Mijo Matošević, prof.
Zbirka grafofolija
TEHNOLOGIJA OBRADE I MONTAŽE Prvi dio: TEHNIČKI MATERIJALI Drugi dio: POSTUPCI RUČNE OBRADE METALA Treći dio: POSTUPCI SPAJANJA METALA I LIJEVANJA Četvrti
dio: POSTUPCI STROJNE OBRADE METALA
1
Prvi dio: TEHNIČKI MATERIJALI GF - 01
Svojstva materijala
GF - 02
Osnove metalografije
GF - 03
Osnove kristalizacije
GF - 04
Peći za dobivanje sirovog i lijevanog željeza
GF - 05
Prerada sirovog željeza u čelik
GF - 06
Prerada čelika u poluproizvode lijevanjem
GF - 07
Prerada čelika u poluproizvode valjanjem
GF - 08
Prerada čelika u poluproizvode vučenjem i istiskivanjem
GF - 09
Toplinska obrada čelika
GF - 10
Toplinska obrada čelika - žarenje
GF - 11
Toplinska obrada čelika - kaljenje i popuštanje
GF - 12
Toplinska obrada čelika - poboljšanje i površinsko kaljenje
GF - 13
Termokemijske obrade čelika - cementiranje i nitriranje
GF - 14
Sinterirani materijali
GF - 15
Bakar i legure bakra
GF - 16
Aluminij i legure aluminija
GF - 17
Plastične mase
GF - 18
Korozija
GF - 19
Ispitivanje čvrstoće materijala
GF - 20
Ispitivanje tvrdoće materijala
2
Prvi dio: TEHNIČKI MATERIJALI GF - 01
Svojstva materijala
GF - 02
Osnove metalografije
GF - 03
Osnove kristalizacije
GF - 04
Peći za dobivanje sirovog i lijevanog željeza
GF - 05
Prerada sirovog željeza u čelik
GF - 06
Prerada čelika u poluproizvode lijevanjem
GF - 07
Prerada čelika u poluproizvode valjanjem
GF - 08
Prerada čelika u poluproizvode vučenjem i istiskivanjem
GF - 09
Toplinska obrada čelika
GF - 10
Toplinska obrada čelika - žarenje
GF - 11
Toplinska obrada čelika - kaljenje i popuštanje
GF - 12
Toplinska obrada čelika - poboljšanje i površinsko kaljenje
GF - 13
Termokemijske obrade čelika - cementiranje i nitriranje
GF - 14
Sinterirani materijali
GF - 15
Bakar i legure bakra
GF - 16
Aluminij i legure aluminija
GF - 17
Plastične mase
GF - 18
Korozija
GF - 19
Ispitivanje čvrstoće materijala
GF - 20
Ispitivanje tvrdoće materijala
2
Drugi dio: POSTUPCI RUČNE OBRADE METALA GF - 21
Mjerenje pomičnim mjerilom
GF - 22
Mjerenje mikrometrom
GF - 23
Mjerenje komparatorom
GF - 24
Mjerenje univerzalnim kutomjerom
GF - 25
Radno mjesto za ručnu obradu, stezanje i pridržavanje predmeta
GF - 26
Ocrtavanje i obilježavanje – alati i pravila rada
GF - 27
Sječenje
GF - 28
Piljenje
GF - 29
Turpijanje - alati
GF - 30
Turpijanje – postupak rada
GF - 31
Grecanje
GF - 32
Ručno narezivanje i urezivanje navoja
GF - 33
Rezanje lima
GF - 34
Ravnanje limova i profila
GF - 35
Savijanje limova pod kutom
GF - 36
Savijanje limova pod lukom
GF - 37
Savijanje profila i cijevi
GF - 38
Previjanje limova
GF - 39
Kovanje - ručno
GF - 40
Kovanje - strojno
3
Treći dio: POSTUPCI SPAJANJA METALA I LIJEVANJA GF - 41
Spajanje vijcima i maticama
GF - 42
Spajanje vijcima i maticama - matice i osiguranje vijaka i matica
GF - 43
Spajanje zaticima i svornjacima
GF - 44
Spajanje klinovima
GF - 45
Spajanje zakivanjem
GF - 46
Spajanje lemljenjem
GF - 47
Spajanje plinskim zavarivanjem - radno mjesto
GF - 48
Spajanje plinskim zavarivanjem - postupak rada
GF - 49
Spajanje elektrolučnim zavarivanjem - radno mjesto
GF - 50
Spajanje elektrolučnim zavarivanjem - postupak rada
GF - 51
Elektrolučno zavarivanje u zaštitnom plinu i pod zaštitnim prahom
GF - 52
Termičko odvajanje
GF - 53
Zavarivanje pritiskom
GF - 54
Postupak lijevanja u pješčane kalupe
GF - 55
Postupak lijevanja u metalne kalupe
4
Četvrti
dio: POSTUPCI STROJNE OBRADE METALA
GF - 56
Osnove teorije rezanja
GF - 57
Osnovna gibanja alata i predmeta obrade
GF - 58
Brzina rezanja, površina poprečnog presjeka strugotine i sile rezanja
GF - 59
Alati za bušenje, razvrtavanje i upuštanje
GF - 60
Bušilice
GF - 61
Alati za tokarenje - tokarski noževi
GF - 62
Univerzalna tokarilica i osnovni pribor
GF - 63
Alati za glodanje - glodala
GF - 64
Univerzalna glodalica i osnovni pribor
GF - 65
Alati za brušenje - brusne ploče
GF - 66
Brusilice
GF - 67
Blanjanje
GF - 68
Provlačenje
GF - 69
Honanje i lepanje
GF - 70
Specijalni postupci obrade
5
GF - 01
Svojs tva materij ala
GF - 02
Osnov e metalog rafije
Unutarnja struktura metala
Metalna veza 1 - ioni metala 2 - elektroni 3 - elektronski omotač
Kri stalne rešetke
Polimo rfi ja željeza
GF - 03
Osnove kristalizacije
Faze kristalizacije
Mješani kristali
1 - zrno kristala 2 - granica zrna 3 - osnovni metal 4 - slobodni prostor 5 - legirajuć i element
Lomljivost strugotine
1 - nož 2 - predmet obrade 3 - kut klina 4 - struktura materijala 5 - područ je loma
Kristali mješanci
1 - zrno osnovnog kristala 2 - zrno legirajuć eg elementa 3 - granica zrna
Struktura čelika
1 - zno perlita 2 - zrno ferita 3 - kristali željeza 4 - kristali Fe 3C
GF - 04
Peći za dobivanje sirovog i lijevanog željeza
Postrojenje visoke peći 1 - željezna ruda 2 - koks 3 - dodaci 4 - grotlo 5 - ispust 6 - zagrijač i zraka 7 - grotleni plin 8 - zagrijani zrak 9 - svježi zrak 10 - dimnjak I - Zona predgrijavanja II - Zona redukcije III - Zona taljenja
Kupolna peć 1 - omotač peć i 2 - vatrostalna obloga 3 - dovod zraka 4 - predpeć nica 5 - troska 6 - rastaljeno željezo 7 - ispust 8 - odvod 9 - peć nica I - čvrsto stanje II - zona taljenja III - rastaljeno stanje A - svježi zrak B - otvor za punjenje: blokovi sirovog željeza komadi sivog lijeva koks talionički dodaci
GF - 05
Prerada sirovog željeza u čelik
Postupci dobivanja čelika
1 - Visoka peć 2 - željezna ruda 3 - koks 4 - talioni čk i dodaci 5 - Mješalica sirovog željeza 6 - Šahtna peć 7 - željezna ruda, redukcijska sredstva 8 - dodaci 9 - staro željezo 10 - LD konvertor 11 - Elektroluč na peć 12 - Vakuum postrojenje 13 - kontinuirano lijevanje 14 - lijevanje ingota
