UJI HA CEPAT DAN HA LAMBAT.docx

UJI HA CEPAT DAN HA LAMBAT, UJI HI CEPAT DAN HI LAMBAT, UJI PRESIPITASI AGAR, DAN INOKULASI VIRUS PADA TELUR AYAM AYAM BEREMBRIO BEREM BRIO I. TUJUAN a. Mengetahu !"#$e%u", &e'an$&e, 'egunaan %a" HA %an HIte$t te"ha%a! ("u$ ND ). Mengetahu *a"a u+ !"e$!ta$ aga" *. Mengetahu 'atan '#&!e'$ anta"a A) $!e$-' te"ha%a! antgen %. Mengetahu *a"a n#'ua$ n#'ua$ ("u$ !a%a teu" aa& )e"e&)"# II. TINJAUAN PUSTAKA ( VIRUS V"u$ a%aah $uatu unt n#n$eue" ang &n&a &e&!una !"#ten %an a$a& a&n#. V"u$ )e")e%a %engan &'"##" &'"##"gan$&e gan$&e an 'a"ena $/at0$/at )e"'ut atu ("u$ hana &engan%ung $aah $atu a$a& nu'eat $a+a, DNA atau RNA. Untu' "e!"#%u'$na "e!"#%u '$na hana &e&e"u'an a$a& nu'eat $a+a. V"u$ t%a' &e&' 'e&a&!uan 'e&a&! uan untu' &e&!e")ana' %" % ua" $e h%u!. D ua" $e h#$!e$, ("u$ te"%a!at $e)aga !a"t'e ("u$ atu ("#n. V"#n te"%" %a" a$a& nu'eat %an $eu)ung !"#tenna ang %$e)ut 'a!$%. Pa"t'e ("u$ n %$e)ut nu'e#*a!$%. Nu'e#'a!$% Nu'e#'a!$ % a%a ang %aa& 'ea%aan tean+ang %an a%a ang te")ung' te")ung'u$ u$ #eh $uatu &e&)"an $eu)ung. Se)aga *#nt#h nu'e#'a!$% ang tean+ang %a!at %te&u'an ("u$ M#$a' te&)a'au, ("u$ 'ut %an A%en#("u$. Dan $e)aga *#nt#h nu'e#'a!$% nu'e#'a!$ % ang %)ung'u$ &e&)"an $e $eu)ung aah ("u$ n1uen2a %an ("u$ he"!e$. V"u$ %a!at &e"u$a' $eu"uh '#&!e'$ $e %an &en&)u'an 'e"u$a'an  +a"ngan, )e"*a'0)e"*a' )e"*a'0)e"*a' ne'"#$$ ne'"#$$ %an !"ngan $$. La2&na La2&na h#$!e$ ("u$ ("u$ atu tu&)uh0tu&)uhan, tu&)uh0tu&)uha n, he3an %an &'"##"gan$&e4 S*hege, 5667 8. ( VIRUS NE9CASTLE DISEASE Ne3*a$te %$ea$e 4ND8 &e"u!a'an $uatu !ena't !e"na/a$an %an $$te&', ang )e"$/at a'ut %an &u%ah $e'a &enua" ang %$e)a)'a %$e)a)'an n #eh ("u$ ang &ene"ang )e")aga +en$ ungga$ te"uta&a !a%a aa&. Pena't n +uga %'ena %engan )e")aga na&a, atu P$eu%#/#3 !e$t, P$eu%#(#g P$eu%#(#ge e !e$t, At!$he ge1uge!e$t, ge1uge!e$t, P$eu%#!#ut" !a:ue, a(an !e$t, A(an %$te&!e", Ran'het %u$ea$e, Tete# %$ea$e, K#"ean /#3 !a:ue %an A(an !neu&#en*e!hat$. Ne3*a$te %$ea$e &e"u!a'an $uatu !ena't ang )e"$/at '#&!e', #eh 'a"ena $#at %an $t"an ("u$ ang )e")e%a %a!at &en&)u'an (a"a$ ang )e$a" %aa& %e"a+at 'e!a"ahan %a" !ena't, te"&a$u' !a%a $!e$e$ ungga$ ang $a&a, &$ana aa& 4Ta)u,;<<<8. V"u$ ND %a!at %%ent-'a$ %engan &ehat &#"/##gna &engguna'an &'"#$'#! ee't"#n %an %a!at %engan u+ $e"##g$. U+ $e"##g$ ang %a!at %!a'a anta"a an he&agutna$ 4HA8, ha&)atan he&agutna$ 4HI8, net"a$a$ ("u$ %aa& e&)"# aa&, net"a$a$ ("u$ %aa& 'utu" $e, MIT te$t, Egg )t, ELISA, aga" ge !"e$!ta$ 4AGP8. Se%ang'an antgen ("u$ %a!at %a*a' %engan te hn' &&un#h$t#'&a %an &&un#1u#"e$*en*e &&un#1u#" e$*en*e 4Ste!hen, 56=<8. Pena't n %$e)a)'an ("u$ ND ang te"g##ng genu$ A(an Pa"a&>#("u$ %an /a& Pa"a&>#("%ae ang &e"u!a'an ("u$ RNA ang &e&!una gen#& $nge $t"an%e% 4$$8 %engan !#a"ta$ negat/. Pa"a&>#("u$ )e")entu' $angat !e#&#"-' )a$ana )e")entu' )uat %engan %a&ete" 5<<0?<< n&, teta! a%a +uga ang )e")entu' -a&en. V"u$ ang te"g##ng genu$ !a"a&>#("u$ !a"a&>#("u$ %a!at %)e%a'an %a" ("u$ anna #eh 'a"ena a%ana a't-ta$ neu"a&n%a$e ang t%a' %&' #eh ("u$ an !a%a /a& Pa"a&>#("%ae. Pa"a&>#("%ae. V"u$ ND &e&!una a't-ta$ )##g' atu 'e&a&!uan 'e&a&! uan untu' &engagutna$ %an &enghe&#$$ $e %a"ah &e"ah atau /u$ %engan $e0$e te"tentu, &e&!una 'e&a&!uan 'e&a&!uan neu"a&n%a$e %an 'e&a&!u 'e&a&!uan an untu' )e"e!'a$ % %aa& $e0$e te"tentu4Ta)u, ;<<<8. Be"%a$a"'an Be"%a$a"' an ata$ 'e$a&aan antgen' !a%a u+ he&agutna$ nh)$ 4HI8, &a'a

