vizatim me kompjuter.pdf

Vesna ërpkovska, inxh. arkit. i dipl. Vanço Stojanovski, inxh. gjeod. i dipl.

VIZATIM TEKNIK ME KOMUNIKIM KOMPJUTERI OMPJUTERIK K Për vitin I Drejtimi Ndërtimtari-gjeodezi (për të gjitha pro�let)

Shkup, 2013

Autorët: Vensa Tërpkovska, inxh. I dipl. i arkitekturës

Vanço Stojanovski, inxh. i dipl. i gjeodezisë Recensent: Doc. Dr. Mickova Irena Universiteti “Shën Kirili dhe Metodi”, Fakulteti Teknologjik-Metalurgjik Oktaj Abdullahi inxh. i dipl. i arkitekturës, mësimdhënës mësimdhënës i lëndëve proesionale SHMNGJQSH „Zdravko Cvetkovski” Cvetkovsk i”,, Shkup Shk up Shermin Shehi, inxh. e dipl. e . Arkitekturës,, mësimdhënëse e lëndëve proesionale SHMNGJQSH „Zdravko Cvetkovski” Cvetkovsk i”,, Shkup Shk up

Korrektor: Vesna Tërpkovska, inxhi. e dipl. e arkitekturës Përpunimi Vesna Tërpkovska, inxhi. e dipl. e arkitekturës kompjuterik: Kopertina: Vesna Tërpkovska, inxhi. e dipl. e arkitekturës Përkthyes: Arim Selimi Redaktor Pro. Dr. Abdyl Koleci proesional: Lektura: Jehona Ejupi

Botuesi:

Ministria e arsimit dhe shkencës e Republikës së Maqedonisë Shtypi:

Gra�cki centar dooel, Shkup Tirazhi: 274

Me aktvendim nr. 22-1387/1 të datës 14.06.2012 të Komisionit K omisionit kombëtar për tekste, lejohet përdorimi i teksti shkollor.

CIP- Каталогизација во публикација Национална и универзитетска библиотека „Св. Климент Охридски”, Скопје Техничко цртање со компјутерска комуникација за I година градежно-геодетска струка / Весна Трпковска, Ванчо Стојановски Министерство за образование и наука на Република Македонија, 2012 Физички опис 182 стр. : илустр. ; 26 см ISBN 978-608-226-3 978-608-226-355-7 55-7

Autorët: Vensa Tërpkovska, inxh. I dipl. i arkitekturës

Vanço Stojanovski, inxh. i dipl. i gjeodezisë Recensent: Doc. Dr. Mickova Irena Universiteti “Shën Kirili dhe Metodi”, Fakulteti Teknologjik-Metalurgjik Oktaj Abdullahi inxh. i dipl. i arkitekturës, mësimdhënës mësimdhënës i lëndëve proesionale SHMNGJQSH „Zdravko Cvetkovski” Cvetkovsk i”,, Shkup Shk up Shermin Shehi, inxh. e dipl. e . Arkitekturës,, mësimdhënëse e lëndëve proesionale SHMNGJQSH „Zdravko Cvetkovski” Cvetkovsk i”,, Shkup Shk up

Korrektor: Vesna Tërpkovska, inxhi. e dipl. e arkitekturës Përpunimi Vesna Tërpkovska, inxhi. e dipl. e arkitekturës kompjuterik: Kopertina: Vesna Tërpkovska, inxhi. e dipl. e arkitekturës Përkthyes: Arim Selimi Redaktor Pro. Dr. Abdyl Koleci proesional: Lektura: Jehona Ejupi

Botuesi:

Ministria e arsimit dhe shkencës e Republikës së Maqedonisë Shtypi:

Gra�cki centar dooel, Shkup Tirazhi: 274

Me aktvendim nr. 22-1387/1 të datës 14.06.2012 të Komisionit K omisionit kombëtar për tekste, lejohet përdorimi i teksti shkollor.

CIP- Каталогизација во публикација Национална и универзитетска библиотека „Св. Климент Охридски”, Скопје Техничко цртање со компјутерска комуникација за I година градежно-геодетска струка / Весна Трпковска, Ванчо Стојановски Министерство за образование и наука на Република Македонија, 2012 Физички опис 182 стр. : илустр. ; 26 см ISBN 978-608-226-3 978-608-226-355-7 55-7

PËRMBAJTJA А. Bazat e vizatimit vizatimit teknik 1. Hyrje.......................... ..................................................... ..................................................... ..................................................... ...................................................... ...................................................... ...................................... ........... 3 2. Materialet dhe pajisjet pajisjet për punë punë në vizatimin teknik .......................... ..................................................... .................................................... ......................... 7 - materialet për punë në vizatimin teknik.......................... ..................................................... ..................................................... ............................................ .................. 7 - pajisjet për punë në vizatimin teknik....................... .................................................. ..................................................... ................................................... .........................12 12 3. Formate Formatett e vizatimeve të gatshme gatshme ......................... .................................................... ....................................................... ...................................................... ...............................23 .....23 4. Të vizatuarit vizatuarit dhe përdorimi i lapsit lapsit ....................... .................................................. ..................................................... .................................................... ...................................29 .........29 - llojet e vijave vijave....................... ................................................. ..................................................... ............................................ ................. ........................... ...................................................... ...........................30 30 - vizatim i vijave të drejta .......................... .................................................... ..................................................... ........................................................ ...............................................32 ..................32 - manipulimi me dy trekëndësha .......................... .................................................... ..................................................... ...................................................... ................................34 .....34 - vizatimi i vijave të lakuara .......................... .................................................... ..................................................... ........................................................ ...........................................35 ..............35 - vijëzimi ........................ .................................................. ..................................................... ...................................................... ...................................................... ..................................................... ...........................36 .36 - ushtrime gra�ke......................... ................................................... ..................................................... ..................................................... ...................................................... .....................................38 .........38 5. Të vizatuarit vizatuarit dhe manipulimi manipulimi me rapidogra........................ .................................................... ....................................................... .........................................41 ..............41 - procedu procedurat rat gjatë vizatimit me tush ............................ ....................................................... ....................................................... .................................................43 .....................43 - përdorimi i rapidogra�t rapidogra�t...............................................................................................................................54 ...............................................................................................................................54 - ushtrime gra�ke......................... ................................................... ..................................................... ..................................................... ...................................................... .....................................46 .........46 6. Shkrimi teknik....................... ................................................. ..................................................... ...................................................... .................................................... ................................................ .......................47 47 - shkronjat dhe numrat ............................ ........................................................ ....................................................... ........................................................ ...............................................49 ..................49 - llojet e shkronjave dhe numrave .......................... ..................................................... ..................................................... ........................................................ ..............................51 51 - bllok-shkronj bllok-shkronjat at dhe numrat numrat.......................................................................................................................53 .......................................................................................................................53 - shkronjat dhe numrat gjeodezik ......................... ..................................................... ....................................................... ........................................................ .............................55 55 7. Shenja dhe simbole në ndërtimtari ndërtimtari ......................... ................................................... ..................................................... ...................................................... ................................57 .....57 - shenja në ndërtimtari ........................... ...................................................... ..................................................... ..................................................... .................................................. .......................59 59 - shenja në gjeodezi........................ ................................................... ..................................................... ..................................................... ...................................................... ................................64 .....64 8. Përpjesëtimi...........................................................................................................................................................69 9. Kuotimi ......................... .................................................... ..................................................... ..................................................... ...................................................... ...................................................... ................................75 .....75 B. Bazat e vizatimit vizatimit gjeometrik 10. Konstruksionet gjeometrike ...........................................................................................................................93 10.1 drejtëza. ......................... ................................................... ..................................................... ..................................................... ...................................................... ..............................................95 ..................95 10.2 konstruksioni i shumëkëndësha shumëkëndëshave ve të rregullt........................ .................................................. ....................................................... .............................98 98 10.3 konstruksioni i elipsës, parabolës dhe hiperbolës ........................ ................................................... ........................................... ................ 102 C. Komunikimi kompjuterik 11. Hyrje në komunikimin kompjuterik .........................................................................................................109 12. Nisja e paketës programore programore Auto CAD 2007........................ ................................................... ..................................................... ...................................... ............ 110 13. Vendosja Vendosja e parametrave themelore të Auto CAD 2007 ........................... ....................................................... .......................................... .............. 114 14. Vizatimi Vizatimi i vijave dhe �gurave �gurave gjeometrike ........................ .................................................. ..................................................... ........................................... ................ 121 15. Modi�kimi i elementeve të vizatuara .......................................................................................................139 16. Shënimi gra�k i materialeve ndërtimore (Hatch) ................................................................................149 17. Shkrimi i tekstit .................................................................................................................................................151 18. Kuotimi (dimensioni)......................................................................................................................................155 19. Rrashet e vizatuara (shtresa) - Layers ......................................................................................................161 20. Simbolet e shrytëzuara-blloqe (Block) ...................................................................................................164 21. Shtypja e vizatimeve ......................................................................................................................................169 III

PARATHËNIE Libri i cili është para jush përpunon material i cili është sipas programit arsimor të lëndës “ Vizatimi teknik me komunikim kompjuterik ” për vitin I të drejtimit ndërtimtari-gjeodezi, nga viti 2005. Qëllimi i mësimit të lëndës Vizatimi teknik me komunikim kompjuterik është që nxënësi në mënyrë të pavarur të atësohet të komunikojë gra�kisht me përmasa ndërkombëtare. Nëpërmjet mësimit të përmbajtjeve të kësaj lënde mësimore nxënësit do të njihen me principet, ormat, rregullat dhe metodat e shprehjes me vizatime teknike. Materiali mësimor në libër është i ndarë në tri pjesë, të cilat paraqesin tri tërësi të ndara. Në pjesën e parë mësohen bazat e vizatimit teknik, në pjesën e dytë bazat e vizatimit gjeometrik, ndërsa në pjesën e tretë mësohet komunikimi kompjuterik –paketa programore Auto CAD 2007. Me mësimin e përmbajtjeve të librit, nxënësi do të njihet me bazat e vizatimit teknik dhe me komunikimin kompjuterik, si bazë e disiplinave teknike në drejtimin ndërtimtari-gjeodezi. Tërësitë e oruara tematike janë paraparë me qëllim që t’i mundësohet nxënësit më lehtë t’i mësojë të gjithë lëndët proesionale në të cilët punohen dhe shrytëzohen punët gra�ke. Me mësimin e bazave të vizatimit teknik, nxënësi do të njihet me mjetet bashkëkohore, material dhe teknika për të punuar vizatime teknike. Me mësimin e bazave të konstruksioneve gjeometrike, metoda, rregulla dhe teknika, nxënësit do t’i mundësojnë saktë, qartë dhe preciz në mënyrë gra�ke t’i tregojë elementet në ndërtimtarinë dhe në gjeodezinë. Zbatimi i teknologjisë inormatike në procesin arsimor është gjithnjë më e pranishme dhe e domosdoshme, po kështu mësimi i paketës programore për vizatim Auto CAD, do të mundësojë që nxënësi të atësohet në shrytëzimin e teknikave bashkëkohore të cilat gjithnjë e më tepër shrytë zohen në arsimim dhe në praktikë. Mësimi i paketës programore Auto CAD është paraparë në nivelin e parë, i cili është më i ulët dhe me përvetësim të suksesshëm mundëson përkryerje të mëtutjeshme dhe mësim të niveleve të tjera. Shpresojmë se përmbajtjet e parapara dhe mënyra e prezantimit të tyre në libër do ta motivojnë nxënësin për punë kreative, do ta zhvillojnë shijen e tij estetike dhe do t’i mundësojnë nxënësit t’i zbatojë njohuritë e �tuara në lëndët e tjera proesionale në të cilat punohen vizatime teknike.

Autorët

IV

Bazat e vizatimit teknik

TEMA А. BAZAT E VIZATIMIT TEKNIK Njësia tematike 1. HYRJE NË VIZATIMIN TEKNIK

Në këtë tërësi tematike, nxënësi mund të njihet me: ■ qëllimet dhe përmbajtjet e lëndës dhe ■ zbatimi i vizatimit teknik në lëndët e tjera mësimore.

A


NJËSIA TEMATIKE 1. Hyrje në vizatimin teknik

2


1. Hyrje në vizatimin teknik Vizatimi teknik është disiplinë teknike e cila shërben për tregimin e ideve dhe perspektivave të projektuesve të vizatimit.

Që të mund të realizohen idetë dhe planet për objektet nga praktika teknike si: shtëpi, ndërtesa, rrugë, ura, lagje dhe qytete duhet të vihen (vizatohen) në letër. Vizatimi duhet të japë pam je precize dhe të qartë për dimensionet, ormën, përpunimin, materialin dhe të gjithë të dhënat tjera të domosdoshme për realizimin e objektit. Punimi i vizatuar, në mënyrë të saktë, precize dhe të qartë, në simetri adekuate me mjete të nevojshme dhe material për vizatim me dorë quhet vizatim teknik. Domethënë, pajisja themelore për komunikim në teknikë është vizatimi teknik me me të cilin barten idetë dhe mendimet për objekte, lëndët dhe modelet të cilët duhet të bëhen. Vizatimi teknik është gjuhë themelore dhe internacionale për komunikim ndërmjet individëve teknik i cili është njësoj i kuptueshëm për të gjithë popujt. Gjithsesi, inormacionet plotësuese për vizatimet janë në gjuhët nacionale, por të gjithë personave të arsimuar, ormat dhe dimensionet e vizatimeve u janë të njohura njohura dhe të qarta. qarta. Nëse janë vizatuar vizatimet në rregull ata do të jenë të shpjeguar ose “lexuar” në rregull, ndërsa me këtë objektet do të jenë të realizuara sipas ideve dhe mendimeve të projektuesve. Rregullat e vizatimit teknik janë të de�nuara me standardet ndërkombëtare prej të cilëve janë marrë standardet nacionale. Paraqitja e objekteve në vizatimet teknike qartë dallohen nga vizatimet tjera (vizatime artistike) të cilët përpunohen me dorë të lirë dhe nuk është patjetër të jenë precize, të qarta dhe të sakta. Vizatimet e vizatuara me dorë të lirë (skicat) në ndërtimtarinë e lartë hasen në procesin e projektimit të objekteve në azën �llestare. Këto më shpesh shërbejnë si përgatitje për realizimin e ndonjë perspektive projektuese. Mënyra e paraqitjes së objekteve në vizatimet teknike bazohet në principet dhe metodat e projekt gjeometrisë. Më së shpeshti, objektet janë paraqitur në projektim ortogonal, por mund të paraqiten edhe në projektim të pjerrët, aksonometrie ose në perspektivë. Sipas metodës së përpunimit të vizatimeve teknike, dallohen dy metoda të vizatimit: ■ vizatim me dorë (�g. 1) dhe ■ vizatim me ndihmë të kompjuter kompjuterit it (�g. (�g. 2). 2). 3


FASADA

PERSPKEITVA

BAZA E KATIT PËRDHES

PRERJA BAZA E KATIT

Fig. 1 - Vizatime teknike të vizatuara me dorë

Fig. 2 - Vizatim teknik i vizatuar me ndihmë të kompjuterit

4

Vizatime perspektive


Njësia tematike 2. MATERIAL DHE PAJISJE PËR PUNË NË VIZATIMIN TEKNIK

Në këtë tërësi tematike, nxënësi mund të njihet me: ■ material për vizatim teknik; ■ letër për vizatim, lapsa, marker, goma për shirje, tush; ■ mjete për vizatim teknik; ■ tabela për të vizatuar, T-vizore, trekëndësha, vizore të lakuara, këndmatës, shabllone, kompas, rapidograë.


NJËSIA TEMATIKE 2. Material dhe pajisjet për punë në vizatimin teknik 2.1. Materiali për punë në vizatimin teknik 2.2. Pajisjet për punë në vizatimin teknik

6


2. Materialet dhe pajisjet për punë në vizatimin teknik

PERSPEKTIVA BAZA E KATIT PËRDHES BAZA E KATIT ENTERIERËT

Vizatime teknike

Për punim me dorë të vizatimeve teknike përdoren pajisje adekuate për vizatim preciz dhe të saktë. Pajisjet për vizatim teknik janë: ■ material për punë në vizatimin teknik dhe ■ pajisje për punë në vizatimin teknik.

Material për vizatim të vizatimit teknik është i gjithë ai material që harxhohet gjatë punës dhe i cili pasi të harxhohet, riku perohet. Pajise është gjithë ajo që shfrytëzohet gjatë të vizatuarit të vizatimit teknik, ndërsa nuk harxhohet gjatë shfrytëzimit dhe rikuperohet vetëm nëse dëmtohet.

Për vizatim teknik të qartë, të saktë dhe preciz nevojitet që të urnizohemi me material cilësor dhe me mjete. Por mjeti i mirë në asnjë rast nuk është kushti i vetëm për cilësinë e vizatimit. Përveç dhuntisë për vizatim, nevojitet edhe ushtrim aatgjatë, punë pedante dhe me kujdes.

2. 1. Materiali për punë në vizatimin teknik Letra Varësisht nga nevojat, qëllimi dhe lloji i vizatimit teknik, përdoren letra të ndryshme për vizatim: ■ letër-hamer përdoret për vizatime të cilët punohen në një model, ndërsa mund të jetë letër e bardhë, jo e tejdukshme dhe cilësore. Emrin hamer e ka marrë sipas prodhuesit. Hameri mund të jetë edhe me ngjyrë. Njëra anë është e lëmuar dhe shërben për të vizatuar me tush, ndërsa tjetra është e ngjirur dhe shërben për vizatimin e skicave dhe vizatimeve me laps ose nëse vizatimi ngjyroset me ngjyra uji. Prodhohet në tabakë me dimensione 100/70 cm. Hamer më cilësor i cili haset te ne është i ashtuquajturi Hameri Gjerman i cili është më i lëmuar se të tjerët dhe në atë më lehtë vizatohet me tush dhe më lehtë shihen gabimet e bëra. ■ letra-skicë është letër shumë e hollë, e bardhë dhe e tejdukshme e cila shërben për skicim me dorë të lirë të ideve të projektuesve në bazë të cilëve më vonë do të vendoset për ormë de�nitive të objektit. Meqenëse është e tejdukshme, me vënie të njërës përmbi tjetrën lehtë vizatohet dhe vihen ndryshime në zgjidhjet. Shitet në tabakë, ndërsa për të vizatuar shrytëzohet laps i butë dhe më i trashë ose skicohet me �omasterë, ngjyra druri ose ngjyra të tjera. 7


■ letra- e lëmuar është letër e tejdukshme e trashë e cila përdoret kur vizatimi teknik duhet të shumë�shohet (kopjohet në më tepër shembuj). Në letrën -e lëmuar vizatohet me laps të ortë ose më shpesh me tush. Meqenëse kjo letër është e tejdukshme në atë mund të rivizatohen vizatime të vizatuara në letër tjetër. Vizatimet e letrës-së lëmuar kopjohen në makina speciale në të ashtuquajturën letër ozolit (ozalid) dhe mund të kopjohen në numër të paku�zuar të kopjeve të cilët shërbejnë ecurinë e objekteve, ndërsa origjinali i letrës së lëmuar ruhet. Shitet në tabakë, ndërsa më shpesh në rrolltullame me gjerësi nga 70 deri 150 cm dhe gjatësi deri 20 m. Ekzistojnë edhe lloje speciale të letrës së lëmuar: letër e lëmuar-pëlhurë, pergamenë, letër e lëmuar celuloidi etj. Ato përdoren për vizatime që kanë rëndësi të veçantë dhe këto vizatime duhen të ruhen një kohë të gjatë (harta precize, plane të rëndësishme, vizatime të shpikjeve dhe të tjera). ■ letra -ozolit është letra me përbërje kimike speciale (e ngjashme me letrën për otogra�) dhe shërben për kopjim të vizatimeve të vizatuara në letrën-e lëmuar. Varësisht nga ngjyra e letrës-ozolit, kopjet kanë ngjyrë të kaltër, ngjyrë kae ose ngjyrë të zezë në vijat. Paketohet në rrotullame me gjerësi nga 70 deri 150 cm dhe gjatësi deri 20m, të cilët janë të mbyllur me najlon të zi që të mbrohet nga drita. Nëse letra ndriçohet, në atë nuk mund të kopjohet, po atëherë shrytëzohet për të vizatuar me laps ose tush. Sot me aparate bashkëkohore për kopjim mund të kopjohen vizatime në më tepër shembuj, të vizatuara në cilëndo qotë letër, e jo vetëm në letrën-e lëmuar (paus-letra). ■ letra transparente i ka vetitë e pausit dhe ozolitit. Nga ajo mund të nxirren kopje nga vizatimet e vizatuara në paus, po meqenëse edhe vetë ajo është e tejdukshme, në atë mund të rivizatohen vizatime të reja. Nga vizatimet e vizatuara kështu, përsëri mund të nxirren kopje të letrës-ozolit. Ka zbatim të madh në etiketimin, për të vizatuar plane, për ujësjellës dhe kanalizim, për elektrikë, për statistikë etj., ndërsa vizatohen nëpërmjet vizatimeve të gatshme arkitektonike. ■ letra e milimetrave është letër e bardhë e tejdukshme me rrjet të shtypur dhe preciz me vija horizontale dhe vertikale në distancë nga një milimetër. Ka edhe letër të tejdukshme e milimetrit e cila shrytëzohet që të mundet të kopjohen vizatimet. Përdoret për vizatime me qëllim special si: gra�kone, pro�le të rrugëve dhe terrenit, në gjeodezinë etj. Shitet në tabakë me madhësi të ndryshme ose rrotullame me gjerësi nga 70 deri 100 cm. ■ letra-akuarel është e ngjirur (ashpër) për të vizatuar me laps dhe me ngjyra. Nëse letra është më cilësore në atë mund të vizatohet me tush. Prodhohet në tabakë si hameri – letra është në ngjyra të ndryshme: e gjelbër, e kaltër, e verdhë, e zezë etj. 8


Lapsat Për vizatim teknik përdoren lloje të ndryshme të lapsave: ■ lapsa të rëndomtë me mbështjellës druri dhe mina gra�ti në mes (�g. 3) Fig. 3

Mina 0,5 për lapsa teknik

■ lapsat teknik (lapsa-patent) të cilët janë të përpunuara nga metali ose plastika. Në mes ka cilindër të zbrazur në të cilin është e vendosur mina prej gra�ti e cila në atë mënyrë është mbrojtur që të mos thyhet. Gjatë punës mina tërhiqet jashtë për rreth 8-15 mm, varësisht nga ortësia e saj. Lapsat teknikë përdoren në forma dhe madhësi të ndryshme. Në kohën e fundit për vizatim të mirë dhe preciz përdoren lapsa teknik me minë shumë të hollë nga 0,3; deri 0,7 mm (të njohura si mina të holla) (�g. 4). Përparësia e këtyre lapsave teknik është se mina nuk duhet të mbrehet, por kërkojnë që të përdoret me kujdes, meqenëse mina lehtë thyhet.

Fig. 4

Sot, më rrallë përdoren lapsat teknikë me mina gra�ke me trashësi prej 2 mm e cila duhet vazhdimisht të mbrehet (�g. 5). Ekzistojnë edhe lapsa special teknik me mina të trasha nga 3 deri 8 mm (�g. 6) të cilët më shpesh përdoren për skicim ose vizatim të me dorë të lirë (perspektiva).

Fig. 5 Fig. 6 Lapsat dhe minat mund të jenë me ortësi të ndryshme. Mina me shenjën “H” janë mina të orta, ndërsa me shenjën “B” janë mina të buta. Sa është numri para shkronjës H më i madh aq mina është më e ortë (Н, 2Н, ЗН, 4Н, 5Н, 6Н, 7Н, 8Н dhe 9Н), ndërsa sa është numri para shkronjës B më i madh mina është më e butë (В, 2В, ЗВ, 4В, 5В, 6В, 7В, 8В dhe 9В). Mina me ortësi në mes janë ato me shenjat 2Н, Н, F, НВ. Mina më të mira ose lapsa për të vizatuar janë me shenjën НВ e cila nuk është as e ortë as e butë. 9


Zgjidhja e ortësisë së minës varet nga lloji i vizatimit dhe nga letra në të cilën vizatohet. Minat dhe lapsat gjatë vizatimit kanë gjurmë me nuanca të ndryshme me ngjyrë të zezë. Sa është më e ortë mina, gjurma të cilën e lë është më e hirtë, ndërsa sa më e butë është gjurma është më e zezë (�g. 7).

Fig. 7

Fig. 8

Për të vizatuar vizatime teknike, maja e minës duhet të jetë sa është e mundshme më e hollë. Lapsat e drurit mbrehen me mprehëse (�g. 8), ndërsa lapsat teknik me mprehëse speciale për mina.

Tushët

Fig. 9

Tushi është lëng i zi special i cili bukur thithet në letër, shpe jtë thahet, nuk zbehet dhe vështirë shihet, ndërsa vija e vizatuar me tush, gjatë e mban pamjen e saj. Përveç se në ngjyrës të zezë, tushët prodhohen në 17 lloje të ndryshme. Me paraqitjen e rapidogra penave për vizatim me tush, prodhohen tushë për mbushje të rapidograëve me ngjyrë të zezë dhe me 6 ngjyra të tjera të cilët paketohen në shishe plastike (�g. 9).

Ngjyrat

Fig. 10

Fig. 11 10

Përdorimi i ngjyrave në vizatimet teknike është me qëllim që të theksohen materialet ndërtimore, sipëraqet të cilët janë në prerje, në projektet për rregullim të brendshëm, perspektivat dhe ngjashëm. Për të ngjyrosur vizatimet teknike përdoren: ■ ngjyra uji (akuarel) (�g. 10); ■ ngjyra druri (�g. 11) – meqenëse nuk i mbulojnë vijat e tërhequra me tush, ngjyrat e drurit së bashku me ngjyrat e ujit, më së shpeshti përdoren për ngjyrosje në vizatimin teknik; ■ ngjyrat temper dhe ngjyrat e yndyrshme më rrallë përdoren meqenëse tretësi është i dendur, po i mbulojnë linjat themelore me tush në vizatimin. Përdoren për vizatime me qëllim special, atje ku duhet ngjyra veçmas të theksohet, si për shembull në vizatimet perspektive.


■ markerët gjejnë zbatim gjithnjë e më të gjerë në vizatimin teknik (�g. 12). Janë të ngjashëm me lapsat teknik. Në ato ka tamponë special me ngjyrë të ndryshme, ndërsa në majat mund të jenë me trashësi të ndryshme. Përdoren për tërheqjen e vijave me dorë të lirë dhe me trekëndësha, për të skicuar, për vizime , për të shënuar dhe ngjyrosur sipëraqe më të vogla. Gomat për shirje Fig. 12

Gabimet që na ndodhin gjatë vizatimit me laps ose me tush mënjanohen me lloje të ndryshme të gomave (�g. 13). gomat e buta shrytëzohen për të shirë gabimet e bëra me laps, ndërsa gomat e orta shrytëzohen për të shirë gabimet e bëra me tush. Fshirja e gabimeve të bëra me tush shumë vështirë mën janohet nga letra-hamer, po për atë rekomandohet shirje me gomë. Më lehtë mënjanohen gabimet gjatë vizatimit me tush vetëm në letrën-e lëmuar.

Fig. 13

Selotejpi – lentë ngjitëse Shërben për përorcim të �etës vizatuese në tabelën për të vizatuar ose në tavolinë (�g. 14). Përdoret edhe për ngjitje të letrës- së lëmuar nëpërmjet �etës në të cilën është vizatuar vizatimi dhe duhet të bëhet me tush (të vizatohet me tush) ose për nevoja të tjera në vizatim teknik.

Fig. 14

Letraseti (pasqyrues) Këto janë të holla, të tejdukshme, oli vetëngritëse me elemente të hareshme të shtypura (shkronja dhe numra, �gura njeriu, automjete, gjelbërim, hijesim , vijëzim dhe ngjashëm) të cilët shrytëzohen për përpunimin e vizatimeve teknike (�g. 15). Kjo është ndihmë e madhe gjatë punimit të vizatimeve teknike për përpunim më të lehtë, më të shpejtë ndërsa para së gjithash për përpunim teknik sa më cilësor. Nëse vizatimi teknik punohet me kompjuter, atje elementet e njëjta i ka si vizatime të gatshme të cilët vendosen në vizatimet. Në �gurën 15, janë treguar disa prej llojeve të shumta të elementeve të gatshme të cilat përdoren. Të gjitha kanë numra të veçantë serik sipas së cilëve kryhet urnizimi. Por meqenëse janë shumë të shtrenjtë, më rrallë përdoren.

Fig. 15 11


2. 2. Pajisje për punë në vizatimin teknik Tavolina për të vizatuar

Fig. 16

Për pozitë të rregullt të trupit gjatë vizatimit përdoren të ashtuquajturat tavolina për të vizatuar. Karakteristikë kryesore te gjithë ato është që pjesa e sipërme e tabelës është nga druri cilësor, i cili me mekanizëm të specializuar mund të vendoset nën kënd i cili është më i volitshëm për të vizatuar (nga 30° deri 54°) (�g. 16). Ka tavolina për të vizatuar në të cilët sipëraqja e sipërme është e vendosur �ks nën kënd të caktuar, që do të thotë nuk mund të përshtatet, që nuk është edhe më e volitshme. Me këto tavolina është rekomanduese të shrytëzohen karrige speciale në të cilët mund t’u ndërrohet lartësia në pajtim me nevojat e vizatuesit. Në organizatat projektuese ku shumë vizatohet, ka tavolina për të vizatuar me mekanizëm për vendosej të tabelës në pozitë pothuaj se vertikale. Ato tavolina janë të pajisura me sistem të linearëve të cilët ormojnë kënd të drejtë dhe të cilët lirshëm lëvizin nëpër tërë tavolinën (�g. 17).

Tabela për të vizatuar

Fig. 17

Fig. 19

Për mësim �llestar të teknikave të vizatimit shrytëzohet tabelë për të vizatuar , e cila mund të vendoset në çarë do qotë bazë (mbështetëse). Përpunohet nga druri i butë dhe cilësor, nga më tepër pjesë të cilët janë të ngjitur ndërmjet veti ortë. Skajet e anëve më të shkurta janë të mbuluar me dru më të ortë. Për nevojat e arsimit në shkollat e mesme teknike më të volitshme janë tabelat me dimensione: 65/48 deri 90/65 cm. Tabelat e drurit duhet të ruhen në vend të thatë, të mbrojtura nga lagështia dhe nxehtësia (�g. 18). Sot gjithnjë e më tepër përdoren tabela plastike të përshtatshme për të vizatuar vizatime më të vogla. Meqenëse janë të bëra nga masa e plastikës, ato janë shumë të lehtë dhe praktik për t’i mbajtur. Janë të pajisur me mjete për të vizatuar: shina dhe linearë (�g. 19).

TRASHËSIA

Fig. 18 12


T- vizorja T-vizorja është mjet për të vizatuar pa të cilin vështirë mund të paramendohet përpunim preciz dhe cilësor i vizatimeve teknike. Emrin e ka marrë meqenëse na përkujton në shkronjën T . Është i përbërë nga pjesë të drejtë- vizore dhe në njërin skaj pjesë shtuese nën kënd prej 90° të quajtur “ Kokë” (�g. 20).

Fig. 20

Fig. 22

Koka e t-vizores është më shpesh lëvizëse dhe sipas nevojës mund të sillet edhe me pjesën e drejtë të ormohen kënde të ndryshme, siç është treguar në �gurën 20. Më rrallë koka mund të jetë edhe jo e lëvizur. T-vizorja shërben për tërheqje të vijave paralele horizontale dhe si mbështetës i trekëndëshave për tërheqje të vijave vertikale nën kënd. T-vizoret më shpesh janë përpunuar nga druri i zier, por sot gjithnjë e më shumë hasen të metaltë ose nga plastika. Gjatë urnizimit duhet të keni kujdes në rregullshmërinë e t-vizores, përkatësisht me atë të mund të vizatohen vija paralele. Kontrolli kryhet në atë mënyrë që me t-vizore tërhiqet vija AB, ndërsa pastaj rrotullohet vizorja për 180° dhe tërhiqet vija nëpërmjet drejtëzave. Nëse të vijat përputhen atëherë vizorja është e drejtë, nëse nuk përputhen, vizorja nuk është i drejtë (�g. 21). Gjithashtu, duhet të kontrollohet edhe këndi i drejtë te koka e t-vizores. Kjo bëhet me vendosje të trekëndëshit të t-vizorja si në �gurën 22. T-vizorja duhet të ruhet në pozitë horizontale ose të varur në mur (�g. 23).

e rregullt

jo e rregullt

Fig. 23

Fig. 21 13


Shina Shina është vizore e drejtë me masur, në të dy skajet, nëpërmjet të cilëve shtrëngohet pe najloni ose pe tjetër i ortë, me të cilët përorcohet për tabelën ose tavolinën për të vizatuar, siç është treguar në �gurën 24.

Fig. 24

Kështu, shina e përorcuar mundëson vizatim preciz në vija paralele horizontale. Shinat përpunohen nga druri ose plastika (�g. 24). Tabelat prej plastike të cilët sot gjithnjë përdoren, kanë shinë të ndërtuar sipas abrikës (�g. 19).

Trekëndëshat Për vizatimin e vijave vertikale dhe vijave nën kënd përdoren trekëndësha. Më shpesh përdoren dy trekëndësha kënddrejta te të cilët njëri kënd është gjithmonë 90°. Njëri trekëndësh është barakrahës, me kënde nga 45° dhe një me kënde nga 30° dhe 60° (�g. 25).

Fig. 25

Fig. 26

14

Mund të jenë me gjatësi të ndryshme, të përpunuara nga druri, metali, ndërsa më shpesh hasen të punuara nga plastika (janë të tejdukshëm dhe të lehtë për mirëmbajtje dhe përdorim). Në njërën katet kanë ndarje milimetrike dhe centimetrike. Tehet e trekëndëshave mund të jenë të rrashët dhe atëherë mund të përdoren vetëm për të vizatuar me laps. Nëse janë tehe të pjerrëta, atëherë mund të përdoren për të vizatuar me tush (�g. 26).


Gjatësia e njërës nga katetet te trekëndëshi me kënde nga 45° mund të jetë nga 12 deri 25 cm, ndërsa me trekëndëshin me kënde nga 30° dhe 60°, nga 20 deri 30 cm. Korrektësia e trekëndëshave kontrollohet kështu që ata vendosen në t-vizoren dhe nga pika A tërhiqet vijë vertikale. Pastaj trekëndëshi sillet për 180° dhe nga pika e njëjtë tërhiqet vijë tjetër vertikale. Nëse vijat përputhen, trekëndëshat janë të rregullt (të mirë), nëse jo, ata janë jo të mirë dhe duhet të zëvendësohen (�g. 27). këndi është 90°

këndi nuk është 90°

Fig. 27

Vizorët e lakuar

Fig. 28

Fig. 29

Fig. 30

Vizorët e lakuar shërbejnë për vizatim të vijave të lakuara të cilët nuk mund të vizatohen me kompas. Ata janë të konstruktuara ashtu që kanë lakesa me radiuse të ndryshme dhe mund të përdoren për të vizatuar çarëdo vije të lakuar (�g. 28). Vizorët e lakuar përpunohen në orma të ndryshme dhe madhësi, ndërsa më shpesh janë të punuar nga plastika. Zbatim të ngjashëm kanë edhe të ashtuquajturit gjarpërinj të cilët shrytëzohen për vizatim të vijave të lakuara me radiuse më të mëdha. Këto janë lenta plastike të cilët në mes kanë thupër plumbi, për arsye të së cilës lehtë kthehen në çarëdo harku ose ormë e lakuar (�g. 29).