LD konvertor Upuhivanje kisika
1 - Konvertor 2 - dovod kisika 3 - odvod plinova 4 - cijev za kisik 5 - sirovo željezo 6 - č elik 7 - lonac za izlijevanje
Elektrolučna peć Lijevanje čelika
1 - dovod struje 2 - elektrode 3 - poklopac peć i 4 - vrata 5 - troska 6 - č elik 7 - lonac za izlijevanje č elika 8 - lonac za izlijevanje troske
GF - 06
Prerada čelika u poluproizvode lijevanjem
Vakuum postupak 1 2 3 4 5
- lonac sa taljevinim - komora - lijevani mlaz - kokila za ingote - usisavanje
Kontunuirano lijevanje 1 - lonac 2 - taljevina 3 - međ u spremnik 4 - kokila 5 - komora za hla đ enje 6 - stroj za ravnanje 7 - rezanje
GF - 07
Prerada čelika u poluproizvode valjanjem
Valjaoničko postrojenje
1 - Potisna peć 2 - poluproizvod 3 - komora za pranje 4 - pripremni valjaoni č ki stan
5 - valjaoni č ka pruga 6 - č eli č ni poluproizvod 7 - vodeno hlađ enje 8 - grani č nik
Valjaonički stanovi
Valjci za valjanje 1
2
1 - glatki valjci 2 - kalibrirani valjci
1 - duo valjaoni čki stan
2 - trio valjaonički stan
1 - poluproizvod 2 - kuć ište 3 - gornji valjak 4 - donji valjak
1 - poluproizvod 2 - kuć ište 3 - gornji valjak 4 - donji valjak 5 - srednji valjak
Valjaonički poluproizvodi
3 - kvatro valjaonički stan 1 - poluproizvod 2 - kuć ište 3 - gornji valjak 4 - donji valjak 5 - potisni gornji valjak 6 - potisni donji valjak
Valjanje cijevi
1 - okrugli komad 2 - kosi valjci 3 - trn
GF - 08
Prerada čelika u poluproizvode vučenjem i istiskivanjem
Prerada čelika hladnim vučenjem A - Neposredno vuč enje B - Posredno vuč enje 1 - Pripremni materijal 2 - Matrica - alat za vuč enje 3 - Izlazni oblik 4 - Trn 5 - Kliješta
Prerada čelika istiskivanjem 1 - Matrica - alat za izlač enje 2 - Polazni materijal 3 - Istisnuti oblik 4 - Klip 5 - Vodeno staklo
GF - 09
Toplinska obrada čelika
Dijagram stanja željezo - ugljik
Zagrijavanje i hlađenje čelika sa 0,8 % ugljika 1 - atomi željeza 2 - atom ugljika
GF - 09
Toplinska obrada čelika - žarenje
Temperature žarenja čelika
1 - Žarenje radi ukljanjanja unutarnjih naprezanja Rekristalizaciono žarenje 2 - Meko žarenje 3 - Normalizacijsko žarenje 4 - Difuziono žarenje
Promjena strukture pri žarenju
GF - 11
Toplinska obrada čelika - kaljenje i popuštanje
Postupak kaljenja i popuštanja čelika
Temperature kaljenja i popuštanja
1 - Temperature popuštanja 2 - Temperature kaljenja
GF - 12
Toplinska obrada čelika - poboljšanje i površinsko kaljenje
Dijagram poboljšanja čelika 1 - Temperatura kaljenja 2 - Temperatura popuštanja Kaljenje: a - zagrijavanje b - zadržavanje c - naglo hlađ enje Popuštanje: d - zagrijavanje e - naglo hlađ enje f - postupno hlađ enje A - Nezakaljeni č elik Ferit - perlit struktura B - Zakaljeni č elik Martenzit struktura C - Poboljšani č elik Poboljšaana struktura
Plameno kaljenje
1 - dovod vode 2 - dovod plina 3 - vodeni mlaz 4 - plamen 5 - površina kaljenja 6 - zakaljena površina
Indukcijsko kaljenje
1 - indukcijski namotaji 2 - izmjeni č na struja 3 - hlađ enje vodom
a - nezakaljena površina b - površina kaljenja c - zakaljena površina
GF - 13
Termokemijske obrada čelika - cementiranje i nitriranje
Cementiranje 1 - predmet za cementiranje 2 - č vrsto sredstvo za cementiranje 3 - solna kupka 4 - plinska peć 5 - peć za zagrijavanje 6 - sredstvo za hlađ enje a - tvrda površina b - žilava jezgra
Nitriranje 1 - zaštitni poklopac 2 - motor ventilatora 3 - ventilator 4 - izolacija peć i 5 - grijač i 6 - ulošci 7 - dovod amonijaka
GF - 14
Sinterirani materijali
Dobivanje sinteriranih dijelova A - Dobivanje praha B - Prešanje praha C - Sinteriranje 1 - prah 2 - žig 3 - forma 4 - predmeti 5 - peć za zagrijavanje a - č estice praha b - šupljine c - ostaci šupljina
I - popunjenost volumena 10 - 40% II - popunjenost volumena 50 - 70% III - popunjenost volumena 70 - 98%
Primjena sinteriranih materijala Filter iz sinterirane mjedi
Primjena tvrdih metala
A - tokarski nož B - rotacioni nož C - alat za vučenje 1 - držač 2 - ploč ica od tvrdog metala
Klizni ležaj iz sinterirane bronce
Zup čanik iz sinteriranog čelika
Primjena oksidno keramičkih materijala
1 - držač 2 - ploč ica od tvrdog metala
GF - 15
Bakar i legur e bakra
Prerada i elektr oli za bakra
A - Postrojenje za flotaciju B - Šahtna peć C - Konvertor D - Plamena peć 1 - sirova ruda 2 - prerađ ena ruda ( 30%Cu) 3 - koks, pijesak 4 - bakar 5 - troska 6 - pijesak 7 - svježi zrak 8 - sirovi bakar 9 - vodena para 10 - gorivi plin ≈
a - katoda b - anoda cd - elektrolit ef-
Elektrolitski bakar 99,9 % Cu Primjena legura na bazi bakra i c ink a - mjedi Mjedi za lijevanje
Mjedi za gnje čenje
Primjena legura na bazi bakra i kos itr a - bro nce Bronce za lijevanje
Bronce za gnječenje
GF - 16
Alum inij i legure aluminij a
Dobivanje aluminija
1 - Boksit 2 - Spremnik pod tlakom 3 - Mulj 4 - Filter 5 - Dodavanje Na(OH 3 ) 6 - Kristalizacioni spremnik 7 - Al(OH 3 ) 8 - Rotaciona peć
a - dovod struje b - ugljene elektrode c - obloga pe ć i d - rastaljeni kriolit e - rastaljeni aluminij
A - Kontinuirani lijev B - Lijevanje oblika C - Lijevanje u seriji
1 - Valjanje 2 - Istiskivanje 3 - Vuč enje 4 - Kovanje 5 - Lijevanje
Primjena legura na bazi alumi nij a
GF - 17
Plastične mase
Termopasti
Duroplasti
1 - primjena polietilena 2 - primjena polivinilklorida 3 - primjena polistirola 4 - primjena poliamida 5 - primjena akrilnog stakla 6 - primjena politetraflouroetilena
1 2 3 4
