ΕΛΛΑΣ 1908 HELLAS 1908 GREECE IN 1908

Γιώργος Εχέδωρος: ΕΛΛΑΣ 1908– Giorgos Echedoros:Greece 1908

www.mikres-ekdoseis.gr


Ελλάς 1908-Hellas 1908 Copyright © www.mikres-ekdoseis.gr 2009 Giorgos Echedoros email: [email protected] [email protected]



Το περιοδικό... Ένα βράδυ, πριν από αρκετά χρόνια, σκόνταψα επάνω σε έναν όγκο από χαρτιά. Γλίστρησα και ξαπλώθηκα στα ...µαλακά. Ήταν ένα µάτσο παλαιά περιοδικά, πεταµένα, προφανώς, από υπόγειο του Νέου Κόσµου, της παλιάς συνοικίας, της Αθήνας. Καθώς ήµουν ξαπλωµένος πάνω στα κιτρινισµένα περιοδικά, διάβασα άθελά µου, µε το λιγοστό φως του δρόµου, ορισµένα κείµενα και εντυπωσιάστηκα. Τα τίναξα προσεκτικά να φύγει η σκόνη και τα έβαλα σε µια σακούλα σκουπιδιών που βρήκα εκεί δίπλα. Τα πήρα στο σπίτι µου τα καθάρισα, τα έβαλα στη σειρά, τα έραψα και τα δερµατόδεσα. Κι έτσι απέκτησα ένα καινούργιο αλλά παµπάλαιο βιβλίο. Ήταν το περιοδικό ‘Ελλάς’ µε όλα σχεδόν τα τεύχη από το 1907 έως και το 1908. Όλη η ιστορία της τότε Ελλάδας µπροστά στα µάτια µου… Σταχυολογήµατα από το περιοδικό αυτό παρουσιάζω στις επόµενες σελίδες. www.mikres-ekdoseis.gr

3


Εξώφυλλο του περιοδικού ΕΛΛΑΣ.


4

Γιώργος Εχέδωρος: ΕΛΛΑΣ 1908– Giorgos Echedoros:Greece 1908 Περιεχόµενα: Ο Ελευθέριος Βενιζέλος η Μακεδονία και ο αθηναϊκός κορσές!..............................................................

6

Οι Μακεδονοµάχοι και οι Νεότουρκοι……………

16

Η ‘ελληνοτουρκική φιλία’……………………….

25

Οικονοµική κρίση & η αγορά του αιώνα………..

33

Το πρωϊνό τραίνο από τη Θεσσαλονίκη………..

43


5


∆

ιαπνέεται κανείς από µια ιδιαίτερη γοητεία όταν βυθίζεται µέσα σε παλαιά έντυπα ή βιβλία και αποκοµίζει από αυτά γεύσεις ιστορικών και κοινωνικών γεγονότων µιας εποχής που έχει παρέλθει αµετάκλητα. Η εντρύφηση µέσα σε κιτρινισµένες από το χρόνο σελίδες και η άντληση από αυτές γεγονότων, συµβάντων και διαφόρων περιστάwww.mikres-ekdoseis.gr

6


ΑΜΕΡΙΚΑΝΙΚΟΝ ΑΕΡΟΠΛΑΝΟΝ Φωτογραφία του 1907, που έκανε το γύρο του κόσµου.

σεων, αποτελεί µια µυσταγωγία που φορτίζει συναισθηµατικά τον αναγνώστη και τον οδηγεί σε µια ευγενική πνευµατική ενατένιση αλλά και σε γόνιµο προβληµατισµό. Το 1907 ο λογοτέχνης Σπύρος Α. Ποταµιάνος αποφάσισε να εκδώσει ένα εβδοµαδιαίο έντυπο στην Αθήνα, θα κάλυπτε θέµατα τα οποία δεν υπήρχαν τότε στον ηµερήσιο ελληνικό τύπο. Έτσι το ∆εκέµβριο του 1907 έκδoσε το πρώτο φύλλο. Το έντυπο έφερε τον τίτλο:


7


Εξώφυλλο του περιοδικού ΕΛΛΑΣ-1908. Μεταναστευτικός παροξυσµός. Οι φωτογραφίες είναι ενδεικτικές του κλίµατος που υπήρχε την εποχή εκείνη. Η Ελλάδα ήταν ανήµπορη να θρέψει τα παιδιά της. www.mikres-ekdoseis.gr

8


«Ελλάς» – «Πανελλήνιος Εβδοµαδιαία Επιθεώρησις – Εκδιδόµενη κατά Κυριακήν» Ο γράφων αυτά, έχει στην κατοχή του, τα τεύχη ενός έτους (1907-1908), από το περιοδικό αυτό, από όπου, βέβαια, αντλεί όλα

ΤΥΠΟΙ ΜΑΚΕ∆ΟΝΩΝ ΕΚ∆ΙΚΗΤΩΝ «Εκ φωτογραφίας, ήτις κυκλοφορούσα εν Ευρώπη εδηµοσιεύθη εις Παρισινόν περιοδικόν.» www.mikres-ekdoseis.gr

9


ΕΛΛΗΝΙΣ ΠΟΛΕΜΙΣΤΡΙΑ «Η ανωτέρω φωτογραφία παριστώσα Ελληνίδα αντάρτιδα κυκλοφορεί εν Μακεδονία, αποδεικνύουσα ότι όχι µόνον οι άνδρες αλλά και αι γυναίκες εκεί γνωρίζουν να µάχωνται δια τον Εθνισµό των.

όσα θα αναφερθούν και θα καταχωρηθούν στην παρούσα δηµοσίευση.


10


ΕΛΕΥΘΕΡΙΟΣ ΒΕΝΙΖΕΛΟΣ ‘Ο νέος εν Κρήτη Σύµβουλος επί των Εσωτερικών και της ∆ικαιοσύνης.’

