίκα του άντρα της επιστολής, ο συνο­ δηγός του θα επισκεφτεί το γέρο με τη μαύρη καλύπτρα και την πόρνη του, εγώ θα κρατήσω για τον εαυτό μου τη γυ­ ναίκα του γιατρού και τον άντρα της, όσο για την τακτική, θα ακολουθήσουμε πιστά αυτή που χρησιμοποιήθηκε σήμε­ ρα, καμία αναφορά στο ζήτημα της ψήφου στο λευκό, ούτε θα ανοίξουμε πολιτική συζήτηση, κατευθύνετε τις ερωτή­

σεις στις περιστάσεις κάτω από τις οποίες έγινε το έγκλημα, στην προσωπικότητα της υποτιθέμενης αυτουργού, κάντε τους να μας μιλήσουν για την ομάδα, πώς συστάθηκε, αν γνωρίζονταν προηγουμένως, τι σχέσεις απέκτησαν όταν ανέκτησαν την όραση τους, τι σχέσεις υπάρχουν σήμερα, εί­ ναι πιθανόν να είναι φίλοι και να θελήσουν να προστατέ­ ψουν ο ένας τον άλλο, είναι όμως φυσικό να κάνουν λάθη (χν δεν έχουν συμφωνήσει τι θα πρέπει να πουν και σε τι θα πρέπει να σωπάσουν, το έργο μας είναι να τους βοηθήσου­ με να διαπράξουν τα λάθη αυτά, και, μιας και ο επίλογος τραβά σε μάκρος, σημειώστε στο νου σας το πιο σημαντικό, πως η εμφάνιση μας αύριο το πρωί στα σπίτια των ανθρώ­ πων αυτών θα πρέπει να γίνει στις δέκα και μισή ακριβώς, δεν σας λέω να συντονίσετε τα ρολόγια γιατί αυτά μόνο στις (χστυνομικές ταινίες γίνονται, πρέπει απλώς να αποτρέψου­ με τους υπόπτους από το να μιλήσουν, να ειδοποιήσουν ο έ­ νας τον άλλο, και τώρα πάμε για φαγητό, α, κι όταν επι­ στρέψετε στη βάση να μπείτε από το γκαράζ, τη δευτέρα θα πρέπει να πληροφορηθώ αν ο θυρωρός είναι εμπιστοσύνης. Μία ώρα και σαράντα πέντε λεπτά αργότερα ο επόπτης συ­ νέλεγε τους βοηθούς του, που τον περίμεναν στην πλατεία, για να τους αποθέσει αμέσως μετά, διαδοχικά, πρώτα τον πράκτορα, μετά τον επιθεωρητή, σε διαφορετικές συνοικίες, όπου θα εκτελούσαν τις διαταγές που είχαν λάβει, δηλαδή να κάνουν βόλτα, να μπουν σε καφενεία και μαγαζιά, ν' α­ νοίξουν τα μάτια και τ' αυτιά τους, εν ολίγοις, να εξιχνιά­ σουν το έγκλημα. Θα επιστρέψουν στη βάση για το προα­ ναγγελθέν δείπνο με κονσέρβες και για ύπνο, κι όταν ο ε­ πόπτης τους ρωτήσει τι νέα φέρνουν, ούτε ένα για δείγμα, θα ομολογήσουν, και πως οι κάτοικοι της πόλης αυτής δεν είναι βέβαια λιγότερο ομιλητικοί από οποιουσδήποτε άλ­ λους, όχι όμως σ' αυτό που τους ενδιέφερε να ακούσουν. Μη χάνετε την ελπίδα σας, θα πει, η απόδειξη πως υπάρχει μια συνωμοσία είναι ακριβώς το γεγονός πως κανείς δεν μι-

λά γι' αυτήν, η σιωπή στην περίπτωση αυτή δεν αντιφάσκει, επιβεβαιώνει. Η φράση δεν ήταν δική του αλλά του υπουρ­ γού των εσωτερικών, με τον οποίο, μόλις μπήκε στην πρό­ νοια α.ε., ασφαλίσεις & αντασφαλίσεις, είχε μια γρήγορη συ­ νομιλία από τηλεφώνου, η οποία, παρότι η γραμμή ήταν α­ σφαλέστατη, τήρησε όλους τους τύπους του νόμου περί βα­ σικής υπηρεσιακής μυστικότητας, Ιδού η περίληψη του δια­ λόγου, Καλησπέρα, μιλά το ψαροπούλι, Καλησπέρα, ψαροπούλι, απάντησε το άλμπατρος, Πρώτη επαφή με τοπική φτερωτή πανίδα, υποδοχή μη επιθετική, ανάκριση αποτελε­ σματική με τη συμμετοχή γλάρου και γλαρόπουλου, αποτε­ λέσματα καλά, Σημαντικά, ψαροπούλι, Πολύ σημαντικά, άλμπατρος, επιτύχαμε εξαίρετη φωτογραφία του σμήνους των πουλιών, αύριο θα αρχίσουμε την αναγνώριση των ει­ δών, Συγχαρητήρια, ψαροπούλι, Ευχαριστώ, άλμπατρος, Ακούστε, ψαροπούλι, Ακούω, άλμπατρος, Μη σας ξεγελά η περιστασιακή σιωπή, ψαροπούλι, αν τα πουλιά σωπαί­ νουν, τότε η καλοκαιρία κρύβει την τρικυμία, όχι το αντίθε­ το, το ίδιο συμβαίνει και με τις συνωμοσίες του ανθρώπινου είδους, το γεγονός πως δεν μιλούν γι' αυτές δεν αποδεικνύει πως δεν υπάρχουν, καταλάβατε, ψαροπούλι, Μάλιστα, άλ­ μπατρος, κατάλαβα απολύτως, TL θα κάνετε αύριο, ψαρο­ πούλι, Θα κάνω έφοδο στο θηλυκό ψαραετό, Ποιος είναι ο θηλυκός ι^αραετός, ψαροπούλι, διευκρινίστε μου, Ο μονα­ δικός που υπάρχει σε όλη την ακτή, άλμπατρος, απ' όσο ξέ­ ρουμε δεν υπάρχει άλλος, Α ναι, καταλαβαίνω, Ακούω τις διαταγές σας, άλμπατρος, Τηρήστε αυστηρά αυτές που σας έδωσα πριν φύγετε, ψαροπούλι, Θα τηρηθούν αυστηρά, άλ­ μπατρος, Κρατήστε με ενήμερο, ψαροπούλι, Θα το κάνω, άλμπατρος. Όταν βεβαιώθηκε πως τα μικρόφωνα είχαν κλείσει, ο επόπτης ξέσπασε μέσα από τα δόντια του, Τι γελοία μασκαράτα, ω θεοί της αστυνομίας και της κατασκο­ πείας, εγώ ψαροπούλι, εκείνος άλμπατρος, το μόνο που μέ­ νει είναι ν' αρχίσουμε να επικοινωνούμε με τσιρίδες και

κρωξίματα, καταιγίδα, αν μη τι άλλο, έχουμε. Όταν επιτέ­ λους έφτασαν οι υφιστάμενοι του, κουρασμένοι από τον ποοαρόδρομο στην πόλη, τους ρώτησε τι νέα έφερναν, κι εκεί­ νοι απάντησαν κανένα, πως είχαν βάλει όλες τους τις δυνά­ μεις για να δουν και ν' ακούσουν, αλλά δυστυχώς το απο­ τέλεσμα ήταν μηδέν, Ο κόσμος μιλά σαν να μην έχει κάτι να κρύψει, είπαν. Τότε ήταν που ο επόπτης, χωρίς να παραθέ­ σει την πηγή, πρόφερε τη φράση του υπουργού των εσωτε­ ρικών σχετικά με τις συνωμοσίες και τους τρόπους με τους οποίους κρύβονται. \ Το επόμενο πρωινό, αφού έφαγαν το πρόγευμα, επαλή­ θευσαν στο χάρτη και τον οδηγό της πόλης τη θέση των δρόμων που τους ενδιέφεραν. Η πιο κοντινή στο κτήριο ό­ που ήταν εγκατεστημένη η πρόνοια α.ε. ήταν η πρώην γυ­ ναίκα του άντρα της επιστολής, ο οποίος κάποτε αναφερό­ ταν ως πρώτος τυφλός, στην ενδιάμεση κατοικούν η γυναί­ κα του γιατρού με τον άντρα της, και στην πιο μακρινή ζουν ο γέρος με τη μαύρη καλύπτρα και η πόρνη. Μακάρι να εί­ ναι όλοι στο σπίτι. Όπως και την προηγούμενη μέρα, κατέ­ βηκαν στο γκαράζ από το ασανσέρ, στην πραγματικότητα, για μυστικούς αυτός δεν είναι ο καλύτερος χειρισμός, γιατί μπορεί βέβαια μέχρι τώρα να γλίτωσαν τα κουτσομπολιά του θυρωρού, Ποια είναι αυτά τα σαΐνια που δεν τα έχω ξα­ ναδεί, θα αναρωτιόταν, όμως από την περιέργεια του υπαλ­ λήλου του γκαράζ δεν θα γλιτώσουν, σύντομα θα μάθουμε αν αυτό θα έχει συνέπειες. Αυτή τη φορά θα οδηγήσει ο ε­ πιθεωρητής, που πηγαίνει πιο μακριά. Ο πράκτορας ρώτη­ σε τον επόπτη αν είχε κάποια ιδιαίτερη οδηγία για να του δώσει και έλαβε την απάντηση πως οι οδηγίες προς αυτόν ήταν όλες γενικές και καμία ειδική, Ελπίζω μόνο να μην κά­ νεις βλακείες και ν' αφήσεις ήσυχο το όπλο στη θήκη του, Δεν είμαι άνθρωπος που απειλεί μια γυναίκα με πιστόλι, κύ­ ριε επόπτη, Θα μου πεις μετά, και μην ξεχάσεις, απαγορεύε­ ται να χτυπήσεις την πόρτα πριν από τις δέκα και μισή, Μά-

λίστα, κύριε επόπτη, Κάνε μια βόλτα, πιες έναν καφέ αν βρεις κάπου, αγόρασε εφημερίδα, κοίτα τις βιτρίνες, φα­ ντάζομαι δεν έχεις ξεχάσει τα μαθήματα που έκανες στη σχολή της αστυνομίας, Όχι, κύριε επόπτη, Πολύ καλά, ο δρόμος σου είναι αυτός, βγες, Και πού θα συναντηθούμε ό­ ταν τελειώσουμε την υπηρεσία, ρώτησε ο πράκτορας, χρειά­ ζεται νομίζω να ορίσουμε ένα σημείο συνάντησης, το πρό­ βλημα είναι ότι έχουμε μόνο ένα κλειδί της πρόνοιας, αν ε­ γώ, για παράδειγμα, τελειώσω πρώτος την ανάκριση, δεν θα μπορέσω να μεταβώ στη βάση, Ούτε εγώ, είπε ο επιθεω­ ρητής, Αυτά παθαίνουμε για να μη μας έχουν προμηθεύσει με κινητά τηλέφωνα, επέμεινε ο πράκτορας, βέβαιος για το δίκιο του και ελπίζοντας πως η ομορφιά του πρωινού θα έ­ κανε καλοδιάθετο τον ανώτερο του. Ο επόπτης τού έδωσε δίκιο, Προς το παρόν θα κάνουμε το κουμάντο μας με ό,τι έ­ χουμε, στην περίπτωση που η έρευνα το χρειαστεί θα αιτη­ θώ άλλα μέσα, όσο για τα κλειδιά, αν το υπουργείο εγκρίνει το έξοδο, αύριο ο καθένας σας θα έχει από ένα, Κι αν δεν το εγκρίνει, Κάποιον τρόπο θα βρω, Και τελικά τι συμφω­ νούμε για το σημείο συνάντησης, ρώτησε ο επιθεωρητής, Απ' όσα γνωρίζουμε ήδη γι' αυτή την ιστορία, όλα συντεί­ νουν πως η δική μου έρευνα θα καθυστερήσει περισσότερο, επομένως ελάτε να με συναντήσετε, σημειώστε τη διεύθυν­ ση, θα δούμε τι επίδραση θα έχει στην ψυχική διάθεση των ανακρινόμενων η απρόσμενη εμφάνιση δύο ακόμη αστυνο­ μικών, Εξαιρετική ιδέα, κύριε επόπτη, είπε ο επιθεωρητής. Ο πράκτορας περιορίστηκε σε μια καταφατική κίνηση της κεφαλής, μιας και δεν μπορούσε να εκφράσει φωναχτά αυ­ τό που σκεφτόταν, ότι δηλαδή τα εύσημα της ιδέας τού α­ νήκαν, έστω και με τρόπο πολύ έμμεσο και από πλάγια οδό. Σημείωσε τη διεύθυνση στο ερευνητικό του σημειωματάριο και βγήκε έξω. Ο επιθεωρητής έβαλε μπροστά το αυτοκίνη­ το ενώ ταυτοχρόνως έλεγε, Προσπαθεί ο καημένος, αυτό πρέπει να του το αναγνωρίσουμε, θυμάμαι στην αρχή που ή248

μουν σαν αυτόν, με τόση αγωνία για να πετύχω κάτι που έ­ κανα συνέχεια ανοησίες, έφτασα ν' αναρωτιέμαι πώς κατά­ φερα να προαχθώ σε επιθεωρητή, Κι εγώ σ' αυτό που είμαι ο ήμερα, Κι εσείς, κύριε επόπτη, Κι εγώ, κι εγώ, αγαπητέ μου, η μαγιά της αστυνομίας είναι η ίδια για όλους, τα υπό­ λοιπα είναι θέμα περισσότερης ή λιγότερης τύχης, Τύχης και γνώσης, Η γνώση από μόνη της δεν φτάνει, ενώ με τύ­ χη και χρόνο πετυχαίνει κανείς σχεδόν τα πάντα, αλλά μη με ρωτήσετε τι είναι η τύχη γιατί δεν θα ήξερα να σας απα­ ντήσω, αυτό που έχω παρατηρήσει είναι ότι πολλές φορές, μόνο και μόνο επειδή έχει κανείς φίλους στις σωστές θέσεις ι'ΐ κάποιο χαρτί να τον καλύπτει, κατορθώνει αυτό που θέλει, Δεν είναι όλοι γεννημένοι για να γίνουν επόπτες, Όχι βέ­ βαια, Εξάλλου μια αστυνομία μόνο με επόπτες δεν θα λει­ τουργούσε, Ούτε κι ένας στρατός μόνο με στρατηγούς. Μπήκαν στο δρόμο όπου ζει ο οφθαλμίατρος. Άφησε με ε­ δώ, ζήτησε ο επόπτης, θα περπατήσω τα υπόλοιπα μέτρα, Σας εύχομαι καλή τύχη, κύριε επόπτη, Κι εγώ σ' εσένα, Μα­ κάρι να λυθεί γρήγορα αυτό το θέμα, σας ομολογώ πως αι­ σθάνομαι σαν χαμένος μέσα σε ναρκοπέδιο, Ησύχασε, άν­ θρωπε μου, δεν υπάρχει λόγος ανησυχίας, κοίτα τους δρό­ μους, δες πόσο ήσυχη, γαλήνια είναι η πόλη, Αυτό ακριβώς είναι που με ανησυχεί, κύριε επόπτη, μια πόλη χωρίς αρχές, χωρίς κυβέρνηση, χωρίς επίβλεψη, χωρίς αστυνομία, και κανείς δεν φαίνεται να νοιάζεται, υπάρχει κάτι μυστηριώ­ δες που δεν μπορώ να το κατανοήσω, Για να κατανοήσου­ με μας έστειλαν εδώ, έχουμε τη γνώση και ελπίζω πως το υ­ πόλοιπο δεν θα μας λείψει, Η τύχη, Μάλιστα, η τύχη, Καλή τύχη τότε, κύριε επόπτη, Καλή τύχη, επιθεωρητά, κι αν αυ­ τή η γυναίκα που τη λένε για πόρνη σού ρίξει κάποια σαγη­ νευτική ματιά ή σε αφήσει να δεις το μισό μπούτι, κάνε πως δεν καταλαβαίνεις, συγκεντρώσου στα ενδιαφέροντα της έ­ ρευνας, σκέψου το υψηλό ήθος του σώματος που υπηρε­ τούμε, Θα είναι σίγουρα εκεί ο γέρος με τη μαύρη καλύπτρα,

κι οι γέροι, απ' ό,τι μου έχουν πει άνθρωποι ενήμεροι, είναι τρομεροί, είπε ο επιθεωρητής. Ο επόπτης χαμογέλασε, Εμέ­ να τα γηρατειά ήδη με φτάνουν, για να δούμε αν θα μου δώ­ σουν χρόνο για να προλάβω να γίνω τρομερός. Μετά κοί­ ταξε το ρολόι, Είναι ήδη δέκα και τέταρτο, ελπίζω να προ­ λάβεις να φτάσεις εγκαίρως στον προορισμό σου, Αν εσείς, κύριε, και ο πράκτορας τηρήσετε το ωράριο δεν έχει σήμασία αν αργήσω, είπε ο επιθεωρητής. Ο επόπτης τον αποχαιρέτησε, Γεια, βγήκε από το αυτοκίνητο και, μόλις πάτησε το πόδι του στο έδαφος, σαν να είχε ραντεβού εκεί ακριβώς με την έλλειψη κριτηρίου του, κατάλαβε πως δεν είχε κανένα νόημα να ορίσει αυστηρά την ώρα που έπρεπε να χτυπή­ σουν την πόρτα των υπόπτων, μιας κι αυτοί, με έναν αστυ­ νομικό μέσα στο σπίτι, δεν θα είχαν την ψυχραιμία ούτε την ευκαιρία να τηλεφωνήσουν στους φίλους τους και να τους ειδοποιήσουν για τον υποτιθέμενο κίνδυνο, στην περίπτω­ ση, επιπλέον, που ήταν οξυδερκείς, τόσο εξαιρετικά οξυ­ δερκείς ώστε να τους περάσει από το μυαλό η ιδέα πως το γεγονός ότι ενδιαφερόταν γι' αυτούς η αστυνομία σήμαινε πως το ίδιο θα συνέβαινε και στους φίλους τους, Εξάλλου, σκεφτόταν εκνευρισμένος ο επόπτης, είναι ξεκάθαρο, είναι προφανές πως δεν είναι αυτές οι μόνες σχέσεις που έχουν, κι αφού είναι έτσι, σε πόσους φίλους του θα έπρεπε να τη­ λεφωνήσει ο καθένας τους, σε πόσους, σε πόσους. Τώρα δεν περιοριζόταν πλέον να σκέφτεται σιωπηλά, μουρμούριζε κατηγορίες, λοιδορίες, προσβολές, Ας μου πει μόνο κάποιος πώς γίνεται κι ένας τέτοιος βλαμμένος έφτασε να γίνει επό­ πτης, ας μου πει κάποιος πώς γίνεται και σ' αυτόν ακριβώς τον βλαμμένο εμπιστεύτηκε η κυβέρνηση την ευθύνη μιας έ­ ρευνας από την οποία ίσως εξαρτηθεί η τύχη της χώρας, ας μου πει κάποιος πού πήγε αυτός ο βλαμμένος και βρήκε την ηλίθια εντολή που έδωσε στους υφισταμένους του, ας ελπί­ σουμε ότι αυτή τη στιγμή δεν γελάνε μαζί μου, ο πράκτορας δεν νομίζω, αλλά ο επιθεωρητής είναι ξύπνιος, είναι πολύ

Ι Ι Ι

Ι

ξύπνιος μάλιστα, παρόλο που με την πρώτη ματιά δεν του φαίνεται, ή ίσως το κρύβει, πράγμα που, φυσικά, τον καθιρτά διπλά επικίνδυνο, δεν υπάρχει αμφιβολία, πρέπει να προσέξω πολύ μαζί του, να του φέρομαι με προσοχή, να μην αφήσω να ξεφύγει τίποτα, κι άλλοι βρέθηκαν σε παρόμοιες καταστάσεις και τα αποτελέσματα ήταν καταστροφικά, δεν θυμάμαι ποιος είπε πως το γελοίο μιας στιγμής μπορεί να καταστρέψει την πορεία μιας ζωής. Το αδέκαστο αυτομαοτίγωμα έκανε καλό στον επόπτη. Βλέποντας τον ισοπεδω­ μένο, πεσμένο στην λάσπη, η κρύα αντανάκλαση πήρε το λόγο για να του αποδείξει πως η εντολή δεν ήταν ανόητη, το αντίθετο μάλιστα, Φαντάσου ότι δεν είχες δώσει αυτές τις ιντολές, ότι ο επιθεωρητής και ο πράκτορας πήγαιναν ό,τι ώρα τους έκανε όρεξη, ένας το πρωί, άλλος το απόγευμα, τότε εσύ θα ήσουν εντελώς ηλίθιος, πανηλίθιος, για να μην προβλέψεις αυτό που αναπόφευκτα θα συνέβαινε, οι άν­ θρωποι που θα είχαν ανακριθεί το πρωί θα έσπευδαν να ει­ δοποιήσουν όσους θα ανακρίνονταν το απόγευμα, κι όταν ο απογευματινός ερευνητής θα χτυπούσε την πόρτα των υπό­ πτων που του είχαν ανατεθεί, θα βρισκόταν αντιμέτωπος με το φράγμα μιας γραμμής υπεράσπισης που ίσως να μην υ­ πήρχε τρόπος να καταρριφθεί, επομένως, επόπτης είσαι και ι πόπτης θα μείνεις, όχι μόνο λόγω του δικαιώματος σου επιαδή ξέρεις περισσότερα για το επάγγελμα, αλλά και λόγω η|ς τύχης σου που έχεις κι εμένα, την κρύα αντανάκλαση, για να βάζω τα πράγματα στη θέση τους, ξεκινώντας από ιον επιθεωρητή, τον οποίο δεν χρειάζεται να τον έχεις στα πούπουλα, όπως σου έλεγε η διαίσθηση σου, πολύ δειλή, και συγγνώμη που σ' το λέω. Ο επόπτης δεν παρεξηγήθηκε. Με όλο αυτό το πηγαινέλα, το πέρα δώθε της σκέψης, κα­ θυστέρησε στην τήρηση της ίδιας του της εντολής, ήταν ήδη ίντεκα παρά τέταρτο όταν σήκωσε το χέρι για να χτυπήσει ίο κουδούνι. Το ασανσέρ τον ανέβασε στον τέταρτο, η πόρ­ τα είναι αυτή.

Ο επόπτης περίμενε πως θα τον ρωτούσαν από μέσα Ποιος είναι, αλλά η πόρτα είχε ανοίξει απλά και μια γυναί­ κα εμφανίστηκε και είπε, Παρακαλώ. Ο επόπτης έφερε το χέρι στην τσέπη και έδειξε την ταυτότητα του, Αστυνομία, είπε, Και τι θέλει η αστυνομία από τους ανθρώπους που ζουν σ' αυτό το σπίτι, ρώτησε η γυναίκα, Να απαντήσουν σε μερικές ερωτήσεις, Σχετικά με ποιο θέμα, Δεν νομίζω πως το κατώφλι της πόρτας είναι το καταλληλότερο μέρος για ν' αρχίσει μια ανάκριση, Πρόκειται δηλαδή για ανάκριση, ρώ­ τησε η γυναίκα, Κυρία μου, και δυο ερωτήσεις να ήθελα μό­ νο να σας κάνω, πάλι ανάκριση θα ήταν, Βλέπω ότι αγαπά­ τε την ακρίβεια στη γλώσσα, Ειδικά στις απαντήσεις που μου δίνουν, Αυτή μάλιστα, είναι μια καλή απάντηση, Δεν ή­ ταν δύσκολη, μου τη σερβίρατε στο πιάτο, Θα σας σερβίρω κι άλλες αν αναζητάτε κάποια αλήθεια, Η αναζήτηση της α­ λήθειας είναι ο θεμελιώδης στόχος κάθε αστυνομικού, Με χαροποιεί που σας ακούω να το λέτε με τόση έμφαση, και τώρα περάστε, ο σύζυγος μου έχει βγει για να αγοράσει ε­ φημερίδες, δεν θ' αργήσει, Αν προτιμάτε, αν είναι πιο άνε­ τα για σας, περιμένω εδώ έξω, Τι λέτε, περάστε, περάστε, σε ποια καλύτερα χέρια από αυτά της αστυνομίας μπορεί κα­ νείς να αισθάνεται ασφαλής, ρώτησε η γυναίκα. Ο επόπτης μπήκε μέσα, η γυναίκα προχώρησε μπροστά και του άνοιξε την πόρτα ενός καθιστικού όπου ήταν αισθητή μια φιλική και ζωηρή ατμόσφαιρα, Θέλετε να καθίσετε, κύριε επόπτη, είπε, και ρώτησε, Μπορώ να σας προσφέρω ένα φλιτζάνι καφέ, Ευχαριστώ πολύ, δεν δεχόμαστε τίποτα εν ώρα υπη­ ρεσίας, Φυσικά, από εκεί αρχίζει η μεγάλη διαφθορά, ένας καφές σήμερα, ένας καφές αύριο, την τρίτη μέρα έρχεται η καταστροφή, Είναι αρχή μας, κυρία μου, Θα σας ζητήσω να ικανοποιήσετε μια μικρή μου περιέργεια, Τι περιέργεια, Μου είπατε πως είστε της αστυνομίας, μου δείξατε την ταυ­ τότητα που σας πιστοποιεί ως επόπτη, αλλά, απ' όσο γνώ­ ριζα μέχρι σήμερα, η αστυνομία αποσύρθηκε από την πρω­

τεύουσα πριν από κάμποσες βδομάδες, αφήνοντας μας στα νύχια της βίας και του εγκλήματος που ενεδρεύουν παντού, θα πρέπει λοιπόν να εννοήσω ότι η παρουσία σας εδώ ση­ μαίνει πως η αστυνομία μας επέστρεψε στην εστία, Όχι, κυ­ ρία μου, δεν επιστρέψαμε στην εστία, για να χρησιμοποιή­ σω την έκφραση σας, εξακολουθούμε από την άλλη πλευρά της διαχωριστικής γραμμής, Θα πρέπει να είναι ισχυροί οι λόγοι που σας έκαναν να διασχίσετε τα σύνορα, Μάλιστα, πολύ ισχυροί, Οι ερωτήσεις που θα κάνετε έχουν σχέση, φυ­ σικά, με τους λόγους αυτούς, Φυσικά, Θα πρέπει να περιμέ­ νω, επομένως, να τις κάνετε, Πράγματι. Τρία λεπτά αργότε­ ρα ακούστηκε η πόρτα ν' ανοίγει. Η γυναίκα βγήκε από το καθιστικό και είπε σ' αυτόν που μόλις είχε μπει, Για φαντά­ σου, έχουμε επισκέπτη, και μάλιστα έναν επόπτη της αστυ­ νομίας, Και από πότε ενδιαφέρονται οι επόπτες για αθώους ανθρώπους. Οι τελευταίες λέξεις ειπώθηκαν ενώ είχε ήδη μπει στο καθιστικό, ο γιατρός είχε προσπεράσει τη γυναίκα του και ρωτούσε τον επόπτη, που απάντησε, Δεν υπάρχουν αθώοι άνθρωποι, όταν δεν είναι κάποιος ένοχος για έγκλη­ μα, είναι ένοχος για κάποια παράλειψη, απαραίτητα, Κι ε­ μείς για ποιο έγκλημα ή ποια παράλειψη είμαστε ένοχοι ή κατηγορούμενοι, Μη βιάζεστε, γιατρέ, ας βολευτούμε πρώ­ τα, θα συζητήσουμε καλύτερα. Ο γιατρός και η γυναίκα του κάθισαν στον καναπέ και περίμεναν. Ο επόπτης τήρησε OLγή για μερικά δευτερόλεπτα, ξαφνικά του είχε δημιουργηθεί αμφιβολία ποια τακτική ήταν καλύτερο να ακολουθήσει. Πολύ σωστά, για να μην ξυπνήσουν πρόωρα το λαγό, ο ε­ πιθεωρητής και ο πράκτορας θα περιορίζονταν, σύμφωνα με τις οδηγίες που τους είχε δώσει, να ρωτήσουν σε σχέση με τη δολοφονία του τυφλού, εκείνος όμως, ο επόπτης, είχε κατά νου ένα στόχο πολύ πιο φιλόδοξο, να διερευνήσει αν η γυναίκα που βρίσκεται τώρα μπροστά του, καθισμένη δί­ πλα στο σύζυγο, ήσυχη σαν να μην είχε να φοβηθεί τίποτα, γιατί δεν χρωστούσε τίποτα, αν λοιπόν, εκτός από δολοφό-

νος, είναι μέρος της διαβολικής σκευωρίας που έχει ταπει­ νώσει το κράτος δικαίου, το έχει γονατίσει με το κεφάλι σκυφτό. Δεν ξέρει ποιος από τα κεντρικά της μυστικής υ­ πηρεσίας αποφάσισε να δώσει στον επόπτη το κωμικό όνο­ μα ψαροπούλι, αναμφίβολα ήταν κάποιος προσωπικός ε­ χθρός του, ενώ το πιο δίκαιο και άξιο παρατσούκλι θα ήταν το αλιέκιν, το όνομα του μεγάλου δασκάλου του σκακιού που δυστυχώς δεν βρισκόταν πια εν ζωή. Η αμφιβολία που είχε ενσκήψει διαλύθηκε σαν καπνός και μια στέρεα βεβαι­ ότητα πήρε τη θέση της. Ας παρατηρήσουμε με τι ύψιστη συνδυαστική τέχνη θα ανοίξει τις κινήσεις που θα τον οδη­ γήσουν, έτσι τουλάχιστον πιστεύει, στο τελικό σαχ ματ. Χα­ μογελώντας με λεπτότητα είπε, Τώρα θα μπορούσα να δε­ χτώ τον καφέ που είχατε την καλοσύνη να μου προσφέρετε, Σας υπενθυμίζω πως οι αστυνομικοί δεν δέχονται τίποτα εν ώρα υπηρεσίας, απάντησε, ενήμερη για το παιχνίδι, η γυ­ ναίκα του γιατρού, Οι επόπτες είναι εξουσιοδοτημένοι να παραβαίνουν τους κανόνες όταν το θεωρούν σκόπιμο, Θέ­ λετε να πείτε χρήσιμο για το συμφέρον της έρευνας, Θα μπορούσατε να το πείτε κι έτσι, Και δεν φοβάστε μήπως ο καφές που θα σας φέρω είναι ήδη ένα βήμα προς τη δια­ φθορά, Σας θυμάμαι να λέτε ότι αυτό συμβαίνει στον τρίτο καφέ, Όχι, εγώ είπα ότι με τον τρίτο καφέ έχει ολοκληρωθεί η διαδικασία της διαφθοράς, ο πρώτος άνοιξε την πόρτα, ο δεύτερος την κράτησε για να μπει μέσα ο επίδοξος διε­ φθαρμένος χωρίς να σκοντάψει, ο τρίτος την έκλεισε ορι­ στικά, Ευχαριστώ για την προειδοποίηση, την οποία δέχο­ μαι ως συμβουλή, θα μείνω λοιπόν στον πρώτο καφέ, Θα σας τον φέρω αμέσως, είπε η γυναίκα και βγήκε από το κα­ θιστικό. Ο επόπτης κοίταξε το ρολόι του. Βιάζεστε, ρώτησε σκόπιμα ο γιατρός, Όχι, γιατρέ, δεν βιάζομαι, αναρωτιό­ μουν όμως μήπως σας στερώ το γεύμα σας, Είναι πολύ νω­ ρίς ακόμα για το γεύμα, KL επίσης αναρωτιόμουν πόση ώρα θα χρειαστεί για να βγάλω τις απαντήσεις που επιδιώκω,

Γνωρίζετε ήδη τις απαντήσεις που επιδιώκετε, ή επιδιώκε­ τε να σας απαντηθούν οι ερωτήσεις, ρώτησε ο γιατρός, και πρόσθεσε, Δεν είναι το ίδιο, ξέρετε, Έχετε δίκιο, δεν είναι το ίδιο, στη διάρκεια της σύντομης συζήτησης που είχα με τη σύζυγο σας, είχε την ευκαιρία να αντιληφθεί ότι εκτιμώ την ακρίβεια της γλώσσας, βλέπω ότι το ίδιο ισχύει και για σας, Στο επάγγελμα μου συχνά τα διαγνωστικά λάθη οφείλονται απλώς σε λεκτικές ανακρίβειες, Σας απευθύνομαι προσφω­ νώντας σας ως γιατρό, αλλά δεν με ρωτήσατε πώς ξέρω ό­ τι είστε γιατρός, Γιατί μου φαίνεται χαμένος χρόνος να ρω­ τήσω έναν αστυνομικό πώς ξέρει αυτά που ξέρει ή δηλώνει ότι ξέρει, Ωραία απάντηση, μάλιστα, και το θεό δεν τον ρω­ τά κανείς πώς κι έγινε παντοκράτορας, παντοδύναμος και πανταχού παρών, Μη μου πείτε πως οι αστυνομικοί είναι θεός, Είμαστε απλώς οι ταπεινοί αντιπρόσωποι του στη γη, γιατρέ, Νόμιζα ότι αυτοί ήταν οι εκκλησίες και οι ιερείς, Οι εκκλησίες και οι ιερείς είναι δευτεροκλασάτοι. Η γυναίκα μπήκε με τον καφέ, τρία φλιτζάνια σ' ένα δί­ σκο και μερικά μπισκότα. Σ' αυτό τον κόσμο φαίνεται πως όλα επαναλαμβάνονται, σκέφτηκε ο επόπτης, καθώς η γεύ­ ση αναβίωνε αυτή του προγεύματος στην πρόνοια α.ε., Θα πάρω μόνο τον καφέ, ευχαριστώ πολύ. Όταν απόθεσε το φλιτζάνι στο δίσκο, ευχαρίστησε ξανά και πρόσθεσε με χα­ μόγελο όλο νόημα, Εξαιρετικός καφές, κυρία μου, ίσως πρέπει να αναθεωρήσω την απόφαση μου να μην πάρω δεύ­ τερο. Ο γιατρός και η γυναίκα του είχαν τελειώσει ήδη. Κα­ νείς τους δεν άγγιξε τα μπισκότα. Ο επόπτης έβγαλε από την εξωτερική τσέπη του σακακιού του το σημειωματάριο, ετοίμασε το στυλό κι άφησε τη φωνή του να βγει σε τόνο ου­ δέτερο, χωρίς έκφραση, σαν να μην τον ενδιέφερε πραγμα­ τικά η απάντηση, Ποια εξήγηση μπορείτε να δώσετε, κυρία μου, στο γεγονός πως δεν τυφλωθήκατε πριν από τέσσερα χρόνια, με την επιδημία. Ο γιατρός και η γυναίκα του κοι­ τάχτηκαν μεταξύ τους έκπληκτοι, κι εκείνη ρώτησε, Πώς ξέ-

ρετε πως δεν τυφλώθηκα πριν από τέσσερα χρόνια, Μόλις τώρα, είπε ο επόπτης, ο σύζυγος σας, ευφυέστατα, θεώρησε χαμένο χρόνο να ρωτά κανείς έναν αστυνομικό πώς έμαθε αυτά που ξέρει ή δηλώνει ότι ξέρει, Εγώ δεν είμαι ο σύζυ­ γος μου, Κι εγώ δεν είμαι υποχρεωμένος να αποκαλύψω, εί­ τε σ' εσάς είτε σ' εκείνον, τα μυστικά του επαγγέλματος μου, ξέρω πως δεν τυφλωθήκατε, αυτό μου είναι αρκετό. Ο για­ τρός έκανε μια κίνηση σαν να επρόκειτο να παρέμβει, αλλά η γυναίκα τού έπιασε το μπράτσο, Πολύ καλά, πείτε μου, υ­ ποθέτω πως αυτό δεν είναι μυστικό, σε τι μπορεί να ενδια­ φέρει την αστυνομία αν εγώ τυφλώθηκα ή όχι πριν τέσσερα χρόνια, Αν είχατε τυφλωθεί όπως τυφλώθηκε όλος ο κό­ σμος, αν είχατε τυφλωθεί όπως τυφλώθηκα κι εγώ ο ίδιος, μπορείτε να είστε βέβαιη πως δεν θα βρισκόμουν εδώ αυτή τη στιγμή, Ήταν έγκλημα που δεν τυφλώθηκα, ρώτησε ε­ κείνη, Ότι δεν τυφλωθήκατε δεν ήταν ούτε θα μπορούσε ποτέ να είναι έγκλημα, όμως, αφού με υποχρεώνετε να σας το πω, διαπράξατε, κυρία μου, ένα έγκλημα ακριβώς χάρη στο ότι δεν ήσασταν τυφλή, Ένα έγκλημα, Ένα φόνο. Η γυ­ ναίκα κοίταξε τον άντρα της σαν του ζητούσε τη συμβουλή, ύστερα στράφηκε γρήγορα στον επόπτη και είπε, Ναι, είναι αλήθεια, σκότωσα έναν άνθρωπο. Δεν συνέχισε, κράτησε το βλέμμα της σταθερό, περιμένοντας. Ο επόπτης προσποιή­ θηκε πως κρατούσε κάποια σημείωση στο τετράδιο, προ­ σπαθούσε όμως απλά να κερδίσει χρόνο, να σκεφτεί την ε­ πόμενη κίνηση. Αν η αντίδραση της γυναίκας τον είχε σα­ στίσει, δεν οφειλόταν τόσο στο γεγονός ότι είχε ομολογήσει τη δολοφονία, αλλά που είχε σωπάσει αμέσως μετά, σαν να μην είχε τίποτε άλλο να πει πάνω στο θέμα. Και αληθινά, σκέφτηκε, δεν είναι το έγκλημα που μ' ενδιαφέρει. Υποθέτω πως θα διαθέτετε μια καλή δικαιολογία, πέταξε, Σε σχέση με τι, ρώτησε η γυναίκα, Σε σχέση με το έγκλημα, Δεν ήταν έγκλημα, Τι ήταν τότε, Μια πράξη δικαιοσύνης, Για την ε­ φαρμογή της δικαιοσύνης υπάρχουν δικαστήρια, Δεν μπο-

ρούσα να πάω να παραπονεθώ για το αδίκημα στην αστυ­ νομία, μόλις τώρα είπατε, κύριε επόπτη, πως όλος ο κόσμος τον καιρό εκείνο ήταν τυφλός, Εκτός από εσάς, Μάλιστα, ε­ κτός από μένα, Ποιον σκοτώσατε, Ένα βιαστή, ένα απο­ κρουστικό ον, Λέτε λοιπόν πως σκοτώσατε κάποιον που σας βίαζε, Όχι εμένα, μια συντρόφισσα μου, Τυφλή, Μάλι­ στα, τυφλή, Κι ο άντρας ήταν κι αυτός τυφλός, Ναι, Πώς τον σκοτώσατε, Με ένα ψαλίδι, Του το καρφώσατε στην καρδιά, Όχι, στο λαιμό, Σας κοιτάζω και δεν βλέπω στο πρόσωπο σας μια δολοφόνο, Δεν είμαι δολοφόνος, Σκοτώ­ σατε έναν άνθρωπο, Δεν ήταν άνθρωπος, κύριε επόπτη, ή­ ταν ένα σκουλήκι. Ο επόπτης κράτησε άλλη μια σημείωση και στράφηκε στο γιατρό, Κι εσείς, πού βρισκόσασταν όταν η γυναίκα σας σκότωνε το σκουλήκι, Στο θάλαμο του πα­ λιού φρενοκομείου όπου μας είχαν βάλει όταν ακόμα προ­ σπαθούσαν να απομονώσουν τους πρώτους τυφλούς που εμφανίστηκαν για να εμποδίσουν την εξάπλωση της τυφλό­ τητας, Νομίζω πως είστε οφθαλμίατρος, Ναι, είχα το προ­ νόμιο, αν μπορείτε να το ονομάσετε έτσι, να δεχτώ στο ια­ τρείο μου τον πρώτο άνθρωπο που τυφλώθηκε, Άντρα ή γυ­ ναίκα, Έναν άντρα, Καταλήξατε στον ίδιο θάλαμο, Ναι, ό­ πως και μερικά ακόμη άτομα που βρίσκονταν στο ιατρείο, Σας φάνηκε καλό που η γυναίκα σας δολοφόνησε το βια­ στή, Μου φάνηκε αναγκαίο, Γιατί, Δεν θα κάνατε αυτή την ερώτηση αν βρισκόσασταν εκεί, Πιθανόν, αλλά δεν βρισκό­ μουν εκεί, γι' αυτό σας ξαναρωτώ γιατί σας φάνηκε ανα­ γκαίο να σκοτώσει η γυναίκα σας το σκουλήκι, δηλαδή το βιαστή της συντρόφισσας της, Κάποιος έπρεπε να το κάνει κι εκείνη ήταν η μόνη που μπορούσε να δει, Μόνο και μόνο επειδή το σκουλήκι ήταν βιαστής, Όχι μόνο εκείνος, όλοι οι υπόλοιποι που βρίσκονταν στον ίδιο θάλαμο απαιτούσαν γυναίκες σε αντάλλαγμα για το φαγητό, αυτός ήταν ο αρχη­ γός, Η γυναίκα σας βιάστηκε επίσης, Ναι, Πριν ή μετά τη συντρόφισσα της, Πριν. Ο επόπτης κράτησε άλλη μια ση-

3 5 6

17 - Περί

φωτίσεως

μείωση στο τετράδιο, κατόπιν ρώτησε, Κατά την κρίση σας ως οφθαλμίατρου, ποια εξήγηση μπορεί να υπάρχει για το γεγονός ότι η γυναίκα σας δεν τυφλώθηκε, Κατά την κρίση μου ως οφθαλμίατρου, σας απαντώ πως δεν υπάρχει καμία εξήγηση, Έχετε μια πολύ ξεχωριστή γυναίκα, γιατρέ, Έτσι είναι, κι όχι μόνο γι' αυτό το λόγο, Τι απέγιναν μετά οι άν­ θρωποι που είχαν εισαχθεί στο παλιό φρενοκομείο, Ξέσπα­ σε πυρκαγιά, η πλειοψηφία τους θα πρέπει να κάηκαν ή να συνθλίφτηκαν από τις καταρρεύσεις κτηρίων, Πώς ξέρετε πως υπήρξαν καταρρεύσεις, Απλά τις ακούσαμε ενώ ήμα­ σταν ήδη έξω, Και πώς σωθήκατε εσείς και η γυναίκα σας, Καταφέραμε να ξεφύγουμε εγκαίρως, Σταθήκατε τυχεροί, Ναι, εκείνη μας οδήγησε, Σε ποιους αναφέρεστε όταν λέτε μας, Σ' εμένα και μερικούς ακόμη ανθρώπους, αυτούς που ήταν στο ιατρείο, Ποιοι ήταν, Ο πρώτος τυφλός, αυτός που ανέφερα προηγουμένως, και η γυναίκα του, μια κοπέλα που έπασχε από επιπευφυκίτιδα, ένας ηλικιωμένος άντρας με καταρράκτη, ένα αγόρι με στραβισμό με τη συνοδεία της μητέρας του, Όλους αυτούς τους βοήθησε η γυναίκα σας να ξεφύγουν από την πυρκαγιά, Όλους εκτός από τη μητέρα του αγοριού, αυτή δεν βρισκόταν στο φρενοκομείο, είχε χα­ θεί με το γιο της και ξαναβρέθηκαν βδομάδες αφού είχαμε επανακτήσει την όραση, Ποιος φρόντισε τον μικρό εν τω με­ ταξύ, Εμείς, Η γυναίκα σας κι εσείς, Ναι, εκείνη γιατί μπο­ ρούσε να δει, οι υπόλοιποι βοηθούσαμε όπως μπορούσαμε, Θέλετε να πείτε πως ζούσατε μαζί, ως κοινότητα, έχοντας τη γυναίκα σας για οδηγό, Για οδηγό και για τροφό, Πραγ­ ματικά σταθήκατε τυχεροί, επανέλαβε ο επόπτης, Μπορεί­ τε να το πείτε κι έτσι, Διατηρήσατε σχέσεις με τα άτομα της ομάδας όταν ομαλοποιήθηκε η κατάσταση, Ναι, όπως ήταν φυσικό, Και τις διατηρείτε ακόμα, Με εξαίρεση τον πρώτο τυφλό, ναι, Γιατί αυτή η εξαίρεση, Δεν ήταν συμπαθής, Με ποια έννοια, Με όλες, Είστε υπερβολικά αόριστος, Παρα­ δέχομαι ότι είμαι, Και δεν θέλετε να γίνετε συγκεκριμένος,