- primjena fenolne smole - primjena poliesterske smole - primjena epoksi smole - primjena poliuretanske smole
Elastomeri
GF - 18
Kor ozija
Kemijs ka kor ozija
Galvanski Galvanski element element
1 - Cink elektroda 2 - Željezna elektroda 3 - Elektrolit
Korozioni elementi elementi
Vrste korozije 1
2
1 - predmet 2 - sloj korozije 3 - udubljenja
1 - Površinska korozija 2 - Korozija sa udubljenima 3 - Kontaktna korozija 4 - Međukristalna korozija
3
1 - struktura materijala 2 - kristali 3 - granice kristala
4
GF - 19
Ispitivanje čvrstoće materijala
Ispitivanje vlačne čvrstoće 1 - Kidalica 2 - epruveta 3 - gornja č eljust eljust 4 - donja č eljust eljust 5 - sila 6 - pisač 7 - upravljač ki ki dio
Dijagram naprezanje - produljenje
GF - 20
Ispitivanje tvrdoće materijala
Univerzalni stroj za ispitivanje tvrdoće materijala
1 - uzorak 2 - utiskivač 3 - stol 4 - podešivač sile sile 5 - staklo za oč itavanje itavanje HB i HV 6 - mjerni sat za oč itavanje itavanje HR 7 - kompjutor
Princip ispitivanja tvrdoće materijala Ispitivanje tvrdoće po Brinellu
Ispitivanje tvrdoće po Vickersu
Ispitivanje tvrdoće po Rockwelu
1 - uzorak čna na kuglica 2 - utiskivač - č eli eli č 3 - otisak
1 - uzorak 2 - utiskivač - vrh dijamantne piramide piramide 3 - otisak
1 - uzorak 2 - utiskivač - dijamantni stožac
GF - 21
Mjerenje pomičnim mjerilom
1. Nepomi čn i dio 2. Milimetarska podjela 3. Colna podjela 4. Pomi čn i dio 5. Nonijus podjela
6. Krakovi za vanjsko mjerenje 7. Krakovi za unutarnje mjerenje 8. Nastavak za mjerenje dubine 9. Vijak za u č vršć ivanje
1. Najprije se očita lijevo, od nulte podjele nonijusa broj cijelih milimetara. 2. Zatim se desno od nulte podjele nonijusa, traži crta na nonijusu koja se poklapa sa bilo kojom crtom na milimetarskoj podjeli. 3. Izvodi se zbrajanje broja cijelih milimetara i vrijednosti očitane na nonijusu. Pravila rada sa alatima za mjerenje dužina: 1. Za vrijeme očitavanja pogled na skalu mora biti okomit. 2. Pomična mjerila se ne smiju koristiti u druge svrhe, npr. umjesto šestara. 3. Predmet obrade treba obuhvatiti što većom dužinom krakova. 4. Mjerne površine moraju biti uvijek čiste i pravilno održavane. 5. Mjerila treba držati odvojeno od ostalog alata. 6. Povremeno treba provjeravati točnost mjerila dodirivanjem krakova, pri čemu ne smije prolaziti svjetlost.
GF - 22
Mjerenje mikrometrom
1. Nepomi čn i mjerni č ep 2. Pomi čn i mjerni č ep 3. Koč nica 4. Nepomi čn i bubanj 5. Milimetarska podjela
6. Okretni bubanj ima podjelu u stotinkama 7. Mikrometarski vijak 8. Č egrtaljka 9. Luk 10. Zaštitni sloj
1. Najprije se očita broj cijelih milimetara na milimetarskoj podjeli nepomičnog bubnja. 2. Zatim se očitaju polovice milimetara, ako ih ima, na njenoj podjeli nepomičnog bubnja. 3. Na okretnom mjernom bubnju se očita broj stotinke milimetara koja se poklapa sa vodoravnom crtom. 4. Zbrajaju se očitane vrijednosti cijelih milimetara, polovice milimetara ako ih ima, i stotinke milimetara.
GF - 23
Mjerenje komparatorom i jednostrukim mjerilima
Komparator
Uzimanje mjere
1. Mjerno ticalo 2. Mjerni svornjak 3. Nosač 4. Mjerna skala sa 100 podjela, od kojih svaka podjela iznosi 0,01 mm 5. Mjerna skala sa 10 podjela, od kojih svaka iznosi 1 mm 6. Grani čn ici za tolerancije, za oč itavanje mjere u zadanim tolerancijama 7. Dugme za postavljanje kazaljke u po č etni položaj 1. Postavljanje kazaljke na podjeli od 0,01 mm u početni položaj. 2. Promatranje kazaljke na podjeli od 0,01 mm i utvr đivanje odstupanja prema zadanim tolerancijama. Uzimanje mjere se u praksi često izvodi pomoću etalona. Potrebna dimenzija se dobije slaganjem potrebnih debljina etalona, koji se zatim izmaknu, a na njihovo mjesto dolazi predmet mjerenja. Primjer: 1. etalon pločica 2. etalon pločica 3. etalon pločica 4. etalon pločica
mjera 55.016 mm 1.006 mm 1.010 mm 3.000 mm 50.000 mm
Etaloni Kalibar
Mjerni listići
Račva
Kontrola radijusa
Kontrola koraka navoja
Kontrola kuta alata
GF - 04
Mjerenje univerzalnim kutomjerom
1. Nepomi čn i krak 2. Kružna ploč a sa podjelom na 360 jednakih dijelova (4x 90 ), pri č emu jedna podjela iznosi 1 . 3. Pokretna ploč a sa nonijus podjelom sa 12 jednakih dijelova, na lijevu i desnu stranu, a dobivena je tako što se 23 na kružnoj ploč i, podijeli lijevo i desno na 12 jednakih d ij elova. Svaka podjela na nonijus skali iznosi: 23 : 12 = 1 11/12, što daje t oč nost oč itavanja od 5 minuta. 4. Nosač 5. Pomi č ni krak
1. Najprije se očitaju cijeli stupnjevi vodeći računa o početnoj vrijednosti. 2. Zatim se na nonijus podijeli traži crtica koja se poklapa sa podjelom na kružnoj ploči, pri čemu se dobije broj minuta.
GF - 05 Radno mjesto za ručnu obradu, stezanje i pridržavanje predmeta Radni stol
Alati na radnom mjestu
Škripac sa paralelnim čeljustima
A - pomi čn a č eljust B - nepomi čn a č eljust C - ulošci D - ru č ica E - vreteno F - postolje
Kovački škripac
A - pomi čn a č eljust B - nepomi čn a č eljust C - postolje D - ru č ica E - vreteno
Ručni škripci - za širu primjenu
- za skošenje bridova
- za cijevi
GF - 26 Ocrtavanje i obilježavanje – alati i pravila rada
Ploča za ocrtavanje
Prizma
Ocrtavanje ravnalom
Ocrtavanje kutnikom
Točkalo
Pravila ocrtavanja
Crtaće igle
Nosač crtaće igle
Šestari
Visinomjer
Čekić
Pravila obilježavanja
1 - crtać a igla 2 - lim 3 - ravnalo
- igla za ocrtavanje se drži u nagnutom položaju u odnosu na površinu ocrtavanja - povlačenje igle mora biti neprekinuto.
- točkalo treba postaviti u kosom položaju - prije udarca točkalo treba ispraviti - udarac čekićem treba biti jak i odmjeren.