Είναι απαραίτητο να σηµειωθεί ότι η Ελλάδα τότε δεν είχε τα όρια που έχει σήµερα και ως βόρεια σύνορά της, τότε, ήταν τα Θεσσαλικά Τέµπη. Η σηµερινή Μακεδονία, βρισκόταν ακόµη υπό Οθωµανική κατοχή. Όποια αναφορά γίνεται για τα συµβαίνοντα στη Μακεδονία τότε, αναφέρονται ως …‘συµβαίνοντα στο εξωτερικό’ . Την εποχή αυτή (1907) βρισκόµαστε στην αρχή της εξέλιξης της τεχνολογίας. Έτσι το περιοδικό αναφέρει την πρόοδο των Αµερικανών


11


ΑΙ ΒΛΑΒΑΙ ΤΟΥ ΚΟΡΣΕ Ο κορσές τότε στις παχουλές κυρίες της εποχής ήταν της µόδας. Τα πολλά προβλήµατα που δηµιούργησε στο γυναικείο σώµα προβληµάτιζε τους γιατρούς της εποχής.

στην κατασκευή αεροπλάνου, που όπως σηµειώνεται είναι κατώτερο του γαλλικού. Είµαστε -στα χρόνια αυτά- µια δεκαετία µετά την ήττα του 1897 και το νεοελληνικό κράτος είναι αδύναµο, δεν µπορεί να θρέψει τα παι-


12


διά της και έτσι δηµιουργείται ένα κύµα προσφυγιάς προς την Αµερική. Γεµίζουν τότε τα καράβια µε χιλιάδες Έλληνες που ονειρεύονται µια καλύτερη ζωή, σε άλλη ήπειρο. Συγχρόνως σε αρκετά τεύχη το περιοδικό ‘Ελλάς’, δηµοσιεύει γεγονότα από την υπόδουλη Μακεδονία, όπου βρίσκεται σε εξέλιξη ο Μακεδονικός Αγώνας. Ήδη, είχε αναπτυχθεί µια µεγάλη ποικιλότροπη προπαγάνδα, από το ισχυρό τότε βουλγαρικό κράτος, για την προσάρτηση της µακεδονικής γης στη Βουλγαρία, µετά την εγκατάλειψη της από τους Οθωµανούς. Οι Έλληνες της Μακεδονίας αντιδρούν σε αυτήν την προπαγάνδα µε το πνεύµα αλλά και µε τα όπλα. Πάρα πολλοί πατριώτες από την τότε ελεύθερη Ελλάδα διαπνεόµενοι από την ελληνική ιδέα προσέρχονται στην αρχέγονη ελληνική γη της Μακεδονίας και θυσιάζουν ακόµη και τον ίδιο τους τον εαυτό για να παραµείνει ελληνική. Αυτός ο αγώνας των Ελλήνων της Μακεδονίας, συγκίνησε αρκετά ευρωπαϊκά κράτη αφού πολλά δηµοσιεύµατα κατακλύζουν τον τύπο, των τότε ισχυρών κρατών. Σε έντυπα της Ευρώπης καταχωρούνται τότε «τύποι Μακεδόνων εκδικητών», καθώς και νεαρές µακεδονοπούλες που φέρουν όπλα για να καταδείξουν τον συνολικό αγώνα του ελληνικού στοιχείου της www.mikres-ekdoseis.gr

13


Μακεδονίας για να παραµείνει η αρχέγονη ελληνική περιοχή σε ελληνικά χέρια. Η ζωή όµως στην ελεύθερη Ελλάδα συνεχίζεται µέσα στην καθηµερινότητα. ∆εν απουσιάζουν τα πικάντικα δηµοσιεύµατα αφού και το περιοδικό ασχολείται ακόµη και µε τον γυναικείο …κορσέ. Έτσι σε µια « Σελίς δια τας Κυρίας» αναφέρει: ‘ Αι βλάβαι του κορσέ – Έχετε το θάρρος να τον καταργήσετε;’ Το περιοδικό φέρνει µάλιστα και µια πρόταση για δηµιουργία συλλόγου κατά του …κορσέ: « Εάν ευρεθούν πολλαί εναντίον του κορσέ, είµεθα πρόθυµοι ν’ αναλάβωµεν και την πρωτοβουλίαν της ιδρύσεως ενός Συλλόγου, ο οποίος να έχη ευρύτερον µεν πρόγραµµα, κυρίως όµως να κάµη προπαγάνδαν εναντίον του κορσέ. Εις τοιούτος Σύλλογος θα τιµήσει βεβαίως τας Ελληνίδας, ως κατ’ εξοχήν συµβολίζων την πρόοδον και την πρακτικότητα». Την εποχή όµως αυτή ένας νέος πολιτικός κάνει την εµφάνισή του στην πολιτική σκηνή: ο Κρητικός Ελευθέριος Βενιζέλος, ο οποίος πρόσφατα είχε αναδειχθεί «εν Κρήτη Σύµβουλος επί των Εσωτεριwww.mikres-ekdoseis.gr

14


κών και της ∆ικαιοσύνης». Η Κρήτη τότε δεν είχε ακόµη ενσωµατωθεί στο ελληνικό κράτος αλλά βρισκόταν υπό την προστασία των Μεγάλων ∆υνάµεων.


15


Σ

την αρχέγονη γη της Μακεδονίας στην πρώτη δεκαετία του 20ου αιώνα, ο αγώνας για την επικράτηση του ελληνισµού βρισκόταν στο αποκορύφωµά του. Από όλη την ελεύθερη Ελλάδα φωτισµένοι νέοι σπεύδουν να απλώσουν το φως της ελληνικότητας και της ελευθερίας στην σκλαβωµένη Μακεδονία. www.mikres-ekdoseis.gr

16


Ο δάσκαλος Νικ. Νοµικός από τη Θήρα βασανίστηκε µέχρι θανάτου στις οθωµανικές φυλακές της Στρώµνιτσας και ο εικοσιεπτάχρονος Νικ. Παναγιώτου από το Αγρίνιο απαγχονίστηκε στις Σέρρες κραυγάζοντας «ζήτω ο ελληνισµός! Κάτω η τυρρανία».

Το περιοδικό «Ελλάς» µας γνωστοποιεί στο τεύχος της 16ης ∆εκεµβρίου 1907 για δύο νέα θύµατα του Μακεδονικού Αγώνος. Πρόκειται για τον Νικόλαο Μ. Νοµικό 23 ετών που καταγόταν από τη Θήρα


17


Ο Μακεδονοµάχος Παντελής, γνωστός ως ‘Νικοτσάρας’ από τη Στρώµνιτσα φονεύθηκε κοντά στην γενέτειρά του.