Këndmatësit Numër i madh i këndeve mund lehtë të vizatohen me ndihmë të të dy trekëndëshave të cilët shrytëzohen për të vizatuar. Por shumë herë madhësitë e ndonjë këndi nuk mund të konstruktohen në këtë mënyrë, po për atë atëherë shrytëzohet këndmatës (�g. 30). Këndmatësi përdoret edhe për leximin e madhësisë së këndeve të vizatuara. Ka këndmatës me ndarje nga 0°deri 180° ose nga 0°deri 360°. Më shpesh përpunohen nga plastika. Përveç ndarjes së shkallëve, kanë edhe ndarje të minutave dhe sekondave, kështu që matja ose leximi i këndeve është shumë preciz. Kur duhet të caktohet kënd nga drejtëza e dhënë, këndmatësi vendoset ashtu që drejtëza e dhënë të kalojë nëpër 0°. Pastaj në drejtimin e shigjetave nga ora vendoset madhësi e këndit. Në mënyrë të njëjtë lexohet madhësia e këndit. 15


Përpjesëtimi Vizoret të cilët nuk përdoren për të vizatuar, por për matje të saktë dhe transerim të gjatësive të caktuara quhen përpjesëtime (�g. 31).

Fig. 31 Ata kanë ndarje precize të vizatuar në milimetra dhe centimetra. Tehet e përpjesëtuesit janë shumë të mprehta që mundësojnë shtrirje të mirë të �etës dhe matje precize. Gjatësia e tij shpesh është 30 cm, ndërsa orma është e ndryshme. Numër i madh i përpjestuesëve, përveç atij të centimetrave, kanë ndarje të cilët shërbejnë si njësi matëse për matje në përpjesëtime të ndryshme.

Shabllonët Shabllonët janë vija të cilët shërbejnë për shënim të numrave dhe të shkronjave, për të vizatuar mobile dhe sanitari në pro jektet, simbole, rrathë dhe elipsa dhe simbole të ndryshme dhe shenja në vizatimet teknike. Për arsye të kësaj, këto janë të përpunuara në mënyrë shumë precize nga materiali i tejdukshëm prej plastike, në madhësi dhe orma të ndryshme (�g. 32). Përdoren për realizimin e punës me rapidograë. Vizatimi me lapsa teknik, te disa maska shabllonë është mundësuar për arsye të trashësisë së minës prej gra�ti. Për t’i shirë gabimet e bëra me laps në sipëraqe të ngushta, përdoren maska shabllonë speciale (�g. 33).

Fig. 32

Fig. 32 16

Fig. 33


Kutia për kompase Me pajisje për kompase nënkuptohet kompasi me pjesë të domosdoshme, komplete nga kompase të tjerë, penë dhe pjesë tjera për të vizatuar (�g. 34).

Fig. 34 Pajisje të kompasit 1. 2. 3. 4. 5.

kompasi zero; transmetues; kompas; pjesë për montim të rapidogra�t; lapsi teknik.

Kompasi është pajisje themelore e pazëvendësueshme për

të vizatuar rrathë dhe harqe qarkore me radiuse të ndryshme. I përbërë nga pjesët në vijim: 1 –mbajtësi; 2 –trupi i përbërë nga dy krahë lëvizës; 3 – gjysmëkrah me penë prej gra�ti; 4 – gjilpëra dhe 5-pena prej gra�ti (�g. 35). Përdoret për vizatimin e rrathëve dhe harqeve qarkore me laps dhe tush. Pjesa me minë gra�ti mund të zëvendësohet me mbajtës special për rapidogra penën (�g. 36). Në njërin ose në të dy krahët mund të shtohen vazhdues të krahëve të cilët mundësojnë vizatim të rrathëve dhe harqeve qarkore me ndihmë të radiusit. Kompasi zero përdoret për vizatimin e rrathëve të vegjël me diametër prej 1 deri 20 mm (�g. 34). Transmetues është kompas i cili në të dy krahët ka gjilpëra �kse dhe shërben për matje dhe transmetim bartje të madhësive të caktuara. Më tepër do të shrytëzohet në vizatimin makinerik, gjeodezi etj. (�g. 37).

Fig. 35

Fig. 37 Fig. 36 17


Graos dhe penë rapidogra Penat graos zbatohen për vizatim dhe shkrim ndërsa janë të ndara sipas qëllimit dhe serisë në të cilët bëjnë pjesë, sipas ormës së majës së penës (�g. 38). Janë të punuara nga çeliku cilësor, ndërsa secila penë ka vetëm një trashësi. Vihen në mbajtëse speciale të treguar në �g. 39 në të cilën ka rezervuar për tush, ndërsa në pjesën e poshtme është pjesë e metaltë në ormë unaze në të cilën vihen penat: а) seria „А”- përdoret për të vizatuar vija; b) seria „T”- kanë majë të prerë sikurse rond-penat dhe shërbejnë për të shënuar shkronja kaligra�ke dhe numra për vija me dorë të lirë; c) seria „O”- në majë ka zgjerim në lloj të rrethit sikurse edhe redis-penat dhe shërben për të shkruar shkronja dhe vija me dorë të lirë; ç) seria „R”- këto pena kanë majë në lloj të gypit dhe përdoren për të shkruar me shabllon.

Fig. 39

seria „А”

seria „Т”

seria „О”

seria „R”

Fig. 38

Grup tjetër i penës për të shënuar shkronja, numra dhe vija me dorë të lirë është treguar në �g. 40:

a

b

c

ç

Fig. 40

Fig. 41

Fig. 42 18

а) pena topogra�ke dhe kotir janë pena të vogla me majë shumë të hollë dhe të mprehtë dhe shërbejnë për të shënuar shkronja të vogla, numra dhe vizatim me dorë të lirë. (�g. 41). b) percat redis përdoren që të shkruajmë shkronja dhe numra. Maja është me pjerrtësi nën këndin prej 45° në lloj të rrethit. Prodhohen në ormë të ndryshme prej 0,2 deri 5 mm. c) penat rond përdoren për të shkruar shkronja dhe numra kaligra�k. Kanë majë të prerë, po gjatë tërheqjes në drejtime të ndryshme, �tohen vija me trashësi të ndryshme (�g. 42). ç) penat shabllon përdoren për të shënuar me shabllonë me trashësi të vijave nga 0,3 deri 5 mm.


Penat rapidograf janë më bashkëkohore dhe sot janë pena

më të zbatuara për t’i bërë me tush vizatimet, përkatësisht për të vizatuar me tush (�g. 43). Punimi me to është i thjeshtë, ndërsa �tohen vija të jashtëzakonisht të mira dhe të rregullta. Më herët për tërheqje të vijave me tush janë përdorur pena çeliku, të njohura me emrin gjerman „ reiseder” (rajseder). Ka pasur disa lloje të penave: për të vizatuar vija, rrathë dhe vija të lakuara me ndihmë të vizores së lakuar. Sot këto pena nuk përdoren. Janë të përbëra nga dy �etë çeliku ndërmjet të cilëve vendoset tush. Me kthim të kundërvidhës �etët prej çeliku zg jerohen ose mblidhen dhe në atë mënyrë rregullohet trashësia e vijave (�g. 44).

Fig. 43 Përdorimi i rapidograëve është i shumëllojshëm dhe universal. Përparësia më e madhe është që mund të përdoren për të vizatuar të gjithë llojet e vijave: të drejta, të lakuara, të qarkut dhe vija të tërhequra me dorë të lirë. Mund të përdoren për punë të gjitha llojet e vizoreve dhe trekëndëshave, për të shkruar shkronja dhe numra dhe për të vizatuar me të gjitha llojet e shabllonëve. Prodhohen për të vizatuar vija në trashësi të ndryshme, ndërsa më shpesh: 0,1; 0,18; 0,2; 0,3; 0,4; 0,5; 0,6; 0,7; 0,8 dhe 1,0 mm (�g. 45).

Fig. 44

Fig. 45 Mund të blihen një nga një ose në komplete nga 3,5 ose 8 pena të cilët janë të vendosura në kuti së bashku me laps teknik ose me kompas (�g. 47).

Fig. 46 Fig. 47 19


Vetë pena është e përbërë nga më tepër pjesë të treguara në �g. 48: 1. 2. 3. 4. 5. 6.

Fig. 48

penë me gyp cilindrik; peshojë me gjilpërë; mbajtës i peshojës; trupi i penës; rezervuar për tush dhe dorezë në të cilën vidhëzohet pena.

Nga rezervuari i cili është plotësuar me tush, nga një gjilpërë e hollë prej çeliku (të përorcuar për peshojën) rrjedh tushi në gypin prej cilindri (�g. 48) i cili në realitet është pena për të shkruar me tushin. Njëra nga përparësitë e rapidograëve është ajo që rezervari për tush është mjat i madh që të mundë të vizatohet i tërë vizatimi me një mbushje të rapidogra�t. Është bërë ashtu për arsye të tharjes së shpejtë të tushit në penën, ndërsa nëse thahet, me e goditje të lehtë në bazë të ortë, gjilpëra prej çeliku do ta pastrojë cilindrin e penës nga tushi i tharë. Rapidograët duhet të mirëmbahen, të jenë të pastër, ndërsa kohë pas kohe të çmontohen dhe të pastrohen të gjithë pjesët me curril të ortë të ujit. Procedura e mbushjes së parë, plotësimi me tush dhe larje është sqaruar në �gurat në vijim.

Mbushja e rapidogra�t për të parën herë

Mbushja e rapidogra�t me tush

Larja e rapidogra�t 20


Njësia tematike 3. FORMATE TË VIZATIMEVE TË GATSHME

Në këtë tërësi tematike, nxënësi mund të hjihet me: ■ standarde dhe ormate internacionale të letrave; ■ teknikën e paketimit të projekteve të gatshme dhe ■ paketimi dhe ruajtja e vizatimeve dhe projekteve teknike.


NJËSIA TEMATIKE 3. Formate të vizatimeve të gatshme 3.1. Formatet e letrës 3.2. Paketimi i vizatimeve dhe projekteve teknike

22


3.1 Formatet e letrës Formatet e vizatimeve teknike janë të standardizuara dhe të shënuara me dimensione të caktuara dhe të sakta të �etës. Letra e cila përdoret për çdo ditë ka origjinën nga standardi internacional ISO 216. Ky standard bazohet në standardin gjerman DIN 476 për ormate të letrës. Standardet ISO bazohen në raportin e lartësisë dhe gjerësisë të anëve të cilët gjithmonë bartin rrënjë prej dy (1,41 : 1) (�g. 49). Formati themelor me shenjën “A” është kënddrejtë me sipëraqe prej 1m 2 i cili raport i aqeve është 1: 2 . Ky është ormat i cili është shënuar si AO me aqe 841 mm dhe 1189 mm (841 x 1189 = 1m 2). Gjysma e këtij ormati është A1 (594 x 841), gjyma e këtij ormati është A2 (420 x 594), gjysma e tij është A3 (297 x 420) dhe ormati më i vogël i cili më shpesh përdoret për përpunim të vizatimeve teknike është А4 (21 х 297) (�g. 50) 118,9  118,9cm

 m  c

42,0 x 59,4cm

1 , 1 , 4 4 8 8

ormat standard

Fig. 49

21,0 x 29,7cm 10,5 x 14,8cm

Fig. 50

59,4 x 84,1cm

29,7 x 42,0cm

14,8 x 21,0cm

Në rast kur ormatet A nuk janë të mjatueshme përdoren edhe të ashtuquajturat ormate “B” të letrës. Në tabelën në �g. 51 janë dhënë shenjat dhe dimensionet e ormateve të letrës A dhe B të cilët më shpesh përdoren. Edhe pse ormatet e letrës janë standardizuar, megjithatë madhësinë e vizatimit teknik e përcakton përmbajtja e tij. formatet B

formatet А 0

841

 1189

0

1000 707

 1414

1

594

 841

1

 1000

2

420

 594

2

500

 707

3

297

 420

3

353

 500

4

210  297

4

250

 353

Fig. 51 23


1/8 HAMER FORMAT А4 210/297 KORNIZA

VULA

EMRI DHE MBIEMRI

Fig. 52

Në vizatimin teknik më shpesh përdoren ormatet A4 dhe A3. Në vitin e parë më i përdorur është ormati A4 i cili vizatohet në 1/8 nga tabaku letër hamer e cila është me dimensione 100/70 cm. Në copën 1/8 hamer me dimensione 25/35 cm vizatohet ormati i vizatimit, А4 (21/29,7 cm). Kur do të vizatohet ormati i vizatimit, vizatohet kornizë e vizatimit dhe atë nga ana e majtë në 25 mm nga tehu, ndërsa nga ana e djathtë, lartë dhe poshtë në 5 mm nga skaji ose ormati i vizatimit (�g. 52) . Distanca prej 25 mm shërben për përorcim të vizatimeve për mekanizmin në dosar. Në pjesën e poshtme të vizatimit, vizatohet vulë dhe atë në vizatime me ormat A4, me lartësi prej 15 mm. Në vizatimet e ormatit A3 ose në ormatet më të mëdha, vula vizatohet në këndin e djathtë të poshtëm dhe përmban të dhëna për emrin e nxënësit, klasën, numrin e ushtrimit dhe lënda për të cilën vizatohet ushtrimi. Nëse bëhet falë për vizatime në organizatat projektuese, vula i përmban të dhënat për vizatimin si: emri i organizatës, përmbajtja e vizatimit, numri i vizatimit, emri dhe mbiemri i projektuesve dhe pjesëmarrës tjerë në përpunimin e projektit.

3.2. Paketimi i vizatimeve teknike dhe projekteve Që të mundet të vendosen në dosar vizatimet e vizatuara në ormate të mëdha të letrës dhe kështu të ruhen, duhet të mbështillen dhe paketohen. Vizatimet teknike të vizatuara me hamer, në letër tjetër më të ortë ose letrën-e lëmuar nuk palohen, por mbështillen në rrotullare dhe ruhen në tuba prej plastike ose kartoni. Vizatimet e vizatuara në letër më të butë ose të kopjuara në letrën-ozolit, ndërsa të cilat janë më të mëdha se ormati A4 paketohen (mbështillen). Paketimi i vizatimeve teknike nënkupton mbështjellje të vizatimit nga cili do qotë ormat deri te ormati A4 (210 /297mm). Ky është ormat i të gjithë �etëve në të cilët shkruhet edhe ormati i dosarit në të cilin ruhen projektet së bashku me përshkrimin teknik, lëndën dhe llogarinë që shkruhen në �etë.

24


Që të mundet në vizatimin e mbështjellë lehtë të lexohet përmbajtja e tij dhe të dhëna të tjera të rëndësishme, vizatimet gjithmonë mbështillen ashtu që vula e vizatimit të jetë e dukshme pa hapje të tërë vizatimit. Teknika e mbështjelljes së �etëve varet nga madhësia e tyre. Në drejtim vertikal, �etët mbështillen me dimensione 29,7 cm, ndërsa në drejtim horizontal me dimensione 18,5 cm. Mbësht jellja e undit duhet të jetë 21 cm. Mbështjellja e �etëve është dhënë në �g. 53, ndërsa numri i mbështjellëse në të dy anët do të varet nga madhësia e �etës në të cilën është vizatuar vizatimi teknik.

FLETË E VIZATUAR

pritet

R U L E G N E Ë S E J P

R A U T A Z I V E Ë T E L F

Mbështjellja e �etës në anën vertikale

PJESË E NGELUR

NË CENTIMETRA

MBËSHTJELLJE

PJESË E NGELUR

Fig. 53 Mbështjella e �etës në drejtim horizontal

NË CENTIMETRA 25


Nëse vizatohen objekte të cilët janë më të gjatë, përdoren të ashtuquajturat ormate të vazhduara ku ormat i caktuar vazhdohet në një drejtim për shrytëzim më racional të letrës (�g. 54).

Fig. 54

Paketimi i vizatimeve të vizatuara në ormate të vazhduar është treguar në �g. 55, me atë që �llon nga ana e djathtë në të cilën lihen 18,5 cm. Kjo distancë përsëritet derisa të vijë deri te pjesa e undit nga 21 cm. Nëse paraqitet tepricë, kjo mbështillet dhe paketohet në ormatin A4.

PJESË E NGELUR

Fig. 55 Ruajta e vizatimeve teknike Që ta ruajnë vlerën e tyre vizatimet teknike, duhet të mbeten të pastra dhe jo të shtypura. Vizatimet e bëra në hamer si dhe hameri në të cilin do të vizatohet, duhet të ruhen në polderë me kapakë të ortë. Mbajtja e hamerëve me vizatime nga shtëpia deri në shkollë duhet të jetë vetëm në polderë, ndërsa jo në rrotullama, meqenëse kështu thyhet dhe shtypet.

26


Njësia tematike 4. TË VIZATUARIT DHE MANIPULIMI ME LAPS

Në këtë tërësi tematike, nxënësi mund të njihet me: ■ mënyrën e përdorimit të mjeteve për vizatim teknik; ■ lloje të vijave dhe zbatimi i tyre; ■ mënyra e tërheqjes së llojeve të ndryshme të vijave me trashësi të ndryshme; ■ mënyra e vizatimit të vijave të lakuara dhe ■ vijëzimi dhe mënyra e vijëzimit.


NJËSIA TEMATIKE 4. Të vizatuarit dhe manipulimi me laps 4.1. Të vizatuarit me laps 4.2. Lloje të vijave 4.3. Vizatimi i vijave të drejta 4.4. Manipulimi me dy trekëndësha 4.5. Vizatimi i vijave të lakuara 4.6. Vizimi hijesimi

28


4. Të vizatuarit dhe përdorimi i lapsit Përpunimi i vizatimeve teknike, nënkupton , zotërim të teknikës së përdorimit të lapsit dhe rapidogra�t (ngjyrosja e vizatimeve me tush). Manipulimi me pajisjet për të vizatuar dhe zotërimi i teknikave përkatëse, në �llim do të paraqesë vështirësi. Por, pas vizatimit dhe ushtrimeve aatgjate arrihet siguria e nevojshme dhe rutina. Atëherë edhe vetë ju do të arrini njohuri për shrytëzim sa më racional të pajisjeve dhe materialit për të vizatuar si dhe për mundësitë të cilët i orojnë.

4.1. Të vizatuarit me laps

Fig. 56

Para �llimit të punimit të vizatimit teknik nevojiten përgatit je të caktuara si: ■ zgjedhje e letrës adekuate për të vizatuar (hamer ose lloj tjetër i letrës); ■ ormat i letrës; ■ zgjedhje e portaminës përkatëse për lapsin teknik dhe ■ përgatitje të pajisjeve për të vizatuar. Nëse vizatimi vizatohet vetëm me laps, mund të përdoret hamer “i rëndomtë”, por nëse skica pas vizatimit me laps duhet të bëhet me tush (të vizatohet me tush), mund të zgjidhet edh hameri “gjerman”. Ky është më i lëmuar po ngjyrosja me tush është më cilësore dhe �tohen vija më të pastra. Goma për shir je duhet të jetë e butë dhe e pastër. T-vizorja (nëse shrytëzohet) dhe trekëndëshat për të vizatuar duhet të pastrohen nga mbeturina të gra�tit ose papastërti tjera. Më lehtë pastrohen me pa jisje të dobët për larje të enëve dhe shihen me leckë të butë. Që të mbeten të pastra duhet të ruhen në këllë përkatës. Para se të �lloni me vizatim, nevojitet që mirë t’i lani duart për arsye që të mos zhytet vizatimi. Letra e përgatitur për të vizatuar (hameri) vendoset në tabelë ose në tavolinën për të vizatuar, paralelisht me tehet e saj, në 10 cm nga tehu i majtë dhe më lartë. Përorcimi i letrës kryhet me shirit ngjitës FLETË VIZATIMI dhe atë në �llim në katër këndet, ndërsa pastaj (për ormate më të mëdha të A4) dhe në mesin e katër anëve (�g. 56). Duhet të merret copë më e madhe e hamerit nga ormati i nevojshëm për vizatimin, për atë që shiriti ng jitës mund ta dëmtojë vizatimin gjatë mën janimit. Tavolina për të vizatuar vendoset në atë mënyrë që drita të bie nga ana e majtë e vizatuesit me çka do të shmanget krijimi i hijeve dhe kushteve jo të volitshme për të vizatuar. Më mirë është të vizatohet gjatë dritës së ditës meqenëse me dritë arti�ciale humbet ndjenja për vijën, ngjyrën dhe precizitetin. 29


Fig. 57

Pa marrë parasysh përpunimin de�nitiv të vizatimit, të vizatuarit me laps gjithmonë është azë �llestare në punë dhe është bazë për secilin vizatim teknik. Saktë dhe në mënyrë precize projekti i vizatuar me laps është një nga parakushtet për projekt të vizatuar saktë me tush. Lapsi gjatë të vizatuarit mbahet me tre gishta, përaërsisht vertikalisht, me pjerrtësi të vogël (100°) në drejtim të tërheqjes së vijave (�g. 57). Portamina duhet të mbrehet nëse është me trashësi prej 1,2 mm dhe të del nga mbajtësi i lapsit 10-15 mm si në �g. 58. Nëse bëhet falë për laps teknik me portamina me trashësi prej 0,5 mm, mbrehja nuk është e nevojshme, ndërsa portamina duhet të del nga doreza 1-2mm që të mos thyhet gjatë të vizatuarit. Portamina e lapsit gjatë të vizatuarit të shtrihet në tehun e trekëndëshit siç shihet në �g. 58.

4.2. Llojet e vijave

m m 5 1 0 1

portamina prej gra�ti trekëndëshi

letë vizatimi

Fig. 57

Vizatimet teknike janë të përbëra nga lloje të ndryshme të vijave të cilët ndërmjet veti dallohen sipas: ■ ormës; ■ trashësisë dhe ■ përdorimit. Sipas ormës së vijave mund të jenë: ■ vija të plota; ■ vija të ndërprera; ■ vizë-pikë- vizë me vija; ■ vijë me pika dhe ■ vijë me dorë të lirë (�g. 59).

VIJA E PLOTË E NDËRPRERË VIZË –PIKË-VIZË ME PIKA ME DORË TË LIRË

Fig. 59

30

Te vijat e ndërprera, vizat përorcohen me gjatësinë nga 3 mm dhe distanca ndërmjet tyre prej 2 mm. Viza – vija me pika është përbërë nga viza dhe pika ndërmjet tyre, të cilët janë në distancë nga 1 mm nga vizat. Me vijë të plotë vizatohen të gjithë llojet e teheve të dukshme të trupave gjeometrik, pamje të objekteve të projektuara, vija të kuotimit, vijëzim etj. Këto vija janë të më të shumta në vizatimet teknike. Me vijë të ndërprerë vizatohen tehet e padukshme në vizatimet gjeometrike, me vija ndihmëse dhe prerje dhe të ndërprera në elemente të objekteve. Me vizë-pikë-vizë me vija vizatohen boshtet e simetrisë, lartësitë dhe boshtet e trupave gjeometrik dhe gjatësitë në madhësi të vërtetë.


Me vijë me pika vizatohen drejtime të imagjinuara, vija ndihmëse dhe vija të cilët duhet të dallohen nga të tjerat. Me vijë me dorë të lirë vizatohen të gjithë vijat të cilët nuk mund të vizatohen me pajisjet për të vizatuar. Në vizatimet të cilët vizatohen me laps, më rëndë mund të arrihet dallim në trashësinë e vijave sesa gjatë vizatimit me rapidograë. Ndarja e vijave sipas trashësisë është bërë sipas trashësisë së penave nga rapidogra� me të cilën bëhen me tush vizatimet. Sipas trashësisë vijat mund të grupohen në kategoritë në vijim: ■ vija të holla: 0,1; 0,18; 0,2; 0,25 mm ■ vija mesatarisht-të trasha: 0,3; 0,4; 0,5 mm ■ vija të trasha 0,6; 0,8; 1,0; 1,2 mm ■ vija shumë të trasha: mbi 1,2mm (�g. 60).

Fig. 60

Me vijë të hollë vizatohen vijat ndihmëse, vijat me rëndësi më të vogël, vijëzimi, kuotimi, shenjat etj. Me vija mesatarisht të trasha vizatohen dukjet, tehet e padukshme dhe të shkruhet teksti (numra të kuotës dhe përshkrime. Me vija të trasha vizatohen, vijat me rëndësi të veçantë, titujt kryesorë etj. Në �g. 61 është vizatuar një subjekt ku është treguar zbatimi i llojeve të ndryshme të vijave të vizatuara me trashësi të ndryshme.

Fig. 61 Raporti i trashësisë së vijave në një vizatim duhet të përgjig jet përaërsisht në raportin: 1:

1

1 :

2

4

ose

1:

1

1 :

3

6

Kjo do të thotë, nëse për vijën e trashë pranohet 1 mm, vijat mesatarisht të trasha do të jenë 0,5 mm, ndërsa vijat e holla 0,25 mm. Raporti i shpeshtë i zbatuar i trashësisë së vijave në vizatimet teknike është treguar në �g. 61 31


Sipas përdorimit vijat janë të ndara në: ■ vija themelore ose niveli kontur; ■ vija të padukshme dhe ■ vija ndihmëse. Vijat themelore ose konturat janë vija të plota. Vijat e konturave të elementeve të prera duhet të jenë të ndara nga vijat tjera konture të vizatimit. Vijat e padukshme të vizatimit vizatohen me vija të ndërprera, ndërsa boshtet e simetrisë vizatohen me vizë-pikë-vizë vijat. Vijat ndihmëse janë ato me të cilët kryhet shënimi i dimesnionimit të vizatimit. Këtu bëjnë pjesë vijat e kuotave të cilët vizatohen me vija të holla të plota. Vijat e vijëzimit janë gjithashtu, vija ndihmëse të cilët shërbejnë për paraqitje gra�ke të materialeve të ndryshme në prerje. Ndonjëherë, kompleksiteti i vizatimeve, kërkon ndryshim në rregullat e zakonshme të vijave. Atëherë është e domosdoshme, në vizatimin, në legjendën, të sqarohet rëndësia e zbatimit të disa llojeve të vijave.

4. 3. Vizatimi i vijave të drejta Vizatimi i vijave horizontale më shpesh kryhet me T-vizore. Ky mbahet me dorën e majtë për kokën dhe tërhiqet lartë – poshtë nëpër tehun e majtë të tavolinës ose të tabelës për të vizatuar. Në atë mënyrë, tërhiqet vija e parë horizontale, ndërsa pastaj edhe numër i madh i vijave paralele (�g. 62). Vijat vertikale tërhiqen me njërin prej dy trekëndëshave të cilët mbështeten në T-vizoren, vijat tërhiqen nda poshtë përpjetë duke e mbajtur T-vizoren dhe trekëndëshin me dorën e majtë si në �g. 62. Me tërheqje të trekëndëshit, nga ana e djathtë vizatohen vija paralele vertikale. tabela (tavolina) për të vizatuar vizatim e v a e j i v l a i k i i t m r i t e a v z i v

vizatimi i vijave horizontale

T-vizorja

Fig. 62 32


Për tërheqje të vijave të drejta nën kënd të caktuar përdoren T-vizorja dhe njëra nga të dy vizoret siç është treguar në �g. 63.

Fig. 63 Me ndihmë të dy trekëndëshave të cilët mbështeten në T-vizoren, mund të vizatohen vija nën kënd prej 15°, 75° dhe 105° (�g. 64). Vizatimi me vija të drejta nën kënd të caktuar me ndihmë të trekëndëshave dhe T-vizores është i shpejtë, i thjeshtë dhe preciz nga vizatimi me kompas ose me këndmatës.

Fig. 64 Vizatimi i vijave të drejta kryhet gjithmonë në drejtim të shënimit, nga e majta – në të djathtë dhe nga poshtë-përpjetë. Për të vizatuar me laps, më mirë është të shrytëzohet portamina me shenjën HB e cila nuk është as e butë as e ortë, po vijat lehtë shihen dhe nuk lënë gjurmë të zeza në vizatimin. 33


4. 4. Manipulimi me dy trekëndësha

Fig. 65

Për përpunim të vizatimeve teknike mund të përdoren vetë dy trekëndësh, në vend të T-vizores dhe një trekëndësh. Të vizatuarit në atë mënyrë është më i ngadalshëm, por nuk humb në precizitetin dhe në saktësinë e vizatimeve. Manipulimi i rregullt me të dy trekëndëshat është i vendimtar për vizatim të saktë dhe të shpejtë. Për arsye të kësaj, secili vizatues teknik duhet mirë t’i zotërojë dhe ushtrojë teknikat e vizatimit. Të vizatuarit e vijave paralele ndërmjet veti dhe vija normale ndërmjet veti janë veprime të cilët shumë shpesh zbatohen në vizatimin teknik. Në �g. 65 është treguan procedura e të vizatuarit të vijave paralele të pjerrëta ndërmjet veti. Njëri trekëndësh (në këtë rast ai me kënde prej 30° dhe 60°) e zëvendëson T-vizoren dhe shërben si mbështetës në trekëndëshin tjetër i cili është vendosur në pozitë të drejtimit të pjerrët prej 45°. Me dorën e majtë, mbahet trekëndëshi, ndërsa me të djathtën trekëndëshi i sipërm lëvizet në të djathtë dhe tërhiqen vijat e pjerrëta. Kur trekëndëshi i sipërm do të vijë në und të trekëndëshit të poshtëm, ai zhvendoset në pozitën II si në �g. 65 dhe procedura përsëritet. Tërheqja e drejtëzave ndërmjet veti normale është treguar në �g. 66. Në rastin e parë, një nga trekëndëshat (cili do qotë) shërben si mbështetës, ndërsa me hipotenuzën e tjetrit vizatohet drejtëza a edhe pastaj trekëndëshi vendoset në pozitën II dhe vizatohet drejtëza b e cila është normale me drejtëzën a. Në rastin e dytë, �llimisht tërhiqet drejtëza a me një trekëndësh, ndërsa tjetri shërben si mbështetës. Trekëndëshi i parë tërhiqet teposhtë dhe në atë vendoset trekëndëshi tjetër dhe tërhiqet drejtëza b e cila është normale me drejtëzën a siç është treguar në �g. 66.

p oz i t a e p ar ë p o z it a e d y të

pozita e parë

- rasti i dytë

- rasti i parë

Fig. 66 34

pozita e dytë


4.5. Vizatimi i vijave të lakuara

Fig. 67

Përveç vijave të drejta, vizatimi teknik mund të ketë edhe vija të lakuara. Qarqet vizatohen me kompas. Gjilpëra e kompasit ngjitet në pikën e cila e paraqet qendrën, hapet krahu aq sa është radiusi i kompasit sillet në drejtim të akrepave të orës (�g. 67). Siç shihet në �gurën, krahu me portaminën e gra�tit duhet të jetë normal në �etën për të vizatuar, veçmas kur vizatohen rrathë me radius më të madh. Rrathët e vegjël vizatohen me kompasin zero. Ky mbahet dhe sillet me gishtin e madh dhe me gishtin e mesëm, ndërsa me gishtin tregues i jepet presion pjesës së sipërme të gjilpërës (�g. 68). Vijat e lakuara të cilët nuk mund të vizatohen me kompas vizatohen me vizore të lakuar. (�g. 69). Në �llim nevojitet që të përcaktohen numër i mjatuar i pikave të cilët do ta de�nojnë lakesën. Pikat bashkohen me vizore të lakuar (“gjarpër” �g. 29). Në rregull është vizorja e lakuar të vendoset ashtu që vija e lakuar të jetë gjithmonë mbi atë. Kur vizatimi përmban vija të lakuara dhe të drejta, gjithmonë në �llim vizatohen vijat e lakuara, ndërsa pastaj vijat e drejta (�g. 70).

Fig. 70 Gjatë bashkimit të vijave të lakuara dhe të drejta, vijat e dre jta më shpesh janë tangjente të vijave rrethore ose të lakuara. Kalimi nga vija e lakuar në të drejtë, duhet të jetë i pavërejtur.

Fig. 68

Fig. 69

Përveç vijave të cilët tërhiqen me ndihmë të pajisjes për të vizatuar, vijat mund të vizatohen edhe me dorë të lirë (�g. 71). Më shpesh përdoren për të vizatuar izohipse të situatave dhe në hartat, të otogra�ve perspektive të objekteve dhe për të treguar sende ose detale arkitektonike të cilët përmbajnë vija të cilët nuk mund të vizatohen me mjete për vizatim.

Fig. 71 Vizatim me dorë të lirë

35


4.6. Vijëzimi Njëra nga punët në azën përundimtare në përpunimin e vizatimit teknik është vijëzimi (�g. 72). Vijëzimi është rrjet i dendur i vijave paralele ndërmjet veti të vendosura horizontalisht, vertikalisht ose nën kënd. Vijëzimi shërben për theksimin e sipëraqeve të subjekteve ose objekteve të cilët janë në prerje, për theksimin e sipëraqeve të vizatimeve me rëndësi të veçantë dhe për shënimin e materialeve të ndryshme.

Fig. 72 Sipas pozitës së vijave, ka disa lloje të vijëzimit: а) me vija horizontale; b) me vija vertikale; c) me vija vertikale dhe horizontale; ç) me vija nën kënd prej 45° në një drejtim; d) me vija nën kënd prej 45° në të dy drejtimet (�g. 73).

a)

b)

c)

ç)

d)

Fig. 73 Sipëraqja e vijëzuar është e mbuluar me vija në të njëjtën distancë, me trashësi të njëjtë të vijave, që të jetë e njëtrajtshme. Secili gabim edhe ai më i vogli në trashësinë e vijave ose në distancën ndërmjet vijave e prish pamjen e vizatimit (�g. 74). Dendësia e vijave është e ndryshme dhe varet nga madhësia e sipëraqes së vijëzuar dhe atë sa më e vogël të jetë sipëraqja, aq është më e vogël distanca ndërmjet vijave, por jo më e vogël se 0,5, ndërsa mund të jetë më e madhe deri 3 mm. Për arsye të kësaj, në �llim, vijëzimi duhet të kryhet me matje siç është treguar në �g. 75. Vijëzimi në distancë shumë të vogël është më i vështirë, zgjat më gjatë, kërkon kujdes më të madh dhe ushtrim më të gjatë.

Fig. 75 36


Që vijëzimi të jetë i suksesshëm duhet të vijojnë kahjet në vijim: ■ vijëzim me vija horizontale i cili bëhet me T-vizore, ndërsa me vija vertikale dhe vija nën kënd, bëhet me trekëndësh të mbështetur në T-vizoren. Vijëzimi mund të kryhet edhe me dy trekëndësh, por mer më shumë kohë dhe mund të jetë jopreciz; ■ vijëzimi vertikal vizatohet nga e majta-në të djathtë, ndërsa ajo horizontale nga lartë-teposhtë.

Fig. 76

Vijëzim i trupit të tokës

Nëse duhet të vijëzohen dy ose më tepër sipëraqe njëra aër tjetrës, atëherë vijëzimi i secilës sipëraqe duhet të realizohet në drejtime të ndryshme. Për sipëraqe të cilët janë shumë të mëdha, vijëzohen vetëm pjesë aër anëve. Nëse sipëraqja është e vogël, ajo vizatohet me tush, ndërsa nëse është në prerje, atëherë kjo bëhet siç është treguar në �g. 76. Në gjeodezi, gjithashtu, përdoret vijëzimi, por me domethënie tjetër dhe rregulla më të ndryshme: ■ vijëzim me vija paralele vertikale për shënimin e sipëraqeve të: vendin ku ruhen peshqit, kënetat, tokat e moçaleve etj. ■ vijëzim i trupit tokësor te objektet e komunikacionit (rrugë, hekurudha), pendë prej dheu, kanale etj. Me vija paralele me gjatësi të ndryshme normale në rregullimin e boshtit; ■ vijëzimi i objekteve me vija horizontale paralele dhe me vija paralele me kënd prej 45°.

objekt banimi

Fig. 77 – vijëzimi i objekteve me vija nën kënd prej 45°.

objekt shoqëror

objekte ekonomike dhe industriale

Fig. 78 – vijëzimi i objekteve me vija paralele horizontale

37


Për mposhtje të mjeshtërive për të vizatuar vija të plota, të ndërprera dhe vizë-pikë vija me laps dhe tush, mund të punohen ushtrimet e propozuara, në hamer me ormat A4.

