Στρατιωτική Ιστορία Τεύχος 10

ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ Σ

Τ

Ο

Ρ

Ι

Α

Η ΧΡΗΣΗ ΤΩΝ ΤΕΘΩΡΑΚΙΣΜΕΝΩΝ ΣΤΟ ΒΙΕΤΝΑΜ

ΜΗΝΙΑΙΟ ΠΕΡΙΟΔΙΚΟ ΓΙΑ ΤΗΝ ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΚΑΙ ΠΑΓΚΟΣΜΙΑ ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ

ΤΕΥΧΟ Σ

10 · ΜΑΙΟΣ

1997

* ΔΡΧ. 800

1

Η ΜΑΧΗ ΤΟΥ ΚΑΠΕΤΡΟΝ Η ΠΡΩΤΗ ΜΕΓΑΛΗ ΒΨΖΑΝΤΙΝΟ-ΣΕΛ ΤΖΟΥΚΙΚΗ ΣΥΓΚΡΟΥΣΗ

ΓΟΥΣΤΑΥΟΣ ΑΔΟΑΦΟΣ ΤΟ "ΛΙΟΝΤΑΡΙ ΤΟΥ ΒΟΡΡΑ1'

Η ΚΑΤΑΛΗΨΗ ΤΗΣ IWO JIMA ΑΠΟ ΤΟΥΣ ΑΜΕΡΙΚΑΝΟΥΣ ΘΥΕΛΛΑ ΑΠΟ ΓΗΝ ΑΝΑΤΟΛΗ

Η ΜΟΓΓΟΛΙΚΗ ΕΙΣΒΟΛΗ ΣΤΗΗ ΕΥΡΩΠΗ

Η ΔΕΚΑΧΡΟΝΗ ΔΡΑΣΗ ΤΟΥ ΠΟΛΕΜΙΚΟΥ ΝΑΥΤΙΚΟΥ ΣΤΗΝ ΚΥΠΡΟ ( 1964- 1974)

Η ΠΡΩΤΗ ΑΜΕΡΙΚΑΝΙΚΗ ΕΠΙΔΡΟΜΗ ΕΝΑΝΤΙΟΝ ΤΟΥ ΒΕΡΟΛΙΝΟΥ ΤΟ ΑΥΣΤΡΑΛΟ ΝΕΟΖΗΛΑΝΔΙΚΟ ΕΚΣΤΡΑΤΕΥΤΙΚΟ ΣΩΜΑ ΣΤΗΝ ΕΛΛΑΔΑ Η ΔΟΛΟΦΟΝΙΑ ΤΟΥ ΣΤΡΑΤΗΓΟΥ ΤΕΛΛΙΝΙ ΚΑΙ ΤΟ ΕΠΕΙΣΟΔΙΟ ΤΗΣ ΚΕΡΚΥΡΑΣ

ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ 6 ΘΥΕΛΛΑ ΑΠΟ ΤΗΝ ΑΝΑΤΟΛΗ Η ΜΟΓΓΟΛΙΚΗ ΕΙΣΒΟΛΗ ΣΤΗΝ ΕΥΡΩΠΗ 14

Η ΠΡΩΤΗ ΑΜΕΡΙΚΑΝΙΚΗ ΕΠΙΔΡΟΜΗ ΕΝΑΝΤΙΟΝ ΤΟΥ ΒΕΡΟΛΙΝΟΥ (6 ΜΑΡΤΙΟΥ 1944)

22

Η ΧΡΗΣΗ ΤΩΝ ΤΕΘΩΡΑΚΙΣΜΕΝΩΝ ΣΤΟ ΒΙΕΤΝΑΜ

29

Η ΔΕΚΑΧΡΟΝΗ ΔΡΑΣΗ ΤΟΥ ΠΟΛΕΜΙΚΟΥ ΝΑΥΤΙΚΟΥ ΣΤΗΝ ΚΥΠΡΟ (1964-1974)

36

Η ΜΑΧΗ ΣΤΟ ΚΑΠΕΤΡΟΝ Η ΠΡΩΤΗ ΜΕΓΑΛΗ ΒΥΖΑΝΤΙΝΟ-ΣΕΛΤΖΟΥΚΙΚΗ ΣΥΓΚΡΟΥΣΗ (1048-1049 μ.Χ.)

40

ΓΟΥΣΤΑΥΟΣ ΑΔΟΛΦΟΣ ΤΟ "ΛΙΟΝΤΑΡΙ ΤΟΥ ΒΟΡΡΑ"

48

ΤΟ ΑΥΣΤΡΑΛΟ-ΝΕΟΖΗΛΑΝΔΙΚΟ ΕΚΣΤΡΑ ΤΕΥΤΙΚΟ ΣΩΜΑ ΣΤΗΝ ΕΛΛΑΔΑ (ΑΠΡΙΛΙΟΣ-ΜΑΙΟΣ 1941)

58

Η ΔΟΛΟΦΟΝΙΑ ΤΟΥ ΣΤΡΑΤΗΓΟΥ ΤΕΛΛΙΝΙ ΚΑΙ ΤΟ ΕΠΕΙΣΟΔΙΟ ΤΗΣ ΚΕΡΚΥΡΑΣ

66

"OPERA ΤΙΟΝ DETACHMENT" Η ΚΑΤΑΛΗΨΗ ΤΗΣ IWO JIMΑ ΑΠΟ ΤΟΥΣ ΑΜΕΡΙΚΑΝΟΥΣ

40

66 Ω Φ Υ Λ Λ 0 Κ α λλιτεχνική απεικόνιση της διάσημης φ ω τογραφίας με την ύψωση τη ς αμερικανικής σημαίας στη ν lw o Jima. Ο φ ω τογράφ ος Joe Rosenthal κέρ δισ ε το βραβείο Pulitzer για τη φ ω τογραφία αυτή.

ΜΟΝΙΜΕΣ

ΣΤΗΛΕΣ

4 ΕΙΔ Η ΣΕ ΙΣ 75 ΑΛΛΗΛΟΓΡΑΦΙΑ 78 ΦΥΣΙΟΓΝΩΜΙΕΣ 79 80 81 82

ΗΜΕΡΟΛΟΓΙΟ ΤΟ ΓΝΩΡΙΖΑΤΕ; ΒΙΒΛΙΟΠΑΡΟΥΣΙΑΣΗ Q U IZ ΓΝΩΣΕΩΝ

•ΣΤ Ρ Α Τ ΙΩ Τ ΙΚ Η ΙΣ Τ Ο Ρ ΙΑ " Μηνιαίο περιοδικό - Κυκλοφορεί στις αρχές κάθε μήνα · Ε Κ Δ Ο Τ Η Σ -Δ ΙΕ Υ Θ Υ Ν Τ Η Σ : ΣΤΑΥΡΟΣ ΠΑΝΕΛΗΣ · Δ ΙΕ Υ Θ Υ Ν Τ Η Σ ΣΥ Ν Τ Α Ξ Η Σ : ΛΕΩΝΙΔΑΣ Σ. ΜΠΛΑΒΕΡΗΣ · Α Ρ Χ ΙΣ Υ Ν Τ Α Κ Τ Η Σ : ΒΑΣΙΛΗΣ ΚΑΜΠΑΝΗΣ · Σ Υ Ν Ε Ρ Γ Α Τ Ε Σ -Σ Υ Μ Β Ο Υ Λ Ο Ι: ΜΙΧΑΗΛ ΟΙΚΟΝΟΜΑΚΟΣ, Αντιστράτηγος ε.α. / ΕΛΕΥΘΕΡΙΟΣ ΠΑΠΑΠΑΝΝΑΚΗΣ, Υποστράτηγος ε.α. / ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΣ ΚΑΝΑΚΑΡΗΣ. Υποστράτηγος ε.α., τ. Καθηγητής Στρατιωτικής Ιστορίας Σ.Σ.Ε./ ΔΗΜΗΤΡΗΣ ΓΕΔΕΩΝ, Υποστράτηγος ε.α., Καθηγητής Στρατιωτικής Ιστορίας Σ.Σ.Ε. / ΙΩΑΝΝΗΣ ΣΤΟΥΡΑΣ Υποστράτηγος ε.σ. ΠΑΝΝΗΣ ΡΟΥΣΚΑΣ. Αρχιπλοίαρχος (Δ) ΠΝ ε.α. / ΗΛΙΑΣ ΠΑΠΑΘΑΝΑΣΗΣI ΑΝΑΡΓΥΡΟΣ ΦΑΓΚΡΙΔΑΣ / ΠΑΝΝΗΣ ΚΥΡΙΑΚΟΥ / ΑΛΕΞΗΣ ΣΑΒΒΙΔΗΣ / ΜΑΝΟΥΣΟΣ ΚΑΜΠΟΥΡΗΣ / ΠΑΝΑΓΙΩΤΗΣ ΤΣΑΔΑΡΗΣI ΑΝΤΩΝΗΣ ΕΛΕΥθΕΡΙΑΝΟΣ / ΝΙΚΟΣ ΣΤΕΦΑΝΟΥ / ΚΑΤΕΡΙΝΑ ΒΑΡΕΛΑ / ΠΑΝΤΕΛΗΣ ΚΑΡΥΚΑΣ / ΧΡΗΣΤΟΣ ΠΑΝΑΓΙΩΤΟΠΟΥΛΟΣ / ΚΟΣΜΑΣ ΠΑΠΑΒΛΑΣΟΠΟΥΛΟΣ / ΔΗΜΗΤΡΗΣ ΧΡΙΣΤΟΔΟΥΛΟΥ / ΔΗΜΗΤΡΙΟΣ Β. ΣΤΑΥΡΟΠΟΥΛΟΣ ΖΑΦΕΙΡΗΣ ΡΩΣΣΙΔΗΣ / ΝΙΚΟΣ ΝΙΚΟΛΟΥΔΗΣ / ΔΗΜΗΤΡΗΣ ΓΑΡΟΥΦΑΛΗΣ / ΝΙΚΟΣ ΓΙΑΝΝΟΠΟΥΛΟΣ / ΙΩΑΝΝΗΣ ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΥ / ΝΙΚΟΣ ΔΙΑΒΑΤΗΣ / ΦΑΙΔΩΝ ΚΟΧΙΛΑΣ / ΓΙΑΝΝΗΣ ΒΑΡΣΑΜΗΣ · Ε Π ΙΜ Ε Λ Ε ΙΑ Κ Ε ΙΜ Ε Ν Ω Ν : ΧΑΡΑΛΑΜΠΟΣ ΔΗΜΟΠΟΥΛΟΣ · Γ Ρ Α Μ Μ Α Τ Ε ΙΑ : ΚΙΚΗ ΜΙΧΑΛΟΠΟΥΛΟΥ - ΛΙΝΑ ΚΑΤΣΑΡΟΥ · ΓΡ Α Φ Ε ΙΑ : ΘΕΜΙΣΤΟΚΛΕΟΥΣ 49, 10683 ΑΘΗΝΑ Τ Α Χ Υ Δ Ρ Ο Μ ΙΚ Η Δ ΙΕ Υ Θ Υ Ν Σ Η : ΠΕΡΙΟΔΙΚΟ ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ, Τ.Θ. 3951, 10210 ΑΘΗΝΑ · ΤΗ Λ Ε Φ Ω Ν Α : 38.21.985 / 38.11.386 · FAX: 38.11.386 · Σ Υ Ν Δ Ρ Ο Μ Ε Σ Ε Σ Ω Τ Ε Ρ ΙΚ Ο Υ (Ε Τ Η Σ ΙΑ 11 Τ Ε Υ Χ Η ): 8.800 ΔΡΧ. ΒΙΒΛΙΟθΗΚΕΣ-ΤΡΑΠΕΖΕΣ-ΟΡΓΑΝΙΣΜΟΙ ΚΛΠ. 15.000 ΔΡΧ. · Σ Υ Ν Δ Ρ Ο Μ Ε Σ Ε Ξ Ω Τ Ε Ρ ΙΚ Ο Υ : ΕΥΡΩΠΗ 10.000 ΔΡΧ, / ΚΥΠΡΟΣ 10.000 ΔΡΧ, / ΥΠΟΛΟΙΠΕΣ ΧΩΡΕΣ 10.500 ΔΡΧ. · Ε Π ΙΤ Α Γ Ε Σ (Τ Α Χ Υ Δ Ρ Ο Μ ΙΚ Ε Σ ): ΠΕΡΙΟΔΙΚΟ ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ, Τ.Θ. 3951, 10210 ΑΘΗΝΑ · Υ Π Ε Υ Θ Υ Ν Ο Σ Σ Υ Μ Φ Ω Ν Α Μ Ε Τ Ο Ν Ο Μ Ο : ΣΤΑΥΡΟΣ ΠΑΝΕΛΗΣ, Θεμιστοκλέους 49, Αθήνα · Ο ΙΚ Ο Ν Ο Μ ΙΚ Ο Σ Υ Π Ε Υ Θ Υ Ν Ο Σ : ΣΤΑΥΡΟΣ ΠΑΝΕΛΗΣ · Μ Ο Ν Τ Α Ζ : ΑΝΤΩΝΗΣ ΜΠΟΥΜΠΑΛΙΚΗΣ · F IL M S : GRAFFITI · Ε Κ Τ Υ Π Ω ΣΗ : Δ. ΕΥΣΤΡΑΤΟΓΛΟΥ-Ι. ΞΥΝΟΣ ΟΕ · Β ΙΒ Λ ΙΟ Δ Ε Σ ΙΑ : ΚΛ. ΚΟΥΚΙΑΣ & ΥΙΟΙ ΟΕ

Ε

Ν Ε Α Α Π Ο ΤΟ Μ Ο Υ Σ Ε ΙΟ ΤΗ Σ Π Α Ενα από τα πολύτιμα ε κ θ έ ­ ματα του θαυμάσιου Μ ουσεί­ ου της ΠΑ απέκτησε, σχετικά πρόσφατα, την οριστική του

Ι Δ

Η

στην αριστερή πλευρά του ρόγχους του αεροσκάφους από τον εξα ιρετικό μοντελιστή Μέγα Τσώνο. Τα αποτελέσματα της προσεκτικής εργασίας φαίνονται στις δύο φωτογρα­ φίες.

Πλευρική άποψη του F-84C Thunderjet, όπως αυτό βρίσκεται στο Μουσείο της ΠΑ. Στην αριστερή πλευρά του ρόγχους του αεροσκάφους διακρίνεται η σύνθεση του εμβλήματος του ακροβατικού σμήνους (φωτ. Λ. Μπλαβέρης)

Το έμβλημα του πρώτου ελληνικού ακροβατικού σμήνους (φωτ. Λ. Μπλαβέρης).

“τα υ τό τη τα ” . Πρόκειται για το μαχητικό αεροσκάφος F-84G Thunderjet, που εντάχθηκε στη δύναμη της ΠΑ (τό τε ΕΒΑ) στη δεκαετία του ‘50. Το αεροσκά­ φος αυτό αποτέλεσε τον “ πυρήνα” για τη δημιουργία του πρώτου ακροβατικού σμή­ νους της Αεροπορίας μας, του φημισμένου "Καρέ των Ασσων” , με τα χρώματα του ο­ ποίου είναι βαμμένο και ενταγμένο στη δύναμη του Μ ουσεί­ ου της ΠΑ. Επειτα από λεπτο­ μερή αρχειακή έρευνα βρέθη­ κε το έμβλημα του ακροβατι­ κού σμήνους και σχεδιάστηκε

ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΙΣ Τ Ο Ρ ΙΑ

Μ ΙΑ Σ Η Μ Α Ν Τ ΙΚ Η Π Ρ Ο Σ Φ Ο Ρ Α ΤΗ Σ Β Ο Υ Λ Η Σ ΤΩ Ν ΕΛΛΗΝΩΝ Βουλή των Ελλήνων δεν σημαίνει μόνο βουλευτές και κοινοβουλευτικό έργο. Εκεί επ ιτελείτα ι και άλλο σημαντικό έργο, το οποίο δυστυχώς έρχε­ ται λίγες φορές στην επιφά­ νεια και τις περισσότερες πα­ ραμένει γνωστό μόνο σε λί-

Σ

Ε

Ι Σ

γους ανθρώπους. Μια εθνικής σημασίας πρωτοβουλία της Βουλής των Ελλήνων και των προέδρων της Αθανασίου Τσαλδάρη και Απόστολου Κακλαμάνη είναι η υλοποίηση της αρχικής ιδέας του καθηγητή Γ Κουμάντου για την ανεύρεση και στη συνέχεια την έκδοση όλων των πρακτικών τη ς Βουλής των Ελλήνων που αφορούν την Κύ­ προ και τη ν υπόθεσή της, από τό τε που πρωτοαπασχόλησε τους βο υλευτές μέχρι και το 1989. Το εντυπωσιακό αυτό έρ­ γο περάτωσε με επιτυχία η Δι­ εύθυνση Επιστημονικών Μ ε­ λετών της Βουλής, υπό την αι­ γίδα και την επιμέλεια του επι­ στημονικού συνεργάτη αυτής Τριαντάφυλλου Γεροζήση. Το όλο έργο, με τίτλο “Το Κυπρια­ κό στη Βουλή των Ελλήνων” , εκδόθηκε για πρώτη φορά το 1994 και δ ια τίθ ετα ι δωρεάν από τη Βουλή. Το 1996 η Βουλή των Ελλήνων προχώρησε στη δ εύ τερ η -β ελτιω μ ένη -έκδ ο σ η του ίδιου έργου. Οπως σημειώ­ νει και ο πρόεδρος της Βουλής Απόστολος Κακλαμάνης στον πρόλογο της πρώτης έκδοσης, “ ...Η παρούσα έκδοση της Βουλής των Ελλήνων δεν αποσκοπεί μόνο στη διευκόλυνση της ιστορικής έρευνας, αλλά έ ­ χει κυρίως στόχο πολιτικό. Το Κυπριακό πρόβλημα δεν αποτ ε λ ε ί παρελθόν, αλλά παρόν και μέλλον” . Η εργασία άρχισε από τον Τριαντάφυλλο Γεροζήση κατά τη διάρκεια της Ζ' περιόδου της Βουλής (1990-1993) και η προσπάθεια αυτή διήρκεσε περισσότερο από δύο χρόνια. Το έργο απ οτελείται από τέσ ­ σερις τόμους, καθένας από τους οποίους καλύπτει και μια συγκεκριμένη χρονική περίο­ δο (Α’-1915/1956, Β’-1957/1958, Γ-1959/1967, Δ'-1974/1989). Ο αναγνώστης μπορεί να διακρί­ νει στα πρακτικά της Βουλής για την Κύπρο δύο κενά, που αφορούν την περίοδο 19361946 (από τη Δικτατορία της 4ης Αυγούστου μέχρι τη σύ­ γκληση της Βουλής το 1946) και την περίοδο της Δ ικτατο­ ρίας της 21ης Απριλίου (19671974). Οπως σημειώνει και ο ε­ πιμελητής τη ς έκδοσης στο σημείωμά του, “ ...Τα γεγονότα αυτά δεν απουσιάζουν από τα πρακτικά της Βουλής των Ελλήνων. Φαίνονται μέσα από τις συζητήσεις που έγιναν με­ τά την αποκατάσταση του κοι­ νοβουλευτικού βίου της χώ­

ρας και της Δ ημοκρατίας” . Το σημαντικό στοιχείο της εργα­ σίας είναι ότι δεν έχει γίνει καμμία επιλογή κειμένων. Δη­ μοσιεύονται όλα τα επίσημα πρακτικά της Βουλής που αφο­ ρούν το συγκεκριμένο θέμα. Τα όποια σχόλια, εκτιμήσεις, α­ πόψεις κλπ. μπορεί να τα δια­ μορφώσει και να διατυπώσει ε­ λεύθερα ο κάθε μελετητής, α­ νάλογα με την άποψη, τη θέση και τα γενικό τερα στοιχεία που έχει υπόψη του. Αυτός είναι άλλωστε και ο πιο ουσιαστικός λόγος έκδοσης του έργου αυτού. Δεν σκοπεύει στο να υποδείξει τι είναι σωστό ή όχι. αλλά στο να αποτελέσει ένα πολύτιμο “ ερ γα λείο” μελέτης και έρευνας Yta τον κάθε Ελληνα, πάνω σε ένα Εθνικό θέμα.

ΕΝΑΣ ΑΠΟΜ ΑΧΟΣ ΤΗ Σ ΑΠΟΤΥΧΗΜ ΕΝΗΣ Ε Π ΙΔ Ρ Ο Μ Η Σ ΤΩ Ν Α Μ Ε Ρ ΙΚ Α Ν Ω Ν Σ Τ Ο ΙΡ Α Ν Οταν οι Ιρανοί του Αγιατολλάχ Χομεϊνί είχαν εισβάλει στην Αμερικανική Πρεσβεία στην Τεχεράνη και κρατούσαν ως ομήρους μέλη του προσω­ πικού της, το 1980, η κυβέρνη­ ση των ΗΠΑ είχε αποφασίσει να προχωρήσει στην απε­ λευθέρωσή το υς με κάθε τρό­ πο. Μ εταξύ των σχεδίων που ε­ πεξεργαζόταν ήταν αυτό της χρήσης δύο ειδικά διασκευα­ σμένων μεταφορικών αερο­ σκαφών C-130, που θα μπο­ ρούσαν να προσγειωθούν και να απογειωθούν από ένα γήπε­ δο ποδοσφαίρου κοντά στην Αμερικανική πρεσβεία. Από τα τρία αυτά ειδικά διασκευασμέ­ να C-130 (εφοδιασμένα με συστήματα ρουκετών για επι­ χείρηση STOL), διασώζεται σή­ μερα το ένα, σε μουσείο της Georgia των ΗΠΑ. Το γεγονός αυτό αποκαλύφθηκε πρόσφα­ τα για πρώτη φορά από το πε­ ριοδικό “Jane's Defense Weekly” . Το αεροσκάφος είναι ένα YC-130H Hercules “ 741683” εφοδιασμένο με ειδ ικές ρουκέτες, που θα το επιβρά­ δυναν άμεσα κατά την προ-

Ε

Ι Δ

Η

To YC-130H “ 74-1686” στο χώρο του Μουσείου της Αεροπορίας στη Georgia των ΗΠΑ. Το αεροσκάφος διατήρησε τις επεκτάσεις στο τμήμα της ουράς και στο κάθετο σταθερό, τα ειδικά διασκευασμένα flap (“ double-slotted flaps” ), ένα ειδικό προστατευτικό στρώμα βαφής (πάχους 1/4 in) στο πίσω μέρος της ατράκτου και, φυσικά, τα σημεία και τις υποδοχές όπου τοποθετούντο οι βοηθητικές ρ ουκέτες (φωτ. Giuseppe Picazella/ “Aeroplane Monthly”). σγείωσή του στο γήπεδο, ενώ (αντίθετα) θα του παρείχαν την απαραίτητη ώθηση για να απογειωθεί από τον ίδιο χώρο φορτωμένο με τους ομήρους. Το αεροσκάφος αυτό άρχι­ σε τις πλήρεις επιχειρησιακές δοκιμές του στην αεροπορική βάση Eglin της Φλόριντα στις 29 Οκτωβρίου 1980 και τό τε ε ί­ χε κα τα φ έρει να απογειωθεί καλύπτοντας απόσταση 50 υαρδών. Οταν όμως επιχείρη­ σε να προσγειωθεί χρησιμο­ ποιώντας το ειδ ικό σύστημα ε­ πιβράδυνσης, έπεσε σε απώ­ λεια στήριξης, η δεξιά πτέ­ ρυγα άγγιξε το έδαφος και έ ­ σπασε, ενώ εκδηλώθηκε πυρκαγιά και στη δεξαμενή καυσίμων. Το ευτύχημα ήταν ό τι το πενταμελές πλήρωμα διασώθηκε χωρίς να πάθει το παραμικρό. Π ιστεύεται ό τι δεν πραγματοποιήθηκαν άλλες δοκιμές και το σχέδιο απε­ λευθέρωσης των ομήρων, που είχε ήδη υποστεί μια αναβολή τον Απρίλιο του 1980 (μετά τη γνωστή αποτυχημένη προσπά­ θ εια στην έρημο του Ιράν), α­ κυρώθηκε οριστικά, καθώς ε ί­ χαν δρομολογηθεί πολιτικές λύσεις για την απελευθέρωση των ομήρων. Από τα δύο άλλα YC-130H που είχαν προετοιμαστεί για να συμμετάσχουν στην απο­ στολή, το YC-130H “74-2065” ε­ πανήλθε σε επιχειρησιακές πτήσεις ως απλό C-130H, ενώ το “ 74-1686” διατηρήθηκε ως YC-130H και δόθηκε στο Μουσείο της Αεροπορίας στο Werner Robins της Georgia, ό­ που βρισκόταν όλα αυτά τα

χρονιά, μακρια απο τα φωτα της δημοσιότητας.

Γ ΙΟ Υ Γ Κ Ο Σ Λ Α Β ΙΚ Η ΝΤΑΚΟΤΑ Ενα αεροσκάφος DC-3 Dakota που ανήκει στη δύναμη του Μουσείου τη ς Γιουγκο­ σλαβικής Αεροπορίας, πρόκει­ τα ι να συντηρηθεί και να ανα­ κατασκευαστεί ώστε να είναι έτοιμο για έκθεση στους χώ­ ρους του Μουσείου. Η αρχική εργασία ξεκίνησε το 1995 και κατά τη διάρκεια των ετών που πέρασαν το συγκεκριμένο DC3 αποχρωματίστηκε, αποσυναρμολογήθηκε, επιθεωρήθηκε, επιδιορθώθηκε όπου χρειαζόταν και στη συνέχεια επανασυναρμολογήθηκε. Τώρα βρίσκεται σε αυτή την κατά­

Σ

Ε

Ι Σ

σταση στις εγκαταστάσεις (επισκευαστικό κέντρο) της JAT, στο διεθνές αεροδρόμιο του Βελιγραδιού, έτοιμο να βαφτεί και να λάβει την τελική του διαμόρφωση και στη συνέχεια να μ ετα φ ερ θεί στο κοντά ευρ ι­ σκόμενο Αεροπορικό Μουσείο. Το αεροσκάφος αυτό (με τα στοιχεία YU-ABB), είναι ένα από τα τέσσερα που δια­ θ έ τ ε ι το Μουσείο της Γιουγκο­ σλαβικής Αεροπορίας. Τα υπό­ λοιπα είναι: ένα DC-3 (YUABG), ένα C-47 (71214) και ένα Li-3 (7011), που αποτελεί τη σο­ βιετική έκδοση του ίδιου α ε­ ροσκάφους και κατασκευά­ στηκε στη Σοβιετική Ενωση έ ­ πειτα από σχετική άδεια της Αμερικανικής κυβέρνησης. To DC-3 με τα στοιχεία YUABB κατασκευάστηκε το 1942 και εντάχθηκε στη δύναμη της USAAF ως "42-93765” . Υπηρέ­ τησε ως μεταφορικό στο μέτω­ πο του Ειρηνικού και στην Ασία. Μ εταπολεμικά μετατράπηκε σε επιβατικό στο εργο­ στάσιο της Avia στην Τσεχο­ σλοβακία και το Μάρτιο του 1947 έφθασε στη Γιουγκοσλα­ βία και εντάχθηκε στη δύναμη της κρατικής αεροπορικής ε ­ ταιρίας JAT, ως το πρώτο αερο­ σκάφος DC-3 της δύναμής της.

σαλίας, Αθήνα). Θέμα της διά­ λεξης είναι “ Η Βόρειος Μ ακε­ δονία κατά τη Βυζαντινή πε­ ρίοδο” και ομιλητής ο διαπρε­ πής βυζαντινολόγος και συνεργάτης του περιοδικού μας, Δρ Νίκος Νικολούδης. Το θέμα είναι εξα ιρετικά επίκαι­ ρο, καθώς οι σχέσεις μας με τη FYROM έχουν αναβαθμιστεί σημαντικά τελευ τα ία σε όλους τους τομείς, πλην του ονόμα­ τος, που παραμένει το μοναδι­ κό “ ακανθώ δες” πρόβλημα με­ ταξύ των δύο χωρών. Στη διά­ λεξη ο ομιλητής, μεταξύ των άλλων, θα επιχειρήσει μια ανα­ φορά στη μεσαιωνική ιστορία των βορειότερων, “ αλύτρω­ των" περιοχών της Μακεδο­ νίας, δηλαδή των περιοχών της Πελαγονίας, της Αχρίδας και του Μ ελένικου. Για τους Βυζαντινούς η κατοχή των πε­ ριοχών αυτών ήταν ιδιαίτερα σημαντική, για τί προστάτευαν τη στρατηγικής σημασίας Εγνατία οδό στα πλευρά, σε όλο το μήκος της, από την Αδριατική ως την Κωνσταντι­ νούπολη. Η στρατηγική σημα­ σία των περιοχών αυτών ήταν μεγάλη από πολύ παλιά και αυτός άλλωστε ήταν ο λόγος της έντονης διεκδίκησής τους από τους Βούλγαρους, τους Σέρβους και τους Νορμανδούς.

Ε Ν Δ ΙΑ Φ Ε Ρ Ο Υ Σ Α Δ ΙΑ Λ Ε Ξ Η Μια εξαιρετικά ενδιαφ έ­ ρουσα διάλεξη πρόκειται να πραγματοποιηθεί στις 19.30 της 9ης Μαϊου 1997 στο χώρο της “ Επιτροπής Σπουδών Νοτιο-Ανατολικής Ευρώπης" («α­ πλανών 9, πάροδος οδού Μασ­

ΩΡΕΣ ΓΡΑΦΕΙΟΥ Πληροφορούμε τους αναγνώστες μας ότι το ωράριο λειτουργίας των γραφείων της ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗΣ ΙΣΤΟΡΙΑΣ είναι:

07.00 - 15.30

Το αεροσκάφος DC-3 (YU-ABB) της JAT σε κάποια φάση των εργασιών συντήρησής του (φωτ. Ig o r Salinger/ “ Fly Past").

ΚΑΘΗΜ ΕΡΙΝΩ Σ πλην Σα66άτουΚυριακής

ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΙΣ Τ Ο Ρ ΙΑ

Η ΜΟΓΓΟΛΙΚΗ ΕΙΣΒΟΛΗ το νότιο άκρο τη ς λίμνης Βαϊκάλης, εκ εί από όπου πηγάζουν έξι ποταμοί για να εκβάλουν όλοι στην τεράσ τια κοίτη του Αμούρ και ό­ που οι χειμώ νες είναι δριμύτα τοι ενώ τα κα­ λοκαίρια ανυπόφορα, η πιο παράξενη αυτο­ κρατορία τη ς Ιστορίας αναδύθηκε το 1206 από μια πλειάδα νομαδικών λαών. Τη χρονιά εκείνη, μ ετά από ένα μακρύ εξο ντω τικό α­ γώνα που είχε αιματοκυλίσει όλη τη ν έρημο Γκόμπι, οι φ υ λές των βαρβάρων κτηνοτρο­ φών είχαν ενω θεί τελικά δια τη ς βίας κάτω από τη ν ηγεσία το υ Temudjin, ενός αδίστα­ κτου θηρίου που απένειμε στον εα υτό του το ν τίτλ ο το υ Τζένκις Χαν (Ισχυρού Αρχη­ γού). Η εξέλ ιξη είχε θορυβήσ ει το υς γ ειτο ­ νικούς πολιτισμούς τη ς Κίνας, που μάθαι­ ναν με ανησυχία πως πίσω από το Σινικό Τεί­ χος οι Μ ερκίτ, Τάρταροι, Ναϊμάν, Μποϊγκίν. Τζουριάτ και Κ εραϊτ π ολεμισ τές είχαν δώσει τα χέρια μ ετά από π ολλές γ εν ιές μίσους.

Σ

6

Ενας κοντός γεροδεμένος Μογγόλος κυνηγός και το άλογό του, στέκονται πάντα αχώριστοι δίπλα στο σκοτωμένο θήραμά τους. Το βασιλικό κυνήγι αντιπροσώπευε για τους Μογγόλους ό,τι τα μεγάλα ετήσια γυμνάσια για τους σύγχρονους στρατούς.

‘Ή ΜΑΣΤΙΓΑ ΤΩ Ν Μ Ο Γ ΓΟ Λ ΙΚ Ω Ν Ε Π ΙΔ Ρ Ο Μ Ω Ν Π Ρ Ο Κ ΑΛΟ Υ ΣΕ ΑΠ ΙΣΤΕΥ ΤΟ ΤΡΟΜ Ο, ΤΟΣΟ Ω ΣΤΕ Α Κ Ο Μ Α Κ Ι Α Ν Ο Ι Ε Π ΑΡΧ ΙΕ Σ Π Λ Η Μ Μ Υ Ρ ΙΖ Α Ν ΑΠ Ο ΤΟΥΣ Ε ΙΣ Β Ο Λ Ε ΙΣ ΓΙΑ Λ ΙΓΟ , Η Α Ν Α Μ Ν Η Σ Η Ε Μ Ε Ν Ε ΓΙΑ Χ Ρ Ο Ν ΙΑ . Δ Ε Ν Π Α Ε Ι Π Ο ΛΥ Σ Κ Α ΙΡ Ο Σ Π Ο Υ ΣΤ ΙΣ Ε Κ Κ Λ Η ΣΙΕ Σ ΤΗΣ Α Ν Α ΤΟ Λ ΙΚ Η Σ Ε Υ ΡΩ Π Η Σ Η Λ Ε ΙΤΟ Υ ΡΓΙΑ Α Κ Ο Μ Α Π Ε Ρ ΙΕ Λ Α Μ Β Α Ν Ε ΤΗΝ ΕΥΧΗ: ‘Α Π Ο ΤΗΝ Ο ΡΓΗ ΤΩ Ν Μ Ο ΓΓΟ Λ Ω Ν , ΑΓΑΘΕ ΚΥΡΙΕ Σ Ω Σ Ο Ν Η Μ Α Σ ". Ο Ι Μ Ο Γ ΓΟ Λ ΙΚ Ο Ι ΣΤΡΑΤΟΙ Ε ΙΧ Α Ν Α Ν Α Π Τ Υ Ξ Ε Ι Μ ΙΑ ΙΣΧΥ Ο Μ Α Δ ΙΚ Η Σ ΔΡΑΣΗ Σ Ο Π Ω Σ ΤΑ Μ Υ Ρ Μ Η ΓΚ ΙΑ Κ Α Ι Ο Ι Μ Ε Λ ΙΣΣ Ε Σ , Π Ο Υ ΤΟΥΣ ΕΠ ΕΤΡ ΕΠ Ε ΝΑ Ν ΙΚ Ο Υ Ν ΠΑΝΤΑ, ΑΣΧΕΤΑ Μ Ε ΤΟ Π Ο ΙΟ Σ ΗΤΑΝ Ε Π ΙΚ ΕΦ ΑΛΗ Σ ΤΟΥΣ". Θ εόδω ρος Ρ ο ύ σ β ε λ τ

ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΙΣ Τ Ο Ρ ΙΑ

Δ Η Μ Η Τ Ρ ΙΟ Σ Β. ΣΤΑΥΡΟΠΟΥΛΟΣ

ITHΜ ΕΥΡΩΠΗ

ΘΥΕΛΛΑ ΑΠΟ ΤΗΝ ΑΝΑΤΟΛΗ Δ εν πέρασε πολύς καιρός μέχρι τη ν ημέρα που οι Μ ογγόλοι σύμμαχοι επέδραμαν κά­ τω από κοινά λάβαρα, ρημάζοντας τις ε ύ ­ φ ορες περιοχές νοτιό τερ α και εξανδραπο­ δίζοντας το υς κατοίκους τους. Το έτο ς 1220 σ ημειώ θηκε η αποφασι­ στική καμπή στη μογγολική εξάπλωση, που έ μ ελλ ε να έχει κοσμοϊστορικές συνέπειες για το υ ς επόμενους δύο αιώνες. Την προη­ γούμενη χρονιά ο υπεροπτικός Σάχης τη ς Αυτοκρατορίας των Χωρασμίων (περιοχή Ιράν-Πακιστάν) Muhammad είχε δ ολοφ ονή­ σει εν ψυχρώ τα μέλη μιας επιτροπής Μογγόλων διπλωματών, προκαλώντας το δικαι­ ολογημένο μένος το υ Τζένκις Χαν. Η γιγα­ ντομαχία που ακολούθησε το 1220 στην πε­ ριοχή μετα ξύ τω ν ποταμών Ωξου και Ιαξάρτη, εκτυ λίχ θ η κε με τόσο αστραπιαίους ρυθμούς που κα τέπ ληξε ολόκληρο το ν κό­ σμο. Μέσα σε π έντε μήνες σι 200.000 Μογγόλοι του μεγάλου πολέμαρχου είχαν θ έσ ει

Οι στρατιώ τες ή οι άμαχοι που είχαν την ατυχία να αιχμαλωτιστούν από τους Μογγόλους, μπορούσαν να ελπίζουν μόνο σε ένα γρήγορο τέλος της επίγειας τραγωδίας τους.

το ν πολύ μεγαλύτερο στρατό τω ν Χωρα­ σμίων μ ετα ξύ σφύρας και άκμονος, καταφ έρ οντά ς το υ αλλεπάλληλα συντριπτικά στρατηγικά κτυπήματα από κάθε κα τεύ ­ θυνση. Πόλεις-φάροι του ανατολικού πολι­ τισμού όπως οι Βουχάρα, Σαμαρκάνδη, Μερ6, Σινιάζ, Νισαπούρ, Φεργκάνα, είχαν ι­ σοπεδωθεί και λεη λα τη θ εί, Ο ίδιος ο Σάχης είχε καταντήσ ει φυγάς μέσα στην ίδια του τη χώρα και τελικ ά π έθανε από τη θλίψη του. Τον είχαν καταδιώ ξει απηνώς οι Μογγόλοι στρατηγοί Subudai και Jebe, οι οποίοι, Το 40% του μογγολικού ιππικού αποτελείτο από βαριές μονάδες οπλισμένες μ ε λόγχες μήκους 3,7 μέτρων, που έφεραν ένα γάντζο στη βάση της αιχμής για να γκρεμίζουν τον αντίπαλο από το άλογό του. Εκτός από τα τόξα, το βαρύ ιππικό δ ιέ θ ε τε επίσης κυρτά αμφίστομα σπαθιά και πολεμικούς πέλεκεις.

αφού εκπλήρωσαν τη ν αποστολή τους, ζή­ τησαν να το υς επιτραπεί μια επιδρομή προς τα εδάφη των Κιπτσάκ στη νότια Ρω­ σία. Η έγκριση δ ό θ η κε και έ ξι μήνες μ ετά το ενισχυμένο μογγολικό απόσπασμα βρι­ σκόταν ήδη στην Τυφλίδα, έχοντας κονιορ­ τοποιήσει τις δυνάμεις το υ βασιλιά τη ς Γε­ ωργίας. Στα επόμενα δύο χρόνια αυτοί οι 30.000 π ολεμιστές θα σαρώσουν τη ρωσική ύπαιθρο ως το ν ποταμό Δνείπερο, κατατρο­ πώνοντας το υς σ τρατούς τω ν Κουμάνων, των Ρώσων, των Βουλγάρων του Βόλγα και των Κανγκλί. Η πρω τοφανής επιτυχία τη ς “ εξερ εύ ν η σ η ς ” ενθά ρρ υνε το υ ς Μογγόλους και άρχισε να γεννά ανάμεσά το υς σκέψεις για μια μελλοντική επέκταση προς δυσμάς. Την αρισ τοτεχνική εκείν η επιδρο­ μή διέκοψ ε τελικ ά το 1223 ο ίδιος ο Τζένκις Χαν, όταν ανακάλεσε το υ ς δύο στρατηγούς του, που επέστρεψαν στη Μ ογγολία περνώ­ ντα ς το υ ς άνδρες το υς από το βόρειο άκρο

ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΙΣ Τ Ο Ρ ΙΑ

β *

τη ς Κασπίας. Το 1227 ο η γέτη ς-μ ύ θ ο ς π έθανε ξαφνικά σε ηλικία 60 ετών. Π ροαισθανόμενος το τ έ ­ λος το υ είχε υπ οδείξει ως διάδοχό το υ το ν πρω τότοκο γιο του, το ν Ogedai, και η “ κουριλτάι” που σ υγκλήθηκε γΓ αυτό το λό­ γο στο Καρακορούμ απλώς επιβεβαίωσε τη ν επιλογή. Τόσο η αλλαγή στο θρόνο, όσο και το γεγονός πως τα ηνία τη ς μογγολικής δι­ πλωματίας κατείχε ο Κινέζος Yeliu Chutsai, σ υνετέλεσ αν στη γενικό τερ η προσήλωση των Μογγόλω ν στα ασιατικά ζητήματα, ξ ε ­ χνώ ντας για αρ κετό καιρό τις σκέψεις για ε ι­ σβολή στην Ευρώπη. Επτά όμως χρόνια αρ­ γότερα, σε μια παρόμοια συνέλευση, το ζή­ τη μα επ ανήλθε έντονα, σ υνοδευόμενο από ά φ θο νες αναφορές που κατέφ θαναν από το εκτετα μ έν ο δίκτυο κατασκόπων και προπαγανδιστών που είχαν στήσει οι Μ ογγόλοι σε ευρωπαϊκές χώρες. Η Δύση βρισκόταν σε πλήρη σύγχυση και ο Πάπας έβλεπ ε με συμπάθεια τη ν προοπτική τη ς συνεργασίας με το υ ς επιφανείς Μ ογγόλους του Ν εστο­ ριανού δόγματος. Επιπρόσθετα, όσο και αν η ανατολή θ εω ρ είτο το φυσικό πεδίο δράσης τη ς μογγολικής αυτοκρατορίας, οι δυνατό­ τη τε ς κατάκτησης ε κ ε ί ήταν πια π εριορισμέ­ νες. Αντίθετα, οι α τέλ ειω τες στέππες τη ς δυτικής Ρωσίας αποτελούσαν το ν ιδανικό χώρο εκτρ ο φ ή ς αλόγων και συνεπώς το ν κα­ λύ τερ ο πολλαπλασιαστή ισχύος για τη μογ­ γολική πολεμική μηχανή. Η “ κουριλτάι", προ­ φανώς εμπνευσμένη από τη μεγαλομανία το υ ιδρυτή της, αποφάσισε να εμ π λέξει τις μογγολικές δυνάμεις σε τέσσ ερις μεγάλες στρατιω τικές επιχειρήσεις ταυτόχρονα! Το 1234 ο π όλεμος εναντίον τη ς δυναστείας των Song στη νότια Κίνα μαινόταν ακόμα, ενώ ισχυρές μογγολικές μονάδες ασχολούντο με τη ν καταστολή μιας εκ τε τα μ έ ν η ς εξέγερ σ ης στην κορεατική χερσόνησο. Μια τρ ίτη στρατιά επιχειρούσε στην Περσία για το ν έλεγχο το υ ζωτικού “ δρόμου του μ ετα ξιο ύ ” , επιβάλ­ λοντας το ν τρ όμ ο σε όλη τη ν περιοχή ανάμε­ σα στον Καύκασο και τη Μαύρη Θάλασσα. Η τέτα ρ τη στρατιά προοριζόταν για τη ν εισβο­ λή στη Ρωσία και τη ν Ευρώπη. Για να σ υγκροτήσει τη ν τελευ τα ία αυτή στρατιά, ο Μ εγάλος Χαν α νέθεσ ε στις υπη­ ρεσ ίες πληροφοριών του, που στελεχώ νο­ ντα ν από μορφω μένους Κινέζους μανδαρί­ νους, να μ ελετήσ ουν το στρατηγικό πρόβλη­ μα και να το υ δώσουν τη συμβουλή τους. Η τελική αναφορά των μανδαρίνων εκτιμούσ ε πως μια εκσ τρατεία για τη ν καθυπόταξη τη ς Ευρώπης από τα Ουράλια ως το ν Α τλαντικό θα απαιτούσε 16 ως 18 χρόνια για να ο λοκλη­ ρω θεί και μια αρχική δύναμη 150.000 ανδρών. Το 1236 οι π ολεμισ τές αυτοί είχαν ήδη εξε υ ρ ε θ ε ί από τις φ ρουρές τη ς Κίνας, καθώς σι κα τα κτη τές τη ς αυτοκρατορίας τω ν Χωρασμίων ήταν ακόμα δεσ μευμένοι στην Περσία. Οι αναγκαίοι αριθμοί ίππων εξασφαλίστηκαν από τις υπέροχες ράτσες τη ς νότιας Ρωσίας. Το γενικό πρόσταγμα τη ς εκσ τρατείας ο Ogedai το έδωσε στο γιο του, πρίγκηπα Batu. Φυσικά η παρουσία το υ Batu έδινε αξιοπιστία και κύρος στο εγχείρημα, αλλά ο νεαρός πρίγκηπας ήταν πολύ άπειρος για να διοικήσει

ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΙΣ Τ Ο Ρ ΙΑ

προσωπικά μια τέτο ια πολεμική μηχανή σε μια τόσο πολύπλοκη επιχείρηση. Αναγνωρίζο­ ντας α υ τές τις δυσκολίες ο Ogedai έθ εσ ε υπό τις δια ταγές του γιού το υ το ν 60χρονο Στρατηγό Subudai Bahadur, το ν καλύτερο επι­ χειρησιακό και τα κτικό εγκέφ αλο το υ 13ου αιώνα. Το 1236 ο κίτρινος ό λεθ ρ ο ς ξαναγύρισε στη ρωσική γη με μεγαλύτερη μανία από οποιαδήποτε άλλη φορά. Αφού υπ έτα ξε πλή­ ρως τα βουλγαρικά φύλα το υ άνω Βόλγα και το υς Κιπτσάκ στο νότο, ο Subudai διέσχισε το χειμώνα του επόμενου χρόνου το ν παγωμένο Βόλγα με 120.000 άνδρες, εισ βάλλοντας στις π εριοχές των ρωσικών πριγκηπάτων. Η α νε­ λέη τη εκσ τρατεία κράτησε τρία ολόκληρα χρόνια, στα οποία οι Μ ογγόλοι, αφού χρησι­ μοποίησαν τα παγωμένα ποτάμια σαν λεω φ ό­ ρους προέλασης, κατέσ τρεψ αν εκα το ντά δ ες πόλεις και χωριά, με τραγικό αποκορύφωμα τη ν άλωση το υ Κιέβου το Δ εκέμ βρ ιο του 1240. Η κεντρική Ρωσία, ο προμαχώνας τη ς Ευρώπης, είχε υποταχθεί και οι αιμοδιψ είς εισ βολείς είχαν εξασφαλίσει τα μετόπισ θέν τους.

Η ΟΡΓΗ ΤΗΣ ΣΤΕΠΠΑΣ Τί σ τρατός ή τα ν αυτός που είχε σαρώσει τις αχανείς εκτάσ εις τη ς Κίνας, είχε ταπεινώ­ σει το ν πανίσχυρο σάχη τη ς Περσίας και τρ ο ­ μοκρατούσε το υ ς Ρώσους πρίγκηπες στο ά­ κουσμα και μόνο το υ ονόματος του; Σαν λα­ ός οι Μ ογγόλοι ή τα ν σταρόχρωμοι, με σχιστά βαθουλω τά μάτια, μικρές μύτες, έντονα ζυγω ματικά και αδύνατα μαύρα μαλλιά. Είχαν κνή μες ισχνές, μικρά πόδια σ τρεβλω μένα από τη συνεχή ίππευση και δυνατά χέρια. Διέσχιζαν τις αμμώ δεις ερήμους του Τουρκε­ στάν όπως οι ναυτικοί τις θάλασσες, σε μ ε­ γάλες έφιππες ομάδες, με άλογα που μπο­ ρούσαν να καλπάζουν επί τριά ντα χιλιόμετρα και να διανύσουν 150 μέσα σε μια μέρα. Ηταν π ολεμιστές σκληραγωγημένοι, π ροερχόμε­

Η “ αποστολή αναγνώρισης" του Subudai στη Ρωσία είναι η μακρότερη και επιτυχέστερη επιδρομή ιππικού της Ιστορίας. Μια δύναμη 30.000Μογγόλων κάλυψε 9.900χιλιόμετρα σε τρία χρόνια, κερδίζοντας δώδεκα μεγάλες μάχες απέναντι σε πολυαριθμότερους αντιπάλους. Με βάση τις πληροφορίες που αποκτήθηκαν από αυτή την αποστολή, οι Μογγόλοι ήταν πλέον σε θέση να εκμεταλλευτούν αργότερα τον απέραντο διάδρομο της στέππας από τον Καύκασο ως την Ουγγαρία και να επιστρέφουν το 1236 με τέτο ια ορμή που 9α έκανε τα θεμέλια της Ευρώπης να τρίξουν.

νοι από φ υ λές που μετα κινούντο από βοσκό­ τοπο σε βοσκότοπο ανάλογα με τη ν εποχή. Πριν το υς ενώσει το σιδερένιο χέρι το υ Τζένκις Χαν έριζαν αδιάκοπα μ ετα ξύ το υ ς με αμ­ φισβητήσεις των δικαιωμάτων νομής και υφαρπαγές γυναικών. Ιππευαν για πρώτη φο­ ρά στην τρ υ φ ερ ή ηλικία των τριώ ν ετών, ενώ σαν π εντάχρονα παιδιά άρχιζαν να εξασκούνται στο τόξο. Οι περισσότεροι δ ιέθ ετα ν εκ­ πληκτική όραση και ήταν σε θέσ η να ξεχωρί­ σουν έναν άνθρωπο από ένα άλογο σε από­ σταση επτά χιλιομέτρω ν! Σ την τροφ ή τους προτιμούσαν ιδιαίτερα το κρέας, που το συντηρούσαν ξεραίνοντα ς το στον ήλιο και το ν αέρα, δίχως αλάτι. Ετρωγαν αυτό τω ν θ η ­ ραμάτων και τω ν αλόγων, για τί οι χοίροι και τα βοοειδή δεν επιζούσαν στους άγριους α­ νέμους τη ς στέππας. “ Ν έκτα ρ ” το υ ς ήταν το γάλα τη ς φοράδας, ενώ απ εχθάνονταν το νε­ ρό. Ο Μ άρκο Πόλο α νέφ ερ ε ότι είχε δ ει Μογγόλους σ τρατιώ τες να α ντέχουν δέκα μέρες χωρίς μαγειρεμένο φαγητό, ενώ έσβηναν τη δίψα το υς πίνοντας λίγο αίμα από τις φ λέβες των αλόγων τους! Συνήθιζαν να κοιμούνται πάνω στις σ έλλες φορώ ντας το χειμώνα σκούφους από γούνα αλεπούς, μακριές μάλ­ λινες κάπες, παντελόνια από δ έρ μα κατσίκας και δ ερ μά τινες μπ ότες με τσόχινο τελείωμα, χωρίς τακούνι. Μιλούσαν μια γλώσσα ακατά­ ληπτη στους Ευρωπαίους, που έμοια ζε με τις σ τριγκλιές των πουλιών. Οι άγριες α υ τές φ υλές οργανώνονταν σε σ τρα τιω τικές μονάδες με βάση το δεκαδικό σύστημα. Το κύτταρο το υ στρατού το υ ς ήταν μια ομάδα 10 ανδρών (“ αρμπάν”), που συγκροτούσε μαζί με άλλες εννέα μια “ τζανγ κο ύ ν ” . Δ έκα “ τζα νγκο ύ ν” αποτελούσαν μια “ μινγκά ν” 1.000 ανδρών και δέκα από αυτά τα νομαδικά συντάγματα σ υνέθ ετα ν τη με­ γαλύτερη επιχειρησιακή μονάδα των Μογγόλων, τη ν “ τουμά ν". Οι αξιω ματικοί τω ν χαμη­ λών κλιμακίων εκλέγο ντα ν από το υ ς ίδιους το υ ς πολεμιστές, ενώ οι στρατηγοί αναδεικνύονταν με απόλυτα αξιοκρατικά κριτήρια

από τις ικα νότητες που επ έδειξα ν σε προη­ γ ού μενες μάχες. Ηταν ένας σ τρατός ιππικού και α ν τίθ ετα από ό,τι ήταν κοινή πεποίθηση, σχεδόν σε ό λες τις εκσ τρ α τείες του υστε­ ρούσε αριθμητικά των αντιπάλων του. Ισως το γεγονός πως κάθε Μ ογγόλος έσ ερνε πίσω του τρία εφ εδρικά άλογα να οδήγησ ε τους π αρατηρητές τη ς εποχής στο να διογκώσουν υπερβολικά το μ έγ εθ ο ς των ασιατικών ορ­ δών. Τα όπλα το υ ς ήταν ακόμα φ ο βερό τερα από τη ν εμφάνισή το υς. Πάνω από τα ζεστά χιτώνιά το υ ς φορούσαν δερμάτινους θώρα­ κες με επίστρωση από μ ετα λ λ ικές φολίδες. Μ ετά το ν πόλεμο εναντίον των Ξιξία το 1207, ο Τζένκις Χαν υιοθέτησ ε για ολόκληρο το στρατό του ένα μ ετα ξω τό πουκάμισο, που ο Μ ογγόλος π ολεμιστής φορούσε κα τευ θεία ν πάνω από το δέρμα του. Σ την π ραγματικότη­ τα ήταν κάτι παραπάνω από ρούχο - ένα “ α­ λεξίσ φ αιρο" γιλέκο! Το βέλος που κτυπούσε το ανθρώπινο σώμα μπορεί να εισερχόταν στα σπλάχνα, αλλά δ εν τρυπούσε το ύφασμα, καθώς η περιστροφική κίνηση τη ς αιχμής τύ ­ λιγε γύρω τη ς το μ ετά ξι και το οδηγούσε μαζί τη ς μέσα στο τραύμα. Αυτό διευκόλυνε αρ­ γότερα το υ ς Κινέζους, Ινδούς και Πέρσες για τρούς των μογγολικώ ν στρατιών να απο­ σπούν το βέλος από το σώμα τραβώ ντας σιγά-σιγά το πουκάμισο προς τα έξω. Τα κράνη ήταν επίσης από δέρμα και τσόχα, με ειδικά καλύμματα για τη ν προστασία τω ν αυτιών από το ψύχος, ενώ συχνά στη μάχη χρησιμο­ π οιούντο μεταλλικά. Ολοι οι Μ ογγόλοι ιππείς μ ετέφ ερ α ν δύο σ ύνθετα τόξα, ένα για μι­ κρές και ένα για μεγάλες αποστάσεις, με 60 βέλη μοιρασμένα σε δύο φ α ρέτρες, Ριπτόμενα από ένα τό ξο που κατασκευαζό­ ταν με επιστρώσεις κεράτινω ν υλικών και ζω­ ικών νεύρω ν πάνω σε έναν ξύλινο κορμό, μπορούσαν να διαπεράσουν οποιοδήποτε θώρακα τη ς εποχής από τη φανταστική από­ σταση των 300 μέτρων! Με τη βοήθεια ενός μικρού πέτρινου δακτυλιδιού που δ ιευκό ­ λυνε το δ εξιό αντίχειρα να σ υγκροτεί τη χορ­ δή, ο Μ ογγόλος ιππέας ήταν αναμφίβολα ο καλύτερος το ξό τη ς του κόσμου, εκπαι­ δ ευμένος να εξαπολύει τα θανατηφ όρα βέλη του όταν και οι τέσσ ερις οπλές το υ αλόγου ήταν πάνω από το έδαφ ος και συνεπώς δεν επηρέαζαν το σημάδι. Το βασικό οπλισμό του συμπλήρωναν ένα λάσσο και ένα μικρό σ τιλέ­ το. Η στρατιά που προοριζόταν να κτυπήσει τη ν Ευρώπη ίππευε πάνω σε άλογα Przevalsky, που ήταν μικρόσωμα, με κοντόχο­ ντρα δυνατά πόδια και φοβερή αντοχή στον παγετό. Το 1220 μογγολικά έφιππα τμήματα είχαν διασχίσει τη ν τρ ομ ερ ή οροσειρά του Παμίρ μέσα στην καρδιά το υ χειμώνα, πε­ τυχαίνοντας πλήρη αιφνιδιασμό! Ο στρατιώ­ τη ς εκπαίδευε τα εφ εδρικά το υ άλογα να το ν ακολουθούν σαν σκυλιά, υπακούοντας σε φωνές και σφυρίγματα. Η συλλογή πληροφο­ ριών γινόταν με απίστευτα οργανωμένο τρ ό ­ πο για ένα νομαδικό λαό. Ο Μ εγάλος Χαν και οι στρατηγοί του γνώριζαν ανά πάσα στιγμή τη δύναμη, τη σύνθεση, το η θικό και τις α­ δυναμίες όλων τω ν γειτονικώ ν στρατών, κα­

9

θώς και τις γ εν ικ ό τερ ες σ τρα τηγικές αντιλή­ ψεις τους. Αυτό όμως που επ έτρεπ ε στο μογ­ γολικό στρατό να υπερέχει τόσο απόλυτα έ ­ ναντι των αντιπάλων του ή τα ν το επιχειρη­ σιακό του δόγμα, που έδινε έμφαση στον α­ ν τικειμ ενικό σκοπό, αφ ήνοντας στους διοι­ κ η τές των μονάδων να επ ιλέξο υν το ν τρόπο και τα μέσα για τη ν επ ίτευξή του. Ενημερω ­ μένος πάνω στις γ εν ικές γραμμές το υ σχεδί­ ου και το υς ειδ ικότερ ου ς στόχους που όφειλ ε ο ίδιος να π ετύχει, ο διοικητής μιας “ το υ μ ά ν ” είχε τη μεγαλύτερη δυνατή ε ­ λευ θερ ία δράσης. Αυτό που μετρούσ ε ήταν η πρωτοβουλία, η ε φ ευ ρ ετικ ό τη τα και η ευκαμψ ια στην εκτέλεσ η. Οι α ρ ετές α υ τές α­ ντανακλούσαν και στο τα κτικό πεδίο. Ο τρ ό ­ πος που οι Μ ογγόλοι συντόνιζαν σιωπηρά το υς ελιγμούς το υς με τη χρήση πολύχρω­

μων σημαιών, προκαλούσε το Θαυμασμό των αντιπάλων το υς. Ο ταν όμως ερχόταν η στιγ­ μή τη ς επέλασης το υ βαρέος ιππικού η η ­ συχία έσπαγε μέσα σε ένα ττανδα,αόνιο αλλαλαγμών και τυμπάνων, που κουρέλιαζαν τα νεύρα ακόμα και το υ m o π ειβαρχημένου ε ­ χθρού, Π εριορίζοντας το στρατό το υς σε ένα κύριο όπλο, το ιππικό, οι Μ ογγόλοι εξασ φάλι­ σαν ταυτόχρονα απλότητα και αποτελεσματικό τη τα . Η λύση αυτή το υ ς απάλλαξε από το ν πονοκέφαλο το υ να συντονίζουν τα ε υ έ ­ λικτα τμ ήμ α τά το υ ς με το βραδυκίνητο πεζι­ κό - ένα πρόβλημα που προκάλεσε π ολλές σ υμφορές στους ευρωπαϊκούς σ τρατούς τη ς εποχής. Το Δ εκέμ βρ ιο το υ 1340 στο Πρζεμύσλ ο Batu συγκάλεσε γενικό πολεμικό συμβούλιο για να αποφασιστεί η επ όμενη φάση τη ς εκΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΙΣ Τ Ο Ρ ΙΑ

■JQ **

στρατείας. Το νέο θύμα θα ήταν η Ουγγαρία, τη ς οποίας ο λαός αποτελούσε το μοναδικό παρακλάδι τη ς το υρ κομογγολικής φυλής που π αρέμενε εκτό ς τη ς εξουσίας των δια­ δόχων του Τζένκις Χαν. Η επιχείρηση αυτή θα το υ ς έφ ερ ν ε αντιμέτω πους με το ν αξιό­ λογο ουγγρικό στρατό, το δ εύ τερ ο καλύτερο τη ς Ευρώπης μ ετά το υ ς Γερμανούς ιππότες. Την ίδια εποχή η Δυτική Ευρώπη ήταν βυθισ μένη σε λήθαργο. Η Αγία Ρωμαϊκή Α υτοκρατορία του Φ ρειδερίκου του Β ’ και ο Πάπας Γρηγόριος Θ' είχαν εμπ λακεί σε έναν προσωπικό αδυσώπητο αγώνα και δ εν μπο­ ρούσαν να συνεισφέρουν σε στρατεύματα. Τα εννέα πριγκηπάτα τη ς Πολωνίας, όπως και εκείνα τη ς Λιθουανίας και τη ς Σουηδίας, δεν αποτελούσαν παρά μικρές πολιτικοστρατιωτικ ές ο ν τό τη τες που αλληλοϋποβλέπονταν σε τέτο ιο βαθμό ώστε κάθε συνεργασία μ ε­ τα ξύ το υ ς ήταν αδύνατη. Το μ έγ εθ ο ς τη ς κα­ χυποψίας και του κατακερματισ μού τω ν χρι­ στιανικών δυνάμεω ν φανερώ θηκε από το γ ε ­ γονός ότι, ενώ οι Μ ογγόλοι συγκεντρώ νο­ ντα ν απειλητικά ανατολικά τω ν Καρπαθίων, οι Λιθουανοί και οι Τεύτονες ιππότες λεη λα ­ τούσαν με τη σειρά το υς τις ρωσικές πόλεις, προσπαθώντας να επ ω φεληθούν από τη συμφορά που τις είχε πλήξει. Οι φεουδαρχικοί ευρωπαϊκοί στρατοί του 13ου αιώνα είχαν σε κάποιο βαθμό εκφ υ λι­ στεί, αποκλίνοντας συνεχώς από τις αρχές τη ς κλασικής π ολεμικής τέχ νη ς. Το βασικό το υς όπλο ήταν οι κατάφρακτοι ιππότες που επέλαυναν με τη λόγχη, αλλά οι δ υ να τό τη τες που το υ ς παρείχε αυτή η δυσκίνητη μάζα για πολύπλοκους τα κτικο ύ ς ελιγμούς ήταν ανύ­ π αρκτες. Ακόμα σ ημαντικότερη ήταν η ε γ γ ε ­ νής αδυναμία των ιπποτών για συντονισμένη δράση, καθώς ο τρόπ ος στρατολόγησης και εκπαίδευσης το υ ς επικεντρω νόταν αποκλειστικά στην τελειοπ οίηση των τεχνικώ ν τη ς μονομαχίας. Για όσο διάστημα οι φ εουδαρχι­ κοί στρατοί μάχονταν μ ετα ξύ το υς τα μ ειονε­ κτήματα αυτά περνούσαν απαρατήρητα, α­ π έναντι όμως στις εξελ ιγ μ έ ν ε ς και φονικές τα κ τικές των Μ ογγόλων οι ιπποτικοί στρατοί υστερούσαν απελπιστικά. Παρά τα προβλή­ ματα όμως, ο Ευρωπαίος μεσαιωνικός ιππό­ τη ς ήταν μια εντυπωσιακή πολεμική μηχανή. Η ολόσωμη μεταλλική το υ θωράκιση έφ τα νε τα 68 κιλά, ένα βάρος που μόνο η σκέψη του θα προκαλούσε ίλιγγο σε σύγχρονους στρα­ τιώ τες. Οταν η ανάγκη για τη ν προστασία των ίππων από τα εχθρικά βέλη επ έβαλε τη θωράκισή το υς, τα άλογα μετατράπ ηκαν σταδιακά σε πραγματικά άρματα μάχης, ζυγί­ ζοντας περισσότερο από 658 κιλά! Ενας θω ­ ρακισμένος αναβάτης που κάλπαζε με ταχύ­ τη τα 30 περίπου χιλιομέτρω ν τη ν ώρα, κτυπούσε το στόχο το υ με τέτο ια κινητική ε ­ νέργεια που θα ήταν αδύνατο να τη ν α ν τέξει οποιοδήποτε ζωντανό πλάσμα στον πλανήτη. Αν και το σπαθί ενέπ νεε ένα σχεδόν μυστικι­ στικό σεβασμό ανάμεσα στους π ολεμιστές, η εξέλ ιξη τη ς πανοπλίας είχε υποβαθμίσει σο­ βαρά το ρόλο του στη μάχη. Τα μόνα καίρια πλήγματα που μπορούσε να καταφ έρει ήταν στα σημεία σύνδεσης τω ν θωρακίσεων στον αγκώνα, το ν ώμο ή το λαιμό. Ετσι ο ιπ-

ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΙΣ Τ Ο Ρ ΙΑ

Ο βασιλιάς της Βοημίας Wenceslas, άργησε υπερβολικά να ενισχύσει τις υπόλοιπες χριστιανικές δυνάμεις στη Σιλεσία, με αποτέλεσμα να ηττη&ούν οι τελ ευ τα ίες από τους Μογγόλους στη μάχη του Λίκνιτζ. Πληροφορούμενος την έκβαση της σύγκρουσης, ο Wenceslas απέσυρε το στρατό του προς λανθασμένη στρατηγική κατεύθυνση, εγκαταλείποντας αυτή τη φορά τους Ούγγρους στην τύχη τους.

Αυτό το επίχρυσο αγαλματίδιο δυτικού ιππότη της εποχής των Σταυροφοριών φανερώνει την ιδιότυπη ευρωπαϊκή αντίληψη των καιρών για τον πόλεμο. Φέροντας έναν αμάνικο χιτώνα πάνω από την αλυσιδωτή του θωράκιση, περίκλειστο κράνος, λόγχη και ασπίδα, ο ιππότης ετοιμάζετα ι να συντρίψει τον αντίπαλό του σε μια προσωπική αναμέτρηση.

πότης κα τέφ υγε τελικά σε όπλα συντριπτι­ κών πληγμάτων όπως οι π έλεκεις και τα πο­ λεμικά σφυριά, με σκοπό να σπάσει τα κόκκαλα του αντιπάλου του κάτω από το θώρα­ κα.

Η ΚΑΤΑΙΓΙΔΑ ΞΕΣΠΑ Ο Subudai είχε 120.000 π ολεμιστές στη διάθεσή το υ για να κα τα φ έρει το θ α να τηφ ό­

ρο κτύπημα στην Ουγγαρία. Η φοβερή στρα­ τιά ήταν πανέτοιμη το ν Ιανουάριο το υ 1241, συγκεντρω μένη κοντά στις π ηγές το υ Βι­ στούλα, στο Χάλιτς. Π ερίμενε τη ν άνοιξη και στόχος τη ς ήταν η ουγγρική πρωτεύουσα - οι δίδυμες πόλεις Βούδα και Πέστη. Ο Subudai υπολόγιζε πως ο σ τρατός του βασιλιά Bela Δ : θα έσπευδε να π ροστατεύσει το ζω τικό κέ­ ντρο τη ς χώρας, προκαλώντας μια αποφασι­ στική μάχη στις παρυφές τη ς. Αν το έπραττε θα υπήρχε η δ υνα τό τητα για το υς Μογγόλους να καταστρέψ ουν τη ν τελ ευ τα ία σημα­ ντική ένοπλη δύναμη που βρισκόταν ανάμε­ σα στους ίδιους και τη ν κεντρική Ευρώπη. Ο έμπ ειρος Μ ογγόλος στρατηγός διαίρεσε τις δυνάμεις το υ σε τέσσερα τμήματα. Θα περ­ νούσαν τα χιονισμένα Καρπάθια από χωρι­ στές διαβάσεις στο τέλο ς του χειμώνα και θα συνέκλιναν σαν ανεμοσ τρόβιλος πάνω στο Δούναβη, σ υντρίβοντας το στρατό τω ν Μαγυάρων με ένα και μόνο πλήγμα. Ο Mangku η ­ γείτο τη ς βο ρ ειότερ η ς δύναμης διείσδυσης που θ α γινόταν από τη δίοδο τη ς Γιαμπλόνιτσα, ενώ ο Batu θα περνούσε μέσα από τη Γα­ λικία. Το τμήμα το υ Kuyuk θ α γλιστρούσε από τη ν περιοχή τη ς Μολδαβίας και τη ς Τραν­ συλβανίας, ενώ ο ίδιος ο Sududai θα ξεπ ρό­ βαλε μέσα από το πέρασμα Μ εχέντια ερχό­ μενος από νότο. Αν και ο α ντικειμ ενικό ς σκοπός τη ς όλης επιχείρησης ήταν η εξουδετέρω σ η της Ουγγαρίας, τα μογγολικά τμ ήμ α τα που θ α ε ­ πιχειρούσαν από τη ν περιοχή των Καρπα­ θίων ως τις καταπράσινες π εδιάδες του Δού­ ναβη θα βρίσκονταν υπό μια διαρκή απειλή πλευροκόπησης. Οι ευρωπαϊκοί στρατοί της Πολωνίας και τω ν γερμανικώ ν κρατιδίων ή­ ταν ακόμα άθικτοι και αντιπροσώπευαν μια μεγάλη πηγή κινδύνου για τη δ εξιά μογγολι­ κή πτέρυγα. Για να π ροστατεύσει τη ν κύρια μάζα ελιγμού, αλλά και για να αποφύγει κάθε δυσάρεστη έκπ ληξη από το Βορρά, ο Subudai έσ τειλε μια δύναμη 30.000 ανδρών υπό τους πρίγκηπες Kadan και Baidar, με αποστολή να κεραυνοβολήσουν τη ν Πολωνία, τη Βοημία και τη Σιλεσία, εμπ λέκοντας τις χριστιανικές σ τρα τιές εκ εί και τραβώ ντας τη ν προσοχή το υς μακριά από το κύριο θ έα τρ ο επιχειρή­ σεων. Οι τρ εις “το υ μ ά ν ” διέβησαν τα πολωνι­ κά σύνορα το Μάρτιο το υ 1241, λίγο νω ρίτε­ ρα από τη στιγμή που τα τμ ήμ α τα του Batu ο­ λοκλήρωναν τη χειμαρρώδη κάθοδό τους από τα Καρπάθια. Κ ατανέμοντας μ ετα ξύ το υ ς τις δυνάμεις τους, οι δύο Μ ογγόλοι γαλαζοαίματοι κινήθηκα ν αρχικά σε αποκλίνουσες κα τευ θ ύ ν­ σεις, με σκοπό να ξεσηκώσουν τη ν εχθρική αντίδραση. Ενώ ο Kadan έσπ ευδε προς τον ποταμό Ο ντερ, ο Baidar π ορ εύτηκε κα­ τευ θ εία ν προς το στρατό το υ Πολωνού βασι­ λιά τη ς Κρακοβίας Boleslav, που είχε πάρει θ έσ εις μάχης στο Σαντομίρ. Επειτα από μια σύντομη αψιμαχία ο Boleslav έχασε την ψυχραιμία του και παίρνοντας μαζί του την οικογένειά του και τους θησ αυρούς του απο­ σ ύρθηκε στην πρωτεύουσα με το υς άνδρες του. Οταν έφτασαν έξω από τα τείχ η της Κρακοβίας, οι π ολεμιστές του Baidar άρχισαν να υποχωρούν δίνοντας τη ν εντύπωση ενός

Ενας πάνοπλος ιππότης δηλώνει υποταγή στο βασιλιά του με υψωμένο το σπαθί (από Βίβλο του 13ου αιώνα).

απλού επιδρομικού τμ ήμ α το ς που επ έσ τρ ε­ φε στη δάση του. Οπως τόσο άλλοι στρατοί που αντιμετώπισαν το υς ανθρώπους της στέππας νωρίτερα, οι Πολωνοί ιππότες ο ύ τε καν υποψιάστηκαν ό τι μπορεί να παρασύρονταν σε παγίδα. Εγκαταλείποντας τη ν προ­ στασία του φρουρίου, βγήκαν ενθουσ ιασ μέ­ νοι πάνω στα βαριά πολεμικά το υ ς άλογα για να αποτελειώ σουν το θρασύδειλο εχθρό που τώρα διασκορπιζόταν μπροστά τους. Δ εκα ­ π έντε χιλιόμετρα ανατολικά τη ς Κρακοβίας, στο Τσμιέλνικ, οι μογγολικές “ σιαγόνες” το υς περίμεναν υπομονετικά και προσβάλλοντάς το υ ς με διατρητικά βέλη το υς συνέτριψαν. Η ιστορική πολωνική μητρόπολη εγκατα λ είφ θ η κε ολοκληρω τικά από το ν πλη­ θυσμό τη ς και πυρπολήθηκε σε μια νύχτα πριν οι Μ ογγόλοι εξακολουθήσ ουν και πάλι ανεμπόδιστα τη ν πορεία τους. Αποσπώντας μια “το υ μ ά ν ” για μια επιδρομή τρ ομ οκρ ά τη ­ σης στα εδάφη τη ς ανατολικής Πρωσσίας, τη ς Π ομερανίας και τη ς Λιθουανίας, ο Baidar συνέχισε με τις άλλες δύο προς το Μπρεσλάου. Η μοναχική “το υ μ ά ν ” προκάλεσε τέτο ιο όργιο καταστροφής και λεηλασίας στα παρά­ λια τη ς Βαλτικής, ώστε οι αναρίθμητοι πρό­ σφυγες που συνέρρεαν προς τη Δύση μ ε τέ ­ φεραν μαζί το υς ιστορίες ασύλληπτης φρί­ κης, πεπεισμένοι ότι η μογγολική λαίλαπα α­ ριθμούσε 200,000 άνδρες! Στο μ ετα ξύ το Μπρεσλάου απ οδείχθηκε πολύ ισχυρά ο­ χυρω μένο και έτσι ο Baidar, που δεν είχε χρό­ νο για χάσιμο, αποφάσισε να το παρακάμψει. Περνώ ντας στη Σιλεσία, έλα β ε από τα ανα­ γνωριστικά του τμήμα τα τις πρώτες πληρο­ φορίες για τη ν ύπαρξη μιας οργανω μένης ε ­ χθρικής δύναμης που συγκεντρω νόταν για να το ν αποκρούσει. Ακόμα πιο δυσοίωνη ή ­ ταν η είδηση πως ο βασιλιάς Wenceslas τη ς Βοημίας ανέβαινε αργά από το νότο με μια ε ­ πίφοβη στρατιά 50,000 ανδρών. Αν οι δύο χρι­ στιανοί η γεμό νες κατόρθω ναν να ενώσουν τις δυνάμεις τους, θα άλλαζε όλο το στρατη­

γικό σκηνικό. Αποφασισμένος να μην επ ιτρ έ­ ψει μια τέτο ια τροπή, ο Baidar έθ εσ ε τους 10.000 ιππείς του σε κατάσταση επιφυλακής και αφού π έτυχε να συνενω θεί εγκαίρως με το ν Kadan διπλασιάζοντας τη ν ισχύ του, επι­ τάχυνε το ρυθμό τη ς πορείας για να επιπέσει στους δύο αντιπάλους του διαδοχικά. Ποιός ήταν ο άνθρωπος που προσπαθού­ σε να σώσει τη χριστιανική Ευρώπη από τη μογγολική ορδή; ο δούκας τη ς Σιλεσίας Ερρίκος ο Ευσεβής, είχε κατορθώ σει να συνασπίσει κάτω από τις σημαίες του αρκετά ετερ ό κ λ η τα τμήματα. Ο στρατός του περιελάμβανε τη ν αφ ρόκρεμα τω ν ιπποτών τη ς Πολωνίας και τη ς Σιλεσίας, το υς φημισμέ­ νους κατάφρακτους Τεύτονες ιππότες (υπό το μάγιστρό το υ ς Ρορρο τη ς Οστέρνα) με κ ε­ ντη μ ένο υ ς μαύρους σταυρούς στους μαν­ δ ύες το υς, έναν ικανό αριθμό από ιππότες τη ς κατώ τερης πολωνικής αριστοκρατίας, πλαισιωμένους από α ρ κετού ς Ν αϊτες και Ροδοσ ταυρίτες ιππότες, μ ερ ικές εκα το ντά δ ες βιαστικά οπλισμένων πεζών ανθρακωρύχων και λίγους μισθοφόρους. Μη γνω ­ ρίζοντας τη ν ακριβή ημερομηνία άφ ιξης του Wenceslas, ο Ερρί­ κος υπέθεσε πως θα ήταν π ροτιμότερο να επιζητή­ σει μια μάχη εκ παρατάξεω ς σε ανοικτό χώρο από το να κλεισ τεί μέσα στην πόλη Λ ίκνιτζ που προ­ σέγγιζαν οι Μογγόλοι. Οι δύο στρατοί σ υναντήθηκαν στις 9 Απριλίου 1241 λίγα χιλιόμετρα νότια του Λίκνιτζ, σε μια ανοι­ Ετσι έμοιαζαν οι Μογγόλοι πολεμιστές που τρομοκράτησαν την Κίνα, την Κορέα, την Περσία και την ανατολική Ευρώπη για περισσότερο από δύο αιώνες. Η εξαίρετη φυσική αντοχή, το σύνθετο τόξο και η άριστη διοίκηση, απετέλεσαν την “ τρίαινα” της ασιατικής απειλής.