258

Μιλήστε μαζί του και κρίνετε μόνος σας, Ξέρετε πού μέ­ νουν, Ποιος, Ο πρώτος τυφλός και η γυναίκα του, Χώρισαν^ πήραν διαζύγιο, Έχετε σχέσεις μ' εκείνη, Μ' εκείνη ναι, Λλλά όχι μ' εκείνον, Μ' εκείνον όχι, Γιατί, Σας είπα ήδη, δεν είναι συμπαθής. Ο επόπτης επέστρεψε στο σημειωματάριο κι έγραψε το δικό του όνομα για να μη φανεί πως δεν είχε αξιοποιήσει τίποτε από μια τόσο εκτεταμένη ανάκριση. Θα περνούσε στο δεύτερο άνοιγμα, το πιο προβληματικό, το πιο ριψοκίνδυνο του παιχνιδιού. Σήκωσε το κεφάλι, κοίτα­ ξε τη γυναίκα του γιατρού, άνοιξε το στόμα για να μιλήσει, αλλά εκείνη τον πρόλαβε, Κύριε, είστε επόπτης της αστυ­ νομίας, ήρθατε, συστηθήκατε ως τέτοιος και μας κάνατε ό­ λων των ειδών τις ερωτήσεις, αλλά, αν βάλουμε κατά μέρος το ζήτημα του προμελετημένου φόνου που διέπραξα και που ομολόγησα, για τον οποίο όμως δεν υπάρχουν μάρτυ­ ρες, κάποιοι επειδή πέθαναν, οι υπόλοιποι επειδή ήταν τυ­ φλοί, χωρίς να υπολογίσουμε το γεγονός ότι κανείς δεν εν­ διαφέρεται σήμερα να μάθει τι συνέβη πριν από τέσσερα χρόνια σε μια συνθήκη απόλυτου χάους όπου όλοι οι νόμοι μετατράπηκαν σε κενό γράμμα, ακόμα περιμένουμε να μας πείτε τι είναι αυτό που σας έφερε εδώ, πιστεύω λοιπόν πως είναι ώρα ν' ανοίξετε τα χαρτιά σας, ν' αφήσετε τις περι­ στροφές και να πάτε κατευθείαν στο θέμα που πραγματικά ινδιαφέρει όποιον σας έστειλε σ' αυτό το σπίτι. Μέχρι τη (ττιγμή αυτή ο επόπτης είχε πολύ ξεκάθαρο στο μυαλό του το στόχο της αποστολής που του είχε ανατεθεί από τον υ­ πουργό των εσωτερικών, να διερευνήσει απλώς αν υπήρχε κάποια σχέση ανάμεσα στο φαινόμενο της ψήφου στο λευ­ κό και στη γυναίκα που είχε μπροστά του, αλλά η παρέμ­ βαση της, ξερή και άμεση, τον αφόπλισε και, ακόμα χειρό­ τερα, τον έκανε να συναισθανθεί ξαφνικά πόσο τρομερά θα γελοιοποιούνταν αν τη ρωτούσε, με τα μάτια χαμηλά γιατί δεν είχε το κουράγιο να τη ρωτήσει κατά πρόσωπο, Μήπως είστε εσείς, κυρία μου, η διοργανώτρια, η υπεύθυνη, η αρ-

259

χηγός του ανατρεπτικού κινήματος που έθεσε το δημοκρα­ τικό σύστημα σε κατάσταση κινδύνου, τον οποίο χωρίς υ­ περβολή θα αποκαλούσαμε θανάσιμο, Ποιου ανατρεπτικού κινήματος, θα ρωτούσε εκείνη, Αυτού της λευκής ψήφου, Θέλετε να μου πείτε πως η λευκή ψήφος είναι ανατρεπτική, θα ξαναρωτούσε, Αν είναι σε μεγάλες ποσότητες, τότε μά­ λιστα, Και πού είναι γραμμένο αυτό, στο σύνταγμα, στον ε-1 κλογικό νόμο, στις δέκα εντολές, στον κώδικα οδικής κυ­ κλοφορίας, στα μπουκαλάκια με σιρόπι, θα επέμενε εκείνη, Γραμμένο, γραμμένο δεν είναι, αλλά ο οποιοσδήποτε μπο­ ρεί να αντιληφθεί πως πρόκειται για απλό ζήτημα ιεράρχη­ σης των αξιών και του κοινού νου, πρώτες έρχονται οι ψή­ φοι προτίμησης, μετά οι λευκές, μετά οι άκυρες, και τέλος η αποχή, δεν βλέπετε ότι η δημοκρατία τίθεται σε κίνδυνο ό­ ταν κάποια από τις δευτερεύουσες κατηγορίες περάσει μπροστά από τη βασική, οι ψήφοι υπάρχουν για να κάνου­ με συνετή χρήση αυτών, Κι εγώ είμαι η ένοχη για το συμβάν, Αυτό ακριβώς προσπαθώ να διερευνήσω, Και πώς κατάφε­ ρα να οδηγήσω την πλειοψηφία της πρωτεύουσας να ψηφί­ σει λευκό, πετώντας προκηρύξεις κάτω από τις πόρτες, με ξόρκια και μάγια τα μεσάνυχτα, ρίχνοντας κάποιο χημικό προϊόν στην παροχή του νερού, υποσχόμενη τον πρώτο λα­ χνό σε κάθε έναν ή ξοδεύοντας τα λεφτά που βγάζει ο ά­ ντρας μου στο ιατρείο για ν' αγοράσω ψήφους, Διατηρήσα­ τε, κυρία μου, την όραση σας όταν όλος ο κόσμος ήταν τυ-1 φλός κι ακόμα δεν μπορείτε ή αρνείστε να εξηγήσετε το για­ τί, Κι αυτό με καθιστά ένοχη συνωμοσίας ενάντια στην παγκόσμια δημοκρατία, Αυτό προσπαθώ να διερευνήσω, Τό­ τε λοιπόν διερευνήστε, κι όταν φτάσετε στο τέλος της έρευ­ νας, ελάτε να μου πείτε, μέχρι τότε δεν θ' ακούσετε από τα χείλη μου ούτε λέξη. Ε αυτό λιγότερο απ' όλα ήθελε ο επό­ πτης. Ετοιμαζόταν να πει πως δεν είχε άλλες ερωτήσεις προς το παρόν, αλλά ότι την επομένη θα επέστρεφε για να συνεχίσει την ανάκριση, όταν χτύπησε το κουδούνι της πόρ-

260

ι ας. Ο γιατρός σηκώθηκε και πήγε να δει ποιος είναι. Επέοτρεψε στο καθιστικό με τη συνοδεία του επιθεωρητή, Ο κύριος από δω λέει πως είναι επιθεωρητής της αστυνομίας και πως ο κύριος επόπτης τού έχει δώσει εντολή να έρθει ε­ δώ, Πράγματι, έτσι είναι, είπε ο επόπτης, αλλά η δουλειά για σήμερα τελείωσε, θα συνεχίσουμε αύριο την ίδια ώρα, Σας υπενθυμίζω, κύριε επόπτη, αυτό που μας είπατε, σ' ε­ μένα και τον πράκτορα, αποτόλμησε ο επιθεωρητής, αλλά ο ιπόπτης τον διέκοψε, Τι είπα και τι δεν είπα δεν ενδιαφέρει τώρα, Κι αύριο θα έρθουμε κι οι τρεις, Επιθεωρητά, η ερώ­ τηση είναι άκαιρη, παίρνω πάντα τις αποφάσεις μου στο σωστό χρόνο και στη σωστή περίσταση, θα μάθετε όταν έρ­ θει η ώρα, απάντησε εκνευρισμένος ο επόπτης. Στράφηκε στη γυναίκα του γιατρού και είπε, Αύριο, όπως κι εσείς α­ παιτήσατε, δεν θα χάσω χρόνο με μακρηγορίες, θα έρθω κα­ τευθείαν στο ζήτημα, αυτό που έχω να σας ρωτήσω δεν πρέ­ πει να σας φανεί πιο εξωφρενικό απ' όσο φάνηκε σ' εμένα το γεγονός, κυρία μου, ότι δεν χάσατε την όραση σας στη διάρκεια της γενικής επιδημίας λευκής τυφλότητας προ τε­ τραετίας, εγώ τυφλώθηκα, ο επιθεωρητής τυφλώθηκε, ο ά­ ντρας σας τυφλώθηκε, εσείς όχι, θα δούμε αν σ' αυτή την περίπτωση ταιριάζει το παλιό γνωμικό που έλεγε Όπου εί­ ναι ο τέντζερης εκεί και το καπάκι, Για τέντζερη πρόκειται λοιπόν, κύριε επόπτη, ρώτησε με ύφος ειρωνικό η γυναίκα του γιατρού, Για καπάκι, κυρία μου, για καπάκι, απάντησε ο επόπτης ενώ αποσυρόταν ταυτόχρονα, ανακουφισμένος που η αντίπαλος του είχε προμηθεύσει την απάντηση για μια έξοδο σχετικά άνετη. Είχε ελαφρύ πονοκέφαλο.

Δ:

ΕΝ ΕΦΑΓΑΝ ΜΑΖΙ. ΠΙΣΤΟΣ ΣΤΗΝ ΤΑΚΤΙΚΗ ΤΗΣ ΕΛΕΓΧΟ-

μενης διασποράς, ο επόπτης υπενθύμισε στον επιθεωι ρητή και τον πράκτορα, όταν χωρίστηκαν, πως δεν έ­ πρεπε να επαναλάβουν τα εστιατόρια στα οποία είχαν πάει την προηγούμενη μέρα, και, κατά τον ίδιο τρόπο, τήρησε με πειθαρχία την εντολή που είχε δώσει. Επίσης με πνεύμα αυ­ τοθυσίας, γιατί στο εστιατόριο που επέλεξε μόλις, από τα τρία αστέρια που υποσχόταν ο κατάλογος μόνο ένα τελικά έφτασε στο πιάτο του. Αυτή τη φορά δεν υπήρξε ένα σημείο συνάντησης αλλά δύο, στο πρώτο περίμενε ο πράκτορας, στο δεύτερο ο επιθεωρητής. Αντιλήφθηκαν αμέσως πως ο ανώτερος τους δεν είχε όρεξη για κουβέντα, πιθανότατα εί­ χε πάει άσχημα η συνάντηση με τον οφθαλμίατρο και τη γυ­ ναίκα του. Και δεδομένου ότι αυτοί, με τη σειρά τους, από τις έρευνες που είχαν πραγματοποιήσει δεν έφερναν απτά αποτελέσματα, η συνάντηση για ανταλλαγή και έλεγχο των πληροφοριών στην πρόνοια α.ε., ασφαλίσεις & αντασφαλίσεις, δεν προμηνυόταν στρωμένη με ρόδα. Σε αυτή την ε­ παγγελματική ένταση ήρθε να προστεθεί και η αναπάντεχη και ανησυχητική ερώτηση που τους έκανε ο υπεύθυνος του γκαράζ όταν μπήκαν με το αυτοκίνητο, Οι κύριοι από πού είναι. Βέβαια ο επόπτης, ας είναι καλά η εμπειρία στο ε­ πάγγελμα, δεν τα έχασε, Είμαστε από την πρόνοια α.ε., α­ πάντησε ξερά, και μετά, ακόμα πιο ξερά, Πάμε να σταθ­ μεύσουμε εκεί που πρέπει, στο χώρο που ανήκει στην εται-

262

ρεια, επομένως η ερώτηση σας, έκτος απο άστοχη, είναι και αγενής, Ίσως να είναι άστοχη και αγενής, όμως εγώ εσάς δεν θυμάμαι, κύριοι, να σας έχω ξαναδεί εδώ γύρω ποτέ, Εί­ ναι γιατί, απάντησε ο επόπτης, εκτός από αγενής έχετε και κάκιστη μνήμη, τους συναδέλφους μου, που είναι καινούρ-^ γιοι στην εταιρεία, τους βλέπετε πρώτη φορά, εγώ όμως εί­ μαι εδώ από παλιά, και τώρα κάντε στην άκρη γιατί ο οδη­ γός είναι λίγο νευρικός και μπορεί να σας πατήσει άθελα του. Στάθμευσαν το αυτοκίνητο και μπήκαν στο ασανσέρ. Χωρίς να σκεφτεί πως ίσως φερόταν αστόχαστα, ο πράκτο­ ρας προσπάθησε να εξηγήσει πως δεν ήταν καθόλου νευρι­ κός, πως στις εξετάσεις που είχε κάνει για να μπει στην α­ στυνομία τον είχαν αξιολογήσει ως εξαιρετικά ήρεμο, αλλά ο επόπτης, με μια απότομη κίνηση, τον έκανε να σωπάσει. Και τώρα, υπό την προστασία των ενισχυμένων τοίχων και της ηχομόνωσης στο ταβάνι και τα πατώματα της πρόνοιας α.ε., τον κατακεραύνωνε αλύπητα, Δεν σου πέρασε καθό­ λου από το κεφάλι, βρε ηλίθιε, πως θα μπορούσαν να υ­ πάρχουν εγκατεστημένα μικρόφωνα στο ασανσέρ, Κύριε ε­ πόπτη, λυπάμαι πολύ, πραγματικά δεν το σκέφτηκα, ψέλλι­ σε ο ταλαίπωρος, Αύριο δεν θα βγεις από δω μέσα, θα μεί­ νεις να φυλάς το χώρο και θα επωφεληθείς για να γράψεις πεντακόσιες φορές Είμαι ηλίθιος, Κύριε επόπτη, σας παρα­ καλώ, Εντάξει, άσε, το ξέρω πως υπερβάλλω, αλλά με ε­ κνεύρισε ο τύπος στο γκαράζ, αποφεύγαμε ως τώρα να χρη­ σιμοποιήσουμε την πόρτα της εισόδου για να μη φανούμε και να που τώρα έσκασε μύτη αυτός ο καραγκιόζης, Ίσως θα ήταν σκόπιμο να έπαιρνε ένα μήνυμα απ' τους δικούς μας, όπως έγινε και με το θυρωρό προτού έρθουμε, πρότει­ νε ο επιθεωρητής, Είναι αντιπαραγωγικό, αυτό που χρεια­ ζόταν ήταν να μη μας πάρει κανείς είδηση, Φοβάμαι πως εί­ ναι πολύ αργά γι' αυτό, κύριε επόπτη, αν η υπηρεσία διαθέ­ τει άλλο χώρο στην πόλη, καλύτερα να μεταφερθούμε αμέ­ σως εκεί, Για να διαθέτει, διαθέτει, αλλά, απ' όσο γνωρίζω,

δεν είναι σε λειτουργία, Μπορούμε να δοκιμάσουμε, Όχι, δεν έχουμε χρόνο, κι εξάλλου στο υπουργείο δεν θ' άρεσε καθόλου αυτή η ιδέα, το ζήτημα πρέπει να λυθεί με ταχύτη­ τα ως κατεπείγον, Μου επιτρέπετε να μιλήσω ειλικρινά, κύ­ ριε επόπτη, Ορίστε, Φοβάμαι πως έχουμε μπει σε αδιέξοδο, ακόμα χειρότερα, σε δηλητηριασμένη σφηκοφωλιά, Τι σε κάνει να σκέφτεσαι κάτι τέτοιο, Δεν ξέρω πώς να σας το ε­ ξηγήσω, όμως η αλήθεια είναι πως αισθάνομαι σαν να βρί­ σκομαι πάνω σ' ένα βαρέλι με μπαρούτι και το φιτίλι αναμ­ μένο, έχω την εντύπωση πως ανά πάσα στιγμή θα τιναχτούν όλα στον αέρα. Ο επόπτης νόμιζε πως άκουγε τις ίδιες του τις σκέψεις, αλλά το πόστο που κατείχε και η υπευθυνότητα της αποστολής δεν του επέτρεπαν παλινωδίες από τον ορθό δρόμο του καθήκοντος, Δεν είμαι της ίδιας άποψης, είπε, και Ι με τις λίγες αυτές λέξεις το ζήτημα θεωρήθηκε λήξαν. Τώρα ήταν καθισμένοι γύρω από το τραπέζι όπου είχαν πάρει το πρόγευμα το ίδιο πρωί, με τα σημειωματάρια ανοι­ χτά, έτοιμοι για το μπρέινστορμινγκ. Ξεκίνα εσύ, διέταξε ο επόπτης τον πράκτορα, Αμέσως μόλις μπήκα στο σπίτι, εί­ πε εκείνος, κατάλαβα πως κανείς δεν είχε ειδοποιήσει τη 1 γυναίκα, Φυσικά, δεν μπορούσαν, αφού είχαμε κανονίσει να πάμε όλοι στις δέκα και μισή, Εγώ άργησα λιγάκι, ήταν δέκα και τριάντα επτά όταν χτύπησα την πόρτα, ομολόγη­ σε ο πράκτορας, Δεν έχει σημασία αυτό τώρα, προχώρα πα­ ρακάτω, ας μη χάνουμε χρόνο, Μου ζήτησε να περάσω, με ; ρώτησε αν μπορούσε να μου προσφέρει έναν καφέ, εγώ α­ πάντησα ναι, δεν πείραζε, ήταν σαν να ήμουν εκεί για επί­ σκεψη, τότε της είπα πως είχα επιφορτιστεί να ερευνήσω τι είχε συμβεί πριν από τέσσερα χρόνια στο φρενοκομείο, στο σημείο αυτό όμως σκέφτηκα πως ήταν καλύτερο να μη θί­ ξω το ζήτημα του δολοφονημένου τυφλού, γι' αυτό κατέλη­ ξα να στρέψω το θέμα στις συνέπειες που είχε προκαλέσει η πυρκαγιά, εκείνη παραξενεύτηκε που τέσσερα χρόνια με- ] τά επανερχόμαστε σε κάτι που όλος ο κόσμος ήθελε να ξε­

2 6 4

χάσει, κι εγώ της είπα πως η ιδέα τώρα ήταν να καταγρά­ ψουμε τον μέγιστο δυνατό αριθμό δεδομένων, γιατί οι ε­ βδομάδες κατά τις οποίες συνέβησαν αυτά δεν θα μπορούοαν να μείνουν λευκές στην ιστορία της χώρας, εκείνη όμως δεν ήταν καμία χαζή, επέστησε αμέσως την προσοχή μου οτην ασυμφωνία, ασυμφωνία ήταν η λέξη που χρησιμοποίηι>!•, που συνιστούσε η κατάσταση στην οποία βρισκόμαστε, Ινώ η πόλη ήταν απομονωμένη και σε κατάσταση πολιορ­ κίας εξαιτίας της ψήφου στο λευκό, κάποιος θυμήθηκε να ε­ ξιχνιάσει τι είχε συμβεί την εποχή της επιδημίας της λευκής τυφλότητας, οφείλω να αναγνωρίσω, κύριε επόπτη, στην αρχή με αποσβόλωσε, δεν ήξερα τι ν' απαντήσω, στο τέλος κατάφερα να σκαρώσω μια εξήγηση, πως η εξιχνίαση είχε αποφασιστεί πριν από την ψήφο στο λευκό, αλλά είχε κα­ θυστερήσει για γραφειοκρατικούς λόγους και μόνο τώρα μπορούσε να ξεκινήσει, τότε εκείνη είπε πως δεν ήξερε τί­ ποτα για τα αίτια της πυρκαγιάς, πρέπει να ήταν ένα τυχαίο γεγονός που θα μπορούσε να είχε συμβεί και νωρίτερα, τό­ τε τη ρώτησα πώς κατάφερε να σωθεί, κι εκείνη άρχισε να μου μιλά για τη γυναίκα του γιατρού εκθειάζοντας τη με ό­ λα τα μέσα, ένα άτομο εξαιρετικό, που όμοιο του δεν έχει γνωρίσει άλλο στη ζωή της, έξω από τα συνηθισμένα, είμαι σίγουρη πως αν δεν ήταν αυτή εγώ τώρα δεν θα ήμουν εδώ να μιλάω μαζί σας, μας έσωσε όλους, κι όχι μόνο μας έσω­ σε, έκανε κι άλλα, μας προστάτεψε, μας έθρεψε, μας φρό­ ντισε, και τότε εγώ τη ρώτησα σε ποιον αναφερόταν η προ­ σωπική αντωνυμία, κι εκείνη ανέφερε ένα προς ένα όλα τα άτομα που ήδη γνωρίζουμε, και στο τέλος είπε πως στην ο­ μάδα ήταν και ο τότε σύζυγος της, και πως δεν ήθελε να μι­ λήσει γι' αυτόν γιατί έχουν πάρει διαζύγιο εδώ και τρία χρό­ νια, κι αυτό ήταν όλο ό,τι απέδωσε η συζήτηση, κύριε επό­ πτη, έφυγα με την εντύπωση πως η γυναίκα του γιατρού πρέπει να είναι μια ηρωίδα, μια μεγάλη ψυχή. Ο επόπτης έκανε πως δεν κατάλαβε τις τελευταίες κουβέντες. Προ-

σποιούμενος τον ανήξερο δεν θα χρειαζόταν να επιπλήξει τον πράκτορα επειδή αξιολόγησε ως ηρωίδα και μεγάλη ψυ­ χή μια γυναίκα που ήταν ύποπτη για ανάμιξη στο χειρότερο έγκλημα που μπορούσε κανείς στις σύγχρονες συνθήκες να διαπράξει εναντίον της πατρίδας. Ένιωθε κουρασμένος. Και με φωνή υπόκωφη, σβησμένη, ζήτησε από τον επιθεω­ ρητή την αναφορά για ό,τι είχε συμβεί στο σπίτι της πόρνης και του γέρου με τη μαύρη καλύπτρα, Αν υπήρξε πόρνη, δεν μου φάνηκε να είναι πια, Γιατί, ρώτησε ο επόπτης, Δεν είχε ούτε τους τρόπους, ούτε τις κινήσεις, ούτε τις λέξεις, ούτε το στυλ, Απ' ό,τι φαίνεται ξέρεις πολλά για τις πόρνες, Μη νο­ μίζετε, κύριε επόπτη, μόνο τα συνηθισμένα, κάποια άμεση εμπειρία και πολλά στερεότυπα, Συνέχισε, Με υποδέχτηκαν καλά, αλλά δεν μου πρόσφεραν καφέ, Είναι παντρεμένοι, Πάντως βέρα στο δάχτυλο δεν φορούσαν, Κι ο γέρος πώς σου φάνηκε, Είναι γέρος, αυτό τα λέει όλα, Εκεί πέφτεις έ­ ξω, για τους γέρους δεν έχει ειπωθεί τίποτα, απλώς συμβαί­ νει να μην τους ρωτά κανείς και αυτοί σωπαίνουν, Αυτός πάντως δεν σώπασε, Τόσο το καλύτερο γι' αυτόν, συνέχισε, Άρχισα να μιλάω για την πυρκαγιά, όπως έκανε ο συνά­ δελφος από δω, γρήγορα όμως κατάλαβα πως αυτός ο δρό­ μος δεν έβγαζε πουθενά, τότε αποφάσισα να περάσω στην επίθεση κατά μέτωπο, μίλησα για μια επιστολή που έλαβε η αστυνομία όπου περιγράφονταν διάφορες παραβατικές πράξεις που διαπράχθηκαν στο φρενοκομείο πριν την πυρ­ καγιά, όπως, λόγου χάρη, μια δολοφονία, και τους ρώτησα αν ήξεραν κάτι σε σχέση με το ζήτημα, τότε εκείνη είπε πως ναι, ήξερε, πως κανείς δεν ήξερε "καλύτερα από κείνη, αφού εκείνη ήταν η δολοφόνος, Και είπε ποιο ήταν το όπλο του ε­ γκλήματος, ρώτησε ο επόπτης, Ναι, ένα ψαλίδι, Που έμπη­ ξε στην καρδιά, Όχι, κύριε επόπτη, στο λαιμό, Και τι άλλο, Οφείλω να ομολογήσω πως έμεινα αποσβολωμένος, Το φα­ ντάζομαι, Ξαφνικά αποκτήσαμε δύο δράστες για το ίδιο έ­ γκλημα, Συνέχισε, Μετά άρχισε μια τρομακτική περιγραφή,

Της πυρκαγιάς, Όχι, κύριε επόπτη, άρχισε να περιγράφει < ικληρά, σχεδόν με αγριότητα, τι συνέβαινε με τις γυναίκες που βιάζονταν στο θάλαμο των τυφλών, Κι εκείνος τι έκανε όση ώρα η γυναίκα του περιέγραφε όλα αυτά, Με κοιτούσε Ευθεία, κατά μέτωπο, με το μοναδικό του μάτι, σαν να έβλε­ πε μέσα μου, Ψευδαίσθηση ήταν, Όχι, κύριε επόπτη, στο εΕής ξέρω πως ένα μάτι βλέπει καλύτερα από δύο, γιατί, α­ φού δεν έχει το άλλο να το βοηθάει, πρέπει να κάνει όλη τη δουλειά μόνο του, Ίσως γι' αυτό λένε πως στη γη των τυ­ φλών βασιλεύει ο μονόφθαλμος, Ίσως, κύριε επόπτη, Πα­ ρακάτω, συνέχισε, Όταν εκείνη σώπασε, εκείνος πήρε το λύγο και είπε πως δεν πίστευε ότι ο λόγος της επίσκεψης μου, αυτή την έκφραση χρησιμοποίησε, συνίστατο στη διε­ ρεύνηση των αιτίων μιας πυρκαγιάς από την οποία δεν είχε απομείνει τίποτα ή στη διαλεύκανση των συνθηκών που εί­ χαν περιβάλει μια δολοφονία που δεν μπορούσε να αποδει­ χτεί, και πως, αν δεν είχα κάτι άλλο να προσθέσω που ν' α­ ξίζει τον κόπο, να τους έκανα τη χάρη να πηγαίνω, Κι εσύ, επικαλέστηκα την εξουσία μου ως αστυνομικού, πως είχα πάει εκεί με μια αποστολή και πως θα την έφερνα σε πέρας ό,τι κι αν γινόταν, Κι εκείνος, Απάντησε πως στην περί­ πτωση αυτή πρέπει να ήμουν ο μόνος φορέας εξουσίας σε ιιπηρεσία στην πρωτεύουσα, μιας και τα αστυνομικά σώμα­ τα είχαν εξαφανιστεί εδώ και δεν ξέρω κι εγώ πόσες βδο­ μάδες, και πως, επομένως, μου ήταν πολύ ευγνώμων που α­ σχολούμουν με την ασφάλεια του ζευγαριού και, ήλπιζε ε­ κείνος, επίσης και άλλων, ωστόσο δεν μπορούσε να πιστέ­ ψει πως είχε σταλεί αστυνομικός ειδικά εξαιτίας των δύο α­ τόμων που βρίσκονταν εκεί, Και μετά, Η κατάσταση έγινε δύσκολη, εγώ δεν μπορούσα να πάω πιο πέρα, ο μόνος τρό­ πος που βρήκα να καλύψω την υπαναχώρηση ήταν να τους πω να προετοιμαστούν για μια εξέταση κατ' αντιπαράσταση, δεδομένου ότι, σύμφωνα με τις πληροφορίες που διαθέ­ ταμε, απολύτως αξιόπιστες, δεν ήταν εκείνη που είχε δόλο-

φονήσει τον αρχηγό του θαλάμου των τυφλών παραβατών αλλά άλλο άτομο, μια γυναίκα που η ταυτότητα της είχε α­ ναγνωριστεί, Κι εκείνοι πώς αντέδρασαν, Την πρώτη στιγ­ μή μου φάνηκε πως τους τρόμαξα, αλλά ο γέρος συνήλθε α­ μέσως για να πει πως εκεί, στο σπίτι του, ή όπου κι αν χρεια­ ζόταν, θα βρισκόταν μαζί τους ένας δικηγόρος που ξέρει πε­ ρισσότερα για τους νόμους από την αστυνομία, Πιστεύεις στ' αλήθεια ότι τους φόβισες, ρώτησε ο επόπτης, Μου φά­ νηκε πως ναι, αλλά φυσικά σίγουρος δεν μπορώ να είμαι, Μπορεί και να φοβήθηκαν, πάντως όχι για τους εαυτούς τους, Για ποιον τότε, κύριε επόπτη, Για την πραγματική δο­ λοφόνο, τη γυναίκα του γιατρού, Αλλά η πόρνη, Δεν ξέρω αν έχουμε το δικαίωμα να συνεχίσουμε να την αποκαλούμε έτσι, επιθεωρητά, Αλλά η γυναίκα του γέρου με τη μαύρη καλύπτρα επιβεβαίωσε πως εκείνη σκότωσε, παρόλο που βέβαια η επιστολή του τύπου δεν κατέδιδε εκείνη αλλά τη γυναίκα του γιατρού, Που ήταν όντως η πραγματική δρά­ στης του εγκλήματος, εκείνη η ίδια μου το ομολόγησε και το επιβεβαίωσε. Στο σημείο αυτό ήταν λογικό να περιμένουν ο επιθεωρητής και ο πράκτορας πως ο ανώτερος τους, μιας και είχε μπει στο υλικό των προσωπικών του διερευνήσεων, θα τους έκανε μια σχετικά πλήρη αναφορά για όσα είχε μά­ θει από την έρευνα, αλλά ο επόπτης περιορίστηκε να πει πως θα επέστρεφε στο σπίτι των υπόπτων την επομένη για να τους ανακρίνει και πως μετά θα αποφάσιζε ποια θα έ­ πρεπε να είναι τα επόμενα βήματα, Κι εμείς τι υπηρεσία έ­ χουμε αύριο, ρώτησε ο επιθεωρητής, Παρακολουθήσεις, μό­ νο παρακολουθήσεις, εσύ θα αναλάβεις την πρώην γυναίκα του τύπου που έγραψε την επιστολή, δεν θα έχεις πρόβλη­ μα, δεν σε ξέρει, Κι εγώ, αυτομάτως και διά της εις άτοπον απαγωγής, είπε ο πράκτορας, θ' ασχοληθώ με το γέρο και την πόρνη, Εκτός κι αν αποδείξεις πως όντως είναι τέτοια, ή συνεχίζει να είναι αν υπήρξε ποτέ, η χρήση της λέξης πόρ­ νη απαλείφεται από τη συζήτηση μας, Μάλιστα, κύριε επό­

πτη, Κι ακόμα κι αν είναι, κανόνισε να βρεις άλλο τρόπο ν' (χναφέρεσαι σ' αυτήν, Μάλιστα, κύριε επόπτη, θα χρησιμο­ ποιώ το όνομα της, Τα ονόματα βρίσκονται πια στο δικό μου σημειωματάριο, έφυγαν απ' το δικό σου, Θα μου πείτε, κύριε επόπτη, πώς τη λένε κι έτσι τελειώνουμε με το πόρνη, Δεν θα σου πω, πρόκειται για πληροφορία που προς το πα­ ρόν θεωρώ μυστική, Το όνομα της ή όλων, ρώτησε ο πρά­ κτορας, Όλων, Τότε δεν ξέρω πώς πρέπει να τη λέω, Μπο­ ρείς να την αποκαλείς, λόγου χάρη, η κοπέλα με τα σκούρα γυαλιά, Μα δεν φορούσε σκούρα γυαλιά, θα 'παιρνα όρκο, Όλος ο κόσμος φόρεσε κάποτε στη ζωή του σκούρα γυαλιά, έστω για μια φορά, απάντησε ο επόπτης ενώ σηκωνόταν. Με την πλάτη γυρτή κατευθύνθηκε στο μέρος του γραφείου όπου έμενε και έκλεισε την πόρτα. Πάω στοίχημα πως θα ε­ πικοινωνήσει με το υπουργείο, θα ζητήσει οδηγίες, είπε ο ε­ πιθεωρητής, Τι του συμβαίνει, ρώτησε ο πράκτορας, Νιώθει όπως εμείς, σαστισμένος, Μοιάζει να μην το πιστεύει αυτό που κάνει, Κι εσύ, το πιστεύεις, Εγώ εκτελώ εντολές, αλλά αυτός είναι ο αρχηγός, δεν μπορεί να μας δίνει δείγματα α­ ποπροσανατολισμού, μετά εμείς θα υποστούμε τις συνέπειες, όταν το κύμα χτυπά στο βράχο την πληρώνει πάντα το μύ­ δι, Έχω πολλές αμφιβολίες για την καταλληλότητα αυτής της φράσης, Γιατί, Γιατί τα μύδια μού φαίνεται ότι το καταιυχαριστιούνται όταν στάζει το νερό πάνω τους, Δεν ξέρω, δεν έχω ακούσει μύδια να γελάνε, Όχι μόνο γελάνε αλλά ξεκαρδίζονται κιόλας, ο ήχος των κυμάτων δεν μας αφήνει να το καταλάβουμε, πρέπει να πλησιάσει κανείς κοντά το (χυτί του, Τίποτε απ' όλα αυτά δεν είναι αλήθεια, διασκεδά­ ζεις εις βάρος ενός πράκτορα βήτα, Είναι ένας άκακος τρό­ πος να περάσει η ώρα, μη θυμώνεις, Νομίζω πως υπάρχει και καλύτερος, Ποιος, Να κοιμηθούμε, είμαι κουρασμένος, πάω να ξαπλώσω, Μπορεί να σε χρειαστεί ο επόπτης, Για να χτυπήσει ξανά το κεφάλι στον τοίχο, δεν νομίζω, Δίκιο έ­ χεις, είπε ο επιθεωρητής, θ' ακολουθήσω το παράδειγμα

σου, πάω κι εγώ να ξεκουραστώ λίγο, αφήνω όμως εδώ ένα σημείωμα που λέει να μας φωνάξει αν μας χρειαστεί κάτι, Εντάξει. Ο επόπτης είχε βγάλει τα παπούτσια του κι είχε ξαπλώ­ σει στο κρεβάτι. Ήταν ανάσκελα, με τα χέρια σταυρωμένα κάτω απ' τον αυχένα, και κοιτούσε το ταβάνι σαν να περίμενε από κει πάνω να έρθει κάποια συμβουλή ή, αν όχι αυτό, του­ λάχιστον αυτό που συνήθως ονομάζουμε αδέσμευτη γνώμη. Ίσως επειδή ήταν μονωμένο, και επομένως κουφό, το ταβά­ νι δεν είχε τίποτα να του πει, για να μην πούμε ότι, καθώς περνούσε τον περισσότερο καιρό μόνο του, είχε χάσει σχε­ δόν το χάρισμα του λόγου. Ο επόπτης ξαναζούσε τη συνο­ μιλία που είχε με τη γυναίκα του γιατρού και τον άντρα της, το πρόσωπο του ενός, το πρόσωπο του άλλου, το σκύλο που είχε σηκωθεί γρυλίζοντας όταν τον είδε να μπαίνει κι είχε ξα­ πλώσει ξανά όταν τον φώναξε η κυρά του, ένα κίτρινο χάλ­ κινο λυχνάρι με τρία φιτίλια που του θύμιζε ένα ίδιο που υ-! πήρχε στο σπίτι των γονιών του, αλλά είχε εξαφανιστεί κα­ νείς δεν ξέρει πώς, ανακάτευε τις αναμνήσεις αυτές με όσα είχε ακούσει μόλις από τα χείλη του επιθεωρητή και του πρά­ κτορα και αναρωτιόταν τι σκατά έκανε εκεί. Είχε διασχίσει τη συνοριακή γραμμή με το πιο αυθεντικό στυλ ντετέκτιβ του σινεμά, είχε πειστεί πως ερχόταν να σώσει την πατρίδα από ένα θανάσιμο κίνδυνο, στο όνομα της πεποίθησης αυτής είχε δώσει βλακώδεις οδηγίες στους υφισταμένους του κι ε­ κείνοι του είχαν κάνει τη χάρη να τον συγχωρέσουν, είχε προσπαθήσει να κρατήσει στα πόδια του ένα επαπειλούμε­ νο συνονθύλευμα υποψιών που κατέρρεαν κάθε λεπτό που περνούσε, και τώρα αναρωτιόταν, έτσι όπως τον είχε κατα­ λάβει απρόοπτα μια αόριστη αγωνία που του πίεζε το διά­ φραγμα, ποια πληροφορία σχετικά αξιόπιστη θα μπορούσε εκείνος, το θαλασσοπούλι, να επινοήσει για να μεταδώσει στο άλμπατρος, που τέτοια ώρα θα πρέπει να ρωτά ανυπό­ μονα γιατί καθυστερούν τόσο οι ειδήσεις. Τι θα του πω, α-

27Ό

ναρωτήθηκε, πως επιβεβαιώθηκαν οι υποψίες σχετικά με το θηλυκό ψαραετό πως ο άντρας της και οι υπόλοιποι είναι οπμμέτοχοι στη συνωμοσία, εκείνος τότε θα ρωτήσει ποιοι π'ναι αυτοί οι υπόλοιποι, κι εγώ θα πω πως είναι ένας γέρος με μια μαύρη καλύπτρα που θα του ταίριαζε ωραία το κωδι­ κό όνομα λυκόψαρο, και μια κοπέλα με σκούρα γυαλιά που Ηα μπορούσαμε να ονομάσουμε γατόψαρο, και η πρώην γυ­ ναίκα του τύπου που έγραψε την επιστολή, εκείνη θα την πούμε ζαργάνα, στην περίπτωση που συμφωνείτε με τις ο­ νομασίες αυτές, άλμπατρος. Ο επόπτης είχε σηκωθεί, μιλούοε τώρα στο κόκκινο τηλέφωνο, έλεγε, Μάλιστα, άλμπα­ τρος, αυτοί που σας ανέφερα δεν είναι ακριβώς μεγάλα θη­ ράματα, είχαν απλώς την τύχη να γνωρίσουν το θηλυκό ψα­ ραετό, που τους προστάτεψε, Και ο εν λόγω θηλυκός ψαραετός πώς σας φάνηκε, ψαροπούλι, Μου φάνηκε μια φυσιολο­ γική, αξιοπρεπής, έξυπνη γυναίκα, κι αν όλα όσα λένε γι' («υτήν είναι αλήθεια, άλμπατρος, τότε κι εγώ κλίνω προς την άποψη ότι όντως πρόκειται για έναν άνθρωπο τελείως έξω από τα συνηθισμένα, Τόσο έξω από τα συνηθισμένα ώστε οτάθηκε ικανή να σκοτώσει άνθρωπο με ψαλίδι, ψαροπού­ λι, Σύμφωνα με τις μαρτυρίες, επρόκειτο για ένα βδελυρό βιαστή, ένα πλάσμα καθ' όλα αισχρό, άλμπατρος, Μην πλα­ νιέστε, ψαροπούλι, εμένα μου είναι προφανές πως τα άτομα αυτά είχαν συμφωνήσει να παρουσιάσουν μία και μόνη εκδοχή για το περιστατικό που θα ερχόταν κάποτε η μέρα να ιρευνηθεί, είχαν τέσσερα χρόνια για να κανονίσουν το σχέ­ διο, έτσι όπως βλέπω εγώ τα γεγονότα, με αφετηρία τα δε­ δομένα που μου δίνετε και με τη δική μου διαίσθηση και τις αυνεπαγωγές, πάω ό,τι στοίχημα θέλετε πως αυτοί οι πέντε συνιστούν έναν οργανωμένο θύλακα, ίσως μάλιστα το κεφά­ λι του παράσιτου που λέγαμε παλιά, Ούτε εγώ ούτε οι συ­ νεργάτες μου αποκομίσαμε τέτοια εντύπωση, άλμπατρος, Ε λοιπόν δεν έχετε άλλη επιλογή, ψαροπούλι, παρά να την α­ ποκομίσετε, Θα χρειαστούμε αποδείξεις, χωρίς αποδείξεις

271

δεν μπορούμε να κάνουμε τίποτα, άλμπατρος, Βρείτε τις, ψαροπούλι, προβείτε σε λεπτομερή έρευνα στα σπίτια, Μα δεν μπορούμε να κάνουμε έρευνα χωρίς δικαστική άδεια, άλμπατρος, Σας υπενθυμίζω πως η πόλη βρίσκεται σε κατά­ σταση πολιορκίας και πως όλα τα δικαιώματα και οι εγγυή­ σεις των κατοίκων έχουν αρθεί, ψαροπούλι, Και τι θα κά­ νουμε αν δεν βρούμε αποδείξεις, άλμπατρος, Αρνούμαι να δεχτώ ότι δεν θα τις βρείτε, ψαροπούλι, για επόπτης μού φαίνεστε πολύ αφελής, από τότε που θυμάμαι τον εαυτό μου' υπουργό των εσωτερικών οι αποδείξεις που δεν υπήρχαν στο! τέλος ήταν πάντα εκεί, Αυτό που μου ζητάτε δεν είναι ούτε; εύκολο ούτε ευχάριστο, άλμπατρος, Δεν ζητώ, διατάζω, ψα­ ροπούλι, Μάλιστα, άλμπατρος, σε κάθε περίπτωση ζητώ την άδεια σας για να σημειώσω πως δεν βρισκόμαστε μπροστά1 σε αποδεδειγμένο έγκλημα, δεν υπάρχουν αποδείξεις ότι το άτομο που αποφασίστηκε να θεωρηθεί ύποπτο είναι όντως στην πραγματικότητα, όλες οι επαφές που έγιναν, όλες οι aJ νακρίσεις, συντείνουν, αντίθετα, στην αθωότητα του ατόμου αυτού, Η φωτογραφία που βγάζουμε σ' έναν κρατούμενο, ψαροπούλι, είναι πάντα φωτογραφία ενός υποτιθέμενου α•] θώου, μετά προκύπτει πως έδειχνε τον ένοχο, Μπορώ να σας κάνω μια ερώτηση, άλμπατρος, Κάντε την κι εγώ θα απα­ ντήσω, ψαροπούλα πάντα ήμουν καλός στις απαντήσεις, Τι θα συμβεί αν δεν βρεθούν αποδείξεις ενοχής, Το ίδιο που θα συνέβαινε αν δεν βρίσκονταν αποδείξεις αθωότητας, Πώς να το πάρω αυτό, άλμπατρος, Πως υπάρχουν περιπτώσεις που η ποινή έχει γραφτεί πριν το έγκλημα, Αν είναι έτσι, αν κα-Ι τάλαβα καλά πού το πάτε, σας ικετεύω να με αποσύρετε από την αποστολή, άλμπατρος, Θα σας αποσύρω, ψαροπούλι, σας το υπόσχομαι, όχι όμως τώρα και όχι επειδή το ζητάτε, θα σας αποσύρω όταν θα έχει κλείσει η υπόθεση, και η υπό­ θεση θα κλείσει χάρη στη δική σας αξιόλογη προσπάθεια και, των βοηθών σας, ακούστε με καλά, σας δίνω πέντε μέρες, προσέξτε, πέντε μέρες, ούτε μία παραπάνω, για να μου πα-