Ushtrime gra�ke 38


Për zotërim të aftësive për të vizatuar me laps dhe tush në vizatimin gjeodezik, duhet të punohen ushtrimet gra�ke të propozuara në hamer në format A4.

39


18 cm

18 cm

18 cm

Ushtrime gra�ke

40


Njësia tematike 5. TË VIZATUARIT DHE MANIPULIMI ME RAPIDOGRAF

Në këtë tërësi tematike, nxënësi mund të njihet me: ■ mënyrën e përdorimit të pajisjes për ngjyrosje me tush;

■ mënyra e të vizatuarit me rapidograf; ■ mënyra e tërheqjes së lloje të ndryshme të vijave me trashësi të ndryshme;

■ mënyra e të vizatuarit të vijave të lakuara me rapidograf dhe

■ mënyra e vijëzimit me tush.


NJËSIA TEMATIKE 5. Të vizatuarit dhe manipulimi me rapidogra 5.1. Procedura gjatë të vizatuarit me tush 5.2. Përdorimi i rapidogra�t

42


5.1. Procedura gjatë vizatimit me tush Vizatimet e vizatuara me laps, nuk janë aatgjata meqenëse lapsi lehtë shihet dhe zhytet, po kështu humben kërkesat themelore nga vizatimi teknik të jetë i qartë, i pastër dhe preciz. Për atë, në vijat me laps tërhiqen vija me tush me penë speciale të quajtura rapidograë. Vizatimet e punuara me tush ose siç quhen më shpesh të ngjyrosur me tush, janë shumë të qartë, me kontraste të mëdha, rezistuese në shirjen, pa ndryshim të intensitetit të tushit. Ngjyrosja me tush ose vizatimi me tush është procedurë e vijave të tërhequra me tush nëpërmjet vijave të vizatuara me laps. Domethënë, vizatimi teknik, në �llim vizatohet me laps, po pastaj bëhet me tush. Para se të niset me tush, vizatimi duhet të jetë i vizatuar në mënyrë precize dhe të saktë me laps, për atë që gabimet e bëra me tush shumë vështirë përmirësohen. Pajisja për të ngjyrosur me tush duhet të jetë e patër dhe e mbushur me tush të mjatuar. Gjithsesi edhe pajisja e ngelur si: trekëndëshat, kompase dhe T-vizore, duhet të jenë të pastra pa mbetje të gra�tit, nga tushi ose nga papastërti tjetër. Në �llim tërhiqen, njësoj sikurse edhe me lapsin, vijat e lakuara dhe qarkore, ndërsa pastaj të drejtat. Në vizatimin arkitektonik, në �llim tërhiqen vija të plota të holla, ndërsa pastaj vijat e trasha të mesme dhe vijat e trasha tërhiqen nëpërmjet vijave të holla tani më të tërhequra me tush. Nga vijat e drejta, në �llim tërhiqen vija horizontale prej lartë-teposhtë, që të mos zhyten vijat dhe të mos zhytet vizatimi. Pastaj tërhiqen vija vertikale nga e majta-në të djathtë dhe në und, vijat e pjerrëta, vijëzimi , përshkrimi etj. Gjatë tërheqjes së vijave me tush, duhet të pritet një kohë që të teret tushi dhe të mos kalohet nëpërmjet vijës së lagur me trekëndësh. Kjo është veçmas e rëndësishme te vijat më të trasha të cilët një kohë më të gjatë teren. Gjatë ngjyrosjes, rapidograët duhet të mbahen aër trekëndëshit i cili duhet të jetë i vendosur me lugun nga ana e poshtme që të mos hyjë tushi nën atë (�g. 79). Rapidogra�, butë shkon pjerrtas në dre jtimin e tërheqjes së vijës nga e majta në të djathtë. Vijat e plota (të drejta ose të lakuara) duhet të jenë të vizatuara në mënyrë të barabartë, me trashësi të barabartë në tërë gjatësinë dhe sipas mundësisë në një veprim, pa ndërprerë. Vijat e ndërprera dhe vijat, Fig. 79 vizë-pikë duhet të vizatohen me gjatësi të barabartë të vizave dhe distancës së tyre ndërmjet veti. 43


Gjatë vizatimit të vijave të trasha me tush, ata nuk duhet të tërhiqen nga ana e brendshme e vijave të holla të tërhequra me tush ose nëpërmjet atyre (�g. 80).

drejtë

gabimisht

drejtë

Fig. 80

Zgjedhja e trashësisë së vijave, llojit dhe radhitjes së vizatimit si dhe vizatimi i drejtë dhe jo i drejtë i elementeve të vizatimeve, do të tregohet nëpërmjet punimit të më tepër vizatimeve të ndryshme. Përmirësimi i gabimeve të bëra me tush është më i vështirë se përmirësimi i gabimeve të bëra me laps, për të cilat nevojitet gomë e butë dhe e pastër. Për atë, duhet para se të �llohet të punohet me tush, të kontrollohet vizatimi dhe të bëhen të gjithë korrigjimet. Fshirja e suksesshme e gabimeve me tush do të varet nga lloji dhe nga cilësia e letrës. Në hamerin “e rëndomtë” më vështirë është të shihet tushi, madje është e pamundshme kjo të bëhet me sukses. Tushi më lehtë shihet në hamerin “gjerman”, ndërsa më lehtë nëse vizatohet në paus. Fshirja e pjesëve të vizatuara me tush kryhet me gomë të ortë ose me zhiletë të ortë dhe të mprehtë (të ashtuquajtur “radhitje”). Me zhiletë lehtë gërvishtet nëpër sipëraqen e vijës së vizatuar, gjithnjë derisa nuk bie shtresa nga tushi, pastaj vendi shihet me gomë të ortë, ndërsa më vonë edhe me gomë të butë. Nëpërmjet të vendit në të cilin është shirë me laps, ndërsa pastaj tërhiqet vija e përmirësuar në �llim me laps, ndërsa pastaj bëhet me tush. Kjo duhet të bëhet që të mos derdhet tushi në vendin e dëmtuar të letrës. Pasi të bëhen të gjithë përmirësimet dhe kur vizatimi është plotësisht i bërë me tush, nevojitet që të tërhiqen të gjithë mbetjet nga vijat e tërhequra me laps si dhe nga papastërtitë tjera. Kjo bëhet me gomë të butë dhe të pastër, sipëraqësisht, pa shtypje, që të mos humbë intensiteti i ngjyrës së zezë të tushit. Kur vizatimi është bërë me tush dhe i pastruar nga mbetje të lapsit, mund të ngjyroset nëse kjo është e nevojshme. Ngjyros ja është më mirë të kryhet me ngjyra druri ose me tushë me ngjyrë që të �tohen sipëraqe të cilët do të jenë ngjyrosur në mënyrë të barabartë dhe njëjtë. Zbatohet edhe ngjitja e letratonit ose letre tjetër me ngjyrë, si dhe ngjyrosje me �lomasterë, ngjyra uji, temper dhe ngjyra dylli. Edhe vijat mund të tërhiqen me ngjyrë, me �lomasterë ose me tushë me ngjyrë. 44


5.2. Përdorimi i rapidogra�t

TUSHI

REZERVUARI

Fig. 81

Tërheqja e vijave me tush, në mënyrë më cilësore realizohet me penën – rapidogra. Për atë qëllim, para �llimit të vizatimit, atë duhet ta përgatitim. Në rezervuarin e penës – rapidogra (�g. 48) vendoset tush i reskët (�g. 81) (e mjatueshme është 20 deri 30 pika) i cili veçmas përdoret për atë qëllim (�g. 9). Kur do të mbushet rezervuari, pena mbahet në pozitë për të vizatuar dhe shkundet shpejtë lartë-poshtë, derisa të dëgjohet trokitja e peshojës nga gjilpëra Para se të tërhiqen vijat e para të vizatimit, duhet të tërhiqen disa vija në letrën tjetër ose në pjesën e lirë nga copa e letrës hamer në të cilën është vizatuar vizatimi. Ato vija mund të jenë të parregullta, po për atë duhet të bëhet përp jekje gjithnjë derisa vija nuk bëhet me trashësi të njëjtë dhe të plotë. Rapidogra� gjatë të vizatuarit duhet të mbahet në pozitë vertikale (�g. 79), kështu që gypi nëpër të cilin rrjedh tushi, me gjithë lartësinë e tij të shtrihet në tehun e trekëndëshit. Vijat duhet të tërhiqen në mënyrë të barabartë, me trashësi të njëjtë. Gjithmonë vijat tërhiqen nga e majtë-në të djathtë që të ruhet cilësia e penës dhe të kemi pamje në të vizatuarën. Nëse gjatë të vizatuarit, vija është jo e rregullt ose nuk mund të tërhiqet (nuk rrjedh tush) pena duhet përsëri të shkundet dhe me majën të kalohet nëpërmjet saletës prej letre, të vizatohet anash vija që të shihet si është, po pastaj të niset punimi me tush. Pas kryerjes së punës, nëse pena nuk përdoret një periudhë më të gjatë, duhet të pastrohet (siç është sqaruar në udhëzimin, të mos nxirret peshoja e penës, të shihet dhe të vendoset në vendin e vet. Gjatë larjes së penës nga rapidogra� duhet të kihet kujdes që të mos lakohet ose thyhet gjilpëra, meqenëse pastaj nuk do të mund të përdoren. Larja me rregull dhe përdorimi i drejtë dhe mirëmbajtja e rapidogra�t është e rëndësisë së veçantë të unksionimit të rregullt dhe shrytëzimit aatgjatë. Tushi nuk guxon të qëndrojë një kohë të gjatë në rezervuarin, meqenëse thahet dhe mbyllet dhe mbyllet urnizuesi i tushit në penën. Për vizatimin e qarqeve përdoren shtesa me të cilët është mundësuar montimi i rapidogra�t në kompasin (�g. 36). Në krahun në të cilin është mina e gra�tit, montohet e ashtuquajtura unazë në të cilën përorcohet rapidogra� (pa dorezën) dhe pastaj lehtë vizatohen rrathë dhe harqe rrethore.

45


Për zotërimin e mjeshtërive për të vizatuar vija të plota, të ndërprera dhe vija, vizë-pikë me laps dhe tush dhe përdorimi i kompasit, mund të punohen ushtrimet e propozuara gra�ke, në hamer në ormat A4.

6 m m

2 mm

2 m m

2 mm

m m 5

9 cm

9 c m

m m 5

5 mm 4 cm

4 cm

Ushtrime gra�ke

46


Njësia tematike 6. SHKRIMI TEKNIK

Në këtë njësi tematike, nxënësi mund të njihet me: ■ llojet e shkronjave dhe të numrave; ■ bllok shkronja; ■ shkronjat arkitektonike dhe gjeodezike; ■ mënyra e të shkruarit të llojeve të ndryshme të shkronjave teknike dhe

■ zbatimi i shkrimit teknik.


NJËSIA TEMATIKE 6. Shkrimi teknik 6.1. Shkronjat dhe numrat 6.2. Llojet e shkronjave dhe të numrave 6.3. Bllok shkronja dhe numra 6.4. Numra dhe shkronja gjeodezike

48


6.1 Shkronjat dhe numrat Vizatimi teknik, përveç vijave mund të përmbajë edhe shkronja dhe numra, me të cilët janë shënuar tituj të ndryshëm, sqarime, dimensione të lëndëve dhe ngjashëm. Shënimi ose vizatimi i tekstit dhe numrave është proces i komplikuar, i rëndë dhe me përgjegjësi, pasi vizatimi teknik duhet të jetë i qartë dhe i kuptueshëm për secilin që do ta përdorë vizatimin. Vizatimi i punuar mirë vetëm pjesërisht i kënaq ato kërkesa, ndërsa pjesa tjetër, ndonjëherë e më tepër, e përbën të qartë dhe të kuptueshëm sqarimin tekstual dhe numerik. Shpesh vizatimi i cili është i vizatuar shumë mirë humb nga vlera e tij nëse nuk është i shënuar bukur dhe qartë. Përveç asaj që janë të domosdoshëm, shkronjat dhe numrat duhet të kënaqin edhe kriteriume të caktuara estetike dhe me bukurinë e tyre të jenë zbukurim i vizatimit dhe harmonishëm ta plotëso jnë. Për arsye të kësaj, shkrimi i shkronjave dhe numrave është punë e vështirë dhe me përgjegjësi e cila përveç njohjes së rregullave të përgjithshme kërkon posedim të kuptimit personal për të bukur dhe për shkrim të harmonishëm i cili përkryhet me punë të vazhdueshme. Në vizatimin teknik përdoren shkronja dhe numra të drejta dhe të pjerrëta. Të dy llojet mund të shkruhen me dorë të lirë, me trekëndësh dhe kompas, me shabllon për shkronja dhe me skicim të shkronjave dhe numrave nga letrasetet. Në punën praktike, më shpesh zbatohet shkrimi me dorë të lirë, ndërsa më rrallë shënim me anë të shabllonit. Për shënim të mirë me dorë të lirë nevojitet ndjenjë dhe ushtrim aatgjatë me të cilin arrihet siguria e domosdoshme dhe rutina në të shkruarin. Që të arrihet kjo, duhet të ushtrohet dhe atë në �llim të vijave elementare të cilët janë pjesë përbërëse të shkronjave dhe numrave. Ato janë vija vertikale, horizontale, të pjerrëta, të lakuara dhe rrethore. Mënyra e shënimit të tyre është dhënë në �g. 82 dhe në atë mënyrë do të mundësohet shënim më i sigurtë i shkronjave dhe numrave. Të gjithë elementet vizatohen nga e majta-në të djathtë dhe nga lart-teposhtë.

Fig. 82 49


Për zotërim të suksesshëm të teknikës së shënimit me dorë të lirë të shkronjave dhe numrave, vizatohen vija ndihmëse dhe atë: ■ rrjet i vijave ndihmëse horizontale dhe vertikale- për shkronja me lartësi të madhe; ■ kornizë-për shkronja dhe numra me madhësi të mesme dhe ■ vija horizontale të cilët e përcaktojnë lartësinë – për shkronja dhe numra me lartësi të vogël (�g. 83)

- kornizë ndihmëse - rrjet ndihmës

Fig. 83

(vijat e kuqe janë ndihmëse dhe vizatohen me vijë shumë të hollë me laps) - vija ndihmëse horizontale

Distanca në të cilët do të vendosen vijat ndihmëse do të varen nga lloji i shkronjave dhe numrave të cilët do të përdoren. Përveç shënimit të titujve dhe teksteve me dorë të lirë, mund të shrytëzohen edhe shabllonë (�g. 32). Shënimi me shabllone është lehtë dhe në atë mënyrë arrihet njëtrajtshmëri i tekstit të shkruar, që më vështirë arrihet te shënimi me dorë të lirë. Shabllonët për shkronja dhe numra më shpesh janë bërë nga plastika, me hapje në ormë të shkronjave dhe numrave përkatës. Me tërheqjen e vijës në brendinë e tehut të hap jes, me shënim të shkronjës ose numrit të dëshiruar. Shënimi kryhet me penë rapidogra� me trashësi e cila do të përgjigjet në trashësinë e shkronjave (madhësinë e hapjes në shabllonin). Që të jetë i vendosur teksti i shkruar baras nevojitet të tërhiqet vetëm një vijë ndihmëse (për drejtimin e shkronjave) ndërsa si mbështetës i shabllonit shërben T-vizorja ose trekëndëshi. Distanca e shkronjave përcaktohet nga syri, gjatë së cilës duhet të keni kujdes që ajo të jetë barabartë dhe e njëjtë. Përveç shabllonëve të drejtë dhe të pjerrët ka shabllonë me lloje më të ndryshme të shkronjave dhe numrave të cilët janë shumë dekorues dhe në atë mënyrë e rrisin vlerën estetike të vizatimit. 50


Fig. 84

Shënimi i shkronjave dhe numrave mund të bëhet me letraret . Shkronjat dhe numrat janë të �ksuara në oli të tejdukshme të silikonit dhe me presion shumë lehtë ngjiten, dhe pasqyrojnë në vizatimin. Letrasetet me shkronja dhe numra gjenden në llo je dhe madhësi të ndryshme. Shënimi shkronjave me letraret bëhet ashtu që në �llim vizatimi tërhiqet me vijë ndihmëse nëpër të cilën do të shënohet teksti. Mbi vijën vendoset olia me shkronjën përkatëse dhe përmbi atë kalohet me laps ose me mjet tjetër të pa mprehur. Shtypet me gisht dhe tërhiqet olia mbrojtëse prej silikoni. Në atë mënyrë, shkronjat ose numri do të ngjiten në vizatimin (�g. 84). Shënimi me letraret është shumë i ngadalshëm dhe duhet të keni kujdes në distancën e tekstit po për atë nuk preerohet shënimi i teksteve të gjata. Shënimi me letraret bëhet në und kur vizatimi është i gatshëm, i bërë me tush dhe i shirë nga mbetjet me laps dhe nga papastërtia, meqenëse mund të dëmtohet letraseti.

6.2. Llojet e shkronjave dhe numrave Shkronjat dhe numrat, sipas madhësisë së tyre, sipas shënimit dhe sipas ormës së tyre, mund të jenë nga më të ndryshmet. Ata duhet të jenë të shkruar drejtë, qartë dhe lehtë për t’i lexuar, në nivel teknik solid. Madhësia e shkronjave dhe numrave do të varet nga madhësia e vizatimit, qëllimi dhe karakteri i titullit. Kur bëhet falë për madhësinë e shkronjave gjithmonë mendohet në lartësinë e miratuar (h). Sipas madhësisë (lartësisë) shkronjat dhe numrat janë të ndarë në: ■ shkronja të mëdha me lartësi h = 15 - 25 mm (përdoret për të shkruar titujt kryesor); ■ shkronja të mesme me h = 8 - 14 mm (përdoren për shënim të titujve dytësor) dhe ■ shkronja të vogla dhe numra me h = 3 - 6 mm (përdoren për sqarime tekstuale, qëllimi i hapësirave, kuotimi etj.

Shkronjat teknike dhe numrat Në vizatimet teknike më shpesh përdoren shkronja dhe numra të shënuara me dorë të lirë. Në vizatimin arkitektonik për shënim me dorë të lirë të shkronjave dhe numrave përdoren të ashtuquajtura bllok-shkronja. Shkronjat mund të jenë të drejta dhe të pjerrëta. Shkronjat dhe numrat e pjerrëta shkruhen në kënd prej 75°. Ata përdoren në vizatime mekanike dhe elektroteknike. 51


Kjo ormë e numrave dhe shkronjave të alabetit latin është ndërkombëtarisht e standardizuar dhe përdoret për të shkruar vizatimet teknike në të gjitha vendet ku përdoret alabetin latin. Lartësia e miratuar (h) e shkronjave është e ndarë në 7 pjesë, kështu që madhësia e 1/7 nga h i de�non të gjithë madhësitë e shkronjave. Gjerësia e shkronjave është 5/7 h, përveç shkron jave I, J, L, M dhe W . Numrat për këtë lloj të shënimit janë me gjerësi prej 4/7 h (�g. 85).

Fig. 85 Në �g. 86 është treguar varianti i këtyre shkronjave të shënuara në mënyrë vertikale, në një rrjet katror, të zbatuara për alabetin cirilik. Edhe këtu është ruajtur raporti i njëjtë i gjerësisë dhe lartësisë si në shembullin e mëparshëm.

h A I S Ë T R A L

GJERËSIA

Fig. 86 52


6.3 Bllok shkronja dhe numra Sipas ormës dhe raportit të lartësisë dhe gjerësisë të shkron jave dhe numrave dallohen llojet e shkronjave bllok në vijim: Shkronjat- bllok normale (�g. 87) Lartësia e miratuar (h) për shkronjat është ndarë në 5 pjesë (një pjesë është 1/5h). Gjerësia te numri më i madh i shkronjave është 3 pjesë (3/5h), shkronjat Г, Ѓ, Е, J, К, Т dhe Ќ kanë gjerësi nga dy pjesë, shkronjat Љ, С, Ф dhe Ш, 4 pjesë, ndërsa shkronjat Ж, М, Њ dhe O kanë gjerësi prej 5 pjesësh. Distanca ndërmjet dy shkronjave qinje është pjesa 1, ndërsa trashësia e vijës me të cilën shkruhen është 1/15 deri 1/10 nga lartësia e miratuar h. Te kjo mënyrë e të shkruarit, distanca ndërmjet shkronjave është e barabartë, por e njëjta mund të jetë e ndryshueshme varësisht nga orma e dy shkronjave qinje.

Fig. 87 Shkronja –bllok të ngushta (shkronja arkitektonike) (�g. 88) Lartësia e miratuar h është e ndarë në 6 pjesë (njëra pjesë është 1/6 nga h). Gjerësia e shkronjave është 1 pjesë (Ѕ=1/6 h), përveç shkronjave Ж dhe O të cilat kanë gjerësi prej 1,5 pjesë ose ¼ h dhe shkronjat Љ dhe Њ me gjerësi 2 pjesë ose 1/3 h. Distanca ndërmjet shkronjave është i barabartë dhe bart nga 2 deri 5 pjesë. Trashësia e vijave me të cilët shkruhen këto shkron ja është 1/15 deri 1/10 nga h.

Fig. 88 53


Shkronja-bllok katrore (�g. 89) Këto shkronja janë të shkruara në korniza katrore, po lartësia dhe gjerësia janë të barabarta, përveç për shkronjat Љ dhe Њ. Distanca ndërmjet shkronjave është 1/4 h, ndërsa trashësia e vijës me të cilën shkruhen është nga 1/15 deri 1/10 prej h.

Fig. 89 Llojet e treguara të shkronjave dhe numrave janë vetëm pjesë nga mundësitë për shkrimin e tyre, formën dhe madhësinë. Raportet e miratuara ndërmjet lartësisë dhe gjerësisë, të treguara në këto shembuj, janë vetëm kahje të cilët nuk e përjashtojnë mundësinë për miratimin formës tjetër dhe raportit të gjerësisë dhe lartësisë (�g. 90).

Fig. 90

54


6.4. Shkronja dhe numra gjeodezik Në praktikën gjeodezike, për arsye të qëllimeve të ndryshme të titujve dhe numrave të cilët shënohen, ndërsa për arsye të njohjes më të lehtë, të skicave detale dhe planeve për të shkruar me dorë përdoren 4 lloje të shkronjave dhe 7 lloje të numrave. Lartësia e shkronjave të mëdha shënohet me h dhe matet nga vija themelore për të shkruar tehun e sipërm të shkronjave. Lartësia (s) e shkronjave të vogla është 2/3 nga lartësia e shkronjave të mëdha (�g. 91).

h – lartësia e shkronjave të mëdha ѕ – lartësia e shkronjave të vogla

Fig. 91

vija themelore për të shkruar

Shkronja të tipit 1 – Këto janë shkronja vertikale me gjerësi të mesme dhe me këto shkruhen: emra të pikave trigonometrike, emra të objekteve, shkurtesa dhe shenja për qëllimin e objekteve, emra të vendeve të quajtura, shatrave, komunave, regjioneve, shteteve etj. Në �g. 91 janë dhënë vetëm shkronjat të cilët dallohen në alabetin latin, dhe nga alabeti cirilik. Shkronja të tipit 2 – Këto janë shkronja të pjerrëta me gjerësi të mesme dhe me këto shënohen emra të ujërave, si: lumenjve, kanaleve, liqeneve, gjireve, vendkalimet ujore dhe kanalet e detit. Madhësia e shkronjave varet nga gjerësia e objektit. Shkron jat shkruhen nën kënd prej 75° (�g. 92).

Fig. 92 Shkronja të tipit 3 – Këto janë shkronja vertikale rond dhe me këto shkruhen emra të: maleve, grykave, kullotave, shpateve dhe majave (�g. 93)

Fig. 93 55


Shkronja të tipit 4 – Këto janë shkronja kaligra�ke me të cilët shkruhet nënshkrimi personal dhe të dhënat e skicave detale. Shkronjat shkruhen nën kënd prej 60° (�g. 94).

Fig. 94

Fig. 95

Numra të tipit 1- me këto shkruhen numrat të pikave gjeodezike, kilometrat dhe hektometrat të komunikimeve (�g. 95). Numra të tipit 2-me këto numra shkruhen numrat e parcelave. Numrat janë në pjerrtësi prej 60° (�g. 96).

Fig. 96

Numra të tipit 3-këto numra nuk bëjnë pjesë në alabetin rond (�g. 97).

Fig. 97

Numra të tipit 4-këto numra bëjnë pjesë në alabetin kaligra�k dhe me këto shkruhen të dhëna të skicave detale (�g. 98).

Fig. 98

Numrat tipit 5- me këto numra shënohen shenjat ku�tare të shteteve, të ku�jve të regjioneve administrative dhe të ku�jve të territoreve të mëdha shtetërore (�g. 99).

Fig. 99

Numra të tipit 6-me këto numra shënohen sipëraqe të objekteve dhe të terrenit (�g. 100).

Fig. 100

Numra të tipit 7 - me këto numra shënohen numrat e shtëpive, koordinate, sipëraqet e izohipsave dhe numrat e �etëve (�g. 101).

Fig. 101 56


Njësia tematike 7. SHENJA DHE SIMBOLE NË NDËRTIMTARI

Në këtë tërësi tematike, nxënësi mund të njihet me: ■ zbatimin e shenjave grafike në ndërtimtari;

■ simbolet në ndërtimtari dhe ■ simbolet në gjeodezi.


NJËSIA TEMATIKE 7. Shenja dhe simbole në ndërtimtarinë 7.1. Shenja në ndërtimtarinë 7.2. Shenja në gjeodezi

58


7.1. Shenja në ndërtimtarinë

EMRI I MATERIALIT EMRI I MATERIALIT

Në vizatimet teknike të gjitha sipëraqet e elementeve ndërtimore të cilët janë të treguara në prerje, sipëraqet të cilët janë të treguara në pamje dhe sipëraqet të cilët duhet të theksohen në vizatimin, shënohen në mënyrë të veçantë: SHENJA GRAFIKE NGJYRA ■ me shenja gra�ke dhe ■ me ngjyrë. sepija

TEREN I NDRYDHUR

sepija

ZHAVORR –SHLUNAK

e ndritshme e përhimët

GRUMBULL ME RËRË

e ndritshme e përhimët

GURË I MADH-SHTYPËS

e kaltër në të përhimët

GURË

e kaltër në të përhimët

MURE NGA GURI КВМ- llaç prej gëlqerja....GHG КВМ-llaç i vazhduar....GHG КВМ-llaç prej çimentoje....GHG

MUR PREJ TULLAVE llaç prej gëlqerja

MUR PREJ TULLE

Shënimi i materialit ndërtimor me shenja gra�ke dhe me ngjyrë, e paraqitur në prerje, është treguar në Fig. 102.

e kaltër në të përhimët e kuqe

llaç i vazhduar

e kuqe

TULLË E LEHTË

e kuqe

MUR PREJ BETONI

e gjelbër

BETON I ARMUAR

vjollcë

DRU NË PRERJE

e gjelbër

PROFILE PREJ METALI

e kaltër e mbyllur

PLLAKA MONTUESE

e kaltër e ndritshme

IZOLIMI NGA ZËRI DHE NGROHTËSIA

e portokalltë

IZOLIM NGA LAGËSHTIA

e zezë

GJIPS-SADRA

e verdhë e mbyllur

QELQ

e gjelbër e mbyllur

Fig. 102 59


Për të treguar mobiliet dhe sanitarit në projektet arkitektonike përdoren simbole të ndryshme prej të cilëve një pjesë janë treguar në �g. 103.

tavolina të vogla

karrige

karrige me mbështetëse

krevat normal

krevat ëmijësh

tavolinë e rrethore

tryezë

kolltuk

krevat rancez

divan

krevat i dy�shtë

gjysmë vaskë

vaskë me dush

vaskë normale

pisoar guaca e vc-së

oturak

lavamani lavatriqe

lavatriqe

Fig. 103 60

vitrinë

shporet

rigorier

plakard dollap në mur

vitrinë e vendosur në murë

rati


Në, situatat, bazat dhe pamjet e jashtme vizatohet gjelbërim i lartë dhe i ulët i cili e plotëson shprehjen arkitektonike. arkitektonike. Në �g. 104 janë të dhëna disa lloje të vizatimeve gra�ke të gjelbërimit të ulët në bazë, ndërsa në �g. 105, lloje të ndryshme të gjelbërimit të lartë në pamje.

– gjelbërim i lartë

– gjelbërim i ulët

Fig. 104

61


Fig. 105 – Gjelbërim i lartë dhe i ulët në dukje 62


Në vizatimet arkitektonike e stilizuar tregohet edhe �gura e njeriut, automjeteve etj, që të arrihet pamja më reale e objektit të projektuar (�g. 106).

automjete në pamje dhe bazë

Fig. 106 – �gura e njeriut në dukje Materialet ndërtimore mund të shënohen edhe me ngjyrë siç është treguar në �g. 102. Ngjyra në vizatimet teknike zbatohet edhe për arritje të cilësive më të mira estetike të vizatimit arkitektonik. Zbatohet në ngjyrë, vizatimet janë më të qarta dhe më të dukshme me çka theksohen pjesë të caktuara nga kompozicioni i vizatimit. Vizatimi teknik ngjyroset kur është mbaruar ngjyrosja me tush dhe shirja. Që të arrihet rezultate solide dhe eektet e dëshiruara, nevojiten njohje themelore për vetitë e ngjyrave, rregullat e kombinimit të tyre dhe posedimi i kulturës së caktuar të artit.

Fig. 107

Baza për kombinim të ngjyrave në vizatimin, është rrethi i ngjyrave (�g. 107). Ky është i përbërë nga tri ngjyra themelore: të kuqen, të verdhën dhe të kaltrën, të tria ngjyrat dytësore: të portokalltën, të gjelbrën dhe vjollcë dhe gjashtë ndërmjet ngjyra të cilët vihen me përzierje të bazave dhe të ngjyrave dytësore.

63


7.2. Shenja në gjeodezi Në praktikën gjeodezike zbatohen dy vizatime themelore gra�ke: ■ skicë detale për terrenin e regjistruar dhe ■ plan gjeodezik i �tuar me hartim të terrenit të regjistruar. Shumë sende, objekte, ku�j, kultura bujqësore dhe vegjetacion, rrugë, kon�gurim etj, në hartat dhe planet paraqiten me shenja të posaçme, të quajtura shenja topogra�ke, për përpunim të planeve dhe shenjave hartogra�ke për përpunim të hartave. Përmbledhja e shenjave topogra�ke është quajtur çelësi topogra�k , ndërsa përmbledhja e shenjave hartogra�ke, çelësi hartogra�k . Për planet nga të gjitha shkallët, ekziston vetëm një çelës topogra�k, por në varësi nga shkalla e hartës ekzistojnë më tepër çelësa hartogra�k. Kështu, ekziston çelës i veçantë hartogra�k për hartën themelore shtetërore në shkallë prej 1:10 000, dhe i veçantë për hartat në shkallë prej 1:25 000 deri 1:100 000. Shenjat topogra�ke dhe hartogra�ke ndahen në shenja në shkallë dhe shenja të kushtit . Shenjat në shkallë varen nga madhësia dhe nga orma e ob jektit. Me këto shenja paraqiten vijat �zike, siç janë: gardhe dhe mure, ku�j të kulturave, linja konturne të tokës me karakter të posaçëm (me gurë, moçale, sipëraqe me ujë), tehe të objekteve dhe ndërtesave, ku�j të shrytëzimit ose pronësi e tokës, hekurudha, kanale etj. Me shenja të shkallës paraqiten edhe vijat e imagjinuara, siç janë: boshtet e komunikimeve, relievi i terrenit i paraqitur me izohipse etj. Shenjat e kushtit nuk varen nga madhësia e objekteve, por vetëm nga orma e tyre. Me ato paraqiten objekte topogra�ke me dimensione relativisht të vogla të cilët në planin ose hartë mund të paraqiten në shkallë.

Shenjat e kushtit mund të jenë konkrete, përshkruese ose me aplikim të dy�shtë. Shenjat konkrete të kushtëzuara shërbejnë për të paraqitur objekte topogra�ke dhe lëndë në atë vend ku gjenden në natyrë dhe paraqiten vetëm me pikë. Këto zakonisht janë ndërtesa më të vogla, pika gjeodezike nga matja, markant dhe dru i vetmuar, puse, rrugërrëyes, shtyllat ku�tare etj. Me matje të këtyre shenjave nuk mund të dihet madhësia e objektit, por mund të maten distancat prej atyre objekteve, deri te objekte tjera të paraqitura në shkallë.