%'ena 6 $e"#t!e A(an Pa"a&>#("u$, atu !a"a&>#("u$ t!e 5 4PMV058 $a&!a PMV06. Danta"a 6 $e"#t!e te"$e)ut &a'a ("u$ ND te"&a$u' %aa& PMV05 ang &e"u!a'an ("u$ ang te"!entng !a%a ungga$. A(an Pa"a&>#("u$ t!e0; 4PMV0;8 %a!at %te&u'an !a%a )u"ung, te"&a$u' )u"ung !eha"aan %an +a"ang !a%a aa& atau 'a'un. A(an Pa"a&>#("u$ t!e0@ 4PMV0@8 %a!at %te&u'an !a%a )u"ung !eha"aan %an 'a'un % 'ana%a, USA, UK, Pe"an*$ %an Je"&an 4enne",566@8. Be"%a$a"'an ata$ ("uen$na, &a'a ("u$ ND %a!at %)e%a'an &en+a% gau" (e#gen', &e$#gen' %an ent#gen'. Pe&)agan te"$e)ut )e"%a$a"'an ata$ 3a'tu 'e&atan e&)"# $eteah %$unt' #eh ("u$ ND te"tentu &eau $ea!ut aant#$ . 3a'tu 'e&atan e&)"# untu' gau" (e#gen' a%aah 'u"ang %a" < +a& , gau" &e$#gen' $e'ta" <06< +a& %an gau" &t#gen' e)h %a" 6< +a& . )e")aga gau" ("u$ ND te"$e)ut %!a'a untu' &enata'an ("$ ang $angat ("uen, &#%e"at ("uen %an 'u"ang ("uen. Se&ua a(an !a"a&>#("u$ tu&)uh %%aa& teu" aa& )e"tuna$. Be")aga $#at %an $ta"an ("u$ ND )e")e%a %aa& 'e&a&!uan %an 3a'tu ang %)utuh'an untu' &e&)unuh teu" aa& )e"tuna$. Pa%a aa& , !at#gene$ta$ %a" ("u$ ND te"uta&a %!enga"uh #eh gau" ("u$ ND, "ute n/e'$, u&u" aa& %an '#n%$ ng'ungan 4Ta)u, ;<<<8. V"u$ ND ang te"uta&a )e"e!'a$ % %aa& $aau"an !en*e"naan a'an &ene)a)'an a%ana /e$e$ ang te"*e&a" #eh ("u$ te"$e)ut. Penua"an ("u$ ND  +uga %a!at te"+a% $e*a"a #"a a')at nge$t /e$e$ ang &engan%ung ("u$ te"$e)ut atau!un $e*a"a t%a' ang$ung &eau !a'an atau &nu&an ang te"*e&a" atau !e"nhaa$ a')at &engh"u! !a"t'e /e$e$ ang &enge"ng 4enne", 566@8. Penua"an ("u$ ND %a!at $e*a"a ang$ung %a" aa& ang $a't 'e aa& ang !e'a, teta! %a!at +uga te"+a% $e*a"a t%a' ang$ung &eau )ahan, aat atau !e'e"+a ang te"*e&a" ("u$ te"$e)ut. Ca"a !enua"an ("u$ ND %a" aa& ang $a't 'e aa& ang !e'a te"gantung !a%a te&!at )e"e!'a$ %a" ("u$ te"$e)ut. Aa& ang &enun+u''an ge+aa gangguan !e"na/a$an a'an &ene)a)'an a%ana u%a"a )e"*a&!u" tt' a" ang &engan%ung ("u$ ND ang )e"a$a %a" &u'u$ aa& $a't. Penua"an ("u$ ND %a!at te"+a% $e*a"a nhaa$ 4Ta)u, ;<<<8. V"u$ ND %a!at %te&u'an %aa& teu" aa& ang te"n/e'$ ("u$ te"$e)ut ta! !enua"an $e*a"a t"an$#(a"a &ung'n t%a' te"+a% #eh 'a"ena e&)"# $u%ah &at $e)eu& teu" &eneta$. V"u$ n +uga %a!at &ene&)u$ 'e"a)ang teu" untu' &engn/e'$ e&)"#4enne", 566@8. ( HEMAGLUTINASI DAN PENGHAMBATAN HEMAGLUTINASI V"#n %a" )e)e"a!a 'eua"ga ("u$ )e"'atan %engan $e %a"ah %an &ene)a)'an he&agutna$. Ba ant)#% $!e$-' %an ("u$ %*a&!u" $e)eu& %ta&)ah $e %a"ah &e"ah, he&agutna$ a'an %ha&)at. U+ !engha&)atan he&agutna$ te"nata $en$t/ 'e*ua untu' t#ga("u$, $angat $!e$-', 'a"ena u+ tu &engu'u" ant)#% ang )e"'atan !a%a !"#ten !e"&u'aan ang !ang ga&!ang &engaa& !e"u)ahan antgen'. D $a&!ng tu, u+ n $e%e"hana &eng%ent-'a$ $#at %a" ("u$ ang &ene)a)'an he&agutna$4ennne", 566@8. Be)e"a!a ("u$ &a&!u &engagutna$'an $e %a"ah &e"ah. Ke&a&!uan n $e)aga *#nt#h %a" a't(ta$ )##g' %an a't(ta$ n %a!at %ha&)at #eh ant)#% te"tentu. S$ !a"t'e ("u$ ang $!e$-' %a!at )e"nte"a'$ %engan "e$e!t#" &u'#!"#ten !a%a $e %a"ah &e"ah %an !e"&u'aan $e an. Inte"a'$ %a" $$ "e$e!t#" %an ("#n &e&)uat agutna$ $e %a"ah &e"ah &en+a% ta&!a'. En2& ("u$ neu"a&n%a$e &e&e*ah 'atan anta"a ("u$ %an $e, %an &ee!a$ 'e%uana 'e %aa& a"utan. Antgen a%aah )agan ("u$ ang &engan%ung 'atan %an antgen %a" ("u$ %guna'an untu' u+ he&agutna$4Ste!hen, 56=<8 V"u$0("u$ A(an %a!at &engagutna$ $e %a"ah &e"ah, te"&a$u' %%aa&na NDV 4Ne3*a$te D$ea$e V"u$8, V"u$ n1uen$a %an ("u$ a%en#("u$5;. Ha&)atan %a" agutna$ #eh ant)#% $!e$-' &e"u!a'an %a$a" %a" u+ HA %an HI *e!at !a%a 'a*a )en%a. U+ HA %an HI *e!at !a%a 'a*a )en%a &e"u!a'an u+ ang $e$ua %an *e!at %a'u'an ang !ene"a!anna e)h ua$ untu' '#nt"# )e")aga !ena't A(an $e!e"t Ne3*a$te D$ea$e &au!un M*#!a$&#$$.Te$ HA !#$t/ a'an &enun+u''an