ψ< ίραετό και τον άντρα της, που ούτε όνομα δεν του δώσατε • ίου καημένου, και τα τρία ψαράκια που εμφανίστηκαν τώρα, Ι το λύκο, τη γάτα και το καρφί, τα θέλω στριμωγμένα από τέI τυιο φορτίο αποδείξεων ενοχής που να μην μπορούν να τις Ι αρνηθούν, να τις παρακάμψουν, να τις αντικρούσουν ή να τις Ι ίΗαψεύσουν, αυτό θέλω, ψαροπούλι, Θα κάνω ό,τι μπορώ, Ι άλμπατρος, Θα κάνετε ακριβώς ό,τι σας είπα, εν τω μεταξύ, Ι για να μη σας μείνει κακή εντύπωση για μένα, και μιας και είI μαι πράγματι ένας λογικός άνθρωπος, κατανοώ ότι θα χρειαI οτείτε κάποια βοήθεια για να φέρετε τη δουλειά σε αίσιο πέI ρας, Θα μου στείλετε κι άλλο επιθεωρητή, άλμπατρος, Όχι, Ι ψαροπούλι, η βοήθεια μου θα είναι άλλου είδους, τόσο όμως Ι Ι αποτελεσματική, και περισσότερο ακόμα, όσο αν έστελνα όi Ι λη την αστυνομία εκεί στις διαταγές μου, Δεν καταλαβαίνω, i Ι άλμπατρος, Θα είστε ο πρώτος που θα καταλάβει όταν χτυI πήσει η καμπάνα, Η καμπάνα, Η καμπάνα της τελευταίας εI πίθεσης, ψαροπούλι. Η σύνδεση διακόπηκε. Ο επόπτης βγήκε από το δωμάτιο όταν το ρολόι έδειχνε Ι έξι και είκοσι λεπτά. Διάβασε το σημείωμα που του είχε α­ ιτήσει ο επιθεωρητής πάνω στο τραπέζι και έγραψε από κα­ ίω, Πάω να κανονίσω ένα ζήτημα, να με περιμένετε. Κατέ­ βηκε στο γκαράζ, μπήκε στο αυτοκίνητο, το έβαλε μπροστά και κατευθύνθηκε προς τη ράμπα της εξόδου. Εκεί έκανε νόημα στον υπάλληλο να πλησιάσει. Ενοχλημένος ακόμη α­ πό τη λεκτική ανταλλαγή και τους άσχημους τρόπους του ε­ νοίκου της πρόνοια α.ε., ο άντρας, διστακτικά, πλησίασε το παράθυρο του αυτοκινήτου και χρησιμοποίησε τη συνήθη φράση, Λέγετε παρακαλώ, Πριν από λίγο ήμουν κάπως ε­ πιθετικός μαζί σας, Δεν πειράζει, εδώ είμαστε συνηθισμέ­ νοι, Δεν είχα πρόθεση να σας προσβάλω, Δεν νομίζω να εί­ χατε λόγο, κύριε, Επόπτη, είμαι επόπτης της αστυνομίας, ο­ ρίστε το σήμα μου, Με συγχωρείτε, κύριε επόπτη, πού να το φανταστώ, και οι άλλοι κύριοι, Ο νεότερος είναι πράκτο-

) 8 - Περί

φοπίοεως

ρας, ο άλλος επιθεωρητής, Τώρα που είμαι ενήμερος, κύριε επόπτη, σας διαβεβαιω πως δεν πρόκειται να σας ξαναενο­ χλήσω, είχα καλή πρόθεση, Έχουμε έρθει εδώ για έρευνα, τώρα όμως τελειώσαμε την υπηρεσία, είμαστε απλοί άν­ θρωποι όμοιοι με τους άλλους, είναι σαν να είμαστε σε δια­ κοπές, παρόλο που, για δικό σας εφησυχασμό, σας συμβου­ λεύω να είστε απολύτως διακριτικός, να θυμάστε ότι ακόμα κι αν βρίσκεται σε διακοπές, ένας αστυνομικός δεν παύει ποτέ να είναι αστυνομικός, κυλάει, όπως λένε, στο αίμα του, Καταλαβαίνω πολύ καλά, κύριε επόπτη, αλλά, αφού είναι έτσι, επιτρέψτε μου να είμαι ειλικρινής, θα προτιμούσα να μη μου είχατε πει τίποτα, μάτια που δεν βλέπουν γρήγορα λησμονούν, όποιος δεν ξέρει είναι σαν αυτόν που δεν βλέ­ πει, Είχα ανάγκη να ξαλαφρώσω σε κάποιον, κι εσείς ήσα­ σταν περισσότερο του χεριού μου. Το αυτοκίνητο είχε αρχί­ σει ν' ανεβαίνει τη ράμπα, αλλά ο επόπτης είχε ακόμα κάτι να συστήσει, Κρατήστε το στόμα σας κλειστό μην τυχόν και μετανιώσω που σας μίλησα. Θα είχε σίγουρα μετανιώσει αν γύριζε πίσω, γιατί θα έβρισκε τον υπάλληλο να μιλάει στο τηλέφωνο με μυστικό ύφος, να διηγείται ίσως στη γυναίκα του πως είχε μόλις γνωρίσει έναν επόπτη της αστυνομίας, ί­ σως να ενημερώνει το θυρωρό ποιοι είναι εντέλει οι τρεις ά­ ντρες με σκούρο κοστούμι που ανεβαίνουν κατευθείαν από το γκαράζ στον όροφο όπου βρίσκεται η πρόνοια α.ε., α­ σφαλίσεις & αντασφαλίσεις, ίσως το ένα, ίσως το άλλο, το πιθανότερο όμως είναι πως γι' αυτό το τηλεφώνημα δεν θα μάθουμε ποτέ την αλήθεια. Λίγα μέτρα παρακάτω ο επό­ πτης σταμάτησε το αυτοκίνητο δίπλα στο πεζοδρόμιο, έ­ βγαλε από την εξωτερική τσέπη του σακακιού του το ση­ μειωματάριο, το ξεφύλλισε μέχρι να φτάσει στη σελίδα όπου είχε μεταγράψει τα ονόματα και τις διευθύνσεις των παλιών συντρόφων του αυτουργού της προδοτικής επιστολής, κα­ τόπιν συμβουλεύτηκε τον οδηγό και το χάρτη και είδε πως η διεύθυνση που βρισκόταν πιο κοντά ήταν αυτή της πρώην

γυναίκας του καταδότη. Σημείωσε και τη διαδρομή που έ­ πρεπε ν' ακολουθήσει για να φτάσει στο σπίτι του γέρου με τη μαύρη καλύπτρα και της κοπέλας με τα σκούρα γυαλιά. Χαμογέλασε καθώς θυμήθηκε το σάστισμα του πράκτορα όταν του είχε πει πως αυτό το όνομα ταίριαζε στην εντέλεια (ττη γυναίκα του γέρου με τη μαύρη καλύπτρα, Μα δεν φο­ ρούσε σκούρα γυαλιά, είχε απαντήσει, αμήχανος, ο ταλαί­ πωρος πράκτορας βήτα. Δεν ήμουν ειλικρινής, σκέφτηκε ο επόπτης, έπρεπε να του είχα δείξει την ομαδική φωτογρα­ φία, η κοπέλα έχει το δεξί της χέρι πεσμένο πάνω στο σώμα της και κρατά ένα ζευγάρι σκούρα γυαλιά, στοιχειώδες α­ γαπητέ μου γουότσον, μάλιστα, αλλά γι' αυτό χρειάζονται μάτια επόπτη. Έβαλε μπροστά το αυτοκίνητο. Μια παρόρ­ μηση τον είχε σπρώξει να φύγει από την πρόνοια α.ε., μια παρόρμηση τον είχε βάλει να πει στον υπάλληλο του γκα­ ράζ ποιος ήταν, μια παρόρμηση τον οδηγούσε τώρα στο ιτπίτι της χωρισμένης, μια παρόρμηση θα τον οδηγήσει στο σπίτι του γέρου με τη μαύρη καλύπτρα, και η ίδια παρόρμη­ ση θα τον οδηγούσε μετά στο σπίτι της γυναίκας του για­ τρού αν δεν τους είχε πει, σ' εκείνη και τον άντρα της, πως θα επέστρεφε την επομένη, την ίδια ώρα, για να συνεχίσει την ανάκριση. Ποια ανάκριση, σκέφτηκε, τι να της έλεγε, λόγου χάρη, κυρία μου, είστε ύποπτη ως οργανώτρια, ως υ­ πεύθυνη, ανώτατη διοίκηση του ανατρεπτικού κινήματος που έχει θέσει σε σοβαρό κίνδυνο το δημοκρατικό σύστημα, (αναφέρομαι στο κίνημα της ψήφου στο λευκό, μην κάνετε την πρωτάρα, και μη χάνετε τον καιρό σας να ρωτάτε αν έ­ χω αποδείξεις γι' αυτό που λέω, εσείς, κυρία μου, πρέπει ν' αποδείξετε την αθωότητα σας, μιας και οι αποδείξεις, να εί­ στε σίγουρη, όταν χρειαστούν θα βρεθούν, αρκεί απλώς να επινοήσουμε μια-δυο αδιάσειστες, κι αν ακόμα δεν μπορούν να είναι εντελώς, οι αποχρώσες ενδείξεις, έστω και μακρι­ νές, μας είναι αρκετές, όπως το ακατανόητο γεγονός ότι δεν τυφλωθήκατε πριν από τέσσερα χρόνια, όταν όλος ο κό-

σμος χτυπήθηκε από τη συμφορά και σκόνταφτε πάνω στους στύλους στο δρόμο, και προτού μου απαντήσετε ότι το ένα δεν έχει καμία σχέση με το άλλο, εγώ θα σας πω πως όποιος έχει τα γένια έχει και τα χτένια, ή τουλάχιστον αυτή, έστω με διαφορετική διατύπωση, είναι η άποψη του υπουρ­ γού μου, την οποία είμαι υποχρεωμένος να υιοθετήσω κι ας πονάει η καρδιά μου, θα πείτε, κυρία μου, πως έναν επόπτη δεν τον πονάει η καρδιά του, έτσι νομίζετε, εγώ σας διαβεβαιώ πως για τον συγκεκριμένο δεν ξέρετε τίποτα, μπορεί πραγματικά να μην ήρθα εδώ με την τίμια πρόθεση να ξε­ καθαρίσω την αλήθεια, μπορεί να είναι αλήθεια πως είστε ήδη καταδικασμένη προτού καν δικαστείτε, αλλά το ψαροπούλι, γιατί έτσι με λέει ο υπουργός μου, έχει έναν πόνο στην καρδιά και δεν ξέρει πώς να απαλλαγεί απ' αυτόν, α­ κούστε τη συμβουλή μου και ομολογήστε, ομολογήστε κι ας μη φταίτε, η κυβέρνηση θα πει στο λαό πως έπεσε θύμα μιας περίπτωσης συλλογικής ύπνωσης που δεν έχει ξαναγί­ νει, πως εσείς, κυρία μου, είστε ιδιοφυΐα στην τέχνη αυτή, πιθανόν οι άνθρωποι να το θεωρήσουν αστείο και η ζωή να γυρίσει στον κανονικό της ρυθμό, εσείς θα περάσετε μερικά χρόνια στη φυλακή, οι φίλοι σας κι αυτοί θα πάνε αν το θε­ λήσουμε, κι εν τω μεταξύ, εννοείται, θα τροποποιηθεί ο ε­ κλογικός νόμος, θα ξεμπερδέψουμε με τις ψήφους στο λευ­ κό, ή έστω θα διανέμονται εξίσου σε όλα τα κόμματα ως κα­ νονικές ψήφοι προτίμησης, ούτως ώστε η ποσόστωση να μην αλλάζει, η ποσόστωση, κυρία μου, αυτή μετράει, όσο για τους ψηφοφόρους που απέχουν και δεν έχουν ιατρική βεβαίωση να επιδείξουν, μια καλή ιδέα θα ήταν να δημοσιεύο­ νται τα ονόματα τους στις εφημερίδες με τον ίδιο τρόπο που παλιά οι εγκληματίες επιδεικνύονταν στην κεντρική πλατεία, δεμένοι στο στύλο, σας μιλώ έτσι γιατί σας πήρα με καλό μάτι, κυρία μου, και για να δείτε μέχρι ποιου σημείου φτάνει η συμπάθεια μου θα σας πω μόνο πως η μεγαλύτερη ευτυχία της ζωής μου θα ήταν αν, πριν από τέσσερα χρόνια,

ι ξαιρώντας το γεγονός πως έχασα την οικογένεια μου σ ε­ κείνη την τραγωδία, όπως δυστυχώς συνέβη, είχα βρεθεί μαζί με την ομάδα που εσείς προστατέψατε, αν ήμουν ένας τυφλός επιθεωρητής, τίποτα περισσότερο από ένας τυφλός ιπιθεωρητής που όταν βρήκε την όραση του βγήκε φωτο­ γραφία μ' εκείνους που εσείς σώσατε από την πυρκαγιά, κι 0 σκύλος σας δεν θα μου γρύλιζε όταν με είδε να έρχομαι, κι αν όλα αυτά κι ακόμα περισσότερα είχαν συμβεί εγώ θα μπορούσα να δηλώσω στο λόγο της τιμής μου προς τον υ­ πουργό των εσωτερικών πως πέφτει έξω, πως μια τέτοια ε­ μπειρία και τέσσερα χρόνια φιλίας είναι αρκετά για να μά­ θει κανείς καλά έναν άνθρωπο, στο κάτω κάτω, ορίστε ήδη, μπήκα ως εχθρός στο σπίτι σας και τώρα δεν ξέρω πώς θα φύγω, για να ομολογήσω άραγε μόνος μου στον υπουργό πως απέτυχα στην αποστολή μου, ή μαζί σας για να σας ο­ δηγήσω στη φυλακή. Οι τελευταίες σκέψεις δεν ανήκαν πλέον στον επόπτη, που τώρα τον απασχολούσε περισσότε­ ρο να βρει κάπου να σταθμεύσει το αυτοκίνητο παρά να προεξοφλήσει αποφάσεις για το πεπρωμένο ενός υπόπτου και το δικό του. Συμβουλεύτηκε ξανά το σημειωματάριο και χτύπησε το κουδούνι του ορόφου όπου έμενε η πρώην γυ­ ναίκα του άντρα που έγραψε την επιστολή. Χτύπησε ξανά, και ξανά, αλλά η πόρτα δεν άνοιξε. Είχε απλώσει το χέρι για να κάνει νέα προσπάθεια όταν είδε ν' ανοίγει το παρά­ θυρο του ισογείου και να εμφανίζεται το στολισμένο με ρόλεϊ κεφάλι μιας ηλικιωμένης γυναίκας, ντυμένης με ποδιά για το σπίτι, Ποιον ψάχνετε, ρώτησε, Ψάχνω την κυρία που μένει στον πρώτο όροφο δεξιά, απάντησε ο επόπτης, Δεν εί­ ναι εδώ, την είδα να βγαίνει, Ξέρετε πότε θα επιστρέψει, Δεν έχω ιδέα, αν θέλετε να της αφήσετε κάποιο μήνυμα πεί­ τε μου, προσφέρθηκε η γυναίκα, Ευχαριστώ πολύ, δεν πει­ ράζει, θα έρθω άλλη μέρα. Δεν του περνούσε απ' το μυαλό του επόπτη ότι η γυναίκα με τα ρόλεϊ στο κεφάλι μπορεί να σκεφτόταν πως, απ' ό,τι φαίνεται, η χωρισμένη γειτόνισσα

του πρώτου ορόφου δεξιά είχε αρχίσει τώρα να δέχεται α­ ντρικές επισκέψεις, ένας ο πρωινός, και τώρα αυτός, που θα μπορούσε να είναι πατέρας της. Ο επόπτης έριξε μια ματιά στον ανοιχτό χάρτη πάνω στο πλαϊνό κάθισμα, έβαλε μπρος το αυτοκίνητο και κατευθύνθηκε στο δεύτερο στόχο. Αυτή τη φορά δεν εμφανίστηκαν γείτονες στο παράθυρο. Η εξω­ τερική πόρτα ήταν μισάνοιχτη, έτσι μπόρεσε να ανεβεί κα­ τευθείαν στο δεύτερο όροφο, αφού εκεί έμεναν ο γέρος με τη μαύρη καλύπτρα και η κοπέλα με τα σκούρα γυαλιά, παρά­ ξενο ταίριασμα, κατανοητό πώς στην εγκατάλειψη της τυ­ φλότητας είχαν έρθει κοντά, είχαν όμως περάσει τέσσερα χρόνια, κι αν για μια νέα γυναίκα τέσσερα χρόνια δεν είναι τίποτα, για ένα γέρο μετρούν διπλά. Κι είναι ακόμα μαζί, σκέφτηκε ο επόπτης. Χτύπησε το κουδούνι και περίμενε. Κανείς δεν ήρθε ν' ανοίξει. Έστησε αυτί στην πόρτα και α­ φουγκράστηκε. Σιωπή από την άλλη πλευρά. Χτύπησε άλλη μια φορά από συνήθεια, όχι γιατί περίμενε πως θα του απα­ ντούσε κανείς. Κατέβηκε τις σκάλες, μπήκε στο αυτοκίνητο και μουρμούρισε, Ξέρω πού είναι. Αν είχε τηλέφωνο στο αυ­ τοκίνητο και καλούσε τον υπουργό για να του πει πού πή­ γαινε, ήταν βέβαιος πως εκείνος θα τους απαντούσε το εξής, Μπράβο, ψαροπούλι, έτσι δουλεύουμε, πιάστε τους στα πράσα, προσέξτε όμως, καλύτερα να πάρετε ενισχύσεις, ένας ά­ ντρας μόνος του απέναντι σε πέντε κακούργους έτοιμους για όλα, αυτά μόνο στο σινεμά γίνονται, εξάλλου δεν ξέρετε κα­ ράτε, δεν είναι της εποχής σας, Μείνετε ήσυχος, άλμπατρος, δεν ξέρω καράτε, ξέρω όμως τι κάνω, Μπείτε μέσα με το πι­ στόλι στο χέρι, τρομάξτε τους, να τα κάνουν πάνω τους απ' το φόβο, Μάλιστα, άλμπατρος, Θα φροντίσω ήδη για την παρασημοφόρηση σας, Μη βιάζεστε, άλμπατρος, δεν ξέρου­ με ακόμη αν θα βγω ζωντανός απ' αυτή την επιχείρηση, Σι­ γά, κουκιά μετρημένα είναι, ψαροπούλι, εναποθέτω την πλή­ ρη εμπιστοσύνη μου σ' εσάς, ήξερα τι έκανα εγώ όταν σας α­ νέθετα αυτή την αποστολή, Μάλιστα, άλμπατρος.

Οι φανοί στους δρόμους άναψαν, το δειλινό γλιστρά στη ράμπα του ουρανού, σε λίγο θα πέσει η νύχτα. Ο επόπτης χτύπησε το κουδούνι, γιατί να εκπλαγεί κανείς, τις περισσό­ τερες φορές η αστυνομία χτυπάει την πόρτα, δεν σπάει πά­ ντα τις πόρτες. Η γυναίκα του γιατρού εμφανίστηκε, Σας περίμενα αύριο, κύριε επόπτη, τώρα δεν μπορώ να σας δε­ χτώ, είπε, έχουμε επισκέψεις, Ξέρω ποιοι είναι οι επισκέπτες σας, δεν τους γνωρίζω προσωπικά, αλλά ξέρω ποιοι είναι, Αυτός δεν είναι λόγος για να σας αφήσω να περάσετε, Σας παρακαλώ, Οι φίλοι μου δεν έχουν καμία σχέση με το ζή­ τημα που σας έφερε εδώ, Ούτε καν, κυρία, γνωρίζετε το ζή­ τημα που μ' έφερε εδώ, και είναι πια καιρός να το μάθετε, Περάστε.

273

Κ

ΥΚΛΟΦΟΡΕΙ Η ΑΠΟΨΗ ΠΟΥ ΛΕΕΙ ΠΩΣ Η ΣΥΝΕΙΔΗΣΗ Ε­ νός επόπτη της αστυνομίας είναι συνήθως, εξ επαγ­ γέλματος και αρχής, αρκετά προσαρμοστική, για να μην πούμε συμβιβασμένη με το αναπόδραστο γεγονός, θεω­ ρητικά και πρακτικά αποδεδειγμένο, πως ό,τι είναι να γίνει θα γίνει, και μάλιστα δεν το σταματάει κανείς. Μπορεί ω­ στόσο να συμβεί, αν και, για να πούμε την αλήθεια, δεν το βλέπει κανείς συχνά, κάποιος από τους πολύτιμους αυτούς δημοσίους υπαλλήλους, από κάποια αναποδιά της ζωής, κι εκεί που δεν το περιμένει κανείς, να βρεθεί στριμωγμένος μεταξύ σφύρας και άκμονος, ανάμεσα δηλαδή σ' εκείνο που θα έπρεπε να είναι και σ' εκείνο που θα ήθελε να είναι. Για τον επόπτη της πρόνοια α.ε., ασφαλίσεις & αντασφαλίσεις, έφτασε αυτή η μέρα. Δεν είχε μείνει παραπάνω από μι­ σή ώρα στο σπίτι της γυναίκας του γιατρού, ο λίγος όμως αυτός χρόνος ήταν αρκετός για ν' αποκαλύψει στην κατά­ πληκτη ομάδα που είχε μαζευτεί εκεί τα ερεβώδη βάθη της αποστολής του. Είπε πως θα έκανε ό,τι περνούσε από το χέ­ ρι του για να απομακρύνει από το μέρος και τους ανθρώ­ πους αυτούς το ανησυχητικό ενδιαφέρον των προϊσταμένων του, αλλά δεν εγγυόταν πως ήταν ικανός να το πετύχει, εί- \ πε πως του είχαν δώσει μια στενή προθεσμία πέντε ημερών για να ολοκληρώσει την έρευνα και πως εκ των προτέρων ήξερε πως θα δέχονταν μόνο ετυμηγορία ενοχής, κι είπε ακόμα, απευθυνόμενος στη γυναίκα του γιατρού, Ο άνθρω­

πος τον οποίο θέλουν να μετατρέψουν σε αποδιοπομπαίο τράγο, μετά συγχωρήσεως για την προφανή απρεπεια της φράσης, είστε εσείς, κυρία, κι ακόμα, εμμέσως, πιθανώς, ο άντρας σας, όσο για τους υπόλοιπους, δεν νομίζω πως δια­ τρέχετε πραγματικό κίνδυνο άμεσα, το έγκλημα σας, κυρία μου, δεν ήταν ότι δολοφονήσατε εκείνο τον άντρα, το μεγά­ λο σας έγκλημα ήταν που δεν τυφλωθήκατε όταν όλοι ήμα­ σταν τυφλοί, το ακατανόητο μπορεί και να αγνοηθεί, όχι ό­ μως αν υπάρχει τρόπος να το χρησιμοποιήσουν ως πρόφα­ ση. Είναι τρεις τα ξημερώματα κι ο επόπτης στριφογυρίζει στο κρεβάτι του χωρίς να μπορέσει να συμφιλιωθεί με τον ύ­ πνο. Κάνει νοερά σχέδια για την επόμενη μέρα, τα επανα­ λαμβάνει και γυρνά ξανά απ' την αρχή, θα πει στον επιθεω­ ρητή και τον πράκτορα πως, όπως προβλεπόταν, θα πάει στο σπίτι του γιατρού για να συνεχίσει την ανάκριση της γυ­ ναίκας, θα τους υπενθυμίσει την υπηρεσία που τους είχε α­ ναθέσει, να παρακολουθήσουν τα υπόλοιπα μέλη της ομά­ δας, τίποτε απ' αυτά όμως δεν έχει πια νόημα, θα ανακόψει, θα αναχαιτίσει τα γεγονότα, θα επινοήσει για την έρευνα προόδους και υπαναχωρήσεις που ταυτόχρονα θα τρέφουν και θα παρακωλύουν, χωρίς να γίνεται αισθητό, τα σχέδια του υπουργού, θα περιμένει για να δει τελικά σε τι συνίστα­ ται η βοήθεια που εκείνος του είχε τάξει. Ήταν σχεδόν τρεις και μισή όταν χτύπησε το κόκκινο τηλέφωνο. Ο επόπτης σηκώθηκε μ' ένα σάλτο, έχωσε τα πόδια του στις παντόφλες με το διακριτικό της αστυνομίας και, μουδιασμένος, έτρεξε στο τραπέζι όπου βρισκόταν η συσκευή. Προτού καν καθί­ σει είχε σηκώσει το ακουστικό και ρωτούσε, Ποιος είναι, Άλμπατρος εδώ, ήταν η απάντηση της άλλης πλευράς, Κα­ λησπέρα, άλμπατρος, εδώ ψαροπούλι, Έχω οδηγίες για σας, ψαροπούλι, σημειώστε παρακαλώ, Στις διαταγές σας, άλμπατρος, Σήμερα, στις εννιά, το πρωί, όχι το βράδυ, θα σε περιμένει κάποιος στο συνοριακό φυλάκιο έξι-βορείως, ο στρατός είναι ενήμερος, δεν θα υπάρξει πρόβλημα, Να κα-

281

ταλαβω ότι το άτομο αυτό έρχεται για να με αντικαταστή­ σει, άλμπατρος, Δεν υπάρχει λόγος να γίνει κάτι τέτοιο, ψα­ ροπούλι, η δράση σου εξελίχθηκε πολύ καλά κι ελπίζω να] συνεχίσει έτσι μέχρι το τέλος της υπόθεσης, Ευχαριστώ, άλ­ μπατρος, και οι διαταγές σας είναι, Όπως είπα, στις εννιά το πρωί θα σε περιμένει ένα άτομο στο συνοριακό φυλάκιο έξι-βορείως, Μάλιστα, άλμπατρος, το σημείωσα αυτό, Θα παραδώσετε στο πρόσωπο αυτό τη φωτογραφία για την ο­ ποία μου μιλήσατε, αυτή την ομαδική όπου φαίνεται η βα­ σική ύποπτη, θα παραδώσετε ομοίως τη λίστα με τα ονόμα­ τα και τις διευθύνσεις που βρήκατε και έχετε στην κατοχή σας. Ο επόπτης ένιωσε ξαφνικά ένα κρύο στην πλάτη του, Μα η φωτογραφία αυτή είναι ακόμη αναγκαία για την έ­ ρευνα μου, αποτόλμησε, Δεν νομίζω πως είναι τόσο όσο λέ­ τε, ψαροπούλι, νομίζω μάλιστα πως δεν τη χρειάζεστε κα-ι θόλου, αφού, είτε ο ίδιος είτε μέσω των υφισταμένων σας, ήδη γνωρίσατε όλους τους συμμετέχοντες της συμμορίας, Θέλετε να πείτε της ομάδας, άλμπατρος, Μια συμμορία εί­ ναι ομάδα, Ναι, άλμπατρος, αλλά δεν είναι όλες οι ομάδες συμμορίες, Δεν ήξερα πως σας απασχολεί τόσο η ορθότητα των ορισμών, βλέπω πως κάνετε ορθή χρήση του λεξικού, ψαροπούλι, Σας ζητώ συγγνώμη που σας διόρθωσα, άλ­ μπατρος, αισθάνομαι ακόμα το κεφάλι μου λίγο ζαλισμένο, Κοιμόσασταν, Όχι, άλμπατρος, σκεφτόμουν αυτό που είχα να κάνω αύριο, Τώρα λοιπόν ξέρετε, το πρόσωπο που θα σας περιμένει στο φυλάκιο έξι-βορείως είναι ένας άντρας στην ηλικία σας περίπου και φορά μια γραβάτα γαλάζια με λευκές βούλες, δεν νομίζω να υπάρχουν πολλές παρόμοιες στα στρατιωτικά φυλάκια των συνόρων, Τον γνωρίζω, άλ­ μπατρος, Δεν τον γνωρίζετε, δεν ανήκει στην υπηρεσία, Α, Θα απαντήσει στο σύνθημα σας με τη φράση Α όχι ο χρό­ νος είναι πάντα λίγος, Και το δικό μου ποιο θα είναι, Ο χρό­ νος πάντα φτάνει, Πολύ καλά, άλμπατρος, οι διαταγές σας θα εκτελεστούν, στις εννιά θα βρίσκομαι στη συνοριακή

γραμμή για τη συνάντηση, Τώρα γυρίστε στο κρεβάτι σας και κοιμηθείτε καλά την υπόλοιπη νύχτα, ψαροπούλι, θα κάνω κι εγώ το ίδιο, μέχρι τώρα δούλευα, Μπορώ να σας κάνω μια ερώτηση, άλμπατρος, Κάντε αλλά μην επεκταθεί­ τε πολύ, Έχει καμία σχέση η φωτογραφία με τη βοήθεια που μου υποσχεθήκατε, Συγχαρητήρια για τη διορατικότη­ τα, ψαροπούλι, πραγματικά δεν μπορεί να σας κρύψει κα­ νείς τίποτα, Επομένως, έχει κάποια σχέση, Ναι, έχει απόλυ­ τη σχέση, αλλά μην περιμένετε να σας πω με ποιον τρόπο, αν το πω θα χαθεί όλη η έκπληξη, Παρόλο που έχω την ά­ μεση ευθύνη των ερευνών, Ακριβώς, Θέλετε λοιπόν να πεί­ τε πως δεν μου έχετε εμπιστοσύνη, άλμπατρος, Σχεδιάστε έ­ να τετράγωνο στο πάτωμα, ψαροπούλι, και βάλτε τον εαυ­ τό σας μέσα, στον περιορισμένο χώρο του τετραγώνου σάς ιμπιστεύομαι, έξω όμως απ' αυτό εμπιστοσύνη έχω μόνο (ττον εαυτό μου, η έρευνα σας είναι το τετράγωνο, περιορι­ στείτε σ' αυτήν και σ' αυτό, Μάλιστα, άλμπατρος, Καλόν ύ­ πνο, ψαροπούλι, πριν τελειώσει η βδομάδα θα έχετε νέα μου, Θα είμαι εδώ και θα περιμένω, άλμπατρος, Καληνύ­ χτα, ψαροπούλι, Καληνύχτα, άλμπατρος. Παρ' όλες τις σχετικές ευχές του υπουργού, ό,τι λίγο απέμενε από τη νύ­ χτα δεν βοήθησε και πολύ τον επόπτη. Ο ύπνος δεν έφτασε ποτέ, οι διάδρομοι και οι πόρτες του εγκεφάλου του ήταν κλειστοί, κι εκεί μέσα, βασίλισσα κι απόλυτη κυρία, κυβερ­ νούσε η αϋπνία. Γιατί ζήτησε τη φωτογραφία, αναρωτιόταν ξανά και ξανά, τι ήθελε να πει με την απειλή πως θα έχω νέα του πριν κλείσει η βδομάδα, οι λέξεις, μία προς μία, δεν ί'μοιαζαν με απειλή, αλλά το ύφος, ναι, το ύφος ήταν απει­ λητικό, όταν ένας επόπτης, που έχει περάσει όλη του τη ζωή ανακρίνοντας ανθρώπους κάθε είδους, καταλήγει να μαθαί­ νει να διακρίνει στον μπλεγμένο λαβύρινθο των συλλαβών το δρόμο που θα τον οδηγήσει στην έξοδο, είναι επίσης πο­ λύ ικανός να αντιληφθεί τις γκρίζες ζώνες που παράγει η κάθε λέξη και κουβαλά πίσω της κάθε φορά που την προ-

283

φέρουν. Ας πει κανείς φωναχτά Πριν τελειώσει η βδομάδα θα έχετε νέα μου, και θα δει πόσο εύκολο είναι να εισαγά­ γει μια σταγόνα δόλιου τρόμου, τη σάπια οσμή του φόβου, την αυταρχική δόνηση του πατέρα φάντασμα. Ο επόπτης προτιμούσε να σκέφτεται καθησυχαστικά πράγματα όπως αυτό, Μα δεν έχω κανένα λόγο για να φοβάμαι, κάνω τη δουλειά μου, εκτελώ τις εντολές που παίρνω, ωστόσο στο βάθος της συνείδησης του ήξερε πως δεν ήταν έτσι, δεν ε? κτελούσε εντολές γιατί δεν πίστευε πως η γυναίκα του για­ τρού, μόνο και μόνο επειδή δεν τυφλώθηκε πριν από τέσ­ σερα χρόνια, ήταν τώρα ένοχη που ψήφισε λευκό το ογδό­ ντα τρία τοις εκατό του εκλογικού πληθυσμού της πρω­ τεύουσας, λες κι η μοναδικότητα της πρώτης περίπτωσης την καθιστούσε αυτομάτως υπεύθυνη για τη δεύτερη. Ούτε ο άλλος το πιστεύει, σκέφτηκε, το μόνο που τον νοιάζει αυ­ τόν είναι να έχει ένα στόχο για να σημαδέψει, αν αποτύχει τούτος θα ψάξει άλλον, κι άλλον, κι άλλον, κι όσους χρεια­ στούν μέχρι να τον πετύχει, ή μέχρι οι άνθρωποι τους οποίους προσπαθεί να πείσει για τις αρετές του να γίνουν, με την ε­ πανάληψη, αδιάφοροι στις μεθόδους και τις διαδικασίες που χρησιμοποιεί. Και στη μια και στην άλλη περίπτωση θα έχει κερδίσει το παιχνίδι. Χάρη στο αντικλείδι των περιπλα­ νήσεων ο ύπνος είχε καταφέρει ν' ανοίξει μια πόρτα, να ξε­ γλιστρήσει σ' ένα διάδρομο κι αμέσως να βάλει τον επόπτη να ονειρευτεί πως ο υπουργός των εσωτερικών τού είχε ζη­ τήσει τη φωτογραφία για να τρυπήσει με μια βελόνα τα μά­ τια της γυναίκας του γιατρού, ενώ ταυτόχρονα φαλτσάριζε κάποιο μαγικό ξόρκι, Τυφλή δεν ήσουν, θα τυφλωθείς, λευ­ κή κι αν ήσουν, μαύρο θα δεις, πίσω και μπρος με βελόνι θα τρυπηθείς. Γεμάτος αγωνία, μουσκεμένος στον ιδρώτα, νιώ­ θοντας την καρδιά του να χοροπηδά για να σπάσει, ο επό­ πτης ξύπνησε με τις κραυγές της γυναίκας του γιατρού και τα γέλια του υπουργού, Τι φριχτό όνειρο, ψέλλισε ενώ άνα­ βε το φως, τι τερατώδη πράγματα μπορεί να γεννήσει ο ε­

γκέφαλος. Το ρολόι έδειχνε επτά και μισή. Υπολόγισε το χρόνο που χρειαζόταν για να φτάσει στο στρατιωτικό φυ­ λάκιο έξι-βορείως και μπήκε σχεδόν στον πειρασμό να ευ­ χαριστήσει τον εφιάλτη που είχε την καλοσύνη να τον ξυ­ πνήσει. Σηκώθηκε με το ζόρι, το κεφάλι του βάραινε σαν μολύβι, τα πόδια του περισσότερο κι απ' το κεφάλι, και, βα­ δίζοντας με δυσκολία, σύρθηκε μέχρι το μπάνιο. Βγήκε από κει είκοσι λεπτά αργότερα σχετικά αναζωογονημένος από το ντους, ξυρισμένος, έτοιμος για δουλειά. Έβαλε ένα κα­ θαρό πουκάμισο, τέλειωσε με το ντύσιμο, Αυτός φορά γα­ λάζια γραβάτα με λευκές βούλες, σκέφτηκε και μπήκε στην κουζίνα για να ζεστάνει ένα φλιτζάνι καφέ που είχε περισ­ σέψει από την προηγούμενη. Ο επιθεωρητής και ο πράκτο­ ρας θα πρέπει να κοιμόνταν ακόμα, πάντως δεν ακούγο­ νταν. Μάσησε ανόρεχτα ένα κουλούρι, δάγκωσε άλλο ένα, έπειτα επέστρεψε στο μπάνιο για να πλύνει τα δόντια του. Μπήκε στο δωμάτιο, έβαλε σ' ένα φάκελο μεσαίου μεγέ­ θους τη φωτογραφία και τη λίστα με τα ονόματα και τις διευθύνσεις, την τελευταία την αντέγραψε πρώτα σε άλλο χαρτί, κι όταν μπήκε στη σάλα, αντιλήφθηκε ψιθύρους από την πλευρά του σπιτιού όπου κοιμόνταν οι υφιστάμενοι του. Δεν τους περίμενε, ούτε πήγε στην πόρτα να τους φωνάξει. Έγραψε βιαστικά, Χρειάστηκε να βγω νωρίς, παίρνω το αυ­ τοκίνητο, ξεκινήστε την παρακολούθηση όπως όρισα, επι­ κεντρωθείτε στις γυναίκες, αυτή του άντρα με τη μαύρη κα­ λύπτρα και την πρώην του τύπου της επιστολής, γευματίστε αν μπορέσετε, θα επιστρέψω το απόγευμα, περιμένω απο­ τελέσματα. Ξεκάθαρες εντολές, ακριβείς πληροφορίες, ας ήταν όλα έτσι στη ζωή του επόπτη. Βγήκε από την πρόνοια α.ε., κατέβηκε στο γκαράζ. Ο υπάλληλος ήταν ήδη εκεί, του είπε καλημέρα κι εκείνος τον καλημέρισε, ενώ την ίδια στιγ­ μή αναρωτιόταν αν ο άντρας κοιμόταν εκεί, Απ' ό,τι φαίνε­ ται δεν υπάρχει ωράριο εργασίας σ' αυτό το γκαράζ. Ήταν οκτώ και μισή σχεδόν, Έχω χρόνο, σκέφτηκε, σε λιγότερο

από μισή ώρα θα είμαι εκεί, εξάλλου δεν χρειάζεται να φτά­ σω πρώτος, το άλμπατρος ήταν πολύ σαφές, πολύ ξεκάθα­ ρο, ο άντρας θα με περιμένει στις εννιά. Επομένως μπορώ να φτάσω ένα λεπτό αργότερα, ή δύο, ή τρία, ή το μεσημέρι αν μου κάνει κέφι. Ήξερε πως δεν ήταν έτσι, πως απλώς δεν χρειαζόταν να φτάσει νωρίτερα από τον άντρα με τον οποίο θα συναντιόταν, Ίσως γιατί οι στρατιώτες της σκο­ πιάς στο φυλάκιο έξι-βορείως μπορεί να γίνουν νευρικοί βλέποντας κόσμο σταματημένο στην από δω πλευρά της διαχωριστικής γραμμής, σκέφτηκε ενώ επιτάχυνε για ν' α­ νέβει τη ράμπα. Δευτέρα πρωί όμως η κίνηση ήταν μειωμέ­ νη, ο επόπτης δεν ήθελε ούτε είκοσι λεπτά για να φτάσει στο φυλάκιο έξι-βορείως. Και πού στο διάολο είναι το φυλάκιο έξι-βορείως, ρώτησε ξαφνικά φωναχτά, Στο βορρά είναι, προφανώς, αλλά το έξι, πού στο διάολο έχει χωθεί το σιχα­ μένο το έξι. Ο υπουργός είχε πει έξι-βορείως με το πιο φυ­ σικό ύφος του κόσμου, σαν να επρόκειτο για διάσημο μνη­ μείο της πρωτεύουσας ή για το σταθμό του μετρό που κα­ ταστράφηκε από τη βόμβα, επίλεκτες τοποθεσίες του άστεως που όλος ο κόσμος είναι υποχρεωμένος να γνωρίζει, κι όσο για κείνον, βλακωδώς, δεν του έκοψε να ρωτήσει, Και πού βρίσκεται αυτό, ε άλμπατρος. Σε μια μόνο στιγμή η ποσό­ τητα άμμου του άνω δοχείου της κλεψύδρας είχε μικρύνει πολύ σε σχέση με πριν, οι μικροσκοπικοί κόκκοι έσπευδαν ταχύτατα προς το άνοιγμα, προσπαθώντας ο καθένας να βγει πιο γρήγορα από τους υπόλοιπους, το ίδιο ακριβώς εί­ ναι κι ο χρόνος για τους ανθρώπους, είναι φορές που δεν μπορεί να πάρει τα πόδια του, κι άλλες φορές τρέχει σαν ε­ λάφι και πηδά σαν κατσίκι, πράγμα που, αν το καλοσκεφτούμε, δεν λέει και πολλά, αφού το τσιτάχ, ή γατόπαρδος, είναι το πιο γρήγορο ζώο αλλά κανενός δεν του πέρασε α­ πό το νου να πει για κάποιον άλλον Τρέχει και πηδά σαν τσιτάχ, ίσως γιατί η πρώτη εκείνη σύγκριση έρχεται από τους περίοπτους καιρούς του μεσαίωνα, όταν οι ιππότες πή-

2 8 6

γαιναν καβάλα και κανείς τους δεν είχε δει να τρέχει το τσι­ τάχ, ούτε είχε κάποια ένδειξη της ύπαρξης του. Η γλώσσα ι ί,ναι συντηρητική, πορεύεται πάντα με τα αρχεία στους ώ­ μους και απεχθάνεται τους εκσυγχρονισμούς. Ο επόπτης εί­ χε κάνει στην άκρη το αυτοκίνητο, τώρα είχε τον χάρτη της πόλης ξεδιπλωμένο πάνω στο τιμόνι και, ανυπόμονος, ανα­ ζητούσε το φυλάκιο έξι-βορείως στη βορινή περιφέρεια της πρωτεύουσας. Θα ήταν σχετικά εύκολο να το εντοπίσει αν η πόλη, εκτός από το σχήμα ρόμβου ή παραλληλόγραμμου, ήταν περικλεισμένη σε ένα ορθογώνιο, όπως, στα παγερά λόγια του άλμπατρος, βρίσκεται περιγεγραμμένος ο χώρος ιμπιστοσύνης που του αντιστοιχούσε, αλλά το περίγραμμα της είναι ακανόνιστο, και στις άκρες, από τη μια και από την άλλη πλευρά, δεν ξέρει πια κανείς αν είναι στο βορρά, ιττην ανατολή ή στη δύση. Ο επόπτης κοιτάζει το ρολόι του και νιώθει τρομαγμένος σαν πράκτορας βήτα που αναμένει την επίπληξη του ανωτέρου του. Δεν θα καταφέρει να είναι στην ώρα του, είναι αδύνατο. Κάνει μια προσπάθεια να η­ ρεμήσει και να σκεφτεί λογικά. Η λογική, Από πότε όμως η λογική βασιλεύει στις ανθρώπινες αποφάσεις, αυτή πρόαταζε πως τα φυλάκια θα είχαν αριθμηθεί με αφετηρία το δυτικό άκρο του βόρειου τομέα, ακολουθώντας τους δείκτες του ρολογιού, η αναγωγή στην κλεψύδρα, προφανώς, δεν ωφελεί σ' αυτές τις περιπτώσεις. Ίσως το σκεπτικό να ήταν εσφαλμένο, Αλλά από πότε το σκεπτικό βασιλεύει στις αν­ θρώπινες αποφάσεις, παρόλο που δεν είναι εύκολο ν' απα­ ντήσει κανείς στην ερώτηση, καλύτερα ας έχει κανείς ένα κουπί παρά κανένα, εξάλλου κάπου είναι γραμμένο πως μπάρκο σταματημένο ταξίδι δεν κάνει, γι' αυτό ο επόπτης χάραξε ένα σταυρό εκεί που του φάνηκε πως θα έπρεπε να βρίσκεται το έξι και ξεκίνησε. Έτσι αραιή όπως ήταν η κί­ νηση και δεν φαινόταν ίχνος αστυνομικού στους δρόμους, ο πειρασμός να περάσει όσα κόκκινα φανάρια εμφανίστηκαν μπροστά του ήταν δυνατός και ο επόπτης δεν του αντιστά-

2 8 7

θηκε. Δεν έτρεχε, πετούσε, ούτε που σήκωνε το πόδι από το γκάζι, αν χρειαζόταν να φρενάρει ήταν σαν ελεγχόμενο ντεραπάρισμα, σαν αυτά που βλέπει κανείς να κάνουν οι α­ κροβάτες του τιμονιού στις ταινίες με αυτοκινητιστικές κα­ ταδιώξεις που κάνουν τους πιο νευρικούς θεατές να τινάζο­ νται στις καρέκλες τους. Δεν είχε ποτέ οδηγήσει έτσι ο επό­ πτης, δεν θα οδηγήσει έτσι ποτέ ξανά. Όταν, περασμένες πια εννιά, έφτασε επιτέλους στο φυλάκιο έξι-βορείως, ο στρατιώτης που ρώτησε τι ήθελε ο ταραγμένος οδηγός τού είπε πως αυτό ήταν το φυλάκιο πέντε-βορείως. Ο επόπτης πέταξε μια βρισιά, ετοιμαζόταν να κάνει στροφή, αλλά διόρθωσε εγκαίρως την εσπευσμένη κίνηση και ρώτησε πού βρισκόταν το έξι. Ο στρατιώτης έδειξε με κατεύθυνση την ανατολή και, για να μη μείνει καμία αμφιβολία, έβγαλε ένα! βραχύ ήχο, Προς τα κει. Ευτυχώς, ένας δρόμος παράλληλος περίπου στη συνοριακή γραμμή άνοιγε προς εκείνη την κα­ τεύθυνση, ήταν μόνο τρία χιλιόμετρα, ο δρόμος είναι ανοι­ χτός, ούτε φανάρια δεν έχει, το αυτοκίνητο πήρε μπρος, ε­ πιτάχυνε, φρέναρε, έκανε μια συναρπαστική καμπύλη άξια βραβείου, σταμάτησε σχεδόν πάνω στην κίτρινη γραμμή που έκλεινε τον αυτοκινητόδρομο, να το, να το το φυλάκιο έξι-βορείως. Δίπλα στο οδόφραγμα, στα τριάντα μέτρα, τον περίμενε ένας μεσήλικας άντρας, Τελικά είναι αρκετά νεό­ τερος μου, σκέφτηκε ο επόπτης. Πήρε το φάκελο και βγή­ κε από το αυτοκίνητο. Δεν φαινόταν ούτε ένας στρατιωτι­ κός, θα πρέπει να είχαν λάβει εντολές να μαζευτούν ή να κοιτάνε από την άλλη όσο κρατούσε η διαδικασία αναγνώ­ ρισης και παράδοσης. Ο επόπτης προχώρησε. Κρατούσε το φάκελο στο χέρι και σκεφτόταν, Δεν πρέπει να δικαιολογή­ σω την αργοπορία, αν του πω Γεια χαρά, καλημέρα, συγ­ γνώμη για την καθυστέρηση, είχα ένα πρόβλημα με το χάρ­ τη, το άλμπατρος ξέχασε να με ενημερώσει πού βρίσκεται το φυλάκιο έξι-βορείως, δεν χρειάζεται μεγάλη εξυπνάδα για να καταλάβει κανείς πως αυτή η εκτενής και παράταιρη

