ΠΛHPΩMENO TEΛOΣ
KΩ∆IKOΣ 094587
Tαχ. Γραφείο Iωαννίνων Aριθµός. Aδείας 14
ΠEPIO∆IKH EK∆OΣH ΠOΛITIΣTIKOY b ΣYΛΛOΓOY ∆OΛOY IΩANNINΩN b ETOΣ 33ο u AP. ΦYΛ. 129 u IANOYAPIOΣ - ΦEBPOYAPIOΣ - MAPTIOΣ 2016 TAX. ∆/NΣH: AΠOΛΛΩNIAΣ 21 u 45332 IΩANNINA u e-mail:
[email protected] u www.dolo.gr
«Πάσχα στο χωριό...» Το Πάσχα πλησιάζει και όπως κάθε χρόνο έτσι και φέτος, το χωριό µας περιµένει όλους τους συγχωριανούς και φίλους να γιορτάσουµε µαζί τις άγιες µέρες του Πάσχα, οικογενειακά και φιλικά, µένοντας πιστοί στις παραδόσεις και τα έθιµα του τόπου µας. «Πάσχα στο χωριό...», λέει ο λαός µας και µάλλον έχει δίκιο. Τι πιο όµορφο από το να περάσουµε τις άγιες αυτές µέρες µέσα στην ανοιξιάτικη φύση, µε τα ωραία χρώµατα και τους γλυκούς ήχους της. Ελάτε να ζήσουµε µε κατάνυξη την Εβδοµάδα των Παθών, να στολίσουµε τον Επιτάφιο, να ακολουθήσουµε την περιφορά του και το βράδυ της Ανάστασης να χαρούµε το µεγάλο αυτό θαύµα και να περάσουµε την πιο όµορφη Λαµπρή. Ας προσπαθήσουµε να οπλιστούµε µε υποµονή, ψυχική γαλήνη και δύναµη, ώστε η Ανάσταση του Θεανθρώπου να διώξει για πάντα το σκοτάδι και το αληθινό φως να µας οδηγεί στην ευτυχία της ζωής. Eυχόµαστε από καρδιάς το φετινό Πάσχα να είναι το πέρασµα στην αγάπη, στην ειρήνη, στην ελπίδα και στην αισιοδοξία για ένα καλύτερο, φωτεινότερο και δηµιουργικό µέλλον, γεµάτο υγεία και πολλές χαρές. Καλή Ανάσταση και καλό Πάσχα!
K O Y B E N TO Y ΛE Σ
Tου ∆HM. ΠOTΣH
Η ΕΛΠΙ∆Α ΜΑΣ ∆ΕΝ ΣΒΗΝΕΙ ΠΟΤΕ
µακριά απ’ τη γενιά µας και πως το χάσµα (που πάντοτε υπήρχε) για πολλούς δεν είναι τόσο µεγάλο, όσο οι επιτήδειοι, οι εφηµερίδες και λίγα κανάλια των τηλεοράσεων, θέλουν να το παρουσιάσουν. ∆εν είµαι ούτε ψυχολόγος, ούτε παιδαγωγός, νοιώθω όµως πως ένα µεγάλο χέρι έχει αρπάξει τη νεολαία µας και σιγά-σιγά µια µικρή µερίδα, τους αποµακρύνει από τους γονείς και τους σπρώχνει ακριβώς εκεί στο δόκανο που τους έχουν στήσει οι επιτήδειοι και πέφτουν µέσα σ’ αυτό, νοµίζοντας ότι «η συνεννόηση µεταξύ µας είναι τελείως αδύνατη». Λάθος. Όµως πρέπει να είναι και κάτι άλλο που φταίει, κατά την γνώµη µου για την αποµάκρυνση των παιδιών µας από εµάς και είναι τούτο: Τους έδωσε τόσα πολλά δικαιώµατα που τους
Μετά από µια κουβέντα, µε φίλους µου, στο καφενείο (που πάω δύο φορές την εβδοµάδα, ∆ευτέρα και Παρασκευή, πρωί µόνον) για το θέµα τους σηµερινούς νέους. Από τους πέντε φίλους οι τρεις διαφώνησαν µε την γνώµη µου που τους είπα «πως οι νέοι µας, τα παιδιά γενικά, δεν βρίσκονται τόσο πολύ µακριά απ’ την γενιά µας» όπως οι τρεις σας ισχυρίζεστε. Και για το θέµα αυτό τους υποσχέθηκα ότι θα γράψω στα «∆ΟΛΙΩΤΙΚΑ» καθαρά χωρίς φόβο και πάθος να τα διαβάσουν οι νέοι µας και να µας πούνε την γνώµη τους, πού συµφωνούν και πού διαφωνούν µε τη δική µου. Πιστεύω ακράδαντα πως οι νέοι µας δεν είναι καθόλου
* Συνέχεια στη 2η σελίδα
Η κοπή πίτας και οι αρχαιρεσίες για νέο ∆.Σ. του Πολιτιστικού Συλλόγου ∆ολού Ιωαννίνων Του Γιώργου Μποντίνη
Ο Πολιτιστικός Σύλλογος ∆ολού Πωγωνίου Ιωαννίνων, την Κυριακή 6 Μαρτίου 2016, πραγµατοποίησε εκδήλωση που συµπεριελάµβανε: - αρχαιρεσίες για την ανάδειξη νέου ∆.Σ. του Συλλόγου, - τροποποίηση του καταστατικού του Συλλόγου, - τιµητική διάκριση στον επί 33 χρόνια δραστήριο µέλος του ∆.Σ. του Συλλόγου µας ∆ηµήτριο Πότση, - την κοπή της πρωτοχρονιάτικης βασιλόπιτας. Η εκδήλωση έγινε στην καφετέρια “Piazza del Santo”, ό-
που οι χωριανοί µας συγκεντρωθήκαµε σ’ ένα πολύ ζεστό και οικογενειακό κλίµα. Η προσέλευση ήταν πέραν του αναµενοµένου, το ∆ολό εκπροσώπησε ο Πάνος Κούρος και παρευρέθηκε και ο πολυγραφότατος Κώστας Κωστούλας, ο οποίος και πρόσφερε το πολύτιµο άλµπουµ του πρωτοπόρου φωτογράφου του Πωγωνίου Γεωργίου Πανταζίδη, που διατέθηκε για τον τυχερό του φλουριού.
* Συνέχεια στην 8η σελίδα
Ο Πολιτιστικός Σύλλογος ∆ολού Ιωαννίνων και η εφηµερίδα µας τα «∆ΟΛΙΩΤΙΚΑ » εύχονται σε όλους σας: Kαλή Ανάσταση και Καλό Πάσχα
MAPTIOΣ 2016
« ∆OΛ I Ω T I K A »
K O Y B E N T O Y ΛE Σ * Συνέχεια από την 1η σελίδα κάνουν να ξεχνούν ότι έχουν εξίσου και υποχρεώσεις. Τα αποτελέσµατα φαίνονται πλέον τόσο καθαρά, αντί να στηρίξει τους νέους µας και να τους εξυψώσει, τους παγιδεύει και καθηµερινά τους σκοτώνει µε τα διάφορα ναρκωτικά, ποτά και τ’ άλλα µέσα δήθεν µοντέρνου πολιτισµού της εποχής µας. Και οι νέοι µας σήµερα έχουν τέτοια πεποίθηση ότι τα ξέρουν όλα, τα κάνουν όλα τέλεια και ότι εµείς οι γονείς τους, οι παλιότεροι δεν ξέρουµε τίποτα απ’ αυτά και ότι είµαστε πολύ οπισθοδροµικοί και έχουµε σκουργιασµένες ιδέες και παµπάλαια ήθη και έθιµα. Ξεχνούν οι νέοι µας το σοφό εκείνο ρητό που λέει: «Ο έξυπνος ζει µε την πείρα των άλλων και ο κουτός µε την δική του». Ελεύθερα λέγω την γνώµη µου, για τους νέους, δηλαδή για τα παιδιά µας, που σαν γονείς τα αγαπάµε τόσο πολύ που τίποτα δεν µπορεί να αλλάξει αυτή την αγάπη µας γι’ αυτά. Λίγη όµως καλή θέληση από µέρους των παιδιών µας, για να διώξουν την προκατάληψη που τους χωρίζει από µας και θα πίστευαν και θα άκουγαν τους κτύπους της καρδιάς µας, που ακριβώς επειδή τ’ αγαπάµε πάρα πολύ, θέλουµε πάντα την προκοπή
τους, την υγεία τους και να συνεχίσουν πάντα τη ζωή τους µε καλές πράξεις, µε αξιοπρέπεια και αγάπη, όχι µόνον για τους γονείς τους αλλά για όλους τους συνανθρώπους των. Όµως καλή θέληση και λίγη κατανόηση χρειάζεται και από την πλευρά των µεγάλων. Να συµµεριζόµαστε και τον δικό τους κόσµο και συχνά να κάνουµε διάλογο µεταξύ τους. Η ελπίδα ακόµη δεν έχει σβήσει. Εµπρός λοιπόν µαζί, µεγάλοι και µικροί, να πολεµήσουµε τον κοινό εχθρό του αιώνα µας, που θέλει σώνει και καλά να καταστρέψει τους νέους µας και να τους ξεριζώσει απ’ τις ρίζες τους, την θρησκεία τους, την οικογένειά τους τα ήθη και τα έθιµα της πατρίδας µας. ΣΑΣ ΥΠΕΝΘΥΜΙΖΩ ΚΑΙ ΣΑΣ ΕΥΧΑΡΙΣΤΩ Με το τεύχος που διαβάζετε, κλείνουµε 33 ολόκληρα χρόνια προσφοράς σ’ όλους τους χωριανούς µας, όπου γης και φίλους του αγαπηµένου µας χωριού του ∆ολού. Η συνδροµή σας είναι απαραίτητη για την έκδοση και συνέχιση της εφηµερίδος µας «∆ΟΛΙΩΤΙΚΑ». Γι’ αυτό σας ευχαριστώ όλους και σας παρακαλώ µη µας ΞΕΧΝΑΤΕ.