a%ana $u$!en$ ag"egat e"t"#$t ang )e"'e!ng0'e!ng. HI *e!at !a%a 'a*a )en%a &enun+u''an !#$t/ a!a)a t%a' te"hat agutna$ !a%a *a"an '#"#aant#$ ang %)e" ant$e"u& NDV. U+ HA *e!at )a$ana %!a'a untu' &eng%ent-'a$ ("u$ ang &a&!u &enghe&agutna$ e"t"#$t aa&. Se%ang u+ HI *e!at )a$ana %!a'a untu' %ent-'a$ NDV. U+ HA a&)at %guna'an untu' &engetahu tte" ("u$, 'e&a&!uan ("u$ %aa& &engn/e'$ ang %tan%a %engan a%ana he&agutna$ e"t"#$t. Tte" ("u$ %a!at %'etahu %engan &ehat $u&u"an te"a'h" !a%a n#&#" te"tngg 4 en% !#nt 8 ang &enun+u''an a%ana he&agutna$ !#$t/. Ha tu %tan%a %engan a%ana ag"egat0ag"egat % %a$a" $u&u" 4Ste!hen, 56=<8. P"n$! %a" u+ HI a&)at a%aah &engetahu a%ana ant)#% ang &a&!u &engha&)at !"#$e$ he&agutna$ #eh ("u$. U+ n untu' &enentu'an tt' ant)#% te"ha%a! he&agutna$ NDV. Ba te"%a!at ant)#% %aa& +u&ah &en*u'u! untu' &e&)entu' '#&!e'$ %engan ("#n, he&agutna$ %ha&)at, %an e"t"#$t &engen%a!. Se)a'na )a ant)#% te"%a!at %aa& +u&ah ang t%a' &en*u'u! &a'a e"t"#$t %agutna$ #eh ("u$ %an &e&)entu' en%a!an 4Aan, 56=8. He&agutna$ #eh ("u$ ND %a!at %htung %an % )a3ah '#n%$ $tan%a" %aa& *a"an %a!at % hat. Rea'$ HA %a!at % ha&)at #eh $e"u& &&une ang $!e$-'. Be)e"a!a $t"an ("u$ ND %a!at %tun+u''an ("uen$na %aa& a't(ta$ HA %engan e"t"#$t &a&aa %an %aa& !ana$ ang $ta). Antgen ang t%a' $gn-'an t%a' %a!at %a!#"'an4Pu"*ha$e, 5668. ( AGAR GEL PRESIPITATION ATAU UJI PRESIPITASI AGAR P"e$!ta$ antgen #eh ant)#% %a!at !ua te"+a% !a%a &e%u& $e&$#% ang )a$a %!a'a atu aga". U+ n %$e)ut aga" ge !"e$!tat#n te$t. P"n$! %a" u+ n atu a%ana 'atan ant)#% $!e$-' %engan antgen. U+ n %a!at %$e)ut +uga %engan %#u)e &&un#%/ut#n te$t atau #u*hte"#n$ %#u)e %/ut#n ang &ene&!at'an antgen ant)#% !a%a aga" &u"n ang te"!$ah %aa& *a3an !et". Da!at %te&u'an )ah3a Ag  A) &ene)a" 'e %aa& aga" &u"n. Dan !a%a a3a !e&)entu'an !ta !"e$!ta$ %$e)a)'an 'a"ena a%ana 'e$e&)angan "a$# anta"a Ag0A). J'a te"+a% 'ee)han antgen, &a'a !ta !"e$!ta$ ang te")entu' a'an )e"ge"a' &en%e'at $u&u"an ant)#%. Me$'!un te"+a% %/u$ ang "a%a %a" $u&u"an, !ta !"e$!ta$ ta&!a' $e!e"t eng'ungan %anta"a $u&u"an Ag0A)4Aan, 56=8.a't#"0/a't#" ang &e&!enga"uh %/u$ % anta"a 'atan antgen %an ant)#% atu )e"at &#e'u, )entu', '#n$ent"a$ antgen %an ant)#% %an $uhu ang &enng'at 4Pu"*ha$e, 5668. ( INOKULASI VIRUS 9aau!un %te&u'an )ana' tehn' %agn#$$ $e*a"a *e!at untu' !ena't ("u$, $#a$ ("u$ &a$h &e"u!a'an $tan%a" e&a$ ang ha"u$ % !a'a )an%ngan )ag &et#%e ang e)h )agu$. D $a&!ng tu, $#a$ ("u$ &e"u!a'an $atu0$atuna &et#%e ang %a!at &en%ete'$, %engan &eng%ent-'a$ ("u$ ang $u%ah %'etahu $e)eu&na atau )ah'an &ene&u'an agen ang $e!enuhna )a"u 4enne", 566@8. V"u$ %a!at % tana& &eau tga *a"a atu 5. IN VIVO Dengan *a"a n ("u$ %a!at %tana& !a%a he3an a)#"at#"u& ang !e'a. Met#%e n &e"u!a'an &et#%e ang !e"ta&a 'a %aa& &enana& ("u$. Met#%e n %a!at %guna'an untu' &e&)e%a'an ("u$ ang %a!at &en&)u'an e$ ang ha&!" &"! &$ana MDP atau Ve$'ua" St#&att$ !a%a $a!. He3an a)#"at#"u& ang %guna'an anta"a an &en*t, t'u$ !uth, 'en* atau!un &a"&ut ;. IN OVO Met#%e n &e"u!a'an !ena&aan ("u$ !a%a teu" aa& ang )e"e&)"#. Met#%e n %a!at %a'u'an %engan )e")aga *a"a F ( In#'ua$ !a%a "uang '#"#aant#$ Ba$ana %guna'an e&)"# aa& %engan u&u" 5<05; ha". Ja"u& %&a$u''an  n* %engan $u%ut 7? %an %n+e'$'an <,50<,; & ("u$ ang a'an %n#'ua$'an. Seteah