GF - 27
Sječenje
Sjekač
Brušenje sjekača
A - oštrica sjekač a B - tijelo sjekač a C - glava sjeka č a
Kut klina sjekač a: meki metali……………..30 - 50 meki č elik……………….50 - 60 tvrdi č elik………………..60 - 70
1.
2.
3.
Sječenje lima
Sječenje utora
1. Plosnati sjekač 2. Križni sjekač 3. Sjekač za utore
Skidanje sloja materijala
Pravila rada: 1. 2. 3. 4. 5. 6. 7. 8.
Koristi samo sjekač sa ispravnom oštricom. Sjekač pridržavaj blago, čekić drži na kraju drške, a udarce izvodi iz lakta. Glava sjekača mora biti ispravna, sa neoštećenim bridovima. Sjekač pridržavaj i vodi u pravilnom položaju. Koristi ispravan čekić. Podešavaj pravac udarca čekića sa osi sjeka ča. Pogledom prati oštricu, a ne glavu sjekača. Koristi zaštitna sredstva na radu.
GF - 28
Piljenje
Ručna pila
L - duljina lista pile s - debljina lista pile P - korak zuba
- leđ ni kut (20 - 40 ) - kut klina (50 - 65 ) - prednji kut (0 – 10 )
A - okvir pile B - drška pile C - list pile
Zavisno od vrste materijala biraju se listovi pila sa brojem zubi na duljini lista pile od 25 mm: - za meki čelik, bakar, aluminij itd..........14 - 16 zubi na 25 mm duljine lista pile - za tvrdi čelik ......................................…18 - 25 zubi na 25 mm duljine lista pile - za tanke limove i cijevi ......................…25 - 32 zuba na 25 mm duljine lista pile.
Zauzimanje položaja pri piljenju
Početak piljenja
Pravila rada: 1. 2. 3. 4. 5.
Zategni list pile pravilno i snažno, tako da vrhovi zubi budu usmjereni u pravcu radnog hoda. Izaberi list pile sa odgovarajućim brojem zubi, zavisno od vrste i oblika materijala predmeta. Predmet obrade stegni u blizini reznog utora da se spriječile njegove oscilacije. Pri piljenju tanjih predmeta vodi list pile pod malim nagibom u odnosu na radnu površinu. Pri piljenju koristi dužinu cijelog lista pile.
GF - 29
Turpijanje - alati
Turpija
Geometrijski oblici zuba turpije
A - tijelo s nasjekom B - dio za dršku C - drška D - prsten Nasjeci turpija
1 - jednosječ ni nasjek 2 - dvosječ ni nasjek
1 - turpija greca
Presjeci turpija
1 - plosnata turpija 3 - poluokrugla turpija 5 - nožasta turpija
2 - kvadratna turpija 4 - trokutasta turpija 6 - okrugla turpija
Finoća nasjeka turpije zavisi o broju zubi na 1 cm duljine tijela turpije: 0 1 2 3 4 5
vrlo grube turpije grube turpije polugrube turpije polufine turpije fine turpije vrlo fine turpije
2 - turpija reže
4 -6 5 - 14 8 - 22 11 - 31 22 - 45 35 - 63
zubi po 1 cm zubi po 1 cm zubi po 1 cm zubi po 1 cm zubi po 1 cm zubi po 1 cm
Mekši materijali predmeta obrade: grubi nasjek turpije - niska klasa finoće. Tvrdi materijali predmeta obrade: fini nasjek turpije - visoka klasa finoće.
GF - 30
Turpijanje – postupak rada
Stezanje predmeta obrade
Pokretanje turpije
Poprečno turpijanje
Uzdužno turpijanje
Kontrola turpijanih površina
Križno turpijanje
Č išć enje turpije
Postavljanje drške na turpiju
Pravila rada: 1. 2. 3. 4. 5. 6. 7. 8.
Stegni predmet obrade u škripac čvrsto, a slobodni krak da bude što manji. Stezanje škripca ne smije se izvoditi pomoću cijevi ili udarcem čekića. Radi zaštite predmeta obrade koristi odgovarajuće meke podmetače. Pri izvođenju turpijanja mijenjaj pravac turpijanja. Pravovremeno izvodi mjerenje i kontrolu. Ne dodiruj površinu predmeta obrade rukama. Turpiju čisti odgovarajućiom četkom ili grebačem. Drška turpije mora biti u ispravnom stanju.
GF - 31 Grecanje Grecalo 1
2
3
4
1. Plosnato grecalo 2. Žlicasto grecalo 3. Trokutasto grecalo 4. Specijalno grecalo
Postupak rada - držanje i rukovanje grecalom
Kontrola grecanih površina A - uzvišenja B - bridne zone C - udubljenja Više mrlja pravilno raspore đ enih po č itavoj površini znač i bolji I već i stupanj obrade. Za površinu kontrole uzima se kvadratni otvor 25 x 25 mm .
Pravila rada: 1. 2. 3. 4. 5.
Radi uvijek naoštrenim grecalom. Za svaki materijal koristi odgovarajuće grecalo. Da se bridovi ne bi ukopavali u radnu površinu, osloni grecalo cijelom širinom oštrice. U povratnom hodu podigni grecalo. Pravac grecanja treba biti kos prema brazdama prethodne obrade, a pri svakom novom grecanju površine mijenjaj pravac grecanja. 6. Prije kontrole grecanih površina odstrani nastalu strugotinu. 7. Prilikom kontrole vrši ravnomjeran pritisak na radni predmet, odnosno alat za grecanje. 8. Poslije svakog grecanja pretrljaj površinu papirom za poliranje.
GF - 32
Ručno narezivanje i urezivanje navoja Postupak rada
Nareznice Okrugla nareznica
Kvadratna nareznica
A - nareznica B - vijak C - utori D - držač i
A - nareznica B - č eljusti C - vijak D - držač i
Pravila rada: 1. 2. 3. 4. 5.
Promjer šipke treba biti nešto manji od promjera navoja i skošenih bridova na početku. Nareznicu stegni čvrsto i pravilno. Nareznicu postavi pod pravim kutom u odnosu na vijak. Čisti nareznicu od strugotine. Koristi sredstvo za podmazivanje da se dobije čisti i gladak profil navoja.
Postupak rada
Ureznice
A - rezni dio B - vrat C - dio za držanje Obični držač ureznica
Univerzalni držač ureznica
Pravila rada: 1. Prije početka urezivanja navoja treba izbušiti provrt svrdlom odgovarajućeg promjera, prema tablici iz priručnika ili iz tablice koja se nalazi na leđnoj strani pomičnog mjerila. 2. Urezivanje navoja počinje sa prvom ureznicom, zatim drugom ureznicom i završnom ureznicom. 3. Ureznica se okreće pomoću držača za pola okreta u smjeru rezanja, a zatim se vra ća u u suprotnom smjeru radi loma strugotine. 4. Podmazivanje se izvodi da se smanji trenje i olakša rezanje, te dobije fin i gladak navoj. Oznaka navoja Korak Jezgro navoja Promjer provrta
M2 0,4 1,51 1,6
M 2,5 0,45 1,95 2,05
M3 0,5 2,39 2,5
M4 0,7 3,14 3,3
M5 0,8 4,02 4,2
M6 1 4,77 5
M8 1,25 6,47 6,7
M 10 1,5 8,16 8,4
M 12 1,75 9,85 10,2
GF - 33
Rezanje lima
Ručne škare
Postupak rada
Ravno rezanje
Kružno rezanje
1 - sa ravnom oštricom 2 - sa poluokruglom oštricom 3 - sa kombiniranom oštricom
Stolne škare sa ručicom
Paralelne škare
A - postolje B - oštrice C - poluga D - ozubljeni element E - pritiskivač
1 - postolje 2 - stol s nepokretnom oštricom 3 - pokretni nosač oštrice
Pravila rada: 1. 2. 3. 4.