18


και τον Νικ. Παναγιώτου, 27 ετών από το Αγρίνιο. Για τον πρώτο που θανατώθηκε στη Στρώµνιτσα, αναφέρει: «υιός του παλαιού πλοιάρχου της Εταιρείας ‘Κεδιβιέ’ ανεχώρησε προ 2,5 ετών και µετέβη εις Μακεδονίαν, ίνα εξασκήση το έργον του διδασκάλου. Αλλά το επάγγελµα τούτο εις την Μακεδονίαν είνε όµοιον εντελώς προς το του εθνικού αποστόλου και συνεπώς επικίνδυνον. Ο νεανίας όµως φλεγόµενος υπό πατριωτικού πυρός επεδίωξε µόνος του να το αναλάβη, νοµίζων ότι κάτι θα προσφέρη και αυτός εις την ελληνικήν ιδέαν. Και πράγµατι προσέφερε περισσότερον ή όσον ηδύνατο κανείς να απαιτήση. Την ζωήν του.» Για τον δεύτερο που θανατώθηκε στις Σέρρες, αναφέρει : «διέµενε παρά τας Σέρρας. Συλληφθείς υπό των Τούρκων, επί τω λόγω ότι ανήκε εις το ελληνοµακεδονικόν κοµιτάτον, και βασανισθείς δια να καταθέση εναντίον των Ελλήνων, δεν είπε τίποτε, µέχρι ου κατεδικάσθη εις απαγχονισµόν. Μόνον την ώρα του θανάτου του ήνοιξε τα χείλη, εκραύγασε µε όλην του την δύναµιν ‘Ζήτω ο Ελληνισµός! Κάτω η τυρρανία’ και απέθανε.» Επίσης το ίδιο περιοδικό στις 22 Ιούνιου 1908 δηµοσιεύει το φόνο του µακεδονοwww.mikres-ekdoseis.gr

19


µάχου Νικοτσάρα από τη Στρώµνιτσα. ∆ιευκρινίζει κάτω από τη φωτογραφία του µακεδονοµάχου: «ΠΑΝΤΕΛΗΣ, υπό το ψευδώνυµον Νικοτσάρας, εκ Στρωµνίτσης της Μακεδονίας, φονευθείς πλησίον της πατρίδος του.»

Ο Σουλτάνος. Επάνω µε αραβική γραφή και γύρω από το πρόσωπό του οι λέξεις της γαλλικής επανάστασης Liberte Egalite Fraternite. www.mikres-ekdoseis.gr

20


Ήδη όµως βρισκόµαστε στα µέσα του 1908 και ο αγώνας για την Μακεδονία στέφθηκε µε επιτυχία από τους Έλληνες. Οι µακεδονοµάχοι είχαν επικρα-

...το Κοµιτάτο των Νεοτούρκων «Ένωσις – Πρόοδος». Το κοµιτάτο αυτό έδρευε στην Κοζάνη. www.mikres-ekdoseis.gr

21


τήσει παντού. Την εποχή αυτή πραγµατοποιείται µια µεγάλη πολιτειακή αλλαγή στο Οθωµανικό Κράτος. Εµφανίζονται οι Νεότουρκοι και ο Σουλτάνος υπόσχεται Σύνταγµα στο τουρκικό κράτος. Τότε σε όλες τις πόλεις διαµοιράζονται χιλιάδες δελτία µε αφιέρωµα στη συνταγµατική Τουρκία. Στο εξώφυλλο του δελτίου αυτού βρίσκεται ο Σουλτάνος ανάµεσα σε δύο σηµαίες, της Οθωµανικής Αυτοκρατορίας και του Προφήτη. Σηµειώνει η «Ελλάς» : «Εν τω µέσω δύο σηµαιών, της πρασίνης του Προφήτου προς τα δεξιά και της ερυθράς της Οθ. Αυτοκρα-


22


τορίας προς τα αριστερά είνε η Α.Α.Μ. ο Σουλτάνος. Πέριξ γαλλιστί και τουρκιστί αι λέξεις: Ελευθερία- Ισότης-Αδελφότης.» Μετά την πολιτειακή αλλαγή στο Οθωµανικό Κράτος η «Ελλάς» το Σεπτέµβριο του 1908, δηµοσιεύει πρωτοσέλιδα φωτογραφία από το Κοµιτάτο των Νεοτούρκων «Ένωσις – Πρόοδος». Το κοµιτάτο αυτό έδρευε στην Κοζάνη. Κάτω από τη φωτογραφία του διοικητικού συµβουλίου του Κοµιτάτου αναγράφονται τα µέλη. Από τα οκτώ οι δύο είναι Έλληνες: Νίκος Ρεπανάς, ιατρός και Κ. Τσιτσελίκης, δικηγόρος. Ένα δηµοσίευµα του 6ου φύλλου του περιοδικού είναι χαρακτηριστικό της τάσης της ελεύθερης Ελλάδας να γνωρίσει ιδιαιτερότητες του ‘έξω ελληνισµού’. Στη σελίδα 3 του αναφερόµενου φύλλου γίνεται γνωστό «Πως ενδύονται αι γυναίκες της Μακεδονίας». Μεταφέρουµε ένα µικρό απόσπασµα από το κείµενο : « Καθ΄όλον το Γουµπλούκιον και τα πεδινά χωρία των Γενιτσών φέρουσιν επί της κορυφής της κεφαλής ξύλινόν τι σκεύος περί το οποίον κυκλούσι τας τρίχας της κεφαλής και καλούσιν αυτό ‘χελιδόνα’. Ο όλος δε ιδιάζων και περίεργος ελληνοπρεπέστατος στολισµός www.mikres-ekdoseis.gr