7<07= +a& *a"an teu" ang $u%ah %n'u)a$ %a!at % u+ untu' he&agutna$ %engan &e&)uat u)ang 'e* !a%a 'e"a)ang % !ngg" %a" "#ngga u%a"a. Dengan aat $e&!"#t ang $te" %an +a"u&na, %a&) <,50<,; & *a"anna. Ca&!u" <,? *a"an teu" %engan !e")an%ngan ang $a&a %a" 5< $u$!en$ %a" $e %a"ah ang % *u* )e"$h %aa& !ate. Puta" !ate %an hat agutna$ $eteah 5 &ent. Ca"an aant#$ ang te"n/e'$ % !anen $eteah 507 ha" n#'ua$ %a'u'an. Untu' &en*egah %a"ah %aa& *a"an, e&)"# %$&!an $e&aa& %aa& $uhu 7C 'e&u%an n+e'$ 'e"a)ang %e'at "#ngga u%a"a %an )u'a 'e"a)ang te"$e)ut %engan !n$et $te". Me&)"an % te'an 'e ata$ #' $a*' %an *a"an % a&) %engan $!ut an %&a$u''an 'e %aa& *a3an. Kutu" *a"an te"$e)ut untu' &enghn%a" *a"an te"'#nta&na$ )a'te" 4Ste!hen, 56=<8. ( In#'ua$ !a%a &e&)"an '#"#aant#$ In#'ua$ !a%a e&)"# u&u" 5<055 ha" a%aah ang !ang *#*#'. Teu" %eta''an h#"$#nta % ata$ te&!at teu". D$n/e'tan 'e"a)ang %$e'ta" "uang u%a"a %an %ae"ah an % ata$ e&)"# teu". Buat u)ang !a%a %ae"ah te"$e)ut %an %!e"%aa& ag hngga &en*a! &e&)"an 'e"a)ang. V"u$ %n#'ua$'an !a%a &e&)"an '#"#aant#$ %an u)ang %tutu! %engan n %an % n'u)a$. Seteah @0 ha" '#"#aant#$ &e&)"an ang te"n/e'$ %a!at % !anen %engan &engeua"'an #' $a*' %an e&)"# $e*a"a hat0hat tan!a &e&)uat &e&)"an e!a$ %a" 'e"a)ang. A"ea n#'ua$ %a!at % hat %engan a%ana e$ !a%a CAM $e)eu& %e!a$ %a" 'e"a)ang. ( In#'ua$ !a%a #' $a*' In#'ua$ %a'u'an !a%a e&)"# u&u" ? 0  ha". P#$t n#'ua$ % n'u)a$ $ea&a @0 5< ha". V"u$ % n#'ua$'an !a%a )agan #' $a*' %an %+aga +angan $a&!a te"'#nta&na$ )a'te". @. IN VITRO In#'ua$ ("u$ %engan &et#%e n %a'u'an %engan &enana& ("u$ !a%a 'utu"  +a"ngan. Se*a"a u&u& 'utu" +a"ngan te"%" %a" +a"ngan h%u! ang % a&) $e*a"a a$e!t$ %a" he3an h%u!, $eteah tu +a"ngan % *a&!u" %engan !a$&a, $e"u&,E'$t"a' +a"ngan %an $u$!en$ ang %a'u'an %aa& ga"a& )ue" ang 'e&u%an % $&!an % %aa& ta)ung atau )#t#. V"u$ 'e&u%an %n#'ua$'an %an %n'u)a$'an ;0? ha" 4Ste!hen, 56=<8. ( PERKEMBANGAN VIRUS DALAM TELUR BEREMBRIO  Teu" aa& )e"e&)"# teah a&a &e"u!a'an $$te& ang teah %guna'an $e*a"a ua$ untu' $#a$, !e"'e&)angan %an 'a"ate"$a$ a(an ("u$ $e"ta untu' &e&!"#%u'$ (a'$n ("u$. E&)"# %an &e&)"an !en%u'ungna &ene%a'an 'e"aga&an t!e $e ang %)utuh'an untu' 'utu" )e")aga t!e ("u$ ang )e")e%a. Ke)e"ha$an %aa& &eng$#a$ %an &enge&)ang'an ("u$ te"gantung !a%a )e)e"a!a '#n%$ atuF "ute n#'ua$, u&u" e&)"#, te&!e"atu" n'u)a$, 3a'tu n'u)a$ $eteah n#'ua$, (#u&e %an !engen*e"an %a" n#'uu& ang %guna'an,$tatu$ &un 'e#&!#' %&ana teu" aa& )e"a%a4Pu"*ha$e,56=6 8Teu" $e)a'na )e"a$a %a" 'e#&!#' ang )e)a$ %a" !at#gen $!e$-' 4 $!e$-* !ath#gen /"ee 1#*' 8atau +'a t%a' &ung'n%a!at &engguna'an teu" %a" 'e#&!#' )e)a$ ant)#% NDV. Penggunaan teu" %a" 'e#&!#' ant)#% !#$t/ a'an &engu"ang 'e&a&!uan ("u$ untu' tu&)uh %an )e"ha$na $#a$ ("u$. Se+aan %engan )ana'na $$te& untu' $#a ("u$, %)utuh'an *a"a untu' &en%ete'$ n/e'$ ("u$. Bu't t%a' ang$ung %a" n/e'$ ("u$ !a%a e&)"# aa& %a!at %'etahu %a" $atu atau e)h 'e+a%an )e"'ut atu F 'e&atan e&)"#, !e&)entu'an e$ !a%a CAM $e!e"t e%e&a atau !e"'e&)ang !a', e$!a%a e&)"# $e!e"t 'e'e"%an , he&#"ag *utaneu$, !e"'e&)angan #t#t %an )u'u ang a)n#"&a, a)n#"&ata$ !a%a #"gan ($*e"a te"&a$u' !e&)e$a"an he!a" %an en, !e"u)ahan 3a"na 'eh+auan !a%a 'a',/#*ne'"#t' !a%a he!a". Met#%e ang ang$ung %an !a$t untu' n/e'$ ("u$ !a%a e&)"# aa& &e!ut F 'e&a&!uan *a"an a&n#naant#$ %an untu' &ene)a)'an he&agutna$ %a" RBC aa&, !enggunaan te'n' $e"##g$ %an &#e'ua", &'"#$'#! ee't"#n. Ha"u$ %!e"hat'an untu' %a!at &e&)e%a'an e$ ang &ung'n %$e)a)'an #eh a%ana )a'te" %an agen an 4Pu"*ha$e , 56=6 8.