κτή πεδιάδα. Οι Πολωνοί ιππότες το υ Ερρίκου ή τα ν οι πρώτοι που εκτέλεσ α ν μια δυναμική επ έλα­ ση προς το μογγολικό κέντρο, αλλά κατατοξεύ τη κ α ν με τόση σ φ οδρότητα ώστε άρχι­ σαν να κάμπτονται πιεζόμενοι και από το ε ­ λαφρύ μογγολικό ιππικό. Ο Ερρίκος ενέπ λε­ ξ ε τις εφ εδ ρ είες το υ για να ενισχύσει το υς Πολωνούς και μ ετά από μια σύντομη - αλλά τρομα κτική - μάχη ο εχθ ρ ό ς τράπηκε σε ά τακτη υποχώρηση. Π ισ τεύοντας πως είχε α­ νατρέψ ει ολόκληρο το μογγολικό κέντρο , ο Ερρίκος έρ ιξε π ερισ σ ότερες δυνάμεις στην καταδίωξη για να δ ιευρ ύνει το χάσμα, αλλά ανακάλυψε με τρ όμο πως όλη η ε ξέλ ιξη ήτα ν μια καλοστημένη παγίδα. Ν έες δυνάμεις του βαρέος μογγολικού ιππικού επ ιτέθη κα ν πίσω από ένα καταιγισμό βελώ ν που έριχναν καλπ άζοντες ιππ οτοξότες. ενώ όλο το π εδίο τη ς μάχης είχε καλυφθεί από έναν πυκνό μαύρο καπνό που δημιουργούσαν τα ειδικά δοχεία πυρός των Μογγόλων. Οι χρισ τιανικές δυνά­ μεις είχαν πλέον αποπροσανατολιστεί και η κύκλωσή το υς ή τα ν πλήρης. Καθώς τ ο βαρύ μογγολικό ιππικό σ τέν ευ ε το ν κλοιό γύρω από το υ ς ιππότες γκρ εμ ίζοντα ς το υ ς μ ε βο­ λ ές από μικρή απόσταση, τα ελα φ ρά τμ ή μ α ­ τα εμφ ανίζονταν αιφνιδιαστικά μέσα από το προπέτασμα καπνού απ οδεκατϊζοντας το π ε­ ζικό. Στην τρ ο μ ερ ή σφαγή που ακολούθησ ε, το σύνολο σχεδόν το υ σ τρατού το υ Ερρίκου εξο ν τώ θ η κ ε - μαζί και ο μ έγα ς μάγιστρος. Ο ίδιος ο δούκας με μικρή ακο λου θή π ρ οσ π ά ­ θησ ε να ξεφ ύ γει, αλλά ο ι Μ ογγόλοι το ν κυνήγησαν σαν θήραμα. Αφού σκότωσαν το υ ς σ υντρόφ ους το υ έναν-έναν μ ε τα τό ξα , κατόρθωσαν τελικ ά να το ν ρ ίξου ν από το ά­ λογό του και το ν αποκεφάλισαν ε ιΐτ ό π ο υ . Ερευνώ ντας ανα^εσα __ζ-

■J2 ■*

να απομεινάρια τη ς μάχης, η αύζυγος του Ερρίκου βρήκε το πτώμα του άτυχου η γέτη παραμορφωμένο σε τόσο οικτρή κατάσταση, ώστε κατόρθω σε να το αναγνωρίσει μόνο από το γεγονός ότι είχε έ ξι δάκτυλα στο αρι­ στερό πόδι. Οι Ασιάτες ν ικ η τές είχαν αποτιμήσει τις απώλειες τω ν αντιπάλων το υ ς κό­ βοντας το δ εξί αυτί κά θ ε νεκρού χριστιανού στρατιώτη. Γεμίζοντας εννέα μεγάλους σά­ κους με τις ανατριχιαστικές α υ τές αποδεί­ ξεις, το υς έσ τειλα ν θ ριαμβευτικά στον πρίγκηπα Batu για να υπογραμμίσουν τη μεγα­ λειώ δη μογγολική νίκη. Σε λιγό τερ ο από ένα μήνα η μογγολική πλαγιοφυλακή είχε διανύσει 700 χιλιόμετρα, κυρίευσ ε τέσσ ερις μεγά­ λ ες πόλεις και κέρδισε δύο αποφασιστικές μάχες. Συγκεντρώ νοντας πάλι τις τρ εις “το υ μ ά ν ” το υς και αφού βεβαιώ θηκαν πως ο Wenceslas υποχωρούσε καταπ τοημένος πίσω στο δικό του Βασίλειο τη ς Βοημίας, οι Kaidu και Baidar στράφηκαν προς Νότο, έτοιμ οι να επιπέσουν στο π λευρό τω ν Αυστριακών αν οι τελευ τα ίο ι αποπειρώντο να συνδράμουν το υς Ο ύγγρους στην επερχόμενη κρίσιμη α­ ναμέτρηση. Σ το μ ετα ξύ τα τέσσερα τμ ήμ α τα τη ς κύ­ ριας δύναμης εισβολής, αφού έκαμψαν σπο­ ραδικές εσ τίες αντίστασης των αντιπάλων το υς κοντά στα Καρπάθια, κατηφόρισαν στις αρχές Μαρτίου προς τη μεγάλη ουγγρική πε­ διάδα, με τη νότια π τέρυγά το υς να προπο­ ρ εύ ετα ι ελαφρά. Ο χειμώνας ήταν ασυνήθι­ στα δριμύς εκείνη τη χρονιά και η παγωνιά κράτησε μέχρι τα μέσα τη ς άνοιξης. Εχοντας τη ν πληροφορία ό τι οι εχθ ρ ικές π ροφυλακές απείχαν ακόμα 350 χιλιόμετρα από τη ν πρω­ τεύουσα, ο βασιλιάς Bela συγκάλεσε το πο­ λεμικό του συμβούλιο στη Βουδαπέστη για να χαράξει το γ εν ικό τερ ο σ τρατηγικό του σχέδιο. Η διανοητική ηρεμία του ίδιου και των επιτελώ ν το υ θα πρέπει να “ κομματιάσ τηκε" όταν έπεσε σαν η λεκτρ οσ όκ η είδηση πως η μογγολική στρατιά είχε εμφ ανισ τεί από το π ουθενά και βρισκόταν πλέον ενω μ έ­ νη στις ό χθ ες το υ Δούναβη, απέναντι από τη ν Πέστη. Ο πανικός τω ν Ούγγρων κατορ­ θώ θηκε να μετρ ια σ τεί μόνο από το γεγονός πως η πόλη ήταν ισχυρά π εριτοιχισμένη και ότι το μεγάλο ποτάμι κυλούσε ορμητικό από το λυώσιμο των πάγων. Ο Bela απ οδύθηκε σε μια έντο νη προσπάθεια επιστράτευσης των δυνάμεών του, ελπ ίζοντας πως ο εχθ ρό ς δεν θα κτυπούσε άμεσα. Ενώ οι ουγγρικές δυνά­ μεις συγκεντρώ νονταν από κάθε γωνιά του Βασιλείου, οι Μ ογγόλοι - κατά παράξενο τρ ό ­ πο - έμεναν άπραγοι λίγα χιλιόμετρα μακριά από το Δούναβη, χωρίς να πραγματοποιή­ σουν καμία απόπειρα να ζεύ ξο υ ν το υδάτινο φράγμα ή να πολιορκήσουν τη ν Πέστη. Το μυστήριο έγινε σ κο τεινότερ ο όταν στις αρ­ χ ές Απριλίου ο Bela έκρινε πως δ ιέ θ ε τε πια ε ­ παρκείς δυνάμεις και αποφάσισε να κινήσει το υς 100.000 π ολεμισ τές το υ για να προκαλέσει το υ ς επιδρομείς σε αποφασιστική αναμέ­ τρηση. Ο Subudai, που δ ιέ θ ε τε πιθανώς μόνο 70.000 άνδρες αφού είχε υποχρεω θεί να α­ φήσει μια “το υ μ ά ν” στην Τρανσυλβανία, ε ­ φάρμοσε το ν κλασικό τα κτικό μογγολικό ε ­ λιγμό στο επιχειρησιακό επίπεδο. Αρχισε να

ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΙΣ Τ Ο Ρ ΙΑ

αποσύρει τη στρατιά του αργά προς τα ανα­ τολικά απ οφ εύγοντας επιμελώς τη συμπλο­ κή και α υτό το παιχνίδι τη ς γάτας με το πο­ ντίκι σ υνεχίστηκε για εννέα μέρες. Το πρωί τη ς δ έκα τη ς ημέρας η μογγολι­ κή “αλεπ ού” διαπεραίωσε τις δυνάμεις τη ς από το ν ποταμό Σάγιο, πάνω από μια μικρή πέτρινη γέφ υρα κοντά στο χωριό Μοχί. Ηταν μια καθαρή πρόκληση για το ν Bela που ακο­ λουθούσε, να επ ιτεθ εί περνώ ντας και αυτός βίαια το ποτάμι. Αν το έπ ρ α ττε θα έδινε τη δ υνα τό τητα στο πολυάριθμο μογγολικό ιππι­ κό να το ν περισ φίξει από παντού και να σπρώξει το υ ς άνδρες του πίσω στο φουσκω­ μένο ρέμα. Ο Bela όμως απ έφυγε έξυπνα το δόλωμα και σταμάτησε το ν κύριο όγκο του στρατού του στη δυτική όχθη του Σάγιο, στέλνοντας μόνο ένα ενισχυμένο τμήμα για να αποσπάσει το ν έλεγχο τη ς γέφ υρ α ς μπρο­ στά του. Η ουγγρική εμπροσθοφυλακή κα τέ­ λαβε το κομβικό α υτό σημείο χωρίς αγώνα και έσπευσε μάλιστα να εγκατασ τήσ ει ένα μι­ κρό προγεφύρωμα-ασπίδα στην απ έναντι ό­ χθη. Οι σ τρατιώ τες που προχώρησαν περισ­ σ ότερο δ εν ανακάλυψαν ο ύ τε ίχνος από το μογγολικό στρατό, που είχε κρ υ φ τεί επ ιδέ­ ξια στους λόφους και το υ ς διάσπαρτους α­ μπελώνες του Τοκάι. Ικανοποιημένος από τη ν τακτική το υ διάταξη, ο Bela πρόσταξε το υς άνδρες του να στρατοπ εδεύσουν για τη νύχτα, υπολογίζοντας πως τη ν επ όμενη μέρα θα κατόρθω νε ίσως να ανακαλύψει το ν εχθ ρό και να το υ δώσει το καίριο πλήγμα. Οι μόνοι που δ εν συμμερίζονταν τη ν αισιοδοξία του ήτα ν οι Μ ογγόλοι διοικητές, που διαπί­ στωναν πως η κατάσταση δ εν μπορούσε να είναι ευνοϊκότερη. Τα στρα τηγικά το υς πλευρά ήτα ν ασφαλή, το ίδιο και οι γραμμές επικοινωνιών τους. Η μογγολική στρατιά ή­ ταν σ υγκεντρω μένη σε πεδίο μάχης τη ς επι­ λογής τη ς, ενώ ο αντίπαλος ή τα ν αδρανής και απομονωμένος από κάθε σύμμαχο, Ο χριστιανικός στρατός ή τα ν εντυπωσια­ κά μεγάλος και είναι βέβαιο πως υπ ερτερού­ σε αριθμητικά του αντιπάλου του. Α π οτελείτο από πολλά τμ ή μ α τα θωρακισμένων ιππο­ τών και, σε αντίθεση με το υ ς άλλους ευρω ­ παϊκούς σ τρατούς, είχε στις τά ξεις του χιλιά­ δ ες έφιππους το ξό τες , εξοικειω μένο υς με τις μογγολικές τα κτικές. Το η θικό του όμως είχε κλονιστεί από τα θλιβερά νέα του Λ'ικνιτζ και οι ιππότες έβλεπαν με καχυποψία τη ν κίνηση του θεοσ εβο ύμ ενο υ ηγεμόνα να ανα­ θέσ ει τις κύριες διοικήσεις στους αρχιεπι­ σκόπους Hugolin τη ς Κολότζα και Matthias του Γκραν. Οι επιπόλαιοι αυτοί αξιωματούχοι, είχαν αμελήσ ει να λάβουν και τα πιο στοιχει­ ώδη μ έτρ α ασφαλείας. Το εξα ίρ ετο ελαφρύ ουγγρικό ιππικό δ εν είχε προω θηθεί για να καλύψει τα πλευρά και ολόκληρο το στρά­ τευμ α συνωστιζόταν γύρω από τη γέφ υρα “ όπως ένα κοπάδι προβάτων σε μια μικρή στάνη” . Λίγο πριν ξημερώ σ ει η 10η Απριλίου, ο Batu εξαπ έλυσ ε μια μ εθοδική επίθεση στο ουγγρικό προγεφύρω μα τη ς δεξιά ς όχθης, υποστηριζόμενη από επτά κα τα π έλτες που εκ τό ξευ α ν εμπ ρηστικές “ βό μβ ες". Η φ α ντα­ σμαγορική και θορυβώ δης αυτή επ ίδειξη ε ί­

χε ως σκοπό να προσηλώσει τη ν προσοχή του Bela στη γέφ υρα και το κατόρθω σε από­ λυτα όταν - λίγο αργότερα - πυκνά τμήματα μογγολικού ιππικού απώθησαν το υ ς υπερα­ σπιστές το υ περάσματος και ξεχύθ ηκα ν στη δυτική πλευρά. Αιφνιδιασμένοι αρχικά από τη θρασ ύτητα και τη βιαιότητα τη ς επ ίθε­ σης, οι Ούγγροι δ ιο ικη τές αντέδρασαν γρή­ γορα απ οκλείοντας τη ν περιοχή διείσδυσης και απωθώντας σταθερά το ν εχθ ρ ό προς τα πίσω, έχοντας μια τοπική υπεροχή δυνάμεων δύο προς ένα. Κάθε άνοιξη τα ποτάμια τη ς Ουγγαρίας γίνονται τόσο ορμητικά ώστε παρουσιάζουν τεράσ τια δυσκολία ζεύξης, ακόμα και για μο­ νάδες μηχανικού σύγχρονων στρατών, Ο ι­ διοφυής Subudai όμως είχε κα τα φ έρει πάλι το φαινομενικά ακατόρθω το. Λίγα χιλιόμε­ τρα πιο κάτω από τη γέφ υρα, ο ποταμός Σά­ γιο “ επ έτρ επ ε” σε μια μικρή “χερσόνησο' τριγυρισ μένη από έλη να εισχωρεί κάθετα στο ρεύμα του. Με μια πρώτη ματιά το μέρος φαινόταν τελείω ς ακατάλληλο για να χρησι­ μοποιηθεί από μια στρατιωτική δύναμη ικα­ νού μ εγέθ ου ς. Η “χερσ όνησ ος” ήτα ν τόσο σ τενή που δ εν μπορούσε να χωρέσει περισ­ σ ότερους από 2.500 καβαλάρηδες, αλλά από εκείνο ακριβώς το σημείο ο Sabudai είχε περάσει απέναντι κατά τη διάρκεια τη ς προη­ γού μενης νύχτας τρ εις ολόκληρες “το υ μ ά ν ” , 30.000 πάνοπλους ιππείς! Η τρ ο μ ε­ ρή αυτή μάζα, με τη ν ανατολή το υ ήλιου σ τράφηκε βόρεια και εμφ ανίσ τηκε στο προ­ σκήνιο τελείω ς απρόσμενα, τη στιγμή που η μάχη γύρω από τη γέφ υρα είχε φτάσει στο α­ ποκορύφωμά τη ς. Οι άνδρες του Batu υφίσ ταντο φοβερή πίεση από το υ ς ιππότες κα^ είχαν ήδη υποστεί σοβαρές απώλειες, αλλά άντεχαν τη δοκιμασία. Η άφιξη του Subudai σ υνοδευόμενη από τη συνήθη σφοδρή μογ­ γολική επέλαση, λίγο έλειψ ε να αποδιαρθρώ­ σει ανεπανόρθω τα τη ν ουγγρική διάταξη κα. υποχρέωσε τα πλευρικά τμ ήμ α τα το υ Bela να υποχωρήσουν στο χώρο το υ καταυλισμού τους. Αφού μετακίνησαν εγγ ύ τερ α το υ ς κα­ τα π έλτες το υς, οι Μ ογγόλοι περιορίστηκαν στο να σφυροκοπούν το ν ουγγρικό στρατό ασταμάτητα με π έτρ ες, βέλη και φλεγόμενη νάφθα, όση ώρα ο Batu εξισορροπούσε τη \ κατάσταση στη γέφ υρα και ο Subudai πλαγιοκοπούσε το χριστιανικό στρατόπεδο. Ο πα­ νούργος στρατηγός εσ κεμμένα δ εν ολοκλή­ ρωσε τη ν κυκλω τική το υ κίνηση, αφήνοντας ένα μικρό κενό μετα ξύ των σκελών τη ς “ λα­ βίδα ς” . Οι μ ογγολικές επ ιθέσ εις γίνονταν συνεχώς εντο ν ό τερ ες , καθώς τα σ ύνθετα τό ξα έσπερναν αδιάκριτα το θάνατο από με­ γάλη απόσταση και τα εμπρηστικά βέλη εί­ χαν μ ετα τρ έψ ει τα μεταφ ορικά κάρα και t i c σκηνές του σ τρατοπέδου σε παρανάλωμα του πυρός. Κάποιοι από το υ ς Ο ύγγρους πρό­ σ εξαν τη ν ύπαρξη τη ς διόδου σωτηρίας κα. οδηγούμενοι από το φόβο και τη ν απόγνωστ τράπηκαν σε φυγή. Τους ακολούθησαν κα. άλλοι και σ ύντομα ένας ανθρώπινος χείμαρ­ ρος ξεχυνότα ν βόρεια μέσα από το κενό που οι Μ ογγόλοι απέφευγαν συστηματικά να κλείσουν. Μόνο λίγοι Ν αϊτες ιππότες έμειναν ασάλευτοι στις θ έσ εις το υς και αγωνιζόμενο.

, %

*

- ,0

„ . M

l

'V A t.

Ουγγρικός Στρατός Μογγολικός Στρατός Επίθεση Subudai

Ουγγρικός Στρατός Μογγολικός Στρατός Επίθεση Subudai

ψυχωμένα έπεσαν μέχρις ενός. Η άμυνα είχε πλέον καταρρεύσ ει και η πειθαρχία του ουγγρικού στρατού εξα ν εμ ί­ στηκε. Οι πανικόβλητοι άνδρες έφ ευγα ν πετώ ντας μακριά τα όπλα και τις αρματωσιές τους. Οι Μογγόλοι, αφού ανασυντάχθηκαν και ιππέυσαν ξεκούρασ τα εφ εδρ ικά άλογα, ήταν τώρα έτοιμ οι να δώσουν τη χαριστική 6ολή στα ανυπεράσπιστα θ ύμ α τά το υς. Κα­ θώς η φάλαγγα των φυγάδων γινόταν μακρύτερη και πιο άτακτη, τα μογγολικά τμήματα έπεσαν πάνω τη ς από ό λες τις κατευθύνσ εις και αποδεκάτισαν το υ ς εξο υ θ ενω μ ένο υ ς και άοπλους Ούγγρους, κυνηγώ ντας το υ ς μέσα στον κάμπο. Η αποτρόπαια σφαγή κράτησε δύο ολόκληρα μερόνυχτα και τα πτώματα των η ττημ ένω ν γέμισαν το δρόμο και τα χα­ ντάκια που οδηγούσαν σ την Πέστη, “ όπως οι π έτρ ες σε ένα λιθόσ τρω το” . Οι συνολικές α­ πώλειες των Ούγγρων σε εκείνη τη φρικτή πανωλεθρία υπολογίζονται μ ετα ξύ 50.000 και 70.000 νεκρών. Η υπεροπτική Ευρώπη είχε σ ειστεί σ υθέμελα.

Η ΕΥΡΩΠΗ ΣΩΖΕΤΑΙ ΑΠΟ ΘΑΥΜΑ Μ ετά τη συντριβή του ουγγρικού στρα­ τού στον ποταμό Σάγιο, ολόκληρη η ανατολι­ κή Ευρώπη, από το ν Δνείπερο και το ν Ο ντερ ως τη Βαλτική Θάλασσα και το Δούναβη, βρισκόταν κάτω από το μογγολικό ζυγό. Μέσα σε τέσ σ ερις μήνες οι σκληροτράχηλοι Ασιάτες π ολεμιστές είχαν διαλύσει ευρωπαϊ­ κούς σ τρατούς που δ ιέθ ετα ν συνολικά πε­ νταπλάσια δύναμη ανδρών από τη δική τους. Για να σταθεροποιήσει το ν έλεγχό του στην

Το ξημερώματα της 10ης Απριλίου 1241 ο πρίγκηπας Batu εκδήλωσε τη σφοδρή του επίθεση πάνω στη γέφυρα του Μοχί (1), ενώ ο Subudai περνούσε απαρατήρητος τον ποταμό Σά γιο (2) στο πλευρό των ουγγρικών δυνάμεων.

Η αιφνιδιαστική, όσο και θεαματική, είσοδος των ανδρών του Subudai στη μάχη (3), έφ ερ ε το χριστιανικό στρατό σε δεινή τακτική θέση και καταρράκωσε το ηθικό του. Οι τρομοκρατημένοι Ούγγροι προσπάθησαν να διαφύγουν προς Βορρά (4), αλλά εξοντώθηκαν από το ευκίνητο μογγολικό

Ουγγαρία, ο Subudai δ εν δίστασε να λ εη λα ­ τήσ ει τη χώρα από άκρη σε άκρη, εξοντώ νο ­ ντα ς το 50% το υ πληθυσμού της! Ο Δούνα­ βης σπάνια παγώνει, αλλά εκείνη τη ν απο­ φράδα χρονιά μετατράπ ηκε σε παγοδρόμιο, επ ιτρέπ οντας στον Batu να επ ιδείξει το τα λ έ ­ ντο του στην τρ ομοκρα τία για μια ακόμα φ ο­ ρά. Π ερνώ ντας το υ ς άνδρες του στη δυτική όχθη τη νύχτα των Χριστουγέννω ν του 1241, κυρίευσε το Γκραν μέσα σε ένα όργιο σφα­ γής και λεηλασίας. Οι ακόρεσ τοι επιδρομείς, αναρριχόμενοι πάνω στις Ιουλιανές Αλπεις, καταλήστευσαν στη συνέχεια τη βορειοανατολική Ιταλία, ενώ άλλα αναγνωρι­ στικά τμ ήμ α τα έφ θαναν στη Βιέννη. Ν οτιό­ τερα , ενισχυμένα αποσπάσματα είχαν αποδ υ θ εί σε μια μάταιη έρευνα για τη σύλληψη το υ διαφ υγόντος βασιλιά Bela, χαράζοντας ένα πλατύ μονοπάτι αίματος ως το Ζά γκρε­ μπ! Οι βασιλικές αυλές τη ς Ευρώπης είχαν παραλύσει από το ν τρ όμο και περίμεναν μοι­ ρολατρικά τη ν έλευση των βαρβάρων. Ο Subudai βρισκόταν ακόμα μπροστά στα τείχη τη ς Β ιέννης, όταν ένας έφιππος α γγε­ λιοφόρος κατέφ θασ ε λαχανιασμένος φ έρ νο ­ ντας φ ο β ερ ές ειδήσεις, Ο Μ εγάλος Χαν Ogedai ήταν νεκρός, η εξουσ ία είχε περιέλθ ει προσωρινά στη ραδιούργα σύζυγό του Toregene και σύμφωνα με τα πατροπαράδοτα μογγολικά έθιμα όλοι οι αυτοκρατορικοί γό ­ νοι έπρεπε να σπεύσουν στο Καρακορούμ για να λάβουν μέρος στην έκτα κτη “ κουριλτά ι” που θ α έκρινε τη διαδοχή. Στη στρατιά τη ς Ευρώπης υπήρχαν τρ εις πρίγκηπες και έ ­ τσι ό λες οι “ το υ μ ά ν” ανέκοψ αν τη ν προέλα­ σή το υς και ενω μένες πήραν πάλι το μακρύ

δρόμο τη ς επιστροφής, κινούμενες μέσα από τη Δαλματία, τη Σερβία και τη βόρεια Βουλγαρία. Καθώς η πανστρατιά των ανθρώ ­ πινων ακρίδων περνούσε από α υ τές τις πε­ ριοχές τις ερήμωσε ολοκληρω τικά πριν διαβ εί το ν ποταμό Δνείστερο, για να μην επισ τρέψ ει π οτέ πια. Οι χριστιανικοί λαοί μπο­ ρούσαν επ ιτέλους να ανασάνουν. Είχαν σω­ θ ε ί από θαύμα. Οι φαντασ τικές νίκες του Τσμιέλνικ και το υ Λ ίκνιτζ οδήγησαν α ρ γό τε­ ρα, εσφαλμένα, κάποιους μ ελ ετη τέ ς το υ Μ ε­ σαίωνα στην υπόθεση ό τι τα μογγο'.,κά σχέ­ δια περιελάμβαναν τη ν κατάκτηση ολόκλη­ ρης τη ς ηπείρου. Ο γηραιός Subudai δεν θα δ ιέπ ρ α ττε π οτέ το σφάλμα να παρασυρθε! στις λοφώ δεις και δασω μένες περιοχές τη ς δ υτικής Ευρώπης, όπου το μογγολικό ιππικό θα έχανε πολλά από τα π λεονεκτήμα τα του εξα ιτία ς τη ς διαμόρφωσης του εδάφ ους. Στόχος το υ ήτα ν μόνο η πεδιάδα τη ς Ουγγα­ ρίας και έμ ειν ε προσηλωμένος σε OwTöv Οπως συμβαίνει νομ οτελεια κά με όλα τα φυσικά φαινόμενα, η παντοδυναμία τω ν Μογγόλω ν δ εν διήρκεσ ε πολύ. Το Σ επ τέμ ­ βριο το υ 1260 η Ιστορία θα 'κ ο ν το σ τα θ εΓ στην Παλαιστίνη και όλοι οι λαοί θ α κρα τή­ σουν τη ν αναπνοή το υς όταν οι Μ αμελούκοι το υ Baybars θ α κατατροπώσουν και θ α σύ­ ρουν στη σκόνη για πρώτη φορά τα ανίκητα μογγολικά όπλα, σε μια επική μάχη στο Φρέ­ αρ του Γολιάθ. Εκατόν είκοσι χρόνια α ρ γό τε­ ρα ο πρίγκηπας Dmitri Ivanovich τη ς Μόσχας θα πάρει για λογαριασμό όλων τω ν Ευρωπαί­ ων τη ν εκδίκησή του από τη ‘ Χρυσή Ορδή", στο απέραντο μουντό π εδίο το υ Κουλίκοβο. Οι π ολεμιστές με τα κωνικά κράνη κα ι τα γυριστά σπαθιά θα χ α θ : _. — .; α­ νεμ οδ α ρμ ένες στέττπες το υ Καρακορούμ, με το ν ίδιο άξαφνο τρόπο που είχαν ξε χ υ θ εί από α υ τές το 1220 για να κατακτήσ ουν το ν κόσμο.

JJ

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ (1) Bevin Alexander: HOW GREAT GENERALS WIN. Norton & Company. 1993. (2) Matthew Bennett S Nicholas Hooper THE CAMBRIDGE ILLUSTRATED ATLAS OF NMRtAE: THE MIDDLE AGES. Cambridge University Press. 1996. (3) James Chambers: THE DEVIL S HORSEMES Atheneum, 1985. (4) Jeremiah Curtin: THE MONGOLS A HISTORY. Combined Books. 1996. (5) Richard Gabriel & Dens d Boose: THE GREAT BATTLES OF ANTIQUITY. Greenwood Press. 1994. (6) Norman Kotker: GENGHIS KHAN. Military History Quarterly. Summer 1992. (7) Norman Kotker: KUUKOVO FIELD. Military History Quarterly, Autumn 1993. (8) Sir Basil Liddell Hart: GREAT CAPTAINS UNVEILED, Greenhill Books. 1989. (9) Bryan Perrett: THE BATTLE BOOK. Arms 4 Armour Press. 1992. (10) THE MONGOL CONQUESTS, Time-Ufe Books, 1992. (11) Velimir Vuksic & Zvonimir Grbasic: CAVALRY, Cassell, 1993.

ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΙΣ Τ Ο Ρ ΙΑ

Α ΓΓΕ Λ Ο Σ Ν. Δ Α Λ Α Σ Σ Η Ν Ο Σ

Η ΠΡΩΤΗ ΙΔΡΟΜΗ m

Σ Τ ΙΣ ΑΡΧΕΣ Μ ΑΡΤΙΟ Υ 1944 Η Α Μ Ε Ρ ΙΚ Α Ν ΙΚ Η 8η ,

Α Ε Ρ Ο Π Ο Ρ ΙΚ Η ΔΥΝ ΑΜ Η

l

ΑΠ Ο Φ Α ΣΙΖΕ Ι ΓΙΑ Π ΡΩ ΤΗ ΦΟΡΑ ΝΑ Δ ΙΕ ΙΣΔ Υ Σ Ε Ι Β Α Θ ΙΑ Μ ΕΣΑ ΣΤΗΝ

I . ................................................

ΚΑΡΔΙΑ ΤΗΣ Γ Ε Ρ Μ Α Ν ΙΚ Η Σ ΑΥΤΟΚΡΑΤΟΡΙΑΣ, ΣΤΟ

Α

1 %

I.. ........... 1.1......... III...............................

/

Ν

H

ü

l

l

. . I.,. ,., .,.. ,......

Β Ε Ρ Ο Λ ΙΝ Ο . ΔΙΑΘ ΕΤΟ Ν ΤΑΣ 1.534 ΑΕΡΟ ΣΚΑΦ Η Κ Α Ι ΠΛΕΟ ΝΑΖΟ ΥΣΑ ΑΥΤΟ ΠΕΠ Ο ΙΘ ΗΣΗ , 01 Α Μ Ε Ρ ΙΚ Α Ν Ο Ι ΡΙΧΝ Ο Υ Ν ΑΠ ΡΟ ΚΑΛΥΠΤΑ ΤΟ ΓΑΝΤΙ ΣΤΗ LUFTWAFFE, ΓΝ Ω ΡΙΖΟ Ν ΤΑΣ ΟΤΙ 01 Γ Ε Ρ Μ Α Ν Ο Ι ΘΑ

14

ΥΠΕΡΑΣΠΙΣΘ Ο ΥΝ

-If 7

... .

- >*

ΤΗΝ ΠΡΩΤΕΥΟΥΣΑ ΤΟΥΣ Μ Ε Ο Π Ο ΙΟ Δ Η Π Ο ΤΕ

%

..

4’MW * SPk

ΚΟ ΣΤΟ Σ. ΤΟ Π Ρ Ω Ι ΕΚ ΕΙΝ Η Σ ΤΗΣ ΔΕΥΤΕΡΑΣ ΤΑ ΙΠ Τ Α Μ Ε Ν Α Φ Ρ Ο Υ Ρ ΙΑ ” ΘΑ Δ ΙΕ Κ Δ ΙΚ Ο Υ Σ Α Ν ΤΟ

Η μετωπική επίθεση των Μβ4θ9 της III/JG54 εναντίον των Β-17 της 100ής Σμηναρχίας πάνω από τα γερμανο-ολλανδικά σύνορα, στις 6 Μαρτίου 1944. Η συγκεκριμένη μονάδα είχε την κακή φήμη ό τι οι Γερμανοί την έπλητταν με ιδ ιαίτερο φανατισμό όποτε διέκριναν τα αεροσκάφη της, λόγω κάποιου περιστατικού στο παρελθόν στο οποίο οι Αμερικανοί είχαν προσδώσει διαστάσεις θρύλου. Η “ Ματωμένη 100ή” τελείω σε τον πόλεμο με τις μεγαλύτερες απώλειες από οποιαδήποτε άλλη μονάδα στην 8η Α.Δ.

Π Ο ΛΥ ΤΙΜ Ο ΤΕΡ Ο “ Ε Π Α Θ Λ Ο ΤΟΥ ”

Π Ο Λ Ε Μ Ο Υ : ΤΗΝ ΕΚΤΗ Μ ΕΓΑΛΥΤΕΡΗ Π Ο Λ Η ΤΟΥ Κ Ο Σ Μ Ο Υ ! ΤΑ ΓΕ Ρ Μ Α Ν ΙΚ Α ΚΑΤΑΔΙΩ ΚΤΙΚΑ Ο Μ Ω Σ ΕΙΧΑΝ Α Π Ο Φ ΑΣΙΣΕΙ Δ ΙΑ Φ Ο Ρ Ε ΤΙΚ Α ... ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ

To FW-190A ήταν αναμφισβήτητα το πιο αποτελεσματικό γερμανικό καταδιωκτικό. Δ ιέ θ ε τε τη μεγαλύτερη ισχύ πυρός από οποιοδήποτε άλλο μονοκινητήριο μαχητικό του πολέμου και ξεπερνούσε ακόμα και το Mustang στο ρυθμό περιστροφής. Οι πιλότοι του πίστευαν ότι υπερείχε έναντι όλων των συμμαχικών μαχητικών. Το συγκεκριμένο αεροσκάφος ανήκε στο μοίραρχο της II/JG1, Σμηναγό Heinz Baer, το Μάρτιο του 1944. Στο πηδάλιό του σημειώνονται 200καταρρίψεις. Τελείωσε τον πόλεμο με 220 νίκες, 21 από τις οποίες ήταν επί τετρακινητηρίω ν βομβαρδιστικών.

ΑΜΕΡΙΚΑΝΙΚΗ ΕΝΑΝΤΙΟΝ ΤΟΥ ΒΕΡΟΛΙΝΟΥ (6 ΜΑΡΤΙΟΥ 1944) ο 1943 ήταν ένα έτο ς γεμ ά το δι­ δάγματα για τις εμπ όλεμες π λευρές. Πρώτοι απ’ όλους οι Γερμανοί στρατηγοί σ υνειδητο­ ποίησαν ό τι η νίκη είχε πλέον χα θεί οριστικά. Ωστόσο ο Χ ίτλερ και το επ ιτελείο του προτι­ μούσαν να φορούν παρωπίδες και να κω φ εύ­ ουν στις συμβουλές ανδρών οι οποίοι είχαν περάσει ολόκληρη τη ζωή το υ ς πολεμώ ντας για τη Γερμανία. Α ντίθετα η Αμερικανική 8η Αεροπορική Δύναμη (8η Α.Δ.), έχοντας αναλάβει το βαρύ καθήκον τη ς ισοπέδωσης τη ς γερμανικής στρατιω τικής μηχανής, αξιολο­ γούσε σχολαστικότατα οποιοδήποτε νέο στοιχείο π ροέκυπ τε από τις επιχειρήσεις και το οποίο θα μπορούσε να τη ν παρεμποδίσει στο έργο τη ς, ιδιαίτερα όταν αυτό το έργο α­ παιτούσε τη ν καθημερινή θυσία εκα το ντά ­ Ενα Me-109 G-6 καθώς απογειώνεται για να αντιμετωπίσει μία εχ θ ρ ικ- επ δων ανδρών, οι οποίοι “ όργωναν” το υ ς ουρα­ εμπιστοσύνη μ ε την οποία το περιέβαλαν οι πιλότοι του, σε συνδυασμό υε τ - , υφηλη νούς τη ς κα τεχό μενη ς Ευρώπης αντιμετω πί­ μαχητική εμπειρία τους, το είχαν καταστήσει επικίνδυνο αντίπαλο, αν και στην πραγματικότητα ο τύπος αυτός ήταν τεχνικά ξεπερασμένος για την εποχή . ζοντας τα φονικά καταδιω κτικά τη ς Luftwaffe. Τα τελ ευ τα ία καθοδηγούντο από ένα νέο εί­ δος βετεράνω ν μαχητών που οι συνάδελφοι λυψη στα βομβαρδιστικά μέχρι το Βερολίνο. των αντιπάλων του. το Musia Λΐι η Γτολι το υς ονόμαζαν “ Ε ιδήμονες” : ή τα ν αυτοί που Το κυριότερο αμερικανικό μαχητικό εκείνη τιμη ασπίδα που αναζητούν ικανοί, ειδ ικεύ ο ντα ν στις καταρρίψεις τω ν τετρ α κ ι­ τη στιγμή, το P-47D Thunderbolt, αν και ήταν Πράγματι, με τις επιχείρησε ϊο υ ένητήριω ν βομβαρδιστικών. ένας αντίπαλος ισάξιος τω ν γερμανικώ ν κα­ το υς τα ποσοστά απωλειών μ ί καταΜ ετά από δύο ο λέθ ρ ιες επ ιδρομές ενα­ ταδιωκτικών, είχε π εριορισμένη αυτονομία κόρυφα. Αυτή τη φορά η 8η Α Α δεν αποφεύ­ ντίον τω ν εργοστασίων του Schweinfurt, στις (640 km) που το υποχρέωνε κάποια στιγμή να γ ει π λέον τη σύγκρουση με τα γερμανικά μα­ 17 Αυγούστου και στις 14 Οκτωβρίου 1943, οι εγκαταλείπ ει τα βομβαρδιστικά στο έλεο ς χητικά, αλλά α ν τίθ ετα τη ν επιδιώκει, έχο­ οποίες είχαν υπ ερβεί κάθε αναμε­ τω ν Γερμανών "Ε ιδημόνω ν” , ενώ το Ρ-38 ντα ς επίγνωση τη ς α ρ ιθ μη τική ς και τη ς ποιο­ νόμενο όριο απωλειών (άνω Lightning ήτα ν α ρ κετά αναξιόπιστο λόγω των τικ ή ς υπεροχής της. τω ν 120 βομβαρδιστικών), οι π ροβληματικώ ν κινητήρω ν του. Κατόπιν αυτώ ν ο Αντιστράτηγος Doolittle, Αμερικανοί άρχισαν να αποΗ λύση στα αμερικανικά προβλήματα ε μ ­ δ ιοικητής τη ς 8ης Α Α . αποφασίζει να αποκλιμακώνουν τις επιχειρή­ φανίζεται το Δ εκέμ βρ ιο το υ ’43, όταν ανα­ το λμήσ ει για πρώτη φορά το βομβαρδισμό σεις, κατανοώ ντας τη ν έ λ ­ λαμβάνει δράση το νέο καταδιω κτικό Ρ-51Β το υ Βερολίνου κατά τη διάρκεια τη ς ημέρας. λειψη ενός καταδιω κτικού Mustang. Μ ε ακτίνα δράσης μεγα λύτερη ο- Για το σκοπό αυτό βρισκόταν σ υγκεντρω μέ­ μακράς εμ β ελεία ς το οποίο π οιουδήποτε άλλου μαχητικού στην Ευρώπη νη στα αεροδρόμια τη ς Αγγλίας μία δύναμη θα π ροσέφερε ασφαλή κά­ (πάνω από 960 km) και επιδόσεις ανώ τερες 1.534 αεροσκαφών (702 “ Ιπτάμενα Φρούρια”

Τ

15

ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΙΣ Τ Ο Ρ ΙΑ

ΔΥΝΑΜ ΕΙΣ ΕΠΙΔΡΟΜΕΩΝ ΚΑΙ ΣΤΟΧΟΙ ΚΑΤΑ ΤΗΝ 6η Μ ΑΡΤΙΟΥ 1944

ΕΝΑ ΣΦΑΛΜΑ ΠΛΟΗΓΗΣΗΣ ΚΑΙ ΜΙΑ ΒΛΑΒΗ: ΕΝΑΣ ΤΡΑΓΙΚΟΣ ΣΥΝΔΥΑΣΜΟΣ

ΑΠΟΣΤΟΛΗ ΥΠ’ ΑΡΙΘΜΟΝ 250 Δύναμη μαχητικώ ν συνοδείας

Μεραρχία Βομβαρδιστικών

Δύναμη

2ο ΚΥΜΑ: 1ο ΚΥΜΑ: Δρομολόγιο Επάνω από προσέγγισης το στόχο

3ο ΚΥΜΑ: Δρομολόγιο επ ιστροφ ής

11

259 Β-17

164 Ρ-47

56 Ρ-38, Ρ-51

77 Ρ-47, Ρ-51

3π

237 Β-17

47 Ρ-47

57 Ρ-38, Ρ-51

79 Ρ-47

Klein M achnow : Εργοστάσιο η λεκτρ οκατασ κευώ ν R o b ert B osch

2η

206 Β-24

84 Ρ-47

33 Ρ-51

74 Ρ-38, Ρ -47

Genshagen: Εργοστάσιο κατασ κευής κινητήρω ν D aim ler-Benz

Β-17 και Β-24 και 832 καταδιω κτικά Ρ-47, Ρ-38 και Ρ-51), τα οποία θ α σκίαζαν τη γερμανική πρωτεύουσα το μεσ ημέρι τη ς Δ ευ τέρ α ς 6 Μ αρτίου 1944. Εναντι αυτών η Luftwaffe είχε να α ν τιτά ξει εκείν η τη στιγμή μόνο 232 μαχη­ τικά, τα οποία θα βρίσκονταν σε κατάλληλη θέση ώστε να εμπλακούν με τη ν εχθρική επι­ δρομή. Από αυτά, τα 188 ήτα ν τα παλαίμαχα Me-109 G6 και Fw-190 Α8, ενώ τα υπόλοιπα 44 ήταν δικινητήρια Me-110 και Me-410, στο βα­ ρύ καταστροφικό οπλισμό τω ν οποίων οι Γερ­ μανοί στήριζαν π ολλές ελπ ίδες, αν και ήταν εντελώ ς ακατάλληλα για κλεισ τές αερομα­ χίες εκείνου το υ είδους. Ομως τα περιθώρια τη ς Luftwaffe είχαν σ τενέψ ει επικίνδυνα και η παραγωγή αεροσκαφών κάλυπτε ελάχιστα τις απώλειες.

ΤΟ ΣΧΕΔΙΟ ΤΗΣ ΕΠΙΔΡΟΜΗΣ ΣΧΗΜΑΤΙΣΜΟΙ - ΤΑΚΤΙΚΕΣ Το Βασικό πυρήνα κάθε αμερικανικής ε ­ πιδρομής βομβαρδισμού απ οτελούσε ο “ σχηματισμός κιβω τίου” : μία δύναμη 18-20 βομβαρδιστικών, διατεταγμένω ν σε κλιμα­ κωτή διάταξη σχήματος “ V” , επινοημένη κα­ τά τέ το ιο τρόπο ώστε να παρέχει πυκνό α­ μυντικό πυρ από τα πολυβόλα των αεροσκα­ φών και πυκνή συγκέντρωση βομβών επί του στόχου, ενώ ταυτόχρονα κανένα αεροσκά­ φος δεν βρισκόταν μέσα στη γραμμή ρίψης βομβών του άλλου. Η πλευρική όψη του “ κι­ βω τίου" σχημάτιζε τη ν αιχμή ενός βέλους, στην κορυφή του οποίου βρισκόταν το αερο­ σκάφος του διοικητή το υ σχηματισμού -που έ φ ερ ε τη ν πλήρη ευ θ ύ νη για τη ν πλοήγηση και τη ρίψη τω ν βομβών. Ολα τα υπόλοιπα βομβαρδιστικά απλώς ακολουθούσαν και έ ­ ριχναν τις βόμβες "τυ φ λά ” , τη ν ίδια στιγμή με το ν αρχηγό. Στη σ υγκεκριμένη επιχείρη­ ση θα λάμβαναν μέρος τρ εις μεραρχίες βομ­ βαρδισμού, καθεμία απ οτελούμενη από 1015 σχηματισμούς “ κιβωτίων” . Οι στόχοι τη ς ΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΙΣ Τ Ο Ρ ΙΑ

τω ν βάσεων τη ς Ν.Α. Αγγλίας εκ το ξεύ θ η κ ε μία πράσινη φωτοβολίδα: η αποστολή αρ. 250 είχε αρχίσει...

Στόχος

E rkner: Εργοστάσιο κατασ κευής ρουλεμά ν VKF

ημέρας θα ήτα ν τρ εις βιομηχανίες σ τρα τηγι­ κής σημασίας στην περιοχή το υ Βερολίνου. Σε κάθε μεραρχία αντιστοιχούσε ένας σ τό­ χος. Τρία αλλεπάλληλα κύματα καταδιω κτι­ κών θα παρείχαν συνεχή κάλυψη σε τρία α­ ντίστοιχα στάδια: κατά το δρομολόγιο προ­ σέγγισης του στόχου, πάνω από αυτό και κα­ τά τη ν επιστροφή. Τα δρομολόγια είχαν επιλ εγ εί κατά τέ το ιο τρόπο ώστε τα βομβαρδι­ στικά να συναντήσουν τις ελάχισ τες δυνατές ζώνες αντιαεροπορικώ ν πυρών (Α/Α), χωρίς όμως οι αποκλίσεις να τα επιμηκύνουν υπερ­ βολικά. Παρομοίως, το ύψος πτήσης είχε ορισθεί στα 6.300 m, ύψος κατάλληλο ώστε τα α­ εροσκάφη να μη δημιουργούν υδρατμούς συμπύκνωσης (οι οποίοι θα πρόδιδαν τη θ έ ­ ση το υς στα εχθρικά μαχητικά) και τα υ τό ­ χρονα να περιορίζει τη ν ευστοχία τω ν Α/Α πυρών. Κατά το δρομολόγιο προσέγγισης οι τρ εις μεραρχίες θα ίπταντο η μία πίσω από τη ν άλλη, “ κατά φάλαγγα” . Κατόπιν θα διεσπώντο για το βομβαρδισμό των αντίστοιχων στόχων, ενώ κατά τη ν επιστροφή θα ενώ νο­ νταν και πάλι, αλλά αυτή τη φορά η μία πα­ ράλληλα με τη ν άλλη, επειδή ένας τέ το ιο ς σχηματισμός ή τα ν π υκνότερος και δ ιευ κό ­ λυνε το έργο των μαχητικώ ν συνοδείας. Στις 06.00 τη ς Δ ευ τέρ α ς (6-3-44) οι άνδ ρες των πληρωμάτων τω ν βομβαρδιστικών και του πρώτου κύμα τος των καταδιωκτικών εισήλθαν στις αίθουσες ενημέρω σης. Η κουρτίνα που έκρυ βε το ν τεράσ τιο ευρω ­ παϊκό χάρτη τρ α βή χτηκε, αποκαλύπτοντας τη ν πορεία τη ς επιδρομής. “ Κύριοι” , είπε ο αξιω ματικός τη ς Υπηρεσίας Πληροφοριών, “ σήμερα θα βομβαρδίσετε το Β ερολίνο” . Ο Λοχίας Edward Leighty περιγράφει τα συναι­ σθήματα τη ς στιγμής: “ Δ εν ξέρω αν σε ε κ ε ί­ νη τη ν αίθουσα υπήρχαν κάποιοι κύριοι, ξ έ ­ ρω όμως σίγουρα ότι υπήρχαν ένα σωρό φ ο ­ βισμένα παιδιά!” . Στις 07.45 από το υ ς πύργους ελέγχου

Οι γερμανικοί σταθμοί ραντάρ τη ς Γαλ­ λίας εντόπισαν τη ν κινητοποίηση τη ς τερ ά ­ στιας αρμάδας από τη στιγμή που άρχισε να απογειώνεται και να διαμορφώ νει το σχημα­ τισμό τη ς. Στις 10.40, ενώ η δύναμη επιδρο­ μής βρισκόταν έξω από τις ολλανδικές α­ κτές, οι Γερμανοί πιλότοι στα αεροδρόμια τη ς δ υτικής Ευρώπης, π ροσδέθηκαν στα πι­ λοτήρια τω ν μαχητικών τους, π εριμένοντας ανά πάσα στιγμή τη διαταγή απογείωσης. Στις 10.52 το κύμα των επιδρομέω ν προχω­ ρούσε στην ολλανδική ενδοχώρα. προκαλώντας δ έο ς με το μ έγ εθ ο ς του: η επιμήκης φάλαγγα τω ν “ κιβωτίων” κατελάμβανε ένα χώρο μήκους 150 km, πλάτους 1,6 km και ύ­ ψους 800 m, ενώ πάνω από αυτήν περιπολούσαν 295 Thunderbolt, ακολουθώ ντας μία τ ε ­ θ λασ μένη πορεία ώστε να μπορούν να σ υμπορεύονται με τα βραδύτερα βομβαρδι­ στικά. Εκείνη ακριβώς τη στιγμή συνέβη ένα μι­ κρό πλοηγικό σφάλμα, το οποίο θα έ θ ε τ ε τις βάσεις για τη ν απαρχή μίας τραγωδίας. Η 3η Μεραρχία Βομβαρδισμού, ευρισ κόμενη α­ κριβώς στη μέση ολόκληρου το υ κύματος, άρχισε σταδιακά να διασπάται σε δύο μέρη όταν κάποιος πλοηγός μεγάλωσε τη ν από­ σταση που το ν χώριζε από τα “ κιβώ τια” που ακολουθούσαν. Η προβλεπ όμενη απόσταση μετα ξύ τω ν σχηματισμών ή τα ν 20 km, όμως εξαιτία ς το υ σφάλματος είχε γίνει 32 km, δια­ χω ρίζοντας ουσιαστικά ολόκληρη τη “ φάλαγ-

Ο συνδυασμός της καταπληκτικής βρετανικής σχεδίασης και της αμερικανικής παραγωγής, είχε ως αποτέλεσμα την κατασκευή του Mustang Ρ-51, του εξοχότερου συμμαχικού καταδιωκτικού του πολέμου. Η είσοδός του στις αεροπορικές επιχειρήσεις εξασφάλισε στα “ Ιπτάμενα Φρούρια” την καλύτερη προστασία κατά τη διάρκεια των επιδρομών μακράς εμβέλειας.

■ι~ σε δύο τμήματα. Σχεδόν ταυτόχρονα το 3-17 το οποίο βρισκόταν (κυριολεκτικά) στην ■εψαλή όλης τη ς δύναμης επιδρομής, απέ■‘.,νε κατά 10° νοτιό τερ α τη ς προκαθορισμέ. ης πορείας λόγω κάποιας βλάβης στα όργα. a πλοήγησης. Ολα τα υπόλοιπα αεροσκάφη τα οποία αποτελούσαν πλέον το πρώτο τμ ή ­ μα μιας φάλαγγας η οποία είχε διασπασθεί σε δύο “ μισά", ακολούθησαν πειθαρχικά το ν αρχηγό. Ο συνδυασμός του σφάλματος και της βλάβης απ οδείχθηκε αμέσως τραγικός, όταν το πρώτο "μισό” τή ς δύναμης, απ οτελούμενο από τη ν 1η Μ.Β. και τη μισή 3η Μ.Β., οδηγή θ η κε κα τευ θεία ν μέσα στις ζώνες των Α/Α πυρών, τα οποία θ α είχε αποφύγει αν δ εν εί­ χε παρεκκλίνει τη ς πορείας της. Η πρώτη α­ πώλεια τη ς δύναμης ήταν ένα B-17G τη ς 92ης Σμηναρχίας, το οποίο α νεφ λέγη ολό­ κληρο όταν κάποιο βλήμα εξερ ρά γη στην κα­ ταπακτή βομβών του προκαλώντας αλυσιδω­ τέ ς εκρ ή ξεις. Οταν λίγο αργότερα ο πλοηγός του “ οδηγού” αεροσκάφους θα αντιλαμβα­ νόταν τη βλάβη, επ αναφέροντας όλο το σχη­ ματισμό στη σωστή πορεία, θα ήταν αργά για να π ροληφ θεί η “ σφαγή” στην οποία κατευ θ υ νό τα ν το μέτωπο του δ εύ τερ ο υ σχημα­ τισμού. Α π οτελούμενο από τα υπόλοιπα α ερο­ σκάφη τη ς 3ης Μ.Β. και τη 2η Μ.Β. στα νώτα τη ς φάλαγγας, το δ εύ τερ ο τμήμα τη ς δύνα­ μης είχε πλήρη άγνοια για τα παραπάνω γενονότα, προχωρώντας ομαλά στη σωστή πο­ ρεία. Η δ εύ τερ η συνέπεια τη ς διάσπασης ή­ ταν ό τι ο μ εγαλύτερος αριθμός τω ν μαχητι­ κών συνοδείας βρισκόταν στην περιοχή τη ς 1ης Μ.Β., η οποία αποτελούσε και τη ν αρχική αιχμή τη ς φάλαγγας, μια και αυτή ήτα ν η πιο -,θ α ν ή θέση στην οποία θα εκδήλω ναν τις αετωπικές επ ιθέσ εις το υς τα γερμανικά κα­ ταδιωκτικά. Αποτέλεσμα αυτών ήτα ν ότι στην κεφαλή το υ δ εύ τερ ο υ τμ ήμ α το ς τη ς φάλαγγας βρίσκονταν τα Β-17 τη ς 100ής Σμηναρχίας, σχεδόν εντελώ ς εκτεθ ειμ έν α , με οκτώ μόνο Thunderbolt να περιπολούν στην περιοχή. Στις 10.55 μια γερμανική δύνα­ μη καταδιω κτικών απ οτελούμενη από 93 Fw190 και Me-109, κα τευ θυ νότα ν από το υ ς ελεν κ τές εδάφ ους σε μία μετωπική επίθεση ε ­ ναντίον τη ς δύναμης επιδρομής, ενώ άλλα 15 Me-109 περιπολούσαν ένα χιλιό μετρο ψηλό­ τερα, στην πλευρά του ήλιου, καλύπτοντας το υς συναδέλφους τους. Αν και η γερμανική :ιίθ ε σ η προοριζόταν να γίνει εναντίον του αρχικού μετώπου τη ς φάλαγγας, η απρόσμε. η παρεκτροπή τη ς πορείας τη ς επηρέασε ε ­ λάχιστα τα σχέδια τω ν ελεγκτώ ν, για τί 56 km -α κ ρ ύ τερ α από τα γερμανικά καταδιω κτικά :3ΐσ κό τα ν το μέτωπο του δ εύ τερ ο υ τμ ήμ α ­ το ς τη ς επιδρομής. Οι δύο αντίπαλοι σχηματ.σαοί π ορεύονταν προς μία τέλεια μετωπική m.·. κρούση. Ηταν ίσως η μοναδική φορά που ο. Γερμανοί πιλότοι θα απολάμβαναν μία ε.τελώ ς αναπάντεχη αριθμητική υπεροχή! Επικεφαλής του σχηματισμού των Fockewulf ήτα ν ο μοίραρχος τη ς I/JG11 (1η V o ip a τη ς 11ης Π τέρυγας Μαχητικών), Σμη.αγός Rolf Hermichen, ένας από το υ ς “ Ειδή­ μονες" τη ς Luftwaffe...

Οι θ έσ εις των αντίπαλων σχηματισμών περί τις 11.55. Λόγω κάποιας βλάβης στο όργανα πλοήγησης, το "ο δηγό” αεροσκάφος της “ φ άλαγγας” έχει παρεκτραπεί νοτιοτερα της καθορισμένης πορείας και έχει συμπαρασύρει μαζί του τη μισή 3η Μ.Β.. καθώς και μεγάλο μέρος των καταδιωκτικών προστασίας. Η απόκλιση αυτή οδήγησε το σχηματισμό στη ζωνη Α/Α του Osnabuck. Ο πλοηγός αντιλαμβάνεται το σφάλμα και τείνει να επαναφερει τη φάλαγγα στη σωστή πορεία της. Την ίδια στιγμή τα γερμανικά καταδιωκτικό, υπο τον Επισμηναγό Rolf Hermichen, οδηγούνται σε μετωπική επίθεση εναντίον του εκτεθειμενου μετώπου της υπόλοιπης φάλαγγας.

Στις 12.40 τα δυο μέρη της φάλαγγας των βομβαρδιστικών έχουν επανελθεί σε σωστή θεση και πορεία. Το δεύτερο κύμα επίθεσης, υπό τον Επισμηναγό Kogler, οδηγείται σε πορεία μετωπικής επίθεσης, αλλά τα βομβαρδιστικά στρέφουν νοτιότερα για να αποευ γουν τη ζώνη Α/Α του Βραδεμβούργου. Ετσι οι Γερμανοί ελ εγκτές οδηγούν τον Kogler σε πλευρική επίθεση (τα “ Τ” στην περιοχή του Βερολίνου υποδεικνύουν τους στόχους της επιδρομής/.

‘Ή ΜΑΤΩΜΕΝΗ 100η’’ Οι εχθ ρικοί σχηματισμοί συναντήθηκαν στις 12.05, π ροσεγγίζοντας ο ένας το ν άλλο με μία συνδυασμένη τα χύ τητα 760 km/h (280 km/h τα βομβαρδιστικά και 480 km/h τα μαχη­ τικά). Σε απόσταση 900 m τα πολυβόλα των Β-17 άνοιξαν πυρ εναντίον των γερμανικών. Ο Hermichen επ έ λ ε ξε το στόχο του και το ν έ ­ φ ερ ε στο κέντρ ο του σκοπευτικού του. Δύο δ ευ τερ ό λεπ τα αργότερα η απόσταση είχε μειω θεί στα 500 m και τα αμερικανικά τροχιο­ δεικτικά περνούσαν γύρω από τη ν καλύπτρα το υ Focke Wulf. Ομως ο Γερμανός είχε εμπλακεί σε ένα είδ ος επίθεσης το οποίο δεν συγχωρούσε δισταγμούς. Μισό δ ευ τερ ό λ ε ­ πτο αργότερα, σε απόσταση 400 m, ο

Hermichen π υροδοτεί τα τέσσ ερα πυροβόλα των 20 mm και τα δύο πολυβόλα τω ν 13 mm, βλέπ οντας τα βλήματά το υ να βρίσκουν το στόχο τους. Μισό δ ευ τερ ό λ επ το αργότερα, σε απόσταση 300 m, ο Γερμανός άσσος τρ α ­ βάει το ν αντίχειρά το υ από το κουμπί τω ν πο­ λυβόλων του: αυτός είναι όλος ο χρόνος που έχει στη διάθεσή το υ για να καταρρίψει το ε ­ χθρικό βομβαρδιστικό. Μισό δ ευ τερ ό λεπ το μετά, με τη ν απόσταση στα 200 μέτρα, τρ α ­ βάει δυνατά το χειριστήριό το υ ξεφ εύ γο ντα ς από τη ν πορεία εμβολισμού στην οποία βρι­ σ κόταν και περνά ανάμεσα από τα "κιβώ τια” των Β-17. Γνωρίζει ό τι εκ εί είναι σχετικά α­ σφαλής. Οι πλευρικοί π ολυβολητές των Φρουρίων έχουν μάθει από πικρή πείρα ότι αν πυροβολήσουν, τα διασταυρούμενα πυρά το υ ς ίσως φονεύσουν κάποιο συνάδελφό ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΙΣ Τ Ο Ρ ΙΑ

Me-410 της ZG26 καθώς δέχονται επίθεση από δύο Mustang. Η συγκεκριμένη μονάδα “ Καταστροφέων” έλαβε μέρος στις αερομαχίες της 6ης Μαρτίου 1944 και πλήρωσε βαρύ φόρο αίματος στα αμερικανικά καταδιωκτικά προστασίας. Στα μέσα Ιουλίου 1944 οι μονάδες των “ Καταστροφέων” αποσύρθηκαν από τις επιχειρήσεις ημέρας, μ ετά από μία μακρά περίοδο θυσιών.

jß ■■

τους. Οταν το Focke Wulf εξέρ χ ετα ι από τα νώτα του σχηματισμού, όλοι οι ουραίοι πο­ λ υβ ολητές ανοίγουν πυρ εναντίον του. 0 Hermichen κερδίζει γρήγορα ύψος και σ τρέ­ φ ει για να επαναλάβει τη διαδικασία άλλη μία φορά, καθώς το θ ύμα του εγκαταλείπ ει φλεγόμενο το σχηματισμό του. Ισως μία ριπή διάρκειας μισού δ ευ τερ ο λέπ το υ να φαίνεται ελάχιστος χρόνος, όμως αν η βολή είναι ε ύ ­ στοχη η κατάρριψη είναι εγγυ η μ ένη : τα 24 βλήματα τω ν 20 mm, με υψηλή π ερ ιεκτικότη τα σε φωσφόρο, τα οποία διέτρησ αν το ρύγχος και το πιλοτήριο το υ τετρα κινη τή ρ ιο υ α­ εροπλάνου, άφησαν μέσα ελάχιστα ανθρώπι­ να υπολείμματα... Πίσω από τα Focke Wulf του Hermichen α­ κολουθούσαν άλλα 20 Me-109 τη ς III/JG54 και 55 Fw-190 τω ν I/JG1, II/JG1 και III/JG11. Κατά τρ ιά δες ή τε τρ ά δ ε ς τα γερμανικά μαχητικά σφυροκοπούσαν τα Β-17 τη ς 100ής Σμηναρ­ χίας με πανομοιότυπες επιθέσεις. Μ ετά το τελευ τα ίο κύμα τω ν καταδιω κτικών ακο­ λουθούσ ε ένα μοναχικό Fw-190, το οποίο κατευ θ υ ν ό τα ν εναντίον το υ πρώτου Β-17 του σχηματισμού. Ολα τα αμερικανικά πολυβόλα στράφηκαν εναντίον του. Για κάποιο άγνω­ στο λόγο ο Γερμανός πιλότος δ εν διέκοψ ε τη ν επίθεσή το υ μέσα στο περιθώριο το υ μι­

σού δ ευ τερ ολέπ το υ που είχε και το φ τερ ό το υ Focke Wulf κυριολεκτικά “ πριόνισε” ολό­ κληρο το ουραίο π τερύγιο το υ Β-17! Καθώς τα γερμανικά καταδιω κτικά έ ­ στρεφαν για ένα δ εύ τερ ο επ ιθετικό πέρα­ σμα, επενέβησαν τα οκτώ Thunderbolt τη ς 56ης Σμηναρχίας, καλώντας μέσω ασυρμά­ του ενισχύσεις από το υς συναδέλφους το υς τη ς 78ης, όταν έκπ ληκτοι οι πιλότοι τους συνειδητοποίησαν ό τι οι αριθμοί δ εν το υς ευνοούσαν. Αμέσως τα 15 Me-109 τη ς II/JG11, τα οποία κάλυπταν από ψηλά το κύριο τμήμα τη ς επίθεσης, έριξα ν τις εφ εδ ρ ικ ές δ εξα μ ε ­ ν ές το υ ς και βυθίστηκαν εναντίον των Thunderbolt, κλείνοντας το δρόμο το υς, Η α ε­ ρομαχία γ ενικεύ θ η κε. Οσα “ Φρούρια” είχαν δ εχ θ εί καίρια πλήγματα αδυνατούσαν να διατηρήσουν τη ν τα χύ τητα το υ σχηματισμού το υ ς και τελικά απομακρύνονταν για να μετατραπ ούν σε μ ε­ μονωμένα θ ύμ α τα τω ν γερμανικώ ν καταδιω­ κτικών. Ολοι γνώριζαν τη ν αναπόφευκτη μοί­ ρα που π ερίμενε το υ ς “ ανάπηρους” ... Τα υπόλοιπα βομβαρδιστικά έσπευδαν να καταλάβουν τα κενά που είχαν δημιουργήσει οι εκλιπ όντες συνάδελφοί τους, ώστε να μην αραιώνει το αμυντικό πυρ. Αν και η δ εύ τερ η γερμανική επίθεση δ εν είχε τη ν άνεση να ορ­

γανω θεί σωστά, η σ φοδρότητά τη ς παρεμε.νε αμείωτη. Η επέμβαση των Thunderbolt φυσικά δ ε . πέρασε απαρατήρητη, ειδικά για το ν Επισμτνία Herman Reinthaler, έναν πιλότο της III/JG54 ο οποίος απ οτελείω νε το τρ ίτο θύμα του, το Β-17 “ Ronnie R" τη ς 100ής Σμηναρ­ χίας, και ήταν απασχολημένος με τη ν παροτήρηση των απ οτελεσμάτω ν των “ σπόρω. του θ α νά του ” που είχε σκορπίσει: έναν Α με­ ρικανό πιλότο ο οποίος εγκα τέλειπ ε το α­ κυ βέρ νη το τετρ α κινη τή ρ ιο αεροπλάνο του Σ την πτώση το υ προς το έδαφ ος το ν ακο­ λουθούσ ε μία λωρίδα λευκού υφάσματος ' οποία φλεγόταν: ήταν το αλεξίπ τω τό του. Οταν ο Reinthaler έ λ ε γ ξ ε τα νώτα του, είδε τρία Thunderbolt να το ν καταδιώκουν. Αμέσως άρχισε με το Me-109 του τα χύτα τη βύθιση. Ο Ανθυπολοχαγός Robert Wise τη ς 78ης ΣμΓ· ναρχίας το ακολούθησε, πυροδοτώ ντας τ : οκτώ πολυβόλα του σε τρ εις ριπές το υ ενό : δ ευ τερ ολέπ το υ. Πριν όμως προλάβει να ε­ λ έγ ξε ι τα απ οτελέσ ματα τω ν βολών του το γερμανικό καταδιω κτικό είχε εξαφανίσ τε, από το σκοπευτικό του. Χωρίς να καταφέρε να το εντοπ ίσ ει ξανά, ο Wise εγκ α τέλ ειψ : τη ν καταδίω ξη αγνοώ ντας τις τρομακτικές ζημιές που είχε προκαλέσει στον αντίπαλο

To Thunderbolt ήταν το πλέον πολυάριθμο καταδιωκτικό συνοδείας το Μάρτιο του 1944, ώσπου παραχώρησε σταδιακά τη θέση του στο πιο εξελιγμένο Mustang. Χωρίς να υπερέχει σημαντικά των αντιπάλων του, ήταν ιδιαίτερα αγαπητό για την εκπληκτική αντοχή του στα εχθρικά πυρά. ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΙΣ Τ Ο Ρ ΙΑ

του. Ο Reinthaler είχε εγκα τα λείψ ει το σκά­ φος του και λίγο αργότερα κρεμόταν με το α­ λεξίπτω τό του από μία βελανιδιά, με ένα α­ σήμαντο τραύμα στο πόδι και ένα χέρι λιγότερο. Ενιωσε έκπληξη όταν σ υνειδητοποίη­ σε ό τι το ν πονούσε μόνο το πρώτο. 6,5 χιλιό­ μετρα ψ ηλότερα, το Β-17 του Λοχαγού David Miner βυθιζόταν α κυ βέρνη το όταν τα γερμα­ νικά βλήματα σκότωσαν το ν ίδιο και τον σ υγκυβερνήτη του. Κατά τη ν κάθοδό του το 2 8 1 ‘Φ ρούριο” α νέπ τυ ξε τέτο ια ταχύτητα, ώ­ στε το ουραίο τμήμα απ οκολλήθηκε ολόκλη­ ρο και το ρεύμα του αέρα συνέθλιψ ε το γυά­ λινο ρύγχος του, σ τέλνοντας το ν πλοηγό σε βέβαιο θάνατο, χωρίς αλεξίπτω το. Από τη ν αρχή μέχρι το τέλο ς η αερομα­ χία διήρκεσ ε 25 λεπ τά και κόστισε στους μεν Γερμανούς 12 καταδιωκτικά, στους δε Αμερι­ κανούς 20 Β-17 και τέσσ ερα Thunderbolt. Ομως η απώλεια 11 βομβαρδιστικών τη ς 100ής Σμηναρχίας, από ένα πλήρες “ κιβώ τιο” 20 αεροσκαφών, απ οτέλεσ ε ένα ισχυρό πλήγμα για το ηθικό τω ν ανδρών,

Η ΚΑΤΑΣΤΡΟΦΗ ΤΩΝ “ ΚΑΤΑΣΤΡΟΦΕΩΝ” Η ώρα ήταν 12.30 και η φάλαγγα τω ν επι­ δρομέων είχε αποκτήσει πάλι το ενιαίο σχή­ μα της, ακολουθώ ντας τη ν π ροβλεπόμενη πορεία, ενώ τα Thunderbolt του πρώτου κύμα­ το ς συνοδείας αντικαθίσταντο από τα 92 Mustang και τα 54 Lightning το υ δ ευ τέρ ο υ κύ­ ματος. Η “ αρμάδα” απείχε λιγότερ ο από 150 km από το υς στόχους της, καθώς η Luftwaffe ετοίμαζε το δ εύ τερ ο πλήγμα της. Ο Επισμηναγός Hans Kogler, διοικητής τη ς III/ZG26, βρισκόταν στη δυσάρεστη θέση να ζητήσ ει “ ε θ ε λ ο ν τέ ς " για τη ν αποστολή, γνω ρίζοντας εκ των προτέρω ν ότι κανένας από το υς άνδρες του δ εν δ ιέ θ ε τε α ρκετά α­ π οθέματα ψυχικού σθένους ώστε να απαντή­ σει στην έκκλησή του. Στις 20 Φ εβρουάριου η Μοίρα, εξοπ λισ μένη με τα βαριά δικινητήρια Me-110G, είχε υποστεί μία ανεπανάληπτη σφαγή” από τη ν οποία το ηθικό τω ν ανδρών δ εν επ ρόκειτο να ανακάμψει: ένας σχηματι­ σμός από Thunderbolt είχε καταρρίψει 11 από τα 13 Messerschmitt τη ς Μοίρας, μέσα σε ελά­ χιστα λεπτά. Αυτή τη στιγμή η μονάδα δ ιέ θ ε ­ τε μόνο εννέα αεροσκάφη! Ο Kogler, κατανο­ ώντας τη θέσ η των ανδρών του, α π ευθύνθη­ κε περισσότερο στο αίσθημα σ υντροφ ικότητάς το υς παρά στον πατριωτισμό τους. “ 0 α με αφ ήσ ετε να πάω μόνος μου;” ...Ενας-ένας οι πιλότοι των εννέα αεροσκαφών έκαναν ένα βήμα μπροστά... Το δ εύ τερ ο κύμα επίθεσης ήτα ν ακόμα -εν α λύ τερ ο από το πρώτο και απ οτελείτο ~ ιό 24 Me-110 τω ν I και II/ZG76 και 10 Me-410 της II/ZG 26, όλα εξοπλισμένα με τέσσερις ρ ο υ κέτες αέρος-αέρος τω ν 21 cm. Το σχημα-.σμό αυτό θα οδηγούσε ο Kogler με τα εννέα Me-110 του, ενώ πίσω από το υ ς “ Καταστροφ είς" του Kogler ακολουθούσαν άλλα 72 Me109 και Fw-190. Οι Γερμανοί ε λ ε γ κ τέ ς καθοδηγούσαν το ν - er σε πορεία μετω πικής επίθεσης, όταν δ έ θ η κ α ν και πάλι προ έκπληξης. Η φάλαγγα

Τέσσερα Me-110G της II/ZG76, καθώς στρέφουν για επίθεση εναντίον αμερικανικών βομβαρδιστικών στις αρχές του 1944. Ο βαρύς οπλισμός τους περιλαμβάνει, εκτός των άλλων, και τέσσερις εκτο ξευ τές ρουκετών 21 cm για τη διάσπαση των σχηματισμών των “ Ιπτάμενων Φρουρίων” . Μαζί με τα αντίστοιχα Me-410 αποτέλεσαν το δεύτερο κύμα κρούσης των Γζρμανών στις 6 Μαρτίου 1944.

τω ν βομβαρδιστικών δ εν ακολούθησε τη ν ευ θ εία οδό προς το Βερολίνο, αλλά τη ν τ ε ­ λευταία στιγμή π αρεξέκλινε νοτιότερα, ώστε να παρακάμψει τις Α/Α ζώνες που βρίσκο­ ντα ν στη περιοχή το υ Βραδεμβούργου. Οι δύο εχθρικοί σχηματισμοί απείχαν τό ­ σο λίγο μ ετα ξύ τους, ώστε δ εν υπήρχε χρό ­ νος για αλλαγή τα κτική ς από τη γερμανική πλευρά: η επίθεση του Kogler, αρχικά προ­ γραμματισμένη ως μετωπική, θ α κα τέληγε ως πλευρική. Στην κεφαλή τη ς αμερικανικής “ φάλαγ­ γ α ς” βρίσκονταν 112 Β-17 τη ς 1ης Μ.Β., κα­ λυπ τόμενα από 58 Mustang, τα οποία αυτή τη φορά βρίσκονταν στη σωστή θέσ η για να αποκρούσουν τη ν επίθεση. “ Εχθρικά μαχητι­ κά στην ώρα 10!” , ακούστηκε η φωνή ενός Αμερικανού π ολυβολητή και ο ουρανός γ έμ ι­ σε τροχιοδεικτικά. Ο Hans Kogler και τα αερο-

Ενας “ ειδήμονας” της Luftw affe διδάσκει την τεχνική της μετωπικής επίθεσης στους νεαρούς πιλότους του, χρησιμοποιώντας το ομοίωμα ενός Β-24 Liberator, πάνω στο οποίο σημειώνονται τα πεδία πυρός των πολυβόλων του.

σκάφη το υ άνοιξαν πυρ από τα 900 m και τ ε ρ ­ μάτισαν τη ν εμπλοκή στα 200 ιτι, περνώ ντας σε απόσταση αναπνοής πάνω από το υ ς ραχι­ αίους πυργίσκους των βομβαρδιστικών. Τα Mustang έφθασαν τη ν κατάλληλη στιγμή ώ­ στε να επ ιτεθ ο ύ ν μετωπικά στην κύρια δύνα­ μη κρούσης των Γερμανών: το υς ρουκετοφ όρους “ Κατασ τροφ είς” . Τα δικινητήρια Messerschmitt, πετώ ντας σε κλειστό σχηματισμό, έπρεπε να εξαπολύ­ σουν τις ρ ο υ κ έτες το υς από απόσταση 1.2001.400 m, (η οποία αντιπροσώπευε το δραστι­ κό β ελ η ν εκ ές τους), σ ημαδεύοντας στο κ έ ­

ντρο των “ κιβωτίων" ώστε οι εκρ ή ξεις να διασπάσουν τη συνοχή του σχηματισμού. Ομως δ εν είναι εύκολο να εκτιμή σ εις οπτικά τη ν α­ πόσταση όταν δέχεσαι κατά μέτωπο τα πυρά μίας σμηναρχίας Mustang. Οι περισσότεροι Γερμανοί εξαπέλυσαν πρόωρα τις ρ ο υ κ έτες το υ ς και έσπασαν αμέσως τ ο σχηματισμό τους. Οι εκα τό περίπου ρ ο υ κ έτες που εκτο ξεύ θ η κα ν εξερρά γησ αν μ ετά από τέσ σ ερα δ ευ τερ όλεπ τα , π ροσφ έροντας ένα τρ ομ α ­ κτικό, αλλά εντελώ ς ακίνδυνο θ έ α μ α Την ε ­ π όμενη στιγμή τρία Me-110 έπ εο τα ν ο λεγόμενα σε περιδινήσεις, κτυπ ημένα από τα Mustang. Δύο μοίρες γερμανικώ ν καταδιω κτικών κατάφεραν να διαπεράσουν το ν κλοιό προ­ στασίας των Mustang και να επ ιτεθ ο ύ ν στα βομβαρδιστικά, ενώ τα δυανητήρια θ εώ ρη ­ σαν ασφαλέστερο να ασχοληθούν μ ε τα ‘ α­ νάπηρα” Β -1 7 .0 Ανθυπολοχαγός John Carder κυνήγησ ε με το Mustang το υ ένα Me-110, ανοίγοντας πυρ από τα 200 m. Είδε ολόκληρα κομμάτια να αποσπώ ντα από τη ν ά τρακτό του, το ν αρισ τερό κινητήρ α το υ να αποκολλάται και να σ τροβιλίίετα. στοκ αέρα r a t την καλύπτρα του να θ ρ υ μ μ α τίζετα ι από τα πυρά του. Αλλοι σχηματισμοί από Mustang ενεπλάκησαν με κάποια Me-109 rw u βρίσκονταν ψηλότερα, διακόπ τοντας τη ν π ορεία το υ ς προς τα βομβαρδιστικά Ο μοίραρχος τη ς ZG2S P -e : Sterte έ ­ σ τρεφ ε τα Μ ε-410του για μία δ εύ τερ η επ ίθ ε­ ση, όταν είδ ε δίπλα t o l τ ο M e ss e-sc rr :: το υ Σμηνία Willy Börnecke να π αρεκκλίνει και να εμβολίζει ένα Β-17. Το ‘ Ιπτάμενο Φ ρούριο’ ξέφ υ γε. εκ τό ς ελέγχου, σε μία αρισ τερό­ στροφη βύθιση, π ερνώ ντας ανάμεσα από άλ­ λα τετρ α κ ιν η τή ρ ια πριν κα τα λήξει επάνω στο Β-17 το υ Ανθυπολοχαγού Roy Graves. Τα κομμάτια τω ν τρία.. αεροσκαφών έπεσαν στο έδαφ ος σαν μία μάία στρεβλί— ιένων μ ε­ τάλλων. Είκοσι δύο γενναίοι πιλότοι είχαν βρ ει το θάνατο μέσα σε ελάχιστα δ ευ τερ ό λ ε ­ πτα... Μ ετά από μία οργιαστική φ ρενίτιδα ενός ημιώρου, οι Αμερικανοί είχαν χάσει 11 Β-17 και τέσσ ερα Mustang. Για το υ ς Γερμανούς ό­ μως οι απώλειες ήτα ν β α ρ ύτερ ες: 17 Me-110 και Me-410 και 7 Me-109 και Fw-190. Με τη λή­ ξη τη ς μάχης, στις 13.05. η III/ZG26 του Hans Kogler είχε πάψει να υφίσταται ως μάχιμη μο­ ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΙΣ Τ Ο Ρ ΙΑ

Γο Β-24 Liberator ήταν το άλλο βαρύ βομβαρδιστικό που δ ιέ θ ε τε η 8η Α.Δ. Παρήχθη σε μικρότερους αριθμούς από το Β-17, επειδή η μικρότερη ισχύς του αμυντικού πυράς του και η αδύνατη κατασκευή της ατράκτου του το καθιστούσαν ευκολότερο θύμα για τα γερμανικά καταδιωκτικά. Το πλεονέκτημά του όμως ήταν ότι έφ ερε πολύ μεγαλύτερο φορτίο βομβών από εκείνο του διάσημου “ συνεταίρου” του.

νάδα... Καθώς η εχθρική δύναμη επιδρομής ε ι­ σ ερχόταν στο β ελ η ν εκ ές τη ς ΑΙΑ άμυνας του Βερολίνου, το έργο των μαχητικών είχε ■ προς το παρόν- τελειώ σ ει.

από το πουθενά, θερ ίζοντα ς 11 από "αυτά πριν καν προλάβουν να σημειώσουν έστω και μία κατάρριψη...

ΠΑΝΩ ΑΠΟ ΤΟ ΒΕΡΟΛΙΝΟ

Η ώρα ήταν 14.08 όταν το ρεύμα τω ν επι­ δρομέω ν πήρε το δρόμο τη ς επιστροφής κατευ θ υ νό μ ενο δυτικά, προς τη ν ασφάλεια των βρετανικώ ν ακτών. Το τρ ίτο κύμα τω ν 230 κα­ ταδιωκτικώ ν προστασίας ή λθ ε να αντικατα­ στήσει τα Mustang, τα οποία είχαν προσφέρει τις α ν εκ τίμ η τες υπηρεσίες το υς πάνω από το Βερολίνο, Την ίδια στιγμή η Luftwaffe π ροε­ τοίμαζε και εκείν η το τρ ίτο και τελευ τα ίο κύ­ μα τη ς επίθεσής της. Αυτή η δύναμη τω ν 71 Fw-190 και των 40 Me-109 έ μ ε λ λ ε να απσδειχ θ εί η κατασ τροφικότερη, παρά το γεγονός ότι οι περισσότεροι από το υ ς Γερμανούς πι­ λότους πετούσαν στη δ εύ τερ η αποστολή το υς εναντίον τω ν επιδρομέω ν, καθώς οι ε λ ­ λείψ εις σε προσωπικό ή τα ν μεγάλες. Ε νδει­ κτική τη ς κατάστασης ήταν η II/JG11, η οποία είχε λάβει μέρος στο πρώτο κύμα με 15 Me109. Τώρα, ακριβώς δύο ώ ρες αργότερα, ο δι­ οικητής τη ς, Επισμηναγός Gunther Specht, ε ί­ χε να διαθέσ ει μόνο τέσσερα αεροσκάφη,

Ε νενήντα έ ξι περίπου χιλιόμετρα έξω από τη γερμανική πρωτεύουσα και κάτω από πυκνό ΑΙΑ πυρ, η φάλαγγα τω ν βομβαρδιστι­ κών χωρίστηκε στα τρία τμ ήμ α τα από τα ο­ ποία α π οτελείτο και κάθε μεραρχία κατευ θ ύ ν θ η κ ε προς το ν καθορισμένο στόχο της. Αν και η Υπηρεσία Πληροφοριών είχε διαβεβαιώσει για το α ντίθ ετο , ένα απρόσμε­ νο στρώμα νεφών κάλυψε τη ν πόλη ακριβώς τη στιγμή που οι βομβαρδιστές ρύθμιζαν τα σκοπευτικά τους. Δ εδομένου ότι αποκλει­ σμός τη ς οπτικής επαφής με το στόχο σήμαινε και αστοχία των βομβών, οι δ ιο ικη τές των μεραρχιών δ ιέτα ξα ν το υ ς βομβαρδιστές να απ ελευθερώ σ ουν το φορτίο το υ ς σε οποιαδήπ οτε περιοχή το υ Βερολίνου ήταν ακά­ λυπτη από νέφ η, προκειμένου να μην ε κ θ έ ­ σουν τα πληρώματα περισσότερη ώρα στις γερ μανικές π υροβολαρχίες -οι οποίες φημί­ ζονταν για τη ν ακρίβεια σκόπευσής το υ ς και είχαν ήδη π ροξενήσ ει μεγά λες ζημιές σε πολλά αεροσκάφη, αναγκάζοντάς τα να εγκαταλείψ ουν αργά ή γρήγορα τη ν ασφάλεια των “ κιβωτίων” το υς και να ακολουθούν “ ασθμαίνοντας". Η “ οσμή του α ίμα τος” τω ν ανάπηρων βομβαρδιστικών τρ ά β η ξε αμέσως τις “ αγέ­ λ ε ς ” τη ς Luftwaffe: 16 Me-110 απογειώθηκαν για να αποτελειώ σουν τα πληγωμένα φ ρού­ ρια. Τα Mustang όμως, σε απραξία εκείν η τη στιγμή, δ εν είχαν παραβλέψει αυτό το ε ν δ ε ­ χόμενο. Κρατώ ντας απόσταση από το υς ανί­ σχυρους συναδέλφους τους, δημιούργησαν σ τους Γερμανούς τη ν εντύπωση ό τι τα βομ­ βαρδιστικά ήτα ν απροστάτευτα. Οταν τα Me110 επ ιτέθηκαν, τα Mustang εμφανίσ τηκαν ΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΙΣ Τ Ο Ρ ΙΑ

ΤΟ ΤΡΙΤΟ ΚΥΜΑ

ενώ οι δύο από τους πιλότους ή τα ν τόσο ά­ π ειροι ώστε ήταν σχεδόν βέβαιο ό τι δ εν θα επέστρεφαν. Οι δύο βετερά νοι τη ς Μοίρας, ο Specht και ο Υποσμηναγός Heinz Knoke, έδω­ σαν στους “π αρασ τάτες” το υ ς τη ν κλασικΓ εντολή: “ Κόλλα επάνω μου και μη με χάσεις απ' τα μάτια σου!” . Πριν ακόμα τα τέσσερα Me-109 εντοπίσουν τα βομβαρδιστικά, δ έ­ χθηκαν αιφνιδιαστική επίθεση από 4C Thunderbolt! Μ ετά από άγρια καταδίωξη 30 λεπτώ ν (!) ο Specht και ο Knoke δεν πίστευαν και οι ίδιοι ό τι είχαν επ ισ τρέφει ζωντανοί σττ βάση τους, έστω και με δύο πιλότους λιγότερους, Οι Αμερικανοί πιλότοι δεν μπόρεσαν να μη θαυμάσουν το θάρρος και τη δ εξιο τεχνία των αντιπάλων τους. Τα υπόλοιπα 110 γερμανικά καταδιωκτικά δ εν άργησαν να εμφανιστούν, επ ιτιθέμενο σε ολόκληρη τη ν αριστερή πλευρά και τα νώ­ τα το υ σχηματισμού. Η ώρα ήταν 14.45 και ο τρ ίτο ς κύκλος αίματος είχε μόλις αρχίσει... Το τρ ίξιμο του ασυρμάτου “ ανακατεύτη­ κ ε ” με το κροτάλισμα τω ν πολυβόλων και η μυρωδιά το υ μετάλλου με αυτή τη ς πυρίτι­ δας. Κ άθε πιλότος ετοιμ ά σ τηκε να ζήσει τη δική του προσωπική κόλαση, .Καταδιωκτι­ κά στην ώρα 8... Λύκοι στην ώρα 6... πρόσεξε εκείνα τα τρία... Θ εέ μου! ένα “ φ ρούριο” πέ­ φ τει... π ηδ ήξτε παιδιά!” και απότομα οι ομι­ λίες διακόπ τονταν καθώς τα γερμανικά βλή­ ματα κα τέσ τρ εφ α ν ασυρμάτους, υδραυλικά συστήματα, κινη τή ρ ες και ανθρώπινες ζωές. Ο λόκληρες άτρακτοι ή π τέρυγες αποκόπτονταν με ένα σιωπηλό, σχεδόν γαλήνιο τρόπο και κάποιο “ φρούριο" βυθιζόταν σε μία αμετά κλη τη περιδίνηση. Στο εσω τερικό οι πιλό­ το ι του ή τα ν ανίκανοι να το εγκαταλείψ ουν. παγιδευμένοι από τις δυνάμεις που αναπτύσ­ σονταν. . Ενα από τα πρώτα Β-17 που χάθηκαν ή­ ταν το “ UI Opportunity” τη ς 3ης Μ.Β. Ο σ υγκυβερνήτης βρήκε ακαριαίο θάνατο ό ­ ταν το πρόσωπό του “ σ ταμάτησ ε” ένα βλήμα τω ν 20 mm. Οι φλόγες τύ λιξα ν το πιλοτήριο, αχρησ τεύοντας το αλεξίπ τω το το υ κυβερνή­ τη, Ανθυπολοχαγού C. Johnston. Ο πλοηγός Paul Sullivan το ν κάλεσε να μοιραστούν το δι­ κό του. Οι δύο άνδρες αγκαλιάστηκαν μπρο­ στά στο θάνατο και πήδηξαν στο κενό. Κα­ θώς το αλεξίπ τω το του Sullivan ξετυλιγόταν, η ανακούφισή το υ μετατράπ ηκε αυτόματα σε φρίκη: με το τράνταγμα του ανοίγματος.

τα χέρια του Johnston γλύστρηοαν από το σώ­ μα του πλοηγού! Σε μία ύστατη λα6ή απελπι­ σίας ο καταδικασμένος άνδρας παρέσυρε στην πτώση του τις μπ ότες το υ συναδέλφου του... Καθώς τα βομβαρδιστικά περνούσαν πά­ νω από τις α κτές τη ς Ολλανδίας, τα γερμανι­ κά μαχητικά αποσύρονταν έχοντας κατανα­ λώσει όλα το υ ς τα πυρομαχικά. Οι απώλειες όμως δ εν σταμάτησαν: τα παγωμένα νερά τη ς Βόρειας Θάλασσας είχαν τη ν “τελευ τα ία λ έξη ", διεκδικώ ντας τρία Liberator τα οποία είχαν πληγεί από Α/Α πυρά. Από το υς 30 άν­ δ ρες των πληρωμάτων, μόνο οι οκτώ επιβίω­ σαν μ ετά από παραμονή μισής ώρας στον α­ φ ιλόξενο ωκεανό. Η 6η Μαρτίου 1944 δ εν πέρασε στην Ιστορία. Ηταν μία ακόμα αποστολή. Τα ονόμα­ τα των ανδρών που πέθαναν σ’ αυτή λησμονήθηκαν σιγά-σιγά. Για το υς επιζήσαντες αμφοτέρω ν τω ν πλευρών όμως η ανάμνησή τη ς -όπως και όλες οι αναμνήσεις μαχών, σημα­ ντικώ ν ή ασήμαντων- θα άφηνε εκείν η την παράξενη -αλλά γνώριμη- γλυκόπικρη αίσθη­ ση: άλλη μία μάχη με το θάνατο είχε κερδηθεί, όμως πολλοί συνάδελφοι είχαν χαθεί. Και μ ετά ερχόταν η συμφιλίωση με τη ν ιδέα ό τι η μόνη διαφορά μετα ξύ ζωντανών και ν ε­ κρών ήταν απλώς ο χρόνος - και όχι πολύς από αυτόν...

ΟΙ ΣΙΩΠΗΛΕΣ ΛΕΣΧΕΣ Στις 17.45, μ ετά από εννιάμισυ ώ ρες αι­ ματηρής δράσης, ο Ανθυπολοχαγός Bob Shoens προσγειώνει το Β-17 το υ στο α ερο­ δρόμιο τη ς 100ής Σμηναρχίας. Μ όλις κ α τε­ βαίνει συναντά μπροστά του ένα σαστισμένο και δακρυσμένο άνθρωπο: είναι ο διοικητής του, ο οποίος το ν π ληροφορεί ό τι το α ερο­ σκάφος του είναι το μοναδικό που έχει επι­ σ τρ έφ ει... Η Αποστολή αρ. 250 θ εω ρ ή θ η κε απο­ τυχία. Οι απώλειες 73 βομβαρδιστικών και 13 καταδιωκτικών ήταν -και θα παρέμεναν- οι β α ρ ύτερ ες που είχε υποστεί π οτέ η 8η Α.Δ. κατά τη διάρκεια μιας και μόνης αποστολής. Ωστόσο η αποτυχία δ εν οφ ειλόταν σε σφάλ­ ματα τα κτική ς. Αφενός, κανένας δ εν μπο­ ρούσε να κατηγορήσει το ν “ ο δηγό” τη ς φά­ λαγγας για μία βλάβη στις σ υσκευές πλοήγη­ σης (η οποία ευθ υνότα ν για το ν αποδεκατι-

0 σχηματισμός “ κιβω τίου” σε πλευρική και μετωπική όψη. Το αεροσκάφος που βρισκόταν στην αιχμή του σχηματισμού ανήκε στο διοικητή, ο οποίος ήταν πλήρως υπεύθυνος για την πλοήγηση, τη σκόπευση και τη ρίψη των βομβών όλου του σχηματισμού. Κάθε επ ιτιθέμενο γερμανικό μαχητικό έπρεπε πρώτα να διαπεράσει τον κλοιό προστασίας των καταδιωκτικών και μετά να αντιμετωπίσει τα συγκεντρωτικά πυρά των βομβαρδιστικών του σχηματισμού. Αν επιζούσε από αυτή τη διαδικασία έπρεπε να αντιμετωπίσει για δεύτερη φορά τα υπεράριθμα αμερικανικά καταδιωκτικά.

σμό τη ς 100ής Σμηναρχίας), α φ ετέρ ο υ η α­ ποτυχία ενός βομβαρδισμού εξα ιτία ς των καιρικών συνθηκών ήταν ένα α τυχές, αλλά σ ύνηθες, φαινόμενο. Τα δε καταδιωκτικά προστασίας, είχαν επ ιτελέσ ει το καθήκον

το υ ς στο ακέραιο. Από τη ν άλλη πλευρά, ή Luftwaffe είχε αντιδράσ ει σωστά, δεδομένω ν τω ν δ υνα το τή ­ τω ν τη ς εκείνη τη ν εποχή. Η 6η Μ αρτίου ή ­ τα ν μία από τις σπανιότατες περιπτώσεις που οι Γερμανοί είχαν να διαθέσ ουν τόσο μ ε­ γάλους αριθμούς μαχητικών. Κατά γενικό κα­ νόνα, δ εν είχαν να α ντιτά ξο υ ν περισσότερα από 20-30 καταδιω κτικά σε κάθε κύμα. Παρό­ λα αυτά, η απώλεια 69 αεροσκαφών τη ς δεν έπαυε να οδηγεί στο συμπέρασμα ότι επρόκειτο για μία “ Π ύρρειο νίκη''. Η 8η Α.Δ. θα εμφ ανισ θεί και πάλι επάνω από το Βερολίνο στις 8, 9 και 22 Μαρτίου, αυξάνοντας συνεχώς το ν αριθμό των μαχητι­ κών προστασίας, ενώ η Luftwaffe έχανε καθη­ μερινά όλο και π ερισσότερους πιλότους. Ο Υποσμηναγός Heinz Knoke περιγράφει σ υγκινητικά τη θ λιβερή ατμόσφαιρα στη βά­ ση τη ς II/JG11 το απόγευμα εκείν η ς τη ς μοι­ ραίας Δ ευτέρα ς, καθώς η Μοίρα αριθμούσε μόνο τρ εις πιλότους: “ Σε μία τηλεφω νική συνδιάλεξη με τη Μεραρχία, ο διοικητής ζη­ τά τη ν προσωρινή απόσυρση τη ς Μοίρας από τις επιχειρήσεις. Δ εν είμασ τε σε θέσ η να συνεχίσουμε. Η αίτηση απορρίπτεται. Θα συνεχίσουμε να π ετάμε μέχρι το τελευ τα ίο αεροσκάφος και το ν τελ ευ τα ίο άνδρα. Η Λέσχη είναι σιωπηλή. Ο Jonny Fest και εγώ καθόμασ τε ολομόναχοι σε δύο πο­ λυθρόνες μέχρι αργά τη νύχτα, σχεδόν αμί­ λητοι, σβήνοντας το ένα τσιγάρο μετά το άλ­ λο, κοιτώ ντας αφηρημένα τις φω τογραφίες τω ν νεκρώ ν συναδέλφων μας στον τοίχο... Fuhrmann... στο σημείο όπου έπεσε το Messerschmitt του στήσαμε ένα ψηλό δρύινο σ ταυρό... Dolling... δ εν επ έσ τρ εψ ε από τη δ εύ τερ η αποστολή του. Arndt... δεν επ έσ τρεψ ε από τη ν πρώτη α­ ποστολή του. Kolbe... βρήκαν το πτώμα του στα συντρίμμια, αλλά έλειπαν και τα δύο χέρια του. Α ργότερα η σύζυγός του μας ζήτησ ε το γαμήλιο δαχτυλίδι τους. Πώς ήταν δυνατό να τη ς πούμε τη ν αλήθεια;... Weissenberger... Hetzel... Trockels... Τώρα, μόνο εγώ και ο Jonny απομείνα­ με..

