TARABAY ITI ORTOGRAPIA TI PAGSASAO NGA ILOKANO PAKAUNA
Buklen daytoy a tarabay iti ortograpia ti pagsasao nga Ilokano dagiti pagannurotan no kasano nga agsurat dagiti Ilokano iti bukodda a pagsasao. Mailanad iti daytoy nga ortograpia dagiti estandardisado a grapema (wenno simbolo a maaramat a pagsurat) ken dagiti alagaden iti panangusar ken panangisao kadagitoy kad agitoy a simbolo. Iti daytoy d aytoy a tarabay, maaramat ti Ilokano a kas pangawag iti pagsasao dagiti Ilokano gapu ta daytoy ti ad-adda a yaw-awag dagiti Ilokano iti pagsasaoda malaksid a daytoy ti ad-adda a yaw-awag dagiti adda iti akademia ken ti internasional a komunidad iti nasao a lengguahe. Nupay kasta, mabalin met nga awagan ti nasao a lengguahe iti Iluko, Iloko wenno Samtoy. I. D!I"I D!I"I !#$%M !#$%M gdagup iti duapulo ket walo (&') a letra ti pagsasao nga Ilokano. Mabingay dagitoy iti dua a benneg. "i umuna a bingay, maawagan iti bakada Ilokana, a buklen ti duapulo (&) a letra. "i maikadua a bingay, maawagan met iti Dadduma a etra, a buklen met ti walo (') a letra a nabulod manipud iti %spaniol ken Ingles. Buklen ti duapulo ket walo (&') a letra ti alpabeto nga Ilokano ken mayebkas iti awengIngles malaksid iti * a mayebkas a kas k as iti aweng-%spaniol. a Bb + Dd %e !g /ey0 /bi0 /si0 /di0 /i0 /e0 /1i0 2h Ii 31 4k l Mm Nn /eyh0 /ay0 /1ey0 /key0 /el0 /em0 /en0 ** N!ng 5o $p 67 #r Ss /enye0 /en1i0 /o0 /pi0 /kyu0 /ar0 /es0 "t 8u 9: ;w <= >y ?@ /ti0 /yu0 /:i0 /dobolyu0 /eks0 /way0 /@i0 bakad bakadaa Ilokan Ilokana. a. Buklen Buklen daytoy daytoy ti & a letra. letra. Daytoy Daytoy ti kangru kangrunaa naan n a maaram maaramat at iti panangisuro iti panag basa ken panagsurat. Dagiti /wa0 ken /ya,0 maisuratda no dadduma dadd uma a /ua0 ken /ia.0 a, ba, ka, da, e, ga, ha, i, la, ma, na, nga, o, pa, ra, sa, ta, u, wa (ua), ya (ia) Dadduma a etra. ;alo (') a letra ti mangbukel iti daytoy a grupo a naggapu manipud iti Ingles ken %spaniol. dtoydaA +, , 31, **, 67, 9:, <=, ?@ Dagiti $aaweng ken $auni. ddaan ti lpabeto nga Ilokano iti lima a paaweng (:owel)A a, e, i, o, u maawagan met iti pauni (onsonant) dagiti nabati a duapulo ket tallo (&C) a letra. Saan a etra. etra. Buklen dagitoy tiA Dagiti 4ur-it-a-"arabay. 4ur-it-a-"arabay. Dua ti klase dagiti kur-it-a- tarabay. ) 8muna, ti kur-it kur-it-a-tar -a-tarabay abay iti umno a panangibalikas panangibalikas (kurtalikas (kurtalikas), ), ken kur-it-a-ta kur-it-a-tarabay rabay iti panagsurat (kurtasurat). Iti pagsasao pagsasao nga Ilokano Ilokano,, maysa maysa laeng laeng ti mausar mausar a kurtal kurtalika ikas. s. Isu Isu daytoy daytoy ti /pardas0 (E) a mangipalnaad iti napardas a panangibalikas iti maysa nga ebkas (silaba wenno wenno syllabl syllable). e). Napate Napateg g daytoy daytoy a kurtal kurtalika ikass (nupay (nupay saanen saanen a nasken nasken a maisur maisurat) at) kadagiti balikas nga aggidiat iti kaipapanan a kas kadagiti sumaganadA dayF (panagpakan
a kas pangrambak iti kallaysa) dFga (maysa a kita ti punial) dFya (direksion a kasungani ti laud) dagF (ti badbadde- kantayo a paset ti lubong) &. ddaan met ti pagsasao nga Ilokano kadagiti kurtasurat (puntuation mark) a kas kadagiti sumaganadA tuldek (.) marka-ti-saludsod (G) marka-ti-rikna (H) kaw-it (,) tuldekkaw-it () dua-a-tuldek (A) pangsandi-a-marka () parangtay (-) marka-ti-sao (/ 0) D!I"I 4N!#8NN $!!DN I"I $NN4IS8#" D!I"I BI4S $annakayebkas Dagiti etra a Mangbukel 4adagiti Balikas. Iti pannakayebkas ti ispeling dagiti balikas, maisawang a saggaysa dagiti letra iti panagsasarunoda iti maysa a balikas, ebkas, pangyababaan, akronim, inisial, simbolo iti siensia, kdp. Maisurat Mayebkas Balikas bado Jbi-ey-di-oJ
:inta J:i-ay-en-ti-eyJ
panggep Jpi-ey-en1i-1i-i-piJ
1ihad J1ey-ay-eyh-ey-diJ
#amos Jkapital ar-ey-em-o-esJ
kon Jkey-o-enJ