St"u'tu" teu" e&)"# Lang$ung %)a3ah *a'ang teu" te"%a!at&e&)"an 'ut teu" ang -)"n#u$. Me&)"an &e&)ata$ $eu"uh !e"&u'aan %aa& teu" %an &e&)entu' "#ngga u%a"a !a%a $$ tu&!u teu". Me&)"an 'ut teu" )e"$a&a %engan *ang'an teu" &e&)antu &e&!e"tahan'an nt"egta$ &'"#)##g %a" teu", $e&enta"a te"+a%na %/u$ ga$ 'e%aa& %an 'eua" teu". D$t")u$ ga$ %%aa& teu" %)antu %engan !e&)entu'an CAM ang $angat )e"(a$'ue" ang )e"/ung$ $e)aga #"gan "e$!"a$ e&)"#. Pe&)entu'an &e&)":an n te"+a% )e"%e'atan %engan &e&)"an teu" $e!an+ang teu". Sea&a !e&)entu'an, &e&)"an &e&)entu' "uangan ang "eat/ )e$a" %$e)ut 'ant#ng aant#$ ang &engan%ung ?05< & *a"an aant#*. E&)"# $e*a"a ang$ung %'eng #eh &e&)"an a&n#n ang &e&)entu' 'ant#ng a&n#n ang )e"$ 50; & *a"an a&n#n. E&)"# &ee'at !a%a 'ant#ng 'unng teu" ang )e"#'a$ '"a0'"a %tengah teu" %an &enu!a 'e)utuhan nut"$ untu' !e"'e&)angan e&)"# 4 Pu"*ha$e, 56=6 8. A$a teu" %an !"#$e%u" $e)eu& n'u)a$  Teu" aa& /e"t 'u"ang %a" $atu &nggu ha"u$ )e"a$a %a" 'e#&!#' ang $ehat, a't/, %an )e)a$ !at#gen 4 SP, $!e$-* !at#gen /"ee 8 ang $e*a"a te"atu" %!e"'$a untu' ("u$ ungga$ %an )a'te" !at#gen !a%a u&u&na. Teu" )e"e&)"#ang %guna'an %a!at )e"a$a %a" $!e$e$ an, &$ana F !uuh, )e)e', 'a'un. Pa%a n%u' ang &un ant)#% %a!at %te&u'an !a%a 'unng teu". Teu" %a" n%u' aa& ang !#$t/ant)#% %a!at %guna'an untu' $#a$ %an !e"'e&)angan )a "ute n#'ua$ $ean &eau 'ant#ng 'unng teu". P"#$e%u" $#a$ ha"u$ $ee$a $e)eu& e&)"# &en*a!a u&u" 5? ha" n'u)a$ 4 3a'tu %&ana ant)#% &ua %a)$#)$ #eh e&)"# %an )e"$"'ua$ %aa& ("u$ 8. E&!at "ute ang !ang u&u& untu' n#'ua$ !a%a teu" )e"e&)"# &eau "uang aant#$, 'antung 'unng teu",CAM,%an 'ant#ng a&n#n4Pu"*ha$e,56=68

III. MATERI DAN METODE A. U+ He&agutna$ 4HA8, U+ He&agutnat#n Inh)t#n 4HI8 %an U+ P"e$!ta$ Aga" 4UPA8  Mate" a. Aat F 0 Ka*a )en%a 0 Tu$u' gg 0 K#ta' !e&)a*a agutna$ 0 P!et 5 & %an ? & 0 Peat &'"# 0 O(en 0 P!et &'"# ). Bahan F 0 Ca"an '#"#aant#$ 0 E"t"#$t aa& <,?  %an ;,?  0 PBS 4Ph#$!hat Bue" Sane8 !H  0 Se"u& !e'at 0 V"u$ 0 La"utan aga" 0 =,?  NaC 0 <,5  Phen#  Met#%e

 HA *e!at !a%a 'a*a )en%a  Tete$'an $etete$ *a"an '#"#aant#$ %ata$ 'a*a )en%a   Tete$'an $etete$ $u$!en$ e"t"#$t aa& ;,?  % %e'at tete$an *a"an '#"#aant#$, %te&!at ang )e"+auhan tete$'an !ua $u$!en$ e"t"#$t aa& $e)aga '#nt"#  Ca&!u" *a"an '#"#aant#$ %an $u$!en$ e"t"#$t aa& %engan &engg#ang0 g#ang'an 'a*a )en%a atau %engan )atang '#"e' a!, tu$u' gg atau a!'at#"   Tunggu ? &ent  Pe"'$a % ata$ '#ta' !e&)a*a agutna$  HA  a'an te"hat a%ana $u$!en$ ag"egat e"t"#$t ang ta&!a' )e"'e!ng0'e!ng  Ban%ng'an %engan '#nt"#, tete$an e"t"#$t ang t%a' %*a&!u" %engan *a"an '#"#aant#$  HI cepat pada kaca benda  Tete$'an $etete$ *a"an '#"#aant#$ % %ua te&!at ang te"!$ah ; *& !a%a 'a*a )en%a   Tete$'an $etete$ $e"u& ant NDV !a%a $aah $atu tete$an *a"an '#"#aant#$, *a&!u" %an tunggu ? &ent   Tete$'an e"t"#$t aa& !a%a 'e%ua tete$an, *a&!u", tunggu ? &ent, a&at % ata$ '#ta' !e&)a*a agutna$  Ba !a%a tete$an ang %)e" $e"u& ant NDV t%a' te"hat agutna$ %an tete$an an &enun+u''an agutna$ &a'a ("u$ ang %u+ NDV. Ba 'e%uana a%a agutna$ )e"a"t ("u$ ang tu&)uh )u'an NDV  Kaau t%a' a%a agutna$ !a%a 'e%uana, %an )a a%a !e"tu&)uhan ("u$ )e"a"t )u'an ("u$ ang &a&!u &engagutna$ e"t"#$t aa& § HA lambat dengan pelat mikro I$ u)ang n#. 505; !a%a !eat &'"# %engan PBS <,