64


Shenjat përshkruese të kushtit e theksojnë qëllimin dhe llo jin e objektit. Këtu bëjnë pjesë shenjat me të cilët shënohen objektet religjioze (kryqi, gjysmëhëna, Ylli i Davudit), shenja pikë reerimi me të cilët shënohet qëllimi i ndërtesave të posaçme, objekpika trigonometrike te, stacione etj. (�amuri, briri i drerit, dy çekanë të kryqëzuar, pika trigonometrike viza dhe simbole të boshtit të tra�kut). Me vijëzime të ndryshme shënohet qëllimi i ndërtesave, pastaj shënohet pjerrtësia pika e poligonit e tokës, lloji i gardheve, vendi me rërë, pjesa me gurë, ku�jtë pika lineare administrativ etj. pika poligonometrike Shenjat e kushtëzuara me aplikim të dy�shtë janë pika lidhëse shenja të cilët ndonjëherë përdoren konkretisht, ndërpika nyjë sa ndonjë herë si përshkrues. Të tilla janë p.sh.: shenjat për varrezat, shenjat për varre të vetmuar, pastaj shenShenjat me pika jë për pyll ose drunj të veçantë, shenjë për vend me gurë ose gurë i vetëm etj. druri ku�tar Në �g. 108 janë treguar vizatime prej disa shenjavarre të vetmuar ve topogra�ke të cilët më së shpeshti hasen në planet, me sugjerim se pa çelës topogra�k dhe hartourë druri gra�k nuk mund të punohen planet topogra�ke dhe hartat. urë hekuri

burim i uqishëm dhe i dobët çezme e uqishme dhe e dobët pus

pompë

mali me drunj gjetherënës mali me drunj gjethe gjilpërë

gejzer –ontanë natyrale livadhi

shtyllë teleoni hendek ose hendek i thellë pendë dheu

gardh druri

gardh prej teli

kullota

kallam

kopshti pemëtari

gardh i gjallë ku�ri i komunës së kadastrës ku�ri shtetëror Shenja me vija

Shenjat topogra�ke të kulturave Fig. 108 65


Golija

pika astronomike

Lig

pika trigonometrike nga rendi 1

Avala

pika trigonometrike nga rendi 2 pika trigonometrike nga rendi 3 pika trigonometrike nga rendi 4

a)

pika poligonometrike a) rendi 3 b) rendi 4

b)

pika otogrametrike pika e poligonit me nyje pika e poligonit pika lineare (e vogël) shtylla për vëzhgim të deormimeve pikë reerimi e nivelit e ndërtuar në shtyllën e betonit pika trigonometrike, poligonometrike dhe poligonit kur janë edhe reperë shenjë për pikën e poligonit dhe anës pika e vogël e vijës së regjistrimit normale e anës së poligonit а) me sy të lirë b) me instrument vazhdimi i vijës së ku�rit shkallë të pjerrëta dhe transversale vija ku�tare e parcelës shenja e përkatësisë gozhdë hekuri si shenjë e ku�rit

a)

b)

c)

shenjat e ku�rit а) prej betonit b) prej gurit të thyer c) prej gurit tesan

a)

b)

c)

kryq i gdhendur në gurë ose beton а) ku�tar b) dhe c) i ku�rit dru si shenjë ku�ri shtyllë ku�tare prej druri shtyllë ku�tare prej betoni tabelë ku�tare piramidë ku�tare

Fig. 108 66

Bazat e vizatimit teknik objekt banimi

0,3’-min.

objekt shoqëror

objekt prej druri për banim

objekt industrial dhe ekonomik

tarraca a) e mbuluar b) e pambuluar b)

a)

Shenja topogra�ke të objekteve

Fig. 108 Çelësi topogra�k digjital

Pika trigonometrike e rendit të parë Shtylla prej hekuri e largpërçuesit Xeherore e braktisur bosht revizioni –rrethore Shatërvan-ontanë arti�ciale Shtyllë prej hekuri për antenë TT Kryq për paralajmërim të kalimeve Var i vetëm krishter Kopsht Gardh i hekurt në mur Piramidë ku�tare Fig. 109

Aplikimi i teknologjisë bashkëkohore digjitale në përpunimin e planeve dhe hartave kushtëzon revizion të shenjave topogra�ke. Shenjat e reja janë të krijuara në bazë të shenjave të çelësit klasik topogra�k nga shkaku që të mos jenë të rrezikuar shrytëzuesit e planeve dhe hartave në të cilët baza digjitale nuk u është e nevojshme. Çelësi digjital topogra�k është i përbërë nga katalogu i shenjave përshkruese me pika dhe me vija, të cilët janë të radhitura nëpër tërësitë tematike dhe janë të de�nuara me shenja të dhëna në �g. 109. Në disa raste, pamja de�nitive e shenjës është �tuar në bazë të përshtatjes së dukjes klasike të shenjës me mundësitë e reja teknologjike, gjatë së cilës është kryer thjeshtëzim deri në atë masë që nuk humbet ngjashmëria me shenjat të përmbajtura në çelësin e mëparshëm topogra�k. 67


Për të treguar shenjat topogra�ke të planeve dhe të hartave shrytëzohet paleta standarde e ngjyrave dhe tipave standarde të vijave (tabela 1 dhe 2). Tabela 1 Emri i ngjyrës

e bardhë e kaltër e gjelbër e gjelbër e kuqe e verdhë rozë e portokalltë e bruztë e përhimtë e përhimtë e përhimtë

68

Tabela 2 numri

0 1 2 148 3 4 5 6 7 9 64 124

Tip i vijës

emri i vijës

TV1

vijë e plotë

TV2

linjë me pika

TVЗ TV4 TV5

vija të ndërprera me segmente të shkurtë vijë e ndërprerë me segmente me madhësi të mesme vijë-vizë-pikë-vizë


Njësia tematike 8. PËRPJESËTIMI

Në këtë tërësi tematike, nxënësi mund të njihet me: ■ nocionin përpjesëtim; ■ aplikimin e përpjesëtimit në vizatimet teknike;

■ vizatim në përpjesëtim dhe ■ shndërrim i dimensioneve nga madhësi e vërtetë në përpjesëtim dhe anasjelltas


NJËSIA TEMATIKE 8. Përpjesëtimi 8.1. Në përgjithësi për përpjesëtimin 8.2. Vizatimi në përpjesëtim 8.3. Lloje të përpjesëtimit

70


8.1. Në përgjithësi për përpjesëtimin Sendet dhe objektet të cilët duhet të paraqiten në vizatimin teknik pothuaj se gjithmonë vizatohen më të vogla se sa janë në madhësinë natyrale. Dimensionet e shtëpive, ndërtesave, urave, rrugëve, lagjeve etj, janë shumë më të mëdha në krahasim me �etën për të vizatuar, po për atë nuk është e mundshme të vizatohen në madhësinë e vërtetë. Dimensionet e tyre duhet të zvogëlohen, në mënyrë adekuate në dimensionet e vizatimit teknik. Megjithatë, ndonjëherë paraqitet nevojë nga zmadhimi i madhësive të vërteta të sendeve ose vizatimi në madhësi të vërtetë. Kjo haset te elemente me dimensione më të vogla (në makinerinë dhe në elektroteknikë) ose te detalet e pjesëve të objektit të cilët në atë mënyrë do të jenë më të qarta. Për arsye të gjithë kësaj, vizatimi teknik është aplikuar përp jesëtim, i cili shkurtë shënohet me shkronjën “ P” Përpjesëtimi është raport i cili tregon sa herë dimensionet e vërteta janë zvogëluar ose zmadhuar në vizatimin. Përpjesëtimi shënohet me numra, si raport i dy numrave prej të cilëve i pari është njëshi (1). Për shembull: Р=1:5, Р=1:100, Р=1:500 dhe lexohet: një me pesë, njëqind etj. Kjo do të thotë se lënda e vizatimit është zvogëluar pesë herë (1:5), njëqind herë (1:100), pesëqind herë (1:500) etj. Numri 1 është njësia matëse e vizatimit, ndërsa numri i dytë është njësia matëse në natyrë. Për shembull: Р=1:200 (numri 1 shënon 1 cm në vizatimin, ndërsa numri 200 shënon 200 cm në natyrë ose 2m, madhësi e vërtetë).

Р = 1:1 thekson se objekti është vizatuar në madhësi të vërtetë. Р = 2:1, Р = 5:1 domethënë se objekti në vizatimin është zmadhuar dy herë, përkatësisht pesë herë. Prej këtu del se sa më i madh të jetë objekti, aq më tepër duhet të zvogëlohet gjatë vizatimit dhe anasjelltas.

71


Në �g. 110 është vizatuar gjatësia AB, kënddrejtë dhe kuti në madhësi të vërtetë dhe në përpjesëtim. Nga �gurat mund të shihet se nëse një objekt vizatohet në përpjesëtim, zvogëlohen të gjithë madhësitë e tij-dimensionet, gjatësia, gjerësia dhe lartësia. GJATËSIA NË MADHËSI NATYRALE DHE E

ZVOGËLUAR 2 HERË Р=1 : 2 E ZVOGËLUAR 4 HERË Р=1 : 4 E ZVOGLUAR 5 HERË Р=1 : 5

Fig. 110 72

Nga shembujt mund të përundojmë se një objekt i njëjtë mund të jetë i treguar në vizatimin më i madh ose më i imët, varësisht nga ajo sa herë zvogëlohet. Nëse numri i dytë, i cili e tregon zvogëlimin (1:200, 1:500, 1:1000) është më i madh, atëherë dimensionet e objektit do të jenë më shumë herë të zvogëluara, ndërsa vizatimi i objektit do të jetë më i vogël (ky përp jesëtim quhet përpjesëtim i imët , përpjesëtim më i vogël). Nëse numri i dytë është më i vogël (1:5, 1:10,1:20) atëherë dimensionet e objektit janë zvogëluar më pak herë, ndërsa vizatimi i ob jektit është më i madh (ky përpjesëtim quhet përpjesëtim i madh , përpjesëtim më i madh).


8.2. Të vizatuarit në përpjesëtim Nëse në ndonjë vizatim shkruan se është vizatuar në përp jesëtim Р=1:10, kjo do të thotë se: ■ 1 cm i vizatimit ka domethënien e 10 cm në natyrë; ■ 2 e vizatimit kanë domethënien e 20 cm në natyrë: ■ 10 cm të vizatimit kanë domethënien e 100 cm në natyrë. Nga kjo mund të përundojmë se llogaritja e madhësive të vizatimit në madhësi të vërtetë do të kryhet nëse madhësia e lexuar e vizatimit shumëzohet me numrin e dytë nga përp jesëtimi. Nëse vizatimi është vizatuar në Р=1:10, do të thotë se secila madhësi e objektit në natyrë është për 10 herë më e madhe se të vizatuarat në vizatimin. Si të vizatohen dimensionet e vërteta në përpjesëtim të dhënë? Nëse është Р=1:10, do të thotë se dimensionet e objektit në vizatim janë 10 herë më të vogla se madhësitë e vërteta. Nëse madhësia e vërtetë është 25 cm, atëherë në vizatimin kjo do të jetë 10 herë më e vogël, d.m.th. 2,5 cm. Llogaritja e gjatësive të vizatimit i cili do të përgjigjet në përpjesëtimin adekuat, mund të përcaktohet në dy mënyra: Mënyra I: Gjatësia nga 35 m e paraqitur në Р=1:50 do të jetë 50 herë më e vogël në vizatimin: 35 m : 50 = 0,7 m = 70 cm  Të vizatohet ushë sporti me dimensione 40 х 25 m në Р=1 : 200. Gjatësia e ushës së sportit është 4000 cm : 200 = 20 cm. Gjerësia e ushës së sportit është 2500 cm : 200 = 12,5 cm. Do të thotë, usha e sportit në vizatimin do të vizatohet me dimensione 20 х 12,5 cm në Р = 1 : 200.

Mënyra e II ; Supozohet se është më lehtë të shumëzohet, po për atë llogaritja e gjatësive në përpjesëtim përkatës mund të bëhet edhe në mënyrën në vijim: përpjesëtimi 1:50 do të thotë se 1 metër në natyrë është 2 cm në vizatimin (1m = 100 cm : 50 = 2 cm). Prej këtu del se gjatësia prej 3,5 m në P = 1:50 është: 3,5 m х 2 cm = 7 cm  Të vizatohet ushë sporti me dimensione 40 х 25 m në Р=1 : 200. Për Р = 1:200, 1 m = 100 cm : 200 = 0,5 cm. Për 1 m në natyrë përgjigjet gjatësia prej 0,5 cm të vizatimit, përkatësisht 1 m = 0,5 cm. 40 m х 0,5 cm = 20 cm 25 m х 0,5 cm = 12,5 cm Mënyra e dytë e llogaritjes së dimensioneve për përpjesëtim të dhënë është më i shpejtë dhe më praktik meqenëse numra më të mëdhenj me decimale, më lehtë është të shumëzohen sesa të ndahen dy numra. 73

Bazat e vizatimit teknik 1

2

3

4

5

PËRPJESËTIM

Në natyrë

Në vizatimin në cm në m

Në vizatimin

Në natyrë

1 cm 1 cm 1 cm 1 cm 1 cm 1 cm 1 cm 1 cm 1 cm 1 cm 1 cm 1 cm

1 cm 2 cm 5 cm 10 cm 20 cm 25 cm 50 cm 1m 2m 2,5 m 5m 10 m

1:1 1:2 1:5 1 : 10 1 : 20 1 : 25 1 : 50 1 : 100 1 : 200 1 : 250 1 : 500 1 : 1000

1m 1m 1m 1m 1m 1m 1m 1m 1m 1m 1m 1m

10 cm 50 cm 20 cm 10 cm 5 cm 4 cm 2 cm 1 cm 0,5 cm 0,4 cm 0,2 cm 0,1 cm

1m 0,5 m 0,2 m 0,1 m 0,05 m 0,04 m 0,02 m 0,01 m 0,005 m 0,004 m 0,002 m 0,001 m

m

74

Fig. 111

8.3. Lloje të përpjesëtimit

PËRPJESTUESI LINEAR

Fig. 112

Në tabelën në �gurën 111 për përpjesëtimet më të aplikuara, janë dhënë të dhëna të cilat tregojnë për 1 m në natyrë sa centimetra përgjigjen në vizatimin, dhe për 1 cm të vizatimit, çarë dimensioni përgjigjet në natyrë.

Meqenëse përpjesëtimi është përcaktuar si raport i dy numrave, mënyra e këtillë e paraqitjes së përpcm jesëtimit quhet përpjesëtim numëror . Për punë praktike dhe vizatim aplikohet përpjesëtum esi linear , ku në mënyrë direkte lexohet dhe shënohet dimensioni i nevojshëm. Këtu janë të vizatuara ndarje cm të cilët përgjigjen si njësi matëse për përpjesëtim të caktuar. Ndarje të këtilla të njësive matëse janë të vizam tuara në mënyrë precize në përpjesëtuesit të cilët janë të përshkruar si pajisje për vizatim teknik. Në �g. 112 cm janë të treguara përpjesëtuesit linear për përpjesëtimet 1:200, 1:100, 1:50, 1:20 dhe 1:5 në krahasim me ndarjen në centimetra. m Nga �gura mund të shihet se për Р=1:20 për 1 m cm në përpjesëtues linear përgjigjet gjatësia prej 5 cm në ndarje centimetrash, meqenëse 100:20=5 cm. Në vizatimin teknik, për drejtimet e ndërtimtarisë, m më shpesh aplikohen përpjesëtimet në vijim: - për detaje : Р=1:1, 1:2, 1:5, 1:10, 1:20 dhe 1:25; cm - për projekte ideore dhe themelore: Р=1:50, 1:100, 1:200; - për plane të situatave, urbanistike dhe gjeodezike: Р=1:500, 1:1000, 1:2000, 1:2500, 1:5000 dhe - për harta gjeogra�ke: Р=1:20 000, 1:50 000, 1:100 000, 1:1 000 000 etj. Cili përpjesëtim do të aplikohet varet nga madhësia e objektit dhe nga nevoja dhe kërkesa të tjera të kushtëzuara. Përpjesëtimi është pjesë përbërëse e secilit vizatim teknik dhe duhet të jetë i shënuar në vend të dukshëm të �etës, më shpesh me titullin e vizatimit në këndin e djathtë të poshtëm të vizatimit, pa dallim të ormatit.


Njësia tematike 9. KUOTIMI

Në këtë tërësi tematike, nxënësi mund të njihet me: ■ nevoja për kuotim; ■ llojet e kuotave dhe kuotimi; ■ procedura për kuotim të vizatimeve; ■ aplikimi i llojeve të ndryshme të kuotimit dhe

■ leximi i kuotave nga projekte të gatshme.

75


NJËSIA TEMATIKE 9. Kuotimi 9.1. Në përgjithësi për kuotimin 9.2. Lloje të kuotave dhe rregulla për kuotim

76


9.1. Në përgjithësi për kuotimin Që të jetë vizatimi teknik i plotë, përveç elementeve të vizatuar të objektit dhe paraqitje e qartë e ormës, nevojitet që të shënohen madhësitë e tij. Meqenëse objektet e vizatuara janë në përpjesëtim, nëse nuk janë të vendosura madhësitë e vërteta (natyrale) të objektit, vizatimi teknik në praktikë do të jetë i papërdorur. Të gjitha madhësitë e objekteve quhen dimensione. Procedura e shënimit të numrave me të gjithë vijat e nevojshme për shënim të dimensioneve të vërteta të objekteve në vizatimet teknike quhet kuotim.

Kuotimi i bazës së banjës

Vlera numerike e shprehur në njësinë matëse përkatëse (mm, cm, m) me të cilën shkruhen dimensionet e vizatimit teknik quhen kuota.

Në vizatimin duhet të jenë dhënë të gjitha dimensionet (kotat) e objektit dhe nëse nuk ka mjat, vizatimi është i paqartë dhe i papërcaktuar. Nëse ka shumë, përkatësisht disa matje përsëriten më tepër se e nevojshmja, vizatimi është i ngarkuar dhe i paqartë. Gjatë skicimit dhe incizimit me dorë të lirë të ndonjë objekti nga natyra, dimensionet shënohen në anët e skicës së objektit. Megjithatë, kur objekti vizatohet në përpjesëtim, atëherë vizatimi me dimensionet-kuoton, me shënimin e dimensioneve të vërteta. Kuotimi i bazës-së prerë

9.2. Lloje të kuotave dhe rregulla për kuotim Në vizatimet teknike dallohen më tepër lloje të kuotave dhe procedura për kuotim, varësisht nga objekti i cili është i vizatuar, orma e tij dhe lloji i vizatimit. Sipas kësaj dallohen: ■ kuota për gjatësi, gjerësi dhe lartësi; ■ kuota të lartësisë dhe ■ kuota përshkruese.

77


kuotë e boshtit kuotë individuale kuotë përmbledhëse

Fig. 113 Kuota për gjatësi, gjerësi dhe lartësi Këto kuota janë në lloj të vijës së hollë e cila është paralele me madhësinë e cila kuotohet. Sipas qëllimit janë të ndarë në: – kuota të boshtit; – kuota individuale dhe – kuota përmbledhëse (�g. 113). Kuotat e boshtit shërbejnë për shënimin e dimensioneve të distancës boshtore – distancë nga meset e elementeve – të sub jektit ose objektit (nëse është objekt mund të jenë shtyllat dhe ngjashëm). Kuotat individuale shërbejnë për shënimin e dimensioneve të pjesëve nga objekti të cilët shihen nga rrashi i imagjinuar të cilës i takon vija e kuotës. Kuotat përmbledhëse ose të përgjithshme e tregojnë gjatësinë e përgjithshme të subjektit ose objektit të asaj ane në të cilën është vendosur kuota dhe duhet të jenë përmbledhje nga kuotat individuale. Varësisht nga pozita e vijave të kuotave, nga vendosja e tyre në raport të subjektit ose objektit, vijat e kuotave mund të jenë: të brendshme ose të jashtme (�g. 114).

kuota të brendshme

kuota të jashtme

Fig. 114 78


Rregullat për kuotim Elemente të cilët e përbëjnë kuotimin janë: 1. vija kryesore e kuotës; 2. vijat ndihmëse të kuotave; 3. viza të kuotave (shigjeta ose rrathë) dhe 4. numra të kuotave (�g. 115). vija ndihmëse e kuotës

numri i kuotës

vija kryesore e kuotës vizë e pjerrët

Fig. 115

 Vijat e kuqe janë vija ndihmëse të vizatuara me laps, të cilët pas ngjyrosjes me tush të vizatimit shihen! Vija kryesore e kuotës vendoset paralelisht me anën e cila

objekti

Fig. 116

Fig. 117

duhet të kuotohet (për të cilën shënohet dimensioni) i distancës prej 12 mm nga trupi. Të gjitha vijat e kuotave në vijim (një ose më tepër) janë paralele me të parën në distancë prej 6 mm (�g. 116). Vija ndihmëse e kuotës është normale në vijën kryesore të kuotës në dimensionin i cili kuotohet. m Vizat e kuotave vizatohen në prerjen e vijës krye m 2 sore dhe ndihmëse, në drejtim nga e majta në të 1 djathtë (nga poshtë lartë), e vështruar nga pozita nga m m e cila lexohet numri i kuotës (�g. 115). 6 Vizat e pjerrëta mund të zëvendësohen me rrathë të kuotës, ndërsa më rrallë me shigjeta (�g. 115). Numrat e kuotës e tregojnë madhësinë e vërtetë e gjatësisë së kuotuar. Shkruhen në mesin, ndërmjet vijave ndihmëse të kuotave mbi vijën kryesore të kuotës si në �g. 114, 115, 116 si dhe në �g. 117. Kur kuotohet madhësi më e vogël gjatë së cilës numri i kuotës nuk mund të shënohet ndërmjet vijave ndihmëse të kuotës, ky shkruhet anash, lartë ose poshtë, si në �g. 117.

79


Numrat e kuotës më shpesh shënohen në centimetra (12, 150, 1340 etj) për vizatime në përpjesëtim 1:50, 1:100, 1:200 deri 1:500. Për përpjesëtim më të imët se 1:1000 shënohen në metra (0,12, 1,50, 13,40 etj). Një vizatim mund të jetë i kuotuar vetëm me njësi të njësi të njëjtë mase dhe gjatë asaj shënohen simbolet e njësive (m, cm, mm). Veçmas te konstruksionet e çelikta dhe metalike: pro�le, thupra armature, teneqe, dritare prej metali, dyer etj, kuotimi kryhet në milimetra. Gypat për instalim ujësjellësi kuotohen në qaë - 1” (qaë) = 25,399 mm. Gjatë kuotimit të madhësive vertikale, numrat e kutave shkruhen nga ana e majtë e vijës kryesore të kuotës, ndërsa vizat shënohen nga e majta në të djathtë, në drejtim të shkrimit të numrave (�g. 118). Gjatë kuotimit të objekteve të cilët kanë një ose më tepër anë, ato kuotohen si në shembullin e dhënë në �g. 119.

Fig. 118

Fig. 119

Nga vizatimi shihet se tehu i pjerrët AB dimensionohet me distancë horizontale dhe vertikale ndërmjet pikave A dhe B, me çka është plotësisht është përcaktuar. Në vizatimin në �g. 120 janë treguar mënyrat e mundshme të kuotimit të drejtë dhe jo të drejtë. KUOTIM I DREJTË

KUOTIM JO I DREJTË

Fig. 120 Nga shembujt e dhënë mund të vërehen disa rregulla të cilët duhet të zbatohen gjatë kuotimit. Këto janë të domosdoshme të aplikohen që të �tohet vizatim i dukshëm i kuotuar. Vizatimi i cili shërben sipas tij të punohet objekti, konstruksioni ose lënda, duhet të jetë i rregullt dhe të jetë i shrytëzuar për nga pamja. 80


Gjatë kuotimit duhet të kemi kujdes kuotat të të vendosen atje ku më së shumti përgjigjet qëllimi i paraparë dhe të jenë të dukshme pa pasur nevojë gjatë asaj të kryqëzohen. Nëse në vizatimin ka pjesë shumë të imëta të cilët nuk mund të kenë pamje për t’u kuotuar, ata vizatohen veçmas në përpjesëtim më të madh, gjatë së cilës kuotohet secili dimension. Vijat e kuotave bëhen me tush me rapidogra me trashësi 0,2, ndërsa numrat e kuotave me 0,3. Kuotimi i vizatimeve kryhet në und kur është vizatuar i tërë vizatimi (objekti, lënda, konstruksioni). Te vizatimet në të cilët ka rrathë dhe harqe rrethore, kuotimi kryhet me vizatim në radiusin dhe numrin e kuotës e cila e tregon madhësinë e tij (�g. 121).

Fig. 121 Kur kuotohet baza e turpit të zgjatur i cili në prerje është paraqitur si segment, para numrit të kuotës vendoset shenja Ø (�) e cila tregon se numri i kuotës tregon diametrin, përkatësisht se segmenti i kuotuar është diametër i rrethit (�g. 121 –a).

Fig. 121 - а 81


Kuotat e lartësisë Përveç mënyrës së treguar të kuotimit në vizatimet teknike aplikohet edhe kuotimi me kuota të lartësisë. Kuotat e lartësisë tregojnë në cilën lartësi është një sipërfaqe, gjatësi ose pikë në raport të sipërfaqes së pranuar zero.

Për sipëraqen zero te objektet nga ndërtimi i lartë miratohet që të jetë sipëraqja e dyshemesë, në përdhes ose sipëraqja e terrenit. Për sipëraqen zero në ndërtim të cilët ose gjeodezi merret rrashi i sipëraqes së detit. Rrashi i miratuar nga i cili �llojnë të matet lartësitë e elementeve të objektit shënohet me ± 0,00. Për të paraqitur kuotat e vërteta zbatohen shenja të veçanta dhe atë:

për kuota të lartësisë në prerje vertikale dhe për kuota të lartësisë në prerje horizontale. Kuotat e lartësisë kanë shenjën (+) nëse sipëraqja e kuotuar është mbi sipëraqen e miratuar zero dhe shenjën minus (-) nëse sipëraqja e kuotuar është nën sipëraqen e pranuar zero. Në �gurën 122, është treguar shembull i kuotimit me kuota të lartësisë në bazë (të shikuara nga lartë).

AKSONOMETRIA

BAZA E SHKALLËVE

82

Fig. 122

PRERJE E MURIT


Kuota përshkruese Shumë shpesh gjatë paraqitjes në detale të dyshemeve, konstruksioneve ndërmjet kateve, konstruksione të kulmeve, rrugëve etj, ku duhet të tregohen më tepër shtresa nga materiale të ndryshme është kuotim i padukur të realizohen vetëm me vija të kuotave dhe numrave. Në raste të këtilla, zbatohet kuotimi me kuota përshkruese. Kuotimi përshkrues është kuotim me falë të cilët e theksojnë shtresën dhe numrin që e thekson trashësinë e shtresës.

Në �gurën 123, është treguar detal i prerjes PARKETI 2,2 cm DYSHEME E VERBËR NËN 2,4 cm nëpërmjet konstruksionit ndërmjet katit ku në mëQEPRA 5/8 nyrë përshkruese dhe me radhë janë treguar mateRËRË 7cm rialet të cilët janë përdorur dhe trashësia e tyre. A.B. PLLOÇA Në �gurën 124, është treguar mënyra e kuotimit BRINJË 25 cm. gjatë vizatimit të detaleve të armaturave. Numrat QEPRA 1,8 cm në kuotimin 4 « 16 tregojnë 4 thupra çeliku me diKALLAM 2 cm LLAÇ (llaç) 1,5 cm ametër prej 16 mm. Në vizatimin e njëjtë është tre-

guar kuotimi i thuprave të pështjelluara të çelikut, te të cilët kuotimi kryhet pa vija të kuotës, ndërsa shenja lg = 262 është numri përmbledhës i kuotës i cili tregon sa arrin gjatësia e thuprës. PRERJE NËPËRMJET KONSTRUKSIONIT NDËRMJET KATEVE

Fig. 123

Fig. 123

m 6

m 1

Fig. 125 Fig. 126

Kuotimi i sipëraqeve të pjerrëta si: pjerrtësi të tarracave, rampave, kanaleve për ujëra të zeza, rrugë etj, tregohet me shigjetë, ndërsa rënia më përqindje (6%) ose me raport (1:8) (�g. 125). Tereni natyror në planet gjeodezike dhe në hartat gjeogra�ke tregohet me izohipse dhe kuota të lartësisë me të cilët shënohet lartësia e terrenit në raport të sipëraqes së detit (±0,00), ndërsa të cilët quhen kuota absolute. Kuotat e lartësisë me të cilët shënohet lartësia në raport të sipëraqes së miratuar quhen kuota relative (�g. 126). 83


Për përkryerje të vizatimit në përpjesëtim dhe zbatimi i llo jeve të ndryshme të kuotimit janë dhënë ushtrime të cilët do të ndihmojnë këto mjeshtri të përmirësohen.

nën beton p = 15,2m 2 0 = 15,90m

qilar p= 1,68m2

BAZA E GARAZHËS

PAMJA ANASH

Në bazën janë të vëna matje të cilët tregojnë për dimensionet e elementeve të veçanta si dhe për madhësinë e tërë objektit. Këto dimensione, kuota dhe të dhëna të tjera janë të domosdoshme për ndërtim të atij objekti.

PAMJA NGA PARA

84


tjegulla konstruksion kulmi a.b. konstruksion 15 cm plaon 5 cm.

nën 5 cm. ab konstruksioni 15 cm. plaoni 5 cm.

nën 5 cm. a.b. plloça 15cm rëra 20 cm

PRERJE Р = 1 : 50

85


Për zotërim të teknikës së kuotimit dhe lexim të vizatimit teknik, duhet të përpunohen ushtrimet e propozuara gra�ke, në hamer në ormatin A4, me laps dhe me tush. KUOTIMI

Ushtrimi 1

Ushtrimi 3 86

Ushtrimi 2


 Mbaje në mend: 



 





 

 









 

Vizatimi teknik është disiplinë shkencore e cila i studion metodat dhe rregullat për të treguar idetë dhe mendimet e pro jektuesve, të vizatimit; Vizatimi teknik është i saktë, preciz dhe vizatim qartë i vizatuar në përpjesëtim përkatës me pajisjen e nevojshme dhe material për vizatim teknik; Vizatimet teknike mund të vizatohen: me dorë dhe me ndihmë të kompjuterit; Pajisjet për vizatim teknik janë: – materiali për vizatim teknik dhe – pajisje për vizatim teknik. Material për të vizatuar vizatim teknik është gjithë ajo që harxhohet gjatë punës dhe pasi do të harxhohet, përsëri urnizohemi me të; Pajisje është gjithë ajo që shrytëzohet gjatë vizatimit të vizatimit teknik, nuk harxhohet gjatë shrytëzimit dhe zëvendësohet vetëm dëmtohet; Materiali për vizatim teknik është: letra, lapsat, tushat, ngjyrat, goma, selotejpi dhe letraste: Pajisje për vizatim teknik është: tavolina për të vizatuar, tabela për të vizatuar, t-vizorja, shina, trekëndëshat, vizore të lakuara, këndmatës, përpjesëtues, shabllonë, pajisje për kompase, grasos dhe penda rapidogra; Formati themelor me shenjën “A” është kënddrejtë me sipëraqe prej 1m2; Formati i cili më shpesh përdoret për punim të vizatimeve teknike është në ormatin A4 (210 х 297mm) dhe A3 (420 х 297mm); Vijat në vizatimet teknike ndërmjet veti dallohen sipas: – ormës; – trashësisë dhe – qëllimit. Sipas ormës vijat mund të jenë: – vija të plota; – vija të ndërprera; – vizë-pikë-vija me viza; – vijë me pika dhe – vijë e tërhequr me dorë të lirë. Sipas trashësisë vijat mund të jenë: – vija të holla: 0,1; 0,18; 0,2; 0,25 mm; – vija të trasha të mesme: 0,3; 0,4; 0,5 mm; – vija të trasha 0,6; 0,8; 1,0; 1,2 mm dhe – vija shumë të trasha: mbi 1,2 mm. Sipas qëllimit vijat janë të ndara në: – vija themelore ose konture; – vija të padukshme dhe – vija ndihmëse. Vijëzimi është rrejt i dendur nga vija të holla ndërmjet veti paralele të vendosura horizontalisht, vertikalisht ose nën kënd. Bërja me tush ose vizatimi me tush është procedurë e tërheq jes së vijave me tush nëpërmjet vijave të vizatuara me laps. 87

Bazat e vizatimit teknik 









     







 

88

Vizatimi teknik, përveç vijave, përmban edhe shkronja dhe numra, me të cilët janë të shënuar tituj të ndryshëm, sqarime, dimensione të objekteve etj. Sipas madhësisë (lartësisë) shkronjat dhe numrat janë të ndara në: – shkronja të mëdha me lartësi h = 15 – 25mm (përdoren për të shënuar titujt kryesor); – shkronja të mesme me h = 8 – 14mm (përdoren për të shënuar tituj dytësor) dhe – shkronja të vogla dhe numra me h = 3 – 6 mm (përdoren për sqarime tekstuale, për qëllim të hapësirave, kuotimit etj). Bllok – shkronja dhe numra janë: – bllok- shkronja dhe numra normal; – shkronja dhe numra të ngushtë ose arkitektonik dhe – bllok-shkronja dhe numra të katrorit; Në ndërtimtari përdoren lloje të ndryshme të simboleve, shenjave dhe ngjyra për theksimin e materialit ndërtimor, mobilieve, sanitarëve etj; Në praktikën gjeodezike përdoren: – për punim të planeve-shenjave topogra�ke dhe – për punim të hartave-shenja hartogra�ke. Përmbledhje e shenjave topogra�ke është quajtur çelësi topogra�k; Përmbledhja e shenjave hartogra�ke është quajtur çelësi hartogra�k; Shenjat topogra�ke dhe hartogra�ke ndahen në shenja në përpjesëtim dhe shenja të kushtit; Shenjat e kushtit mund të jenë: konkrete, përshkruese ose me zbatim të dy�shtë; Procedura e shënimit të numrave me të gjithë vijat e nevojshme për shënim të dimensioneve të vërteta quhet kuotim; Vlera numerike e shprehur në njësinë përkatëse masë (mm, cm, m) me të cilën shënohen dimensionet e vizatimit teknik quhet kuotë; Në vizatimin teknik dallohen: – kuota për gjatësi, gjerësi dhe lartësi; – kuota të lartësisë dhe – kuota përshkruese. Kuotat për gjatësi, gjerësi dhe lartësi sipas qëllimit janë të ndara në: – kuotat e boshtit; – kuota individuale dhe – kuota përmbledhëse. Elementet të cilët e përbëjnë kuotimin janë: – vija kryesore e kuotës; – vija ndihmëse të kuotave; – viza të kuotës (shigjeta ose rrathë) dhe – numra të kuotës. Kuotat e lartësisë tregojnë në cilën lartësi është një sipëraqe, gjatësi ose pikë në raport të sipëraqes së miratuar zero; Kuotimi përshkrues është kuotim me falë (të cilët e emërojnë shtresën) dhe numri (i cili e thekson trashësinë e shtresës).


TEST nga vizatimi teknik me komunikim kompjuterik; TEMA: vizatimi teknik Grupi I Grupi I i pyetjeve për zgjedhje të shumë�shtë: Udhëzim: Në secilën pyetje janë dhënë më tepër përgjigje prej të cilëve vetëm njëra është e saktë. Me kujdes

lexoni secilën pyetje, vendos cila nga përgjigjet e oruara është e saktë dhe rrethoni shkronjën para përgjigjes së saktë. Përgjigjet e shkarravitura nuk do të kenë pikë.

1. ( 2 ) ( ) Materiali për vizatim teknik: а) shumë përdoret; b) nuk harxhohet gjatë punës; c) është gjithçka që harxhohet gjatë punës. 2. ( 2 )( ) Mjet për vizatim teknik është: а) lapsi; b) hameri; c) “T” vizorja. 3. ( 2 ) ( ) Letra – Hamer është: а) letër e hollë e tejdukshme; b) letër e bardhë, e lëmuar, cilësore; c) letër me përbërje kimike speciale. 4. ( 2 ) ( ) Shabllonët përdoren: а) për të vizatuar vija të drejta; b) për të vizatuar mobilie, simbole dhe shenja, shkronja dhe numra etj; c) për matje dhe vizatim të këndeve. 5. ( 2 ) ( ) Trekëndëshat të cilët përdoren në vizatimin teknik i kanë këndet në vijim: а) 45°, 45°, 90° dhe 30°, 60°, 90°; b) 40°, 50°, 90° dhe 30°, 30°, 90°; c) 90°, 35°, 55° dhe 30°, 90°, 90°

Grupi II i pyetjeve me zgjedhje të shumë�shtë: Udhëzimi: Me kujdes lexoni secilën kërkesë: nëse mendon se kërkesa është e saktë rrethoje shkronjën S,

nëse mendon se kërkesa nuk është e saktë rrethoje shkronjën J. Nëse përgjigja është shkarravitur, nuk do të jepen pikë.

1. ( 2 )( ) Për të vizatuar detale përdoren përpjesëtimet: 1:10.000, 1:1000, 1:500. S J 2. ( 2 ) ( ) Portamina janë ato me shenjën В, 2В, ЗВ, 4В, 7В, 9В. S J 3. ( 2 ) ( ) Letra e cila ka përbërje kimike speciale është letër milimetrike. S J 4. ( 2 ) ( ) Për të vizatuar me tush më shpesh përdoret pena rapidogra. S J 5. ( 2 ) ( ) Vijëzimi është rrejt i dendur me vija të holla të vizatuara me dorë të lirë. S J 89


Grupi III i pyetjeve me përgjigje të shkurta: Udhëzim: Shto inormacionin e duhur në falinë e pambaruar. Përpiqu që ta mbarosh komplet falinë, për atë

që përgjigjet e pakompletuara do të vlerësohen pjesërisht.