kronim K N$5+5# (National $ower +orporation) Jen-ey-pi-o-si- o-arJ +# (+ordillera utonomous #egiona) Jsi-ey-ar)J K S%N (ssoiation o Southeast sian Nations) Jey-es- i-ey-en)J $angyababaan Blsng. (Balasang) Jkapital bi-el-es-en1iJ K Mr. (Mister) Jkapital em-arJ K Mrs. (Misis) Jkapital em-ar-esJ K 2on. (2onorable) Jkapital eyh-o-enJ K Dr. (Doktor) Jkapital di-arJ Saanen a nasken nga iraman a baliksen ti /tuldek0 a kas koma iti /Dr.0 (kapital di-artuldek). Inisial ti "ao K +$# (+arlos $. #omulo) Jsi-pi-arJ K !S# (!odoredo S. #eyes) J1ies-arJ K M (erdinand Maros) Je-emJ Inisial ti !ungloJInstitusion K 4; (4omisyon sa ;ikang ilipino) Jkey-dobolyu-eJ K !8MI (!unglo Dagiti Mannurat nga Ilokano iti ilipinas) J1i-yu-em-ay-elJ K "MI ("impuyog Dagiti Mannurat iti Iluko) Jti-em-ayJ K 8$ (8ni:ersity o the $hilippines) Jyu-piJ K N!5 (Non-!o:ernment 5rgani@ation Jen-1i-oJ Simbolo iti SiensiaJMatematika K e (iron) Je-iJ K 2& (water) Jeyh-tu-oJ K Na+l (sodium) Jen-ey-si-elJ K lb (pound) Jel-biJ K kg (kilogram) Jkey-1iJ K : (:eloity) J:iJ Iti pannakaisurat ti ania man a balikas iti Ilokano, pagtitiponen dagiti simbolo ti ponema wenno grupo ti ponema a masarakan iti bakada Ilokana a buklen ti & a letraA a e i o u b ba be bi bo bu k ka ke ki ko ku d da de di do du g ga ge gi go gu h ha he hi ho hu l la le li lo lu m ma me mi mo mu n na ne ni no nu ng nga nge ngi ngo ngu p pa pe pi po pu r ra re ri ro ru s sa se si so su t ta te ti to tu w wa we wi wo wu (ua) (ue) (ui) y ya ye yi yo yu (ia) (ie) yi (io) (iu) $agariganA JbanJ, JnaJ, JwagJ bannawag JuJ, JtekJ utek JbulJ, JlaJ, JlaJ, JyawJ bullalayaw Pagtalinaeden ti pannakaisurat dagiti bukod-a-nagan proper noun!" dagiti ter#ino a teknikal ken dagiti si#bolo iti siensia ken #ate#atika$
Ditoy, mairaman a maaramat dagiti walo (') a Dadduma a etra (, , 1, *, 7, :, =, @). $agariganA +hino #oes hemotherapy e (iron) aoag $inili, Iloos Norte 3uan una +arlos laguno Ni*o %lpidio 6uirino :ariose :eins : (:eloity) Sta. $ra=edes ?en Saanen a masurot ti dati a wagas ti pannakaisurat dagiti balikas nga Ilokano a pannakausar ti letra /0 (/k0 itan), dagiti agsaruno a letra a /k0 (/kk0 itan), /ue0 (/e0 itan) ken /ui0 (/i0 itan), dagiti ebkas wenno syllable a /gui0 (/gi0 itan), /7ue0 ken /7ui0 (/ke0 ken /ki0 itan) ken dagiti singin- a-paaweng a kas iti /oa,0 /oe,0 ken /oi0 a maibalikas a /wa,0 /we0 ken
/wi0 a kas panagsaganadda, malaksid no mausar dagitoy iti bukod-a-nagan wenno iti binulbulod a balikas. (Mailawlawag a nasayaat ti pannak ausar dagiti singin-a-paaweng iti $agannurotan $agariganA oma L koma dakel L dakkel pangguep L panggep daguiti L dagiti 7ue@o L keso ma7uina L makina dayao L dayaw gaoay L gaway saoen L sawen kaoil L kawil Dagitipagannurotanmainaigitisingin-a-paaweng(agdenna a letra a paaweng wenno :owel wenno /paawengpaaweng0) a masarakan kadagiti puon-a-balikas. Mabalin a (a) diptonggo dagitoy, wenno (b) saan a diptonggo. Palagip%
Saan a sakupen daytoy a pagannurotan dagiti bukod-a- nagan wenno proper noun.dda dagiti puon-a-balikas (root word) a tiJ dagiti silaba (ebkas) a mangbukel kadagitoy ket agdenna a dua a paaweng (:owel) a maibilang a diptonggo, kas koma kadagitoyA"i I iti $#I. "i I ditoy ket maibilang a diptonggo ta tarustarus daytoy no basaen maibalikas daytoy a > a saan ket nga agsina, kas komaA I.. !apu met iti daytoy, dua a silaba ti mangbukel iti nasao a balikas ($#. I), saan ket a tallo ($#.I.). Maipalagip pay a ti diptonggo, ania man ti pannakaisuratda, agtalinaed ti pannakaibalikasda. Ti OA iti OAGAY-OAY$
Ditoy ti 5, maibilang met a diptonggo ta tarustarus met a basaen maibalikas daytoy a ; a saan ketdi nga agsina a kas komaA 5.. !apu met iti daytoy, buklen ti tallo a silaba ti nasao a balikas (;. !>.;>), saan ketdi a lima (5..!>.5.>) Iramantayo ti I, adtoy dagiti diptonggo iti lengguahe nga IlokanoA I, a maibalikas a > %, a maibalikas a > I%, a maibalikas a >% I5, a maibalikas a >5 %5, a maibalikas a >5 I8, a maibalikas a >8 %8, a maibalikas a >8 5, a maibalikas a ; 8, a maibalikas a ; 5%, a maibalikas a ;% 8%, a maibalikas a ;% 4en ti naidumduma a diptonggo a triple-a-paaweng a 8I5 a maibalikas a >5. Pannakaara#at ti IA" I&" IO ken IU