Τιµή στο Μήτσο Πότση Ήταν κι αυτή µια εκδήλωση σαν όλες του είδους της για την κοπή της πίτας του Πολιτιστικού συλλόγου ∆ολού Πωγωνίου, που έγινε την Κυριακή στις 6 Μαρτίου. Έχει όµως ιδιαίτερη σηµασία για µας γιατί στους πρωταγωνιστές ανήκουν δυο άνθρωποι που εκτιµούµε ιδιαίτερα. Ο πρόεδρος του συλλόγου Γιάννης Μποτίνης τιµά αυτή τη µέρα το Μήτσο Πότση, έναν παλιό, καλό συνεργάτη του Η.Α. έναν τυπογράφο που η προσφορά στο χωριό του ήταν µεγάλη. Θα µπορούσαµε να πούµε ότι 65 χρόνια της ζωής του διέθεσε για το χωριό του. Ήταν ο ιδρυτής του Πολιτιστικού συλλόγου ∆ολού το 1983 µαζί µε άλλους συγχωριανούς. Τιµήθηκε για όλα, αλλά κυρίως για τα 33 χρόνια προσφοράς του στο ∆ολό και στην εφηµερίδα τους τα ∆ολιώτικα. Ο ακούραστος Μήτσος Πότσης πήρε συγκινηµένος την εικόνα του Αγίου Χριστόφορου στα χέρια του κι ευχαρίστησε για την τιµή. Κι εµείς του οφείλουµε ξεχωριστή αναφορά προσεχώς. Λ.Τ. («Ηπειρωτικός Αγών», Παρασκευή, 11 Μαρτίου 2016)
2
ΑΛΗΘΙΝΕΣ ΙΣΤΟΡΙΕΣ
ΤΑ ΚΛΕΜΜΕΝΑ ΚΑΡΥ∆ΙΑ ΚΑΙ Η ΣΥMΜΟΡΦΩΣΗ ΤΟΥ ∆ΗΜ. ΠΟΤΣΗ ∆ιαβάζοντας στο τεύχος του Κυνηγετικού Συλλόγου Ιωαννίνων, εντύπωση µου έκανε ένα κείµενο του κ. Μιχάλη Καλιµάνη, δεινού κυνηγού, αφού πρώτα εύχονταν στους κυνηγούς πολλά, για την νέα περίοδο, εγώ κράτησα στις σηµειώσεις µου, µόνον δύο συστάσεις που έκανε σ’ όλους τους κυνηγούς της Ηπείρου. Πρώτον: Εάν δεν δείτε ολόκληρο το γουρούνι που έρχεται, ποτέ µην πυροβολείτε! Και δεύτερο: Ποτέ σας µην πειράζετε τα ξένα φρούτα όπως κεράσια, σταφύλια, σύκα και προπαντός τα καρύδια! Τι µου θύµησες κ. Καλιµάνη και σ’ ευχαριστώ πολύ. Μια παλιά αληθινή πράξη, µε έναν χωριανό µου κυνηγό, που πάντα το σακίδιό του τόχε γεµάτο απ’ όλα τα ξένα φρούτα και προπαντός από καρύδια, κάθε Κυριακή που πήγαινε δήθεν για... κυνήγι. Μάζευε πάρα πολλά και τα πουλούσε στην Πωγωνιανή ή στο ∆ελβινάκι όπου υπήρχαν τα ζαχαροπλαστεία του Κλή Ντελάρη. Παιδί του ∆ηµοτικού, εκείνη την εποχή, µε δάσκαλο τον αείµνηστο χωριανό µου Σπύρο Παγούνη, που µούδωσε τα πρώτα φώτα. Εδώ επιτρέψτε µου να κάνω µια παρένθεση µε λίγα λόγια µόνον για έναν άλλο χωριανό µου, τον Ηλία Μαλάµη, γιο του Κώστα και της Ουρανίας Μαλάµη, (µιας µεγάλης οικογένειας µε πέντε κορίτσια και τρία αγόρια) ένα παληκάρι µετρίου αναστήµατος µε αθλητικό σώµα, γεωπόνος, που έφυγε πολύ νέος απ’ τη ζωή, σκοτώθηκε στον πόλεµο. Ο γείτονάς µου ο Ηλίας ήρθε µια µέρα και µε βρήκε, εκεί που έπαιζα µε τους φίλους µου και µου είπε: «∆ηµητράκη την Κυριακή το πρωί θα σε χρειαστώ για µια ελαφριά δουλειά και θα πάρεις δύο δραχµές». Του απαντώ: Θείο Ηλία, δεν µπορώ, θα πάµε στην εκκλησία µε το σχολείο και το δάσκαλο. Γέλασε και µου είπε: Eγώ µίλησα µε τον Σπύρο Παγούνη και µε τον πατέρα σου και τα κανονίσαµε. Από σένα θέλω την Κυριακή, µόλις χτυπήσει η πρώτη καµπάνα νάρθεις να µε βρεις, θάµαι στο τελευταίο αλώνι του Χαΐλη αλλά να πάρεις και ένα καπέλο του πατέρα σου και «τσιµουδιά» σε κανέναν τίποτα. Σύµφωνοι; Πρωί-πρωί ο Μήτσος, µόλις ο ήλιος κτύπησε στην κορυφή του
Μπόζοβου, σιγά-σιγά και κρυφά απ’ τα αλώνια του χωριού έφτασα στον Ηλία που µε περίµενε και όρθιος κοιτούσε µε τα κυάλια του, τις καρυδιές που ήταν πίσω απ’ το νεκροταφείο του Αγιάννη, την περιοχή που λέγεται «Γαλανού». Μου έκανε νόηµα να πάω κοντά του και σιγανά µου είπε: – Τον βλέπεις αυτόν που µαζεύει τα καρύδια; – Τον βλέπω. Είναι ο... τάδε, ο χωριανός µας. – Λέει ότι η καρυδιά αυτή είναι δική του και ότι του την δώρησε ένας χωριανός µας που είναι στο εξωτερικό πολλά χρόνια. Εγώ µαζί µε τον δάσκαλό σου τον Παγούνη, συνεννοηθήκαµε να τον συµορφώσουµε, χωρίς να φανερωθούµε, και νάχουµε «χασµιλίκια» µεταξύ µας, γιατί δεν έχει αφήσει καµιά καρυδιά στο χωριό, που να µην κλέψει καρύδια. Γι’ αυτό καλέσαµε εσένα τον γείτονά µου και σου έχω εµπιστοσύνη. Και τώρα φόρεσε το καπέλο, πήγαινε πίσω στο νεκροταφείο, στο χτίσµα και θα πεις αυτά που σου έχω γραµµένα στο χαρτί δυνατά να τ’ ακούσει ο... Εγώ µόλις φύγει θα πάνω να σκορπίσω δίπλα στην καρυδιά τα καρύδια και στο σακί θ’ αφήσω αυτό το χοντρό χαρτί που του γράφουµε εν ολίγοις, ότι εάν συνεχίσεις να κλέβεις τις καρύδες οι χωριανοί θα σου κάνουν µήνυση κ.τ.λ. Αµέσως κατέβηκα στο πίσω µέρος του νεκροταφείου και φώναξα δυνατά: Θείο ΤΑ∆Ε. Απάντησε αµέσως. Ορίστε ποιος είναι; Εγώ συνέχισα. Μου είπε ο ταχυδρόµος, ο Γιάννης ο Γκόγκος, νάρθεις γρήγορα στο καφενείο να πάρεις µια επιταγή µε λεφτά από το εξωτερικό! Και η απάντησή του: Σε ευχαριστώ, έφυγα κιόλας. Και εγώ τρεχάλα και κρυφά, πίσω απ’ τις καλύβες έφτασα στο σπίτι µου, άφησα το καπέλο του πατέρα µου και συνέχεια στην εκκλησία, χαρούµενος για το δίδραχµο, που ήταν για µένα τότε πολλά... λεφτά. Πράγµατι το κόλπο πέτυχε, ο θείος ΤΑ∆Ε έφυγε µετά από λίγα χρόνια στο εξωτερικό, αλλά οι περισσότερες καρυδιές µετά από κάµποσα χρόνια, έγιναν όλες... διάφορα έπιπλα!! Χαρούµενο Πάσχα σ’ όλους
MAPTIOΣ 2016 Στην εποχή του 1950 µε 1960 στο ∆ολό υπήρχν πολλά γιδοπρόβατα που βοσκούσαν στο Κουτσόκρανο, στα Παρακάτωνα, στον κάµπο στη λούτσα στις Σοριάδες, Μπολονίκου και γενικά σ’ όλη την έκταση του χωριού. Νοικιάζανε την περιοχή οι κτηνοτρόφοι που ερχόταν από διάφορα µέρη για καλοκαιρινή σεζόν οι περισσότεροι. Στο χωριό υπήρχε και ένας πιστικός που έβοσκε τα γίδια του χωριού κι’ ένας γελαδάρης για τα γελάδια. Κάθε πρωί συνηθισµένη ώρα πάντα έβγαινε ο γελαδάρης εκεί που είναι το σπίτι του Γιώργου Ντόντη δίπλα και φώναζε δυνατά δύο µε τρεις φορές «βγάλτε τα γελάδια» ή «βγάλτε τα γίδια» ο
« ∆OΛ I Ω T I K A »
ΠAΛIEΣ ΙΣΤΟΡΙΕΣ
«Ο Γελαδάρης» πιστικός. Κάθε χωριανός που είχε πέντε-έξι γίδια, τα έβγαζε στα σοκάκια κι’ αυτά γνώριζαν το δρόµο και βγαίνανε να τα πάρει ο βοσκός όλη την ηµέρα µέχρι το βράδυ που έπεφτε ο ήλιος τα γύριζε στο χωριό. Αυτά γνώριζαν το σπίτι τους και µόλις φθάναν στο χωριό καθ’ ένα γύρναγε στο σπίτι όπου τα περίµενε ο νοικοκύρης. Κάθε χωριανός πλήρωνε το βοσκό ανάλογα µε τον αριθµό των ζώων, το λεγόµενο χάκι. Το χάκι και το οίµορο είναι λέξεις που έχουν ξεχαστεί κα οι σηµερινοί νέοι δεν γνωρίζουν ή
Ντοκουµέντο από το Πωγώνι του 1948 ε το προσφυγικό πρόβληµα στη χώρα µας στο ζενίθ είναι
Μεπίκαιρο ένα σπάνιο ιστορικό ντοκιµαντέρ που παρουσιάζει
τη µετακίνηση του πληθυσµού (κατά το κοινώς λεγόµενο «ανταρτόπληκτοι»), από τα χωριά του Πωγωνίου στην πόλη των Ιωαννίνων. Προέρχεται από το πλούσιο αρχείο του πολυγραφότατου συµπατριώτη µας Κώστα Κωστούλα και έχει αναρτηθεί από τον «Vostiniotis» στη διεύθυνση: http://vostiniotis.blogspot.gr/2016/01/ 1948.html Περιλαµβάνει σκηνές από την επιβίβαση γυναικόπαιδων σε στρατιωτικά φορτηγά στο Χάνι ∆ελβινακίου και στη Μεγάλη Ράχη της Πωγωνιανής, όπου σε ένα πλάνο απεικονίζεται µια ηλικιωµένη Πωγωνήσια φορώντας οµπόλια και αναφέρεται ως «Η γιαγιά από το ∆ολό». Θα βοηθούσε αν κάποιος αναγνωρίσει τη γιαγιά ή και άλλα πρόσωπα που παρουσιάζονται στο βίντεο.
Η κάµερα καταγράφει πλάνα και από άλλες περιοχές των Ιωαννίνων, όπως το Κεράσοβο Πωγωνίου, το Καλπάκι, το Τέροβο και την πόλη των Ιωαννίνων, όπου έχουν στηθεί σκηνές για τις ανάγκες στέγασης των προσφύγων, τα γνωστά µας σήµερα Hot spots. Γ.M.
δεν άκουσαν ποτέ. Νοικιάζεις το χωράφι σου σε κάποιον και αυτός σου δίνει µία φορά το χρόνο ανάλογα µε την καλλιέργεια ή χρήση πέντε οκάδες φακή ή έναν τενεκέ τυρί, ή ένα αρνί το Πάσχα. Αυτό γινόταν παλιά γιατί δεν υπήρχαν χρήµατα όχι µόνο στην Ήπειρο αλλά και Στερεά Ελλάδα και Θεσσαλία από διασταύρωση πληροφοριών που είχα. Εγώ όµως άλλα ήθελα να σας πω και µου ήρθαν τώρα στο µυαλό αυτά. Ήθελα να σας πω την ιστορία µ’ έναν γελαδάρη που ήρθε στο χωριό γύρω στα 1960. Την εποχή εκείνη είχε έρθει στο χωριό ένας δάσκαλος από τη Θεσπρωτία από κάποιο χωριό, δεν έχει σηµασία αυτό, και µαζί του έφερε και τον αδερφό του, γιατί τότε ψάχνανε για γελαδάρη. Ο Μήτσος που λέτε ήταν καλός άνθρωπος, αλλά είχε µια κακή συνήθεια. Κάθε φράση που τελείωνε, όταν µιλούσε, έλεγε πάντα το «πεθαµός και θάνατος». Το βράδυ στο καφενείο του Κίτσιου Τόµου: – Μήτσιο θα πιεις ένα τσίπουρο; – Θα το πιω, πεθαµός και θάνατος. – Πού πήγες τα γελάδια σήµερα Μήτσιο; – Στις Αβορίες στα Στάρια, πεθαµός και θάνατος. – Γεια µας ρε Μήτσιο. – Γεια µας πεθαµός και θάνατος. Ο δάσκαλος ντρεπόταν για τον αδελφό του, γι’ αυτά που έλεγε και τον κάλεσε µια µέρα. – Μήτσο πρέπει να κόψεις αυτό το χούι, µας γελάει όλο το χωριό. Θα σου δώσω πεντακόσιες δραχµές. Παίρνει το πεντακοσάρικο, την άλλη µέρα που γύρισε από το βουνό, βγήκε στο καφενείο και κάθησε σε µία γωνία. ∆εν µιλάει καθόλου µην του φύγει κανένας πεθαµός. Πέρασε µια µέρα, χαρά ο δάσκαλος «Μπράβο ρε Μήτσιο είδες που τα κατάφερες».
3 Το άλλο βράδυ, πάλι στο καφενείο, όλοι οι άνδρες του χωριού µετά τις δουλειές εκεί βγαίνανε να πουν καµιά κουβέντα ή να πιουν κανένα ποτήρι. Όλο το καφενείο µια παρέα, άλλοι παίζανε και καµιά κολτσίνα ή ξερή, άλλοι πίνανε τσίπουρο ή κρασί. Ο Μήτσιος καθισµένος σε µία γωνία, πάλι δεν µιλούσε, φαινόταν στενοχωρηµένος, τον βλέπανε οι άλλοι σαν κάτι να τον βασάνιζε. – Μήτσιο θα πιεις ένα ρακί; –Όχι δεν µπορώ πονάει το στοµάχι µου. Σε λίγο µπαίνει και ο δάσκαλος, κάθεται σε µια παρέα και συζητούσαν. Σηκώνεται ο Μήτσιος, πλησιάζει τον αδερφό του, βγάζει από την τσέπη του το πεντακοσάρικο και λέει. Αδελφέ µου συγχώρα µε, πάρε το πεντακοσάρικό σου και πεθαµός και θάνατος. Γέλασε το πρόσωπό του, φωνάζει δυνατά τον Κίτσιο Τόµο. – Βάλε ένα τσίπουρο τώρα, πεθαµός και θάνατος. Πρέπει να σας πω ότι την Ιστορία αυτή µου την διηγήθηκε ο αδελφός µου Φώτης που έζησε περισσότερο στο χωριό, είχε κάνει για ένα διάστηµα και καφετζής. Xρήστος Φωτόπουλος
«∆OΛIΩTIKA» Όργανο του Eκπολιτιστικού Συλλόγου ∆ολού Iωαννίνων
Aπολλωνίας 21 T.K. 4523 32 Tηλ. 26510 44558 E-mail:
[email protected] Yπεύθυνος έκδοσης: Μποντίνης Ιωάννης Πρόεδρος Συλλόγου ∆ολού Πωγωνίου
Υπεύθυνος σύνταξης: Μποντίνης Γεώργιος Απολλωνίας 21 - 45332 Ιωάννινα KΩ∆IKOΣ 4587 ΣYNTAKTIKH EΠITPOΠH Kώστας Mέξης Γεώργιος Μποντίνης Iωάννης Mποντίνης Xάρης Παπακώστας ∆ηµήτριος Πότσης Bασίλειος Xρήστου Eλευθέριος Φωτόπουλος Οι συνδροµές - συνεργασίες να αποστέλλονται στη ∆/νση: Mποντίνη Iωάννη Aπολλωνίας 21 T.K. 4523 32 Ιωάννινα Xειρόγραφα που δηµοσιεύονται ή όχι, δεν επιστρέφονται. Oι ενυπόγραφες συνεργασίες εκφράζουν τις απόψεις εκείνων που υπογράφουν.