Ručnim škarama reži samo limove koji se mogu lako rezati. Pri rezanju škarama sa prijenosom koristi pritiskivač lima. Ne produljuj krakove škara cijevima i ne udaraj čekićem po škarama. Koristi sva preporučena zaštitna sredstva.
A - ploč a za lim B - poluga C - papu či ca E - ekscentar G - vodilice M - motor P - pritiskivač
GF - 34
Ravnanje limova i profila
Ručno ravnanje lima i profila čekićem
Ravnanje lima u škripcu
Princip strojnog ravnanja lima
Ravnanje lima zagrijavanjem
Princip hidrauli č kog ravnanja profila
Pravila rada: 1. Udarci po predmetu koji se ravna moraju biti laki i ne smiju se izvoditi teškim čekićem. 2. Za mekše materijale (mjed, laki metali) koristi se drveni ili gumeni čekić. 3. Ravnanje plamenom se koristi za uklanjanje malih odstupanja, pri čemu se lim zagrije u jednoj točki ili uzduž odgovarajuće crte. Pri zagrijavanju do crvenog usijanja najprije nastaje sabijanje uslijed toplinskog širenja, a pri hlađenju se materijal na tim mjestima skuplja i zateže, pa se tako površina lima poravnava. 4. Kod vrlo tankih limova i većih deformacija ne može se željeno sabijanje ostvariti samo čistim zagrijavanjem, pa se koristi i čekić, ili se lim postavlja između dviju ploča, od kojih jedna ploča ima provrt i daje okolini izbočine veću stabilnost. 5. Deblji limovi mogu se strojno ravnati.
GF - 35
Savijanje limova pod kutom
Ručno savijanje limova pod kutom 1
2
3
1 - savijanje rukom 2 - savijanje pomoću L uložaka 3 - savijanje pomoću drvenog uloška
Stroj za ručno savijanje lima pod kutom A - postolje B - pokretna potisna ploč a C - ru či ca za pokretanje D - protuuteg L - osciliraju ći stol
Princip strojnog savijanja obujmice 1
1. Slobodno savijanje 2. Savijanje u alatima
2
GF - 36
Savijanje limova pod lukom
Ručno savijanje limova pod lukom 1
2
3
1 - savijanje pomoću čekića u škripcu 2 - savijanje pomoću nakovnja 3 - savijanje pomoću cijevi
Stroj za savijanje lima pod lukom A - donji valjci B - gornji valjak C - ru či ce za podešavanje gornjeg valjka D - ru či ca za pokretanja L - lim
Princip strojnog savijanja cijevi pomoću preše
GF - 37
Savijanje profila i cijevi
Savijanje profila 1
2
3
1 - savijanje profila u škripcu 2 - savijanje profila pomoću uređaja 3 - savijanje profila zavarivanjem
Savijanje cijevi 1
2
1 - savijanje cijevi u škripcu 2 - savijanje cijevi pomoću mehaničkog uređaja 3 - savijanje cijevi pomoću hidrauličkog uređaja
3
GF - 38
Previjanje limova
Rubovi 1
2
3
1 - jednostavni rub 2 - previjeni rub 3 - rastavljivi rub
Primjer ručne izrade cijevi previjanjem 1. Proračun materijala prema razvijenom omotaču, uvećan za dodatak koji je potreban za rub. 2. Ocrtavanje
4. Oblikovanje cijevi savijanjem
3. Rezanje lima
5. Previjanje
1 - oblikač 2 - podmetač 3 - nakovanj 4 - lem
6. Brtvljenje lemljenjem
GF - 39
Kovanje - ručno
Kovačka vatra 1
2
3
1 - nakovanj 2 - kovačka kliješta 3 - kovački čekići
Osnovne operacije kovanja 1 - iskivanje 2 - sabijanje 3 - savijanje 4 - probijanje 5 - ravnanje 6 - odsijecanje 7 - izvlačenje 8 - kovačko zavarivanje
Temperatura kovanja ovisi od vrste materijala kojeg se kuje. Iskusan kovač može po boji zagrijanjog čelika približno odrediti temperaturu zagrijanog čelika.
GF - 40
Kovanje - strojno
Princip rada Opružni č eki ć
1 - nakovanj 2 - bat 3 - lisnate opruge 4 - ekscentar poluga 5 - ekscentar
Zrač ni č eki ć
1 - nakovanj 2 - bat 3 - radni klip 4 - radni cilindar 5 - tlač ni cilindar 6 - tlač ni klip 7 - ventili
Hidrauli čk a preša
1 - spremnik 2 - crpka 3 - upravljač ki element 4 - nosač alata 5 - stol
Princip rada strojnim čekićima se zasniva na udarcima bata velike mase koji pada na predmet koji se nalazi na nakovnju. Ukupna deformacija predmeta dobije se nizom uzastopnih udaraca. Prednost rada strojnim čekićem je brza i jeftina izrada, a nedostaci su vibracije i buka. Princip rada prešama se zasniva na sabijanju materijala pokretnim alatom koji ima okomito vođenje, a predmet se nalazi na stabilnom postolju. Preša djeluje lagano, uz postupni porast sabijajuće sile koja dolazi i do jezgre predmeta. Prednost rada s prešama je ravnomjerno sabijanje, tih i miran rad, a nedostatak je skuplji rad u odnosu na rad s čekićima.