$agtalinaeden ti I, I%, I5, ken I8 iti silaba no sinaruno ti pauni dagitoy a diptonggo. Pagarigan A $#.I, saan a $#.> (ti I, sinaruno ti pauni nga #) $#5.BIN.SI, saan a $#5.BIN.S> wenno $#5.BIN.SI.> (ti I iti SI, sinaruno ti pauni nga S) 4I;, saan a 4>; wenno 4I.>; (ti I iti 4I;, sinaruno ti pauni a 4) $I%4, saan a $>%4 wenno $I>%4 (ti I%, sinaruno ti pauni a $) B8N."I%4, saan a B8N.">%4 wenno B8N."I.>%4 (ti I%4, sinaruno ti pauni a ") $#.I%N."%S, saan a $#.>%N."%S (ti silaba a I%N, sinaruno ti pauni nga #) 4.I%N."%, saan a 4.>%N."% (ti silaba a I%N, sinaruno ti pauni nga ) #.I%", saan nga #.>%" (ti silaba a I%", sinaruno ti pauni nga #) #.DI5, saan a #.D>5 (ti I5, sinaruno ti pauni a D) DI#.I5, saan a DI#.>5 (ti I5, sinaruno ti pauni nga #) $.I8.45", saan a $.>8.45" (ti I8, sinaruno ti pauni a $).
Ngem maisurat a > ti I, a >% ti I%, a >5 ti I5, ken >8 ti I8, no maaramat daytoy iti umuna a silaba ti balikas, no maulit ti nasao a silaba, ken no sinaruno ti paaweng dagitoy a diptonggo. $agariganA >.MN, saan a I.MN (ti I, naaramat nga umuna a silaba ti balikas) >;.>;, saan a I5.-I5 (naulit ti umuna a silaba ti balikas) >%.#5, saan a I%.#5 (ti I%, naaramat nga umuna a silaba ti balikas) >%$.>%$, saan a I%$.I%$ (naulit ti umuna a silaba) >5.>5, saan a I5.I5 (naulit ti umuna a silaba) >8!.>5!, saan a I8!.I8! wenno I8!.I5! (naulit ti umuna a silaba) ".>B, saan a ".IB (ti I iti IB, sinaruno ti :owel ) .>%", saan a .I%" (ti silaba a I%", sinaruno ti :owel nga ) 4.#.>5, saan a 4.#.I5 (ti silaba I5, sinaruno ti :owel ) .>8S, saan a .I8S (ti silaba I8S, sinaruno ti :owel ).Ngem maisurat a >% ti I% ken >8 ti I8 no maaramat daytoy a maudi a silaba ti puon-a-balikas. $agariganA S%#.>%, saan a S%#.I% IS.>8, saan a IS.I8
Pannakaara#at ti &A" &O" ken &U$
$agtalinaeden ti pannakaisurat dagitoy iti silaba nupay maibalikas dagitoy a >, >5, ken >8, kas panagsasaganadda. $agariganA 4M.$%5N, saan a 4M.$%.>5N $N."%5N, saan a $N."%.>5N %5N, saan a %.>5N %8.#5.$, saan a >8.#5.$ Pannakaara#at ti OA" UA" O& ken U&$
Maisurat ti 5 ken 8 a ; ken ti 5% ken 8% a ;% no maaramat a pangrugian ti silaba ken no sinaruno ti paaweng ti diptonggo. $agariganA ;.S>, saan a 5.S> wenno 8.S> ;4.;4, saan a 54.-54 wenno 84.84 ;.!>.;>, saan a 5.!I.5I wenno 8.!>.8> ;%N, saan a 5%N wenno 8%N ;%4.;%4, saan a 5%4.5%4 wenno 8%4-8%4 $.I.;.;%N!, saan a $.I.5.5%N! wenno $.I.8.8%N! $agtalinaeden ti 8 ken 8% iti silaba no sinaruno ti onsonant daytoy a diptonggo. Saan met a maaramat ti 5 ken 5% no sinaruno ti onsonant daytoy a diptonggo. $agariganA S8, saan a S8.; wenno S5 4D.8, saan a 4.D8.; wenno 4D5 4.##.8, saan a 4.##.;, wenno 4##5 $8%4, saan a $;%4 wenno $8.;%4 wenno $5%4 48%.B, saan a 4;%.B wenno 48.;%.B wenno 45%.B Pannakaara#at ti OI ken UI
gpada a maisurat ti 5I ken 8I a ;I no maaramat dagitoy iti rugi ti silaba ti balikas wenno no maulit ti silaba. $agariganA ;I.D5, saan a 5I.D5 wenno 8I.D5 ;I".;I", saan a 5I".5I" wenno 8I".8I" ;I."I.;I", saan a 5I."I.5I" wenno 8I."I.8I" 4.;I, saan a 4.5I wenno 4.8I M.;I", saan a M.5I" wenno M.8I" B4.;I", saan a B4.5I" wenno B4.8I" $S.;I", saan a $S.5I" wenno $S.8I" gtalinaed ti 8I iti silaba no sinaruno daytoy ti pauni. (Saan a maaramat ti 5I no sinaruno ti pauni ta maibalikas no kuan daytoy nga 5>.) S8I."I4, saan a S;I."I4 wenno