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ Μία σπάνια φωτογραφία ενός Fw-190 καθώς ε κ τε λ ε ί μετωπική επίθεση σε ένα σχηματισμό Β-17. Αυτή ήταν η βασικότερη τακτική επίθεσης των Γερμανών πιλότων μέχρι τα μέσα του 1944. Αν και ήταν αποτελεσματική, απαιτούσε πείρα, ψυχραιμία και γερά νεύρα. Στην πράξη, ο χρόνος που δ ιέ θ ε τε ένας Γΐρμανός πιλότος για να συμπληρώσει μία μετωπική επίθεση ήταν τρία δευτερόλεπ τα!

(1) Jeffrey Ethell - Alfred Price: TARGET BERLIN. Arms and Armour, 1981. (2) Heinz Knoke: I FLEW FOR THE FÜHRER. Evans Brothers, 1979. (3) Martin Caidin: FLYING FORTS. Ballantine Books. 1968. (4) David Anderton: FIGHTER VERSUS BOMBER, Airlife, 1991. (5) Ernest Me Dowell: FLYING FORTRESS. Squadron Signal, 1987. (6) Noble Frankland: BOMBER OFFENSIVE. Ballantine's History, 1970.

ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΙΣ Τ Ο Ρ ΙΑ

Φ Α ΙΔ Ω Ν Ζ. Κ Ο ΧΙΛΑ Σ

Η ΧΡΗΣΗ ΤΩΝ στρατιωτική εμπλοκή των ΗΠΑ καθυστέρησε για λίγα χρόνια την επικράτηση των κομμουνιστών στο Νότιο Βιετνάμ και την ένωσή του με το Βόρειο Βιετνάμ. 0 πόλεμος στο Βιετνάμ έ ­ δωσε τη ν ευκαιρία στις ΗΠΑ να δοκιμάσουν τα οπλικά τους συστήματα σε επιχειρησιακές σ υνθήκες, να εντοπίσουν τις αδυναμίες το υ ς και να τα βελτιώσουν. Επίσης οι Αμερικανοί εφάρμοσαν ν έες τα ­ κτικές, οι οποίες αποτέλεσαν τη δάση για τη ν αναδιοργάνωση των Ενό­ πλων το υς Δυνάμεων. Στους περισσότερους το μ είς οπλικών συστημά­ των πειραματίστηκαν πάνω σε ν έες τα κ τικές και τεχνο λογίες και β ελ­ τιώθηκαν. Στον το μ έα των τεθω ρακισμένω ν όμως επικράτησε από τη ν αρχή μία αρνητική στάση, ως προς τη χρησ ιμότητά τους στις σ υγκεκρι­ μ ένες επιχειρήσεις. Οι πρώτες αρ νητικές εντυπώσεις δημιουργήθηκαν από τη ν εποχή που η Γαλλία πολεμούσε εναντίον των Viet Minh. Η στρατιωτική τη ς ή τ­ τα και οι ελλιπείς και εσ φ αλμένες π ληροφορίες για τη δράση των τ ε ­ θωρακισμένων τη ς σχηματισμών στην Ινδοκίνα, οδήγησαν το υς Α μερι­ κανούς στο συμπέρασμα ότι το Β ιετνάμ δεν ήταν το κατάλληλο μέρος για να δράσουν τα τεθω ρακισμένα. Επίσης έγινε εσφαλμένη αξιολόγη­ ση των πληροφοριών που περιείχαν τα στρατιωτικά εγχειρίδια των ΗΠΑ, ως προς τις κλιματολογικές σ υνθήκες που επικρατούσαν στην περιοχή και τη μορφολογία του εδάφους. Η στρατιωτική ηγεσία των ΗΠΑ παρασύρθηκε σε λανθασμένα συμπεράσματα διότι σ τηρίχθηκε στις εμπ ειρίες που είχε αποκομίσει από τις επιχειρήσεις του Β ’ ΠΠ στα νησιά του Ειρηνικού Ωκεανού και από το ν πόλεμο τη ς Κορέας, χωρίς να λάβει υπόψη τη ς τις ιδια ιτερ ό τητες τη ς σ υγκεκριμένης περιοχής. Θεώρησαν λοιπόν οι Αμερικανοί ως δ εδομένα ό τι το τροπικό κλίμα του Βιετνάμ και οι καταιγίδες θα καθιστούσαν το μεγαλύτερο τμήμα της υπαίθρου απροσπέλαστο για έξι μήνες κάθε χρόνο και ότι το ορεινό έ ­ δαφος τη ς χώρας διακόπ τεται από πυκνά δάση, γεγονός που δυσχεραί­ νει περισσότερο τη ν κίνηση των τεθωρακισμένων. Οπως αποδείχθηκε η πραγματικότητα ήταν διαφορετική. Φυσικά τα τεθω ρακισμένα δεν μπορούσαν και δεν υπήρχε λόγος να χρησιμοποιηθούν μαζικά, με βάση τα δόγματα που ίσχυαν για το θ έα τρ ο επιχειρήσεων τη ς Κ εντρικής Ευρώπης. Ηταν όμως λάθος το ότι υποβαθμίστηκε η αναγκαιότητά τους και περιορίστηκε η χρήση τους. Το 1956 οι ΗΠΑ έσ τειλα ν στρατιωτικούς συμβούλους στο Νότιο Βιετνάμ, για να βοη­ θήσουν στην αναδιοργάνωση των Ενόπλων του Δυνάμεων. Ανάμεσα σε αυτούς το υς συμβούλους υπήρχαν και κάποιοι που ασχολήθηκαν με τη ν αναδιοργάνωση του Οπλου τω ν Τεθωρακισμένων. Αυτή ήταν μία πρώτης τά ξη ς ευκαιρία για τη Διεύθυνση του Οπλου των Τεθωρακισμένων του Αμερικανικού Στρατού, να αποκτήσει ξεκάθαρη εικόνα για το πώς θα μπορούσαν να δράσουν απ οτελε­ σματικά τα τεθω ρακισμένα στο έδαφ ος του Βιετνάμ. Ομως η σ υγκεκριμένη αποστολή (των στρατιωτικών συμβούλων) χαρακτηρί­ στηκε ως άκρως απόρρητη και δεν ενημερώ -

Η

Μέλος του πληρώματος ενός Μ-48Α3 της 3ης Επιλαρχίας του 5ου Συντάγματος Ιππικού, της 9ης Μεραρχίας Πεζικού, ξεκουράζεται σε μία ανάπαυλα της επιχείρησης “ Junction City” , στην περιοχή του Quan Loi, το Μάρτιο του 1967. ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΙΣ Τ Ο Ρ ΙΑ

Αρμα Μ-48Α3 της 3ης Μεραρχίας Πεζοναυτών βάλλει εναντίον θέσεων των Viet Cong, σε επιχείρηση το Μάιο του 1966.

' . ·; «

I

NON II NAM

01 ΠΡ Ω ΤΑΓΩ Ν ΙΣΤΕΣ ΣΤ Ο Ν Π Ο Λ Ε Μ Ο TOY Β ΙΕ Τ Ν Α Μ ΗΤΑΝ 01 VIET CONG, Η ΖΟ ΥΓΚΛΑ ΚΑ Ι ΤΑ ΕΛΙΚΟΠΤΕΡΑ ΤΩ Ν Α Μ Ε Ρ ΙΚ Α Ν Ω Ν . ΑΝΤΙΘΕΤΑ 0 Ρ Ο ΛΟ Σ ΤΩ Ν ΤΕ Θ Ω Ρ Α Κ ΙΣΜ Ε Ν Ω Ν . ΣΕ ΑΥΤΗ ΤΗΝ ΠΟ ΛΥΕΤΗ ΣΥΓΚΡΟ ΥΣΗ, ΗΤΑΝ Α Ρ Χ ΙΚ Α Π Ε Ρ ΙΟ Ρ ΙΣ Μ Ε Ν Ο Σ ΚΑΙ Υ Π Ο Β Α Θ Μ ΙΣ Μ Ε Ν Ο Σ . Σ Ε ΑΥΤΟ ΤΟ ΓΕ ΓΟ Ν Ο Σ ΣΥ Ν Ε Τ Ε Λ Ε ΣΑ Ν ΤΡΕΙΣ Β Α Σ ΙΚ Ο Ι ΠΑΡΑΓΟ ΝΤΕΣ: Η Μ Ο ΡΦ Ο ΛΟ ΓΙΑ ΤΟΥ ΕΔΑΦΟΥΣ, Η ΙΔ ΙΟ Μ Ο Ρ Φ ΙΑ ΤΩ Ν Ε Π ΙΧ Ε ΙΡ Η Σ Ε Ω Ν Κ Α Ι Η Α ΔΥ Ν Α Μ ΙΑ ΤΩ Ν Α Μ Ε Ρ ΙΚ Α Ν Ω Ν ΝΑ ΕΦ Α Ρ Μ Ο ΣΟ Υ Ν ΤΗΝ ΚΑΤΑΛΛΗΛΗ ΤΑΚΤΙΚΗ ΧΡ Η ΣΗ Σ ΤΩΝ ΤΕ Θ Ω Ρ Α Κ ΙΣΜ Ε Ν Ω Ν . Π Α Ρ ’ ΟΛΑ ΑΥΤΑ Η ΔΡΑΣΗ ΤΟΥΣ Σ Τ Η Ν Π Ε Ρ ΙΟ Χ Η ΤΟΥ Β ΙΕ Τ Ν Α Μ Π Α Ρ Ο Υ Σ ΙΑ ΖΕ Ι ΕΝ ΔΙΑ Φ Ε ΡΟ Ν . ΣΤΟ Α Ρ Θ Ρ Ο Π Ο Υ Α Κ Ο Λ Ο Υ Θ Ε Ι Π Α ΡΟ ΥΣΙΑ ΖΟ Ν ΤΑΙ Ο Ι ΤΥΠΟΙ ΤΩΝ ΤΕ Θ Ω Ρ Α Κ ΙΣΜ Ε Ν Ω Ν Π Ο Υ Χ Ρ Η Σ ΙΜ Ο Π Ο ΙΗ Θ Η Κ Α Ν Α Π Ο ΤΟΥΣ Ε Μ Π Ο Λ Ε Μ Ο Υ Σ ΚΑ Ι Ο Ι ΚΥ ΡΙΟ ΤΕΡΟ Ι ΣΧ Η Μ Α ΤΙΣΜ Ο Ι Π Ο Υ ΗΤΑΝ Ε Φ Ο Δ ΙΑ Σ Μ Ε Ν Ο Ι Μ Ε ΑΥΤΑ.

..

'

ir

.......

Ενα Μ-551 Sheridan του 1ου Συντάγματος Ιππικού, της 23ης Μεραρχίας Πεζικού. ανεφοδιάζεται με καύσιμα από ένα όχημα Μ-54. στο Tam Ky, το Μάρτιο του 1970.

23

θηκαν οι αξιωματικοί των τεθω ρακισμένω ν για τις επικρατούσες σ υνθήκες. Το πώς έβλεπ ε η ανώτατη στραπωτική η­ γεσία των ΗΠΑ τη ν προοπτική ανάπτυξης και δράσης αρμάτων και τεθω ρακισμένω ν στο Βιετνάμ, φαίνεται από τις δηλώσεις ανώτατων στελεχώ ν της. 0 αρχηγός του Στρατού των ΗΠΑ Στρατηγός Harold Κ. Johnson, το ν Ιούλιο του 1965 υποστήριξε πως τα άρματα θα χρησι­ μοποιηθούν πολύ λίγο στις επιχειρήσεις στο Βιετνάμ και η χρήση το υς θ α έχει περισσότε­ ρο πειραματικό χαρακτήρα. Ο διοικητής των Αμερικανικών Δυνάμεων στο Β ιετνάμ Σ τρ α τη ­ γός Westmoreland δήλωσε: "Ε κτό ς από λίγες παραθαλάσσιες περιοχές, το Βιετνάμ δεν εί­ ναι μέρος τόσο για μονάδες αρμάτων, όσο και

Ενα Μ-113Α1 στη διαμόρφωση Armored Cavalry Assault Vehicle (ACAV), σε ώρα δράσης στην ύπαιθρο του Βιετνάμ. ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΙΣ Τ Ο Ρ ΙΑ

24 ■■

για μονάδες μηχανοκίνητου π εζικού” . Στις δύο α υ τές δηλώσεις καθρεφ τίζονται οι προ­ θ έσ εις των ΗΠΑ σχετικά με το ρόλο των τ ε ­ θωρακισμένων στο Βιετνάμ, Η πρώτη αμερικανική μονάδα αρμάτων έφτασε στο Βιετνάμ τα ξημερώ ματα τη ς 9ης Μαρτίου 1965. Ηταν η 2η Ιλη τη ς 3ης Επιλαρχίας Αρμάτων του Σώματος των Πεζοναυτών, που αποβιβάστηκε στην ακτή του Da Nang, με διοικητή το ν υπολοχαγό Fran Claybaugh. Η Επιλαρχία ήταν εξοπλισμένη με μέσα άρματα μάχης Μ-48Α3 και η άφιξή τη ς ολοκληρώ θηκε στις 8 Ιουλίου. Μ έχρι το τέλο ς του 1965 είχε αφ ιχθεί στο Βιετνάμ και η 1η Επιλαρχία Αρμάτων. Οι 1η και 3η Επιλαρχίες Αρμάτων, μαζί με τα 1ο και 3ο Τάγματα Αμφίβιων Οχη­ μάτων (με LVTP-5A1) και ένα ή δύο Α/Τ τάγμα­ τα (με Α/Τ οχήματα Μ-50Α1), αποτέλεσαν τη δύναμη τεθω ρακισμένω ν τη ς 3ης Αμφίβιας Δύναμης Πεζοναυτών. Οι επιλαρχίες αρμάτων απ οτελούντο από ίλη διοίκησης, ίλη υποστή­ ριξης και τέσσερις ίλες αρμάτων. Κάθε ίλη αρμάτων δ ιέ θ ε τε 17 Μ-48Α3 και τέσσερα φλογοβόλα άρματα Μ-67Α2, ενώ η επιλαρχία χρησιμοποιούσε και βαρέα άρματα περι­ συλλογής Μ-51 (τροποποίηση του βαρέος άρ­ ματος Μ-103). Η πρώτη κύρια επιχείρηση που έλαβαν μέρος τα άρματα των Πεζοναυτών ήταν η “ Starlite” , που δ ιεξή χθη στα τέλη του 1965. Κατά τη διάρκειά τη ς τρ εις ουλαμοί με Μ48Α3 και ισάριθμα τάγματα πεζοναυτών απώ­ θησαν ισχυρές δυνάμεις των Viet Cong που προσέβαλαν το αεροδρόμιο του Chu Lai και α­ φού το υς εγκλώβησαν στην ακτή εξολόθρευσ αν 700 συνολικά αντάρτες. Καθ' όλη τη διάρκεια των επιχειρήσεων στο Βιετνάμ τα Μ-48Α3 χρησιμοποιήθηκαν σε μία πληθώρα αποστολών. Κύρια αποστολή τους ήταν η ά­ μεση υποστήριξη των πεζοναυτών και σε κάθ ε τάγμα πεζοναυτών δ ιετίθ εν το π έντε άρματα. Τα Μ-48 δρούσαν και σαν α υτοκινούμε­ νο πυροβολικό, π λήττοντας άμεσα τους στό­ χους με το πυροβόλο το υς των 90 mm, συνό­ δευαν φάλαγγες οχημάτων, “ καθάριζαν” α­ μ υντικές π εριμέτρους στρατοπέδων από εχθρική παρουσία, αποτελούσαν τα σημεία στήριξης τη ς αμυντικής διάταξης, κα τέσ τρ ε­ φαν εμπόδια και σήραγγες των Viet Cong, ρυμουλκούσαν ακινητοποιημένα οχήματα και μ ετέφ ερ α ν τρ α υμα τίες και νεκρούς. Πα­ ρά το ότι χρησιμοποιήθηκαν σε αποστολές για τις οποίες δεν είχαν σχεδιαστεί, η απόδο­ σή το υς θεω ρείται π ετυχημένη. Τα Μ-48Α3 ήταν βελτιω μένα Μ-48Α1 και Μ-48Α2 με αυξημένη αυτονομία. Το αρχικό μοντέλο του Μ-48 Patton άρχισε να αναπτύσ­ σεται το ν Οκτώβριο του 1950 από τη ν Detroit Arsenal και τέ θ η κ ε σε υπηρεσία στον Αμερι­ κανικό Στρατό (US Army) το 1953. To Μ-48Α3 χρησιμοποιούσε ως κύριο όπλο το πυροβόλο Μ-41 των 90 mm, με αναχορηγία 62 βλημάτων. Ο οπλισμός του συμπληρωνόταν από ένα συζυγές πολυβόλο M-60D των 7,62 mm (6.000 φυσίγγια) και ένα Α/Α βαρύ πολυβόλο Μ-2ΗΒ των 12,7 mm (630 φυσίγγια). Ο κινητήρας του ήταν ο AVDS-1790-2A (πετρελαίου), ισχύος 750 hp, που επ έτρεπ ε στο άρμα να αναπτύξει μέγιστη τα χύτητα 48,3 km/h σε δρόμο, ενώ η

ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΙΣ Τ Ο Ρ ΙΑ

αυτονομία του έφ θ α νε τα 467 km. Το βάρος του ήταν 47.174 kg, το μέγιστο πάχος τη ς θωράκισής του 120 mm και είχε τετρ α μ ελ ές πλή­ ρωμα. To Μ-67Α2 ήταν ένα διασκευασμένο Μ48Α3, το οποίο στη θέση του πυροβόλου του είχε ένα φλογοβόλο. To LVTP-5A1 ήταν ένα ερπυστριοφόρο αμ­ φίβιο όχημα εφόδου, το αρχικό μοντέλο του οποίου κατασκευάστηκε το 1952. Ο στόλος των LVTP-5 άρχισε να αναβαθμίζεται στην έκ ­ δοση Α1 στις αρχές τη ς δεκα ετία ς του '60. Το όχημα είχε τρ ιμ ελές πλήρωμα και μπορούσε να μ ετα φ έρ ει 34 πεζοναύτες. Στη βασική του έκδοση ήταν οπλισμένο με ένα πολυβόλο των 7,62 mm. Ο κινητήρας του ήταν πετρελαίου, ο Continental LV-1790-1, με ισχύ 810 hp. Το όχημα μπορούσε να αναπτύξει μέγιστη ταχύτητα 10,9 km/h στο νερό και 48 km/h στην ξηρά και είχε αυτονομία μέχρι 306 km. To LVTP-5A1 το χρησιμοποίησαν οι Αμερικανοί Π εζοναύτες σε αμφίβιες επιχειρήσεις, τόσο στις ακτές, όσο και σε ποτάμια στο εσω τερικό του Β ιετ­ νάμ. Απ οδείχθηκε χρήσιμο κατά τη διάρκεια των επιχειρήσεων και υπηρέτησε στις τά ξεις των Πεζοναυτών σε τέσσερις ακόμα εκδ ό ­ σεις: LVTH-6, όχημα υποστήριξης πυρός με πυροβόλο Μ-49 των 105 mm, LVTC-5, όχημα διοίκησης, LVTE-1, όχημα μηχανικού μάχης που δ ιέ θ ε τε (εκτός των άλλων) και σύστημα εκκαθάρισης ναρκοπεδίων, και LVTR-1, όχη­ μα περισυλλογής. To Μ-50Α1 Ontos ήταν ένα ελαφρύ αερομετα φ ερ όμενο ερπυστριοφόρο όχημα, που προοριζόταν για Α/Τ αγώνα. Στο Βιετνάμ η δράση του π εριορίστηκε στην περιμετρική κάλυψη στρατοπέδων. Η ανάπτυξη του Μ-50 ξεκίνησ ε το 1951 από την Allis-Chalmers. Το 1963 294 Μ-50 αναβαθμίστηκαν στο επίπεδο Α1. Το βάρος του οχήματος ήταν μόλις 8.300 kg και υπήρχε τρ ιμ ελές πλήρωμα. Χρησιμο­

ποιούσε το ν π ετρελαιοκινητήρα GMC Model 302, ισχύος 145 hp. Η ανώτατη τα χύτητά του έφ τα νε τα 48,28 km/h και η αυτονομία τα 170 km. Ο κύριος οπλισμός του ήταν έξι βαρέα ΠΑΟ Μ-40Α1 των 106 mm (τρία σε κάθε πλευρά του σκάφους) με αναχορηγία 18 βλη­ μάτων και συμπληρωνόταν από ένα πολυβό­ λο των 7,62 mm. Οπως έχει ήδη αναφερθεί, στα ανώτατα κλιμάκια των Αμερικανικών Ενόπλων Δυνάμε­ ων είχε επικρατήσει η άποψη ό τι τα τεθω ρα­ κισμένα δεν ήταν σε θέση να συμβάλουν θ ε ­ τικά στις επιχειρήσεις στο Βιετνάμ. Αυτή την άποψη τη ν ενίσχυαν και τη συντηρούσαν και οι αξιω ματικοί τη ς Διοίκησης Στρατιω τικής Υποστήριξης του Βιετνάμ (Military Assistance Command Vietnam/MACV). Η πρώτη μεγάλη μονάδα του US Army που στάλθηκε στο Βιετνάμ ήταν η 1η Μεραρχία Πεζικού. Από αυτή είχε αφ αιρεθεί το μεγαλύ­ τερ ο μέρος των αρμάτων της. Ακόμα όμως και αυτά που εστάλησαν (μία ίλη), αντί να χρησιμοποιηθούν στις επιχειρήσεις αποθη­ κεύτηκαν. Το κύριο όχημα τη ς Μ εραρχίας ή ­ ταν το τεθω ρακισμένο όχημα μεταφοράς προσωπικού Μ-113. Πολύ σύντομα τα Μ-113 ενισχύθηκαν. Τους τοποθέτησαν π ρόσθετες πλάκες θωράκισης και ασπίδια στο άνω τμ ή ­ μα του σκάφους, για να είναι δυνατή η χρήση περισσότερων πολυβόλων. Το Μ-113 στη νέα του διαμόρφωση έγινε γνωστό ως Armored Cavalry Assault Vehicle (ACAV) και έ δ ειξε πολύ σύντομα τη ν αξία του στο πεδίο τη ς μάχης. Τα ACAV χρησιμοποιήθηκαν επιθετικά, σε πε­ ριπολίες μάχης (search and destroy) και συνο­ δ είες φαλάγγων. Η ευελιξία και η ταχύτητα των Μ-113 το υς επ έτρεπ ε να κινούνται μέσα από ορυζώνες και άλλα υδάτινα κωλύματα και να πλαγιοκοπούν ή/και να περικυκλώνουν το υς Viet Cong που έστηναν ενέδ ρ ες σε φά-

Φάλαγγα από Μ-113 ACAVέχει πέσει σε ενέδρα Viet Cong. Οι πεζικάριοι έχουν εξέλ θ ει από τα οχήματα, τα οποία με τη σειρά τους παρέχουν πυρά υποστήριξης

λαγγες των Αμερικανών. Ομως και σε αμυντι­ κό ρόλο ήταν ιδιαίτερα αποτελεσματικά. Σε περιπτώσεις που κάποιο στρατόπεδο δεχό­ ταν επίθεση, τα Μ-113 μπορούσαν να κινη­ θούν στα σημεία τη ς π εριμετρικής αμυντικής ζώνης που δέχονταν μεγαλύτερη πίεση και να σαρώσουν τη ν περιοχή με πυρά από τα πο­ λυβόλα των 12,7 mm και των 7,62 mm. Ετσι, παρά τις εκτιμήσ εις των αξιωματικών των ε ­ πιτελείω ν, αποδείχθηκε στην πράξη ότι το μεγαλύτερο τμήμα του εδάφ ους του Βιετνάμ ήταν κατάλληλο για τα τεθω ρακισμένα και ότι αυτή η κατηγορία οπλικών συστημάτων μπορούσε να δράσει αποτελεσματικά. Τον Απρίλιο του 1966 η συμβολή των τ ε ­ θωρακισμένων στην επιτυχία μιας επιχείρη­ σης ήταν τόσο σημαντική, ώστε ουσιαστικά έγιναν αποδεκτά και από το υς πιο δύσπι­ στους επ ιτελείς. Η 1η Μεραρχία Ιππικού είχε αναλάβει μία αποστολή δυτικά του Plei Me και έπρεπε να μετακινήσει δυνάμεις πυροβολι­ κού προς τη ζώνη επιχειρήσεων, για τη ν υπο­ στήριξη των εμπ λεκόμενω ν δυνάμεών της. Επειδή η διαδρομή που θα ακολουθούσαν περνούσε μέσα από πυκνή ζούγκλα και σε πε­ ριοχή εχθρική, αποφασίστηκε τα πυροβόλα να συνοδεύονται από τεθω ρακισμένα τη ς μ ε­ ραρχίας. Ετσι σχηματίστηκε μία φάλαγγα με εννέα Μ-48Α3, 17 Μ-113 ACAV και αυτοκινού­ μενα βαρέα πυροβόλα Μ-110 των 203 mm και Μ-107 των 175 mm. Κατά τη διάρκεια τη ς δια­ δρομής τα Μ-48Α3 κάλυπταν τη φάλαγγα και τα Μ-113 μ ετέφ ερ α ν τα εφόδια και τα πυρο-

μαχικά των πυροβόλων. Οταν η δύναμη έφτασε στην προκαθορισμένη περιοχή και τά χθ η ­ καν οι πυροβολαρχίες σε θέσ εις βολής, τα άρματα αναπτύχθηκαν στους γύρω λόφους, απαγορεύοντας στους Viet Cong να προσεγγί­ σουν τα πυροβόλα. Αφού ολοκληρώ θηκε η α­ ποστολή, η φάλαγγα επέστρεψ ε στη βάση της, έχοντας καλύψει περίπου 180 km σε ε ­ χθρικό έδαφ ος χωρίς να απωλέσει κανένα τη ς όχημα. Ακολούθησαν (μέσα στο 1967) και άλλες π ετυ χημ ένες επιχειρήσεις με “ αιχμή του δόρ α το ς” τους τεθω ρακισμένους και μηχανοκί­ νητο υ ς σχηματισμούς. Ειδικά τη ν Ανοιξη του 1967, στις επιχειρήσεις “Cedar Falls” , “Junction City I” , και “Junction City II” , διεξήχθησαν νοτιο-δυτικά τη ς Saigon, η αποτελεσματικότητα του 11ου Τεθωρακισμένου Συντάγματος Ιππικού (το παρατσούκλι της μονάδας ήταν “The Blackhorse Regiment”) α­ π έδ ειξε τη σπουδαιότητα των ταχυκίνητω ν

σχηματισμών μικτής σύνθεσης (συνδυασμός μονάδων αρμάτων, μηχανοκίνητου πεζικού και αυτοκινούμενου πυροβολικού! Σε όλα αυτά τα θ ετικά αποτελέσματα, από πλευράς τεθωρακισμένων, ή ρ θ ε να π ροσ τεθεί και μία έρευνα σχετικά με τη χρήση τω ν τεθω ρακι­ σμένων στο Β ιετνάμ ("Mechanised a x ) Amior Combat Operations in Vietnam“ ), που κατέληγε στο συμπέρασμα πως αν και οι σ υνθήκες στο Βιετνάμ είναι δ ια φ ορ ετικές από εκείν ες στην Κορέα και στα νησιά του ΕιρηνΛού. η χρήση τεθω ρακισμένω ν είναι απαραίτητη αρκεί να προηγηθούν μ ερ ικές τροποποιή­ σεις στον τρόπο δράσης τους. Πολύ σύντομα αναπτύχθηκαν στο Β ιετνάμ ν έες μονάδες αρ­ μάτων και μηχανοκίνητου πεζικού, σε τέτο ιο σημείο ώστε να ξεπεράσουν το 50: : ttjc ααχιμης δύναμης του Αμερικανικού Στρατού στην περιοχή. Κύρια αποστολή των τεθω ρακισμένω ν ή­ ταν ο έλεγχος του οδικού δικτύου, για τη ν ε ­ ξασφάλιση των μεταφορώ ν και τω ν επικοινω­ νιών από περιοχή σε περιοχή. Συνόδευα, λοι­ πόν φ άλαγγες οχημάτων, για να τις προστα­ τεύσ ουν σε περίπτωση που θα έπ εφ ταν σε ε ­ νέδρα των Viet Cong. Σε περίπτωση εμπλοκής με εν εδ ρ εύ ο ν τες Viet Cong η τακτική που α­ κολουθούσαν ήταν η ακόλουθη: τα τεθω ρα ­ κισμένα διατηρούσαν τις θ έσ εις το υ σχη^ατ.σμού, εκμετα λλευ όμ ενα τη ν προστασία που το υς παρείχε η θωράκισή τους. ενώ αερσμεταφ ερ όμενο πεζικό προσέβαλε το υς αντάρ­ τε ς από τα νώτα τους. Παράλληλα στοιχεία πυροβολικού έβαλλαν τις θ έσ εις το υ ε ­ χθρού, αλλά και πιθανές διόδους διαφυγής. Οι κύριες απειλές που είχαν να αντιμετα.- 'σουν τα τεθω ρακισμένα ήταν δυο: οι ψ ο ρ π ο . ε κ το ξε υ τέ ς Α/Τ ρουκετώ ν RPG-7 των 40 γ ~ και οι νάρκες. Ο RPG-7 ήταν ένας υπολογίσι­ μος αντίπαλος για τα τεθω ρακισμένα. Ποο­ κειμένου να περιορίσουν τη δράση του. ot Αμερικανοί ακολουθούσαν προλΓΠτΛά δύο τα κτικές. Η μία ήταν να βομβαρδίζουν τ α πιο ύποπτα για ενέδρα σημεία τη ς διαδρομής τη ς φάλαγγας και η δ εύ τερ η να ελέγχετα ι

25

Το Μ-41Α3, που βρίσκεται σε στατική θέση βολής, ανήκει στο 1ο Σύνταγμα Ιππικού του ARVN και προστατεύει στρατιω τικές εγκαταστάσεις από επίθεση των Viet Cong τον Αύγουστο του 1968. ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΙΣ Τ Ο Ρ ΙΑ

προηγουμένως η περιοχή από αερομετα φ ερόμενα αγήματα. Ο πιο θανάσιμος όμως κίν­ δυνος παρέμεναν οι νάρκες. Τα άρματα δεν κινδύνευαν ιδιαίτερα, αφού η χειρότερη πε­ ρίπτωση ήταν η καταστροφή των ερπυστριών τους και η ακινητοποίησή τους μέχρι να ρυμουλκηθούν από κάποιο όχημα περι­ συλλογής. Τα ACAV και τα υπόλοιπα τεθω ρα­ κισμένα είχαν σοβαρό πρόβλημα με τις νάρ­ κες. Μία λύση που εφάρμοσαν αρχικά τα πλη­ ρώματα των ACAV ήταν να τοπ οθετήσουν σακκιά άμμου στο δάπεδο των οχημάτων τους. Το βάρος που π ροσέθεταν όμως στο ό­ χημα προκαλούσε βλάβες στον κινητήρα του. Μία άλλη λύση, επίσης πρωτότυπη, ήταν να κάθονται κατά τη διάρκεια του ταξιδιού πάνω στο εξω τερ ικό τμήμα του σκάφους (ε­ κτός από το ν οδηγό φυσικά), αλλά αυτή η μέ­ θοδος το υς άφηνε εκ τεθ ειμ έν ο υ ς στα πυρά των φορητώ ν όπλων. Φυσικά εφαρμόζονταν και οι κλασικές μέθοδοι εντοπισμού και εξουδετέρω σ ης ναρκών με τη χρήση ηλεκτρο-ακουστικών συσκευών. Τα προβλήματα αυτού του συστήματος ήταν δύο. Πρώτον η διαδικασία ήταν χρονοβόρα και δ εύ τερ ο ν δεν ήταν πάντα δυνατή η ανίχνευση των μη­ χανισμών, επειδή οι Viet Cong δεν χρησιμο­ ποιούσαν μόνο Α/Τ νάρκες, αλλά και πολλών ειδών παγιδευμένα εκρηκτικά. Επίσης χρησιμοποιήθηκε για πρώτη φορά το άροτρο κατα­ στροφής ναρκών, που το τοποθετούσ αν στο εμπρόσθιο τμήμα του σκάφους του άρματος (στα Μ-48Α3). Χρησιμοποιήθηκαν συνολικά 27 άρματα σε αυτήν τη ν παραλλαγή. Το κύριο άρμα που χρησιμοποίησε ο Α με­ ρικανικός Στρατός στο Βιετνάμ ήταν το Μ48Α3 (όπως και το Σώμα των Πεζοναυτών), ενώ υπηρέτησε και η έκδοση περισυλλογής του άρματος, το Μ-88 VTR (Vehicle Tracked Recovery). ΤοΤΟΜΠ Μ-113Α1 ήταν ίσως το πιο δημο­ φιλές, στα πληρώματα των τεθωρακισμένων, όχημα που υπηρέτησε στο Βιετνάμ. Το πρω­ τότυπ ο του οχήματος παρουσιάστηκε το 1958 και η παραγωγή του (αρχικό μοντέλο Μ113) ξεκίνησ ε το 1959 στις εγκαταστάσεις τη ς FMC στο San Jose. Η αναβαθμισμένη έκ ­ δοση Μ-113Α1 υ ιο θ ετή θ η κε από το ν Αμερι­ κανικό Στρατό το 1963. Το όχημα έχει διμελές πλήρωμα και μπορεί να μ ετα φ έρ ει 11 στρα­ τιώ τες. Το βάρος μάχης του οχήματος είναι 11.156 kg και η μέγιστη θωράκιση έχει πάχος 38,1 mm. Φυσικά τα οχήματα που χρησιμοποιήθηκαν στο Βιετνάμ στη διαμόρφωση ACAV ήταν βαρύτερα και καλύτερα προστατευμένα, εξαιτίας των πρόσθετων πλακών θώρακα με τις οποίες είχαν εφοδιαστεί. Ο κινητήρας του Μ-113 ήταν ο Detroit Diesel 6V-53N, ισχύος 210 hp, που του επ έτρεπ ε να αναπτύξει μ έγι­ στη ταχύτητα 67,6 km/h σε δρόμο και 5,8 km/h στο νερό. Η αυτονομία έφ θανε τα 483 km. Ο βασικός οπλισμός του περιλάμβανε ένα βαρύ πολυβόλο των 12,7 mm, αλλά τα ACAV ήταν ενισχυμένα με δύο-τρία πολυβόλα των 7,62 mm. Στο Βιετνάμ χρησιμοποιήθηκαν και δύο ακόμα εκδόσεις του οχήματος: το Μ-577Α1, που ήταν η έκδοση διοίκησης με π εντα μ ελές πλήρωμα, και το Μ-548, που ήταν η έκδοση μεταφ οράς εφοδίων, με μεταφορική ικανότη­ 7-ΑΤΙΩΤΙΚΗ ΙΣ Τ Ο Ρ ΙΑ

Αυτό το Μ-41A3 ανήκει στο 5ο Σύνταγμα Ιππικού και υποστηρίζει στρατιώ τες του ARVN, σε εκκαθαριστικές επιχειρήσεις στην πόλη του Da Nang, κατά τη διάρκεια της εξέγερσης των βουδιστών την Ανοιξη του 1966.

τα βάρους 5.443 kg. Σε μικρούς αριθμούς χρησιμοποιήθηκε και το όχημα αναγνώρισης Μ-114. Από τα τεθω ρακισμένα συντάγματα ιππι­ κού χρησιμοποιήθηκε και το ελαφρύ άρμα Μ551 Sheridan, με τετρ α μ ελ ές πλήρωμα. Ο κύ­ ριος οπλισμός του ήταν ένα πυροβόλο των 152 mm, που μπορούσε να βάλλει και το Α/Τ κατευθυνόμενο βλήμα MGM-51C Shillelagh, και συμπληρωνόταν από ένα συζυγές πο­ λυβόλο των 7,62 mm και ένα Α/Α των 12,7 mm. Το βάρος του οχήματος ήταν 15.830 kg. Ο κι­ νητήρας του ήτα ν ένας Detroit Diesel 6V53T, η μέγιστη ταχύτητά του 70 km/h σε δρόμο και 5,8 km/h σε νερό και η αυτονομία του 600 km. Το Sheridan είχε πολλές κατασκευαστικές α­ τέλ ειες , ήταν ευάλω το στις εκρ ή ξεις ναρκών και στις Α/Τ ρ ο υ κέτες και το πυροβόλο του ή ­ ταν δύσχρηστο. Από τη ν οικογένεια του άρματος Μ-60 (που ήταν και το βασικό άρμα των αμερικανι­ κών δυνάμεων στην Ευρώπη) έδρασαν στο Βιετνάμ δύο παραλλαγές για το Μηχανικό. Η μία ήταν το γεφ υροφ όρο άρμα Μ-60 AVLB (με γέφυρα μήκους 19,2 m) και η άλλη το όχημα μάχης μηχανικού Μ-728 CEV (Combat Engineer Vehicle), με ένα πυροβόλο Μ-135 των 165 mm για καταστροφή οχυρώσεων και εξοπλισμό ρυμούλκησης και εκκαθάρισης οδών. Για τη συνοδεία εφοδιοπομπών χρησιμοπ οιήθηκε σε μεγάλους αριθμούς το τροχο­ φόρο όχημα Commando V-100. To V-100 τέ θ η ­ κε σε υπηρεσία το 1963, είχε τρ ιμ ελές πλήρω­ μα και μ ετέ φ ε ρ ε εννέα επιβάτες. Είχε βάρος 7.371 kg, ο κινητήρας του ήταν ένας Chrysler 362 (200 hp) και είχε μέγιστη τα χύτητα 100 km/h. Στο Βιετνάμ η έκδοση ήταν γνωστή ως Μ-706 Commando. Επίσης στην περιοχή έγινε και περιορισμένη χρήση του ερπυστριοφό-

ρου κυνηγού αρμάτων Scorpion, που έφ ερ ε πυροβόλο των 90 mm.

ΤΑ ΤΕΘΩΡΑΚΙΣΜΕΝΑ ΤΟΥ ΣΤΡΑΤΟΥ ΤΟΥ ΝΟΤΙΟΥ ΒΙΕΤΝΑΜ Οι πρώτες μονάδες τεθω ρακισμένω ν του Στρατού του Νότιου Β ιετνάμ (Army of the Republic of Vietnam-ARVN) σχηματίστηκαν το 1956 και ήταν τέσσερις τεθω ρακισ μένες ίλες ιππικού, εξοπ λισ μένες με ελαφρά άρματα Μ24, τροχοφόρα οχήματα αναγνώρισης Μ-8Α1. ημιερπυστριοφόρα Μ-3 και αυτοκινούμενα πυροβόλα Μ-8 των 75 mm. Ολα τα οχήματα ή­ ταν απομεινάρια από τις γαλλικές δυνάμεις που είχαν αποσυρθεί ένα χρόνο πριν. Την ίδια χρονιά έφτασαν στο Β ιετνάμ οι πρώτοι Α με­ ρικανοί στρατιωτικοί σύμβουλοι και αναδιορ­ γάνωσαν το Οπλο των Τεθωρακισμένων με βάση τα αμερικανικά πρότυπα, δημιουργώ­ ντας τέσσερα τεθω ρακισμένα συντάγματα ιππικού. Παράλληλα Β ιετναμέζοι αξιωματικοί εκπαιδεύτηκαν στη Σχολή Τεθωρακισμένων

Γαλλικό Μ-24 του 1ου Συντάγματος Αρμάτων, στην Ινδοκίνα το 1953. Τα Μ-24 στο Γαλλικό Στρατό ονομάζονταν Bison.

Τροχοφόρα οχήματα Μ-8Α1 και Μ-3Α1 της γαλλικής στρατονομίας, στο Hanoi το 1954.

Τεθωρακισμένα οχήματα Μ-113Α1 και Μ577A 1 της 255 Τακτικής Δύναμης του ARVN, στα σύνορα με την Καμπότζη το Μάιο του 1970.

του Αμερικανικού Στρατού στο Fort Knox. Τροχοπέδη στην ανάπτυξη του Οπλου αποτέλεσε η ανάμιξη μονάδων Μ-24 στα πραξικο­ πήματα του 1963 και του 1964. Από τό τε και μέχρι το 1968 το Οπλο των Τεθωρακισμένων ήταν έντονα πολιτικοποιημένο και λ ει­ τουργούσε περισσότερο ως δύναμη επιβο­ λής τη ς εξουσίας τη ς κυβέρνησης, παρά ως στρατιωτικός σχηματισμός. Το 1962 σχηματίστηκαν οι δύο πρώτοι μη­ χανοκίνητοι λόχοι πεζικού (7ος και 21ος), με 15 Μ-113 ο καθένας. Ταυτόχρονα άρχισαν να καταφθάνουν από τις ΗΠΑ άρματα και τεθ ω ­ ρακισμένα και οι μονάδες των τεθω ρακισ μέ­ νων αυξάνονταν. Το 1965 ο ARVN δ ιέ θ ε τε ο­ κτώ τεθω ρακισμένα συντάγματα ιππικού, με π έντε ίλες αρμάτων (Μ-41 A3), 21 μηχανοκίνη­ τους λόχους πεζικού (Μ-113), τρ εις ίλες τ ε ­ θωρακισμένων οχημάτων (Μ-8Α1) και ένα λό­

χο αυτοκινούμενω ν όλμων (Μ-106). Την ίδια ε ­ ποχή άρχισαν να αναβαθμίζονται τα Μ-113 σε ACAV. Το 1966 η δύναμη τεθω ρακισμένω ν του ARVN είχε α υ ξη θεί κι άλλο. Παρέτασσε τέσ ­ σερις διοικήσεις τεθω ρακισμένω ν ταξια ρ­ χιών, με τρία συντάγματα αρμάτων (το 20ό και το 22ο, με Μ-48Α3) και 19 τεθω ρακισμένα συντάγματα ιππικού, ενώ τα V-100 Commando είχαν αντικαταστήσει τα Μ-8Α1. Η πρώτη αρματομαχία στο Βιετνάμ ση­ μειώ θηκε το Φεβρουάριο του 1971, κατά τη διάρκεια τη ς επιχείρησης “ Lam Son 719" στο Λάος. Η 1η Τεθωρακισμένη Ταξιαρχία του ARVN με δύο συντάγματα ιππικού (11ο και 17ο, με Μ-41Α3), αντιμετώπισε ένα σύνταγμα αρμάτων (με Τ-54) του Στρατού του Βόρειου Β ιετνάμ και μία επιλαρχία με ΡΤ-76. Στις συγκρούσεις, που μαίνονταν μέχρι τις αρχές Μαρτίου, τα άρματα του ARVN κατέστρεψ αν 14 Τ-54 και 39 ΡΤ-76, ενώ έχασαν 4 Μ-41 A3 και 6 ACAV. Αξιοσημείωτο είναι και ένα περιστατι­ κό που συνέβη στο Tan Canh, στις 23 Απριλίου 1972. Μία ολόκληρη ίλη (με 15 Μ-41Α3) του 14ου Τεθωρακισμένου Συντάγματος Ιππικού, καταστράφηκε ολοσχερώς από κατευθυνόμενα Α/Τ βλήματα 9Μ14Μ Malyutka (ΑΤ-3 Sagger). Το Πάσχα του 1972 τα Μ-48Α3 του 20ού Συντάγματος Αρμάτων κατέσ τρεψ αν 11 άρματα Τ-54 και ΡΤ-76 στον ποταμό Cua Viet. Η τελευ τα ία οργανωμένη μάχη που έδωσαν

τα τεθω ρακισμένα του ARVN ήταν το 1975 στο Xuan Loc, όπου η 3η Τεθωρακισμένη Τα­ ξιαρχία αντιμετώπισε τις προελαύνουσες δυνάμεις του Βόρειου Βιετνάμ μέχρι που κα­ ταστράφηκε. Ο ARVN υπολογίζεται ό τι παρέλαβε συνο­ λικά από τις ΗΠΑ 500 περίπου M-4SA3. 506 Μ41 A3 και 32 Μ-24 (εκτός των 43 που άφησαν οι Γάλλοι). Μ εγάλος αριθμός αυτών ίων αρμά­ των κα τέλ η ξε στα χέρια τω ν νικητών (περί­ που 400 Μ-48A3 και 150 Μ-41). Επίοης θ α πρέ­ πει να προστεθούν και 45 περίπου Μ-8Α1 (από το υς Γάλλους επίσης . Το ελαφρύ άρμα Μ-41 Walker Biddog τ έ ­ θ η κε σε υπηρεσία το 1951. Τον οπλισμό του αποτελούσαν ένα πυροβόλο Μ-32Α1 τ ω . 76 mm, ένα συζυγές πολυβόλο των 7,62 mm και ένα Α/Α πολυβόλο των 12,7 mm. Το άρμα είχε τετρ α μ ελ ές πλήρωμα και βάρος μάχης 23 496 kg. Δ ιέθ ετε π ετρελαιοκινητήρα Arco Lycoming AOSI-895-5, ισχύος 500 hp, μέγιστη τα χ ύ τητα 72,4 km/h και αυτονομία 161 km. Σχημάτιζε ί­ λ ες των 15 αρμάτων, που υπάγονταν στα συντάγματα ιππικού. Το Μ-24 Chaffee ήταν και αυτό ελαφρύ άρμα, βετεράνος του Β’ ΠΠ (τέθ η κ ε σε υπη­ ρεσία το 1944). Ο οπλισμός το υ αποτελε.το από ένα πυροβόλο Μ-6 τω ν 75 mm. δύο πο­ λυβόλα Μ-1919 A4 των 7,62 mm κα: ένα πο­ λυβόλο Μ-2ΗΒ των 12,7 mm. Οι κ ιν η τή ρ ε: το . ήταν βενζίνης Cadillac 44Τ24, ισχύος 110~ μέγιστη τα χύτητά του ήταν 55 km ti και ' αυτονομία του 281 km. Το βάρος μάχης τ:_ άρματος έφ τα νε τα 18.371 kg και υπήρχε πε­ ντα μ ελές πλήρωμα. Τα Μ-24 τη ς Σχολής Τε­ θωρακισμένων του ARVN έλαβαν μέρος cro πραξικόπημα τη ς 2ας Ν οεμβρίου 1963 εναντίον του Diem και μάλιστα συγκρούστηκαν με άλλα Μ-24 τη ς Προεδρικής Φροιοας Εδρασαν πάλι σε πραξικόπημα που ε κ £ - ·._θ η κε στις 30 Ιανουαρίου 1964 υποστηρίζο­ ντας το Στρατηγό Khanh. Λόγω τη ς εμπλοκής τους στα δύο πραξικοπήματα αποκαλέστηκαν ειρωνικά “voting machines Τα τεθω ρακισμένα οχήματα Μ-113 και V100 που δ ιέ θ ε τε ο ARVN ξεπερνούσαν τα 1.000, ενώ χρησιμοποίησε και τη ν έκδοση φλογοβόλου του Μ-113, το Μ-132Α1. Στα χέ­ ρια του Βόρειου Β ιετνάμ κα τέληξα ν περίπου 800 οχήματα. Θα πρέπει εδώ να αναφ ερθεί και η σ υμμετοχή τεθω ρακισμένω ν μονάδων από τη ν Αυστραλία. Το 1ο Τεθωρακισμένο Σύνταγ­ μα και το 3ο Σύνταγμα Ιππικού τη ς 1ης Τακτι­ κής Αυστραλιανής Δύναμης παρέμειναν στο Β ιετνάμ από το Φεβρουάριο το υ 1968 ως το Σεπτέμβριο του 1971. με έδρα τη ν επαρχία Phuoc Tuy, ανατολικά τη ς Saigon. Το Σύνταγ­ μα ήταν εξοπλισμένο με τα άρματα Centurion Mk5/1 με πυροβόλο των 76.2 mm. Επίσης δ ιέ­ θ ε τ ε και Μ-113 στις ακόλουθες εκδόσεις: Μ113Α1 APC/LRV (ΤΟΜΠ και αναγνώρισης), Μ125Α1 APC (Μ), όχημα μεταφ οράς όλμου, Μ113Α1 APC (Α), ασθενοφόρο, Μ-113Α1 APC

27

ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΙΣ Τ Ο Ρ ΙΑ

(F), επισκευών, Μ-577 ACV (διοίκησης), Μ-548 TLC (μεταφορικό) και Μ-806Α1 ARV(L), περι­ συλλογής.

ΤΑ ΤΕΘΩΡΑΚΙΣΜΕΝΑ ΤΟΥ ΒΟΡΕΙΟΥ ΒΙΕΤΝΑΜ Οι πρώτες μονάδες τεθω ρακισμένω ν του Στρατού του Βόρειου Βιετνάμ (North Vietnamese Army-NVA) σχηματίστηκαν το 1959 και ήταν εξοπ λισ μένες με άρματα Τ-34/85. Α ργότερα άρχισαν να παραλαμβάνουν άρμα­ τα Τ-54, Τ-55 και ΡΤ-76. Τα πρώτα χρόνια του πολέμου η μοναδική φορά που χρησιμοποίη­ σαν άρματα σε μάχη ήταν η επίθεση στο στρατόπεδο των Ειδικών Δυνάμεων στο Lang Vei, το Φ εβρουάριο του 1968. Στην επίθεση αυτή έλαβαν μέρος τα ελαφρά άρματα ΡΤ-76 και καταστράφηκαν 13. Η πρώτη αρματομαχία του πολέμου, όπως έχει ήδη αναφερθεί, έγινε στο Λάος το 1971. Εκεί τα άρματα του NVA κατατροπώθηκαν από τα άρματα του ARVN. Ακολούθησε η μεγάλη επίθεση το Πά­ σχα του 1972, με τη σ υμμετοχή 100 αρμάτων, που όμως αναχαιτίστηκαν από τα Μ-48Α3 του 20ού Συντάγματος Αρμάτων στον ποταμό Cua Viet. Ανάλογη τύχη είχαν και τα άρματα που εισέβαλαν στις επαρχίες Kontum και Binh Long, όπου αναχαιτίστηκαν από τα Α/Τ όπλα του ARVN. Σε α υ τές τις επιχειρήσεις ο NVA απώλεσε 250 άρματα και τεθω ρακισμένα οχή­ ματα. Μ ετά από α υ τές τις αποτυχίες οι μονά­ δες του NVA αναδιοργανώθηκαν με βάση ν έ­ ες, πιο βελτιω μένες τα κτικές. Δ όθηκε έμφ α ­ ση στο σχηματισμό μεγάλων μονάδων μικτής σύνθεσης. Οι ν έες τα κ τικές στηρίζονταν στην αιφνιδιαστική επίθεση, στην προέλαση σε βάθος και στη μέγιστη δυνατή σ υγκέ­ ντρωση πυρός στο δεδομένο στόχο. Τα νέα δόγματα δοκιμάστηκαν με επιτυχία τόσο στο Λάος και στην Καμπότζη το 1973, όσο και στην κατάληψη τη ς επαρχίας Phuoc Long το Δ εκέμβριο του 1974. Την Ανοιξη του 1975, ό­ ταν άρχισε η τελική επίθεση για τη ν κατάλη­ ψη του Νότιου Βιετνάμ, ο NVA είχε 800 άρμα­ τα Τ-54 και Τ-55 και κινεζικής κατασκευής Type 59. Το Τ-34/85 ήταν το πρώτο άρμα του NVA και θεω ρείτο ήδη ξεπερασμένο, αφού είχε παρουσιαστεί το 1943. Ηταν εφοδιασμένο με το πυροβόλο ZIS-S53 των 85 mm. Το Τ-54 ήταν σαφώς ανώ τερο του Τ-34. Είχε βάρος μάχης 36.000 kg και τετρ α μ ελ ές πλήρωμα. Ο κύριος οπλισμός του ήταν το πυροβόλο D-10T των 100 mm, που συμπληρωνόταν από δύο πο­ λυβόλα SGMT των 7,62 mm και ένα DsKM των 12,7 mm. Ο κινητήρας του ήταν ο Model V-54, ισχύος 523 hp. Είχε μέγιστη ταχύτητα 48 km/h και αυτονομία 400 km. Ο NVA είχε τις εκδ ό ­ σεις Τ-54, Τ-54(Μ) και Τ-54Α/Β. Αντιγραφή του Τ-54(Μ) ήταν και το κινέζικο Type 59. Το Τ-55 ήταν ουσιαστικά ένα βελτιω μένο σχέδιο του Τ-54 και χρησιμοποιήθηκε από το ν NVA στις εκδόσ εις Τ-55 και Τ-55Α. Το ελαφρύ άρμα ΡΤ76 ήταν οπλισμένο με το πυροβόλο D-56T των 76.2 mm, ένα πολυβόλο των 7,62 mm και ένα των 12,7 mm. Είχε βάρος μάχης 14.000 kg και τρ ιμ ελές πλήρωμα. ~: -~!Ω ΤΙΚΗ ΙΣ Τ Ο Ρ ΙΑ

“ Η αυλαία π έφ τει” ! Αρμα Type 59 του NVA εισβάλλει στον περίβολο του Προεδρικού Μεγάρου στη Saigon, στις 30 Απριλίου 1975.

Αρματα Centurion Mk5/1 και οχήματα Μ-113 της 1ης Τακτικής Αυστραλιανής Δύναμης, ενώ προελαύνουν μέσα από έναν ξερό ορυζώνα το 1969.

ΤΑ ΤΕΘΩΡΑΚΙΣΜΕΝΑ ΤΩΝ ΓΑΛΛΙΚΩΝ ΔΥΝΑΜΕΩΝ ΣΤΗΝ ΙΝΔΟΚΙΝΑ Η γαλλική μεταπολεμική στρατιωτική ε ­ μπλοκή στην Ινδοκίνα ξεκίνησ ε στα τέλη του 1945 με τη ν αποστολή τη ς Γαλλικής Εκστρατευ τικ ή ς Δύναμης, που είχε ως σκοπό τη ν ε ­ πιστροφή τη ς περιοχής στη σφαίρα επιρροής τη ς Γαλλίας. Μ έχρι τα μέσα του 1946 η δύνα­ μη που είχε αποσταλεί είχε ολοκληρώσει την αποστολή της. Στα τέλη όμως του ίδιου έ ­ τους η ένοπλη αντίσταση των Viet Minh ανα­ ζωπυρώθηκε. Μ έχρι τα τέλη του 1949 η γαλ­ λική πλευρά φαινόταν να ελέγχει τη ν κατά­ σταση και να υπερισχύει του αντιπάλου της. Από το 1950 η κατάσταση άρχισε να αλλάζει. Οι Viet Minh βελτίωσαν τις τα κτικές τους, τον οπλισμό το υς και τη ν εκπαίδευσή το υς και εκμετα λλευ όμ ενο ι τη ν αδυναμία τη ς Γαλλίας να υποστηρίξει, όπως πραγματικά χρειαζό­ ταν, μία τέτο ια εκστρατεία, πέτυχαν σπουδαίες νίκες και τελικά, με τη Συνθήκη τη ς Γενεύης το 1954, πέτυχαν τη ν απόσυρση των Γάλλων από τη ν περιοχή. Στον το μέα τη ς χρήσης των τεθω ρακι­ σμένων στις επιχειρήσεις, οι σ ημαντικότερες ε ξελ ίξε ις σημειώθηκαν από το 1951, όταν ανέλαβε τη διοίκηση των δυνάμεων στην Ινδο­ κίνα ο Στρατηγός de Lattre de Tassigny. Τότε σχηματίστηκαν ν έες μονάδες τεθω ρακισμέ­ νων, οι οποίες όμως δ εν μπόρεσαν να απο­ τρέψ ουν τη ν ήττα. Οι κύριες μονάδες κρού­ σης ήταν οι Groupement Mobiles (GM-Κ ινητές

Μ ονάδες Κρούσης). Η πιο γνωστή ήταν η GM100. Κάθε GM δ ιέ θ ε τε τρία τάγματα πεζικού (τα μ ετέφ ερ α ν φορτηγά οχήματα), ένα ή δύο ουλαμούς αρμάτων και μία πυροβολαρχία με ρυμουλκούμενα πυροβόλα των 105 mm. Το 1ο Σύνταγμα Ιππικού τη ς Λεγεώνας των Ξένων είχε σχηματίσει δύο αμφίβιες μηχανοκίνητες μονάδες. Κάθε μονάδα ήταν εξοπλισμένη με 33 αμφίβια οχήματα εφόδου LVT-4 και έξι LVTA-4 με πυροβόλο των 75 mm και 66 αμφίβια οχήματα μεταφορώ ν M-29C Wiesel (στη Λ εγε­ ώνα ήταν γνωστά ως Crabs). Επίσης υπήρχαν δύο τεθω ρακισ μένες μονάδες (Groupements Blindees-GB) με μία ίλη αρμάτων (12 Μ-24 και 8 Μ-3) και δύο μηχανοκίνητους λόχους πεζι­ κού (Μ-3). Στον τομέα τη ς αναγνώρισης υπήρχαν δύο ειδών μονάδες: οι βαρείς σχη­ ματισμοί δ ιέθ ετα ν 12 Μ -24,15 Μ-8Α1 και τρία Μ-8 των 75 mm, ενώ οι ελα φ ρείς παρέτασσαν 12 Μ-8Α1 και 12 Μ-3 και Μ-3Α1. Επίσης υπήρ­ χαν ίλες αρμάτων με Μ-4Α1 Sherman και Μ5Α1 Stuart, καθώς και κυνηγοί αρμάτων Μ36Β2.

ΕΠΙΛΟΓΟΣ Σε όλες τις π ολεμικές συγκρούσεις από το Β ’ ΠΠ μέχρι σήμερα, τα τεθω ρακισμένα ήταν ένας από το υς παράγοντες που έκριναν το νικητή. Ακόμα και σε περιοχές που η μορ­ φολογία το υς δ εν ευνοεί τη χρήση μεγάλων τεθω ρακισμένω ν μονάδων, η επιλεκτική χρή­ ση τους, προσαρμοσμένη στις ιδιαιτερότη­ τε ς του περιβάλλοντος, μπορεί να γύρει την πλάστιγγα τη ς νίκης.

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ (1) Anthony Robinson: WEAPONS OF THE VIETNAM WAR. (2) Simon Dunstan: ARMOUR OF THE VIETNAM UMRS. Vanguard 42, Osprey. (3) Bogdan Stech: UPADEK SAJGONU. (4) Christopher F. Foss: TANKS AND FIGHTING VEHICLES. Salamander, Λονδίνο 1977. (5) Steven J. Zaloga: US LIGHT TANKS 1944-84. Vanguard 40, εκδ. Osprey.

Α ΓΓΕ ΛΟ Σ ΧΡΥΣΙΚΟ ΠΟΥΛΟΣ Αντιναύαρχος, ΠΝ, ε.α.

Η ΔΕΚΑΧΡΟΝΗ ΔΡΑΣΗ Οι τορπιλλάκατοι του Κυπριακού Ναυτικού στο Μπογάζι.

ΑΠ Ο ΤΗ Β Υ Θ ΙΣΗ ΤΟΥ Π Ε Ρ ΙΠ Ο Λ ΙΚ Ο Υ “ Φ Α Ε Θ Ω Ν ” ΤΟΝ ΑΥΓΟΥΣΤΟ ΤΟΥ 1964, Μ Ε Χ Ρ Ι ΤΗ Β Υ Θ ΙΣΗ ΤΩΝ ΤΟ ΡΠ ΙΛΛΑΚΑΤΩ Ν Τ-1 ΚΑ Ι Τ-3 ΤΟΝ ΙΟΥΛΙΟ ΤΟΥ 1974, ΤΟ Ε Λ Λ Η Ν ΙΚ Ο Π Ο Λ Ε Μ ΙΚ Ο ΝΑΥΤΙΚΟ (Π Ν ) ΕΙΧΕ Μ ΙΑ

ΤΟΥ ΠΟΛΕΜΙΚΟΥ ΝΑΥ ΚΟΥΣΤΗΝ ΚΥΠΡΟ ( 1964- 1974)

Π Ο ΙΚ ΙΛ Ο Μ Ο Ρ Φ Η ΚΑ Ι Α Ξ ΙΟ Λ Ο ΓΗ ΔΡΑΣΗ ΣΤΗ Ν ΚΥΠΡΟ . ΑΥΤΑ ΤΑ Δ Ε Κ Α Χ Ρ Ο Ν ΙΑ Ε ΙΝ Α Ι ΕΛΑΧΙΣΤΑ ΓΝΩΣΤΑ ΣΤΟ ΕΥΡΥ Κ Ο ΙΝ Ο Κ Α Ι Π Ρ Ο Θ ΕΣΗ ΤΟΥ Α Ρ Θ Ρ Ο Υ Π Ο Υ Α Κ Ο Λ Ο Υ Θ Ε Ι Ε ΙΝ Α Ι ΝΑ Ε Ν Η Μ Ε Ρ Ω Σ Ε Ι, ΑΛΛΑ ΚΑ Ι ΝΑ Κ Ε Ν Τ Ρ ΙΣ Ε Ι ΤΟ Ε Ν Δ ΙΑ Φ Ε Ρ Ο Ν ΤΗΣ Κ Α ΙΝ Ο Υ Ρ Γ ΙΑ Σ ΓΕΝ ΙΑΣ.

ο Δ ε κ έμ β ρ ιο το υ 1963 σ η μ ειώ ν ετα ι η πρώ τη, ουσιαστικά, ένοπ λη σύ­ γκρ ου σ η τω ν δύο κο ινο τή τω ν σ την Κύπρο. Η “ π ράσ ινη” γρα μ μή που ε ­ γ κα θ ίσ τα τα ι από τις δ υ ν ά μ εις το υ ΟΗΕ, χω ρί­ ζει τη Λ ευκω σ ία στα δύο, ενώ η π εριχαράκω ­ ση τω ν Τουρκοκυπ ρίω ν σε θ ύ λ α κ ε ς π ροδια­ γρ ά φ ει αχνά το μ έλ λο ν τη ς ν εο σ ύ σ τα τη ς Κυπ ριακής Δ η μ ο κρ α τία ς. Την ά νοιξη το υ επ ό μ ενο υ χρό νου , στις π α ρα μ ονές το υ Πάσχα το υ 1964, η πρώ τη κρί­ ση σ το Αιγαίο σ η μ α το δ ο τεί τη ν άμεσ η αντιπ α ­ ρ ά θεσ η Ε λλά δας-Τ ουρκίας με α φ ορ μή το Κυπριακό. Δύο κρ ά τη που α ν ή κ ο υ ν σ τον ίδιο α μ υ ν τικό σ χηματισμό, το ΝΑΤΟ, και τα οποία επί 14 σ χεδ όν χ ρ ό νια σ υ νερ γά ζο ντα ι “ α ρ μ ο νι­ κ ά ” κάτω από τη ν α δ ια μ φ ισ β ή τη τη σκέπη τη ς σ υμμαχίας, θ α σ υ γ κρ ο ύ ο ν τα ι για τα επ ό μενα τρ ιά ν τα και π λέο ν χρόνια. Α υ τές οι σ υ γ κρ ο ύ ­ σ εις σε π ο λιτικό και διπ λω ματικό επ ίπεδο, θα σ η μ α δ ευ το ύ ν από το υ ς β ο μ β α ρ δ ισ μ ο ύ ς τω ν το υ ρ κικώ ν αερο σ κα φ ώ ν σ την π εριοχή τη ς Μ ανσ ούρας το ν Α ύγουσ το το υ 1964 και από τη ν εισ βολή το υ “ Α ττίλ α ” , το ν Ιού λιο το υ

Τ

29

1974, σ το νησί. Μ ετά τη ν εισ βολή το υ “ Α ττίλ α ” , τη ν απο­ χώρηση τη ς Ε λλά δας από το σ τρ α τιω τικό σ κέλο ς το υ ΝΑΤΟ και τη ν επ α ν έν τα ξή τ η ς με τη σ υμφω νία Rogers, είνα ι π λέο ν ξε κ ά θ α ρ ε ς οι δ ιεκ δ ικ ή σ εις τη ς Τ ουρκίας και η σ τρ α τη γ ι­ κή τη ς για το Αιγαίο και τη ν ε υ ρ ύ τε ρ η π ερ ιο ­ χή. Οι α ν τιπ α ρ α θ έσ εις γ ίν ο ν τα ι πιο έ ν το ν ε ς και δ εν είνα ι λ ίγ ες οι φ ο ρ ές που ένα επ εισ ό ­ διο μ ετα τρ έ π ε τα ι σε κινητοπ οίησ η τω ν Ενό­ πλω ν Δ υνάμεω ν, με το ν κίνδυνο μιας γ ε ν ικ ό ­ τε ρ η ς α ν ά φ λ εξη ς. Α υτή η δ εκ α ετία , από το 1964 ως τ ο 1974. νο μ ίζο υ μ ε ό τι είναι κα θ ο ρ ισ τική ς σημασίας και δ ε ν θ α ή τα ν ίσως υ π ερβο λή να σ ημειώ ­ σ ου με ό τι κα τά τη ν π ερ ίο δ ο ε κ ε ίν η χά θη κα ν ε υ κ α ιρ ίες και έγινα ν λά θη που π λη ρώ θ ηκα ν α ρ γό τερ α . Οα ή τα ν όμω ς άδικο να μη σ ημειω ­ θ ε ί η α γνή και α ν ιδ ιο τελ ή ς σ υ μ μ ετο χ ή το υ α­ πλού π ολίτη, με π ρω τοπ όρους το υ ς νέο υ ς, σ τα γ εγ ο ν ό τα τη ς επ οχής. Από τα μέσα τη ς δ ε κ α ε τία ς το υ 50 ο ανώ νυ μο ς π ο λ ίτη ς σ την Ελλάδα και τη ν Κύπρο έδω σ ε ένα β ρ ο ν τε ρ ό αγω νισ τικό “ π αρώ ν" και σ τή ρ ιξε η θ ικά το ν αΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΙΣ Τ Ο Ρ ΙΑ

ένα π υρ οβό λο τω ν 40 mm και τρ ία τω ν 20 mm. Το π λήρω μά το υ ς ή τα ν 18 ά ν δ ρ ες : ανθ υ π ο π λο ία ρ χ ο ς-κυ β ερ ν ή τη ς, επ ίκο υρ ος σ ημ α ιοφ όρ ος-ύ π α ρχος και οι υπόλοιποι υπ α ξιω μ α τικο ί και ν α ύ τες , ανάλογα με τη ν ειδ ικ ό τη τα , μια χ ο ύ φ τα όλοι κι όλοι. Π ροηγ ή θ η κ α ν ελά χ ισ τες δ ο κιμ ές , πυρά σ τερ εώ σεως οπλισμού και σ τις 26 Ιουλίου 1964 απ έπ λευσ αν από τη Σαλαμίνα. Μ ετά από ενδ ιά μ εσ ο α νεφ οδ ια σ μ ό σ την Κ ρή τη , κα­ τέπ λ ευ σ α ν σ την Κύπρο ύ σ τερ α από δ ύο η-

Εργασίες συντήρησης στο Μπογάζι. Καθαρισμός και βαψή υφάλων.

30 ■*·»

γώνα τη ς ΕΟΚΑ κα τά τω ν Α γγλω ν και τα βή μα τα τη ς ν εο σ ύ σ τα τη ς Δ η μ ο κρ α τία ς σ την Κύπρο. Οπως ή τα ν φυσικό, σ το “ κ ά λ εσ μ α ” τη ς επ ο χή ς δ εν ή τα ν δ υ ν α τό να απουσιάσει το ΠΝ, αφ ού έ χ ε ι μια παράδοση αιώνων που δ είχ ν ε ι κά θ ε φ ο ρ ά το δ ρ ό μ ο το υ κ α θ ή κ ο ­ ν το ς . Ετσι για άλλη μια φορά, λίγοι ν έο ι ε ­ θ ε λ ο ν τ έ ς α ξιω μ α τικοί-υπ α ξιω μα τικοί-να ύ τ ε ς , π ρ ο σ φ έρ θ η κα ν για τη δ η μ ιο υ ρ γία το υ Κυπριακού Ν α υτικού. Μ έσα από τη ν ανα­ φορά μας στη δ ια δ ρο μή δ έκ α χρόνω ν το υ Ν α υτικού σ τη ν Κύπρο, ο αναγνώ σ της θ α έχ ει τ η ν ευκα ιρ ία να ε ν η μ ε ρ ω θ ε ί και να εξα γ ά γ ει σ υμπ εράσ ματα για το ε θ ν ικ ό θ έμ α που βασ ανίζει το ν τόπ ο μας για περισ σ ό­ τε ρ α από σ αράντα χρόνια.

Η Π ΡΩ ΤΗ ΑΠ Ο ΣΤΟ ΛΗ Ο Α ρχιεπίσ κοπος Μ ακάριος και η κυ β έρ νη σ ή το υ , όπως ή τα ν φυσ ικό να γ ί­ ν ει μ ετά τη ν ένοπ λη αντιπ α ρ ά θεσ η στη Λευκω σία, είχαν ως π ρω ταρχικό μ έλ η μ α τη ν οργάνωση τη ς άμυνας το υ νησ ιού. Η ταν επίσης φ υσ ικό να σ τρ α φ ο ύ ν σ την Ελλάδα, α να ζη τώ ντα ς σ τελ έχ η τω ν Ε.Δ. για τη ν οργάνωση και τη ν εκπ α ίδευσ η ε ­ νός λα ού ο οποίος, μ ετά από μια μ α κρ ό ­ χ ρ ο ν η κα τοχή Τούρκω ν και Αγγλω ν, έπ ρ επε να διασ φ αλίσ ει το μ έλ λ ο ν το υ . Π αράλ­ λ η λ α χ ρ εια ζό τα ν οπλισμός, με π ρ ο τερ α ιό ­ τη τα για το Σ τρ α τό , το Ν α υτικό για το ν έ ­ λ εγ χ ο το υ θαλάσσιου χώ ρου και Α ερ ο π ο ­ ρία με στόχο το ν ενα έρ ιο έλ ε γ χ ο και τη ν α ντια ερ ο π ο ρ ική άμυνα - έσ τω και π α θ η τι­ κή σε πρώ το σ τάδιο. Τα α π ο θ έμ α τα οπλι­ σμού σ την Ελλάδα ε κ είν η τη ν επ οχή μπο­ ρ ο ύ μ ε να τα χ α ρ α κ τη ρ ίσ ο υ μ ε ως α ρ κ ετά φτωχά, α π ο τελ ο ύ μ εν α κυρίω ς από π ερισ ­ σ εύ μ α τα το υ Β' Π αγκοσ μίου Π ολέμ ου και το υ Ε μφ υλίου που α κο λ ο ύ θ η σ ε. Υπήρχε ό ­ ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΙΣ Τ Ο Ρ ΙΑ

μως προσωπικό δ ο κιμ α σ μ ένο σ το υ ς π ο λ έ­ μους, σ τελ έχ η δ ο κιμ α σ μ ένα και σ το σ χ ετι­ κά π ρόσ φ ατο π ό λ εμ ο τη ς Κ ορέας. Η κυ β έρ ν η σ η Γ Π απ ανδρέου , απ οφ ά­ σισε να π ρ ο σ φ έρ ει τη ν α π α ιτο ύ μ εν η β ο ή ­ θ εια , μέσα σε ένα κλίμα μ υ σ τικ ό τη τα ς , α­ φ ού οι π ο λ ιτικ ές ισ ορροπ ίες τη ς δ ιεθ ν ο ύ ς σ κη νή ς και το π νεύμα τω ν Σ υ νθ η κ ώ ν τη ς Ζ υ ρίχης και το υ Λ ονδ ίνο υ επ έβ α λ λα ν π ρο­ σ εκ τικ ο ύ ς χειρ ισ μ ού ς. Ο ,τι υπήρχε δ ια θ έ ­ σιμο σε υ λικό μ ε τα φ έ ρ θ η κ ε σ την Κύπρο μ ε εμπ ορ ικά πλοία, ενώ δ ια τ έ θ η κ ε προσω­ πικό για τη ν οργάνωση τη ς Ε θ νική ς Φ ρουράς, τη ς οποίας α ρ χη γός α ν έλ α β ε ο Σ τρ α τη γ ό ς Γρ ίβα ς-Δ ιγενή ς - όπως κ α θ ιε ­ ρ ώ θ η κε να α π οκα λείτα ι από τη ν εποχή το υ αγώνα τη ς ΕΟΚΑ. Σ τη ν αρχή μ όνιμο ι α ξιω μ α τικο ί και υ π αξιω ματικοί σ τελ έχ ω ­ σαν τη ν Ε θνική Φ ρουρά, ενώ τα τά γ μ α τα σ υμπ ληρώ θηκα ν με τις κλάσ εις που άρχι­ σαν να κα λ ο ύ ν τα ι για υπηρεσία. Οι Τ ουρ κοκύπ ρ ιοι δ ε ν έμ ε ιν α ν αδ ρα ­ νείς. Από τις α κ τέ ς τη ς Γαληνόπ ορνης στα α να το λικά και τα Κ όκκινα σ την π εριοχή τη ς Μ ανσ ούρας (στα β ο ρ ειο δ υ τικ ά ) π ρο­ σωπικό και οπλισμός έφ θ α ν α ν α ν ε ξ έ λ ε ­ γ κ τα σ τη ν Κύπρο, ενώ ο π αράνομος ρ α διο ­ σ τα θ μ ό ς σ το θ ύ λ α κ α τη ς Λ ευκω σ ίας, με τ η ν αισχρή και χυδαία π ροπαγάνδα το υ, μ ε τέ δ ιδ ε μ εθ ο δ ικ ά σ υ ν θ ή μ α τα μίσ ους με κύριο α π ο δ έκτη τη νέα γενιά. Ο θαλάσ σ ιος έ λ ε γ χ ο ς τη ς π ερ ιο χ ή ς το υ νησ ιού κ ρ ίθ η κ ε απ όλυτα αναγκαίος και το ΠΝ κ λ ή θ η κ ε να επ ιλύσ ει το π ρ ό β λη ­ μα το τα χ ύ τε ρ ο δ υνα τό . Β ρ έθ η κ α ν δύο παλαιά γ ερ μ α ν ικά π εριπ ολικά, α γορ ά σ τη ­ καν με γ ρ ή γ ο ρ ες δια δ ικα σ ίες και μ ε τα φ έ ρ ­ θ η κα ν φ ο ρ τω μ ένα σ το Π έρ α μα για επ ι­ σ κευ ές. Ο ύ τε σ το Ν α ύσ τα θμο δ εν ε π έ τ ρ ε ­ ψαν το ν κατάπλου, για εγκα τά σ τα σ η οπλι­ σμού - ο δ ικ ό ς το υ ς είχ ε α φ α ιρ εθ εί πριν από τη ν παράδοσή το υ ς . Τ ο π ο θ ετή θ η κ α ν

μ έρ ες . Σ τις 28 Ιουλίου 1964 τα π εριπ ολικά “ Φ ΑΕΘ Ω Ν ” και “ Α Ρ ΙΩ Ν ” , μαζί με λίγο υς βα τρα χα νθρ ώ π ους που είχα ν π ρο η γη θ εί, α π οτελού σ α ν τη ν πρώ τη να υ τική δύναμη, τη ν απαρχή το υ Κ υπριακού Ν αυτικού. Τα π εριπ ολικά α να λα μβ ά νο υν αμέσω ς α π ο σ το λές π εριπ ολίας και επ ιτή ρ η σ η ς και στις επ ιχειρ ή σ εις τη ς Μ ανσ ούρας (5-8 Α υγούσ του 1964), β ο μ β α ρ δ ίζο ν τα ς ε χ θ ρ ι­ κ ές θ έ σ ε ις από τη θάλασσα. Ε π εμβαίνουν τα το υ ρ κ ικ ά α ερο σ κά φ η και βέβα ια π ρο­ σ βάλλουν ο μα δ ικά τα δύο π εριπ ολικά. Το “ Φ ΑΕΘ Ω Ν ” π λέει με δυσ κολία από βλάβη σ τη μια κύρια μηχανή το υ , π αθαίνει εμπ λο ­ κ ές σ τον οπλισμό το υ, κα θ ίσ τα τα ι ε ύ κ ο ­ λος σ τόχος και π ρο σ β ά λλετα ι με ρ ο υ κ έ τ ε ς και π ολυβόλα. Το α π ο τέλεσ μ α είνα ι έ ξ ι ν ε ­ κροί, π ερ ιλα μ β α νο μ ένο υ το υ υπάρχου, και έ ξ ι βαριά τρ α υ μ α τισ μ ένο ι, π εριλαμβανομένου το υ κ υ β ε ρ ν ή τη , που π ροσαράζει το μ ισ ο βυθ ισ μ ένο σ κάφ ος στα ρηχά. Το “ Α Ρ ΙΩ Ν ", με ψ ύχρα ιμους χειρ ισ μ ού ς το υ κ υ β ε ρ ν ή τη , β ά λ λ ο ν τα ς και β α λλόμ ενο , κα­ τα φ έ ρ ν ε ι να δ ια φ ύ γ ει με λίγα π λή γμα τα σ την π ρύμνη και αρισ τερά , πιθανώ ς δ ε και να κα τα ρ ρ ίψ ει το μοναδικό α ερ ο σ κά φ ο ς F100 που έχασ ε ε κ είν η τη ν η μ έρ α η Τουρκι­ κή Α εροπ ορία. Ο Σ τρ α τη γ ό ς Γρίβας, που βρ ισ κότα ν στο π εδ ίο τη ς μάχης, βεβα ιώ νει εγγρά φ ω ς ό τι η σ υμβολή τω ν π εριπ ολικώ ν σ τις σ τρα ­ τιω τικ έ ς επ ιχειρή σ εις ή τα ν αποφασιστική.

Η θυσ ία το υ π λη ρώ μ α τος το υ “ Φ ΑΕΘΩ Ν ” και τα θ ύ μ α τα τω ν αμάχων που Β ρ έθ η κα ν σ την π εριοχή τω ν επ ιχειρήσ εω ν και κάη­ καν απάνθρω πα με 6 ό μ 6 ες ναπάλμ, έ δ ε ι­ ξα ν ανά γλυ φ α τη ν ανάγκη για α ν τια ερ ο π ο ­ ρική άμυνα. Τα αερο σ κά φ η μας που π έταξα ν πάνω από τη ν Κύπρο, στα όρια τη ς α­ κτίνα ς ε ν έ ρ γ ε ιά ς το υ ς και χάρη σ την α υ το ­ θυσ ία τω ν χειρ ισ τώ ν το υ ς , δ εν μπόρεσαν να α π ο τρ έψ ο υ ν τις π ρο σ β ολές τω ν το υ ρ κικώ ν αεροσκαφώ ν. Απλά φ ά ν η κ ε κα-

σμό, αλλά και έλλ ειψ η σ τρ α τη γ ική ς σ κέ­ ψ ης και ο ρα μ α τισ μ ο ύ για το μ οναδικό ε ­ θ ν ικ ό θ έ μ α που απασχολούσε τ ό τ ε τη ν ε λ ­ λ η ν ική π ολιτική. Ο Ν αύαρχος Γιώ ργος Κ α ρ βέλη ς, σ ύμ­ β ο υ λο ς το υ Αρχιεπισ κόπου, α να λα μβ ά νει τη ν ε υ θ ύ ν η τη ς π αραλαβής και τη ς μ ε τα ­ φ ο ρ ά ς το υ οπλισμού. Η ταν μια π ρα γμα τι­ κά δύσ κολη εργασία, που έπ ρ επ ε να γ ίν ει σε ελά χισ το χρόνο, μ ε αντίπ αλο τη βρα­ δ υ κ ίν η τη αιγυπ τιακή μηχανή και με σ τοι­ χειώ δη εκπ α ίδευσ η ολιγά ρ ιθ μω ν π υρή­ νων, α φ ού δ εν ή τα ν επ ιθ υ μ η τή παρουσία ξέν ω ν εκπ α ιδ ευ τώ ν σ τη ν Κύπρο (είναι ε ύ ­ κολο να α ν τιλ η φ θ ε ί κάπ οιος τις α ν τιδ ρ ά ­ σεις σε μια τέ το ια περίπτω ση!). Π α ρά λλη ­ λα έπ ρ επ ε να ε ξ ε υ ρ ε θ ε ί κα τά λ λη λο πλοίο, το οποίο - μέσ α από το ν π ό λ εμ ο νεύρω ν και τις α π ειλές για τη βύθισ ή το υ - να μ ε ­ τ α φ έ ρ ε ι όλο α υ τό το ε τε ρ ό κ λ η το υλικό, Η εκφ ό ρ τω σ η δ ε το υ υλικο ύ δ ε ν ή τα ν δ υ να ­ τό να γ ίν ει σε ο ρ γ α ν ω μ έν ες λ ιμ ε ν ικ έ ς ε ­ γ κα τα σ τά σ εις. Η Α μμόχω σ τος και η Λ εμεσ σός επ ο π τεύ ο ν τα ν από τις δ υ ν ά μ εις το υ ΟΗΕ, ενώ και η παρουσία τω ν Τ ο υρ κο ­ κυπρίω ν δ εν ή τα ν μικρή στα λιμ ά νια α υ τά -

μ ε ελά χισ τα μέσα και γρήγορα, για να υπο­ δ ε χ θ ε ί το υλικό από τη ν Α ίγυπ το. Είναι πο­ λύ δύσ κο λο να π ερ ιγ ρ ά φ ο υ μ ε σε λ ίγ ες γ ρ α μ μ ές α υ τά που έγινα ν τ ό τ ε . Μ έσα στο χειμώ να, χω ρίς θ έρ μ α νσ η και δ ιευ κ ο λ ύ ν ­ σεις, με χειρ ω να κτική εργασ ία όλω ν και α­ ν εξα ρ τή τω ς βα θ μ ού , σε 24ωρη βάση, μ έ ­ σα σ τις λάσπες, έπ ρ επ ε να ο ρ γα νω θ ού ν σ υ νερ γεία και υπ οδομή, να εγ κ α τα σ τα ­ θ ο ύ ν σ υ ρ μ α το π λέγμ α τα , φ ω τισ μός, σ κο­ π ιές και όλα όσα ό τα ν είνα ι έ το ιμ α θ εω ­ ρ ο ύ ν τα ι α υ το ν ό η τα . Οι ντόπ ιοι, στρατε υ μ έ ν ο ι και π ο λ ίτες , σ υ μ μ ετείχ α ν μ ε ε ν ­ θουσιασ μό, π ρ ο σ έφ ερ α ν υ λικά και ερ γ α ­ σία, ξεχ ά σ τη κ ε η γ ρ α φ ειο κ ρ α τία και ολο ­ κλ η ρ ώ θ η κ ε ένα υπ εράνθρω π ο έρ γο. Ετσι το ν εο σ ύ σ τα το Κ υπριακό Ν α υτικό, μέσα σε τρ ε ις μ ή ν ες ή τα ν έ το ιμ ο να υ π ο δ εχ θ εί τ ις ν έ ε ς το ρ π ιλ λ α κ ά το υ ς και να ανα λά βει τ η ν ε υ θ ύ ν η τη ς εκφ ό ρ τω σ η ς το υ υπόλοι­ που υλικο ύ τη ς ε θ ν ικ ή ς φ ρ ο υρ ά ς. Εκεί. σ το Μπογάζι, με το ν π λω τό γ ερ α ν ό τη ς Α μμοχώ σ του, λ ίγ ες μ α ο ύ νες και μ ερ ικ ο ύ ς γ ερ α ν ο ύ ς ξη ρ ά ς, έ γ ιν ε η εκφ ό ρ τω σ η Μ έσα σε μια ν ύ χ τα ξε φ ο ρ τ ώ θ η κ ε από το χ ιώ τικο μότορσ ιπ “ Κ απ ετάν Μ π ο υ σ ές ' ό.τι

Πρώτη παρέλαση του ναυτικού αγήματος στη Λευκωσία, στις 25 Μαρτίου 1965.

θ α ρ ά πως έπ ρ επ ε να υ π ά ρ ξει α π ο τελ εσ μ α ­ τική οργάνωση τη ς άμυνας το υ νησ ιού σε όλα τα επίπεδα.

ΤΑ ΠΡΩΤΑ ΒΗΜΑΤΑ ΤΟΥ ΚΥΠ ΡΙΑΚΟ Υ ΝΑΥΤΙΚΟΥ

Μια από τις τορπιλλακάτους εν πλω.