23


παρατηρείται εις τινα περίχωρα παρά την Θεσσαλονίκην, ήτοι εις το Ασβεστοχώριον, Αϊβάζι, ∆ριµύγλαβα και Μπάλτζα. Αι γυναίκες των χωρίων τούτων καυχώµεναι λέγουσι µόναι των υπερηφάνως ότι φορούν ελληνοµακεδονικήν στολήν. Οι στολισµοί της κεφαλής των τοιούτων γυναικών και τα λοιπά ενδύµατα προς ουδέν µέρος της λοιπής Μακεδονίας οµοιάζουν και φέρουσιν ελληνικωτάτας ονοµασίας, ως π.χ. ‘κορύφωµα’, ‘νυφικό’, ‘ζώνα’, και ‘ζωνάρι’, ‘µεσαίον’, ‘ποδιά’, ‘γυαλιστερό’,» …


24


Κ

ανείς δεν µπορούσε να φανταστεί το 1907 πόσο αιµατηρός θα ήταν ο αιώνας που άρχιζε για όλη την Ευρώπη αλλά κυρίως στα Βαλκάνια, όπου οι αλλαγές που θα γίνονταν δεν χωρούσαν σε ανθρώπινο εγκέφαλο. Χιλιάδες νεκροί, εκατοντάδες χιλιάδες ξεριζωµένοι. Βίαιες µετακινήσεις λαών, προσφυγιά, κακουχίες τεράστιες, πρωτοφανείς ιστορικές ανακατατάξεις. Πέρα όµως από όλα αυτά έγιναν αρκετά σηµαντικά πράγµατα για το ελληνικό κράτος. Μεγέθυνε τα σύνορά του, προστέθηκαν οι λεγόµενες ‘νέες χώρες’. Άλλαξε η φυσιογνωwww.mikres-ekdoseis.gr

25


µία του. Το 1908 όταν ο αγώνας για την επικράτηση του ελληνισµού στη Μακεδονία έγειρε δικαίως υπέρ των Ελλήνων το περιοδικό ‘Ελλάς’ δεν έπαυσε να δηµοσιεύει σχετικά κείµενα και φωτογραφίες µακεδονοµάχων για την ελληνικότητα

« Σώµα ελληνοµακεδονικόν υπό τον καπετάν Παύλο Αραχωβίτην. Ο δεξιά του εις το µέσον της δευτέρας γραµµής καθηµένου, επίσης καθήµενος είνε ο γραµµατεύς του σώµατος κ. Εµµανουήλ Πατεράκη, όστις απέστειλε ηµίν πάσης τας εν τω παρόντι φύλλω δηµοσιευµένας Μακεδονικάς εικόνας.» www.mikres-ekdoseis.gr

26


Με την ανακήρυξη του νέου Συντάγµατος των Νεοτούρκων κυκλοφόρησε η φωτογραφία αυτή, στην τουρκική επικράτεια, που δείχνει όλα τα παιδιά των εθνοτήτων της Οθωµανικής αυτοκρατορίας να κρατούν την εθνική τους σηµαία, αδελφωµένα. www.mikres-ekdoseis.gr

27


της Μακεδονίας. Η πολιτειακή όµως αλλαγή που πραγµατοποιήθηκε στο οθωµανικό κράτος, µε την καθιέρωση του Συντάγµατος και της ελεύθερης έκφρασης των λαών, που βρίσκονταν υπό της οθωµανικής κυριαρχίας, έδωσε νέο πνεύµα στις ελληνοτουρκικές σχέσεις. Τότε οι µαχητές της Μακεδονίας -κατά των

«Αι δύο αύται εικόνες χαρακτηρίζουν ευγλώττως την επελθούσαν µεταβολήν εις τας σχέσεις των Ελλήνων και Τούρκων µετά την ανακήρυξιν του Συντάγµατος.»


28


Βουλγάρων αλλά και κατά των Τούρκων-, άφησαν τα όπλα και έδωσαν τα χέρια στους Οθωµανούς. Καθοριστική φωτογραφία για τη σχέση αυτή είναι του Γιάννη Ράµναλη, του σκληρού ελληνοµακεδόνα οπλαρχηγού από τη Ράµνα των Κρουσίων, που σφίγγει το χέρι του Οθωµανού µετά την πολιτειακή αλλαγή της Τουρκίας. (Παρενθετικά στο σηµείο αυτό αναφέρουµε πως η λέξη Ράµνα είναι αρχαία ελληνική ονοµασία του αγκαθωτού θάµνου που σήµερα λέµε Παλιούρι. Η επιστηµονική ονοµασία είναι rhamnus paliourus.Εξ’ άλλου Ραµνούς ήταν δήµος της αρχαίας Αττικής, ονοµασία που προήλθε από την περιοχή όπου φύονταν Ράµνοι. Επίσης η Νέµεσις είχε το επίθετο Ραµνουσία, για ευνόητους λόγους.) Την εποχή αυτή δεν λείπουν και τα δηµοσιεύµατα για την οργάνωση του βουλγαρικού στρατού, αφού το βουλγαρικό κράτος δεν έπαυσε να εκδηλώνει το ενδιαφέρον του για προσάρτηση σε αυτό της Μακεδονίας. Έτσι έχουµε τη δηµοσίευση της φωτο 3, όπου σηµειώνεται: «Ο Βουλγαρικός Στρατός- Κατασκευή προσωρινής γεφύρας, υπό των σκαπανέων. (φωτογραφία Μιχαήλωφ).» Η πολιτειακή αλλαγή στην Οθωµανική Τουρκία έδωσε το έναυσµα της προσέγγισης µεταξύ των δύο λαών. Σε αυτό πρωτοστατεί η Τοwww.mikres-ekdoseis.gr

29


Ασκήσεις βουλγαρικού στρατού στα 1908. Κατασκευή γέφυρας σε ποτάµι.