φράση θα μπορούσε να θεωρηθεί από τον άλλον λανθαρμένο σύνθημα, και τότε δύο τινά, ή ο άντρας θα φώναζε τους στρατιωτικούς για να έρθουν να πιάσουν το ραδιούργο ιιροβοκάτορα, ή θα τραβούσε πιστόλι και επιτόπου πάρ' την κάτω την ψήφο στο λευκό, πάρ' την κάτω την εξέγερση, πεθαίνουν οι προδότες, αποδίδεται η δικαιοσύνη. Ο επό­ πτης πλησίασε το οδόφραγμα. Ο άντρας τον κοίταξε χωρίς να κινηθεί. Είχε τον αντίχειρα του αριστερού χεριού θηλυκωμένο στην ζώνη, το δεξί του χέρι χωμένο στην τσέπη της γκαμπαρντίνας, όλα πολύ φυσικά για να είναι αυθεντικά. Ιΐίναι οπλισμένος, έχει πιστόλι, σκέφτηκε ο επόπτης, και εί­ πε, Ο χρόνος πάντα φτάνει. Ο άντρας δεν χαμογέλασε, δεν έπαιξαν τα βλέφαρα του, είπε, Α όχι, ο χρόνος είναι πάντα λίγος, και τότε ο επόπτης τού παρέδωσε το φάκελο, ίσως τώρα να έλεγαν καλημέρα ο ένας στον άλλο, ίσως να κου­ βέντιαζαν μερικά λεπτά για το ευχάριστο δευτεριάτικο πρωινό, ο άλλος όμως περιορίστηκε να πει, Πολύ καλά, μπορείτε τώρα να φύγετε, θα αναλάβω εγώ να φτάσει στον προορισμό του. Ο επόπτης μπήκε στο αυτοκίνητο, έκανε ό­ πισθεν και ξεκίνησε για την πόλη. Πικραμένος, μ' ένα αί­ σθημα απόλυτης ματαίωσης, για να παρηγορηθεί φανταζό­ ταν τι ωραίο παιχνίδι θα έπαιζε αν παρέδινε στον τύπο έναν άδειο φάκελο και περίμενε μετά τα αποτελέσματα. Βγάζο­ ντας κεραυνούς οργής και αστραπές εξαγρίωσης, ο υπουρ­ γός θα τηλεφωνούσε αμέσως για να ζητήσει εξηγήσεις κι ε­ κείνος θα ορκιζόταν σε όλους τους αγίους της αυλής του πα­ ραδείσου, με εξαίρεση αυτούς που περιμένουν ακόμα στη γη την αγιοποίηση τους, πως ο φάκελος είχε μέσα τη φωτο­ γραφία και τη λίστα με τα ονόματα και τις διευθύνσεις, α­ κριβώς όπως τον είχε διατάξει, Η ευθύνη μου, άλμπατρος, τελείωσε τη στιγμή που ο αγγελιοφόρος σας, αφήνοντας πρώτα το πιστόλι που χούφτωνε, ναι, το είδα καλά, ήταν πι­ στόλι, έβγαλε το δεξί χέρι από την τσέπη της γκαμπαρντί­ νας για να πιάσει το φάκελο, Ο φάκελος όμως ήταν άδειος, 289

19 - Περί φωτίσεως

εγώ τον άνοιξα, θα φώναζε ο υπουργός, Αυτό δεν είναι δι­ κό μου θέμα, άλμπατρος, θα απαντούσε με την ηρεμία αν­ θρώπου που τα έχει καλά με τη συνείδηση του, Ξέρω πολύ καλά τι θέλετε, θ' άρχιζε ξανά τις φωνές ο υπουργός, θέλε­ τε να μην αγγίξουμε ούτε μια τρίχα από τα μαλλιά της προ­ στατευόμενης σας, Δεν είναι προστατευόμενη μου, είναι έ­ νας άνθρωπος αθώος για το έγκλημα για το οποίο την κα­ τηγορούν, άλμπατρος, Μη με αποκαλείς άλμπατρος, άλ­ μπατρος ήταν ο πατέρας σου, άλμπατρος ήταν η μάνα σου, εγώ είμαι ο υπουργός των εσωτερικών, Αν ο υπουργός των εσωτερικών έπαψε να είναι άλμπατρος, τότε κι ο επόπτης της αστυνομίας θα πάψει να είναι ψαροπούλι, Το πιο βέ­ βαιο είναι ότι το ψαροπούλι θα πάψει να είναι επόπτης της αστυνομίας, Όλα μπορούν να συμβούν, Ναι, στείλε μου σή­ μερα κιόλας τη φωτογραφία, ακούς τι σου λέω, Δεν την έ­ χω, Θα τη βρεις όμως, και περισσότερες από μία αν χρεια­ στεί, Πώς, Πολύ εύκολο, πηγαίνοντας εκεί που βρίσκονται, στο σπίτι της προστατευόμενης σου και στα άλλα δύο σπί­ τια, δεν περιμένεις βέβαια να πιστέψω πως η φωτογραφία που εξαφανίστηκε ήταν το μοναδικό αντίτυπο. Ο επόπτης κούνησε το κεφάλι, Δεν είναι κανένας χαζός, τίποτα δεν θα έβγαινε αν του παρέδινε άδειο φάκελο. Βρισκόταν στο κέ­ ντρο σχεδόν της πόλης, όπου η κίνηση ήταν φυσικά μεγα­ λύτερη αλλά χωρίς υπερβολές, χωρίς πολλούς θορύβους. Έβλεπε πως οι άνθρωποι που συναντούσε στο δρόμο είχαν τις σκοτούρες τους, αλλά, ταυτόχρονα, έμοιαζαν ήρεμοι. Ο επόπτης δεν νοιαζόταν και πολύ για την προφανή αντίφα­ ση, το γεγονός πως δεν μπορούσε να εξηγήσει με λέξεις ε­ κείνο που αντιλαμβανόταν δεν σήμαινε πως δεν το αισθα­ νόταν, πως δεν το αντιλαμβανόταν με την αίσθηση του. Ο άντρας και η γυναίκα που προχωρούν εκεί, λόγου χάρη, φαίνεται πως αρέσουν ο ένας στον άλλο, πως θέλουν ο ένας τον άλλο, πως αγαπιούνται, φαίνεται πως είναι ευτυχισμέ­ νοι, τώρα μόλις χαμογέλασαν, κι ωστόσο όχι μόνο τους α- |

πασχολει κάτι, αλλά έχουν επίσης, έτσι μας έρχεται να το πούμε, ήρεμη και καθαρή συναίσθηση του γεγονότος. Φαί­ νεται πως και τον επόπτη τον απασχολεί κάτι, ίσως ο λόγος αυτός, ας είναι μια αντίφαση ακόμα, να τον έσπρωξε να μπει σ' αυτό το καφενείο και να πάρει ένα αυθεντικό πρωι­ νό, που θα τον αποσπούσε και θα τον έκανε να ξεχάσει τον ξαναζεσταμένο καφέ και το ξεραμένο και σκληρό κουλούρι της πρόνοια α.ε., ασφαλίσεις & αντασφαλίσεις, τώρα πα­ ρήγγειλε μόλις φρέσκο χυμό πορτοκαλιού, φρυγανισμένο ψωμί κι έναν πραγματικό καφέ με γάλα. Απ' τον ουρανό σάς έστειλαν, μουρμούρισε ευλαβικά προς το ψωμί, όταν του έβαλε μπροστά του το πιάτο με τις φέτες το γκαρσόνι, τυλιγμένες με χαρτοπετσέτα για να μην κρυώσουν, κατά την παλιά συνήθεια. Ζήτησε μια εφημερίδα, οι ειδήσεις στο πρωτοσέλιδο ήταν όλες διεθνείς, τίποτα τοπικού ενδιαφέ­ ροντος, εκτός από μια δήλωση του υπουργού των εξωτερι­ κών που ανακοίνωνε πως η κυβέρνηση προετοιμαζόταν για να συμβουλευτεί διάφορους διεθνείς οργανισμούς σε σχέση με την κατάσταση ανωμαλίας της παλιάς πρωτεύουσας, ξε­ κινώντας από τον οργανισμό ηνωμένων εθνών και τελειώ­ νοντας στο δικαστήριο της χάγης, με ένα πέρασμα από την ευρωπαϊκή ένωση, από τον οργανισμό οικονομικής συνερ­ γασίας και ανάπτυξης, από τον οργανισμό πετρελαιοπαρα­ γωγών κρατών, από τον οργανισμό βορειοατλαντικού συμ­ φώνου, από την παγκόσμια τράπεζα, από το διεθνές νομι­ σματικό ταμείο, από τον παγκόσμιο οργανισμό εμπορίου, α­ πό την παγκόσμια οργάνωση εργασίας, από τον παγκόσμιο μετεωρολογικό οργανισμό, και μερικούς ακόμα οργανι­ σμούς, δευτερεύοντες ή σε φάση μελέτης ακόμα, γι' αυτό και δεν αναφέρονται. Το άλμπατρος δεν πρέπει να είναι κα­ θόλου ευχαριστημένο, πάνε να του πάρουν το σοκολατάκι απ' το στόμα, σκέφτηκε ο επόπτης. Σήκωσε τα μάτια από την εφημερίδα σαν να χρειαζόταν να δει μακρύτερα και εί­ πε από μέσα του πως ίσως αυτή η είδηση να υπήρξε η αιτία

της απρόσμενης και επείγουσας απαίτησης της φωτογρα­ φίας, Δεν ήταν ποτέ άνθρωπος που άφηνε να τον προσπε­ ράσουν, κάποιο παιχνίδι ετοιμάζει, και το πιθανότερο είναι να είναι βρόμικο, πολύ βρόμικο, μουρμούρισε. Ύστερα σκέ­ φτηκε πως είχε όλη τη μέρα δική του, μπορούσε να κάνει ό,τι του κατέβαινε. Είχε αναθέσει υπηρεσία, ανώφελη υπη­ ρεσία θα ήταν, στον επιθεωρητή και τον πράκτορα, που θα είναι κρυμμένοι τώρα σε κάποιο κεφαλόσκαλο ή πίσω από κάποιο δέντρο, σίγουρα τώρα θα καιροφυλακτούσαν για να δουν ποιος θα έβγαινε πρώτος απ' το σπίτι, αναμφίβολα ο επιθεωρητής θα προτιμούσε να ήταν η κοπέλα με τα σκού­ ρα γυαλιά, όσο για τον πράκτορα, αφού δεν υπήρχε άλλο πρόσωπο, θα έπρεπε να αρκεστεί στην πρώην γυναίκα του τύπου της επιστολής. Στον επιθεωρητή το χειρότερο που θα μπορούσε να συμβεί ήταν να εμφανιστεί ο γέρος με τη μαύ­ ρη καλύπτρα, όχι τόσο γι' αυτό που σκέφτεστε, ότι η παρα­ κολούθηση μιας νέας και όμορφης γυναίκας είναι προφα­ νώς πιο ελκυστική από το να τρέχει κανείς πίσω από ένα γέ­ ρο, αλλά γιατί οι τύποι αυτοί που έχουν ένα μόνο μάτι βλέ­ πουν διπλά, δεν έχουν το άλλο να τους αποσπά ή να φοβά­ ται να δει κάτι άλλο, κάτι παρόμοιο έχουμε δει και στο πα­ ρελθόν, αλλά τις αλήθειες πρέπει να τις επαναλαμβάνει κα­ νείς πολλές φορές για να μην πέσουν, οι καημένες, σε λήθη. Κι εγώ τι να κάνω, αναρωτήθηκε ο επόπτης. Κάλεσε το γκαρσόνι, του επέστρεψε την εφημερίδα, πλήρωσε το λογα­ ριασμό κι έφυγε. Καθώς καθόταν στο τιμόνι έριξε μια ματιά στο ρολόι, Δέκα και μισή, σκέφτηκε, είναι καλή ώρα, ακρι­ βώς αυτή που είχε κανονίσει για τη δεύτερη ανάκριση. Είχε σκεφτεί πως ήταν καλή ώρα, αλλά δεν ήξερε να πει γιατί και για τι. Μπορούσε, αν ήθελε, να επιστρέψει στην πρόνοια α.ε., να ξεκουραστεί μέχρι την ώρα του μεσημεριανού, ίσως μάλιστα να κοιμηθεί λίγο, ν' αναπληρώσει το χαμένο ύπνο στη διάρκεια της καταραμένης νύχτας που υπέμεινε τον ε­ πώδυνο διάλογο με τον υπουργό, τον εφιάλτη, τις κραυγές 292

της γυναίκας του γιατρού όταν το άλμπατρος της τρυπούσε τα μάτια, αλλά η ιδέα να κλειστεί στους τέσσερις στενόχω­ ρους τοίχους τού φάνηκε αποκρουστική, δεν είχε τίποτα να κάνει εκεί, και πολύ λιγότερο να ασχοληθεί με την επιθεώ­ ρηση της αποθήκης όπλων και πυρομαχικών, όπως είχε σκεφτεί κατά την άφιξη του και ήταν, με έγγραφη επιβεβαίω­ ση, υποχρέωση του ως επόπτη. Το πρωινό διατηρούσε α­ κόμα κάτι από τη φωτεινότητα που είχε το ξημέρωμα, ο αέρας ήταν δροσερός, ο καλύτερος καιρός για να κάνει κα­ νείς έναν περίπατο. Βγήκε από το αυτοκίνητο κι άρχισε να βαδίζει. Έφτασε μέχρι το τέλος του δρόμου, έστριψε αρι­ στερά και συνάντησε μια πλατεία, τη διέσχισε, βγήκε σ' έ­ ναν άλλο δρόμο κι έφτασε σε άλλη πλατεία, θυμόταν ότι βρέθηκε εκεί πριν από τέσσερα χρόνια, τυφλός ανάμεσα σε τυφλούς, ακούγοντας κήρυκες που ήταν κι αυτοί τυφλοί, οι τελευταίοι απόηχοι που βρίσκονταν ακόμα εκεί, αν μπορού­ σε κανείς να τους ακούσει, θα ήταν από τις πιο πρόσφατες πολιτικές συγκεντρώσεις που είχαν πραγματοποιηθεί εκεί, του κ.τ.δ. στην πρώτη πλατεία, του κ.τ.κ. στη δεύτερη, κι ό­ σο για το κ.τ.α., σαν να ήταν αυτό το ιστορικό του πεπρω­ μένο, δεν είχε άλλη επιλογή παρά να αρκεστεί σε μια αλά­ να σχεδόν εκτός των πυλών. Ο επόπτης περπάτησε καί περ­ πάτησε, και ξάφνου, χωρίς να καταλάβει πώς είχε φτάσει ε­ κεί, βρέθηκε στο δρόμο όπου μένουν ο γιατρός και η γυναί­ κα του, ωστόσο η σκέψη του δεν ήταν, Σ' αυτό το δρόμο μέ­ νει ο γιατρός. Μετρίασε το βήμα του, πέρασε στην απέναντι πλευρά, και βρισκόταν κάπου στα είκοσι μέτρα όταν η πόρ­ τα της πολυκατοικίας άνοιξε και βγήκε η γυναίκα του για­ τρού με το σκύλο. Με μια ακαριαία κίνηση ο επόπτης γύρι­ σε την πλάτη του, πλησίασε μια βιτρίνα και την κοίταζε, πε­ ριμένοντας, αν αυτή ερχόταν προς αυτή την πλευρά, να τη δει να καθρεφτίζεται στο τζάμι. Δεν ήρθε. Προσεκτικά ο ε­ πόπτης κοίταξε στην αντίθετη πλευρά, η γυναίκα του για­ τρού προχωρούσε πέρα μπροστά, ο σκύλος χωρίς λουρί α-

κολουθουσε στο πλάι της. Τότε ο επόπτης σκέφτηκε πως έ­ πρεπε να την παρακολουθήσει, δεν θα του έπεφταν δα τα μούτρα αν έκανε αυτό που τούτη την ώρα κάνουν ο πρά­ κτορας βήτα και ο επιθεωρητής, κι αφού εκείνοι περιδιά­ βαιναν την πόλη πίσω από τους υπόπτους, είχε κι εκείνος την υποχρέωση να κάνει το ίδιο κι ας ήταν επόπτης, ένας θεός ξέρει πού θα πάει τώρα αυτή η γυναίκα, πιθανότατα παίρνει το σκύλο για παραπλάνηση, ή ίσως το περιλαίμιο του ζώου τής χρησιμεύει για να μεταφέρει μυστικά μηνύμα­ τα, ευτυχείς εποχές εκείνες όταν οι σκύλοι αγίου βερνάρδου έφεραν στο λαιμό τους βαρελάκια με μπράντι, και μ' αυτό το λίγο πόσες ζωές που θεωρούνταν χαμένες σώθηκαν στις χιονισμένες άλπεις. Η καταδίωξη της ύποπτης, αν θελήσου­ με να συνεχίσουμε να την αποκαλούμε έτσι, δεν πήγε μα­ κριά. Σ' ένα απόμερο σημείο της συνοικίας, σαν χωριό ξε­ χασμένο στο εσωτερικό της πόλης, υπήρχε ένας κήπος κά­ πως εγκαταλειμμένος, με μεγάλα δέντρα με σκιά, αλέες με χαλίκι και βραγιές, χωριάτικα παγκάκια βαμμένα πράσινα, στο κέντρο μια λιμνούλα όπου ένα άγαλμα, που παρίστανε μια γυναικεία φιγούρα, έγειρε προς το νερό ένα κανάτι ά­ δειο. Η γυναίκα του γιατρού κάθισε, άνοιξε την τσάντα κι έ- | βγάλε από μέσα ένα βιβλίο. Μέχρι να το ανοίξει και ν' αρ­ χίσει το διάβασμα ο σκύλος δεν το κουνούσε από κει. Εκεί­ νη σήκωσε τα μάτια από τη σελίδα και πρόσταξε, Πήγαινε, κι εκείνος έφυγε τρέχοντας για εκεί όπου, όπως κατ' ευφη­ μισμόν έλεγαν σε άλλες εποχές, και ο βασιλιάς πάει μόνος του. Ο επόπτης κοιτούσε από μακριά, θυμόταν την ερώτη­ ση του μετά το πρόγευμα, Κι εγώ τι να κάνω. Για πέντε λε- j πτά περίμενε καλυμμένος πίσω από την πρασινάδα, τυχε­ ρός ήταν που ο σκύλος δεν είχε έρθει προς τα κει, ήταν ικα­ νός να τον αναγνωρίσει και αυτή τη φορά να μη μείνει μό­ νο στα γρυλίσματα. Η γυναίκα του γιατρού δεν περίμενε κανέναν, είχε βγάλει απλώς το σκύλο της βόλτα, όπως τό­ σος κόσμος. Ο επόπτης βάδισε κατευθείαν προς το μέρος

της κάνοντας το χαλίκι να τρίξει και σταμάτησε λίγα βήμα­ τα μακριά. Αργά, σαν να δυσκολευόταν να αποχωριστεί την ανάγνωση, η γυναίκα του γιατρού όρθωσε το κεφάλι και κοίταξε. Την πρώτη στιγμή δεν φάνηκε να τον αναγνώρισε, σίγουρα επειδή δεν περίμενε να τον δει εκεί, ύστερα είπε, Σας περιμέναμε αλλά δεν φανήκατε κι ο σκύλος ανυπομο­ νούσε να βγει έξω, ο σύζυγος μου είναι στο σπίτι, μπορεί να σας υποδεχτεί εκείνος μέχρι να έρθω, σε περίπτωση που δεν βιάζεστε πολύ, Δεν βιάζομαι, Τότε πηγαίνετε, κι έρχομαι κι εγώ, 0 σκύλος θέλει το χρόνο του, δεν φταίει αυτός σε τίπο­ τα που οι άνθρωποι ψήφισαν λευκό, Αν δεν σας πειράζει, μιας και το 'φέρε η περίσταση, θα προτιμούσα να συζητήσω μαζί σας εδώ, χωρίς μάρτυρες, Κι εγώ, αν δεν γελιέμαι, πι­ στεύω πως η ανάκριση αυτή, για να συνεχίσουμε να την α­ ποκαλούμε έτσι, θα γινόταν μαζί με το σύζυγο μου, όπως α­ κριβώς και η πρώτη, Δεν πρόκειται για ανάκριση, δεν θα βγάλω το σημειωματάριο από την τσέπη μου, επίσης δεν έ­ χω κρυμμένο μικρόφωνο, εξάλλου σας ομολογώ πως η μνή­ μη μου δεν βοηθά πια, ξεχνά εύκολα, κυρίως όταν δεν της πω να καταγράψει αυτό που ακούει, Δεν ήξερα ότι η μνήμη ακούει, Είναι το δεύτερο αυτί, το εξωτερικό αυτί χρησιμεύει μόνο για να φέρει τον ήχο μέσα, Λοιπόν τι θέλετε, Σας είπα, θα ήθελα να μιλήσω μαζί σας, Σχετικά με τι, Σχετικά με αυ­ τό που συμβαίνει στην πόλη, Κύριε επόπτη, σας είμαι υπό­ χρεη που ήρθατε χθες βράδυ στο σπίτι μου και μας είπατε, όπως και στους φίλους μου, πως υπάρχουν άνθρωποι στην κυβέρνηση με μεγάλο ενδιαφέρον για το φαινόμενο της γυ­ ναίκας του γιατρού που πριν από τέσσερα χρόνια δεν τυ­ φλώθηκε και τώρα, κατά πώς φαίνεται, είναι η οργανώτρια μιας συνωμοσίας ενάντια στο κράτος, ε λοιπόν, με κάθε ει­ λικρίνεια, εκτός κι αν έχετε κάτι ακόμα να μου πείτε για το θέμα, δεν πιστεύω πως αξίζει τον κόπο οποιαδήποτε άλλη συζήτηση μεταξύ μας, Ο υπουργός των εσωτερικών απαί­ τησε να του στείλω τη φωτογραφία στην οποία είστε εσείς 295

με το σύζυγο και τους φίλους σας, σήμερα το πρωί πήγα σε φυλάκιο των συνόρων για να την παραδώσω, Εντέλει είχα­ τε όντως κάτι να μου πείτε, όπως και να 'χει δεν υπήρχε λό­ γος να μπείτε στον κόπο να με ακολουθήσετε, ας πηγαίνα­ τε κατευθείαν στο σπίτι μου, το δρόμο τον γνωρίζετε, Δεν σας ακολούθησα, δεν ήμουν κρυμμένος πίσω από κάποιο δέντρο ούτε προσποιούμουν πως διάβαζα εφημερίδα περι­ μένοντας να βγείτε από το σπίτι για να έρθω πίσω σας, ό­ πως κάνουν τώρα με τους φίλους σας ο επιθεωρητής και ο πράκτορας που συμμετείχαν μαζί μου στην έρευνα, ο λόγος που τους έστειλα να τους παρακολουθήσουν ήταν γιςρνα τους κρατήσω απασχολημένους και τίποτε άλλο, Θέλετε να πείτε πως είστε εδώ από σύμπτωση, Ακριβώς, περνούσα τυ-: χαία απ' το δρόμο και σας είδα να βγαίνετε, Δυσκολεύομαι να πιστέψω πως ήταν απλή και καθαρή τύχη αυτή που σας έφερε στο δρόμο όπου μένω, Πείτε το όπως θέλετε, Σε κάθε περίπτωση επρόκειτο, αν προτιμάτε να το πούμε έτσι, για ευτυχή συγκυρία, αν δεν ήταν αυτή εγώ δεν θα μάθαινα πως η φωτογραφία βρίσκεται στα χέρια του υπουργού σας, Θα σας το έλεγα σε άλλη περίσταση, Και τι τη θέλει, αν δεν είναι μεγάλη περιέργεια από μέρους μου, Δεν ξέρω, δεν μου είπε, είμαι όμως βέβαιος πως δεν είναι για καλό, Δηλαδή δεν ήρθατε για να μου κάνετε τη δεύτερη ανάκριση, ρώτη­ σε η γυναίκα του γιατρού, Ούτε σήμερα, ούτε αύριο, ούτε ποτέ, αν εξαρτάται από τη δική μου θέληση, έχω όλα όσα χρειάζομαι να ξέρω γι' αυτή την ιστορία, Θα χρειαστεί να μου πείτε περισσότερα, καθίστε, μη στέκεστε έτσι μαρμα­ ρωμένος, σαν εκείνη την κυρία με το άδειο κανάτι. Ο σκύ­ λος εμφανίστηκε ξαφνικά, πρόβαλε χοροπηδώντας, γαβγί­ ζοντας πίσω από κάτι θάμνους, κι έτρεξε κατευθείαν στον επόπτη, που ενστικτωδώς οπισθοχώρησε δυο βήματα, Μη φοβάστε, είπε η γυναίκα του γιατρού συγκρατώντας στο πέ­ ρασμα το ζώο από το περιλαίμιο, δεν θα σας δαγκώσει, Πώς ξέρετε πως φοβάμαι τους σκύλους, Δεν είμαι μάγισσα, σας 2 9 6

παρατήρησα όταν ήσασταν στο σπίτι μου, Φαίνεται τόσο πολύ, Φαίνεται αρκετά, ήσυχος, η τελευταία λέξη απευθύν­ θηκε στο σκύλο, που είχε σταματήσει να γαβγίζει και τώρα έβγαζε απ' το λαρύγγι του έναν βραχνό και συνεχή ήχο, ένα γρύλισμα ακόμα πιο ανησυχητικό, σαν όργανο παράφωνο στις χαμηλές νότες. Καλύτερα να καθίσετε για να καταλά­ βει ότι δεν θα μου κάνετε κακό. Ο επόπτης κάθισε με κάθε προφύλαξη, τηρώντας τις αποστάσεις, Ήσυχος είναι το ό­ νομα του, ρώτησε, Όχι, τον λένε Κονστάντε,* αλλά για μας και τους φίλους μας είναι ο σκύλος των δακρύων, του δώ­ σαμε το όνομα Κονστάντε γιατί είναι πιο σύντομο, Σκύλος των δακρύων, γιατί, Γιατί πριν από τέσσερα χρόνια εγώ έ­ κλαιγα και το ζώο ήρθε και μου έγλειψε το πρόσωπο, Την ε­ ποχή της λευκής τυφλότητας, Ναι, την εποχή της λευκής τυ­ φλότητας, αυτός που βλέπετε εδώ είναι το δεύτερο θαύμα των άθλιων εκείνων ημερών, πρώτα η γυναίκα που δεν τυ­ φλώθηκε, ενώ απ' ό,τι φαίνεται ήταν υποχρεωμένη να το κάνει, ύστερα ο συμπονετικός σκύλος που ήρθε να πιει τα δάκρυα, Συμβαίνει αυτό στ' αλήθεια ή μήπως ονειρεύομαι, Αυτά που ονειρευόμαστε συμβαίνουν στην πραγματικότη­ τα, κύριε επόπτη, Ας ελπίσουμε όχι όλα, Έχετε κάποιον ι­ διαίτερο λόγο που το λέτε αυτό, Όχι, έτσι το είπα. Ο επό­ πτης έλεγε ψέματα, η πλήρης πρόταση, που δεν της επέτρε­ ψε να βγει από το στόμα του, ήταν άλλη, Ας ελπίσουμε να μη σου τρυπήσει τα μάτια το άλμπατρος. Ο σκύλος είχε πλησιάσει και σχεδόν άγγιζε με τη μουσούδα του τα γόνα­ τα του επόπτη. Τον κοιτούσε και τα μάτια του έλεγαν, Δεν θα σου κάνω κακό, μη φοβάσαι, ούτε εκείνη φοβήθηκε ε­ κείνη τη μέρα. Τότε ο επόπτης άπλωσε το χέρι αργά και τον άγγιξε στο κεφάλι. Του 'ρχόταν να κλάψει, ν' αφήσει τα δά­ κρυα να τρέξουν στο πρόσωπο του, ίσως το θαύμα να επα* Αναφορά στο μυστηριώδη σκύλο που πρωταγωνιστούσε στην Πέ­ τρινη σχεδία του συγγραφέα. (Σ.τ.Μ.)

ναλαμβανόταν. Η γυναίκα του γιατρού έβαλε το βιβλίο στην τσάντα και είπε, Πάμε, Πού, ρώτησε ο επόπτης, Θα φάτε μαζί μας αν δεν έχετε κάτι πιο σημαντικό να κάνετε, Είστε σίγουρη, Για ποιο πράγμα, Πως θέλετε να καθίσω στο τρα­ πέζι σας, Ναι, είμαι σίγουρη, Και δεν φοβάστε μήπως σας ε­ ξαπατώ, Με αυτά τα δάκρυα στα μάτια όχι.

Ο

ΤΑΝ Ο ΕΠΟΠΤΗΣ ΕΦΤΑΣΕ ΣΤΗΝ ΠΡΟΝΟΙΑ Α.Ε., ΠΕΡΑΣΜΕ-

νες επτά το απόγευμα πια, βρήκε τους υφισταμένους του να τον περιμένουν. Ήταν εμφανές πως δεν ήταν ικανοποιημένοι. Πώς πήγε η μέρα σας, τι νέα μού φέρνετε, τους ρώτησε με ύφος ζωηρό, σχεδόν εύθυμο, προσποιούμε­ νος ένα ενδιαφέρον που, όπως ξέρουμε καλύτερα απ' τον καθένα, αποκλείεται να αισθανόταν, Η μέρα πολύ άσχημα, κι όσο για τα νέα, ακόμα χειρότερα, απάντησε ο επιθεωρη­ τής, Καλύτερα να μέναμε στα κρεβάτια μας και να κοιμό­ μασταν, είπε ο πράκτορας, Τι εννοείτε, Ποτέ σ' όλη μου τη ζωή δεν θυμάμαι να συμμετείχα σε τόσο παράλογη και πα­ ράταιρη έρευνα, έκανε την αρχή ο επιθεωρητής. Τον επόπτη δεν τον πείραζε πια να εκδηλώσει τη συμφωνία του, KaL πού είσαι ακόμα, αλλά προτίμησε να σωπάσει. Ο επιθεωρη­ τής συνέχισε, Ήταν δέκα όταν έφτασα στο σπίτι της πρώην γυναίκας του τύπου που έγραψε την επιστολή, Συγγνώμη, της γυναίκας, έσπευσε ο πράκτορας να διορθώσει, δεν είναι ορθό να λέμε πρώην γυναίκας σ' αυτή την περίπτωση, Για­ τί, Γιατί λέγοντας πρώην γυναίκα σημαίνει πως η γυναίκα έ­ παψε να είναι τέτοια, Και μήπως αυτό ακριβώς δεν συνέβη, ρώτησε ο επιθεωρητής, Όχι, η γυναίκα εξακολουθεί να είναι γυναίκα, έπαψε να είναι συμβία του, Ωραία, επομένως έ­ πρεπε να είχα πει πως στις δέκα έφτασα στο σπίτι της πρώην συμβίας του τύπου με την επιστολή, Ακριβώς, Συμβία ηχεί γελοίο και εξεζητημένο, όταν παρουσιάζεις τη γυναίκα σου

σε κάποιον, σίγουρα δεν θα πεις από δω η συμβία μου. Ο ε­ πόπτης έκοψε τη συζήτηση, Αφήστε τα αυτά για άλλη στιγ­ μή, ας έρθουμε στο προκείμενο, Το προκείμενο, συνέχισε ο επιθεωρητής, είναι πως έμεινα εκεί μέχρι τις δώδεκα, χωρίς εκείνη να έχει βγει από το σπίτι, κατά κάποιον τρόπο δεν με παραξένεψε τόσο, η οργάνωση της πόλης έχει διαταραχτεί, υπάρχουν επιχειρήσεις που έκλεισαν ή δουλεύουν με μισό ωράριο, ο κόσμος δεν χρειάζεται να ξυπνά τόσο πρωί, Μα­ κάρι κι εγώ, είπε ο πράκτορας, Εντέλει βγήκε ή δεν βγήκε, ρώτησε ο επόπτης που είχε αρχίσει να εκνευρίζεται, Βγήκε ακριβώς στις δώδεκα και δεκαπέντε λεπτά, Υπάρχει κά-, ποιος λόγος που είπες ακριβώς, Όχι, κύριε επόπτη, κοίταξα το ρολόι όπως ήταν φυσικό, και ορίστε, δώδεκα και δεκα­ πέντε. Συνέχισε, Έχοντας διαρκώς το νου μου στα ταξί που περνούσαν, μην τυχόν και μπει μέσα σε κάποιο και μ' αφή­ σει στη μέση του δρόμου σαν ηλίθιο, την ακολούθησα, δεν άργησα όμως να καταλάβω πως, όπου κι αν πήγαινε τελι­ κά, πήγαινε με τα πόδια, Και πού πήγε, Τώρα θα γελάσετε, κύριε επόπτη, Αμφιβάλλω, Περπάτησε πάνω από μισή ώρα με γοργό βήμα, διόλου εύκολο να την παρακολουθήσω, σαν γυμναστική ήταν, και ξαφνικά, χωρίς να το περιμένω, βρέ­ θηκα στο δρόμο όπου μένουν ο γέρος με τη μαύρη καλύ­ πτρα και η κοπέλα με τα σκούρα γυαλιά, η πόρνη, Δεν είναι πόρνη, επιθεωρητά, Αν δεν είναι τώρα, ήταν, το ίδιο κάνει, Το ίδιο κάνει στο δικό σου κεφάλι, όχι στο δικό μου, και μιας και μιλάς μαζί μου κι εγώ είμαι ανώτερος σου, χρησι­ μοποίησε τις λέξεις με τρόπο που να σε καταλαβαίνω, Στην περίπτωση αυτή θα πω πρώην πόρνη, Πες γυναίκα του γέ­ ρου με τη μαύρη καλύπτρα, όπως πριν από λίγο είπες γυ­ ναίκα του τύπου με την επιστολή, όπως βλέπεις, χρησιμο­ ποιώ την επιχειρηματολογία σου, Μάλιστα, κύριε, Βρέθη­ κες στο δρόμο, και μετά, τι έγινε μετά, Εκείνη μπήκε στην πολυκατοικία όπου μένουν οι άλλοι κι εκεί έμεινε, Κι εσύ τι έκανες, ρώτησε ο επόπτης τον πράκτορα, Ήμουν κρυμμέ­

νος, όταν μπήκε εκείνη μέσα πήγα και βρήκα τον επιθεω­ ρητή για να καταστρώσουμε τη στρατηγική μας, Και τότε, Καταλήξαμε να δουλέψουμε μαζί όσο αυτό είναι δυνατό, εί­ πε ο επιθεωρητής, και ορίσαμε πώς θα συνεχίζαμε αν χρεια­ ζόταν να χωριστούμε ξανά, Και μετά, Καθώς ήταν ώρα για φαγητό, επωφεληθήκαμε από το διάλειμμα, Πήγατε για φαγητό, Όχι, κύριε επόπτη, είχε εκείνος αγοράσει δύο σά­ ντουιτς και μου έδωσε το ένα, αυτό ήταν το γεύμα μας, Ο ε­ πόπτης χαμογέλασε επιτέλους, Αξίζεις μετάλλιο, είπε στον πράκτορα, που, ανακτώντας την αυτοπεποίθηση του, τόλ­ μησε ν' απαντήσει, Άλλοι το κέρδισαν για λιγότερα ακόμα, κύριε επόπτη, Δεν φαντάζεσαι πόσο δίκιο έχεις, Τότε βάλτε κι εμένα στη λίστα. Χαμογέλασαν κι οι τρεις, αλλά για λίγο, το πρόσωπο του επόπτη είχε συννεφιάσει ξανά, Τι έγινε στη συνέχεια, ρώτησε, Ήταν δύο και μισή όταν βγήκαν όλοι μα­ ζί, θα πρέπει να είχαν γευματίσει στο σπίτι, είπε ο επιθεω­ ρητής, μπήκαμε αμέσως σε συναγερμό γιατί δεν ξέραμε αν ο γέρος είχε αυτοκίνητο, πάντως αν είχε δεν το χρησιμοποίη­ σε, ίσως να έκανε οικονομία στη βενζίνη, πήγαμε ξοπίσω τους, αν ήταν εύκολη δουλειά για τον ένα, φανταστείτε για δύο, Και πού κατέληξε αυτό, Κατέληξε σ' έναν κινηματο­ γράφο, πήγαν στον κινηματογράφο, Εξακριβώσατε αν υ­ πήρχε άλλη πόρτα απ' όπου θα μπορούσαν να βγουν χωρίς να τους καταλάβετε εσείς, Υπήρχε μία, αλλά ήταν κλειστή, όπως και 'χει, ως προφύλαξη, του είπα να παραφυλάξει μι­ σή ώρα, Από κει δεν βγήκε κανείς, επιβεβαίωσε ο πράκτο­ ρας. Ο επόπτης είχε κουραστεί μ' αυτή την κωμωδία, Πάμε παρακάτω, τα υπόλοιπα περιληπτικά, διέταξε με ένταση στη φωνή. Ο επιθεωρητής τον κοίταξε με έκπληξη, Τα υπό­ λοιπα, κύριε επόπτη, είναι το τίποτα, βγήκαν μαζί έξω όταν τελείωσε η ταινία, πήραν ένα ταξί, εμείς πήραμε ένα άλλο, δώσαμε στον οδηγό την κλασική διαταγή, Αστυνομία, ακο­ λούθησε αυτό το αυτοκίνητο, ήταν περισσότερο μια βόλτα, η γυναίκα του τύπου με την επιστολή βγήκε πρώτη, Πού,

Στην οδό όπου μένει, σας το είπαμε, κύριε επόπτη, δεν φέρ­ νουμε νέα, ύστερα το ταξί πήγε τους υπόλοιπους στο σπίτι τους, Κι εσείς τι κάνατε, Εγώ είχα μείνει στον πρώτο δρόμο, είπε ο πράκτορας, Κι εγώ έμεινα στον δεύτερο, είπε ο επι­ θεωρητής, Και μετά, Μετά τίποτα, κανείς τους δεν ξανα­ βγήκε, έμεινα εκεί σχεδόν μια ώρα, στο τέλος πήρα ένα τα­ ξί, πέρασα από τον άλλο δρόμο για να πάρω το συνάδελφο, επιστρέψαμε μαζί εδώ, μόλις είχαμε φτάσει, Ανώφελη δου­ λειά επομένως, είπε ο επόπτης, Έτσι φαίνεται, είπε ο πρά­ κτορας, το ενδιαφέρον όμως είναι πως η ιστορία αυτή ξεκί­ νησε καλά, η ανάκριση του τύπου με την επιστολή, λόγου χάρη, άξιζε τον κόπο, ήταν σχεδόν διασκεδαστική, ο φου­ καράς δεν ήξερε πού να πάει να κρυφτεί και κατέληξε με την ουρά στα σκέλια, αλλά μετά, δεν ξέρω πώς, μετά βαλ­ τώσαμε, θέλω να πω, βαλτώσαμε εμείς, εσείς, κύριε επόπτη, μπορεί να ξέρετε κάτι παραπάνω, δεδομένου ότι μπορέσα­ τε να ανακρίνετε δυο φορές τους κύριους υπόπτους, Ποιοι είναι οι κύριοι ύποπτοι, ρώτησε ο επόπτης, Εν πρώτοις η γυναίκα του γιατρού και μετά ο άντρας της, για μένα είναι ξεκάθαρο, αφού μοιράζονται το κρεβάτι, θα πρέπει να μοι­ ράζονται και το φταίξιμο, Ποιο φταίξιμο, Ξέρετε ποιο φταί­ ξιμο, κύριε επόπτη, καλύτερα από μένα, Ας υποθέσουμε πως δεν ξέρω, εξήγησε μου εσύ, Το φταίξιμο για την κατά­ σταση στην οποία βρισκόμαστε, Ποια κατάσταση, Με τις ψήφους στο λευκό, την πόλη σε κατάσταση πολιορκίας, τη βόμβα στο σταθμό του μετρό, Πιστεύεις ειλικρινά αυτό που λες, ρώτησε ο επόπτης, Γι' αυτό ήρθαμε, για να ερευνήσου­ με και να συλλάβουμε τον ένοχο, Θέλεις να πεις τη γυναίκα του γιατρού, Μάλιστα, κύριε επόπτη, για μένα οι εντολές του υπουργού των εσωτερικών ως προς αυτό ήταν ρητές, Ο υπουργός των εσωτερικών δεν είπε πως η γυναίκα του για­ τρού είναι ένοχη, Κύριε επόπτη, εγώ δεν είμαι παρά ένας ε­ πιθεωρητής της αστυνομίας κι ίσως να μη γίνω ποτέ επό­ πτης, έμαθα όμως από την εμπειρία μου στο επάγγελμα πως

τα μισόλογα είναι για να λέει κανείς αυτό που δεν μπορούν να πουν ολόκληρες οι λέξεις, Θα υποστηρίξω την προαγω­ γή σου σε επόπτη στην πρώτη θέση που θ' ανοίξει, αλλά μέ­ χρι τότε η αλήθεια προστάζει να σε πληροφορήσω πως για τη γυναίκα του γιατρού η λέξη, όχι μισή αλλά ολόκληρη, είvaL αθώα. Ο επιθεωρητής έριξε ένα βλέμμα στον πράκτορα ζητώντας του βοήθεια, ο άλλος όμως είχε στο πρόσωπο μια έκφραση απορροφημένη σαν να είχε μόλις υπνωτιστεί, πράγμα που σήμαινε πως σ' εκείνον δεν μπορούσε να υπο­ λογίζει. Προσεκτικά ο επιθεωρητής ρώτησε, Υπαινίσσεστε μήπως, κύριε επόπτη, πως θα φύγουμε από δω με άδεια χέ­ ρια, Ή με τα χέρια στις τσέπες, αν προτιμάς αυτή την έκ­ φραση, Κι έτσι θα εμφανιστούμε μπροστά στον υπουργό, Αν δεν υπάρχει ένοχος, δεν μπορούμε να τον επινοήσουμε, Θα ήθελα να μου πείτε αν αυτή η φράση είναι δική σας ή του υπουργού, Δεν νομίζω να είναι του υπουργού, δεν θυ­ μάμαι να τον άκουσα ποτέ να τη λέει, Ούτε κι εγώ την έχω ακούσει από τότε που είμαι στην αστυνομία, κύριε επόπτη, και μ' αυτό σωπαίνω, δεν ξανανοίγω το στόμα μου. Ο επό­ πτης σηκώθηκε, κοίταξε το ρολόι και είπε, Πηγαίνετε να δειπνήσετε σε κάποιο εστιατόριο, είστε σχεδόν νηστικοί, θα πρέπει να πεινάτε, αλλά μην ξεχάσετε να φέρετε την από­ δειξη για να τη θεωρήσω, Κι εσείς, ρώτησε ο πράκτορας, Εγώ έφαγα καλά, πάντως, αν σφίξει η πείνα, έχει τσάι και μπισκότα για αρχή. Ο επιθεωρητής είπε, Ο σεβασμός μου προς το άτομο σας, κύριε επόπτη, με υποχρεώνει να σας πω πως ανησυχώ πολύ για σας, Γιατί, Εμείς είμαστε υφιστάμε­ νοι, το χειρότερο που μπορεί να μας συμβεί είναι η επίπλη­ ξη, εσείς όμως, κύριε επόπτη, είστε υπεύθυνος για την επι­ τυχία αυτής της επιχείρησης και φαίνεστε αποφασισμένος να δηλώσετε πως αποτύχατε, Σε ρωτώ, είναι αποτυχία επι­ χείρησης να λες πως ένας κατηγορούμενος είναι αθώος, Ναι, αν η επιχείρηση σχεδιάστηκε για να κάνει τον αθώο έ­ νοχο, Πριν από λίγο δήλωνες με πεποίθηση πως η γυναίκα