Kovanje u ukovnjima 1 - pripremni dio 2 - otkivak 3 - gotovi dio
GF - 41
Spajanje vijcima i maticama
Princip spajanja vijcima i maticama 1 - vijak 2 - podloška 3 - matica
Dimenzioniranje vijka s šesterokutnom glavom 1 - glava vijka 2 - tijelo vijka 3 - navoj d - nazivni promjer vijka l - duljina navoja L - duljina tijela H - visina glave s - otvor klju č a 1 - vijci s šesterokutnom glavom a b
c
2 - vijak s unutarnjom šesterokutnom glavom 3 - vijci s četverokutnom glavom
a - vijak s maticom b - vijak bez matice c - svorni vijak 4 - vijci s urezima na glavi
Pravilan izbor alata za stezanje vijaka
5 - svorni vijci
6 - vijci za limove i drvo
GF - 42
Spajanje vijcima i maticama - matice i osiguranje vijaka i matica
Matice 1
2
3
4
5 1 - šesterokutne matice 2 - četvrtaste matice 3 - krunaste matice 4 - matice sa slijepim provrtom 5 - leptir matice
Osiguranje vijaka i matica 1
2
4
3
5 1 - osiguranje elastičnim podloškama 2 - osiguranje kontramaticom 3 - osiguranje krunastom maticom 4 - osiguranje limovima 5 - osiguranje žicom
Alati za spajanje vijcima i maticama 1 - izvijač 2 - otvoreni ključ (viljuškasti) 3 - zatvoreni ključ (okasti) 4 - usadni ključ (imbus)
GF - 43
Spajanje zaticima i svornjacima
Spajanje zaticima 1 - valjkasti zatik 2 - stožasti zatik 3 - valjkasti zatik s urezima 4 - elastični valjkasti zatik 1
2
3
4
Spajanje svornjacima 1 - svornjak bez glave 2 - svornjak bez glave s provrtima 3 - svornjak s glavom 4 - svornjak s navojem 1
2
3
1 - svornjak 2 - vilica 3 - poluga
Osiguranje svornjaka - Prstenasti uskočnici (Seegerovi prsteni)
1 1 - vanjski Seegerov prsten 2 - unutarnji Seegerov prsten
2
4
GF - 44
Spajanje klinovima
Spajanje uzdužnom klinom s nagibom
1
2
3
4
1 - uzdužni klin s nagibom - poluokruglo čelo 2 - uzdužni klin s nagibom - ravno čelo 3 - uzdužni klin s nagibom - s kukom 4 - tangentni klinovi 1 - uzdužni klin s n agibom 2 - vratilo 3 - glavina
Dimenzioniranje uzdužnog klina s nagibom l - dulji na klina b - širin a klina h 0 - prednja visina klina h - stražnja visin a klina 1 : 100 - kut nagiba klina
Spajanje uzdužnim klinom bez nagiba
1
2
3
1 - uzdužni klin bez nagiba - poluokruglo čelo 2 - uzdužni klin bez nagiba - ravno čelo 3 - uzdužni klin bez nagiba - s provrtima za vijke 4 - segmentni klin 1 - uzdužni klin bez nagiba 2 - vratilo 3 - glavina
4
GF - 45
Spajanje ručnim zakivanjem
Zakovica - dijelovi i dimenzije
1 - glava zakovice 2 - tijelo zakovice 3 - završna glava
-
d - promjer tijela zakovice L - duljina tijela zakovice l - duljina za završnu glavu s - debljina limova
sitne zakovice: d = 1 - 9 mm normalne zakovice: d = 10 - 37 mm
1 - zakovica s poluokruglom glavom 2 - zakovica s le ćastom glavom 3 - zakovica s upuštenom glavom 4 - šuplja zakovica Dodatak za završnu glavu - duljina tijela zakovice:
-
za poluokrugle završne glave: l = s 1,15 + d za upuštene završne glave: l = s + d
Zakovični spojevi
1 - preklopni spoj
2 - jednostični spoj
3 - dvostični spoj
Faze ručnog zakivanja A - pritezač limova B - podmetač C - č eki ć D - oblikač
1- pritezanje limova
2 - okomiti udarci čekićem
3 - kosi udarci čekićem
4 - oblikovanje oblikačem
Greške pri ručnom zakivanju A
B
C
A - provrti limova izvan osi B - nedovoljno pritegnuti limovi C - nepravilan promjer provrta za zakovicu
D
E
F
D - nedovoljna duljina tijela za završnu glavu F - prevelika duljina tijela za završnu glavu G - pogrešan profil oblikača završne glave
GF - 46
Spajanje lemljenjem
Meko lemljenje Električna lemilica
Benzinska lemilica
Plinska lemilica
1 - bakreni vrh 2 - elektri čn i grijač 3 - tijelo 4 - drška 5 - kabel Postupak mekog lemljenja
1 - čišćenje mjesta lemljenja
2 - čišćenje vrha lemilice
3 - izvođenje lemljenja
Meki lemovi su legure kositra i olova. Radna temperatura za meke lemove se nalazi ispod 450 C. Spojevi mekim lemovima imaju dobru savitljivost, ali malu čvrstoću. Primjenjuju se u limarskim radovima, elektrotehnici i sl. Meki lemovi se isporučuju u blokovima, trakama, folijama, šipkama, kao puna žica, šuplja žica ispunjena zaštitnim sredstvom i u obliku praha.
Tvrdo lemljenje Primjena tvrdog lemljenja 1 - bakrena cijev 2 - T komad 3 - mjesto lemljenja 4 - tvrdi lem
1 - plamenik sa smjesom acetilen - kisik 2 - plamenik za tvrdo lemljenje 3 - pištolj za tvrdo lemljenje Tvrdi lemovi su bakreni mjedeni lemovi i srebrni lemovi. Radna temperatura tvrdih lemova je iznad 450 C. Spojevi od tvrdog lema trebaju biti savitljivi i kovki pod udarcima čekića. Tvrdi lem mora brzo postati tekući kako bi se izbjeglo pregrijavanje i deformacija lemljenih predmeta. Primijenjuje se kada spoj mora da ima visoku čvrstoću ili kada se veza među metalima ne može ostvariti mekim lemljenjem (plemenitim metalima). Isporučuju se u obliku žice, šipke i granulata.
GF - 47
Spajanje plinskim zavarivanjem - radno mjesto
Radno mjesto za plinsko zavarivanje 1 - boce za zavarivanje 2 - boca za plin (acetilen) 3 - boca za kisik 4 - ventil boce za plin (acetilen) 5 - redukcijski ventili 6 - osigurač povratnog plamena 7 - crijeva 8 - crijevo za plin (acetilen) 9 - crijevo za kisik 10 - tijelo plamenika 11 - ventil za plin (acetilen) 12 - ventil za kisik 13 - mlaznica 14 - žižak A - ac eti len B - kisik C - mlaznica D - prsten E - smjesa
1. Boce za acetilen Na radnom mjestu boca uvijek mora stajati u okomitom položaju. Boce se ne smiju nikada ostaviti izložene sunčevim zrakama ili drugim izvorima topline. Potrošnja acetilena iz jedne boce ne smije biti veća od 1000 litara na sat, a sadržaj acetilena se ne smije potrošiti do kraja. Boce treba čuvati od visokih i niskih temperatura. 2. Boce za kisik Boce ne smiju biti izložene udarcima, jer to može izazvati eksploziju. Boce ne smiju biti izložene suncu i drugim izvorima topline, kao ni niskim temperaturama. Priključci na bocama se ne smiju podmazivati mastima, jer može doći do zapaljenja. Boce moraju stajati okomito, oslonjene na svoje stope i osigurane od pada. Transport boca izvodi se kolicima.