MAPTIOΣ 2016
« ∆OΛ I Ω T I K A »
4
Η κοπή πίτας και οι αρχαιρεσίες για νέο ∆ιοικητικό Συµβούλιο του Πολιτιστικού Συλλόγου ∆ολού Ιωαννίνων * Συνέχεια από την 1η σελίδα Η γενική συνέλευση ανέδειξε παµψηφεί το νέο ∆ιοικητικό Συµβούλιο που απαρτίζεται από τους: 1. Μέξη Κων/νο 2. Μποντίνη Γεώργιο 3. Μποντίνη Ιωάννη 4. Παπακώστα Θεοχάρη 5. Πορίκη ∆έσποινα 6. Φωτόπουλο Ελευθέριο 7. Χρήστου Βασίλειο Αναπληρωµατικά µέλη εκλέχτηκαν: 1. Κουτσουµπίνα Ντίνα 2. Ζωΐδη Χαρούλα 3. Σπανός Γεώργιος Στην οµιλία του ο Πρόεδρος του Πολιτιστικού Συλλόγου Γιάννης Μποντίνης, αφού ευχαρίστησε όλους όσους τίµησαν µε την παρουσία τους την εκδήλωση, ευχήθηκε χαρούµενη κι ευτυχισµένη χρονιά και αναφέρθηκε στα πεπραγµένα της περσινής χρονιάς του Συλλόγου, υπενθυµίζοντας: 1) Την εκδήλωση στο Πνευµατικό κέντρο του ∆ήµου Ιωαννιτών για την ενίσχυση της «Κιβωτού του Κόσµου», που είχε τεράστια επιτυχία. (Μάλιστα αποδόθηκαν στην Κιβωτό 4.350 ευρώ). 2) Τις καλοκαιρινές µας εκδηλώσεις που κάθε χρόνο πρωτοτυπούµε και εντυπωσιάζουµε. 3) Το «Αντάµωµα» του Αυγούστου µε το Παραδοσιακό τραπέζι και γλέντι. 4) Την επί 32 χρόνια συνεχή έκδοση της εφηµερίδας µας «∆ΟΛΙΩΤΙΚΑ», καθώς επίσης και τη συνεχή ενηµέρωση της ιστοσελίδας µας στο ιντερνετ. 5) Επίσης µε δική µας πρωτοβουλία και την υποστήριξη ειδικών (Πάνου Κούρου και Βαγγέλη ∆άκα), αλλά πρωτίστως µε τη συµµετοχή της νεολαίας µας, αποκαταστήσαµε τις φθαρµένες τοιχοποιίες της ισόγειας αίθουσας του σχολείου και την ελαιοχρωµατίσαµε. Ακολούθησε ο οικονοµικός απολογισµός της θητείας του απερχόµενου ∆.Σ. των 2 ετών 2014 & 2015, από τον Ταµία του
∆.Σ. Γεώργιο Μποντίνη και ο Γραµµατέας του ∆.Σ. Κων/νος Μέξης ανέλυσε τα προς τροποποίηση άρθρα του καταστατικού του Συλλόγου, που ισχύει από την ίδρυση του Συλλόγου το 1983 και έχριζε βελτιώσεις και τροποποιήσεις. Στη συνέχεια ο πρόεδρος του Συλλόγου Γιάννης Μποντίνης, προσφώνησε τον τιµώµενο ∆ηµήτριο Πότση, προσφέροντάς του την εικόνα του Αγίου Χριστοφόρου, προστάτη του χωριού µας:
ΣΤΟ ΜΗΤΣΟ ΠΟΤΣΗ Σήµερα είναι µια ξεχωριστή µέρα για το σύλλογό µας γιατί έχουµε τη χαρά να τιµήσουµε ένα ξεχωριστό µέλος του τον Μήτσο Πότση. Ήρθε η ώρα να αποδώσουµε τιµή και αναγνώριση στον επί σειρά ετών συνεργάτη µας, για την µακρόχρονη, πολύπλευρη και ανιδιοτελή προσφορά του, στον τόπο όπου έζησε και αγάπησε πολύ. Αγαπητέ Μήτσο! Με ιδιαίτερο σεβασµό και εκτίµηση αισθάνοµαι την ειλικρινή ανάγκη αλλά και την υποχρέωση, εκ µέρους του ∆ιοικητικού Συµβουλίου και όλων των ∆ολιωτών, να σου εκφράσω τις πιο θερµές ευχαριστίες µας για την επί σειρά ετών γόνιµη, ειλικρινή και εποικοδοµητική συνεργασία µας και την αµέριστη συµπαράσταση που έδειξες καθ’ όλη τη διάρκεια της θητείας σου, τόσο ως πρόεδρος του συλλόγου µας, ως ταµίας αλλά και ως απλός µέλλος του. Έχουν περάσει 33 ολόκληρα χρόνια από την ηµέρα που µαζί µε άλλους χωριανούς µας, ιδρύσαµε το Σύλλογό µας. (Μάρτης του 1983). Υπήρξες πρωταγωνιστής και ένα από τα ιδρυτικά µέλη του ενεργό και ακούραστο µέχρι και σήµερα. Όλη η πορεία σου στέφτηκε µε επιτυχία. Εργάστηκες µε υπευθυνότητα, αξιοπρέπεια, εντιµότητα και πρέπει να νιώθεις ιδιαίτερα υπερήφανος εισπράττοντας την εκτίµηση και την αγάπη όλων µας.
Ενίσχυσες µε όλες σου τις δυνάµεις την προσπάθεια, τους στόχους και τους σκοπούς του συλλόγου µας, και δηµιούργησες µε δυναµισµό το απαραίτητο κλίµα συνεργασίας µεταξύ όλων των χωριανών µε σκοπό τον αλληλοσεβασµό και την ειλικρινή σχέση µε όλους. Ιδιαίτερα σηµαντική ήταν και εξακολουθεί να είναι η συνεισφορά σου στα «∆ΟΛΙΩΤΙΚΑ». Στολίζεις την εφηµερίδα µας σε κάθε έκδοσή της µε πλούσια ύλη, επιτυχηµένα άρθρα και συχνά τις θύµισες από τα περασµένα από το αγαπηµένο σου ∆ολό που πάντα µε πολύ συγκίνηση τα αναπολείς. Καταβάλεις κάθε δυνατή προσπάθεια και δίνεις τον καλύτερο εαυτό σου, προκειµένου να συνεχίζει η έκδοσή της παρά τα κάθε είδους προβλήµατα που αντιµετωπίζει. Κατόρθωσες µε αυτόν τον τρόπο το όνοµά σου
να είναι συνυφασµένο µε αυτήν. Όλα αυτά φανερώνουν το πόσο αγαπάς και προβάλλεις τον τόπο σου.. Είµαι βέβαιος όµως πως θα συνεχίσεις, όπως ήδη το κάνεις, να είσαι δίπλα µας και µε την πείρα σου να µας παρέχεις κάθε είδους βοήθεια. Η έµπρακτη συµπαράστασή σου σε µια εποχή που χαρακτηρίζεται από έκπτωση αξιών, σοβαρά οικονοµικά και κοινωνικά προβλήµατα, εµάς τους συνεργάτες σου µας συγκινεί ιδιαίτερα και µας βοηθά να συνεχί-
σουµε το έργο µας µε δύναµη και αποφασιστικότητα Αγαπητέ Μήτσο! Όλοι εµείς νοιώθουµε τυχεροί που σε γνωρίσαµε από πολύ κοντά και συνεργαστήκαµε µαζί σου. Σε ευχαριστούµε για όσα έκανες και εξακολουθείς να προσφέρεις στο σύλλογο και µέσω αυτού στο αγαπηµένο µας ∆ολό. Είµαι σίγουρος πως θα συνεχίσεις να το παλεύεις γιατί αγαπάς αυτό που κάνεις. Εξάλλου έχεις πολλά ακόµη να προσφέρεις. Το ∆ολό σε χρειάζεται ακόµη. Εύχοµαι στον παντοδύναµο να σου χαρίζει υγεία υποµονή και ελπίδα για το µέλλον. Να είσαι πάντα καλά. Ο ∆ηµήτριος Πότσης, αντιφώνησε, δηµιουργώντας µια έντονα συγκινησιακή ατµόσφαιρα: Αγαπητέ µου Πρόεδρε, αγα-
πητοί µου Σύµβουλοι, απ’ τα βάθη της ψυχής µου, χίλια ευχαριστώ για αυτή την τιµητική διάκριση που κάνατε σήµερα για µένα. Μου δώσατε τόσο µεγάλη χαρά, αλλά και πολύ κουράγιο να συνεχίσω δίπλα στον Σύλλογό µας και τα «∆ΟΛΙΩΤΙΚΑ» ότι έκανα τόσα χρόνια να γράφω όσο το µυαλό µου θα είνε καλά και το δεξί µου χέρι να σηκώνει το στυλό µου. Εύχοµαι ολόψυχα η εικόνα του Αγίου Χριστοφόρου που µε τιµήσατε, να δώσει σ’ όλους
MAPTIOΣ 2016
« ∆OΛ I Ω T I K A »
Η κοπή πίτας και οι αρχαιρεσίες µας υγεία, χαρά, αγάπη, προκοπή και ειρήνη σ’ όλον τον κόσµο. Αγαπητοί µου χωριανοί, άλλα τόσα ευχαριστώ για εσάς, που τόσα χρόνια µε την ψήφο σας µε βγάλατε αρκετές τετραετίες Πρόεδρο του Συλλόγου µας. ∆εν γνωρίζω εάν πέτυχα σαν Πρόεδρος στην αποστολή. Εκείνο όµως που πετύχαµε σαν Σύλλογος και µαζί µ ‘όλους τους χωριανούς είναι ότι χτίσαµε έναν υπέρλαµπρο φάρο ενηµέρωσης και πολιτισµού, για όλων των ∆ολιωτών όπου γης που ονοµάζεται «∆ΟΛΙΩΤΙΚΑ».
Και σαν ενθύµιο για την ιστορία του χωριού µας και της εφηµερίδος µας, σας αντιγράφω απ’ το πρώτο φύλλο της, την Συντακτική Επιτροπή εκείνης της εποχής τον Μάρτιο του 1984 που ήταν: Γιάννης Μποντίνης – ∆ηµήτριος Πότσης – Γεώργιος Κωσταράς – Κωνσταντίνος Μέξης – Αγνή Βραβορίτη – Ντίνα Κουτσουµπίνα. Σας ευχαριστώ όλους πάρα πολύ, για όλα όσα κάνετε για µένα σήµερα και καλή χρονιά.
Στα σπάργανα το νέο πολυφωνικό συγκρότηµα του ∆ήµου Πωγωνίου Σε αίθουσα του ξενοδοχείου “OLYMPIC” την Παρασκευή στις 18 Μαρτίου 2016, πραγµατοποιήθηκε η πρώτη συνάντηση των µελών που θα απαρτίσουν την οµάδα του πολυφωνικού συγκροτήµατος του ∆. Πωγωνίου. Τον συντονισµό εκ µέρους του ∆ήµου είχε η Πωγωνήσια δηµοσιογράφος Σοφία Τσέπα, ενώ την εκπαίδευση ανέλαβε ο µουσικολόγος Κώστας Λώλης. Στη συνάντηση παραβρέθηκαν αρκετοί Πωγωνήσιοι, τόσο έµπειροι τραγουδιστές, όσο και νέοι που τραγούδησαν για πρώτη φορά πολυφωνικά τραγούδια, αλλά µε το µεράκι τους έδειξαν ότι θα ανταποκριθούν στις υποχρεώσεις τους.
Την πίτα έκοψε ο ∆ηµήτριος Πότσης, που διετέλεσε για πολλά χρόνια, πρόεδρος του
O Mήτσος Πότσης κόβει την πίτα παρουσία του ∆.Σ. του Συλλόγου. ∆ιακρίνονται από αριστερά: Φωτόπουλος Λευτέρης, Xρήστου Bασίλης, Mποντίνης Γιάννης, Παπακώστας Xάρης, Mποντίνης Γιώργος, Πότσης Mήτσος, Mέξης Kώστας και Σπανός Γιώργος.
Σ’ αυτόν τον φάρο, έβαλα κι’ εγώ έναν «ΚΕΣΙΕ», µια πέτρα πελεκηµένη τετράγωνη που στηρίζει τις γωνίες. Σαν σήµερα 6 Μαρτίου του έτους 1984 κυκλοφορήσαµε το πρώτο φύλλο της εφηµερίδας µας «∆ΟΛΙΩΤΙΚΑ». Έχουµε τα …..γενέθλια κλείνοντας τα 32 χρόνια, ευχόµενος και στα εκατό. Ξεκινήσαµε 4 σελίδες, γίνανε 6 – 8 – 10 και κάποτε µε 12 σελίδες! Μεγάλος άθλος αυτός και όλοι µας είµαστε χαρούµενοι και περήφανοι για τον Σύλλογο των ∆ολιωτών των Ιωαννίνων.
5
Συλλόγου. Την πίτα προσέφερε όπως κάθε χρόνο η συγχωριανή µας Μαρία Μπακόλα, την οποία ευχαριστούµε πολύ. Το φλουρί, κέρδισε ο Χάρης Παπακώστας. Συγχαρητήρια σε όλους τους παρόντες, πρωταγωνιστές και µη και ευχόµαστε τέτοιες ευχάριστες συνάξεις να γίνονται συχνά πέρα από το έθιµο. Περισσότερες φωτογραφίες από την εκδήλωση στην ιστοσελίδα µας (www.dolo.gr) και στο http://dolo-gr.blogspot.gr/.