1. ( 3 ) ( ) Numëro dhe vizato llojet e kuotave të lartësisë: _______________________________ _______________________________________________________________________________ 2. ( 3 ) ( ) Çka paraqet përpjesëtimi dhe si shënohet: ___________________________________ _______________________________________________________________________________ 3. ( 3 ) ( ) Çka është vijëzimi ?______________________________________________________ _______________________________________________________________________________ 4. ( 3 ) ( ) Çka është viza me vijë të hollë dhe me çarë pene nga rapidogra� bëhet me tush? _______________________________________________________________________________ 5. ( 3 ) ( ) Numëro llojet e shkronjave sipas lartësisë: ___________________________________ _______________________________________________________________________________ 6. ( 3 ) ( ) Për çka shërbejnë kuotat përshkruese? ______________________________________ _______________________________________________________________________________ 7. ( 5 ) ( ) Të vlerësohen dimensionet e derës me gjerësi 0,95 m dhe lartësi 2,10 në përpjesëtim: Р = 1 : 20

gjerësi ____________ lartësi ____________

Р = 1 : 50

gjerësi ____________ lartësi ____________

Р = 1 : 100

gjerësi ____________ lartësi ____________

nota pikat

90

1 0 - 19

2 20 - 25

3 26 - 31

4 32 - 37

5 38 -43


TEST nga vizatimi teknik me komunikim kompjuterik; TEMA:vizatimi teknik Grupi II Grupi i I i pyetjeve me zgjedhje të shumë�shtë: Udhëzim: Në secilën pyetje janë dhënë më tepër përgjigje prej të cilëve vetëm njëra është e saktë. Me kujdes

lexoni secilën pyetje dhe vendosni cila nga përgjigjet e oruara është e saktë. Rrethoje shkronjën para përgjigjes së saktë. Përgjigjet e shkarravitura nuk do të kenë pikë.

1. ( 2 ) ( ) Pajisej për vizatim teknik është gjithë ajo që: а) nuk harxhohet gjatë punës, ndërsa ndërrohet vetëm nëse dëmtohet; b) përdoret në të vizatuarit; c) zëvendësohet vazhdimisht. 2. ( 2 ) ( ) Materiale për vizatim teknik janë: а) rapidogra�; b) letra; c) Т-vizorja. 3. ( 2 ) ( ) Letra-Ozolit është: а) letër e hollë e tejdukshme; b) letër e bardhë, e lëmuar, cilësore; c) letër me përbërje kimike speciale. 4. ( 2 ) ( ) Përpjesëtuesi përdoret: а) për të shënuar shkronja dhe numra; b) për të vizatuar vija të drejta; c) për matje të saktë dhe kahje të gjatësive, ndërsa jo për të vizatuar. 5. ( 2 ) ( ) Cilët portamina për lapsa bëjnë pjesë në grupin e portaminave të orta: a) 2Н, ЗН, 4Н; b) 2В, В, ЗВ; c) Н, НВ, F.

Grupi II i pyetjeve me zgjedhje të dy�shtë: Udhëzim: Me kujdes lexoje secilën kërkesë. Nëse mendon se kërkesa është e saktë rrethoje shkronjën S, nëse

mendon se kërkesa është e pasaktë rrethoje shkronjën J. M[se përgjigje është shkarravitur, nuk do të jepen pikë.

1. ( 2 ) ( ) Vijëzimi kryhet nën kënd prej 30°. S J 2. ( 2 ) ( ) Kur vizatimi teknik duhet të kopjohet (shumëzohet) vizatohet në letrën e tejdukshme paus. S J 3. ( 2 ) ( ) Për të vizatuar rrathë dhe harqe të qarkut përdoret përpjesëtues. S J 4. ( 2 ) ( ) Për të vizatuar projekte, përdoren përpjesëtimet 1:50, 1:100, 1:200. S J 5. ( 2 ) ( ) Vijat e trasha bëhen me tush me anë të penës 0,6; 0,7; 0,8. S J 91


Grupi III i pyetjeve me përgjigje të shkurtë: Udhëzim: Shto inormacionin e nevojshëm në falinë e pambaruar. Duke u përpjekur në mënyrë komplete ta

mbarosh falinë, për atë që përgjigjet jo komplete do të jepen pikë pjesërisht.

1. ( 3 ) ( ) Numëro elementet e kuotave: _____________________________________________ _______________________________________________________________________________ 2. ( 3 ) ( ) Çka bëhet me tush, me vijën e mesme të trashë dhe me cilën penë nga rapidograët? _______________________________________________________________________________ 3. ( 3 ) ( ) Numëro llojet e vijave (sipas dukjes) të cilët përdoren për të vizatuar: ________________ _______________________________________________________________________________ 4. ( 3 ) ( ) Numëro llojet e shkronjave dhe numrave të cilët përdoren në vizatimet teknike: ______ _______________________________________________________________________________ 5. ( 3 ) ( ) Cilët lloje të letrës përdoren për të skicuar dhe për të vizatuar me dorë të lirë? ________ _______________________________________________________________________________ 6. ( 3 ) ( ) Cilët janë dimensionet e ormatit A4 dhe cilët ormate të tjera të letrës përdoren? _______________________________________________________________________________

7. ( 3 ) ( ) Të llogariten dimensionet e dhomës me gjerësi 3,20 m dhe gjatësi 4,40 m në përp jesëtim: Р = 1 : 50

gjerësi ____________ lartësi ____________

Р = 1 : 100

gjerësi ____________ lartësi ____________

Р = 1 : 200

gjerësi ____________ lartësi ____________

nota pikat

92

1 0 - 19

2 20 - 25

3 26 - 31

4 32 - 37

5 38 - 43

TEMA B. BAZAT E VIZATIMIT GJEOMETRIK Njësia tematike 10. Konstruksionet gjeometrike

Në këtë njësi tematike, nxënësi mund të njotohet me: ■ llojet e drejtëzave; ■ ndarja e gjatësive në pjesë të barabarta;

■ llojet e këndeve dhe konstruksioni i tyre;

■ bashkimi i drejtëzave me pjesë të rrethit;

■ konstruktimi i shumëkëndëshave të drejtë dhe

■ konstruktimi i elipsës, parabolës dhe hiperbolës.

B

Bazat e vizatimit gjeometrik

NJËSIA TEMATIKE 10. Konstruksionet gjeometrike 10.1. Drejtëza 10.2. Konstruksioni i shumëkëndëshave të drejtë 10.3. Konstruksioni i elipsës, parabolës dhe hiperbolës

94


10.1. Drejtëza Në vizatimin teknik shumë shpesh aplikohen konstruksione gjeometrike, po për atë është i domosdoshme njotimi me ato. Këtu do të tregohen ato konstruksione gjeometrike të cilët më shpesh hasen në vizatimin teknik. Konstruksionet gjeometrike janë ato të cilët realizohen me përdorim vetëm të vizores dhe kompasit. Ku�zimi i përdorimit vetëm të vizores dhe kompasit gjatë konstruksioneve gjeometrike rrjedh nga Euklidi, i cili vizoren dhe kompasin i ka vlerësuar si të barabarta në konstruksionet. Drejtëzat, si elemente në vizatimet teknike mund të jenë në pozicione të ndryshme të ndërsjella dhe atë:

■ të jenë paralele, ■ të jenë normale (nën kënd prej 90°) dhe ■ të jenë nën kënd arbitrar. Dy drejtëza janë paralele kur të gjithë pikat të cilët bëjnë pjesë në ato drejtëza janë në distancë të barabartë ndërmjet veti.

Konstruksioni i dy drejtëzave paralele mund të jetë me dy trekëndësha ose me trekëndësh dhe kompas siç është treguar në �g. 127. Është dhënë drejtëza a dhe pika A nëpër të cilën duhet të konstruktohet drejtëza paralele b. Nga pika A shënohet harku l 1me radius arbitrar. Nga pika B e cila është pikë prerëse e harkut dhe drejtëzës a, përshkruhet harku l 2 me radius të njëjtë si harku i parë. Harku l 2 kalon nëpër pikën A dhe e pret drejtëzën a në pikën C. Gjatësia e kordave AC në harkun l 2 bartet nga pika B në harkun l 1 dhe �tohet pika D. Nëpër pikat A dhe D kalon drejtëza b e cila është paralele me drejtëzat a.

Fig. 127 95


Dy drejtëza janë normale nëse janë të vëna nën kënd prej 90°.

Dy drejtëza në kënd të drejtë mund vizatohen me dy trekëndësha siç është sqaruar në temën 4.4. Manipulimi me dy trekëndësha. Këtu do të jetë e sqaruar si vizatohen dy drejtëza normale me trekëndësh dhe kompas nëse është dhënë drejtëza b dhe B (�g. 128). Nga pika e dhënë B shënohet hark arbitrar i cili e pret drejtëzën e dhënë b në pikat MN. Pastaj nga pikat M dhe N shënohen harqe me rreze të barabartë. Pika e prerë e këtyre harqeve В’ dhe pika B nëse lidhen e de�nojnë normalen e dre jtëzës b.

Fig. 128

Simetria e segmentit është drejtëz e cila është njësoj e larguar nga pikat e undit të segmentit.

Konstruksioni i simetria është treguar në �g. 129. Nga pikat e undit të segmentit tërhiqen harqe me rreze të njëjtë të cilët janë më të mëdhenj se gjysma e segmentit. Pikat e prera të harqeve e përcaktojnë simetrinë e segmentit.

Fig. 129

Fig. 130

Ndarja e segmentit në pjesë të barabarta Vizatohet segmenti AB dhe gjysmëdrejtëz nga pika A me drejtim arbitrar (�g. 130). Në gjysmëdrejtëzat nga pika A vendosen me kompas numër arbitrar i brinjëve të barabarta. Pika e undit e �tuar C lidhet me pikën B nga segmenti i dhënë. Paralelisht me drejtimin e CB nga secila brinjë e gjysmëdrejtëzës tërhiqen segmente paralele të cilët e ndajnë segmentin AB në pjesë të barabarta. Konstruksioni i këndeve prej 30°, 60°, 90° dhe 120 ° Në temat 4.3. dhe 4.4. është sqaruar vizatimi i këndeve me madhësi të ndryshme, e përdorim të T-vizores dhe trekëndësheve. Këtu do të jetë sqaruar konstruksioni i këndeve me kompas (�g. 131). Këndi prej 60° konstruktohet në mënyrën në vijim: nga pika O e gjysmëdrejtëzës së dhënë, e cila është njëra nga krahët e këndit, shënohet hark me rreze arbitrare. Nga pika A me hapje të njëjtë të kompasit shënohet pika B e harkut. Segmenti OB e përcakton krahun tjetër të këndit. Mendo dhe vetë konstruktoj këndet e ngelura!

kënd 90°

kënd 60°

kënd 120°

KONSTRUKSIONI I KËNDEVE 96

kënd 90°


Simetria e këndit është drejtëz e cila është e larguar njëjtë nga krahët e këndit.

Konstruksioni i simetrisë reduktohet në konstruksionin e simetrisë së kordave të harkut e tërhequr nga kulmi i këndit, të cilat pika ku�tare janë A dhe B, pika të prera të krahëve në këndin e harkut (�g. 132). Simetria e këndit të drejtë mund të konstruktohet edhe me trekëndësh prej 45° (�g. 133).

Fig. 132

Fig. 133 Bashkimi i drejtëzave me pjesë nga qarku

Bashkimi i vijave të drejta me harqe qarkore dhe anasjelltas duhet të jetë në mënyrë të paperceptueshme. Që bashkimi të jetë i mirë në �llim të vizatohen lakesat ndërsa pastaj vijat e dre jta. Gjatë asaj vijat e drejta gjithmonë lidhen në harqet si tang jente të tyre (�g. 133).

Fig. 134 97


10.2. Konstruksioni i shumëkëndëshave të drejtë Shumëkëndësha të drejtë (poligone) janë imazhe Gjeometrike të cilat kanë brinjë dhe kënde të barabarta. Konstruksioni i shumëkëndëshave mund të jetë me brinjë të dhënë ose rreze të qarkut të shënuar rreth shumëkëndëshit. Gjatë kësaj mund të shrytëzohet T-vizore dhe trekëndëshat por më shpesh shrytëzohet kompasi dhe trekëndëshat.

Konstruksioni i shumëkëndëshave të rregullt të shënuar në qarkun Origjina e numrave - Luksor

Konstruksioni i trekëndëshit barabrinjës Në qarkun e dhënë vizatohen të dy diametrat 1-2 dhe 3-4. Nga pika 4 vizatohet hark me rreze r = 40, gjithnjë deri te prerja me qarkun. Me lidhje të pikave të prera A dhe B �tohet njëra brinjë e trekëndëshit ndërsa me lidhjen me pikën 3 (C) �tohet trekëndëshi barabrinjës ABC (�g. 135).

Fig. 136 Fig. 135 Konstruksioni i katërkëndëshit barabrinjës – katrorit Në qarkun e dhënë vizatohen të dy diametrat normale 1 – 2 dhe 3 – 4 të cilët e ndajnë rrethin në katër pjesë të barabarta. Nëse tërhiqen dy diametrat tjerë të cilët janë nën kënd prej 45° janë me tani më diametrat e tërhequr, prerjet e tyre me qarkun janë kulet e kërkuara të katrorit ABCD (�g. 136).

98


Konstruksioni i pesëkëndëshit të drejtë Në rrethin e dhënë vizatohen diametrat 1-2 dhe 3-4 dhe përcaktohet pika e mesme M në rrezen O2. Shënohet hark rrethor nga pika M me r = M3 deri në prerje me diametër 1-2 ku �tohet pika N. Segmenti 3N vendoset saktë pesë herë nëpër rrethin (�g. 137).

Fig. 137

Fig. 138

Konstruksioni i gjashtëkëndëshit të drejtë Nëse dihet se brinja e gjashtëkëndëshit të drejtë është e barabartë me rrezen e rrethit të shënuar rreth tij, konstruksioni i tij nuk duhet të paraqesë vështirësi të veçantë. Në �g. 138 është treguar procedura e konstruksionit të gjashtëkëndëshit: në �llim vizatohen të dy diametrat normal dhe vizatohen harqe qarkore me r = 10 dhe r = 20 deri në prerje të rrethit. Kështu �tohen pikat A dhe E dhe B dhe D. Me lidhjen e pikave F dhe C �tohet gjashtëkëndëshi. Konstruksioni i shtatëkëndëshit të drejtë Në rreth të dhënë vizatohen dy diametra normal. Nga pika 4 me rreze r = 40 vizatohet hark qarku deri në prerje me rrethin në pikat 5 dhe 6. Lidhja e këtyre pikave është korda 5 6 , e cila e pret diametrin në 4 3 në pikën 7. segmenti 5 7 (gjysma e kordës) është ana e shtatëkëndëshit të drejtë dhe nga pika 5 vendoset shatë herë nëpër rrethin me çka �tohen kulme të shumëkëndëshit (�g. 139).

Fig. 139

99


Konstruksioni i tetëkëndëshit të drejtë Në rrethin e dhënë vizatohen dy diametrat normal 1 2 dhe 3 4 të cilët në prerje të rrethit i japin katër kulmet nga tetëkëndëshi. Nëse tërhiqen dy diametrat tjerë nën kënd prej 45° me të parat, në prerje me rrethin C do të �tohen katër kulmet tjerë nga tetëkëndëshi ABCDEFGH (�g. 140). Konstruksioni i nëntëkëndëshit të drejtë Në rrethin e dhënë vizatohen dy diametra normal të rrethit I , II , dhe III , IV . Diametri I II ndahet në nëntë pjesë të barabarta duke shrytëzuar konstruksionin prej �g. 130. Nga pikat I dhe II si qendra shënohen harqe rrethore me r = I II deri në prerjen në pikat P dhe T. Nëpër këto pika dhe pikat nga ndarja e diametrit 2, 4, 6 dhe 8 tërhiqen drejtëza ( P 2, P 4, P 8 dhe T 2, T 4, T 8 ) të cilët në prerje me rrethin i japin kulet e nëntëkëndëshit të drejtë (�g. 141).

Fig. 140

Fig. 141 Ky konstruksion është universal dhe mund të zbatohet për të vizatuar të gjithë shumëkëndëshat të drejtë të shënuar në qark me rreze të dhënë. Dallimi është në numrin e ndarjeve të diametrit I II – sa anë, aq ndarje. Te shumëkëndëshat me numër çit të brinjëve pikët P dhe T lidhen me numrat tek nga ndarja, ndërsa për shumëkëndëshat me numër tek të brinjëve me numrat çit.

Ushtrime: Konstrukto pesëkëndësh, shtatëkëndësh dhe te-

tëkëndësh të drejtë e cila rreze e rrethit të shënuar është 5 cm.

100


Konstruksioni i shumëkëndëshave të drejtë me anën e dhënë Nëse është dhënë brinja AB e shumëkëndëshit, konstruksioni reduktohet në paraardhësin, gjatë së cilës duhet të përcaktohet ky rreth me rrezen r, në të cilën segmenti i dhënë AB do të jetë brinja e shumëkëndëshit të shënuar. Janë të njohura dy mënyra të cilët mund të zbatohen për të gjithë shumëkëndëshat e cila brinjë është e dhënë:

Mënyra I – konstruksioni i pesëkëndëshit të drejtë (�g. 142) – vizatohet rreth arbitrar me qendër O dhe me nga një nga mënyrat e mëparshme,konstruktohet pesëkëndësh (�g. 137). Pika O lidhet me 1 dhe 2. Në gjysmëdrejtëzën O1 nëpër pikën �� arbitrare A B tërhiqet segmenti A B paralele me 1 2, e gjatë sa � ana e dhënë. Nga pika B tërhiqet gjysmëdrejtëz paralele me O1 dhe në prerje me gjysmëdrejtëzën O2 �tohet pika B. OB është rreze e rrethit me qendër në O, e cila anë është AB.

a = 3cm

brinja

Fig. 142

Ushtrim: Konstrukto:

a) 7 kënd të drejtë me brinjë a = 3cm b) 8 kënd i drejtë me brinjë a = 2,5

Fig. 143

Mënyra II – konstruktim i përaërt i shumëkëndëshit të drejtë (�g. 143) – vizatohet brinja e dhënë e shumëkëndëshit. Nga pika A tërhiqe gjysmëdrejtëz nën kënd 45°. Nga pika B tërhiqet normale e AB. Ato priten në pikën K. Nga A kah K tërhiqet hark me rreze të barabartë të brinjës së dhënë. Vizatohet simetri e brinjës AB. Në pikën C4 është qendra e rrethit të shënuar rreth katrorit me brinjë AB ndërsa C6 është qendra e rrathëve të shënuara rreth gjashtëkëndëshit të drejtë. Simetria e segmentit C4C6, pika C5 është qendër e qarkut të shënuar rreth pesëkëndëshit të rregullt. Nëse nga pika C6 vendoset distanca C4C5 = C5C6, �tohet pika C7 – qendër e rrethit të shënuar rreth shtatëkëndëshit të drejtë me anën AB etj.

101


10.3. Konstruksioni i elipsës, parabolës dhe hiperbolës Elipsa Elipsa është vijë e lakuar e rregullt e te e cila përmbledhja e distancave nga secila pikë deri te dy pika të përhershme (okuse F 1, F 2 ) është e barabartë në gjatësinë e boshtit të Madh AB (�g. 144).

BOSHTET E ELIPSËS

Fig. 144

DIAMETRA TË KONJUGUAR

Në vizatimet teknike dhe në projekt gjeometrinë elipsa më shpesh është dhënë me boshtet , AB e madhe dhe CD e vogël të cilët ndërmjet veti normale dhe diametrat e konjuguar – boshtet ndërmjet veti janë nën kënd të caktuar (�g. 144). Nga shumë konstruksione të njohura të elipsës këtu do të jenë të sqaruara ato të cilët mund më lehtë të aplikohen në vizatimin teknik.

Mënyra I: Në �g. 145 është dhënë elipsa me diametrat kon juguar AB dhe CD dhe këndi α. Në �llim vizatohet katërkëndëshi I, II, III, IV të cilët brinjë janë paralele me diametrat e konjuguar dhe janë tangjent të elipsës në pikat A, B, C dhe D. Largësitë C III dhe C IV do të ndahen në numër arbitrar pjesë të barabarta (në vizatimin janë 4 pjesë) dhe �tohen pikat 1, 2, 3. Në 4 pjesë ndahet edhe gjysmë diametri C O dhe �tohen pikat 1,2,3. Nëse lidhet pika A dhe 2, dhe me 2 në prerje �tohet E nga elipsa. Në mënyrë të këtillë �tohen të gjithë pikat. Në mënyrë të njëjtë konstruktohet elipsa kur janë të dhënë boshtet e tij si në �g. 145 b.

Fig. 145 a 102

Fig. 145 b


Mënyra II – konstruksion i elipsës me dy rrethe të koncentruar

Në �g. 146 është treguar konstruksioni i elipsës. Njëri rreth është me rreze r = OA, ndërsa tjetri me r = OC. Nëse rrathët i ndajmë në pjesë të barabarta (12, 16 ose më ndryshe), në rrethin e vogël �tohen pikat 1, 2, 3, ... ndërsa në rrethin e madh pikat 1, 2, 3... Nga pikat e �tuara po kështu tërhiqen vija paralele me diametër të elipsës dhe �tohen pikat nga elipsa 1, 2, 3, ...

Fig. 146

Fig. 147 Mënyra III – konstruksion i elipsës me një copë të letrës

Në një copë prej letre, si në �gurën 147, vendoset gjysma nga boshti i madh i elipsës, ME dhe në anën e kundërt gjysma e boshtit të vogël, EN. Vizatohen të dy boshtet të elipsës me pikat AB dhe CD. Nëse vendoset letra ashtu që pika M rrëshqet nëpër boshtin e vogël, ndërsa pika N nëpër boshtin e madh, pika E do ta shënojë elipsën.

Ushtrime:

1. Konstrukto elipsë sipas metodës së diametrave të konjuguar nëse AB = 7cm, ndërsa BC, α = 60° 2. Konstrukto elipsë sipas metodës së rrathëve të përqendruar nëse AB = 8cm, ndërsa BC = 5 cm. 3. Konstruktoj elipsat e mëparshme dhe me metodat tjera të sqaruara!

103


Parabola Parabola është lakesë e këtillë e cila është njësoj e larguar nga një pikë e përhershme F (okus) dhe një pikë të përhershme d (direktrisa) (�g. 148).

a s i r t k e r i d

boshti

Boshti i parabolës kalon nëpër okusin F, normalja është e direktrisës dhe e pret në pikën O. Një pikë nga parabola është kulmi A dhe gjendet në gjysmën e largësisë OF. Në boshtin (prej A kah F) zgjidhen pika arbitrare 1, 2, 3 Nga këto pika (p.sh.: pika 3) tërhiqen paralele me direktrisën, ndërsa me qendër në F shënohet harku rrethor me r = O3. Në prerje të harkut qarkor dhe paralelet �tohen pikat e ngelura të parabolës. Distanca F 3 = M 3 tregon se pika 3 është njësoj e larguar nga okusi dhe direktrisa, që del nga de�nicioni i parabolës.

Fig. 148 Hiperbola Hiperbola është lakesë në të cilën dallimi i largësive të secilës pikë së saj dy pikë të përhershme (okuse) është gjithmonë i njëjtë F 1 2 - F 2 2 =AA1 (�g. 149).

t a o t p m i a s

Fig. 149

Drejtëza që kalon nëpër okuset e boshtit të simetrisë ndërsa drejtëza që kalon nëpër pika O (gjysma e largësisë F1 F2) dhe është normale në atë ndërsa boshti boshti tjetër në simetrinë. Pikat A dhe A1 janë kulme të hiperbolës. Që të përcaktohen pika të tjera të hiperbolës veprohet në mënyrën në vijim: në boshtin F 1 F2, prej F2, në � � � të djathtë zgjidhen pika arbitrare 1 , 2 , 3 ,... �

Me largësi A1 2 , si rreze, shënohet hark rrethor me � qendër në F1. Pasatja me largësinë A2 , ndërsa me qendër në F2 përshkruhet hark tjetër qarkor dhe në prerje me të parin �tohet pika 2 e hiperbolës. Meqenëse është simetrike në raport të dy boshteve, �tohen 4 pikë. Nëse nëpër qendrën O tërhiqet qark me rreze r = OF1 = OF2, ndërsa nëpër A dhe A1 drejtime normale të boshtit F1F2, nëpër prerjen e tyre dhe pikën O kalojnë asimptomet e hiperbolës, kah të cilët degët e hiperbolës përpiqen që të arohen.

104

TEMA C. KOMUNIKIMI KOMPJUTERIK Në këtë njësi tematike, nxënësi mund të njihet me: ■ aplikimi i paketës programore Auto CAD në vizatimin teknik;

■ nisja e programit; ■ hapja e vizatimeve të përhershme dhe të reja;

■ vendosja e profilit shfrytëzues; ■ funksionet themelore të Osnap Seting; ■ vizatimi i vijave në raport të ndryshëm ndërmjet veti;

■ vizatimi i figurave gjeometrike; ■ shkrimi i tekstit; ■ nocioni “nivel” (Layer), krijimi dhe përdorimi i tij;

■ aplikimi praktik e Auto CAD – it në vizatimet teknike dhe

■ shtypja e vizatimeve.

C

Komunikimi kompjuterik

NJËSIA TEMATIKE C. Komunikim kompjuterik 11. Hyrje në komunikimin kompjuterik 12. Nisja e paketës programore Auto CAD 13. Vendosja e parametrave themelore në Auto CAD 14. Vizatimi i vijave 15. Vizatimi i �gurave gjeometrike 16. Shkrimi i tekstit 17. Niveli (Layer) 17.1. Kyçja dhe shkyçja e niveleve 17.2. Ngrirja dhe shkrirja e niveleve 18. Aplikimi praktik i përmbajtjeve shkencore 19. Shtypja e vizatimit (Scaled to �t)

106


Konvencionet Numër më i madh i urdhrave mund të udhëzohen në kompjuterin me ndihmë të miut ose tastierës. Nëse është shkruar “shtypet pulla X” kjo do të thotë se duhet të shtypet pulla X e tastierës. Nëse është shkruar “klikojmë pullën X”, kjo do të thotë se duhet me miun të klikohet në pullën X e cila paraqitet në dritaret dialog ose në shiritat me vegla. Urdhrat, porositë dhe terminët janë në gjuhën angleze të cilët do të përkthehen, por duhet të mësohen në origjinal, po për atë do të jenë të shënuara pjerrtas (Italic) që më lehtë të bien në sy. Për ta mësuar paketën programore Auto CAD nevojitet që të sqarohen procedurat për realizimin e urdhrit të caktuar nëpërmjet një ose më tepër hapave. Për atë qëllim, do të përdoren shenja dhe simbole të caktuara të cilët këtu do të sqarohen.  kalimi nga një hap në tjetrin  simbol për sustën Enter Në libër do të shrytëzohen simbole të cilët do të ndihmojnë për njohje të shpejtë të inormacioneve të shkurta si koncepte ose këshilla:



këshilla të shkurta dhe inormacione për elementin ose aksionin i cili sqarohet

107


Vizatime të vizatuara nëpërmjet kompjuterit

108


11. Hyrje në komunikimin kompjuterik Për ndjekje të suksesshme të teknikave bashkëkohore për përpunimin e vizatimeve teknike të cilët gjithnjë e më tepër shrytëzohen në arsimimin dhe praktikën do të mësohet paketa programore AutoCAD 2007. Niveli themelor i studimit do të mundësojë njohje me veglat bazike, urdhra dhe procedura për të vizatuar vizatime teknike dydimensionale (2D). Paketë më e përhapur programore për komunikim gra�k është programi Auto CAD prodhim i ndërmarrjes Autodesk prej ku rrjedh pjesa e parë e emrit. Pjesa e dytë e emrit, akronimi CAD – vizatim me ndihmë të kompjuterit (eng. Computer Aided Design) e thekson qëllimin e paketës sotuerike. Auto CAD-i përdoret për të vizatuar lloje të ndryshme të vizatimeve në të gjitha drejtimet teknike si: ndërtimtari, gjeodezike, makinerike dhe elektroteknike ose gjithkund ku përdoret vizatimi si pajisje për komunikim dhe prezantim të ideve dhe mendimeve. Me ndihmë të këtij programi krijohen vizatime me precizitet të madh, mundësi teknike dhe estetike me çka rritet cilësia e projekteve. Me këtë paketë programore është mundësuar vizatim i th jeshtë i elementeve të vizatimit teknik: pika, vija, harqe, rrathë, shumëkëndësh, elipsa, varg vijash, vija me trashësi të caktuar dhe elemente të tjera themelore gra�ke. Është mundësuar vijëzim me numër të madh të modeleve të gatshme. Vizatimi mund të kuotohet me matje automatike të dimensioneve të objekteve, me mundësi për de�nim të stileve të ndryshme të kuotimit. Teksti për të shkruar në vizatimet është me onte të ndryshme dhe madhësi të shkronjave. Mundësohet modi�kim (rregullim) i elementeve tani më të vizatuara-zhvendosje, kopjim, rrotullim, zmadhim, zvogëlim, vazhdim etj. Me të gjitha mundësitë dhe zgjidhjet teknike që i oron kjo paketë programore, shkurtohet koha e vizatimit si vizatimeve të rëndomta ashtu edhe të atyre të komplikuara, ndërsa rritet cilësia.

109


12. Nisja e paketës programore AutoCAD 2007

Fig. 150

Versioni i AutoCAD 2007, i cili do të mësohet, punon me përkrahje të sistemit operativ Windows, me çka aplikimi i kësaj pakete programore është më i thjeshtë për dallim nga versionet e vjetra kur shrytëzohej sistemi operativ DOS. Nisja e programit mund të realizohet në dy mënyra: 1. Nëpërmjet ikonës për programin AutoCad e cila gjendet në sipëraqen punuese të ekranit (Desktop) (�g. 150) 2. Nëse ikona për programin AutoCad nuk gjendet në sipëraqen punuese të ekranit, atëherë klikohet në sustën START e cila gjendet në shiritin e poshtëm me vegla të ekranit dhe nëpërmjet asaj qasemi deri te programi.

Hapja e vizatimit të ri dhe të përhershëm Meqenëse AutoCAD-i ka synim të vizatuarit në dy (2D dhe/ ose tre dimensione (3D), gjatë nisjes së programit paraqitet dritare për dialog në të cilin duhet të zgjidhet mënyra e punës: — 3D Modeling ose — AutoCAD Classic (do të thotë vizatim në 2D) siç është treguar në �gurën 151. Nëse nuk doni kjo dritare të paraqitet gjatë nisjes së AutoCAD-i, atëherë duhet të selektohet opsioni Don’t Show me this again në pjesën e poshtme të majtë të dritares.

Fig. 151

110


Pasi të zgjidhet mënyra e punës klikohet susta OK e dritares dhe paraqitet dritarja Startup (�g. 152) prej ku mund të hapet vizatim i ri ( Start rom Scratch), vizatim i ri si shabllon ( Usa a Tem plate) ose të shrytëzohet magjistar ( Use a Wizard ) për të de�nuar elementet e vizatimit si njësi masë për dimensionet dhe këndet, hapësirë pune etj.

Fig. 152

Fig. 153 Nga dritarja e njëjtë mund të hapet vizatim i ekzistues nëse klikohet në sustën me dosar të verdhë ( Open a Drawing)(�g. 153). Në seksionin Select a File: selektohet emri i vizatimit të vizatuar ose nëse nuk është në listën me vizatimet e vizatuara, klikohet në sustën Browse... dhe kërkohet lokacioni ku është incizuar vizatimi i vizatuar. Gjatë hapjes së vizatimit të ri nga dritarja: Start up  Start rom Scratch Duhet të selektohet sistemi matës i cili do të shrytëzohet: Metric  OK Mënyrë tjetër e hapjes së vizatimit është nëpërmjet ikonës New në shiritin standard me vegla (�g. 154). Nga shiriti i njëjtë i veglave mund të hapet edhe vizatim ekzistues ose: File  Open – për vizatim ekzistues. File  New – për vizatim të ri.

vizatim ekzistues vizatim i ri

Fig. 154

111


Incizimi i vizatimit të ri Gjatë krijimit të dokumentit të ri (vizatim) ky duhet të incizohet në hard-diskun ose në pajisje tjetër të perieruar për ruajt je të dokumenteve (USB, CD) nëse duhet të ruhet për përdorim të mëtutjeshëm. Incizimi (memorimi) i vizatimit të ri kryhet nëpërmjet urdhrit: File  Save As (incizo si...)

Me aktivim të këtij urdhri hapet dritare për dialog Save Drawing As (�g. 155).

Fig. 155 Në seksionin për zgjedhje, Save in... (incizo në...) selsektohet vedni i hard-diskut ose pajisjes tjetër ku incizohet vizatimi i ri. Selektohet vendi i dëshiruar, vendoset emri i vizatimit në seskionin File name., në seksionin Save as type: theksohet lloji i skedarit, në këtë rast kjo është: AutoCAD 2007 Drawing (*.dwg) dhe klikohet susta Save. Me këtë, vizatimi i ri është incizuar dhe i është ndarë emri sipas secilit aktivim të programit mund të gjendet dhe të hapet. Emri i cili i është ndarë vizatimit të ri do të gjendet i shënuar në vijën në të cilën është shënuar emri i programit në të cilin punohet (AutoCAD).

112


Incizimi i vizatimit ekzistues Që të mbrohet humbja e vazhdueshme e vizatimeve të punuara ose pjesë nga vizatimi, rekomandohet gjatë punës të kryhet incizim i mbrojtur me komandën Save e vila gjendet në menynë File, ose me klikimin e ikonës së njëjtë të shiritit standard me vegla (�g. 156). Këtë incizim mbrojtës shrytëzuesi duhet ta kryejë në çdo 10-15 minuta. Në AutoCAD-n ekziston mundësi për de�nimin e kohës në të cilën kryhet incizimi automatik i vizatimit.

Fig. 156

Fig. 157

Dalja nga programi AutoCAD 2007 Pas mbarimit të punës së vizatimit aktual duhet të mbyllet (close) vizatimi aktiv dhe të dilet (braktiset) programi. Mbyllja e vizatimit kryhet nëpërmjet menysë dhe urdhrit: File  Close (�g. 157). Gjatë mbylljes, nëse nuk janë të incizuara të gjitha ndryshimet e bëra në vizatimin shrytëzuesi do të jetë i paralajmëruar ta kryejë atë nëpërmjet dritares për dialog (�g. 158). Që të incizohen të gjitha ndryshimet, duhet të klikohet susta Yes (po), ndërsa nëse shrytëzuesi nuk donë t’i incizojë ndryshimet duhet të klikohet susta No (jo). Nëse donë ta anulojë daljen nga programi duhet ta klikojë sustën Cancel (heq dorë) me çka përsëri do të kthehet në vizatimin aktual. Dritarja e njëjtë për dialog do të paraqitet nëse shrytëzuesi ka harruar ta incizojë dhe emërojë vizatimin e ri dhe ka klikuar urdhrin Exit.

Fig. 158

Dalja nga programi kryhet nëpërmjet menysë dhe urdhrit: File  Exit (�g. 159)

Fig. 159

ose me klikimin e sustës X në këndin e djathtë të sipërm të ekranit.