S8.;I."I4 wenno S5I."I4 48I."IS, saan a 4;I."IS wenno 48.;I."IS wenno 45I."IS BIS.48I", saan a BIS.4;I" wenno BIS.48.;I" &...C.. $annakaaramat ti naidumduma a diptonggo a 8I5. 4adagiti balikas nga aggibus ti silabada iti letra ! sa sarunuen dayta a silaba ti diptonggo a 8I5, maisurat itan a >5 ti diptonggo. $agariganA B!.>5 (manipud iti B!.8I5), saan a B!.I5 SN!.>5 (manipud iti SN!.8I5), saan a SN!.I5 D8!.>5" (manipud iti D8!.8I5"), saan a D8!.I5" dda dagiti puon-a-balikas nga addaan kadagiti agdenna a dua a paaweng a di maibilang a diptonggo ta agsina ti pannakaibalikas dagitoy, kas koma kadagitoy. "i iti SN. "i ditoy ket saan maibilang a diptonggo ta no basaen, agsina ti pannakaibalikasda. "i 8 iti B8". "i 8 ditoy ket saan a maibilang a diptonggo ta no basaen, agsina ti pannakaibalikasda, saan ket a maibalikas nga ;. Iramantayo ti , adtoy dagiti singin-a- paaweng wenno :owel a saan a diptonggo a masarakan kadagiti balikas nga IlokanoA $agariganA , kas koma iti SN %, kas iti B%" I, kas iti $I" 5, kas iti S5 8, kas iti B8" II, kas iti SII".. Pannakaara#at ti AA
Maibalikas ti a kas ., kas koma kadagitoyA D.N B.4 Pannakaara#at ti A& .
Maibalikas ti % a kas .%, saan ket nga %>. 4as komaA B.%" ".%N! !apu ta agsina ti pannakaibalikas ti %, daytoy ti gapuna a maibalikas dagitoy a kas kadagiti sumaganadA B.%" ".%N!. !apu ta agsina ti pannakaibalikas ti %, daytoy ti gapuna a kastoy met ti pannakaisurat dagitoy a balikasA B%>.BI, saan a B.%.BI wenno B%.BI #%>."IN!, saan a #.%."IN! wenno #%."IN! Pannakaara#at ti AI
Maibalikas ti I a kas .I, saan ket nga >. 4as koma kadagitoyA D.IN! 4.IN!.!apu ta agsina ti pannakaibalikas ti I, kastoy met ngarud ti pannakaisurat dagitoy a balikasA B.>, saan a B..I wenno B.I 4.>.S, saan a 4..I.S wenno 4.I.S $#.N8>, saan a $#.N8.I wenno $#.N8I >.;N, saan nga .I.;N wenno I.;N "#>.SI.4%, saan a "#.I.SI.4% wenno "#I.SI.4% B>.#8S, saan a B.I.#8S wenno BI.#8S 2>S.48, saan a 2.IS.48 wenno 2IS.48 $S.>", saan a $S..I" wenno $S.I" #.M.>", saan nga #.M..I" wenno #.M.I"
Nupay kasta, kadagiti nabulod a balikas manipud iti %spaniol, diptonggo ti I, kas komaA BI..#I.N, saan a B>..#I.N I.#%, saan nga >.#% Pannakaara#at ti AO$
No maaramat dagitoy iti balikas, agsina ti pannakaibalikasda (maibalikas nga .5, saan nga ;). $agariganA S.5 M.5N! 4et gapu ta agsina ti pannakaibalikas ti 5 (maibalikas nga .5), kastoy ngarud ti pannakaisurat dagitoy a balikasA $agariganA !.D;, saan a !.D.5 wenno !.D5 SN!.-;, saan a SN!-..5 wenno SN!.-5 !;.-", saan a !.5.-" wenno !5.-" Pannakaara#at ti AU$
No maaramat dagitoy iti balikas, agsina ti pannakaibalikasda. Pagarigan A B.8" B.8."%4 Nupay kasta, kadagiti nabulod a balikas manipud iti %spaniol (saan nga iti Ingles), diptonggo ti 8, kas komaA 8."5#, saan nga ;."5# 8."5.N5M.I, saan nga ;."5.N5M.I Pannakaara#at ti II$
No maaramat ti II iti balikas, agsina ti pannakaibalikasda. $agariganA SI.I" I.I" Nupay kasta, no maaramat a pasakbay (prei=) ti I iti balikas a mangrugi iti I, mayebkas ti II a >I, ket maisurat met a kas iti pannakaibalikasna. $agariganA IIBI" O >IBI" III" O >II" Maipanggep met iti pannakaaramat dagiti letra /o0 ken /u0 iti balikas, iti daan a silabario ti Ilokano, agpada ti simbolo ti /o0 ken /u.0 No agsao ni Ilokano, narigat a mangngeg ti nagdumaan ti uni dagitoy. $agtalinaeden ti pannakaisurat dagiti balikas nga adda iti /o0 ken /u.0Pagarigan A o u arado utang bato ules sako ulnas kayo umay. No agsaruno dagiti letra nga /o0 ken /u0 iti maysa a balikas, kanayon nga umun-una ti /u.0 Pagarigan A purok, saan a poruk suot, saan a sout karuotan, saan a karoutan buok, saan a bouk tuok, saan a touk. Ngem kadagiti nayilokano a balikas manipud iti %spaniol, ibasar ti pannakaisurat ti /o0 ken /u0 iti orihinal a balikas. Pagarigan A kosina kortina telepono bokabulario. No mamindua a maaramat ti ebkas tapno mabukel ti maysa a balikas, kanayon nga adda iti una ti /u.0 Pagarigan A purpor bukbok kutkot. No saan laeng a mammaminsan ti pannakaaramat dagiti letra /o0 ken /u0 iti maysa a balikas, kanayon a maudi ti /o0 ken maminsan laeng a maaramat. Pagarigan A supusop kutukot puyupoy.