Ο τα ν ο Α ρχιεπίσ κοπος Μ ακάριος δ ια ­ π ιστώ νει ό τι οι δ υ τικ έ ς δ υ ν ά μ εις δ ε ν είναι π ρ ό θ υ μ ες να εφ ο δ ιά σ ο υ ν τη ν Κύπρο με το ν α π α ρα ίτη το α μ υ ν τικ ό εξοπ λισ μό, δ έ ­ χ ετα ι τη ν π ροσφ ορά τη ς Σ ο β ιετικ ή ς Ενω­ σης: ένα ο λό κλη ρ ο π α κέτο για το Σ τρ α τό , το Ν α υτικό και τη ν Α εροπ ορία, που κρ ίνε τα ι α π όλυτα ικανοπ οιητικό. Η συμφω νία, που υπ ογράφ ει ο σ ημ ερ ινό ς π ρ ό εδ ρ ο ς Γλ α ύ κο ς Κ ληρ ίδη ς, π ρο βλέπ ει άμεσ η πα­ ράδοση και π αραλαβή σ την Α ίγυπ το, με τη ν ε υ θ ύ ν η τη ς μ ετα φ ο ρ ά ς να έχο υ ν οι κυ π ρ ια κές αρ χές. Οι α ν τιδ ρ ά σ εις που δημ ιο υ ρ γ ο ύ ντα ι δ ιεθ νώ ς είναι μ εγ ά λ ες , αλλά και σ την Ελλάδα δ ε ν είναι μ ικ ρ ό τε ρ ε ς για μια μ ερ ίδ α το υ π ολιτικού κόσ μου τη ς επ ο ­ χής, Α κο ύ σ τη κα ν σ υ νθ ή μ α τα όπως “ Ο Κά­ στρο και η Κ ούβα τη ς Μ εσ ο γ είο υ ” , “ Ο κ ό κ ­ κινος Κ α λ ό γ ερ ο ς ” και άλλα ελά χισ τα κο λα ­ κευ τικ ά , που έδ ειχ ν α ν όχι μόνο φ α να τι­

όπως και σ το υπόλοιπο νησί. Οι Τ ο υ ρ κο κύ ­ πριοι, α ν ε ξά ρ τη τα από τη ν ύπαρξη τω ν θ υλάκω ν, δ ε ν είχα ν σ τα μ α τή σ ει να ερ γ ά ­ ζο ντα ι και να κινο ύ ντα ι ε λ ε ύ θ ερ α . Σ το Μπογάζι, λίγα χ ιλ ιό μ ε τρ α βό ρεια από τη ν Αμμόχω σ το, σε ένα ν απ όμακρο ορμίσ κο, βρ ίσ κοντα ν ένα χα ρουπ άδικο και το γυ ψ ά δ ικο το υ Μ π οδοσάκη που είχ ε ε κ ­ χ ω ρ η θ εί σ την Κυπριακή κυ β έρ νη σ η : ε ρ ε ι­ π ω μένα κτίρ ια και λ ίγ ε ς εγκ α τα σ τά σ εις, μαζί μ ε το παλαιό κρηπ ίδω μα για τα βαγο­ ν έ τα το υ γύψ ου, π έ τρ ε ς που ρ ίχ τη κα ν για τη δ η μ ιο υ ρ γ ία π ρόχειρου κ υ μ α το θ ρ α ύ ­ στη. Α υτή ή τα ν η κα λ ύ τερ η δ υ να τή επ ιλο­ γή για τη ν π ρώ τη να υ τική βάση, τη να υτική βάση “ Χ ρ υ σ ο ύ λ η ς", π ρος τιμ ή το υ υπάρ­ χου το υ π ερ ιπ ολικού “ Φ ΑΕΘ Ω Ν ” . Α υτή η βάση έπ ρ επ ε να ο ρ γα νω θ εί από τη ν αρχή,

είχ ε φ ο ρ τω θ ε ί σε 15 μ έρ ες σ τη ν Α ίγυπ το! Δ ύο-δύο σ το κατάσ τρω μα βρ ισ κότα ν οι το ρ π ιλλ ά κ α το ι και το υλικό, ενώ τα π υρομαχικά και οι το ρ π ίλ λ ες σε κιβώ τια. Α ργό ­ τε ρ α τα ά ρ μα τα Τ-34 και τα π υρ οβό λα το υ Σ τρ α το ύ , κά θ ε ε ίδ ο υ ς και δ ια μ ετρ ή μ α το ς άρχισαν να ξε φ ο ρ τώ ν ο ν τα ι και να διασπείρ ο ν τα ι αμέσ ω ς σ τις μ ο νά δ ες, ώ σ τε το χά­ ραμα το α εροπ λάνο επ ιτή ρ η σ η ς το υ ΟΗΕ να β ρ ει τη βάση άδεια, χω ρίς ίχνος από τη ν έντα σ η που είχ ε π ρ ο η γ η θ εί τη νύχτα . Σ τις 13 Μ α ρ τίου 1965. μ ε τ η ν ίδια δια­ δικασία, ξε φ ο ρ τώ ν ο ν τα ι υλικά τη ς Α ερ ο ­ πορίας: Π ύρα υλοι SAM (Surface to Air Missiles), π α ρ ελκ ό μ εν α τω ν πυραύλω ν, ο ­ χ ή μ α τα και ρ υ μ ο υ λκ ά κ ά θ ε είδ ο υ ς . Ο λοι ή ­ τα ν ικανοπ οιημένοι, γ ια τί π ερ ίμ εν α ν τη ν ουσ ιασ τική βελτίω σ η τ η ς α ντια ερ οπ ο ρ ιΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΙΣ Τ Ο Ρ ΙΑ

32 ■■

κή ς ά μ υνα ς το υ νησ ιού, αφ ού ή τα ν γνω ­ σ τή η α π ο τε λ εσ μ α τικ ό τη τα τω ν πυραύλων. Οι α π ειλές, ωστόσο, για βύθισ η το υ πλοίου μ ετα φ ο ρ ά ς , από π λευ ρ ά ς Τουρκίας, π ερ ­ νούσ αν σ χεδόν α π α ρ α τή ρ η τες, αφ ού έχα ­ ναν τη ν αξία το υ ς με τη σ υ χ ν ό τη τα που ε ­ κ το ξεύ ο ν τα ν . Και όμω ς, λ ίγ ε ς η μ έ ρ ε ς πριν το π ερ ιο δ ικό “ Newsweek” είχ ε ένα ειδ ικό αφ ιέρω μ α για το Μπογάζι, χώ ρο ε κ φ ό ρ τω σης ρωσικών όπλων. “ Bogaz, Russian, A rm s” , σ ημείω νε με μ εγά λα κό κκινα γρ ά μ ­ ματα. Ετσι ε κ είν ο το βράδυ, κατά τη δ ιά ρ ­ κεια τη ς εκφ ό ρ τω σ η ς, το σήμα από το ΓΕΕΘΑ σ την Ελλάδα ή τα ν λα κω νικό και σ α φ έσ τα το : “ Αμα τη έω β ο μ β α ρ δ ίζετα ι Ν αυτική Βάση Μ πογαζίου. Ε κκενώ σ α τε τη ν π ερ ιο χ ή ” . Α κ ο λ ο ύ θ η σ ε η άμεσ η ε κ κ έ ­ νωση τη ς βάσ ης από όλα τα ευ α ίσ θ η τα υλικά, το ρ π ίλλ ες, ειδ ικά λιπ α ντικά και φ υσ ικά το υλικό τη ς Α ερ οπ ορία ς. Οι το ρ π ιλλά κα τοι απ έπ λευσ αν με πλήρη φ ό ρ το για τις α κ τ έ ς απ όκρυψ ης και διασποράς. Κ ανένας δ ε ν δείλια σ ε. Α κό μα και οι χ ειρ ι­ σ τές το υ γ ερ α ν ο ύ τη ς Α μμοχώ σ του έ μ ε ι­ ναν μ έχ ρ ι το χάραμα και μόνο ό τα ν τε λ ε ίω ­ σαν ό λη τη ν εργασ ία έπ λευ σ α ν μακριά από τη βάση, ενώ το προσωπικό τη ς έ μ ε ιν ε σ τις θ έ σ ε ις το υ και επ άνδρω σ ε τα λίγα π υρ οβό λα Oerlikon που είχα ν ε γ κ α τα σ τα ­ θ ε ί π ρόσ φ ατα και α π οτελού σ α ν τη μ ονα δι­ κή ά μυνα (βέβαια, το τι μπορούσ αν να πετύ χ ο υ ν α ντιμ έτω π α με σ ύγχρονα α ε ρ ο ­ σκάφη, ή τα ν γνω σ τό!). Ο ν α υ τικ ό ς δ ιο ικη ­ τή ς Κύπρου, Π λω τά ρ χης Γιώ ργης Δ η μη τρ ό π ο υ λο ς, αν και έπ ρ επ ε να β ρ ίσ κετα ι σ το α ρ χη γ είο στη Λευκω σ ία, έ μ ε ιν ε στη βάση, όπως επ ιβ ά λλου ν οι π αραδόσ εις το υ Ν αυτικού, που θ έ λ ο υ ν το δ ιο ικη τή μπροστά στις δ ύ σ κο λες σ τιγμ ές. Η απειλή δ ε ν υ λο π ο ιή θ η κ ε και μ ετά από λ ίγ ε ς η μ έ ρ ε ς όλα π ήραν το ν κα νονικό ρ υ θ μ ό το υ ς . Β έβαια, α ρ γ ό τερ α έ γ ιν ε γνω ­ σ τό ό τι τε λ ικ ά τα μόνα που έλ ειψ α ν και δ εν έφ θ α σ α ν π ο τέ σ τη ν Κύπρο ή τα ν τα ε ι­ δικά καύσιμα τω ν π υραύλω ν και έτσ ι δ ε ν ενερ γ ο π ο ιή θ η κα ν , δ ε ν εξα σ φ α λ ίσ τη κ ε η άμυνα και το ύ τ ο π λη ρ ώ θ η κ ε πολύ ακριβά δ έκ α χρό νια α ρ γ ό τερ α (δ εν γνω ρ ίζο υ μ ε αν ή τα ν γνω σ τό το γ εγ ο ν ό ς σ το υ ς Τούρκους, όπως και το αν ά λ λ α ξε η σ ο β ιετική π ο λ ιτι­ κή). Η επ ιτήρησ η το υ θαλάσσιου χώ ρου και οι επ ικο ινω νίες είχα ν από τη ν αρχή υψηλή π ρ ο τερ α ιό τη τα . Μ ε τα φ έ ρ θ η κ α ν από τη ν Ελλάδα τα παλαιά καναδικά ραντάρ, ρ υ μ ο υ λ κ ο ύ μ εν α πάνω σε κ λ ε ισ τέ ς κλ ο ύ ­ β ες. Τ ο π ο θ ετή θ η κ α ν σ τη ν Αγία Νάπα στα ν ο τιο α ν α το λ ικά , κ ο ν τά στη Μ ονή το υ Α πό­ σ τολου Α νδρ έα σ τη ν Καρπασία και το τ ρ ί­ το σ τον Κ ορ μα κίτη, στα δ υτικά , ε κ ε ί που τε λ ε ιώ ν ε ι η ο ρο σ ειρά το υ Π εν τα δ ά κτυ λ ο υ . Σ τη ίδια θ έσ η σ το ν Κ ορ μ α κίτη , ένα ρα­ ν τά ρ α έρ ο ς εξα σ φ ά λ ιζε τη ν έγκα ιρ η π ρο­ ειδοπ οίηση. Ετσι υπήρχε πολύ καλή εικόνα και. το σ π ο υδ α ιότερο , πολύ καλός έ λ εγ χ ο ς τω ν προσβάσεω ν τω ν λιμανιώ ν τη ς Μ ερσ ί­ νας και τη ς Α λ εξα ν δ ρ έ τα ς , σ ημεία π ιθα­ ν ή ς σ υ γκέντρ ω σ η ς τω ν το υ ρ κικώ ν πλοίων - που α π ο τελ ο ύ σ ε και σαφή έ ν δ ε ιξη τη ς

:* = - Ώ Τ /Κ Η ΙΣ Τ Ο Ρ ΙΑ

κρίσης που θ α α κο λ ο υ θ ο ύ σ ε. Σ υ σ κ ευ ές ρ α δ ιο τη λ εφ ώ νο υ και απλοί κώ δ ικες, ε ξ α ­ σ φάλιζαν σε 24ωρη βάση τη μ ετα β ίβ α σ η ό ­ λω ν τω ν π λη ρο φ ο ριώ ν στο Α ρ χ η γ είο στη Λευκω σία, όπου σ υ σ τεγα ζό τα ν και η Ν αυτική Δ ιοίκησ η Κύπρου. Οι λίγοι ά νθ ρ ω ­ ποι που λ ειτο υ ρ γ ο ύ σ α ν τα ρ α ντά ρ κάτω από α ν τίξο ε ς σ υ ν θ ή κ ες , σε μ εγά λο υψ ό­ μ ετρ ο , α ρ κ ε τέ ς φ ο ρ ές α π ο κλεισ μ ένο ι και νησ τικο ί, ανώ νυμοι και α φ α νείς, π ραγμα­ τοπ οίησ αν σπουδαίο έργο. Οι π ερ ισ σ ό τε­ ροι σ τρα τεύ σ ιμ οι, μαζί με το υ ς μ όνιμο υς, έμ α θ α ν γρή γορ α και ή τα ν οι άγρυπνοι φ ρ ουρ οί, α υ το ί που (όπως θ α δ ο ύ μ ε α ρ γό ­ τερ α ) σ υνέβ α λα ν με το δ ικό το υ ς τρόπ ο σ το θαλάσσιο έλεγχ ο . Το σ τοιχείο όμω ς που ά λ λ α ξε το “ σ κη­ ν ικ ό ” σ την Κύπρο, ή τα ν η ά φ ιξη και η α ξιο ­ ποίηση τω ν έ ξ ι τορπ ιλλακάτω ν. Από τη ν π α θη τική άμυνα, ξα φ ν ικ ά δ η μ ιο υ ρ γ ή θ η κ ε μια μικρή δύνα μη κρ ούσ ης σ την π εριοχή. Η ταν σκάφη μικρά και ευ έ λ ικ τα , με τα χ ύ ­ τη τα πάνω από 50 κό μ β ο υ ς, εύ κ ο λ α σ την απ όκρυψ η και, κυρίω ς, δ ύσ κολα σ το ν εντοπ ισ μό από ρ α ντά ρ πλοίων τη ς επ οχής. Α π οτελο ύ σ α ν απ ειλή α κό μ α και για α ντιτορπ ιλλικά , αφ ού μπορούσ αν να τα π ρο­ σ βάλουν α ιφ νιδια σ τικά με το ρ π ίλ λ ες και ι­ δ ια ίτερ α τη νύχτα , ενώ από τη ν άλλη π λευρ ά δ ε ν έδ ινα ν κα θ ό λο υ εύ κ ο λ ο στόχο σε μ α χη τικά α εροσ κάφ η. Το σ π ο υ δ α ιό τε­ ρο ή τα ν η απλή κα τα σ κευ ή το υ ς , που είχε ως α π ο τέλεσ μ α να χ ρ ειά ζο ν τα ι μόνο 7-8 ά ν δ ρ ες για πλήρω μα. Ε π ανδρώ θηκαν αρ­ χικά από ένα ν ανθυπ οπ λοίαρχο ή σ ημαιο­ φ ό ρ ο ΠΝ ως κ υ β ε ρ ν ή τη , 2-3 ν έο υ ς υπαξιω μ α τικ ο ύ ς και 3-4 να υ το δ ίο π ο υ ς (όλοι από τη ν Ελλάδα), ενώ α ρ γ ό τερ α π ρ ο σ τέ­ θ η κα ν ντόπ ιοι σ τρ α τεύ σ ιμ ο ι για εκπ α ί­ δευσ η, οι οποίοι σ ταδιακά α ν τικ α τέ σ τη ­ σαν το υ ς Ε λλα δ ίτες. Τα π ρά γμα τα δ ε ν ή τα ν κα θ ό λο υ απλά. Το ΠΝ δ ε ν είχ ε το ρ π ιλλ α κ ά το υ ς ο ύ τε καν σ το ν Β'ΠΠ. Σ τη ν Α λ εξά ν δ ρ ε ια ή τα ν ζ ή τη ­ μα αν κά θ ε σ κά φ ος τα ξίδ ε ψ ε π ερ ισ σ ότερ ο από δύο ώ ρ ες για σ τοιχειώ δη έ λ ε γ χ ο το υ υ λικού. Ισως οι Ρώσοι π ίσ τευα ν ό τι δ εν θ α τα κ α τα φ έ ρ ο υ μ ε και θ α το υ ς καλούσ α με για β ο ή θ εια σ την Κ ύπ ρο...Ε υτυχώ ς όλα τα εγχ ειρ ίδ ια και τα βιβλία, σχέδια και ο δ η ­ γ ίε ς λ ειτο υ ρ γ ία ς , ή τα ν γ ρ α μ μ ένα στα α γ­ γλικά. Ο τα ν όμω ς η απ ειλή β ρ ίσ κ ετα ι δί­ πλα και λ ειτο υ ρ γ ή σ ει και το γνω σ τό φ ιλό ­ τιμ ο , τ ό τ ε δ ε ν είνα ι μακριά το θα ύμα . Α ξιω μ α τικο ί και υπ αξιω ματικοί, σ τα σκάφη και τα “ σ υ ν ερ γ εία ” τη ς βάσης, καθώ ς και οι λίγοι τ ε χ ν ίτ ε ς που δ ιε τίθ ε ν το , ε ν ε ρ γ ο ­ π οίησαν τα σκάφη. Τα σκάφη ξε φ ο ρ τ ώ θ η ­ καν το ν Ιανουάριο και το Φ εβ ρ ο υά ρ ιο το υ 1965 και το Μ ά ρ τιο η πρώ τη το ρπ ίλλη γυμνασ ίω ν β α λ λ ό τα ν κατά το υ στόχου. Ο π οιος γνω ρ ίζει από να υτικό, μπ ορεί να ε ­ κτιμ ή σ ει τι σ ημα ίνει αυτό. Δ η μ ιο υ ρ γ ή θ η κ α ν δύο μ ο ίρ ες τω ν τρ ιώ ν σκαφών, μ ε το ν α ρ χα ιό τερ ο κ υ β ε ρ ­ ν ή τη , ως δ ιο ικη τή τη ς μοίρας. Οι τορπ ιλλ ά κα το ι ο νο μ ά σ τη κα ν με “ σ τολο δρ ομ ικ ο ύ ς ” α ρ ιθ μ ο ύ ς (Τ-1, Τ-2, Τ-3 σ τη ν πρώτη μοίρα και Τ-4, Τ-5, Τ-6 στη δ ε ύ τε ρ η ) και

σ υγχρόνω ς π ήραν ο νό μ α τα τω ν π όλεω ν τη ς Κύπρου: Λευκω σία, Α μμόχω σ τος, Πά­ φ ο ς, Κ υρήνεια , Λ εμ εσ σ ός, Λάρνακα. Η ε κ ­ π αίδευσ η ή τα ν σ κληρή, η μ έρ α και νύχτα: σ υμπ εριφ ορ ά το υ σ κάφ ους στη θάλασσα, πυρά, ε λ ιγ μ ο ί και ε ικ ο ν ικ έ ς επ ιθ έσ εις, σ τη ν αρχή κά θ ε σ κάφ ος χω ριστά και μ ετά όλη η μοίρα μαζί. Δ ε ν υπήρχαν α ρ γίες και ανάπαυση. Ενας ύπ οπ τος σ τόχος από τα ρ α ντά ρ τω ν π α ρα τη ρ ητη ρίω ν, σ ήμαινε ά­ μεσ ο απόπλου για έλ εγ χ ο και αναγνώ ριση. Σ τη ν πρώ τη α υ τή φάση τη ς ενερ γ ο π ο ίη ­ σης, ό λο ι οι σ υ γ κεν τρ ω μ έν ο ι σ το Μπογάζι έμ ο ια ζα ν π α γιδ ευ μ ένο ι σε περίπτω ση αιφ ­ ν ιδ ια σ τική ς ε χ θ ρ ικ ή ς ε ν έρ γ εια ς . Ετσι αποφ α σ ίσ τη κε διασπορά σ το ν π ρώ το να υ τικό σ τα θ μό , που ιδ ρ ύ θ η κ ε σ το ν π οτα μ ό το υ Ξ υλοφ ά γου, στα νότια, κ ο ν τά σ τη Λάρνακα και τις α γ γ λ ικ έ ς βάσ εις τη ς Δ ε κ έ λ ε ια ς . Το π οτάμι, που ε κ β α θ ύ ν θ η κ ε π ρόχειρα, με τα ψηλά δ έν τρ α , π αρείχε πολύ καλή κάλυψη. Οι εν δ ια ιτή σ εις και τα άλλα π ρ ο βλήμ α τα ε ­ φ οδιασ μού, δ ε ν ή τα ν α π α ρα ίτη το να εκ τιμηθούν.,.Η ασ φ άλεια τω ν σκαφώ ν ή τα ν η π ρ ο τερ α ιό τη τα . Οι χω ρικοί από το Λιοπέτρ ι και το ν Ξ υλοφ άγου εφ ό δια σ α ν το π ρο­ σωπικό μ ε κ ρ εβ ά τια και κ ο υ β έ ρ τε ς , αλλά και μ ε τρ ό φ ιμ α ό τα ν μ ε ρ ικ έ ς φ ο ρ ές έλειψ ε α κόμα και το φ α γη τό . Η έλλ ειψ η θ έ ρ ­ μανσης ή τα ν ένα σ ημ α ντικό π ρόβλημα, ό ­ πως και η έλ λ ειψ η η λ ε κ τρ ικ ο ύ ρ εύ μ α το ς. Ενα κα τα σ κεύ α σ μα από λ α μ α ρ ίνες και ένα μικρό κτίσ μα α π οτελού σ α ν τις “ ε ν δ ια ιτή ­ σ εις ” . Οι 20 περίπ ου η μ έ ρ ε ς τη ς διασποράς σ τον Ξ υλοφ άγου ή τα ν μια δοκιμασία, αλλά και α υ τή α κόμα δ ε ν μπ ορούσ ε να σ υ γ κρ ιθ εί μ ε τη δοκιμασ ία το υ απόπλου ν ύ χ τα και τη ς διάσχισης το υ π οτα μ ού για έ ξο δ ο σ το π έλαγος!! Η διαδικασία γ ινό τα ν από π ερ ά σ μα τα που ίσα-ίσα χω ρούσ ε η το ρ π ιλλά κα το ς, με το π λήρω μα να “ αβαράρ ε ι” μ ε κο ντά ρ ια και “ π ρ ό σ ω -κ ρ ά ττει” τη μία μηχανή, όπου το π λά τος και το βά θ ο ς το υ π οτα μ ού το επ έτρ επ ε. Ο τα ν ή ρ θ ε ο Μ άιος το υ 1965, είχ ε ήδη ε το ιμ α σ τεί το Κάστρο τ η ς Κ υρ ή νεια ς ως ν α υ τικ ό ς σ τα θ μ ό ς. Α νετο ι χώροι, τ ε ρ ά ­ σ τιες α π ο θ ή κ ες για καύσιμα και πυρομαχικά, μ ετά το Μπογάζι και το ν Ξ υλοφ άγου το Κάστρο έμ ο ια ζε με ξε ν ο δ ο χ ε ίο π ρώ της κα­ τη γο ρ ία ς. Το πιο σπουδαίο όμω ς ή τα ν η θ έσ η τη ς Κ υρ ή νεια ς και τ η ς μ οίρα ς τω ν το ρ π ιλλα κά τω ν που σ τά θ μ ε υ ε (μόνιμα π λέον) εκ εί. Τα α σ τεία είχαν τε λ ε ιώ σ ε ι και το ύ το φ ά ν η κ ε από το ε ν δ ια φ έ ρ ο ν τω ν δ υ νά μ εω ν το υ ΟΗΕ να διαγνώ σ ουν π ρ ο θ έ­ σεις, να διαπιστώ σουν το επ ίπ εδο τη ς ε κ ­ π α ίδευσ ης και το πόσο α ξιό μα χο ι ή τα ν οι ά ν δ ρ ες. Π ερ ισ σ ότερ ο όμω ς από ό λο υ ς ενδ ια φ ερ ό τα ν ο π αράνομος ρ α δ ιο σ τα θ μ ό ς “ Μ π αϋράκ” , που με τη χυδ α ία φ ρ α σ εο λο ­ γία το υ έ δ ε ιχ ν ε κα λ ύ τερ α από κ ά θ ε τι πό­ σο ενο χ λο ύ σ ε η παρουσία μας. Η μοίρα στο Μ πογάζι δ ε ν ά φ η νε π ερ ιθώ ρια για κι­ νή σ εις στη Γαληνόπορνη και από τη ν Κ υρ ήνεια η δ υ ν α τό τη τα π ρόσβασης στα Κ όκκινα ή τα ν π α ρ ελθ όν, ενώ ο θ ε τ ικ ό ς έ ­ λ εγ χ ο ς όλω ν σ χεδ όν τω ν πλοίων που κι­ ν ο ύ ν το στα κυπριακά χω ρικά ύ δα τα έ δ ιν ε

σιγουριά. Το σ κηνικό είχ ε α λλά ξει, όπως ά λ λ α ξε και η ευ κ ο λ ία με τη ν οποία οι Α γγλοι το υ ισ τιοπ λοϊκού ομίλου σ την Κ υρ ήνεια π ραγματοπ οιούσ αν υ π ο βρύ χιες έ ρ ε υ ν ε ς με μ π ο υκά λες κάπου ε κ ε ί όπου σ υμπ τω ματικά οι Τούρκοι απ οβιβάσ τηκαν μ ετά από δ έκ α περίπου χρόνια...Ο ι το π ι­ κές ε φ η μ ε ρ ίδ ε ς , με το δ ικό το υ ς τρόπ ο, με π ρω το σ έλιδ α και φ ω το γρ α φ ίες, α ν τικ α ­ τό π τρ ιζα ν το κοινό αίσ θημα. Οι ε φ η μ ε ρ ί­ δ ε ς “ Π α τρ ίς ” , “ Μ ά χη ” και ά λ λ ες, ε ν η μ έ -

Η 2η Μοίρα Τορπιλλακάτων στη θέση παραβολής στον ποταμό Ξυλοψάγου.

7ο κατεστραμμένο περιπολικό “ Φαέ&ων" μετά την προσβολή του από την Τουρκική Αεροπορία τον Αύγουστο του 1964.

ρωναν το ν απλό π ολίτη που διψ ούσ ε για νέα και κινή σ εις οι ο π ο ίες το υ εξα σ φ ά λ ι­ ζαν τη ν ειρ ή ν η και τη ν επιβίωση. Ο απλός π ο λίτη ς έ ν ιω θ ε πιο ασ φαλής β λέπ ο ντα ς να ο ργα νώ νετα ι η άμυνα το υ νησ ιού.

01 ΕΠ ΙΧΕΙΡΗ ΣΕΙΣ Το επ ιχειρησ ια κό π ερ ιβ ά λλο ν τ η ς Κύ­ πρου ή τα ν δύσ κολο, ιδ ια ίτερ α για τις το ρ π ιλλα κά του ς. Τα φ ώ τα ή τα ν λίγα και δ εν υπήρχαν θ έσ εις απ όκρυψ ης ή απ όμακροι όρμοι, όπως στα νησιά το υ Αιγαίου. Τα σκάφη ή τα ν πολύ κουρασ τικά, α κόμα και για ν έο υ ς . Μ ε τά από τρ ε ις ή τέσ σ ερ ις ώ­ ρ ες πλου πονούσ αν ό λ ε ς οι κλειδ ώ σ εις, από το δ υ ν α τό κτύπ ημ α πάνω σ το κύμα. Το κεφ ά λ ι β ο ύ ιζε από το θ ό ρ υ β ο τω ν μηχα­ νών και ό λα έπ ρ επ ε να γίν ο υ ν από το υ ς λ ί­ γου ς α νθρ ώ π ους το υ π ληρώ μα τος. Α υ το ί οι λίγοι έπ ρ επ ε να μ ετα φ έ ρ ο υ ν τα βα ρ έλια π ετρ ελ α ίο υ για ανεφ οδ ια σ μ ό, τα π υρομαχικά, να φ ο ρ τώ σ ο υν το ρ π ίλ λ ες και να φ υ λά νε σ κοπ ιές σ τις θ έ σ ε ις π αραβο­ λής. Το π ερ ιπ ολικό “ Α Ρ ΙΩ Ν ” μ ετα σ κ ε υ ά ­ σ τη κε και εκ σ υ γ χ ρ ο νίσ τη κε με χ ρ ή μ α τα το υ κ. Λ ε β έ ν τη και μ ετο ν ο μ ά σ τη κ ε σε ΠΠ “ ΛΕ Β Ε Ν ΤΗ Σ", ενώ ο “ σ τό λ ο ς ” συμπ ληρώ ­ θ η κ ε με ένα επ ίτα κ το καΐκι που μ ε το ν ο μ ά ­ σ τη κ ε σε Ε Λ Ε Υ Θ Ε Ρ ΙΑ ” . Α υτό το καΐκι δ ιε ­ ν ερ γο ύ σ ε ό λ ε ς τις α π α ιτο ύ μ εν ες μ ε τα φ ο ­ ρές, δ ιεδ ρ α μ ά τιζε ρόλο σ τόχου στα πρώ τα σ τάδια τη ς εκπ α ίδ ευ σ ης και “ ψ ά ρ ε υ ε ” τις

το ρ π ίλ λ ες που β ά λ λ ο ν τα ν για εκπ α ίδευσ η. Το βά ρ ος το υ θαλάσσιου ελ έγ χ ο υ έ π ε­ σε, όπως ή τα ν φυσικό, πάνω σ τις τορπ ιλλ α κά το υ ς. Μία μοίρα σ τη ν Κ υρ ή νεια βρι­ σ κό τα ν σε 15λεπ τη ε το ιμ ό τη τα . Σ το Μπογάζι δύο σκάφη βρ ίσ κοντα ν σε ανάλογη ε ­ τ ο ιμ ό τη τ α και το τρ ίτο σε ερ γα σ ίες σ υ ν τή ­ ρησης. Τα ρ α ντά ρ έδ ινα ν το υ ς σ τόχο υς μ έ ­ σα στα χω ρικά ύδατα, για να α κο λ ο υ θ ή σ ει ο απόπ λους για έλεγχ ο . Από τα η μ ε ρ ο λ ό ­ για τω ν πλοίων φ α ίν ετα ι ο μ εγ ά λ ο ς α ρ ιθ ­ μ ός τω ν πλόω ν που έγινα ν μ έρ α και νύχτα, τό σ ο με κα λές, όσο και μ ε ά σ χ η μ ες σ υ ν θ ή ­ κες. Π λοία κ ά θ ε ε θ ν ικ ό τη τα ς , εμπ ορ ικά δ ιερ χ ό μ ενα , αλλά και άλλα υπόπτω ν δ ρα ­ σ τη ρ ιο τή τω ν που κυ κλο φ ο ρ ο ύ σ α ν α ν ε ξ έ ­ λ εγ κ τα , πολύ γρή γορ α π ειθά ρ χησ α ν σ την καινούργια κατάστασ η. Δ ε ν ή τα ν λ ίγ ες οι φ ο ρ ές που πλοία χω ρίς δ ια κ ρ ιτικά και ση­ μαία σ τα μ ά τησ α ν για έ λ ε γ χ ο μόνο μ ετά από π ρ ο ειδ ο π ο ιη τικ ο ύ ς π ολυβολισ μούς. Α κ ο λ ο υ θ ο ύ σ ε παραβολή τη ς τορπ ιλλακάτο υ σ το άγνω σ το πλοίο και στη σ υνέχεια (μ ε γ ά ν τζο υ ς ) ο κ υ β ε ρ ν ή τη ς και δύο από το π λήρω μα α νέβ α ινα ν για έλ ε γ χ ο φ ο ρ τίο υ και εγγράφω ν. Ε π ρ ό κειτο για μια πολύ σ κληρή εργασία. Οι Τούρκοι, πιθανώ ς για να δ ο κιμ ά ­ σ ουν το υ ς Ε λλη νες, κά π ο τε έ σ τειλ α ν υπο­ βρύχιο στα Κόκκινα, ίσως για αποβίβαση π ροσω πικού-όπω ς το συνήθιζαν. Την ανά­ δυση το υ υπ οβρυχίου τη ν α ν έφ ερ ε α μ έ­ σως το ρ α ντά ρ το υ Κ ορ μ α κίτη και σε 20 λ επ τά οι Τ-4 και Τ-5 έφ θ α ν α ν σ την π εριοχή και το α νά γκαζαν σε τα χ εία κατάδυσ η. Α λλη μια φ ο ρ ά μόνο σ υνέβη το ίδιο... Ετσι, με δ ια δ ο χ ικο ύ ς σ τα θ μ ο ύ ς σ το Λατσ ί και σ τη ν Κ υρ ή νεια στα β ό ρ εια και σ το Μπογάζι και σ το ν Ξ υλοφ άγου στα α ν α το λικά και τα νότια, υπήρχε πολύ έ ν το ν η ελλ η ν ική ν α υ τική παρουσία. Υπήρχαν όμω ς και ά λ λ ες π ρ ο τερ α ιό τη ­ τ ε ς . Οι Ε ιδ ικές Δ υ νά μ εις χ ρ ειά ζο ν τα ν π λη­ ρ ο φ ο ρ ίες από το υ ς θ ύ λ α κ ε ς και μόνο οι το ρ π ιλλ ά κ α το ι μπορούσ αν να το υ ς μ ε τα ­

φ έ ρ ο υ ν νύχτα , να το υ ς π ρ ο σ φ έρ ο υ ν υπο­ σ τή ρ ιξη και να το υ ς π αραλάβουν στη σ υνέχεια μ ετά το π έρ α ς τ η ς α π οσ τολής το υ ς . Ετσι α ν α π τύ χ θ η κε μια αμοιβαία ε ­ μπιστοσύνη, που β ο ή θ η σ ε σ τη ν ένα ρ ξη μιας μ α κρ ό χ ρ ο ν η ς σ υνεργασ ίας, ό τα ν δημ ιο υ ρ γ ή θ η κ ε α ντίσ το ιχ ο ς σ τολίσ κος στο ΠΝ. Ο π υ ρ ετό ς σ το νησ ί α ν έβ α ινε μ ε τά το μήνα Απρίλιο. Η τα ν η επ οχή μ ε το υ ς κα­ λο ύ ς κα ιρ ούς. Τουρκικά πλοία κ ά θ ε τ ύ ­ που, κυρίω ς αρματα γω γά και β ο η θ η τικά , σ υ γ κ εν τρ ώ ν ο ν τα ν στη Μ ερσ ίνα και τη ν Α λ εξα ν δ ρ έ τα . Α ρ γ ό τερ α , π ερ ί το Μάιο. α κο λο υ θ ο ύ σ α ν οι κύ ρ ιες μ ονά δες. Αντιτο ρ π ιλλικά και συνοδά, ε γ κ α τέλ ε ιπ α ν το Αιγαίο για τη ν κα θ ιερ ω μ έν η άσκηση στα β ό ρ εια τη ς Κυπρου. Δυο (και κά π ο τε και τρ ε ις ) φ ο ρ ές το χρόνο, από το 1965. μία δ ύνα μη από τη Μ ερσ ίνα και μια ά λλη από τ η ν Α λ ε ξα ν δ ρ έ τα α π έπ λεαν και μ ετά τη σ υνάντησ ή το υ ς έπ λ εα ν προς τις α κ τέ ς τη ς β ό ρ εια ς Κύπρου για να εκ π α ιδ ευ το ύ ν σ τις δια δ ικα σ ίες τη ς απόβασης. Από τη ν ε λ λ η ν ικ ή π λευρ ά ε φ α ρ μ ο ζό τα ν το σχέδιο “ Α φ ρ ο δ ίτη ” (το α ν α φ έρ ο υ μ ε γ ια τί είνα ι ή δη γνω σ τό). Ο λ ες οι δ υ ν ά μ εις ε τ ίθ ε ν τ ο σε επ ιφ υλα κή. Οι το ρ π ιλλ ά κ α το ι αραίω ναν για να μη δ ίνο υν σ τόχο σ τη ν Τουρκική Α ε ­ ροπ ορία τη ν η μ έρ α . Τη ν ύ χ τα τα π ρά γμα τα ή τα ν κα λύ τερ α . Π α ρ έμ ενα ν στα 12 μίλια. που ή τα ν τα χω ρικά ύ δ α τα τη ς Κύπρου, με μια πολύ απλή ε ν το λ ή : κ ά θ ε ε χ θ ρ ικ ό πλοίο που π ερ νο ύσ ε τη ν ο ριογρ α μμ ή να π ρο­ σ β ά λ λ ετα ι χω ρίς άλλη δ ια τα γή (πόσο απο­ τε λ ε σ μ α τικ ά είνα ι τα απλά και σαφή σχέ­ δια και μάλισ τα ό τα ν δ ια π νέο ντα ι από το κλίμα τη ς α π οφ α σ ισ τικότητα ς...). Ο τα ν η το υ ρ κ ικ ή αρμάδα πλησίαζε σ τα 14 μίλια και έ δ ε ιχ ν ε π ρό θεσ η να α να σ τρέψ ει, οι το ρ π ιλλ ά κ α το ι εισ έρ χ ο ν τα ν με μ εγά λη τα ­ χ ύ τη τα σ το σ χηματισ μό και δ η μ ιο υ ρ γ ο ύ ­ σαν τό σ η σύγχυση, ώ σ τε ε κ τ ό ς από τ η ν α­ τα ξία το υ σ χηματισ μού (που ή τα ν ε μ φ α ­ ν ή ς σ τις ο θ ό ν ε ς τω ν ρα ντά ρ) σ υνέβα ινα ν

33

ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΙΣ Τ Ο Ρ ΙΑ

και α τυ χ ή μ α τα που π ρόδιδα ν τη βιασύνη για απομάκρυνση. Α υτό το 1 5ήμερο ή 20ήμ ερ ο που κρ α το ύ σ ε η το υ ρ κ ικ ή άσκηση ή ­ τα ν μια μεγά λη δοκιμασ ία για τα ε λ λ η ν ικ ά π ληρώ ματα. Από το ξη μ έρ ω μ α βρ ίσ κοντα ν σ τη διασπορά, μέσ α σ το “ λιο π ύ ρ ι” τω ν 40 βαθμώ ν, πάνω σε ένα σ κάφ ος από α λ ο υ μ ί­ νιο που “ έ β ρ α ζ ε" κυ ρ ιο λεκτικ ά . Ετσι ό τα ν τα το υ ρ κ ικ ά πλοία έπ αιρναν το δ ρ ό μ ο τη ς επ ισ τρ ο φ ή ς για τη Σ μ ύρ νη και τα Δ α ρ δα ­ νέλια, μόνο τ ό τ ε υπήρχε χ ρ ό νο ς για ανά­ παυση, χω ρίς φυσικά να δ ια τα ρά σ σ ετα ι η ρ ο υ τίνα τη ς ενα λ λ α γ ή ς τω ν μοιρώ ν και τη ς παρουσίας σ το Μ πογάζι και τη ν Κυρήνεια. Α υ τές τις η μ έ ρ ε ς τη ς έντα σ η ς, δ ε ν έλ ειψ ε η σ υ μ μ ετο χ ή τω ν ντόπιω ν, με το δ ι­ κό το υ ς φ υσ ικό τρόπ ο. Δ ε ν α να φ ερ ό μ α σ τε σ το υ ς σ τρ α τευ μ έ ν ο υ ς , που μαζί με το υ ς Ε λ λα δ ίτες επ άνδρω ναν τα π υ ρ ο β ο ­ λ εία και τις ά λ λ ες ο ρ γ α ν ω μ έν ες θ έ σ ε ις ά­ μυνας. Α να φ ερ ό μ α σ τε σ το υ ς απ λούς α ν­ θ ρώ π ους, κυρίω ς σ την Κ υρ ή νεια ή το Λατσί, που είχαν άμεσ η α ντίληψ η τη ς δ ικής μας δ ρ α σ τη ρ ιό τη τα ς. Σ υ γ κ εν τρ ώ ν ο ν τα ν στα κρηπ ιδώ ματα ό τα ν ά κο υ γα ν τις μηχα­ ν έ ς τω ν το ρ π ιλλα κά τω ν να ε κ κ ιν ο ύ ν με πο­ λύ θ ό ρ υ β ο ή ό τα ν - μέσα στη ν ύ χ τα - ά­ κο υγα ν τις ρ υ θ μ ικ έ ς κρ α υ γές τω ν π ληρω ­ μάτω ν ό τα ν τρ α β ο ύ σ α ν τις το ρ π ίλ λ ες έξω από το υ ς τορ π ιλλο σ ω λήνες για να τις οπλί­ σουν. Ε μεναν ε κ ε ί μ έχ ρ ι τα σκάφη να χα­ θ ο ύ ν στο σ κο τεινό π έλα γος για κάποιο α­ π οσ τολή και τη ν άλλη μ έρ α π ερ ίμ εν α ν να τα χ α ιρ ετή σ ο υ ν εγκά ρδ ια , γνω ρ ίζο ν τα ς τη ν π ροσφ ορά το υ ς σ την άμυνα το υ νησ ι­ ού. Η ταν μια επ οχή που η σχέση το υ ντόπ ιου με το ν Ε λλα δίτη σ τη ρ ιζό τα ν σ την αγνή π ροσφ ορά - απ οδοχή, μια σχέση διά­ χ υ τη σε όλα τα επίπεδα, μ ε αμοιβαία εμπ ι­ σ τοσ ύνη η οποία χ ά θ η κ ε από τα “ ζιζά νια ” τη ς χ ο ύ ν τα ς και τη ν κα τά ρα τη ς διχόνοιας που βασ ανίζει τη φ υλή μας.

Ο Δ Ε Υ Ο Ν ΤΑ Ι Π ΡΟ Σ ΤΗΝ ΤΡΑΓΩΔΙΑ ΤΟΥ 1974 Τα δύο π ρώ τα χρ ό νια μ ετά τη ν ε ν ε ρ γ ο ­ ποίηση τω ν το ρπ ιλλα κά τω ν, όλα φ α ίνο ­ ν τα ν πολύ καλά από π λευρ ά ς υπ οσ τήρι­ ξη ς. Τα ειδ ικά υ φ αλοχρώ ματα, α π α ρα ίτητα για το χρω ματισ μό το υ σ κάφ ους κά θ ε μ ή ­ να, τα α ν τα λ λ α κτικά για τις χ ο ά νες τω ν α­ ξόνω ν, που έπ ρ επ ε να αλλά ζου ν κ ά θ ε 100 ώ ρ ες λ ειτο υ ρ γ ία ς , ή άλλα για τις κύ ρ ιες μ ηχα νές και τις η λ ε κ τρ ο μ η χ α ν έ ς , εξα σ φ α ­ λ ίζο ν τα ν από τα α π ο θ έμ α τα που είχα ν δ ια ­ τ ε θ ε ί ως “ π ροικώ ο υ λ ικ ό ” τω ν σκαφών. Από τη ν άλλη π λευρ ά οι τε χ ν ικ ο ί και οι τ ε ­ χ ν ίτε ς εξο ικ ειώ θ η κ α ν πολύ γρή γορ α με το ρωσικό υλικό, ενώ τα σ υ νερ γεία τη ς Αμμοχώ στου έδω σ αν π ο λ λ ές λύσ εις ό τα ν χ ρ ε ιά ­ σ τηκα ν ε κ τ ε τ α μ έ ν ε ς εργασ ίες. Το προσωπικό που α ν τικ α τέσ τη σ ε τη ν πρώ τη σειρά τω ν εθ ελ ο ν τώ ν , είχ ε πιο ε ύ ­ κολο έργο. Η οργάνωση τη ς υπ ο δο μή ς βρ ι­ σ κό τα ν σε καλό δ ρ ό μ ο και, το σ π ο υ δ α ιό τε­ ρο. υπήρχε η γνώση και η εμπ ειρ ία που με τό σ ο κόπο σ υ γ κ ε ν τρ ώ θ η κ ε από τη ν επ ιχει­ : - ' i Q T I K H ΙΣ Τ Ο Ρ ΙΑ

ρησιακή αξιοποίησ η τω ν τορπ ιλλακάτω ν. Π αράλληλα η τμ η μ α τικ ή α ντικα τά σ τα σ η το υ προσωπικού, επ έ τρ ε π ε τη ν ομαλή μ ε ­ τάβαση χω ρίς να δ ια τα ρ α χ θ ο ύ ν τα σ το ι­ χεία τη ς ο μά δ α ς και το υ ενια ίου π νεύ μ α ­ το ς, σ τοιχεία αναγκαία για ένα σ τολίσ κο. Τα π ρώ τα α νη σ υ χη τικά μ η ν ύ μ α τα ή ρ ­ θ α ν π ερ ί τα μέσα το υ 1966. Δ ιά φ ο ρ ες πα­ ρ α γ γ ελ ίες για αναπλήρωση φ ό ρ το υ α ν τα λ ­ λα κτικ ώ ν και υλικώ ν, έμ ε ν α ν α ν ε κ τ έ λ ε ­ σ τες από τη σ ο β ιετική γρ α φ ειο κρ α τία . Α λ λ ες φ ο ρ ές , σ τις υ π ενθ υ μ ίσ εις για επ ιτά ­ χυνση τη ς απ οσ τολής δ εν υπήρχαν απα­ ντή σ εις. Σ τη ν αρχή οι επιπτώ σ εις δ ε ν ή τα ν σ οβαρές. Τα π ρά γμα τα ρ υ θ μ ίζο ν τα ν από τη δ ιε θ ν ή αγορά. Είχε δ ο θ ε ί όμω ς ένα “ σ ήμ α ” για τη ν εξά ρ τη σ η που υπήρχε και ί­ σως μια πρώ τη έ ν δ ε ιξη τη ς α λλα γή ς τη ς σ ο β ιετική ς π ο λ ιτική ς α π ένα ντι στο Κυπριακό. Α τυχώ ς, οι α νη σ υ χίες ή ρ θ α ν και από π ρ ό σ θ ετα αίτια, από το εσ ω τερ ικό μ έτω ­ πο, Η δ ικ τα το ρ ία τω ν σ υ ντα γμ α τα ρχώ ν σ την Ελλάδα δ ε ν άφ ησ ε α λώ βητη τη ν Κ ύ­ προ και όπως ή τα ν α ν α μ εν ό μ εν ο , το Ν αυτικό επ η ρ εά σ τη κ ε άμεσ α από τις ε ξ ε ­ λ ίξεις . Οι επ ιλ ο γ ές το υ προσωπικού γ ίν ο ­ ν τα ν με άλλα κρ ιτήρ ια , κυρίω ς ευνοιο κρ α τικά, αφ ού η υπηρεσία σ τη ν Κύπρο θ ε ω ­ ρ είτο υπηρεσία ε ξω τερ ικ ο ύ και σ υ ν ο δ ευ ό ­ τα ν από το ανάλογο επίδομα. Οι καλοί φ ί­ λοι που έρ χ ο ν τα ν σ την Ελλάδα από το ν η ­ σί (με το υ ς οπ οίους π ολλοί δ ια τηρ ού σ α ν σ χέσ εις βα σ ισ μένες σε αγνά ιδανικά), φ αί­ ν ο ν τα ν α π ο γ ο η τευ μ έν ο ι. Κ ουνούσ αν τα κεφ ά λια με σημασία, ό τα ν οι Ε λ λη ν ες ρω­ το ύσ α ν για τη ν κατάστασ η. “ Α υ το ί δ ε ν ε ί­ ναι σαν και σας, με άλλα α σ χολού ντα ι και όχι με τη ν άμυνα το υ ν η σ ιο ύ ” . Ομως και τα σ τελ έχ η που επ έσ τρ εφ α ν , δ εν μ ε τέ φ ε ρ α ν ευχά ρισ τα νέα. Τα π ρ ο βλήμ α τα τω ν σκα­ φών είχα ν α υ ξη θ ε ί και οι επ ιχειρ η σ ια κές το υ ς δ υ ν α τό τη τ ε ς είχαν μ ειω θ εί από τις σ οβ α ρές ε λ λ ε ίψ ε ις α ντα λλα κτικώ ν. Το πιο σοβαρό σ τοιχείο όμω ς, ή τα ν ό τι είχ ε χ α θ εί το π νεύμα τη ς αμοιβαίας εμπ ισ το σ ύνης και το υ κοινού σ τόχου, Η διάβρω ση τη ς Ε θ νική ς Φ ρουράς από τα χ ο υ ν τικά σ το ι­ χεία είχ ε π άρει το δ ρό μο τη ς και η α ν τί­ σ τρο φ η μ έτρ η σ η για τη ν επ ερ χ ό μ εν η κα­ τα σ τρ ο φ ή ή τα ν ο ρα τή . Α κό μα και οι επ ι­ σ το λ ές το υ Α ρχιεπισ κόπου Μ ακαρίου προς το ν “ Π ρ ό εδ ρ ο ” Σ τρ α τη γ ό Γκιζίκη, δ ε ν σ τά θ η κα ν ικα ν ές να α π ο τρ έψ ο υ ν τη ν επ ερ χ ό μ εν η καταιγίδα.

ΙΟΥΛΙΟΣ 1974 Σ το Ιουλιανό π ρα ξικόπ ημα δ ε ν έ μ ε ιν ε α μ έτω χο το Ν αυτικό. Λ ίγοι ευ τυ χ ώ ς, με π ε­ ρ ίσ τρ οφ α στα χέρια, όχι μόνο σ υ μ μ ε τε ί­ χαν, αλλά κα τά ανά λγη το τρ όπ ο εισ ή λθ α ν σε νο σ ο κο μ εία ε κ δ ιώ κ ο ν τα ς “ Μ ακαριακ ο ύ ς ” τρ α υ μ α τίες για να ε λ ε υ θ ε ρ ω θ ο ύ ν κ ρ εβ ά τια για “ η μ έ τ ε ρ ο υ ς ” ! Α λλο ι δια τάχ θ η κ α ν να β ο μβ α ρδ ίσ ο υν από τη θάλασσα το ρ αδιοφ ω νικό σ τα θ μ ό τη ς Π άφου, μ ε τις το ρ π ιλλ α κ ά το υ ς. Α ρ ν ή θ η κ α ν γ ια τί υπήρχε κίνδυ νος να κτυ π η θ ο ύ ν αθώ οι π ο λ ίτες και

π ερ ισ σ ότερ ο γ ια τί ή τα ν ε ν α ν τίο ν τη ς νομ ι­ μ ό τη τα ς . Τους α φ αίρ εσ αν τα κ α θ ή κο ν τα το υ κ υ β ε ρ ν ή τη , με α π ο τέλεσ μ α να β ρ ε ­ θ ο ύ ν το ρ π ιλλ ά κ α το ι α ν εν ε ρ γ ές , τη σ τιγμή που ο Τ ο υρ κικό ς Σ τό λ ο ς έ π λ εε για τη ν Κύ­ προ. Το αρματα γω γό “ Λ Ε Σ Β Ο Σ ” β ρ έ θ η κ ε στη Λ εμεσ σ ό για ένα δ ρ ο μ ο λό γιο ρ ο υ τί­ νας. Θα απ οβίβαζε ά ν δ ρ ες τη ς ΕΛΔΥΚ και θ α έπ α ιρνε α ντίσ το ιχ ο υ ς για επ αναπ ατρι­ σμό, που α νή κα ν σ τις κλάσ εις α π ολυομένων. Το πλοίο είχ ε απ οπ λεύσ ει και επ ειδή είχ ε ήδη εκ δ η λ ω θ εί η το υ ρ κ ικ ή απόβαση, δ ια τά χ θ η κ ε να επ ανα π λεύσ ει και να το υ ς απ οβιβάσει ε κ νέο υ . Οι α ν ά γ κες ή τα ν ά μ ε­ σ ες για τις επ ιχειρή σ εις. Ε π ιπ ρόσ θετα το π λοίο δ ια τά χ θ η κ ε να βο μβ α ρ δ ίσ ει το υ ρ κο κυ π ρ ια κές θ έ σ ε ις άμυνας, κά τι που ε ξ ε τ έ λ εσ ε επ ιτυχώ ς, Η π λη ρο φ ο ρία ό τι ελ λ η ν ι­ κά π ο λεμ ικά β ο μ β α ρ δ ίζο υ ν από τη θά λα σ ­ σα μ ετα β ιβ ά σ τη κ ε σ την το υ ρ κ ικ ή δ ιο ίκη ­ ση και π ιθανώ ς δ η μ ιο ύ ρ γ η σ ε μικρο-πανικό. Α π οφ ασ ίσ τηκε η απ οσ τολή δ ύο αντιτο ρπ ιλλικώ ν και αεροσκαφώ ν. Το “ Λ Ε Σ Β Ο Σ ” , έξυπ να, μ ετά τη ν ε κ τέ λ ε σ η τη ς απ οσ τολής το υ έπ λευ σ ε ν ό τια για να α π ο μ α κρ υ ν θ εί από τη ν π ερ ιοχή. Ετσι τα το υ ρ κ ικ ά α ερο σ κά φ η σ υνά ντησ αν τα αντιτο ρ π ιλλικά “ Kocatepe” και “ A lcitepe” και θ εω ρ ώ ν τα ς τα ελλ η ν ικ ά τα κτύπ ησ αν λυσ σ αλέα και χω ρίς αντίσ τασ η, αφ ού τα π λοία γνώ ριζαν ό τι τα α ερο σ κά φ η ή τα ν φίλια. Το ένα α ν τιτο ρ π ιλ λ ικό β υ θ ίσ τη κ ε και το άλλο, ε κ τό ς μάχης, ρ υ μ ο υ λ κ ή θ η κ ε στη Μ ερσ ίνα και στη σ υνέχεια εγ κ α τα λ είφ θ η κε, α φ ού κ ρ ίθ η κ ε α σ ύμφ ορη η επ ισ κευή το υ. Α υ τές ή τα ν οι μ ο ν α δ ικ ές α π ώ λειες σε μ ά χιμ ες μ ο ν ά δ ες που είχ ε το Τουρκικό Ν αυτικό. Κ ανένας ω στόσο δ ε ν α νησ ύχησ ε στη Ν αυτική Δ ιοίκησ η και φυσ ικά δ ε ν ε φ α ρ μ ό ­ σ τη κ ε το σ χέδιο άμυνα ς “ Α φ ρ ο δ ίτη ” , ή τα ν α κόμα και το BBC έ δ ε ιχ ν ε τη ν επιβίβαση τω ν σ τρ α τευ μ ά τω ν στα πλοία με π ροορ ι­ σμό τη ν Κύπρο. Ο ν α υ τικ ό ς δ ιο ικ η τή ς ε κ τ ι­ μούσ ε ό τι π ρ ό κειτα ι για “ σ υ νη θ ισ μ ένη δ ρ α σ τη ρ ιό τη τα ασ κήσεω ς..." Οι Τούρκοι “ μ π λ ο φ ά ρ ο υ ν ” έλ εγ ε... Α ς δ ο ύ μ ε όμω ς ένα απόσπασμα από τα γ εγ ο ν ό τα τη ς ν ύ ­ χ τα ς 19 π ρος 20 Ιουλίου, ε ν δ ε ικ τικ ό για το τι έ γ ιν ε σ την Κ υρήνεια: 19 Ιουλίου 1974 21.15 έω ς 21.40 - Το ρ α ντά ρ το υ Ν α υτικού σ το Ριζοκάρπασο “ ΣΕΠ Α ” , εν το π ίζει σ το 40 μίλια μια το υ ρ κ ι­ κή δύνα μη να π λέει προς Α μμόχω σ το και μια άλλη να π λ έει προς Κ ορ μα κίτη. Δ ίνετα ι αμέσ ω ς α ναφ ορά εχ θ ρ ο ύ . Η απάντηση από το ν ΝΔΚ (Ν α υ τικό ς Δ ιο ικ η τή ς Κ ύ­ πρου): “ Π ρ ό κειτα ι για ά σ κησ η” . 20 Ιουλίου 04.30. Ε νδεκα πλοία κρα­ το ύ ν π ερί τα χω ρικά ύ δα τα τη ς Κύπρου, που είνα ι 12 μίλια. Ο κ υ β ε ρ ν ή τη ς τη ς το ρπ ιλλα κά του Τ-1, Σ η μ α ιο φ ό ρ ο ς Β ερ ύ κιος, από το κάσ τρο τη ς Κ υρ ή νεια ς εντο π ίζει π έ ν τε α ν τιτο ρ π ιλ λ ικά σε απόσταση 2-3 μι­ λιών. Ο Υποπλοίαρχος Τσομάκης, κ υ β ε ρ ν ή ­ τη ς τη ς Τ-3, π αίρνει δ ια τα γή από το ν ΝΔΚ: “ Να βγεις, αλλά να π ερ ιο ρ ισ τείς σ την ανα­ γνώ ρ ισ η ” . 04.45 - Α ρχίζουν οι α ερ ο π ο ρ ικο ί βομβαρδισ μοί. 05.00 έω ς 05.23 - Η Τ-3 απο-

το υ ρ κ ικ έ ς δ υ ν ά μ εις ή α υ το β υ θ ίζο ν τα ι χω­ ρίς καμία σ υ μ μ ετο χ ή σ τις επ ιχειρήσ εις. Μια το ρ π ιλλ ά κ α το ς φ α ίν ετα ι σε μια φ ω το ­ γραφ ία τη ς επ ο χή ς μ ισ ο β υθ ισ μ ένη , να τη σ έρ νο υ ν Τ ούρκοι σ τρ α τιώ τες. Μ έσα σ το χάος που δ η μ ιο υ ρ γ ή θ η κ ε από τη ν εισ βολή, είνα ι ε υ τύ χ η μ α που η θυσ ία τω ν έντιμ ω ν αξιω μ α τικώ ν και τω ν π ληρω μάτω ν ξέπ λ υ νε τις κα κ ές εντυ π ώ σ εις από το υ ς λίγ ο υ ς που αμαύρω ­ σαν τις π αραδόσ εις το υ ΠΝ. Α υ το ί οι λίγοι μ ετά τη μ ετα π ο λ ίτευ σ η , μαζί με το υ ς επί­ σης λίγο υ ς που είχαν α ν α μ ιχ θ εί σε δρα ­ σ τη ρ ιό τη τε ς τη ς δ ικ τα το ρ ία ς , μ ε πολύ σ υ νο π τικές δια δ ικα σ ίες α π ο μ α κρ ύ νθ η κα ν

το υ ς . Μ ετά από 20 ακριβώ ς χ ρ ό νια από τη ν εισ βολή το υ Α ττίλ α , β ρ ε θ ή κ α μ ε προσωπι­ κά σ τη ν Κύπρο για τ η ν π ρώ τη άσκηση “ Νικ η φ ό ρ ο ς -Τ ο ξό τη ς ” , σ τα πλαίσια το υ νέου (τό τε ) δ ό γ μ α το ς το υ Ε νιαίου Α μ υ ν τικο ύ Χώ ρου. Η σ υγκίνησ η ή τα ν μ εγά λη και οι μ ν ή μ ε ς (για τα τρ ιά ν τα χ ρ ό νια που είχαν π εράσει) πολύ δ υ ν α τέ ς . Πώς μπ ο ρο ύν να π ερ ιγρ α φ ο ύ ν οι εκδ η λώ σ εις τω ν π ολιτώ ν στη Λ άρνακα, όπου κ α τέπ λ ευ σ ε η φ ρ ε γ ά ­ τα “ Α Δ Ρ ΙΑ Σ ” , ενώ τα α ερο σ κά φ η τ η ς ΠΑ π έτο ύ σ α ν και πάλι, μ ετά 30 ακριβώ ς χ ρ ό ­ νια, σ το ν κυπριακό ουρανό; Ο Α ρχιεπ ίσ κο­ πος Χ ρυ σ όσ το μο ς είχ ε έ ρ θ ε ι να ε υ λ ο γ ή -

Μοίρα τορπιλλακάτων στο δίαυλο της Κυρήνειας.

π λέει και α κ ο λ ο υ θ ε ίτα ι από τη ν Τ-1. Μισό μίλι από το λιμανάκι, η Τ-1 π ρο σ β ά λλετα ι πρώτη από α ερο σ κά φ η . Τ ρ α υμ α τίζετα ι ο κ υ β ε ρ ν ή τη ς και το μισό πλήρωμα. Το σκά­ φ ος π α θα ίνει ρ ήγμα σ την πλώρη και κρα­ το ύ ν οι μηχα νές. Ο Β ερ ύ κιο ς, τρ α υ μ α τι­ σ μένος, π ροσαράζει το πλοίο το υ και σώ­ ζει το υπόλοιπο π λήρω μα και το υ ς τρ α υ μ α ­ τίες . Ο Τσομάκης σ τις 05.15 φ ω νάζει από τα λα ρ υ γγό φ ω να το υ ρ α δ ιο τη λεφ ώ νο υ “ μας κτυ π ο ύ ν α ερο π λά να ” . Ο Β ερ ύ κιο ς από τη σ τερ ιά βλέπ ει τη ν Τ-3 να χ ειρ ίζει προς αποφυγήν. Τρία αεροπλάνα τη ς επ ιτί­ θ ε ν τα ι σ υγχρόνω ς και σ τις 05.23 τιν ά ζετα ι σ τον α έρ α και β υ θ ίζε τα ι α ύ τα νδρ η, ένα μί­ λι από τα το υ ρ κ ικ ά α ντιτο ρπ ιλλικά . Η Κ υρ ή νεια π έ φ τε ι και α κ ο λ ο υ θ ε ί η Μ όρφ ου και η υποχώρηση τω ν λίγω ν που σ τά θ η κα ν να πολεμήσ ουν. Οι ά ν δ ρ ες τη ς ΕΛΔΥΚ, κα μ μ έν ο ι από τις β ό μ β ες ναπάλμ, εγ κ α τα λ είπ ο υ ν το ν Αγιο Ιλαρίω να ψηλά σ τον Π εν τα δ ά κτυ λ ο , δ η μ ιο υ ρ γ ώ ν τα ς και ένα ο λο κα ύ τω μ α σ το σ τρ α τό π εδ ό το υ ς στη Λευκω σία. Γνωστή είναι και η θυσ ία τω ν α νδρώ ν τω ν Κ αταδρομώ ν, που έσω ­ σαν τη ν τιμ ή το υ Ελληνα σ τρ α τιώ τη από τη ντροπ ή τη ς π ρ ο δ ο τική ς ε ν έ ρ γ ε ια ς τω ν π ραξικοπ ηματιώ ν. Εχει αρχίσ ει ο Α ττίλ α ς II και το κάσ τρο τη ς Κ υρ ή νεια ς με τη φρ ουρ ά το υ Ν αυτικού, μια χ ο ύ φ τα ά ν­ δ ρες, δ ε ν έχ ει π α ρα δ οθ εί. Α νθίσ τα τα ι και π ροσ βάλλει ά ρ μα τα με α υ το σ χ έδ ιες β ό μ ­ β ες που ρ ίχνοντα ι από τις ν τά π ιες το υ κά­ σ τρου για 12 ο λ ό κ λ η ρ ες η μ έ ρ ε ς . Ο τα ν πια κά θ ε ελπ ίδα έ χ ε ι χα θεί, οι ά ν δ ρ ες διατάσσ ονται να ε γ κ α τα λ είψ ο υ ν και δ ια φ εύ γ ο υ ν μέσα από τις το υ ρ κ ικ έ ς γ ρ α μ μ ές. Τα τέ σ ­ σερα υπόλοιπα σκάφη στο Μπογάζι β ο μ ­ βαρδίζονται, όπως και η βάση, από τις

Η Τ-2 σε σχηματισμό με άλλες δυο τορπιλλακάτους. Διακρίνεται ο δεξιός τορπιλλοσωλήνας.

από το Ν αυτικό. Η ταν μια γρήγορ η “ α υ το ­ κά θ α ρ σ η ” που δ εν π ερ ίμ εν ε ο ύ τε το Φά­ κελ ο τη ς Κύπρου, ο ύ τε και το χ ρό νο - που σ τις π εριπ τώ σ εις α υ τέ ς ξεθ ω ρ ιά ζει τα γ ε ­ γονό τα . Η ταν μια ικανοποίηση και για το υ ς ντόπ ιου ς, που είδ α ν να π ληρώ νουν οι υπ αίτιοι τη ς τραγω δίας και να μη τα υ τίζ ο ­ ν τα ι με το υ ς ά λλο υ ς - που όχι μόνο έπραξα ν το κα θ ή κο ν το υ ς , αλλά θ υσ ιά σ τηκα ν για τη ν π ατρίδα (α υ το ύ ς που η Κυπριακή Π ο λ ιτεία τιμ ά σ τον Τύμβο τη ς Μ α κ εδ ο ν ίτισας, ε κ ε ί στα ψηλά τη ς Λ ευκω σ ίας, αγναν τε ύ ο ν τα ς το ν Π εν τα δ ά κτυ λ ο . Μ ετά τη ν εισ βολή ό λα ή τα ν δύσ κολα και το κλίμα βαρύ. Από το Κυπριακό Ν α υτι­ κό δ εν έ μ ε ιν ε σ χεδόν τίπ ο τα ό ρ θ ιο και όλα έπ ρ επ ε να γίν ο υ ν πάλι από τη ν αρχή. Α λή ­ θ εια , πόσο κουρ ά γιο και πίστη χ ρ ειά σ τη ­ καν γ ι' α υ τό το ξεκ ίν η μ α ! Το ΠΝ β ο ή θ η σ ε και πάλι και όσο ή τα ν δ υνα τό , με απ οσ το­ λή στελεχώ ν. Α υτό όμω ς που π ρ ο σ έφ ερ ε π ερ ισ σ ότερ ο από το κ ά θ ε τι, ή τα ν η εκπ α ί­ δευσ η Κυπρίων στη Σχολή Ν αυτικώ ν Δ ο κί­ μων και στη σ υνέχεια στα πλοία το υ Σ τό ­ λου, δ η μ ιο υ ρ γ ώ ν τα ς έτσ ι σ τελ έχ η το υ α ύ ­ ριο. Π ρ ό κειτα ι για τα σ τελ έχ η που σ ήμερα, με το β α θ μ ό το υ π λω τάρχη ή το υ υποπλοι­ άρχου, π α ρέλα β α ν και αξιοπ οίησ αν τις κι­ ν η τ έ ς σ υσ το ιχίες τω ν π υραύλω ν Exocet, οργάνω σαν τις Ο μ ά δ ες Υποβρυχίω ν Κ ατα­ σ τροφώ ν, επάνδρω σαν τα κα ινούργια ρα­ ν τά ρ και ε κ τε λ ο ύ ν με πίστη το κα θ ή κο ν

σει το πλοίο και π ήγε π αντού ξεχ ν ώ ν τα ς τη ν η λικία το υ. Ε φ τασ ε α κό μ α και σ το Κ έ­ ν τρ ο Π ληροφ οριώ ν Μ άχης, α δ ια φ ορ ώ ντα ς για τις έ ξ ι σ κά λες που μεσ ολα βο ύ σ α ν από τη γ έφ υ ρ α . Ανασήκωσε τα ράσα και χωρίς να α φ ήσ ει π εριθώ ρια για α ντιρ ρ ή σ εις, κα­ τ έ β η κ ε να ευ λ ο γ ή σ ει το πλήρωμα. Η δια δ ρο μή το υ Ν α υτικού σ την Κύπρο από το 1964 ως το 1974, ή τα ν π ο λ υ τά ρ α χ η . Είναι άγνω σ τη σ το υ ς π ολλούς, ιδια ίτερα σ το υ ς ν έο υ ς , φ ο β ό μ α σ τε δ ε ό τι είνα ι ά­ γνω σ τη α κόμα και στα ν εώ τερ α σ τελ έχ η το υ. Ε λπ ίζουμε ό τι θ α δ ο υ ν όλοι “ κα τά μ α ­ τ α ” α υ τή τη δια δ ρο μή και θ α μπ ορέσ ουν να κρ ίνο υν σωστά, ώ στε να α π οφ ύγου με τα ίδια λάθη, να δ ιδ α χ θ ο ύ μ ε από τις ια ρ α λ είψ εις μας και, το πιο σπουδαίο, να τιμ ή σ ου με το υ ς λίγο υ ς εκ είν ο υ ς που με τη θυσ ία το υ ς διέσωσαν τη ν τιμ ή το υ Ε λλη νι­ κού Π ολεμ ικο ύ Ν αυτικού, μ έν ο ν τα ς πιστοί σ τις π αραδόσ εις και ε κ τε λ ώ ν τα ς σ το α κ έ ­ ραιο το κα θ ή κο ν το υ ς π ρος τη ν Π ατρίδα.

Σημείωση Γεγονότα και αναμνήσεις κυρίως τη ς περιοδου 196466, όταν ο συγγραφέας υττηρετουσε στο Κυπριακό Ναυτικό, ττεριγράφονται στο βιβλίο "Αναμνήσεις από το Κυπριακό Ν αυτικό", εκδόσ εις "Κ ο ρ φ ή " και διατίθετα ι από το βιβλιοπωλείο • G utenberg". Σόλω νος 103.

ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΙΣ Τ Ο Ρ ΙΑ

I

Α ΛΕ Ξ Η Σ Γ.Κ. Σ Α Β Β ΙΔ Η Σ , M. Phil., Δρ Φ. Επίκουρος ερευνητής βυζαντινής ιστορίας στο Εθνικό Ιδρυμα Ερευνών

Η ΜΑΧΗ ΣΤΟ ΚΑΠΕΤΡΟΝ

ΜΙΑ ΣΕΙΡΑ ΕΝΤΟΝΩΝ ΣΕΛΤΖΟΥΚΙΚΩΝ ΕΠΙΔΡΟΜΩΝ ΣΤΗΝ ΑΝΑΤΟΛΙΚΗ ΒΥΖΑΝΤΙΝΗ ΕΠΑΡΧΙΑ ΤΗΣ ΒΑΣΠΡΑΚΑΝΙΑΣ (ΒΑΣΠΟΥΡΑΚΑΝ), ΣΤΗΝ ΑΡΜΕΝΙΑ, ΠΟΥ ΞΕΚΙΝΗΣΑΝ ΑΠΟ ΤΑ ΜΕΣΑ ΤΗΣ ΠΕΜΠΤΗΣ ΔΕΚΑΕΤΙΑΣ ΤΟΥ 11ου ΑΙΩΝΑ (1045/46), ΕΦΘΑΣΑΝ ΣΤΟ ΥΨΙΣΤΟ ΣΗΜΕΙΟ ΤΟΥΣ ΜΕ ΤΗ ΜΕΓΑΛΗΣ ΕΚΤΑΣΗΣ ΣΥΓΚΡΟΥΣΗ ΚΟΝΤΑ ΣΤΟ ΦΡΟΥΡΙΟ ΕΠΙ ΤΟΥ ΛΟΦΟΥ ΤΟΥ ΚΑΠΕΤΡΟΥ (KAPUTRU), ΤΟ ΣΗΜΕΡΙΝΟ ΧΑΣΑΝ ΚΑΛΕ ΤΗΣ ΕΠΑΡΧΙΑΣ ΤΗΣ ΦΑΣΙΑΝΗΣ (ΠΑΣΙΝ), ΝΟΤΙΟΑΝΑΤΟΛΙΚΑ ΤΗΣ ΟΕΟΔΟΣΙΟΥΠΟΛΗΣ (ΕΡΖΟΥΡΟΥΜ), ΣΤΗ ΣΗΜΕΡΙΝΗ ΒΟΡΕΙΟΑΝΑΤΟΛΙΚΗ ΤΟΥΡΚΙΑ. Η ΜΑΧΗ ΑΥΤΗ, ΠΟΥ ΧΡΟΝΟΛΟΓΕΙΤΑΙ ΣΤΙΣ 18-19 ΣΕΠΤΕΜΒΡΙΟΥ ΤΟΥ 1048 Η-ΚΑΤ’ ΑΛΛΟΥΣ- ΤΟΥ 1049, ΕΦΕΡΕ ΑΝΤΙΜΕΤΩΠΟΥΣ ΑΦΕΝΟΣ ΤΟΥΣ ΒΥΖΑΝΤΙΝΟΥΣ ΜΕ ΤΟΥΣ ΑΡΜΕΝΙΟΥΣ ΚΑΙ ΙΒΗΡΕΣ/ΓΕΩΡΓΙΑΝΟΥΣ ΣΥΜΜΑΧΟΥΣ ΤΟΥΣ ΚΑΙ ΑΦΕΤΕΡΟΥ ΤΟΥΣ ΣΕΛΤΖΟΥΚΟΥΣ ΤΟΥ ΠΡΩΤΟΥ ΜΕΓΑΛΟΥ ΣΕΛΤΖΟΥΚΟΥ ΠΟΛΕΜΑΡΧΟΥ, ΤΟΓΡΟΥΛ ΜΠΕΗ, ΚΑΙ ΤΟΥΣ ΤΟΥΡΚΟΜΑΝΟΥΣ. ΑΝ ΚΑΙ ΤΟ ΑΠΟΤΕΛΕΣΜΑ ΤΗΣ ΣΥΓΚΡΟΥΣΗΣ ΥΠΗΡΞΕ ΑΚΑΘΟΡΙΣΤΟ, ΜΕ ΜΕΓΑΛΕΣ ΕΚΑΤΕΡΩΘΕΝ ΑΠΩΛΕΙΕΣ, ΕΝ ΤΟΥΤΟΙΣ ΕΘΕΣΕ ΤΗ ΣΦΡΑΓΙΔΑ ΤΟΥ ΣΕ ΜΙΑ ΣΧΕΔΟΝ ΑΔΙΑΚΟΠΗ ΕΛΛΗΝΟΤΟΥΡΚΙΚΗ ΑΝΤΙΠΑΡΑΘΕΣΗ ΣΤΟ ΑΝΑΤΟΛΙΚΟ ΣΥΝΟΡΟ ΤΗΣ ΒΥΖΑΝΤΙΝΗΣ ΑΥΤΟΚΡΑΤΟΡΙΑΣ ΕΩΣ ΤΗ ΜΑΧΗ ΤΟΥ ΜΑΝΤΖΙΚΕΡΤ (ΜΑΛΑΖΓΚΙΡΤ) ΠΑΝΩ ΑΠΟ ΜΙΑ ΕΙΚΟΣΑΕΤΙΑ ΑΡΓΟΤΕΡΑ (ΣΤΙΣ 19 Η ΚΑΤ’ ΑΛΛΟΥΣ ΣΤΙΣ 26 ΑΥΓΟΥΣΤΟΥ 1071), ΜΙΑ ΑΠΟΦΑΣΙΣΤΙΚΗ ΑΝΑΜΕΤΡΗΣΗ ΠΟΥ ΣΗΜΑΝΕ ΟΡΙΣΤΙΚΑ ΓΙΑ ΤΗΝ ΑΝΑΤΟΛΙΚΗ ΑΥΤΟΚΡΑΤΟΡΙΑ ΤΗΝ ΑΠΩΛΕΙΑ ΣΗΜΑΝΤΙΚΩΝ ΕΔΑΦΩΝ ΣΤΟ ΑΠΩΤΑΤΟ ΑΝΑΤΟΛΙΚΟ ΤΗΣ ΣΥΝΟΡΟ.

ΠΡΩΤΗ ΜΕΓΑΛΗ

36

ΒΥΖΑΝΤΙΝΟ-ΣΕΛΤΖΟΥΚΙΚΗ ΣΥΓΚΡΟΥΣΗ (1048/1049 μ.Χ.) τη συνείδηση των μ ελετη τώ ν των βυζαντινοτουρκικώ ν σχέσεων οι σ ημ α ντικότερ ες βυζαντινο-σελτζουκικές αναμετρήσ εις υπήρξαν δύο: η μάχη του Μ αντζικέρτ (19 ή 26 Αυγούστου 1071), όπου ο Ρωμανός Δ' Δ ιογένης νικήθ ηκε π έφ τοντα ς αιχμάλω τος στα χέρια του σουλτά­ νου Αλπ Αρσλάν, και η μάχη το υ Μ υριοκεφάλου (17 Σεπ τεμβρίου 1176), όπου ο σουλτάνος του Ικονίου Κιλίτζ Αρσλάν Β ’ νίκησε τις δυνάμεις το υ Μανουήλ Α ’ Κομνηνού. Γνωστή είναι επίσης - αν και σε μικρότερη έκταση - μια τρίτη μεγάλη μάχη, εκείνη που έλαβε χώρα στην Αντιόχεια του Μαιάνδρου (στη δυτική Μικρά Ασία) τη ν άνοιξη του 1211 και η οποία απ οτέλεσ ε τρόπον τινά τη “ ρ εβ ά ν ς” των δύο προηγουμένων ηττώ ν του Βυζαντίου, αφού ο Αυτοκράτορας τη ς Νίκαιας Θ εόδω ρος Α' Λάσκαρις νίκησε το στρατό του σουλτάνου το υ Ικονίου, Καϊχοσρόη Α ’, σκοτώ νοντας μάλιστα, σύμφωνα με ορισ μένες πη­ γές, το ν τελευ τα ίο κατά τη διάρκεια προσωπικής το υ ς μονομαχίας. Μια τέτα ρ τη βυζαντινο-σελτζουκική σύγκρουση (που απ οτελεί ουσιαστικά τη ν πρώτη μεγάλη αντιπαράθεση του Βυζαντίου με τη νέα μεγάλη μουσουλμανική δύναμη του ανατολικού κόσμου - από το ν 11 ο αιώνα), υπήρξε η μάχη στο φρούριο του Καπετρού, στις 18-19 Σεπτεμβρίου 1048 ή 1049, που θα παρουσιάσουμε στο άρθρο που ακολουθεί. Αν και η μάχη αυτή δ εν είχε καθορισμένο αποτέλεσμα, εν το ύ το ις σ ηματοδοτεί μια α τελείω τη σειρά ελλ η ­ νοτουρκικώ ν συγκρούσεων κατά μήκος των ανατολικών συνόρων του Βυζαντί-

Σ

m m .

Αναπαράσταση Σελτζούκου μισθοφόρου των αιώνων 11ου και 12ου (“ Ο Βυζαντινός Στρατός 886-1118", εκδ. Osprey-“ Αψίδα” ) ΤΙΩΤ1ΚΗ ΙΣ Τ Ο Ρ ΙΑ

Ψηφιδωτό της Αγίας Σοφίας (Κωνσταντινού­ πολη) που απεικονίζει τον αυτοκράτορα Κωνσταντίνο Θ’ Μονομάχο (1042-1055) και την αυτοκράτειρα Ζωή Πορφυρο­ γέννητη στο μέσον παράσταση του ενθρόνου Χριστού (μέσα 11ου αι.).

ου και απ οτέλεσ ε το απώτατο σημείο μιας α­ λυσίδας σελτζουκικώ ν και τουρκομανικώ ν ει­ σβολών, που είχαν ξεκινήσ ει δυναμικά από τα μέσα τη ς πέμπτης δεκα ετία ς του 11ου αι­ ώνα (από το 1045/46), όταν στο βυζαντινό θρόνο βασίλευε ο Κωνσταντίνος Θ' Μ ονομά­ χος (1042-1055).

Ιήνη·

'

-rVcti,

·

j-r/*.

-- · ‘A:;?

ΟΙ ΠΗΓΕΣ Οι σ ημ α ντικότερ ες βυζαντινές πηγές που αναφέρονται στη μάχη αυτή είναι οι Ιω­ άννης Σκυλίτζης (“ Σύνοψις ιστοριών", περίο­ δος 811-1057), Γεώργιος Κεδρηνός (“ Σύνοψις ιστοριών” , περίοδος Κτίση Κόσμου -1057/για το τμήμα 811 και ε ξή ς βασίζεται αποκλειστι­ κά στον Σκυλίτζη), Μιχαήλ Α ττα λειά της (“ Ιστορία” ή “ Λόγος προσφω νητικός... προς το ν βασιλέα Β οτα νειά τη ν” , περίοδος 103479) και Ιωάννης Ζωναράς (“ Επιτομή ιστο­ ριών” , περίοδος Κτίση Κόσμου-1118). Σημα­ ντικά είναι, όμως, και τα στοιχεία που παρα­ θ έτο υ ν οι Α ρμένιοι Μ ατθαίος τη ς Εδεσσας (“ Χ ρονικό” , περίοδος 952/62-1136/37) και Αρισ τακές ο Λ ασ τιβερτινός (“ Ιστορία τη ς Α ρμ ε­ νία ς” , περίοδος 1000-1071/72), καθώς και ο σπουδαίος Μ ουσουλμάνος χρονικογράφος Ιμπν αλ-Αθίρ (“ Ο λοκληρω μένη παγκόσμια ι­ σ τορία” , περίοδος Κτίση Κόσμου-628 μ ετά Εγίραν=1231 μ.Χ.).

Η ΣΕΛΤΖΟΥΚΙΚΗ ΕΙΣΒΟΛΗ (1045/46-1048) Το έ το ς 1045/46 ο πατρίκιος και σ τρα τη­ γός Σ τέφ ανος Λ(ε)ιχούδης, το ν οποίο ο Κων­ σταντίνος Θ ’ Μονομάχος είχε διορίσει διοι­ κητή τη ς επαρχίας τη ς Βασπρακανίας (Βασπουρακάν), αιφνιδιάστηκε και συνελήφθη αιχμάλω τος από το υς Σ ελτζούκους και τους Τουρκομάνους του φυλάρχου Κουτλουμούς (Κουτλουμούση), χάνοντας σχεδόν όλες του τις δυνάμεις και καταλήγοντας ο ίδιος στο σκλαβοπάζαρο τη ς Ταμπρίζ. Οταν ο Κ ουτλουμούς ενημέρω σ ε για τη νίκη του τον

Επίθεση Σελτζούκων Τούρκων εναντίον βυζαντινού οχυρού τον 11ο αιώνα. Μικρογραφία από το χειρόγραφο του Χρονικού του Ιωάννη Σκυλίτζη στη Μαδρίτη (“ Ο Βυζαντινός Στρατός 886-1118", εκδ. Osprey-“ Αψίδα”).

θ είο του, μεγάλο φύλαρχο τω ν Σελτζούκω ν (και πρώτο το υς σουλτάνο από το 1055), τον Τογρούλ Μπέη (1038-1063), το ν παρότρυνε να καταλάβει τη ν περιοχή τη ς Βασπρακα­ νίας, που όχι μόνο ήταν πολύ εύφορη, αλλά επιπλέον τη ν υπερασπίζονταν γυναίκες (!), σχόλιο καθόλου κολακευτικό για το υ ς άν­ δ ρες του Λειχούδη. Ο Τογρούλ Μπέης, πά­ ντως, δ εν έδωσε συνέχεια στις επιχειρήσεις στην περιοχή, ενώ από τη ν άλλη πλευρά ο Α υτοκράτορας Μονομάχος, συνειδητοποιώ­ ντα ς τη μεγάλη τουρκική απειλή, έδωσε ε ­ ν το λ ές για στρατολόγηση τω ν υπηκόων του τη ς Ιβηρίας/Γεωργίας (στο “θ έμ α Ιβηρίας” ), για να ενισ χυθούν οι Αρμένιοι σύμμαχοι τη ς Α υτοκρατορίας στους αγώνες το υς κατά των σελτζουκικώ ν και τουρκομανικώ ν επιδρο­ μών. Το 1048 ο Τογρούλ, αναμιγμένος σε ενδομουσουλμανικές έριδες, αποφάσισε παράλ­ ληλα να πραγματοποιήσει τη ν εισβολή στη Βασπρακανία, στέλνοντας εκ εί με στρατό έ ­ ναν άλλο ανηψιό του, το ν εμίρη “Ασάν” (Αρσλάν), σε μεγάλη εκσ τρατεία που ξε κ ίν η ­ σε από το Ταμπρίζ. Ο Μ ονομάχος, αναμένο­ ντας τις ε ξελ ίξε ις α υτές, έσ τειλε το ν στρα­ τηγό του Βασπουρακάν (και κυβερνήτη τη ς πόλης του Ανί(ου), τη ς παλαιάς αρμενικής

πρωτεύουσας που είχε π ερ ιέλθει στο Βυζά­ ντιο από το ν ηγεμόνα τη ς Κακίκιο/Γκακίκ Β ’ το 1045), το ν Ααρών Ραδομηρό (Ραντομίρ), γιο το υ τελευ τα ίο υ Β ο υ τύ ρ ο υ τσάρου του Α ’ Βουλγαρικού Βασιλείου. Ιβάν Βλαδισλάβ (“ Ιωάννη Βλαδισθλάβο" τω ν βυζαντινών χρο­ νικών 1015-18). που ω ςγνω σ τόν είχε αναγκα­ στεί να δ εχ θ εί τη βυζαντινή επικυριαρχία το 1018 με τη συμπλήρωση τη ς βουλγαρικής κατάκτησ ης από το ν Βασίλειο Β Ξ ακιόνο. Ο Ααρών Ραδομηρός ε ξο ο φ ά λ η ε την υποστήριξη ενός ονομαστού Βυζαντινού πο­ λέμαρχου τη ς εποχής, το υ "δ ο ύκα " και στρα­ τηγού Ανίου και Ιβηρίας Κατακαλών Κεκαυμένου, με τη ν αποφασιστική β ο ήθ εια το υ οποίου παρέσυρε σε ενέδρα το ν πολυάριθμα στρατό (20 χιλιάδων ανδρών) το υ εμίρ η Αρσλάν, που βρήκε το θάνατο στη μάχη. Οι βυζαντινές πηγές αποκάλεσαν τ ε . «> ρακτηριστικά “ κω φό” , αφού δ εν είχε ανπληφ θ εί ό τι σκόπιμα οι Βυζαντινοί το ν είχαν α­ φήσει να λεη λα τεί το στρατό- : : : ετοιμάζοντας με π ολεμικό τέχνασ μα τ ο ν α ^ νιδιασμό στον οποίο ο εμίρης έπεσε. Η επιτυχία του βυζαντινού σ τρ α τέ, και ο θάνα τος του εμίρη Αρσλάν e r : ~ ε : : — ; χης επισυνέβησαν σε κρίσιμη καμπτ v ia τ.ς α υ τοκρα τορ ικές δυνάμεις, αφού ο ε ξ ο ε ..σμένος Τογρούλ Μπέης έσ τειλε ογκώδη στρατό 100 χιλιάδων πολεμιστών υπό τ : . Ε­ τερο θα λή αδελφό του Ιμπραχίμ Ινάλ - ” . ι· (τον “Αβράμιο Α λείμ ” τω ν Βυζαντι. συγγραφέων), το 1048-1049, Ο εμίρης αυτός εμφ ανίσ τηκε ιδιαίτερα απειλητικός, έχοντας λεη λα τήσ ει τη ν εμπορική κωμόπολη Α ρ τΐε βόρεια τη ς Θεοδοσιούπολης, καθώς κα. ~ . τελευ τα ία αυτή σημαντική πόλη τη ς βυζαντινομουσουλμανικής παραμεθορίου, όπου ε.χαν καταφύγει οι Α ρτζενοί (οι Μ ο υσ ου λμε. : . μετονόμασαν τη Θεοδοσιούπολη σε =3ζερούμ ή Ερζουρούμ, ενώ οι Α ρμένιοι τη ν ο . > μαζαν Καρίν, εκ του αραβικού Καλικαλ:: λεηλασία τη ς θεοδοσιούπ ολης (1049) υπήρ­ ξε τόσο εκ τεν ή ς , ώστε σύμφωνα αε roue υπερβολικούς υπολογισμούς τω ν β υ ζ α .-νών και τω ν αρμενικών πηγών σχεδόν όλοι οι πολυάριθμοι Χριστιανοί κάτοικοί τη ς σφανώ στηκαν, βασανίστηκαν ή αιχμαλωτίστηκαν (140 χιλιάδες κατά το υς Σκυλίτζη και Κ εδρηνό, 150 χιλιάδες κατά το ν Μ ατθαίο τη ς Εδεσ­ σας!). Σύμφωνα δε με τη ν άποψη το υ Σπύρου Βρυώνη, “ η καταστροφή τη ς πόλης au— ς σημαίνει τη ν απαρχή λεηλασιών πολλών από τα σημαντικά αστικά κέντρ α τη ς βυζαντινής Ανατολίας” .