του γιατρού είναι ένοχη, τώρα είσαι έτοιμος να ορκιστείς στα ευαγγέλια πως είναι αθώα, Ίσως να το ορκιζόμουν στα ευαγγέλια, αλλά όχι μπροστά στον υπουργό των εσωτερι­ κών, Καταλαβαίνω, έχεις την οικογένεια σου, την καριέρα σου, τη ζωή σου, Έτσι είναι, κύριε επόπτη, και μπορείτε να προσθέσετε σ' αυτά και τη λιποψυχία μου, Είμαι άνθρωπος όπως κι εσύ, δεν μου επιτρέπεται να το κάνω, σε συμβου­ λεύω μόνο να πάρεις από δω και μπρος τον πράκτορα βήτα υπό την προστασία σου, έχω ένα προαίσθημα πως εσείς οι δύο θα χρειαστείτε πολύ ο ένας τον άλλο. Ο επιθεωρητής κι ο πράκτορας είπαν, Γεια σας λοιπόν, κι ο επόπτης απάντη­ σε, Καλή όρεξη, μη βιαστείτε. Η πόρτα έκλεισε. Ο επόπτης πήγε να πιει νερό στην κουζίνα, μετά πήγε στο δωμάτιο. Το κρεβάτι του ήταν ξέστρωτο, στο πάτωμα οι φορεμένες κάλτσες, μια εδώ, άλλη πιο πέρα, το πουκάμισο βρόμικο, πεταμένο στην τύχη πάνω σε μια καρέκλα, κι αυτά χωρίς να πάει μέχρι το μπάνιο να δει πώς είναι, είναι ένα ζή­ τημα που η πρόνοια α.ε., ασφαλίσεις & αντασφαλίσεις, θα πρέπει να λύσει αργά ή γρήγορα, το πόσο εξαρτάται από το κατά πόσον αυτό είναι συμβατό με τη φυσική διακριτικότη­ τα που περιβάλλει μια μυστική υπηρεσία, να διαθέσει στους πράκτορες που έρχονται και μένουν εδώ μια βοηθό που θα είναι, ταυτόχρονα, οικονόμος, μαγείρισσα και καμαριέρα. Ο επόπτης τράβηξε με βία το σεντόνι και το πάπλωμα, έδωσε δυο μπουνιές στο μαξιλάρι, δίπλωσε το πουκάμισο και τις κάλτσες και τα έβαλε σ' ένα συρτάρι, η απελπιστική όψη του δωματίου βελτιώθηκε κάπως, αλλά, προφανώς, ένα γυ­ ναικείο χέρι θα τα κατάφερνε καλύτερα. Κοίταξε το ρολόι, η ώρα ήταν καλή, κι όσο για ποιο πράγμα θα το μάθουμε. Κάθισε, άναψε το πορτατίφ του τραπεζιού και σχημάτισε έ­ ναν αριθμό. Στο τέταρτο χτύπημα του απάντησαν, Λέγετε, Μιλά το ψαροπούλι, Εδώ άλμπατρος, λέγετε, Έρχομαι να αναφέρω τις επιχειρήσεις της ημέρας, άλμπατρος, Ελπίζω να έχετε ικανοποιητικά αποτελέσματα να μου ανακοινώσε­

τε, ψαροπούλι, Εξαρτάται από αυτό που εσείς θεωρείτε ι­ κανοποιητικό, άλμπατρος, Δεν έχω ούτε χρόνο ούτε υπομο­ νή για ψιλά γράμματα, ψαροπούλι, πηγαίνετε κατευθείαν στην ουσία, Επιτρέψτε μου πρώτα να σας ρωτήσω, άλμπα­ τρος, αν το πακέτο έφτασε στον προορισμό του, Ποιο πα­ κέτο, Το πακέτο στις εννιά το πρωί, στρατιωτικό φυλάκιο έξι-βορείως, Α ναι, έφτασε σε άριστη κατάσταση, θα μου φα­ νεί πολύ χρήσιμο, όταν είναι ώρα θα μάθετε πώς, ψαροπού­ λι, τώρα διηγηθείτε μου τι κάνατε σήμερα, Δεν έχω πολλά να σας πω, άλμπατρος, κάποιες παρακολουθήσεις και μια ανάκριση, Να το κάνουμε πιο συγκεκριμένο, ψαροπούλι, τι αποτέλεσμα είχαν αυτές οι παρακολουθήσεις, Σχεδόν κανέ­ να, άλμπατρος, Γιατί, Εκείνοι που τους είχαμε ορίσει ως δευτερεύοντες υπόπτους, σε όλες τις περιστάσεις της παρα­ κολούθησης, είχαν απολύτως φυσιολογική συμπεριφορά, άλμπατρος, Και η ανάκριση των βασικών υπόπτων, που, απ' ό,τι θυμάμαι, είχε ανατεθεί σ' εσάς, ψαροπούλι, Στο ό­ νομα της αλήθειας, Τι είπατε μόλις τώρα, Στο όνομα της α­ λήθειας, Και τι σχέση έχει αυτό τώρα, ψαροπούλι, Είναι έ­ νας από τους πολλούς τρόπους να αρχίσει κανείς τη φράση του, άλμπατρος, Κάντε μου τότε τη χάρη και αφήστε το ό­ νομα της αλήθειας ήσυχο και πείτε μου, απλά, αν είστε ήδη σε θέση να επιβεβαιώσετε, χωρίς περιστροφές και πλατειασμούς, πως η γυναίκα του γιατρού, τη φωτογραφία της ο­ ποίας έχω τώρα μπροστά μου, είναι ένοχη, Ομολόγησε ένο­ χη για μια δολοφονία, άλμπατρος, Γνωρίζετε θαυμάσια πως, για πολλούς λόγους, συμπεριλαμβανομένης της έλλει­ ψης του σώματος του εγκλήματος, δεν είναι αυτό που μας ενδιαφέρει, Μάλιστα, άλμπατρος, Πηγαίνετε λοιπόν κατευ­ θείαν στο θέμα και απαντήστε μου αν μπορείτε να επιβε­ βαιώσετε πως η γυναίκα του γιατρού ευθύνεται για το ορ­ γανωμένο κίνημα της ψήφου στο λευκό, πως ίσως μάλιστα είναι η ίδια αυτή η κεφαλή όλης της οργάνωσης, Όχι, άλ­ μπατρος, δεν μπορώ να το επιβεβαιώσω, Γιατί, ψαροπούλι,

2 ο - Περί φωτίσεως

Γιατί κανείς αστυνομικός στον κόσμο, και θεωρώ τον εαυτό μου τελευταίο απ' όλους, άλμπατρος, δεν θα έβρισκε την παραμικρή ένδειξη που θα του επέτρεπε να θεμελιώσει μια κατηγορία τέτοιας φύσης, Ξεχνάτε, φαίνεται, πως είχαμε συμφωνήσει ότι θα καλλιεργούσατε όλες τις απαραίτητες α­ ποδείξεις, ψαροπούλι, Και ποιες θα μπορούσαν να ήταν αυ­ τές οι αποδείξεις σ' αυτή την περίπτωση, άλμπατρος, α ν μου επιτρέπετε την ερώτηση, Αυτό ούτε υπήρξε ούτε τώρα είναι δικό μου θέμα, αυτό το άφησα στην κρίση σας, ψαρο­ πούλι, όταν ακόμα είχα εμπιστοσύνη πως θα ήσασταν ικα­ νός να φέρετε την αποστολή σας σε αίσιο πέρας, Η κατά­ ληξη στο συμπέρασμα ότι ένας ύποπτος είναι αθώος για το έγκλημα που του αποδίδεται μου φαίνεται το καλύτερο πέ­ ρας για μια αστυνομική αποστολή, άλμπατρος, σας το λέω με κάθε σεβασμό, Από τώρα και στο εξής θεωρώ λήξασα αυτή την κωμωδία με τα κωδικά ονόματα, εσείς είστε επό­ πτης της αστυνομίας κι εγώ είμαι ο υπουργός των εσωτερι­ κών, Μάλιστα, κύριε υπουργέ, Για να συνεννοηθούμε μια και καλή, θα διατυπώσω διαφορετικά την ερώτηση που έ-1 κάνα πριν από λίγο, Μάλιστα, κύριε υπουργέ, Είστε διατε­ θειμένος, στο περιθώριο των προσωπικών σας πεποιθήσεων, να επιβεβαιώσετε πως η γυναίκα του γιατρού είναι ένοχη, απαντήστε, ναι ή όχι, Όχι, κύριε υπουργέ, Υπολογίσατε τις συνέπειες αυτού που μόλις είπατε, Μάλιστα, κύριε υπουργέ, Τότε σημειώστε τις αποφάσεις που πήρα, Σας ακούω, κύριε υπουργέ, Θα πείτε στον επιθεωρητή και τον πράκτορα βή­ τα πως έχουν εντολή να επιστρέψουν αύριο το πρωί, πως στις εννιά η ώρα θα πρέπει να βρίσκονται στο φυλάκιο έξιβορείως των συνόρων, πως θα τους περιμένει το πρόσωπο που θα τους συνοδέψει ως εδώ, ένας άντρας περίπου στην ηλικία σας με μια γραβάτα γαλάζια με λευκές βούλες, και να φέρουν εκείνοι το αυτοκίνητο που χρησιμοποιήσατε για τις μετακινήσεις σας και που δεν χρειάζεται πια εκεί, Μάλι­ στα, κύριε υπουργέ, Όσο για σας, Όσο για μένα, κύριε υ­

πουργέ, Θα παραμείνετε στην πρωτεύουσα μέχρι νεωτέρας διαταγής, που οπωσδήποτε δεν θ' αργήσει, Και η έρευνα, Εσείς ο ίδιος είπατε πως δεν υπάρχει τίποτα να ερευνήσετε, πως το ύποπτο άτομο είναι αθώο, Αυτή είναι, πράγματι, η πεποίθηση μου, κύριε υπουργέ, Επομένως έχετε λύσει την υπόθεση σας, δεν έχετε λόγο να παραπονιέστε, Και τι θα κάνω όσο είμαι εδώ, Τίποτα, μην κάνετε τίποτα, πηγαίνετε περίπατο, ξεσκάστε, πηγαίνετε σινεμά, στο θέατρο, επισκε­ φθείτε τα μουσεία, αν σας κάνει κέφι, προσκαλέστε σε δεί­ πνο τους νέους σας φίλους, πληρώνει το υπουργείο, Δεν κα­ ταλαβαίνω, κύριε υπουργέ, OL πέντε μέρες που σας έδωσα για την έρευνα δεν τελείωσαν ακόμα, ίσως από τώρα και μέ­ χρι τότε να πάρει άλλες στροφές το μυαλό σας, Δεν το νο­ μίζω, κύριε υπουργέ, Ακόμα κι έτσι, πέντε μέρες είναι πέντε μέρες, κι εγώ είμαι άνθρωπος που τηρεί το λόγο του, Μάλι­ στα, κύριε υπουργέ, Καληνύχτα, καλόν ύπνο, επόπτη, Κα­ ληνύχτα, κύριε υπουργέ. Ο επόπτης κατέβασε το ακουστικό. Σηκώθηκε από την καρέκλα και πήγε στο μπάνιο. Είχε την ανάγκη να δει το πρόσωπο του ανθρώπου που είχε καταδικάσει μόλις με συ­ νοπτικές διαδικασίες. Η λέξη δεν είχε ειπωθεί, αλλά μπο­ ρούσε να την ξεσκεπάσει γράμμα προς γράμμα, ανάμεσα σε όλες τις άλλες, ακόμα και σ' εκείνες που του εύχονταν κα­ λόν ύπνο. Δεν αισθανόταν έκπληξη, γνώριζε και με το πα­ ραπάνω τον υπουργό των εσωτερικών και ήξερε πως θα το πλήρωνε που δεν είχε συμμορφωθεί στις υποδείξεις, τις ρη­ τές, αλλά κυρίως τις υπονοούμενες, εντέλει όμως εξίσου σα­ φείς, αλλά τον εξέπληττε, αυτό μάλιστα, η γαλήνη του προ­ σώπου που έβλεπε στον καθρέφτη, ένα πρόσωπο απ' όπου φαινόταν να έχουν εξαφανιστεί οι ρυτίδες, ένα πρόσωπο ό­ που τα μάτια είχαν γίνει πιο καθάρια και λαμπερά, το πρό­ σωπο ενός άντρα πενήντα επτά χρόνων, επόπτη της αστυ­ νομίας το επάγγελμα, που είχε περάσει μόλις τη δοκιμασία της φωτιάς και είχε βγει απ' αυτή σαν από λουτρό βάπτι-

3 0 7

σης. Καλή ιδέα, να κάνει ένα λουτρό. Γδύθηκε και μπήκε κάτω από το ντους. Άφησε να τρέξει το νερό με το πάσο του, δεν είχε λόγο ν' ανησυχεί, το υπουργείο θα πλήρωνε το λο­ γαριασμό, κατόπιν σαπουνίστηκε αργά κι άφησε ξανά να τρέξει το νερό για να πλύνει από το σώμα του την υπόλοιπη βρομιά, τότε η μνήμη τον μετέφερε στην πλάτη της τέσσερα χρόνια πριν, όταν όλοι ήταν τυφλοί και περιπλανούνταν ρυπαροί και λιμοκτονούντες στην πόλη, έτοιμοι για τα πάντα για ένα μουχλιασμένο ξεροκόμματο, για οτιδήποτε μπορού­ σε να χωνευτεί, ή έστω να μασηθεί, έτσι που να ξεγελάσει την πείνα με τα φτωχά του υγρά, φαντάστηκε τη γυναίκα του γιατρού να οδηγεί στους δρόμους, κάτω απ' τη βροχή, το μικρό της ταλαιπωρημένο κοπάδι, έξι χαμένα πρόβατα, έξι πουλιά πεσμένα από τη φωλιά, έξι τυφλά γατάκια νεο­ γέννητα, ίσως κάποια στιγμή τότε, σε κάποιον απ' όλους τους δρόμους, να είχε σκοντάψει πάνω τους, ίσως από φό­ βο εκείνοι να τον είχαν απωθήσει, ήταν η εποχή τού ο σώ­ ζων εαυτόν σωθήτω, κλέψε προτού σε κλέψουν, χτύπα προ­ τού σε χτυπήσουν, ο χειρότερος σου εχθρός, όπως διδάσκει ο νόμος των τυφλών, είναι πάντα αυτός που βρίσκεται πιο κοντά σου, Δεν είμαστε τυφλοί μόνο όταν δεν ξέρουμε πού πάμε, σκέφτηκε. Το ζεστό νερό έπεφτε ηχηρά πάνω στο κε­ φάλι και τους ώμους του, έσταζε από το σώμα του κάτω και, καθαρό, εξαφανιζόταν κελαρύζοντας στην αποχέτευση. Βγήκε από το ντους, σκουπίστηκε στην πετσέτα του μπά­ νιου, σταμπωτή με το έμβλημα της αστυνομίας, μάζεψε τα ρούχα που είχε αφήσει να κρέμονται στην κρεμάστρα και πέρασε στο δωμάτιο. Έβαλε καθαρά εσώρουχα, τα τελευ­ ταία που του είχαν μείνει, το κοστούμι αναγκαστικά ήταν το ίδιο, για μια αποστολή πέντε μόνο ημερών δεν είχε υπολο­ γίσει πως θα χρειαζόταν περισσότερα. Κοίταξε το ρολόι, ή­ ταν σχεδόν εννιά η ώρα. Πήγε στην κουζίνα, ζέστανε νερό για τσάι, έβαλε μέσα το σκούρο χάρτινο σακουλάκι και πε­ ρίμενε όσα λεπτά συνιστούσαν οι οδηγίες χρήσης. Τα κου­

λούρια έμοιαζαν να είναι φτιαγμένα από γρανίτη με ζάχα­ ρη. Τα κριτσάνιζε με δύναμη, τα έκανε κομμάτια για να βο­ λέψουν στο μάσημα, μετά αργά τα έλειωνε. Έπινε το τσάι με μικρές γουλιές, εκείνος προτιμούσε το πράσινο, τώρα ό­ μως θ' αρκεστεί σ' αυτό, μαύρο και σχεδόν χωρίς γεύση, τό­ σο παλιό που θα ήταν, ήδη οι πολυτέλειες που παρείχε με συγκατάβαση στους περαστικούς της φιλοξενούμενους η πρόνοια α.ε., ασφαλίσεις & αντασφαλίσεις, ήταν υπερβολι­ κές. Τα λόγια του υπουργού αντηχούσαν σαρκαστικά στ' αυτιά του, Οι πέντε μέρες που σας έδωσα για την έρευνα δεν τελείωσαν, μέχρι τότε κάντε βόλτα, ξεσκάστε, πηγαίνε­ τε σινεμά, το υπουργείο πληρώνει, και αναρωτιόταν τι θα συνέβαινε μετά, θα τον πρόσταζαν να επιστρέψει στα κε­ ντρικά, επικαλούμενοι ανικανότητα για την ενεργό υπηρε­ σία θα τον κάθιζαν σ' ένα γραφείο να διατάζει χαρτιά, ένας επόπτης υποβιβασμένος σε θέση υπαλλήλου γραφείου, αυ­ τό θα ήταν το μέλλον του, ή ίσως να τον υποχρέωναν σε συ­ νταξιοδότηση, να τον ξεχνούσαν και να πρόφεραν ξανά το όνομα του όταν θα πέθαινε και θα τον έσβηναν από το μη­ τρώο του προσωπικού. Τελείωσε το φαγητό του, πέταξε το υγρό και παγωμένο χάρτινο σακουλάκι στον κάδο των σκουπιδιών, έπλυνε το φλιτζάνι και, με το κουζινομάχαιρο στο χέρι, μάζεψε τα ψίχουλα που είχαν πέσει στο τραπέζι. Το έκανε συγκεντρωμένα για να κρατήσει τις σκέψεις του σε απόσταση και να τις αφήσει να περάσουν μία μία, αφού πρώτα τις έχει ρωτήσει τι είχαν μέσα, γιατί με τις σκέψεις κάθε προφύλαξη είναι λίγη, μερικές μας εμφανίζονται μ' έ­ να γλυκό ύφος υποκριτικής αθωότητας κι αμέσως, πολύ αρ­ γά όμως, εκδηλώνονται πόσο κακοήθεις είναι. Κοίταξε ξα­ νά το ρολόι, δέκα παρά τέταρτο, πώς περνά ο χρόνος. Από την κουζίνα πήγε στη σάλα, κάθισε σ' έναν καναπέ και πε­ ρίμενε. Ξύπνησε με τον ήχο της κλειδαριάς. Ο επιθεωρητής και ο πράκτορας μπήκαν μέσα, φαινόταν και στους δυο πως είχαν φάει κι είχαν πιει καλά, χωρίς ωστόσο μεμπτή υπερ309

βολή. Καλησπέρισαν, έπειτα ο επιθεωρητής, εκ μέρους και των δύο, ζήτησε συγγνώμη που γύρισαν κάπως αργά. Ο ε­ πόπτης κοίταξε το ρολόι, ήταν περασμένες έντεκα, Αργά δεν είναι, είπε, απλώς θα χρειαστεί να σηκωθείτε πιο νωρίς απ' όσο πιθανώς περιμένατε, Έχουμε υπηρεσία, ρώτησε ο επιθεωρητής, βάζοντας ένα πακέτο πάνω στο τραπέζι, Μπορείτε να το πείτε κι έτσι. Ο επόπτης έκανε μια παύση, κοίταξε ξανά το ρολόι και συνέχισε, Στις εννιά το πρωί πρέ­ πει να είστε στο στρατιωτικό φυλάκιο έξι-βορείως με όλα σας τα πράγματα, Για ποιο λόγο, ρώτησε ο πράκτορας, Απαλλαγήκατε από την αποστολή που σας έφερε εδώ, Ήταν δική σας απόφαση, κύριε επόπτη, ρώτησε ο επιθεω­ ρητής με σοβαρό ύφος, Ήταν απόφαση του υπουργού, Για­ τί, Δεν μου το είπε, αλλά μην ανησυχείτε, είμαι πεπεισμένος πως δεν έχει τίποτα εναντίον σας, θα σας κάνει μια σειρά ε­ ρωτήσεις, εσείς ξέρετε πώς να απαντήσετε, Θέλετε μ' αυτό να πείτε πως δεν θα έρθετε μαζί μας, ρώτησε ο πράκτορας, Ναι, εγώ θα μείνω, Θα συνεχίσετε την έρευνα μόνος, Η έ­ ρευνα έκλεισε, Χωρίς συγκεκριμένα αποτελέσματα, Ούτε συγκεκριμένα ούτε αφηρημένα, Τότε δεν καταλαβαίνω για­ τί δεν θα μας συνοδέψετε, είπε ο επιθεωρητής, Διαταγή του υπουργού, θα παραμείνω εδώ μέχρι να τελειώσει η προθε­ σμία των πέντε ημερών που είχε δώσει, επομένως μέχρι την πέμπτη, Και μετά, Ίσως να σας το πει ο ίδιος όταν θα σας ανακρίνει, Θα μας ανακρίνει σε σχέση με ποιο πράγμα, Σε σχέση με το πώς πήγε η έρευνα, σε σχέση με το πώς τη διε­ ξήγαγα εγώ, Μα, κύριε επόπτη, μόλις μας είπατε ότι η έ­ ρευνα έκλεισε, Ναι, αλλά είναι πιθανό να θελήσουν να τη συνεχίσουν από άλλους δρόμους, όπως και να 'χει όχι μ' ε­ μένα, Δεν καταλαβαίνω τίποτα, είπε ο πράκτορας. Ο επό­ πτης σηκώθηκε, μπήκε στο γραφείο και επέστρεψε με ένα χάρτη που άπλωσε πάνω στο τραπέζι, λόγος για τον οποίο χρειάστηκε να παραμερίσει το πακέτο. Το φυλάκιο έξι-βο­ ρείως είναι εδώ, είπε βάζοντας το δάχτυλο του πάνω, μην

ξεγελαστείτε, θα σας περιμένει ένας άντρας που ο υπουργός λέει πως είναι περίπου στην ηλικία μου, αλλά είναι αρκετά νεότερος, θα τον αναγνωρίσετε από τη γραβάτα που φορά, γαλάζια με λευκές βούλες, όταν συναντηθήκαμε χθες χρησι­ μοποιήσαμε σύνθημα και παρασύνθημα, αυτή τη φορά υ­ ποθέτω πως δεν θα χρειαστεί, τουλάχιστον ο υπουργός δεν μου είπε τίποτα σχετικά, Δεν καταλαβαίνω, είπε ο επιθεω­ ρητής, Είναι αρκετά ξεκάθαρο, βοήθησε ο πράκτορας, θα πάμε στο φυλάκιο έξι-βορείως, Άλλο είναι αυτό που δεν κα­ ταλαβαίνω, αυτό που δεν καταλαβαίνω είναι γιατί φεύγου­ με εμείς και ο επόπτης μένει, Ο υπουργός θα έχει τους λό­ γους του, Οι υπουργοί πάντα έχουν τους λόγους τους, Και ποτέ δεν τους κοινοποιούν. Ο επόπτης παρενέβη, Μην τσα­ κώνεστε, η καλύτερη στάση που μπορείτε να τηρήσετε είναι να μη ζητήσετε εξηγήσεις και αμέσως να αμφιβάλετε στην απρόβλεπτη περίπτωση που σας τις δώσουν, είναι σχεδόν πάντα ψεύτικες. Δίπλωσε το χάρτη με κάθε προσοχή και, σαν να του ήρθε μόλις τώρα, είπε, Πάρτε το αυτοκίνητο, Ούτε το αυτοκίνητο θα κρατήσετε, ρώτησε ο επιθεωρητής, Από λεωφορεία και ταξί στην πόλη άλλο τίποτα, εξάλλου το περπάτημα κάνει καλό στην υγεία, Καταλαβαίνω όλο και λιγότερα, Δεν υπάρχει τίποτα να καταλάβετε, αγαπητέ μου, έλαβα διαταγές και τις εκτελώ, κι εσείς περιοριστείτε να κάνετε το ίδιο, οι όποιες αναλύσεις και συλλογισμοί δεν αλλοιώνουν ούτε κατά χιλιοστό αυτή την πραγματικότητα. Ο επιθεωρητής έσπρωξε μπροστά το πακέτο, Φέραμε αυτό, είπε, Τι έχει μέσα, Αυτά που μας έχουν εδώ για πρωινό εί­ ναι όλα τόσο χάλια που αποφασίσαμε ν' αγοράσουμε μερι­ κά κουλούρια φρέσκα, λίγο τυρί, βούτυρο ποιότητας, ζα­ μπόν και ψωμί φόρμας, Ή το παίρνετε ή το αφήνετε, είπε ο επόπτης χαμογελώντας, Αύριο, αν συμφωνείτε, θα πάρουμε πρωινό μαζί κι ό,τι περισσέψει μένει, χαμογέλασε κι ο επι­ θεωρητής. Είχαν χαμογελάσει όλοι, ο πράκτορας για να κά­ νει παρέα στους άλλους, και τώρα ήταν σοβαροί κι οι τρεις

τους και δεν ήξεραν τι να πουν. Στο τέλος ο επόπτης τους χαιρέτησε, Πάω να ξαπλώσω, δεν κοιμήθηκα καλά χθες βράδυ, ήταν έντονη μέρα, ξεκίνησε με όλα αυτά στο στρα­ τιωτικό φυλάκιο έξι-βορείως, Ποια όλα αυτά, κύριε επόπτη, ρώτησε ο επιθεωρητής, δεν ξέρουμε τι πήγατε να κάνετε στο φυλάκιο έξι-βορείως, Ναι, δεν σας ενημέρωσα, δεν είχα την ευκαιρία, με εντολή του υπουργού πήγα και παρέδωσα την ομαδική φωτογραφία στον άντρα με τη γαλάζια γραβά­ τα με τις λευκές βούλες, τον ίδιο που θα συναντήσετε κι ε­ σείς αύριο, Και τι την ήθελε τη φωτογραφία ο υπουργός, Με τα δικά του λόγια, θα το μάθουμε όταν είναι ώρα, Μου βρο­ μάει αυτό. Ο επόπτης κούνησε το κεφάλι σαν να συμφω­ νούσε και συνέχισε, Μετά θέλησε η τύχη και συνάντησα στο δρόμο τη γυναίκα του γιατρού, έφαγα στο σπίτι τους και στο τέλος είχα αυτή τη συζήτηση με τον υπουργό, Παρ' όλη την εκτίμηση που έχουμε για σας, είπε ο επιθεωρητής, υπάρχει ένα πράγμα που δεν θα σας συγχωρέσουμε ποτέ, μιλώ εξ ο­ νόματος και των δύο γιατί έχουμε συζητήσει το θέμα, Για τι πρόκειται, Δεν θελήσατε ποτέ να πάμε στο σπίτι αυτής της γυναίκας, Εσύ μπήκες κιόλας στο σπίτι της, Ναι, αλλά με βγάλατε αμέσως έξω, Αλήθεια είναι, παραδέχτηκε ο επό­ πτης, Γιατί, Γιατί φοβόμουν, Φοβόσασταν τι πράγμα, δεν εί-1 μαστέ τίποτα θηρία, Φοβόμουν πως η εμμονή να ανακαλυ­ φθεί ένας ένοχος με κάθε κόστος θα σας εμπόδιζε να δείτε ποιον είχατε πραγματικά μπροστά σας, Τόσο λίγη εμπιστο­ σύνη αξίζαμε, κύριε επόπτη, Δεν επρόκειτο για θέμα εμπι­ στοσύνης, αν είχα ή δεν είχα, ήταν μάλλον σαν να είχα συ­ ναντήσει ένα θησαυρό και να ήθελα να τον κρατήσω μόνο για μένα, όχι, καμία σχέση, δεν ήταν ζήτημα αισθημάτων, δεν ήταν αυτό που πιθανότατα σκέφτεστε, φοβήθηκα για Ι την ασφάλεια αυτής της γυναίκας, σκέφτηκα πως, όσο λι­ γότερα άτομα την ανακρίνουν, τόσο πιο ασφαλής θα ήταν, Με λόγια απλά, χωρίς να τα μασάμε, συγγνώμη για το θρά­ σος, είπε ο πράκτορας, δεν μας είχατε εμπιστοσύνη, Ναι, εί­

ναι αλήθεια, το ομολογώ, δεν είχα εμπιστοσύνη, Δεν θα χρειαστεί να μας ζητήσετε να σας συγχωρέσουμε, είπε ο ε­ πιθεωρητής, είστε συγχωρεμένος εκ των προτέρων, κυρίως επειδή είναι πιθανό να είχατε δίκιο για τους φόβους σας, πι­ θανώς θα τα χαλούσαμε όλα, θα μπαίναμε σαν ταύροι σε υαλοπωλείο. Ο επόπτης άνοιξε το πακέτο, έβγαλε δυο φέ­ τες ψωμιού φόρμας, έβαλε μέσα δυο φέτες ζαμπόν και χα­ μογέλασε καθώς δικαιολογούνταν, Ομολογώ πως πεινάω, ήπια μόνο ένα τσάι και έσπασα σχεδόν τα δόντια μου μ' ε­ κείνα τα αναθεματισμένα κουλούρια. Ο πράκτορας πήγε στην κουζίνα και έφερε ένα κουτάκι μπίρα κι ένα ποτήρι, Ορίστε, κύριε επόπτη, έτσι θα γλιστρήσει το ψωμί καλύτε­ ρα. Ο επόπτης κάθισε και μάσησε απολαυστικά το σάντουιτς με ζαμπόν, ήπιε την μπίρα σαν να έπλενε την ψυχή του, κι όταν τελείωσε είπε, Τώρα μάλιστα, πάω να ξαπλώσω, κοι­ μηθείτε κι εσείς, ευχαριστώ για το απόδειπνο. Κατευθύνθη­ κε προς την πόρτα που οδηγούσε στο δωμάτιο, εκεί σταμά­ τησε και γύρισε, Θα μου λείψετε, είπε. Έκανε μια παύση και πρόσθεσε, Μην ξεχάσετε αυτό που σας είπα πριν βγείτε για φαγητό, Σε τι αναφέρεστε, κύριε επόπτη, ρώτησε ο επιθεω­ ρητής, Πως έχω ένα προαίσθημα ότι θα χρειαστείτε ο ένας τον άλλο, μην αφήσετε να σας ξεγελάσουν ήπιες γαλιφιές ούτε υποσχέσεις για γρήγορη πρόοδο στην καριέρα σας, ο υπεύθυνος για το αποτέλεσμα στο οποίο έφτασε αυτή η έ­ ρευνα είμαι εγώ και κανένας άλλος, δεν θα με προδώσετε αν πείτε την αλήθεια, αλλά αρνηθείτε να δεχτείτε ψέματα στο όνομα μιας αλήθειας που δεν θα είναι η δική σας, Μάλιστα, κύριε επόπτη, υποσχέθηκε ο επιθεωρητής, Βοηθήστε ο ένας τον άλλο, είπε ο επόπτης, κι έπειτα, Μόνο αυτό σας εύχο­ μαι, μόνο αυτό σας παρακαλώ.

Ο

ΕΠΟΠΤΗΣ ΔΕΝ ΘΕΛΗΣΕ ΝΑ ΕΠΩΦΕΛΗΘΕΙ ΑΠΟ ΤΗΝ Α-

φειδή ασωτία του υπουργού των εσωτερικών. Δεν α­ ναζήτησε ψυχαγωγία σε θέατρα και σινεμά, δεν επι­ σκέφθηκε μουσεία, όταν έβγαινε από την πρόνοια α.ε., α­ σφαλίσεις & αντασφαλίσεις, ήταν μόνο για να γευματίσει και να δειπνήσει, και, όταν πλήρωνε το λογαριασμό στο ε­ στιατόριο, άφηνε πάντα τις αποδείξεις πάνω στο τραπέζι μαζί με φιλοδώρημα. Δεν ξαναπήγε στο σπίτι του γιατρού, ούτε είχε λόγο να επιστρέψει στον κήπο όπου είχε συμφι­ λιωθεί με το σκύλο των δακρύων, Κονστάντε το επίσημο ο­ νομαστικό του, και όπου, μάτια με μάτια, πνεύμα με πνεύ­ μα, είχε κουβεντιάσει με την κυρία του για ενοχή και αθωό­ τητα. Επίσης, δεν πήγε να παραφυλάξει τι έκαναν η κοπέλα με τα σκούρα γυαλιά κι ο γέρος με τη μαύρη καλύπτρα, ή η διαζευγμένη από αυτόν που υπήρξε ο πρώτος τυφλός, Όσο γι' αυτόν, αυτουργό της αηδιαστικής επιστολής κατάδοσης και πρωτουργό των δεινών, δεν είχε αμφιβολία, θα περνού­ σε στο απέναντι πεζοδρόμιο αν τον συναντούσε στο δρόμο. Όλο τον υπόλοιπο χρόνο, ώρες και ώρες συνεχόμενες, πρωί και απόγευμα, τον περνούσε καθισμένος δίπλα στο τηλέ­ φωνο, περιμένοντας, κι ακόμα κι όταν κοιμόταν, το αυτί του ξαγρυπνούσε. Ήταν βέβαιος ότι ο υπουργός των εσωτερι­ κών τελικά θα τηλεφωνούσε, αλλά δεν μπορούσε να κατα­ λάβει γιατί είχε εκείνος θελήσει να εξαντλήσει, μέχρι τα τε­ λευταία λεπτά, ή, με μεγαλύτερη σημασιολογική ακρίβεια,

μέχρι τα έσχατα, την προθεσμία πέντε ημερών που είχε ορί­ σει για την έρευνα. Το πιο φυσιολογικό θα ήταν να του έδι­ νε τη διαταγή να επιστρέψει στην υπηρεσία για να κανονί­ σουν τους ανοιχτούς λογαριασμούς τους, είτε ήταν αναγκα­ στική συνταξιοδότηση είτε απόταξη, αλλά η εμπειρία του είχε ήδη δείξει πως το φυσιολογικό παραήταν απλό για το δαιδαλώδη νου του υπουργού των εσωτερικών. Θυμόταν τα λόγια του επιθεωρητή, λαϊκά αλλά εκφραστικά, Μου βρομάει αυτό, είχε πει όταν του μίλησε για τη φωτογραφία που είχε παραδώσει στον άντρα με τη γαλάζια γραβάτα με τις λευκές βούλες στο στρατιωτικό φυλάκιο έξι-βορείως, και σκεφτόταν πως η ουσία του ζητήματος πρέπει να βρισκόταν όντως εκεί, στη φωτογραφία, παρόλο που δεν μπορούσε να φανταστεί με ποιον τρόπο και για τι. Στην αργή αυτή ανα­ μονή που τα όρια της ήταν ορατά, που δεν θα ήταν, όπως συνηθίζεται να λέγεται όταν θέλουμε να εμπλουτίσουμε την επικοινωνία, ατέρμονη, και με τις σκέψεις αυτές, που πολ­ λές φορές ήταν μέσα σε μια συνεχόμενη και ασυγκράτητη υ­ πνηλία, από την οποία τον τραβούσε λαχταρώντας τον η συνείδηση προς μια κατάσταση ημι-εγρήγορσης, θα περ­ νούσαν οι τρεις μέρες που απέμεναν για να λήξει η προθε­ σμία, τετάρτη, πέμπτη, παρασκευή, τρία φύλλα στο ημερο­ λόγιο που με δυσκολία αποκόβονταν από τη ραφή του με­ σονυκτίου και που κατόπιν έμεναν στα δάχτυλα σαν κολλη­ μένα, μεταμορφωμένα σε μια κολλώδη και ακανόνιστη μά­ ζα χρόνου, σ' ένα χαλαρό τοίχο που του αντιστεκόταν, αλ­ λά ταυτόχρονα τον ρουφούσε στο εσωτερικό του. Επιτέλους την τετάρτη, ήταν πια έντεκα και τριάντα τη νύχτα, τηλε­ φώνησε ο υπουργός. Δεν χαιρέτησε, δεν καλησπέρισε, δεν ρώτησε τον επόπτη πώς ήταν στην υγεία του και πώς τα εί­ χε βγάλει πέρα με τη μοναξιά, δεν είπε πως είχε ήδη ανα­ κρίνει τον επιθεωρητή και τον πράκτορα, μαζί και χωριστά, με ευχάριστη κουβεντούλα ή με άγριες απειλές, του είπε μό­ νο στα πεταχτά, σαν να ήταν άσχετο, Φαντάζομαι πως θα

3 1 5

σας ενδιαφέρει να διαβάσετε αύριο τις εφημερίδες, Τις δια­ βάζω κάθε μέρα, κύριε υπουργέ, Σας συγχαίρω, είστε ένας ενημερωμένος άνθρωπος, παρ' όλα αυτά σας συνιστώ ζωη­ ρά να μην παραλείψετε να διαβάσετε τις αυριανές, θα ευ­ χαριστηθείτε, Έτσι θα κάνω, κύριε υπουργέ, Και να δείτε ε­ πίσης το δελτίο ειδήσεων στην τηλεόραση, μην το χάσετε για τίποτα στον κόσμο, Δεν έχουμε τηλεόραση στην πρό­ νοια α.ε., κύριε υπουργέ, Κρίμα, αν και μου φαίνεται καλύ­ τερα έτσι, για να μην αποσπάται το μυαλό σας από τα φλέ­ γοντα προβλήματα της έρευνας την οποία έχετε αναλάβει, όπως και να 'χει μπορείτε να επισκεφθείτε κάποιον από τους πρόσφατους φίλους σας, προτείνετε τους να συγκε­ ντρωθεί όλη η ομάδα και ν' απολαύσετε το θέαμα. Ο επό­ πτης δεν απάντησε. Θα μπορούσε να είχε ρωτήσει ποια θα ήταν η πειθαρχική του κατάσταση από την επομένη, αλλά προτίμησε να σωπάσει, αφού ήταν ξεκάθαρο πως η τύχη του βρισκόταν στα χέρια του υπουργού, ας ανήγγελλε εκεί­ νος την ποινή, εξάλλου ήταν βέβαιος πως θα λάμβανε μια ξερή πρόταση ως απάντηση, του είδους Μη βιάζεστε, θα το μάθετε αύριο. Ξαφνικά ο επόπτης συνειδητοποίησε πως η σιωπή διαρκούσε ήδη περισσότερο από κείνο που θα μπο­ ρούσε να θεωρηθεί φυσιολογικό σ' ένα διάλογο από τηλε­ φώνου, τρόπος επικοινωνίας όπου οι παύσεις ή τα διαλείμ­ ματα ανάμεσα στις φράσεις είναι συνήθως σύντομα ή ταχύ­ τατα. Δεν είχε αντιδράσει στην κακόβουλη υπόδειξη του υ­ πουργού των εσωτερικών κι εκείνος δεν φαινόταν να είχε νοιαστεί, παρέμενε σιωπηλός σαν να έδινε χρόνο στο συνο­ μιλητή του για να σκεφτεί την απάντηση. Ο επόπτης ξεστό­ μισε προσεκτικά, Κύριε υπουργέ. Οι ηλεκτρικές ωθήσεις με­ τέφεραν τις δυο λέξεις κατά μήκος της γραμμής, αλλά από την άλλη άκρη δεν ήρθε σημείο ζωής. Το άλμπατρος το είχε κλείσει. Ο επόπτης κατέβασε το ακουστικό και βγήκε από το δωμάτιο. Πήγε στην κουζίνα, ήπιε ένα ποτήρι νερό, δεν ήταν η πρώτη φορά που αντιλαμβανόταν πως η συνομιλία

με τον υπουργό των εσωτερικών τού προκαλούσε μια δίψα βασανιστική σχεδόν, σαν να καιγόταν εσωτερικά καθ' όλη τη διάρκεια της συζήτησης και τώρα απόσωνε να σβήσει την ίδια του την πυρκαγιά. Πήγε και κάθισε στον καναπέ της σάλας, αλλά δεν έμεινε εκεί για πολύ, η ημιληθαργική κατάσταση στην οποία ζούσε αυτές τις τρεις μέρες είχε εξα­ φανιστεί, σαν να είχε εξανεμιστεί στην πρώτη λέξη του υ­ πουργού, τώρα τα πράγματα, αυτή η αοριστία που συνηθί­ ζουμε να της δίνουμε το γενικό και τεμπέλικο όνομα πράγ­ ματα ενώ θα έπαιρνε πάρα πολύ χρόνο και θα καταλάμβα­ νε πάρα πολύ χώρο για να την εξηγήσουμε ή απλώς να την ορίσουμε, είχε αρχίσει να επισπεύδεται και δεν θα σταμα­ τούσε πλέον μέχρι το τέλος, ποιο τέλος όμως, και πότε, πώς και πού. Για κάτι όμως ήταν βέβαιος, δεν ήταν ανάγκη να τον λένε μεγκρέ, πουαρό ή σέρλοκ χολμς για να γνωρίζει τι θα δημοσίευαν την επομένη οι εφημερίδες. Η αναμονή είχε τελειώσει, ο υπουργός των εσωτερικών δεν θα τηλεφωνού­ σε ξανά, αν είχε κάποια διαταγή να του δώσει αυτή θα ερ­ χόταν διαμέσου κάποιου γραμματέα ή κατευθείαν από το αρχηγείο της αστυνομίας, πέντε μέρες και πέντε νύχτες, όχι περισσότερο, στάθηκαν αρκετές ώστε από επόπτης επιφορ­ τισμένος με μια δύσκολη έρευνα να καταλήξει μαριονέτα που της είχε σπάσει το νήμα και την πέταξαν στα σκουπί­ δια. Τότε λοιπόν σκέφτηκε πως είχε ακόμα μία υποχρέωση να εκπληρώσει. Έψαξε ένα όνομα στον τηλεφωνικό κατά­ λογο, επιβεβαίωσε νοερά τη διεύθυνση και σχημάτισε τον α­ ριθμό. Του απάντησε η γυναίκα του γιατρού, Λέγετε, Κα­ λησπέρα, εγώ είμαι, ο επόπτης, με συγχωρείτε που σας τη­ λεφωνώ τέτοια ώρα μέσα στη νύχτα, Δεν πειράζει, δεν πέ­ φτουμε νωρίς για ύπνο, Θυμάστε τι σας είπα, όταν κουβε­ ντιάζαμε στον κήπο, πως ο υπουργός των εσωτερικών μού είχε ζητήσει τη φωτογραφία της ομάδας σας, Θυμάμαι, Ε λοιπόν έχω κάθε λόγο να πιστεύω πως αυτή η φωτογραφία θα δημοσιευτεί αύριο στις εφημερίδες και θα εμφανιστεί