113


13. Vendosja e parametrave themelore të AutoCAD 2007 Elementet themelore të ekranit AutoCAd Puna në programin AutoCAD 2007, nënkupton dy mënyra të punës: mënyrë gra�ke dhe tekstuale e punës. Për arsye të kësaj edhe ekrani themelor i programit është i ndarë në dy pjesë: gra�k dhe tekstual (�g. 160). Pjesa gra�ke është e bardhë (ndërsa mundet edhe e zezë)

sipëraqja e cila e përshin pjesën më të madhe të ekranit meqenëse në atë realizohet pjesa më e madhe e punës në vizatimin. Pjesa tekstuale ose vijë e komandës gjendet në pjesën e

poshtme të ekranit. Është përbërë nga dy vija në të cilët derisa punohet, shënohen komandat e dhëna dhe niveli i komandave aktuale. Për arsye të kësaj, gjatë vizatimit, duhet vazhdimisht të ndiqet çka shkruan në vijën e komandës. Vija e komandës më shpesh është e përbërë nga 3 radhë, ndërsa numri i tyre mund të ndërrohet sipas nevojës së shrytëzuesit. Kjo pjesë është e ndarë në vijë horizontale dhe vertikale nga pjesa gra�ke e ekranit.

kapitulli i programit dhe emri i dokumentit shirit me menyja rënëse

shirit standard

vegël me përbërje të objekteve shirit me vegla

kursor (tregues i miut) shirit me vegla HAPËSIRË PËR TË VIZATUAR pjesë gra�ke

sistem koordinues

vijë komandimi

vija e statusit

Fig. 160 Pjesa gra�ke e ekranit është përbërë nga:

— hapësirë për të vizatuar; — shirit me vegla - toolbars; — vija e statusit dhe — shirit me menynë rënëse. 114


Hapësira për të vizatuar është sipëraqja e bardhë (ose e zezë) e ekranit e cila e përshin pjesën më të madhe të ekranit. Kjo është pjesa ku vizatohet vizatimi. Në atë lëviz kursori nga pika qëndrore – prerje e vijës horizontale dhe vertikale, e cila lëviz me zhvendosje të miut. Ngjyra e serës gra�ke dhe madhësia e pikës qendrore mund të ndërrohen sipas dëshirës së shrytëzuesit. Shirit me vegla – Toolbars – mund të jenë të vendosur horizontalisht ose vertikalisht në pjesën gra�ke të ekranit. Në shiritat me vegla gjenden ikonat me simbole gra�ke nëpërmjet të cilave jepen urdhra. Nën shiritin me meny gjenden dy shirita me vegla të cilët më së shpeshti, paraqiten kur do të nisë programi. Këto janë shiritat Standard toolbar (shirit standard me vegla) dhe Format toolbar (shirita me vegla për ormatim të përbër jes së objekteve). Shiritat me vegla aktivizohen sipas nevojës së shrytëzuesit në mënyrën në vijim: – nga menyja: View  oolbars  Customize Këtu mund të gjendet e tëra paleta me vegla nga shënimet kryhet me vendosje të shenjës ✓ para shiritit të cilin duam ta kemi në ekranin. Nëse shihet shenja✓ do të mënjanohet edhe shiriti përkatës me vegla nga ekrani. Nuk duhet të aktivizohen të gjithë shiritat me vegla, përveç të atyre me të cilët do të punohet, që të mos ngarkohet pjesa për të vizatuar e ekranit. Shiritat me vegla vendosen në ekranin në mënyrë në të cilin nuk do të pengojnë gjatë të vizatuarit. – shumë shpejtë me kilikuesin e djathtë të miut në ndon-

jë shirit tani më të aktivizuar me vegla, ku në mënyrën e njëjtë siç është sqaruar më parë, zgjidhet shiriti i nevo jshëm me vegla (�g. 161).



Shiritat me vegla janë lëvizëse dhe në ekranin vendosen me procedurën kliko, maj dhe tërhiq me miun. Mund të vendosen në mënyrë vertikale ose horizontale. Shumica e urdhrave aktivizohen me klikim të tastit të majtë të miut në ikonën e dëshiruar, derisa te ikona të tjera paraqitet meny e shpalosjes m e vegla shtesë. Ikona e këtillë njihet për nga shigjeta e zezë dhe e vogël në këndin e djathtë të poshtëm e cila nëse klikohet dhe nëse mbahet, hapet menyja.

115


Shiriti me menytë është horizontal dhe gjendet në pjesën e sipërme të ekranit menjëherë nën shiritin në të cilin është shënuar emri i programit dhe emri i vizatimit. Nëse klikohet në menynë me treguesin e miut, hapet lista me urdhra. Vija e statusit është shirit në pjesën e poshtme të ekranit, me susta për unksionet ndihmëse gjatë të vizatuarit ORTHO, OSNAP, SNAP, GRID etj dhe për koordinate aktuale të kursorit. Vija e komandës është shirit në pjesën e poshtme të ekranit në të cilin lexohet statusi i programit, përkatësisht a është ndonjë urdhër në vazhdim ose mund të jepet i ri. Dhënia e urdhrit të ri kryhet nëse në vijën e komandës shkruhet: Comand. Urdhrat në AutoCAD mund të aktivizohen përveç me ikona ose nëpërmjet menyve dhe me shënimin e urdhrit në vijën e komandës. Në vijën e komandës, gjithashtu, ndiqet niveli i opsioneve të oruara të urdhrit aktual. Pajisja për të treguar-miu më shpesh ka dy taste: tasti i majtë shrytëzohet për të shtypur sustat ose zgjedhje të opsioneve nga menytë. Klikimi i tastit të djathtë e zëvendëson klikimin e sustës ENTER ose hapjen e menysë ndihmëse.

Fig. 160 – cross hair

Kur miu zhvendoset majtas-djathtas nëpër bazën (mouse pad) shkaktohet lëvizje e cross hair nëpër pjesën e ekranit i cili është i paraparë për të vizatuar (�g. 162). Nëse miu zhvendoset kah shiritat horizontal dhe vertikal me vegla (ikons) ose menytë, treguesi i miut do të ketë ormë të shigjetës, të cilën nëse e vendosim dhe klikojmë në ikonën e dëshiruar ose në menynë, do ta aktivizojmë. Treguesi i miut mund të ketë edhe ormën në vijim: – për selektim me tregim të elementeve të vizatuara



+ – për selektim me dritare ose de�nim të pikës �lluese.



116

– përsëritja e urdhrit të mëparshëm-shtypet susta ENTER – ndërprerja e urdhrit aktual – shtypet susta ENTER, klikimi i djathtë ose Esc.


Pan Realtime Zoom Window

Menaxhimi me shaqjen e vizatimit Vizatimet në AutoCAD-in, sipas nevojës, mund të zmadhohen ose të zvogëlohen. Për atë qëllim përdoren një grup Zoom-urdhra (�g. 163). Këtu bëjnë pjesë urdhrat në vijim: ■ Zmadhimi ose zvogëlimi i vizatimit të plotë : – ikona - Zoom Realtime – meny - View -» Zoom -» Realtime – vija e komandës - Zoom, Realtime.

Kur kursori do të �tojë ormë të thjerrëzës, nëse klikojmë, Zoom Previous mbajmë dhe tërheqim nga poshtë lartë, vizatimi do të zmadhohet, ndërsa nëse tërheqim nga lartë teposhtë, vizatimi do të Fig. 163 zvogëlohet. Që të shkyçet thjerrëza, klikohet susta Esc nga tastiera.

Zoom Realtime

■ Lëvizja e vizatimit djathtas-majtas dhe lartë-poshtë : – ikona Pan Realtime Kur kursori do të �tojë ormë të dorës, vizatimi “kapet” dhe lëviz në të gjithë drejtimet.

■ Kthimi i shikimit të vizatimit në ekran të plotë : – meny - View -> Zoom All – ikona – e cila ka meny në rënie prej të cilës zgjidhet ikona Zoom All. ■ Zmadhimi i një pjese të vizatimit : – meny - View -» Zoom Window – ikona – e cila ka meny në rënie nga e cila zgjidhet ikona Zoom Window.

Këndi i parë

Këndi i dytë

Fig. 164

Kur do të klikohet ikona kursori i miut do të �tojë ormë të kryqit (�g. 116). Në vijën e komandës paraqitet porosia Speciy �rot corner (de�no këndin e parë) – klikohet në vizatimin në këndin e parë të dritares dhe paraqitet porosia Speciy opposite corner (de�no këndin e kundërt). Tërhiqet miu në drejtim të këndit të dytë (të kundërt) nga dritarja që ta përshijë pjesën e dëshiruar të vizatimit (�g. 164). Në ekran do të shihet i zmadhuar vetëm pjesa e theksuar e vizatimit. Kjo vegël është shumë e rëndësishme që të mundet në mënyrë precize të punojë vizatimi.

■ Kthimi i një nga një, një hap mbrapa: – ikona - Zoom Previous. Me këtë urdhër mund të kthehet pamja e mëparshme e vizatimit për disa hapa.

117


Urdhrat Zoom braktisen me: – klikim të sustës Esc nga tastiera ose me – klikim të djathtë të miut gjatë së cilës paraqitet menyja notuese (�g. 165) prej ku zgjidhet Exit, me çka do të braktiset edhe urdhri. 

AutoCAD niset nëpërmjet ikonës nga sipëraqja e punës ose nëpërmjet sustës START; ✓ AutoCAD është paketë programore që ka për qëllim vizatimin e vizatimeve teknike me kompjuter; ✓ Ekrani i Auto CAD përbëhet prej – pjesës gra�ke dhe – pjesës tekstuale (vija e komandimit); ✓ Pjesën gra�ke të ekranit e përbëjnë: – sipëraqja gra�ke; – shirita me vegla; – vija e statusit; – shirit me menytë. ✓ Gjatë punës në pjesën gra�ke duhet vazhdimisht të ndiqet teksti në vijën e komandimit; ✓ Vendosja ose largimi i shiritave me vegla kryhet nëpërmjet menysë View Toolbars; ✓ Përsëritja e komandës - Enter; ✓ Ndërprerja e komandës - Еѕс dhe/ose ENTER; ✓ Hapja e vizatimit ekzistues  Ореn; ✓ Hapja e vizatimit të ri – File  New; ✓ Zmadhimi ose zvogëlimi i vizatimit të plotë kryhet me urdhrin Zoom Realtime; ✓ Lëvizja e vizatimit kryhet me urdhrin Pan Realtime; ✓ Shqyrtim i plotë në ekran kryhet me urdhrin Zoom All; ✓ Zmadhimi i pjesës së theksuar të vizatimit kryhet me urdhrin Zoom Window; ✓ Kthimi një hap prapa realizohet me urdhrin Zoom Previous; ✓ Braktisa e urdhrit Zoom realizohet me klikimin e djathtë dhe Exit nga menyja lundruese. ✓ Incizimi i vizatimit të ri: File  Save Drawing As; ✓ Vizatimi i ri incizohet si .dwg �le ✓ Incizimi i vizatimit tani më të emëruar: meni: File  Save ikona: Save ✓ Dalja nga programi: meni: File  Close  Exit ✓

Fig. 165

118

Mbaje në mend:


 Kontrolloni njohuritë tuaja!

1. Për çka shërben paketa programore AutoCAD ? ____________________________________________________ ____________________________________________________ 2. Si niset programi AutoCAD? ____________________________________________________ ____________________________________________________ 3. Cilët janë dy pjesët kryesore të ekranit të AutoCAD? ____________________________________________________ ____________________________________________________ 4. Prej çka është e përbërë pjesa gra�ke e ekranit? ____________________________________________________ ____________________________________________________ 5. Përse shërben vija e komandës? ____________________________________________________ ____________________________________________________ 6. Prej çka janë të përbërë dhe përse shërbejnë shiritat me vegla?

____________________________________________________ ____________________________________________________ 7. Për çka shërben shiriti i statusit? ____________________________________________________ ____________________________________________________ 8. Me cilin urdhër lëshohen ose ndërpriten shiritat me vegla? ____________________________________________________ ____________________________________________________ 9. Me cilin urdhër hapet vizatimi ekzistues? ____________________________________________________ ____________________________________________________ 10. Prej çka është i përbërë shiriti me menytë? ____________________________________________________ ____________________________________________________ 11. Me cilin urdhër hapet vizatimi i ri? ____________________________________________________ ____________________________________________________ 119


12. Me cilin urdhër kryhet zmadhimi ose zvogëlimi i vizatimit të plotë? ____________________________________________________ ____________________________________________________ 13. Për çka shërben urdhri Pan realtime? ____________________________________________________ ____________________________________________________ 14. Me cilin urdhër rritet vetëm një pjesë e vizatimit? ____________________________________________________ ____________________________________________________ 15. Përse shërben urdhri Zoom All? ____________________________________________________ ____________________________________________________ 16. Përse shërben urdhri Zoom Previous? ____________________________________________________ ____________________________________________________ 17. Si ndërpritet puna e urdhrit aktual? ____________________________________________________ ____________________________________________________ 18. Kur niset vizatim i ri me Start rom Scrach (�llimi i skicës)? ____________________________________________________ ____________________________________________________ 19. Me cilin urdhër realizohet incizimi i vizatimit të ri? ____________________________________________________ ____________________________________________________ 20. Me cilën prapashtesë duhet të incizohet vizatimi i ri? ____________________________________________________ ____________________________________________________ 21. Me cilin urdhër incizohet vizatimi tani më i emëruar? ____________________________________________________ ____________________________________________________ 22. Si dilet nga programi AutoCAD? ____________________________________________________ ____________________________________________________ 120


14. Vizatimi i vijave dhe �gurave gjeometrike Dhënia e urdhrave nëpërmjet vijës së komandës Që të mundet me sukses të realizohen urdhrat gjatë mënyrës gra�ke të punës, duhet vazhdimisht të ndiqen porositë në vijën e komandës, përkatësisht pjesën tekstuale nga ekrani. Kur në radhën e undit të vijës së komandës paraqitet porosia Comand kjo do të thotë se mund të japë urdhër të ri për të vizatuar, përmirësim, rregullim i parametrave, kërkesë e inormacioneve etj (�g. 166). Secili urdhër mund të jepet nëpërmjet: – ikonës; – meny dhe – vija e komandës. Dhënia e urdhrit nëpërmjet vijës së komandës kryhet me shënimin e urdhrit, për shembull Zoom  . Në vijën e dytë, do të shënohen të gjithë nën urdhrat të urdhrit Zoom. Nën urdhrat janë ndërmjet veti të ndara me vizë të pjerrët ( / ). Urdhri i i undit i cili është i shënuar në ndërtesën (< >) do të thotë se nëse shtypet në sustën Enter kjo do të realizohet (�g. 167).

Fig. 166

Fig. 167 Por, nëse shrytëzuesi dëshiron të realizojë nën urdhër tjetër nga e theksuara, duhet pas shenjës dy pika ( : ) t’i shënojë vetëm shkronjat e mëdha nga nën urdhri i dëshiruar (w për Window) dhe të shtypni butonin Enter. Në radhën e undit, do të jetë e shënuar porosia për hapin e parë i cili duhet të realizohet, për shembull: Speciy �rst corner: të de�nohet këndi i parë nga urdhri Zoom Window. Në disa urdhra është e zmadhuar vetëm shkronja e parë, ndërsa në disa dy shkronjat e para.

121


Mënjanimi i gabimeve

Fig. 168

Fillestarët, por edhe shrytëzuesit me përvojë gjithmonë bëjnë nga ndonjë gabim. Mënjanimi i gabimeve mund të realizohet në disa mënyra: ■ Back Space – sustë e cila mund të përdoret nëse bëhet gabim gjatë shënimit të ndonjë urdhër në vijën e komandës; ■ Еѕс – susta më e rëndësishme me të cilën mund të zg jidhen shumë probleme probleme:: me shpejtësi të lirohet urdhri aktual ose dialogu pa u bërë ndryshime, mbarimi i urdhrit aktual dhe deselektimi i objekteve të selektuara. ■ U – kthimi i një hapi prapa. Mund të klikohet në ikonën Undo në shiritin me vegla ose në disa urdhra me klikim të sustës U nga tastiera kthehet një hap prapa nga urdhri aktual. ■ Delete – nëse gjatë të vizatuarit bëhet gabim, selektohet vija e gabuar ose objekt dhe klikohet në sustën Delete nga tastiera. ■ Erase – ikonë në shiritin për modi�kim. Klikohet në ikonën (�g. 168) dhe miu do të �tojë ormë për selektim ( ), selektohet objekti i cili shihet dhe klikohet butoni Enter Enter..

Metoda për selektim- Pick, Window, Crossing Kur gjatë të vizatuarit aktivizohen urdhra të caktuara parashtrohet pyetja Select objects: (zgjidhni elemente). Selektimi i ob jekteve mund të jetë në disa mënyra: mënyra: ■ Pick – zgjidhje pandërmjetme, direkte me miun; ■ Window – me ndihmë të dritares përshihet grup më i madh i elementeve të vizatuara dhe ■ Crossing – me ndihmë të dritares pritet grup më i madh i elementeve.

Fig. 169

122

Zgjidhja e elementeve do të realizohet drejtpërdrejtë kur në urdhër të caktuar paraqitet porosia Select objects. Atëherë treguesi i miut është në lloj të katrorit të vogël ( ), me të cilin vetëm klikohet elementi i cili duhet të zgjidhet, selektohet. Në elementin e selektuar (vijën ose objekt tjetër) paraqiten katrorë të kaltër, ndërsa objekti është me vijë të ndërprerë (�g. 169).


Mënyrë tjetër e zgjidhjes është me ndihmë të procedurës Window: klikohet në pikën 1 në këndin e majtë të sipërm të vizatimit dhe tërhiqet me miun kah pika 2 derisa nuk përshihet objekti me dritaren (�g. 170). Në këtë mënyrë, do të selektohen vetëm elementet nga vizatimi të cilët janë tërësisht të përshirë nga dritarja (prej këtu edhe emri i procedurës, window=dritare,).

Fig. 170

Procedura Crossing (kalim, kryqëzim) k ryqëzim) është e ngjashme, por këtu do të selektohen vetëm elementet të cilët i pret kënddrejti (�g. 171). Në �llim klikohet pika 1 në këndin e djathtë të poshtëm nga vizatimi dhe tërhiqet kah pika 2 derisa nuk priten elementet e duhura. Kënddrejti i prerë është me vijën e ndërprerë. Selektimi i objekteve përdoret për shirje të gabimeve dhe modi�kimit (kopjimi, zhvendosja, zmadhimi, prerja, vazhdimi etj) i objekteve.

Fig. 171



Elementet gra�ke në AutoCAD - in siç janë vija, kënddrejtë, shumëkëndësh, hark ose rreth quhen objekte.

Të vizatuarit ortogonal - ORTHO Gjatë të vizatuarit shpesh paraqitet nevojë për vizatim ortogonal, përkatësisht vizatim i vijave vertikale dhe horizontale. Kjo është mundësuar me urdhrin Ortho e cila kyçet ose shkyçet nga vija e statusit me klikimin e ikonës ose klikimit të sustës F8 nga tastiera. Ky regjim i të vizatuarit është veçmas i rëndësishëm kur vizatohet me ndihmë të miut dhe kur zgjedhja e saktë e elementeve varet nga preciziteti i shrytëzuesit. Ky regjim shrytëzohet edhe gjatë përdorimit të komandave për kopjim, zhvendosjee dhe operacione të ngjashme për modi�kimin. zhvendosj Zgjidhje precize e pikave - OSNAP Gjatë të vizatuarit paraqitet nevojë që të lidhet një objekt me objektin tani më të vizatuar në atë mënyrë që kjo do të jetë precize, pa gabim dhe mënjanim. Objekti që vizatohet mund të lidhet ose me undin e vijës së vizatuar më parë, me prerjen e dy vijave, me mjedisin e vijës, të tërhiqet tangjenti në rreth dhe ngjashëm.

123


Që lidhja të jetë precize, duhet të kryhet me pika për lidhjen l idhjen e objekteve. objekteve. Gjatë aktivizimit të këtij urdhri ata pika janë të shënuara me marker përkatës. Urdhri Object Snap aktivizohet nga: meni: Tools  Drating Settings  Object Snap shiriti me vegla: Object Snap  Osnap Settings...

Shirit me vegla - Object Snap

Gjatë asaj hapet dritarja për dialog (�g. 172) në të cilën mund të kyçet ose shkyçet pamja e nevojshme e Osmap me selektimin e katrorit të zbrazur, dhe nga ana e majtë e tij, të shihet si është orma e markerit për secilën pikë.

Fig. 172

Fig. 173

124

Markerët kanë ngjyrë të ndryshme e cila mund të ndërrohet sipas dëshirës (�g. 173). Selektohen vetëm ato pika për lidhje të cilët janë të nevojshme për vizatimin aktual. Nëse selektohen të gjithë pikat mund të paraqiten probleme gjatë vizatimit, meqenëse objektet “ngjiten” për markerët dhe e vështirësojnë të vizatuarit. Kyçja dhe shkyçja e pikave tani më të selektuara për lidhje realizohet nga: me sustën sustën Osnap dhe – vija e statusit me – me sustën nga tastiera F3.


Pika më të rëndësishme për lidhje të cilët do të shrytëzohen në vitin e I janë me sa vijon:

■ Endpoint – pika e undit e vijës, poli linja, harku dhe ng jashëm. ■ Midpoint – pika e mesme e vijës, poli linja, harku dhe ng jashëm. ■ Center – qendra e rrethit ■ Quadrant – pika katrore në rreth ■ Intersection – pika e prerë ■ Perpendicular - normalja e drejtëzave ■ angent – tangjent e rrethit ■ Nearest – pika më e aërt e vijës, poli linja, qarku, harku etj.

Fig. 174

Menyja Drating Settings hapet edhe me klikim të djathtë të sustës OSNAP  Settings... në vijën e statusit (�g. 174).

Vegla për vizatim dydimensional Në paketën programore AutoCAD ekzistojnë më tepër elemente themelore gra�ke pre të cilëve konstruktohet vizatimi, ndërsa ato janë (�g. 175): 1. Line-vija 2. Multiline – dy vijat paralele 3. Construction line – vija e konstruksionit (drejtëza) 4. Polyline – vija e përbërë 5. Polygon - shumëkëndësh 6. Rectangle - kënddrejtë 7. Аrс-hark 8. Circle - rrethi 9. Revision Cloud - mjegullon 10. Spline – vijë e gjatë e lakuar 11. Elipse - elipsa 12. Elipse arc- hark nga elipsa 13. Insert block – vendosja e bllokut 14. Make block – krijimi i bllokut 15. Point-pika 16. Hatch - vijëzimi 17. Region - zona 18. Multiline Text – tekst me më tepër vija

Fig. 175 125


Të gjitha elementet e ngelura gra�ke që shrytëzohen në AutoCAD-in �tohen me kombinimin e elementeve të sipërme gra�ke. Që të mund të vizatohen elementet themelore gra�ke të vizatimeve dydimensionale duhet të jetë i kyçur shiriti me vegla (Toolbar) Draw (�g. 175). Secili objekt në vizatimin, mund të vizatohet me shrytëzim të vargut pre vijave të drejta dhe/ose vija të lakuara. Për atë, këtu do të jenë të sqaruara procedurat për të vizatuar lloje të ndryshme të objekteve lineare dhe të lakuara të cilët më shpesh përdoren në nivelin e parë të mësimit të AutoCAD.

Vija - Line Shiriti me vegla: Draw  Line Meny : Draw  Line Vija e komandës: line

Vija mund të jetë e përbërë nga një ose më tepër egemnte të lidhura kështu që secili segment është objekt i pavarur. Secili segment nga vija �llon me de�nimin e pikës së parë (Speciy �rst point) dhe pika në vijim (Speciy next point) të njërit nga mënyrat në vijim:

Mënyra gra�ke (vendosje direkte e distancës) Për pikën e parë nga vija klikohet me sustën e majtë nga miu në hapësirën për të vizatuar, zhvendoset miu në drejtim të pikës në vijim të segmentit të parë (pjesë) nga vija, shënohet dimensioni i dëshiruar dhe klikohet në sustën Enter, dhe kështu derisa nuk vizatohet vizatimi. Ndërprerja e vizatimit kryhet me shtyp jen e sustës Enter ose me klikimin e djathtë të miut. Kur në vend të pikës në vijim do të shënohet shkronja C (Close), atëherë do të lidhet pika e undit e vendosur me pikën e parë të vendosur, gjatë së cilës �tohet vija e mbyllur. Zbatimi i kësaj metode të vizatimit me regjim Ortho të kyçur në punë paraqet mënyrë të shpejtë të vizatimit të objekteve me dimensione të caktuara. Detyrë : Formën e dhënë gjeometrike në �g. 176 viza-

toje në mënyrën gra�ke!

Fig. 176

 126

Nëse keni gabuar gjatë zgjedhjes së pikës në vijim, shënoni U që ta shini, ndërsa pastaj në mënyrë precize zgjidhni pikën tjetër.


Koordinate të pikave nga segmentet

Fig. 177

Për vizatim më preciz në AutoCAD-in, pikat duhet të jepen me koordinate. Fillimi i koordinatave shënohet me 0,00 dhe gjendet në këndin e poshtëm të majtë të hapësirës për të vizatuar i shënuar me boshtet x dhe y (�g. 177). AutoCAD-i shrytëzon sistem kënddrejtë për përcaktimin e vendit të pozitës. Secili segment nga vijat është përcaktuar me pikën �llestare, pika e undit dhe kahja. Për atë qëllim përdoren disa lloje të koordinatave: – koordinate absolute (X,Y); X dhe Y janë koordinate në raport të �llimit të koordinatë; – koordinate relative @(X,Y); X dhe Y janë koordinate në raport të pikës së undit të vënë; – koordinate polare (Х<А); Xështë largësia nga �llimi i koordinatës deri te pika e caktuar, ndërsa A është këndi në raport të boshtit –x.

Koordinate absolute janë X dhe Y të cilët vihen nëpërmjet tastierës. Vlerat për X dhe Y ndahen me presje. Nëse koordinata ka vlera decimale, ato ndahen me pikë. Për shembull: nëse pika ka koordinate (2.5, 5.8): pas boshtit-X distanca nga �llimi i koordinatës është 2.5, ndërsa pas boshtit – Y largësia është 5.8. Shembull : të vizatohet karakter gjeometrik (�g. 178):

Fig. 178

1. Zgjidhet ikona Line 2. Shëno 3,2  3. Shënoj koordinatat e ngelura të pikave: • shëno 7,2  • shëno 7,3  • shëno 4,5  • shëno 3,5  • shëno 3,4  • shëno 4,4  • shëno 4,3  • shëno 3,3  • shëno с 

127


Vija shumuese - Multyline Shirit me vegla: Draw  Multyline Meny : Draw  Multyline Vija e komandës: Mline

Vija multi është e përbërë nga dy vija paralele për të cilët, para se të �llojë me vizatim de�nohet (�g. 179): • Scale – largësia ndërmjet vijave; • Justi�cation – rrashimi dhe • Style – stili i multi vijës.

128

Fig. 179

Pasi të klikoni ikonën Multyline në vijën e komandës paraqiten mundësi të cilët janë të oruara për de�nimin e vetive të vijës (�g. 179). Vendosja e parametrave të nevojshme të vijës kryhet ashtu që në vijën e komandës do të shënohet S për de�nimin e largësisë ndërmjet vijave, J për zgjedhje të pikës për rrashim dhe atë: Top – pikë sipër (në �g. 180 katrori i kaltër) Zero – pikë në mes Botom – pikë poshtë (�g. 180).

Fig. 180

Pastaj zgjidhet pika e nisjes (start point) në segmentin e parë të vijës, po pika në vijim (next point) ose pika e undit e segmentit të parë dhe kështu gjithnjë derisa nuk mbarohet me vizatimin. Vizatimi kryhet me shtypjen e sustës Enter ose Esc. Me shënimin e shkronjës c (close – mbyllje) bashkohet pika e undit e vizatuar me pikën e parë.


Vija e ndërlikuar - Polyline Shirit me vegla: Draw  Polyline Meny: Draw  Polyline Vija e komandës: pline

Poli vija është varg i lidhur i vijave ose segmenteve të cilët paraqesin objekt, ndërsa jo varg të objekteve të ndara. Përparësi e kësaj vije janë: – poli vija e plotë selektohet me një shtypje të miut; – secili segment mund të ketë trashësi të ndryshme dhe – zen më pak memori në kompjuterin.

Fig. 181

Fig. 182

pika e parë

Fig. 183

Në poli vijën mund të de�nohet: trashësia (width), harku (arc) dhe gjatësia (length) (�g. 181). Pasi të klikohet në ikonën Polyline në �llim duhet të de�nohet pika e nisjes (start point), gjatë së cilës �tohet porosia për trashësinë aktuale (current) trashësia e vijës dhe të gjithë vendosjet që janë të oruara. Për ndryshim të trashësisë së vijës në vijën e komandës shënohet W  . De�nohet trashësia e nisjes (starting width) dhe undi (ending width) i segmentit (�g. 182)

Shembull : Të vizatohet shigjeta. (�g. 183)

Fillohet me pikën e majtë të shigjetës. 1. Zgjidhet ikona Polyline. 2. Klikohet në �etën e vizatimit dhe miu tërhiqet në të djathtë. 3. Jepet trashësia e segmentit w  . 4. 0.5   5. jepet gjatësia e segmentit 3  . 6. jepet trashësia e shigjetës w  . 7. në �llim 1.5  . 8. në und 0  . 9. dhe gjatësia e shigjetës 3   .

129


Shumëkëndësh - Polygon Shirit me vegla: Draw  Polygon Meny: Draw  Polygon Vija e komandës: plygon

Për të vizatuar shumëkëndësh të drejtë përdoret komanda Polygon. Poligon (në programin AutoCAD) është mbyllur poli vija e cila ka së paku 3, ndërsa më së shumti 1024 anë të barabarta. Vizatimi i poligoneve kryhet me: – shënimi i poligonit në qark të imagjinuar (Inscribed in circle); – përshkrimi i poligonit rreth qarkut të imagjinuar (Circumscribed about circle) dhe – dhënia e anës së poligonit (Edge) (�g. 184).

Fig. 184

Shembull : Shëno pesëkëndësh me brinjë 100.

1. Zgjidhet ikona Plygon. 2. Në porosinë Enter number o sides <4>vendoset numri i brinjëve të shumëkëndëshit, vendosni 5  . 3. Speciy center o polygon or [Edge], shënoni 5  . 4. Speciy �rst endpoint o edge: 80,30  (ose klikoni kudo qotë në ekran). 5. Speciy second endpoint o edge: 180,30  (nëse pika nisëse është zgjedhur në mënyrë arbitrare, atëherë vendoset gjatësia e brinjës 100  ). Pesëkëndëshi i dhënë do të jetë i vizatuar. Vizato shumëkëndësh me numër të ndryshëm të brinjëve dhe në mënyrë të ndryshme! 130


Shembuj:

1. Vizatimi i poligonit me qendër të dhënë të rrethit: • Comand: Polygon • Number o sides: 5  – numri i brinjëve • Edge/: 50,150 W  – qendra e poligonit • Inscribed in circle / Circumscribed about circle (l/C): I  – e shënuar në rrethin/të përshkruar rreth qarkut • Radius o circle: 110 2. Vizatimi i poligonit me brinjën e dhënë • Comand: Polygon • Number o sides: 6  – numri i brinjëve • Edge/: E  – brinja e poligonit • First endpoint o edge: 80,40  – pika e parë nga njëra brinjë e poligonit • Second endpoint o edge: 180,40  – pika e dytë e brinjës së njëjtë të poligonit. Kënddrejtë - Rectangle Shirit me vegla: Draw  Rectangle Meny: Draw  Rectangle Vija e komandës: rectang

Me urdhrin Rectangle vizatohen kënddrejtë dhe katrorë në të cilët mund t’u shtohen: – kënde të katrorit; – rrumbullakim të këndeve (Fillet); – prerje e këndeve (Chamer) dhe – trashësia e vijave të segmenteve (Width) �g. (185).

Fig. 185

Vizatohet shumëkëndësh me de�nim të dy kulmeve të cilët shtrihen në njërën nga diagonalet. Që të vizatohet shumëkëndësh (katror) me dimensione të brinjëve përdoren koordinate relative: @ width, height (@ 40, 80 – shumëkëndëshi ka gjerësi prej 40 njësi dhe lartësi prej 80 njësive).

131


Shembuj

1. Vizatimi i kënddrejtit me de�nim të dy kulmeve diagonale • Comand: Rectang • Speciy �rst corner point or [Chamer / Elevation / Fillet / Thickness / Width]: - me miun klikohet kudo qotë për kulmin e parë. • Speciy other corner point or [Area / Dimensions / Rotation]: - me miun klikohet në mënyrë arbitrare për kulmin e dytë, në mënyrë diagonale nga e para. Që të vizatohet kënddrejtë me dimensione të dhëna në vend me arbitrare, shënohet: @ 20,40  .

2. Vizatimi i kënddrejtit me kulme të pjerrëta (chamer). • Comand: Rectang • Speciy �rst corner point or [Chamer / Elevation /Fillet/Thickness/Width]: C • Speciy �rst chamer distance or rectangles <0.300>: 10 • Speciy second chamer distance or rectangles <0.3000>:10 • Speciy �rst corner point: - me miun de�nohet kulmi i parë • Speciy other corner point: - me miun de�nohet kulmi i dytë diagonal.

3. Vizatimi i kënddrejtit me kulme të rrumbullakësuara (Fillet) • Comand: Rectang • Speciy �rst corner point or [Chamer / Elevation / Fillet/Thickness/Width]: F • Fillet radius or rectangles <0.000>: 10 – rrezja e rrumbullakimit • Speciy �rst corner point: - me miun de�nohet kulmi i dytë diagonal • Speciy other corner point: - me miun de�nohet kulmi i dytë diagonal.

132


4. Vizatimi i shumëkëndëshit me vijë të trashë (Width) • Comand: Rectang • Speciy �rst corner point or [Chamer / Elevation / Fillet / Thickness / Width]: W • Speciy line width or rectangles <0.000>: 2 –trashësia e vijës së kënddrejtit • Speciy �rst corner point: - me miun de�nohet kulmi i parë • Speciy other corner point: - me miun de�nohet kulmi i dytë diagonal. Ushtrimi : Vizato kornizë për otogra� me përdorim të urdhrit

për kënddrejtë (�g. 186).

Fig. 186

1. Zgjidhet ikona Rectangle. 2. Shto rrezën e lakuar: – shëno   ; – shëno 10  3. Jepen pikat e këndeve: – shëno 0,0  për pjesën e majtë të poshtme; – shëno @ 150,100  për këndin e sipërm të djathtë. 4. Zgjidhet ikona Rectangle që të vizatohet kënddrejti i brendshëm. 5. Jepe pjerrtësinë e këndeve: – shëno с  ; – shëno 5  për largësinë e parë të pjerrtësisë; – shëno 5  për largësinë e dytë të pjerrtësisë. 6. Shto trashësinë e vijës: – shëno w  ; – shëno 2  . 7. Jepen pikat e këndeve: – shëno 15,15  për këndin e poshtëm të majtë; – shëno @120,70  për këndin e djathtë të sipërm. Incizoje ushtrimin me emrin kënddrejti .

133


Harku - Arc Shirita me vegla: Draw  Arc! Meny: Draw  Arc Vija e komandës: arc

Harqet mund të vizatohen në më tepër mënyra dhe atë: me përdorim të opsioneve në nën menynë Draw (�g. 187) ose me zgjidhje të ikonës Arc nga shiriti me vegla Draw. Gjatë të vizatuarit të harkut nevojitet të jepet pika e parë dhe së paku dy prej parametrave në vijim: – qendra; – pika e undit; – pika e mesme arbitrare; – këndi; – kahja; – gjatësia e harkut dhe – rrezja. Harqet në AutoCad-in gjithmonë janë të vizatuara në kahje të kundërt të lëvizjes së shigjetave të orës. Nëse doni ta vizatoni harkun në kahje të shigjetave të orës duhet të zbatohet opsioni për mbyllje të tri pikave ose të shtohet vlera negative e këndit. Nëse shrytëzohet ikona Ars, opsionet për të vizatuar harkun janë të ku�zuara:

Fig. 187

Command: _агс Speciy start point o arc or [Center]: Speciy second point o arc or [Center/End]: 1. start point

(pika e nisjes)

Prej këtu shihet se harku mund të vizatohet vetëm me de�nim të pikës së nisjes dhe qendrës ose undit të harkut. Shembull : Konstruksioni i harkut për të vizatuar derën në

projektet nga ndërtimi i lartë (�g. 188). 3. end point

(pika e fundit)

2. center

(qendra)

Fig. 188

134

• Comand: Arc • Speciy start point o arc or [Center]: - klikohet në pikën 1, pika e parë e harkut. • Speciy second point o arc or [Center/End]: shëno c  klikohet në pikën 2, qendra e harkut. • End point: - klikohet në pikën 3, pika e undit e harkut.