πική Αυτοδιοίκηση, και µάλιστα αυτή του Βόλου, όπου ο πρώην δήµαρχος της πόλης κ. Γεωργιάδης µε δηµοτικούς συµβούλους και πολίτες του Βόλου επισκέπτεται µε πλοίο τη Θεσσαλονίκη. Γίνεται εκεί δεκτός µε µεγαλοπρέπεια από το δήµαρχο της τουρκικής Θεσσαλονίκης Αδίζ Βέη. Η επίσκεψη αυτή η οποία χαρακτηρίστηκε ως «εκδροµή των Θεσσαλών εις Θεσσαλονίκη», δόθηκε τότε µεγάλη δηµοσιότητα από τα µέσα ενηµέρωσης για να τονιστεί πως η αλλαγή στην Τουρκία ήτανε σηµαντική. Στη φωτογραφία που παραθέτουµε στην οποία αναφέρεται : «Οι Θεσσαλοί εν Θεσσσαλονίκη- Παρέλασις των εκδροµέων µέσω της µεγάλης οδού Καλαµαριάς εν Θεσσαλονίκη», διαwww.mikres-ekdoseis.gr

30


Κεντρική οδός Καλαµαριάς Θεσσαλονίκης στα 1908.

κρίνουµε την επιγραφή: «modes Messioli Πιλοποιός». Μια σχετική φωτογραφία δηµοσιεύεται πρωτοσέλιδα στην «Ελλάδα» στις 16 Νοεµβρίου 1908, όπου δείχνει αδελφωµένα τα παιδιά όλων των εθνών του τουρκικού κράτους. Η φωτογραφία αυτή η οποία «εστάλη υπό του κ. Φωκ. Φωτιάδου, εξ Αϊδινίου της Μικράς Ασίας», στο κάτω µέρος αναφέρει: « Η φωτογραφία παριστάνουσα τέκνα Ελλήwww.mikres-ekdoseis.gr

31


νων και αλλοεθνών µε τας σηµαίας των, ελήφθη κατά τας εορτάς, εν τω µέσω του ενθουσιασµού επί τη ανακηρύξει του Συντάγµατος. Ήδη όµως µε τας εκλογάς οι Νεότουρκοι φαίνονται λησµονούντες τους ενθουσιασµούς εκείνους της αδελφοποιήσεως και προϋκάλεσαν τα τελευταία γεγονότα εν Κωνσταντινουπόλει, Σµύρνη και εις άλλας πόλεις της επικρατείας, δια της σκανδαλώδους εκλογικής των επεµβάσεως.» Ο σχολιασµός αυτός διευκρινίζει σαφώς τη νοθεία που έγινε στις εκλογές για την ανάδειξη των αντιπροσώπων των λαών στην τουρκική επικράτεια.


32


Τ

α δηµοσιονοµικά ελλείµµατα ακολουθούν το νεοελληνικό κράτος από τη γέννησή του. Ελλείµµατα το 19ο αιώνα, τον 20ο , τον 21ο! Μια µικρή γεύση θα πάρουµε και από τα δηµοσιεύµατα του περιοδικού ‘Ελλάς’ του 1908. Στις 27 Ιουνίου 1908 γίνεται µια σαφή αναφορά για τα ελλείµµατα του τότε ελληνικού κράτους και που γι’ αυτά πρέπει να την πληρώσουν ( όπως πάντοτε) οι µισθοσυντήρητοι. Ο συντάκτης αναφέρεται στην κακή καwww.mikres-ekdoseis.gr

33


τάσταση του ελληνικού κράτους, και φυσικά φταινε οι µισθοί των υπαλλήλων. Οι οποίοι µισθοί έχουν να αυξηθούν από το 1835! Κατηγορεί τον πρωθυπουργό κ. ∆. Γούναρη για … κοµπογιαννίτη. Έτσι σηµειώνει µεταξύ των άλλων: « Οι µισθοί των υπαλλήλων περικόπτονται ή δεν περικόπτονται; Ιδού η απορία όπως θα έλεγεν ο Άµλετος. Να περικοπούν και να ψο-

∆εσποινίδες της ‘Επιτροπής Κυριών’, µοιράζουν καθηµερινά συσσίτιο στους αθηναϊκούς δρόµους. www.mikres-ekdoseis.gr

34


Τα τρία νέα τουρκικά αντιτορπιλικά (1908). Ο εξοπλισµός των Τούρκων στις αρχές του αιώνα.

φήσουν οι άνθρωποι από την πείναν ή να µην περικοπούν και να ψοφήση το κράτος από τα ελλείµµατα; Ιδού η απορία.» … «το κράτος δεν πρέπει να κάνει οικονοµίας από τους µισθούς των υπαλλήλων αλλά και πρέπει να ζήση. Να ζήση όµως όχι κατά την µέθοδον εκείνων, οι οποίοι δια να οικονοµήσουν την ζωήν των αυξάνουν ταις ηµέραις της Μεγάλης Σαρακοστής. Εις τον δηµόσιον προϋπολογισµόν υπάρχουν ακόµη όχι ολίγα περιττά σκουλαρίκια, τα οποία θα ηµπορούσαν να κοπούν µαζή µε τ’ αυτιά. Ο www.mikres-ekdoseis.gr

35


Ο Ναύαρχος Φουρνιέ και τα νέα υποβρύχια της εποχής.


36


κ. Γούναρης ίσως τα γνωρίζει, αλλά η εγχείρησις είναι οδυνηρά και δύσκολος. Εις αυτάς τα εγχειρίσεις φαίνονται οι καλοί χερούργοι. Τας άλλας τας κάνει ο πρώτος τυχών κοµπογιαννίτης.» Ενώ το ελληνικό κράτος προσπαθεί να βρει πόρους για να µειώσει τα ελλείµµατά του, το τουρκικό κράτος παραλαµβάνει νέες παραγ-

Η βασιλική οικογένεια µε το νέο απόκτηµά της στους αθηναϊκούς δρόµους. Πρόκειται για νέο µοντέλο αυτοκινήτου που µόλις κυκλοφόρησε στην Ευρώπη.


37


Η νέα παρισινή µόδα εµπνευσµένη από την αρχαιοελληνική ενδυµασία.


38


γελίες πολεµικών πλοίων από την Γαλλία. Πρόκειται για τρία αντιτορπιλικά που φέρουν τις ονοµασίες «Σαµσούν», «ΓιαρΙσσάρ» και «Μπαζερά». Σηµειώνεται διευκρινιστικά πως «εκ των δύο κατεσκευάσθησαν εις τα ναυπηγεία του Σαλόν και το τρίτον εις τα

Ο ναύαρχος Φουρνιέ σχεδίαζε για την Ελλάδα ένα υποβρύχιο τύπου ‘Thon’.