Εµείς που συµµετείχαµε ως ακροατές αντιληφθήκαµε πόσο επίπονη πρέπει να είναι η εκµάθηση τέτοιων τραγουδιών. Η εκτέλεσή τους απαιτεί όχι µόνο την βαθιά γνώση ενός πλούσιου και παραλλάσοντος ρεπερτορίου αλλά και την εξοικείωση µε την τεχνική της πολυφωνίας και τον αυτοσχεδιασµό, αφού η αρτιότητα της ερµηνείας του πολυφωνικού τραγουδιού προϋποθέτει την ύπαρξη αλλά και το σµίξιµο των διαφορετικών φωνών – ρόλων της πολυφωνικής οµάδας. Το Πωγωνήσιο Πολυφωνικό τραγούδι είναι ένα στολίδι της Ηπειρώτικης µουσικής παράδοσης και ο ∆ήµος Πωγωνίου µε την προσπάθειά του αυτή θέλει να συµβάλει στον αγώνα για τη διάσωση και τη διάδοσή του, σε µια εποχή οριακή για την επιβίωση της αυθεντικής ερµηνείας. Γ.Μ.
∆ωρεές υπέρ της Εκκλησίας – Ζωΐδης Νικόλαος – Αδελφότητα Αθηνών στη µνήµη Ζωής Ζωΐδου – Παππά Λευκή (χρήση οστεοφυλακίου) – Ζωΐδου - Υφαντή Μαίρη – Παπαδηµητρίου Ευγενία στη µνήµη Παπαδηµητρίου Αθανασίου
Για καλύτερη εξυπηρέτηση των αναγνωστών µας 50
παρακαλούµε τα εµβάσµατά σας µπορείτε να τα στέλνετε
100
και
µέσω
της
Tράπεζας
Πειραιώς στο λογαριασµό: 50 20
Τράπεζα ΠΕΙΡΑΙΩΣ Αριθ. Λογ.: IBAN: GR 1401724070005407025725400
100
(ΕΚΠΟΛΙΤΙΣΤΙΚΟΣ ΣΥΛΛΟΓΟΣ ∆OΛOY ΙΩΑΝΝΙΝΩΝ)
MAPTIOΣ 2016
« ∆OΛ I Ω T I K A »
Φωτογραφίες από τις εικόνες της εκκλησίας του Αγίου Νικολάου, ∆ολού Πωγωνίου, που εκλάπησαν στις 6 Νοεµβρίου 2015
∆ηµοσιεύουµε σήµερα για πρώτη φορά φωτογραφίες από τα δύο κειµήλια της εκκλησίας µας, που είχαν κλαπεί στις 6 Νοεµβρίου 2015. Αφορούν τον χρυσοκέντητο επιτάφιο διαστάσεων 1,40x0,90µ. δωρεά του ευεργέτου Γρηγ. Μαρασλή από την Οδησσό το έτος 1902 και την παλιά ασηµένια εικόνα διαστάσεων 0,40Χ0,50µ., του Αγ. Χριστοφόρου προστάτη του ∆ολού.
ΡΙΞΑΝΕ ΛΑ∆Ι ΣΤΟ ΛΥΧΝΑΡΙ – Μούστου Χριστίνα 200 – Καρβούνης Ευάγγελος 10 – Λιόλιος Παναγιώτης 20 – Αναστασίου Κων/νος 50 – Αναστασίου-Ξυνόγαλου Ζωή 50 – Ζωΐδη - Υφαντή Μαίρη 30 – Στράτος Αντώνιος 20 – Ζιάγκου Αµαλία 50 – Φούκης Θεοφάνης 40 – Κουτσουµπίνα Ντίνα 50 – Μεντής Χρήστος 15 – Παππά Αλέκα & Βιβή 20 – Μέξη-Παπακώστα Ελένη 50 – Βάσσος Θεόδωρος 10 – Κούρος Πάνος 20 – Κοτρότσιου Κων/να 20 – Τσάµης Χριστόφορος 25 – Παράσχος Γεώργιος 20 – Zέρβας Χαρίλαος $ 100 – Ράπτη Μαριάνθη & κόρη της Πέγκυ Bayrkot στη µνήµη Βασιλείας Κωσταπαππά - Κωσταρά $ 100 – Μπέτζιος Ελευθέριος $ 150 – Λιώλη – Μπέτζιου Μαρίκα $ 150 Μπέτζιος Παύλος $ 150 Eυχαριστούµε θερµά και ευχόµαστε να υπάρξουν µιµητές τους.
6
AYTOI ΠOY EΦYΓAN
Βασιλεία Κωσταπαππά-Κωσταρά Στις 22 του Μάρτη απεβίωσε η Βασιλεία Κωσταρά στη Ν. Υόρκη. Ήταν σύζυγος του Σπύρου Κωσταρά µητέρα τριών αγοριών, του Χριστόφορου, του Κωνσταντίνου και του ∆ηµητρίου και γιαγιά πέντε εγγονιών και µιας δισεγγονούλας. ∆υστυχώς έφυγε από τη ζωή στα 76 της χρόνια. Η καρδιά της δεν άντεξε και ο Θεός την κάλεσε κοντά του. Στις 20 του Μάρτη θέλησε να πάω να τη δω και το µόνο που ήθελε αν της πάω ήταν λίγες φακές. Χαρήκαµε και οι δυο µας πολύ που µας δόθηκε η ευκαιρία να ανταµώσουµε και να ειδωθούµε, γιατί λόγω της µεγάλης αποστάσεως ήταν δύσκολο να βλεπόµαστε συχνά. ∆υο µέρες αργότερα ο γιος της Κων/νος µου τηλεφώνησε να µου αναγγείλει το θάνατό της (22 Μαρτίου). Πόνεσα πάρα πολύ γιατί ποτέ δεν πίστευα πως θα έφευγε τόσο σύντοµα. Εκτός από τον πόνο του θανάτου της το µόνο πράγµα που σκέφτηκα ήταν να ευχαριστήσω το Θεό που την είδα ζωντανή πριν πεθάνει. Η Βασιλεία ήταν πρώτη ξα-
δέλφη µου. Ο πατέρας της και η µητέρα µου ήταν αδέρφια. Βασιλεία µου ας είναι ελαφρύ το χώµα που σε σκεπάζει. Εύχοµαι η ψυχή σου να είναι αναπαυµένη. Ζωή στα παιδιά σου και εγγόνια σου. Ο σύζυγός σου Σπύρος είναι απαρηγόρητος. Εϊναι πολύ δύσκολό να χάνει κανείς τον σύντροφό του σε αυτή την ηλικία. Υ.Γ. Η Βασιλεία ήταν προικισµένη µε µια υπέροχη φωνή. Ήταν µέλος σπουδαίων χορωδιών που έπαιρναν µέρος σεµεγάλες συναυλίες. Όπως επίσης ήταν µέλος και εκκλησιαστικών χορωδιών. Άνθρωποι σαν την Βασιλεία δεν πεθαίνουν ποτέ γιατί ζουν στη µνήµη πολλών. Mαριάνθη Ράπτη
ΕΠΙΒΙΩΣΗ ΚΑΙ ∆ΗΜΟΚΡΑΤΙΑ (Πεζοτράγουδο)
Kοινωνικά ΘANATOI – Απεβίωσε στην Αµερική στις 21 Μαρτίου 2016 η Βασιλεία Κωσταπαππά - Κωσταρά, όπου και αναπαύθηκε. – Απεβίωσε στην Αθήνα ο Παναγιώτης Κόκκοτας, σύζυγος της Λίτσας Σπυρ. Παγούνη.
Εκφράζουµε τα θερµά µας συλλυπητήρια στους οικείους τους ΜNHMOΣYNA – Στην Αθήνα στις 9 Ιανουαρίου 2016, έγινε το 40ήµερο µνηµόσυνο του Χριστόφορου Μούστου Ας είναι αιωνία η µνήµη του
Ζείδωρος πνέει, φρεσκότατος αήρ, εµπλουτισµένος µε αρώµατα σιδερίτη, ορίγανου, µέντας και ηλιοκαµµένου ασβεστόλιθου. Με την ψυχρή, ηδονική γεύση του εναποµείναντος χιονιού... Περασµένος από τα φίλτρα εξαίσιων δασών δρυός, χαϊδεµένος από µαυρόγραβο και σφεντάµι, νοτισµένος από οβίρες και επικείµενες καταιγίδες. Αµόλυντος από τις µωρές σωτηριολογίες, τις φαντασιώσεις περί γκρεµοτσακισµάτων και «ανατροπών» και τις µνησίκακες «επαναστάσεις» του κενού και θορυβούντος ντενεκέ... Ελεύθερος από κόπανους, αλιείς παβλόφιων σαλιαρισµάτων, πνευµατικά σκότη, κρύφιους και φανερούς ολοκληρωτισµούς, ύπουλες προσπάθειες καταναγκαστικής πειθούς, υποσυνείδητο εθισµό στον θόρυβο των «πλουραλιστικών» κραυγών, των ρατσιστικών αντιρατσισµών και των πολυπολιτισµών των γκέτο... Ελεύθερος από την «θανατηφόρα» µέγγενη της µαζικής υστερίας, προϊόν της ανασφάλειςα του σεσωσµένου υπηκόου και του πανικού της αγέλης. Σκεφτικός και µελαγχολικός στην θέα τρελών πανηγυρτζήδικων (και όχι πανηγυριώτικων) διαρκών συλλαλητηρίων και µπαγιάτικου «πολιτισµού» που πετιέται στους «ήµουν κι εγώ εκεί» µε την οκά... Ζείδωρος πνέει, φρεσκότατος αήρ... ελεύθερος από κόπανους, µε αντάλλαγµα την µικρή ανάπαυλα στην ράχη του αστρίτη, την γεύση απ’ το παραγινωµένο γκόρτσο, την αποκάλυψη του µυστηρίου που εκρήγνυται απ’ το κελάιδισµα του σπίνου στην άφωνη οµίχλη των οµιλούντων ορέων..., το ντροπαλό χαµόγελο της λαγοµηλιάς... Με αντάλλαγµα την αιώνια δηµοκρατία της Εκκλησίας του ∆ήµου να χαϊδεύει στοργικά το βάθρο της επιβίωσης. Παπαϊωάννου Παναγιώτης.
MAPTIOΣ 2016
« ∆OΛ I Ω T I K A »
??????? - ?????? Ήπιος χειµώνας το 2016 αλλά ο Μάρτης “γδάρτης” Ήρθε και ο Μάρτης φίλοι µου. Ο Μάρτης λέγεται και Ανοιξιάτης γιατί είναι ο µήνας που φέρνει την άνοιξη. Η άνοιξη λοιπόν φίλοι µου ας έρθει και στις δικές µας καρδιές. Ο Μάρτης είναι ο πρώτος µήνας της Άνοιξης. Ο µήνας της βλάστησης και των πρώτων λουλουδιών, µα και ο µήνας των µεγάλων αντιθέσεων και των απότοµων µεταβολών. Για το λόγο αυτό δέχτηκε τα καταιγιστικά πυρά του λαού µε απίθανα σκωπτικά κυρίως ονόµατα. Βαφτίστηκε λοιπόν Κλαψοµάρτης, Πεντάγνωµος, Γδάρτης, Παλουκοκαύτης, Ανοιξιάτης και φυτευτής. Τα πιο πολλά από αυτά βρίσκονται µέσα στις παραδόσεις και τις παροιµίες που έπλασε ο λαός για να εξηγήσει τις απότοµες µεταβολές του καιρού ή τις βαρυχειµωνιές που παρατηρούνται µέσα στο Μάρτη και που πάντα είναι επικίνδυνες για τη γεωργία και την κτηνοτροφία. Αυτό το πρόσωπο παρουσίασε κι εφέτος. Καθυστέρησαν οι καλλιεργητές τις εργασίες τους, καθυστέρησε η βλάστηση, άργησαν οι κτηνοτρόφοι να βγάλουν τα ζωντανά τους στη βοσκή. Με τον ερχοµό όµως του Απρίλη όλα άλλαξαν. Πρασίνισε ο τόπος, γέµισε λουλούδια η φύση, βλάστησαν φυτά και δέντρα. Όλα χαρά Θεού. Μας έφτασε η Άνοιξη πανέµορφη γι’ άλλη µια φορά, γεµάτη µηνύµατα ελπίδας και χαράς, γεµάτη γιορτές και πανηγύρια. Ας την υποδεχτούµε µε αγάπη. Ευχές για την Ηµέρα της γυναίκας Η 8η Μαρτίου είναι η ηµέρα του παγκόσµιου εορτασµού της γυναίκας, µια ηµέρα αφιερωµένη στην προσωπικότητα και τους αγώνες της . Η «Ηµέρα της Γυναίκας»,
αποτελεί τιµή στους πολλαπλούς ρόλους της γυναίκας, ως µητέρας, συζύγου, εργαζόµενης, ενεργού µέλους της κοινωνίας µας, αλλά και της προσφοράς της στην οικογένεια και στο κοινωνικό σύνολο. Η µέρα αυτή είναι επέτειος – σύµβολο των αγώνων, των θυσιών, αλλά και των κατακτήσεων όλων των γυναικών του κόσµου. Σήµερα που οι στατιστικές σε παγκόσµιο επίπεδο καταγράφουν πολύ υψηλά στατιστικά αύξησης βίας εναντίον των γυναικών, εµείς ας στείλουµε τις ευχές µας στη γυναίκα, κόρη, αδελφή, φίλη, ερωµένη και ειδικά την Ελληνίδα µάνα, που µέσα στις δύσκολες συνθήκες της ζωής που διανύουµε, αγωνίζεται για να εξασφαλίσει στους γύρω της ένα χαµόγελο και έναν καλύτερο κόσµο. Χρόνια πολλά σε όλες τις γυναίκες του κόσµου.