No mamindua a maaramat ti maysa a balikas tapno mabukel ti baro a balikas, saan a mabaliwan ti pannakaisurat dagitoy ken di maik-ikkan iti parangtay malaksid no mangrugi ti balikas iti paaweng (:owel). Maamiris met ditoy a daytoy madoble a balikas ket maysa a puon-a balikas (root word), ken mapagwaywaywas a balikas. Pagarigan A abong-abong, saan nga abungabong budobudo, saan a budubudo killokillo, saan a killukillo PANAGSILPO ITI BALIKAS
Iti panangsilpo kadagiti balikas, mausar met laeng ti $agannurotan (Dagiti pagannurotan mainaig iti singin-a-paaweng).
Panagusar iti pasakba' pre(i)! nga *i$+
No agusar iti pasakbay (prei=) nga /i0 iti puon-a- balikas a mangrugi iti paaweng (:owel), maipakat ditoy ti $agannurotan.mainaig iti singin-a-paaweng (/Ngem maisurat a > ti I, a >% ti I%, a >5 ti I5, ken >8 ti I8, no maaramat daytoy iti umuna a silaba ti balikas, no maulit ti nasao a silaba, ken no sinaruno ti paaweng wenno :owel dagitoy a diptonggo0) ken iti $agannurotan (maipanggep iti agsaruno a letra i). PagariganA (iawis) yawis (iebkas) yebkas (iipus) yipus (iobra) yobra (iutang) yutang. Iti panagusar iti pasakbay (prei=) nga /i0 iti puon a balikas a mangrugi iti pauni (onsonant), awan ti agbaliw. $agariganA (ikali) ikali (ilakasa) ilakasa (ituno) ituno. 4adagiti bukod-a-nagan a mangrugi iti paaweng a pakaaramatan ti /i0 a kas pasakbay (prei=), tapno mapagbalin daytoy a tignay (:erb), suroten ti $agannurotan ngem ketdi, mapagbalin a bassit a letra ti dakkel a letra a pangrugian ti bukod-a-nagan. Pagarigan A (iIlokano) yilokano saan a y-Ilokano (iIngles) yingles saan a y-Ingles
Iti panagaramat iti /i0 a kas pasakbay dagiti puon- a-balikas a nabulod manipud iti ganggannaet a lengguahe a paaweng ti pangrugianna wenno paaweng ti pannakaibalikas ti umuna nga ebkas (syllable) daytoy P ket dagitoy a nabulod a balikas, maisuratda nga Ilokano, maipakat ti $agannurotan Blng. Pagarigan A (iiskediul) yiskediul (iiskan) yiskan (iislow mosion) yislow mosion (iyekspos) yekspos. No aramaten ti /i0 a pasakbay ti puon-a-balikas a nabulod manipud iti ganggannaet a lengguahe a paaweng ti pangrugianna wenno paaweng ti pannakaibalikas ti umuna a silaba daytoy ken daytoy a puon-a-balikas ket napagtalinaed ti orihinal a pannakaisuratna, ipakat ti $agannurotan ngem agusar iti parangtay (hyphen) iti nagbaetan ti /y0 ken ti isilpo a balikas tapno maisina met laeng ti ganggannaet a balikas ket ngarud, saan a maulaw ti mangbasa. Pagarigan A iarrange y-arrange, saan a yarrange i-upload y-upload, saan a yupload i-e-mail y-email, saan a ye-mail i-san y-san, saan a ysan i-indit y-indit, saan a yindit i-organi@e y-
organi@e, saan a yorgani@e i-%nglish y-%nglish. No silpuan iti paipus (sui=) a mangrugi iti paaweng dagiti puon-a-balikas nga agngudo met iti ad-adu ngem maysa a paaweng. No ti maysa a puon-a-balikas nga ad-adu ngem maysa a paaweng ti pagnguduanna ket manayonan iti paipus a mangrugi iti paaweng (:owel) sa maibalikas ti mabukel a balikas nga addaan iti diptonggo, maipakat ti $agannurotan (maipanggep kadagiti singin-a-paaweng). Pagarigan A rabii (agngudo iti /ii0 a singin-a-paaweng wenno ad-adu ngem maysa a paaweng) rabiian L ka.ra.bi.ian L ka.ra.bi.(ia)n L ka.ra.bi.(ya)n Lkarabiyan (addaan iti /ia0 a diptonggo) babai (agngudo iti /ai0 a singin-a-paaweng) babaien L ba.ba.ien L ba.ba.(ie)n L baba(ye)n Lbabayen (addaan iti /ie0 a diptonggo) sao (agngudo iti /ao0 a singin-a-paaweng) saoen L sa.o.en L sa.(oe)n L sa.(we)n L sawen (addaan iti /oe0 a diptonggo) No ti maysa a puon-a-balikas ket agngudo iti mabalin nga isurat a singin-a-balikas a diptonggo sa nayonan iti paipus (sui=) a mangrugi iti paaweng (:owel) ipakat ti $agannurotan (maipanggep iti singin-a-paaweng) wenno suroten met laeng ti $agannurotan.Pagarigan A adayo (manipud iti a.da.io) adaioan L a.da.ioan L a.dai.(oa)n L a.day.