Rrethi - Circle Shirit me vegla: Draw  Circle Meny: Draw  Circle Vija e komandës: circle

Vizatimi i rrethit kryhet me ikonën Cirkle nga shiriti me vegla Draw ose me komandën e njëjtë nga menyja Draw. Nëse vizatohet me komandën nga menyja atëherë mund të zgjidhen më tepër mënyra të ndryshme të vizatimit të rrethit (�g. 189). Nga nën menyja mund të shihet se qarku mund të vizatohet me të dhënat: ■ qendra dhe rrezja (Center,Radius); ■ qendra dhe diametri (Center, Diameter); ■ dy pika (2 Points) nga diametri; ■ tri pika (3 Points); ■ dy tangjent dhe rreze (Tan, Tan, Radius); ■ tri tangjentë (Tan, Tan, Tan). Nëse shrytëzohet ikona Circle, mundësitë për të vizatuar rreth janë të ku�zuara: Command: _circle Speciy center point or circle or [3P/2P/Ttr (tan tan radius)]: Speciy radius o circle or [Diameter]: Shembuj:

1. Konstruksioni i rrethit me qendër dhe rreze të dhënë: • Comand: Circle; • Speciy center point or circle or [3P/2P/Ttr (tan tan radius)]: 80,30 – kordinate në qendrën e rrethit; • Speciy radius o circle or [Diameter]: 50 - Rreze e rrethit. 2. Konstruksioni i rrethit me qendër dhe diametër të dhënë: • Comand: Circle. • Speciy center point or circle or [3P/2P/Ttr (tan tan radius)]: 80,30 – koordinate në qendrën e rrethit. • Speciy radius o circle or [Diameter]: D  - diametri i rrethit • shëno 100 .

135


Ndryshimi i tipit të vijës - LINETYPE Pamë se për përpunim të vizatimeve teknike përdoren lloje të ndryshme të vijave sipas pamjes dhe trashësisë. Gjithashtu edhe në AutoCAD-in mund të zgjidhen dhe përdorenlloje të ndryshme të vijave. Zgjidhja dhe ndryshimi i llojeve të vijave është mundësuar nëpërmjet:

Fig. 190

– menysë: Format  Linetype... – shiriti me vegla Properties  Linetype

Control (�g. 190). Gjatë asaj aktivizohet dritarja Linetype Manager (�g. 191).

Fig. 191 Klikohet butoni Load... Hapet dritare e re, Load or Reload Line- types ku mund të zgjidhet lloji i nevojshëm i vijës nga lista e vijave të oruara (�g. 192). Gjatë asaj lloji i zgjedhur i vijave do të paraqitet me veglat Properties (�g. 193). Nëse me urdhrin Line vizatohet vija kjo do të jetë e njëjtë si e zgjedhura. Nëpërmjet dritares Linetype Manager mund të de�nohet madhësia e vijave të ndërprera -Current object shale (aktor aktual i zmadhimit). Nëse përsëri duam të vizatojmë me vijë të plotë, klikohet në shigjetënku është emëruar lloji i ri i vijave dhe zgjidhet Continuous (vija e plotë), ByLayer ose ByBlock (�g. 193).

Fig. 192

Fig. 193 136

Lloji i ri i zgjedhur i vijave

Komunikimi kompjuterik 

Mbaje në mend:

Gjatë mënyrës gra�ke në punë duhet vazhdimisht të ndiqet teksti i vijës së komandës. ✓ Shirit me vegla për të vizatuarit dy dimensional - Draw. ✓ Vija është e përbërë nga më tepër segmente. ✓ Segmentet e vijës �llojnë me pikat First point dhe mbarojnë me Next Point. ✓ Ortho – urdhër për të vizatuar vetëm vija horizontale dhe vertikale. ✓ De�nohen pikat e para dhe në vijim të segmenteve të vijave: – gra�ke (me klikim të miut në hapësirën për të vizatuar); – me koordinate të pikave. ✓ Ndërprerja e vizatimit kryhet me klik të djathtë, Esc ose me Enter. ✓ Përsëritje e urdhrit të mëparshëm -Enter. ✓ Nëse shënohet shkronja “c” (close) pas mbarimit me vizatimin, do të bashkohet pika e undit me pikën e parë të vijës. ✓ Koordinate absolute: X,Y. ✓ Koordinate relative: @(X,Y), X dhe Y dhe janë koordinate në raport të pikës së undit të vendosur. ✓ Nëse koordinatat janë numra decimal ndahen me pikë. ✓ Multi vija është e përbërë nga dy vija paralele të vendosura në largësi e cila mund të de�nohet. ✓ Poli vija është vijë e komplikuar në të cilën mund edhe të ndërrohen trashësia dhe drejtimi. ✓ Zgjedhje precize e pikave të elementeve të vizatuara kryhet me urdhrin Оѕnар. ✓ Shirita me vegla - Object Snap. ✓ Me Window selektohen elementet të cilët i përshin kënddrejti. ✓ Me Crossing selektohen elementet të cilët do t’i presë kënddrejti. ✓ Me urdhrin Polygon vizatohen shumëkëndësh të drejtë. ✓ Me urdhrin Circle vizatohen rrathë. ✓ Me urdhrin Arc vizatohen harqe rrethore. ✓ Tipi i vijave: Format  Linetype  Load... ✓

137


 Kontrolloni njohuritë tuaja!

1. Çka do të thotë nëse në radhën e komandës është shënuar porosia Comand: ? 2. Çka do të thotë nëse urdhri është në kllapa (<>)? 3. Në cilin shirit me vegla gjenden urdhrat për të vizatuar elementet themelore gra�ke? 4. Me cilët pika është i de�nuar një segment i vijës? 5. Në sa mënyra janë të de�nuara pikat e vijës? 6. Sa lloje të koordinatave shrytëzohen në AutoCAD? 7. Cilët janë koordinatat absolute dhe si vendosen? 8. Çarë vije është vija e multi plikuar? 9. Përse shërben urdhri Osnap? 10. Si përshihen llojet e ndryshme të Osnap? 11. Përse shërben procedura Window? 12. Përse shërben procedura Crossing? 13. Në cilën mënyrë tjetër selektohen objektet? 14. Çka vizatohet me urdhrin Polygon? 15. Çka vizatohet me urdhrin Rectang? 16. Me cilin urdhër vizatohen rrathë, ndërsa me cilin harqe? 17. Nëpërmjet cilës Meny zgjidhen llojet e ndryshme të vijave? 18. Nëpërmjet cilit shirit të veglave zgjidhen llojet e vijave? 19. Çarë segmentesh mund të përmbajë poli vija? 20. Me cilin urdhër mbyllen vija, multi vija dhe poli vija?

138


15. Modi�kimi i elementeve të vizatuara Shumë herë gjatë të vizatuarit paraqitet nevojë të realizohen përmirësime ose ndryshime (modi�kime) të pjesëve ose të vizatimit të plotë. Kjo realizohet me aktivimin e urdhrave në menynë Modiy (modi�kim) ose me ndihmë të ikonave në shiritit njësoj të emëruar shirit me vegla i cili duhet të kyçet në mënyrën e sqaruar më parë që të vendoset në ekran (�g. 194).

Fig. 194 Opsione të shiritit me vegla Modiy janë: 1. Erase - shrije 2. Copy – kopjim i objektit 3. Mirror – pasqyrë e skicimit 4. Offset – kopjim paralel 5. Array – mbarështimtë objektit(ve) 6. Move – zhvendosja e objektit(ve) 7. Rotate - rrotullimi 8. Scale – zvogëlim ose zmadhim në përpjesëtim 9. Strech - tërheqje 10. Trim – prerje e pjesëve më të gjata 11. Extend – vazhdimi i pjesëve të shkurta 12. Lengthen – vazhdimi i vijës 13. Break at point – ndërprerje në pikë 14. Break - ndërprerje 15. Chamer – pjerrtësia e kulmeve 16. Fillet – lakimi i kulmeve 17. Expolde – ndarja i objekteve të komplikuara Këtu do të jenë të sqaruara vetëm urdhrat për modi�kimin të cilët më shpesh përdoren për përpunim të vizatimeve teknike në vitin e parë.

139


Fshirja -Erase Shumë herë, gjatë të vizatuarit, paraqitet nevoja të shihet një ose më tepër elemente nga vizatimi. Për atë qëllim, në �llim selektohen elementet me Window ose Crossing dhe pastaj klikohet në ikonën Erase. Fshirja mund të realizohet nëse në �llim klikohet ikona Erase. Treguesi i miut do të ketë ormë të katrorit () me të cilën tregohet ose klikohet në elementet të cilët duhet të shihen dhe pastaj shtypet butoni Enter ose klikohet në tastierën e djathtë të miut. Nëse gabimisht shihet ndonjë element ose grup i elementeve, ato mund të kthehen me shënimin e nën komandës Oops ose U në vijën e komandës.

Kopjimi - Copy Me këtë urdhër, kryhet kopjim i elementeve të selektuara nga një vend në tjetrin gjatë së cilës elementet të cilët kop johen mbeten edhe në lokacionin e parë të rëndësishëm. Në �llim kryhet zgjidhje të elementeve të cilët duhet të kopjohen (Select objects:) dhe selektimi vërtetohet me shtypje të butonit Enter. Pastaj de�nohen pika bazë për kopjim (Speciy base point) dhe pika e dytë (Speciy second point). Pika e bazës është njëra pikë e elementit që kopjohet, ndërsa pika e dytë është vendi ku duhet të kopjohet elementi. Nëse duhet të kopjohen më tepër elemente ose i tërë vizatimi, selektimi kryhet me urdhrat Window ose Crossing dhe pastaj zgjidhet urdhri Copy. Objekti mund të kopjohet aq herë sa është e nevojshme derisa nuk mbarojmë urdhrin me shtypje të butonit Enter.

Zhvendosje - Move Gjatë të vizatuarit, paraqitet nevojë e zhvendosjes së një ose më tepër elemente të vizatuara. Me këtë urdhër, elementet zhvendosen nga njëri në vendin tjetër të vizatimit. Në �llim selektohen elementet e një nga mënyrat më të njohura dhe shtypet susta Enter. Pastaj de�nohet pika bazë për zhvendosje (Speciy base point) dhe pika e dytë (Speciy second point). Si pikë bazë zgjidhet një pikë nga elementet, ndërsa pika e undit është vendi i zhvendosjes. Mbarimi i këtij urdhri kryhet me shtypje të sustës Enter.

140


pika e parë e boshtit

objekt themelor

pika e dytë e boshtit

Fig. 195

Re�ektim pasqyror - Mirror Me këtë urdhër, gjenerohet objekt i ri si otogra� në pasqyrë të objektit të përhershëm (�g. 195). Ky urdhër është i ngjashëm me urdhrin Copy, me këtë dallim që kopjimi i elementeve është (pasqyrë) simetrike në raport të boshtit të dhënë. Selektohet objekti i cili si pasqyrë do t’u skicojë (Select ob jects:) dhe selektimi vërtetohet me shtypje të sustës Enter. Pastaj de�nohet pika e parë e boshtit në raport të së cilës do të kryhet otogra�mi (Speciy �rst point o mirror line:) dhe pika e dytë (Speciy second point omirror line:). Vijon porosia: Erase sourceobjects? [Yes / No] (të shihet objekti themelor?). Nëse përgjigjet me Y (Yes - po) do të ngelë vetëm otogra�m në ormë të pasqyrës të objektit, pa ngelur objekti themelor. Nëse përgjigjeni me N (No-jo) atëherë do të ngelin edhe të dy objektet, objekti themelor dhe objekti i skicuar në ormë pasqyre.

Fshirja e vijave më të gjata – Trim Gjatë të vizatuarit në AutoCAD, paraqitet nevojë të shihen vijat më të gjata. Fshirja e vijave më të gjata është në raport të ku�rit të dhënë. Në �llim de�nohet ku�ri deri ku duhet të shkurtohen vijat më të gjata ose elementet e vizatuara. Zgjidhja e elementeve ku�tare vërtetohet me shtypjen e butonit Enter. Pastaj me treguesin e miut zgjidhen dhe klikohet nëpërmjet vijave më të gjata. Me këtë pjesa tepër e gjatë e vijës do të shihet.

Vazhdimi i vijave - Extend Shpesh paraqitet nevojë për vazhdimin e vijave të cilët pas gabimit janë të vizatuara më të shkurta. Në �llim de�nohet ku�ri deri ku duhet të vazhdojnë vijat. Zgjidhja e elementeve ku�tare vërtetohet me shtypjen e sustës Enter. Pastaj me treguesin e miut zgjidhen, klikohet nëpërmjet vijave më të shkurta. Nëse selektohen elemente të cilët nuk mund të vazhdojnë meqenëse nuk priten, AutoCAD-in do të na lajmërojë për gabimin e bërë.

141


Zmadhimi ose zvogëlimi i elementeve-Scale Me këtë urdhër, kryhet zmadhimi ose zvogëlimi i objekteve. Në �llim klikohet në ikonën dhe paraqitet porosia Select ob jects: (selekto objektet). Pasi do të selektohen elementet, zg jidhja vërtetohet me shtypjen e sustës Enter. Porosia në vijim është: Speciy base point: (përcaktoje pikën bazë). Klikohet me miun në atë pikë dhe paraqitet porosia në vijim: Speciy scale actor: (përcaktoje aktorin e zmadhimit ose zvogëlimit). Nëse numri është më i madh se 1, ka domethënien e zmadhimit të elementit, nëse është më i vogël se 1, ka domethënien e zvogëlimit të elementit.

Zgjatja e elementeve – Stretch Me këtë urdhër, pjesë nga vizatimi mund sipas nevojës të tërhiqen pa u ndërprerë lidhjet me pikat tjera ose elementet. Selektimi i objekteve kryhet me opsionin Crossing. Elementi i parë gjithmonë duhet të zgjidhet me dritare, ndërsa elementet në vijim mund të zgjidhen edhe me shaqje. Elementet të cilët gjenden plotësisht në dritaren do të tërhiqen dhe nga njëra do të zhvendosen në pikën tjetër. Elementet të cilët nuk gjenden në dritaren nuk do të pësojnë asnjë ndryshim. Duhet të përmendet se zgjidhja e elementeve gjatë kësaj komande duhet të kryhet detyrimisht me opsionin Crossing, i cili i tërheq elementet të cilët priten me dritaren.

Fig. 196

142

Rrumbullakimi i kulmeve - Fillet Kur ka dy segmente që priten në një pikë, ose ndonjë poligon i rregullt ose jo i rregullt, kulmet e tij (këndet) mund të rrumbullakohen me harqe qarkore me rrezen e de�nuar më parë (�g. 196). Gjatë aktivimit të këtij urdhri, paraqitet porosi në të cilën përgjigjet me shënimin e shkronjës r (të përcaktohet rrezja i rrumbullakimit): Select �rst object or [Undo / Polyline / Radius /Trim / Multiple]: r Speciy �llet radius <0.0000>: shënohet radiusi i rrumbullakimit. Selektohen (tregojnë) të dy segmentet të cilët në vend nën kënd prej 90° do të rrumbullakohen sipas rrezes së dhënë.


Fig. 197

largësia e kopjimit

Fig. 198

Prerja e pjerrtë e kulmeve - Chamer Dy segmente të cilët priten nën kënd prej 90°, mund të bëhen të pjerrëta sipas largësive të de�nuara (d 1 dhe d2) (�g. 197). Pas selektimit të urdhrit paraqitet porosia: • Current chamer Distl = 0.0000, Dist2 = 0.0000 (vlera aktuale për d 1 dhe d2) • Select �rst line or [Undo / Polyline / Distance / Angle / Trim/mEthod/Multiple]: d (që të ndërrohen vlerat aktuale) • Speciy �rst chamer distance <0.0000>: 20 (d 1) • Speciy second chamer distance <20.0000>: (d 2) • Select �rst line or [Undo / Polyline / Distance / Angle / Trim / mEthod / Multiple]: (selektohet vija e parë nga kulmi) • Select second line or shit-select to apply corner: (selektohet vija e dytë nga kulmi).

Kopjimi paralel -Offset Me këtë urdhër, është mundësuar kopjim paralele i objektit të selektuar në largësi të de�nuar (�g. 198). Përdoret për kop jim të vijave, rrathëve, harqeve rrethor, poligoneve dhe objekte të tjera të cilët paralelisht kopjohen në raport të elementit të selektuar themelor. Në �llim de�nohet largësia në të cilën do të kopjohet objekti origjinal (Speciy offset distance). Pastaj tregohet në objektin i cili kopjohet (Select object to offset) dhe ana e kopjimit në raport të origjinalit (Speciy point on side to offset). Kopjimi mund të realizohet aq herë sa është e nevojshme, ndërsa për mbarimin e urdhërit shtypet në tastierën e majtë të miut ose në butonin Enter.

Rrotullimi - Rotate Me këtë urdhër mund të realizohet rrotullim i elementeve në raport të boshtit të dhënë të rrotacionit dhe këndit të caktuar. Në porosinë: Select object: selektohet objekt ose objekte të cilët duhet të rrotullohen. Në porosinë: Base point: zgjidhet pika rreth së cilës do të jetë qendra e rrotullimit. Në porosinë Speciy rotation angle: de�nohet këndi i rotacionit me shënimin e vlerës së tij (në shkallë) nga tastiera ose tregimi me miun.

143


largësia ndërmjet kolonave radhët

t a n o l o k

largësia ndërmjet radhëve

Fig. 199

Shumëzimi - Array Me këtë urdhër, është mundësuar krijimi i numrit më të madh të kopjeve të objektit të zgjedhur. Objekti i selektuar mund të shumëzohet ose kopjohet në radhë dhe/ose në kolona dhe në rreth. Kopjimi realizohet në dy mënyra: ■ Rectangular – kopjimi në lloj të kënddrejtit (�g. 199). Pas klikimit të ikonës hapet dritarja (�g. 200) ku selektohet mënyra e kopjimit. Për selektim të objektit i cili kopjohet, klikohet në sustën: Select objects. Pastaj, de�nohet numri i radhëve (Rows) dhe numri i kolonave (columns). De�nohen largësitë ndërmjet radhëve dhe kolonave në raport të elementeve (�g. 199). Numri shënohet në hapësirën: Row offset: i Column offset. Nëse jepet vlera pozitive, objektet do të zhvendosen përpjetë dhe djathtas nga elementi origjinal.

Fig. 200

■ Polar – kopjim në rreth ose hark qarkor (�g. 201). Në dritaren nga �g. 200 zgjidhet kopjimi në lloj të qarkut ose harkut (Polar). Ndërrohen përmbajtjet e dritares përkatësisht me llojin e kopjimit (�g. 202). Për selektim të objektit i cili do të kopjohet klikohet në butonin: Select objects. Pastaj de�nohen, me selektim ose shënim, koordinate të qendrës në raport të cilëve do të kopjohen objektet (center point) dhe këndit të kopjimi (Angle to �ll:) Përcaktohet numri i elementeve të cilët do të kopjohen (Total number o items:).

Fig. 201 144


Pas de�nimit të parametrave për një prej dy mënyrave të kopjimit orohet mundësi të shihen të gjitha vendosjet para se të mbarojë urdhri (Preview). Gjatë asaj, hapet dritarja nga �g. 203, ku mund të pranohet (Accept) vendosja, të bëhen disa ndryshime plotësuese (Modiy) ose të reuzohet urdhri (Cancel).

Fig. 202

“pika e nxehtë”

Fig. 203

Fig. 203

Mod i modi�kimit Një pjesë e urdhrave për modi�kim mund të aktivizohen nëpërmjet modelit të modi�kimit ose “pika e nxehtë (hotspot) (�g. 203). Selektohen elementet e një prej mënyrave të sqaruara më parë. Do të paraqiten katrorë të kaltër-mrkerë-në pikat karakteristike të elementit. Nëse klikohet nëpërmjet njërit prej katrorëve të kaltër, ky do të bëhet i kuq, që do të thotë se është në mod të modi�kimit. Kjo pikë quhet edhe “pikë e nxehtë” (hotspot). Atëherë, në radhën e komandimit do të paraqiten pjesë të urdhrave për modi�kim dhe atë: Stretch, Move, Copy, Rotate, Scale dhe Mirror, por një nga një. Nga njëri urdhër në tjetrit zbatohet me shtypje të sustës më të madhe të tastierës Space. Kur do të zgjidhet urdhri i dëshiruar, procedura e mëtutjeshme është e njëjtë siç është sqaruar te secila në veçanti. Cila pikë do të zgjidhet të jetë “pikë e nxehtë”, varet nga nevojat.

145

Komunikimi kompjuterik                

Mbaje në mend: Me urdhrat në menynë Modi�cy realizohet modi�kimi ose përmirësimi i vizatimit. Erase-shirje e objektit/teve. Copy-kopjim i objektit/teve nga një vend në tjetrin. Move-zhvendosje e objektit/teve nga një vend në tjetrin. Mirror-otogra�m në ormë pasqyre të objektit/teve në raport të boshtit të simetrisë. Trim-shirje e vijave të gjata të vizatuara. Extend-vazhdimi i vijave “të shkurta”. Shale-zmadhimi ose zvogëlimi i objektit/teve). Strech-tërheqja e objektit/teve. Fillet-rrumbullakimi i kulmeve. Chamer-prerje e shkurtë e kulmeve. Offset-otogra�m paralel i objektit. Rotate-rotacion i objektit/teve. Array-shumëzimi i objektit. Nëse objekti shkon në mod të modi�kimit, pjesë e urdhrave do të mund të zgjidhen me shtypjen e sustës Space.  Kontrollo njohuritë tuaja!

1. Me cilët urdhra realizohet modi�kimi ose përmirësimi i vizatimit? 2. Me cilin urdhër realizohet shirja e elementeve të vizatuara gabimisht? 3. Me cilin urdhër realizohet kopjimi i elementeve? 4. Me cilin urdhër realizohet zhvendosja e elementeve të vizatuara? 5. Si vërtetohet zgjidhja e elementeve të cilët duhet të modi�kohen? 6. Me cilin urdhër realizohet otogra�mi në ormë pasqyre e objekteve? 7. Me cilin urdhër realizohet shirja e elementeve të vizatuar të gjatë? 8. Me cilin urdhër realizohet vazhdimi i elementeve “të shkurta”? 9. Me cilin urdhër realizohet zvogëlimi ose zmadhimi i elementeve të vizatuara? 10. Me cilin urdhër realizohet tërheqja e elementeve të vizatuara? 11. Me cilin urdhra realizohet tërheqja objekteve? 12. Me cilin urdhër realizohet rrumbullakimi i kulmeve? 13. Me cilin urdhër realizohet prerja e shkurtë e kulmeve? 146


14. Me cilin urdhër krijohet elementet paralele në distancë të caktuar? 15. Me cilin urdhër realizohet rotacioni i elementeve? 16. Me cilin urdhër realizohet shumëzimi (kopjimi) i objekteve në lloj të kënddrejtit ose rrethit? 17. Si është shumëzimi Rectangular? 18. Si është shumëzimi Polar? 19. Me cilën urdhër realizohet vazhdimi i pjesëve të vizatimit? 20. Si çohet objekti në mod të modi�kimit? 21. Si zgjidhen urdhrat për modi�kimin, kur objekti është në mod të modi�kimit? 22. Cilët urdhra për modi�kim mund të realizohen kur elementi është në mod për modi�kim?



Që të zotërohen veglat e mësuara për të vizatuar dhe urdhrat për modi�kim duhet të përpunohen vizatime ku zbatohet e mësuara. Për atë, punoj ushtrimet e propozuara!

Largësia ndërmjet radhëve: 50 Largësia ndërmjet kolonave: 50 Brinja e trekëndëshit: 30 Oset i harkut të madh është 10, ndërsa e të voglit 5

Ushtrimi nr. 1

147


Baza e dhomës së ditës dhe tryeza

Ushtrimi nr. 2

Ushtrimi nr. 3

baza e klasës 148


16. Shënimi gra�k i materialit ndërtimor-vijëzimi-Hatch Në AutoCAD-in nëse dëshironi ose ka nevojë, pjesë nga vizatimi mund të theksohen me vijëzim. Për shembull, materialet e zbatuara ndërtimore në vizatimet ose sipëraqet, mund gra�kisht të shënohen me vijëzim dhe/ose me ngjyrë. Me vijëzim plotësohen sipëraqet e zgjedhura me modele të ndryshme të përbëra nga pika, viza dhe orma të ndryshme ose plotësohen me ngjyrë. Ky urdhër aktivizohet nëpërmjet:

Plotësimi i sipëraqeve

shirit me vegla: Draw  Hatch meny: Draw  Hatch vija e komandës: bhatch

Për vijëzim në AutoCAD 2007, janë të përgatitura numër i madh i shembujve me lloje standarde të vijëzimeve. Gjatë aktivizimit të këtij urdhri, hapet, hapet dritarja Hatch and Gradient që do të thotë se prej këtu mund të zgjidhet që të vijëzohen sipëraqet (Hatch) dhe/ose të ngjyrosen (gradient) (�g. 204).

Fig. 204

Sipëraqja e cila vijëzohet duhet të jetë �gurë gjeometrike e mbyllur. Procedura për vijëzim përshin zgjedhje të sipëraqes së mbyllur dhe model për vijëzim i cili ka cilësi të caktuara: kënd (Angle) nën të cilin janë të vendosur elementet dhe dendësia e vijëzimit (Scale).

149


1. Nga shiriti me vegla Draw zgjidhet ikona Hatch. 2. Nga lista Pattern zgjidhet model për vijëzim: • që t’i shihni të gjithë modelet e mundshme, me miun klikoni në sustën me tri pika (...) ose nëpërmjet modelit i cili shihet në pjesën Swatch (model) (�g. 205). • zgjidhni në nga kartelat: ANSI, ISO ose Other Prede�ned dhe shtypni OK.

3. Nga lista Angle zgjidhet këndi i vijëzimit. Nëse ngelet 0, vijëzimi do të jetë nën kënd i cili është dhënë në modelin. 4. Në ushën për tekst Scale, shënohet largësia ndërmjet elementeve të vijëzimit. Nëse është numri më i vogël se 1, vijëzimi është më i dendur, ndërsa nëse është më i madh se 1, më i rrallë. 5. Zgjidhet në pjesën Boundaries  Pick points që të theksohet sipëraqja e mbyllur e cila vijëzohet. Duhet të zg jidhet pika e cila është në sipëraqe të mbyllur. Për në und, shtypet në sustën e djathtë nga miu ose në sustën Enter.

Fig. 205

6. Nëse doni më parë ta shihni sipëraqen e vijëzuar, atëherë zgjidheni Preview. Nëse është e nevojshme, ndryshoni parametrat e vijëzimit dhe shtypni në sustën e djathtë të miut. Nëse kontura nuk është e mbyllur programi jep porosi për gabim. Vijëzimi duhet të realizohet në und të vizatimit, kur vizatimi i plotë është i gatshëm. Mund të vijëzohen më tepër sipëraqe përnjëherë dhe këto do të sillen si një objekt. Gjatë selektimit do të selektohen të gjithë dhe nëse klikohet Delete, do të shihen të gjitha. Për atë ndonjëherë është mirë të bëhet vijëzim në secilën sipëraqe veçmas.

150


Edit Hatch

Fig. 206

Rregullimi i vijëzimit të vizatuar Në sipëraqen tani më të vijëzuar mund të realizohen ndryshime të caktuara ose rregullime si: lloji i vijëzimit, këndi i largësisë ndërmjet vijave. Kjo realizohet me urdhrin Hatchedit. Për këtë qëllim, në ekranin duhet të vendoset shiriti me vegla Modiy II (�g. 206), në një nga mënyrat e sqaruara ose nëpërmjet menysë: Modify → Object → hatch.

Kur do të aktivizohet urdhri, treguesi i miut do të �tojë ormë të katrorit të vogël ( ) me të cilën duhet të klikohet sipëraqja e vijëzuar. Paraqitet dritarja nga �g. 204, i njëjti sikurse kur niset me vijëzim, por susta Pick points është i hirtë (nuk është aktiv). Kjo do të thotë se mund të kryhen përmirësime vetëm në vijëzimin, ndërsa jo edhe në sipëraqen e cila nga më parë është de�nuar.

17. Shënimi i tekstit - Multiline Text Në vizatimet teknike paraqitet nevojë për vendosje të tekstit që është mundësuar edhe gjatë shrytëzimit të AutoCAD-it. Teksti mund të shënohet me onte të ndryshme (alabete), madhësi, pjerrtësi për kënd të caktuar, i rotuar për kënd të caktuar, vertikalisht të shënohet ose në mënyrë pasqyre të vendoset. Teksti vendoset nëpërmjet tastierës, pasi do të de�nohen parametrat themelore për atë. Shënimi i tekstit, �llon nëpërmjet: shirit me vegla: Draw  Multiline Text meny: Draw  Multiline Text vija e komandës: mtext

Në �llim de�nohet këndi i parë (Speciy �rst corner) dhe këndi i kundërt (Speciy opposite corner) nga kënddrejti në të cilin do të vendoset teksti. Pastaj paraqitet dritarja për dialog. Text Formatting (rregullues i tekstit) (�g. 207).

Fig. 207

151


Në dritaren de�nohet onti i tekstit, madhësia, shkronja të trasha (Bold), shkronja të pjerrëta (Italic) si dhe ngjyra dhe radhitja e tekstit (në mes, majtas ose djathtas), vendosja e simbolit si dhe këndi i simbolit si dhe këndi i tekstit. Pasi do të de�nohen të gjithë përshtatjet, mund të �llohet me shënimin e tekstit (sipëraqja e përhimtë në �g. 207). Kur do të mbarohet së shkruari, klikohet në sustën OK dhe teksti i shkruar do të paraqitet në vizatimin në vendin ku më parë ishte de�nuar kënddrejti në të cilin vendoset teksti. Teksti i shënuar sillet si një objekt pa dallim sa është teksti. Për arsye të asaj, rregullimi i mëtutjeshëm, zhvendosje, zmadhim ose operacione të tjera për ndërrimin e vendosjeve, do të sillen në tekstin e plotë të shënuar. Shënimi i një rendi të tekstit ose vendosje direkte e tekstit bëhet nëpërmjet: • meny: Draw → ext →Single line text • vija e komandës: dtext ose text

Edit Text

Fig. 208

Secili rend i tekstit është objekt i veçantë dhe mund të rregullohet. Pasi do të de�nohet pika nisëse për tekstin e vizatimit, lartësinë e shkronjave, këndi dhe rrashimi, në ekran paraqitet vendi i vendosjes së tekstit. Rregullimet e tekstit Në AutoCAD-in ekziston mundësi të realizohen ndryshime të caktuara dhe përmirësime të tekstit tani më të shkruar. Mund të ndërrohet pjesë nga teksti, të përmirësohen gabimet gjatë shënimit ose të ndërrohet onti, madhësia dhe vendosja e shkronjave. Kjo realizohet nëpërmjet: • menyja: Modify → Object →ext →Edit... • shirit me vegla: ext →Edit text (�g. 208) Kur do të aktivizohet ky urdhër në një nga mënyrat e lartpërmendura, treguesi i miut do të �tojë ormë në katror të vogël me të cilin duhet të tregohet (të vendoset dhe klikohet) në tekstin i cili duhet të rregullohet) në tekstin i cili duhet të rregullohet. Atëherë do të aktivizohet dritarja për dialog Text Formatting (�g. 207) i cili aktivizohet gjatë urdhrit të shënimit të tekstit. Këtu mund të prede�nohen shumë elemente të ndryshme në tekstin, të njëjtat të cilët mundje të de�nohen edhe gjatë shënimit të tekstit.

152


De�nimi i stilit të tekstit. Në AutoCAD-in është de�nuar i ashtuquajtur stil standard i tekstit (standard) me ont të caktuar dhe madhësi të shkronjave. Nëse shrytëzuesi dëshiron, mund ta ndryshojë dhe ta krijojë stilin e tij për të shënuar tekst i cili do të jetë me ontin e dëshiruar dhe madhësinë e shkronjave. Me de�nim të stilit shrytëzues të shkronjave, gjatë shënimit të tekstit me urdhrin Multiline text, i njëjti tekst do të jetë i shënuar me parametrat e de�nuar. De�nimi i stilit pronësor të tekstit kryhet me aktivizimin e dritares për dialog nga • meny: Format→ext Style (�g. 209).

Fig. 209

Fig. 210

Në dritaren për dialog jepet emri i stilit të ri (Style Name  New...), emri i ontit (Font Name) stili dhe lartësia e shkronjave, gjerësia e shkronjave (Width Factor), pjerrtësia e shkronjave (Oblique Angle) dhe eektet e tekstit të shkruar. Kur është mbaruar vendosja e stilit të ri të shkronjave shtypet susta Apply  Close. Kështu i de�nuari Stili i ri tekstit, do të paraqitet në shiritin me vegla për stile (Styles). Nëse gjatë shënimit të tekstit (Multiline text dhe Single line Text) selektohet stili shrytëzues, ky do t’i ketë parametrat të cilët i ka vendosur shrytëzuesi (�g. 210).

153

Komunikimi kompjuterik          

Mbaje në mend: Draw  Hatch është urdhri për vijëzim. Vijëzohen vetëm �gurat e mbyllura gjeometrike. Përmirësimi i vijëzimit realizohet me urdhrin Edit Hatch 0se nëpërmjet menysë Modiy  Object  Hatch... Shënimi i tekstit realizohet nëpërmjet menysë Draw  Multiline Text. De�nimi i stilit të tekstit realizohet nëpërmjet menysë Format  Text Style. Draw  Text  Single line Text është vendosje e dukshme e tekstit. Përmirësimi i tekstit realizohet nëpërmjet menysë Modiy  Object  Text  Edit... Nëse teksti është shënuar me urdhrin Single line Text mund të rregullohet vetëm përmbajtja e tekstit. Nëse teksti është shënuar me urdhrin Multiline Text atëherë mund të rregullohen të gjithë elementet e de�nuara më parë.

 Kontrollo njohuritë tuaja! 1. Si aktivizohet urdhri për vijëzim? 2. Ku zgjidhet lloji i vijëzimit (Pattern)? 3. Çka de�nohet me opsionin Scale? 4. Çka de�nohet me opsionin Pick Points? 5. Çka de�nohet me opsionin Select Objects? 6. Me cilin urdhër realizohet përmirësimi i pjesëve të vijëzuara? 7. Cilët lloje të tekstit shënohen në AutoCAD? 8. Si shënohet teksti me aktivizimin e urdhrit Multiline Text? 9. Cilët janë vetitë e Sin�e line Text? 10. Si de�nohet stili pronësor i tekstit? 11. Me cilin urdhër realizohet vendosja e dukshme e tekstit? 12. Me cilin urdhër realizohet përmirësimi i tekstit?

154


18. Kuotimi - Dimension Vizatimet e vizatuara në AutoCAD mund të shrytëzohen, të vendoset teksti, numrat e kuotës dhe inormacionet e tjera të rëndësishme për vizatimet. Gjatë kuotimit në vizatimit vendosen madhësitë e vërteta të rëndësishme për realizimin e objekteve. Për atë, vizatimi duhet të jetë në mënyrë precize i vizatuar, ndërsa kuotimi të jetë në pajtim me standardet projektuese. Të gjithë urdhrat për kuotim gjenden në: • shiritin me vegla: Dimension (�g. 211) • menyja: Dimension

Fig. 211 Nga numri i madh i mënyrave të ndryshme të kuotimit, këtu do të mësohen llojet në vijim: Numri i kuotës ose tekstit (label, text) Viza të pjerrëta (oblique) Dimension line-(vijë kryesore e kuotës) Extension line (vijë ndihmëse e kuotës)

Fig. 212

ë s s ë j i s v ë e t o a u i s k ë g r a l

1. 2. 3. 4. 5.

Linear Dimension – kuotim linear. Radius – kuotim i rrezes. Diametar – kuotim i diametrit. Angular – kuotim i këndit. Continue Dimension – kuotim i kontinuar. 6. Dim Style Control – selektimi i stilit të de�nuar. 7. Dimension Style... –de�nimi i stilit të kuotimit.