Ma$u''an PBS <,<;? & hana !a%a u)ang 5 %an 5;  Ma$u''an ("u$ 7 HA !a%a u)ang ;055 $e)ana' <,<;? & &engguna'an !!et <,<;? &  Ca&!u" %engan &engg#ang'an !ate, tunggu @< &ent  Ma$u''an e"t"#$t aa& <,?  $e)ana' <,
). Bahan F 0 Teu" aa& )e"e&)"# 0 La"utan$u$!en$ ant)#t'a 0 La"utan PBS !H ,; 0 Ka%u a'a$ 0 Pa"a-n !a%at 0 A'#h# <  %engan !"e!a"at I#%u& #"gan'  Met#%e Pe"'$a teu"0teu" )e"e&)"# ang teah %e"a&'an 5<057 ha" %engan a&!u % 'a&a" gea!, a!a'ah &at atau h%u!

  Teu"0teu" )e"e&)"# ang h%u! %)e" tan%a %engan !en$ %&ana eta' 'e!aa e&)"# %an )ata$ "#ngga ha3a  A&) teu" ang a'an %n#'ua$'an, $u* ha&a'an 'utu) ang &engan%ung "uang ha3a %an 'e"a)ang % ata$ e&)"# ang teah %)e" tan%a ta% %engan &engg#$#''an I#%u& tn*tu"e atau a'#h# <  %ta&)ah )#*%)eta%ne  Buatah u)ang % ata$ e&)"# %an % 'utu) ang &engan%ung "uang ha3a %engan &e&a'a )#" 'e* atau ge"n%a  In#'ua$'an <,5 & $u$!en$ ("u$ ang teah %$a!'an %engan &e&!e"guna'an 'anue ang *u'u! hau$ 'e %aa& "uang aant#$  Lu)ang %tutu! %engan !a"a-n ang $u%ah %*a"'an, u)ang % 'utu) +uga %tutu! %engan !a"a-n  E"a&'an teu" )e"e&)"# te"$e)ut $ea&a ;0@ ha" %aa& &e$n teta$ IV. HASIL a. U+ HA *e!at !a%a 'a*a )en%a ( E"t"#$t aa&  *a"an '#"#aant#$  ta&!a' $u$!en$ ag"egat e"t"#$t ( E"t"#$t aa& tan!a *a"an '#"#aant#$  t%a' a%a $u$!en$ ag"egat e"t"#$t ). U+ HI *e!at !a%a 'a*a )en%a ( Ca"an '#"#aant#$  $e"u& ant NDV  e"t"#$t aa&  t%a' t e"+a% agutna$ 0 Ca"an '#"#aant#$  e"t"#$t aa&  ta&!a' a%ana agutna$ *. U+ HA a&)at !a%a !eat &'"# U"utan Agutna$ $a&!a !eat n#  Tte" ("u$ 7= Rata0"ata tte"  7=7  5; Daa& <,; & *a"an aant#$ te"%a!at 5; HA unt ("u$ %. U+ HI a&)at !a%a !eat &'"# U"utan Agutna$ $a&!a !eat n#  Tte" ("u$ ;; Rata0"ata tte" ant)#%  ;;7  ?,? e. U+ !"e$!ta$ aga" T%a' te")entu' ga"$ !"e$!ta$ )e"3a"na !uth %anta"a $e"u& %an antgen 4 ("u$8 /. Penana&an teu" aa& )e"e&)"# %an !anen *a"an aant#$ V . PEMBAHASAN U+ HA *e!at  Tu+uan %a" u+ HA a%aah &engetahu 'e&a&!uan ("u$ untu' &engagutna$ ("u$. Untu' u+ HA *e!at &a'a ("u$ %aa& *a"an aant#$ %tete$'an 'e 'a*a )en%a, 'e&u%an %%e'at tete$an te"$e)ut %tete$'an $u$!en$ e"t"#$t aan ;@,? %an

$atu tete$ ag % te&!at ang )e"anan $e)aga *#nt"#. Ca&!u"'an ("u$ %engan e"t"#$t tunggu &a &ent %an a&at a!a'ah a%a ag"egat atau t%a'. Daa& !"a't'u& na&!a' e"t"#$t han*u" )e"'e!ng Q 'ee!ng 'a"ena a%ana !"#$e$ he&agutna$ %a" !"#ten he&agutnn ("u$ te"ha%a! e"t"#$t. V"u$ &e&' !"