39


ναυπηγεία της Γιρόνδης εις Βορδώ. Έχουσι µήκος 56 µέτρων, µέγιστον πλάτος 6 µ, εκτόπισµα 304 τόννων και βύθισµα 2,7 προς πρύµναν, η δύναµις των µηχανών είναι 6.000 ίππων και η ταχύτης η εν τω συµβολαίω οριζοµένη 27 µιλλίων. Όσον αφορά το τέταρτον το «Ταχόζ» ευρίσκεται έτι υπό κατασκευήν εις τα ναυπηγεία του Βορδώ.» Η οικονοµική κατάσταση στην Ελλάδα ήταν άσχηµη. Οι φτωχοί πολλαπλασιάζονται γρήγορα. ∆ουλειές δεν υπάρχουν. Η ακτή Τσελέπη του Πειραιά γεµίζει καθηµερινά από πολίτες που επιθυµούν να µεταναστεύσουν σε Αµερική και Αυστραλία. Η κυβέρνηση τότε για να προλάβει κοινωνική έκρηξη καθιερώνει στους αθηναϊκούς δρόµους συσσίτια για τους φτωχούς πολίτες. ∆εσποινίδες από τη λεγόµενη Επιτροπή Κυριών µοιράζουν καθηµερινά συσσίτιο. Ο φόβος όµως για την στρατιωτική ενδυνάµωση της Τουρκίας γίνεται ορατός µε την ανανέωση του στόλου της. Τότε το ελληνικό κράτος αποφασίζει για


40


την «αγορά του αιώνος». Να παραγγείλει αντιτορπιλικά και υποβρύχιο. Για την ανασύνταξη του ελληνικού στόλου φέρνουν τον Γάλλο ναύαρχο Φουρνιέ µε µισθό εκατοµµυρίων. Άρχισαν τότε διαδηλώσεις και ταραχές στους δρόµους της Αθήνας που µεταφέρθηκαν και στη Βουλή. Σηµειώνεται σχετικά: «Ο κ. πρόεδρος της Βουλής βαρυνθείς να κρούη τον κώδωνα, δια να επιβάλλη την τάξιν ήρχισε να απειλή τους Βουλευτάς ότι θα τους σπάση το κεφάλι αν δεν υποτάσσωνται εις τον κανονισµόν. Αν ο κ. Πρόεδρος θέση εις εφαρµογήν την απειλήν του, υπάρχει ελπίς να σωθή τέλος πάντων το ατυχές αυτό Κράτος.» Τελικά εκδιώχνεται ο ναύαρχος Φουρνιέ παρόλο που σχεδίαζε για την Ελλάδα ένα υποβρύχιο τύπου ‘Thon’. Η κοινωνία ακολουθεί το δικό της δρόµο. Νέες τάσεις και συρµοί έρχονται στο νεοελληνικό κράτος. Και η µόδα έρχεται από το Παρίσι, µε ένδυση …αρχαιοελληνική. « Η µόδα εζή-


41


τησε πάλιν υπόδειγµα από τα αµφιέσεις των αρχαίων ελληνίδων», γράφει πρωτοσέλιδα η ‘Ελλάς’ στις 26 Οκτωβρίου 1908, και σηµειώνει : «Είναι µίµησις του αρχαίου Ελληνικού ενδύµατος των γυναικών της Τανάγρας και ονοµάζεται ‘Robe Tanagreenne’.” Η βασιλική οικογένεια – που πάντα βρίσκεται εκτός της κοινωνίας- πλασάρει το νέο αυτοκίνητο της εποχής. Κάτω της φωτογραφίας διευκρινίζεται: « Αι πριγκήπισσαι Μαρία και Αλίκη και οι Πρίγκηπες Γεώργιος και Ανδρέας, έξωθι των Ανακτόρων (βορεία πλευρά). Ουδείς γνώριζε, φυσικά, στα 1908, τα πολυτάραχα χρόνια που έµελλε να ζήσει ο ελληνισµός, µέσα και έξω από το µικρό τότε νεοελληνικό κράτος…


42


Έ

να από τα πολυσυζητηµένα θέµατα των κατοίκων της Κεντρικής Μακεδονίας στα τέλη του 19ου αιώνα ήταν η δηµιουργία της σιδηροδροµικής γραµµής που θα περνούσε από τον τόπο τους. Και τούτο γιατί οι ράγες του τραίνου, που θα σύνδεαν τη Θεσσαλονίκη µε την Κωνσταντινούπολη ( τα δύο µεγάλα κέντρα της τότε «υψηλής και θεοσώστου Οθωµανικής Αυτοκρατορίας») θα στήνονταν µέσα στα χωράφια τους, ενδεχοµένως και στις αυλές τους.


43


∆εν έχουµε µαρτυρίες για τις αντιδράσεις των κατοίκων που για πρώτη φορά έβλεπαν τον πολιτισµό να διέρχεται µπροστά από τα σπίτια τους. Αντίθετα έχουµε αρκετές πληροφορίες για την τοπογραφία από ξένους περιηγητές που κατέγραψαν τις εντυπώσεις τους ταξιδεύοντας µε το τραίνο από τα ίδια µέρη όπου και σήµερα διασχίζει ο σιδηρόδροµος. Πριν όµως αρχίσουµε το σύντοµο και ενδιαφέρον ταξίδι µας από τη Θεσσαλονίκη µέχρι το Στρυµόνα, είναι ευκαιρία να σηµειώσουµε για τα πρωταρχικά σχέδια της γραµµής1. Ο πρώτος σχεδιασµός της σιδηροδροµικής γραµµής δεν ήταν δια µέσου της µακεδονικής ενδοχώρας αλλά µέσω των παραλιακών περιο-

1

Το µεγαλύτερο σιδηροδροµικό δίκτυο στη Μακεδονία, στα τέλη του 19ου αιώνα κατασκευάστηκε από την εταιρεία Ενωτικός Θεσσαλονίκης-Κωνσταντινούπολης (Jonction Salonique-Constantinople) στην οποία συµµετείχαν η Οθωµανική Αυτοκρατορική Τράπεζα (Banque Imperiale Ottomane) και διάφοροι βελγικοί και γαλλικοί οίκοι. Η κατασκευή και εκµετάλλευση του δικτύου, ανετέθη µε σύµβαση που υπεγράφη εκ µέρους της εταιρείας από το Γάλλο τραπεζίτη Rene Baudouy (Κωνσταντινούπολη 10.9.1892). (www.gregoriou.itgo.com ) www.mikres-ekdoseis.gr

44


Ο σιδηροδροµικός σταθµός Θεσσαλονίκης.