37

Η ΜΕΓΑΛΗ ΣΥΓΚΡΟΥΣΗ ΣΤΟ ΚΑΠΕΤΡΟΝ Κατά τη διάρκεια τη ς π ροαναφ ερόμενης μεγάλης επιδρομής και κατά πάσα πιθανότη­ τα πριν από τη ν κατάληψη τω ν Α ρτζέ και Θ ε­ οδοσιούπολης, ο Ιμπραχίμ Ινάλ εισ έβαλε στη Βασπρακανία, έχοντας ως πρωταρχικό του στόχο να επ ιτεθ εί στο στρατόπ εδο τω ν Αα­ ρών Ραδομηρού και Κατακαλών Κεκαυμένου, ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΙΣ Τ Ο Ρ ΙΑ

στην κοιλάδα του “ Ο υρτρού” (Ουρτού, Ουσουρτρού στα αβαζγιανά), όπου οι δύο Βυζαντινοί στρατηγοί ανέ­ μεναν τις ενισχύσεις που το υς είχε υποσχεθεί ο Κων­ σταντίνος Θ ’, έχοντας αποσυρθεί εκ εί σύμφωνα με τη γνώμη του Ααρών και ενάντια στη γνώμη του Κεκαυμένου, που είχε π ροτείνει σύγκρουση με το ν εχθρό, υπο­ λογίζοντας στο υψηλό ηθικό των δυνάμεώ ν το υ ς μετά τη ν επιτυχή αντιμετώπιση τη ς εισβολής του εμίρη Αρσλάν. Στο μ ετα ξύ ο Μονομάχος είχε έ λ θ ει σε σ υνεννόη­ ση με το ν αρμενικής καταγωγής (κα τ’ άλλους αβαζγικής ή και ιβηρικής/γεω ργιανής) Βυζαντινό τοπάρχη τη ς Ιβηρίας και Μεσχίας, Λιπαρίτ (η) (Δ'), που θα συνα­ ντούσ ε το υ ς Ααρών Ραδομηρό και Κ εκαυμένο για να α­ ντιμετω πίσουν από κοινού το υ ς Σ ελτζούκους εισβο­ λείς. Περί τα τέλ η το υ 1048 οι πολυάριθμες δυνάμεις το υ Ιμπραχίμ Ινάλ εμφανίσ τηκαν κοντά στο βυζαντινό σ τρατόπεδο τη ς Ο υρτρού, όπου οι Ααρών και Κεκαυμένος ακόμη ανέμεναν τη ν έλευση του Λιπαρίτη, έ ­ χοντας λάβει αυστηρές συστάσεις του αυτοκράτορα να μη δράσουν χωρίς εκείνον. Μ ετά τη ν έντο νη αντιπα­ ράθεση του Κεκαυμένου (που πάλι συνιστούσε σύγκρουση με το ν αντίπαλο) και του μ ετρ ιοπ α θέσ τε­ ρου Ααρών, τελικά αποφασίστηκε η αποφυγή τη ς ανοι­ κτής σύγκρουσης και οι βυζαντινές δυνάμεις με το υς συμμάχους το υς αποσύρθηκαν στις γύρω ορεινές το ­ π οθεσίες τη ς κοιλάδας Ουρτρού, δίνοντας παράλληλα εν το λ ές στους αμάχους χριστιανικούς πληθυσμούς τη ς π εριοχής να αναζητήσουν τη ν ασφάλεια τω ν ο ­ χυρωμένων πόλεων και κωμών. Τότε ήτα ν (1048-1049) που ο Ιμπραχίμ Ινάλ εγκ α τέλ ειψ ε προσωρινά τις επιχει­ ρήσεις το υ στη Βασπρακανία κατά του κυρίως βυζαντι­ νού στρατού και στράφηκε κατά των πόλεων Α ρτζέ και Θεοδοσιούπολης, τις οποίες λεηλά τησ ε. Λίγους μήνες αργότερα, περί τα μέσα του 1049, μό­ λις εμφ ανίσ τηκε στο θ έα τρ ο των επιχειρήσεων με μ ε­ γάλη καθυστέρηση ο Λιπαρίτης, οι Ααρών και Κεκαυμένος βγήκαν από τις ο ρ εινές κρυψώνες το υς και έστησαν το σ τρατόπεδό το υς στους πρόποδες του Καπ ετρού λόφου (Καπουτρού, Γκαμπουντρού), στην αρ­ χαία επαρχία τη ς Φασιανής (Πασίν), το σημερινό Χασάν Καλέ νοτιοανατολικά τη ς Θεοδοσιούπολης. Και πάλι εδώ ο Κ εκαυμένος είχε να αντιμετω πίσει αυτή τη φορά τη ν επ ιφ υλακτικότητα του Λιπαρίτη ως προς τη ν πρό­ τασή του για άμεση επίθεση κατά των δυνάμεω ν του Ιμπραχίμ Ινάλ. Και αυτό για τί ο προληπτικός Λιπαρίτης

Σχέδιο από πυξίδα από ελεφαντόδοντο (του 10ου αιώνα) με αναπαρά­ σταση Αρμενίων μισθοφόρων στην υπηρεσία του Βυζαντίου ("Ο Βυζαντινός Στρατός 8861118", εκδ. Osprey" Αψίδα”).

δεν ή θ ε λ ε να πολεμήσει το Σάββατο, που ήταν γΓ αυτόν αποφράδα ημέρα. Ηταν Παρασκευή 18 προς Σάββατο 19 Σ επτεμβρίου του έτο υ ς 1049 και τη νέα α­ ναβολή τη ς σύγκρουσης απ έτρεψ ε το γεγονός ότι οι Τούρκοι του Ιμπραχίμ Ινάλ επ ιτέθηκα ν πρώτοι προς το τέλ ο ς τη ς Παρασκευής 18 Σεπτεμβρίου. Η σύγκρουση συνεχίστηκε με μεγάλη ένταση και τη ν επ όμενη ημέρα, Σάββατο 19 Σεπτεμβρίου, με απο­ τελέσ μα τα αμφισβητούμενα. Αν και οι δυνάμεις των Ααρών Ραδομηρού και Κατακαλών Κ εκαυμένου έ τρ ε ­ ψαν τελικά σε φυγή το υ ς απέναντι το υ ς Σελτζούκους και Τουρκομάνους, σκοτώ νοντας μάλιστα και έναν από το υς επικεφαλής το υς εμίρηδες, το ν Αρσλάν (πρόσω­ πο διαφ ορετικό από το ν π ροαναφερόμενο Αρσλάν της επιδρομής του 1048), εν το ύ το ις οι Βυζαντινοί δ εν μπό­ ρεσαν να εκ μ ετα λ λ ευ το ύ ν το γεγονός για να ολοκλη­ ρώσουν τη νίκη το υς, αφού σε άλλο μέρος το υ μετώ ­ που ο άτυχος Λιπαρίτης έπεσε από το πληγωμένο άλο­ γό του και αιχμαλω τίστηκε από το υς υποχωρούντες τη ν ώρα εκείνη σω ματοφύλακες του Σ ελτζούκου αρ­ χηγού, καταλήγοντας, σύμφωνα με μαρτυρία του Μ ατ­ θαίου τη ς Εδεσσας, στα σκλαβοπάζαρα του Χορασάν. Αξίζει, πάντως, να αναφέρουμε εδώ και τη μαρτυρία του Αριστακές το υ Λαστιβερτινού, κατά το ν οποίο η υποχώρηση του Ααρών Ραδομηρού σε κρίσιμο σημείο τη ς μάχης έδωσε ανάσα στους Τούρκους να οργανω­ θ ού ν και ν ’ αντεπιτεθούν. Η μάχη αυτή στο φρούριο του Καπετρού ολοκλη­ ρώ θηκε χωρίς ουσιαστικό απόλυτο νικητή, αφού ο Ιμπραχίμ Ινάλ θεώ ρησ ε ικανοποιητική επιτυχία τη σύλ­ ληψη του Λιπαρίτη, το ν οποίο αρχικά μ ετέ φ ε ρ ε στις Ραγές (Ράϋ, Ρέϋ). Μ ετά τη ν αποχώρηση τω ν Σελτζούκων και των Τουρκομάνων από το πεδίο τη ς μάχης, οι Ααρών και Κ εκαυμένος έλαβαν α υ τοκρα τορ ικές ε ν το ­ λές να διαχειμάσουν στις π εριοχές τη ς Βασπρακανίας (ο Ααρών θα π αρέμενε στη βασπρακανική πρω τεύ­ ουσα, τη ν πόλη Βαν, ενώ ο Κ εκαυμένος θα επ έσ τρεφ ε στο Ανί) (τέλη 1049).

Η ΠΡΟΣΩΡΙΝΗ ΣΥΝΘΗΚΗ ΤΟΥ 1049-1050

X A Ρ Τ Η Σ ; Ο ΙΣΛΑΜΙΚΟΣ ΚΟΣΜΟΣ ΠΕΡΙ ΤΑ ΤΕΛΗ ΤΟΥ 10ου ΑΙΩΝΑ (Σχέδ.ο Α. ςαββιδ η)

ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΙΣ Τ Ο Ρ ΙΑ

Σειρά τώρα είχε η διπλωματία. Ο Αυτοκράτορας Κωνσταντίνος Θ ’ έσ τειλε στον Τογρούλ Μπέη τον “ υπογραμματέα" του Γεώργιο Δρόσο ως πρέσβυ, με μεγάλο ποσό ως λύτρα για τη ν εξαγορά του Λιπαρίτη (για τη ν αποστολή αυτή χρήσιμα συμπληρωματικά στοιχεία δίνουν δύο μ ετα γ ενέσ τερ ες ανατολικές πη­ γές, ο Σύρος Μπαρ Εβραίος και ο Αραβας Αμπούλ αλΦίντα). Ο Τογρούλ, με του οποίου τις δυνάμεις είχε τώ ­ ρα ενω θεί ο ετερ ο θ α λ ή ς αδελφός του, Ιμπραχίμ Ινάλ, συμφώνησε τελικ ά να απ ελευθερώ σ ει το ν Λιπαρίτη με­ τά τη ν υπόσχεση το υ τελευ τα ίο υ , όπως μαρτυρούν οι Σκυλίτζης και Κεδρηνός, ‘“μηδέπ οτε όπλα θελήσαι το

από το ύ δ ε κινήσαι κατά τω ν Τούρκων” (10491050). Οταν όμως ο απ εσταλμένος του Τογρούλ, ο Σ ελτζούκος αξιω ματούχος Σαρίφ Νάσιρ αλ-Ντιν ιμπν Ισμαήλ (ο “ Σ έρ ιφ ο ς” των Βυζαντινών - το ν αναφέρει στο βιογραφικό του λεξικό ο γνω στός Μ ουσουλμάνος συγγραφέας του 13ου αι. Ιμπν Χαλλίκαν), α­ παίτησε από το Βυζάντιο τη ν καταβολή ε τη ­ σίου φόρου υποτελείας, ο Μονομάχος δ ιέκο ­ ψε τις διαπραγματεύσεις αρνούμενος να υποκύψει, έχοντας πάντως πραγματοποιήσει ακόμη μια σημαντική παραχώρηση στον Τογρούλ Μπέη: από εδώ και στο εξή ς το όνομα του τελευ τα ίο υ έ μ ελ λ ε να αντικαταστήσ ει ε ­ κείνο του σιϊτη χαλίφη του Καϊρου (της δυνα­ στείας των Φατιμιδών) κατά τη ν καθημερινή προσευχή των Μουσουλμάνων στο τζαμί (τέ ­ μενος) τη ς Κωνσταντινούπολης. Γράφει επί­ σης σχετικά ο Τούρκος ιστορικός Ιμπραχίμ Καφέσογλου (που π έθανε το 1984): “ Κατά τη συμφωνία, ο αυτοκράτορας θα επισκεύαζε το τέμ εν ο ς στην Κωνσταντινούπολη, που εί­ χε πέσει σε ερείπια. Θα φ ρόντιζε να κρεμα­ στούν λάμπες μέσα του και θα επ έτρεπ ε στον ιμάμη που στελνόταν από το ν χαλίφη να πραγματοποιεί τη ν προσευχή π έντε φ ορές τη ν ημέρα. Και θα φ ρόντιζε να διαβάζεται το όνομα του Τογρούλ μπ έη...". Η πράξη αυτή τη ς ουσιαστικής αναγνώρι­ σης τη ς “ διαδοχής” των Σελτζούκω ν Τούρ­ κων στο μουσουλμανικό κόσμο από το Βυζά­ ντιο, δ είχνει τη μυωπική αντίληψη όχι μόνο του Κωνσταντίνου 0 ’ Μονομάχου, αλλά και τη ς Α υτοκρατορίας εν γ έν ει κατά το ν κρίσι­ μο 11ο αιώνα, καθώς και τη ν αδυναμία τους να α ντιληφ θούν ότι πιθανώς ο π ροσφ ορότε­ ρος τρόπος για τη ν απ οτελεσ ματική α ν τιμ ε­ τώπιση του ορμητικού σουννιτικού Ισλάμ, το οποίο εξέφ ρα ζα ν πια από τη ν εποχή αυτή οι Σελτζούκοι, θα ήταν η πραγματοποίηση συμμαχίας με το υς σιϊτες Φ ατιμίδες τη ς Αιγύπτου, το υς οποίους εξάλλου, όπως έ δ ειξε σε ειδ ικές μ ελ έτε ς του ο Αμπάς Χαμντάνι, οι Σ ελτζούκοι θεω ρούσαν εξα ρχή ς ως το υς βα­ σικούς το υ ς αντιπάλους στην πορεία τη ς προς δυσμάς εξάπλωσής το υ ς στην ε υ ρ ύ τε ­ ρη περιοχή τη ς Εγγύς και τη ς Μέσης Ανατο­ λής. Και πράγματι, ο ολοένα ισχυροποιούμε­ νος Τογρούλ Μπέης το 1055 έγινε κύριος της Βαγδάτης, παίρνοντας από τη ν ανήμπορο Αββασίδη χαλίφη τη ς το ν τίτλ ο του “ σ ουλτάν” . Ηταν ο πρώτος Τούρκος σ ουλτά­ νος στην ιστορία.

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ (1) Κ. Αμαντος: ΣΧΕΣΕΙΣ ΕΛΛΗΝΩΝ ΚΑΙ ΤΟΥΡΚΩΝ, Α ': 10711571, Α9ή να 1955. (2) Κ. Αμαντος: ΙΣΤΟΡΙΑ ΒΥΖΑΝΤΙΝΟΥ ΚΡΑΤΟΥΣ, Β ’: 8671204, Α9ήνα 1957 (β’ έκδ . με ανατύπωση 1977). (3) Κ. Βαρζός: Η ΓΕΝΕΑΛΟΓΙΑ ΤΩΝ ΚΟΜΝΗΝΩΝ, Α ’. Θεσσαλονίκη 1984. (4) Hr. Bartikian: Η ΜΕΤΑΝΑΣΤΕΥΣΙΣ ΤΩΝ ΑΡΜΕΝΙΩΝ ΚΑΤΑ ΤΟΝ 11ο ΑΙΩΝΑ: ΑΙΤΙΑΙ ΚΑΙ ΣΥΝΕΠΕΙΑ 1, Π ρακτικά ΙΕ’ Δ ιεθ νού ς Συνεδρίου Βυζαντινών Σπουδών, Α9ήνα 1976 (ανάτυπο/ελληνικά-ρωσικά). (5) Hr. Bartikian: ΓΙΑ ΤΟΝ ΊΒ Η Ρ ΙΚ Ο ΣΤΡΑΤΟ” ΚΑΙ ΤΟ ΒΥΖΑΝΤΙΝΟ ΘΕΜΑ ΊΒ Η Ρ ΙΑ ", Βυζαντ/νά 13.1, Θεσσαλονίκη 1985 (=Δώρημα στον I.E. Καραγιαννόπουλο), 467-477.

Η σύλληψη του αυτοκράτορα Ρωμανού Δ ’ Διογένη από τον Σελτζούκο σουλτάνο Αλπ Αρσλάν στη μάχη του Μ αντζικέρτ τον Αύγουστο του 1071 μ.Χ. Ζωγραφικός πίνακας του Μ. Ντόβαστον (έκδ. Βιβλιοπωλείου των Βιβλιοφίλων/Κ. Σπανός).

Παράσταση έφιππου Σελτζούκου στρατιω τικού αρχηγού σε κεραμικό πιάτο (“ Ο Βυζαντινός Στρατός 886-1118” , εκδ. ΟβρΓβγ-'Άψίδα ”). (6) Hr. Bartikian: Η ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΗ ΠΟΛΙΤΙΚΗ ΤΟΥ ΒΥΖΑΝΤΙΟΥ ΣΤΗΝ ΑΡΜΕΝΙΑ, β 'Μ ΙΣ Ο 1 0 ο υ -α ' ΜΙΣΟ 11ου ΑΙ., Πρακτικά Δ ιε9νούς Συμποσίου “ Η κα9ημερινή ζωή στο Β υζάντιο", ΚΒΕ/ΕΙΕ, Α9ήνα 1989, 439-447. (7) Μ. Γρηγορίου-Ιω αννίδου: ΟΡΓΑΝΩΤΙΚΑ ΜΕΤΡΑ ΤΟΥ ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΥ Θ’ ΜΟΝΟΜΑΧΟΥ: ΤΟ ΠΡΟΒΛΗΜΑ ΤΟΥ ΣΤΡΑΤΟΥ ΤΗΣ ΙΒΗΡΙΑΣ, Θεσσαλονίκη 1993. (8) ΕΓΚΥΚΛΟΠΑΙΔΙΚΟ ΠΡΟΣΩΠΟΓΡΑΦΙΚΟ ΛΕΞΙΚΟ ΒΥΖΑΝΤΙΝΗΣ ΙΣΤΟΡΙΑΣ ΚΑΙ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΥ, τάμ. 1, Αθήνα 1996:λήμμα “ Ααρών Ραδομηρός" αρ. 1 (του Α. Σαββίδη). (9) Δ. Ζακυθηνός: ΒΥΖΑΝΤΙΝΗ ΙΣΤΟΡΙΑ 324-1071, Α9ήνα 1977(β' εκδ. με ανατύπωση 1989). (10) I. Καραγιαννόπουλος: ΙΣΤΟΡΙΑ ΒΥΖΑΝΤΙΝΟΥ ΚΡΑΤΟΥΣ, Β ’: 565-1081, Θεσσαλονίκη 1981 (β' έκδ. με ανατύπωση 1991) (11) ΜΕΓΑΛΗ ΓΕΝΙΚΗ ΕΓΚΥΚΛΟΠΑΙΔΕΙΑ “ ΥΔΡΙΑ" (Α9ήνα 1978-1988):λήμματα “ Ιμπραχίμ Ινά λ” , “ Κεκαυμ ένος” αρ. 2, “ Λ(ε)ιχούδης", “Λιπ αρίτης” , “ Τογρούλ Μ π εγ” (του Α. Σαββίδη). (12) Κ. Παπαρρηγόπουλος (επιμ. Π. Καρολίδης): ΙΣΤΟΡΙΑ ΕΛΛΗΝΙΚΟΥ ΕΘΝΟΥΣ, τόμ., Δ ' 1, Α9ήνα 1932 (σ τ' έκδοση). (13) Α. Σαββίδης: ΤΟ ΒΥΖΑΝΤΙΟ ΚΑΙ 01 ΣΕΛΤΖΟΥΚΟΙ ΤΟΥΡΚΟΙ ΤΟΝ 11ο ΑΙ., ΑΘΗΝΑ 1988 (β' έκδοση). (14) Α. Σαββίδης: ΜΕΛΕΤΗΜΑΤΑ ΒΥΖΑΝΤΙΝΗΣ ΠΡΟΣΩΠΟΓΡΑΦΙΑΣ ΚΑΙ ΤΟΠΙΚΗΣ ΙΣΤΟΡΙΑΣ, Αθήνα 1992,

μ ελέτη IV (περί οίκου Κεκαυμένων). (15) Α. Σαββίδης: 01 ΤΟΥΡΚΟΙ ΚΑΙ ΤΟ ΒΥΖΑΝΤΙΟ. Α', Αθήνα 1996. (16) G. Schlumberger: Η ΒΥΖΑΝΤΙΝΗ ΕΠΟΠΟΙΙΑ, Δ'. ΑΘΗΝΑ 1906 (ανατύπωση 1977). (17)Αικατ. Χριστοφιλοπούλου: ΒΥΖΑΝΤΙΝΗ ΙΣΤΟΡΙΑ, Β ' 2: 867-1081, Αθήνα 1988 και β ’ έκδ. Θεσσαλονίκη 1997. (18) Hr. Bartikian: LA CONQUETE DE L’ ARMENtE PAR L' EMPIRE BYZANTIN, Revue des etudes armeniennes, νέα σειρά 8.1971, 327-340. (19) C. E. Bosworth: THE MEDIEVAL HISTORY OF IRAN. AFGHANISTAN AND CENTRAL ASIA, Variorum Reprints, Λονδίνο 1977, μελέτες V, XX. (20) M. Brosset: HISTOIRE DE LA GEORGIE. A -S'. Π ετρούπολη 1860-1861. (21) C. Cahen: PRE-OTTOMAN TURKEY... 1071-1330, Λονδίνο 1968 και επαυξημένη γαλλική έ κ δ .: LA TUROUIE PRE-OTTOMANE, Κων/πολη-Παρίσι 1988. (22) C. Cahen: TURCOBYZANTINA ET ORIENS CHRISTIANUS, Var. Repr.. Λονδίνο 1974, μ ελέτες I, V. (23) F. Doiger ■επιμ. P. W irth: REGESTEN DER KAISERURKUNDEN DES OSTROMISCHEN REICHES. B': 1025-1204, Μόναχο 1995 (β' έκδ.). (24) ENCYCLOPAEDIA OF ISLAM. 1η έκδ. (Leiden, ανατύπ. 1993): λήμματα “ Erzerum" (του R. Hartmann), “ Toghrilbeg" (του M. Houtsma). (25) W. Felix: BYZANZ UND DIE ISLAMISCHE WELT IM FRÜHEREN 11. JAHRHUNDERT... 1001-1055, Βιέννη 1981. (26) ENCYCLOPAEDIA OF ISLAM. 2η έκδ. (Leiden 1960 κ. εξ.), λήμμα “ Erzurum’’ (του H. inaicik). (27) R. Grousset: HISTOIRE DE L’ ARMENIE DES ORIGINES A 1071, Παρίσι 1947, ανατύπ. 1973. (28) A. Hamdani: BYZANTINE-FATIMID RELATIONS BEFORE THE BATTLE OF MANZIKERT. Byzantine Studies/Etudes Byzantines 1,1974, 169-179. (29) A. Hamdani: A POSSIBLE FATIMID BACKGROUND TO THE BATTLE OF MANZIKERT, περιοδ. Tarih A rastirm alari Dergisi Παν/μίου Αγκυρας 6,1968,1-40. (30) E. Honigmann: DIE OSTGRENZE DES BYZANTINISCHEN REICHES VON 363 BIS 1071, Β ρ υ ξέλλες 1935, ανατύπ. 1961. (31) I. Kafesoglu -α γ γ λ . μετ. ■επιμ. G. Leiser: HISTORY OF THE SELJUKS.., Παν/μιο Illinois 1988. (32) M. Koymen: ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΩΝ ΜΕΓΑΛΩΝ ΣΕΛΤΖΟΥΚΩΝ ΑΥΤΟΚΡΑΤΟΡΩΝ (τουρκικά), Α ' Αγκυρα 1979. (33) Μ. Koymen: ΤΟΥΡΚΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΗΣ ΣΕΛΤΖΟΥΚΙΚΗΣ ΠΕΡΙΟΔΟΥ (τουρκικά), Αγκυρα 1982 (β' έκδ.). (34) J. Laurent: BYZANCE ET LES TURCS SELDJOUCIDES EN ASIE MINEURE, Βυζαντίς 2,1911/12,101-126. (35) J. Laurent: BYZANCE ET LES TURCS SELDJUCIDES DANS l.’ ASIE MINEURE JUSO’ EN 1081, Παρίσι-Νανσύ 1919. (36) P. Lemerle: CINQ ETUDES SUR LE 11e SIECLE BYZANTIN. Παρίσι 1977. (37) V. M inorsky: STUDIES IN CAUCASIAN HISTORY. Λονδίνο 1953. (38) G. M oravcsik: BYZANTINOTURCICA, A '-B ’, Βερολίνο 1958 (β’ έκδ.), Λ έϊντεν 1983 (γ ' έκδ.). (39) J. de M organ: HISTOIRE DU PEUPLE ARMENIEN. Παρίοι 1919. (40) OXFORD DICTIONARY OF BYZANTIUM, γεν. επιμ. A. Kazhdan (N. Υόρκη - Οξφόρδη 1991): λήμματα “ Iberia". “ Theodosioupoiis” (της N. Garsoian), “ Katakaion Kekaumenos” (των C. B ra n d -A . Kazhdan), “ Liparites” (του A. Kazhdan), “ Tughrul beg" (του C. Brand). (41) J. Shepard: SCYUTZES ON ARMENIA IN THE 1040s AND THE ROLE OF CATACALON CECAUMENOS, Revue des etudes armennienes νέα σειρά 11,1975,269-311. (42) 0 . Turan: ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΗΣ ΤΟΥΡΚΙΑΣ ΤΗΝ ΕΠΟΧΗ ΤΩΝ ΣΕΛΤΖΟΥΚΩΝ... 1071-1318 (τουρκικά), Κων/πολη 1971 και β 'έ κ δ . 1984. (43) S. Vryonis: THE DECLINE OF MEDIEVAL HELLENISM IN ASIA MINOR... 11th-15th CENTURY, Παν/μιο Καλιφόρνιας 1971, ανατύπ. 1986 (ετοιμ άζεται ελλην. μ ετάφραση από τις εκδ όσ εις του Μ.Ι.Ε.Τ.). (44) Τ. Yilmaz Oztuna: ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΗΣ ΤΟΥΡΚΙΑΣ, Β ': 01 ΣΕΛΤΖΟΥΚΟΙ ΚΑΙ ΤΑ ΜΠΕΫΛΙΚΙΑ ΤΗΣ ΑΝΑΤΟΛΙΑΣ (τουρκικά), Κων/πολη 1964.

ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΙΣ Τ Ο Ρ ΙΑ

ΙΩ Α Ν Ν Η Σ ΚΩ ΝΣΤΑΝΤΙΝΟ Υ

ΓΟΥΣΤΑΥΟI ΑΔΟΛΦΟΣ­

το "ΛΙΟΝΤΑΡΙ ΤΟΥ ΒΟΡΡΑ" ΜΕΤΑ ΑΠ Ο Μ ΙΑ ΚΑΤΑΠΛΗΚΤΙΚΗ Κ Α Ι Η Ρ Ω ΙΚ Η Π Ο Ρ Ε ΙΑ ΖΩ ΗΣ. 0 ΣΟ Υ Η Δ Ο Σ Β Α Σ ΙΛ ΙΑ Σ ΓΟΥΣΤΑΥΟΣ-ΑΔΟΛΦΟΣ 0 Β \ ΣΚ Ο Τ Ω Θ Η Κ Ε ΑΠ Ο Μ ΙΑ Μ Ο ΙΡΑΙΑ ΣΦΑΙΡΑ ΣΤΟ ΛΥ ΤΣΕ Ν ΤΗΣ ΣΑ Ξ Ω Ν ΙΑ Σ , Λ ΙΓ Ο Π Ρ ΙΝ Ν ΙΚ Η Σ Ε Ι Ο Ρ ΙΣΤΙΚ Α ΤΟΥΣ Α Ν Τ ΙΠ Α Λ Ο Υ Σ ΤΟΥ Κ Α Ι ΣΤΕΦ Θ ΕΙ ΑΥΤΟΚΡΑΤΟΡΑΣ. ΧΑΡΗ ΣΤΑ ΙΧ Ν Η ΑΙΜ ΑΤΟ Σ Κ Α Ι Π Υ Ρ ΙΤ ΙΔ Α Σ Π Α Ν Ω ΣΤΑ ΕΝΔΥΜΑΤΑ ΤΟΥ, 01 Ε Π ΙΣ Τ Η Μ Ο Ν Ε Σ Ε Π ΙΧ Ε ΙΡ Η Σ Α Ν ΝΑ Α Ν Α Π Λ Α Σ Ο Υ Ν ΤΟ ΙΣΤ Ο Ρ ΙΚ Ο ΤΟΥ Θ ΑΝΑΤΟ Υ ΤΟΥ Μ Α Ζ Ι Μ Ε ΤΗΝ Π Α Ρ Ο Υ Σ ΙΑ ΣΗ ΤΟΥ ΕΡΓΟ Υ Κ Α Ι ΤΩ Ν ΚΑΤΟ ΡΘ ΩΜ ΑΤΩΝ ΤΟΥ ΓΟΥΣΤΑΥΟΥ, ΣΕ ΑΥΤΟ ΤΟ ΑΡ Θ Ρ Ο ΓΙΝΕΤΑΙ ΑΝΑΦΟΡΑ ΣΤ Η Ν Π Ο Λ Υ Ε Π ΙΠ Ε Δ Η Ε Π ΙΣ Τ Η Μ Ο Ν ΙΚ Η ΕΞΕΤΑΣΗ ΓΙΑ ΤΟ ΘΑΝΑΤΟ ΤΟΥ.

Η ΠΟΡΕΙΑ ΚΑΙ ΤΟ ΤΕΛΟΣ ΤΟΥ

ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ

mL

Η οπή ο π ο τη δ ε ύ τε ρ η (:) βολίδα που δ ε χ 9 η κ ε ο Γου οταυ ο ς Μ ια αρχαία ρ ησ η α π α γ ό ρ ευ ε τη χ ρ ήσ η πρ ο σ τα τευ τικ ο ύ 9ωρακα. Α κολουθώ ντας την ο βασιλιάς φ ορ ούσ ε μ ο νο μ ια απΑη χλαίνη μάχης. Μ η πρώτη β ολίδα δ ια π ερ ασ ε τον α ρ ισ τερ ό του βραχίονα, ενώ η α κ ο λο υ θ η τρυπησε τοτ πνεύμονα του.

ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ

42 ■■

Μέσα στον ομιχλώδη και μαγικό κό­ σμο της στρατιωτικής ιστορίας, άλλοτε ζοφερό και άλλοτε θριαμβικό, ζητούμε­ νο παραμένει πρώτα απ’ όλα η αλήθεια και τα αδιαμφισβήτητα τεκμήριά της. Αυτά τα τεκμήρια αναζητούμε πάντοτε με επιμονή, χρησιμοποιώντας τα πορί­ σματα πολλών επιστημών. Ετσι, η σημε­ ρινή εξέλιξη των Θιοϊατρικών διαγνωστι­ κών μεθόδων μας επιτρέπει να προσεγ­ γίζουμε την Ιστορία με μεγαλύτερη α­ κρίβεια και σαφήνεια, επιπλέον δε μας προσφέρει τη δυνατότητα μιας έμπρα­ κτης κριτικής αμφισβήτησης και λεπτο­ λόγου έρευνας γύρω από τα οριακά συμβάντα των πολεμικών συγκρούσεων του παρελθόντος. Αυτό γίνεται εφικτό μέσω της εξέτασης υπολειμματικών α­ ντικειμένων των υπό εξέταση εποχών, καθώς και των διαφόρων καταλοίπων ανθρώπινης προέλευσης, ώστε αμφότερα να λειτουργούν τελικά ως “ απτό ι­ στορικό αρχείο” . Μια ιδιαίτερα σημαντική ανάλογη περίπτωση παρουσιάζει το παρόν άρ­ θρο, που εκθέτει τη ζωή και το έργο του περίφημου Γουσταύου Αδόλφου, βασι­ λιά της Σουηδίας, καθώς και την εργα­ στηριακή έρευνα η οποία σχηματοποιεί τις διαπιστώσεις γύρω από το θάνατο του μεγάλου στρατηλάτη του 17ου αιώ­ να, στη μάχη του Λύτσεν. Ετσι η ακό­ λουθη παρουσίαση αναδιφεί τα δεδομένα της στρατιωτικής ιστορίας και συνδυάζει την απώλεια του μεγάλου Σουηδού με τη σύγχρονη εργαστηριακή βιοϊατρική έρευνα. Ο “ βασιλιάς-στρατιώτης” φόρεσε το στέμμα το 1611, σε ηλικία 17 ετών, δια­ δεχόμενος τον πατέρα του Κάρολο τον 9ο. Ο νεαρός άρχοντας είχε από την αρ­ χή της βασιλείας του την αγάπη και την εκτίμηση του λαού του, που θαύμαζε το διπλωματικό και στρατιωτικό ταλέντο του βασιλιά του. Ο στρατός που παρέλαβε ο Γουσταύος ήταν μικρός, κακοεξοπλισμένος, ανοργάνωτος και κακοδι­ οικούμενος. Ομως γρήγορα η οργανωτι­ κή του μεγαλοφυία οδήγησε αυτή τη χα­ λαρή μάζα σε μία θαυμαστή μεταμόρ­ φωση: διέταξε τη συνεχή εκπαίδευση των στρατιωτών από τη στιγμή της κα­ τάταξής τους, την εκτέλεση συχνών α­ σκήσεων για μικρές και μεγάλες μονά­ δες και εγκατέστησε “ σιδηρά πειθαρ­ χία". Σε τακτική μηνιαία βάση οι διοικη­ τές των συνταγμάτων διάβαζαν στους άνδρες τους τα περιβόητα “ Αρθρα του Πολέμου” , δηλαδή του Στρατιωτικού Ποινικού Κώδικα και συνάμα Κανονι­ σμού Οργάνωσης και Λειτουργίας του

ΣΤΡΑΤΙΩ ΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ

Στρατού, που συντάχθηκε με υποδεί­ ξεις του Γουσταύου Αδόλφου. Ετσι ο α­ σήμαντος “ ένοπλος περιοδεύων θία­ σος” που παρέλαβε ο μαχητής μονάρ­ χης, μεταβλήθηκε σε ακαταμάχητη και φονική πολεμική μηχανή, μάλιστα με μια φήμη άψογης συμπεριφοράς προς τους αμάχους, ιδιαίτερα ασυνήθιστη για στρατούς της εποχής. Ο Γουσταύος χρησιμοποίησε ως βα­ σική τακτική μονάδα του στρατού του

από το ξίφος του αμυνομένου. Ο εξοπλι­ σμός και οι τακτικές επίθεσης των λογ­ χοφόρων ήταν έμπνευση του Γουσταύ­ ου, ο οποίος χρησιμοποιούσε τους λογ­ χοφόρους του ως αιχμή κρούσης στην επίθεση μετά τον προπαρασκευαστικό καταιγισμό του πυρός, ενώ οι λογχοφό­ ροι “ εξαφανίζονταν” ήδη στους άλλους στρατούς της εποχής. Το σουηδικό ιππι­ κό, οπλισμένο με πιστόλι και σπάθη και παρατασσόμενο σε 3-6 στίχους, διενερ­

Εμφορούμενος από αισθήματα προτεσταντικής αλληλεγγύης και από πολιτικές φιλοδοξίες, ο βασιλιάς Γουσταύος ενεπλάκη το 1630 στον Τριακονταετή Πόλεμο.

το ενισχυμένο Τάγμα Πεζικού, δύναμης 408 ανδρών (με 216 λογχοφόρους και 192 τυφεκιοφόρους με μουσκέτα) και ε­ φεδρικής δύναμης 96 ακόμα τυφεκιοφόρων (εμπροσθοφυλάκων-αναγνωριστών). Τρία-τέσσερα τέτοια τάγματα διαμόρφωναν μία ταξιαρχία, η οποία διέ­ θετε πολυάριθμα τυφέκια που παρείχαν τρομερή ισχύ πυρός και λογχοφόρους με μεγάλη δύναμη κρούσης. Ο Γουσταύ­ ος επινόησε πρώτος τη διενέργεια “πυρός και κίνησης” : Η εναλλασσόμενη, με ταχεία κίνηση των λογχοφόρων, ταυτόχρονη βολή τριών στίχων τυφεκιοφόρων, προσέφερε στο Σουηδικό Στρα­ τό ασυγκράτητη επιθετική ορμή. Οι Σουηδοί λογχοφόροι έφεραν ελα­ φρύ θώρακα και λόγχη μήκους 3,5 μέ­ τρων, μικρότερη από την τότε συνήθη των 5,5 m, μεταλλική και άθραυστη στο πρόσθιο τμήμα της, ώστε να μη κόβεται

γούσε την επέλασή του πάντοτε σε συνδυασμό με τη δράση των τυφεκιοφόρων και του πυροβολικού. 0 Γουσταύος θυσίασε την ταχύτητα κινή­ σεων του ιππικού, προκειμένου να επι­ τύχει κατά την τελική φάση της επέλα­ σης ισχυρότερο πλήγμα στον εχθρό με τη συνεργασία των άλλων δύο όπλων. Ακόμα διαμόρφωσε ένα έξοχο πυροβο­ λικό, ξεχωριστό κλάδο του Σουηδικού Στρατού (με την καθοδήγηση του Λένναρτ Τόρστενσον, του καλύτερου πυρο­ βολητή της εποχής). Τα συντάγματα πυροβολικού του Γουσταύου είχαν έξι μοίρες (τέσσερις πυροβόλων, μία όλμων και μία “ καταστροφέων και εκρηκτικών υλών” ), ενώ κάθε σύνταγμα πεζικού ή ιππικού είχε 1-2 πυροβόλα. Ολοι αυτοί οι νεωτερισμοί του Γουσταύου βρήκαν γρήγορα μιμητές σε διάφορες χώρες, αλλά κανένας άλλος

Ο γονότυπος αποκαλύπτει τα μυστικά του: το αίμα στα ενδύματα του βασιλιά και στο σάβανο, προέρχονται από το ίδιο άτομο; Η μελέτη των μορίων του DNA από τα λευκά ατμοσφαίρια που διατηρήθηκαν στα υφάσματα, πιστοποίησε το γεγονός.

δεν μπόρεσε όπως αυτός να απαλείψει το χάσμα μεταξύ της σύλληψης και της υλοποίησης μιας ιδέας! Κανένας άλλος δεν κατάφερε να ταιριάξει τις καινοτο­ μίες του σε ένα λειτουργικό στρατιωτι­ κό σύστημα με το ιδιαίτερο πλέγμα "συντονιστικών αρχών επιχειρήσεων” του Γουσταύου. Ο εμπνευσμένος βασι­ λιάς αύξησε τις επιθετικές δυνατότητες του πεζικού και του ιππικού και την ισχύ πυρός του στρατεύματος χρησιμοποιώ­ ντας την στην προπαρασκευή της επι­ θετικής κρούσης, μετέτρεψε το πυρο­ βολικό σε κινητό όπλο, δημιούργησε αρχές συνεργασίας των όπλων και έδω­ σε κομβικό ρόλο στους διοικητές των μικρών μονάδων κατά τη διεξαγωγή των επιχειρήσεων. Ετσι ο Γουσταύος διεδραμάτισε κρίσιμο ρόλο με τον εξαίρετο Στρατό του κατά τη διάρκεια του κατα­ στροφικού τριακονταετούς πολέμου (1618-1648), μεταξύ του καθολικού και του προτεσταντικού συνασπισμού, ενός πολέμου που ερήμωσε μεγάλο μέρος της Ευρώπης, σε βαθμό ανάλογο με τις μογγολικές εισβολές του Μεσαίωνα. Οι Σουηδοί πολέμησαν στο πλευρό των προτεσταντικών δυνάμεων, δηλαδή μαζί με τους Γερμανούς προτεστάντες πρίγκηπες, τους Δανούς, αλλά και τους (κυρίως καθολικούς) συμμάχους τους Γάλλους. Αντίπαλοι ήταν οι εταίροι του καθολικού συνασπισμού: οι Αψβούργοι της Αυστρίας (Αγία Ρωμαϊκή Αυτοκρατο­ ρία του Γερμανικού Εθνους), οι Γερμα­ νοί καθολικοί πρίγκηπες καιπεριστασια-

κά οι Ισπανοί. Ο Γουσταύος είχε ήδη υπογράψει ει­ ρήνη με τους Δανούς το 1613, ενώ το 1617 υπέγραψε με τους Ρώσους τη Συνθήκη της Στόλμποβα (που έδινε στη Σουηδία τον έλεγχο της Καρελίας και της Ιγηρίας, δηλαδή τον έλεγχο των δια­ δρόμων εμπορικής επικοινωνίας Ευρώπης-Ρωσίας στο Βορρά). Το θέρος του 1621 ο Γουσταύος εξαπέλυσε επίθεση κατά της Πολωνίας, μεταφέροντας το στρατό του στη Αιβονία και κυριεύο­ ντας την πρωτεύουσά της Ρίγα, οπότε α­ πέκτησε τον έλεγχο των εμπορικών δια­ δρόμων της Βαλτικής και της ποταμο­ πλοΐας στον ποταμό Ντβίνα. Το 1624 (9 Ιουλίου), η Σουηδία συνομολόγησε τη Συνθήκη της Κομπιέννης, συμμαχώντας με τη Γαλλία, την Ολλανδία και την Αγγλία κατά των Καθολικών. Το 1625 ο Γουσταύος κατέλαβε το Ντόρπατ και εξεδίωξε οριστικά τους Πολωνούς από όλη τη Αιβονία. Ενα χρόνο αργότερα ει­ σέβαλε στην Ανατολική Πρωσσία (που ή­ ταν υπό πολωνική διοίκηση) και μέσα σε τρία χρόνια την κατέλαβε ολοκληρωτι­ κά. Ετσι, όταν στις 5 Οκτωβρίου του 1629 ο δαιμόνιος καρδινάλλιος Ρισελιέ (πρωθυπουργός της Γαλλίας), εκπρόσω­ πος της πατρίδας του, της Αγγλίας και του Βραδεμβούργου, πέτυχε την Ανα­ κωχή του Αλτμαρκ μεταξύ Σουηδίας και Πολωνίας, ο Γουσταύος-Αδόλφος ήταν ελεύθερος να εξαπολύσει επιθετικό πό­ λεμο κατά των Καθολικών στο γερμανι­ κό έδαφος, όπου οι μαρτυρικοί προτε­

στάντες τον ανακήρυξαν "προστάτη” τους, αποδίδοντάς του τον τίτλο Ο Λ έ­ ων του Βορρά". Στις 4 Ιουλίου 1630 ο Γουσταύος ει­ σέβαλε στο Ούζεντομ οδηγώντας 13.000 άνδρες, κατόπιν δε προήλασε στο Στεττίνο και στην περιοχή του Μεκλεμβούργου, με κλιμακωτά αυξανόμενη δύναμη που έφθασε τελικά τις 40.000 άνδρες. Μετά δε από την απόλυση του μεγάλου εχθρού του, Στρατάρχη Βαλλενστάϊν, από τον αυτοκράτορα. ο Γουσταύος κα­ τέστη ο μέγιστος κίνδυνος για τον Κα­ θολικό συνασπισμό, μη έχοντας αντάξιο αντίπαλο. Στις 23/1/1631. με την υπογρα­ φή της Συνθήκης του ΜπερβόΑντε με τη Γαλλία, πέτυχε ραγδαία οικονομική ενί­ σχυση, ενώ στις 13/4/1631 κατέλαβε "εξ εφ όδου” μετά από ταχύτατη κα: αακρά αιφνιδιαστική πορεία, τη Φρανκφούρτη επί του ποταμού Οντερ. Τον Ιούλιο και τον Αύγουστο της ίδιας χρονιάς ο Γουσταύος, δίχως εφόδια πλέον περιχα­ ρακώθηκε στο Βέρμπεν, όπου κα. απέκρουσε δύο σφοδρές επιθέσεις των α­ ντιπάλων υπό τον Τίλλυ (που είχε αλλά­ ξει στρατόπεδο, πολεμώντας πλέον στις τάξεις του αυτοκρατορικού στρατό^ Στις 11/9/1631 ο Ιωάννης-Γεώργιος της Σαξωνίας, με 16.000 άνδρες. ενώθη­ κε με τους 26.000 Σουηδούς υπό -ον Γουσταύο, ο οποίος έξι ημέρες αργότε­ ρα συνέτριψε τους αυτοκρατορικουο στο Μπράϊτενφελντ (6 km βορείως της Λειψίας) και την επομένη κατέλαβε τ π Λειψία. Από το Σεπτέμβριο ως το Δ εκέμ ­ βριο του 1631 ο Γουσταύος κατέλαβε τη Ρηνανία και απλώθηκε σε όλη τη βόρεια Γερμανία, διαθέτοντας μαζί με τους συμμάχους του 80.000 άνδρες. Μετά την εκπόρθηση του Μάϊντς >22 121631 διεχείμασε εκεί και τον Απρίλιο του 1632 εισέβαλε στη νότια Γερμανία. ~ότε ο αυτοκράτορας ανεκάλεσε τον Στρατάρ­ χη Βαλλενστάϊν στην ενεργό ^ττπρεσία Ο Γουσταύος, προελαύνοντας ακάθε­ κτος, συνέτριψε στις 15 και 16 Απριλίου τον Τίλλυ (που τραυματίστηκε θανάσι­ μα) στη μάχη του ποταμού Λεχ. με αιφ­ νιδιαστική επίθεση μετά από ταχεία διά­ βαση του ποταμού σε επιλέμβιο γέφυρα έμπνευσης του Γουσταύου. Κατόπιν οι Σουηδοί κατέλαβαν το Αουγκσμπουργκ, το Μόναχο και ολόκληρη τη νότια Βαυα­ ρία. Ο Γουσταύος δεν άργησε να συνα­ ντήσει το μεγάλο του αντίπαλο Βαλλενστάϊν: με 45.000 άνδρες επιτέθηκε ενα­ ντίον των 60.000 του Βαλλενστάϊν κοντά στο Φυρθ, στο κάστρο του Αλτε Βέστε. Ο στρατάρχης είχε επιλέξει άριστα τις

■■

ΣΤΡΑΤΙΩ ΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ

Το βασιλικό σάβανο κόβεται από το νυστέρι. Διατηρημένο στη Στοκχόλμη αυτό το σάβανο, αντιστοιχεί πραγματικά στο βασιλιά. Ο Ουλφ Γκύλλενστεν του Κέντρου Βιοϊατρικής της Ουψάλα αφαιρεί μικροδείγματα του υφάσματος για να αναλύσει το αίμα. Δεξιά, οι ίνες του σαβάνου στο μικροσκόπιο, μεγεν9υμένες 25 φορές.

44 ■■

αμυντικές τοποθεσίες του, ώστε να πε­ ριορίσει τη δράση του τρομερού σουη­ δικού ιππικού και πυροβολικού. Οιαυτοκρατορικοί απέκρουσαν τους Σουηδούς, προξενώντας τους βαρύτατες απώλειες, και αμέσως μετά στράφηκαν προς Βορρά, εισβάλλοντας στη Σαξωνία. Ο Βαλλενστάϊν πλημμύρισε την πε­ ριοχή γύρω από τη Λειψία με 35.000 άν­ δρες. Ο Γουσταύος έσπευσε να διαβεί τον ποταμό Ζάαλε (παρά την εχθρική παρενόχληση) με 22.000 άνδρες και 60 πυροβόλα και περιχαρακώθηκε στο Νάουμπουργκ από τις 9 ως τις 15 Νοεμβρί­ ου, περιμένοντας ενισχύσεις. Αμέσως ο Βαλλενστάϊν έστειλε τον Στρατηγό Παππενχάϊμ με ένα ισχυρό τμήμα στο Χάλλε. Ο Γουσταύος, μαθαίνοντας τον ελιγμό του αντιπάλου του και φ οβούμε­ νος επαπειλούμενη προσεχή περικύ­ κλωση, έσπευσε τάχιστα να επιτεθεί κα­ τά του εχθρού. Οι αυτοκρατορικοί είχαν παραταχθεί δυτικά του Λύτσεν με 40 πυροβόλα και είχαν ετοιμάσει “ ανάχωμα ανάσχεσης” . Το πρωί της 16ης Νοεμβρί­ ου, μετά από πολύωρο καταιγισμό πυρο­ βολικού (“ τυφλό” , λόγω πυκνής ομί­ χλης), περί τις 11.00 οι Σουηδοί επιτέθη­ καν εναντίον ολόκληρου του εχθρικού μετώπου. Είχαν συγκροτήσει ευθύγραμμους, λεπτούς σχηματισμούς εναντίον των πυκνών αυτοκρατορικών τετραγώ­

ΣΤΡΑΤΙΩ ΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ

νων, βάθους 45 ανδρών. Η δεξιά σουηδι­ κή πτέρυγα υπό τον Γουσταύο προξένη­ σε ρήγμα στην αυτοκρατορική παράτα­ ξη: επιτιθέμενη μέσα από το ανάχωμα, κατεδίωξε το αυτοκρατορικό ιππικό υπό τον Κόμητα Χάϊνριχ Χόλις, το οποίο υπο­ χωρώντας αναμίχθηκε με τα φίλια πυρο­ βόλα, απαγορεύοντας έτσι τη χρήση τους. Εμπρός στον κίνδυνο της κατάρ­ ρευσης, ο Βαλλενστάϊν διέταξε να πυρπολήσουν το Λύτσεν και με το προ­ πέτασμα καπνού που προσέφερε η φο­ ρά του ανέμου εξαπέλυσε αιφνιδιαστική αντεπίθεση ιππικού κατά της αριστερός πτέρυγας των Σουηδών υπό τον Β ε ρ ­ νάρδο της Βαϊμάρης. Οι Σουηδοί άντεξαν το πλήγμα και ο Γουσταύος κάλπασε με τους ιππείς του για να ενισχύσει την πληττόμενη πτέρυγα. Κατά τη διάρκεια αυτής της εμπλοκής των αντιπάλων ιπ­ πέων, ο Γουσταύος έπεσε νεκρός από μία σφαίρα που του διαπέρασε το ήπαρ και το δεξιό πνεύμονα, ενώ σύμφωνα προς την ιστορική αφήγηση, είχε ήδη τραυματιστεί λίγο πριν στον αριστερό του βραχίονα από άλλη σφαίρα. Για τη

Η δραματική στιγμή του επερχομένου θανάτου. Στην κορύφωση της μάχης ο Γουσταύος πέφτει από το άλογό του, κτυπημένος από την μοιραία σφαίρα, εν μέσω εχθρών και συμπολεμιστών.

Οι εκσ τρ α τείες του Γουσταύου Αδόλφου (1630-1632) **«► Η προέλαση του σουηδικού στρατού

Stockholm μοιραία σφαίρα διάφοροι συγγρα­ φείς ισχυρίστηκαν πως ήταν σουη­ δική που βλήθηκε από λάθος μέσα στη σύγχυση, κατά την κορύφωση της μάχης. Τελικά οι Σουηδοί (υπό τον Βερνάρδο πλέον) νίκησαν τους αντιπάλους τους χάνοντας 10.000 άνδρες, ενώ ο Βαλλενστάϊν, που υποχώρησε προς το Χάλλε, έχασε 18.000 άνδρες. Ο Γουσταύος Β'-Αδόλφος, ο “ βασιλιάς-πολεμιστής” , πέρασε στην αθανασία της δόξας και στα “ Ηλύσια πεδία” της στρατιωτικής Ιστορίας, ανάμεσα στους άλλους μεγάλους στρατηλάτες. Τις συνθή­ κες και τον τρόπο θανάτου του ε ­ στεμμένου πολέμαρχου, μελέτησε μια πρωτότυπη εκ των υστέρων 6ιοϊατρική έρευνα “ παλαιοπαθολογίας” , ενός πολυσύνθετου γνωστι­ κού κλάδου των βιοϊατρικών επι­ στημών που συχνά συναντά και πι­ στοποιεί την Ιστορία. Με τη χρήση των μεθοδολογικών και υλικοτεχνικών εξελίξεων της Ιατρικής, αναδιφείται η Ιστορία, ξεδιαλύνονται οι

ΓΊροσαρτημένες περιοχές Συμμαχικές περιοχές

SUEDE DÄNEMARK ; Pennemünde

C Λ>_, ' · . ·.; ·’ 26.6.1830/ Hambourg

* '* “ PO M ER A N IE

r BREM E METCKLEMBOURG' BR A N D EBO U R G t

1? β ··η · ί · ·ΐτ8Π θίθΠ -8υΓ·

Breitenfeld ^Döder 3.4.163 / 7 .9 J6 3 *rX * MARCHE -—Lützen > Franciort-sur- / : 6,11. iBSS1 ie-Main«« », ,. /,·' \ : Λ SAXE

u

r .:

-Nuremberg 24.8.1632

Lech— 15.4.1632*fc ? Munich

AUTRICHE

0 km

200

θρύλοι και ζυγίζονται κριτικά οι αφηγή­ σεις. Ετσι, μετά από τέσσερις περίπου αιώνες από το θ ά .- τ ; το Εθνικό Εγκληματολογικό Ινστιτούτο του Αινκέπιγκ, το Κέντρο Βιοϊατρικής της Ουψάλα, σι συντηρητές του Μουσείου Βασιλικών Κειμηλΰβν της Στοκχόλμης και ο φημισμένος φντσγράφος ιστορικών θεμάτων Λένναρτ Νίλ_ :_ σσον, συνεργάστηκαν για να κ διεξοδικά τα όποια ιστορικά ελί υπήρχαν γύρω από το θάνατο χαστου γενναίου Γουσταύου. Ο βασιλιάς, σύμφωνα IQ O C X tl.C παράδοση, δεν έφερε θ _ : νο μία χλαίνη μάχης, ως έμ~3α<το ϊ ί ·μα θάρρους και π ε ρ ι ^ ; : . " ~ . r: νάτου. Ο τολμηρός Σουηδός Ι ι ■ ί~ζ-ζ να κινείται μεταξύ των συνττ. ■ του εμψυχώνοντας τους μαχη~Ξς E t c και την ώρα που έσπευδε για την ενί­ σχυση της αριστερός πτέρι.ας CZ-· 2κτος στην ουσία λόγω της αφελούς αρ­ χαίας παράδοσης, επήλθε δραματική στιγμή. Η κρίσ.~- σοαίρα που διαπέρασε το ήπαρ κα. το δεΞ.: τ : . πνεύμονα τον έρριξε από το άλα ·: τ : . αιμόφυρτο, οπότε εκπνέοντα: If-. 5—·ϊ και το τελειωτικό πλήγμα: ένα 8 tt||n στον κρόταφο. Οι άνδρες του μεσα σ τ ; . πανικό σκόρπισαν και άφησαν τη σκρά του ηρωικού νεκρού στο έδαφος νερ.κές ώρες αργότερα ξαναβρ’-^α. μα του σκυλευμένο και απογυι_____ε ■: εκτός από τις μπότες και τα τρία διαδο­ χικά καταματωμένα πουκάμισα -ι : νη του Γουσταύου είχε μ ε τ α .ε ^ Γε _c επινίκιο λάφυρο πολέμου σ— . αιΞ-; U0Q τροπαίων και θησαυρών του αι/τοκράτορα Φερδινάνδου του Β Ο θάνατος του ~ ζ . ~ ζ : - : : πολλά ερωτηματικά: έπεσε θύμα ενός ε­ χθρικού βλήματος ή μιας αποτρόπακις συνωμοσίας προδοτών που τον έπληξαν δόλια κατά την καίρια στιγμή (σπας ι­ σχυρίστηκαν κατόπιν διάφοροι ιστορι­ κοί); Ποιό όπλο χρησιμοπο.” -3·''*:ε για το θανάσιμο τραυματισμό και την κατα­ κρήμνισή του από το άλογο: Οι επιστή­ μονες που προσπάθησαν να διερευνήσουν τις συνθήκες του θανάτου, χρηοιμοποίησαν τη διασωζόμενη χλαίνη μά­ χης, τις μπότες, τα πουκάμισα, καθώς και το σάβανο του ηρωικού βασιλιά, που φυλάσσονται ως ανεκτίμητης αξίας κει­ μήλια της γενναίας και υπερήφανης ζω­ ής του. Μέσα από τα υπολείμματα της ενδυμασίας έγινε η προσπάθεια ανά­ πλασης ' του χρόνου, με την αναζήτηση δύο ιχνών: των κηλίδων του πηγμένου αίματος και των ελάχιστων ιχνών της

45

ΣΤΡΑΤΙΩ ΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ

πυρίτιδας που χρησιμοποιούσαν στα πυροβόλα όπλα της εποχής. Για την επιστημονική αυτή “ ανάστα­ ση” του Γουσταύου, ορίστηκε ως α­ ψευδής μάρτυρας ο φημισμένος φωτο­ γράφος Νίλσσον, ενώ ο βιολόγος Στιγκ Χόλγκερσσον διεξήγαγε την έρευνα πι­ στοποίησης “ ανθρώπινης προέλευσης” στις κηλίδες του πηγμένου αίματος, οι οποίες είχαν να προσφέρουν και άλλες πληροφορίες: την ομάδα αίματος του βασιλιά στο σύστημα Α,Β,Ο (που ταξινο­ μεί τέσσερις ομάδες: A, Β, A B και Ο), κα­ θώς και την ύπαρξη ή μή του παράγοντα Rhesus (Rh+ ή Rh-). Αυτή η ιδιότητα που έχει το ανθρώπινο αίμα, να ομαδοποιείται εξ’ αιτίας της ύπαρξης ιδιαιτέρων για κάθε τύπο αντιγονικών ουσιών που συγκολλούν τα αντισώματα, δεν εξαλεί­ φεται με την πάροδο του χρόνου. Ετσι, μια ποσότητα από ερυθρά αιμοσφαίρια που παρέμειναν στις ίνες των υφασμά­ των, ο Στιγκ Χόλγκερσσον τα επανέφε­ ρε με “ ενυδάτωση" σε φυσιολογική μορφολογία και κατόπιν, με τη χρήση τριών διαφορετικών ορών αντισωμάτων A, Β και Η σε τρεις διαφορετικούς δοκι­ μαστικούς σωλήνες, διενήργησε τη δ ο­ κιμασία "συγκόλλησης αντιγόνου-αντισώματος” , ώστε να αποδειχθεί σε ποιά κατηγορία θα αντιδρούσε το βασιλικό αίμα. Τελικά αποδείχθηκε ότι ο Γουσταύος ανήκε στην ομάδα Α, καθώς προκλήθηκε σταθερή συγκόλληση στο σωληνά­ ριο του αναλόγου αντιορού (ορού αντι­ σωμάτων). Από τις πηγμένες αιματοκηλίδες του βασιλιά, εκτός από τα ερυθρά αιμοσφαίρια, παρασκευάσθηκαν επίσης και λευκά αιμοσφαίρια. Από αυτά ο Ούλφ Γκύλλενστεν, του εργαστηρίου 6ιοϊατρικής της Ουψάλα, μελέτησε το μιτοχονδριακό DNA (φορέα του γενετικού κώδικα, αλλά και της ιδιαίτερης βιολογι­

Μετά το θάνατό του ο βασιλιάς απογυμνώθηκε, εκτός από τις μπότες και τα τρία πουκάμισά του. Η χλαίνη μάχης του δεν επεστράψη στην πατρίδα του, παρά μετά από πολλά χρόνια.

κής ταυτότητας του νεκρού, από τα υπερμικροσκοπικά κυτταρικά οργανίδια μιτοχόνδρια με το “ χρονοανθεκτικό” DNA), παίρνοντας δείγματα από κηλίδες αίματος του σαβάνου και των πουκαμί­ σων - αξίζει να σημειωθεί εδώ ότι έχει μελετηθεί μιτοχονδριακό DNA από μουμιοποιημένο ήπαρ ηλικίας περίπου 4.000 ετών και από οστικά τεμάχια ηλι­ κίας άνω των 750 ετών. Η μελέτη και των δύο δειγμάτων πιστοποίησε σαφώς ότι επρόκειτο για το “ ίδιο” αίμα (όχι μόνο από πλευράς ομάδας, αλλά και από τον ίδιο άνθρωπο), τόσο στα ενδύματα, όσο και στο σάβανο. Η αιματολογική και ταυτοποιητικήβιοϊδιοσυστασιακή έρευνα απέδωσαν κάποια συμπεράσματα, όχι όμως και η βαλλιστική έρευνα που διενήργησαν ει­

Ο Γουσταύος Αδόλφος είναι νεκρός, όμως ο στρατός του κερδίζει τη μάχη. - Ί Ω Τ ίΚ Η ΙΣ ΤΟ Ρ ΙΑ

δικοί της βαλλιστικής από το εγκληματολογικό εργαστήριο του Λινκέπιγκ: τα υπολειμματικά ίχνη πυρίτιδας που βρέ­ θηκαν στη χλαίνη μάχης του Γουσταύ­ ου, δεν στάθηκαν ικανά να μας δώσουν λεπτομερέστερες πληροφορίες, καθώς η πάροδος των αιώνων τροποποίησε τό­ σο τις φυσικές, όσο και τις χημικές ιδιό­ τητες της υπερμικροποσότητας που εί­ χε παρακρατηθεί από τις υφασμάτινες ί­ νες γύρω από την πύλη εισόδου της βο­ λίδας. Εξάλλου είναι πρόδηλο ότι η γνώ­ ση των απαραίτητων επιστημονικών στοιχείων για την “ εις βά θος” εξέλιξη αυτής της ιδιότυπης έρευνας, σχετίζε­ ται και με τις ανάγκες επανεκτίμησης των δεδομένων- οι οποίες προκύπτουν από την ελλιπή αντίληψη των δεδομέ­ νων χρήσης των όπλων του 17ου αιώνα. Μάλιστα δε η βαλλιστική, ως μέρος της εγκληματολογίας, της ιατροδικαστικής και της παθολογικής ανατομίας, χρονο­ λογείται μόνον από τις αρχές του αιώνα μας, συνεπώς δεν υπάρχουν οι ανάλο­ γες προγενέστερες έρευνες. Η κοπιώ­ δης και λεπτομερειακή προσπάθεια των ειδικών της βαλλιστικής δεν μπόρεσε να αποδώσει αποτελέσματα ανάλογα με το εύρος της προσπάθειας. Εστω και αν φωτίστηκαν σε βάθος μερικές πτυχές του θανάτου του Γουσταύου Αδόλφου, πάμπολλα σημεία παραμένουν μυστη­ ριώδη και το αίνιγμα παραμένει, πρό­ σφορο (δίχως αμφιβολία) για τεράστια περαιτέρω συνέχεια της ερευνητικής διαδικασίας.

ΙΩΑΝΝΗΣ ΣΤΟΥΡΑΣ Υποστράτηγος ε.α.

ΤΟ ΑΥΣΤΡΑΛΟ -

48

ΤΟΝ ΑΠ ΡΙΛΙΟ ΤΟΥ 1941 ΤΟ ΒΡΕΤΑΝΙΚΟ ΕΚΣΤΡΑΤΕΥΤΙΚΟ ΣΩΜ Α ΑΠΟΒΙΒΑΣΤΗΚΕ ΣΤΟΝ ΠΕΙΡΑΙΑ ΠΡΟΚΕΙΜ ΕΝΟ Υ ΝΑ ΣΥΝΔΡΑΜΕΙ ΣΤΟΝ ΑΓΩΝΑ ΤΗΣ ΕΛΛΑΔΑΣ ΕΝ ΟΨΕΙ ΤΗΣ ΓΕΡΜ ΑΝΙΚΗΣ ΕΙΣΒΟΛΗΣ ΣΤΟΝ ΕΛΛΗΝΙΚΟ ΧΩΡΟ ΤΟΝ ΟΓΚΟ ΤΟΥΤΟΥ ΑΠΟΤΕΛΟΥΣΑΝ ΑΥΣΤΡΑΛΟΙ ΚΑΙ ΝΕΟΖΗΛΑΝΔΟ Ι, 01 ΔΥΝΑΜΕΙΣ ΤΩΝ Ο ΠΟ ΙΩ Ν ΕΞΕΤΕΛΕΣΑΝ ΕΝΑΝ ΕΠΙΒΡΑΔΥΝΤΙΚΟ ΑΓΩΝΑ ΚΑΤΑ ΜΗΚΟΣ ΤΟΥ ΚΟΡΜΟΥ ΤΗΣ ΗΠΕΙΡΩΤΙΚΗΣ ΕΛΛΑΔΑΣ ΚΑΙ ΜΕΤΑ ΤΗΝ ΚΑΤΑΛΗΨΗ ΑΥΤΗΣ ΑΠΟ ΤΟΥΣ ΓΕΡΜΑΝΟΥΣ ΜΕΤΑΦΕΡΘΗΚΑΝ ΣΤΗΝ ΚΡΗΤΗ, ΟΠΟΥ ΚΑΙ ΑΝΤΙΜ ΕΤΩ ΠΙΣΑΝ ΑΠΟ ΚΟ ΙΝΟ Υ Μ Ε ΤΑ ΕΛΛΗΝΙΚΑ ΤΜΗΜΑΤΑ ΚΑΙ ΤΟ ΤΟΠΙΚΟ ΣΤΟΙΧΕΙΟ ΤΟΥΣ ΑΛΕΞΙΠΤΩΤΙΣΤΕΣ ΤΟΥΧΙΤΛΕΡΗ ΠΑΡΟΥΣΑ ΑΝΑΛΥΣΗ ΑΝΑΦΕΡΕΤΑΙ ΣΤΟ Ο ΔΟΙΠΟ ΡΙΚΟ ΤΟΥ ΑΥΣΤΡΑΛΟΝΕΟΖΗΛΑΝΔΙΚΟ Υ ΕΚΣΤΡΑΤΕΥΤΙΚΟΥ ΣΩΜΑΤΟΣ, ΩΣ ΦΟΡΟΣ ΤΙΜΗΣ ΣΤΟΥΣ ΠΕΣΟΝΤΕΣ, ΑΛΛΑ ΚΑΙ ΣΕ ΕΝΔΕΙΞΗ ΕΥΓΝΩΜΟΣΥΝΗΣ ΣΤΟΥΣ ΕΠΙΖΩΝΤΕΣ.

ΕΚΣΤΡΑΤΕΥΤΙΚΟ ΣΩΜΑ ΣΤΗΝ ΕΛΛΑΔΑ

(ΑΠΡΙΛΙΟΣ-ΜΑΪΟΣ 1941)

ΣΤΡΑΤΙΩ ΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ

ΝΕΟΖΗΛΑΝΔΙΚΟ ην αυγή της 28ης Οκτωβρίου 1940, μετά την απόρριψη του ι­ ταλικού τηλεσιγράφου, από την Ελληνική κυβέρνηση, τα συγκεντρωμένα στην Αλβανία στρατεύ­ ματα του Μουσολίνι εισέβαλαν στο ελ­ ληνικό έδαφος, ελπίζοντας σε ένα γρή­ γορο και νικηφόρο για τα ιταλικά όπλα αγώνα. Οι προβλέψεις όμως του Ντούτσε γρήγορα διαψεύσθηκαν. Ο Ελληνι­ κός Στρατός, μετά την επιτυχή αναχαίτι­ ση της ιταλικής εισβολής, ανέλαβε την

Τ

πρωτοβουλία των ενεργειών και μετά από ένα νικηφόρο πεντάμηνο αγώνα α­ πελευθέρωσε τη Βόρεια Ηπειρο και λίγο έλειψε να πετάξει τον εισβολέα στη θά­ λασσα αν δεν τον κτυπούσε πισώπλατα η Γερμανία. Το Μάρτιο του 1941 ο ταλός δικτάτορας, θέλοντας να διασώσει το γόητρο του Ιταλικού Στρατού, αλλά και για να εντυπωσιάσει το σύμμαχό του Χίτλερ, εξεδήλωσε κατά των ελληνικχν δυνάμεων τη μεγάλη εαρινή επίθΐση η οποία είχε καταλήξει σε μεγάλη και ανε-

49

Αυστραλοί στρατιώτες αμύνονται στην κοιλάδα των Τεμπών (πίνακας του William Dargie στο Australian War Memorial).

Η γερμανική επίθεση στην Ελλάδα και οι κατευθύνσεις υποχώρησης του ΒΕΣ. ΣΤΡΑΤΙΩ ΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ

πανόρθωτη ήττα των Ιταλών. Μπροστά στα μάτια του Μουσολίνι, δώδεκα ιταλι­ κές μεραρχίες, με ισχυρή αεροπορία και άφθονα εφόδια, είχαν ριχτεί σε έξι κα­ ταπονημένες ελληνικές μεραρχίες δί­ χως αεροπλάνα και δεν πήραν ούτε σπι­ θαμή γης. Την Ελλάδα όμως, παρά τις επι­ τυχίες της έναντι των Ιταλών, την απα­ σχολούσε η στάση της Γερμανίας, στρα­ τεύματα της οποίας είχαν εισέλθει από τις 2 Μαρτίου 1941 στη Βουλγαρία, ενώ η Γιουγκοσλαβία έπαιζε διπλό παιχνίδι και η Τουρκία φοβόταν να πολεμήσει, έ­ χοντας από πάνω της το ρωσικό όγκο, σύμμαχο ακόμα των Γερμανών. Ο Χίτλερ, βλέποντας την κατάσταση αυτή και θέλοντας να ξεκαθαρίσει τα πράγματα, αποφάσισε να επιτεθεί κατά της Ελλάδας θέτοντας σε εφαρμογή το πολεμικό σχέδιο “ Marita” , την εκπόνηση του οποίου το Γερμανικό Επιτελείο είχε αρχίσει από τις αρχές Νοεμβρίου του 1940. Η κατάληψη της Ελλάδας, αλλά και ο έλεγχος ευρύτερα της Βαλκανικής, είχε ιδιαίτερη σημασία για τους Γερμανούς, μετά μάλιστα από την από του θέρους του 1940 απόφαση του Χίτλερ να στρα­ φεί κατά της Ρωσίας -σε εφαρμογή του σχεδίου “ Barbarossa” , οι γενικές οδη­ γίες του οποίου εκδόθηκαν στις 18 Δ ε ­ κεμβρίου 1940. Στο μεταξύ στη Ρουμα­ νία, η οποία είχε προσχωρήσει στον Αξο­ να, άρχισε από το Δεκέμβριο του 1940 η συγκέντρωση της 12ης Γερμανικής Στρατιάς του Στρατάρχη φον Λιστ. Στις 9 Μαρτίου 1941 οι εμπροσθο­ φυλακές των στη Βουλγαρία γερμανι­ κών στρατευμάτων προωθήθηκαν και α­ ναπτύχθηκαν κατά μήκος των ελληνοβουλγαρικών συνόρων. Στις 17 Μαρτίου, σε σύσκεψη που έγινε στην Καγκελαρία, αποφασίστηκε η κατάληψη ολόκληρης της ηπειρωτικής και της νησιωτικής Ελλάδας. Παράλληλα με τις στρατιωτι­ κές προπαρασκευές ο Χίτλερ, με διάφο­ ρες πιέσεις και βολιδοσκοπήσεις, προ­ σπάθησε να εξασφαλίσει την ειρηνική υποταγή της Ελλάδας στη Γερμανία. Ομως όλες οι σχετικές προτάσεις προσέκρουσαν στη μοίρα της Ελληνικής ι­ στορίας, η οποία θέλει πάντοτε τους λί­ γους Ελληνες να αντιστέκονται στη βία, να αντιμετωπίζουν τους πολλούς και δυνατούς έναντι οιουδήποτε τιμήμα­ τος. Ετσι η Ελλάδα ήταν υποχρεωμένη να αντιμετωπίσει και τη γερμανική απει­ λή. Η δυσμενής για την Ελλάδα κατά­ σταση μπορούσε να μεταβληθεί μόνο με έγκαιρη και σοβαρή βρετανική ενί­ σχυση, σε συνδυασμό με τη συμπαράτα­ ξη της Γιουγκοσλαβίας στο πλευρό των συμμάχων. Το Δεκέμβριο του 1940 ο Τσώρτσιλ, μέσω των Υπηρεσιών Πληρο­ φοριών του, ενημερώθηκε για τις προ­ θέσεις του Χίτλερ να εισβάλει στη Ρω­ σία ακολουθώντας τα βήματα του Μέγα

Ναπολέοντα, υπό την προϋπόθεση κα­ τάληψης της Τουρκίας. Επίσης από τους Αμερικανούς πληροφορήθηκε ότι η Γι­ ουγκοσλαβία θα ανθίστατο έναντι του Αξονα σε περίπτωση ενέργειας τούτου κατά της Ελλάδας. Κατόπιν τούτων και για ευρύτερους λόγους εξυπηρέτησης των βρετανικών συμφερόντων στη Μέση Ανατολή, προσφέρθηκε να βοηθή­ σει την Ελλάδα. Προς το σκοπό αυτό έγιναν διάφορες συσκέψεις αρμοδίων παραγόντων και αποφασίστηκε η απο­ στολή ενός βρετανικού εκστρατευτικού σώματος στην Ελλάδα, με ελάχιστες ελ­ πίδες επιτυχίας. Στις διαβουλεύσεις που έγιναν με τη συμμετοχή του Αγγλου υπουργού Εξωτερικών Ηντεν, του αρχη­ γού του Βρετανικού Επιτελείου και άλ­ λων, ο Ελληνας Αρχιστράτηγος Αλέξαν­ δρος Παπάγος επέμενε για επαρκή βοή­ θεια, καθώς η αποβίβαση βρετανικών στρατευμάτων στην Ελλάδα θα αποτελούσε αφορμή για γερμανική επέμβαση. Το Εκστρατευτικό αυτό Σώμα, που συγκροτήθηκε από στρατεύματα που δρούσαν στη Μέση Ανατολή υπό τον Στρατηγό Ουϊλσον, αποτελείτο από 24.206 Αγγλους, 17.125 Αυστραλούς και 16.720 Νεοζηλανδούς. Στο Ναύαρχο Κάνιγκαμ ανατέθηκε η σχεδίαση της προώ­ θησης της δύναμης αυτής, με το υλικό της, στην ηπειρωτική Ελλάδα. Η λογιστι­ κή υποστήριξη της επιχείρησης ήταν τρομακτική, αν ληφθεί υπόψη ότι απαι­ τούσε 8.588 φορτηγά αυτοκίνητα, 300 πεδινά πυροβόλα, 80 άρματα, 30 τεθω­ ρακισμένα οχήματα, 5 νοσοκομεία εκ­ στρατείας, 3 συνεργεία επισκευών εκ­ στρατείας και πολλές εκατοντάδες τόννους πυρομαχικών και λοιπών εφοδίων, για τη συντήρηση αυτής τουλάχιστον για ένα τρίμηνο. Ακόμα ήταν αναγκαία η μεταφορά πλοίων από την Ερυθρά θά­ λασσα και τον Ινδικό ωκεανό, χωρίς αε­ ροπορική κάλυψη, με γερμανική αερο­ πορική παρουσία στη Μεσόγειο, δυνα­ τότητα ναρκοθέτησης του Σουέζ από τους Γερμανούς, περίπτωση επέμβασης του Ιταλικού Στόλου κλπ. Παρά τις δυσκολίες που αντιμετώπιζε, ο Κάνιγκαμ, έχοντας υπόψη του την αντίληψη του Ναυάρχου Νέλσον “ Η νίκη δεν πη­ γαίνει αναγκαστικά με τον έχοντα τον ι­ σχυρότερο στόλο, αλλά με τον στόλαρ­ χο που διαπράττει τα λιγότερα σφάλμα­ τα” , άρχισε την επιχείρηση και η πρώτη νηοπομπή, αποτελούμενη από πέντε μεταφορικά με συνοδεία τριών κατα­ δρομικών, απέπλευσε από την Αλεξάν­ δρεια στις 4 Μαρτίου 1941. Προοδευτι­ κά και μέχρι τη γερμανική εισβολή απο­ βιβάστηκαν στην Ελλάδα οιπροαναφερθείσες δυνάμεις, οι οποίες -σύμφωνα με τα σχέδια επιχειρήσεων- μετά την απο­ βίβασή τους στον Πειραιά προωθήθη­ καν στη βόρεια Ελλάδα. Ο ελληνικός λαός επεφύλαξε θερμή υποδοχή στους στρατιώτες της μακρι­ νής Αυστραλίας και της Νέας Ζηλαν-

δίας. Ηταν η δεύτερη φορά που στρα­ τιώτες των δύο αυτών χωρών θα αγωνί­ ζονταν επί ελληνικού εδάφους. Η πρώ­ τη “γεύση” από την Ελλάδα είχε ληφθεί κατά τον Α ’ Παγκόσμιο Πόλεμο, όταν στην επιχείρηση της Καλλίπολης δυνά­ μεις του ANZAC (Australian New Zealand Army Corps) χρησιμοποίησαν τη νήσο Λήμνο ως βάση επιχειρήσεων εναντίον των Τούρκων στα Δαρδανέλλια. Οι μα­ κρινοί αυτοί επισκέπτες-αγωνιστές, βλέποντας την υποδοχή που τους επι­ φυλασσόταν από έναν τόσο φιλικό πλη­ θυσμό, έμειναν κυριολεκτικά έκπλη­ κτοι. Για πρώτη φορά από την άφιξή τους στη Μέση Ανατολή βρίσκονταν σε χώρο του οποίου το κλίμα και η διαμόρ­ φωση θύμιζαν, ιδιαίτερα στους Αυστρα­ λούς, την πατρίδα τους. Να πως περι­ γράφει ο ιστορικός Gavin Long την υπο­ δοχή: “ ...Καθώς τα πλοία πλησίαζαν στο λιμάνι του Πειραιά, οι ακτές έμοιαζαν με αυτές της πατρίδας μας. Το έντονο φως, τα δέντρα και οι πρασινισμένες πλαγιές των λόφων και τα καθαρά νερά προκάλεσαν αναμνήσεις από τα λιμάνια της Αυστραλίας. Ηταν εντελώς παράξενο που βρισκόμαστε μεταξύ φίλων οι οποί­ οι μας πετούσαν άνθη... ήταν μία αντί­ θεση σε σύγκριση με την έρημο, όπου βαδίζαμε με τα μάτια, τα αυτιά και τη μύτη γεμάτα από άμμο. Τώρα αναπνέαμε καθαρό λουλουδιασμένο αέρα...” . Το προωθηθέν στη βόρεια Ελλάδα Βρετανικό Εκστρατευτικό Σώμα ανα­ πτύχθηκε στην τοποθεσία Βερμίου, προς απόφραξη των διαβάσεων Κάτω Βερμίου και Πιερίων και του πεδινού διαδρόμου Κατερίνης, και διέθετε: - Το 1ο Αυστραλιανό Σώμα Στρατού υπό τον Αντιστράτηγο Μπλάμεϋ, με την 6η Αυστραλιανή Μεραρχία (16η και 19η Ταξ.) υπό τον Υποστράτηγο Μάκεϋ στη στενωπό της Χάδοβας και τη 2α Νεοζηλανδική Μεραρχία (4η, 5η, 6η Ταξ.) υπό τον Υποστράτηγο Φράϋμπεργκ στον πα­ ραλιακό τομέα της Κατερίνης. - Την 1η Βρετανική Τεθωρακισμένη Ταξιαρχία στην Εδεσσα, με απόσπασμα καταστροφών δυτικά του Αξιού ποτα­ μού. - Στο αριστερό της τοποθεσίας και πίσω από την ελληνική 20ή Μεραρχία Πεζικού, που είχε ως αποστολή την εξα­ σφάλιση των διαβάσεων του βόρειου Βερμίου, είχε συγκροτηθεί το Απόσπα­ σμα Αμυνταίου που αποτελείτο από βρετανικές δυνάμεις. Δεξιά και αριστερά τούτων είχαν α­ ναπτυχθεί ελληνικές δυνάμεις, κατά μή­ κος των ελληνικών συνόρων. Οι Γιουγκο­ σλάβοι, υιοθετώντας πρόταση του Ελληνα αρχιστράτηγου Αλεξ. Παπάγου, κάλυπταν με 4 Μεραρχίες τη νότια Σερ­ βία - από γερμανική εισβολή από το βουλγαρικό έδαφος. Την αυγή της 6ης Απριλίου 1941 άρ­ χισε η γερμανική επίθεση εναντίον της Ελλάδας και της νότιας Γιουγκοσλα­

Ανδρες της 6ης Αυστραλιανής Μεραρχίας επί του καταδρομικού HMAS “ Perth” , εν πλω προς την Ελλάδα.