#ten he&agutnn ang &a&!u &engagutna$ e"t"#$t. UJI HA a&)at Pa%a u+ HA a&)at %a!at %a&at )entu' he&agutna$ e"t"#$t !a%a %a$a" ta)ung ang )e")entu' $e!e"t )unga. Untu' u+ HA a&)at te"a&at "ea'$ ha&agutna$ !a%a !eat &'"# "ata Q "ata $a&!a !eat ang 'etga %an 'ee&!at. Tte" ("u$ ang %!e"#eh "ata Q "ata a%aah 5; HA unt ("u$ +a% %aa& <,; & *a"an aant#$ %!e"#eh te"%a!at ("u$ 5; HA unt 4 HA unt a%aah $atuan !enghtungan ("u$8. Inte"!"eta$ %a" %ata a%aah +'a tte" ("u$ tngg &a'a !"#gn#$ana 'u"ang )a' 'a"ena n/e'$ ang )e"+aan %aa& tu)uh )e"ang$ung $gn-'an. Pa%a u+ n )$a  +a% "ea'$ agutna$ ang te"+a% $u%ah t%a' a'u"at ag 'a"ena !enga&atan %a'u'an $u%ah aga' a&a $eteah te"+a%na !"#$e$ "ea'$ agutna$ $ehngga )$a  +a% te"*a&!u" %engan "ea'$ eu$ 'a"ena ("u$ +uga &e&' !"#te neu"a&n%a$e ang &a&!u &engeu$ "ea'$ agutna$ ang $u%ah +a%. UJI HI *e!at P"n$! HI a%aah %engan u+ n %ha"a!'an "ea'$ agutna$ %a" !"#ten ("u$ %a!at %*egah %engan ant)#% antgen ang te"%a!at %aa& $e"u&. Pa%a u+ *e!at te"hat %a"ah t%a' &engaa& agutna$ 'a"ena antgen ("u$ ang &engagutna$ atu aggutnn %'at #eh ant)#% %aa& $e"u& $ehngga t%a' &e&' 'e&a&!uan untu' &engagutna$. UJI HI a&)at &engguna'an !eat &'"# Pa%a u+ a&)at %guna'an !eat &'"# $e)ana' 7 )a"$, ha n %&a'$u%'an aga" ha$ ang %%a!at e)h a'u"at atu %engan &e"ata0 "ata'an ha$ ang %%a!at %a" ta! )a"$. Pa%a u+ HI a&)at *#nt"# ("u$ a%aah u)ang n# 55, *#nt"# e"t"#$t a%aah u)ang n# 5; %an *#nt"# $e"u& a%aah u)ang n# 5. U+ n %a!at %guna'an untu' &enentu'an tte" ant)#% ang a%a %aa& $e"u& %a"ah aa& %an &a&!u %guna'an untu' &engetahu $e+auh &ana tng'at 'e'e)aan aa& te"ha%a! ("u$ te"$e)ut. Pa%a !"a't'u& %guna'an ("u$ 7 HA atu ("u$ ang $u%ah &engaa& !engen*e"an @ > %engan *a"a &en*a&!u" 5 )agan ("u$ %engan @ )agan !engen*e". Seteah @< &ent 'e&u%an %a%a'an !e&)a*aan %engan *a"a &e&"ng'an u)ang 7?<. Pa%a u+ n %!e"#eh ha$ ang )e"(a"a$. E"t"#$t ang &eeeh !a%a %e"et E, , G, H )e"tu"ut0 tu"ut a%aah ;, @, 5, @ %engan %e&'an tte" ang %!e"#eh a%aah "ata Q "ata ?,?. Inte"!"eta$ %a" %ata a%aah +'a tte" ant)#% te"ha%a! ND tng &a'a !"#gn#$ana )a' 'a"ena tu)uh &e&!una "e$!#n ang )a' %aa& u!aa untu' &engata$ gangguan n/e'$. UJI Aga" Ge P"e$!ta$ U+ n )e"tu+uan untu' &engetahu a!a'ah $e"u& atau ant)#% ang %te$t &e"u!a'an ant)#% $!e$-' te"ha%a! ("u$ %guna'an ang teah %'etahu. U+ n %a!at !ua %guna'an untu' &engetahu ("u$ $!e$-' ang %a!at )e"ea'$ %engan ant)#% ang teah %'etahu. Ja% !"#$e$ "ea'$na %a!at %)a'. Pa%a u+ aga" ge !"e$!ta$ %guna'an !u"e aga" %a" Eu*he&a $!n#$u&. Rea'$ !#$t/ a'an %tun+u''an %engan a%ana ga"$ !"e$!ta$ ang )e"3a"na !uth ang a%a anta"a ant)#% %engan ("u$ ang %guna'an. Ha n te"+a% 'a"ena ("u$ atau antgen %a!at )e"%/u$ &eau !#"0!#" ge %an )e"ea'$. V"u$ ang &e&' 'e*#*#''an %engan +en$ ant)#% ang %guna'an a'an )e"ea'$ !#$t! %engan &e&)entu' 'atan antgen0ant)#% )e"u!a ga"$ !"e$!tat )e"3a"na !uth. Pa%a !"a't'u& t%a' %te&u'an a%ana ga"$ !"e$!tat 3a"na !uth, ha n %&ung'n'an %$e)a)'an 'a"ena 'e$aahan !"#$e%u" u+, /a*t#"0 /a*t#" e'$te"na $e!e"t 'ee&)a!an, $uhu, '#n$ent"a$ atau /a*t#" nte"na $e!e"t 'et%a' *#*#''an anta"a ("u$ %engan ant)#% ang %guna'a $ehngga t%a' a%a "ea'$ antgen0 ant)#%.