7
AΠO TON A∆OΛO-∆OΛIΩTH νων γενεών έχουµε άµεση αντίληψη των δυσκολιών, που βίωνε η Ελληνίδα αγρότισσα, µέχρι και πολύ πρόσφατα. Όσοι από µας µεγαλώσαµε σε αγροτικές περιοχές, στα µέσα του εικοστού αιώνα, γνωρίζουµε την πραγµατική διαφορά. Η Ελληνίδα Αγρότισσα υπήρξε και παραµένει η ψυχή της ελληνικής αγροτικής οικογένειας. Την τιµούµε, την ευχαριστούµε και την ευγνωµονούµε. Να ξαναζήσουµε το πανηγύρι στο χωριό µας... Πανηγύρι!!! Έκφραση γνήσια λαϊκή, στηριγµένη στα ήθη και έθιµα κάθε τόπου σε συνδυασµό µε την Ορθόδοξη πίστη και λατρεία. Το πανηγύρι είναι µέρα χαράς και διασκέδασης και από τότε που οι άνθρωποι άρχισαν να ξενιτεύονται έγινε και µέρα αντάµωσης, σµιξίµατος. Ακόµα και σήµερα, που τα
πανηγύρια πλέον έχουν µικρύνει σε διάρκεια, έχουν ατονήσει και χάσει την φρεσκάδα των παλιών εποχών, εν τούτοις διατηρούν πάντα την γοητεία τους. Τα πανηγύρια γίνονταν και γίνονται για να ανταµώσει και να χαρεί ο κόσµος. Άλλωστε, αυτός είναι κι ο ρόλος των πανηγυριών: Η αθωότητα, η ξεγνοιασιά, οι χαιρετούρες, τα καλαµπούρια, τα πλούσια εδέσµατα και πάνω απ’ όλα ο ήχος από το κλαρίνο. Για όλα τα υπόλοιπα φροντίζει η φύση. Το πανηγύρι είναι απλώς το πρόσχηµα. Η ουσία, είναι η εσωτερική µας ανάγκη να µην χάσουµε τις ρίζες και τους δεσµούς µας από το παρελθόν, ένα παρελθόν µε ηθικές και πνευµατικές αξίες. Ο Άγιος Χριστόφορος µας περιµένει. Ας ανταµώσουµε φέτος περισσότεροι.
∆εύτερη µέρα του Πάσχα στο ξωκλήσι του Aη-Γιώργη, δεκαετία του 1960
(∆εν πέρασε απαρατήρητη για τον Αρκά η Παγκόσµια Ηµέρα της Γυναίκας! Ο καυστικός σκιτσογράφος φρόντισε να «τιµήσει» το γυναικείο φύλο µε τον δικό του µοναδικό τρόπο και το βιτριολικό του χιούµορ σε πρώτο πλάνο). Γυναίκα Αγρότισσα: δύο λέξεις µε πολλαπλούς ρόλους. Η προσφορά της µοναδική, η αξία της διαχρονική, ο ρόλος της πολύπλευρος. Μητέρα, σύζυγος, οικοκυρά, µαχητής της ζωής, πρωταγωνιστής της αγροτικής οικονοµίας. Μόνο ένα µικρό ποσοστό του πληθυσµού των σύγχρο-
Aπό αριστερά καθιστοί: Kουκουλάρης Kώστας, Φωτόπουλος Λευτέρης (αγροφύλακας), Πότσης Γιώργος. Όρθιοι: Zωίδης Στέφανος, Zέρβας Xάρης, Kωσταράς Σπύρος, Φούκος Tάκης, Mπότσικου Eλένη, Kωσταρά Φωτεινή, Στόλης Xριστόφορος, Nτόντης Γιώργος, ∆άκας Nικόλαος, Σκλιβανίτης Xάρης και πίσω ∆άκας Bασίλης. (Από το αρχείο Φωτόπουλου Χρήστου)
MAPTIOΣ 2016
« ∆OΛ I Ω T I K A »
8
ΣΧΟΛΙΚΕΣ ΑΝΑΜΝΗΣΕΙΣ ΠΕΡΑΣΜΕΝΩΝ ΧΡΟΝΩΝ ΜΕΡΟΣ ΟΓ∆ΟΟ (Συνέχεια από το προηγούµενο)
6. ∆ιασκέδαση Ψυχαγωγία 1. Η διασκέδαση των παιδιών ήταν, τι άλλο; Το παιχνίδι. ∆εν είχαµε βέβαια την τύχη των σηµερινών παιδιών που µπορούν να έχουν ό,τι παιχνίδι θέλουν. Τα παιδιά όµως πάντα βρίσκουν τρόπο να παίξουν και να διασκεδάσουν κι εµείς είχαµε σκαρφιστεί διάφορους τρόπους για να φτιάχνουµε µόνα µας τα παιχνίδια µας. Τα αγόρια συνήθως παίζαµε ποδόσφαιρο, κατασκευάζαµε σφεντόνες και στήναµε θηλιές για να πιάνουµε κοτσύφια, τσίχλες και σπουργίτια. Τα κορίτσια έφτιαχναν κούκλες µε παλιά πανιά κι έβαζαν ξυλαράκια για χέρια και για πόδια. Αγόρια και κορίτσια παίζαµε µαζί κι άλλα αυτοσχέδια παιχνίδια όπως κουτσό, κρυφτό, τυφλόµυγα, πεντόβολα κ.α. Η διασκέδαση της οικογένειας ελάµβανε χώρα δίπλα στο τζάκι λέγοντας ιστορίες άλλοτε πραγµατικές και άλλοτε φανταστικές, εύθυµες ή τροµακτικές. Οι περισσότερες ήταν διδακτικές. Εδώ και πολλά χρόνια όλα αυτά τα έχει αντικαταστήσει η τηλεόραση. 2. Η διασκέδαση των κατοίκων. Η ανάγκη των ανθρώπων του χωριού να ξεφύγουν για λίγο από τη σκληρή καθηµερινότητα, καθώς και η ανάγκη τους για επικοινωνία, περιοριζόταν στις επαφές µε συγγενείς και φίλους. Ευκαιρίες για διασκέδαση και ψυχαγωγία είχαν: Στην ανταλλαγή επισκέψεων στις ονοµαστικές γιορτές. Μετά τη Θεία λειτουργία επι-
σκεπτόταν όλοι οι χωριανοί τους εορταζόµενους για να ευχηθούν τα Χρόνια Πολλά. Χαρές, φιλιά και ευχές από όλους. Τα σπίτια ορθάνοιχτα και τα τραπέζια στρωµένα. Στους γάµους για ν’ ακούσουν µουσική και να συµµετέχουν στο χαρµόσυνο γεγονός του χωριανού.. Στήνονταν από νωρίς γύρω στην αυλή όπου γινόταν το γλέντι ή σκαρφάλωναν στις γύρω µάντρες και παρακολουθούσαν τα συµπεθεριά να γλεντούν. Στο πανηγύρι του πολιούχου µας Αγίου Χριστοφόρου, διασκέδαζαν όλοι εκτός απ’ αυτούς που είχαν πένθος. Όλο το χωριό µαζεύονταν στο χοροστάσι. Ο χορός τα χρόνια εκείνα ψυχαγωγούσε µε το παραπάνω τους κατοίκους των χωριών. Εκεί ο καθένας θα καµάρωνε όποιο αγαπηµένο πρόσωπο είχε. Και πιάνονταν στο χορό πρώτα οι µεσόκοποι, ύστερα οι νέοι, ακολουθούσαν οι γυναίκες και µετά οι γριές. (Παλιότερα µεταξύ ανδρών και γυναικών υπήρχε πάντα µια γυναίκα που ένωνε το χορό κρατώντας τον άντρα µε µαντήλι). Αν έκλεινε ο γύρος, γίνονταν και δεύτερος και τρίτος. Πολλές φορές το χορό έσερνε και κανένας κοτσονάτος γέρος. Οι γέροι και οι γριές κάθονταν στα πεζούλια και παρακολουθούσαν. Για δυο συνεχόµενα βράδια έβγαιναν στο χοροστάσι περιποιηµένοι, καλοντυµένοι, µε τις οικογένειές τους, τα συµπεθεριά και τους συγγενείς και φίλους και από τα άλλα τα χωριά. Άκουγαν τις µουσικές, καµάρωναν τους δικούς τους, κρυφοσχολίαζαν και γλεντούσαν πάντα µε τάξη και αξιοπρέπεια.
Τα γειτονικά πανηγύρια ήταν µια καλή ευκαιρία για εκδροµή. Φόρτωναν τα απαραίτητα στα γαϊδούρια τους και παρέες παρέες ξεκινούσαν µε προορισµό τα γειτονικά. ∆ιανυκτέρευαν στους συγγενείς και φίλους και επέστρεφαν στο χωριό την άλλη µέρα της γιορτής ευχαριστηµένοι και χαρούµενοι. Τις Αποκριές τις περιµέναµε µικροί και µεγάλοι µε ιδιαίτερη χαρά. Πέρα από τις µεταµφιέσεις και τα πειράγµατα, επισκεπτόµασταν συγγενικά σπίτια όπου µας περίµεναν στρωµένα τραπέζια µε πλούσια φαγητά και µεζέδες και γλεντούσαµε όλοι µαζί αγαπηµένοι Για τους ανθρώπους του χωριού επειδή οι ευκαιρίες για ψυχαγωγία ήταν ελάχιστες, όταν τους δίνονταν η ευκαιρία τότε χόρευαν, τραγουδούσαν και διασκέδαζαν σαν µια µεγάλη οικογένεια, µε όλη τους την ψυχή. Μέχρι και σήµερα στις διηγήσεις τους τα θυµούνται, και τα επικαλούνται µε νοσταλγία, καθώς είναι χαραγµένα ανεξίτηλα και ζωντανά στη µνήµη τους. 3. Άλλα ενδιαφέροντα Τα κάλαντα. Τα κάλαντα τότε τα τραγουδούσαµε πηγαίνοντας από σπίτι σε σπίτι και κει µας δίνανε διάφορα αποξηραµένα φρούτα, καρύδια, κυδώνια, και σπάνια δεκάρες. Οι καλοκαιρινές διακοπές Οι καλοκαιρινές διακοπές για τους µαθητές της εποχής
εκείνης δεν ήταν και τόσο ευπρόσδεκτες γιατί από την εποµένη που έκλεινε το σχολείο τα παιδιά άρχιζαν δουλειά µε το πρόγραµµα της οικογένειας. Βοηθούσαµε στις δουλειές του σπιτιού στο σκούπισµα και σφουγγάρισµα, στο καθάρισµα των στάβλων, της αυλής από τις κοπριές των ζώων που περνούσαν για να µπουν στο κατώγι, κουβαλούσαµε νερό από τη στέρνα της εκκλησίας, ποτίζαµε τα ζώα στη µούρσα. Βοηθούσαµε και στις αγροτικές και κτηνοτροφικές εργασίες. Θυµάµαι όταν τα παιδιά ερχόταν από την Αθήνα για διακοπές (όπως, ο Κώστας και ο Κρίτωνας) και έπαιζαν στο «τσαΐρι», εµείς ζηλεύαµε γιατί δεν µπορούσαµε να τους κάνουµε παρέα. Τότε αρχίζαµε το θερισµό και το αλώνισµα των σιτηρών. Βαριά δουλειά κι αυτή, κάτω από τον καυτό ήλιο, και τέλος κλείναµε µε τον τρύγο των αµπελιών το Σεπτέµβρη. Και δεν έφταναν οι δουλειές που κάναµε στους ανθρώπους του σπιτιού µας. Είχαµε και τους ξένους. Μόλις µας έβλεπαν στο δρόµο, µας φώναζαν. «Πας να µου αγοράσεις σπίρτα»; Πάω! «Πας να µου αγοράσεις τσιγάρα»; Πάω! Και ό,τι άλλο θυµόντουσαν οι ξεχασµένοι, εκείνη τη στιγµή που εµείς θέλαµε ν’ απολαύσουµε το παιγνίδι µας. Έτσι οι ελεύθερες ώρες µας ήταν περιορισµένες. (Συνέχεια στο επόµενο)
Σηµείωση: Aν έχετε περισσότερες πληροφορίες, διορθώσεις ή δικές σας σκέψεις, καθώς και φωτογραφίες, γράψτε µας στο: ioabodinis@gmail. com ή στη διεύθυνση της εφηµερίδας µας «∆OΛIΩTIKA», Aπολλωνίας 21 - 45332 IΩANNINA. I.M.