στην τηλεόραση, Δεν σας ρωτώ γιατί, θυμάμαι που μου εί­ χατε πει πως δεν ήταν για καλό που την είχε ζητήσει ο υ­ πουργός, Ναι, όπως και να 'χει, δεν περίμενα να τη χρησι­ μοποιήσει κατ' αυτό τον τρόπο, Ποιες είναι οι προθέσεις του, Αύριο θα δούμε τι άλλο θα κάνουν οι εφημερίδες εκτός από το να επιδείξουν τη φωτογραφία, φαντάζομαι όμως ό­ τι θα σας στιγματίσουν έναντι της κοινής γνώμης, Που δεν τυφλώθηκα πριν από τέσσερα χρόνια, Ξέρετε πολύ καλά πως για τον υπουργό είναι εξαιρετικά ύποπτο ότι δεν τυ­ φλωθήκατε όταν όλος ο κόσμος είχε χάσει την όραση του, τώρα το γεγονός αυτό έγινε επαρκής και πλέον λόγος, από την άποψη αυτή, για να σας θεωρήσει υπεύθυνη, συνολικά ή εν μέρει, γι' αυτό που συμβαίνει, Αναφέρεστε στην ψήφο στο λευκό, Ναι, στην ψήφο στο λευκό, Είναι παράλογο, εί­ ναι εντελώς παράλογο, Στη δουλειά μου έχω μάθει πως αυ­ τοί που κυβερνούν όχι μόνο δεν σταματούν μπροστά σ' αυ­ τό που εμείς αποκαλούμε παράλογο, αλλά και το χρησιμο­ ποιούν για να ναρκώσουν τις συνειδήσεις και να εκμηδενί­ σουν τη λογική, Τι πιστεύετε πως πρέπει να κάνουμε, Κρυ­ φτείτε, εξαφανιστείτε, μην πάτε όμως στο σπίτι των φίλων σας, εκεί δεν θα είστε ασφαλής, πολύ σύντομα θα μπουν και αυτοί υπό παρακολούθηση, αν δεν είναι ήδη, Έχετε δίκιο, αλλά, όπως και να 'χει, ποτέ δεν θα επιτρέπαμε στους εαυ­ τούς μας να θέσουν σε κίνδυνο κάποιον που θα αποφάσιζε να μας φιλοξενήσει, και αυτή τη στιγμή, λόγου χάρη, σκέ­ φτομαι μήπως κάνατε άσχημα που μας τηλεφωνήσατε, Μην ανησυχείτε, η γραμμή είναι ασφαλής, λίγες γραμμές υπάρ­ χουν στη χώρα τόσο ασφαλείς όσο αυτή, Κύριε επόπτη, Ορίστε, Υπάρχει μια ερώτηση που θα ήθελα να σας κάνω, δεν είμαι σίγουρη όμως αν τολμώ, Ρωτήστε, μη διστάζετε, Γιατί το κάνετε αυτό για μας, γιατί μας βοηθάτε, Απλώς και μόνο εξαιτίας μιας μικρής φράσης που συνάντησα σ' ένα βι­ βλίο, πριν από πολλά χρόνια, και που την είχα ξεχάσει, αλλά ξανάρθε στη μνήμη μου τις τελευταίες μέρες, Ποιας φράσης,

318

Γεννιόμαστε και τη στιγμή εκείνη είναι σαν να κλείνουμε συμφωνία για όλη μας τη ζωή, αλλά μπορεί να φτάσει η μέ­ ρα που θα αναρωτηθούμε Ποιος το υπέγραψε αυτό για μέ­ να, Πραγματικά, είναι όμορφες λέξεις, σε βάζουν να σκε­ φτείς, πώς λέγεται το βιβλίο, Ντρέπομαι που το ομολογώ, αλλά μου είναι αδύνατο να θυμηθώ, Ελάτε τώρα, πώς γίνε­ ται να μη θυμάστε τίποτα, ούτε καν τον τίτλο, Ούτε το όνο­ μα του συγγραφέα, Οι λέξεις αυτές, που πιθανώς, έτσι όπως παρουσιάζονται, κανείς δεν τις είχε πει ποτέ πριν, οι λέξεις αυτές είχαν την τύχη να μη χαθούν μεταξύ τους, βρέθηκε κάποιος να τις συγκεντρώσει μαζί, ποιος ξέρει, ίσως ο κό­ σμος ν' άξιζε λίγο παραπάνω αν ξέραμε πώς να ενώσουμε κάμποσες λέξεις που τριγυρνούν αμολημένες, Αμφιβάλλω αν καμιά φορά θα καταφέρουν οι ταλαίπωρες να συναντη­ θούν, Κι εγώ, αλλά είναι φτηνό να ονειρεύεσαι, δεν κοστί­ ζει χρήμα, Για να δούμε τι θα πουν οι εφημερίδες αύριο, Για να δούμε, είμαι προετοιμασμένη για το χειρότερο, Όπου κι αν οδηγήσουν όλα αυτά στο άμεσο μέλλον, σκεφτείτε αυτό που σας είπα, κρυφτείτε, εξαφανιστείτε, Θα μιλήσω με το σύζυγο μου, Μακάρι εκείνος να σας πείσει, Καληνύχτα και ευχαριστώ για όλα, Δεν χρειάζεται να ευχαριστήσετε, Να προσέχετε. Αφού έκλεισε το τηλέφωνο, ο επόπτης αναρω­ τήθηκε μήπως ήταν βλακεία από μέρους του που υποστήρι­ ξε, σαν να εξαρτιόταν από εκείνον, πως η γραμμή ήταν α­ σφαλής, πως λίγες γραμμές υπάρχουν στη χώρα τόσο α­ σφαλείς όσο αυτή. Ανασήκωσε τους ώμους, μουρμούρισε, Τι σημασία έχει, τίποτα δεν είναι ασφαλές, κανείς δεν είναι ασφαλής. Δεν κοιμήθηκε καλά, ονειρεύτηκε ένα σύννεφο λέξεων που ξέφευγαν και διαλύονταν ενώ εκείνος τις καταδίωκε με μια απόχη πεταλούδας και τις ικέτευε, Σταθείτε, σας παρα­ καλώ, μην κινείστε, περιμένετε με. Τότε, ξαφνικά, οι λέξεις σταμάτησαν και μαζεύτηκαν, στοιβάχτηκαν η μια πάνω στην άλλη σαν σμάρι μελισσών που περιμένει μια κυψέλη 319

για να πέσει, κι εκείνος, μ' ενα επιφώνημα χαράς, έριξε την απόχη. Είχε πιάσει μια εφημερίδα. Ήταν ένα κακό όνειρο, θα ήταν όμως χειρότερο αν το άλμπατρος είχε τρυπήσει ξα­ νά τα μάτια της γυναίκας του γιατρού. Ξύπνησε νωρίς. Συ­ γυρίστηκε βιαστικά και κατέβηκε. Δεν περνούσε πλέον από το γκαράζ, από την πόρτα του ιππικού, τώρα έβγαινε από την κοινή έξοδο, αυτή που θα μπορούσε να λέγεται του πε­ ζικού, χαιρετούσε το θυρωρό μ' ένα νεύμα του όταν τον έ­ βλεπε χωμένο στη γωνιά του, έλεγε καμιά κουβέντα αν τον συναντούσε έξω, δεν χρειαζόταν παραπάνω, κατά κάποιον τρόπο ήταν εκεί δανεικός, εκείνος, όχι ο θυρωρός. Τα φα­ νάρια στους δρόμους ήταν ακόμη αναμμένα, τα μαγαζιά ή­ θελαν ακόμα δυο ώρες για ν' ανοίξουν. Έψαξε και βρήκε έ­ να περίπτερο που πουλούσε εφημερίδες, ένα μεγάλο, απ' αυτά που φιλοξενούσαν όλες τις εφημερίδες, κι έμεινε εκεί να περιμένει. Ευτυχώς δεν έβρεχε. Τα φανάρια έσβηναν α­ φήνοντας την πόλη βυθισμένη για μερικά λεπτά σε μια έ­ σχατη και σύντομη σκοτεινιά, που διαλυόταν αμέσως κα­ θώς τα μάτια συνήθιζαν στην αλλαγή και το γαλαζωπό φως της αυγής κατέβαινε ως το δρόμο. Το φορτηγό διανομής έ­ φτασε, ξεφόρτωσε τα δέματα και συνέχισε την πορεία του. Ο περιπτεράς άρχισε να τ' ανοίγει και να τακτοποιεί τις ε­ φημερίδες σύμφωνα με την ποσότητα των αντιτύπων που παρέλαβε, από τα αριστερά προς τα δεξιά, από τη μεγαλύ­ τερη προς τη μικρότερη. Ο επόπτης πλησίασε, καλημέρισε, είπε, Δώστε μου απ' όλες. Ενόσω ο περιπτεράς τις έχωνε σε μια πλαστική σακούλα, αυτός κοίταξε τις στοίβες, με εξαί­ ρεση τις δύο τελευταίες όλες έφεραν τη φωτογραφία στην πρώτη σελίδα κάτω από θεόρατους πηχυαίους τίτλους. Κα­ λά ξεκινούσε η μέρα για το περίπτερο, ένας πελάτης πε­ ρίεργος που έχει τον τρόπο του, κι όσο για την υπόλοιπη μέ­ ρα, το προεξοφλούμε από τώρα, δεν πρόκειται να είναι δια­ φορετική, όλες οι εφημερίδες θα πουληθούν, με εξαίρεση τις δυο μικρές στοίβες στα δεξιά, απ' όπου θα πουληθούν ό­

σες συνήθως. Ο επόπτης δεν ήταν πια εκεί, είχε τρέξει να πάρει ένα ταξί που είχε εμφανιστεί στην παρακάτω στροφή, και τώρα, νευρικά, αφού έδωσε τη διεύθυνση της πρόνοια α.ε. και ζήτησε συγγνώμη για τη μικρή κούρσα, έβγαζε τις εφημερίδες από τη σακούλα, τις ξεδίπλωνε. Εκτός από τη φωτογραφία της ομάδας, με ένα βέλος να σημειώνει τη γυ­ ναίκα του γιατρού, είχε στο πλάι, βαλμένη σε κύκλο, μια με­ γέθυνση του προσώπου. Και οι τίτλοι ήταν, με μαύρο και κόκκινο, Ανακαλύπτεται Επιτέλους Το Πρόσωπο Της Συ­ νωμοσίας, Αυτή Η Γυναίκα Δεν Τυφλώθηκε Πριν Από Τέσ­ σερα Χρόνια, Λύθηκε Το Αίνιγμα Της Ψήφου Στο Λευκό, Η Αστυνομική Έρευνα Δίνει Τους Πρώτους Καρπούς. Το αδύ­ ναμο ακόμα φως και ο τριγμός του αυτοκινήτου πάνω στο πλακόστρωτο του δρόμου δεν του επέτρεπαν να διαβάσει τα ψιλά γράμματα. Σε λιγότερο από πέντε λεπτά το ταξί είχε σταματήσει μπροστά στην πόρτα του κτηρίου. Ο επόπτης πλήρωσε, άφησε τα ρέστα στο χέρι του ταξιτζή και μπήκε μέσα γρήγορα. Σαν πνοή, πέρασε μπροστά από το θυρωρό χωρίς να του απευθύνει το λόγο, μπήκε στο ασανσέρ, η νευ­ ρικότητα έκανε τα πόδια του να χτυπούν σχεδόν από την α­ νυπομονησία, άντε, άντε, το μηχάνημα όμως, που είχε πε­ ράσει όλη του τη ζωή ανεβάζοντας και κατεβάζοντας κό­ σμο, ακούγοντας διάλογους, ατελείς μονολόγους, τραγού­ δια να τα σφυρίζουν παράφωνα, έναν ακράτητο αναστε­ ναγμό, κάποια ανήσυχη μουρμούρα, προσποιόταν πως τί­ ποτε απ' όλα αυτά δεν είχε σχέση μαζί του, τόσος χρόνος προς τα πάνω, τόσος χρόνος προς τα κάτω, σαν το πεπρω­ μένο, αν βιάζεται ας πάει από τις σκάλες. Ο επόπτης έβαλε επιτέλους το κλειδί στην πόρτα της πρόνοια α.ε., ασφαλί­ σεις & αντασφαλίσεις, άναψε το φως και έσπευσε στο τρα­ πέζι όπου είχε απλώσει το χάρτη της πόλης και είχε φάει το τελευταίο πρόγευμα με τους απόντες βοηθούς του. Τα χέρια του έτρεμαν. Κάνοντας προσπάθεια να πηγαίνει αργά, να μην πηδάει σειρές, λέξη προς λέξη, διάβασε μία προς μία τις

2 1 - Περί

φωτίσεως

ειδήσεις των τεσσάρων εφημερίδων που δημοσίευαν τη φω­ τογραφία. Με μικρές παραλλαγές στο ύφος, με ελαφρές διαφορές στο λεξιλόγιο, η πληροφορία ήταν παρόμοια σε ό­ λες, και απ' αυτές έβγαινε κάτι σαν αριθμητικός μέσος όρος που τον είχε ορίσει προφανώς η αρχική πηγή, εκπονήθηκε από τους βοηθούς συγγραφής του υπουργείου των εσωτερι­ κών. Το πόνημα υποστήριζε περίπου τα εξής, Ενώ πιστεύα­ με πως η κυβέρνηση είχε παραδώσει στη δράση του χρόνου, του χρόνου που όλα τα φθείρει και όλα τα απαλύνει, το έρ­ γο του προσδιορισμού και της αφαίρεσης του κακοήθους ό­ γκου ο οποίος γεννήθηκε εξ απίνης στην πρωτεύουσα της χώρας υπό την κρυψίνου και παρεκκλίνουσα μορφή της •ψήφου στο λευκό, που, όπως είναι κοινώς γνωστό στους α­ ναγνώστες μας, ξεπέρασε μακράν την ψήφο προς όλα τα δημοκρατικά κόμματα μαζί, ιδού που φτάνει στη σύνταξη μας η πλέον απρόσμενη και ευτυχής είδηση. Η ερευνητική ιδιοφυΐα και η επιμονή του αστυνομικού θεσμού, ενσαρκω­ μένες στα πρόσωπα ενός επόπτη, ενός επιθεωρητή κι ενός πράκτορα βήτα των οποίων τα ονόματα, για λόγους ασφα­ λείας, δεν έχουμε την άδεια να αποκαλύψουμε, πέτυχαν να φέρουν στο φως αυτό που, κατά πάσα πιθανότητα, είναι το κεφάλι της παρασιτικής ταινίας, οι δακτύλιοι της οποίας παρέλυαν και αποδυνάμωναν επικίνδυνα την πολιτική συ­ νείδηση της πλειοψηφίας των κατοίκων της πόλης αυτής σε ηλικία ψήφου. Μία γυναίκα, παντρεμένη με έναν οφθαλ­ μίατρο, η οποία, προς μεγάλη κατάπληξη, υπήρξε, σύμφω­ να με αρκετά εχέγγυες μαρτυρίες, το μόνο άτομο το οποίο προ τεσσάρων ετών ξέφυγε από την τρομερή επιδημία που μετέτρεψε την πατρίδα μας σε χώρα τυφλών, η γυναίκα αυ­ τή θεωρείται από την αστυνομία ως η πιθανή ένοχος της νέας τυφλότητας, περιορισμένη ευτυχώς τη φορά αυτή στα όρια της πρώην πρωτεύουσας, που ήρθε να εισαγάγει στην πολι­ τική μας ζωή και το δημοκρατικό μας σύστημα τον πλέον ε­ πικίνδυνο σπόρο της διαστροφής και της διαφθοράς. Μόνο

322

ένας διαβολικός εγκέφαλος, όπως υπήρξαν στο παρελθόν οι μεγαλύτεροι εγκληματίες της ιστορίας της ανθρωπότη­ τας, θα μπορούσε να συλλάβει αυτό που, σύμφωνα με αξιό­ πιστη πηγή, πίστωσε η εξοχότητά του ο κύριος πρόεδρος της δημοκρατίας με τον ποιοτικό προσδιορισμό της τορπί­ λης που ρίφθηκε στα ύφαλα ενάντια στο μεγαλειώδες πλοίο της δημοκρατίας. Έτσι είναι. Αν τελικά αποδειχτεί, πέραν πάσης αμφιβολίας, όπως όλα υποδεικνύουν, πως η συγκε­ κριμένη σύζυγος οφθαλμιάτρου είναι ένοχη, τότε οι πολίτες που σέβονται την τάξη και το δίκαιο θα απαιτήσουν να πέ­ σει η μέγιστη αυστηρότητα της δικαιοσύνης επί της κεφα­ λής της. Και ιδού πώς έχουν τα πράγματα. Η γυναίκα αυτή, που, δεδομένης της μοναδικότητας της περίπτωσης της πριν από τέσσερα χρόνια, θα μπορούσε να συστήσει ένα πο­ λύ σημαντικό στοιχείο μελέτης για την επιστημονική μας κοινότητα, και που, ως τέτοια, θα δικαιούταν μια διακεκρι­ μένη θέση στα κλινικά ιστορικά της ειδικότητας της οφθαλ­ μολογίας, θα βρεθεί τώρα στο επίκεντρο της δημόσιας βδελυγμίας ως εχθρός της πατρίδας της και του λαού της. Για το λόγο αυτόν μπορεί κανείς να πει πως καλύτερα θα ήταν να είχε τυφλωθεί. Η τελευταία φράση, ξεκάθαρα απειλητική, ηχούσε ήδη ως καταδίκη, το ίδιο σαν να είχαν γράψει Καλύτερα να μην είχε γεννηθεί. Η πρώτη παρόρμηση του επόπτη ήταν να τη­ λεφωνήσει στη γυναίκα του γιατρού, να τη ρωτήσει αν είχε διαβάσει τις εφημερίδες, να την παρηγορήσει έστω και λίγο, αλλά τον συγκράτησε η σκέψη πως οι πιθανότητες να πα­ ρακολουθούσαν το τηλέφωνο της είχαν φτάσει, από την νύ­ χτα στο πρωί, στο εκατό τοις εκατό. Όσο για τα τηλέφωνα της πρόνοια α.ε., το κόκκινο και το γκρίζο, γι' αυτά δεν ά­ ξιζε τον κόπο να μιλά, είναι απευθείας συνδεδεμένα με το μυστικό δίκτυο του κράτους. Ξεφύλλισε τις άλλες δύο εφη­ μερίδες, δεν δημοσίευαν ούτε λέξη για το θέμα. Τι πρέπει να κάνω τώρα, ρώτησε φωναχτά. Γύρισε πάλι στην είδηση, την

ξαναδιάβασε, είχε θεωρήσει περίεργο που δεν δίνονταν οι ταυτότητες των ανθρώπων που εμφανίζονταν στην εικόνα, ειδικά της γυναίκας του γιατρού και του άντρα της. Τότε μό­ νο πρόσεξε τη λεζάντα της φωτογραφίας, που έλεγε τα ε­ ξής, Η ύποπτη επισημαίνεται με το βέλος. Κατά τα φαινό­ μενα, παρόλο που δεν υπάρχει ακόμη απόλυτη επιβεβαίω­ ση του στοιχείου αυτού, η γυναίκα του γιατρού είχε την ο­ μάδα υπό την προστασία της στη διάρκεια της επιδημίας τυφλότητας. Σύμφωνα με επίσημες πηγές, η πλήρης εξακρί­ βωση της ταυτότητας των ατόμων αυτών βρίσκεται σε προ­ χωρημένη φάση και θα δημοσιοποιηθεί αύριο. Ο επόπτης μουρμούρισε, Ίσως να θέλουν να μάθουν πού μένει το αγό­ ρι, λες και τους χρησιμεύει αυτό σε τίποτα. Ύστερα, αναλο­ γιζόμενος, Με μια πρώτη ματιά η δημοσίευση της φωτο­ γραφίας, χωρίς να συνοδεύεται από άλλα μέτρα, μοιάζει να μην έχει νόημα, αφού όλοι τους, όπως εγώ ο ίδιος τους συμ­ βούλευσα, μπορούν να αρπάξουν την ευκαιρία και να εξα­ φανιστούν από το προσκήνιο, αλλά ο υπουργός λατρεύει το θέαμα, ένα επιτυχημένο ανθρωποκυνηγητό θα του έδινε με­ γαλύτερο πολιτικό βάρος, περισσότερη επιρροή στην κυ­ βέρνηση και στο κόμμα, κι όσο για τα άλλα μέτρα, το πιθα­ νότερο είναι ότι τα σπίτια αυτών των ανθρώπων θα παρα­ κολουθούνται είκοσι τέσσερις ώρες το εικοσιτετράωρο, είχε αρκετό χρόνο το υπουργείο για να στείλει πράκτορες να εισ­ δύσουν στην πόλη και να στήσουν το σχετικό σχέδιο. Τίπο­ τε απ' αυτά ωστόσο, όσο βέβαια κι αν ήταν, δεν του έδινε την απάντηση στην ερώτηση Τι πρέπει να κάνω τώρα. Μπο­ ρούσε να τηλεφωνήσει στο υπουργείο των εσωτερικών χρη­ σιμοποιώντας ως πρόφαση ότι ήθελε να μάθει, μιας και εί­ ναι ήδη πέμπτη, ποια πειθαρχική απόφαση είχε παρθεί σχε­ τικά με την κατάσταση του, ήταν όμως ανώφελο, ήταν βέ­ βαιος πως ο υπουργός δεν θα του απαντούσε, ένας τυχαίος γραμματέας θα έβγαινε και θα του έλεγε να έρθει σε επαφή με το αρχηγείο της αστυνομίας, οι εποχές της πάρλας ανά­

μεσα στο άλμπατρος και το ψαροπούλι τελείωσαν, κύριε ε­ πόπτη. Τι να κάνω λοιπόν, ξαναρώτησε, να μείνω εδώ να σαπίζω μέχρι που κάποιος να με θυμηθεί και να διατάξει να συλλέξουν το πτώμα, να προσπαθήσω να βγω από την πό­ λη ενώ είναι σίγουρο πως θα έχουν δώσει αυστηρές εντολές σε όλα τα συνοριακά φυλάκια να μη με αφήσουν να περά­ σω, τι να κάνω. Κοίταξε ξανά τη φωτογραφία, ο γιατρός και η γυναίκα του στο κέντρο, η κοπέλα με τα σκούρα γυαλιά και ο γέρος με τη μαύρη καλύπτρα στα αριστερά, ο τύπος με την επιστολή και η γυναίκα του στα δεξιά, το αγόρι με το στραβισμό γονατισμένο σαν ποδοσφαιριστής, ο σκύλος κα­ θισμένος στα πόδια της κυρίας του. Ξαναδιάβασε τη λεζά­ ντα, Η πλήρης εξακρίβωση της ταυτότητας θα δημοσιοποιη­ θεί αύριο, θα δημοσιοποιηθεί, αύριο, αύριο, αύριο. Τη στιγ­ μή εκείνη μια ξαφνική αποφασιστικότητα ήρθε και τον κα­ τέλαβε, αλλά την επόμενη στιγμή η σύνεση του διαμαρτυ­ ρόταν πως θα ήταν καθαρή τρέλα, Φρόνιμα, έλεγε, μην ξυ­ πνήσει ο δράκος που κοιμάται, είναι ηλίθιο να τον πλησιά­ σεις όταν είναι ξύπνιος. Ο επόπτης σηκώθηκε από την κα­ ρέκλα, έκανε δυο φορές το γύρο της σάλας, επέστρεψε στο τραπέζι όπου βρίσκονταν οι εφημερίδες, κοίταξε ξανά το κεφάλι της γυναίκας του γιατρού βαλμένο μέσα σ' ένα λευ­ κό περίγραμμα που έμοιαζε ήδη με θηλιά, αυτή την ώρα η μισή πόλη θα διαβάζει τις εφημερίδες και η άλλη μισή έχει καθίσει μπροστά στην τηλεόραση για να δει τι θα πει ο εκ­ φωνητής του πρώτου δελτίου ειδήσεων ή ν' ακούσει τη φω­ νή στο ραδιόφωνο που ενημερώνει πως το όνομα της γυ­ ναίκας θα δημοσιοποιηθεί αύριο, και όχι μόνο το όνομα αλ­ λά και η διεύθυνση, για να μάθει όλος ο πληθυσμός πού πή­ γε η πονηρία κι έχτισε φωλιά. Τότε ο επόπτης πήγε βρήκε τη γραφομηχανή και την έβαλε στο τραπέζι. Δίπλωσε τις ε­ φημερίδες, τις φύλαξε σε μια άκρη και κάθισε να δουλέψει. Το χαρτί που χρησιμοποιούσε είχε το λογότυπο της πρόνοια α.ε., ασφαλίσεις & αντασφαλίσεις, και θα μπορούσε, όχι αύ-

ριο, αλλά σίγουρα μεθαύριο, να παρουσιαστεί από την πο­ λιτική αγωγή ως απόδειξη της δεύτερης ενοχής του, δηλα­ δή της κατανάλωσης γραφικής ύλης της δημόσιας διοίκη­ σης για προσωπική του χρήση, με τις επιβαρυντικές περι­ στάσεις της εμπιστευτικής φύσης του υλικού αυτού και των συνωμοτικών χαρακτηριστικών της χρήσης τους. Αυτό που έγραφε τώρα ο επόπτης ήταν ούτε λίγο ούτε πολύ μια λε­ πτομερής εξιστόρηση των γεγονότων των τελευταίων πέντε ημερών, από τα ξημερώματα του σαββάτου, όταν με τους δύο βοηθούς του είχε διαπεράσει μυστικά τον αποκλεισμό της πρωτεύουσας, μέχρι σήμερα, μέχρι τη στιγμή αυτή που γράφει. Όπως είναι προφανές, η πρόνοια α.ε. διαθέτει φω­ τοτυπικό μηχάνημα, αλλά ο επόπτης θεωρεί κακή ανατρο­ φή να παραδώσει το πρωτότυπο γράμμα σε ένα άτομο και στο δεύτερο άτομο ένα απλό παρακατιανό αντίγραφο, όσο και αν οι πλέον σύγχρονες τεχνικές παραγωγής αντιγράφων μάς διαβεβαιώνουν πως ούτε τα μάτια γερακιού δεν θα ή­ ταν ικανά να αντιληφθούν τη διαφορά ανάμεσα στο ένα και στο άλλο. Ο επόπτης ανήκει στη δεύτερη γηραιότερη γενιά που τρώει ακόμα ψωμί σ' αυτό τον κόσμο, γι' αυτό διατηρεί κάποιο υπόλειμμα σεβασμού προς τους τύπους, πράγμα που σημαίνει πως, όταν τελείωσε το πρώτο γράμμα, άρχισε προ­ σεκτικά να το αντιγράφει σ' ένα νέο φύλλο χαρτί. Αντίγρα­ φο θα ήταν και πάλι, αναμφίβολα, αλλά όχι με τον ίδιο τρό­ πο. Όταν τελείωσε το έργο, δίπλωσε και έβαλε το κάθε γράμ­ μα στο φάκελο του, με το ίδιο λογότυπο, τους έκλεισε και έ­ γραψε τις αντίστοιχες διευθύνσεις. Βέβαια η παράδοση θα γίνει από τον ίδιο, αλλά οι παραλήπτες θα καταλάβουν, και μόνο από τη διακριτική φινέτσα της χειρονομίας του, πως τα γράμματα που έφτασαν από την εταιρεία πρόνοια α.ε., α­ σφαλίσεις & αντασφαλίσεις, πραγματεύονται ζητήματα ση­ μαντικά που αξίζουν την προσοχή της ενημέρωσης. Τώρα ο επόπτης θα βγει ξανά έξω. Φύλαξε τις δύο επι­ στολές σε μια εσωτερική τσέπη του σακακιού του, φόρεσε

την γκαμπαρντινα, παρόλο που τα καιρικά φαινόμενα είναι τα πιο ήπια που θα μπορούσε κανείς να ευχηθεί αυτή την ε­ ποχή του χρόνου, όπως μπόρεσε εξάλλου να διαπιστώσει με τα μάτια του ανοίγοντας την εφημερίδα και κοιτάζοντας τα διάσπαρτα και αργά λευκά σύννεφα που περνούσαν εκεί ψηλά. Είναι πιθανό κάποιος άλλος ισχυρός λόγος να είχε βαρύνει, στ' αλήθεια η γκαμπαρντινα, ειδικά το είδος αυτό της, με ζώνη στη μέση, είναι κάτι σαν διακριτικό σημείο των ντετέκτιβ της κλασικής εποχής, τουλάχιστον από τότε που ο ρέιμοντ τσάντλερ δημιούργησε τη φιγούρα του μάρλοου, σε σημείο ώστε, όταν βλέπουμε να περνά κάποιος με καπέλο στο κεφάλι, με το γείσο γυρισμένο προς τα κάτω και το πέ­ το της γκαμπαρντίνας σηκωμένο, να αναφωνούμε αμέσως πως περνάει ο χάμφρι μπόγκαρτ, εκτοξεύοντας πλαγίως το διαπεραστικό του βλέμμα ανάμεσα από την ούγια του πέ­ του και την ούγια του καπέλου, αυτή είναι γνώση που δια­ θέτει οποιοσδήποτε αναγνώστης βιβλίων με αστυνόμους και κλέφτες, κεφάλαιο φόνος. Ο επόπτης αυτός δεν φορά καπέλο, έχει το κεφάλι ξεσκέπαστο, έτσι έχει ορίσει η μόδα μιας επικαιρότητας που βαρέθηκε το γραφικό και, όπως συ­ νηθίζεται να λέγεται, πυροβολεί και σκοτώνει προτού ρω­ τήσει αν ο άλλος είναι ακόμα ζωντανός. Κατέβηκε ήδη με το ασανσέρ, πέρασε ήδη από το θυρωρό, που του έκανε ένα νεύμα μέσα από τη γωνιά του, και τώρα βγήκε στο δρόμο για να εκπληρώσει τους τρεις στόχους του πρωινού, δηλαδή να φάει το καθυστερημένο του πρόγευμα, να περάσει από το δρόμο όπου ζει η γυναίκα του γιατρού και να μεταφέρει τις επιστολές στον προορισμό τους. Τον πρώτο τον πέτυχε σ' αυτό το καφενείο, ένα φλιτζάνι καφές με γάλα, φρυγανισμένο ψωμί με βούτυρο, όχι τόσο μαλακό και λιπαρό όσο τις προάλλες, αλλά δεν είναι ν' απορούμε, έτσι ακριβώς εί­ ναι κι η ζωή, κάποια πράγματα κερδίζουμε, κάποια χάνου­ με, και όσον αφορά στο φρυγανισμένο ψωμί με βούτυρο εί­ ναι ελάχιστοι πλέον οι λάτρεις, τόσο στην παρασκευή όσο 3 2 7

και στην κατανάλωση. Α ς συγχωρεθούν οι κοινότοποι γα­ στρονομικοί συλλογισμοί σ' έναν άντρα που κουβαλά στην τσέπη του μια βόμβα. Έφαγε, πλήρωσε, τώρα βαδίζει με βή­ μα γοργό προς το δεύτερο στόχο του. Χρειάστηκε είκοσι λε­ πτά περίπου για να φτάσει εκεί. Μετρίασε το βηματισμό του όταν βρέθηκε στο δρόμο, πήρε ένα ύφος σαν να έκανε βόλ­ τα, γνωρίζει πως αν υπάρχουν αστυνομικοί σε περιπολία το πιθανότερο είναι να τον αναγνωρίσουν, αλλά αυτό δεν τον νοιάζει. Αν κάποιος απ' αυτούς τον δει και ενημερώσει για ό,τι είδε τον άμεσο προϊστάμενο του, κι αν αυτός μεταφέρει την πληροφορία στον αμέσως ανώτερο του, κι αυτός στο διευθυντή της αστυνομίας, κι αυτός στον υπουργό των εσω­ τερικών, είναι εγγυημένο και σίγουρο πως το άλμπατρος θα κρώξει με τον πιο κοφτό τόνο της φωνής του, Δεν χρειαζό­ ταν να έρθετε ως εδώ να μου πείτε αυτό που ήδη ξέρω, πεί­ τε μου μόνο αυτό που χρειάζομαι να μάθω, δηλαδή τι σκα­ ρώνει πάλι αυτός ο αναθεματισμένος επόπτης. Ο δρόμος έ­ χει περισσότερη κίνηση απ' ό,τι συνήθως. Μικρές ομάδες βρίσκονται στην είσοδο της πολυκατοικίας όπου μένει η γυ­ ναίκα του γιατρού, είναι άνθρωποι που ζουν σ' αυτή τη γει­ τονιά και που, παρακινημένοι από διάθεση κουτσομπολιού, αθώα σε κάποιες περιπτώσεις, κακοπροαίρετη σε άλλες ό­ μως, ήρθαν με την εφημερίδα στο χέρι στο μέρος όπου κα­ τοικεί η κατηγορούμενη, την οποία γνωρίζουν εξ όψεως μό­ νο ή από κάποια περιστασιακή συναλλαγή, δεδομένου ότι, από αναπόφευκτη συγκυρία, τα μάτια κάποιων έτυχαν της φροντίδας του οφθαλμιάτρου συζύγου της. Ο επόπτης είδε κιόλας πού βρίσκονται οι μυστικοί, ένας απ' αυτούς είχε ε­ νταχθεί σε μια από τις μεγαλύτερες ομάδες, ο άλλος, ακου­ μπισμένος με προσποιητή αναισθησία σ' έναν τοίχο, διαβά­ ζει ένα αθλητικό περιοδικό σαν να μην υπάρχει γι' αυτόν, στον κόσμο των γραμμάτων, τίποτα που θα μπορούσε να εί­ ναι πιο σημαντικό. Το γεγονός ότι διαβάζει περιοδικό και ό­ χι εφημερίδα έχει απλή εξήγηση, ένα περιοδικό, όντας ικα-

νή προστασία, κλέβει πολύ λιγότερο χώρο από το οπτικό πεδίο ενός παρατηρητή και μπαίνει γρήγορα στην τσέπη αν αυτός χρειαστεί ξαφνικά ν' ακολουθήσει κάποιον. Οι αστυ­ νομικοί τα ξέρουν αυτά τα πράγματα, τους τα διδάσκουν α­ πό το νηπιαγωγείο. Λοιπόν, τώρα αυτοί που βρίσκονται εδώ συμβαίνει να μην έχουν ενημερωθεί για τις τρικυμιώδεις σχέσεις ανάμεσα στον επόπτη που βλέπουν και στο υπουρ­ γείο από το οποίο εξαρτώνται, γι' αυτό νομίζουν πως παίρ­ νει κι εκείνος μέρος στην επιχείρηση και ήρθε να ελέγξει αν κυλούν όλα σύμφωνα προς το σχέδιο. Διόλου περίεργο. Πα­ ρότι σε ορισμένους κύκλους του σώματος έχει αρχίσει να ψιθυρίζεται πως ο υπουργός των εσωτερικών δεν είναι ικα­ νοποιημένος με τη δουλειά του επόπτη, απόδειξη ότι διέτα­ ξε να επιστρέψουν οι βοηθοί του, αφήνοντας τον ίδιο σε α­ γρανάπαυση, άλλοι το λένε σταντ μπάι, ο ψίθυρος αυτός δεν έχει φτάσει ακόμα στα χαμηλότερα στρώματα στα οποία α­ νήκουν οι πράκτορες αυτοί. Θα πρέπει πάντως να διευκρι­ νιστεί, προτού το ξεχάσουμε, πως οι εν λόγω ψιθυριστές δεν έχουν κάποια συγκεκριμένη εικόνα για το τι ήρθε να κάνει στην πρωτεύουσα ο επόπτης, πράγμα που αποδεικνύει πως ο επιθεωρητής και ο πράκτορας, από κει που βρίσκονται, κράτησαν το στόμα τους κλειστό. Το ενδιαφέρον, διόλου διασκεδαστικό πάντως, ήταν πως οι αστυνομικοί πλησία­ σαν με ύφος συνωμοτικό τον επόπτη για να του εκμυστη­ ρευτούν ψιθυριστά, Ουδέν νεότερο. Ο επόπτης συναίνεσε μ' ένα νεύμα, κοίταξε τα παράθυρα του τετάρτου ορόφου και απομακρύνθηκε σκεπτόμενος, Αύριο, όταν θα έχουν δημοσιευτεί τα ονόματα και οι διευθύνσεις, θα υπάρχει πο­ λύ περισσότερος κόσμος. Λίγο παρακάτω είδε να περνά έ­ να ελεύθερο ταξί και το κάλεσε. Μπήκε μέσα, καλημέρισε και, βγάζοντας τους φακέλους από την τσέπη, διάβασε τις διευθύνσεις και ρώτησε τον ταξιτζή, Ποια είναι πιο κοντά από τις δύο, Η δεύτερη, Τότε πηγαίνετε με εκεί, παρακαλώ. Στο κάθισμα δίπλα στον οδηγό υπήρχε μια διπλωμένη εφη-

μερίδα, εκείνη που είχε βάλει πάνω από την είδηση, με αι­ μάτινα γράμματα, το χτυπητό τίτλο Ανακαλύπτεται Επιτέ­ λους Το Πρόσωπο Της Συνωμοσίας. Ο επόπτης μπήκε στον πειρασμό να ρωτήσει τον ταξιτζή ποια ήταν η γνώμη του για τη συναρπαστική είδηση που δημοσίευαν σήμερα οι ε­ φημερίδες, αλλά εγκατέλειψε την ιδέα από φόβο μήπως κά­ ποιος υπερβολικά ανακριτικός τόνος στη φωνή του πρόδι­ δε το επάγγελμα του, Αυτό εννοούν, σκέφτηκε, όταν λένε πως κάποιος υποφέρει από υπερβολική συναίσθηση της ε­ παγγελματικής του διαστροφής. Ο ταξιτζής ήταν αυτός που μπήκε στο θέμα, Δεν ξέρω τι σκέφτεστε εσείς, κύριε, αλλά αυτή η ιστορία της γυναίκας που λένε πως δεν τυφλώθηκε πριν από τέσσερα χρόνια μού φαίνεται μεγάλη απατεωνιά για να πουλάνε οι εφημερίδες, αν εγώ τυφλώθηκα, αν όλοι τυφλωθήκαμε, πώς γίνεται αυτή η γυναίκα να εξακολου­ θούσε να βλέπει, τέτοια μπούρδα δεν τη χωράει ο νους του ανθρώπου, Κι αυτό που λένε, πως εκείνη προκάλεσε την ψήφο στο λευκό, Άλλο πάλι και τούτο, η γυναίκα είναι γυ­ ναίκα, αν ήταν άντρας κάτι πήγαινε κι ερχόταν, αλλά μια γυναίκα, μπα, Για να δούμε πώς θα τελειώσει όλο αυτό, Όταν θα έχουν ξεζουμίσει αυτή την ιστορία, θα σκαρφι­ στούν αμέσως άλλη, έτσι συμβαίνει πάντα, δεν φαντάζεστε, κύριε, πόσα πράγματα έχω μάθει κολλημένος στο τιμόνι, και να σας πω κάτι ακόμα, Πείτε, πείτε, Αντίθετα απ' ό,τι νομί­ ζει όλος ο κόσμος, ο καθρέφτης δεν χρησιμεύει μόνο για τον έλεγχο των αυτοκινήτων που έρχονται από πίσω, χρησιμεύει και για να βλέπουμε την ψυχή των επιβατών, πάω στοίχημα ότι αυτό δεν το είχατε σκεφτεί, Με αφήνετε κατάπληκτο, πράγματι δεν το είχα σκεφτεί, Έτσι όπως σας το λέω είναι, το τιμόνι διδάσκει πολλά. Μετά από μια τέτοια αποκάλυψη ο επόπτης θεώρησε πιο φρόνιμο να κόψει την κουβέντα. Μόνο όταν ο ταξιτζής σταμάτησε το αυτοκίνητο και είπε, Φτάσαμε, ζωήρεψε και ρώτησε αν αυτό με τον καθρέφτη και την ψυχή ισχύει για όλα τα αυτοκίνητα και όλους τους

οδηγούς, αλλά ο ταξιτζής υπήρξε κατηγορηματικός, Μόνο στα ταξί, αγαπητέ μου κύριε, μόνο στα ταξί. Ο επόπτης μπήκε στο κτήριο, κατευθύνθηκε στη ρεσε­ ψιόν και είπε, Καλημέρα, εκπροσωπώ την εταιρεία πρόνοια α.ε., ασφαλίσεις & αντασφαλίσεις, θα ήθελα να μιλήσω με τον κύριο διευθυντή, Αν έρχεστε για θέμα σχετικό με ασφά­ λειες, θα ήταν προτιμότερο ίσως να μιλήσετε με κάποιον α­ πό τη διαχείριση, Κατ' αρχάς ναι, έχετε απόλυτο δίκιο, αλλά αυτό που μ' έφερε στην εφημερίδα σας δεν είναι τεχνικής φύσης μόνο, γι' αυτό είναι απαραίτητο να μιλήσω απευθείας με τον κύριο διευθυντή, Ο κύριος διευθυντής δεν βρίσκεται στην εφημερίδα, υποθέτω πως θα έρθει κατά το απόγευμα, Με ποιον πιστεύετε τότε ότι πρέπει να μιλήσω, ποιο είναι το πλέον ενδεδειγμένο άτομο, Πιστεύω ο αρχισυντάκτης, Αφού είναι έτσι, σας παρακαλώ πολύ να με αναγγείλετε, θυμάστε, εταιρεία πρόνοια α.ε., ασφαλίσεις & αντασφαλίσεις, Δεν θα μου πείτε το όνομα σας, Πρόνοια αρκεί, Α, κατάλαβα, η ε­ ταιρεία έχει το όνομα σας, Ακριβώς. Η ρεσεψιονίστ έκανε το τηλεφώνημα, εξήγησε την περίπτωση και είπε, όταν το έ­ κλεισε, Έρχεται να σας δει, κύριε Πρόνοια. Μερικά λεπτά αργότερα εμφανίστηκε μια γυναίκα, Είμαι γραμματέας του αρχισυντάκτη, έχετε την καλοσύνη να με ακολουθήσετε. Την ακολούθησε σ' ένα διάδρομο, προχωρούσε ήρεμος, ή­ συχος, αλλά ξαφνικά, απροειδοποίητα, η συναίσθηση του τρομερού βήματος που ήταν έτοιμος να κάνει του έκοψε την ανάσα σαν να πνίγηκε στο διάφραγμα. Προλάβαινε να γυρί­ σει πίσω, να προφασιστεί μια δικαιολογία, τι μπελάς, ξέχα­ σα ένα πολύ σημαντικό έγγραφο χωρίς το οποίο δεν μπορώ να μιλήσω με τον κύριο αρχισυντάκτη, δεν ήταν όμως αλή­ θεια, το έγγραφο βρισκόταν εκεί, στην εσωτερική τσέπη του σακακιού του, το κρασί ήταν στο ποτήρι, επόπτη, τώρα δεν έχεις άλλη επιλογή παρά να το πιεις. Η γραμματέας τον έ­ βαλε σε μια μικρή αίθουσα επιπλωμένη με μετριοπάθεια, κά­ τι μεταχειρισμένοι καναπέδες που είχαν έρθει εδώ με σκοπό

να τελειώσουν με σχετική γαλήνη τη μακρά ζωή τους, πάνω σ' ένα τραπέζι στο κέντρο κάμποσες εφημερίδες, ένα ράφι με βιβλία ατακτοποίητα, Παρακαλώ καθίστε, ο κύριος αρχι­ συντάκτης σάς ζητά να περιμένετε λίγο, αυτή τη στιγμή είναι απασχολημένος, Πολύ καλά, θα περιμένω, είπε ο επόπτης. Ήταν η δεύτερη ευκαιρία του. Αν έβγαινε από κει, αν έ­ παιρνε πίσω το δρόμο που τον είχε φέρει σ' αυτή την παγί­ δα, θα σωζόταν, σαν να 'χε δει την ψυχή του στον καθρέφτη και την έκρινε άμυαλη, γιατί οι ψυχές δεν μπορούν να κυ­ κλοφορούν και να σέρνουν τους ανθρώπους στις μεγαλύτε­ ρες καταστροφές, αλλά, αντίθετα, θα έπρεπε να τους απο­ μακρύνουν απ' αυτές, και να συμπεριφέρονται καλά, γιατί οι ψυχές, όταν βγαίνουν από το σώμα, σχεδόν πάντα είναι χα­ μένες, δεν ξέρουν πού πηγαίνουν, κι αυτά τα πράγματα δεν τα μαθαίνει κανείς μόνο πίσω απ' το τιμόνι του ταξί. Ο επό­ πτης δεν βγήκε, είχε έρθει η ώρα και το κρασί ήταν στο πο­ τήρι, κ.τ.λ. κ.τ.λ. Ο αρχισυντάκτης ήρθε, Σας ζητώ συγγνώ­ μη που σας έκανα να περιμένετε τόσο, αλλά είχα ένα ζήτημα στη μέση και δεν μπορούσα να το αφήσω, Μη ζητάτε συγ­ γνώμη, εγώ σας ευχαριστώ που με δεχτήκατε, Πείτε μου λοι­ πόν, κύριε Πρόνοια, σε τι μπορώ να σας φανώ χρήσιμος, αν και μου φαίνεται, απ' ό,τι με ενημέρωσαν, πως το ζήτημα εί­ ναι περισσότερο αρμοδιότητα της διαχείρισης. Ο επόπτης έ­ φερε το χέρι στην τσέπη και έβγαλε τον πρώτο φάκελο, Θα σας ήμουν ευγνώμων αν διαβάζατε την επιστολή που υπάρ­ χει εδώ μέσα, Τώρα, ρώτησε ο αρχισυντάκτης, Ναι, σας πα­ ρακαλώ, πριν όμως είναι καθήκον μου να σας ενημερώσω πως δεν λέγομαι Πρόνοιας, Το όνομα τότε, Όταν διαβάσετε θα καταλάβετε. Ο αρχισυντάκτης έσκισε το φάκελο, ξεδί­ πλωσε το φύλλο χαρτιού και άρχισε να διαβάζει. Διέκοψε την ανάγνωση από τις πρώτες κιόλας γραμμές, κοίταξε πα­ ραξενεμένος τον άντρα που είχε μπροστά του, σαν να ανα­ ρωτιόταν μήπως ήταν πιο συνετό να σταματήσουν εκεί. Ο ε­ πόπτης τού έκανε νόημα να συνεχίσει. Μέχρι το τέλος ο αρ-