βίας, ενώ, ταυτόχρονα, εχθρικά αερο­ σκάφη ορμώμενα από τη Βουλγαρία βομβάρδιζαν τα λιμάνια του Πειραιά και της Ελευσίνας, προκαλώντας σοβαρές καταστροφές. Οι Γερμανοί στον τομέα των ελληνι­ κών οχυρών κατά μήκος της ελληνοβουλγαρικής μεθορίου, παρά τις σφο­ δρές επιθέσεις τους δεν πέτυχαν τίπο­ τα το αξιόλογο. Τα οχυρά άντεξαν στη γερμανική ισχύ και οι Ελληνες στρατιώ­ τες παρέμειναν εκεί αγωνιζόμενοι ένα­ ντι τρομερά υπέρτερου αντιπάλου. Στο αριστερό τους όμως οι Γερμανοί, αφού συνέτριψαν τη γιουγκοσλαβική άμυνα, ξεχύθηκαν στην κοιλάδα του Αξιού πο­ ταμού κατευθυνόμενοι προς τη Θεσσα­ λονίκη και η κατάσταση από τις 9 Απριλί­ ου έπαιρνε σοβαρή τροπή. Η κατάρ­ ρευση της Γιουγκοσλαβίας δημιουργού­ σε κινδύνους αποκοπής των αμυνόμε­ νων δυνάμεων στο Βέρμιο, γεγονός που οδήγησε στην αναδιάταξη του Βρετανι­ κού Εκστρατευτικού Σώματος και στην εγκατάσταση τούτου στην τοποθεσία Κλειδί-Βέρμιο-Ολυμπος. Η στενωπός Κλειδιού ανατέθηκε σε συγκρότημα

υπό τον Αυστραλό Υποστράτηγο Μάκεϋ το οποίο περιελάμβανε: - Τη διοίκηση 19ης Αυστραλιανής Τα­ ξιαρχίας, με το 1ο Αυστραλιανό Α/Τ Σύ­ νταγμα Πυροβολικού, δύο αυστραλιανά τάγματα πεζικού, ΜΚ τάγμα ανιχνευτών της 1ης ΤΘ Βρετανικής Ταξιαρχίας και ένα νεοζηλανδικό Τάγμα Πολυβόλων, από τις δύο πλευρές της στενωπού - Το Σύνταγμα Δωδεκανησίων στην περιοχή Βεύης-Κλειδίου. - Την 1η ΤΘ Βρετανική Ταξιαρχία, ως εφεδρεία στο χωριό Πέρδικας Το 1ο Αυστραλιανό Σώμα Στρατού ή­ ταν δεξιότερα, με την 2α ΝΖ Μεραρχία στις διαβάσεις Ολύμπου και την 16η Αυστραλιανή Ταξιαρχία στο νότιο Β έ ρ ­ μιο. Στο μεταξύ οι Γερμανοί στις 8 Απριλί­ ου είχαν καταλάβει τα Σκόπια και το α­ πόγευμα της επομένης το Μοναστήρι, συνεχίζοντας δε την προέλασή τους προς Νότο. το μεσημέρι της 10ης Απρι­ λίου εισηλθαν στην ανυπεράσπιστη Φλώρινα και έστρεψαν την κύρια προσπάθειά τους για τη διάνοιξη της στενω­ πού Κλειδιού (Κιρλί-Δερβέν). ΣΤΡΑΤΙΩ ΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ

Τη νύχτα της 10/11 Απριλίου προωθημένα γερμανικά μηχανοκίνητα τμήματα έλαβαν επαφή με την τοποθεσία Κλειδιού. Την επομένη, υπό δριμύτατο ψύχος και συνεχές χιονόνερο, δύο γερ­ μανικά τάγματα που επιτέθηκαν κατά των θέσεων των Αυστραλών αποκρούσθηκαν, ενώ τα άρματα των Γερμανών καθηλώθηκαν προ των ναρκοπεδίων. Στις 12 Απριλίου η επίλεκτη γερμανι­ κή μεραρχία “ Σωματοφυλακή S S Αδόλφος Χίτλερ” , με ισχυρή υποστήριξη πυροβολικού, επιτέθηκε κατά της τοπο­ θεσίας Κλειδιού, με κύρια προσπάθεια (ΚΠ) στο σημείο συνδέσμου του 2/8 Αυστραλιανού ΤΠ και του βρετανικού Μηχανοκινήτου Τάγματος Ανιχνευτών. Παρά τη σφοδρότητα της επίθεσης και τη σύμπτυξη του Τάγματος Ανιχνευτών (είχαν την εντύπωση ότι οι Αυστραλοί συμπτύχθηκαν λόγω υπερκέρασής τους από τους Γερμανούς), το αυστραλιανό τάγμα αντιμετώπισε γενναία τους επιτι­ θέμενους και διατήρησε τις θέσεις του μέχρι τις απογευματινές ώρες, οπότε, α­ φού δέχθηκε επίθεση από γερμανικά άρματα, υποχρεώθηκε σε άτακτη υπο­ χώρηση με σοβαρές απώλειες. Το άλλο 2/4 Αυστραλιανό ΤΠ., που αμυνόταν δυτικά της στενωπού διοικούμενο από τον Αντισυνταγματάρχη Dougherty, δεν ειδοποιήθηκε για τη σύμπτυξη λόγω κα­ ταστροφής των τηλεφωνικών γραμμών και υποχώρησε με τάξη τις βραδυνές ώ­ ρες, όταν πλέον οι Γερμανοί είχαν διεισδύσει στις γραμμές του. Περί τις 20.00 οι Γερμανοί εισήλθαν στο χωριό Πέτρα, ό­ που συνέλαβαν 60 Αυστραλούς και 40 Ελληνες αιχμαλώτους. Στο μεταξύ το Σύνταγμα Δωδεκανησίων αποσύρθηκε από νωρίς, μετά από σχετική διαταγή. Από το 2/8 Αυστραλιανό ΤΠ. διασώθη­ καν μόνο 250 άνδρες, ενώ το 2/4 Τάγμα απώλεσε έναν από τους τρεις λόχους του. Μετά την εγκατάλειψη της τοποθε­ σίας Κλειδιού, το Συγκρότημα Μάκεϋ έπαψε να υπάρχει και οι αυστραλιανές δυνάμεις επανήλθαν στο 1ο Αυστραλια­ νό Σώμα Στρατού, το οποίο από τις 12 Απριλίου έλαβε τον τίτλο “ Σώμα ANZAC" (Αυστραλονεοζηλανδικό Σώμα), σε ανάμνηση του αντίστοιχου του Α ’ Πα­ γκοσμίου Πολέμου. Από το πρωί της 13ης Απριλίου οι Γερμανοί, προελαύνοντας έλαβαν επα­ φή με την οπισθοφυλακή της βρετανι­ κής 1ης ΤΘ Ταξιαρχίας, η οποία έδωσε σκληρό αγώνα στην περιοχή Αμυνταίου και Πτολεμαϊδας καλύπτοντας τις λοι­ πές ελληνοβρετανικές δυνάμεις. Σύμφωνα με ληφθείσα στις 10 Απρι­ λίου απόφαση περί εγκατάστασης στην τοποθεσία Σινιάτσικο-Βούρινος-Καμβούνια-Πιέρια-Ολυμπος, η 2α ΝΖ Μ ε­ ραρχία από τις 12 Απριλίου άρχισε να κι­ νείται προς Ολυμπο-Πλαταμώνα, ενώ τμήματα επιβράδυνσης παρέμειναν στην περιοχή Κατερίνης. Η εγκατάστα­

ση του Σώματος ANZAC (Australian New Zealand Army Corps) στη νέα τοποθεσία ολοκληρώθηκε το βράδυ της 13ης Απρι­ λίου, ως εξής: - 2α Νεοζηλανδική Μεραρχία: 4η Τα­ ξιαρχία στα στενά Πόρτας, 5η Ταξιαρχία στενό Πέτρας και παραλιακή διάβαση Πλαταμώνα, 6η Ταξιαρχία Εφεδρεία στην Ελασσώνα. - 6η Αυστραλιανή Μεραρχία: 16η Τα­ ξιαρχία νότια των Σερβίων, 19η Ταξιαρ­ χία δυτικά των Σερβίων επί της δυτικής όχθης του Αλιάκμονα ποταμού, με νεοζηλανδικό τάγμα στο χωριό Ρύμνιο. Αποστολή τούτων ήταν η κάλυψη των από Κοζάνη και Κατερίνη αξόνων και των άλλων διαβάσεων προς Λάρισα. Η 1η Βρετανική ΤΘ Ταξιαρχία εγκατα­ στάθηκε στα Γρεβενά, ως εφεδρεία και πλαγιοφυλακή (στην τοποθεσία φυσικά είχαν αναπτυχθεί και ελληνικές δυνά­ μεις, λόγω όμως της φύσης του παρό­ ντος δημοσιεύματος δεν αναφέρονται). Εναντίον της τοποθεσίας αυτής θα ενεργούσαν επτάμισυ γερμανικές με­ ραρχίες, από τις οποίες οι τρεισήμισυ ή­ ταν τεθωρακισμένες. Ο Στρατηγός Ουϊλσον, διαβλέποντας την επικινδυνότητα της κατάστασης και μη έχοντας δυνατότητα αποστολής ενισχύσεων από την Αίγυπτο, αποφάσισε τη σύμπτυξη των συμμαχικών δυνάμεων στην τοπο­ θεσία των Θερμοπυλών, ενώ η 17η Αυστραλιανή Ταξιαρχία, η οποία έφθασε στην περιοχή των επιχειρήσεων στις 12 Απριλίου, αναπτύχθηκε στην περιοχή Καλαμπάκας για απαγόρευση της από Μέτσοβο και Γρεβενά εξόδου των Γερ­ μανών στη θεσσαλική πεδιάδα. Το πρωϊ της 14ης Απριλίου οι Γερμα­ νοί έφθασαν στην Κοζάνη καταδιώκο­ ντας τη βρετανική ΤΘ Ταξιαρχία, η οποία τη νύχτα της 14/15 του μηνός, υπό δυσμενείς καιρικές συνθήκες, συμπτύχθηκε νότια του Βενέτικου ποταμού και τη νύχτα της 15/16 έφθασε στην Καλα­ μπάκα, όπου βρισκόταν ήδη η 17 Αυστραλιανή Ταξιαρχία. Γερμανική επίθεση στις 15 Απριλίου εναντίον της 6ης Αυστραλιανής Μεραρ­ χίας στην περιοχή Ρύμνιο, αποκρούστηκε με σοβαρές απώλειες των επιτιθεμέ­ νων (200 νεκροί, 394 αιχμάλωτοι). Στον τομέα της 2ας Νεοζηλανδικής Μεραρ­ χίας η επίθεση τριών ενισχυμένων γερ­ μανικών μεραρχιών ανάγκασε τους Νεοζηλανδούς να συμπτυχθούν προς τον Αγ. Δημήτριο, ενώ δημιουργήθηκε κίν­ δυνος υπερκέρασης της όλης τοποθε­ σίας από την κατεύθυνση ΠλαταμώναςΤέμπη-Λάρισα. Προ της γενικής κατάστασης των ε ­ πιχειρήσεων στον ελλαδικό χώρο, σε συνάντηση το πρωί της 16ης Απριλίου στη Λαμία οι Στρατηγοί Ουϊλσον και Παπάγος αποφάσισαν τη σύμπτυξη των συμμαχικών δυνάμεων τη νύχτα της 16/17 Απριλίου στις Θερμοπύλες. Η 6η Αυστραλιανή Μεραρχία

Αυστραλοί στρατιώτες επισκέπτονται τον Παρθενώνα.

συμπτύχθηκε υπό την κάλυψη της 2ας Νεοζηλανδικής, με την 19η Ταξιαρχία να καταστρέφει τα σχήματά της, και διαβαίνουσα τον Αλιάκμονα από μια πρό­ χειρη γέφυρα κατευθύνθηκε πεζή στο χωριό Μικρόβαλτος και από εκεί με άλ­ λα οχήματα στο Δομοκό. Η 16η Ταξιαρ­ χία της, κινούμενη αργά λόγω του ορει­ νού εδάφους, απειλήθηκε από γερμανι­ κά τμήματα κινούμενα μέσω των ορει­ νών διαβάσεων του Κάτω Ολύμπου, Για την αντιμετώπιση της απειλής συγκροτήθηκε απόσπασμα υπό τον διοικητή της 16ης Ταξιαρχίας Ταξίαρχο Αλαιν (2 ΤΠ/16ης Ταξιαρχίας, 1ΤΠ της 5ης ΝΖ Τα­ ξιαρχίας) με αποστολή την επιβράδυνση των Γερμανών μέχρι το βράδυ της 18ης Απριλίου, εξασφαλίζοντας τη Λάρισα από τα ανατολικά. Περί το μεσημέρι της 18ης το Απόσπασμα Αλαιν δέχθηκε ι­ σχυρή γερμανική επίθεση, την οποία α­ ντιμετώπισε με απαράμιλλο θάρρος. Αργότερα ο Αλαιν θα γράψει: “ ...Ηταν μια φανταστική μάχη, όλοι ήταν στην πρώτη γραμμή, συμπεριλαμβανομένων και των πυροβόλων...” . Τη νύχτα της 18/19 Απριλίου το Απόσπασμα συμπτύ­ χθηκε προς τη Λάρισα, αλλά 5 χιλιόμε­ τρα βόρεια της πόλης δέχθηκε νέα γερ­ μανική επίθεση, αιφνιδιάστηκε και δια­ σκορπιζόμενο προς διάφορες κα­ τευθύνσεις έπαψε πλέον να υπάρχει ως οργανωμένη μονάδα. Η 2α ΝΖ Μεραρχία άρχισε να συμπτύσσεται στις 17 Απριλί­ ου, καλυπτόμενη από την 6η Ταξιαρχία της. Οι 5η και 4η Ταξιαρχίες της, μέσω των στενών Πέτρας και Πόρτας πέρασαν από τις γραμμές της 6ης και κα-

τευθύνθηκαν προς τις Θερμοπύλες. Τα τμήματα της 6ης Ταξιαρχίας, αφού ανα­ χαίτισαν γερμανική επίθεση, συμπτύχθηκαν τα μεσάνυχτα της 18/19 Απριλί­ ου. Η 1η βρετανική ΤΘ Ταξιαρχία συμπτύχθηκε από τα Γρεβενά προς την Καλαμπάκα, όπου, αφήνοντας απόσπα­ σμα της 17ης Αυστραλιανής Ταξιαρχίας ως οπισθοφυλακή, μέσω Τρικάλων κινήθηκε προς την Αταλάντη. Η 17η Αυστραλιανή Ταξιαρχία, κινού­ μενη μέσω του χωριού Ζάρκο, κάλυψε από τα δυτικά τα συμμαχικά τμήματα και αφού εκτέλεσε τις προβλεπόμενες καταστροφές στην οδό ΚαλαμπάκαςΤρικάλων, τη νύχτα της 18/19 Απριλίου κατευθύνθηκε προς το Μπράλλο. Το πρωϊ της 20ής Απριλίου 1941 τα συμμα­ χικά τμήματα ήταν ανεπτυγμένα στην τοποθεσία των Θερμοπυλών, που κά­ λυπτε μέτωπο 50 περίπου χιλιομέτρων από την ακτή μέχρι τη διάβαση του Μπράλλου. Εκεί οι εξασθενημένες δυνάμεις του Σώματος ANZAC (6η Αυστραλιανή Μεραρχία με τρεις ταξιαρ­ χίες στο Μπράλλο και 2α ΝΖ Μεραρχία με τρεις ταξιαρχίες στις Θερμοπύλες) θα αντιμετώπιζαν πέντε γερμανικές με­ ραρχίες (2 ΤΘ, 2 ορεινές και 1 πεζικού) που συνέχιζαν ακάθεκτα την προέλασή τους. Η βρετανική ΤΘ Ταξιαρχία ήταν α­ νεπτυγμένη στην περιοχή των Θηβών. Στο μεταξύ στις 13.00 της 19ης Απρι­ λίου, σε σύσκεψη του Γενικού Στρατη­ γείου παρουσία και του Στρατηγού Ουέϊβελ -με έγκριση της Ελληνικής κυβέρ­ νησης- αποφασίστηκε η εκκένωση της Ελλάδας από τα συμμαχικά στρατεύμα­

τα. Η απόφαση αυτή έθεσε σε συναγερ­ μό το στόλο του Κάνιγκαμ και στις 09.00 της 22ας Απριλίου η πρώτη νηοπομπή α­ πέπλευσε από την Αλεξάνδρεια για τα λιμάνια της Πελοποννήσου και της Αττι­ κής. Το βράδυ της 20ής Απριλίου ανατινάχθηκε η γέφυρα της Αλαμάνας στο Σπερχειό ποταμό από λανθασμένη πλη­ ροφορία και την επομένη τα γερμανικά τεθωρακισμένα ξεχύθηκαν στην πεδιά­ δα της Λαμίας. Παρά τη σφοδρότητα της επίθεσης οι Γερμανοί αναχαιτίσθη­ καν από τα τμήματα του ANZAC μέχριτο βράδυ της 24ης Απριλίου, οπότε (την ί­ δια νύχτα) τα συμμαχικά στρατεύματα συμπτύχθηκαν νοτιότερα της Αθήνας, ενώ στις 25 Απριλίου η μόνη δύναμη 6ορείως αυτής ήταν η οπισθοφυλακή της 4ης ΝΖ Ταξιαρχίας και τμήμα της βρετα­ νικής 1ης ΤΘ Ταξιαρχίας στο ύψος των Ερυθρών. Στις 26 Απριλίου οι Γερμανοί κατέλα­ βαν τον ισθμό της Κορίνθου χρησιμο­ ποιώντας 40 τρικινητήρια αεροπλάνα με 800 περίπου αλεξιπτωτιστές. Στο Απόσπασμα του Ισθμού" υπό τον Ταϊ^αρχο Λη που προάσπιζε την περιοχή του. συμμετείχαν και Αυστραλοί, οι οποίοι επέδειξαν ιδιαίτερη αγωνιστικότητα. Η αποχώρηση των συμμαχικώ. ταγ­ μάτων έγινε από τα Μέγαρα και την Κα­ λαμάτα (Αυστραλοί), καθώς και από το Πόρτο-Ράφτη, τη Ραφήνα και τη Μονεμβασία (Νεοζηλανδοί). Από τις 25 Απριλί­ ου τη διοίκηση του ANZAC είχε αναλαδε. ο Υποστράτηγος Φράϋμπεργκ κα: ο Στρατηγός Ουϊλσον στις 27 Απριλίου α­ ναχώρησε για την Κρήτη. Στην προ­ κυμαία της Καλαμάτας παρέμεινα\ 10.000 περίπου άνδρες, από τους οποί­ ους οι 8.000 ήταν άοπλοι. Μεταξύ τους υπήρχαν 2.000 περίπου Γιουγκοσλάβοι Κύπριοι και Παλαιστίνιοι. Ολοι είχαν ε­ τοιμότητα επιβίβασης στα πλοία που θα κατέφθαναν εκεί τη νύχτα 29 29 Απριλίου. Οταν γερμανικά μηχανοκίνητα πλη­ σίασαν στην Καλαμάτα, τα συμμαχικά τμήματα έδωσαν σκληρό αγώνα κα. τα αναχαίτισαν. Ομως, την ώρα της επιβίβα­ σης διοχετεύτηκε η πληροφορία περί εμφάνισης του Ιταλικού Στόλου και τα πλοία ανεχώρησαν εσπευσμένα, καταδι­ κάζοντας τους αναμένοντες στην προ­ κυμαία άνδρες σε αιχμαλωσία. Το πρωϊ της 29ης Απριλίου συνελήφθησαν 7.000 αιχμάλωτοι, ενώ οι λο.ποί διασκορπί­ σθηκαν. Την ίδια τύχη είχαν περίπου 1.700 άνδρες στο Ναύπλιο. Στις 30 Απρι­ λίου 1941 τα τελευταία συμμαχικά στρα­ τεύματα είχαν διαφύγει από την ηπειρω­ τική Ελλάδα ή αιχμαλωτιστεί και οι ε­ χθροπραξίες είχαν καταπαύσει. Τη νύ­ χτα της 30ής Απριλίου/1ης Μαϊου 700 περίπου Βρετανοί μεταφέρθηκαν από τη Μήλο στα Χανιά. Το 50°ο περίπου της αρχικώς αποβιβασθείσας στην Ελλάδα συμμαχικής δύναμης μεταφέρθηκε στην Κρήτη (27.000 περίπου) και οι υπό­ λοιποι στην Αίγυπτο. Κατά τη διάρκεια

ββ

ΣΤΡΑΤΙΩ ΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ

Οχήματα της 6ης Αυστραλιανής Μεραρχίας και Ελληνες στρατιώτες στα Σέρβια, στις 12 Απριλίου 1941.

της μεταφοράς Βυθίστηκαν τέσσερα μεταφορικά και δύο καταδρομικά πλοία με 500 οπλίτες. Οσοι παρέμειναν στην Ελλάδα χωρίς να αιχμαλωτιστούν, διέ­ φυγαν αργότερα, με τη βοήθεια Ελλή­ νων, προς την Κρήτη, τα νησιά του ανα­ τολικού Αιγαίου και τις Μικρασιατικές α­ κτές. Στις 29 Απριλίου μια νηοπομπή συμμαχικών πλοίων στην οποία συμμε­ τείχαν και πέντε αυστραλιανά, απέ­ πλευσε από την Αλεξάνδρεια για περι­ πολία στο στενό της Κάσου, προς συνά­ ντηση του Ιταλικού Στόλου. Η συνάντη­ ση όμως δεν έγινε και όταν η αρμάδα αυτή επέστρεψε (στις 2 Μαϊου) δεν εισήλθε στο λιμάνι της Αλεξάνδρειας, διότι αυτό είχε ναρκοθετηθεί από γερ­ μανικά αεροσκάφη. Ο αγώνας του ANZAC μεταφέρθηκε στην Κρήτη, στο νησί όπου εκτυλίχθηκε ένα από τα μεγαλύτερα γεγονότα του Β ’ Παγκοσμίου Πολέμου. Ο Χίτλερ, μετά την κατάληψη της ηπειρωτικής Ελλά­ δας, αποφάσισε την επέμβασή του στην Κρήτη, λόγω της μεγάλης στρατηγικής αξίας του νησιού. Η κατοχή της Κρήτης από τους Συμμάχους ή τους Γερμανούς, προσέδιδε στον καθένα ιδιαίτερα πλεονεκτήμα­ τα. Για τους Συμμάχους εξασφάλιζε προστασία των βρετανικών βάσεων στην Αφρική, προωθημένη αεροναυτική βάση προς τις ακτές και τα νησιά του Αι­ γαίου και απειλή για τις ρουμανικές α­ κτές, καθώς και ελευθερία-ασφάλεια των μεταφορών από τον Ειρηνικό και τον Ινδικό ωκεανό, μέσω Σουέζ, στις βά­ σεις της Μεσογείου και της Μέσης Ανα­ τολής. Κατέχοντας το νησί οι Γερμανοί, απειλούσαν τις συμμαχικές γραμμές ε­

πικοινωνιών, διέθεταν προωθημένη βά­ ση εξόρμησης προς τη Μέση Ανατολή και τη βόρεια Αφρική, καθιστούσαν το Αιγαίο ακίνδυνο και η επικοινωνία τους με τον Εύξεινο Πόντο και την Αδριατική γινόταν ανενόχλητα. Η άμυνα της Κρήτης ανατέθηκε στον Υποστράτηγο Φράϋμπεργκ, ο οποί­ ος οργάνωσε το νησί στους ακό­ λουθους τομείς: - Μάλεμε-Αγυιάς-2α Νεοζηλανδική Μεραρχία, υπό τον Ταξίαρχο Πάττικ. - Χανίων-Σούδας (Συγκρότημα Mobile Naval Base Defence Organization, υπό τον Υποστράτηγο Ουέστον). Ρεθύμνου-Γεωργιούπολης-19η Αυστραλιανή Ταξιαρχία, υπό τον Ταξίαρ­ χο Βάζεϋ. - Ηρακλείου-14η Βρετανική Ταξιαρ­ χία, υπό τον Ταξίαρχο Τσάπελ. Εφεδρείες στη διάθεση του διοικη­ τή των δυνάμεων Κρήτης ήταν η 4η Τα­ ξιαρχία Νεοζηλανδών, στον τομέα Μάλεμε-Αγυιάς, και Τάγμα Ουαλλών, στον τομέα Χανίων-Σούδας. Η συνολική δύναμη σε προσωπικό ή ­ ταν 1.986 αξιωματικοί και 40.954 οπλί­ τες, από τους οποίους οι 474 και οι 10.977 αντίστοιχα ήταν Ελληνες. Για την κατάληψη της Κρήτης οι Γερ­ μανοί διέθεσαν 22.750 άνδρες, 1.370 αε­ ροσκάφη και 70 πλοία μεταφοράς δυνά­ μεων και εφοδίων. Κατά του νησιού θα εφορμούσαν 10.000 αλεξιπτωτιστές ριπτόμενοι από τον αέρα και 750 με ανε­ μοπλάνα. Στα καταλαμβανόμενα αερο­ δρόμια και αιγιαλούς θα μεταφέρονταν 5.000 άνδρες με μεταφορικά αεροπλάνα και 7.000 με πλωτά μέσα. Από τις αρχές της τρίτης εβδομάδας του Μαϊου άρχισε συστηματικός βομ­ βαρδισμός από τη Luftwaffe των κυρίων στόχων του νησιού, ενώ ταυτόχρονα πα­ ρεμποδιζόταν η προσέγγιση συμμαχι­ κών πλοίων που μετέφεραν εφόδια. Στις 06.30 της 20ής Μαϊου 1941 άρχισε να γράφεται μια μοναδική σελίδα στη νεώτερη πολεμική ιστορία, που σήμανε την αρχή του τέλους του Χίτλερ. Χαρακτη­ ριστική είναι η ομολογία του Γερμανού Αντισυνταγματάρχη Βίττμαν, διοικητή τμήματος αλεξιπτωτιστών: “ ...Είχε αρχί­ σει το χωρίς προηγούμενο τόλμημα σε ολόκληρη την πολεμική ιστορία. Για πολλές ημέρες θα παρακολουθούσε ο κόσμος τη γιγάντια αυτή μονομαχία με συγκροτημένη αναπνοή...” . Μετά από έ­ ναν ανηλεή βομβαρδισμό άρχισε η ρίψη των Γερμανών αλεξιπτωτιστών, που α­ ποτελούσαν επίλεκτο σώμα του Χίτλερ. Ο ουρανός της Κρήτης γέμισε από πο­ λύχρωμα αλεξίπτωτα και η είδηση μετα-

Αυστραλοί και Ελληνες στρατιώτες σε καφενείο της Αθήνας.

δόθηκε αστραπιαία σε όλο το νησί. Και τότε συνέβη το απρόσμενο για κάθε μη Ελληνα. Ολοι οι Κρήτες, αντί να κρυφτούν (όπως θα ήταν φυσικό), έτρεξαν να πολεμήσουν τον εισβολέα και να προσφέρουν βοήθεια στον ξένο Αυστραλό-Νεοζηλανδό μαχητή-υπερασπιστή της ελευθερίας. Οπλισμένοι οι κάτοικοι του νησιού με ό,τι είχαν (όπλα, αξίνες, γεωργικά εργαλεία, ακόμα και πέτρες), αντιμετώπιζαν αυτόν που έπε­ φτε από τον ουρανό. Αυτοί που είχαν σχεδιάσει αυτή την επιχείρηση δεν εί­ χαν μελετήσει καλά τα ιδιαίτερα χαρα­ κτηριστικά του Κρητικού. Στην Κρήτη οι Γερμανοί, εκτός από τα συμμαχικά στρα­ τεύματα αντιμετώπισαν ένα λαό όρθιο, επιθετικό, άφοβο και επίμονο, ο οποίος γνωρίζει πολύ καλά ότι “η Λευτεριά δεν χαρίζεται, κερδίζεται...” . Το κύριο βάρος της γερμανικής ει­ σβολής έπεσε στην περιοχή ΜάλεμεΧανιά, όπου, λόγω της ηρωικής αντίστα­ σης των Αυστραλών, των Νεοζηλανδών και των Ελλήνων υπερασπιστών, οι Γερ­ μανοί είχαν βαρύτατες απώλειες. Μετά όμως από πολλές προσπάθειες πέτυχαν να δημιουργήσουν μικρό προγεφύρω­ μα. Ατυχώς, ο διοικητής του Νεοζηλανδικού Τάγματος που υπερασπιζόταν το Μάλεμε, από λανθασμένες εκτιμήσεις και μη έχοντας ισχυρή υποστήριξη από την Ταξιαρχία του, αποφάσισε να απο­

συρθεί από τα υψώματα που ήλεγχαν το αεροδρόμιο και αποτελούσαν έδαφος ζωτικής σημασίας για την Ταξιαρχία. Εκείνη η κίνηση του Νεοζηλανδού αξιω­ ματικού διέσωσε τη γερμανική επιχείρη­ ση στην Κρήτη, καθώς στους άλλους το­ μείς τα γερμανικά σχέδια είχαν αποτύχει. Μία νυκτερινή αντεπίθεση (η οποία ποτέ δεν έγινε) από τους Νεοζηλανδούς στην περιοχή του Μάλεμε, θα ανέ­ τρεπε την όλη κατάσταση υπέρ των συμμαχικών στρατευμάτων. Αυτό το ο­ μολογεί ο ίδιος ο διοικητής του XI Γερ­ μανικού Αεροπορικού Σώματος Αντιπτέραρχος Στούντεντ: “ ...Η νύχτα αυτή ή­ ταν κρίσιμη... εάν ο ε­ χθρός είχε επιχειρήσει μια καθολική προσπά­ θεια τη νύχτα της 20/21 Μαϊου ή το πρωϊ της 21ης, τότε τα κουρα­ σμένα υπόλοιπα του Συντάγματος θα μπο­ ρούσαν να είχαν σαρω­ θ εί...” . Την επομένη 21η Μαϊου, υπό ισχυρή γερμανική πίεση, οι Νεοζηλανδοί απώλεσαν τον έλεγχο της περιο­ χής Μάλεμε. Παρά την απογευματινή αντεπί­ θεση ενός νεοζηλανδικού τάγματος, περί το

Ο Αυστραλός Αντιστράτηγος Τόμας Μπλάμεϊ, διοικητής του 1ου ΣΣ.

απόγευμα οι Γερμανοί έγιναν κύριοι της περιοχής. 0 αγώνας στην Κρήτη συνεχίστηκε σκληρός και ακατάπαυστος σε όλους τους τομείς μέχρι τις 29 Μαϊου 1941, ο­ πότε με διαταγή του Στρατηγείου Μ έ­ σης Ανατολής άρχισε η εκκένωση του νησιού από τις συμμαχικές δυνάμεις. Στο δεκαήμερο αυτό αγώνα κατά των γερμανικών δυνάμεων στην Κρήτη, ιδι­ αίτερα σημαντική και άκρως επιτυχής ή­ ταν η δράση των δυνάμεων το~ ANZAC. Στον τομέα Ρεθύμνου. όπου είχαν α­ ναπτυχθεί δύο αυστραλιανά τάγματα υπό τον Αντισυνταγματάρχη Ιαν Κάμπελ, οι Γερμανοί έριξαν 1.500 χΚεξσπβτιστές. Παρά τις τρομερές απώλειες, περί τις απογευματινές ώρες απέκτη­ σαν τον έλεγχο ενός λόφου ο ε~3;θς ήλεγχε το ανατολικό άκρο του αεροδρο­ μίου, αλλά την επομένη ανατράπηκαν από αντεπίθεση του Κάμπελ Στις 23 Μαϊου ο Κάμπελ, κατά τη διάρκεια τριώρου ανακωχής για την ταφή των νεκρών, απέρριψε πρόταση του Γερμανού ομο­ λόγου του για παράδοση με το πρόσχη­ μα της επιτυχίας των Γερμανών στο Μάλεμε. Ο διοικητής του Συγκροτήματος Ρεθύμνου αποφάσισε να συνθηκολογή­ σει το βράδυ της 28ης Μαϊου. όταν πληροφορήθηκε την κατάρρευση της ά­ μυνας στα Χανιά. Στον τομέα Ηρακλείου, κατά την πρώτη ημέρα της εισβολής οι Γερμανοί υπέστησαν σοβαρές απώλειες (1.000 πε­ ρίπου φονευθέντες αλεξιπτωτιστές), ενώ οι Αυστραλοί και οι Βρετανοί διατή­ ρησαν τις θέσεις τους μέχρι τη νύχτα της 28/29 Μαϊου. οπότε επιβιβάσθηκαν στα πλοία και ανεχώρησαν για την Αί­ γυπτο. Στον τομέα Χανίων, όπου οι Γερμα­ νοί κατέβαλαν την κύρια προσπάθειά τους, είχε αναπτυχθεί ο κύριος όγκος ΣΤΡΑΤΙΩ ΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ

των δυνάμεων της Νέας Ζηλανδίας και δύο (2/7 και 2/8) τάγματα Αυστραλών. Η εκεί επιτυχία των Γερμανών οφείλεται μάλλον στην έλλειψη ψυχραιμίας και ορθής εκτίμησης της κατάστασης από τους αμυνόμενους. Οι Γερμανοί, μετά την εγκατάσταση προγεφυρώματος στο Μάλεμε, δημιούργησαν μία σταθερή βά­ ση στο νησί, από όπου άρχισαν να πιέ­ ζουν τους αμυνόμενους. Στις 27 Μαϊου τμήματα Αυστραλών και Νεοζηλανδών όχι μόνο αναχαίτισαν την προέλαση του 141 Γερμανικού Τάγματος, αλλά με αντε­ πιθέσεις το υποχρέωσαν να συμπτυχθεί με σοβαρότατες απώλειες. Τις πρωινές ώρες της 29ης Μαϊου τα τμήματα της περιοχής συμπτύχθηκαν στα υψώματα 2 χλμ. Βορειοανατολικά των Σφακίων για να καλύψουν την αποχώρηση των συμμαχικών Δυνάμεων προς τη Μέση Ανατολή. Στις 28 Μαϊου 1941 αποφασίστηκε η εκκένωση της Κρήτης. Η δύναμη των συμμαχικών στρατευμάτων στο νησί ή­ ταν περίπου 32.000 άνδρες, από τους ο­ ποίους τουλάχιστον 2.000 ήταν τραυμα­ τίες. Η επιβίβαση τούτων στα πλοία θα γινόταν κάτω από εναέρια και χερσαία ε­ πιθετική πίεση των Γερμανών. Για τον Ναύαρχο Κάνιγκαμ άρχιζε μια νέα γιγαντιαία επιχείρηση, παρόμοια εκείνης που είχε γίνει προ 26 ετών στην Καλλίπολη. Ο κύριος όγκος των συμμαχικών στρατευμάτων υποχώρησε αλληλοκαλυπτόμενος προς τα Σφακιά, απ’ όπου τις νύχτες της 28ης και της 29ης Μαϊου επιβιβάστηκαν (σε δώδεκα πολεμικά πλοία) 7.200 περίπου άνδρες - 800 τραυματίες. Στις επόμενες δύο νύχτες (30 και 31 Μαϊου), κάτω από ισχυρή γερ­ μανική πίεση, επιβιβάστηκαν σε έξι πο­ λεμικά πλοία 4.500 περίπου Αυστραλονεοζηλανδοί, καθώς και μερικοί Ελλη­ νες και Βρετανοί. Στον τομέα Ρεθύμνου ο Αυστραλός Αντισυνταγματάρχης Κάμπελ, μη γνωρίζοντας τη διαταγή για την εκκένωση του νησιού, συνέχιζε να μάχεται και περί το μεσημέρι της 30ής Μαϊου, όντας περικυκλωμένος, αποφά­ σισε να παραδοθεί. Προηγουμένως ό­ μως άφησε ελεύθερους τους αξιωματι­ κούς και τους οπλίτες, αρκετοί από τους οποίους κατέφυγαν στα βουνά. Στον τομέα Ηρακλείου, ολόκληρη η δύναμη των Βρετανών τη νύχτα της 28ης/29ης Μαϊου επιβιβάστηκε σε δύο καταδρομικά και έξι αντιτορπιλλικά και κατευθύνθηκε προς την Αίγυπτο, χωρίς να παρενοχληθεί από τους Γερμανούς. Οσοι δεν μπόρεσαν να επιβιβαστούν στα πλοία στην περιοχή των Σφακίων, συνελήφθησαν αιχμάλωτοι ή διέφυγαν στα βουνά της Κρήτης. Εκτιμάται ότι παρέμειναν στο νησί 3.000 περίπου Αυστραλοί και Νεοζηλανδοί (άλλοι 2.000 βρίσκονταν στην ηπειρωτική Ελλάδα), οι οποίοι βρήκαν καταφύγιο στην ελλη­ νική φιλοξενία. Αυτοί σχημάτισαν ένα στρατό “ φάντασμα" και συνεργάστηκαν

αποτελεσματικά με την τοπική αντίστα­ ση κατά τη διάρκεια της γερμανικής κα­ τοχής (σε συνεργασία πάντοτε με το Συμμαχικό Στρατηγείο της Μέσης Ανα­ τολής). Αυτός ο στρατός “ φάντασμα” α­ πασχόλησε περισσότερες από δύο γερ­ μανικές μεραρχίες επί μία τετραετία. Αρκετοί από τους διασπαρέντες ανά τη χώρα συμμάχους, πέτυχαν να διαφύ­ γουν προς τη Μέση Ανατολή και την Τουρκία με τη βοήθεια των Ελλήνων. Τα μοναστήρια του Αγίου Ορους αποτέλεσαν καταφύγιο για αρκετούς Αυστρα­ λούς, Νεοζηλανδούς και Βρετανούς, τους οποίους οι εκεί μοναχοί βοήθησαν για την περαιτέρω φυγάδευσή τους. Σε αναγνώριση της προσφοράς αυτής, α­ μέσως μετά τον πόλεμο μια συμμαχική επιτροπή επισκέφθηκε το Αγιο Ορος και προσέφερε οικονομική και υλική βοή­ θεια. Στη νότια Κρήτη, στο νομό Ρεθύ­ μνου, υπάρχει το Μοναστήρι της Πρέβελης. Εκεί βρήκαν καταφύγιο αρκετοί Αυστραλοί και Νεοζηλανδοί στρατιώτες. Μεταξύ τούτων ήταν και ο Αυστραλός Geoffrey Edwards του 2/11 ΤΠ. της 6ης Αυστραλιανής Μεραρχίας, ο οποίος με­ τά τον πόλεμο δημιούργησε σε μια πε­ ριοχή της Δυτικής Αυστραλίας (νοτίως της πόλης Perth) ένα πάρκο με την ονο­ μασία Prevelly Park, με επίβλεψή του δε αναγέρθηκε ο ιερός ναός του Αγίου Ιω­ άννη του θεολόγου, αφιερωμένος σε ό­ λους τους Κρητικούς. Οι απώλειες του Συμμαχικού Εκστρατευτικού Σώματος από τη συμμετοχή του στις επιχειρήσεις στον ελληνικό χώρο ανήλθαν σε 2.750 νε­ κρούς, 3.450 τραυματίες και 21.400 αιχ­ μαλώτους. Σύμφωνα με στοιχεία των Επιτελείων της Αυστραλίας και της Νέας Ζηλανδίας, οι απώλειες τούτων στην Κρήτη μόνο ήταν αντίστοιχα: νε­ κροί 594-932, τραυματίες 1.000-1.354 και αιχμάλωτοι 5.150-4.036. Σημαντικό όμως ήταν και το τίμημα του Συμμαχικού Στό­ λου στις επιχειρήσεις, οι απώλειες του οποίου ανήλθαν σε 2.000 περίπου ναύ­ τες και 17 πλοία επιφανείας διαφόρων τύπων, ενώ άλλα οκτώ αδρανοποιήθηκαν από ζημιές λόγω αδυναμίας επι­ σκευής τους στα υπάρχοντα ναυπηγεία της Μεσογείου.

ΑΝΑΚΕΦΑΛΑΙΩΣΗΠΑΡΑΤΗΡΗΣΕΙΣ Τον κύριο όγκο των δυνάμεων του Βρετανικού Εκστρατευτικού Σώματος αποτελούσαν δυνάμεις της Αυστραλίας και Νέας Ζηλανδίας. Η παρουσία των συμμαχικών δυνάμεων στον ελληνικό χώρο εξυπηρετούσε μάλλον πολιτικούς λόγους και δεν απέβλεπε στην αποτελε­ σματική αντιμετώπιση των Γερμανών στο ελληνικό μέτωπο, καθώς μία τέτοια επιλογή απαιτούσε πολυαριθμότερες και ισχυρότερες δυνάμεις. Η σχετική α­ πόφαση του Τσώρτσιλ περί αποστολής

δυνάμεων στην Ελλάδα, αποσκοπούσε στην επίδειξη συμπαράστασης προς τους αγωνιζόμενους κατά των δυνάμε­ ων του Αξονα, καθώς την εποχή εκείνη η Ελλάδα ήταν η μόνη χώρα που αντιστάθηκε στις δυνάμεις του Χίτλερ και του Μουσολίνι. Αρνηση αποστολής βοή­ θειας προς την Ελλάδα θα δημιουργού­ σε πολύ δυσμενείς εντυπώσεις, με κα­ ταστροφικές (ίσως) συνέπειες. Στην περίπτωση αυτή της εκστρατεί­ ας των συμμαχικών δυνάμεων στον ελ­ ληνικό χώρο, αποδεικνύεται ότι η πολι­ τική σκοπιμότητα κυριαρχεί των πολεμι­ κών αναμετρήσεων, παραβλέποντας τις αδυναμίες μιας επιχείρησης. Χαρακτη­ ριστική προς τούτο είναι η εκτίμηση του Αυστραλού Στρατηγού Blarney, ο οποί­ ος, χαρακτηρίζοντας την όλη επιχείρη­ ση σαν μία νέα Δουνκέρκη, δήλωσε στον πρωθυπουργό της χώρας του Menzie: “ Αυτό το σχέδιο είναι ακριβώς ό,τι φοβόμουν, μια επιμεριστική πα­ ρουσία των στρατευμάτων μας στην Ευρώπη. Δ εν σχολιάζω την πολιτική σκοπιμότητα της απόφασης περί απο­ στολής στρατευμάτων στην Ελλάδα, λυπάμαι όμως ότι τα πράγματα θα εξελι­ χθούν δυσμενώς. Παρ’ όλα αυτά όμως θα κάνουμε ότι μπορούμε...” . Η από κοινού με τις ελληνικές δυνά­ μεις επιβράδυνση του ρυθμού κατάλη­ ψης του κορμού της ηπειρωτικής Ελλά­ δας, εξυπηρέτησε ευρύτερα και μακρο­ πρόθεσμα τις συμμαχικές επιδιώξεις, συντελώντας στη χρονική μετάθεση της εκστρατείας των Γερμανών κατά της Ρωσίας. Τα συμμαχικά στρατεύματα, κατά τις επιχειρήσεις στον ηπειρωτικό ελλη­ νικό χώρο, δεν ήλθαν σε στενή επαφή με τις γερμανικές δυνάμεις. Διεξήγαγαν μάλλον επιβραδυντικό αγώνα επί προχείρως οργανωμένων κατά βάθος τοπο­ θεσιών, με ρυθμούς που εξυπηρετού­ σαν την πρόωρη λήψη απόφασης για την έγκαιρη αποχώρησή τους από την η­ πειρωτική Ελλάδα και τη μεταφορά τους στην Κρήτη ή τη Μέση Ανατολή. Σύμφωνα δε με τον Αυστραλό ιστορικό του Β ’ ΠΠ Gavin Long, “ Εάν η αποχώρη­ ση των συμμαχικών στρατευμάτων από την ηπειρωτική Ελλάδα καθυστερούσε έστω και μία ημέρα, οι συνέπειες θα ή­ ταν καταστροφικές...” . Και δεν έχει άδι­ κο, διότι οι Γερμανοί θα είχαν καταλάβει τον ισθμό της Κορίνθου, αποκόπτοντας την οδό υποχώρησης προς τα λιμάνια της Πελοποννήσου. Θα πρέπει να τονισθεί ιδιαίτερα ότι όσες φορές απαιτήθηκε τα στρατεύμα­ τα του ANZAC επέδειξαν επιδείξαντα απαράμιλλον θάρρος και αγωνιστικότη­ τα. Χαρακτηριστική είναι η δήλωση του Νεοζηλανδού Ταξίαρχου Vasey, ο οποίος αμυνόμενος στις Θερμοπύλες με την 19η Ταξιαρχία του τόνισε: “ ...Η Ταξιαρ­ χία θα διατηρήσει τις παρούσες θέσεις της και ό,τι θέλει ας γίνει... (The 19th

Στρατεύματα του ANZAC διέρχονται τον ποταμό Αλιάκμονα.

Brigade will hold its present defensive position come what may). Ιδιαίτερη αγωνιστικότητα επέδειξαν οι Αυστραλοί και οι Νεοζηλανδοί στρα­ τιώτες του ANZAC στη μάχη της Κρή­ της, όπου αντιμετώπισαν τον κύριο ό­ γκο της γερμανικής επίθεσης και παρο­ λίγο να είχε ανατραπεί η όλη εξέλιξη των γεγονότων εάν επικρατούσε περισ­ σότερη ψυχραιμία, ορθότερη εκτίμηση και αποφασιστικότητα. Σε όλες τις περιπτώσεις τα συμμαχι­ κά τμήματα και κυρίως αυτό των Αυστραλών και των Νεοζηλανδών, έδρα­ σαν πλαισιωμένα από ελληνικές μονά­ δες και σε απόλυτο συντονισμό. Ειδικό­ τερα στον αγώνα στην Κρήτη έλαβε μέ­ ρος και ο άμαχος πληθυσμός και στην κοινή προσπάθεια όλων (Αυστραλών, Νεοζηλανδών, ελληνικών τμημάτων και αμάχων) οφείλεται η πανωλεθρία του ε­ πίλεκτου γερμανικού σώματος των αλε­ ξιπτωτιστών. Η συμπεριφορά των Ελλήνων προς τους άνδρες του ANZAC κατά την υπο­ δοχή, κυρίως όμως προς τους διαφυγόντες τη γερμανική αιχμαλωσία (κατά τη διάρκεια της παραμονής τούτων στην Ελλάδα), σφυρηλάτησε τους δεσμούς μεταξύ των τριών χωρών και δημιούργη­ σε κατάλληλο κλίμα για τους Ελληνες μετανάστες - που αναζήτησαν στη μα­ κρινή Αυστραλία και τη Νέα Ζηλανδία από τη δεκαετία του 1950 καλύτερους όρους διαβίωσης. Με την ευκαιρία αυτή σημειώνουμε ότι η 25η Απριλίου εορτάζεται στην Αυστραλία ως η επέτειος του Αυστραλονεοζηλανδικού Εκστρατευτικού Σώμα­ τος (ANZAC-Day) και στην Καμπέρα, μπροστά από το War Memorial, παρελαύ­ νουν οι σύλλογοι-σωματεία των κατά καιρούς και στις διάφορες περιοχές συμμετασχόντων Αυστραλών στρατιω­

τών. Μία από αυτές τις Λέσχες φέρει το όνομα 6th Australian Division Associator (Σύλλογος 6ης Αυστραλιανής Μεραρ­ χίας). Το 1991, επικεφαλής των ζώντων ακόμα στρατιωτών του 1941 που έλαβαν μέρος στην εκστρατεία στην Ελλάδα, ή­ ταν ο διοικητής του 2/4 ΤΠ.. τότε Υπολοχαγός και μετέπειτα Υποστράτηγος Sir Ivan Dougherty, καθώς και ο Αντισυνταγματάρχης (διοικητής του Συγκροτήμα­ τος Ρεθύμνου) Ian Cambell. Με τη συνερ­ γασία των Κρητικών Συλλόγων Αυστρα­ λίας και της Ενωσης Βετεράνων Πολεμι­ στών Αυστραλίας, γιορτάζεται κάθε χρόνο στις 20 Μαϊου σε όλες τις μεγά­ λες πόλεις της Αυστραλίας, η συμμετοχή των Αυστραλών στη Μαχη της Κρητης. Στην Καμπέρα, στον περίβολο του Πολεμικού Μουσείου, υπάρχει ειδικό ελληνο-αυστραλιανό μνημείο, αφιερω­ μένο σ' εκείνους που έπεσαν στον ελλη­ νικό χώρο κατά τη διάρκεια του Β ’ ΠΠ.

57

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ (1) Αγγέλου Τερζάκη: ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΕΠΟΠΟΙΙΑ 1940-1941. (2) ΓΕΣ/ΔΙΣ: ΙΣΤΟΡΙΑ ΕΛΛΗ NO ΓΕΡΜΑΝΙΚΟΥ ΠΟΛΕΜΟΥ 1940-1941. (3) George Odgers: ARMY AUSTRAUA (4) Laurie Barber: NEW ZEALAND WAR MEMORIAL. (5) Lew Lind: BATTLE OF THE WINE DARK SEA. (6) Geoffrey Edwards: THE ROAD TO PREVELLY. (7) Australian Defence Force Journal: RETURN TO GREECE. DESERT JOURNEY. (8) Major General J. Clayton: NEW ZEALAND ARMY.

ΣΤΡΑΤΙΩ ΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ

Ε Ν Α Σ Χ Ρ Ο Ν Ο Σ ΕΙΧΕ ΠΕΡΑΣΕΙ Α Π Ο ΤΗΝ ΚΑΤΑΣΤΡΟΦΗ ΤΟΥ Ε Λ Λ Η Ν ΙΚ Ο Υ ΣΤΡΑΤΟΥ ΣΤΗ

KAI TC

)

Μ ΙΚΡΑ Α Σ ΙΑ . ΕΚΑΤΟΝΤΑΔΕΣ Χ ΙΛ ΙΑ Δ Ε Σ ΠΡΟΣΦ ΥΓΕΣ, ΘΥΜΑΤΑ ΤΟΥ ΤΟ ΥΡΚΙΚΟ Υ Ε Θ Ν ΙΚ ΙΣ Μ Ο Υ Π Ο Υ ΑΠΡΟΚΑΛΥΠΤΑ ΠΙΑ Ε Π ΙΔ Ε ΙΚ Ν Υ Ε ΤΙΣ Μ ΥΧΙΕΣ Δ ΙΑ Θ Ε Σ Ε ΙΣ ΤΟΥ, ΣΥ Ν Ω ΣΤΙΖΟ Ν ΤΑ Ν Α Π Ο Α Κ Ρ Η ΣΕ Α Κ Ρ Η ΤΗΣ Ε Λ Λ Α ΔΑ Σ. ΤΟ Ε Λ Λ Η Ν ΙΚ Ο ΚΡΑΤΟΣ, Η Δ Η Ε Ξ Ο Υ Θ Ε Ν Ω Μ Ε Ν Ο ΑΠ Ο ΤΗ Σ Χ Ε Δ Ο Ν ΣΥ Ν Ε ΧΗ Δ Ε Κ Α Ε Τ Η Π Ο Λ Ε Μ ΙΚ Η Π Ρ Ο ΣΠ Α Θ Ε ΙΑ , Α ΓΚ Ο Μ Α Χ Ο Υ ΣΕ ΠΡ Ο ΣΠ Α Θ Ω Ν ΤΑΣ Ν ' Α Π Α Λ Υ Ν Ε Ι ΤΗΝ Α Θ Λ ΙΑ ΚΑΤΑΣΤΑΣΗ ΤΩΝ Ξ Ε Ρ ΙΖ Ω Μ Ε Ν Ω Ν Ο Μ Ο Ε Θ Ν Ω Ν . ΑΥΤΗ ΤΗ Σ Τ ΙΓ Μ Η Δ ΙΑ Λ Ε Ξ Ε Η ΙΤΑΛΙΑ, Μ ΙΑ Α Π Ο ΤΙΣ Μ ΕΓΑΛΕΣ Δ Υ Ν Α Μ Ε ΙΣ Κ Α Ι ΣΥ Μ Μ Α Χ Ο Σ ΤΗΣ ΑΝ ΤΑΝ Τ (ENTENTE), ΓΙΑ ΝΑ ΤΑ Π ΕΙΝ Ω ΣΕΙ ΤΗΝ Α Σ Θ Μ Α ΙΝ Ο Υ Σ Α ΕΛ ΛΑ ΔΑ , ΕΚ Β ΙΑ ΖΟ Ν ΤΑ Σ Μ Ε ΤΟ Ν Π ΙΟ Ω Μ Ο ΤΡΟΠΟ Π Ρ Ο Σ Α Ν Α Σ Τ Η Λ Ω Σ Η ΤΟΥ Φ Θ ΙΝ Ο Ν ΤΟ Σ ΓΟ Η ΤΡΟ Υ ΤΗΣ.

Το καλοκαίρι του 1923 έβρισκε την Ελλάδα στη δύσκολη θέση να προσπα­ θεί να περιθάλψει τους πάνω από ένα εκατομμύριο πρόσφυγες που είχε δη­ μιουργήσει η Μικρασιατική καταστρο­ φή και συνάμα να ασφυκτιά κάτω από την πίεση των ιταλικών και βουλγαρι­ κών προκλήσεων και των αυξημένων

τουρκικών και γιουγκοσλαβικών απαι­ τήσεων. Μέσα σ’ αυτό το περιβάλλον, η Ελλάδα θα επιζητήσει να κατοχυρώ­ σει την εδαφική ακεραιότητα και την ανεξαρτησία της στο πλαίσιο της ε­ φαρμογής των αρχών της Κοινωνίας των Εθνώ ν και ειδικότερα στο δόγμα της “ συλλογικής ασφάλειας” . Το δόγ-

Δ ΙΟ

ΤΕΛΛΙΝ Ι -I <ΥΡΑΣ σφάλειας να δοκιμαστεί για πρώτη φο­ ρά στην περίπτωση της ελληνοϊταλικής διένεξης του 1923.

Η Δ Ο Λ Ο Φ Ο Ν ΙΑ ΤΟΥ ΣΤΡΑΤΗΓΟ Υ ΤΕ Λ Λ ΙΝ Ι

μα αυτό φιλοδοξούσε να υποκαταστήσει την πρακτική των ανταγωνισμών και της ισορροπίας των δυνάμεων, με τη συλλογική εγγύηση της ακεραιότη­ τας και της ανεξαρτησίας των κρατώνμελών της Κοινωνίας των Εθνών. Μια ιδιοτροπία της τύχης συνέβα­ λε ώστε το σύστημα της συλλογικής α­

Το Νοέμβριο του 1921 η Ευρωπαϊκή Πρεσβευτική Συνδιάσκεψη αποφάσιζε ότι τα σύνορα της Αλβανίας θα έπρεπε να χαραχθούν επί τη βάσει των Συμφωνιών του Λονδίνου του 1913. Για την εφαρμογή μάλιστα της απόφασης αυτής, όρισε την αποστολή - επί τόπου - μιας διεθνούς επιτροπής, επιφορτι­ σμένης αποκλειστικά με το έργο της χάραξης των συνόρων της Αλβανίας. Η επιτροπή, επικεφαλής της οποίας ήταν ο Ιταλός Στρατηγός Ενρίκο Τελλίνι, έφθασε στην Αλβανία στις 7 Μαρτίου του 1922. Με την άφιξή του ε­ κεί, ο Στρατηγός Τελλίνι πρότεινε στην Πρεσβευτική Συνδιάσκεψη οι Ιτα­ λοί εκπρόσωποι στην επιτροπή ν ’ αναλάβουν τη χάραξη της ελληνοαλβανικής μεθορίου, ενώ οι Βρετανοί και Γάλ­ λοι εκπρόσωποι τη χάραξη της αλβανογιουγκοσλαβικής. Η πρότασή του έγινε δεκτή κι έτσι ο ίδιος και οι υπόλοι­ ποι Ιταλοί της επιτροπής επιδόθηκαν στο έργο τους. Αξίζει εδώ να επισημανθεί ότι οι σχέσεις του Στρατηγού Τελλίνι με την Ελληνική κυβέρνηση ή­ ταν τεταμένες, αφού η δεύτερη τον εί­ χε κατηγορήσει ότι ήταν σχεδόν ταυτι­ σμένος με την αλβανική πλευρά και ε ­ ξαιρετικά προκατειλημμένος έναντι της Ελλάδας. Η αίσθηση αυτή ενισχυόταν ακόμα περισσότερο από την Πρε­ σβευτική Διακήρυξη του Νοεμβρίου 1921, η οποία απέδιδε στην Ιταλία έναν ιδιαίτερο ρόλο σε ό,τι αφορούσε την Αλβανία και μάλιστα καθόριζε ότι η οποιαδήποτε διευθέτηση των αλβανι­ κών συνόρων δεν θα μπορούσε να θ έ ­ σει σε κίνδυνο τη στρατηγική ασφά­ λεια της Ιταλίας. Η περιοχή των ελληνοαλβανικών συνόρων αποτελούσε την εποχή εκεί­ νη πεδίο δράσης πολυάριθμων αλβανι­ κών συμμοριών, των οποίων οι επιδρο­ μές στο ελληνικό έδαφος ήταν αδύνα­

το να ελεγχθο ύν και να αναχαιτιστούν, τόσο από την αλβανική, όσο και απο την Ελληνική Χωροφυλακ- Ε .,ζ . χα­ ρακτηριστικό μάλιστα, ότι ο ελληνικός Τύπος της εποχής (ο οποίος α σ*: ·ε.ται εκτενέστατα με το πρόβλημα τ _ . αλβανικών επιδρομών), τις απόδιδε, σε υποκίνηση της Γαλλίας κα. α κ;- α περισσότερο, τις συνδέει με τη c A cκεμαλική στάση που επέδε.Ξε η Γαν..α κατά τη Μικρασιατική Εκσ τρ α τε.; (1 Η δραστηριότητα των αλβανικών συμμοριών σημείωσε ιδιαίτερη έξαρση από τις 16 Αυγούστου 1923. γεγονος που ανάγκασε το Ελληνικό Υπουργείο Εξωτερικών (Υ Π ΕΞ) να υποβάλει _.α “ ρηματική διακοίνωση” (note verbale) στην Αλβανική Αντιπροσωπεία των Αθηνών, καθιστώντας την ενήμερ- ν ,α τη δραστηριότητα αυτή (που είχε ως α­ φετηρία την Αλβανία) και ζητώντας την αυστηρότερη επιτήρηση του χ_ρου από πλευράς Αλβανίας (2). Εξι -μέρες αργότερα η Αλβανική Α ν τ π ρ ο σωπεία, σε απάντησή της προς tc Ελληνικό Υ Π Ε Ξ αναφέρεται σε έλλει­ ψη λεπτομερειών στην ελληνικ^ διακοίνωση σε ό,τι αφορούσε ημεαο-ΐηνίες, τοποθεσίες και σ υγκεκριμ ένε: ε­ νέργειες των συμμοριών. Με άμεση ε­ νέργεια, στις 23 Αυγούστου 1923 Υ Π Ε Ξ εξέδωσε στην Αλβανική Αντι­ προσωπεία λεπτομερή στοιχεία ν ,α τέσσερις αλβανικές συμμορίες - 0 λυμαίνονταν την περιοχή της Ηπείρου. Στην ίδια απάντηση, εφιστούσε την προσοχή της αλβανικής πλευράς στην πιθανότητα οι παρανομίες αυτές να προκαλέσουν σοβαρότερες επιπλοκές από τις κλοπές κοπαδιών, τις ληστείες και τους εκφοβισμούς χωρικών στα ο­ ποία αρχικώς περιορίζονταν (3 Στο μεταξύ, στην Ηπειρο, ο γενικός διοικητής της περιοχής έχοντας επί­ γνωση των κινδύνων που απέρρεαν από την παρουσία των αλβανικών συμμοριών, συμβούλευε τον Ιταλό πρόξενο να μην αναχωρήσει ασυνόδευτος για τους Αγίους Σαράντα, από όπου σκόπευε να επιβιβαστεί σε πλοίο με προορισμό το Μπρίντιζι, (4) Στις 27 Αυγούστου 1923, το Υ Π ΕΞ

W im iK H ΙΣΤΟΡΙΑ

παρουσίασε στην Αλβανική Αντιπρο­ σωπεία στην Αθήνα μια ακόμα πιο λε­ πτομερή αναφορά για τη δράση αλβα­ νικών συμμοριών στο ελληνικό έδα­ φος, στην οποία αποδίδονταν και ευθύνες σε Αλβανούς κρατικούς αξιωματούχους, οι οποίοι με τη στάση τους υπέθαλπαν τις παράνομες ενέργειες των συμμοριών. Την ίδια μέρα δολοφονή θη κε ο Στρατηγός Τελλίνι και οι βοηθοί του. Στις 27 Αυγούστου 1923 ο Στρατη­ γός Τελλίνι, οι βοηθοί του, καθώς και η Ελληνική και η Αλβανική Αντιπροσω­ πεία, θα επιχειρούσαν μια αναγνώριση στην κοιλάδα του ποταμού Δρίνου. Το σημείο συνάντησης ήταν το συνορια­ κό φυλάκιο της Κακαβιάς, όπου θα έ ­ πρεπε να συναντηθούν στις 9.00 π.μ. Ο Ελληνας εκπρόσωπος, Συνταγματάρ­ χης Δημήτριος Μπότσαρης, ζήτησε ν' αποσταλούν άλογα στην Κακαβιά, α­ φού η σχεδιαζόμενη αναγνώριση ήταν αδύνατο να γίνει με αυτοκίνητα λόγω του δύσβατου της περιοχής. Η μετακί­ νηση αυτή των αλόγων, θεω ρήθηκε αργότερα ότι προσέφερε στους δολο­ φόνους το πρώτο στοιχείο για την πο­ ρεία που θ _ ακολουθούσε η Επιτροπή. Στις 5.30 π.μ. της 27ης Αυγούστου, πρώτη η Αλβανική Επιτροπή έφυγε από τα Ιωάννινα με κατεύθυνση προς την Κακαβιά, α κολουθούμενη (στις 6.00 π.μ.) από την Ελληνική, η οποία αποτελείτο από τον Συνταγματάρχη Μπότσαρη και τον Λοχαγό Τσιγγάνο. Τελευταία ανεχώρησε η Ιταλική Επι­ τροπή, την οποία αποτελούσαν ο Στρατηγός Τελλίνι, ο Ταγματάρχης Κόρτι, ο Υπολοχαγός Μπονατσίνι, ο ο­ δηγός Ρεμίτζιο και ο Αλβανός διερμη­ νέας Θανάσης Γκεζίρι. Περίπου 45 λεπτά αφ’ ότου έφυγαν από τα Ιωάννινα, κάπου ανάμεσα στον 16ο και στον 17ο χιλιομετρικό οδοδεί­ κτη, το Ford του Συνταγματάρχη Μπό­ τσαρη παρουσίασε μηχανική βλάβη, με αποτέλεσμα να ακινητοποιηθεί. Λί­ γα λεπτά αργότερα έφθασε στο ση­ μείο εκείνο και η Lancia του Στρατηγού Τελλίνι. Ο Στρατηγός έστειλε τον Υπολοχαγό Μπονατσίνι να ρωτήσει μήπως οι Ελληνες χρειάζονταν βοήθεια. Μετά τη διαβεβαίωση του Ελληνα ο­ δηγού ότι μπορούσε να διορθώσει τη βλάβη, αλλά και την εκτίμηση του ίδι­ ου του Στρατηγού ότι δεν υπήρχε λό­ γος να σταματήσουν, η ιταλική αντι­

προσωπεία συνέχισε το δρόμο της. Οταν η επιδιόρθωση ολοκληρώθη­ κε και ενώ στο μεταξύ είχε περάσει από το σημείο της βλάβης και άλλο αυτοκίνητο που μετέφ ερε τον ανεψιό του Μητροπολίτη Ιωαννίνων, η ελληνι­ κή αντιπροσωπεία συνέχισε το ταξίδι με τη μέγιστη δυνατή ταχύτητα. Φθάνοντας στον 34ο χιλιομετρικό οδοδεί­ κτη, ο Συνταγματάρχης Μπότσαρης τηλεφώνησε στον επικεφαλής του στρατιωτικού φυλακίου της Κακαβιάς και του ζήτησε να ενημερώσει την αλ­ βανική και την ιταλική αντιπροσωπεία για την καθυστέρησή του. Επίσης ζή­ τησε να τους μεταβιβάσει την πρότα­ σή του, ν ’ αρχίσουν μόνοι τους την α­ ναγνώριση της περιοχής μαζί με τους ορισθέντες για το σκοπό αυτόν Ελλ η ­ νες αξιωματικούς, τους Λοχαγούς Λαμπρόπουλο και Σπυρόπουλο, χωρίς να περιμένουν την άφιξη του ιδίου. Α κ ό ­ μα, διέταξε να τον περιμένει ένας οδη­ γός με άλογα, ώστε να μπορέσει να ξε­ κινήσει προς συνάντηση των άλλων α­ ντιπροσωπειών αμέσως μόλις φθάσει στην Κακαβιά. Γύρω στις 10.00 π.μ. το αυτοκίνητο του Συνταγματάρχη Μπότσαρη έφ θα­ σε σε μια τοποθεσία ονομαζόμενη Ζέπη, η οποία βρισκόταν ανάμεσα στον 53ο και τον 54ο χιλιομετρικό ο δ ο ­ δείκτη και όπου ο δρόμος έστριβε, περνώντας μέσα από ένα πολύ πυκνό δάσος. Εκεί βρέθηκαν “ μπροστά σ’ ένα θέαμα τραγικό” , όπως ο ίδιος ο Μπότσαρης έγραψε. (5) Τα πτώματα των μελών της ιταλικής αντιπροσωπεί­ ας βρίσκονταν σκορπισμένα γύρω από το αυτοκίνητο. Ας καταφύγουμε όμως στον ελλη­ νικό Τύπο των ημερών εκείνων για ν ’ α­ ποκομίσουμε μια εικόνα για το πώς συνέβη το έγκλημα: “ Πρώτον διήλθεν εκ του δάσους το αυτοκίνητον της Αλβανικής αντιπροσωπείας, το οποίον και δ εν ηνοχλήθη. Εις αρκετήν απ’ αυτού απόστασιν έβαινε το αυτοκίνη­ τον της Ιταλικής αντιπροσωπείας, το οποίον αίφνης ευρέθη προ οδοφράγ­ ματος εκ κλάδων. Ο υδέν υποπτευθέντες οι επιβάται, εσταμάτησαν το αυτοκίνητον δια να ανοίξουν δίοδον. Αλλ’ αμέσως τότε υπέστησαν την επίθεσιν των αγνώστων κακούργων. Πρώ­ τος φαίνεται εφ ονεύθη ο σωφέρ του αυτοκινήτου, διότι η προ της θέσεως αυτού ύαλος ευρέθη θραυσμένη από

σφαίραν. Σημειωτέον ότι τα πτώματα ευρέθησα ν παραμορφωμένα. Το πτώ­ μα του στρατηγού Τελλίνι έκειτο εις απόστασιν 15 μέτρων από την θέσιν του εγκλήματος” . (6) Αντιλαμβανόμενος το μέγεθος του εγκλήματος, ο Συνταγματάρχης Μπό­ τσαρης γύρισε πίσω, προς το Χάνι Δελβινάκι όπου έδ ρ ευε μια μονάδα του Ελληνικού Στρατού, και από εκεί σήμανε συναγερμό. Η κινητοποίηση των ελληνικών αρχών, αν και άμεση, δεν έφ ερε κανένα αποτέλεσμα. Ποτέ δεν ανακαλύφθηκε το παραμικρό στοιχείο για την ταυτότητα των δρα­ στών του εγκλήματος. Το απόγευμα της ίδιας ημέρας, εμπειρογνώμονες από την Αθήνα προέβησαν σε επιτό­ πια έρευνα, κατά την οποία εξακριβώ­ θ η κ ε ότι το έγκλημα δ εν είχε ως σκο­ πό τη ληστεία, αφού όλα τα αντικείμε­ να αξίας των θυμάτων ήταν ανέγγιχτα, όπως επίσης και ότι έγινε χρήση επα­ ναληπτικών τυφεκίων γερμανικής κα­ τασκευής. Σύμφωνα με το πόρισμα των εμπειρογνωμόνων, οι δράστες ή ­ ταν οκτώ ή εννέα και μετά το έγκλημα διέφυγαν προς την Αλβανία, από το ί­ διο μονοπάτι που χρησιμοποίησαν για να φθάσουν στον τόπο της ενέδρας. Τις επόμενες ημέρες η Ελληνική κυβέρνηση προσέφερε αμοιβή ενός ε­ κατομμυρίου δραχμών σε οποιονδήποτε έδινε πληροφορίες οι οποίες θα οδηγούσαν στην ανακάλυψη των δρα­ στών. Η τελική αναφορά των Ελλήνων εμπειρογνωμόνων (η οποία κατετέθη στη Διασυμμαχική Εξεταστική Επιτρο­ πή στις 27 Σεπτεμβρίου) κατέληγε στο συμπέρασμα ότι το έγκλημα είχε εξυφανθεί στο Αργυρόκαστρο και εξετελέσθη από πληρωμένους δολοφό­ νους, οι οποίοι υποκινήθηκαν από Αλβανούς ιδιώτες και ενδεχομένως από τις αλβανικές αρχές.

Η Α Ν ΤΙΔ Ρ Α ΣΗ ΤΟΥ Μ Ο Υ Σ Ο Λ ΙΝ Ι Ο πρώτος που ενημέρωσε τον Μουσολίνι για τα δραματικά γεγονότα της Ηπείρου, ήταν ο Ιταλός πρόξενος στα Ιωάννινα, Αντρέα Λιβεράνι. Το τη­ λεγράφημά του έφθασε στη Ρώμη στις 18.15 της 27ης Αυγούστου και προκάλεσε μια βίαιη έκρηξη οργής από την πλευρά του Ιταλού ηγέτη. Το επόμενο πρωί ο Ιταλός πρεσβευτής στην Αθήνα

Τζούλιο Μοντάνια λάμβανε τηλεγρά­ φημα που τον εξουσιοδοτούσε να επιδώσει στην Ελληνική κυβέρνηση ένα εντονότατο κείμενο διαμαρτυρίας, μέ­ σω του οποίου η Ιταλία απαιτούσε τη σύλληψη και την παραδειγματική τιμω­ ρία των δραστών. Επίσης επιφυλασσό­ ταν να εγείρει απαιτήσεις αποζημιώσε­ ων, μόλις τακτοποιούντο οι πιο άμεσες υποθέσεις. Ταυτοχρόνως οι ιταλικές πρεσβείες στο Παρίσι και στο Λονδίνο ενημέρωναν τις κυβερνήσεις των α­ ντιστοίχων χωρών για το συμβάν, το ο­ ποίο προέβαλαν ως προσβολή κατά του κύρους των Συμμαχικών Δυνάμε­ ων και ως εκ τούτου επιζητούσαν την αλληλεγγύη των συμμαχικών κυβερ­ νήσεων. Στο σημείο αυτό είναι σκόπιμο ν ’ α­ ναφερθούμε στην προσωπικότητα του πρεσβευτή Μοντάνια και στην εν γένει στάση του έναντι της Ελλάδας. Ο Τζούλιο Τσέζαρε Μοντάνια έφθασε για πρώτη φορά στην Αθήνα το 1919. Την περίοδο 1922-1923 υπηρέτησε ως εκ­ πρόσωπος της χώρας του στη Διάσκε­ ψη της Λωζάννης. Εκεί, κατά παράβα­ ση της πάγιας τακτικής των διπλωμα­ τών ανά τις εποχές, επέτρεπε στην προσωπική του αντιπάθεια για την Ελληνική Επαναστατική Κυβέρνηση όχι απλώς να γίνεται εμφανής, αλλά και να επηρεάζει την επαγγελματική του κρίση. Οταν αργότερα τοποθετήθηκε ως πρέσβυς στην Αθήνα, προκάλεσε με την ανθελληνική στάση του σχόλια των συναδέλφων του πρε­ σβευτών άλλων χωρών, τα οποία μετουσιώθηκαν και σε αναφορές τους προς τις κυβερνήσεις τους. Η στάση του, σε συνδυασμό με την ελάχιστα φι­ λική προς την Ελλάδα πολιτική της Ιτα­ λίας, τον είχε καταστήσει στόχο επικριτικών δημοσιευμάτων στον ελληνι­ κό Τύπο της εποχής. Μετά την ιταλική διαμαρτυρία η Ελληνική κυβέρνηση εξέδωσε ανακοι­ νωθέν, με το οποίο υποσχόταν τη σύλ­ ληψη και την αυστηρή τιμωρία των ε­ νόχων. Φαίνεται όμως ότι δεν ήταν αυτό το ζητούμενο από ιταλικής πλευράς. Επηρεασμένος ο Μουσολίνι από τη στάση και τις αναφορές του Μοντάνια, αποκρυσταλλώνει τις απόψεις του και παίρνει τις ανάλογες αποφάσεις. Σε ι­ διόχειρο σημείωμά του της 28ης Αυγούστου 1923, καταγράφει πέντε

θέσεις του. (7) Πρώτη: Αποδίδει τη δ ο­ λοφονία “ σε ένοπλη συμμορία η οποία πληρώθηκε από την Ελλάδα για να εκτελέσει αυτό το πολιτικό έγκλημα". Δεύτερη: Εκφράζει ιδιαίτερη ευαισθη­ σία στο θέμα της αποστολής του Τελλίνι, αφού η Ιταλία λειτουργούσε ως διαφεντευτής των αλβανικών συμφερό­ ντων έναντι των ελληνικών και γι­ ουγκοσλαβικών εδαφικών απαιτήσεων. Τρίτη: Η Ελληνική κυβέρνηση δεν είναι διεθνώς ανεγνωρισμένη. Τέταρτη: Αφού η Ελληνική κυβέρνηση δεν δίνει εγγυήσεις, θα πρέπει ν ’ αποδώσει τις αναγκαίες επανορθώσεις. Πέμπτη και πιο σημαντική: Ενώ η Ιταλία θα αναμέ­ νει την απόδοση επανορθώσεων, θα προχωρήσει στη με τα όπλα κατάληψη της νήσου της Κέρκυρας, για αντίποι­ να. Οι σκέψεις αυτές απετέλεσαν το πλαίσιο μέσα στο οποίο κινήθηκε η ρη­ ματική διακοίνωση που επέδωσε ο Μ ο­ ντάνια στον υπουργό Εξωτερικών Απόστολο Αλεξανδρή, στις 29 Αυγού­ στου. Με τη διακοίνωση αυτή ο Μουσολίνι έθ ετε 24ωρη προθεσμία στην Ελληνική κυβέρνηση για ν ’ απα­ ντήσει αν δεχόταν τις εξής ιταλικές α­ ξιώσεις: 1) Την επίσημη έκφραση συγγνώμης από την ανώτατη ελληνική στρατιωτική αρχή. 2) Την εκτέλεση ε­ πικήδειου λειτουργίας στο Ρωμαιοκα­ θολικό Καθεδρικό Ναό των Αθηνών, την οποία θα παρακολουθήσουν όλα τα μέλη της Ελληνικής κυβέρνησης. 3) Τη διενέργεια ανακρίσεων για τη δια­ λεύκανση του εγκλήματος, οι οποίες θα έπρεπε να ολοκληρωθούν εντός πέντε ημερών από την άφιξη του Ιτα­

λού στρατιωτικού ακολούθου. Συ ντο . ματάρχη Φερντινάντο Περρόνε που θα συμμετείχε στις ανακρίσεις. θανατική καταδίκη των ενόχων. 5ι γ - . καταβολή 50.000.000 λιρετών ως απ:ζημίωση, εντός πέντε ημερών (αρχκώς ο Μουσολίνι είχε γράψει "εντός S ημερώ ν” , αλλά η γενναιοδωρία του δεν διήρκεσε πολύ και έτσι το άλλαξε σε “ π έντε” ). 6) Την απόδοση τιμών στην ιταλική σημαία. 7) Την απόδοστ στρατιωτικών τιμών στα σώματα . νεκρών κατά τη μεταφορά τους στην Ιταλία. Οι ιταλικές αξιώσεις προκάλεσαν δυσμενή εντύπωση ακόμα και στους ξένους διπλωματικούς κύκλους τ _ . Αθηνών. Είναι χαρακτηριστικά τα λόγια ξένου διπλωμάτη, που υπηρετούσε στην Αθήνα: “ ...αι αξιώσεις της Ιταλίας είναι τοιαύται, ώστε να θίγουν α υ~ '. την κυριαρχία της χώρας και να αη δύνανται επομένως να γίνουν δεκτά! Η Ελλάδα πάντως, σεβόμενη την προθεσμία των 24 ωρών, εξέ&χαε ρη­ ματική διακοίνωση, στην οπο^α ήταν ενσωματωμένο ένα έγγραφο βάσει του οποίου δινόταν απάντηση στις ιταλι­ κές απαιτήσεις. Σύμφωνα λοιπόν μ’ αυτό, η Ελληνική κυβέρνηση διαμαρ­ τυρόταν για την απόδοση ευθυνώ ν σ' αυτήν εκ μέρους της Ιταλίας και δήλω­ νε ότι ούτε εκ δόλου ούτε εξ αμελείας είχε υποτιμήσει την ασφάλεια της Ιτα­ λικής Αντιπροσωπείας. Ως εκ τούτου ήταν αδύνατο ν' αποδεχθεί τα σημεία 3, 4 και 5 της ιταλικής διακοίνωσης. Την ίδια στιγμή η Ελληνική κυβέρ­ νηση σκεπτόταν το ενδεχόμενο να προσφύγει στην Κοινωνία των Εθνών,

ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ

,

■

της οποίας η Συνέλευση θα συνερχό­ ταν το Σεπτέμβριο στη Γενεύη. Αξίζει, στο σημείο αυτό, ν ’ ανατρέξουμε στα γραφέντα στον ελληνικό και ξένο Τύπο της εποχής. Οι κτυπητές ομοιότητες ανάμεσα στις αυστριακές απαιτήσεις έναντι της Σερβίας το 1914 και στις ι­ ταλικές έναντι της Ελλάδας, ώθησαν τον αρθρογράφο των “ Times” του Λ ο ν­ δίνου να σχολιάσει λέγοντας πως οι ι­ ταλικές απαιτήσεις δ εν διαπνέονταν από την επιθυμία απόδοσης δικαιοσύ­ νης, αλλά από μια μικρόψυχη διάθεση να ταπεινωθεί η Ελλάδα. (8) Στο ίδιο μήκος κύματος και το αθηναϊκό “ Ελ ε ύ θ ερ ο ν Βή μ α ” , το οποίο μέσα από τις ιταλικές απαιτήσεις διέβλεπε μια προσπάθεια να εξευτελισθεί η ελ­ ληνική εθνική αξιοπρέπεια και να πλη­ γεί η εθνική κυριαρχία. (9) Παράλληλα με όλες αυτές τις διερ­ γασίες, ο Ιταλός πρεσβευτής στην Αθήνα διάνθιζε τις αναφορές του προς τον Ντούτσε με εμπρηστικές κα­ τηγορίες κατά των Ελλήνων, οι οποίες, αν και ανυπόστατες, συνετέλεσαν τα μέγιστα στην απόφαση του Μουσολίνι να παρακάμψει τις αντιρρήσεις των υπηρεσιακών παραγόντων του ιταλι­ κού Υπουργείου Εξωτερικών και να διατάξει τον Ναύαρχο Αιμίλιο Σολάρι, αρχηγό του Ιταλικού Ναυτικού, να προχωρήσει αμέσως στην κατάληψη της Κέρκυρας. Η νεώτερη έρευνα έχει, ωστόσο, α­ ποδείξει ότι οι κινήσεις του Ιταλικού Στόλου είχαν αρχίσει αρκετές ώρες πριν ο Ντούτσε στείλει τις διαταγές του στον Σολάρι (λίγο μετά τα μεσά­ νυχτα της 30ής Αυγούστου). Ηδη από τις 16.35 μ.μ. της ίδιας ημέρας, μονά­ δες του Ιταλικού Στόλου είχαν προω­ θ ηθ εί στο λιμάνι της Καλλίπολης, στην ανατολική ακτή του κόλπου του Τάραντα. (10) Εχει, εν τούτοις, αποδειχθεί ότι αυτές οι κινήσεις δ εν ήταν έ ­ μπνευση της στιγμής, αλλά εντάσσο­ νταν σ' έναν προγενέστερο των γεγο­ νότων σχεδίασμά, που είχε ως στόχο την αναστήλωση της ιταλικής κυριαρ­ χίας στην περιοχή των συμφερόντων της. Πράγματι, ήδη από τις 24 Ιουλίου 1923 (την ημέρα της υπογραφής της Συνθήκης της Λωζάννης), ολόκληρος ο Ιταλικός Στόλος ανακαλείται και συγκεντρώνεται στο λιμάνι του Τάρα­ ντα και ο αρχηγός του, Ναύαρχος Σολάρι. αναφέρεται στη Ρώμη.

Στις 29 Ιουλίου 1923 λαμβάνει χώρα στη Ρώμη μια συζήτηση μεταξύ του υπουργού Ναυτικών Ντι Ρέβελ, του Ναυάρχου Σολάρι και του Πλοιάρχου Αντόνιο Φοσκίνι, στην οποία ο υπουργός φέρεται να επισημαίνει με μια δόση πικρίας την ανάγκη αναστήλωσης του γοήτρου της Ιταλίας, που είχε καταρρακωθεί μετά την εκκένω­ ση της Δαλματίας και της Αλβανίας. “ Μετά τη Γιουγκοσλαβία και την Αλβα­ νία, μου φαίνεται ότι ήρθε η σειρά της Ελλάδος” , παρατήρησε στον Σολάρι και τον Φοσκίνι. Στο δίμηνο που μεσολάβησε από τότε μέχρι τα τέλη Αυγούστου, στο Ιταλικό Υπουργείο Εξωτερικών συγκαλούντο απανωτές συσκέψεις μεταξύ στρατιωτικών και διπλωματών, οι οποί­ ες αφορούσαν την εξέταση των πιθα­ νών ελληνικών αντιδράσεων στην πε­ ρίπτωση που η Ιταλία ανεκήρυσσε την προσάρτηση των Δωδεκανήσων. Το σενάριο προέβλεπε ότι μια τέτοια κί­ νηση θα προκαλούσε κύμα αντι-ιταλικών εκδηλώσεων στην Ελλάδα και πιθανώς “ ταραχές προβοκατόρικου χαρακτήρα” . Η Ιταλία, φυσικά, δεν επρόκειτο ν ’ α νεχθεί ενέργειες που θα οδηγούσαν στη μείωση του γοήτρου της και θ ’ αντιδρούσε αστραπιαία και αποφασιστικά, ώστε να παραδειγματί­ σει την Ελλάδα και να την αναγκάσει να προχωρήσει στις επιθυμητές παρα­ χωρήσεις. Οι κινήσεις αυτές θα λάμβαναν χώρα ταυτοχρόνως στο Αιγαίο και στο Ιόνιο Πέλαγος. Στο Αιγαίο, η ναυτική δύναμη που ναυλοχούσε στη Λ έρο θα προωθείτο μέχρι τον Πειραιά και θ ’ απειλούσε την ίδια την Αθήνα. Στο Ιόνιο, η κατάληψη της Κέρκυρας θ ’ αποτελούσε ένα είδος ενεχύρου που θα εξασφάλιζε την ικανοποίηση των ιταλικών απαιτήσεων. Επειδή το κύριο βάρος της επιχείρησης θα έπε­ φτε στους ώμους του Ναυτικού, ο υπουργός των Ναυτικών Ντι Ρέβελ διέταξε όλες οι ναυτικές προετοιμα­ σίες να έχουν ολοκληρωθεί τον Αύ­ γουστο, φυσικά με τη δέουσα μυστικό­ τητα. Ετσι εστάλησαν κατάσκοποι στην Κέρκυρα, με αποστολή να εξα­ κριβώσουν τις δυνατότητες αντίστα­ σης που είχε το νησί. Οι αναφορές τους αποδεικνύουν ξεκάθαρα ότι η ε­ πάνδρωση της φρουράς του νησιού ή ­ ταν ελλιπέστατη, δεν υπήρχε ναυτική υποστήριξη και συνεπώς το νησί ήταν

ουσιαστικώς ανυπεράσπιστο. Μετά την επικύρωση της Σ υ ν θ ή ­ κης της Λωζάννης από την Τουρκία στις 20 Αυγούστου, ο Ντι Ρέβελ ενη μ έ­ ρωσε τον Ναύαρχο Σολάρι ότι η Ιταλία θα προσαρτούσε τα Δωδεκάνησα στις 30 Αυγούστου, αμέσως μετά την ελλη­ νική επικύρωση της Συνθήκης της Λω­ ζάννης. Θα έπρεπε λοιπόν όλες οι μο­ νάδες να βρίσκονται σε ετοιμότητα. Το απόγευμα της 29ης Αυγούστου διατάχθηκε η αναχώρηση, από τον Τάρα­ ντα, της Δύναμης Κρούσης Αιγαίου, υπό τον Υποναύαρχο Αντζελο Φρανκ. Οντως η Δύναμη ανεχώρησε τα μεσά­ νυχτα και κα τευθύνθηκε “ πρόσω ολο­ ταχώς” προς τη Λέρο, όπου έφθασε στις 31 Αυγούστου. Μια μέρα μετά την αναχώρησή της από τον Τάραντα, την ακολούθησε και η Δύναμη του Ναυάρ­ χου Σολάρι, που είχε ως στόχο την Κέρκυρα. Είναι φανερό από όλα αυτά, ότι τα γεγονότα που θ ' ακολουθήσουν δεν θα είναι παρά το χρονικό ενός προαναγγελθέντος εγκλήματος.

Η ΚΑΤΑΛΗΨΗ ΤΗΣ ΚΕΡΚΥΡΑΣ Αν και το σχέδιο προέβλεπε την προσέγγιση στο νησί από βορεινή κα­ τεύθυνση, ο Ναύαρχος Σολάρι, επικα­ λούμενος λόγους ασφαλείας, ακολού­ θησε μια διαδρομή από Νότο, η οποία ήταν και μεγαλύτερη. Ετσι, ενώ σύμ­ φωνα με το αρχικό σχέδιο η άφιξη στο νησί εκτιμάτο ότι θα γίνει στις 10.00 το πρωί, τελικώς έγινε γύρω στις τρεις το απόγευμα. Αποτελεί, πράγματι, μυστή­ ριο ο λόγος για τον οποίον ο Σολάρι επέλεξε το μακρύτερο δρομολόγιο. Οι λόγοι ασφαλείας που επικαλέσθηκε ή­ ταν ανύπαρκτοι, αφού οι ιταλικές υπη­ ρεσίες πληροφοριών είχαν διαβεβαιώσει ότι δ εν υπήρχαν ελληνικά πολεμι­ κά σκάφη στο νησί. Εξάλλου η ιταλική δύναμη κρούσης κατείχε πλήρως το στοιχείο του αιφνιδιασμού. Οποιοι και αν ήταν πάντως οι λόγοι της καθυστέ­ ρησης, είναι γεγονός ότι αυτό το έλ­ λειμμα των πέντε περίπου ωρών οδή­ γησε στην αιματοχυσία που ακολού­ θησε. Κατά τη διάρκεια του σχεδιασμού της επιχείρησης, οι αξιωματούχοι του Ιταλικού Υπουργείου Εξωτερικών, έχο­ ντας επίγνωση των διεθνών περιπλο­

Ο Μουσολίνι σε φωτογραφία της εποχής.