GF - 48
Spajanje plinskim zavarivanjem - postupak rada
Redukcijski ventil 1 - boca za plin (acetilen) 2 - manometar visokog tlaka 3 - ventil 4 - membrana 5 - opruga 6 - vijak za regulaciju 7 - međ ukomora 8 - sigurnosni ventil 9 - manometar radnog tlaka 10 - ru či ca ventila
Plamen za zavarivanje 1 - neutralni plamen
a - jezgra plamena b - plameni konus c - plašt plamena d - udaljenost predmeta e - najviša temperatura zavarivanja
2 - redukcijski plamen 3 - oksidirajući plamen
Izvođenje plinskog zavarivanja 1. Priprema spojeva
1 - rubni zavar
4 - X zavar
2 - I zavar
5 - kutni zavari
2. Izbor plamenika
3. Izbor žice (elektrode)
3 - V zavar
4. Vođenje plamenika i žice za dodavanje A
B
A - zavarivanje ulijevo B - zavarivanje udesno 1 - smjer vo đ enja žice 2 - smjer vo đ enja plamenika
GF - 49
Spajanje elektrolučnim zavarivanjem - radno mjesto
Radno mjesto za elektrolučno zavarivanje 1 - izvori električne struje A - agregat (motor - generator) B - ispravljač C - transformator 2 - kablovi 3 - držač elektrode 4 - elektroda 5 - stezač mase 6 - električni luk 7 - predmet 8 - zavar
Radni prostor
Osobna zaštitna sredstva
Princip elektrolučnog zavarivanja
1 - elektr oda 2 - jezgra 3 - obloga 4 - zavar 5 - troska 6 - plinov i 7 - predmet
A - kratki spoj B - električni luk C - rastaljeni predmet
1 - elektrod a 2 - predmet 3 - atomi plina 4 - elektroni 5 - ioni pl ina
GF - 50
Spajanje elektrolučnim zavarivanjem - postupak rada
Priprema predmeta 1
2
3
4
1 - I zavar 2 - V zavar 3 - preklopni zavar 4 - kutni zavar
Izbor elektrode
a - gol a elektr oda b - elektroda s jezgrom c - ob ložene elektrode
Izvođenje elektrolučnog zavarivanja 1
2
3
4
1 - stezna naprava 2 - predmet 3 - elektroda 5
6
7
1 - pozicioniranje predmeta 2 - stezanje elektrode 3 - uspostavljanje električnog luka 4 - položaj elektrode 5 - pravocrtno vođenje elektrode 6 - promjenjivo vođenje elektrode 7 - kontrola zavara Kod elektrolučnog zavarivanja glavni izvor opasnosti je udar elektri čne struje, kako na primarnoj ili mrežnoj strani gdje se uređaj priključuje na električnu mrežu, tako i na strani gdje se izvodi zavarivanje. Pri elektrolučnom zavarivanju postoje opasnosti i od opekotina prilikom prskanja rastaljenog metala ili dodira sa ugrijanim predmetom, kao i zračenja ultraljubičastih i ultracrvenih zraka, od plinova i para.
GF - 51
Elektrolučno zavarivanje u zaštitnom plinu i pod zaštitnim prahom
Elektrolučno zavarivanje u zaštitnom plinu - MIG i MAG 1 - Plinska boca 2 - Redukcijski ventil 3 - Regulacija brzine žice 4 - Podešavanje jakosti 5 - Namotaj žice 6 - Pogon zice 7 - Savitljivo crijevo 8 - Pištolj - držač elektrode 9 - Mlaznica 10 - Pol kleme 11 - Mrežni priključak 12 - Predmet
1 - žica - elektroda 2 - zaštitni plin 3 - vodilica 4 - hlađ enje Argon za MIG postupak Ugljični dioksig za MAG postupak
Elektrolučno zavarivanje sa netaljivom elektrodom - WIG 1 - inertni plin 2 - Wolf ramova netaljiva elektro da 3 - metalna žica za dod avanje 4 - plin
Elektrolučno zavarivanje pod zaštitnim prahom - EPP 1 - žica za dodavanje 2 - predmet 3 - elektri č ni luk 4 - taljevina 5 - zavar 6 - troska 7 - zaštitni prah 8 - pokreta č žice
GF - 52
Termičko odvajanje
Plinsko rezanje
1 - dovod smjese 2 - matica 3 - ventil za kisik 4 - ventil za acetilen 5 - cijev za protok kisika 6 - cijev za protok gorive smjese 7 - injektor 8 - sapnica
1 - predmet 2 - zona zagrijavanja 3 - sapnica za kisik 4 - kisik 5 - sapnica za smjesu acetilen - kisik 6 - smjesa acetilen - kisik
CNC stroj za plinsko rezanje 1 - upravljač ka ploč a 2 - plamenik 3 - lim 4 - odrezani dio
Rezanje plazmom
1 - predmet 2 - elektroda 3 - sapnica 4 - hlađ enje 5 - plazma plin
Rezanje laserom
1 - rezna sapnica 2 - leć a 3 - kisik za rezanje 4 - zrake kisika 5 - fokus - laserske zrake 6 - rezni brid 7 - predmet
GF - 53
Zavarivanje pritiskom
Kovačko zavarivanje 1 - predmet 2 - č eki ć 3 - zavareni spoj 4 - nakovanj
Elektrootporno zavarivanje
Toč kasto zavarivanje
Bradavi č asto zavarivanje
1 - mjesto zavara 2 - elektrode
1 - predmet 2 - elektrode
Tupo zavarivanje
1 - predmet 2 - elektrode
Linijsko zavarivanje 1 - predmet 2 - elektrode
GF - 54
Postupak lijevanja u piješčane kalupe
Konstrukcija odljevka
Izrada modela
Pripremljeni kalupnici za ulijevanje
1 - gornji kalupnik 2 - donji kalupnik 3 - model 4 - jezgra 5 - uljevak 6 - uljevna č aša 7 - razvodnik 8 - sprovodnici 9 - odušci
Kalupovanje
Odljevak nakon vađenja iz kalupnika
1 - odljevak 2 - uljevak 3 - uljevna č aša 4 - razvodnik 5 - sprovodnici 6 - odušci
Ručni alati za kalupovanje 1 - ru č ni nabijač 2 - pneumatski nabija č 3 - žlice 4 - lopatice 5 - č eli č ne kuke 6 - glač alice 7 - igle
GF - 55
Postupci lijevanja u metalne kalupe
Tlačno lijevanje 1 - tlač ni klip 2 - lonac za ulijevanje 3 - nepomi čn i kalup 4 - pomi č ni kalup 5 - izvlaka č i 6 - oč vršć eni odljevak 7 - povrat klipa
Centrifugalno lijevanje Vertikalno centrifugalno lijevanje
Horizontalno centrifugalno lijevanje 1 - lonac za ulijevanje 2 - ležaji 3 - kokila 4 - voda 5 - izvlakač i 6 - odljevak (cijev )
GF - 56
Osnov e teorije rezanja
Geometrijski oblik oštric e reznog alata
1 - prednja površina 2 - leđ na površina
- leđ ni kut - kut klina - prednji kut
Nastanak strugotine
a - dubina rezanja h - širina strugotine - kut smicanja 1 - zona plasti čn ih deformacija 2 - pojava pukotine ispred vrha noža 3 - smicanje nastalog sloja strugotine
Vrste strugotine A - Kidana strugotina B - Rezana strugotina C - Teku ća strugotina
GF - 57
Osnov na gibanja alata i predmeta obr ade
Osnovna gib anja alata i predmeta obrade 1 - glavno gibanje 2 - pomoć no gibanje 3 - dostavno gibanje
Bušenje
Glodanje
Brušenje
v - brzina rezanja v s - brzina posmaka
Tokarenje
Blanjanje
GF - 58
Brzina rezanja, površina poprečnog presjeka strugotine i sile rezanja
Brzina rezanja
Nomogram za određivanje brzine rezanja
v - brzina rezanja (m/min) d - promjer (mm) n - broj okreta (1/min)