Para se të �llohet me kuotimin nevojitet të dihen elementet përbërëse të kuotave dhe emrat e tyre në AutoCad-in (�g. 212):

■ vija kryesore e kuotës - Dimension line; ■ vija ndihmëse e kuotës - Extension line;

t i t k e j b o e a i s ë g r a l

■ viza të pjerrëta - oblique; ■ numër i kuotës ose tekst - label, text;

Fig. 213

■ distanca e kuotës ndihmëse nga objektit (offset rom origin) (�g. 213); ■ distanca e numrit të kuotës nga vija e kuotës (offset rom dim line) (�g. 213). 155


De�nimi i stilit të kuotimit Para së se të �llohet me kuotimin, duhet të de�nohet stili i kuotimit, d.m.th. stili i numrave të kuotës dhe elementet e kuotave. De�nimi i stilit të numrave të kuotës (tekst) (ont dhe lartësi e tekstit ose numrave) realizohet nëpërmjet dritares për dialog Text Style nga menyja Format (�g. 209). De�nimi i elementeve të kuotave realizohet nëpërmjet: • meny: Dimension → Dimension Style...; • shirit me vegla: Dimension → Dimension Style. Hapet dritarja Dimension Style Manager (�g. 214) ku shihen stilet e krijuara dhe karakteristikat e tyre. Në pjesën Styles: është lista nga të gjithë stilet e krijuara. Në pjesën Preview o: me viza, mund të shihen vendosjet e bëra të stilit “me viza”. Nëse doni të krijojmë stil të ri klikohet në sustën New... në anën e djathtë të dritares. Do të hapet dritare e re (�g. 215) ku hapet dritare e re (�g. 215) ku de�nohet emri i stilit New Style Name. Emri i stilit të ri do të paraqitet në shiritin me vegla Dimension në pjesën Dim StyleControl - selektimi i stilit të de�nuar, ku secili stil i ri do të jetë i shënuar. Pasi do të ndahet emri i stilit të ri klikohet në sustën Continue. Paraqitet dritarja New Dimension Style: stili im (�g. 216) ku nëpërmjet kartelave të ndryshme do të modi�kohet stili i ri i kuotimit. Këtu do të jetë sqaruar krijimi i stilit për kuotim me viza të pjerrëta që më së shumti përdoret në ndërtimtari.

Fig. 214

stili im

Fig. 215

156


1. Simbole dhe shigjeta (Symbols and Arrows) (shigjeta ose viza të pjerrëta) (�g. 216): ■ në sektorin Arrowheads de�nohet orma dhe madhësia e vizave të pjerrëta. Në �llim, nga lista me orma të ndryshme zgjidhet kuotimi me viza të pjerrëta –oblique. ■ në listën Arrow Size: de�nohet madhësia e vizave të pjerrëta.

Fig. 216

2. Vija të kuotës (Lines) (�g. 217): ■ sektori Dimension lines ka të bëjë me vijën kryesore të kuotës dhe atë: - Extend beyond ticks: sa vija e kuotës do të del jashtë nga prerja me vijat ndihmëse të kuotës; ■ sektori Evtension line ka të bëjë në vijat ndihmës të kuotave dhe atë: - Extend beyond dim lines: sa vijat ndihmëse të kuotës do të jenë të vazhduara nga vija kryesore e kuotës. - Offset rom origin: largësia ndërmjet vijave ndihmëse të kuotës dhe objekti.

Fig. 217

157


3. Teksti i kuotës (shkronja dhe numra) ( Text) (�g. 218): ■ sektori Text appearance ka të bëjë me: - Text style: stili i numrave të kuotës ose teksti i cili mund të zgjidhet nga stili i krijuar nga më parë nëse klikohet susta - Text heigh: lartësia e shkronjave dhe numrave; ■ секторот Text placement ka të bëjë në pozitën e tekstit në raport të vijës kryesore të kuotës. Vendosjet janë me sa vijon: - Vertical: Above (mbi vijën e kuotës); - Horizontal: Center (në mesin ndërmjet vijave ndihmëse të kuotës); - Offset rom dim line: largësia ndërmjet numrit të kuotës dhe vijës kryesore të kuotës (�g. 213).

Fig. 218

Procedura për kuotim linear Pasi të de�nohet stili i kuotimit �llohet me kuotimin. Më shpesh do të përdoret kuotim linear (Linear Dimension) i cili paraqet kuotim ortogonal të gjatësive dhe gjerësive të objekteve (�g. 219). Kuotimi �llon me klikimin e ikonës Linear Dimension (�g. 211 - ikona 1): • Comand:_dimlinear; • Speciy �rst extension line origin: de�no pikën e parë të objektit-kliko në pikën T 1; • Speciy second extension line origin: de�no pikën e dytë nga objekti-kliko në pikën T 2; • Speciy dimension line location: de�nohet vendi ku do të vendoset vija e kuotës.

Fig. 219

158

Nëse objekti i cili kuotohet është përbërë nga më tepër pjesë, pas kuotimit të anës së parë (�g. 219-pikat T1 dhe T2), vazhdohet me kuotim me klikimin e ikonës Continue Dimension (kuotim i vazhduar) (�g. 211-ikona 5), gjatë së cilës vija e kuotës do të “ngjitet” në pjesën e parë të kuotuar. Pastaj klikohet në pikat T 3, T4, dhe T5 (�g. 219). Ndërprerja e kuotimit realizohet me klikim të sustës Esc. Të gjithë elementet të kuotave sillen si një objekt.


Përmirësimi i kuotave Pas mbarimit me kuotim, nëse është e nevojshme të realizohen përmirësime të tekstit (numri i kuotës) ose të dukjes së të gjitha elementeve të kuotave si vijë kryesore e kuotsë, vija ndihmëse e kuotës ose viza të kuotës. Nëse duam ta rregullojmë vetëm tekstin (numri i kuotës) duhet të klikohet ikona Edit Text (�g. 208) nga shiriti me vegla Modyiy II,selektohet numri i kuotës i cili duhet të rregullohet. Hapet dritarja Text Formating (�g.207), selektohet teksti dhe mund të ndërrohet madhësia e tij, ont, trashje pjerrtësi etj. Nëse duam ta rregullojmë pamjen e vijës kryesore dhe ndihmëse të kuotës, vizat e pjerrëta si dhe në tekstin atëherë duhet të klikohet në ikonën Properties (�g. 220) nga shiriti me vegla Standard. Gjatë asaj hapet dritare me mundësi për ndërrim të më tepër parametrave nga vizatimi (�g. 221). Për ndërrimin e vendosjeve për kuotim selektohet kuota e cila duhet të ndërrohet. Hapet dritarja (�g. 221) ku është treguar vetëm mundësia për ndërrimin në pjesën Lines & Arrows. Me hapje të pjesëve të tjera si Text dhe tjera mund të realizohen përmirësime në të cilën është de�nuar më parë. Ndërrimi është shumë i thjeshtë, për shembull: klikohet në ushën ku është shënuar dimensioni i vizës së pjerrët - Arrow size – dhe ndërrohet numri. Në të njëjtën kohë, ndryshimi duket edhe në vizatimin.

Fig. 220

Mënyrë tjetër e ndryshimit të vendosjeve është nëpërm jet ikonës 7 (Dimension Style...) nga �g. 211. Hapet dritarja Dimension Style Manager (�g. 214) ku për ndryshime të stilit të kuotimit klikohet susta Modiy. Në mënyrën e njëjtë, si de�nomi i stilit të ri, do të ndërrohen ato elemente të cilët janë të nevojshme, dhe atë nëpërmjet vendosjeve të sqaruara në �gurat 216, 217 dhe 218.

Fig. 221

159

Komunikimi kompjuterik   

      

Mbaje në mend: Kuotimi kryhet me urdhrin Dimension. Kuotat janë të përbëra nga: – vija kryesore e kuotës - Dimension line;ù – vija ndihmëse e kuotës - Extension line; – viza të pjerrëta - oblique – ose shigjeta; – numri i kuotës ose tekst - label, text. Të gjithë elementet e kuotës sillen si një objekt. De�nomi i stilit të tekstit të kuotës ose numrit realizohet me urdhrin: Format -» Text Style. Kuotimi lineat �llon me urdhërin Linear Dimension. Vazhdimi i kuotimit realizohet me urdhrin Continue Dimension. Përmirësimi i tekstit të kuotës ose numrit realizohet me urdhrin Edit Text. Përmirësimi i pamjes së elementeve të kuotës dhe të tekstit realizohet me urdhrin Properties. Për kuotimin në gjatës dhe gjerësi zbatohet kuotimi linear.  Kontrollo njohuritë tuaja!

1. Me cilin urdhër realizohet dimensionimi? 2. Prej cilëve elementeve është përbërë kuota? 3. Para se të �llohet me kuotim çka duhet të de�nohet? 4. Çka de�nohet nëpërmjet dritares për dialog Text Style? 5. Çka de�nohet nëpërmjet dritares për dialog Dimension Style Manager? 6. Me cilin urdhër �llohet me kuotimin? 7. Me cilin urdhër vazhdohet me kuotimin? 8. Me cilën urdhër realizohet përmirësimi vetëm i tekstit ose i numrit të kuotës? 9. Çka mund të rregullohet te kuotat me urdhrin Properties? 10. Çarë lloji të kuotimit zbatohet për kuotim të gjatësive dhe gjerësive?

160


19. Rrashet e vizatuara (shtresave) - Layers sqarimet kuotat objekti pamja e shtresave

Fig. 222

Në AutoCAD-in përdoren rrashe vizatuese të cilët mundëso jnë organizim dhe grupim të inormacioneve të ndryshme të për vizatimin. Rrashet vizatuese ose shtresat (layer), mund të mendohen si rrashe të tejdukshme të cilët kur do të përputheshin do ta jepnin pamjen de�nitive të vizatimit (�g. 222). Muret e objektit do të vizatohen në një rrash, mobilet në rrashin tjetër, kuotimi në rrashin e tretë, instalimi elektrik i rrashit të katërt etj. Kjo do të thotë se vizatohen vizatime të ndryshme në rrashe të ndryshme të cilët përputhen njëri mbi tjetrin dhe e japin vizatimin de�nitiv. Secili rrash (layers) karakterizohet me emrin përkatës, ngjyrën dhe llojin e vijës me të cilën vizatohen objektet në atë. Numri i shtresave në një vizatim si dhe numri i objekteve në një shtresë është i paku�zuar. Në këtë mënyrë, lehtësohet pamja e vizatimit si dhe shaqja dhe shtypja e objekteve në vizatimin. Gjatë të vizatuarit është mundësuar manipulim me rrashet: a të jetë përmbajtja e rra-

 Koncepte kryesore: – Rrafshi aktiv (layer) – rrashi në të cilin mund të vizatohet. Vetëm një rrash mund të jetë

aktiv. – – – –

Ngrirja (Freeze) – nëse rrashi ngrin, objektet e këtij rrashi janë të padukshme. Shkrirja (Taw) – objektet e shtresës së ngrirë janë të dukshme. Mbyllje (Lock) – objektet nga shtresa e mbyllur nuk mund të selektohen ose ndryshohen. Shtresa 0 (Layer 0) – krijohet së bashku me hapjen e vizatimit të ri dhe ka ngjyrë si dhe

hapësira për të vizatuar (e bardhë ose e zezë) dhe tip i kontinuar i vijës. Shtresa 0 nuk mund të zbatohet. – Përbërje e shtresës (Layer Properties) – në secilën shtresë mund të ndahet: ngjyra, pamja dhe trashësia e vijës.

ngjyra e shtresës (Color) mbyllja e shtresës (Lock/Unlock) ngrirja e shtresave të reja ngrirja e të gjitha shtresave (Freeze/Thaw) kyçja dhe shkyçja e shtresës (On/Off)

Fig. 223 161


shit e dukshme, e padukshme, që të mundet në atë të vizatohet ose jo etj. (�g. 223).

Krijimi i shtresave (layer) Krijimi i shtresës së re (layer) realizohet nëpërmjet: nëpërmjet: • shiriti me vegla: Layer Properties; • menyja: Format  Layer; • vija e komandës: layer. Që të mundet të shrytëzohet ikona Layer Properties dhe të ndiqet gjendja e shtresave, duhet të jetë i vendosur shiriti me vegla Layers (�g.223). shtresë e re shirje e shtresës shtresë aktuale

Fig. 224

Pas klikimit të ikonës Layer Properties Manager hapet dritarja në �g. 224 në të cilën duhet të kryhen hapat në vijim për krijim të shtresës së re (layer): 1. Zgjidhet opsioni New Layer (shtresë e re) 2. Nën shtresën 0 paraqitet i ri me emrin Layer1. Nëse klikohet në Layer1mund të ndryshohet emri dhe të de�nohet emri tjetër shrytëzues. Emri nuk guxon të përmbajë vende të zbrazëta dhe mund të jetë i përbërë nga më së shumti 31 karaktere. Klikohet në ikonën: shtresë e re, mund të krijohen aq shtresa sa është e nevo jshme. Secila Secila shtresë shtresë emërohet emërohet me emër përkatës përkatës të përmbajtjes së shtresës.

Fig. 225

162

3. Ngjyra e vijave vijave të shtresës shtresës vendoset me klikim të katrorit me emrin Color dhe zgjidhet ngjyra nga paleta e cila do të paraqitet si në �g. 225. Secila shtresë duhet të ketë ngjyrë të ndryshme në vijat.


4. Tipi i vijës në secilën shtresë të re është Continuous, por sipas nevojës ndryshohet me klikimin me emrin Linetype. Gjatë asaj paraqitet dritarja si në �g. 226: Select Linetype-»Load..... Në dritaren ku, para asaj do të paraqitet zgjidhet një nga tipat e vijave të oruara siç është sqaruar më parë. Pasi të de�nohet tipi i vijës më tepër nuk do të qëndrojë Continuous por emri i tipit të ri të zgjedhur të vijës. 5. Trashësia e vijës ndërrohet nëse klikohet nën emrin Lineweight gjatë së cilës hapet dritarja në �g. 227 dhe me selektimin përcaktohet trashësia e vijës për shtresën aktuale.

Fig. 226

Vendosja e shtresës aktuale (layer) Vizatimi gjithmonë kryhet në leer aktual. Në �llim aktual është gjithmonë leer zero (shtresë). Të gjithë objektet të cilët vizatohen, e �tojnë ngjyrën dhe tipin e vijës në pajtim me layerот. Zgjedhje e leer aktuale (leer i ri) kryhet nga lista e shiritit me vegla Layer (�g. 223). Nëse klikohet shigjeta e vogël paraqitet “listë” nga të gjithë leerët e krijuar (�g. 228). Me ikonën Make Object Object’s ’s Layer Current layer në objektin e selektuar për aktual.

Fig. 227

vendoset

Kontrollimi i gjendjes së shtresav shtresavee Kontrollimi kryhet nëpërmjet ikonave të shiritit me vegla Layers (�g. 223), ndërsa ikonat e kanë rëndësinë në vijim: ■ On/Off – kyçje ose shkyçje e shtresës. Kur shtresa është e shkyçur ky është i padukshëm dhe nuk shtypet, por rigjenerohen objektet në atë. ■ Freeze / Thow – kur ka objekt të madh dhe kompleks në një shtresë, që të përshpejtohet puna e operacioneve Zoom dhe Pan, për selitim më të lehtë dhe regjenerim të vizatimit të plotë, disa prej layer, mund të “ngrihen”-Freeze. Në atë rast, layeri i dhënë nuk rigjenerohet, nuk shtypet dhe është i padukshëm. Për atë qëllim shrytëzohet ikona Freeze/Thaw in all viewports nga lista në shiritin Layers.

Fig. 228

163


■ Lock/Unlock – shrytëzohet nëse kryhet modi�kimi i objektit të dhënë nga ndonjë layer, gjatë asaj të jenë të dukshëm layer tjerë në të cilët nuk do të realizohen asnjë ndryshim. Layer i mbyllur është i dukshëm dhe në atë mund të shtohen objekte të reja, por nuk mund të bëhen ndryshime. Aktivizohet me klikim të ikonës në lloj të katinarit k atinarit në shiritin Layers. Shtresat mund të shihen derisa vizatohet. Fshirja kryhet me selektimin e shtresës i cili do të shihet me klikimin e ikonës Delete Layer (shirje e shtresës) (�g. 224). Mund të shihet vetëm layer pa objekte, derisa layer i cili përmban objekte, layeri zero dhe layeri aktual nuk mund të shihen. Transerimi i objekteve nga në shtresë në tjetrën bëhet ashtu që në �llim selektohet objekti, zgjidhet layer ku do të transerohet dhe pastaj klikohet susta Esc.

20. Simbole shrytëzuese-blloqe-Block Grup prej elementeve të lidhura në tërësi të vetme quhet bllok.

Blloqet bëhen nga elemente të cilët shumë shpesh përdoren dhe do të merr nga koha gjithmonë kur duhen përsëri të vizatohen. Ata janë të element gra�ke të gatshme si: dyer, karrige, treulëse, dyulëse, tavolina, gjelbërim etj. Blloqet e krijuara mund të shrytëzohen shumë herë. Përpunohen me zgjedhje të një ose më tepër të objekteve të cilët grupohen që të ormohen bllok i vetëm i emëruar me veti të dhëna. Blloku sillet si një objekt. Nëse duhet të shihet ose zhvendoset pjesë nga blloku, ky duhet të zhvendoset ose të shihet i tëri. Blloqet shumë lehtë mund të ride�nohen sipas nevojës të shrytëzuesit. Gjatë krijimit të një blloku mund të vizatohet në rrashe të ndryshme të vizatimit (layer), me tipa të ndryshme të vijave dhe ngjyrave.



164

Koncepte kryesore: (Base Point) – pika reerente për utje të blloqeve. Më shpesh kjo është qendra – Pika bazë (Base ose këndi nga objekti. – Pika e vendosjes (Insertion Point)-pika në të cilën do të vendoset pika bazë e bllokut gjatë vendosjes. – Ndarja (Explode) – ndarja e bllokut në elementet përbërëse të cilët janë të shrytëzuara për krijim të tij.


Krijimi i bllokut të ri • Shirit me vegla: Draw • meny: Draw  Block  Make (�g. 229); • vija e komandës: block. Përpunimi i bllokut të ri është në mënyrën në vijim: 1. Klikohet në ikonën Make Block gjatë së cilës hapet dritar ja Block De�nition (�g. 230); 2. De�nohet emri i bllokut –Name. Emri i bllokut mund të përmbajë deri 32 shenja, duke përshirë shkronja, numra dhe shenja të tera (_, -,$), pa vend të zbrazët. Nëse tani më ka bllok me emër të njëjtë. Programi do të paralajmërojë se bllok i këtillë ekziston (Block... already exists) dhe parashtron pyetje a të de�nohet përsëri (Rede�ne it? ); 3. De�nohet pika bazë e bllokut me klikim të Pick Point; 4. Selektohet në Selekt Objekt dhe zgjidhen objektet prej të cilëve do të jetë përbërë blloku i ri. 5. Klikohet në sustën ОK.

Fig. 229

Fig. 230

165


Vendosja e blloqeve Blloqet e krijuara në vizatimin vendosen në një nga mënyrat në vijim: • shirit me vegla: Draw • meny: Insert  Block; • vija e komandës: insert. Vendosja e tanimë bllokut të krijuar bëhet në mënyrën në vijim: 1. Klikohet ikona Insert Block. 2. Në dritaren Insert (�g. 231) klikohet nga lista Name: dhe nga lista me blloqe të krijuara zgjidhet emri i bllokut i cili duhet të utet në vizatimin (lavabo). Në këndin e sipërm të djathtë paraqitet �gura e bllokut të selektuar. 3. Nga usha Insertion Point zgjidhet Speciy On-Screan. 4. Nga usha Scale dhe Rotation selektohet Speciy OnScrean. 5. Klikohet susta OK. 6. De�nohet pika e vendosjes (Speciy insertion point). 7. De�nohet vlera për x dhe y ose pika e dytë e vendosjes (Enter X scale actor, speciy opposite corner). 8. De�nohet këndi i rotacionit (Speciy rotation angle <0>:) .

Fig. 231

166

Komunikimi kompjuterik  

              

    

Mbaje në mend: Layer është rrashinë vizatimi ose shtresë e cila karakterizohet me emër përkatës, ngjyrë dhe tip të vijave. Krijimi i Layer të ri kryhet nëpërmjet menysë Format  Layer. Krijimi i shtresës së re kryhet nëpërmjet ikonës Layer në shiritin me vegla Layer. Secila shtresë karakterizohet me pamje të ndryshme, trashësi dhe ngjyrë në vijat. Lista me shtresa në shiritin me vegla Layer shërben për menaxhim me shtresat. On/Off-kyçet ose shkyçet niveli. Leer i shkyçur është i padukshëm, nuk shtypet, por rigjenerohet. Freeze/Thaw – “ngrihet” layer i dhënë. Layer i “ngrirë” nuk rigjenerohet, nuk shtypet dhe është i padukshëm. Lock/Unlock-mbyllet layer i dhënë. Layeri i mbyllur është i dukshëm, mund të shtohen objekte të reja, por nuk mund të kryhen ndryshime. Layer shihet me opsionin Delete nga dritarja Layer Properties Manager. Nuk shihet layer zero, layeri aktual dhe layeri i cili përmban objekte. Blloku është përmbledhje nga elementet gra�ke të cilët sillen si një objekt. Blloku mund të shrytëzohet më shumë herë. Bllok i ri krijohet nëpërmjet menysë: Draw  Block  Make. Në �llim de�nohet emri i bllokut. Pastaj de�nohen elementet e bllokut. Blloku vendoset në vizatimin nëpërmjet menysë: Insert  Block. Blloku mund të ndahet në elementet e përbëra me urdhrin Explode. Lista me blloqe të gatshme gjendet në dritaren Insert  Name e cila paraqitet nëse klikohet ikona Insert Block.

167


 Kontrollo njohuritë tuaja!

1. Çarë rrashi është Layer-i? 2. Në cilën meny gjendet opsioni për krijim të layerit të ri? 3. Me cilën ikonë krijohet layer? 4. Ku gjendet lista e layerit të krijuar? 5. Si kontrollohen layerët? 6. Me çka karakterizohet secili layer? 7. Me cilin opsion realizohet kyçja dhe shkyçja e layerit? 8. Përse shërben opsioni Freeze/Thow? 9. Përse shërben opsioni Lock/Unlock? 10. Si shihet layer i dhënë? 11. Cilët layerë nuk mund të shihen? 12. Çka është blloku? 13. Nga se përbëhet blloku? 14. Si krijohet blloku i ri? 15. Çka de�nohet për bllokun e ri? 16. Si vendoset blloku i krijuar? 17. Çka de�nohet gjatë vendosjes së blloqeve? 18. Si sillen elementet në bllokun? 19. Me cilin urdhër blloku ndahet në elemente përbërëse? 20. Ku gjendet lista me blloqet tani më të krijuara të cilët mund të vendosen?

168


21. Shtypja e vizatimeve Kur do të mbarohet me vizatim, objekti i vizatuar duhet të shtypet në letër nëpërmjet shtypësit ose ploter. Mundësohet shtypja e të dy pajisjeve, varësisht nga ajo me cilën disponon shrytëzuesi. Në librin do të jetë sqaruar mënyra e bartjes së vizatimit në letër me ndihmë të shtypësit (printer).



Konceptet vendimtare: – Orientimi i vizatimit (Drawing Orientation) – pozita e vizatimit në letër; mund të jetë vertikale (portrait) ose horizontale (landscape). – Orientimi vertikal (Portarait) – vizatimi vendoset dhe shtypet ashtu që ana më e vogël e letrës të jetë majë e aqes. – Orientimi horizontal (Landscape) – vizatimi vendoset dhe shtypet ashtu që aqja më e madhe e letrës është majë e aqes. – Sipërfaqja për ta shtypur (Printable Area) – sipëraqja e letrës e cila shrytëzohet për ta shtypur, e bazuar në madhësinë e letrës.

Para se të �llohet me shtypje të vizatimeve de�nohet madhësia dhe pozita e letrës në mënyrën në vijim: 1. Nga menyja File  Page Setup Manager  Modiy...hapet dritarja në �g. 232.

pajisje për të shtypur

madhësia e letrës

pjesë e cila shtypet orientimi i vizatimit

Fig. 232 169


2. Nga usha Paper size �tohet madhësia e letrës (A4 ose ormat tjetër). 3. Nga usha Drawing Orientation zgjidhet orientimi ose vendosja e �etës. 4. Nga usha Plot Area nga lista zgjidhet pjesa nga vizatimi i cili do të shtypet. Pasi do të de�nohen dimensionet dhe vendosja e letrës �llohet me shtypjen e vizatimeve në një nga mënyrat në vijim: • shirit me vegla: Standard  Plot • meny: File  Plot • vija e komandës: plot Procedura e shtypjes është me sa vijon: 1. Zgjidhet urdhri Print. 2. Hapet dritarja për dialog Plot (�g. 233) në të cilën de�nohet modeli i pajisjes me të cilin do të shtypet vizatimi.

Fig. 233 3. Në ushën Plot scale de�nohet përmasa në të cilën shtypet vizatimi.

170


Mënyra më e thjeshtë është nëse zgjidhet opsioni Fit to paper (të përgjigjet në letrën), kështu që vizatimi e zen letrën e plotë. Në këtë rast, përmasa e vizatimit është e panjohur. Që të shtypet vizatimi në përmasa të caktuara de�nohet raporti i milimetrave me njësitë e vizatimit (AutoCad njësitë). Ploted MM = Drawing Units milimetra të vizatuara = njësi në vizatimin Nëse përgjigjet me 5=1, kjo do të thotë se distanca nga 5mm e letrës do të vendoset 1 ACAD njësia në vizatimin e punuar në AutoCAD. Nëse duhet vizatimi të shtypet në përmasa të caktuara atëherë duhet në ushën Plot area në shtypjen What to plot të zgjidhet opsioni Window dhe me dritaren të de�nohet vizatimi i cili duhet të shtypet. Nëse duhet vizatimi të shtypet në përmasa 1:100, atëherë duhet në hapësirën ku de�nohet raporti ndërmjet ACAD njësitë dhe njësitë e vizatuara (milimetrat) të vendoset raporti 0.1=1, ndërsa për përpjesëtim 1:50, duhet të vendoset raporti 0.2 =1. Që të mundet vizatimi të shtypet në përmasa të dëshiruara nevojitet të vizatohet në milimetra. Kështu, vizatimi i vizatuar njëherë do të mund të shtypet në cilën do përmasë, varësisht nga ormati i letrës dhe nga pajisja për ta shtypur. 4. Para se të �llohet me shtypjen duhet të kontrollohet a janë elementet e de�nuara të zgjedhura në mënyrë përkatëse dhe a është i vendosur vizatimi drejtë në �etën në të cilën do të shtypet me klikimin e sustës Preview.. gjatë së cilës do të shihet si duhet vizatimi kur do të shtypej me parametrat e dhënë.

171

Komunikimi kompjuterik  ✓ ✓ ✓ ✓ ✓ ✓

172

Mbaje në mend: Urdhri për të shtypur gjendet në shiritin me vegla Standard  Plot. Meny: File  Plot. Në ushën Pen Parameters de�nohen karakteristikat e penës për të vizatuar. Në ushën Plot, Rotation and Origin de�nohet pozita e vizatimit në �etën. Para se të shtypet vizatimi, duhet të kontrollohet vendosja e tij në �etën me klikim të sustës Preview. Vizatimi duhet gjithmonë të vizatohet në milimetra që të mundet më lehtë të shtypet në cilën do qotë përmasë.


TEST nga Vizatimi teknik me komunikim kompjuterik; Tema: Auto CAD Grupi I Grupi I i pyetjeve me zgjedhje të shumë�shtë: Udhëzim: Me kujdes lexoje secilën kërkesë. Nëse vlerëson se kërkesa është e saktë rrethoje shkronjën S, ndërsa vlerëson se kërkesa nuk është e saktë rrethoje shkronjën J. Përgjigjet e shkarravitura nuk do të kenë pikë..

1. ( 1 ) ( ) Urdhrat Zoom shërbejnë për zhvendosje të vizatimit: S J 2. ( 1 ) ( ) Selektimi i objekteve kryhet me procedurën Windows. S J 3. ( 1 ) ( ) Me urdhrin Move zhvendosen elementet nga një vend në tjetrin . S J 4. ( 1 ) ( ) Urdhri Erase përdoret për të shirë vetëm të një elementi. S J 5. ( 1 ) ( ) ORTHO zbatohet për të vizatuar vetëm vija vertikale dhe/ose horizontale. S J

Grupi i II i pyetjeve me zgjedhje të shumë�shtë: Udhëzim: Nga përgjigjet e oruara vetëm një është e saktë. Lexoni me kujdes secilën pyetje dhe vendos cila përgjigje është e saktë dhe rrethoje përgjigjen e saktë. Përgjigjet e shkarravitura nuk do të kenë pikë.

1. ( 2 ) ( ) Vazhdimi i vijave tepër të shkurta realizohet me urdhrin: a) Trim b) Extend c) Fillet 2. ( 2 ) ( ) Urdhri aktual ndërpritet me klikimin e sustës: a) Offset b) Еѕс c) Window 3. ( 2 ) ( ) Urdhri Polygon shërben për të vizatuar: а) trekëndësha b) vija c) shumëkëndësh të drejtë 4. ( 2 ) ( ) Zgjedhja precize e pikave të objekteve realizohet me urdhrin: a) OSNAP b) Trim c) Mirror 173


5. ( 2 ) ( ) Fotogra�mi paralel i objekteve realizohet me urdhrin: a) Offset b) Extend c) Trim 6. ( 2 ) ( ) Selektimi i objekteve realizohet me procedurën: a) Polygon b) Array c) Crosing 7. ( 2 ) ( ) Vazhdimi i vijave të shkurta realizohet me urdhrin: a) Break b) Extend c) Mirror 8. ( 2 ) ( ) Zmadhimi i vetëm një pjese nga vizatimi realizohet me urdhrin: a) Zoom window b) Zoom previous c) Zoom 9. ( 2 ) ( ) Fotogra�m pasqyrimi i objekteve realizohet me urdhrin: a) Polygon b) Mirror c) Extend 10. ( 2 ) ( ) Përsëritja e urdhrit të mëparshëm realizohet me: а) klikim të sustës Ѕраѕе b) klikim të sustës Enter c) me ndihmë të miut

Grupi i III i pyetjeve me lidhje: Udhëzim: Në vijat, aër koncepteve nga kolona e djathtë shëno shkronjat nga nocionet të cilët përgjig jen në kolonën e majtë. Përgjigjet e shkarravitura nuk do të kenë pikë.

1. ( 5 ) ( ) А. Polygon B. Mirror C. Extend Ç. Arc D. Ofset

nota pikat 174

_____ otogra�m pasqyrues _____ vazhdimi i vijave të shkurta _____ vizatimi i harkut _____ otogra�mi paralele _____ shumëkëndëshi

1 0 - 15

2 16 - 19

3 20 - 23

4 24 - 27

5 28 - 30


TEST nga Vizatimi teknik me komunikim kompjuterik; Tema: Auto CAD Grupi II Grupi i parë i pyetjeve me zgjedhje të shumë�shtë: Udhëzimi: Me kujdes lexo secilën kërkesë. Nëse vlerëson se kërkesa është e saktë rrethoje shkronjën S, ndërsa nëse mendon se kërkesa nuk është e saktë rrethoje shkronjën J. Përgjigjet e shkarravitura nuk do të vlerësohen me pikë.

1. ( 1 ) ( ) Fotogra�m pasqyrues i objekteve realizohet me urdhrin Mirror: S J 2. ( 1 ) ( ) Urdhri Offset përdoret për kopjim të objekteve S J 3. ( 1 ) ( ) Për zhvendosej të objekteve përdoret urdhri Copy. S J 4. ( 1 ) ( ) Me OSNAP markezët realizohet zgjedhje precize e pikave. S J 5. ( 1 ) ( ) Urdhri Trim shërben për vazhdimin e elementeve të shkurta. S J

Grupi i II i pyetjeve me zgjedhje të shumë�shtë Udhëzimi: Nga përgjigjet e oruara vetëm njëri është i saktë. Lexo me kujdes secilën pyetje, vendos cila përgjigje është e saktë dhe rrethoje shkronjën para përgjigjes së saktë. Përgjigjet e shkarravitura nuk do të kenë pikë.

1. ( 2 ) ( ) Me urdhrin Zoom realtime zmadhohet ose zvogëlohet: а) vizatimi i plotë b) vetëm një pjesë nga vizatimi c) nuk ndërrohet asgjë 2. ( 2 ) ( ) Urdhri Mirror shërben për: а) otogra�mi i objekteve b) otogra�mi pasqyrues i objekteve c) kopjimi i objekteve 3. ( 2 ) ( ) Prerja e elementeve tepër të gjata realizohet me urdhrin: a) Rotate b) Scale c) Trim 4. ( 2 ) ( ) Vizatimi i rrathëve realizohet me urdhrin: a) Circle b) Arc c) Draw 5. ( 2 ) ( ) Vizatimi i vijave realizohet me urdhrin: 175


6. ( 2 ) (

7. ( 2 ) (

8. ( 2 ) (

9. ( 2 ) (

10.( 2 ) (

a) Polygon b) Circle c) Line ) Urdhri Pan realtime shërben për: а) lëvizje të vizatimit lartë-poshtë dhe majtas -djathtas b) zmadhimi i vizatimit c) zvogëlimi i vizatimit ) Vizatimi i harkut realizohet me urdhrin: a) Polygon b) Arc c) Line ) Selektimi i objekteve realizohet që objekti të: а) shihet ose modi�kohet b) zmadhohet c) zvogëlohet ) Nëse urdhri në radhën e komanduese është në kllapa <> do të thotë se: а) me klikim të Enter do të realizohet b) me klikim të Еѕс do të ndërpritet c) me klikim të klikut të djathtë do të realizohet ) Nëse në rendin komandues shënohet Comand: kjo do të thotë se: а) nuk mundemi të vizatojmë b) ka urdhër tjetër i cili duhet të realizohet c) mund të jepet urdhër i ri

Grupi III me lidhje: Udhëzimi: Në vijat aër nocioneve nga kolona e djathtë shëno shkronjat nga nocionet të cilët përgjigjen në kolonën e majtë. Përgjigjet e shkarravitura nuk do të kenë pikë.

1. ( 5 ) ( ) А. Arc B. Copy C. Crossing Ç. Erase D. Еѕс

nota pikat

176

_____ procedura për selektim të objekteve _____ shirja e gabimeve të bëra _____ ndërprerja e urdhrit aktual _____ kopjimi i objekteve _____ vizatimi i harkut rrethor

1 0 - 15

2 16 - 19

3 20 - 23

4 24 - 27

5 28 - 30


Literatura e shfrytëzuar:

1. Арх. Гордана Дулиќ: Техничко цртање со читање на проекти - за I година - издавач: Завод заучебници и наставни сретства, Белград, 1988 година 2. Љубица Гагиќ: Нацртна геометрија - издавач: Завод за учебници и наставни сретства, Белград, 2004 година 3. Ќирил Колудровиќ: Техничко цртање во слики, со вежби - издавач: Научна книга, Белград 1985 година 4. Проф. Д-р Коста Мангаровски: Основи на компјутерска техника, Универзитет „Св. Кирил и Методиј”, Скопје, Архитектонски факултет 5. Раде Кнежевиќ: Auto CAD 2D, прирачник за архитектура и градежништво - издавач: Завод за учебници и наставни сретства, Белград, 2004 година 6. Вуле Алексиќ: Примена на компјутерите во градежништвото, издавач: Завод за учебници и наставни сретства, Белград, 2004 година 7. Auto CAD 2000, Прирачник за обука на Autodesk

177

vizatim me kompjuter.pdf

Recommend Documents