MAPTIOΣ 2016 (Συνέχεια από προηγούµενο φύλλο) 1) ΤΟ ∆ΗΜΟΤΙΚΟ ΣΧΟΛΕΙΟ ΤΟΥ ΧΩΡΙΟΥ ΜΑΣ Ήταν µονοθέσιο και είχαµε δάσκαλο τον Σπύρο Παγούνη. Όταν επιστρατεύτηκε ο δάσκαλος και έκλεισε το σχολείο, αυτό δεν κράτησε πολύ γιατί οι χωριανοί, προκειµένου να µην διακοπεί η µόρφωση των παιδιών τους, ξαναλειτούργησε το σχολείο µε δάσκαλο τον Γιάννη Νάστο, που είχε έρθει από την Αθήνα. Οι χωριανοί προσέφεραν βοήθεια σε είδος στην οικογένεια (τρόφιµα) και ο δάσκαλος λειτουργούσε το σχολείο. Εµείς, τους κρύους µήνες, όταν πηγαίναµε στο σχολείο, παίρναµε και δύο-τρία ξύλα για την σόµπα που ήταν στη µέση του Σχολείου δίπλα στην γκλαβανή. Θυµάµαι µια γιορτή των Τριών Ιεραρχών, µεγάλη γιορτή των Γραµµάτων, όπως και χειµωνιάτικο πανηγύρι του χωριού µας, ο Μπάρµπα-∆όσης που ήταν ο ψάλτης στην εκκλησία, µας µάζευε στη µία γωνία του σχολείου και µας µάθαινε τραγούδια για τη γιορτή αυτή. Kαι επίσης για την 21η Φεβρουαρίου 1912-13 που πέσανε τα Γιάννενα. Μαθαίναµε τότε το τραγούδι «Στα Πεστά και στο Μπιζάνι, µάνα µου τι κρύο τώρα κάνει... και επειδή κάναµε παραφωνίες µας κοπανούσε µε το κότσι του δακτύλου (δείκτη και µεσαίου) στο κεφάλι. Εµείς δεν σκαµπάζαµε και πολλά από µουσική, σκέτα σκόπια. 2) Ο ΜΠΑΡΠΑ-∆ΟΣΗΣ ∆ΑΣΚΑΛΟΣ ΤΟΥ ∆ΟΛΟΥ Ο ΜΠΑΡΜΠΑ ∆ΟΣΗΣ (Θεοδόσης Κουτσός) ∆ολιώτης και δάσκαλος του χωριού (µετά τον Πέτρο Θανόπουλο, που τον είχε η µάνα µου δάσκαλο) και πριν το Σπύρο Παγούνη που τον είχα εγώ δάσκαλο (ακολούθησαν και άλλοι δάσκαλοι όπως ο Έξαρχος από Β. Ήπειρο, ο Παντελής Ζωΐδης από το ∆ολό και ο Κώστας Κουκουλάρης από την Πωγωνιανή – γαµπρός στο ∆ολό που παντρεύτηκε την Λίτσα Σακελλαρίου). Ο µπάρµπα ∆όσης όπως πάντα τον αποκαλούσαν, ήταν κουτσός µε το µπαστούνι, ήταν ο ψάλτης του χωριού, πάντα µε
« ∆OΛ I Ω T I K A »
ΘΥΜΑΜΑΙ
ΑΠΟ ΤΑ ΠΑΙ∆ΙΚΑ ΜΟΥ ΧΡΟΝΙΑ ΣΤΟ ∆ΟΛΟ ΤΟΥ ΚΩΣΤΑ ΚΟΛΕΦΑ παπά τον παπα-Φίλιππα κλπ., κλπ. Είχε ένα περιφραγµένο οικόπεδο στα αλώνια, πάνω από το χωριό, µε διάφορα οπωρικά δέντρα. Μόλις άρχιζαν να διογκώνονται τα κούµπουλα (θερµασιές) που ευδοκιµούσαν στον τόπο µας, µαζί µε αχλάδια, µούρες και άγρια γκόρτσα και κράνια κλπ. Εγώ µαζί µε τον αδερφό µου Nάσιο και άλλα παιδιά πηδήξαµε µέσα για κούµπλα. Ο µπάρµπα-∆όσης µας αντιλήφθηκε και από τη θυροπούλα του σπιτιού του ήρθε να µας κυνηγήσει. Μας εγκλώβισε και τρέχαµε γύρω-γύρω για να γλιτώσουµε, αυτός σιγά-σιγά µας ακολουθούσε. Τέλος ξεφύγαµε, πηδώντας και καταγρατζουµισµένοι. 3) ΘΕΡΟΣ-ΑΛΩΝΙΣΜΑ Στο θέρος που πάντα µε έπαιρνε ως βοηθό η µάνα µου (γιατί δεν είχαµε κανέναν άλλο να µας βοηθήσει) η χαρά µου ήταν να κουβαλάω το φορτωµένο γοµάρι µε τα δεµάτια το σιτάρι στο αλώνι. Πρόσεχα πώς να τα ξεφορτώνω γιατί ήµουν µικρός (γύρω στα 10-11 χρόνια) για να µην τρίβεται ο καρπός. Την ηµέρα του αλωνίσµατος ήµασταν όλοι εκεί. Εµείς είχαµε το αλώνι µε την καλύβα του Θυµιονάτση πάνω από το χωριό γιατί το αλώνι του Σιουλαµά είχε καταρρεύσει. Βοηθούσαµε γυρίζοντας τα βόδια για να τρίψουν τον καρπό από τα στάχια και στη συνέχεια το αποθήκευµα του άχυρου στην καλύβα από µια θυροπούλα, για να αρχίσει το ανέµισµα που θα ξεκαθάριζε τον καρπό. Η χαρά µας µαζί µε γειτονόπουλα να πηδάµε από την θυροπούλα στην καλύβα µαζί µε τα άχυρα. Παίζοντας καταπατούσα µε το άχυρο για να χωρέσει στην καλύβα. Γεµίζανε οι µύτες µας, τα µάτια µας, τα αυτιά κλπ µε αγάνι και το βράδυ έλα να το βγάλεις. Αυτό το άχυρο χρησίµευε για τροφή των ζώων του χειµώ-
να. Εγώ πήγαινα και το κουβαλούσα µε ένα σακί (ήταν ελαφρύ). 4) ΤΑ ΦΡΟΥΤΑ ΤΟΥ ΧΩΡΙΟΥ ΜΑΣ (ΠΟΥ ΕΙΝΑΙ ΤΑ ΣΟΥΡΒΑ;) Στο χωριό µας ευδοκιµούσαν κείνα τα χρόνια όλα τα φρούτα για ορεινές περιοχές χωρίς τεχνητό πότισµα (γιατί δεν είχαµε νερό για ποτιστικά). Αναφέρω κούµπουλα (κορόµηλα), µούρες, αχλάδια, µήλα, καρύδια, σύκα, κυδώνια, σταφύλια και γκόρτσα, κράνια. Ένα που παρέλειψα παραπάνω είναι τα ΣΟΥΡΒΑ. Γιατί εξαφανίστηκαν; Τα τρώγαµε ώριµα και το χειµώνα στεγνωµένα. Ήταν µια σουρβιά µεγάλη (θυµάµαι στη µέση του κάµπου πιο πάνω από το Τσουµπάρι προς τον Κουβαρά). Έκανε πολλά σούρβα. Θυµάµαι πως τρώγαµε καρύδια από τις καρυδιές χωρίς να µας µαλώνουν οι ιδιοκτήτες. Ήταν µια µεγάλη καρυδιά πάνω από του ∆ιαµαντούκου το σπίτι (και άλλες όπως του Καρακίτσιου κλπ) καθόµασταν από κάτω, έρχονταν οι κουρούνες να πάρουν καρύδια, µόλις έφευγαν φωνάζαµε ΚΡΑ-ΚΡΑ και αυτές ανταποκρινόµενες άφηναν τα καρύδια από το στόµα και έπεφταν κάτω. Έξυπνο! 5) ΠΑΝΗΓΥΡΙ ΤΟΥ ΑΓΙΟΥ ΧΡΙΣΤΟΦΟΡΟΥ Από µικρός θυµάµαι το µεγαλείο της γιορτής αυτής την άνοιξη ξεκινώντας από την ολανθισµένη καστανιά και όλο το µεγαλείο της. Το πρωί-πρωί ο Παπάς φόρτωνε σε ένα γάιδαρο τα της λειτουργίας και οι περισσότεροι χωριανοί, όσοι µπορούσαν έπαιρναν την ανηφόρα του Τσόκαρη για την λειτουργία του Αγίου Χριστοφόρου στην κορυφή του κουτσόκρανου όπου βρίσκεται το εξωκλήσι. Το έθιµο διατηρείται έως τις ηµέρες µας µε την διαφορά ότι τα της εκκλησίας και ορισµένοι πιο µεγάλοι πηγαίνουν µε αγροτικό αυτοκίνητο ως την Λούτσα (περίπου 500 µέτρα από το ξωκλήσι).
9 Μόλις τελείωνε η λειτουργία οι νέοι πήγιαναν να µαζέψουν µπουζιόρια και οι πρεσβύτεροι αναλάµβαναν την πανοραµική θέα όλης της πέριξ περιοχής (µε τον άρτο, το παραδοσιακό λουκούµι και το τσιπουράκι). Κατηφόριζαν όλοι και οι άντρες µε την συνοδεία των οργάνων έκαναν επισκέψεις στους εορτάζοντες Χριστοφόρους (που δεν ήταν λίγοι) για το καθιερωµένο κέρασµα (µεζές: χλωρό τυρί ή ψητό ή λουκούµι και τσίπουρο). Το απόγευµα στηνόταν το γλέντι στο κέντρο µε µεγάλο χορό κάτω από την καστανιά. Στο χωριό γινόταν ένας µεγάλος κύκλος πρώτα οι άντρες, µετά οι γυναίκες µε την παραδοσιακή στολή (σεγκούνια µε οµπόλια) µετά οι νέες κοπέλες κλπ. Τα µικρά παιδιά πήγαιναν και πιανόταν από την ποδιά της µάνας. Η παραδοσιακή µουσική ήταν σωστά αποδιδόµενη από τα ξακουστά όργανα της περιοχής, κλαρίνο Κούλας και Φύκος, βιολί Κερίµης, λαούτο Καραβέλας, ντέφι Κράνιας Γιάννης. Ο πιο εξεζητηµένος χορός που ανήκε στους ∆ολιώτες ήταν η ∆ολιώτικη Γάιτα. Μία παρένθεση όταν η µάνα µου παντρεύτηκε στη Βοστίνα (Πωγωνιανή) και χόρεψε το χορό αυτό όλοι σηκώθηκαν όρθιοι (η διανόηση της Πωγωνιανής) να παρακολουθήσουν. Πάνω από την καστανιά και εµπρός από την εκκλησία ευρίσκεται το κοινοτικό καφενείο (2ο επίπεδο). Τον καιρό εκείνο το λειτουργούσε ο Κίτσιο Τόµος µε την τραγιάσκα του στραβάστραβά. Για µεζέ έβγαζε κοκορέτσι και τσίπουρο καθώς και ούζο για τους πιο εξελειπτόµενους. Σηνήθιζε να κάνει και λοταρία ένα κατσίκι! Μια χρονιά το κέρδισα εγώ (τι χαρά)! Καθόµασταν µε το Νάσιο τον αδελφό µου και το χαϊδεύαµε στον τσάρκο (είδος κλουβιού) για να µη βελάζει. Κάποια στιγµή έπρεπε να σφαχτεί γιατί ήταν αρσενικό και τότε εγώ και ο αδελφός µου τα βάψαµε µαύρα... ΕΠΙΛΟΓΟΣ Όλα τα παραπάνω που γράφω τα κάναµε όλοι µαζί στην καθηµερινότητα του χωριΣYNEXEIA ΣTH 12η ΣEΛI∆A
MAPTIOΣ 2016
« ∆OΛ I Ω T I K A »
Κοπή της πρωτοχρονιάτικης βασιλόπιτας και αρχαιρεσίες της Αδελφότητας ∆ολού Αθηνών Με χαρά και ικανοποίηση θέλω να αναφέρω ότι στις 24 Ιανουαρίου 2016, στην αίθουσα της Οµοσπονδίας Αδελφοτήτων και Ενώσεων Πωγωνίου, η Αδελφότητα ∆ολού των Αθηνών διοργάνωσε την καθιερωµένη εκδήλωση για την κοπή της Πρωτοχρονιάτικης Βασιλόπιτας. Παράλληλα, πραγµατοποιήθηκαν αρχαιρεσίες για την ανάδειξη του νέου ∆.Σ. της Αδελφότητας. Στην εκδήλωση προσήλθαν συγχωριανοί µας (πολλοί µε τους συζύγους, τους οποίους επίσης θεωρούµε ∆ολιώτες) που διαµένουν στην πόλη των Αθηνών, ώστε για άλλη µια φορά να δώσουν το παρόν τους στη διοργάνωση της Αδελφότητας. Επίσης, τη γιορτή µας τίµησε ο πρόεδρος της Αδελφότητας Πωγωνιανής ο Μάνος Κιτσώνας, ο πρόεδρος της Αδελφότητας Κερασόβου Πωγωνίου κ. Βασίλειος Στράτος και το µέλος ∆.Σ. η κα. Αστέρω Μάλαµα, ο εκπρόσωπος των Ηπειρωτών Ν. Μάκρης Αθηνών κ. ∆ηµήτριος Φωτόπουλος. Η εκδήλωση πραγµατοποιήθηκε µε µεγάλη επιτυχία, αφού το κλίµα ήταν ιδιαίτερα ζεστό, φιλικό και γιορταστικό. ∆εν έλειψαν τα εδέσµατα ο καφές και τα αναψυκτικά, για τα οποία φρόντισαν τα µέλη του ∆.Σ. Ο Πρόεδρος της Αδελφότητας Φοίβος Κουβαράς, εκτός από την εκτενή αναφορά στα διετή πεπραγµένα, ευχήθηκε σε όλους τους παρευρισκόµενους καλή, δηµιουργική, µε υγεία και κάθε ευτυχία χρονιά. Κατά την τελετή κοπής της βασιλόπιτας το φλουρί έπεσε στην εγγονή του αείµνηστου Παντελή Παππά κα Θεανώ Μένεγα Γεωργακοπούλου. Στις αρχαιρεσίες για την εκλογή του νέου ∆ιοικητικού Συµβουλίου, εκλέχθησαν παµψηφεί απο την ολοµέλεια και τα επτά προτεινόµενα µέλη του συµβουλίου, καθώς και δύο µέλη ως εκπρόσωποι για την Οµοσπονδία Αδελφοτήτων και Ενώσεων Πωγωνίου καθώς και για την Πανηπειρωτική Συνοµοσπονδία Ελλάδος. Θέλω να συγχαρώ όλα τα νέα µέλη του ∆.Σ. της Αδελφότητας ∆ολού των Αθηνών και να ευχηθώ να συνεχιστεί η δηµιουργική πορεία των προηγούµενων ετών. Καλή χρονιά και χρόνια πολλά σε όλους τους συγχωριανούς, όπου κι αν βρίσκονται και καλή αντάµωση στο όµορφο ∆ολό µας.