332

χισυντάκτης δεν σήκωσε κεφάλι, αντίθετα, έμοιαζε να βου­ λιάζει σε κάθε λέξη, να μην μπορεί να επιστρέψει στην επι­ φάνεια με το ίδιο πρόσωπο αρχισυντάκτη αφότου είδε τα τρομακτικά πλάσματα που κατοικούν στα αβυσσαλέα βάθη. Ήταν ένας άνθρωπος αλλοιωμένος αυτός που κοίταξε τελι­ κά τον επόπτη και είπε, Με συγχωρείτε για την αγένεια, αλ­ λά ποιος είστε, Το όνομα μου είναι στην υπογραφή της επι­ στολής, Μάλιστα, κατάλαβα, έχει εδώ ένα όνομα, αλλά ένα όνομα είναι απλώς μια λέξη, δεν εξηγεί τίποτα για το ποιος είναι ο άνθρωπος, Θα προτιμούσα να μη σας το έλεγα, αλ­ λά καταλαβαίνω απολύτως ότι χρειάζεστε να το μάθετε, Αφού είναι έτσι, πείτε μου, Όχι προτού μου δώσετε το λόγο της τιμής σας ότι η επιστολή θα δημοσιευτεί, Κατά την α­ πουσία του διευθυντή δεν έχω την εξουσιοδότηση να ανα­ λάβω τέτοια δέσμευση, Στη ρεσεψιόν μού είπαν πως ο διευ­ θυντής θα έρθει το απόγευμα, Πράγματι, έτσι είναι, γύρω στις τέσσερις, Θα επιστρέψω λοιπόν εκείνη την ώρα, εν τω μεταξύ θέλω να σας ενημερώσω πως έχω πάνω μου μια ε­ πιστολή καθ' όλα ίδια με αυτήν και πως θα την παραδώσω σε αντίστοιχο παραλήπτη σε περίπτωση που το θέμα δεν σας ενδιαφέρει, Μια επιστολή που απευθύνεται σε άλλη ε­ φημερίδα, υποθέτω, Μάλιστα, αλλά σε καμία απ' αυτές που δημοσίευσαν τη φωτογραφία, Καταλαβαίνω, σε κάθε περί­ πτωση δεν μπορείτε να είστε βέβαιος πως αυτή η άλλη εφη­ μερίδα θα είναι διατεθειμένη να δεχτεί το ρίσκο που προ­ κύπτει αναπόφευκτα από τη διάδοση των γεγονότων που περιγράφετε, Δεν έχω καμία βεβαιότητα, στοιχηματίζω σε δύο άλογα και διακινδυνεύω να χάσω και στα δύο, Πιστεύω ότι διακινδυνεύετε πολύ περισσότερα στην περίπτωση που θα κερδίσετε, Όπως ακριβώς κι εσείς, αν αποφασίσετε τη δημοσίευση. Ο επόπτης σηκώθηκε, Θα επιστρέψω στις τέσ­ σερις και τέταρτο, Ορίστε η επιστολή σας, μιας και δεν υ­ πάρχει ακόμα συμφωνία μεταξύ μας, δεν μπορώ και δεν πρέπει να την κρατήσω, Ευχαριστώ, με απαλλάσσετε από

333

το να σας τη ζητήσω. Ο αρχισυντάκτης χρησιμοποίησε το τηλέφωνο της αίθουσας για να καλέσει τη γραμματέα, Συ­ νόδεψε τον κύριο στην έξοδο, είπε, και σημείωσε ότι θα ε­ πιστρέψει στις τέσσερις και τέταρτο, να είσαι στην πόρτα για να τον υποδεχτείς και να τον συνοδέψεις στο γραφείο του διευθυντή, Μάλιστα, κύριε. Ο επόπτης είπε, Λοιπόν, εις το επανιδείν, ο άλλος απάντησε, Εις το επανιδείν, έσφιξαν τα χέρια. Η γραμματέας άνοιξε την πόρτα για να περάσει ο επόπτης, Παρακαλώ ακολουθήστε με, κύριε Πρόνοια, είπε, και στο διάδρομο πια, Αν μου επιτρέπετε μια παρατήρηση, είναι η πρώτη φορά στη ζωή μου που συναντώ άνθρωπο με αυτό το επώνυμο, ούτε καν φανταζόμουν πως υπήρχε, Τώ­ ρα ξέρετε, Πρέπει να είναι όμορφο να λένε κάποιον Πρό­ νοια, Γιατί, Γι' αυτόν ακριβώς το λόγο, γιατί προνοεί, Αυτή είναι πραγματικά η καλύτερη απάντηση. Είχαν φτάσει στη ρεσεψιόν, Θα είμαι εδώ την ορισμένη ώρα, είπε η γραμμα­ τέας, Ευχαριστώ, Εις το επανιδείν, κύριε Πρόνοια, Εις το ε­ πανιδείν. Ο επόπτης κοίταξε το ρολόι, δεν ήταν ούτε μία το μεση­ μέρι, πολύ νωρίς για να γευματίσει, ύστερα δεν αισθανόταν καθόλου πείνα, αισθανόταν ακόμα το φρυγανισμένο ψωμί με το βούτυρο και τον καφέ στο στομάχι του. Πήρε ένα ταξί και ζήτησε να πάει στον κήπο όπου τη δευτέρα είχε συνα­ ντήσει τη γυναίκα του γιατρού, για ποιο λόγο δηλαδή θα πρέπει ν' ακολουθεί κανείς κατά γράμμα την αρχική του ι­ δέα. Δεν σχεδίαζε να επιστρέψει στον κήπο, να τος όμως. Θα συνεχίσει κατόπιν με τα πόδια, ένας επόπτης της αστυ­ νομίας που κάνει ήσυχα την περιπολία του, θα δει πώς είναι ο δρόμος από συρροή πλήθους κι ίσως να ανταλλάξει μερι­ κές επαγγελματικές εντυπώσεις με τους δύο αστυνομικούς. Διέσχισε τον κήπο, σταμάτησε για μια στιγμή να κοιτάξει το άγαλμα της γυναίκας με το άδειο κανάτι, Με παράτησαν ε3ώ, έμοιαζε να λέει, και σήμερα η μόνη μου χρησιμότητα εί­ ναι ν' ατενίζω αυτά τα νεκρά νερά, υπήρξε μια εποχή, όταν 334

η πέτρα απ' την οποία είμαι φτιαγμένη ήταν λευκή, όταν μια πηγή ανάβλυζε μέρα και νύχτα από το κανάτι μου, ποτέ δεν μου είπαν από πού προερχόταν τόσο νερό, εγώ βρισκόμουν απλώς εδώ και έγειρα το κανάτι μου, τώρα ούτε σταγόνα δεν τρέχει, κι ούτε κανείς ήρθε να μου πει γιατί τελείωσε. Ο επό­ πτης μουρμούρισε, Είναι σαν τη ζωή, κόρη μου, ξεκινά κα­ νείς χωρίς να ξέρει για τι και τελειώνει χωρίς να ξέρει γιατί. Μούσκεψε τις άκρες των δαχτύλων του δεξιού χεριού του και τα έφερε στο στόμα. Δεν σκέφτηκε πως η χειρονομία θα μπορούσε να έχει κάποιο νόημα, ωστόσο, αν βρισκόταν κά­ ποιος εκεί παράμερα και τον κοιτούσε, θα ορκιζόταν πως εί­ χε φιλήσει το νερό, που δεν ήταν καν καθαρό, πράσινο από τα βρύα, με λάσπη στον πάτο της δεξαμενής, ακάθαρτο σαν τη ζωή. Το ρολόι δεν είχε κινηθεί πολύ, είχε χρόνο για να κα­ θίσει σε μια σκιά, αλλά δεν το έκανε. Επανέλαβε τη διαδρο­ μή που είχε διανύσει με τη γυναίκα του γιατρού, βγήκε στο δρόμο, το θέαμα είχε αλλάξει εντελώς, τώρα μετά βίας μπο­ ρούσε να προχωρήσει, δεν είναι πια μικρές ομάδες, αλλά μια τεράστια συνάθροιση που εμποδίζει τη διέλευση των αυτο­ κινήτων, φαίνεται πως όλοι οι γύρω ένοικοι βγήκαν απ' τα σπίτια τους για να έρθουν να παραστούν σε κάποιο προα­ ναγγελθέν όραμα. Ο επόπτης φώναξε τους δύο πράκτορες στην είσοδο μιας πολυκατοικίας και τους ρώτησε αν είχε προκύψει κάτι νεότερο στη διάρκεια της απουσίας του. Του είπαν όχι, πως δεν είχε βγει κανείς, πως τα παράθυρα εξα­ κολουθούσαν να είναι κλειστά, και διηγήθηκαν πως δύο ά­ γνωστα άτομα, ένας άντρας και μία γυναίκα, είχαν ανέβει στον τέταρτο όροφο για να ρωτήσουν τους νοικοκύρηδες αν χρειάζονται κάτι, από μέσα όμως τους απάντησαν όχι και ευχαρίστησαν για τη φροντίδα. Τίποτε άλλο, ρώτησε ο επό­ πτης, Απ' όσο ξέρουμε, τίποτε άλλο, απάντησε ο ένας πρά­ κτορας, θα είναι εύκολη αυτή η αναφορά. Το είπε πάνω στην ώρα, έκοψε τα φτερά στη φαντασία του επόπτη, που ήδη ξε­ διπλώνονταν, για να τον ανεβάσουν στη σκάλα, να τον βά3 3 5

λουν να χτυπήσει το κουδούνι, να αναγγείλει, Εγώ είμαι, και μετά να περάσει μέσα, να αφηγηθεί τα τελευταία συμβάντα, τις επιστολές που είχε γράψει, τη συζήτηση με τον αρχισυ­ ντάκτη της εφημερίδας, και μετά η γυναίκα του γιατρού να του πει Καθίστε να φάτε μαζί μας, κι εκείνος θα έτρωγε, κι ο κόσμος θα ήταν ειρηνικός. Μάλιστα, ειρηνικός, κι οι πρά­ κτορες θα έγραφαν στην αναφορά τους, Ήρθε μαζί μας ένας επόπτης που ανέβηκε μέχρι τον τέταρτο όροφο και κατέβη­ κε μια ώρα μετά, δεν μας είπε τίποτα για όσα συνέβησαν ε­ κεί, μείναμε όμως με την εντύπωση ότι είχε γευματίσει. Ο ε­ πόπτης πήγε και έφαγε σε άλλο μέρος, λίγα πράγματα και χωρίς να δώσει προσοχή στο πιάτο που έβαλαν μπροστά του, στις τρεις η ώρα βρισκόταν ξανά στον κήπο και κοιτού­ σε το άγαλμα της γυναίκας με το γερμένο κανάτι σαν να πε­ ρίμενε ακόμα το θαύμα της ανανέωσης του νερού. Περασμέ­ νες τρεις και μισή σηκώθηκε από το παγκάκι όπου είχε κα­ θίσει και πήγε με τα πόδια στην εφημερίδα. Είχε χρόνο, δεν χρειαζόταν να πάρει ταξί, όπου, ακόμα κι αν δεν το 'θελε, δεν θα μπορούσε να αποφύγει να κοιταχτεί στον καθρέφτη, αυτά που ήξερε για την ψυχή του ήταν υπεραρκετά και φο­ βόταν μήπως αυτό που θα έβλεπε στον καθρέφτη δεν του ά­ ρεσε. Δεν είχε πάει ακόμα τέσσερις και τέταρτο όταν μπήκε στην εφημερίδα. Η γραμματέας βρισκόταν ήδη στη ρεσε­ ψιόν, Ο κύριος διευθυντής σάς περιμένει, είπε. Δεν πρόσθε­ σε τις λέξεις, κύριε Πρόνοια, ίσως να της είχαν πει ότι το ό­ νομα του εντέλει δεν ήταν αυτό και τώρα εκείνη αισθανόταν προσβεβλημένη που έπεσε θύμα εξαπάτησης λόγω της κα­ λής της πίστης. Πέρασαν από τον ίδιο διάδρομο με πριν, αυ­ τή τη φορά όμως πήγαν μέχρι το τέλος του, εκεί έστριψαν, στη δεύτερη πόρτα δεξιά υπάρχει μια μικρή επιγραφή που λέει Διεύθυνση. Η γραμματέας χτύπησε διακριτικά, από μέ­ σα απάντησαν, Περάστε. Πέρασε εκείνη πρώτη και κράτησε την πόρτα για να περάσει ο επόπτης. Ευχαριστώ, δεν θα σας χρειαστούμε προς το παρόν άλλο, είπε ο αρχισυντάκτης στη

γραμματέα, που βγήκε αμέσως. Σας ευχαριστώ που δεχτή­ κατε να μιλήσετε μαζί μου, κύριε διευθυντά, ξεκίνησε ο επό­ πτης, Με πάσα ειλικρίνεια σας ομολογώ πως προβλέπω ήδη πολύ μεγάλη δυσκολία για μια αποτελεσματική διάδοση της περίπτωσης που ο κύριος αρχισυντάκτης μού είπε εν περιλήψει, οπωσδήποτε πάντως, εξυπακούεται, θα ήθελα πολύ να γνωρίσω το πλήρες έγγραφο, Ορίστε, κύριε διευθυντά, εί­ πε ο επόπτης παραδίνοντας το φάκελο, Ας καθίσουμε, είπε ο διευθυντής, και δώστε μου δύο λεπτά, σας παρακαλώ. Η ανάγνωση δεν έκανε το κεφάλι του να κυρτώσει τόσο όσο εί­ χε συμβεί με τον αρχισυντάκτη, ήταν όμως αναμφίβολα ένας άνθρωπος μπερδεμένος και ανήσυχος όταν σήκωσε τα μά­ τια, Ποιος είστε, ρώτησε, χωρίς να ξέρει πως κι ο αρχισυ­ ντάκτης είχε κάνει την ίδια ερώτηση, Αν η εφημερίδα σας δεχτεί να δημοσιοποιήσει αυτό που υπάρχει εκεί, θα μάθετε ποιος είμαι, αν δεν δεχτείτε, θα πάρω πίσω την επιστολή και θα φύγω χωρίς άλλη κουβέντα, πέρα από τις ευχαριστίες μου για το χρόνο που χάσατε εξαιτίας μου, Ενημέρωσα το διευθυντή μου πως έχετε μία όμοια επιστολή για να παρα­ δώσετε σε άλλη εφημερίδα, είπε ο αρχισυντάκτης, Ακριβώς, απάντησε ο επόπτης, την έχω εδώ, και θα παραδοθεί σήμε­ ρα κιόλας αν δεν έρθουμε σε συμφωνία, είναι απολύτως α­ ναγκαίο να δημοσιευτεί αύριο, Γιατί, Γιατί ίσως αύριο προ­ λάβει να εμποδίσει μια αδικία, Αναφέρεστε στη γυναίκα του γιατρού, Μάλιστα, κύριε διευθυντά, η πρόθεση είναι, με κά­ ποιον τρόπο, να την κάνουν το εξιλαστήριο θύμα της πολιτι­ κής κατάστασης στην οποία βρίσκεται η χώρα, Μα αυτό εί­ ναι ανοησία, Μην το λέτε σ' εμένα, πείτε το καλύτερα στην κυβέρνηση, πείτε το στο υπουργείο των εσωτερικών, πείτε το στους συναδέλφους σας που γράφουν ό,τι τους προστάξουν. Ο διευθυντής αντάλλαξε ένα βλέμμα με τον αρχισυντάκτη και είπε, Όπως κι εσείς θα περιμένετε, μας είναι αδύνατο να δημοσιεύσουμε τη δήλωση σας ακριβώς όπως τη συντάξατε, με όλες αυτές τις λεπτομέρειες, Γιατί, Μην ξεχνάτε πως ζού-

3 3 7

2 2 - Περί

φωτίσεως

με σε κατάσταση πολιορκίας, η λογοκρισία έχει βάλει στο μάτι τον τύπο, ιδιαίτερα μια εφημερίδα σαν τη δική μας, Αν κάνουμε τη δημοσίευση θα είναι σαν κλείνουμε αυτομάτως την εφημερίδα, είπε ο αρχισυντάκτης, Δηλαδή δεν μπορούμε να κάνουμε τίποτα, ρώτησε ο επόπτης, Μπορούμε να κάνου­ με μια προσπάθεια, αλλά δεν είμαστε βέβαιοι πως θα έχου­ με αποτέλεσμα, Πώς, ξαναρώτησε ο επόπτης. Μετά από μια γοργή ανταλλαγή βλεμμάτων με τον αρχισυντάκτη ο διευθυ­ ντής είπε, Είναι η στιγμή να μας πείτε μια και καλή ποιος εί­ στε, στην επιστολή υπάρχει βέβαια ένα όνομα, αλλά ποιος μας λέει πως δεν είναι ψεύτικο, θα μπορούσατε να είστε, πο­ λύ απλά, ένας προβοκάτορας σταλμένος εδώ από την αστυ­ νομία για να μας δοκιμάσει και να μας εκθέσει, δεν λέω ότι είστε, προσέξτε, απλώς θέλω να καταστήσω σαφές πως κα­ τά κανέναν τρόπο δεν μπορούμε να συνεχίσουμε αυτή τη συ­ ζήτηση αν δεν δώσετε τώρα τα στοιχεία σας. Ο επόπτης έ­ βαλε το χέρι στην τσέπη, έβγαλε το πορτοφόλι του, Ορίστε, είπε, και παρέδωσε στο διευθυντή την ταυτότητα του επόπτη της αστυνομίας. Η έκφραση του προσώπου του διευθυντή πέρασε ξαφνικά από την επιφύλαξη στην κατάπληξη, Τι, εί­ στε επόπτης της αστυνομίας, ρώτησε, Επόπτης της αστυνο­ μίας, επανέλαβε σαστισμένος ο αρχισυντάκτης, που είχε πά­ ρει από το διευθυντή το έγγραφο, Μάλιστα, ήταν η γαλήνια απάντηση, και τώρα πιστεύω ότι μπορούμε να συνεχίσουμε τη συζήτηση μας, Με συγχωρείτε για την περιέργεια, ρώτη­ σε ο διευθυντής, τι είναι αυτό που σας οδήγησε να κάνετε αυτό το βήμα, Λόγοι δικοί μου, Πείτε μου τουλάχιστον έναν για να πειστώ πως δεν ονειρεύομαι, Όταν γεννιόμαστε, όταν ερχόμαστε σ' αυτό τον κόσμο, είναι σαν να κλείνουμε συμ­ φωνία για όλη μας τη ζωή, αλλά μπορεί να φτάσει η μέρα που θα αναρωτηθούμε Ποιος το υπέγραψε αυτό για μένα, ρώτησα κι εγώ κι η απάντηση ήταν αυτό το χαρτί, Έχετε συ­ ναίσθηση τι μπορεί να σας συμβεί, Ναι, είχα αρκετό χρόνο για να το σκεφτώ. Έπεσε σιωπή, που τη διέκοψε ο επόπτης,

Είπατε πως θα μπορούσατε να προσπαθήσετε, Έχουμε σκε­ φτεί ένα μικρό κόλπο, είπε ο διευθυντής, κι έκανε νόημα στον αρχισυντάκτη για να συνεχίσει, Η ιδέα είναι η εξής, να δημοσιεύσουμε, με διαφορετική διατύπωση, χωρίς τις κακό­ γουστες ρητορείες, αυτά που κυκλοφόρησαν σήμερα, και στο τελευταίο μέρος να τα αναμίξουμε με την πληροφορία που μας φέρατε, δεν θα είναι εύκολο, σε κάθε περίπτωση δεν είναι και απίθανο, είναι θέμα επιδεξιότητας και τύχης, Πο­ ντάρουμε δηλαδή στην αφηρημάδα, ή μάλλον στην τεμπελιά του υπαλλήλου της λογοκρισίας, πρόσθεσε ο διευθυντής, ας προσευχηθούμε να σκεφτεί πως μια και γνωρίζει την είδηση δεν αξίζει τον κόπο να συνεχίσει την ανάγνωση μέχρι τέ­ λους, Πόσες πιθανότητες έχουμε με το μέρος μας, ρώτησε ο επόπτης, Για να μιλάμε ειλικρινά, όχι πολλές, αναγνώρισε ο αρχισυντάκτης, θα πρέπει να αρκεστούμε στις πιθανότητες, Κι αν το υπουργείο των εσωτερικών θελήσει να μάθει ποια ήταν η πηγή της πληροφορίας, Για αρχή θα καταφύγουμε στο επαγγελματικό απόρρητο, αν και λίγο θα μας χρησιμεύ­ σει αφού βρισκόμαστε σε κατάσταση πολιορκίας, Κι αν επι­ μείνουν, αν απειλήσουν, Τότε, όσο κι αν μας στοιχίζει, δεν θα έχουμε άλλη επιλογή παρά να την αποκαλύψουμε, θα τι­ μωρηθούμε, προφανώς, αλλά το μεγαλύτερο βάρος θα πέσει στο δικό σας κεφάλι, είπε ο διευθυντής, Πολύ καλά, απά­ ντησε ο επόπτης, τώρα που όλοι ξέρουμε τι μπορούμε να πε­ ριμένουμε, ας προχωρήσουμε παρακάτω, κι αν η προσευχή βοηθά σε κάτι, τότε θα προσευχηθώ να μην κάνουν και οι α­ ναγνώστες αυτό που ελπίζουμε να κάνει ο λογοκριτής, δη­ λαδή οι αναγνώστες να διαβάσουν μέχρι το τέλος την είδη­ ση, Αμήν, είπαν εν χορώ ο διευθυντής και ο αρχισυντάκτης. Ήταν λίγο μετά τις πέντε όταν βγήκε ο επόπτης. Θα μπορούσε να είχε επωφεληθεί από το ταξί που εκείνη ακρι­ βώς τη στιγμή άφηνε ένα άτομο στην πόρτα της εφημερί­ δας, αλλά προτίμησε να περπατήσει. Περιέργως αισθανό­ ταν ανάλαφρος, ξέγνοιαστος, σαν να είχαν βγάλει από ένα

ζωτικό του όργανο το ξένο σώμα που λίγο λίγο τον έτρωγε, το αγκάθι απ' το λαιμό, το καρφί απ' το στομάχι, το δηλη­ τήριο απ' το συκώτι. Αύριο όλα τα χαρτιά της τράπουλας θα είναι στο τραπέζι, το κρυφτούλι θα τελειώσει, ωστόσο δεν έχει την παραμικρή αμφιβολία ότι ο υπουργός, σε περί­ πτωση που η είδηση καταφέρει να βγει στο φως, ή, ακόμα κι αν δεν βγει, του ανακοινωθεί, ξέρει ποιον θα δείξει αμέ­ σως με το δάχτυλο της κατηγορίας. Η φαντασία του έμοια­ ζε διατεθειμένη να πάει παραπέρα, έκανε μάλιστα ένα πρώ­ το και ανησυχητικό βήμα, αλλά ο επόπτης την έπιασε απ' το λαιμό, Σήμερα είναι σήμερα, κυρία μου, αύριο θα δούμε, εί­ πε. Είχε αποφασίσει να επιστρέψει στην πρόνοια α.ε., κάθι­ σε και ξαφνικά ένιωσε τα πόδια του να βαραίνουν, τα νεύ­ ρα του χαλαρά σαν να 'ταν λάστιχο που έμεινε πολύ καιρό τεντωμένο, και μια επείγουσα ανάγκη να κλείσει τα μάτια και να κοιμηθεί. Θα πάρω το πρώτο ταξί που θα περάσει, σκέφτηκε. Χρειάστηκε να περπατήσει αρκετά ακόμα, τα ταξί περνούσαν γεμάτα, ένα δεν άκουσε καν ότι το καλού­ σαν, και στο τέλος, όταν μετά βίας έσερνε τα βήματα του, έ­ να ναυαγοσωστικό περισυνέλεξε το ναυαγό που ήταν στα πρόθυρα να πνιγεί. Το ασανσέρ τον ανέβασε σπλαχνικά μέ­ χρι τον δέκατο τέταρτο όροφο, η πόρτα άνοιξε χωρίς αντί­ σταση, ο καναπές τον υποδέχτηκε σαν αγαπημένο φίλο, με­ τά από μερικά λεπτά ο επόπτης, με τα πόδια απλωμένα, κοιμόταν του καλού καιρού, ή τον ύπνο του δικαίου, όπως συνηθιζόταν να λέγεται την εποχή που ακόμα πιστεύαμε πως υπήρχαν δίκαιοι. Κουρνιασμένος στη μητρική αγκαλιά της πρόνοια α.ε., ασφαλίσεις & αντασφαλίσεις, που η ηρε­ μία της δικαίωνε τα ονόματα και τις ιδιότητες που της είχαν αποδοθεί, ο επόπτης κοιμήθηκε μια ώρα γεμάτη, στο τέλος της οποίας ξύπνησε, έτσι τουλάχιστον του φάνηκε, με ανα­ νεωμένες δυνάμεις. Καθώς τεντωνόταν, ένιωσε στην εσωτε­ ρική τσέπη του σακακιού του το δεύτερο φάκελο, αυτόν που δεν είχε παραδώσει τελικά, Ίσως τελικά να έκανα λά-

θος που πόνταρα τα πάντα σε ένα μόνο άλογο, σκέφτηκε, αλλά γρήγορα κατάλαβε πως του ήταν αδύνατο να κάνει δυο φορές την ίδια συζήτηση, να πάει από τη μια εφημερί­ δα στην άλλη για να διηγηθεί την ίδια ιστορία, και, με την ε­ πανάληψη, να φθαρεί η γνησιότητα της, Ό,τι έγινε έγινε, σκέφτηκε, δεν έχει νόημα ν' αλλάζω γνώμη. Μπήκε στο δω­ μάτιο και είδε ν' αναβοσβήνει το φωτάκι του τηλεφωνητή. Κάποιος είχε τηλεφωνήσει και είχε αφήσει μήνυμα. Πάτησε το κουμπί, πρώτα βγήκε η φωνή της τηλεφωνήτριας, ύστε­ ρα αυτή του διευθυντή της αστυνομίας, Σημειώστε ότι αύριο στις εννιά, επαναλαμβάνω, στις εννιά, όχι στις είκοσι μία, θα σας περιμένουν στο φυλάκιο έξι-βορείως ο επιθεωρητής και ο πράκτορας βήτα που δούλεψαν μαζί σας, οφείλω να σας πω ότι, πέραν του ότι η αποστολή σας κατέρρευσε λόγω τε­ χνικής και επιστημονικής ανικανότητας του αντίστοιχου υ­ πευθύνου, η παρουσία σας στην πρωτεύουσα θεωρείται πλέον ασύμφορη, τόσο από το υπουργείο των εσωτερικών όσο και από εμένα, θα προσθέσω ακόμα πως ο επιθεωρητής και ο πράκτορας είναι επίσημα υπεύθυνοι να σας φέρουν ε­ νώπιον μου, και έχουν ένταλμα φυλάκισης αν αντισταθείτε. Ο επόπτης έμεινε ακίνητος να κοιτά τον τηλεφωνητή, και μετά, αργά, σαν να αποχαιρετούσε κάποιον που φεύγει για μακριά, άπλωσε το χέρι και πάτησε το κουμπί της διαγρα­ φής. Μετά μπήκε στην κουζίνα, έβγαλε το φάκελο από την τσέπη, τον μούσκεψε στο αλκοόλ και, διπλώνοντας τον σε σχήμα Λ μέσα στο νεροχύτη, του έβαλε φωτιά. Ένας πίδα­ κας νερού παρέσυρε τις στάχτες στο λούκι. Μετά απ' αυτό επέστρεψε στη σάλα, άναψε όλα τα φώτα και αφιερώθηκε στην επισταμένη μελέτη των εφημερίδων, δίνοντας ιδιαίτε­ ρη προσοχή σ' εκείνη ή σ' εκείνο όπου, με κάποιον τρόπο, είχε εναποθέσει το μέλλον του. Όταν ήταν η ώρα, πήγε και κοίταξε στο ψυγείο τι θα μπορούσε να φτιάξει μ' αυτά που υπήρχαν εκεί που να έμοιαζε κάπως με δείπνο, αλλά πα­ ραιτήθηκε, τα λιγοστά που βρήκε εκεί δεν ήταν συνώνυμα

341

ούτε της φρεσκάδας ούτε της ποιότητας, Πρέπει να βάλουν καινούργιο ψυγείο, σκέφτηκε, αυτό έδωσε ό,τι είχε να δώ­ σει. Βγήκε, έφαγε γρήγορα στο πρώτο εστιατόριο που συ­ νάντησε στο δρόμο του και επέστρεψε στην πρόνοια α.ε. Εί­ χε να σηκωθεί νωρίς το επόμενο πρωί.

0

342

ΕΠΟΠΤΗΣ ΕΙΧΕ ΞΥΠΝΗΣΕΙ ΟΤΑΝ ΧΤΥΠΗΣΕ ΤΟ ΤΗΛΕΦΩ-

νο. Δεν σηκώθηκε για να το απαντήσει, ήταν βέβαιος πως θα ήταν κάποιος από τη διεύθυνση της αστυνο­ μίας για να του υπενθυμίσει τη διαταγή να παρουσιαστεί στις εννιά η ώρα, προσοχή, στις εννιά, όχι στις είκοσι μία, στο στρατιωτικό φυλάκιο έξι-βορείως. Το πιθανότερο είναι να μην ξανατηλεφωνήσουν, και είναι ευνόητο γιατί, στην ε­ παγγελματική τους ζωή, και, ποιος ξέρει, ίσως και στην προ­ σωπική, οι αστυνομικοί κάνουν μεγάλη χρήση της νοητικής διαδικασίας που ονομάζουμε επαγωγή, γνωστής επίσης και ως εξαγωγή λογικού συμπεράσματος, Αφού δεν απαντά, θα έλεγαν, άρα είναι στο δρόμο. Πόσο έξω έπεφταν. Μπορεί βέβαια ο επόπτης να σηκώθηκε απ' το κρεβάτι, μπορεί να μπήκε στο μπάνιο για τη σχετική ανακούφιση και καθαριό­ τητα του σώματος, μπορεί να ντύθηκε και να ετοιμάζεται να φύγει, όχι όμως για να καλέσει το πρώτο ταξί που θα εμφα­ νιστεί και να πει στον οδηγό που τον κοιτά με προσδοκία α­ πό τον καθρέφτη, Φυλάκιο έξι-βορείως, Συγγνώμη, δεν έχω ιδέα πού βρίσκεται, πρέπει να 'ναι κάποιος καινούργιος δρόμος, Είναι ένα στρατιωτικό φυλάκιο, μπορώ να σας το υποδείξω αν έχετε κάποιο χάρτη. Όχι, αυτός ο διάλογος δεν θα συμβεί ποτέ, ούτε τώρα ούτε ποτέ, αυτό που θα κά­ νει ο επόπτης είναι να πάει ν' αγοράσει τις εφημερίδες, αυ­ τό σκέφτηκε κι έπεσε χθες νωρίς στο κρεβάτι, κι όχι να ξε­ κουραστεί ώστε να φτάσει εγκαίρως στη συνάντηση στο 3 4 3

στρατιωτικό φυλάκιο έξι-βορείως. Τα φανάρια του δρόμου ήταν αναμμένα, ο περιπτεράς μόλις σήκωσε τα ρολά, αρχί­ ζει να τοποθετεί τα περιοδικά της εβδομάδας, κι όταν τε­ λειώνει αυτή τη δουλειά, σαν να έδωσε σινιάλο, τα φανάρια σβήνουν και το φορτηγό διανομής τύπου εμφανίζεται. Ο ε­ πόπτης πλησιάζει ενώ ο περιπτεράς τακτοποιεί ακόμα τις ε­ φημερίδες με τη σειρά που όλοι ξέρουμε, όμως αυτή τη φο­ ρά σε μια απ' αυτές με τις μικρότερες πωλήσεις φαίνονται τόσα σχεδόν αντίτυπα όσα και σ' αυτές με το συνήθως με­ γάλο τιράζ. Του επόπτη του φάνηκε καλός οιωνός, ωστόσο την ευχάριστη αυτή ελπιδοφόρα αίσθηση διαδέχτηκε αμέ­ σως ένα βίαιο σοκ, οι τίτλοι των πρώτων εφημερίδων στη σειρά ήταν ανησυχητικοί, τρομεροί κι όλοι σε έντονο κόκκι­ νο, Δολοφόνος, Αυτή Η Γυναίκα Σκότωσε, Κι Άλλο Έγκλη­ μα Της Ύποπτης Γυναίκας, Μία Δολοφονία Προ Τεσσάρων Χρόνων. Στην άλλη άκρη, η εφημερίδα στην οποία είχε πάει την προηγούμενη ο επόπτης ρωτούσε, Τι Άλλο Θα Μάθου­ με Ακόμα. Ο τίτλος ήταν αμφίσημος, μπορούσε να σημαί­ νει το ένα ή το άλλο, κι ακόμα τα αντίθετα τους, αλλά ο ε­ πόπτης προτίμησε να το δει ως ένα μικρό φως βαλμένο στην έξοδο που θα οδηγούσε τα στενόχωρα βήματα του α­ πό την κοιλάδα του σκότους. Δώστε μου απ' όλες, είπε. Ο περιπτεράς χαμογέλασε, ενώ ταυτόχρονα σκεφτόταν πως, κατά τα φαινόμενα, είχε κερδίσει έναν καλό πελάτη για το μέλλον, και του παρέδωσε την πλαστική σακούλα με τις ε­ φημερίδες μέσα. Ο επόπτης έριξε ένα βλέμμα τριγύρω ψά­ χνοντας για ταξί, μάταια περίμενε πέντε λεπτά, στο τέλος α­ ποφάσισε να πάει με τα πόδια μέχρι την πρόνοια α.ε., ξέ­ ρουμε πια πως δεν είναι μακριά, αλλά το φορτίο τον βαραί­ νει, μια ολόκληρη σακούλα ξέχειλη από λέξεις, πιο εύκολο θα ήταν να κουβαλούσε τον κόσμο στην πλάτη του. Ήταν θέλημα όμως της τύχης, ενώ είχε μπει σ' ένα στενό σοκάκι με σκοπό να κόψει δρόμο, να πέσει πάνω σ' ένα ταπεινό πα­ λιό καφενείο, από κείνα που άνοιγαν νωρίς γιατί ο μαγαζά-

τορας δεν είχε τίποτε άλλο να κάνει, και όπου οι πελάτες μπαίνουν για να βεβαιωθούν πως τα πράγματα εκεί βρί­ σκονται στην ίδια θέση όπως πάντα και το κέικ με ρύζι εί­ ναι βγαλμένο απ' την αιωνιότητα. Κάθισε σ' ένα τραπέζι, ζήτησε καφέ με γάλα, ρώτησε αν έφτιαχναν φρυγανισμένο ψωμί, με βούτυρο, βέβαια, τη μαργαρίνη ούτε να την ακού­ σει. Ήρθε ο καφές με το γάλα κι ήταν απλώς ανεκτός, το φρυγανισμένο ψωμί όμως είχε έρθει κατευθείαν από τα χέ­ ρια του αλχημιστή, που λίγο ακόμα και θα ανακάλυπτε τη φιλοσοφική λίθο, αν κατάφερνε να ξεπεράσει τη φάση της σήψης. Είχε ανοίξει την εφημερίδα που τον ενδιέφερε πε­ ρισσότερο σήμερα, το έκανε πριν καλά καλά καθίσει, κι ένα βλέμμα του ήταν αρκετό για να αντιληφθεί πως το τέχνασμα είχε αποδώσει, ο λογοκριτής είχε ξεγελαστεί από την επιβε­ βαίωση αυτών που ήδη γνώριζε, χωρίς να του περάσει από το νου πως πρέπει να δίνουμε ύψιστη προσοχή σ' αυτό που νομίζουμε πως ξέρουμε, γιατί από πίσω κρύβεται κρυμμένη μια ατελείωτη αλυσίδα αινιγμάτων, το τελευταίο από τα ο­ ποία, πιθανότατα, δεν θα έχει λύση. Όπως και να 'χει, δεν ήταν φρόνιμο να τρέφει μεγάλες ψευδαισθήσεις, η εφημερί­ δα δεν θα βρισκόταν όλη μέρα στα περίπτερα, φανταζόταν μάλιστα ήδη τον υπουργό των εσωτερικών να την κραδαί­ νει μανιασμένος από οργή και να κραυγάζει, Μαζέψτε αυ­ τά τα σκατά αμέσως, εξιχνιάστε ποιος διέδωσε αυτές τις πληροφορίες, το τελευταίο κομμάτι της φράσης είχε εμφα­ νιστεί στο λόγο του από κεκτημένη ταχύτητα, ήξερε και με το παραπάνω πως μόνο ένας άνθρωπος μπορούσε να είναι υπεύθυνος για τη διαρροή και την προδοσία. Τότε αποφά­ σισε ο επόπτης πως θα έκανε το γύρο των περιπτέρων μέχρι εκεί που έφταναν οι δυνάμεις του για να ελέγξει αν η εφη­ μερίδα πουλούσε πολύ ή λίγο, για να δει το πρόσωπο των ανθρώπων που την αγόραζαν, κι αν πήγαιναν κατευθείαν στην είδηση ή αν χάνονταν σε ασημαντότητες. Έριξε μια γρήγορη ματιά στις τέσσερις μεγάλες εφημερίδες. Χονδροει-

344

23 - Περί

φυπίσεως

δώς απλοϊκό αλλά αποτελεσματικό, το έργο της δηλητηρία­ σης του κοινού συνεχιζόταν, δύο και δύο κάνουν τέσσερα και πάντα θα κάνουν τέσσερα, αν χθες έκανες εκείνο, σήμε­ ρα έκανες ετούτο, κι όποιος έχει το θράσος να αμφισβητή­ σει ότι το ένα πράγμα οδηγεί υποχρεωτικά στο άλλο είναι ε­ νάντια στη νομιμότητα και την τάξη. Ευχαρίστησε, πλήρω­ σε το λογαριασμό και έφυγε. Ξεκίνησε από το περίπτερο ό­ που και ο ίδιος είχε αγοράσει τις εφημερίδες κι είχε την ευ­ χαρίστηση να δει πως η στοίβα που τον ενδιέφερε είχε πια χαμηλώσει πολύ. Ενδιαφέρον, δεν είναι, ρώτησε τον περι­ πτερά, πουλάει πολύ, Φαίνεται πως κάποιος ραδιοφωνικός σταθμός μίλησε για ένα άρθρο που έχει, Το 'να χέρι νίβει το άλλο και τα δυο το πρόσωπο, είπε με μυστήριο ο επόπτης, Έχετε δίκιο, απάντησε ο περιπτεράς, χωρίς να βλέπει καμία σχέση. Για να μη χάνει χρόνο ψάχνοντας για περίπτερα, ο επόπτης ρωτούσε στο καθένα πού βρισκόταν το αμέσως κο­ ντινότερο, κι ίσως λόγω της ευυπόληπτης όψης του πάντα του έδιναν την πληροφορία, ήταν όμως φανερό πως καθέ­ νας από τους περιπτεράδες ήθελε να ρωτήσει Τι έχει εκεί που δεν το έχω εγώ εδώ. Πέρασαν ώρες, ήδη ο επιθεωρητής και ο πράκτορας, εκεί στο φυλάκιο έξι-βορείως, κουράστη­ καν να περιμένουν και ζήτησαν εντολές από τη διεύθυνση της αστυνομίας, ήδη ο διευθυντής ενημέρωσε τον υπουργό, ήδη ο υπουργός γνωστοποίησε την κατάσταση στον αρχηγό της κυβέρνησης, ήδη ο αρχηγός της κυβέρνησης του απά­ ντησε, Δεν είναι δικό μου το πρόβλημα, είναι δικό σας, επι­ λύστε το. Τότε συνέβη το αναμενόμενο, φτάνοντας στο δέ­ κατο περίπτερο ο επόπτης δεν βρήκε την εφημερίδα. Τη ζή­ τησε παριστάνοντας τον αγοραστή, αλλά ο περιπτεράς είπε, Φτάσατε αργά, τις πήραν όλες πριν από πέντε λεπτά, Τις μάζεψαν, Ή αλλιώς, τις κατέσχεσαν, Και γιατί, τι έλεγε η ε­ φημερίδα για να την κατασχέσουν, Κάτι που είχε σχέση με τη γυναίκα της συνωμοσίας, δείτε σ' αυτές, τώρα φαίνεται πως σκότωσε έναν άντρα, Δεν μπορείτε να μου βρείτε μια ε-

346

φημερίδα, θα μου κάνατε μεγάλη χάρη, Δεν έχω, αλλά κι αν είχα δεν θα σας την πουλούσα, Γιατί, Και ποιος μου λέει πως δεν είστε αστυνομικός που ήρθε εδώ για να δει αν θα πατήσω την μπανανόφλουδα, Έχετε απόλυτο δίκιο, έχουν συμβεί και χειρότερα σ' αυτό τον κόσμο, είπε ο επόπτης και απομακρύνθηκε. Δεν ήθελε να πάει να χωθεί στην πρόνοια α.ε., ασφαλίσεις & αντασφαλίσεις, για ν' ακούσει το πρωινό τηλεφώνημα και σίγουρα μερικά ακόμα που απαιτούσαν να μάθουν πού στο δαίμονα τριγυρνούσε, για ποιο λόγο δεν α­ παντούσε στα τηλέφωνα, γιατί δεν είχε εκτελέσει τη διατα­ γή που του είχαν δώσει να είναι στις εννιά η ώρα στο φυλά­ κιο έξι-βορείως, η αλήθεια όμως είναι πως δεν έχει πού να πάει, μπροστά στο σπίτι της γυναίκας του γιατρού θα πρέ­ πει τώρα να υπάρχει μια λαοθάλασσα που φωνάζει, κάποιοι υπέρ, άλλοι εναντίον, το πιθανότερο είναι να είναι όλοι υ­ πέρ, οι άλλοι είναι μειονότητα, σίγουρα δεν θα θέλουν να διακινδυνέψουν να προπηλακιστούν ή τίποτα χειρότερο α­ κόμα. Ούτε και στην εφημερίδα που δημοσίευσε την είδηση μπορεί να πάει, αν δεν υπάρχουν αστυνομικοί με πολιτικά στην είσοδο της πόρτας θα υπάρχουν τριγύρω, δεν μπορεί ούτε να τηλεφωνήσει γιατί οι επικοινωνίες είναι σίγουρα υ­ πό παρακολούθηση, και μόλις σκέφτηκε αυτό, κατάλαβε ε­ πιτέλους πως και η πρόνοια α.ε., ασφαλίσεις & αντασφαλίσεις, θα επιτηρείται, πως τα ξενοδοχεία θα είναι ειδοποιη­ μένα, πως δεν θα υπάρχει στην πόλη ούτε ψυχή να τον δε­ χτεί, ακόμα και να 'θελε. Μαντεύει πως η εφημερίδα δέχτη­ κε την επίσκεψη της αστυνομίας, μαντεύει πως ο διευθυ­ ντής εξαναγκάστηκε, με το καλό ή με το άγριο, να αποκα­ λύψει την ταυτότητα του ανθρώπου που είχε προμηθεύσει τις ανατρεπτικές πληροφορίες που δημοσιεύτηκαν, ίσως μάλιστα να βρέθηκε σε τόσο δύσκολη θέση ώστε να έδειξε την επιστολή με το λογότυπο της πρόνοια α.ε., διά χειρός ε­ πόπτη φυγά. Ένιωθε κουρασμένος, έσερνε τα βήματα του, το κορμί του ήταν μούσκεμα στον ιδρώτα, παρόλο που δεν