κών που θα προέκυπταν από ενδ εχό­ μενη χρήση βίας κατά τη διάρκεια της επιχείρησης, είχαν καταφέρει να πείσουν τον Μουσολίνι να διατάξει τον Σολάρι να μην ασκήσει βία κατά του πληθυσμού της νήσου. Είναι καταγεγραμμένη σε απομνημονεύματα αυτο­ πτών μαρτύρων η δυσφορία με την ο­ ποία υπ οδέχθηκε ο ναύαρχος τη δια­ ταγή αυτή. Αν ο στόλος είχε αφιχθεί το πρωί, θα υπήρχε όλος ο απαιτούμενος χ ρ ό ­ νος ώστε να ολοκληρωθούν οι διαπραγματεύσεις με τις τοπικές αρ­ χές και να επιτευχθεί η αναίμακτη κα­ τάληψη πριν από τη δύση του ηλίου. Η πεντάωρη καθυστέρηση μείωσε τις α­ παραίτητες ώρες πριν το σκοτείνιασμα και έτσι ο Σολάρι διέταξε την αποβίβα­ ση αγήματος στις τέσσερις το από­ γευμα. Ο επικεφαλής του αγήματος, πλοίαρχος Φοσκίνι, έγινε αμέσως δ ε ­ κτός από το νομάρχη Πέτρο Ευριπέο, στον οποίο κατέστησε γνωστό ότι η ι­ ταλική δύναμη θα προχωρούσε σε ει­ ρηνική κατάληψη του νησιού εντός μισής ώρας (το δακτυλογραφημένο κεί­ μενο του τελεσιγράφου αρχικώς ανέφερε “ εντός δύο ωρών” και άλλαξε κατόπιν) και καθιστούσε υπεύθυνες τις ελληνικές αρχές για τις συνέπειες που θα επέφερε στον πληθυσμό της νήσου πιθανή προσπάθεια αντίστα­ σης.

Δύσκολα μπορεί κάποιος να φαντασθεί τη θέση στην οποία β ρ έθ η κε ξαφ­ νικά ο νομάρχης Ευριπέος. Η παρά­ κλησή του να δοθεί ένα διάστημα λί­ γων ωρών ώστε να επικοινωνήσει με την Αθήνα για να λάβει οδηγίες, απερρίφθη για “ προφανείς στρατιωτικούς λόγους” . Επίσης δεν έτυχε καμμίας α­ πάντησης η αίτησή του να πληροφορηθεί αν η κατάληψη θα ήταν πολιτική ή στρατιωτική, όπως επίσης και η επι­ θυμία του να πληροφορηθεί τους ό­ ρους που έθεταν οι Ιταλοί για την πα­ ράδοση της νήσου. Μόνο όταν εγκατέλειπε τη νομαρχία, ο πλοίαρχος ευαρεστήθηκε να παραδώσει στο νομάρχη το κείμενο με τους όρους παράδοσης. Αυτοί ήταν: 1) Υποστολή της ελληνικής σημαίας και έγερση της ιταλικής. 2) Απόδοση τιμών σ’ αυτήν με 21 κανο­ νιοβολισμούς από τα ιταλικά πλοία. 3) Ανάληψη της διοίκησης της νήσου από τον Υποναύαρχο Μπελλίνι. 4) Παράδο­ ση των στρατιωτικών εγκαταστάσεων, όπλων, πολεμοφοδίων και κάθε είδους στρατιωτικού υλικού στην ιταλική δύ­ ναμη κατοχής. 5) Αφοπλισμός των στρατιωτικών και αστυνομικών δυνά­ μεων και περιορισμός τους σε χώρο φυλασσόμενο από Ιταλούς. 6) Ανάλη­ ψη, από τους Ιταλούς, όλων των επι­ κοινωνιών και των συγκοινωνιών. Τα τελευταία λόγια που βγήκαν από το στόμα του Φοσκίνι πριν φύγει από

τη νομαρχία, προειδοποιούσαν τον Ευριπέο ότι στις 16.00 ακριβώς θα ρί­ χνονταν τρεις άσφαιροι κανονιοβολι­ σμοί σε διαστήματα των τριών λεπτών. Εάν μέχρι τότε δεν είχε υψωθεί η λευκή σημαία της παράδοσης, θα άρχι­ ζε ο βομβαρδισμός της πόλης. Ο νο­ μάρχης τότε, με δραματικό τόνο. ενη ­ μέρωσε τον Ιταλό πλοίαρχο ότι στο πα­ λιό φρούριο της πόλης είχαν βρει κα­ ταφύγιο 7.000 περίπου Ελληνες πρό­ σφυγες και 350 Αρμενόπουλα. θύματα της Μικρασιατικής Καταστροφής. Πριν επιβιβασθεί στο πλοίο του ο Φοσκίνι επέδωσε στους ξένους προξέ­ νους ένα γράμμα του Ναυάρχου Σολά­ ρι, που εξηγούσε την κατάσταση και έ­ δινε προθεσμία δύο ωρών στους ξέ­ νους υπηκόους να συγκεντρω θούν στα προξενεία των χωρών τους. Και σ αυτό το γράμμα, η προθεσμία των δύο ωρών άλλαξε σε προθεσμία μισής ώ­ ρας (πιθανώς από το χέρι του Φοσκίνι). Οταν, μετά την παρέλευση της προθεσμίας, δ εν υψώθηκε λευκή ση­ μαία, ο Σολάρι διέταξε το βομβαρδι­ σμό της πόλης. Μέσα σε 7 λεπτά, τα ι­ ταλικά πλοία έριξαν 35 οβίδες. Ο νομάρχης, βλέποντας την πόλη να καταστρέφεται και τους νεκρούς να αυξάνονται, διέταξε να υψωθεί λευκή σημαία. Μόνο τότε σταμάτησε ο βομ­ βαρδισμός. Αμέσως μετά αποβιβάστη­ κε ένα αποβατικό σώμα, που προχώρη­ σε στην κατάληψη των νευραλγικών στρατηγικών σημείων της νήσου. Ση­ μειώνεται ότι τόσο κατά τη διάρκεια του βομβαρδισμού, όσο και κατά την αποβίβαση των στρατευμάτων, δεν σημειώθηκε η παραμικρή αντίσταση εκ μέρους των ελάχιστων στρατιωτι­ κών δυνάμεων του νησιού ή των κατοί­ κων του. Βρέθηκα ν, ωστόσο, ελάχιστοι Ιταλοί ιστορικοί που προσπάθησαν να δικαιολογήσουν τη βάρβαρη αυτή πράξη του βομβαρδισμού αμάχων, υποστηρίζοντας αναίσχυντα ότι κάποι­ ος πυροβολισμός που προήλθε από την ξηρά προκάλεσε την έναρξη του κανονιοβολισμού. Πουθενά όμως. ού­ τε στα ελληνικά, ούτε στα ιταλικά αρ­ χεία, σημειώνεται κάτι τέτοιο. Κατά τη διάρκεια του εντατικού κα­ νονιοβολισμού, τα πυρά των - μεγάλου διαμετρήματος - ναυτικών πυροβόλων επικεντρώθηκαν κυρίως στο παλιό φρούριο της Κέρκυρας, σ’ αυτό ακρι­ βώς όπου ο νομάρχης είχε ενημερώσει

ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ

τον Φοσκίνι ότι βρίσκονταν πάνω από 7.000 πρόσφυγες! Το αποτέλεσμα ήταν τραγικό: 16 νεκροί και πάνω από 50 τραυματίες, κυρίως γυναικόπαιδα. Είναι περιττό να αναφερθούμε στην οργή και την αγανάκτηση που προκάλεσε η αναγγελία των γεγονό­ των στην Αθήνα και στις ευρωπαϊκές πρωτεύουσες. Ο αρχηγός της Επανά­ στασης Νικόλαος Πλαστήρας, με τη χαρακτηριστική ορμητικότητά του, θέλησε να διατάξει την ανακατάληψη της νήσου. Τον εμπόδισαν όμως ο πρωθυπουργός Γονατάς και ο υπουργός Εξωτερικών Αλεξανδρής, με το σκεπτικό ότι μια τέτοια ενέργεια θα επέτρεπε στο Μουσολίνι να δικαιο­ λογήσει τη συνεχή παραμονή των στρατευμάτων του στο νησί και τη δια­ τήρηση της κατάληψής του. Ομως και οι δύο μεγάλες δυτικές δυνάμεις, η Αγγλία και η Γαλλία, αντέδρασαν σ’ αυτήν τη βίαιη ενέργεια, για λόγους οι οποίοι ανάγονταν στη σφαίρα της γε­ νικότερης εξωτερικής τους πολιτικής. Αναγνώριζαν μεν το νόμιμο δικαίωμα της Ρώμης να ζητήσει ικανοποίηση για το έγκλημα που διεπράχθη σ’ ελληνι­ κό έδαφος, αλλά δεν ήταν δυνατό να δ εχθ ο ύ ν την κατάληψη της Κέρκυρας, αφού επρόκειτο για πράξη που ανέ­ τρεπε το status quo το οποίο είχε εγκαθιδρυθεί από τις Συνθή κες Ειρήνης του Α ’ Παγκοσμίου Πολέμου και το ο­ ποίο διεφύλατταν οι ίδιες. Η επιθυμία τους λοιπόν ήταν η ελληνοιταλική δια­ φορά να επιλυθεί με τέτοιον τρόπο ώ­ στε τα συμφέροντά τους στην Αδριατική να μη βλαφθούν. Αξίζει να επισημανθεί ότι αντιδρά­ σεις σημειώθηκαν και στην Ιταλία. Ο υπουργός Ναυτικών Ντι Ρέβελ δήλωσε ότι θα μπορούσε, υπό προϋποθέσεις, να δικαιολογήσει την αποβίβαση στρα­ τευμάτων και τη χρήση αβολίδωτων πυρών ή έστω και βολές όπλων μικρού διαμετρήματος, αλλά με κανέναν τρό­ πο δεν μπορούσε να συμβιβάσει την α­ πόφαση για ειρηνική κατάληψη της νήσου με το βομβαρδισμό αμάχων. Αυτόπτες μάρτυρες έχουν κατά καιρούς αναφερθεί στην οργισμένη α­ ντίδραση του Μουσολίνι όταν πληροφ ορήθηκε για τα πεπραγμένα του Σολάρι.

Ο Ι Δ ΙΠ Λ Ω Μ Α Τ ΙΚ Ε Σ Δ ΙΕ Ρ ΓΑ ΣΙΕ Σ Την ίδια μέρα που ο Ιταλικός Στό­ λος αιματοκυλούσε την Κέρκυρα, η Πρεσβευτική Συνδιάσκεψη έστελνε στην Ελληνική κυβέρνηση διακοίνωση διαμαρτυρίας σχετική με τη δολοφο­ νία του Στρατηγού Τελλίνι. Την επομέ­ νη η Ελλάδα προσέφυγε στην Κοινω­ νία των Εθνώ ν για το ζήτημα της κατά­ ληψης της Κέρκυρας και στις 2 Σε­ πτεμβρίου δήλωνε ότι δέχεται τη διακοίνωση της Πρεσβευτικής, επιπλέον δε πρότεινε τη σύσταση Διασυμμαχι­ κής Εξεταστικής Επιτροπής, η οποία θα μετέβαινε στον τόπο του εγκλήμα­ τος και θα ερευνούσε για τις πιθανές ευθύνες της ελληνικής πλευράς. Στις 4 Σεπτεμβρίου συζητήθηκε η ελληνική προσφυγή στο Συμβούλιο της Κοινω­ νίας των Εθνών. Αξίζει να σημειώ­ σουμε ότι, σύμφωνα με δημοσίευμα της παρισινής εφημερίδας “ Temps” , η ελληνική προσφυγή οφειλόταν σε υπόδειξη της Αγγλικής κυβέρνησης. Οι προσπάθειες όμως για δίκαιη ε ­ πίλυση της ελληνοϊταλικής διαφοράς δεν επρόκειτο να αποδώσουν. Η άκα­ μπτη στάση του Ιταλού αντιπροσώπου Σαλάντρα, ο οποίος υποστήριξε ότι το Συμβούλιο της Κοινωνίας των Εθνών ήταν αναρμόδιο για τη διευθέτηση της ελληνοϊταλικής διαφοράς, καθώς και η επαμφοτερίζουσα συμπεριφορά των κυβερνήσεω ν Αγγλίας και Γαλλίας, δρομολόγησαν εξελίξεις που κάθε άλ­ λο παρά ευνοούσαν την Ελλάδα. Αν και αρχικώς, τόσο η Αγγλική, όσο και η Γαλλική κυβέρνηση, είδαν με αρνητική διάθεση την ωμή ιταλική επέμβαση, μια εκ των υστέρων θεώρηση των γε­ γονότων υπό το πρίσμα της διαφύλα­ ξης των συμφερόντων τους, σε συνδυασμό, φυσικά, με τις έντονες δι­ πλωματικές ιταλικές πιέσεις, τις οδή­ γησαν στην απόφαση να δ εχθ ο ύ ν την αρμοδιότητα της Πρεσβευτικής Συνδιάσκεψης και όχι της Κοινωνίας των Εθνών. Το γεγονός αυτό στερούσε αυτομάτως την Ελλάδα από την υπο­ στήριξη των μικρών κρατών-μελών της Κοινωνίας των Εθνών, τα οποία στην ενέργεια της Ιταλίας δ εν έβλεπαν πα­ ρά τον απροσχημάτιστο εκβιασμό μιας ιμπεριαλιστικής και αποικιοκρατικής δύναμης έναντι μιας μικρής και σχε­ δόν εξουθενω μένης χώρας.

Τελικώς, στις 7 Σεπτεμβρίου η Πρε­ σβευτική Συνδιάσκεψη απεφάσισε τα αιτήματα που θα απηύθυνε προς την Ελληνική κυβέρνηση και ήταν τα εξής: “ 1) Η Ελληνική Κυβέρνησις δια της ανωτέρας αυτής στρατιωτικής αρχής θα ζητήσει συγγνώμην από τους αντι­ προσώπους των κρατών της Πρε­ σβευτικής Διασκέψεως. 2) Η Ελληνική Κυβέρνησις θεωρεί­ ται κατά το δόγμα της Πρεσβευτικής Διασκέψεως ως υπεύθυνος δια το διαπραχθέν εν τω εδάφει της πολιτικόν έ ­ γκλημα. 3) Ο ελληνικός στόλος θα χαιρετίση επισήμως τας ναυτικός δυνάμεις της Αγγλίας, της Γαλλίας και της Ιτα­ λίας, at οποίαι θα ανταποδώσουν τον χαιρετισμόν. 4) 0α τελεσθή μνημόσυνον εν τω καθεδρικώ ναώ υπέρ των θυμάτων του εγκλήματος. 5) Εν Πρεβέζη θα αποδοθούν τιμαί προς τους νεκρούς κατά την διακομι­ δήν των επί ιταλικού πλοίου. 6) Διεθνής Εξεταστική Επιτροπή, υπό την προεδρίαν αντιπροσώπου της Ιαπωνίας, θα προβή εις ανακρίσεις δια

Σκηνή από την αποχώρηση του ιταλικού στρατού κατοχής από την Κέρκυρα το Σεπτέμβριο του 1923.

εκκένωση της Κέρκυρας από τα ιταλι­ κά στρατεύματα συνδυάσθηκε με την καταδίκη της Ελλάδας σε καταβολή υπερμεγέθους αποζημίωσης για τη δολοφονία του Στρατηγού Τελλίνι), ε ­ πέφεραν ισχυρό πλήγμα στο νεοσύ­ στατο θεσμό της συλλογικής ασφάλει­ ας.

ΠΑΡΑΠΟΜΠΕΣ

προκάλεσε την παραμονή του ιταλι­ το έγκλημα. 7) Η Ελληνική Κυβέρνησις θα κατα-κού στόλου στ’ ανοικτά της Κέρκυρας για αρκετές ημέρες. Η ομηρία αυτή, έ ­ βάλη χρηματικόν ποσόν ως αποζημίωληξε λίγες ημέρες μετά την καταβολή σιν - και ουχί ως ποινήν - καθορισθητης αποζημίωσης. σόμενον δια συνοπτικής διαδικασίας υπό του Διαρκούς Δικαστηρίου Διε­ θνούς Δικαιοσύνης” . (11) Η κυβέρνηση Γόνατά, ευρισκόμενη σε τρομερά δύσκολη θέση, δεν μπο­ Το επεισόδιο της Κέρκυρας απεκάρούσε παρά να δεχθεί τους επαχθείς λυψε τις αδυναμίες που θ ’ αποδεικαι μειωτικούς αυτούς όρους, χωρίς ε ­ κνύονταν καθοριστικές για την τύχη πιφυλάξεις, εκφράζοντας μόνο την ελ­ του συστήματος συλλογικής ασφαλεί­ πίδα ότι η Ιταλία θα εκκένω νε συντόας στην περίοδο του μεσοπολέμου. μως την Κέρκυρα και τα παρακείμενα Αυτές ήταν: α) Παραλείψεις και νησιά. Ωστόσο, μόλις στις 13 Σεπτεμ­ ασάφειες στο κείμενο του καταστατι­ βρίου και μετά από νέα σύγκληση της κού Χάρτη της Κοινωνίας των Εθνών, Πρεσβευτικής Διάσκεψης, πείσθηκε η β) Απουσία πνεύματος συνεργασίας Ιταλία να εγκαταλείψει την παρελ­ και αποφασιστικότητας από τις ίδιες κυστική της τακτική και να δεχθεί ν' α­ τις Δυνάμεις που είχαν αναλάβει να ποσύρει τα στρατεύματά της. Η εκ κ έ­ υπερασπίσουν το status quo που προένωση της Κέρκυρας έγινε στις 27 Σ ε ­ κυψε από τις συνθήκες ειρήνης. Η επι­ πτεμβρίου 1923 και στην πραγματοποί­ θετική πρόκληση σε βάρος της Ελλά­ ησή της συνέβαλε σημαντικά και η δας, η παραπομπή της διαφοράς από Αγγλία, ασκώντας έντονη πίεση στην τη Συνέλευση του Συμβουλίου της Ιταλική κυβέρνηση. Αξίζει όμως να ση­ Κοινωνίας των Εθνώ ν στην Πρεσβευτι­ μειωθεί ότι μια καθυστέρηση της κα­ κή Συνδιάσκεψη και η τελική επιβρά­ ταβολής της αποζημίωσης των 50 εκα­ βευση των ιταλικών ενεργειών (αφού η τομμυρίων λιρετών από την Ελλάδα,

Ε Π ΙΛ Ο Γ Ο Σ

(1) Bulletin Periodique de la Presse Grecque, No 63, σελ. 2-3. (2) Ιστορικό Αρχείο ΥΠΕΞ, ΑύγουστοςΣεπτέμβριος 1923. (3) Ο.π. (4) Αναφορά της Διασυμμαχικής Εξεταστικής Επιτροπής στην Ηπειρο. Σεπτέμβριος 1923. (5) Αναφορά Συνταγματάρχη Μπότσαρη. 5 Σεπτεμβρίου 1923. (6) Εφημερίδα "Εστία” , 29 Αυγούστου 1923. (7) Ministern degli Affari Esteri, I Documenti Diplomatici itaiiani, Settima Serie. (8) London Times, 31 Αυγούστου 1923. (9) Εφημερίδα “Ελεύθερον Βήμα ". 31 Αυγούστου 1923. (10) Ministern degli Affari Esteri. I Documenti Diplomatiei Itaiiani, 30 Σεπτεμβρίου 1923, σελ. 270. (11) Εφημερίδα "Εστία” , 8 Σεπτεμβρίου 1923.

Β ΙΒ ΛΙΟ ΓΡΑ Φ ΙΑ (1) Barros J.: THE CURFU INCIDENT OF 1923. MOUSSOLINI AND THE LEAGUE OF NATIONS. (2) Σβολόπουλου Κ.: Η ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΕΞΩΤΕΡΙΚΗ ΠΟΛΙΤΙΚΗ 1900-1945. (3) Φεργάδη-Τούντα Α.: ΘΕΜΑΤΑ ΕΛΛΗΝΙΚΗΣ ΔΙΠΛΩΜΑΤΙΚΗΣ ΙΣΤΟΡΙΑΣ 1912-1940. (4) Ιστορικό Αρχείο ΥΠΕΞ. (5) Εφημερίδα "Εστία” , 29 Αυγούστου 1923 και 8 Σεπτεμβρίου 1923. (6) Εφημερίδα “ Ελεύθερον Βήμα ”, 31 Αυγούστου 1923. (7) Harris, Wilson H.: ITALY. GREECE AND THE LEAGUE, ed. by League of Nations Union.

ΛΕΩ ΝΙΔΑΣ Σ. ΜΠΛΑΒΕΡΗΣ

Η ΚΑΤΑΛΗΨΗ ΤΗΣ OPERATION

IWO JIMA Α Π Ο ΤΟΥΣ ΑΜΕΡΙΚΑΝΟΥΣ Η ΑΠ Ο Β ΑΤΙΚΗ Ε Π ΙΧ Ε ΙΡ Η Σ Η ΓΙΑ ΤΗΝ ΚΑΤΑΛΗΨΗ ΤΗΣ Ν Η Σ Ο Υ IW O JIMA, Α Π Ο Τ Ε Λ Ε ΣΕ ΕΝ Α “Κ Ο Μ Β ΙΚ Ο Σ Η Μ Ε ΙΟ " ΣΤ Η Ν ΕΞΕΛ ΙΞΗ ΤΗΣ ΤΑΚΤΙΚΗΣ ΤΩ Ν “Α Λ Μ Α ΤΩ Ν ", Π Ο Υ ΕΙΧΕ Θ Ε ΣΕ Ι ΣΕ ΕΦ ΑΡΜ Ο ΓΗ ΤΟ Μ ΙΚ ΤΟ ΕΠ ΙΤΕ Λ Ε ΙΟ ΤΩ Ν Α Μ Ε Ρ ΙΚ Α Ν ΙΚ Ω Ν Ε Ν Ο Π Λ Ω Ν Δ Υ Ν Α Μ Ε Ω Ν ΣΤΟ ΘΕΑΤΡΟ ΤΩ Ν Ε Π ΙΧ Ε ΙΡ Η Σ Ε Ω Ν ΤΟΥ ΕΙΡΗΝΙΚΟΥ. Η Ε Π ΙΧ Ε ΙΡ Η Σ Η ΑΥΤΗ, Α Π Ο ΤΗΝ ΗΜΕΡΑ ΤΗΣ Α Π Ο Β Α Σ Η Σ Μ Ε Χ Ρ Ι ΤΗΝ ΗΜΕΡΑ ΤΗΣ Ο Ρ ΙΣΤΙΚ Η Σ ΠΑΥΣΗΣ ΚΑ Θ Ε ΙΑ Π Ω Ν ΙΚ Η Σ ΑΝ ΤΙΔΡ ΑΣΗ Σ, Δ ΙΗ Ρ Κ Ε Σ Ε 36 Η Μ Ε Ρ Ε Σ (19 Φ ΕΒΡΟΥΑΡΙΟ Υ-26 Μ ΑΡΤΙΟ Υ 1945) ΚΑ Ι ΥΠΗΡΞΕ Μ ΙΑ Α Π Ο ΤΙΣ Π ΙΟ ΑΙΜ Α ΤΗ Ρ Ε Σ ΣΤ Η Ν ΙΣΤΟ ΡΙΑ ΤΩΝ Α Μ Ε Ρ ΙΚ Α Ν ΙΚ Ω Ν Ε Ν Ο Π Λ Ω Ν Δ ΥΝ ΑΜ ΕΩ Ν . ΥΠΗΡΞΕ Η Μ Ο Ν Α Δ ΙΚ Η Π Ε Ρ ΙΠ ΤΩ ΣΗ ΚΑΤΑ ΤΗΝ Ο ΠΟ ΙΑ ΤΟ ΣΥ Ν Ο Λ Ο ΤΩΝ Α Π Ω Λ Ε ΙΩ Ν ΤΩΝ Ε Π ΙΤ ΙΘ Ε Μ Ε Ν Ω Ν

67

Α Μ Ε Ρ ΙΚ Α Ν ΙΚ Ω Ν Δ Υ Ν Α Μ Ε Ω Ν ΗΤΑΝ Μ ΕΓΑΛΥΤΕΡΟ ΑΠ Ο ΤΟ Α Ν ΤΙΣΤΟ ΙΧ Ο ΤΩΝ ΙΑ Π Ω Ν Ω Ν ΥΠΕΡΑΣΠ ΙΣΤΩ Ν ΤΗΣ ΝΗΣΟΥ. ΤΗΝ ΕΞΕΛΙΞΗ ΤΗΣ Ε Π ΙΚ Η Σ ΑΥΤΗΣ ΣΥ ΓΚ ΡΟ ΥΣΗ Σ ΘΑ ΕΞΕΤΑΣΟΥΜ Ε ΣΤΟ Α Ρ Θ Ρ Ο Π Ο Υ Α Κ Ο Λ Ο Υ Θ Ε Ι.

Ενα από τα 495 πλοία του Αμερικανικού Ναυτικού στην επιχείρηση ήταν και το αντιτορπιλλικό της φωτογραφίας, που πλέει κοντά στις ανατολικές ακτές του νησιού, υπό τη “ σκέπη" του όρους Suribachi (φωτ. U.S. Navy).

ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ

Ο από πολλούς αποκαλούμένος "Πα­ τέρας της Νίκης” sir Winston Churchill, στο σημαντικό έργο του, που του χάρισε και ένα βραβείο Nobel Λογοτεχνίας (;!), αναφερόμενος στην εφαρμοζόμενη από τους Αμερικανούς τακτική στον Ειρηνικό γράφει: “ ...κατέλαβαν (οι Αμερικανοί) τις πιο σημαντικές νήσους και άφησαν τις άλλες, αλλά από τότε η ναυτική τους δύναμις ήταν τόσο μεγάλη και ηύξανε τόσο γρήγορα, που ήταν σε θέση να διασφαλί­ σουν τις γραμμές επικοινωνίας των καταστρέφοντας τις γραμμές του εχθρού και αφήνοντας τους υπερασπιστές των κυκλωμένων νήσων αδρανείς και ανί­ σχυρους. Η τακτική τους της εφόδου εί­ χε την ίδια επιτυχία. Πρώτα άρχιζαν με ε­ πιθέσεις “ εκνευρισμού” με αεροπλάνα που ξεκινούσαν από αεροπλανοφόρα, ύ­ στερα συνέχιζαν με θαλάσσιους βομβαρ­ δισμούς εντατικούς και κάποτε παρατεινόμενους, και τέλος με αμφίβιες αποβά­ σεις και κατά ξηράν μάχες. Μόλις κατελάμβαναν μία νήσο και μετέφεραν στρα­ τεύματα, τα αεροπλάνα της ξηράς προ­ σγειώνονταν για να συνεχίσουν από εκεί

Ο Αντιστράτηγος Tadamichi Kuribayashi

(δεξιά), διοικητής των ιαπωνικών δυνάμεων της lwo Jima, συσκέπτεται με επιτελή του (φωτ. Αρχείο R. Wheeler).

τις αντεπιθέσεις τους και να συμμετάσχουν συγχρόνως στην προετοιμασία της νέας προελάσεως” . Αυτό ήταν το ευρύτερο πλαίσιο, από στρατηγικής πλευράς, στο οποίο ήταν ενταγμένη η ε­ πιχείρηση απόβασης και κατάληψης της νήσου lwo Jima από τις αμερικανικές δυνάμεις και ιδιαίτερα από το Σώμα των Αμερικανών Πεζοναυτών (“ Επιχείρηση Απόσπασμα’’/Operation Detachment) τους πρώτους μήνες του 1945. Μετά την κατάληψη, από τους Αμερι­ κανούς, των νησιωτικών συμπλεγμάτων των Φιλιππινών και του Palau, δεν ήταν λί­ γοι εκείνοι που πίστευαν ότι το επόμενο άλμα” τους θα πραγματοποιείτο με μία συνδυασμένη επιχείρηση εναντίον της -ΊΩΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ

Φορμόζας. Αντίθετα, ο Αντιναύαρχος Raymond A. Spruance, διοικητής του 5ου Αμερικανικού Στόλου, πρέσβευε ότι η ε­ πόμενη αμερικανική προσπάθεια έπρεπε να στραφεί εναντίον των νησιωτικών συμπλεγμάτων Volcano και Ryuku Islands. Εξασφάλιση της νήσου lwo Jima (που α­ νήκει στο σύμπλεγμα των νήσων Volcano) θα είχε ψυχολογικό αντίκτυπο, αφού από πολλούς θεωρείτο “ μητροπολιτικό ιαπω­ νικό έδαφος” , και θα επέτρεπε να επιχειρηθεί στη συνέχεια η κατάληψη της Okinawa και η εισβολή στα μεγάλα ιαπω­ νικά νησιά Kyushu και Honshu. Με την πτώση της Saipan (Ιούλιος 1944), το Γενι­ κό Αυτοκρατορικό Επιτελείο της Ιαπω­ νίας αποφάσισε να προχωρήσει στην έ­ ναρξη κατασκευής αμυντικών και οχυρω­ ματικών έργων στην lwo Jima, με στόχο την υπεράσπιση της νήσου. Σαν να εξε­ λισσόταν ένα παιχνίδι της τύχης, την ε­ ποχή που το Αυτοκρατορικό Επιτελείο α­ ποφάσιζε την ενίσχυση της άμυνας της νήσου, ο Αμερικανός Στρατηγός Henry Η. “ Hap” Arnold, διοικητής της Στρατιωτικής Αεροπορίας (η Αμερικανική Αεροπορία δεν ήταν τότε ανεξάρτητος Κλάδος των Ενόπλων Δυνάμεων, αλλά αποτελούσε οργανικό τμήμα του Στρατού Ξηράς), εί­ χε προτείνει να εξεταστεί η δυνατότητα κατάληψης της lwo Jima, στα πλαίσια του ευρύτερου προγράμματος στρατηγικών βομβαρδισμών της Ιαπωνίας από τα αε­ ροσκάφη Β-29. Μετά την κατάληψη της Saipan, τα Β-29 επιχειρούσαν εναντίον ια­ πωνικών στόχων από βάσεις που βρίσκο­ νταν (ή δημιουργήθηκαν) στο νησί αυτό. Ομως τα ιαπωνικά καταδιωκτικά, που εί­ χαν ως βάση τους την lwo Jima, αποτε­ λούσαν μία δυνητική απειλή εναντίον τους, ενώ παράλληλα λειτουργούσαν σαν “ σταθμός έγκαιρης προειδοποίη­ σης” για το μητροπολιτικό έδαφος, προ­ ειδοποιώντας τους αρμόδιους για επερχόμενη αεροπορική επιδρομή. Παράλλη­ λα θα μπορούσαν να πραγματοποιήσουν προσβολές εναντίον αμερικανικών αερο­ δρομίων και θέσεων που βρίσκονταν στα νησιά Marianas. Αυτή η στρατηγική σημα­ σία της νήσου lwo Jima ήταν που υποχρέ­ ωσε τους υπεύθυνους να τροποποιή­ σουν τις όποιες αρχικές σκέψεις είχαν γίνει για την κατάληψη της Φορμόζας. Μετά από συζήτηση, το Μικτό Επιτε­ λείο των Αρχηγών των Αμερικανικών Ενόπλων Δυνάμεων, διέταξε στις 3 Οκτω­ βρίου 1944 τον Ναύαρχο Chester Nimitz να προχωρήσει στο σχεδίασμά της επιχείρη­ σης για την κατάληψη της lwo Jima. Η επι­ χείρηση αυτή αποτέλεσε σημείο καμπής στην εφαρμογή της τακτικής των “ αλμά­ των". Οι μέχρι τότε πραγματοποιηθείσες, από το Ναυτικό και τους Πεζοναύ­ τες, αμφίβιες αποβατικές επιχειρήσεις (Guadalcanal, Tarawa, Roi), απέβλεπαν στην κατάληψη νησιών για εγκατάσταση προωθημένων αεροπορικών βάσεων (α6 ύ θ ι σ τ α αεροπλανοφόρα/unsinkable/carriers). Η

κατάληψη, αρχικά της Saipan και κυρίως της lwo Jima, απέβλεπε, αντίθετα, απο­ κλειστικά στην υποστήριξη της εκστρα­ τείας στρατηγικών βομβαρδισμών κατά στόχων στο έδαφος της Μητροπολιτικής Ιαπωνίας. Επιδίωξη των υπευθύνων ήταν η κατάληψη της lwo Jima να πραγματο­ ποιηθεί όσο το δυνατόν πιο σύντομα, διότι προείχε η διεξαγωγή της αμφίβιας επιχείρησης εναντίον της Okinawa, που θεωρείτο σημαντικότερος στρατηγικός στόχος. Ταυτόχρονα, ο Spruance θα έπρε­ πε να έχει ολοκληρώσει την επιχείρηση στην lwo Jima και να έχει αναδιατάξει τις δυνάμεις του για την επιχείρηση κατάλη­ ψης της Okinawa πολύ πριν από την 1η Απριλίου, αν ήθελε να μην έχει προβλή­ ματα κατά τη διάρκεια των θερινών μουσώνων. Βλέπουμε λοιπόν ότι, παρά τις τεράστιες στρατιωτικές δυνάμεις που είχαν στη διάθεσή τους οι Αμερικα­ νοί την εποχή εκείνη (1944-1945), δεν μπορούσαν να πραγματοποιήσουν ταυτόχρονα δύο μεγάλης κλίμακας αμφί­ βιες επιχειρήσεις.

01 ΙΑΠΩΝΙΚΕΣ ΔΥΝΑΜ ΕΙΣ Οπως έγινε γνωστό από τη μεταπολε­ μική έρευνα στα ιαπωνικά στρατιωτικά αρχεία, οι Ιάπωνες άρχισαν να ενισχύουν τη φρουρά και τις οχυρώσεις της lwo Jima από τον Ιανουάριο του 1945, ενώ το κατασκευαστικό τους πρόγραμμα προς ενίσχυση των αμυντικών εγκαταστάσεων της νήσου ολοκληρώθηκε μόλις μία ε­ βδομάδα πριν από την απόβαση (στις 12 Φεβρουάριου). Από το Φεβρουάριο του 1944 μέχρι το Φεβρουάριο του 1945 βρί­ σκονταν στο νησί μόνο 1.500 στρατιώτες και η υποδομή σε οχυρωματικά έργα ή­ ταν ανύπαρκτη. Μετά την κατάληψη των νησιών Marshall από τους Αμερικανούς, το Αυτο­ κρατορικό Επιτελείο δημιούργησε την 31η Στρατιά, με διοικητή τον Στρατηγό Eiryo Obata και αποστολή την υπεράσπι­ ση των νησιωτικών συμπλεγμάτων των Marianas, των Ανατολικών Καρολινών και των Bonin (η lwo Jima κανονικά -γεωγρα­ φικά- ανήκει στα Volcano Islands, συνή­ θως όμως και από τις δύο πλευρές ε­ ντασσόταν στα νησιά Bonin). Ο Obata επισκέφθηκε την lwo Jima στις 6 Απριλίου 1944 και διέταξε την ισχνή τοπική φρουρά να ξεκινήσει την κατασκευή α­ μυντικών έργων για άμυνα “ επί της α­ κτής” , σύμφωνα με το ισχύον (τότε) ια­ πωνικό δόγμα άμυνας για την υπεράσπι­ ση νησιών (καταστροφή του εχθρού επί της ακτογραμμής-αποτροπή κάθε προσπάθειάς του για διείσδυση στο εσωτερι­ κό, με εξαπόλυση ισχυρών αντεπιθέσε­ ων). Το Μάιο του 1944 το Αυτοκρατορικό Επιτελείο διαπίστωσε ότι η αποστολή του Στρατηγού Obata, με το ισχύον καθε­ στώς και τη διάρθρωση της δύναμής του, δεν μπορούσε να πραγματοποιηθεί. Για

j

H ä 165 V

,.^ιχηΛ

Kongoku Rock

NORTHERN '« S S C T O R

RESERVE I ' EASTERN

AREA W ESTER N

SE CTO R

Airfield* SE C TO R

SO U TH ER N

firtieUNo. 1

irr. sükiBACHJ ‘Futaau Rock

-

Κύρια γραμμή άμυνας

— Δευτερεύουσα γραμμή άμυνας 1000

Ö

1000 yards

Χάρτης των επιχειρήσεων στην lwo Jima. το σκοπό αυτό διέταξε τη συγκρότηση μιας νέας διοίκησης, που περιελάμβανε τα νησιά νότια και ανατολικά της Μητροπολιτικής Ιαπωνίας, συμπεριλαμβανομένης και της lwo Jima. Για την άμυνα των νησιών αυτών δημιουργήθηκε η 109η Μεραρχία Πεζικού, με την οποία θα “ συνεργάζονταν" και δυνάμεις του Αυτοκρατορικού Ναυτικού. Μετά την αμερι­ κανική εισβολή στις νήσους Marianas και τη νίκη των Αμερικανών στη Θάλασσα των Φιλιππινών, η 31η Στρατιά ουσιαστι­ κά διαλύθηκε, μετά τον άδοξο θάνατο του διοικητή της. Το Μάιο του 1944 ο Ιά­ πωνας πρωθυπουργός (και υπουργός Στρατιωτικών) Hideki Tojo, επέλεξε ως δι­ οικητή της 109ης Μεραρχίας Πεζικού τον μέχρι τότε διοικητή της Αυτοκρότορικής Μεραρχίας Φρουρών Υποστράτηγο Tadamichi Kuribayashi, προερχόμενο από το Ιππικό και σφόδρα αντίθετο στη “ με­ ταφορά” του στα τεθωρακισμένα. Ο Στρατηγός Kuribayashi, ένας ως τότε μέ­ τριων επιδόσεων αξιωματικός, ήταν εκεί­ νος που συνέδεσε το όνομά του (και τη μεταθανάτια φήμη του και την αναγνώρι­ ση των ικανοτήτων του και από τους α­ ντιπάλους του) με την άμυνα της lwo Jima. Η διοίκηση της 109ης ΜΠ και η ά­ μυνα της νήσου, κυριολεκτικά μεταμόρ­ φωσε το χαρακτήρα του και παράλληλα ανέδειξε τις αρετές του ως στρατιωτικού ηγήτορα. Σύμφωνα με τις κρίσεις του Ταγματάρχη Mitjuaki Hara, μοναδικού επιζώντος διοικητή τάγματος μετά τη μάχη της lwo Jima, “ ο Kuribayashi ήταν ένας επαγγελματίας στρατιώτης, εξαιρετικά πειθαρχικός, απόλυτα ακριβής με τους υπό αυτόν” . Η γνώμη του Αμερικανού Στρατηγού των Πεζοναυτών' “ Holland” Smith ήταν περίπου η ίδια: “ Από όλους τους αντιπάλους μας στον Ειρηνικό, ο Kuribayashi ήταν ο πιο τρομερός” . Ο Ιάπωνας στρατηγός έφθασε στην lwo Jima τη δεύτερη εβδομάδα του Ιουνί­

ου του 1944 και αμέσως επιθεώρησε τις δυνάμεις του και τις -όποιες- οχυρώσεις. Οι διαπιστώσεις του ήταν τραγικές. Οι α­ παραίτητες βελτιώσεις έπρεπε να γίνουν προς δύο κατευθύνσεις: την εκπαίδευση του προσωπικού και τα οχυρωματικά έρ­ γα, ώστε να φθάσουν στο επίπεδο παρο­ χής μιας πλήρους και ολοκληρωμένης ά­ μυνας. Ταυτόχρονα με αυτές τις βελτιώ­ σεις που έγιναν από τον Ιάπωνα διοικητή, το Αυτοκρατορικό Επιτελείο αποφάσισε την ενίσχυση της φρουράς του νησιού σε έμψυχο δυναμικό, στέλνοντας το ε­ μπειροπόλεμο 145ο Σύνταγμα Πεζικού, με διοικητή τον Συνταγματάρχη Masuo Ikeda. Το 145ο ΣΠ είχε δύναμη μόνο 2.700 ανδρών, το αριθμητικό μειονέκτημα ό­ μως αντιμετωπιζόταν από την πολεμική του εμπειρία και την καταγωγή της συντριπτικής πλειονότητας των ανδρών αυτών από τις περιοχές Kagoshima και Kyushu, περιοχές της Ιαπωνίας που αναδείκνυαν παραδοσιακά πολεμιστές. Ο Kuribayashi αποφάσισε να χρησιμοποιή­ σει τη μονάδα αυτή ως “ πυρήνα” της ά­ μυνας της νήσου. Στα μέσα Αυγούστου του 1944, ο αρχηγός Επιχειρήσεων του Αυτοκρατορικού Επιτελείου, Αντιστρά­ τηγος Joichiro Sanada, επισκέφθηκε την lwo Jima και διαπίστωσε τις σοβαρές ελ­

λείψεις. Στο ημερολόγιό του, μετά την ε­ πίσκεψη, σημείωσε ότι ο Kuribayashi τον προειδοποίησε πως, αν δεχθεί επίθεση από τους Αμερικανούς με δύναμη μίας και μισής περίπου μεραρχίας, το μέγιστο που θα μπορούσε να αντισταθεί θα ήταν 7-10 ημέρες. Ο Sanada, έχοντας προσωπι­ κή αντίληψη της κακής κατάστασης, ά­ σκησε όλη την επιρροή του στο Αυτο­ κρατορικό Επιτελείο και σύντομα οι υπε­ ρασπιστές της νήσου άρχισαν να ενισχύονται με έμψυχο και άψυχο υλικό. Ο Kuribayashi ήταν ρεαλιστής. Γνώρι­ ζε ότι οι παλιές ημέρες δόξας των συνδυασμένων επιχειρήσεων μεταξύ του Ναυτικού και των Αεροπορικών Κλάδων του Στρατού και του Ναυτικού που υπο­ στήριζαν τις χερσαίες δυνάμεις, είχαν περάσει χωρίς πιθανότητα επιστροφής. Η επιτυχία της αποστολής του εξαρτάτο από την προβολή άμυνας για υπεράσπι­ ση της νήσου. Η άποψη αυτή ήταν μα­ κριά από την ιαπωνική φιλοσοφία και πο­ λεμική πρακτική, που θεωρούσε την ιδέα της προβολής άμυνας ως επαίσχυντη, συνώνυμη της δειλίας. Τη βαθιά ριζωμέ­ νη αυτή αντίληψη έπρεπε να την αλλάξει όσο το δυνατό πιο γρήγορα. Παράλληλα είχε αντιληφθεί τη στρατηγική θέση της νήσου, ως της μόνης που μπορούσε να ε­ Πεζοναύτης του πρώτου κύματος μάχεται στην ακτή απόβασης της lwo Jima με το BAR (Πίνακας του Συνταγματάρχη των Πεζοναυτών Charles Η. Waterhouse με τίτλο “ The BAR on the _ Beach").

~

*

Η περίφημη φωτογραφία-σύμβολο της Μάχης της lwo Jim a (αριστερά) ελήφθη από το φωτογράφο του πρακτορείου A ssociated Press Jo e Rosenthal στις 23 Φεβρουάριου 1945, την ημέρα που το όρος Suribachi περιήλθε στα χέρια των Αμερικα­ νών. Ο Rosenthal ανέβηκε στην κορυφή του όρους μαζί με δύο φωτογράφους των Πεζο­ ναυτών, τον Λοχία Bill Genaust και τον στρατιώτη Bob Campbell, και ένα φωτογρά-

φο του περιοδικού Newsweek, τον Bill Hippie. Είχε ήδη υψωθεί εκεί μία μικρών διαστάσεων αμερικανική σημαία, η οποία ό­ μως δεν διακρινόταν από τα πλοία. Το γεγο­ νός αυτό υποχρέωσε την αμερικανική διοί­ κηση να προχωρήσει στην άμεση αντικατά­ στασή της με άλλη μεγαλύτερη, που μετα­ φέρθηκε αμέσως από το U S S LST-779. Τη σημαία αυτή ύψωσαν άνδρες του 2ου Τάγμα­ τος του 28ου Συντάγματος της 5ης Μεραρχίας Πεζοναυτών των ΗΠΑ. Πάνω αριστερά: η φωτογραφία του Rosenthall, που έμεινε στην ιστορία, πάνω η φωτογραφία του Λοχία Lowery (που συνόδευε τους φωτογράφους), η οποία απεικονίζει την ύψωση της μικρής σημαίας, και αριστερά η φωτογραφία του Campbell, που δείχνει την υποστολή της μι­ κρής σημαίας και την έπαρση της μεγάλης (φωτογραφίες και στοιχεία από το άρθρο “ It only took a seco n d ” του Rich Pedroncelli, στο περιοδικό “ Naval History” , τεύχος Φε­ βρουάριου 1995).

ξυπηρετήσει ικανοποιητικά τη διεξαγωγή αεροπορικών επιχειρήσεων, και ότι για το λόγο αυτό θα αποτελούσε τον πρω­ ταρχικό στόχο της επερχόμενης αμερι­ κανικής επίθεσης. Τότε σκέφθηκε ότι αν εξαφανιζόταν η δυνατότητα υποστήρι­ ξης αεροπορικών επιχειρήσεων από το νησί, ίσως οι Αμερικανοί να μην επιτίθεντο σε αυτό. Η μοναδική λύση ήταν να “ βυθίσει” την έκταση στην οποία βρισκό­ ταν το αεροδρόμιο και να την πλημμυρί­ σει με θαλασσινό νερό. Οι ειδικοί στις α­ νατινάξεις άνδρες του Μηχανικού όμως απέκλεισαν κατηγορηματικά μία τέτοια πιθανότητα. Αφού αυτό αποκλείσθηκε, ο Kuribayashi επανήλθε στο τακτικό σχέδιο άμυνας της νήσου. Σε αυτό υπήρχαν δύο δεδομένα: Οτι δεν έπρεπε να αναμένει υποστήριξη από την -ουσιαστικά ανύπαρ­ κτη τότε- Αεροπορία και από το Αυτοκρατορικό Ναυτικό. Ο λόγος ήταν απλός. Οι αμερικανικές δυνάμεις είχαν αποκτή­ - Ί Ω Τ ΙΚ Η ΙΣΤΟΡΙΑ

σει τον έλεγχο των αιθέρων και των θα­ λασσών στον Ειρηνικό. Εχοντας πρόσφα­ τα τα παραδείγματα μιας αλλαγής του ια­ πωνικού δόγματος υπεράσπισης νησιών, στις περιπτώσεις των αποβάσεων στο ESiak, το Peleliu, το Angaur και τη Luzon (στα οποία σημειώθηκαν κάποιες ιαπωνι­ κές “ επιτυχίες” , με τη μορφή καθυστέ­ ρησης της αμερικανικής προέλασης), α­ ποφάσισε να ακολουθήσει ένα παράδο­ ξο, “ εκτός εγχειριδίων” , τρόπο άμυνας. Αντί να πολεμήσει “ επί της ακτής” , θα ά­ φηνε την ακτή στον αντίπαλο και θα πο­ λεμούσε στις προσβάσεις αυτής προς το εσωτερικό του νησιού και σε στρατηγικά σημεία της ενδοχώρας. Με την τακτική του αυτή απέβλεπε στο να προξενήσει πολύ μεγάλες απώλειες στις αμερικανι­ κές δυνάμεις, ώστε να καθυστερήσει όσο μπορεί την προέλασή τους και την κατάληψη του νησιού ή, στην καλύτερη περίπτωση, να προκαλέσει διακοπή της

επιχείρησης και αποχώρησης των Αμερι­ κανών από το νησί, λόγω των μεγάλων α­ πωλειών τους. Ουσιαστικά δηλαδή αντιπαρέθετε απελπισμένη άμυνα, χωρίς οποιαδήποτε εναλλακτική λύση. Σε μία τέ­ τοια περίπτωση η πρόκληση δυσανάλογα υψηλών ανθρώπινων απωλειών ίσως ω­ θούσε τους Αμερικανούς να αναθεωρή­ σουν τα σχέδιά τους για εισβολή στο έ­ δαφος της Μητροπολιτικής Ιαπωνίας. Ο Στρατηγός Kuribayashi, με αυτό το γενικό σχέδιο στο μυαλό του, έλαβε τις τελικές του αποφάσεις: • Μετέφερε το αρχηγείο του στην lwo Jima, αντί του μεγαλύτερου και ασφα­ λέστερου νησιού Chichi Jima. • Διέταξε τη μεταφορά όλων των πο­ λιτών από το νησί, ακόμα και των κοινών γυναικών που ακολουθούσαν παραδο­ σιακά τον Ιαπωνικό Στρατό στις μετακι­ νήσεις του. • Διέταξε όπως όλες οι εγκαταστά­ σεις στρατωνισμού, διοικητικής μέρι­ μνας, οι αποθήκες πυρομαχικών, τα κέ­ ντρα διοίκησης κλπ. μεταφερθούν κάτω από τη γη, σε ειδικά διαμορφωμένους χώρους. • Επικέντρωσε την προετοιμασία για αμυντική προσπάθεια στο εσωτερικό του βραχώδους και ηφαιστειογενούς νησιού. • Απαγόρευσε την πραγματοποίηση ηρωικών μετωπικών εφόδων (banzai attack). Αντίθετα, μικρές μονάδες θα επι­ χειρούσαν περιορισμένης έκτασης αντε­ πιθέσεις, αξιοποιώντας όσο το δυνατό περισσότερο τη νύχτα για διεξαγωγή κα­ ταδρομικών ενεργειών, συλλογή πληρο­ φοριών, καταστροφή οπλικών συστημά­ των και ψυχολογικές επιχειρήσεις. Αυτές οι αποφάσεις του Kuribayashi προκάλεσαν αντιδράσεις, λόγω της τολ­ μηρότητας και της ριζοσπαστικότητας που τις διέκρινε, από αρκετούς αξιωματι­ κούς της φρουράς της νήσου, τόσο του Στρατού, όσο και του Ναυτικού. Ο Kuribayashi τις αντιδράσεις των πρώτων τις αντιμετώπισε με δραστικά μέτρα, ενώ των δεύτερων με διπλωματικότητα. Το Δεκέμβριο του 1944 διέταξε την απομά­ κρυνση 18 ανώτατων αξιωματικών του Στρατού, συμπεριλαμβανομένου του ίδι­ ου του αρχηγού του Επιτελείου του και του διοικητή της 2ης Ανεξάρτητης Μι­ κτής Ταξιαρχίας, του μεγαλύτερου μάχι­ μου σχηματισμού του. Στις θέσεις τους τοποθέτησε τον Συνταγματάρχη Tadashi Takaishi και τον Υποστράτηγο Sadusue Senda αντίστοιχα, ένθερμους υποστηρικτές των σχεδίων του. Το Αυτοκρατορικό Ναυτικό επέμενε για αντίσταση επί της ακτής. Για λόγους ευρύτερης πολιτικής δεν ήθελε να συγκρουσθεί άμεσα μαζί του και προχώρησε σε ένα συμβιβασμό. Επέτρεψε να κατασκευαστούν 135 πο­ λυβολεία, πυροβολεία και αμυντικές θ έ ­ σεις σε πιθανές ακτές απόβασης που θα του υπεδείκνυε το Ναυτικό. Ολες αυτές οι εγκαταστάσεις υπερκεράσθηκαν από τους Αμερικανούς Πεζοναύτες μετά από

τις τρεις πρώτες ώρες της μάχης. Στο νησί είχε ήδη φθάσει, για ενί­ σχυση των υπαρχουσών δυνάμεων, και το 26ο Σύνταγμα Αρμάτων, με διοικητή τον βαρώνο Takeichi Nishi, αποτελούμενο και αυτό από εμπειροπόλεμο προσωπικό. Τα δύο αυτά Συντάγματα (145ο ΣΠ-26ο ΣΑ) αποτέλεσαν τη δύναμη της νέας, ε­ μπειροπόλεμης όμως, 2ης Ανεξάρτητης Μικτής Ταξιαρχίας. Στη δύναμη της 109ης Μ.Π. ανήκε και μία Σύνθετη Τα-

Προέλαση Αμερικανών πεζοναυτών από την ακτή απόβασης, στο νοτιο-δυτικό άκρο της νήσου, προς το εσωτερικό. Στο βάθος το όρος Suribachi. Από το απόγευμα της πρώτης ημέρας οι Αμερικανοί είχαν “ κόψει” το νησί στα δύο, τα δύσκολα όμως μόλις άρχιζαν (φωτ. U.S. Marine Corps).

Αμερικανοί Πεζοναύτες σε μάχη εκ του συστάδην με τις ιαπωνικές δυνάμεις, κατά την 20ή ημέρα των συγκρούσεων (ψωτ. U.S. Marine Corps).

ξιαρχία Πυροβολικού, με διοικητή τον Συνταγματάρχη Chosaku Kaido, ο οποίος ήταν ένας από τους καλύτερους πυροβο­ λητές της Αυτοκρατορίας. Το δυναμικό της Ταξιαρχίας Πυροβολικού αποτελού­ σαν 268 πυροβόλα και όλμοι διαφόρων διαμετρημάτων (άνω των 75 mm), 69 α­ ντιαρματικά όπλα, 200 διπλού ρόλου βα­ ρέα πολυβόλα (εναντίον στόχων επιφανείας και Α/Α) των 20 mm κλπ. Η Ταξιαρχία διέθετε και μερικούς όλμους των 320 mm, με βλήματα βάρους 335 kg, τα οποία όμως στην πράξη ήταν πιο επικίνδυνα για τους υπηρέτες τους παρά για τους Αμε­ ρικανούς Πεζοναύτες (Οι σωλήνες είχαν επιχειρησιακό όριο “ ζωής" μόνο έξι βο­ λές). Ο Kuribayashi χώρισε τις δυνάμεις του στο νησί σε τρεις “ βάρδιες” , οι οποίες -ε­ ναλλασσόμενες· κατασκεύαζαν οχυρω­ ματικά έργα, παρατηρούσαν για τον ε­ χθρό και αναπαύονταν και εκπαιδεύο­ νταν. Σε ατομικό επίπεδο, κάθε μαχητής είχε συγκεκριμένη θέση άμυνας, στην ο­ ποία γνώριζε πολύ καλά ότι θα πολεμού­ σε ως το τέλος. Για το λόγο αυτό φρόντι­ ζε να βελτιώσει την ενεργητική και την παθητική άμυνά της κατά το δυνατόν πε­ ρισσότερο, Η τελευταία φράση που είπε στους στρατιώτες του ο Στρατηγός ήταν ότι αν ο καθένας από αυτούς σκότωνε 10 Αμερικανούς πριν πεθάνει, θα είχε εκ­ πληρώσει με επιτυχία την αποστολή του προς την πατρίδα Kat τον αυτοκράτορα. Στις 11 Φεβρουάριου 1945 ο Kuribayashi είχε ολοκληρώσει το σύνολο σχεδόν των σχεδιασθέντων οχυρωματικών έργων, καθώς και την εκπαίδευση του προσωπι­ κού, και ανέμενε την έναρξη της επικεί­ μενης αμερικανικής επίθεσης.

ΟΙ ΔΥΝΑΜ ΕΙΣ ΤΩΝ ΑΜ ΕΡΙΚΑΝΩΝ Επικεφαλής των αμερικανικών δυνά­ μεων που πραγματοποίησαν την αμφίβια επιχείρηση για την κατάληψη της lwo Jima (19 Φεβρουαρίου-26 Μαρτίου 1945), ήταν ο Ναύαρχος Spruance, διοικητής του 5ου Στόλου. Ο Αντιναύαρχος Marc Mitcher ήταν διοικητής της Δύναμης Κρούσης -58 (Fast Carrier Task Force58/TF-58). Ο Αντιναύαρχος Richmond Kelly Turner ήταν διοικητής της Μικτής Εκστρατευτικής Δύναμης (Joint Expeditionary Force), ενώ ο Αντιστράτηγος των Πεζοναυτών Holland Μ. Smith διοι­ κούσε τις εκστρατευτικές δυνάμεις. Επί­ σης, ο Υποναύαρχος Harry Hill διοικούσε την Επιθετική Δύναμη (Attack Force), ο Υποναύαρχος W.H.P. Blandy την Αμφίβια Δύναμη Υποστήριξης (Amphibious Support Force) και ο Υποστράτηγος των Πεζο­ ναυτών Harry Schmidt το 5ο Αμφίβιο Σώμα (V Amphibious Corps). Ο Στρατηγός Schmidt διοικούσε τη μεγαλύτερη δύνα­ μη Πεζοναυτών που χρησιμοποιήθηκε σε μία μάχη (70.000 άνδρες, που αποτελού­ σαν τη δύναμη τριών Μεραρχιών Πεζο­ ναυτών, της 3ης, της 4ης και της 5ης). Ο Ναύαρχος Hill είχε υπό τις διαταγές του 125 πλοία αμφίβιων επιχειρήσεων και άλ­ λα 75 μεγάλα αποβατικά σκάφη. Συνολι­ κά, 495 πλοία διαφόρων τύπων βρέθηκαν στα νερά της lwo Jima κατά τη διάρκεια της επιχείρησης που απέβλεπε στην κα­ τάληψή της. Ο αριθμός αυτός των πλοί­ ων ήταν 10 φορές μεγαλύτερος από ότι το 1942 στο Guadalcanal. Ενα σημαντικό και αξιοπρόσεκτο ση­ μείο της όλης επιχείρησης, τουλάχιστον στο α ρχ«ό -προκαταρκτικό της- στάδιο, ήταν η σύγχυση που επικρατούσε στον κρίσιμο τομέα των πληροφοριών στις αρ­ μόδιες αμερικανικές υπηρεσίες. Οι ειδι­ κοί, αναλύοντας τις φωτογραφίες των α­ ναγνωριστικών αεροσκαφών και κρίνο­

ντας από τις περιορισμένες δεξαμενές νερού, είχαν εκτιμήσει ότι η φρουρά της νήσου θα έφθανε τις 13.000 άνδρες περί­ που. Στην πραγματικότητα οι Ιάπωνες ή­ ταν περίπου διπλάσιοι. Οι ειδικοί των πληροφοριών πίστευαν ότι διοικητής στην lwo Jima ήταν ο Υποστράτηγος Kotono Osuga, μέχρι την αντικατάστασή του από τον Kuribayashi διοικητής της 2ης Ανεξάρτητης Μικτής Ταξιαρχίας, ενώ για τον Kuribayashi πίστευαν -λανθασμέ­ να- ότι βρισκόταν στο αρχηγείο του, στο νησί Chichi Jima, 250 km μακριά από την lwo Jima. Επίσης οι υπεύθυνοι υποτίμη­ σαν την ποιότητα και την ποσότητα των βαρέων οπλικών συστημάτων που είχαν στην κατοχή τους οι Ιάπωνες, αν και οι ενδείξεις/αποδείξεις που είχαν από την προηγηθείσα μάχη για την κατάληψη του Peleliu, σε παρεμφερή με την lwo Jima χώρο, έπρεπε να τους έχουν οδηγήσει στην εξαγωγή ορθών συμπερασμάτων. Δεν ήταν λιγότερο σημαντικό το γε­ γονός της “ διαφωνίας” μεταξύ Ναυτικού και Πεζοναυτών για τη διάρκεια του προ­ καταρκτικού βομβαρδισμού της lwo Jima. Οι Πεζοναύτες, έχοντας να αντιμετωπί­ σουν άμεσα την ιαπωνική απειλή, επέμε­ ναν για 10 ημέρες προκαταρκτικού βομ­ βαρδισμού, κυρίως από τα πλοία του Στό­ λου, αλλά και από τα αεροσκάφη των Αε­ ροποριών του Ναυτικού και των Πεζο­ ναυτών. Το Ναυτικό αντέτεινε: 'Τρεις η­ μέρες είναι αρκετές” . Από την πλευρά του το Ναυτικό ήθελε να αποδεσμεύσει τις δυνάμεις του όσο το δυνατόν πιο γρή­ γορα, για να ελέγξει/απαγορεύσει τις ο­ δούς ανεφοδιασμού και επικοινωνιών των Ιαπώνων μακριά από το νησί, ενώ πα­ ράλληλα ήθελε να τάξει τη δύναμη των αεροπλανοφόρων του σε τέτοια θέση, ώ­ στε να επιτύχει καλύτερα τακτικά αποτε­ λέσματα και συντονισμό των αεροπορι­ κών επιδρομών εναντίον του μεγάλου νησιού Honshu. Ενα συνακόλουθο σοβα­ ρό πρόβλημα, που εμπόδιζε τον πολυή­ μερο βομβαρδισμό του νησιού από το Ναυτικό, ήταν το γεγονός ότι τότε ο Στό-

■■

ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ

12

λος του Ειρηνικού δεν μπορούσε να ανεφοδιασθεί εν πλω και μάλιστα στο μέτω­ πο των επιχειρήσεων. Τα πλοία θα έπρεπε να απομακρυνθούν αρκετά από την lwo Jima, να ακινητοποιηθούν, να ανεφοδιαστούν και να επιστρέφουν σε αυτήν. Ακο­ λούθως οι Πεζοναύτες ζήτησαν το προ­ καταρκτικό πυρ του Ναυτικού να επικε­ ντρωθεί σε στρατηγικής σημασίας στό­ χους (hard targets), παρά να είναι μαζικό από ποσοτικής πλευράς. Είναι γεγονός α­ ναμφισβήτητο ότι ένας μεγαλύτερος σε διάρκεια προκαταρκτικός βομβαρδισμός της νήσου θα έσωζε περισσότερες ζωές Πεζοναυτών -σημαντικά σημεία αντίστα­ σης, όπως το πλάτωμα Motoyama, βρέθη­ καν άθικτα 3-4 ημέρες μετά την D-Day. Από την άλλη πλευρά πρέπει να αναγνωρισθεί ότι το σχέδιο άμυνας του Στρατη­ γού Kuribayashi υπήρξε εξαιρετικό, όπως και το σύστημα των υπόγειων θέσεων ο­ χύρωσης, οι περισσότερες των οποίων δεν μπορούσαν να εντοπισθούν και να πληγούν από το βομβαρδισμό αυτό. Τις θέσεις αυτές βομβάρδιζαν σε καθημερι­ νή βάση για 10 εβδομάδες πριν από την D-Day τα μέσα βομβαρδιστικά της 7ης Αεροπορικής Δύναμης, χωρίς κανένα ουσιαστικό αποτέλεσμα. Λόγω του εδάφους του νησιού, ιδιαί­ τερα των ακτών απόβασης, ήταν προβλη­ ματική η κίνηση των βαρέων οχημάτων. Για το λόγο αυτό η χρήση των γεωπροωθητών (bulldozers) ήταν επιτακτική και η παρουσία τους στην ακτή είχε άμεση προτεραιότητα. Ομως τότε παρουσιά­ στηκαν μερικά σημαντικά-τεχνικής φύ­ σης- προβλήματα. Το πρόσφατα τροπο­ ποιημένο άρμα μάχης Μ-4Α3 Sherman ή­ ταν εξαιρετικά βαρύ για να μεταφερθεί με ασφάλεια στην ακτή με τα συνήθη αποβατικά LCM-3 και έπρεπε να μεταμορ­ φωθεί στα μέσα πλοία απόβασης (LSM)

γεγονός που επέφερε σημαντικές τρο­ ποποιήσεις στα επιχειρησιακά σχέδια. Ο νέος γεωπροωθητής των Πεζοναυτών TD-18 ήταν κατά 4 cm πιο πλατύς από ότι ο καταπέλτης (“ ράμπα” ) των LCM-3, γε­ γονός που απαιτούσε λεπτούς και χρονοβόρους χειρισμούς στην κρισιμότερη φάση της αποβατικής ενέργειας. Ενα άλ­ λο πρόβλημα ήταν η μεταφορά των οβι­ δοβόλων των 105 mm με τα μικρά αμφί­ βια οχήματα DUKW. Κάθε όχημα DUKW μπορούσε να μεταφέρει μόνο ένα οβιδο­ βόλο, καθώς το βάρος του τελευταίου ή­ ταν ακριβώς ίδιο με τη συνολική μεταφο­ ρική ικανότητα του οχήματος. Το γεγο­ νός αυτό καθιστούσε τον πλου επικίν­ δυνο ακόμα και με ελαφρύ κυμάτισμά (πολύ περισσότερο δε με κακή θάλασσα) -πολλά DUKW βυθίστηκαν πριν φτάσουν στην ακτή. Με διάφορους τρόπους και αρκετή τόλμη (και τροποποιήσεις αρχι­ κών σχεδίων) τα προβλήματα υπερκεράστηκαν, χωρίς όμως και να εξαφανιστούν τελείως, τουλάχιστον στη συγκεκριμένη επιχείρηση. Το σχέδιο επιχειρήσεων των Αμερικα­ νών προέβλεπε ως D-Day την 19η Φ ε­ βρουάριου 1944. Οπως ήδη σημειώσαμε, την αποβατική δύναμη των Αμερικανών αποτελούσαν τρεις Μεραρχίες Πεζο­ ναυτών. Οι δύο (4η και 5η) θα διενεργού­ σαν την αποβατική ενέργεια, ενώ της τρί­ της (3η) της είχε δοθεί αρχικά ο ρόλος της εφεδρείας, αλλα σύντομα, λόγω της εξέλιξης των επιχειρήσεων, χρησιμοποιήθηκε και αυτή στο μέτωπο των επιχει­ ρήσεων.

ΔΙΕΞΑΓΩ ΓΗ ΤΗΣ Μ ΑΧΗΣ Δύο μόλις ημέρες πριν από την D-Day (ημέρα της απόβασης), σημειώθηκε ένα

περιστατικό που διεδραμάτισε καθορι­ στικό ρόλο στην εξέλιξη της επιχείρη­ σης. Ανδρες της Ομάδας Υποβρυχίων Κα­ ταστροφών (Underwater Demolition Team/UDT) του Αμερικανικού Ναυτικού, η οποία είχε συγκροτηθεί μόλις πριν από μερικούς μήνες, και Ανιχνευτές Πεζο­ ναύτες (Reccon Marines), είχαν αναλάβει τη διενέργεια “ αναγνώρισης ακτής” μέρα-μεσημέρι. Οι περισσότεροι από αυτούς ήταν βετεράνοι αντίστοιχων επι­ χειρήσεων που πραγματοποιήθηκαν στα νησιά Marshall και Marianas και στο Palau υπό “ κανονικές" επιχειρησιακές συνθή­ κες, δηλαδή βράδυ, με την κάλυψη του σκότους. Στην περίπτωση της lwo Jima η αμερικανική στρατιωτική ηγεσία, έχο­ ντας επίγνωση της έλλειψης σημαντικών πληροφοριών, ήθελε στοιχεία για τις α­ κτές απόβασης όσο το δυνατόν πιο σύ­ ντομα. Η επιχείρηση αυτή ενείχε τρομε­ ρούς κινδύνους και πραγματοποιήθηκε από βατραχανθρώπους εφοδιασμένους μόνο με μαγιώ, πέδιλα, μάσκα και ένα μα­ χαίρι -αφού τότε δεν διέθεταν άλλο ειδι­ κό εξοπλισμό. Οι βατραχάνθρωποι έφθασαν σε απόσταση 500 m από τις ακτές με 12 μικρές κανονιοφόρους τύπου LCI-G, που τους παρείχαν και βασικά πυρά υπο­ στήριξης με πολυβόλα και μικρού διαμε­ τρήματος πυροβόλα. Στη συνέχεια κολύμβησαν προς τις ακτές, ερευνώντας τον πυθμένα για ύπαρξη ναρκών, υπο­ βρυχίων εμποδίων και παγίδων, αλλά και τις ακτές για ανακάλυψη πιθανών ναρκο­ πεδίων. Τότε οι Ιάπωνες διέπραξαν ένα σφάλμα, καίριο για τις μετέπειτα εξελί­ ξεις. Με αφορμή τη δράση των αναγνωρι­ στικών ομάδων, ο Στρατηγός Kuribayashi διέταξε την έναρξη ανταποδοτικού πυρός για να αποτρέψει την προσέγγιση σκαφών και βατραχανθρώπων στις α­ κτές. Το γεγονός αυτό είχε ως συνέπεια την αποκάλυψη των, ως τότε, “ μυστικών” και άριστα παραλλαγμένων ισχυρών ια­ πωνικών εστιών άμυνας (πολυβολείων, πυροβολείων κλπ.), τον εντοπισμό τους από τους βατραχανθρώπους και τα πλοία και την έναρξη πυρών υποστήριξης από τα μεγάλου διαμετρήματος πυροβόλα των μονάδων του Αμερικανικού Στόλου. Τα πυρά αυτά συνεχίστηκαν για τις επό­ μενες 36 ώρες, χωρίς διακοπή, μέχρι την έναρξη της κύριας αποβατικής ενέργει­ ας και είχαν ως αποτέλεσμα την κατα­ στροφή σημαντικού τμήματος των ο­ χυρώσεων και την καταπόνηση των Ιαπώ­ νων. Η λανθασμένη ιαπωνική αντίδραση δεν απέτρεψε την απόλυτα επιτυχή ε-

Η αμερικανική ηγεσία στη Μάχη της lwo Jima. Από αριστερά: ο Αντιναύαρχος Turner, ο Υποστράτηγος των Πεζοναυτών Schmidt και ο Αντιστράτηγος των Πεζοναυτών Smith -έξω από το αρχηγείο των αμερικανικών δυνάμεων στην lwo Jima, το Φεβρουάριο του 1945. ΊΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ

κτέλεση της κύριας αποστολής των βα­ τραχανθρώπων και μάλιστα με μηδενικές απώλειες. Βαρύ τίμημα πλήρωσαν όμως οι άνδρες των πληρωμάτων των μικρών κανονιοφόρων. Οι συνολικές απώλειές τους ανήλθαν σε 200. Ο Ανθυποπλοίαρ­ χος Rufus G. Herring, ένας από τους κυβερνήτες των κανονιοφόρων που επλήγησαν, τιμήθηκε με το Μετάλλιο της Τιμής του Κογκρέσου (μεταθανάτια απο­ νομή) για την ηρωική του δράση. Οι βα­ τραχάνθρωποι ανέφεραν ότι η προ της α­ κτής θαλάσσια περιοχή και η ακτή ήταν απόλυτα καθαρές από νάρκες (βρέθηκε μόνο μία). Ολα ήταν πλέον έτοιμα για την απόβαση. Στις 06.45 της 19ης Φεβρουάριου 1945, ο Ναύαρχος Turner έδωσε το σήμα της έναρξης της αμφίβιας επιχείρησης. Η εμπειρία των προηγούμενων αποβάσε­ ων αποδείχθηκε σημαντικός παράγο­ ντας επιτυχίας, καθώς όλα λειτούργη­ σαν με την ακρίβεια ελβετικού ρολογιού. Οι δύο Μεραρχίες Πεζοναυτών αποβιβά­ στηκαν η μία δίπλα στην άλλη και δεν δυσκολεύτηκαν να εγκαταστήσουν το πολυπόθητο προγεφύρωμα. Το βράδυ της πρώτης ημέρας 30.000 Αμερικανοί εί­ χαν ήδη αποβιβαστεί και το προγεφύρω­ μα ήταν ήδη αναμφισβήτητη πραγματι­ κότητα, παρά τις 2.400 αμερικανικές α­ πώλειες της ημέρας. Οκτώ μοίρες αερο­ σκαφών F4U Corsair της Αεροπορίας των Πεζοναυτών παρείχαν εγγύς αεροπορική υποστήριξη στα αποβιβαζόμενα τμήμα­ τα, παράλληλα με τις μοίρες των κατα­ διωκτικών και των επιθετικών αεροσκα­ φών της Αεροπορίας του Ναυτικού. Πα­ ράλληλα δεν είχε σταματήσει και ο ναυτι­ κός βομβαρδισμός των ιαπωνικών θέσε­ ων, ο οποίος σταδιακά, ανάλογα με τα “άλματα” των επιτιθέμενων, προωθείτο προς το εσωτερικό του νησιού (“ βομβαρ­ δισμός κουρτίνα” ). Η έξοδος από το προγεφύρωμα της ακτής και η ρύθμιση της απόβασης και της κυκλοφορίας χιλιάδων οχημάτων διαφόρων τύπων στην ακτή, ήταν τα δύο επόμενα προβλήματα που αντιμετώπι­ σαν οι Αμερικανοί. Οι Ιάπωνες είχαν φρο­ ντίσει και είχαν ναρκοθετήσει τις εξό­ δους με αντιαρματικές νάρκες, ειδικά τροποποιημένες βόμβες βάθους που ή­ ταν θαμμένες σε πολύ μικρό βάθος κάτω από την επιφάνεια, και με ολόκληρες ναυτικές τορπίλλες, που ήταν θαμμένες κάθετα, έχοντας στην άκρη τους, λίγα ε­ κατοστά κάτω από την επιφάνεια του ε­ δάφους, έναν πυροκροτητή πίεσης. Πάρα πολλά άρματα μάχης και άλλα οχήμα­ τα καταστράφηκαν στην προσπάθειά τους να διέλθουν από τα περάσματα αυτά, μέχρις ότου φθάσουν άνδρες του Μηχανικού και πυροτεχνουργοί του Ναυτικού για να εξουδετερώσουν τα κω­ λύματα. Οι απώλειες της πρώτης ημέρας ήταν μεγαλύτερες από εκείνες του V Σώ­ ματος Στρατού στην ακτή Omaha της Νορμανδίας κατά τη D-Day, αλλά μικρό­

Οι Αμερικανοί πεζοναύτες προχωρούν με δυσκολία στην “Ερυθρά ακτή" απόβασης στις 19 Φεβρουάριου.

τερες από τις αντίστοιχες στην Tarawa ή στη Saipan. Οι κακές καιρικές συνθήκες της επό­ μενης ημέρας (20 Φεβρουάριου), είχαν ως αποτέλεσμα τα LST και τα LSM να μη μπορούν να προσαιγιαλωθούν και να α­ ποβιβάσουν το φορτίο τους, ενώ πλήθος DUKW βυθίστηκαν στην προσπάθειά τους να βγουν στην ακτή - μεταφέροντας από ένα οβιδοβόλο των 105 mm το καθένα. Ο διοικητής μιας μοίρας πυρο­ βολικού είδε σε λίγα λεπτά να χάνονται τα 12 από τα 14 οβιδοβόλα της μονάδας του, βυθιζόμενα με τα DUKW που τα με­ τέφεραν. Λόγω των ίδιων συνθηκών, τραυματισμένοι πεζοναύτες δεν μπο­ ρούσαν να μεταφερθούν από την ακτή στα νοσοκομειακά πλοία που βρίσκονταν στα ανοικτά. Συνολικά απωλέσθηκαν κα­ τά τις πρώτες ημέρες 88 LVT, που βυθί­ στηκαν από μη πολεμικές αιτίες (κακο­ καιρία κλπ). Το ηφαίστειο του Suribachi ή­ ταν το μόνο άξιο λόγου “ δεσπόζον ύψω­ μα" του νησιού, στο νότιο άκρο του. Το ύ­ ψωμα αυτό κατελήφθη μετά από τετραή­ μερο σκληρό αγώνα, στις 23 Φεβρουάριου. Τότε ελήφθη η περίφημη φωτογραφία -σύμβολο της μάχης, του Joe Rosenthal, που απεικονίζει την ομαδι­ κή προσπάθεια των πεζοναυτών να υψώ­ σουν την αστερόεσσα (αμερικανική ση­ μαία) στην κορυφή του βουνού. Η πτώση του Suribachi σηματοδοτούσε το τέλος μιας φάσης της μάχης, αλλά όχι και της ί­ διας της μάχης, που χρειάστηκαν 32 ακό­ μα ημέρες σκληρών συγκρούσεων, σε άλλα μέρη του νησιού, για να ολοκληρω­ θεί. Τότε αποβιβάστηκε στο νησί και η ε­ φεδρική 3η Μεραρχία Πεζοναυτών -χω-

ρίς το 3ο Σύνταγμά της, που είχε αποβιβασθεί πιο νωρίς. Σημείο καμπής της μάχης, όχι μόνο στο στρατιωτικό τομέα, αλλά και στον ψυχολογικό, υπήρξε η 4η Μαρτίου, όταν στον ημικατεστραμμένο διάδρομο αποπροσγείωσης της lwo Jima προσγειώθηκε το πρώτο βομβαρδιστικό Β-29. Την ίδια η­ μέρα, ο Στρατηγός Kuribayashi είχε υπο­ χρεωθεί να απομακρυνθεί από το υπό­ γειο στρατηγείο του σε άλλη θέση άμυνας, χάνοντας όμως τον πλήρη έλεγχο της διοίκησης των δυνάμεών του, λόγω της δράσης των Αμερικανών. Στον ανατο­ λικό τομέα η Ταξιαρχία του Στρατηγού Senda και οι δυνάμεις πεζικού του Αυτοκρατορικού Ναυτικού (υπηρέτες θέσεων επάκτιων πυροβόλων κλπ.) του Πλοιάρ­ χου Samaji Inouye, αντιμετώπιζαν για ε­ βδομάδες τη σκληρή επίθεση των αν­ δρών της 4ης Μεραρχίας Πεζοναυτών. Το βράδυ της 8/9 Μαρτίου οι Senda και Inouye αποφάσισαν να παρακούσουν τη ρητή εντολή του Kuribayashi και να πραγ­ ματοποιήσουν μία επίθεση banzai. Επρόκειτο για μια επική μάχη, με συμπλοκές σώμα με σώμα και σκηνές ηρωισμού και από τις δύο πλευρές. Την επομένη το πρωϊ, το φως αποκάλυψε τα πτώματα 800 Ιαπώνων και 200 Αμερικανών. Μεταξύ των Ιαπώνων, από τους οποίους κανένας δεν συνελήφθη αιχμάλωτος, βρίσκονταν και τα πτώματα των δύο ηγητόρων τους, που πολέμησαν σαν απλοί στρατιώτες στην πρώτη γραμμή. Στις 11 Μαρτίου μία περίπολος της 3ης Μεραρχίας έφθασε στη βόρεια ακτή του νησιού, ενώ στις 16 όλο το ανατολικό τμήμα του βρισκόταν υπό τον έλεγχο της

■■

ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ

ΕΠΙΛΟ ΓΟ Σ

Αμερικανοί πεζοναύτες με φλογοβόλα, ενώ εξουδετερώνουν μία ιαπωνική εστία αντίστασης (φωτ. U.S. Marine Corps).

7^ mm·

4ης Μεραρχίας. Την επομένη, στις 17 Μαρτίου, η 5η Μεραρχία διεξήγαγε επι­ τυχή εκκαθαριστική επιχείρηση της ι­ σχυρά οχυρωμένης θέσης που ήταν γνω­ στή ως “ Hill 165” . Η έκβαση της επιχείρη­ σης είχε ουσιαστικά κριθεί. Την ίδια ημέ­ ρα ο Στρατηγός Smith ανακοίνωσε ότι “η νήσος είναι μερικώς ασφαλής", ενώ ο Ναύαρχος Nimitz ανακοίνωσε τη νίκη των αμερικανικών δυνάμεων. Από στρατηγική άποψη η αναγγελία αυτή ήταν ορθή, αν και οι μάχες συνεχίστηκαν σε διάφορα μεμονωμένα σημεία του νησιού, όπου υπήρχαν θύλακες ιαπωνικής αντίστασης, για άλλες εννέα ημέρες. Το βράδυ της 17ης Μαρτίου ό Ιάπωνας πρωθυπουργός Kuniaki Koiso ανήγγειλε μέσω του ραδιο­ φωνικού σταθμού του Τόκυο, προς το λαό της χώρας του, το τρομερό νέο: Η lwo Jima έπεσε. Η 5η Μεραρχία σήκωσε το βάρος της εξάλειψης των εστιών ιαπωνικής αντί­ στασης. Ο διοικητής της πρότεινε στο Στρατηγό Kuribayashi “ έντιμη παράδο­ ση", την οποία ο τελευταίος αρνήθηκε. Σε “ απάντηση", το Αυτοκρατορικό Επιτε­ λείο ανακοίνωσε την προαγωγή στο πε­ δίο της μάχης, στον αμέσως επόμενο βαθμό, του Kuribayashi σε στρατηγό, του Ichimaru σε αντιναύαρχο και του Ikeda σε υποστράτηγο. Οι προαγωγές αυτές όμως πρέπει να ήταν μεταθανάτιες, αφού κα­ νένας από τους προαναφερθέντες δεν επέζησε της σύγκρουσης. Το τελευταίο σημείο ζωής του Kuribayashi δόθηκε με μήνυμά του στις 21 Μαρτίου, στο οποίο σημείωνε: "Δ εν έχουμε φάει ή πιει τίποτα για πέντε ημέρες, αλλά το μαχητικό πνεύμα όλων μας είναι εξαίρετο. Θα πο­ λεμήσουμε γενναία ως το τέλος". Το σώ­ μα του στρατηγού δεν βρέθηκε ποτέ, αλ­ λά δεν υπάρχουν αμφιβολίες για το θά­

ΣΤΡΑΤΙΩ ΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ

νατό του. Κυκλοφόρησαν αρκετές φήμες για τον τρόπο που πέθανε, με επικρατέ­ στερη αυτή της αυτοκτονίας του το βρά­ δυ της 25/26 Μαρτίου, με τον παραδοσια­ κό τρόπο αυτοκτονίας των ευγενών Σα­ μουράι, το χαρακίρι. Κατά τη μάχη της lwo Jima υπήρξε ε­ λάχιστη αεροπορική και ναυτική δράση από ιαπωνικής πλευράς, σχεδόν μόνο για την “ τιμή των όπλων". Μία μέρα πριν από την D-Day ένα μοναχικό βομβαρδιστικό επιτέθηκε στο βοηθητικό πλοίο του Αμερικανικού Στόλου U SS “ Blessman” (APD-48), που ήταν το πλοίο-βάση των βατραχανθρώπων UDT του Ναυτικού. Το πλοίο δεν βυθίστηκε, αλλά είχε αρκετές απώλειες, κυρίως μεταξύ των βατραχαν­ θρώπων, οι οποίοι (κατά τραγική ειρω­ νεία της τύχης) την προηγούμενη μέρα, κατά την επικίνδυνη αναγνώριση της α­ κτής, δεν είχαν καμμία απώλεια. Την τρί­ τη ημέρα της απόβασης (D+2), 50 αερο­ σκάφη Kamikaze επιτέθηκαν κατά των 495 πλοίων που αποτελούσαν τις αμερι­ κανικές ναυτικές δυνάμεις. Κανένα πλοίο δεν επλήγη και όλα τα αεροσκάφη καταρρίφθηκαν από το Α/Α πυρ των πλοί­ ων και τα αεροσκάφη του στόλου. Από ναυτικής πλευράς έγινε απόπειρα προ­ σβολής των αμερικανικών πλοίων με τρεις “ ανθρώπινες-τορπίλλες” τύπου “ Kaiten” , χωρίς καμμία επιτυχία. Η επική μάχη της lwo Jima προκάλεσε σημαντικές απώλειες και στις δύο πλευρές. Οι Αμερικανοί είχαν 24.000 α­ πώλειες κάθε είδους και 3.000 ακόμα άν­ δρες επλήγησαν από τη λεγάμενη “ κού­ ραση μάχης” (battle fatigue), ένα σύνολο 27.000 ανδρών. Οι Ιάπωνες είχαν περίπου 22.000 άνδρες νεκρούς, τραυματίες ή α­ γνοούμενους και λιγότερους από 1.000 παραδοθέντες.

Στην lwo Jima οι αμερικανικές δυνά­ μεις βρέθηκαν, ως ένα σημείο, προ ο­ δυνηρών εκπλήξεων, καθώς αντιμετώπι­ σαν έναν αντίπαλο αποφασισμένο να πο­ λεμήσει ως το τέλος, με μία εμπνευσμέ­ νη ηγεσία -στην καλύτερη στιγμή της σταδιοδρομίας της. Τα στοιχεία αυτά, σε συνδυασμό με σημαντικές ελλείψεις στον τομέα των πληροφοριών, αλλά και αρκετά σφάλματα τεχνικής φύσης, είχαν ως αποτέλεσμα την ύπαρξη μεγάλου α­ ριθμού απωλειών σε έμψυχο δυναμικό από την πρώτη ημέρα της μάχης. Ομως η απόλυτη κυριαρχία των Αμερικανών στους αιθέρες και στη θάλασσα, πάνω και γύρω από την lwo Jima, τους επέτρε­ ψε να επιβάλουν τους “ όρους του παιχνι­ διού” . Η κατάληψη του μοναδικού ψηλού βουνού της νήσου, του ηφαιστείου Suribachi, ήδη από την τέταρτη ημέρα των επιχειρήσεων, ήταν καθοριστικό ση­ μείο για την εξέλιξή της. Από την ημέρα εκείνη ο Ναύαρχος Nimitz διέταξε να με­ τακινηθούν οι δυνάμεις των αεροπλανο­ φόρων βορειότερα από την lwo Jima, προς την Okinawa. Στις 4 Μαρτίου προ­ σγειώθηκε στη νήσο το πρώτο Β-29 και στις 17 οι Αμερικανοί είχαν σχεδόν πλήρη έλεγχο της περιοχής. Η άμυνα των υπε­ ρασπιστών ήταν στη συνέχεια μάταιη και μόνο για “ την τιμή των όπλων” . Πριν από το οριστικό τέλος της μάχης (26 Μαρτίου 1945), τόσο ο κύριος, όσο και ο βοηθητι­ κός διάδρομος απο-προσγείωσης της lwo Jima βρίσκονταν σε επιχειρησιακή ετοι­ μότητα και χρησιμοποιούντο από τα βομ­ βαρδιστικά Β-29 και τα καταδιωκτικά της 7ης Αεροπορικής Δύναμης της USAAF. Αλλο ένα -αιματηρό- βήμα στη σειρά των “ αλμάτων" που επιχειρούσαν οι Αμερικα­ νοί στον Ειρηνικό είχε πραγματοποιηθεί με επιτυχία, φέρνοντας τις Συμμαχικές Δυνάμεις ένα βήμα πλησιέστερα στην τε­ λική νίκη.