χών της Μακεδονίας και της Θράκης που ήταν και πιο οµαλές εδαφικά περιοχές. Στρατηγικοί, όµως, λόγοι επέβαλλαν στους Οθωµανούς να στρέψουν το σιδηρόδροµο προς βορρά και να κάνει έναν ολόκληρο κύκλο, πίσω από τους ορεινούς όγκους των Κρουσίων. Ο φόβος για αυτήν τη µεγάλη αλλαγή ήταν να µην αποκοπεί η συγκοινωνία από το ελληνικό πολεµικό ναυτικό, σε ενδεχόµενη σύγκρουση µε το νεοσύστατο ελληνικό κράτος. Από τις µαρτυρίες των ξένων περιηγητών πληροφορούµαστε ότι στις αρχές του 20ου αιώνα, το πρώτο τραίνο από τη Θεσσαλονίκη για την Πόλη αναχωρούσε στις πέντε το πρωί. www.mikres-ekdoseis.gr

45


Η ανώτερη ταχύτητά του ήταν τριανταπέντε χιλιόµετρα την ώρα (καλή ταχύτητα για την εποχή) και ότι οι µηχανοδηγοί του τραίνου ήταν Ευρωπαίοι, όπως και οι τεχνικοί της κατασκευής όλης της σιδηροδροµικής γραµµής. Ο πρώτος σταθµός από την αφετηρία ήταν µιάµιση ώρα αργότερα στο χωριό Σαλιµανλή (σηµερινός οικισµός Γαλλικός). Ο σταθµός ήταν πλαισιωµένος από µια σειρά ακακίες, ένα µικρό δασάκι από πεύκα και λίγο πιο µακριά έκαναν την παρουσία τους µεγαλοπρεπή καβάκια. Η γύρω περιοχή ήταν τσιφλίκια και οι εργάτες της γης που δούλευαν σε αυτά κοιµόντουσαν σε καλύβες «ζώντας έτσι µια κτηνώδη ζωή» όπως χαρακτηριστικά σηµειώνει ο Άµποτ. ∆εν παραλείπει επίσης ο συγγραφέας να σηµειώσει πως παρόλο που η γύρω έκταση ήταν αρκετά εύφορη, η καλλιέργεια της ήταν ατελής. Μελαγχολία απλώνεται παντού. «Εδώ και εκεί µια παράξενη κατασκευή φανερώνεται ανάµεσα από κυµατιστά καλαµπόκια. Αποτελείται από µια πρωτόγνωρη, βρώµικη πλατφόρµα σκεπασµένη µε ψάθα από άχυρο. Το κατασκεύασµα στηρίζεται σε τέσσερις ψηλούς, στραβούς στύλους. Φαίνεται σα µια αδέξια φωλιά µερικών άµαθων πουλιών...» Η στάση του τραίνου, όπως µας πληροφορεί ο περιηγητής ήταν µακρόχρονη και τους δίνεται www.mikres-ekdoseis.gr

46


η δυνατότητα να ‘ξεναγηθούν’. Ο Γαλλικός ποταµός τραβάει την προσοχή των ξένων ταξιδιωτών. Η περιέργειά τους είναι µεγάλη, θέλουν από τους ντόπιους να πληροφορηθούν τι γνωρίζουν γι’ αυτόν. Οι τελευταίοι τους ενηµερώνουν ότι ο ξεροπόταµος αυτός είναι χρυσοφόρος. Και σπεύδει να καταγράψει ο Άµποτ: «Ένας από τους παραποτάµους του Γαλλικού ξεχωρίζει ακόµα από το δεαλιστικό όνοµά του: Altin Dere που θα πει Χρυσό Ρυάκι. Κοντά στον ποταµό αυτόν είναι ένα χωριό που ονοµάζεται Abarkoi (σηµερινή ονοµασία Μάνδρες) και οι κάτοικοί του, ύστερα από µια δυνατή νεροποντή, ξεκινούν για ψάξιµο των κίτρινων λαµπερών κόκκων που κατακάθονται µετά την πληµµύρα στις όχθες του». Είναι αλήθεια, πως όχι µόνον οι κάτοικοι του Αµπάρ Κιοϊ αλλά και οι κάτοικοι από τους άλλους οικισµούς που βρίσκονταν κατά µήκος του Γαλλικού ποταµού ασχολούνταν µε την χρυσοθηρία. Οι επίδοξοι αυτοί χρυσοθήρες των αρχών του 20ου αιώνα κατάφερναν να συγκεντρώσουν τόση ποσότητα χρυσού όσο ήταν ένα καλό µεροκάµατο δέκα ωρών τότε, στη Μακεδονία. (σηµ. Συγγρ.: τότε δεν είχε καθιερωθεί το οκτάωρο εργασίας). Επόµενο βήµα τους ήταν να τα πουλήσουν σε κάποιο από τα 5-6 εργαστήρια χρυσού, που είχε τότε η πόλη του Κιλκίς. www.mikres-ekdoseis.gr