Το νέο ∆Σ της Αδελφότητας Αθηνών Πρόεδρος Αντιπρόεδρος Γραµµατέας Ταµίας Μέλη
: : : : :
Φοίβος Επ. Κουβαράς Όλγα Γιάνναρου – Χριστοδούλου Ελένη Καλαγκιά- Ρουµελιώτη Βάσω Φούκου – Κατσιλιέρη Βασίλειος Παπαλαζάρου Παναγιώτα Κωσταρά Χαρούλα Β. Παγούνη
Οµάδα ∆ηµοσίων Σχέσεων: Όλγα Γιάνναρου – Χριστοδούλου Κωνσταντίνα Σακελλαρίου Οµάδα Πολιτιστικών ∆ράσεων: Βασίλειος Παπαλαζάρου Χαρούλα Β. Παγούνη Εκπρόσωποι Οµοσπονδίας: Βάσω Φούκου – Κατσιλιέρη Αδελφοτήτων Πωγωνίου : Κωνσταντίνα Σακελλαρίου Εκπρόσωποι Πανηπειρωτικής: Βάσω Φούκου – Κατσιλιέρη Συνοµοσπονδίας Ελλάδος : Κωνσταντίνα Σακελλαρίου Το ∆ιοικητικό Συµβούλιο σας απευθύνει θερµό και εγκάρδιο χαιρετισµό. Πιστεύει στη συνεργασία όλων των Αδελφοτήτων της Περιοχής µας για το καλό του Πωγωνίου. Για το ∆ιοικητικό Συµβούλιο Ο Πρόεδρος Φοίβος Επ. Κουβαράς
Η Γραµµατέας Ελένη Καλαγκιά
10
Το αειθαλές ∆ολό Του Άγγελου Κούρου Ηµέρα ∆ευτέρα. 28 ∆εκεµβρίου2015 στο ∆ολό µε λιακάδα. Τριγυρνώντας για κάµποσες ώρες στα σοκάκια του χωριού δεν συνάντησα ψυχή ζώσα, εκτός βέβαια από το συνεχές συναπάντηµα σκυλιών και γατιών που, δείχνοντας να έχουν αφήσει κατά µέρος την προαιώνια έχθρα τους, νέµονταν ξέγνοιαστα την υπέροχη άπλα του ∆ολού. Έτσι λοιπόν, το κοντινότερο είδος σε εµένα ήταν τα δέντρα. Ιδιαίτερα όµως σε αυτή την εποχή, τα δέντρα που ξεχώριζαν και τράβηξαν -άθελα τουςτην προσοχή µου, ήταν τα αειθαλή δέντρα του ∆ολού. Πήρα λοιπόν κι εγώ να παρατηρώ τα πιο σπάνια δέντρα που, φυτεµένα από ανθρώπινο χέρι, βρίσκονται εντός των ορίων του χωριού µας. Αναµφισβήτητα όταν είσαι στην πλατεία σου προκαλεί εντύπωση το Θανοπουλέϊκο, καθώς έχει µια σπάνια, για τα δεδοµένα µας, ποικιλία. Τέσσερα έλατα και δυο πεύκα, σε απόσταση µόλις µερικών µέτρων. Αυτά τα δέντρα είναι και τα ψηλότερα και µεγαλύτερα σε ηλικία από τα αντίστοιχα δέντρα που θα συναντήσεις στο ∆ολό. Το βράδυ της ίδιας µέρας ο Ηλίας Κούρος µου είπε ότι θυµάται ακόµα την µέρα που – παιδί εκείνος- τον είχε πάρει βοηθό του ο Θανόπουλος και τα είχαν φυτέψει και τα πέντε µαζί. Μικρά δενδρύλλια ύψους έως 60 πόντους ήτανε τότε. Το τρίτο πεύκο που συναντάς στη µεσοχώρα βρίσκεται δεξιά από το Ηρώο, έξω από την αυλή του Ντόντη. Μια ωραία ευθυτενής µαύρη Πεύκη που, εκφεύγοντας τόσα χρόνια της προσοχής µας, έχει φθάσει πλέον στο ύψος της σκεπής του σχολείου. Είχανε φυτευτεί, λέει, δυο πεύκα σε εκείνο το σηµείο. Ένα δεξιά και ένα αριστερά του ηρώου, αλλά τελικά µόνο το ένα έπιασε. Ας πιάσουµε τα πεύκα. Ένα πεύκο µε διπλό κορµόθα µπορούσες να τα µετρήσεις και ως δυο πεύκα- βρίσκεται στο ηρώο του ∆ιαµαντούκου, µε
ηλικία 20-25 ετών περίπου, ενώ άλλα τρία πεύκα βρίσκονται στην αυλή του Χριστόφορου Μούστου. Πιστεύω ότι αρχικά ο Μούστος πρέπει να φύτεψε δυο πεύκα καθώς το τρίτο- και µικρότερο- βρίσκεται σε απόσταση µόλις λίγων εκατοστών από το ένα, και µε πολύ δυσκολία παλεύει να αναπτυχθεί. Αν είναι έτσι, τότε αυτό είναι και το µοναδικό αυτοφυές δέντρο του ∆ολού. Το νοτιότερο πεύκο του ∆ολού βρίσκεται στην αυλή του Άκη Φωτόπουλου, ενώ αναµφισβήτητα την πιο δυναµική εισαγωγή σε αυτό το είδος την έχει κάνει ο Φόρης Κωσταράς καθώς έχει φυτέψει πέντε νέα πευκάκια σε ίση απόσταση µεταξύ τους. Αυτά είναι και τα νεότερα του ∆ολού. Μια µικρή αλέα, ωραίων πεύκων που πλέον έχουν ανάπτυξη έως 2,5 µέτρων περίπου. Ας συνεχίσουµε µε τα υπόλοιπα έλατα που τα συναντάς κατεβαίνοντας από την πλατεία προς την χαράδρα. Πρώταπρώτα συναντάς ένα υπέροχο έλατο, µε πυκνή κόµη και ωραία ζωντάνια, στην αυλή της Άννας, ενώ άλλα τρία έλατα υπάρχουν στην αυλή του Φόρη. Το ένα από τα τρία δε, έχει ύψος µόλις 50 εκατοστών. Αν η νεότητα σηµαίνει οµορφιά, τότε αυτό είναι και το πιο όµορφο έλατο του ∆ολού. Η Ντίνα Κουτσουµπίνα έχει επίσης ένα πολύ ωραίο έλατο ακριβώς στη µέση της αυλής της. Τέλος ας µην ξεχάσουµε και τον Άκη, µε το νοτιότερο έλατο του ∆ολού στο σπίτι του. Σπανιότατες είναι στο χωριό οι ελιές. Το δέντρο σύµβολο της Ελλάδας –«είµαι η ελιά η τιµηµένη» κατά τα λόγια του Παλαµά- συναντάται µόλις τέσσερεις φορές. Η µεγαλύτερη και παλαιότερη ελιά βρίσκεται στο σπίτι του Ηλία και του Πάνου Κούρου -κατίδροµα που λένε- µε ύψος περίπου τεσσάρων µέτρων. Η δεύτερη µεγαλύτερη ελιά βρίσκεται στη δυτική µεριά της αυλής του Βαγγέλη Ντάκα, ενώ τις µισές
MAPTIOΣ 2016
τις 27 Μαρτίου του 2016 ∆ολό. Ηµέρα Κυριακή. Ο ήλιος και τα σύννεφα –ευτυχώς όχι η βροχή- κυνηγούνται σαν παιδάκια που δεν χόρτασαν το παιχνίδι και η µητέρα τους τα φωνάζει να µαζευτούν στο σπίτι. Τούτη η εποχή κανονικά µετριέται στην άνοιξη. Πριν τρεις µέρες ένας φίλος µου είπε ότι τα χελιδόνια στην Κορώνη Μεσσηνίας έχουν ήδη φθάσει. Εδώ χελιδόνι δεν υπάρχει ακόµα. Η άνοιξη αν ηµερολογιακώς έχει έρθει, στην πραγµατικότητα έχει κάνει τα πρώτα της δειλά βήµατα. Σαν να πάτησε µια δυο φορές και να έκανε πίσω. Αυτά τα πρώτα της βήµατα όµως είναι διακριτά στον γύρω τόπο. Πρώτα από όλα οι άγριες αµυγδαλιές βρίσκονται πλέον στη δύση της ανθοφορίας τους. Το άσπρο χρώµα των ανθών τους έχει χάσει τη λαµπερότητα των πρώτων ηµερών. Τούτη η νυφούλα του χιο-
Σστο
« ∆OΛ I Ω T I K A »
Το Πρώιµα Ανοιξιάτικο ∆ολό Του Άγγελου Κούρου νιά ετοιµάζεται να δώσει χώρο στα επόµενα δέντρα που θα έρθουν. Ανθισµένα. Το επόµενο δέντρο που σου δείχνει καθαρά ότι η άνοιξη έρχεται είναι οι κρανιές. Οι κρανιές έχουν ολοκληρώσει το πέταγµα των ανθών τους – σε σχήµα αστεριού ή νιφάδας σε πράσινο χρώµα. Όσα από αυτά τα άνθη θα επιζήσουν θα µετατραπούν στους γνωστούς κόκκινους καρπούς που αντικρίζουµε την καλοκαιρινή περίοδο. Όµως το χρώµα των καρπών της κρανιάς δεν είναι έντονα πράσινο. Η κρανιά στέκεται σεµνά ανοιξιάτικη µέσα στο τοπίο και πρέπει να σταθείς για να προσέξεις την ανθοφορία της. Το δέντρο που πιο καθαρά από όλα δηλώνει ότι η άνοιξη ήρθε είναι το σφεντάµι. Το
Το αειθαλές ∆ολό ελιές του χωριού (δηλαδή τις άλλες δυο) τις έχει ο Φόρης Κωσταράς, έξω από το καινούργιο του σπίτι. Κανονικά ένα τέτοιο σηµείωµα θα έπρεπε να είχε ξεκινήσει από µια αναφορά στο κυπαρίσσι στην αυλή του σχολείου. Αναµφισβήτητα το δέντρο που κατατάσσεται στη δεύτερη θέση, όσον αφορά την αναγνωρισιµότητα και το συµβολισµό του για το χωριό µας. Η πρώτη θέση ανήκει κυριαρχικά στην καστανιά.Κάθε φορά όταν την αντικρίζω µου έρχεται στο µυαλό το ωραίο στιχάκι που µου έχει µεταφέρει ο Λάκης Χρήστου: « ω καστανιά περήφανη που σαν οµπρέλα απλώνεις και το όµορφο ∆ολό όλο το καµαρώνεις» Το κυπαρίσσι βρίσκεται πια στη φάση της αναπότρεπτης γήρανσης. Η ευθυτενής και αρραγής κόµη του αποτελεί µια ανάµνηση των παιδικών µας χρόνων, παρά µια αλήθεια. Η προς βορρά πλευρά του έχει ξεραθεί τελείως- τουλάχιστον
από το µέση και πάνω- ενώ και από τη νότια πλευρά του είναι εµφανής η απονέκρωση ενός µεγάλου τµήµατος κοντά στην κορυφή του. Ξερά κλαδιά προβάλουν κάθετα µέσα από τη κόµη του, προσθέτοντας µια µελαγχολία στη θέαση του. Μήπως το καλοκαίρι να οργανώσουµε ένα κλάδεµα του και µια ενδεδειγµένη φροντίδα, προσπαθώντας να αναζωογονήσουµε τις δυνάµεις του; Τέσσερα ορθόκλαδα κυπαρίσσια στην αυλή του Σπύρου Ζιάγκου, στα σύνορα µε το σπίτι του Βαλερά. Αργά το βράδυ συνάντησα τον ξάδελφο µου τον Ηλία. Η πιο ενδιαφέρουσα ιστορία για δέντρα που µου είπε –οι υπόλοιπες ίσως αποτελέσουν την αφορµή µιας επόµενης γραφήςείναι η εξής: και στις δύο πλευρές της χαράδρας-κυρίως στα ψηλά σηµεία της που υπάρχουν βράχια- ξεπροβάλουν κάποια αειθαλή δεντράκια που ονοµάζονται ζηλινιές. Αληθινά, αν παρατηρήσεις αυτή την εποχή τη χαράδρα θα δεις ότι υπάρχουν κάποια πράσινα δεντράκια
σφεντάµι στέκεται πλούσια ανοιξιάτικο, µε όλα τα κλαδιά του γεµάτα µε νεογέννητα φύλλα. Η ένταση του χρώµατος του είναι τόσο εκπληκτική που αληθινά µπορείς να τα ξεχωρίσεις και να τα µετρήσεις ένα –ένα. Όσο Αθηναίος και αν είσαι µπορείς να τα ξεχωρίσεις ένα-ένα. Το σφεντάµι λοιπόν ξεκαθαρίζει ότι σε αυτόν τον τόπο σε 35 µε 40 ηµέρες από τώρα θα συµβεί αυτό που 7 µήνες τώρα –µετράω από Σεπτέµβριο– ετοιµάζεται. Υπογείως. Εδώ θα συµβεί αυτό που, όσο και να προσπάθησαν, ποιητές, µουσικοί και ζωγράφοι δεν κατάφεραν να εκφράσουν. Εδώ θα ανοίξουν τα πάντα. Το πράσινο χορτάρι θα κατακτήσει σαν στρατός τα Aµπέλια, τα Στάρια, τις Aβοριές και από τα νότια µέρη του ∆ολού θα που, µέσα στο κατάξερο τοπίο, ξεχωρίζουν. Αυτά τα δέντρα λέει ο Ηλίας σταµατούν αυστηρά στα όρια της χαράδρας. Πουθενά αλλού σε όλο το δάσος του ∆ολού δεν θα συναντήσεις ζηλινιά. Πουθενά αλλού σε όλο το δάσος, εκτός από µια και µοναδική ζηλινιά που υπάρχει στην περιοχή του Αϊ Νικόλα. Αυτή τη ζηλινιά, από τότε που την εντόπισε ο Ηλίας την καθαρίζει και την περιποιείται τακτικά. Τιµής ένεκεν θα έλεγα εγώ. Άρα ανακεφαλαιώνω: l 13 πεύκα l 10 έλατα l 4 ελιές l 1 κυπαρίσσι l 4 ορθόκλαδα κυπαρίσσια l 1 ζηλινιά (εκτός της χαράδρας) Τριγύρω, ως ψηλά στις κορφές του Κουτσόκρανου κι ως µέσα στην καρδιά του δάσους συναθροίζονται και συναγωνίζονται τα µυρόδρια, τα τσεριά, τα κριπούνια, οι γράβοι και τα σφεντάµια. Αν δεν κάνω λάθος αυτά τα είδη (τα τρία πρώτα αποτελούν παραλλαγές της βελανιδιάς) αποτελούν και τα δέντρα µε τον µεγαλύτερο πληθυσµό στο δάσος του ∆ολού.