3 4 7

έκανε τόση ζέστη. Δεν μπορούσε να περπατά όλη μέρα στους δρόμους για να περάσει η ώρα άσκοπα, ξάφνου έ­ νιωσε μια τεράστια επιθυμία να πάει στον κήπο της γυναί­ κας με το γερμένο κανάτι, να καθίσει στην όχθη της δεξα­ μενής, να χαϊδέψει το πράσινο νερό με τις άκρες των δα­ χτύλων και να τα φέρει στο χείλη του. Και μετά, τι θα κάνω μετά απ' αυτό, ρώτησε. Μετά τίποτα, θα γυρίσει ξανά στο λαβύρινθο των δρόμων, θα μπερδευτεί, θα χαθεί και θα γυ­ ρίσει πίσω, θα περπατήσει, θα περπατήσει, θα φάει ανόρε­ χτα, μόνο για να στυλωθεί λίγο, θα μπει σ' έναν κινηματο­ γράφο για δύο ώρες, θα ξεχαστεί βλέποντας τις περιπέτειες από μια αποστολή στον άρη την εποχή που υπήρχαν ακόμα εκεί πράσινα ανθρωπάκια, και θα βγει ανοιγοκλείνοντας τα μάτια στο αστραφτερό απογευματινό φως, θα σκεφτεί να μπει σε άλλο κινηματογράφο και να ξοδέψει άλλες δύο ώ­ ρες πλέοντας είκοσι χιλιάδες λεύγες στο υποβρύχιο του πλοίαρχου νέμου, και μετά θα παραιτηθεί απ' την ιδέα για­ τί κάτι περίεργο είχε συμβεί στην πόλη, άντρες και γυναίκες μοιράζουν κάτι μικρά χαρτιά που ο κόσμος σταματά να δια­ βάσει και μετά τα φυλά στην τσέπη του, τώρα μόλις έδωσαν ένα στον επόπτη, είναι το φωτοαντίγραφο του άρθρου της εφημερίδας που αποσύρθηκε, εκείνης που έχει τίτλο Τι Άλλο Θα Μάθουμε Ακόμα, εκείνη που στα ψιλά γράμματα αφηγείται την πραγματική ιστορία των πέντε ημερών, τότε ο επόπτης δεν καταφέρνει να συγκρατηθεί και επιτόπου, σαν παιδί, μπήγει τα κλάματα με λυγμούς, μια συνομήλικη του γυναίκα έρχεται να τον ρωτήσει αν αισθάνεται καλά, αν χρειάζεται βοήθεια, κι εκείνος καταφέρνει μόνο να της γνέ­ ψει όχι, καλά είναι, να μην ανησυχεί, ευχαριστεί πολύ, και, όπως η τύχη μερικές φορές φέρνει τα πράγματα σωστά, κά­ ποιος από έναν ψηλό όροφο του κτηρίου αυτού πετά μια χούφτα χαρτιά, κι άλλη, κι άλλη, κι εκεί κάτω ο κόσμος υ­ ψώνει τα χέρια του για να τα πιάσει, και τα χαρτιά κατε­ βαίνουν, πεταρίζουν σαν περιστέρια, κι ένα απ' όλα ξαπό­

στασε για μια στιγμή στον ώμο του επόπτη και γλίστρησε στο έδαφος. Τελικά τίποτα δεν πάει χαμένο, η πόλη πήρε το ζήτημα στα χέρια της, έβαλε εκατοντάδες φωτοτυπικά να δουλέψουν, και τώρα ζωηρές ομάδες κοριτσιών και αγο­ ριών βάζουν τα χαρτιά στα γραμματοκιβώτια ή τα μοιρά­ ζουν πόρτα πόρτα, κάποιος ρωτά αν είναι διαφήμιση κι ε­ κείνοι απαντούν, μάλιστα, κύριε, η καλύτερη διαφήμιση του κόσμου. Τα ευτυχή αυτά επακόλουθα αναπτέρωσαν το ηθι­ κό του επόπτη, σαν άγγιγμα μαγείας, λευκής, όχι μαύρης, έ­ καναν να εξαφανιστεί η κούραση, είναι άλλος άνθρωπος αυτός που τώρα βαδίζει στο δρόμο, άλλο κεφάλι είναι αυτό που σκέφτεται, βλέπει καθαρά αυτό που πριν ήταν σκοτει­ νό, διορθώνει συμπεράσματα που πριν έμοιαζαν αδιάσει­ στα και τώρα διαλύονται στα δάχτυλα που τα ψηλαφούν και τα ζυγίζουν, λόγου χάρη, δεν είναι τόσο πιθανό η πρό­ νοια α.ε., ασφαλίσεις & αντασφαλίσεις, όντας μυστική βά­ ση, να είναι υπό παρακολούθηση, τοποθετώντας εκεί αστυ­ νομικούς να περιπολούν θα ήγειραν υποψίες σε σχέση με τη σημασία και τη σπουδαιότητα της τοποθεσίας, πράγμα που, από την άλλη, δεν ήταν δα τόσο σοβαρό, θα μετέφεραν την πρόνοια α.ε. σε άλλο σημείο και το ζήτημα θα λυνόταν. Αυ­ τό το νέο και αρνητικό συμπέρασμα έριξε σκιά τρικυμίας στην ψυχή του επόπτη, αλλά το επόμενο συμπέρασμα, αν και όχι τόσο καθησυχαστικό απ' όλες του τις όψεις, βοήθη­ σε τουλάχιστον να επιλυθεί το σοβαρό πρόβλημα της στέ­ γασης, ή, με άλλα λόγια, το ερώτημα πού να πήγαινε να κοιμηθεί απόψε. Ιδού το ζήτημα με λίγα λόγια. Το γεγονός ότι το υπουργείο των εσωτερικών και η διεύθυνση της α­ στυνομίας είχαν δει με απολύτως δικαιολογημένη δυσαρέ­ σκεια πώς η επαφή με τον υπάλληλο τους είχε διακοπεί μο­ νομερώς από εκείνον δεν σήμαινε ότι έπαψαν να ενδιαφέ­ ρονται να μάθουν πού βρισκόταν και πού θα μπορούσαν να τον συναντήσουν σε περίπτωση επιτακτικής ανάγκης. Αν ο επόπτης είχε αποφασίσει να χαθεί μέσα στην πόλη, αν πή3 4 9

γαινε να κρυφτεί σε κάποιο ζοφερό στενοσόκακο όπως κα­ τά κανόνα κάνουν οι παράνομοι και φυγόδικος θα ήταν πραγματικά μεγάλος μπελάς να καταφέρουν να τον βρουν, ειδικά αν είχε καταφέρει να οργανώσει ένα δίκτυο συνενό­ χων στις τάξεις των ανατροπέων, επιχείρηση η οποία, από την άλλη, λόγω της πολυπλοκότητας της, δεν στήνεται μέ­ σα σε έξι μέρες, γιατί τόσες είναι αυτές που έχουν περάσει. Άρα, ούτε θα στείλουν να παρακολουθήσουν τις δύο εισό­ δους της πρόνοια α.ε., ούτε τίποτα, θ' αφήσουν, αντίθετα, το δρόμο ανοιχτό ώστε η φυσική τάση αποφυγής της πρό­ κλησης, που δεν είναι χαρακτηριστικό μόνο των ταύρων, να κάνει το λύκο να ξαναγυρίσει στη λούμπα, το ψαροπούλι στην τρύπα του. Κρεβάτι γνωστό και φιλόξενο μπορεί επο­ μένως ακόμα να έχει ο επόπτης, υποθέτοντας πως δεν θα έρθουν μέσα στη νύχτα να τον ξυπνήσουν, η πόρτα να βρε­ θεί ορθάνοιχτη από δυο επιδέξια αντικλείδια κι εκείνος υ­ ποταγμένος στην απειλή τριών όπλων να τον σημαδεύουν. Είναι βέβαια αλήθεια πως, όπως έχουμε ήδη πει κάποιες φορές, υπάρχουν στιγμές τέτοιας κακοτυχίας στη ζωή που από τη μια μάς βρέχει, από την άλλη μάς φυσάει, ακριβώς σε μια τέτοια στιγμή βρίσκεται τώρα ο επόπτης, υποχρεω­ μένος να επιλέξει αν θα περάσει μια άσχημη νύχτα κάτω α­ πό ένα δέντρο του κήπου, ενώπιον της γυναίκας με το κα­ νάτι, σαν πλάνητας, ή αν θα τυλιχτεί στις πολυκαιρισμένες κουβέρτες και τα τσαλακωμένα σεντόνια της πρόνοια α.ε., ασφαλίσεις & αντασφαλίσεις. Εντέλει η εξήγηση δεν ήταν τόσο σύντομη όσο υποσχεθήκαμε παραπάνω, ωστόσο, ό­ πως ελπίζουμε ότι είναι κατανοητό, δεν θα μπορούσαμε να παραλείψουμε να φροντίσουμε για την απαραίτητη στάθμι­ ση κάθε σχετικής μεταβλητής, λεπτολογώντας με αμερολη­ ψία για τους ποικίλους και αντιφατικούς παράγοντες α­ σφάλειας και κινδύνου, για να καταλήξουμε τελικά σ' εκεί­ νο το οποίο από την αρχή θα έπρεπε να γνωρίζουμε, πως δεν χρειάζεται να τρέχεις στη βαγδάτη για να αποφύγεις τη 3 5 0

συνάντηση που κανόνισες στη σαμάρρα. Υπολογίζοντας όλα τα στοιχεία, και αποφασισμένος να μην ξοδέψει άλλο χρό­ νο ζυγοσταθμίζοντας μέχρι το τελευταίο χιλιοστόγραμμο, μέ­ χρι την τελευταία πιθανότητα, μέχρι την τελευταία υπόθε­ ση, ο επόπτης πήρε ένα ταξί για την πρόνοια α.ε., αυτό έγι­ νε κατά το σούρουπο πια, όταν οι σκιές δροσίζουν την αλέα μπροστά και ο ήχος του νερού που πέφτει στις δεξαμενές παίρνει ανάσα και γίνεται ξαφνικά αντιληπτός προς έκπλη­ ξη όσων περνούν. Δεν υπάρχει ούτε ένα χαρτί παρατημένο στους δρόμους. Παρ' όλα αυτά, ο επόπτης δίνει την αίσθη­ ση πως είναι σκοτισμένος και στ' αλήθεια έχει τους λόγους του. Το γεγονός πως η λογική του κρίση και οι γνώσεις που απέκτησε με το πέρασμα του χρόνου σε σχέση με τις αστυ­ νομικές ραδιουργίες τον έκαναν να συμπεράνει πως κανέ­ νας κίνδυνος δεν τον παραφυλάει στην πρόνοια α.ε., ή δεν θα έρθει να τον αιφνιδιάσει απόψε, δεν σημαίνει πως η σα­ μάρρα δεν είναι εκεί που πρέπει να είναι. Ο συλλογισμός αυτός έκανε τον επόπτη να φέρει το χέρι του στο πιστόλι και να σκεφτεί, Για καλό και για κακό, μέχρι να ανέβει το α­ σανσέρ εγώ θα το απασφαλίσω. Το ταξί σταμάτησε, Φτά­ σαμε, είπε ο οδηγός, κι εκείνη τη στιγμή ο επόπτης είδε, κολλημένο στο παρμπρίζ, ένα φωτοαντίγραφο του άρθρου. Παρ' όλο το φόβο, την αγωνία και την τρομάρα του, άξιζε τον κόπο. Η είσοδος του κτηρίου ήταν έρημη, ο θυρωρός α­ πών, το σκηνικό ήταν τέλειο για το τέλειο έγκλημα, μια μα­ χαιριά κατευθείαν στην καρδιά, ο υπόκωφος γδούπος του σώματος που πέφτει στο μωσαϊκό, η πόρτα που κλείνει, το αυτοκίνητο με τις ψεύτικες πινακίδες που πλησιάζει και φεύγει παίρνοντας μαζί το δολοφόνο, τι πιο εύκολο απ' το να σκοτώσεις και να σκοτωθείς. Το ασανσέρ ήταν στο ισό­ γειο, δεν χρειαζόταν να το καλέσει. Τώρα ανεβαίνει, θ' α­ φήσει το φορτίο του στον δέκατο τέταρτο όροφο, εκεί μέσα μια αλληλουχία διακριτών κρότων λέει πως ένα όπλο είναι έτοιμο να εκπυρσοκροτήσει. Στο διάδρομο δεν φαίνεται

ψυχή ζώσα, τέτοια ώρα όλα τα γραφεία είναι κλειστά. Το κλειδί γλίστρησε απαλά στην κλειδαριά, σχεδόν αθόρυβα η πόρτα άνοιξε. Ο επόπτης την έσπρωξε με την πλάτη, άνα­ ψε το φως και τώρα θα περάσει απ' όλα τα δωμάτια, θα α­ νοίξει τα ντουλάπια όπου μπορεί να κρυφτεί άνθρωπος, θα κοιτάξει κάτω απ' τα κρεβάτια, θα τραβήξει τις κουρτίνες. Κανείς. Αισθανόταν ελαφρώς γελοίος, ένας παλικαράς με το πιστόλι στο χέρι να σημαδεύει στο πουθενά, αλλά ο α­ σφαλής, λένε, πεθαίνει από γηρατειά, θα πρέπει να το γνω­ ρίζει καλά αυτό η πρόνοια α.ε., που ξέρει όχι μόνο από α­ σφαλίσεις αλλά και αντασφαλίσεις. Στο δωμάτιο το φωτάκι του τηλεφωνητή είναι αναμμένο, η ένδειξη δείχνει πως υ­ πάρχουν δύο κλήσεις, η μία θα είναι ίσως από τον επιθεω­ ρητή που του ζητά να προσέχει, η άλλη θα είναι από κάποιο γραμματέα του άλμπατρος, ή είναι κι οι δυο από το διευθυ­ ντή της αστυνομίας, εξαγριωμένο από την προδοσία ενός ανθρώπου της εμπιστοσύνης του και ανήσυχο σε σχέση με το δικό του μέλλον, παρόλο που η ευθύνη της επιλογής δεν υπήρξε δική του. Ο επόπτης έβαλε μπροστά του το χαρτί με τα ονόματα και τις διευθύνσεις της ομάδας, στο οποίο είχε προσθέσει το τηλέφωνο του γιατρού, και σχημάτισε το νού­ μερο. Δεν απάντησε κανείς. Ξανακάλεσε. Κάλεσε και τρίτη φορά, αλλά τώρα, σαν συνθηματικό, άφησε να χτυπήσει τρεις φορές και το έκλεισε. Κάλεσε τέταρτη φορά και επιτέ­ λους του απάντησαν, Εμπρός, είπε ξερά η γυναίκα του για­ τρού, Εγώ είμαι, ο επόπτης, Α, καλησπέρα, περιμέναμε πως θα μας τηλεφωνούσατε, Πώς είστε, Όχι καλά, μέσα σε εί­ κοσι τέσσερις ώρες κατάφεραν να με κάνουν τον υπ' αριθ­ μόν ένα δημόσιο εχθρό, Λυπάμαι για το ρόλο που έπαιξα σ' αυτό, Δεν γράψατε εσείς αυτά που κυκλοφόρησαν στις ε­ φημερίδες, Όχι, μέχρι εκεί δεν έφτασα, Ίσως αυτό που δη­ μοσιεύτηκε σήμερα στη μία εφημερίδα και τα χιλιάδες αντί­ γραφα που μοιράστηκαν να βοηθήσουν ώστε να ξεκαθαρί­ σει το παράλογο, Μακάρι, Μάλλον δεν ελπίζετε και πολύ, 352

Ελπίδες έχω, φυσικά, αλλά θα πάρει καιρό, η κατάσταση δεν θα λυθεί από τη μια στιγμή στην άλλη, Δεν μπορούμε να συνεχίσουμε να ζούμε έτσι, κλεισμένοι μέσα στο σπίτι, σαν φυλακισμένοι, Έκανα ό,τι περνούσε από το χέρι μου, αυτό μόνο μπορώ να σας πω, Δεν θα ξανάρθετε, Η αποστολή που μου είχαν αναθέσει τελείωσε, έλαβα εντολή να επιστρέ­ ψω, Ελπίζω να ξαναβρεθούμε κάποια στιγμή, σε καλύτερες μέρες, αν έρθουν, Μάλλον έχουν χάσει το δρόμο, Ποιοι, Οι καλύτερες μέρες, Μου ρίχνετε το ηθικό ακόμα περισσότερο, Υπάρχουν άνθρωποι που παραμένουν όρθιοι ακόμα κι όταν πέσουν, κι εσείς είστε τέτοια, Ε λοιπόν αυτή τη φορά πολύ θα ήθελα να με βοηθούσαν να σηκωθώ, Λυπάμαι που δεν είμαι σε θέση να σας δώσω αυτή τη βοήθεια, Υποψιάζομαι ότι βοηθήσατε πολύ περισσότερο απ' όσο θέλετε να μαθευ­ τεί, Η ιδέα σας είναι, θυμηθείτε ότι μιλάτε με αστυνομικό, Δεν το ξέχασα, η αλήθεια όμως είναι πως έπαψα να σας θεω­ ρώ τέτοιο, Ευχαριστώ γι' αυτά τα λόγια, τώρα απομένει να σας αποχαιρετήσω μέχρι κάποια άλλη μέρα ίσως, Μέχρι τό­ τε, Να προσέχετε, Κι εσείς το ίδιο, Καληνύχτα, Καληνύχτα. Ο επόπτης έκλεισε το τηλέφωνο. Είχε μπροστά του μια μα­ κριά νύχτα και μόνο έναν τρόπο να την περάσει, να κοιμη­ θεί, εκτός αν έρθει η αϋπνία και ξαπλώσει μαζί του στο κρε­ βάτι. Αύριο, πιθανότατα, θα έρθουν να τον βρουν. Δεν πα­ ρουσιάστηκε στο φυλάκιο έξι-βορείως, όπως τον είχαν δια­ τάξει, γι' αυτό θα 'ρθουν να τον βρουν. Ίσως ένα από τα μη­ νύματα που έσβησε να έλεγε ακριβώς αυτό, ίσως να τον προειδοποιούσαν πως οι απεσταλμένοι για να τον πιάσουν θα βρίσκονται εκεί στις επτά το πρωί και πως οποιαδήποτε απόπειρα αντίστασης θα καθιστούσε ανεπανόρθωτο το κα­ κό που είχε γίνει. Και, βέβαια, δεν θα χρειαστούν αντικλεί­ δια για να μπουν, γιατί θα φέρουν το κλειδί. Ο επόπτης ονειροβατεί. Έχει του χεριού του ένα ολόκληρο οπλοστάσιο έτοιμο να εκπυρσοκροτήσει, μπορεί ν' αντισταθεί μέχρι την τελευταία σφαίρα, ή τουλάχιστον, άντε, μέχρι την τελευταία

κάψουλα δακρυγόνου που θα του ρίξουν μέσα στο κάστρο. Ο επόπτης ονειροβατεί. Κάθισε στο κρεβάτι, ύστερα έπεσε προς τα πίσω, έκλεισε τα μάτια και ικέτεψε τον ύπνο να μην αργήσει, Το ξέρω πως καλά καλά δεν έχει έρθει η νύχτα, σκεφτόταν, πως στον ουρανό υπάρχει ακόμα λίγο φως, αλ­ λά θέλω να κοιμηθώ σαν να 'μουν πέτρα, χωρίς τις πλάνες του ονείρου, κλεισμένος για πάντα σ' έναν όγκο μαύρης πέ­ τρας, τουλάχιστον, παρακαλώ, αν δεν γίνεται παραπάνω, μέχρι το πρωί, όταν θα 'ρθουν στις επτά να με ξυπνήσουν. Ο ύπνος άκουσε τη λυπητερή του έκκληση, ήρθε τρέχοντας κι έμεινε εκεί για μερικές στιγμές, ύστερα αποσύρθηκε για να γδυθεί εκείνος και να πέσει στο κρεβάτι, αλλά επέστρε­ ψε αμέσως, δεν άργησε καθόλου, και παρέμεινε όλη νύχτα στο πλευρό του, τρέποντας σε φυγή τα όνειρα, προς τη γη της ονειροφαντασίας, εκεί όπου, όταν ενώνεται η φωτιά με το νερό, αυξάνονται και πληθύνονται. Ήταν περασμένες εννιά όταν ξύπνησε ο επόπτης. Δεν έ­ κλαιγε, σημάδι πως οι εισβολείς δεν είχαν χρησιμοποιήσει δακρυγόνα, δεν υπήρχαν χειροπέδες στα χέρια του, ούτε σημάδευαν πιστόλια το κεφάλι του, πόσες φορές ο τρόμος μάς μαυρίζει τη ζωή και τελικά δεν έχει καμία βάση ούτε λόγο ύπαρξης. Σηκώθηκε, ξυρίστηκε, συγυρίστηκε όπως συνήθως και βγήκε έχοντας κατά νου το καφενείο όπου την προηγούμενη είχε φάει πρόγευμα. Περνώντας αγόρασε τις εφημερίδες, Νόμιζα πια πως σήμερα δεν θα ερχόσασταν, εί­ πε ο περιπτεράς με την εγκαρδιότητα οικείου, Λείπει μία, παρατήρησε ο επόπτης, Δεν βγήκε σήμερα, κι η διανομή δεν ξέρει πότε θα κυκλοφορήσει ξανά, ίσως σε μια βδομά­ δα, φαίνεται πως έφαγαν μεγάλο πρόστιμο, Γιατί, Εξαιτίας του άρθρου, αυτού που του έκαναν αντίγραφα, Α, μάλιστα, Ορίστε η σακούλα σας, σήμερα πήρατε μόνο πέντε, θα έχε­ τε λιγότερο διάβασμα. Ο επόπτης ευχαρίστησε και πήγε ν' αναζητήσει το καφενείο. Δεν θυμόταν πια πού βρισκόταν ο δρόμος κι η όρεξη του μεγάλωνε σε κάθε βήμα, σκεφτόταν

το φρυγανισμενο ψωμί και του έτρεχαν τα σάλια, ας του συγχωρέσουμε αυτό που εν πρώτοις μοιάζει με αξιολυπητη λαιμαργία, αταίριαστη με την ηλικία και τη θέση του, θα πρέπει όμως να υπενθυμίσουμε πως χθες είχε άδειο το στο­ μάχι όταν έπεσε για ύπνο. Βρήκε επιτέλους το δρόμο και το καφενείο, τώρα είναι καθισμένος στο τραπέζι, όσο περιμέ­ νει ρίχνει μια ματιά στις εφημερίδες, ιδού οι τίτλοι, σε μαύρο και κόκκινο, για να πάρουμε μια γενική ιδέα των αντίστοι­ χων περιεχομένων τους, Νέα Ανατρεπτική Δράση Των Εχθρών Της Πατρίδας, Ποιος Έβαλε Να Λειτουργήσουν Τα Φωτοτυπικά, Οι Κίνδυνοι Της Παραπληροφόρησης, Από Πού Προέρχονται Τα Χρήματα Που Πλήρωσαν Τις Φωτο­ τυπίες. Ο επόπτης έφαγε αργά, απολαμβάνοντας και το τε­ λευταίο ψίχουλο, επιπλέον ο καφές με γάλα είναι καλύτερος από την προηγούμενη, κι όταν έφτασε στο τέλος του γεύμα­ τος και το σώμα του είχε στυλωθεί, το πνεύμα του του υπεν­ θύμισε πως από χθες έχει ανοιχτούς λογαριασμούς με τον κήπο και τη λιμνούλα με το πράσινο νερό και τη γυναίκα με το γερμένο κανάτι, Τόση λαχτάρα να πας και τελικά δεν πή­ γες, Ε λοιπόν, τώρα κιόλας θα πάω, απάντησε ο επόπτης. Πλήρωσε, μάζεψε τις εφημερίδες και ξεκίνησε. Θα μπορού­ σε να είχε πάρει ταξί, αλλά προτίμησε να πάει με τα πόδια. Δεν είχε τίποτε άλλο να κάνει κι αυτός ήταν ένας τρόπος να ξοδέψει το χρόνο του. Όταν έφτασε στον κήπο, πήγε και κάθισε στο παγκάκι όπου είχε καθίσει με τη γυναίκα του γιατρού και είχε γνωριστεί πραγματικά με το σκύλο των δα­ κρύων. Από κει φαινόταν η λιμνούλα και η γυναίκα με το γερμένο κανάτι. Κάτω απ' το δέντρο έκανε ακόμα λίγη ψύ­ χρα. Σκέπασε τα πόδια του με την γκαμπαρντίνα και βο­ λεύτηκε αναστενάζοντας από ικανοποίηση. Ο άντρας με τη γαλάζια γραβάτα με λευκές βούλες ήρθε από πίσω και τον πυροβόλησε στο κεφάλι. Δύο ώρες αργότερα ο υπουργός των εσωτερικών έδινε συνέντευξη τύπου. Φορούσε λευκό πουκάμισο και μαύρη 355

γραβάτα, η έκφραση του προσώπου του έδειχνε συντριβή και βαθύ πένθος. Το τραπέζι ήταν γεμάτο μικρόφωνα και εί­ χε για μοναδικό στολίδι ένα ποτήρι νερό. Πίσω, σαν να κρε­ μόταν ανέκαθεν, η σημαία της πατρίδας στοχαζόταν. Κυρίες και κύριοι, καλησπέρα, είπε ο υπουργός, σας κάλεσα εδώ για να σας ανακοινώσω τη δυσάρεστη είδηση του θανάτου του επόπτη της αστυνομίας στον οποίο είχα αναθέσει να διερευνήσει το συνωμοτικό δίκτυο του οποίου η διευθύνου­ σα κεφαλή, όπως γνωρίζετε, ήδη αποκαλύφθηκε. Δυστυ­ χώς δεν πρόκειται για φυσικό θάνατο αλλά για εσκεμμένη και προμελετημένη δολοφονία, έργο, αναμφισβήτητα, ενός από τους χειρότερους επαγγελματίες του εγκλήματος, αν λάβουμε υπόψη ότι μία μοναδική σφαίρα υπήρξε αρκετή για να επιτύχει η απόπειρα. Όπως είναι ευνόητο, όλες οι εν­ δείξεις αμέσως συντείνουν πως επρόκειτο για νέα εγκλημα­ τική ενέργεια των ανατρεπτικών στοιχείων που συνεχίζουν, στην παλαιά και πολύπαθη πρωτεύουσα μας, να υποσκά­ πτουν τη σταθερότητα της ορθής λειτουργίας του δημοκρα­ τικού συστήματος και, επομένως, να ενεργούν εν ψυχρώ ε­ ναντίον της πολιτικής, κοινωνικής και ηθικής ακεραιότητας της πατρίδας μας. Δεν χρειάζεται, πιστεύω, να υπογραμμί­ σω ότι το παράδειγμα υπέρτατης τιμής που μας πρόσφερε ο δολοφονηθείς επόπτης θα πρέπει να γίνει αντικείμενο, εις το εξής και για πάντα, όχι μόνο του απόλυτου σεβασμού μας αλλά και της πιο βαθιάς εκτίμησης, και γι,' αυτό η θυσία του του εξασφαλίζει από σήμερα, με όλες τις επικήδειες τι­ μές, μια διακεκριμένη θέση στο πάνθεον των μαρτύρων της πατρίδας, που, από εκεί όπου βρίσκονται, έχουν πάντα τα μάτια τους στραμμένα επάνω μας. Η κυβέρνηση του έθνους, την οποία εδώ εκπροσωπώ, συντάσσεται στο θρήνο και τον πόνο όλων όσοι γνώρισαν την εξαίρετη ανθρώπινη ύπαρξη που χάσαμε, και ταυτοχρόνως διαβεβαιώνει όλους τους πο­ λίτες αυτής της χώρας πως δεν θα κάνει πίσω στην πάλη στην οποία έχει εμπλακεί, ενάντια στην κακοήθεια των συ­

νωμοτών και την ανευθυνότητα εκείνων που τους υποστη­ ρίζουν. Δύο ακόμα παρατηρήσεις, η πρώτη για να σας πω ότι ο επιθεωρητής και ο πράκτορας βήτα που συνεργάζο­ νταν στην έρευνα με το δολοφονηθέντα επόπτη είχαν, με αί­ τημα του ιδίου, αποσυρθεί από την αποστολή για να διασώ­ σουν τη ζωή τους, η δεύτερη για να σας ενημερώσω ότι στον παραδειγματικό υπηρέτη της πατρίδας, που προς λύπη μας χάσαμε σήμερα, η κυβέρνηση θα εξετάσει όλες τις νομικές δυνατότητες ώστε σύντομα να αποδοθεί, κατ' εξαίρεση και μετά θάνατον, η υψηλότερη διάκριση με την οποία η πατρί­ δα παρασημοφορεί τους γιους και τις κόρες που την τίμη­ σαν περισσότερο. Σήμερα, κυρίες και κύριοι, είναι μια μέρα λύπης για τους καλούς ανθρώπους, αλλά οι ευθύνες μας α­ παιτούν να αναφωνήσουμε sursum corda, δηλαδή άνω σχώμεν τας καρδίας. Ένας δημοσιογράφος σήκωσε το χέρι για να κάνει μια ερώτηση, αλλά ο υπουργός των εσωτερικών έ­ φευγε ήδη, στο τραπέζι είχε μείνει μόνο το ποτήρι με το νε­ ρό άθικτο, τα μικρόφωνα βάραιναν τη σιωπή σεβασμού που οφείλουμε στους νεκρούς, και η σημαία, εκεί πίσω, συνέχιζε ακάματη το στοχασμό της. Τις δύο επόμενες ώρες ο υπουρ­ γός τις πέρασε καταστρώνοντας μαζί με τους κοντινούς του συνεργάτες ένα σχέδιο δράσης που συνίστατο, βασικά, στην αποστολή στην πόλη, κατά τρόπο κρυφό, ενός σημαντικού μέρους των εν ενεργεία αστυνομικών, οι οποίοι προς το πα­ ρόν θα εργάζονταν ντυμένοι με πολιτικά, χωρίς κανένα ε­ ξωτερικό διακριτικό που θα πρόδιδε το σώμα στο οποίο α­ νήκαν. Αυτή ήταν μια έμμεση αναγνώριση πως η εγκατά­ λειψη της πόλης χωρίς επίβλεψη ήταν βαρύτατο σφάλμα. Δεν είναι πολύ αργά για να το διορθώσουμε, είπε ο υπουρ­ γός. Εκείνη ακριβώς τη στιγμή μπήκε ένας γραμματέας, ήρ­ θε να του ανακοινώσει πως ο πρωθυπουργός επιθυμούσε να μιλήσει αμέσως με τον υπουργό των εσωτερικών και του ζη­ τούσε να προσέλθει στο γραφείο του. Ο υπουργός μουρμού­ ρισε πως ο πρωθυπουργός μπορούσε κάλλιστα να επιλέξει

άλλη περίσταση, αλλά δεν είχε άλλη επιλογή παρά να υπα­ κούσει στην εντολή. Άφησε τους συνεργάτες να τελειοποιή­ σουν το λογισμικό μέρος του σχεδίου και βγήκε. Το αυτοκί­ νητο, με συνοδεία μπρος και πίσω, τον οδήγησε στο κτήριο όπου βρισκόταν εγκατεστημένη η προεδρεία του συμβου­ λίου, δέκα λεπτά τού πήρε, στα δεκαπέντε ο υπουργός έμπαι­ νε στο γραφείο του αρχηγού της κυβέρνησης, Καλησπέρα, κύριε πρωθυπουργέ, Καλησπέρα, παρακαλώ καθίστε, Με καλέσατε ακριβώς τη στιγμή που εργαζόμουν πάνω σ' ένα σχέδιο διόρθωσης της απόφασης που είχαμε πάρει να απο­ σύρουμε την αστυνομία από την πρωτεύουσα, πιστεύω πως αύριο θα είμαι σε θέση να σας το φέρω, Μην το φέρετε, Για­ τί, κύριε πρωθυπουργέ, Γιατί δεν θα προλάβετε, Το σχέδιο είναι σχεδόν τελειωμένο, του λείπουν μόνο μερικές μικρές πινελιές, Φοβάμαι πως δεν με καταλάβατε, όταν λέω ότι δεν θα προλάβετε, εννοώ ότι αύριο δεν θα είστε υπουργός των εσωτερικών, Τι, το επιφώνημα του βγήκε έτσι, εκρηκτικό και χωρίς σεβασμό, Ακούσατε πολύ καλά τι είπα, δεν χρειά­ ζεται να σας το επαναλάβω, Μα, κύριε πρωθυπουργέ, Για ν' αποφύγουμε έναν ανώφελο διάλογο, οι αρμοδιότητες σας παύουν από αυτή τη στιγμή, Είναι άδικη η επίθεση, κύριε πρωθυπουργέ, και, επιτρέψτε μου να πω, περίεργος και αυ­ θαίρετος ο τρόπος ανταπόδοσης των υπηρεσιών που έχω παράσχει στη χώρα, θα πρέπει να έχετε κάποιο λόγο, κι ελ­ πίζω να μου τον εκθέσετε, για την άγρια αυτή απόλυση, μά­ λιστα, άγρια, δεν ανακαλώ τη λέξη, Οι υπηρεσίες σας στη διάρκεια της κρίσης ήταν μια διαρκής σειρά λαθών τα ο­ ποία δεν θα μπω στον κόπο να απαριθμήσω, μπορώ να κα­ ταλάβω πως η ανάγκη ορίζει νόμο, πως ο σκοπός αγιάζει τα μέσα, αλλά πάντα με τον όρο ότι ο σκοπός επιτυγχάνεται και ότι ο νόμος της ανάγκης τηρείται, κι εσείς ούτε τηρήσα­ τε ούτε επιτύχατε κανέναν, ειδικά τώρα, με το θάνατο του επόπτη, Τον δολοφόνησαν οι εχθροί μας, Μην αρχίζετε αυ­ τό το τροπάριο, παρακαλώ, έχασα πολύ χρόνο πιστεύοντας

3S8

παραμυθάκια, αυτοί οι εχθροί που λέτε είχαν, αντίθετα, κά­ θε λόγο να κάνουν τον επόπτη ήρωα και κανέναν για να τον σκοτώσουν, Κύριε πρωθυπουργέ, δεν υπήρχε άλλος τρό­ πος, αυτός ο άνθρωπος είχε εξελιχθεί σε επικίνδυνο στοι­ χείο, Θα κανονίζαμε τους λογαριασμούς μας μαζί του αρ­ γότερα, όχι τώρα, αυτός ο θάνατος είναι ασυγχώρητη βλα­ κεία, και τώρα, σαν να μην έφταναν όλα τα άλλα, έχουμε και διαδηλώσεις στους δρόμους, Ασήμαντες, κύριε πρωθυ­ πουργέ, οι πληροφορίες μου, Οι πληροφορίες σας δεν αξί­ ζουν δεκάρα, ο μισός πληθυσμός είναι στους δρόμους κι ο άλλος μισός ετοιμάζεται ν' ακολουθήσει, Είμαι βέβαιος ότι το μέλλον θα με δικαιώσει, κύριε πρωθυπουργέ, Πολύ λίγο θα σας βοηθήσει αν το παρόν σάς διαψεύδει, και τώρα τε­ λεία, φύγετε, η συζήτηση έλαβε τέλος, Θα πρέπει να μετα­ βιβάσω τα θέματα που βρίσκονται σε εξέλιξη στον διάδοχο μου, Θα στείλω κάποιον να το φροντίσει, Αλλά ο διάδοχος μου, Ο διάδοχος σας είμαι εγώ, αφού μπορώ να είμαι υ­ πουργός της δικαιοσύνης μπορώ να γίνω και υπουργός των εσωτερικών, περνούν όλα στα χέρια μου, αναλαμβάνω εγώ.

Σ

ΤΙΣ ΔΕΚΑ ΤΟ ΠΡΩΙ ΤΗΣ ΜΕΡΑΣ ΟΠΟΥ ΒΡΙΣΚΟΜΑΣΤΕ ΔΥΟ

αστυνομικοί με πολιτικά ανέβηκαν στον τέταρτο όρο­ φο και χτύπησαν το κουδούνι. Ήρθε και τους άνοιξε η γυναίκα του γιατρού, που ρώτησε, Ποιοι είστε, κύριοι, και τι θέλετε, Είμαστε αστυνομικοί και έχουμε εντολή να πάρουμε το σύζυγο σας για ανάκριση, μην μπείτε στον κόπο να μας πείτε πως βγήκε έξω, το σπίτι παρακολουθείται, γι' αυτό δεν έχουμε καμία αμφιβολία πως είναι εδώ, Δεν έχετε κα­ νένα λόγο να τον ανακρίνετε, η κατηγορούμενη για όλα τα εγκλήματα, τουλάχιστον μέχρι στιγμής, ήμουν εγώ, Το ζή­ τημα δεν σας αφορά, οι εντολές που λάβαμε είναι αυστηρές, να πάρουμε το γιατρό, όχι τη γυναίκα του γιατρού, επομέ­ νως, αν δεν θέλετε να μπούμε με τη βία, πηγαίνετε να τον φωνάξετε, και δέστε αυτό το σκύλο, μην του συμβεί κανένα ατύχημα. Η γυναίκα έκλεισε την πόρτα. Την άνοιξε λίγο αρ­ γότερα ξανά, ο άντρας της ήταν μαζί, Τι θέλετε, Να σας πά­ ρουμε για ανάκριση, το είπαμε στη γυναίκα σας, δεν θα φά­ με όλη τη μέρα να λέμε τα ίδια, Έχετε διαπιστεύσεις, έ­ νταλμα, Το ένταλμα δεν είναι απαραίτητο, η πόλη είναι σε κατάσταση πολιορκίας, κι όσο για διαπιστεύσεις, ορίστε οι ταυτότητες μας, σας κάνουν, Πρέπει ν' αλλάξω ρούχα πρώ­ τα, Θα σας συνοδέψει κάποιος από μας, Φοβάστε μήπως το σκάσω, μήπως αυτοκτονήσω, Εμείς εκτελούμε απλώς εντο­ λές, τίποτε άλλο. Ο ένας αστυνομικός μπήκε μέσα, η καθυ­ στέρηση ήταν μικρή. Θα έρθω με τον άντρα μου όπου κι αν

πάει, είπε η γυναίκα, Σας είπα ήδη ότι δεν θα έρθετε, θα μεί­ νετε εδώ, μη με αναγκάσετε να γίνω δυσάρεστος, Περισσό­ τερο απ' όσο ήδη είστε δεν μπορείτε να γίνετε, Μπορώ και παραμπορώ, δεν φαντάζεστε μέχρι ποιου σημείου, και προς το γιατρό, Θα σας πάρουμε με χειροπέδες, απλώστε τα χέ­ ρια, Σας παρακαλώ, μη μου βάζετε αυτά τα πράγματα, σας δίνω το λόγο της τιμής μου πως δεν θα προσπαθήσω να δραπετεύσω, Ελάτε, απλώστε τα χέρια κι αφήστε ήσυχο το λόγο της τιμής, ωραία, έτσι είναι καλύτερα, θα είστε πιο α­ σφαλής. Η γυναίκα αγκάλιασε τον άντρα της, τον φίλησε κλαίγοντας, Δεν μ' αφήνουν να έρθω μαζί σου, Ησύχασε, θα δεις πως μέχρι το βράδυ θα είμαι σπίτι, Έλα γρήγορα, Θα έρθω, αγάπη μου, θα έρθω. Το ασανσέρ άρχισε να κα­ τεβαίνει. Στις έντεκα ο άντρας με τη γαλάζια γραβάτα με λευκές βούλες ανέβηκε στην ταράτσα ενός κτηρίου απέναντι σχε­ δόν από το πίσω μέρος εκείνου όπου ζούσαν η γυναίκα του γιατρού και ο άντρας της. Κουβαλά ένα κουτί από βερνικωμένο ξύλο, σε σχήμα ορθογώνιο. Μέσα είναι ένα όπλο αμοντάριστο, ένα αυτόματο πυροβόλο με τηλεσκοπικό στό­ χαστρο, το τελευταίο δεν θα χρησιμοποιηθεί γιατί σε μια τέ­ τοια απόσταση είναι αδύνατον ένας καλός σκοπευτής να χάσει το στόχο. Επίσης, δεν θα χρησιμοποιήσει το σιγαστή­ ρα, αλλά στην περίπτωση αυτήν οι λόγοι είναι ηθικής τάξης, ο άντρας με τη γαλάζια γραβάτα με λευκές βούλες θεωρού­ σε πάντα άξεστη ασέβεια προς το θύμα τη χρήση μιας τέ­ τοιας συσκευής. Το όπλο είναι ήδη μονταρισμένο και γεμά­ το, ένα τέλειο όργανο για το σκοπό που προορίζεται. Ο ά­ ντρας με τη γαλάζια γραβάτα με λευκές βούλες διαλέγει το σημείο από το οποίο θα πυροβολήσει και περιμένει. Είναι έ­ νας άνθρωπος υπομονετικός, είναι χρόνια σ' αυτή τη δου­ λειά και την κάνει πάντα καλά. Αργά ή γρήγορα η γυναίκα του γιατρού θα βγει στο μπαλκόνι. Εν τω μεταξύ, στην πε­ ρίπτωση που η αναμονή παραταθεί υπερβολικά, ο άντρας

24 - Περί

ψωτίαεως

με τη γαλάζια γραβάτα με λευκές βούλες έχει μαζί του άλλο όπλο, μια κοινή σφεντόνα, απ' αυτές που ρίχνουν πέτρες και ειδικεύονται να σπάνε τζαμαρίες. Δεν υπάρχει άνθρω­ πος που θ' ακούσει ένα τζάμι να σπάει και δεν θα βγει τρέ­ χοντας να δει ποιος ήταν ο παιδαριώδης βάνδαλος. Πέρα­ σε μια ώρα, η γυναίκα του γιατρού δεν είχε φανεί ακόμα, κλαίει και τυραννιέται, η καημένη, τώρα όμως θα βγει ν' α­ νασάνει λίγο, δεν ανοίγει ένα από τα παράθυρα που βλέ­ πουν στο δρόμο γιατί υπάρχει διαρκώς κόσμος που κοιτά­ ζει, προτιμά τα πίσω, που είναι πολύ πιο ήσυχα από τότε που υπάρχει η τηλεόραση. Η γυναίκα πλησιάζει το σιδερέ­ νιο κάγκελο, βάζει πάνω τα χέρια της και νιώθει την ψύχρα του μετάλλου. Δεν μπορούμε να τη ρωτήσουμε αν άκουσε δύο διαδοχικούς πυροβολισμούς, κείτεται νεκρή στο έδα­ φος και το αίμα γλιστρά και στάζει στο από κάτω μπαλκό­ νι. Ο σκύλος βγήκε τρέχοντας από μέσα, οσφραίνεται και γλείφει το πρόσωπο της κυρίας του, κατόπιν τεντώνει το λαιμό ψηλά και αφήνει ένα ανατριχιαστικό ουρλιαχτό που το κόβει άλλος πυροβολισμός. Τότε ένας τυφλός ρώτησε, Άκουσες κάτι, Τρεις πυροβολισμούς, απάντησε ο άλλος, Ήταν όμως κι ένας σκύλος που ούρλιαζε, Σώπασε πια, πρέ­ πει να ήταν ο τρίτος πυροβολισμός, Καλύτερα, απεχθάνο­ μαι ν' ακούω σκύλους να ουρλιάζουν.