(wa)n L adaywan $alagipA Naipakat ti $agannurotan (maipanggep iti I) iti pannakabaliw ti pannakaisurat ti silaba a /dai0 iti /day0. babawi (manipud iti ba.ba.oi) babaoienL ba.ba.oi.en L ba.bao.(ie)n L ba.baw.(ye)n babawyen $alagipA Naipakat ti $agannurotan (maipanggep iti 5) iti pannakabaliw ti pannakaisurat ti silaba a /bao0 iti /baw.0 No ti maysa a puon-a-balikas ket agngudo iti singin-a balikas a diptonggo sa nayonan iti sui= a mangrugi iti paaweng ngem awanen ti diptonggo a mainayon, saan nga agbaliw ti ispeling ti puon-a-balikas wenno awanen ti agbaliw iti pannakaisurat ti mabukel a balikas (puon-a-balikassui=). $agariganA selio selioanL sel.io.an Lselioan kabalio kabalioek L ka.bal.io.ek L kabalioek radio radioam L rad.io.am L radioam Dagiti puon-a-balikas nga agngudo iti /paunipaaweng.0 Dagiti puon-a-balikas nga agngudo iti /paunia0 ken /paunii0 a masilpuan iti paipus (sui=) a mangrugi iti uray ania a paaweng, awan ti mabaliwan iti ispeling ti mabukel a balikas. $agariganA basaen L ba.sa.en L basaen patien L pat.ien L patien (saan a patyen, kas maibatay iti $agannurotan Pannakaara#at ti IA" I&" IO" ken IU
Dagiti puon-a-balikas nga agngudo iti /paunie0 a masilpuan iti paipus (sui=) a mangrugi iti paaweng nga /e,0 agbalin nga /i0 ti maudi a letra ti puon-a-balikas no masilpuan iti pasakbay (prei=) a mangrugi iti paaweng nga /a0 saan nga agbaliw ti ispeling ti puon-a-balikas. $agariganA kapeen L kap.ien Lkapien. Dagiti puon-a-balikas nga agngudo iti /paunio0 a masilpuan iti paipus (sui=) a mangrugi iti paaweng, ti /o0 a ngudo ti puon-a-balikas, agbalin nga /u.0 (Maipatungpal dito y ti $agtalinaeden ti 8 ken 8% iti silaba no sinaruno ti onsonant daytoy a diptonggo.) Pagarigan A aradoan L a.ra.do.an L a.rad.uan L araduan batoek L ba.to.ek L bat.uek L batuek ammoem L am.mo.em L am.muem
PANAGBULO,
dtoy dagiti pagannurotan iti panagbulod ken panangisurat kadagiti binulbulod a balikasA $agtalinaeden ti sigud a pannakaisurat dagiti balikas manipud kadagiti sabsabali a pagsasao iti ilipinas nga awan ti kaibatoganda iti Ilokano. Pagarigan A :akul (I:atan)P tapar ti ulo a naaramid iti palmera a maar- aramat a linong iti tudo wenno iti pudot ti init. payyoJpayew (Iugao)P awag iti pagtatalonan dagiti Iugao a saan ket nga awagantayo koma iti /natukadtukad a pagtatalonan0 wenno /rie terraes.0 tnalak wenno tQnalak ("Qboli) Pabel a naaramid manipud iti abaka. Palagip A "i a*ao, maysa a balikas nga Igorot a ti kayatna a sawen, maysa a para-itiseremonia a sala, nagbalinen a paset ti leksikon nga Ilokano ket maisursuraten a /kaniaw.0 Manen, maamiris a maisurat ti /kaniaw,0 saan a /kanyaw.0 Pannakaara#at ti IA" I&" IO" ken IU
8saren ti katukadna-a-balikas nga Ilokano dagiti ganggannaet a balikas. $agariganA rule O pagannurotan narrati:e O salaysay e=ile O paing bill O gakat training O panagsanay.Babaen met iti daytoy, maliklikan ti panagaramat iti parangtay (hyphen) no silpuam iti pasakbay wenno paipus ti puon-a-balikas. Pagarigan A ddaan iti parangtay wanan iti parangtay ag-training agsanay ag-bake agurno nay-e=ile naipaing ag-training-da agsanayda ag-bake-danto agurnodanto ,agiti Balikas a Nabulod iti &spaniol$ Isurat dagiti balikas a kas #a'a'on iti ABAKA,A nge# suroten ti Pagannurotan$
Pagarigan: vocabulario > bokabulario telefono > telepono celebracion > selebrasion maquina > makina psicologia > sikolohia universidad > unibersidad familia > pamilia 4adagiti nabulod a balikas nga %spaniol nga addaan iti /e,0 pagtalinaeden ti /e.0 $agariganA estudiante, saan nga istudiante estilo, saan nga istilo espiritu, saan nga ispiritu estruktura, saan nga istruktura desgrasia, saan a disgrasia espesial, saan nga ispesial 4adagiti nabulod a balikas nga %spaniol nga addaan iti /o,0 pagtalinaeden ti /o.0 Pagarigan% kosina, saan a kusina kortina, saan a kurtina politika, saan a pulitika opisina, saan nga upisina tradisional, saan a tradisiunal koriente, saan a kuriente tornilio, saan a turnilio 4adagiti nabulod a balikas nga %spaniol nga addaan iti /o0 a napasarunuan iti /n,0 pagtalinaeden ti /o0 ngem ti /n,0 agbalin nga /m.0 Pagarigan A %spaniol Ilokano onerenia komperensia onesar kompesar onian@a kompiansa onidenial kompidensial onisa kompiska onorme komporme onortable komportable on:ention kombension on:ento kombento on:ulsion kombulsion. 4adagiti nabulod a balikas nga %spaniol nga addaan iti uni nga /ng.0 "i letra nga /n0 iti %spaniol ket mayebkas nga /ng0 no kasarunona tiA K etra /70 (on7uista, on7uistador,