11
κατευθυνθεί προς Άγιο ∆ηµήτρη, κάµπο Αγ. Γιώργη και από εκεί βορειότερα. Τα χελιδόνια του νότου –ίσως και κάποια από αυτά που βρίσκονται τώρα στην Κορώνη- τα περιµένουµε να φθάσουν στο ∆ολό. Για την ακρίβεια τα περιµένουµε µέρα- µέρα. Ίσως σήµερα 29 Μαρτίου (την ώρα που γράφεται αυτό το σηµείωµα) να έχουν φθάσει ήδη. Η άνοιξη λοιπόν έχει ετοιµαστεί να έρθει. Στην πλατεία του ∆ολού την πιο µεγάλη δύναµη της άνοιξης την εκφράζει η καστανιά που έχει πετάξει σε κάθε άκρο των κλαδιών της ένα µικρό νιούτσικο κλειστό µπουµπούκι, έως ένα πόντο το µεγαλύτερο. Τούτα τα µπουµπούκια, παρόλο το κατηφορικό σχήµα των κλαδιών της – η καστανιά µετράει 1,5 αιώναστέκονται ανήσυχα όρθια. Τα µπουµπούκια κοιτάνε όλα τον ουρανό. Είναι οι προάγγελοι εκείνων των όρθιων λευκών ανθών που θα δούνε όσοι τυχεροί ανέβουν το Πάσχα στο ∆ολό. Εκείνα τα λευκά αναστάσιµα κεράκια που θα την κατακλύσουν. Το δεύτερο πράγµα που σου κάνει εντύπωση στο µεσοχώρι είναι η ανθρώπινη φροντίδα. Τούτη την ώρα όλη η µπροστινή πλατεία του καφενείου είναι στρωµένη µε κλαδεµένα κλαδιά από τις τρεις µουριές που βρίσκονται πίσω από τα παγκάκια. Ο Φόρης µε ένα προσεκτικό κλάδεµα προσπαθεί να απλώσει όσο µπορεί τα µπροστινά κλαδιά τους ώστε να δώσουν όσο πιο µεγάλη σκιά το καλοκαίρι. Προς τέρψη των ∆ολιωτών που το καλοκαίρι θα επιστρέψουν στον καταγωγικό τους τόπο. Όλα λοιπόν είναι έτοιµα. Εµείς κλεισµένοι σε τούτα τα τετραγωνικά µέτρα µπετό που µάθαµε να λέµε η «πόλη µας» µόλις και θα υποψιαστούµε ότι ήρθε η άνοιξη και εδώ σε όλες τις πλαγιές και τα βουνά η µεγάλη δύναµη θα εµφανιστεί ξανά. Ένα «Υπάρχω» που µε το ίδιο του χέρι έγραψε ο θεός. Ένα πράσινο χρώµα που θα απλωθεί οριζόντια και κάθετα –πάνω στα κλαδιά- σαν ευλογία χωρίς τέλος. Καλώς την.
MAPTIOΣ 2016
« ∆OΛ I Ω T I K A »
12
Aπό τον Xριστόφορο... Aγαπητοί µου, Σας παρακαλώ όπως συµπεριλάβετε την φωτογραφία όπως επίσης και το ποίηµα, τα οποία προέρχονται από το Άλµπουµ το Aλησµόνητο ∆ολό και που
σκοπό έχουν, αφενός µεν να δώσουν µια εικόνα τρόπου ζωής και τις καταστάσεις που επικρατούσαν όταν κάποτε είµασταν και εµείς παιδιά, στους Nεαρούς ∆ολιώτες και
16-7-1944. Aλησµόνητα παιδικά χρόνια. Στην Oβίρα, Bρύσες. Mε το ψωµί και το τυρί, το σκόρδο, το κροµµύδι, το κρύο βρυσικό νερό, περνούσαµε τις ζεστές καλοκαιριάτικες µέρες στο Ποτάµι, αποφεύγοντας συνάµα και από καµιά Γερµανική επίσκεψη στον τόπο µας. Στη φωτογραφία (από αριστερά) εµπρός ο Hλίας Mπέτζιος, πίσω αριστερά ο Kώστα Λέκκας, ο Mήτσιο Πότσης, ο ∆ηµήτρη Nάτσικας και ο Γιώργο Nάστος. Όρθιοι, αριστερά ο Aντώνη Λατσούνας, ο Xριστόφ. Pάπτης και ο ∆ηµ. Σακελλάριος. Πίσω, φυγάς εκ Πολίτσιανης.
αφετέρου να δώσει σε εσάς την δύναµη να συνεχίσετε τις προσπάθειές σας. Tο Xωριό µας (όπως και όλη η περιφέρεια) πέρασε πολλές δύσκολες περιόδους (οι οπßοίες δηµιουργήθηκαν από διεθνή γεγονότα και συµφέροντα των δυνατών, στα οποία η Πατρίδα µας, όπως και όλα τα µικρά Kράτη, παίζουν ρο ρόλο του Σκάκι), τις οποίες αντιµετώπισαν οι εκάστοτε γενιές, δίνοντας την ευκαιρία στον τόπο µας να επιζήσει. Προσωπικά γνωρίζω ότι οι προσπάθειές σας, ήταν, είναι και θα είναι πάντα µεγάλες και ανεκτίµητες. H επιβίωση όµως του ∆ολού εξαρτάται από άλλες δυνάµεις. Tο φτωχό σε φιλοσοφία ποίηµά µου, αλλά πολύ πλούσιο (για µένα, όταν µελετηθεί από τον αναγνώστη) µαρτυράει άλλες πολύ δύσκολες καταστάσεις του Xωριού µας. Xριστόφορος
ΣYNEXEIA AΠO THN 9η ΣEΛI∆A ού. Θα µπορούσα να γράψω και για άλλες δραστηριότητες όπωςόταν πηγαίναµε καθηµερινά ποδαρόδροµο από το Λάκκο του Κουβαρά στην Πωγωνιανή τα ∆ολιώτικα παιδιά που φοιτούσαν στο Γυµνάσιο βρέξειχιονίσει, όπου κάποιες φορές λοξοδροµούσαµε στις Καµάρες - Σπηλιές κάτω από το Tσουµπάρι προς τον Κουβαρά και εκεί δοκιµάζαµε να καπνίσουµε µε φύλλα και εφηµερίδα. Να γράψω επίσης όταν φτάναµε στην Πωγωνιανή περνούσαµε από την αποθήκη δίπλα στο τσαγκαράδικο του Γιάννη Κράνια και τρώγαµε µε την χούφτα γλυκόζη (υπήρχε ένα µεγάλο βαρέλι) στη συνέχεια πλέναµε τα χέρια στο Κατωπήγαδο και πηγαίναµε στο Γυµνάσιο για µάθηµα. Πάντα προλαβαίναµε την προσευχή στο προαύλιο. Όλοι στη σειρά από Γ΄ έως ∆η τάξη οι καθηγητές στην είσοδο και δίπλα τους τα κορίτσια.
ΑΠΟ ΤΑ ΠΑΙ∆ΙΚΑ ΜΟΥ ΧΡΟΝΙΑ ΣΤΟ ∆ΟΛΟ Αναφέρω το συσσίτιο που τρώγαµε κάθε µεσηµέρι µετά τα µαθήµατα, απέναντι στα µεγάλα δέντρα κάτω από την Εκκλησία. Εγώ πήγα στην Γ΄ Ωκταταξίου και αρχές της ∆΄. Το Γυµνάσιο έκλεισε λόγω των γεγονότων (φθινόπωρο του 1947). Στο συσσίτιο επίσης µας µοίραζαν και δέµατα (κάθε 15 ηµέρες) µε σοκολάτες, ρυζόγαλο, µπισκότα κλπ. Θα αναφέρω πολλά από τα παιδιά του ∆ολού της εποχής εκείνης που παίζαµε, µαθαίναµε γράµµατα και συνεχίζαµε τη ζωή του χωριού παρ’ όλες τις ανέχειες του πολέµου που ζήσαµε. Πρώτη θέση για µένα στη τότε φιλία µας έχει ο ∆ηµήτρης Πότσης (Μήτση Καστέρης) που τα µεσηµέρια που όλοι ησύχαζαν εµείς τριγυρνούσαµε στ’
αλώνια και πού αλλού (στο λάκκο). Επίσης θυµάµαι τους Βασίλη Ντάκα, Κώστα και Γιάννη Μαλάµη, Λάµπη Μπίτζα, Κορνίλο και Γιώτη Λατσούνα, Θωµά και Φανή Ράπτη, Ευριπίδη και Βασιλεία Κωσταπαππά, Γάλω Κωσταπαπά, Μαριάνθη, Τασία, Χάρη και τον µικρό Ναπολέοντα Ζέρβα, Κούλα, Ρήτα και Πέτρο Θανόπουλο, Λευκή Παπά Χρυσάνθη Ζωίδη, Λίτσα Γιάννου, Φόρη Στεργιόπουλο (Νάτση), Βασίλη Νάτσικα, Γιώτη Βάση (για τον αγροφύλακα Χρήστου) Φόρη Τσιάµη και αρκετά άλλα παιδιά. Αναφέρω τα παραπάνω γιατί όλα αυτά τα παιδιά στον καιρό της κατοχής από εµένα και κάτω ήµασταν στο ∆ηµοτικό σχολείο. Το χωριό έσφυζε από ζωντά-
ΘYMAMAI Θυµάµαι εκείνη τη βοή στου Kουβαρά το Λάκκο που τα νερά κατέβαζαν κούτσουρα και λιθαρια από τ’ Aη-Tαξιάρχη τις βροχές του Kάµπου τα ριζάρια. Mέρα και νύχτα βούιζαν τα κόκκινα νερά του σαν επερνούσαν τα στενά φαράγγια στη νοµή τους. Kι όταν ερχόταν άνοιξη έρχονταν καλοκαίρι τα χιόνια λυώναν στα βουνά και τα νερά στερεύαν του Λάκκου άλλαζε η βοή της άνοιξης το θάµα στου κούκκου το κελάϊδηµα στου αηδονιού το κλάµα. Σαν έρχονταν ο Θεριστής τ’ Aυγούστου το λιοπύρι µε το ψωµί και το τυρί το σκόρδο, το κροµµύδι το κρύο βρυσικό νερό παιδιών χαρές παιγνίδια τα γέλια τα χαρχάτσουλα στις τρύπες το κολύµπι µες στην οβίρα του Xαστά και στο Xωνί πιο κάτω στις βρύσες την βαθύτερη οβίρα δίχως πάτο του χρόνου άλλαζε η βοή στου Kουβαρά το Λάκκο.
νια και παιδικές φωνές. Άσε που όταν κάναµε τον πετροπόλεµο Άνω χώρα µε την Κάτω Χώρα οι µεν να οχυρώνονται στον Άι Γιώργη και οι δε να µάχονται να τον καταλάβουν. Tο φθινόπωρο γινόταν µε κοτσιάνια από τα καλαµπόκια και τις άλλες περιόδους µε πράγµατι και πυρά (πέτρες). Πολλά από τα τότε παιδιά που ζουν ίσως θυµηθούν ορισµένα, ενώ εκείνοι που µας άφησαν ας αναπαύονται εκεί που θα πάµε όλοι. Θυµάµαι επίσης Μήτση Καστέρη που πηγαίναµε στον ΑϊΓιάννη να παίξουµε και εγώ πάλευα µε τον Λάµπη Μπίτζα στα χορτάρια ενώ εσύ ήσουν ο διαιτητής. Ανέφερα τα παραπάνω ονόµατα και ως µια δοκιµή για µένα πόσο θυµάµαι τα παιδικά µου χρόνια και είµαι δεµένος χειροπόδαρα µε το χωριό µας το ∆ΟΛΟ.