Površina poprečnog presjeka strugotine A - površina popreč nog presjeka strugotine (mm2 ) a - dubina rezanja (mm) s - posmak (mm/okr) A = a
s (mm2 )
Sile rezanja v - brzina rezanja (m/min) v s - brzina posmaka (mm/min) F z glavna sila rezanja F x - sila posmaka F y natražna sila F z = A
k s (N)
k s - specifi čn a sila rezanja
GF - 59
Alati za bušenje, razvrtavanje i upuštanje
Svrdla
d - promjer svrdla 1 - radni dio 2 - drška 3 - rezni dio 4 - dio za vođenje 5 - dio za izbijanje 6 - vrat
1,2 - glavne oštrice 3 - popreč na oštrica 4,5 - vodilice 6,7 - zavojni utori 8,9 - leđ ne površine 10 - prednja površina
- leđ ni kut - kut vrha svrdla - kut spirale - kut popreč ne oštrice
Razvrtač - kut vrha svrdla 1 - radni dio 2 - vrat 3 - drška 4 - zaobljeni dio 5 - rezni dio 6 - kalibriraju ć i dio
Upuštači Č eoni upuštač i
Upuštač s vođ enjem
Konusni upuštač i
GF - 60
Buš ilice
Stolna bušilica
Stupna bušilica
1 - Postolje (radni stol) 2 - Stup 3 - Ru či ca za blokiranje 4 - Elektromotor 5 - Remeni prijenos za glavno gibanje 6 - Ku ći šte sa mehanizmom za posmak 7 - Ru či ca 8 - Radno vreteno 9 - Stezna glava 10 - Grani č ni vijak
Strojni škripac
Prizma
1 - Postolje 2 - Radni stol 3 - Stup 4 - Ku ći šte 5 - Radno vreteno 6 - Elektromotor
GF - 61
Alati za tokarenje - tokarski noževi
Geometrija tokarskog noža 1 - glava noža 2 - tijelo noža 3 - prednja površina 4 - leđ na površina 5 - pomoć na leđ na površina 6 - glavna oštrica 7 - pomoć na oštrica
Osnovni kutovi tokarskog noža v - brzina rezanja a - dubina rezanja s - posmak 1 - prednja površina alata 2 - leđ na površina alata - leđ ni kut - kut klina - prednji kut - č eoni kut - kut namještanja - kut nadvišenja
Vrste tokarski h noževa
1 - ISO 1, DIN 4971 2 - ISO 2, DIN 4972 3 - DIN 4975 4 - ISO 4, DIN 4976
5 - ISO 5, DIN 4977 6 - ISO 3, DIN 4978 7 - ISO6, DIN 4980 8 - ISO7, DIN 4981
1 - ISO 9, DIN 4974 2 - ISO 8, DIN 4973
GF - 62
Univerzalna tokarilica i osnovni pribor
Univerzalna tokarilica
1 - Ku ći šte s prijenosom za glavno gibanje 2 - Ku ći šte s prijenosom za pomoć no gibanje 3 - Izmjenjivi zupč anici 4 - Vu č no vreteno 5 - Vodeć e (navojno) vreteno 6 - Uzdužni suport 7 - Popreč ni suport 8 - Okretni suport 9 - Držač noža 10 - Konji ć 11 - Klizne staze 12 - Uklju čn o-isklju čn o vreteno 13 - Postolje
Obični nosač noža
Brzoizmjenjivi nosači noževa
Stezna glava
Planska ploča
GF - 63
Alati za glodanj e
Geometri ja oštr ice alata za glodanj e 1 - neobrađ ena površina predmeta 2 - strugotina 3 - oštrica glodala 4 - okomica na obrađ ivanu površinu 5 - glodalo 6 - prednja površina zuba glodala 7 - leđ na površina zuba glodala 8 - obrađ ena površina predmeta 9 - uska traka zuba glodala - leđ ni kut - kut klina - prednji kut
Vrste glodala prema operaciji koju izvode 1 - Valjkasto- č eono glodalo 2 - Valjkasto glodalo 3 - Ploč asto glodalo
4 - Pilasto glodalo 5 - Glava za glodanje 6 - Profilno glodalo
7 - Profilno glodalo 8 - Kutno glodalo 9 - Glodalo za prizme
10 - Glodalo za utore 11 - Prstasto glodalo 12 - Prstasto glodalo za “T” utore
GF - 64
Univerzalna glodalica i osnovni pribor
Univerzalna glodalica
1 - Postolje 2 - Ku ći šte 3 - Priklju ča k vertikalne glave 4 - Horizontalno vreteno 5 - Radni stol 6 - Vodilice radnog stola 7 - Nosač radnog stola 8 - Ru čn o vođ enje radnog stola 9 - Prostor za strugotinu
Stezanje valjkastih glodala
1 - glodalo 2 - stezna matica 3 - trn sa prstenovima 4 - konzola 5 - podupirač
Strojni škripac
Stezanje valjkasto čeonih glodala
Stezanje prstastih glodala
1 - glodalo 2 - č ahura 3 - stezni spoj
Elementi za stezanje
GF - 65
Alati za brušenje - brusne ploče
Geometrija oštrice alata za brušenje
1 - prostor za strugotinu 2 - šupljine 3 - brusno zrno 4 - vezivno sredstvo v - brzina rezanja
Standardne vrste brusnih ploča
Princip rada pri brušenju osnovnih reznih alata
- leđ ni kut - kut klina - prednji kut
Profili brusnih ploča
GF - 66
Brusilice
Radionička brusilica
1 - Elektromotor 2 - Brusna ploč a 3 - Prirububnica 4 - Matica 6 - Zaštitni poklopac 7 - Zaštitno staklo 8 - Oslonac 9 - Odvodna cijev
Brusilica za ravno brušenje
1 - Brusna ploč a 2 - Nosač brusne ploč e 3 - Ku ći šte nosač a brusne ploč e 4 - Postolje 5 - Radni stol
Brusilica za vanjsko okruglo brušenje između šiljaka
1 - Brusna ploč a 2 - Mehanizam za glavno gibanje 3 - Mehanizam za promjenu broja okreta predmeta 4 - Šiljci 5 - Nosač pomi č nog šiljka 6 - Vodilice 7 - Donji uzdužni suport 8 - Postolje
GF - 67
Blanjanje
Geometrija noža za blanjanje - leđ ni kut - kut klina - prednji kut - kut nadvišenja - kut namještanja
Vrste noževa za blanjanje 1 - ravni nož 2 - savijeni nož 3 - boč ni nož 4 - šiljasti nož 5 - široki nož 6 - nož za dubljenje
Kratkohodna blanjalica s mehaničkim pogonom 1 - Nož za blanjanje 2 - Glava noža 3 - Klizač 4 - Ku ći šte (kulisni mehanizam) 5 - Vreteno za posmak 6 - Vreteno za podizanje stola 7 - Radni stol 8 - Podupirač radnog stola 9 - Strojni škripac 10 - Predmet obrade
GF - 68
Provlačenje
Dijelovi i geometrija alata za provlačenje
1 - držač 2 - vrat 3 - konus 4 - vodilica 5 - rezni dio 6 - kalibriraju ć i dio 7 - izlazni dio
1 - prednja površina 2 - leđ na površina l - korak zuba provlaka č a h - dubina zahvata zuba provlaka č a - leđ ni kut - kut klina - prednji kut
Hidraulički uređaj za vertikalno provlačenje sa dva cilindra
1 - Provlakač 2 - Klizač alata sa držač em vrata 3 - Držač izlaznog dijela 4 - Predmet obrade 5 - Oslonac 6 - Stezna ploč a 7 - Nosač klizač a alata 8 -Teku ći na u cilindrima
GF - 69
Honanje i lepanje
Unutarnje honanj e
a - Glavno gibanje b - Pomoć no gibanje 1 - Alat - glava za honanje 2 - Brusni štapi ć i 3 - Konusi 4 - Držač 5 - Opruga 6 - Predmet obrade
Vanjsk o honanje - superfi niš
a - Glavno gibanje b - Osciliraju će gibanje c - Pomoć no gibanje 1 - Brusni štapi ći 2 - Predmet obrade 3 - Tragovi obrade
Strojno lepanje
1 - Alat - ploč a za lepanje 2 - Predmet obrade 3 - Separator
1 - Glava - alat za lepanje 2 - Predmet obrade 3 - Trn 4 - Matice za pritezanje