blan7uete) K etra /0 nga adda kasarunona a pauni ken silaba nga /a0, /o0, /u0 (arbuno, arunula, bano, onreto, onlusion) K etra /g0 (angulo, diptongo, enga*o, angel) No dagitoy a balikas ket nagbalinen nga Ilokano, gagangay nga ibagian ti /ng0 ti /n.0 $agariganA on7uistador L kongkistador angulo L anggulo enga*o L engganio enanto L engkanto angel L anghel Palagip% "i balikas a /bano0 iti %spaniol (/bank0 iti Ingles) ket /banko0 iti Ilokano tapno maigidiat daytoy iti /bangko0 (awag dagiti Ilokano iti /benh0 iti Ingles wenno daytay atiddog a tabla a pagtugawan.)
4adagiti dadduma a balikas nga addaan iti /ng,0 saanen a nasken nga ikabil ti maikadua a /g0 saan laeng a tapno adda mainut a letra no di ket tapno mapadaras ti bisual a pannakabigbig ti balikas. Pagarigan A Ingles, Ingles saan nga Inggles kongreso, kongreso saan a konggreso Ngem no mapagbiddutan a baliksen a /nga0 ti /ng,0 ikabil ti letra /g0 kalpasan ti /ng.0 $agariganA angulo L anggulo diptongo L diptonggo domingo L dominggo $alagipA Nagan ti aldaw ti balikas a /Domingo0 maigidiat iti /dominggo0 a kayatna a sawen, /lawas,0 kas iti /makadominggo0 a kayatna a sawen, /makalawas.0 ,agiti ebkas enno silaba nga addaan iti uni ti *.+ no #aisurat iti Ilokano$ Pagarigan% antologia L antolohia estrategia L estratehia olegio L kolehio 1ues L hues region L rehion pri:ilegio L pribilehio prestigio L prestihio Dagiti Balikas a Nabulod iti Ingles. ,agiti balikas a nabulod iti Ingles a #angrugi iti *s+ ken #a'sa pa' a pauni" #aisurat nga *is+ ti u#una a silaba ti nabulod a balikas . Pagarigan% iskediul (shedule) isport (sport) istambay (stand by) istoria (estoria) iskit (skit) iskor (sore) iskawt (sout) ,agiti balikas a nabulod iti Ingles" isurat dagito' a kas iti pannakaibalikasda iti Ilokano nge# nasken a suroten dagiti pagannurotan iti singin a paaeng$ $agariganA sout L iskawt, saan nga iskaut (kitaen ti $agannurotan lashlight L plaslayt, saan a plaslait armalite L armalayt, saan nga armalait initial L inisial, saan nga inisyal proseutor L prosekiutor, saan a prosekyutor triyle L traysikel, saan a traisikel rating L reyting, saan a reiting baby L beybi, saan a beibi ,addu#a Pa' a Pagannurotan /aipanggep Kadagiti Binulbulod a Balikas$
Pagtalinaeden ti sigud a pannakaisurat dagiti balikas manipud kadagiti ganggannaet a lengguahe no makatikaw ti pannakaisurat dagitoy iti Ilokano. Pagarigan% bou7uet, saan a bukey hewing gum, saan a tsowing gam 1aywalking, saan a dieywoking e=it, saan nga eksit shabu, saan a siabu. No saan a sigurado iti katukad dagiti balikas manipud iti %spaniol ken Ingles, buloden ti orihinal daytoy iti %spaniol sa isurat iti Ilokano. 4ayatna met a sawen daytoy a no addan maararamat a balikas a nabulod manipud iti Ingles a katukad ti balikas nga Ilokano, isu daytan ti
maaramat. Pagarigan: Ingles Espaniol Ilokano dialogue dialogo dialogo priority prioridad prioridad triangle triangulo trianggulo chemical quimico/a kemikal Pannakaulit ti u#una nga ebkas enno silaba$