47


Βέβαια υπάρχουν πολλοί τρόποι για να ξεχωρίσουµε το χρυσάφι από την άµµο «η πιο στοιχειώδης µέθοδος είναι να γεµίσουµε ένα ρηχό ξύλινο δίσκο µε άµµο, χύνουµε νερό σε αυτόν και κατόπιν το κουνάµε ζωηρά προς όλες τις πλευρές ώσπου να χυθεί το νερό και η άµµος που παρασύρεται µαζί του στο χώµα. Οι λεπτοί κόκκοι της χρυσόσκονης, κάθονται , λόγω βαρύτητας, στον πάτο του δίσκου. Το τραίνο µισή ώρα αργότερα φθάνει στη Sari Göl ( Σηµερινός οικισµός Κρηστώνη). Το µουσουλµανικό αυτό χωριό πήρε το όνοµά του από τα στάσιµα κίτρινα νερά που είχε δίπλα στα πρώτα σπίτια του. Ο σταθµός είναι πολύ µικρός και οι ταξιδιώτες του τραίνου δεν βλέπουν παρά έναν κοιµισµένο σταθµάρχη και δύο υπναράδες Τούρκους χωροφύλακες. Οι κάτοικοι της Sari Göl ασχολούνται µε τα σιτηρά, καπνά και όπιο. Πέντε χιλιόµετρα βόρεια είναι η πόλη του Κιλκίς. Αυτή χαρακτηρίζεται ως µια « µικρή πόλη µετά 8.000 Οθωµανών, Ουνιτών, Σέρβων, Σχισµατικών και ελληνοµακεδόνων». Κύρια ασχολία των οποίων ήταν η αµπελουργία. Το ταξίδι όµως συνεχίζεται προς βορρά. «∆ιασχίζουµε µια µονότονη περιοχή µε πεδιάδες, γήλοφους, ορµητικούς χείµαρρους, απέραντα γυµνά χωράφια, όπου µονάχα η παρουσία ενός Βλάχου που φυλάει τα πρόβατά του, δίνει www.mikres-ekdoseis.gr

48


µια ανάµνηση της ζωής του ανθρώπου». Τρεις ώρες από τη Θεσσαλονίκη είναι ο σταθµός της ∆οϊράνης, της Πράσινης Λίµνης (Πρασιάς των αρχαίων). Η σιδηροδροµική γραµµή περνά κοντά από τη λίµνη και την πόλη. « Η ∆οϊράνη είναι χτισµένη στους πρόποδες ενός µαύρου βουνού κοντά στις όχθες της λίµνης,

Η µικρή πόλη της ∆οϊράνης, δυτικά της οµώνυµης λίµνης, από φωτογραφία του 1915. ∆ιακρίνεται µια γυναίκα που κατεβαίνει φορτωµένη τον κλιµακωτό λιθόστρωτο δρόµο.


49


οι µιναρέδες είναι ένα φανερό σηµάδι της παρουσίας του Τούρκου, όπως τα καφενεία αυτό των Ελλήνων». Ντόπιοι και περαστικοί θαυµάζουν τα γύρω από την λίµνη αµφιθεατρικά βουνά και το µάτι τους χορταίνει από το ευλογηµένο αυτό µέρος. «Είναι πραγµατικά ένα από τα µεγαλοπρεπή τοπία που κάνει τον καθένα να απορεί πως η Μακεδονία ξέφυγε από τη µοίρα της Ελβετίας

Η πλατεία στα Πορόϊα, όπως ήταν στις αρχές του 20ου αιώνα. Η φωτογραφία είναι του Γαστόν Νιτσέρ, Γάλλου στρατιώτη, από τον Α’ Παγκόσµιο Πόλεµο (1916).


50


και της Βόρειας Ιταλίας»… Την πόλη της ∆οϊράνης στις αρχές του 20ου αιώνα την βρίσκουµε «µετά 3.500 Ελληνοµακεδόνων και σχισµατικών και 2.500 Οθωµανών. Σηµειώνουµε πως ήταν και έδρα του Έλληνα Επίσκοπου Πολυανής1. Η εύφορη κοιλάδα της δεν ξέφυγε από την προσοχή των ευκατάστατων της εποχής και «µερικοί πλούσιοι Έλληνες αγόρασαν κτήµατα στη γύρω περιοχή και δηµιούργησαν µεγάλα τσιφλίκια που τα έκτιζαν µε τούβλα και κόκκινα κεραµίδια». Πληροφορούµαστε ακόµα ότι οι κάτοικοι της ∆οϊράνης ασχολούνταν κυρίως µε την αλιεία και έβγαζαν από τη λίµνη ένα εκατοµµύριο κιλά ψάρια το χρόνο, µε τα οποία τροφοδοτούσαν τα Σκόπια και µεγάλες ποσότητες έστελναν µε το τραίνο στη ∆ράµα, Ξάνθη και Αδριανούπολη. Μετά από τη ∆οϊράνη το πρώτο χωριό είναι η Akinjali (Σηµερινή ονοµασία Μουριές. Η παλιά ονοµασία του χωριού που βρισκόταν κοντά στη λίµνη θυµίζει την ονοµασία Αγχίγιαλος– κοντά στο γιαλό).

1 Επισκόπους της Επισκοπής Πολυανής από το 16ο αιώνα, στο βιβλίο του γράφοντος: ‘Μακεδονία, Ιστορία του Κιλκίς’ έκδοση Όθων Γραµµατικόπουλος, Κιλκίς 2007.


51


Το χωριό «είναι κτισµένο σε µια περιφανή κοιλάδα που περιβάλλεται και από τις δύο πλευρές µε βραχώδη υψώµατα. Όπως τρέχει το τραίνο µεταξύ αυτών µπορεί κανείς να δει τα σύννεφα που φωλιάζουν στα βαθουλώµατα των βουνών ή ένα κάτασπρο µανδύα οµίχλης που τα σκεπάζει και πάνω από τον οποίο ξεπροβάλλουν οι οδοντωτές κορυφές τους, µαύρες, περήφανες και προκλητικές». Μισή ώρα αργότερα το τραίνο φτάνει στα Πορόϊα.


52


Production www.mikres-ekdoseis.gr By the author Giorgos Echedoros See more: www.echedoros.blogspot.com www.echedoros-a.blogspot.com www.echedoros-c.blogspot.com www.echedoros-g.blogspot.com www.echedoros-h.blogspot.com www.echedoros-i.blogspot.com www.echedoros-l.blogspot.com www.echedor.blogspot.com www.echedor-e.blogspot.com www.echedoros-morrylos.blogspot.com www.rivergallikos.blogspot.com

∆ιαδικτυακή παραγωγή των Μικρών Εκδόσεων 2009. (από το συγγραφέα Γιώργο Εχέδωρο)


53

ΕΛΛΑΣ 1908 HELLAS 1908 GREECE IN 1908

Recommend Documents