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ (1) Sir Winston Churchill: Ο ΔΕΥΤΕΡΟΣ ΠΑΓΚΟΣΜΙΟΣ ΠΟΛΕΜΟΣ, εκδ. “ Ελληνική Μορφωτική Εστία” (μετάφραση: Νίκου Σαμαράκη). (2) Αντιπλοίαρχος Terry Pierce, USN: OPERATIONAL MANEUVER FROM THE SEA, περιοδικό “Proceedings” (Αύγουστος ’94). (3) Συνταγματάρχης Joseph H. Alexander, USMC (Rtd): IWO JIMA: AMPHIBIOUS PINACLE, περιοδικό Proceedings (Φεβρουάριος 1995). (4) Rick Pedronceili: IT ONLY TOOK A SECOND, περιοδικό Naval History (Φεβρουάριος 1995). (5) Συνταγματάρχης Joseph H. Alexander, USMC (Rtd): THE AMERICANS WILL SURELY COME, περιοδικό Naval History (Φεβρουάριος 1995).

Α Λ Λ Η Λ Ο Γ Ρ Α Φ Ι Α ΟΙ ΑΡΧΑΙΕΣ ΕΛΛΗΝΙΚΕΣ ΔΙΑΜΑΧΕΣ Κύριοι, Μαζί με τα παράπονά μου για την έλλειψη απάντησης σε προηγούμενες επιστολές μου, εκφράζω μερικές δια­ φωνίες σε ορισμένα σημεία του τ. 7 της Στρατιωτικής Ιστορίας. Κατ’ αρχάς, στο ε­ ξαίρετο άρθρο περί Ιωάννη Τσιμισκή, αδυνατώ να κατα­ νοήσω τον όρο "...σχολών της Ανατολής...” (σελ. 45, β’ στήλη, γ ’ παράγραφος, 9η γραμμή). Μήπως αναφέρεται στις “ Σχολές” τις οποίες α­ ναφέρει ο κ. Καμπούρης στη σελ. 76, γ ’ στήλη; Αν ναι, υπο­ θέτω ότι η χρήση μικρού “ σ" στο εν λόγω άρθρο αποτελεί απλό λάθος. Ομως δεν μπο­ ρώ να θεωρήσω το ίδιο και την περίπτωση των Βουκελαρίων. Στη σελ. 47, α' στή­ λη, γ ’ παράγραφο, 7η γραμ­ μή, αναφέρονται ως θέμα και εν πάσει περιπτώσει συμπεριλαμβάνονται στο Πεζικό. Αντίθετα, στη σελ. 76 υπάρχει εικόνα ενός εξ’ αυτών έφιππου και αναφέρεται ως μέλος των σωμάτων που στρατολογούντο ως προσωπικοί στρατοί των στρατηγών και λοιπών μεγα­ λόσχημων. “Τι δει προτιμήσαι;” . Στο κουίζ ερωτάτε την καταγωγή του Αννίβα, Θεω­ ρώ ατυχή την επιλογή, διότι αν και Καρχηδόνιος στρατη­ γός και γιός του Αμίλκα Βάρ­ κα, λέγεται πως υπήρξε ελ­ ληνικής καταγωγής, από Ελληνίδα μητέρα και από πατέρα που έφερε και ελλη­ νικό αίμα. Συνεπώς η ερώτη­ ση ίσως να είναι παραπειστι­ κή. Ομως οι μεγαλύτερες α­ ντιρρήσεις μου εστιάζονται στο άρθρο του κυρίου Γαρουφαλή. Αναντίρρητα εν­ διαφέρον θέμα, που είχε λείψει από προηγούμενες ανα­ φορές στην αρχαιότητα. Θ ε­ ωρώ δική μου ιδιοτροπία την κόπωση από τις συνεχείς πα­ ραπομπές που θα άρμοζαν σε επιστημονικό σύγγραμμα και όχι σε άρθρο. Ομως δεν μπορώ να μην εκπλαγώ από σειρά... πρωτοτυπιών. Αρχί­ ζω με την καινοφανή άποψη περί σπανιότητας συγκρού­ σεων μεταξύ ελληνικών κρα­ τών στην περίοδο πριν από τα Μηδικά. Οι δύο πρώτοι Μεσσηνιακοί Πόλεμοι, οι πό­ λεμοι Ερέτριας-Χαλκίδας, Θεσσαλών-Φωκαέων, Αθη­

ναίων-Αιγηνιτών, Λακεδαιμονίων-Αρκάδων, Λακεδαιμονίων-Κορινθίων και τόσοι άλλοι ήταν οι εξαιρέσεις; Λί­ γο πολλές κατά τη γνώμη μου. Αν υπήρχε ειρήνη, πώς αναπτύχθηκε τόσο η πολεμι­ κή τέχνη, κυρίως ο οπλιτικός τρόπος μάχης, πώς απέκτη­ σαν τέτοια φήμη οι Λάκωνες, γιατί οι κοινωνικές αλλαγές έπονταν της σχετικής χρησι­ μότητας κάθε τάξης επί του πεδίου της μάχης; Γιατί τό­ σες αγγειογραφίες του 6ου π.Χ. αιώνα βρίθουν πολεμι­ κών θεμάτων (Εκθεση της Πολεμικής Ιστορίας των Ελλήνων); Γιατί ξένοι ιστορι­ κοί (π.χ. Bruno Keil) δήλωσαν ότι τότε Ή ειρήνη ήταν μια δεσμευτική διακοπή του πο­ λέμου κι όχι ο πόλεμος μια διακοπή της καταστάσεως ειρήνης” ; Γιατί αντί του “ δορυάλωτος" (αντιστοίχου της λέξης “ αιχμάλωτος") είχαν τον “ δορύξενο" και ένα τέ­ λειο πλέγμα θεσμών υπέρ των αιχμαλώτων ομοφύλων τους; Οσον αφορά την “α­ πουσία επεκτατικής ιδεολο­ γίας των πόλεων-κρατών...” , μια ατέλειωτη σειρά ηγεμό­ νων και δημοσίων ανδρών, προεξάρχοντος του Σόλωνα που νόθευσε τα ομηρικά έπη για να στοιχειοθετήσει τη διεκδίκηση της Σαλαμίνας, του (προκατόχου του Λεωνί­ δα) Κλεομένη, του Λυκούρ­ γου και τόσων άλλων Σπαρ­ τιατών βασιλέων, πιστεύω ότι αποδεικνύει το αντίθετο. Απλώς τότε η κατάληψη μιας πόλης δεν ήταν στόχος εν­ διαφέροντος και περισσότε­ ρο η διαμάχη γινόταν για κάποια οικονομικής σημασίας επαρχία, κατά κανόνα εύφο­ ρης - χωρίς να παραγνωρί­ ζουμε το αρειμάνιο/αγωνιστικό/ηθικό των τότε συγκρούσεων, αφού οι Αρχαίοι είχαν πολύ μεγαλύ­ τερη ευαισθησία σε θέματα τιμής κι αξιοπρέπειας από ε­ μάς. Εξίσου καινοφανής εί­ ναι και η διαπίστωση ότι “ Οι Ελληνες δεν είχαν παρά να αγωνιστούν μεταξύ τους". Ποιοί Ελληνες: Θα υποθέσω οι της μητροπολιτικής Ελλά­ δας, διότι οι των αποικιών εί­ χαν πάντα την επιλογή να ε­ πεκτείνουν τα όρια του “ ...τότε γνωστού κόσμου...” -που παρεμπιπτώντως ήταν σαφώς ευρύτερος από όσο υπαινίσσεται ο αρθρογράφος σας. Να συγκρουστούν

μεταξύ τους οι άνθρωποι και οι πολιτικές οντότητες που ακόμα δεν είχαν συνέλθει από την περσική επιδρομή; Αξιοπρόσεκτη άποψη. Ακό­ μα δε περισσότερο τα περί “ κατάληψης" του τότε γνω­ στού κόσμου από την εξάπλωση των Ελλήνων. Ξέρετε, η αχαιμενική αυτοκρατορία και το καρχηδονιακό κρά­ τος, όπως και τα σκυθικά ε­ δάφη, δεν είχαν καθόλου κα­ ταληφθεί και αποτελούσαν τους πλέον λογικούς στό­ χους εξάπλωσης του ελληνι­ κού στοιχείου, όπως και η κεντρική Ιταλία. Εχω pta α­ ντίρρηση στη διαδεδομένη άποψη περί εφεύρεσης του καταπέλτη επί Διονυσίου του Πρεσβύτερου. Τότε, κα­ θώς αυτός συγκέντρωσε τους καλύτερους τεχνίτες, κατασκευάστηκε σε μεγά­ λους αριθμούς, όμως τέτοι­ ες συνθήκες ευνοούν την παραγωγή κι όχι την επινόη­ ση. Στο έργο του Γάλλου Ναυάρχου και ακαδημαϊκού Jurien de la Graviere Η Ιστο­ ρία του Ναυτικού των Αρχαί­ ων Ελλήνων” (Εκδ. “ Δημι­ ουργία” ) αναφέρεται πρώτη χρήση λιθοβόλων καταπελτών ήδη από τον Κόνωνα κα­ τά της Μυτιλήνης, κατά την τελευταία φάση του Πελοποννησιακού Πολέμου (σελ. 366). Δεν γνωρίζω την πηγή του Γάλλου Ακαδημαϊκού, ό­ μως νομίζω ότι θα έπρεπε να μνημονεύεται, αν μη τι άλλο, και αυτή η εκδοχή. Κατά τα άλλα, το όλο θέμα το βρήκα πολύ ενδιαφέρον, αν και θα έβλεπα με ευχαρίστηση μια περισσότερο εκτεταμένη α­ ναφορά στο δαιμόνιο Αρχημίδη, όπως και αναφορά της έκβασης των Μακεδονικορωμαϊκών συγκρούσεων που μνημονεύονται για τα έτη 198 και 191, όπως έγινε για τη σύγκρουση μεταξύ Μαχανίδα και Φιλοποίμενος. Ε υ χ α ρ ισ τ ώ για την ανοχή σας, Μαρκογιαννάκης Αθήνα

Αντώνιος,

Απάντηση “ Σ Ι” Σύντομη “ α­ πάντηση” σε προηγούμενη επιστολή σας δημοσιεύθηκε στο τ. 4, σελ. 78, δυστυχώς ό­ μως το όνομά σας γράφτηκε λανθασμένα. Οι Βουκελάριοι διέθεταν και πεζικό και

κυρίως ιππικό, συνεπώς και οι δύο απόψεις είναι σωστές. Οσον αφορά τον Αννίβα, θα θέλαμε να γνωρίζαμε ποιές είναι οι πηγές που αναφέ­ ρουν ότι ήταν ελληνικής κα­ ταγωγής. Η τελευταία επι­ στολή σας μελετήθηκε από το περιοδικό και από το συγγραφέα του άρθρου “ Πολιορκητικές μηχανές στην αρχαιότητα". Η άποψη περί της σπανιότητας συγκρούσεων μεταξύ των ελληνικών κρατών κατά το διάστημα από το 850 έως και το 500 π.Χ., ούτε καινοφανής είναι, ούτε άποψη μόνο του συγγραφέα του άρθρου. Το διάστημα αυτό χαρακτηρίζε­ ται ως “ ήρεμη και ειρηνική περίοδος ”, σε σύγκριση πά­ ντα τόσο με όσα προηγήθηκαν (από την πτώση του μυκηναϊκού κόσμου περί το 1100 π.Χ.), όσο και με όσα ε­ πακολούθησαν των μεγάλων Μηδικών Πολέμων. Οπως χα­ ρακτηριστικά αναφέρει ο Θουκυδίδης (I, 12, 1-4) “ ύ­ στερα από πολύ καιρό η Ελλάδα εξασφάλισε την η­ συχία της” . Οι πόλεμοι στους οποίους αναφέρεστε δεν αναιρούν την ύπαρξη ε­ νός τέτοιου ήρεμου κλίμα­ τος, το οποίο αποτέλεσε και την προϋπόθεση για την αλ­ ματώδη ανάπτυξη του εμπο­ ρίου και της οικονομίας και την υπερπόντια εξάπλωση του Ελληνισμού. Εξάλλου οι συρράξεις αυτές θεωρού­ ντο ήδη από τους αρχαίους ιστορικούς γεγονότα μικρής σημασίας σε ό,τι αφορά και την έκταση που έλαβαν και τις συνέπειες που προκάλεσαν σε πανελλήνια κλίμακα. Μάλιστα αυτό γίνεται ευκο­ λότερα κατανοητό αν συγκριθούν με το μεγάλο Β' Πελοποννησιακό πόλεμο (δεδομένου ότι κράτησε πε­ ρίπου 30 χρόνια και ενεπλάκη σ’ αυτόν σχεδόν το σύνο­ λο των ελληνικών κρατών της εποχής). Αυτή είναι και η γνώμη του Θουκυδίδη, ο ο­ ποίος, πιο κοντά στα γεγονό­ τα, γράφει: “ Ο πόλεμος αυτός (ο Πελοποννησιακός) υπήρξε ασφαλώς η μεγαλύ­ τερη αναστάτωση των Ελλή­ νων, επεκτάθηκε δε και σε ένα μέρος των βαρβάρων και σχεδόν στο πλείστο των ανθρώπων. Διότι τα προη­ γούμενα γεγονότα, ακόμα και τα πλέον παλαιά, μολο­ νότι είναι αδύνατο να εξα­

ΣΤΡΑΤΙΩ ΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ

Α Λ Λ Η Λ Ο Γ Ρ Α Φ Ι Α κριβώσει κανείς όλες τις λε­ πτομέρειες τους λόγω των πολλών ετών, εν τούτοις ό­ μως, εκ των ενδείξεων, στις οποίες στηρίζω τη γνώμη μου κατόπιν μακρότατης έ­ ρευνας του παρελθόντος, νομίζω ότι δεν ήταν μεγάλης σημασίας, ούτε ως προς τους πολέμους, ούτε ως προς τα άλλα ζητήματα” (Θουκ. I. 1,2). Αυτό δεν ση­ μαίνει βέβαια πως το κλίμα “ ειρήνης" στο οποίο αναφέρεται το άρθρο συνίσταται σε αποχή από κάθε εχθρο­ πραξία. Ο όρος χρησιμοποιήθηκε, τηρούμενων των α­ ναλογιών, ως συγκρίσιμο μέ­ γεθος. Εξάλλου για το τερά­ στιο χρονικό διάστημα από τον 8ο μέχρι τον 5ο αιώνα οι όποιες πολεμικές συγκρού­ σεις (και μάλιστα σε ανοικτό πεδίο και όχι -πλην της Ιθώμης- σε πολιορκίες), αποτελούν περιστατικά που με την τοπική τους έκταση και με τη συχνότητά τους δεν αναι­ ρούν το κλίμα “ ειρήνης” , το οποίο τελικά έδωσε στους Ελληνες τη δυνατότητα να εξαπλωθούν στη Μεσόγειο και στον Εύξεινο Πόντο. “ Ηρεμους αιώνες” χαρακτη­ ρίζει και ο ιστορικός Ulrich Wilcken (Αρχαία Ελληνική Ιστορία) το διάστημα από τον 8ο μέχρι τον 6ο αι. π.Χ., μετά τη θύελλα των μετακι­ νήσεων των ελληνικών φύ­ λων. Δεν είναι δε απαραίτη­ τος ο συνεχής πόλεμος για να σημειωθεί εξέλιξη στην πολεμική τέχνη (βλέπε πε­ ρίοδο ψυχρού πολέμου στον αιώνα μας). Παρ' όλη την ε­ ξέλιξη της πολεμικής τέ­ χνης κατά την αρχαϊκή πε­ ρίοδο (οπλιτική φάλαγγα), η πολεμική τέχνη γνώρισε με­ γάλη ώθηση στην Ελλάδα μετά τα τέλη του 5ου αιώνα και ιδίως στον 4ο και τον 3ο αιώνα π.Χ., όταν πια γίνεται λόγος για πολεμική τεχνολο­ γία. Επίσης γνωστό (και όχι καινοφανές) είναι ότι όταν τερματίστηκε ο μεγάλος αποικισμός, τα συνεχώς διογκούμενα οικονομικο-κοινωνικά προβλήματα οδήγησαν τους Ελληνες στις μεγάλες εμφύλιες συγκρούσεις του 5ου και του 4ου αιώνα π.Χ. Είναι οι αιώνες του εμφύλι­ ου σπαραγμού των απαντα­ χού Ελλήνων. Ακόμα και οι Ελληνες της Δύσης, αντί να οδηγηθούν σε κατάληψη ε­ δαφών σε βάρος των Καρχη-

ΣΤΡΑΤΙΩ ΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ

δονίων, των Σικανών και των Ιταλιώτικων φύλων, επιδόθηκαν σε έναν εξοντωτικό α­ γώνα μεταξύ τους. Αυτό συνέβη σε μεγαλύτερο βαθ­ μό στη μητροπολιτική Ελλά­ δα. Μπορεί να φαίνονται σε μας σήμερα ως “ λογικοί στό­ χοι" τα εδάφη της Καρχηδόνας, της Περσίας και της Σκυθίας, για τους Ελληνες όμως της εποχής εκείνης, με τους προσωπικούς αντα­ γωνισμούς, το λογικό βρι­ σκόταν σε άλλους χώρους. Τους ενδιέφερε περισσότε­ ρο εκείνη τη στιγμή ο οικο­ νομικός έλεγχος κομβικών σημείων, παρά η κατάληψη αχανών περιοχών. Η ίδια η πολιτειακή τους αντίληψη τους εμπόδιζε να πραγματο­ ποιήσουν στόχους που έγιναν εφικτοί αργότερα, κάτω όμως από άλλες κρατικές και κοινωνικές δομές και με την πυγμή των Μακεδόνων. Η τάση ηγεμονίας ενός ελ­ ληνικού φύλου επί όλων των υπολοίπων ήταν στόχος πιο επιθυμητός από την κατάκτηση της Περοίας ή της Σκυθίας. Είναι σοβαρό ιστο­ ρικό λάθος σήμερα να αντι­ μεταθέτουμε χρονικά αιτίες και στόχους (επηρεασμένοι ίσως από τις μετέπειτα κατα­ κτήσεις του Μ. Αλεξάν­ δρου), θέλοντας να ερμη­ νεύσουμε την αρχαιότητα με τα δικά μας σύγχρονα κριτή­ ρια, διότι έτσι οδηγούμαστε -όπως είναι φυσικό- σε λαν­ θασμένα συμπεράσματα. Σχετικά με την εφεύρεση του καταπέλτη, ο Διόδωρος ο Σικελιώτης (Ιστορική Βι­ βλιοθήκη, ΙΔ, 42) την αποδί­ δει στον Διονύσιο των Συρα­ κουσών το 399 π.Χ. Δεν είναι ούτε σε μας γνωστή η “ πη­ γή" του Γάλλου Ναύαρχου Juri-en de la Graviere, σύμφω­ να με την οποία (και όπως ε­ σείς αναφέρατε) πρώτη χρή­ ση καταπέλτη έγινε από τον Κόνωνα εναντίον της Μυτι­ λήνης, κατά την τελευταία φάση του Πελοποννησιακού Πολέμου. Πάντως η άποψη αυτή είναι λανθασμένη ιστο­ ρικά και είναι απορίας άξιο αν ο Γάλλος ακαδημαϊκός υπέπεσε σε τέτοιο σφάλμα! Και αυτό γιατί ο Κόνων δεν πολιορκούσε τη Μυτιλήνη, αλλά αντίθετα επολιορκείτο ο ίδιος, όντας μέσα στην πό­ λη, από τον Σπαρτιάτη Ναύ­ αρχο Καλλικρατίδα, ο οποίος προσπαθούσε να καταλάβει

την πόλη. Ο Ξενοφών, πιο κοντά στα γεγονότα από τον Γάλλο Ναύαρχο, ιστορεί τα γεγονότα (A, VI, 12-24) και δεν μνημονεύει, εύλογα βέ­ βαια, πουθενά χρήση κατα­ πέλτη, ούτε από τον “ πολιορκούμενο” Κόνωνα, ούτε από τον πολιορκητή Καλλικρατίδα. Οπως αντιλαμβάνε­ στε, δεν είναι δυνατό να ση­ μειώνονται συμβάντα κατά τρόπο αυθαίρετο, χωρίς ι­ στορική τεκμηρίωση και χω­ ρίς παραπομπές στις αρχαί­ ες πηγές, οι οποίες αποτελούν τη βάση κάθε σοβαρής εργασίας (επιστημονικής και μη), έστω κι αν αυτό γίνεται κάποτε κουραστικό. Κατά τα λοιπά, σας ευχαριστούμε για τις χρήσιμες επισημάνσεις σας και τα ευγενικά σας λό­ για.

Η ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ Κύριε διευθυντά Είναι γνωστό ότι ο τομέας της ιστορικής επιστήμης που ασχολείται με στρατιωτικά-πολεμικά γεγονότα έχει υποτιμηθεί και παρεξηγηθεί, τόσο εξαιτίας των λαν­ θασμένων επιλογών και της εκμετάλλευσης που έχει υποστεί από κάποιους “ υποστηρικτές” του, όσο και ε­ ξαιτίας διαφόρων επιθέσεων που έχει υποστεί από αντι­ πάλους του. Η εκμετάλ­ λευση της στρατιωτικής ι­ στορίας για λόγους ιδεολο­ γικούς ή πολιτικής σκοπιμό­ τητας, δημιούργησε κατά καιρούς την εντύπωση ότι ο τομέας αυτός συγγενεύει με ακραία φαινόμενα όπως π.χ. ο μιλιταρισμός. Επιπλέον η ενασχόληση με τον τομέα αυτό, ανθρώπων οι οποίοι πέραν του ερασιτεχνικού ενθουσιασμού δεν είχαν ε­ παρκή επαφή με τις νέες κα­ τευθύνσεις και μεθόδους της σύγχρονης ιστοριογρα­ φίας, προκάλεσε αμφισβή­ τηση ακόμα και αυτού του ε­ πιστημονικού κύρους της στρατιωτικής ιστορίας. Ευνόητο είναι ότι η ορθολο­ γιστική και επιστημονικά τεκμηριωμένη προσέγγιση των θεμάτων της στρατιωτι­ κής ιστορίας είναι ο μόνος τρόπος άρσης τέτοιου εί­ δους παρεξηγήσεων. Αυτός ακριβώς είναι ο λόγος για τον οποίο θεωρώ το περιοδι­ κό σας μια πολύ αξιόλογη

προσπάθεια. Γιατί βαδίζει στη σωστή κατεύθυνση. Θα ήθελα, στη συνέχεια, να επισημάνω δύο εμφανή τυπο­ γραφικά λάθη στα δύο πρό­ σφατα τεύχη της “ Σ Ι” : α) Στο τεύχος No 7, στη σελίδα 76 και στο άρθρο περί Βυζαντι­ νού στρατού, η δεύτερη πα­ ράγραφος αρχίζει ως εξής: “ Ο Ταγματικός στρατός ήταν αντίστοιχος των σημερινών δυνάμεων τοπικής άμυνας” . Το σωστό βεβαίως είναι “ 0 Θεματικός στρατός” , όπως άλλωστε υπαγορεύει και το ίδιο το νόημα του άρθρου, β) Στο τεύχος No 8 και στη σε­ λίδα 22, στη λεζάντα της φω­ τογραφίας αναφέρεται “ από φωτογραφία των αρχών του 12ου αιώνα” . Τέλος, θα μου επιτρέψετε να προσθέσω μια παρατήρηση στο πολύ καλό άρθρο του κ. Νικολούδη “ Η παρακμή του Βυζαντι­ νού Ναυτικού” (τ. No 8). Η παρακμή αυτή (όπως άλλω­ στε και η αντίστοιχη του στρατού ξηράς) συνδέεται στενά με την παρακμή του θεσμού των Θεμάτων. Ηδη από τις αρχές της μεσοβυζαντινής περιόδου (Λέων Γ ’ Ισαυρος) οι βυζαντινές ναυτικές δυνάμεις είχαν δι­ αιρεθεί σε δύο βασικά τμή­ ματα: στο μητροπολιτικό στόλο (περιορισμένης δύνα­ μης) και στο θεματικό στόλο (κύριο στόλο κρούσης) - (I. Καραγιαννόπουλος: Το Βυζαντινό κράτος, Βάνιας Θεσ/κη 1995). Τον 11ο αιώνα όμως, η προσπάθεια της κε­ ντρικής εξουσίας να περιο­ ρίσει την επιρροή της στρα­ τιωτικής αριστοκρατίας, ο­ δήγησε στη χαλάρωση και στην αποσύνθεση του συστήματος των Θεμάτων (φορολογία στρατιωτών-γεωργών, εξαγορά στρατιωτι­ κής θητείας κ.ά.) και ουσια­ στικά στην κατάργηση του θεματικού στόλου (G. Ostrogorsky: Ιστορία Βυζαντι­ νού Κράτους, Β ’ τ.). Με εκτίμηση Αγησίλαος Καλουτσάκης, Ηράκλειο Κρήτης

An. “ Σ Ι” . Είναι κάπως... δύ­ σκολο να υπάρξει φωτογρα­ φία των αρχών του 12ου αιώ­ να. Πρόκειται για σφάλμα λό­ γω συνήθειας. Ευχαριστού­ με για τα πρόσθετα στοιχεία.

Α Λ Λ Η Λ Ο Γ Ρ Α Φ Ι Α Αδρίτσα Γιώργο, Γλυφάδα, Αθήνα. Ευχαριστούμε για

την επιστολή σας. Επί των ό­ σων διατυπώνετε, διαφω­ νούμε και διατηρούμε τις α­ πόψεις μας. Δεν θα απα­ ντούσαμε σε μια τόσο δογ­ ματική επιστολή όπως η δική σας, αφού έτσι και αλλιώς δεν επρόκειτο να αλλά­ ξουμε τις ήδη παγιωμένες α­ πόψεις σας. Υποχρεωνόμα­ στε όμως, εκ των πραγμά­ των, να σας απαντήσουμε επί ενός και μόνο θέματος που αναφέρετε στην επιστο­ λή σας και θίγει την τιμή ό­ λων όσων εργάζονται για την έκδοση της “ Στρατιωτι­ κής Ιστορίας” . Γράφετε επί λέξει: “ Σημασία έχει ότι το περιεχόμενό σας είναι όπως πολλά άλλα κείμενα ΜΑΪΜΟΥ, όπως συνιθίζεται να λέγεται εδώ. Δηλαδή (κα­ κίες) αντιγραφές από ξένα δεδομένα καταστρεπτικώνδολοφονικών επινοήσεων που κατασπατάλησαν αμύ­ θητα ποσά και φαιές ουσίες, συχνάκις για να χαθούν άδο­ ξα” (Σημ. Συντ.: ορθογραφία και σύνταξη του επιστολέα). Ειλικρινά δεν είμαστε σε θ έ ­ ση να γνωρίζουμε τι ακριβώς είχατε στο μυαλό σας όταν γράφατε το κομμάτι αυτό. Η “ Στρατιωτική Ιστορία” είναι υπερήφανη γιατί προτίμησε το δύσκολο δρόμο της μελέ­ της και της σύνθεσης, ένα­ ντι αυτού της απλής αντι­ γραφής ή “ μετάφρασης’' ξέ­ νων κειμένων. Αλλωστε αυτός είναι και ο λόγος που οι καταξιωμένοι συνεργάτες μας, στο τέλος κάθε άρ­ θρου, παρουσιάζουν την ε­ κτενή βιβλιογραφία που χρησιμοποίησαν. Κανένας μας δεν έχει τη μοναδικότη­ τα στη γνώση. Η προσπάθεια όλων μας στη “ Στρατιωτική Ιστορία” στοχεύει ακριβώς στη μετάδοση της γνώσης, επί συγκεκριμένων θεμά­ των, στους αναγνώστες. Η προσπάθειά μας αυτή έχει εκτιμηθεί τα μέγιστα από ε­ κείνους που αποτελούν - με την απόφασή τους να αγο­ ράζουν ή όχι το περιοδικό τον υπέρτατο κριτή μας. Επίσης, πιστεύουμε ότι κα­ νένας δεν μπορεί να χρησι­ μοποιεί την “ ταμπέλα” του “ ειρηνόφιλου” , όπως τη χρη­ σιμοποιείτε εσείς, απορρίπτοντας όλους όσους δεν συμφωνούν με τις “ ειρηνι­ κές” σας θέσεις. Κανένας

δεν επιθυμεί την ειρήνη λιγότερο από όσο εσείς. Εμείς όμως πιστεύουμε ότι για να έχουμε ειρήνη πρέπει να εί­ μαστε προετοιμασμένοι για πόλεμο. Δυστυχώς μόνο ένα ισχυρό κράτος είναι σεβα­ στό από τη διεθνή κοινότη­ τα και μπορεί να προστατεύ­ σει τα - όποια - συμφέροντά του. Τα παραδείγματα στην Ιστορία είναι πολλά και η χώ­ ρα μας κατά το παρελθόν έ­ χει υπάρξει θύμα τέτοιων καταστάσεων. Αληθινά μας προκαλεί κατάπληξη το γε­ γονός ότι εσείς, Ελληνας από την Κωνσταντινούπολη, διατυπώνετε τέτοιες “ ειρη­ νόφιλες” απόψεις περί “ Ολυμπισμού” κλπ. (και όχι περί Ελληνισμού), που δεν υιοθετεί η συντριπτική πλειοψηφία των προσφυγικών οικογενειών. Αραγε αυτοί οι άνθρωποι είναι λιγότερο Ελληνες και ειρηνόφιλοι από εσάς; Και κάτι τελευταίο. Κα­ νένας δεν σας υποχρέωσε να προβείτε στην αγορά του περιοδικού μας. Ηταν προ­ σωπική σας απόφαση, θέλη­ σή σας. Λεωνίδας Σ. Μπλαβέρης Σ γούρο Παναγιώτη, Αμαλιάδα Ηλείας Ευχαριστούμε για

την επιστολή σας. Πολύ εν­ διαφέρουσες οι ιστορικές σας αναδιφήσεις. Φανερώ­ νουν άτομο με ανήσυχο πνεύμα και αυτόφωτη προ­ σωπικότητα. Οι κρίσεις σας για τον Γκρουσσύ όμως, όσο και αν “ αδράνησε ασκόπως” , δεν στοιχειοθετούν κατ’ α­ νάγκη και “ προδοσία” . Πολύ περισσότερο όταν δεν υπάρ­ χει κάποια δικαστική απόφα­ ση. Για το Στρατηγό Μπουρμπόν και τους Συνταγματάρχες Κλουέ και Βιλουτρεί, οι οποίοι προσχώ­ ρησαν στην εχθρική παρά­ ταξη, δεν θα διαφωνήσει κα­ νείς μαζί σας. Οι λόγοι για τους οποίους δεν έγινε μνεία γΓ αυτούς στο άρθρο “ Η Μάχη του Βατερλώ", εί­ ναι ότι το περιοδικό έχει πε­ ριορισμούς χώρου και ότι το κύριο θέμα ήταν η μάχη αυτή καθεαυτή.

Φραγγιά Α λέκο, Χαλκίδα. Η παρατήρησή σας είναι σω­ στή. Το σφάλμα οφείλεται στην ξένη βιβλιογραφία, ό­ που το Πάσχα των καθολι­

κών ήταν μια εβδομάδα νω­ ρίτερα από το ορθόδοξο.

Σαρρή

Γιώργο,

πολλά από τα θέματα που μας προτείνετε. Ευχαρι­ στούμε για τις υποδείξεις.

Αθήνα.

Αρθρο για το άρμα μάχης Τ34 δημοσιεύθηκε στο τ.1 της “ Σ Ι” . Ισως επανέλθουμε με την υπόλοιπη δράση σε άλλο τεύχος του “ Σ Σ ” ή της “ ΣΙ".

για τις ευχές και τις πληρο­ φορίες για το πρωτάθλημα DBM.

Κ ουτσούκο Θανάση, Νέα Σμ ύρ νη , Αθήνα. Αύξηση των

Παπαδομανωλάκη Π., Α θ ή ­ να. Είναι κάπως δύσκολο να

σελίδων της “ Σ Ι” έγινε από το τ.3, χωρίς να αλλάξει η τι­ μή. Η έκδοση του περιοδι­ κού ανά δεκαπενθήμερο εί­ ναι, με τα σημερινά δεδομέ­ να, έξω από τις προθέσεις μας. Δεν υπάρχει σκέψη για βιβλιοδεσία των τευχών του περιοδικού. Κάθε αναγνώ­ στης μπορεί να αναλάβει μό­ νος του τη βιβλιοδεσία των τευχών που διαθέτει. Ευ ρ ε­ τήριο άρθρων θα δημοσι­ ευτεί μόλις εκδοθεί ικανός αριθμός τευχών.

γίνει αντιστοίχιση των βαθ­ μών ξένων στρατών με τους ελληνικούς, ιδιαίτερα στους υπαξιωματικούς. Πάντως, δεν διαφωνούμε με την ερ­ μηνεία που δίνετε.

Μπογιατζόγλου Γεώργιο, Θεσσαλονίκη. Ευχαριστούμε

Χαλκιόπουλο Χρήστο, Α λμυρός Μαγνησίας. Θα

πρέπει να προσέχετε τις η­ μερομηνίες αποστολής των απαντήσεων. Οι δικές σας έφθασαν στις 7 Απριλίου, δύο ημέρες πριν κυκλοφορήσει το περιοδικό.

Αγγελόπουλο Σ. Αθήνα. Το

καταδρομικό “ Königsberg” α­ ποκλείστηκε από τους Βρ ε­ τανούς τον Οκτώβριο του 1914 και αυτοβυθίστηκε από το πλήρωμά του στις 11-71915. Φυσικά Ασκάρι δεν ή­ ταν φυλή, αλλά ονομασία των ιθαγενών στρατιωτών. Ευχαριστούμε για τα πρό­ σθετα στοιχεία.

Αθανασιάδη Νικόλαο, Β ά ρ ­ κιζα Αττικής. Ευχαριστούμε

για τα καλά σας λόγια. Προ­ σπαθούμε πάντοτε για το καλύτερο.

77

Βασιλάκη Κωνσταντίνο, Ρ έ ­ θυμ νο. Σε βιβλιοπωλεία της

ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ

πόλης σας μπορείτε να παραγγείλετε όποια βιβλία θ έ ­ λετε σχετικά με τα γεγονότα που σας ενδιαφέρουν. Αρθρα με τα θέματα αυτά θα δημοσιευτούν σε μελλο­ ντικά τεύχη του περιοδικού. Οι απαντήσεις στους ανα­ γνώστες μας γίνονται μόνο μέσω των σελίδων της αλλη­ λογραφίας.

Δ ε ν γίνονται δ ε κ τέ ς απα­ ντήσεις στο photoquiz από ανα­ γνώ στες που στέλνουν πολλα­ πλές “ο ικ ο γ ε ν εια κ ές ” επ ισ το ­ λ ές, οι οπ οίες καλύπτουν δ ιά ­ φ ορους π ιθανούς συνδυα­ σμούς απαντήσεων. Ανώνυμες επ ισ τολές δεν α· παντώνται. Ο λες οι επ ιστολές d a πρέπ ει να έχουν ονοματεπώ ­ νυμο, διεύθυνσ η και τηλέφω νο. Το π εριοδικό μ π ορ εί να δημοσι­ εύ σ ει ή να α παντήσει σε επ ισ το ­ λ ές χω ρίς να α να φ έρ ει το όνομα του αποστολέα, αν το ζητήσ ει ο ίδιος. Οσοι α ναγνώ στες επι­ θ υ μ ο ύ ν π ληροφ ορίες σχετικά μ ε συνδρομές, αγορ ά παλαιών τευχώ ν και π όστερ, παρακαλούνται ΐίο επικοινωνούν τηλεφ ω νι­ κά μ ε τη γρ αμ μ α τεία το υ π ερ ιο­ δικού κατά τις ερ γά σ ιμ ες η μ έ ­ ρ ες και ώρες.

Κουζίνη

Νίκο,

Τρίπολη.

Ευχαριστούμε πολύ για την προσφορά σας, όμως η από­ σταση είναι ανασταλτικός παράγοντας (υπάρχουν πολ­ λές δυσχέρειες) για όποια μορφή συνεργασίας.

Βασιλάκο Πολύκαρπο, Ζω­ γράφου, Αθήνα. Στα επόμε­

να τεύχη της “ Σ Ι” θα βρείτε

ΣΤΡΑΤΙΩ ΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ

Φ Υ Σ Ι Ο Γ Ν Ω Μ Ι Ε Σ

ΚΑΡΔΙΝΑΛΙΟΣ ΡΙΣΕΛΙΕ ( 1585- 1642) Ο Α Ρ Μ Α Ν Δ Ο Σ ΖΑ Ν ΝΤΙ ΠΛΕΣΙ, ΓΝΩ ΣΤΟΣ Ω Σ ΚΑΡΔΙΝ ΑΛΙΟ Σ ΡΙΣΕΛΙΕ, ΗΤΑΝ ΓΙΟ Σ ΕΝ Ο Σ ΟΧΙ ΠΟΛΥ ΕΥΠΟΡΟΥ ΕΥΓΕΝΗ, ΑΞΙΩ Μ ΑΤΙΚΟ Υ ΤΟΥ ΒΑΣΙΛΙΑ ΤΗΣ ΓΑΛΛΙΑΣ ΕΡΡΙΚΟ Υ TOY III. ΑΡΧΙΚΑ ΠΡΟΟΡΙΖΟΤΑΝ Ν Α ΑΚΟ ΛΟ ΥΘ Η ΣΕΙ ΤΗ ΣΤΑΔΙΟ ΔΡΟ Μ ΙΑ ΤΟΥ ΠΑΤΕΡΑ ΤΟΥ ΕΝΑ ΤΥΧΑΙΟ ΓΕΓΟ Ν Ο Σ ΤΟΝ Ο ΔΗ ΓΗ ΣΕ ΣΤΟ ΙΕΡΑΤΙΚΟ Α Ν ΤΙΚ Ε ΙΜ Ε Ν Ο ΚΑΙ ΣΤΗ ΣΥΝΕΧΕΙΑ ΣΤΟΝ ΚΥΚΛΟ ΤΗΣ ΑΥΛΗΣ. Ε Π 1 18 ΧΡΟ Ν ΙΑ Ο ΡΙΣΕΛΙΕ, ΠΡΩΘΥΠΟΥΡΓΟΣ ΤΟΥ Β ΑΣΙΛΙΑ ΛΟΥΔΟΒΙΚΟΥ X III, ΗΤΑΝ Ο ΠΡΑΓΜΑΤΙΚΟΣ ΚΥΒΕΡΝΗΤΗΣ ΤΗΣ ΓΑΛΛΙΑΣ. Ο Ρισελιέ γεννήθηκε σε μια πε­ ρίοδο θρησκευτικής αναταραχής στη Γαλλία. Το 1589, όταν ήταν τεσσάρων χρόνων, ο βασιλιάς της Γαλλίας Ερρί­ κος ο III δολοφονήθηκε Kat τον δια­ δέχθηκε ο Ερρίκος της Ναβάρας, με τον τίτλο Ερρίκος ο IV. Ο τελευταίος ήταν Καλβινιστής, αλλά όχι φανατι­ κός. Για το λόγο αυτό, αφού νίκησε τους Καθολικούς σκέφθηκε ότι έ­ πρεπε να δώσει ένα τέλος στους θρησκευτικούς πολέμους. Για να το πετύχει αυτό έπρεπε να ευχαριστή­ σει και τους Καθολικούς και τους Ουγενότους. Το πρώτο το πέτυχε με το να γίνει ο ίδιος καθολικός και το δεύτερο με το περίφημο Διάταγμα της Νάντης (1598), με το οποίο παρα­ χωρούσε θρησκευτική ελευθερία στους Ουγενότους. Πέρα από αυτό όμως επέτρεψε στους Ουγενότους να διατηρούν φρουρές στις κυριότερες πόλεις τους, ώστε να προστατεύ­ ονται από τους Καθολικούς αν χρεια­ ζόταν. Αυτό ήταν ένα σωστό μέτρο, αλλά είχε και τα σπέρματα μελλοντι­ κών προβλημάτων, τα οποία κλήθηκε να αντιμετωπίσει ο Ρισελιέ. Ο Αρμάνδος Ζαν ντι Πλεσί, ήταν ο τρίτος γιος του Φρανσουά ντι Πλε­ σί, ιδιοκτήτη του κτήματος Ρισελιέ στην Τουραίν. Ο πατέρας του ήταν α­ ξιωματικός του Ερρίκου του III, αλλά υπηρέτησε το διάδοχό του, Ερρίκο IV, με μια αφοσίωση που έγινε χαρα­ κτηριστικό και του γιού του. Σε ηλι­ κία 12 χρόνων ο Αρμάνδος πήγε στο Πανεπιστήμιο του Παρισιού, όπου έ­ μεινε έξι χρόνια, και στη συνέχεια εισήλθε στη στρατιωτική ακαδημία, ό­ που έμεινε δύο χρόνια. Η διακοπή της καριέρας του ως αξιωματικού ήλ­ θε κάπως αιφνίδια. Ο Αρμάνδος ήταν ο μικρότερος από τρεις αδελφούς. Ο μεγαλύτερος είχε ήδη μια θέση στην αυλή. Ο δεύτερος είχε ακολουθήσει το ιερατικό αντικείμενο και είχε αναλάβει την επισκοπή της Λουσόν Ομως μια μέρα αποφάσισε να ακο­ λουθήσει το μοναχικό βίο. Η μητέρα του Αρμάνδου στράφηκε τότε στο μι­ κρότερο γιο της και του σύστησε να αναλάβει αυτός την επισκοπή για να μη φύγει από τα χέρια της οικογένει­ ας. Ο Αρμάνδος συμμορφώθηκε και πραγματοποίησε έτσι το πρώτο βήμα στο δρόμο που θα τον οδηγούσε στην εξουσία. Οταν ανέλαβε τα καθήκοντά του ο Ρισελιέ, αντί να εγκατασταθεί στην Αυλή και να εισπράττει τα έσο­

Τ Ώ Τ ΙΚ Η ΙΣΤΟΡΙΑ

δα από την αρχιεπισκοπή του, όπως ήταν συνήθεια, προτίμησε να πάει στην έδρα του, στη Λουσόν, χωρίς να διακόψει την επαφή με την Αυλή, ό­ που κήρυττε παρουσία του βασιλιά. Το 1610 ο Ερρίκος ο IV δολοφο­ νήθηκε και στο θρόνο ανέβηκε ο ηλι­ κίας εννέα χρόνων γιος του, Λουδο­ βίκος XIII, ενώ η μητέρα του τε­ λευταίου, Μαρία των Μεδίκων, α­ σκούσε την αντιβασιλεία. Η Μαρία δεν ακολούθησε την πολιτική του συζύγου της και συμμάχησε με την Ισπανία, φροντίζοντας μάλιστα να πα­ ντρέψει τον Λουδοβίκο με μια Ισπανί­ δα πριγκίπισσα και την κόρη της με το διάδοχο του ισπανικού θρόνου. Οι γάμοι αυτοί έγιναν το 1616 και οι μισοί περίπου ευγενείς της Γαλλίας εί­ χαν ξεσηκωθεί κατά της αντιβασίλισσας. Ο Ρισελιέ έγινε σύμβουλός της και ανέβηκε στην εξουσία με την ε­ πιρροή της. Ομως ο Λουδοβίκος XIII, στον οποίο η μητέρα του δεν έδινε μεγάλη σημασία, αποφάσισε ξαφνικά να δείξει ότι αυτός ήταν ο βασιλιάς. Ο Ρισελιέ έπεσε σε δυσμένεια και α­ ποσύρθηκε στην Αβινιόν, περιμένοντας τη συμφιλίωση του βασιλιά με τη μητέρα του. Αυτό έγινε μετά από πέντε χρόνια (1622) και από τότε η ά­ νοδος του Ρισελιέ υπήρξε μετεωρική. Ο Λουδοβίκος τον διόρισε καρδινά­ λιο και το 1624 πρωθυπουργό, θέση που κράτησε μέχρι το θάνατό του. Ο Λουδοβίκος δεν ενδιαφερόταν για την πολιτική, αλλά ήταν σε θέση να ξεχωρίσει έναν ntoro υπηρέτη. Και ο Ρισελιέ, παρά τα ελαττώματά του, πο­ τέ δεν έπαψε να είναι αφοσιωμένος στο θρόνο και η βάση της πολιτικής του ήταν να τον βοηθήσει να θριαμ­ βεύσει επί των αντιπάλων του. Ο Ρισελιέ, μόλις απέκτησε την ε­ μπιστοσύνη του βασιλιά, την εκμε­ ταλλεύτηκε πλήρως. Ηξερε τι ακρι­ βώς ήθελε, δεν παρεξέκλινε ποτέ από το σκοπό του και για να τον πετύχει ήταν απόλυτα ανελέητος. Πί­ στευε στην απόλυτη εξουσία του μο­ νάρχη και σε αυτή δύο ήταν τα εμπό­ δια: η πολιτική δύναμη των Ουγενό­ των και η πολιτική δύναμη των ευγε­ νών. Και οι δύο υπέκυψαν στον Ρισελίέ. Το Διάταγμα της Νάντης δεν έδι­ νε μόνο το δικαίωμα της ελευθερίας του θρησκεύματος στους Ουγενό­ τους, αλλά και το επικίνδυνο προνόμιο να διατηρούν φρουρές σε ορισμένες πόλεις. Ετσι οι Ουγενότοι

είχαν πάντα τη δυνατότητα εξέγερ­ σης και το έπραξαν συχνά όταν ο βα­ σιλιάς της Γαλλίας είχε πόλεμο με ξέ­ νες δυνάμεις. Κάτι τέτοιο έγινε το 1627, όταν η Γαλλία είχε εμπλακεί σε πόλεμο με την Αγγλία. Οι Αγγλοι εί­ χαν πολιορκήσει το βασιλικό οχυρό Ιλ ντε Ρε κοντά στη Λα Ροσέλ, που ήταν η κυριότερη πόλη των Ουγενότων. Οταν αποχώρησαν ο Ρισελιέ πολιόρ­ κησε τη Λα Ροσέλ και την ανάγκασε να παραδοθεί το Μάιο του 1628. Οι άλλες ισχυρές θέσεις των Ουγενό­ των ακολούθησαν γρήγορα. Ο Ρισελιέ, που δεν είχε διάθεση να στερή­ σει τα θρησκευτικά δικαιώματα των Ουγενότων, αλλά να τους καταργή­ σει ως ανεξάρτητη πολιτική δύναμη, υπέγραψε με αυτούς την Ειρήνη του Αλλ'α (το 1629), με την οποία οι Ουγε­ νότοι έχασαν την ανεξάρτητη πολιτι­ κή εξουσία τους, τα οχυρά τους καταστράφηκαν K at οι φρουρές διαλύ­ θηκαν, αλλά διατήρησαν τη θρη­ σκευτική τους ανεξαρτησία. Το δεύτερο έργο του Ρισελιέ, δηλαδή η υποταγή των ευγενών, ή­ ταν δυσκολότερο. Εξέδωσε διατάγ­ ματα με τα οποία τους βοήθησε να αντιληφθούν ότι είχε περάσει η εποχή του μεσαίωνα, όταν ασφαλισμένοι στα κάστρα τους δυνάστευαν την ύ­ παιθρο και διατηρούσαν τους δικούς τους στρατούς για να πραγματοποι­ ούν ιδιωτικούς πολέμους ή να αγνο­ ούν τον βασιλιά. Με το πρώτο διάταγ­ μα απαγόρευσε τη μονομαχία, που ή­ ταν το πιο αγαπητό προνόμιο των ευγενών, και με το δεύτερο διέταξε να κατεδαφιστούν όλα τα οχυρά που δεν βρίσκονταν στα σύνορα. Με ένα τρίτο διάταγμα κατάφερε στους ευγενείς ένα κτύπημα από το οποίο δεν συνήλθαν ποτέ: όρισε κρατικούς αξιωματούχους, άνδρες μέσης κοι­ νωνικής τάξης, οι οποίοι επέβλεπαν την απονομή δικαιοσύνης στις επαρ­ χίες και την είσπραξη των φόρων. Ετσι οι ευγενείς είδαν να φεύγει μέ­ σα από τα χέρια τους η διακυβέρνη­ ση της χώρας. Φυσικά δεν υπέκυψαν εύκολα και ο Ρισελιέ αντιμετώπισε πολλές συνομωσίες σε βάρος του. Το 1630 ο Λουδοβίκος αρρώστησε βαριά από δυσεντερία και θεωρήθηκε ότι είχε φτάσει το τέλος του. Τότε οι ε­ χθροί του στράφηκαν εναντίον του και με επικεφαλής τη βασιλομήτορα Μαρία των Μεδίκων, τη βασίλισσα Αννα την Αυστριακή και τον αδελφό του βασιλιά πρίγκιπα Γκαστόν, που ή­

ταν ο νόμιμος διάδοχος του θρόνου, τον κατηγόρησαν για εοχάτη προδο­ σία. Ακόμα και ο βασιλιάς, που συνήλ­ θε τελικά, έδειξε να το πιστεύει και ο Ρισελιέ πίστεψε ότι είχε έρθει το τέ­ λος του. Ομως ο Λουδοβίκος ξαφνικά άφησε τα ανάκτορα και κατέφυγε στο κυνηγετικό του περίπτερο στις Βερσαλλίες, παίρνοντας μαζί του τον Ρισελιέ. Ηταν η σειρά του τελευταίου να θριαμβεύσει επί των αντιπάλων του: η βασιλομήτωρ διέφυγε στις Βρυξέλλες και ο πρίγκιπας στην Ορλεάνη. Το 1632 ο πρίγκιπας κατέ­ βαλε άλλη μια προσπάθεια να ανα­ τρέψει τον Ρισελιέ, με τη βοήθεια ε­ νός από τους μεγαλύτερους ευγενείς της νότιας Γαλλίας, του Στρατάρχη ντε Μονμορανσύ. Ο Ρισελιέ συνέτριψε την εξέγερση και ο Μονμορανσύ πλήρωσε με το κεφάλι του το τόλμη­ μά του. Ο πριγκηπας σώθηκε επειδή ανήκε σε βασιλική γενιά! Στις εξωτερικές υποθέσεις της Γαλλίας, ο Ρισελιέ υποστήριξε τους Προτεστάντες κατά τον Τριακονταε­ τή Πόλεμο. Ισως κάποιος διερωτηθεί γιατί το έκανε, καθώς ήταν καθολι­ κός ιερωμένος. Ομως ο Ρισελιέ δεν ή­ ταν φανατικός και γνώριζε ότι οι θρη­ σκευτικοί διωγμοί κατέληγαν σε επα­ ναστάσεις. Από το άλλο μέρος η Γαλ­ λία, που τα σύνορά της τότε ήταν 150 χιλιόμετρα μακριά από το Ρήνο, μπο­ ρούσε να επεκταθεί προς τα ανατολι­ κά και αυτός ήταν ο στόχος του Ρισελιέ και όλων των διαδόχων του. Αυτό μπορούσε να γίνει μόνο σε βάρος της Ισπανίας (κρατούσαν την επαρχία Κο­ ντέ, μεταξύ Γαλλίας και Ελβετίας, και το Βέλγιο) και των Γερμανών πριγκί­ πων, των οποίων ηγέτιδα ήταν η Αυστρία. Δηλαδή η Γαλλία έπρεπε να αντιμετωπίσει δύο δυνάμεις των Αψβούργων. Για το λόγο αυτό έπρεπε να πάρει το μέρος των Προτεσταντών στον Τριακονταετή πόλεμο, κά­ τι που έγινε και από το 1635 η Γαλλία βρέθηκε σε πόλεμο με την Ισπανία και την Αυστρία. Ο Ρισελιέ είδε την πολιτική του να επιτυγχάνει, αλλά δεν έζησε για να δει το αποτέλεσμα. Πέθανε το 1642 και πέντε μήνες αργότερα πέθανε και ο Λουδοβίκος XIII. Ο διάδοχος του Ρισελιέ, καρδινάλιος Μαζαρίνος, το 1648 με τη Συνθήκη της Βεστφαλίας έφερε τη Γαλλία στο Ρήνο, όταν οι Αυστριακοί εγκατέλειψαν τη νότια Αλσατία. Δ η μ ή τρ η ς Γζδεώ ν

ΗΜΕΡΟΛΟΓΙΟ Μ Α Ι Ο Σ 1 Μαϊου 1863 Συντριπτική ήττα των Βορεί­ ων της Στρατιάς του Ποτόμακ, από τις δυνάμεις των Νοτίων υπό τον Στρατηγό Ρόμπερτ Λη, στη μάχη της Τσάνσελορσβιλ, κατά τη διάρκεια του αμερικανικού εμφυλίου πολέμου. 2 Μαϊου 1919 Η I Ελληνική Μεραρχία απο­ βιβάζεται στη Σμύρνη, με ά­ μεσο σκοπό να υποχρεωθεί η Τουρκία να τηρήσει τους ό­ ρους της Συνθήκης του Μούδρου και να προστατευθούν οι μειονοτικοί πλη­ θυσμοί της περιοχής μέχρι να υπογράφει η τελική συνθήκη ειρήνης. 5 Μαϊου 614 Οι Πέρσες, υπό το βασιλιά Χοσρόη Β ’, νικούν τα βυζα­ ντινά στρατεύματα, κατα­ λαμβάνουν την Ιερουσαλήμ και μεταφέρουν τον Τίμιο Σταυρό στην πρωτεύουσα του περσικού κράτους Κτησιφώντα. 7 Μαϊου 1945 Η γερμανική φρουρά της Μήλου παραδίδεται σε μονά­ δες του Ιερού Λόχου. 7 Μαϊου 1954 Τελική ήττα των γαλλικών δυνάμεων στο Νπεν Μπιεν Φου της Ινδοκίνας. 8 Μαϊου 1821 Μάχη στο θρυλικό Χάνι της Γραβιάς. Ο Οδυσσέας Ανδρούτσος, ταμπουρωμένος με 120 παλικάρια, ανα­ χαίτισε οριστικά την προέλα­ ση του στρατού του Ομέρ Βρυώνη προς την Πελοπόν­ νησο. 10 Μαϊου 1329 Ηττα των Βυζαντινών, υπό τον Αυτοκράτορα Ανδρόνικο Γ ’, από τους Τούρκους του Ορχαν στη μάχη του Πελεκά­ νου (ανατολική ακτή Προπο­ ντίδας), με αποτέλεσμα να επεκταθεί η κυριαρχία των Τούρκων στις παραλιακές ελληνικές πόλεις. 10 Μαϊου 1925 Η Κύπρος ανακηρύσσεται α­ ποικία του βρετανικού στέμ­ ματος.

10 Μαϊου 1940 Αρχίζει η γερμανική επίθεση κατά της Γαλλίας, του Βελγί­ ου και της Ολλανδίας, που κατέληξε στην κατάληψη των τριών αυτών χωρών. 11 Μαϊου 330 Ο Μέγας Κωνσταντίνος ε­ γκαινιάζει τη Νέα Ρώμη (το παλαιό Βυζάντιο) ως πρω­ τεύουσα του Ρωμαϊκού Κρά­ τους, η οποία αργότερα θα μετονομαστεί σε Κωνσταντι­ νούπολη. 12 Μαϊου 1821 Μάχη του Βαλτετσίου. Υστε­ ρα από σκληρό αγώνα 23 ω­ ρών οι Ελληνες, υπό τον Θε­ όδωρο Κολοκοτρώνη, νικούν πολυάριθμες τουρκικές δυνάμεις, υπό τον Βαρδουνιώτη Ρουμπή, που είχαν ξεκινήσει από την Τριπολιτσά για να διαλύσουν το στρατόπεδο των Ελλήνων. Η επιτυχία οφείλεται στο στρα­ τηγικό δαιμόνιο του Κολοκο­ τρώνη και στον ηρωισμό των Μαυρομιχαλαίων και του γέ­ ρου οπλαρχηγού Μητροπέτροβα. 14 Μαϊου 1916 Παράδοση του Οχυρού Ρούπελ, του “ κλειδιού” της Ανα­ τολικής Μακεδονίας, στα γερμανοβουλγαρικά στρα­ τεύματα. Η παράδοση προκάλεσε αισθήματα βαθιάς α­ γανάκτησης σε ολόκληρη την Ελλάδα. 17 Μαϊου 1913 Υπογράφεται στο Λονδίνο η συνθήκη ειρήνης ανάμεσα στην Τουρκία και τους βαλ­ κανικούς συμμάχους (Ελλά­ δα, Σερβία, Βουλγαρία, Μαυροβούνιο), με την οποία τερματίζεται ο Πρώτος Βαλ­ κανικός Πόλεμος. 17 Μαϊου 1918 Το Ελληνικό Σώμα Στρατού Εθνικής Αμυνας καταλαμβά­ νει την τοποθεσία Σκρα στο Μακεδονικό Μέτωπο μετά από σύντομο αγώνα, δημι­ ουργώντας ρήγμα βάθους 12 χλμ. και πλάτους 12 χλμ. 18 Μαϊου 1790 Ηττα του Λάμπρου Κατσώνη στο στενό της Ανδρου, από μικτό στόλο Τούρκων και Αλγερινών. Ο Κατσώνης κα­ τορθώνει να διαφύγει με δύο μόνο πλοία, έχοντας προκαλέσει σημαντικές απώλειες

στον εχθρό. 18 Μαϊου 1804 Ο Ναπολέων Βοναπάρτης ανακηρύσσεται αυτοκράτορας της Γαλλίας. 20 Μαϊου 1825 Ηρωικός θάνατος του Παπαφλέσσα στο Μανιάκι, όπου αντιστάθηκε εναντίον πολλα­ πλασίων Αιγυπτίων του Ιμπραήμ Πασά. 20 Μαϊου 1941 Αρχίζει η Μάχη της Κρήτης, κατά την οποία επιχειρήθηκε για πρώτη φορά η κατάληψη ενός σημαντικού χώρου από αεραποβατικές δυνάμεις. Η κατάληψη του νησιού ολο­ κληρώθηκε στα τέλη του ίδι­ ου μήνα.

την Αίγυπτο, για να συνεχίσουν από εκεί τον αγώνα κα­ τά του Αξονα. 26 Μαϊου 1940 Αρχίζει η αποχώρηση του Βρετανικού Εκστρατευτικού Σώματος από τη Δουνκέρκη. Η αποχώρηση αυτή υπήρξε πραγματικός άθλος, επειδή διέφυγε το σύνολο σχεδόν των βρετανικών δυνάμεων, παρόλο που αναγκάστηκαν να αφήσουν πίσω όλο το υλι­ κό τους. 29 Μαϊου 1453 Αλωση της Κωνσταντινούπο­ λης, μετά από γενική έφοδο των τουρκικών στρατευμά­ των του Μωάμεθ Β'. Το γεγο­ νός αυτό σήμανε το τέλος του Βυζαντίου.

79

%.

Μ V ;.,

4.*...__________

Η αποχώρηση των Βρετανών από τη Δουνκέρκη.

21 Μαϊου 1864 Ενωση των Επτανήσων με την Ελλάδα, ο Αγγλος αρμο­ στής παραδίδει τη σημαία του Ιονίου Κράτους στον Βα­ σιλιά Γεώργιο Α'. 22 Μαϊου 1825 Δολοφονείται άδοξα στις Σπέτσες, για οικογενειακούς λόγους, η ηρωίδα της Επανά­ στασης Λασκαρίνα Μπουμπουλίνα. Η Μπουμπουλίνα είχε διαθέσει τρία εξοπλισμένα πλοία στον αγώνα.

31 Μαϊου 334 π.Χ. Μάχη του Γρανικού, κατά την οποία ο Μέγας Αλέξανδρος νίκησε τα στρατεύματα των Περσών υπό τους γενναιότε­ ρους στρατηγούς και σατρά­ πες του Δαρείου. Μετά τη νί­ κη αυτή εξυψώθηκε το γόη­ τρο του Αλεξάνδρου και ε­ λευθερώθηκε όλη σχεδόν η Μικρά Ασία. Δημήτρης Γεδεών

23 Μαϊου 1941 Ο Βασιλιάς Γεώργιος Β' και η Ελληνική Κυβέρνηση υπό τον Εμμανουήλ Τσουδερό, α­ ναχωρούν από την Κρήτη για

ΣΤΡΑΤΙΩ ΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ

ΤΟ ΠΟΙΑ ΗΤΑΝ Η Π ΙΟ ΠΟΛΥΝΕΚΡΗ ΗΜΕΡΑ ΣΤΗ Ν ΙΣΤΟ ΡΙΑ ΤΟΥ ΒΡΕΤΑΝΙΚΟΥ ΣΤΡΑΤΟΥ; Οταν, το 1914, άρχισε ο Πρώ­ τος Παγκόσμιος Πόλεμος, η Βρε­ τανία συμμετείχε στις επιχειρή­ σεις κατά κύριο λόγο με το στόλο της. Το Βρετανικό Εκστρατευτικό Σώμα, στη βόρεια Γαλλία, αν και υψηλής μαχητικής ικανότητας, α­ ριθμητικά φάνταζε σαν νάνος μπροστά στους στρατούς της Γερ­ μανίας, της Γαλλίας, της Αυστρο­ ουγγαρίας και της Ρωσίας: Τον Αύ­ γουστο του 1914 το αποτελούσαν μόλις τέσσερις μεραρχίες πεζικού και μια μεραρχία ιππικού. Την ίδια περίοδο, για παράδειγμα, οι Γάλλοι παρέτασσαν πάνω από 80 μεραρ­ χίες πεζικού (ενεργές, έφεδρες και εθνοφυλάκων) και 10 μεραρ­ χίες ιππικού. Ο λόγος που ο Βρετανικός Στρατός ήταν τόσο μικρός, ήταν το γεγονός ότι οι στρατιώτες του ήταν εθελοντές επαγγελματίες, ενώ δεν υπήρχε υποχρεωτική στράτευση των ανδρών. Για να ανταποκριθεί στις ανάγκες του σύγ­ χρονου πολέμου η Βρετανία χρεια­ ζόταν ένα μεγάλο, ευρωπαϊκού τύ­ που, στρατό, που από τα πράγματα έπρεπε να δημιουργήσει εκ του μηδενός. Ετσι ο υπουργός Αμυνας λόρδος Κίτσενερ απηύθυνε έκκλη­ ση προς το βρετανικό λαό για την κατάταξη εθελοντών και η ανταπό­ κριση σε αυτή ξεπέρασε κάθε προσδοκία. Εκατοντάδες χιλιάδες Βρετανοί κατετάγησαν εθελοντικά εκείνο το φθινόπωρο του ‘14, σχη­ ματίζοντας το λεγόμενο Νέο Στρα­ τό (New Army), σε αντίθεση με τον τακτικό στρατό (Regular Army) και την Εθνοφρουρά (Territorials). Καθόλη τη διάρκεια του 1915 ο στρα­ τός αυτός οργανωνόταν και εκπαι­ δευόταν στην Αγγλία και σταδιακά οι μονάδες του μεταφέρονταν στη Γαλλία. Ταυτόχρονα το κύριο βά­ ρος του πολέμου στο Δυτικό Μέ­ τωπο το έφεραν οι Γάλλοι, οι οποίοι και υπέστησαν τρομακτικές απώ­ λειες στις μάχες με τους Γερμα­ νούς (995.000 απώλειες το 1914 και 1.430.000 απώλειες το 1915). Με την άνοιξη του 1916 οι Γερ­ μανοί εξαπέλυσαν μια μεγάλη επί­ θεση στο Βερντέν, που έφερε τους Γάλλους στα πρόθυρα της κα­ τάρρευσης (συνολικά είχαν 500.000 απώλειες σε αυτή τη μά­ χη). Από το Συμμαχικό Αρχηγείο α­ σκείτο έντονη πίεση στο νέο διοι­ κητή του Βρετανικού Εκστρατευτικού Σώματος, Στρατάρχη Ντάγκλας Χαίηγκ, για την ανάληψη

Α ΙΟ Τ ΙΚ Η ΙΣΤΟΡΙΑ

Γ Ν Ω Ρ Ι Ζ Α Τ Ε ;

ευρείας επιθετικής ενέργειας από τους Βρετανούς, που θα πίεζε τους Γερμανούς και θα τους υπο­ χρέωνε να σταματήσουν την επί­ θεση στο Βερντέν. Ο Χαίηγκ δέ­ χθηκε και ως στόχος επελέγη το γερμανικό μέτωπο στην περιοχή του Σωμ (Somme), στη ΒΑ Γαλλία. Αυτή η επίθεση θα οδηγούσε στη μεγαλύτερη μάχη που θα έδινε πο­ τέ ο Βρετανικός Στρατός και το κύ­ ριο βάρος θα έφεραν οι μεραρχίες εθελοντών του Νέου Στρατού, που για πρώτη φορά θα εισέρχονταν μαζικά στη μάχη. Ος ημερομηνία ε­ πίθεσης ορίστηκε τελικά η 1η Ιουλίου 1916. Για 17 ημέρες πριν από αυτήν το πυροβολικό των Βρε­ τανών και των Γάλλων σφυροκοπούσε τις γερμανικές θέσεις, τα συρματοπλέγματα, τα χαρακώματα και τις θέσεις των πυροβόλων. Πε­ ρίπου 1.900 βρετανικά πυροβόλα και όλμοι έβαλαν πάνω από 2.000.000 βλήματα σ' ένα μέτωπο 25 περίπου χιλιομέτρων, ενώ νοτιό­ τερα περίπου 1.000 γαλλικά πυρο­ βόλα σφυροκοπούσαν ένα μέτωπο 10 χιλιομέτρων. Οι Σύμμαχοι πί­ στευαν ότι με τέτοια συγκέντρωση πυροβόλων και πυρομαχικών δεν θα επιζούσε τίποτα στα γερμανικά χαρακώματα και ότι την ημέρα της επίθεσης οι στρατιώτες τους α­ πλώς θα κατελάμβαναν αμαχητί τις ερημωμένες από το πυροβολικό ε­ χθρικές θέσεις. Στις 07.30 της 1ης Ιουλίου, τα πυροβόλα επιμήκυναν τη βολή και τα πρώτα κύματα των Βρετανών στρατιωτών βγήκαν από τα χαρακώματά τους και άρχισαν να προ­ χωρούν προς τα γερμανικά χαρα­ κώματα, απέναντι τους, που απεί­ χαν κατά μέσο όρο 400-600 μέτρα από τα δικά τους. Επειδή οι Βρετα­ νοί διοικητές δεν είχαν εμπιστοσύ­ νη στην εκπαίδευση των ανδρών τους οι σχηματισμοί που υιοθετήθηκαν ήταν σχετικά συμπαγείς και πυκνοί. Ενα τάγμα 700 περίπου αν­ δρών επετίθετο σε μέτωπο 400 μέ­ τρων, σε εννέα κύματα (= ζυγούς) των 80 ανδρών. Κάθε γραμμή απεί­ χε από την επόμενη μόλις 100 μέ­ τρα και κάθε άνδρας είχε διαστή­ ματα πέντε μέτρων μέσα στο ζυγό του. Το κάθε τάγμα δηλαδή πα­ ρουσίαζε την εικόνα ενός ανθρώ­ πινου ορθογωνίου πλάτους 400 και βάθους 900 μέτρων. Στην επίθεση έλαβαν μέρος 143 τάγματα, που α­ νήκαν σε 17 βρετανικές μεραρχίες πεζικού. Τη μάχη διηύθυναν έξι στρατηγεία σωμάτων στρατού, υπό τη διοίκηση της 3ης και της 4ης Στρατιάς. Νοτιότερα οι Γάλλοι χρη­ σιμοποιούσαν έξι μεραρχίες πεζι­ κού της 6ης Γαλλικής Στρατιάς. Οι διαταγές των Βρετανών ήταν να προελάσουν βαδίζοντας (ώστε να

Ανδρες του Λόχου C, του 1ου τάγματος του Συντάγματος των Τυψεκιοψόρων του Λανκάστερ (Lancaster Fusiliers), κατά τη διάρκεια του απογευματινού προσκλητηρίου, μετά την επίθεση της 1ης Ιουλίου 1916, στο Σωμ. Το συγκεκριμένο τάγμα κυριολεκτικά αποδεκατίστηκε: επί 720 επιτεθέντων έπεσαν οι 486. Οι εικονιζόμενοι 35 άνδρες είναι όλοι όσοι απέμειναν από τους 180που αποτελούσαν το Λόχο Οστις επτά το πρωί. μη διασπασθούν οι σχηματισμοί) μέχρι βάθους 4 χιλιομέτρων και ε­ κεί να σταματήσουν για τη νύχτα. Δυστυχώς όμως για τους Βρε­ τανούς, οι αμυνόμενοι Γερμανοί δεν υπέστησαν μεγάλες απώλειες από το βομβαρδισμό. Τα χαρακώματά τους συνδέονταν με υπόγεια καταφύγια (συχνά 30 μέτρα κάτω από την επιφάνεια του εδάφους) ό­ που οι άνδρες πέρασαν με ασφά­ λεια τις εβδομάδες του βομβαρδι­ σμού. Το πρωί της 1ης Ιουλίου, μό­ λις ο βομβαρδισμός σταμάτησε, οι Γερμανοί έσπευσαν να βγουν από τα καταφύγια και να πάρουν θ έ­ σεις στα χαρακώματα και τους κρα­ τήρες, τοποθετώντας εκατοντά­ δες πολυβόλα εναντίον των επερχόμενων Βρετανών. Αυτό που επα­ κολούθησε μπορεί να περιγράφει μόνο ως απίθανη ανθρωποσφαγή. Μέσα σε λίγη ώρα οι Βρετανοί κυριολεκτικά θερίστηκαν από τα γερμανικά πυρά, σε όλο το μέτωπο της επίθεσης, αφήνοντας σωρούς νεκρών και τραυματιών στα χαρα­ κώματα και την ουδέτερη ζώνη. Χωρίς πληροφόρηση για την κατα­ στροφή των πρώτων κυμάτων, οι διοικητές τους συνέχιζαν να στέλ­ νουν και νέες μονάδες προς τα ε­ μπρός, οι οποίες σύντομα είχαν την τύχη των προηγούμενων. Μόνο στο νότιο τμήμα του μετώπου οι ε­ πιτιθέμενοι κατόρθωσαν να προε­ λάσουν σε 6άθος ενός χιλιομέ­ τρου και επί μετώπου πέντε, παρασυρόμενοι από την επιτυχή επίθε­ ση των Γάλλων νοτιότερα. Στα υπό­ λοιπα 20 χιλιόμετρα του μετώπου δεν προχώρησαν ούτε ένα μέτρο

και το βράδυ της ίδιας ημέρας τους βρήκε στις παλιές τους θέ­ σεις. Πίσω τους άφησαν όμως 62.000 απώλειες (22.000 νεκρούς στο πεδίο της μάχης). Απέναντι, οι αμυνόμενες έξι γερμανικές μεραρ­ χίες πεζικού δεν είχαν πάνω από 7.000 απώλειες συνολικά - κι αυτές από τα πυρά του πυροβολικού. Η πρώτη μέρα της μάχης του Σωμ απετέλεσε το αιματηρό βάπτισμα του πυρός για το Νέο Στρατό. Μέχρι τη λήξη της μάχης αυτής (στις 19 Νοεμβρίου 1916), οι Βρετα­ νοί έχασαν 400.000 άνδρες, οι Γάλ­ λοι 200.000 και οι Γερμανοί 500.000, αλλά ποτέ τόσους πολλούς μαζί σε μια ημέρα όσους την 1η Ιουλίου. Η μάχη αυτή και η σύγχρονή της μά­ χη του Βερντέν (συνολικές απώ­ λειες: 900.000 άνδρες), συναποτελούν το ναδίρ της σύγχρονης στρατιωτικής επιστήμης, υπό την έννοια ότι όλη η τέχνη του πολέ­ μου εγκαταλείφθηκε για χάρη της ωμής εφαρμογής όλο και μεγαλύ­ τερης μηχανικής και αριθμητικής δύναμης, με πενιχρά αποτελέσμα­ τα. Ταυτόχρονα σηματοδοτούν και το τέλος της παγκόσμιας κυριαρ­ χίας της Δυτικής Ευρώπης: Δεν εί­ ναι τυχαίο το ότι 30 περίπου χρόνια αργότερα (το 1944) οι “νεκροί του Σωμ” , δηλαδή η αποφυγή παρόμοι­ ων απωλειών, ήταν αυτό που βά­ ραινε στη στρατηγική σκέψη του συμμαχικού επιτελείου κατά το σχεδίασμά της απόβασης της Νορμανδίας, όπως και στην όλη διεξα­ γωγή του Β' Παγκοσμίου Πολέμου.

Δημήτρης Χριστοδούλου

ΒΙΒΛΙΟ ΠΑΡΟΥΣΙΑΣΗ Χρήστου Η. Χαλαζιά/Ο.Σ.Ε.

ΧΑΡΙΛΑΟΣ ΤΡΙΚΟΥΠΗΣ. Ο ΜΕΓΑΛΟΣ ΟΡΑΜΑΤΙΣΤΗΣ Εκδόσεις “ Ελληνικά Γράμματα” Αθήνα, 1996 Σελίδες 155 Το 1996 γιορτάστηκε με κάθε επισημότητα και μεγαλοπρέπεια σε όλη την Ελλάδα η συμπλήρω­ ση 100 χρόνων από το θάνατο του μεγάλου Ελληνα πολιτικού και οραματιστή Χαρίλαου Τρικούπη. Ο Χαρίλαος Τρικούπης υπήρ­ ξε, εκτός των άλλων, θεμελιωτής και δημιουργός ενός σύγχρονου (για την εποχή του) σιδηροδρομι­ κού δικτύου, που συνέδεε όλες τις μεγάλες πόλεις της τότε ελ­ ληνικής επικράτειας. Δυστυχώς ακόμα και σήμερα πολλά τμήμα­ τα του σιδηροδρομικού δικτύου της χώρας μας εξακολουθούν να παραμένουν τα ίδια, χωρίς καμμία προσθήκη. Η διοίκηση του Οργανισμού Σιδηροδρόμων Ελλάδος (ΟΣΕ) έλαβε την πρωτο­ βουλία και φρόντισε να προχω­ ρήσει η έκδοση αυτή, που αφορά την προβολή του έργου του οραματιστή και ταυτόχρονα ρεαλι­ στή Ελληνα πολιτικού. Ηταν μια θαυμάσια ενέργεια που αξίζει συγχαρητηρίων. Η εισαγωγή, κα­ θώς και η επιλογή των κειμένων

κής συνεδρίασης της Βουλής των Ελλήνων προς τιμή του Ελληνα πολιτικού, η εισαγωγή του Χρήστου Χαλαζιά, ένα πλή­ ρες χρονολόγιο, το γενεαλογικό δένδρο των Τρικούπηδων του Μεσολογγίου, άρθρα δημοσι­ ευμένα στην εφημερίδα “ Ωρα” κατά την περίοδο 1881-1882, η θέση του Τρικούπη για τους δη­ μόσιους υπαλλήλους, περί σιδη­ ροδρόμων, περί εθνικών θεμά­ των και θεμάτων εξωτερικής πο­ λιτικής, ένα ποίημα του Αχιλλέα Παράσχου αφιερωμένο στον Τρικούπη κλπ. Πρόκειται για μια εξαιρετικά επιμελημένη εργασία, αποτέλε­ σμα μιας θαυμάσιας πρωτο­ βουλίας της διοίκησης του Ο ΣΕ εκ πρώτης όψεως “ άσχετης” με το βασικό αντικείμενό της, στην πραγματικότητα όμως πολύ ση­ μαντικής. Η κεντρική διάθεση του βιβλίου γίνεται από τις εκδό­ σεις “ Ελληνικά Γράμματα” (Ακα­ δημίας 88, 10678, Αθήνα, τηλ. 3820612).

Λαόνικου Χαλκοκονδύλη

ΒΥΖΑΝΤΙΟΥ ΑΛΩΣΙΣ (Απόδοση κειμένου: Νίκος Νικολούδης) Εκδόσεις “ Δημιουργία” Αθήνα, 1997 Σελίδες 126

ΟΡΓΑΝΙΣΜΟΙ ΣΙΔΗΡΟΔΡΟΜΟΝ ΕΛΛΛΛΟΣ ΧΡΗΣΤΟΣ Η. ΧΑΛΑΖΙΑΣ

ΚΛΛΗΝΙΚΑ ΓΡΑΜΜΑΤΑ

έχουν γίνει από το δημοσιογρά­ φο Χρήστο Χαλαζιά, ενώ οι φωτο­ γραφίες που χρησιμοποιήθηκαν είτε προέρχονται από το αρχείο του επιμελητή της έκδοσης, είτε παραχωρήθηκαν από την εφημε­ ρίδα “ Καθημερινή” . Στο βιβλίο περιλαμβάνονται οι ομιλίες του προέδρου της Δη­ μοκρατίας και του πρω­ θυπουργού για τον Χαρίλαο Τρικούπη κατά τη διάρκεια της ειδι­

Το βιβλίο “ Βυζαντίου Αλωσις", που εκδόθηκε στα πλαίσια της σειράς “ Μελέτες για τη Βυζαντινή και Μεταβυζαντινή Ελληνική Ιστορία” από τις εκδό­ σεις “ Δημιουργία", αναφέρεται στις τελευταίες ημέρες της Βυζαντινής Αυτοκρατορίας, από την οπτική γωνία του γνωστού και ως “ ιστορικού της άλωσης” Λαόνικου Χαλκοκονδύλη. Τα βιογραφικά στοιχεία, η προσωπικό­ τητα και το έργο του σημαντικού αυτού συγγραφέα, που τυχαίνει να είναι και ο τελευταίος χρονικά Βυζαντινός ιστοριογράφος, πα­ ρουσιάζονται σε δύο μελέτες του Δρα Νίκου Νικολούδη, οι ο­ ποίες αποτελούν και το βασικό τμήμα του πρώτου μέρους. Στο τμήμα αυτό παρατίθεται επίσης ένας χρονολογικός πίνακας των γεγονότων της άλωσης, καθώς και αναλυτική βιβλιογραφία σχε­ τικά με αυτή και τους δύο πρωτα­ γωνιστές της (Αυτοκράτορα Κων­ σταντίνο ΙΑ’ Παλαιολόγο σουλτάνο Μωάμεθ Β ' τον Πορθη­ τή). Στο δεύτερο τμήμα του βι­ βλίου παρατίθενται, σε παρά­

--- -ι VlL· I

ΜΚΛΚΠΟ. ΓΙΑ-ΤΗBYZANTJNII ΚΑΙ ΜΕΤΑΒΥΖΑΝΤΙΝΗΚΛΛ11ΜΚΗ ΙΕΤΟΡΙΛ, V

£ g j ΛΑΟΝΙΚΟΥ ΧΑΛΚΟΚΟΝΔΥΛΗ

Κ Υ ξ Χ Ν Τ Ι Ο Υ X \ Ü ) C IC -<’■

AUOAKISBISISTOPIUN ΑΠΟΛΜΚΙΪICTOP1QN Η

ΠΡΟΛΟΓΟΣ ΕΙΣΑΓΩΓΙΚΑ ΜΕΛΕΤΗΜΛΤΑ ΓΙΑ ΤΟΝ Λ. ΧΑΛΚΟΚΟΝΔΥΛΗ ΑΠΟΔΟΣΗ ΚΕΙΜΕΝΟΥ ΠΡΟΣΘΕΤΑ ΙΣΤΟΡΙΚΑ ΣΤΟΙΧΕΙΑ ΝΙΚΟΣ ΝΙΚΟΛΟΥΔίϊΣ

πλευρες σελίδες, το κείμενο του Χαλκοκονδύλη και η νεοελληνι­ κή απόδοσή του από τον Δρα Νίκο Νικολούδη. Σημειώνουμε ότι το αρχικό κείμενο προέρχεται από την πιο έγκυρη έκδοση του έργου, από την εργασία του Ούγ­ γρου φιλολόγου Ε. Darko. Το έργο συμπληρώνεται από σχολιασμό των γεγονότων που εκτίθενται στο κείμενο του Χαλκοκονδύλη και από παράρτημα στο οποίο ε ­ ξετάζονται τα βιογραφικά στοι­ χεία και η δράση των ξένων εθε­ λοντών που πολέμησαν στην πολιορκούμενη Κωνσταντινούπολη το 1453. Ο ερευνητής Νίκος Νικολούδης είναι διδάκτωρ Ιστο­ ρίας του Πανεπιστημίου του Λ ον­ δίνου (King's College) και έχει ειδικευθεί στη μελέτη των τελευταί­ ων αιώνων της Βυζαντινής Αυτο­ κρατορίας και ιδιαίτερα του έρ­ γου του Λαόνικου Χαλκοκονδύλη. Πρόκειται για ένα εξαιρετικά ενδιαφέρον έργο που πραγμα­ τεύεται μια σημαντική στιγμή του Ελληνισμού. Η κεντρική διά­ θεση του βιβλίου γίνεται από τις εκδόσεις '‘Δημιουργία” (Χαρ. Τρικούπη 24, 10679, Αθήνα, τηλ. 3629623.

Δημήτρη Σταμέλου

ΜΑΡΤΥΡΕΣ ΚΑΙ ΜΑΡΤΥΡΙΕΣ Εκδόσεις “ Πιτσιλάς” Αθήνα, 1995 Σελίδες 250 Ο Δημήτρης Σταμέλος είναι επαγγελματίας δημοσιογράφος σε μεγάλη αθηναϊκή εφημερίδα και συγγραφέας πολλών σημαντι­ κών έργων. Βασικές κατευθύν­ σεις του πλούσιου έργου του εί­ ναι η Τουρκοκρατία, η Επανάστα­

ση του 1821 και οι ήρωές της, ενώ δεν λείπουν οι ποιητικές συλλο­ γές και τα πεζογραφήματα. Το τε­ λευταίο μέχρι στιγμής βιβλίο του, “ Μάρτυρες και Μαρτυρίες. Ηρωικές μορφές και οριακά γε­ γονότα του νεοελληνικού βίου” , πραγματεύεται μερικές από τις σημαντικές - αλλά ταυτόχρονα παραγνωρισμένες- μορφές της νεώτερης Ελληνικής Ιστορίας του 19ου κα του 20ού αιώνα, κα­ θώς και ορισμένες καταστάσεις και περιστατικά που σημάδεψαν την Ιστορία μας κατά το προαναφερθέν χρονικό διάστημα, χωρίς όμως να τύχουν της απαραίτητης προσοχής και αξιολόγησης από τους ιστορικούς. Στην κατηγορία των Μαρτύ­ ρων, ο συγγραφέας αναφέρεται σε τέσσερις μορφές της Ιστορίας μας και το έργο τους: τον Υδραίο Αντώνη Οικονόμου, τον Φιλικό Εμμανουήλ Ξάνθο, τον οπλαρχη­ γό του 1821 Πανουργιά και τον α­ γνό πατριώτη K a t οραματιστή Ιωνα Δραγούμη, που δολοφονή­ θηκε κατά την έξαρση των κομ­ ματικών παθών της εποχής του. Οι τέσσερις αυτές προσωπικότη­ τες, ήλθαν σε οξεία αντιπαράθε­ ση με το “ κατεστημένο" της επο­ χής τους για τις ιδέες τους και ε­ ξοντώθηκαν από αυτό. Στην κατηγορία των Μαρ­ τυριών ο συγγραφέας εκθέτει ε­ πτά γεγονότα, καθένα από τα ο­ ποία έχει τη δική του σημασία και αξιολόγηση: την πτώση του Με­ σολογγίου, την ανταρσία του Αλή πασά εναντίον του σουλτάνου, τη - με ιδιόρυθμο τρόπο - αυτο­ κτονία του λόγιου Περικλή Γιαννόπουλου τον Απρίλιο του 1910 στο Σκαραμαγκά, την απόπειρα δολοφονίας του Ελευθερίου Βενιζέλου λίγο μετά την υπογραφή της συνθήκης των Σεβρών, το Ελληνοτουρκικό σύμφωνο φιλίας και συνεργασίας του 1930 και τη σημασία του, τις Δελφικές Εορ­ τές του Αγγέλου και της Εύας Σικελιανού και τη σύνδεση της ζω­ ής και του έργου της Πηνελόπης Δέλτα με τον ένοπλο Μακεδονι­ κό Αγώνα (1904-1908). Πιστεύουμε ότι το πολύ εν­ διαφέρον αυτό έργο είναι διδα­ κτικό για όλους, καθώς θεωρού­ με απαραίτητη τη μελέτη και λιγότερο προβεβλημένων γεγονό­ των και ηρώων, διότι έχουν τη δι­ κή τους σημασία στην πορεία του Εθνους μας. Η κεντρική διάθεση του βιβλίου γίνεται από τις εκδό­ σεις “ Πιτσιλός” (Σοφοκλέους 4, 10559, Αθήνα, τηλ. 32112373218872).

Λεωνίδας Σ. Μπλαβέρης

ΣΤΡΑΤΙΩ ΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