Kee&)a)an ha"u$ $e$ua untu' nte"a'$ ("u$ %engan ant)#%. J'a 'ee&)a)an "en%ah &a'a aga" a'an *e!at 'e"ng $ehngga !#" Q !#" &enge* %an antgen Q ant)#% t%a' )$a )e"ea'$ %an %/u$ t%a' )$a )e"+aan $e*a"a &a'$&a. Suhu ang *#*#' +uga ha"u$ %!e"t&)ang'an 'a"ena $uhu %a!at )e"!enga"uh te"ha%a! 'ee&)a)an, $uhu ang )a' a%aah $uhu 'a&a" anta"a ;0 @<< C %an $e$ua %engan $uhu %&ana ("u$ %a!at )e"tahan %an $u"((e. K#n$ent"a$ antgen %an ant)#% a'an &enentu'an a!a'ah &a$ng Q &a$ng &e&' 'e*u'u!an +u&ah &#e'u $ehngga ("u$ %a!at )e"'atan. Ant)#% %an antgen ang *#*#' &enentu'an a%a t%a'na ga"$ !"e$!ta$. K#n$ent"a$ aga" &enentu'an e)a"na !#" Q !#", $ehngga &enentu'an 'e&a&!uan %/u$ %a" antgen %an ant)#%, !H a'an &e&!enga"uh 'e$ta)an $t"u'tu" antgen ant)#% ang 'e%uana &e"u!a'an !"#ten. In#'ua$ teu" %engan ("u$ ND P"a't'u& n %guna'an untu' &engetahu 'utu" ("u$ %engan &engguna'an teu". Kutu" ("u$ %a!at %a'u'a %engan *a"a n((# atu %aa& he3an !e"*#)aan, $e*a"a n#(# %engan &engguna'an teu" %an $e*a"a n(t"# %engan &engguna'an 'utu" $e. Pe"*#)aan &enana& ("u$ ND %a'u'an %engan teu" u$a 605< ha" 'a"ena !a%a 3a'tu te"$e)ut teu" )e"e&)"# %aa& '#n%$ a(a)ta$ %an $en$t(ta$ !ang )a' untu' !enana&an ("u$. Dguna'an teu" SP %a" n%u' ang gn#t#)#t'. Teu" n %na $te" %an %a!at %guna'an untu' n#'ua$ %engan )a' tan!a a%ana '#nta&na$ %a" )e")aga !a"a$t atau!un )a'te" ang %a!at %tua"'an %a" n%u'  +'a n%u' !e"nah te"n/e'$ atau &en%a!at'an ant)#% 'e'e)aan %a" n%u'. V"u$ hana &a&!u )e"e!'a$ %aa& $e ang h%u! 'a"ena %aa& $e ang &at atau )ahan $ntet$ )a$ana ("u$ hana $e)aga !a"t'e ne"t ang t%a' &e&' "e$!#n "ea'$ te"ha%a! ng'ungan $e'ta"na. Se)eu& %guna'an teu" %te"#!#ng, ha n %&a'$u%'an aga" %a!at %'etahu a!a'ah teu" &engan%ung e&)"# ang $ehat %an h%u!. A%ana e&)"# %a!at %hat %a" a%ana !e"ge"a'an %aa& teu" $aat %te"#!#ng, %e&'an +uga a%ana !e&)uuh %a"ah ang na&!a' e)h )e$a". Seteah %te"#!#ng %an %!a$t'an teu" )e"e&)"# h%u! &a'a teu" %)e" )eta%n  #%ne %uu $e)aga %e$n/e'tan aga" t%a' te"+a% '#nta&na$ $aat !enana&an ("u$. Lau %)#" %an ("u$ %n+e'$'an !a%a "#ngga '#"#aant#$. Lau %tutu! &engguna'an !a"an $#%u& aga" !e"tu&)uhan ("u$ tan!a '#nta&na$ %a" ua "%an %n'u)a$ $ea&a ;0@ ha" %engan !#$$ tega' "#ngga u%a"a )e"a%a %ata$. a't#"0/a't#" ang %a!at &e&!enga"uh '#n%$ !e"tu&)uhan ("u$ a%aah "ute n#'ua$, u&u" e&)"#, te&!e"atu"e n'u)a$, a&a 3a'tu n'u)a$, (#u&e %an !engen*e"an n#'uu&, ang %guna'an, $tatu$ &un %a" n%u' atau 'e#&!#' %a"&ana teu" )e"a$a. Me&)u'a teu" aa& Ca"a &e&)u'a e&)"# a%aah %engan *a"a &engguna'an !n$et e&)"# %)u'a !a%a )agan "#ngga u%a"a au $ea!ut *#"#aant#$ %)u'a, e&)"# %!ngg"'an %engan &engguna'an !n$et %!ngg"'an e&)"#na untu' &en%a!at'an "#ngga '#"#aant#$. Ke&u%an *a"anna %a&) %engan &engguna'an $!ut. E&)"# teu" %a&) %an %a&at, ta! %aa& !"a't'u& 'ta t%a' )$a &e&)an%ng'an %engan e&)"# n#"&a 'a"ena e&)"#na %a" teu" *#nt"# t%a' a%a. V. KESIMPULAN 5. V"u$ ND 4Ne3*a$te D$ea$e8 %n#'ua$ !a%a "uang *h#"# 0 aant#$. ;. Teu" %n#'ua$ ("u$ ND 4Ne3*a$te D$ea$e8 tan!a e&)"# &engaa& he&#""hag. @. V"u$ %a!at %'u&!u'an %engan &enga&) *a"an aant#$. 7. Pa%a u+ he&agutna$ 4HA8 *e!at te"+a% he&agutna$ e"t"#$t aa& #eh ("u$ ND 4Ne3*a$te D$ea$e8 ang %tun+u''an %engan a%ana ag"egat atau !"e$!tat. ?. Pa%a u+ HI a&)at %a!at %tentu'an tte" ant)#% a%aah ?,? %an tte" ("u$ a%aah

5; HA unt ("u$.  Pa%a u+ !"e$!ta$ aga" 4UPA8 t%a' te")entu' ga"$ !"e$!ta$.