4adagiti naisurat iti Ilokano a binulbulod a puon- a-balikas a ti umuna nga ebkasna, mangrugi iti singin-a-pauni a gibusan ti maysa a paaweng (:owel), kas iti /tso0A No maulit ti umuna a silaba ti puon-a-balikas (kas pagarigan ti /tso0 iti tsokolate), ti umuna a silaba iti reduplikasion, karamanna ti umuna a pauni (ti /k0) ti maikadua nga ebkas wenno silaba ti puona-balikas (/ko0). Pagarigan: tsokolate > agtsoktsokolate trabaho > agtrabtrabaho drowing > agdrowdrowing 4adagiti naisurat iti Ilokano a binulod a puon- a-balikas a ti umuna a silabana, maibalikas iti uni a pauni (kas iti /tray,0 /eks,0 /ek0)A No maulit ti umuna a silaba ti puon-a-balikas, daytoy met laeng ti umuna nga ebkas iti reduplikasion. Pagarigan: traysikel > agtraytraysikel ekskursion > ageksekskursion eksamen > agekeksamen 4adagiti binulod a puon-a-balikas iti Ingles a napagtalinaed ti sigud a pannakaisuratna (kas iti /shampoo0) ket ti umuna a silabana, agtunged iti pauni (kas iti /sham0)A maisurat ti umuna a silaba iti Ilokano (/siam0) ken maaddaan iti parangtay ti nagbaetan dagiti balikas nga Ilokano ken Ingles. Pagarigan: shampoo > agsiamshampoo germinate > agdiergerminate tricycle > agtraytricycle e!cursion > agekse!cursion e!amine > agekse!amine. 4adagiti binulod a puon-a-balikas iti Ingles a napagtalinaed ti sigud a pannakaisuratna ngem aglasat iti panagulit ti umuna nga ebkasna, maisurat ti umuna nga ebkas iti Ilokano ngem maisilpo ti umuna a pauni (wenno uni ti pauni) ti maikadua nga ebkas ti balikas nga Ingles ken maaddaan iti parangtay (hyphen) ti nagbaetan dagiti balikas nga Ilokano ken Ingles. Pagarigan: duty > agdiutduty photocopy > agpotphotocopy diaper > agdaydiaper. Iti pannakaisurat dagiti binulod a balikas a buklen laeng ti maysa nga ebkas wenno silaba, isurat ti pannakaibalikasna iti Ilokano ti umuna a dua wenno tallo a letra dagiti balikas sa agaramat iti parangtay (hyphen) iti nagbaetan ti Ilokano a balikas ken ti Ingles a balikas. Pagarigan: "eep > agdyi"eep "uice > agdiu"uice clone > agkloclone dry > nakadradry drive > agdradrive Iti pannakaisurat dagiti puon-a-balikas nga Ingles nga addaan iti pangrugian a singin-a pauni ken mangrugi daytoy iti /s0 sa aglasat daytoy iti panagulit, maisurat ti /s0 a kas /is0 sa mapagtalinaed ti orihinal a pannakaisurat ti puon-a-balikas. Pagarigan: scan > agisscan slow motion > agisslow motion snow > agissnow split > agissplit spray > agisspray Dagiti balikas nga addaan iti digrapo. "i digrapo ket grupo ti dua nga agsaruno a letra a maysa laeng ti unida. Dagiti balikas nga Ingles nga aggibus iti /t,0 ti /t0 ket agbalin a /k0 no maisurat iti Ilokano. Pagarigan: abstract > abstrak connect > konek
4adagiti nabulod a balikas a mangrugi iti /h,0 tallo a wagas ti mabalin nga ipakat.$agtalinaeden ti dati a pannakaisuratda. $agariganA hunks hess hat harger hips himes Sukatan ti /h0 iti /ts0 sa isurat iti Ilokano. Pagarigan: chinelas > tsinelas chapter > tsapter chart > tsart chocolate > tsokolate rancho > rantso checque > tseke mancha > mantsa plancha > plantsa cuchillo > kutsilio cuchara > kutsara. #ukatan ti $ch% iti $k% ket isurat iti Ilokano. Pagarigan: machine > makina scholar > iskolar chemical > kemikal Dagiti balikas nga addaan iti /sh.0 Nasaysayaat no pagtalinaeden ti orihinal a pannakaisurat dagitoy tapno di maulaw ti mangbasa malaksid kadagiti balikas a nagbalinen a paset ti leksikon nga Ilokano a kas iti /siuting0 (shooting) ken /siampo0 (shampoo). Pagarigan: shower shop workshop showcase shuttle scholarship. SILABIKASION
"i %bkas ;enno Silaba. "i ebkas wenno silaba ket maysa nga ablat ti dila wenno awan sawsawirna a pannakaisawang ti balikas. Dagiti 4ita ti %bkas. Maawagan dagiti ebkas a kas maibatay iti kita dagitoy babaen ti panagusar iti simboloA /0 para iti paaweng (:owel), ken /80 para iti pauni (onsonant). &ita Pagarigan ' i.ted '' au.to (' bu.nga '( up.pat ('' bai.la.ri.na ''( ko.mu.ni.kas.ion ('( bol.sa ((' pri.to '(( eks.per.to (('' em.plea.do (('( plan.tsa (''( ak.sion (''(( nuang (('(( trans.por.tas.ion ((''(( triang.gu.lo (('((( shorts #ilabikasion Iti silabikasion ti balikas) maibatay daytoy iti grapema wenno nakasurat a simbolo. No adda agsaruno a dua a paaweng (:owel) iti uneg ti maysa a balikas, kabukbukodan man wenno nabulod, ti umuna ket maisipol iti nangsaruno a pauni ket ti maikadua, maisipol iti sarsarunuenna a pauni. *alikas Ebkas akkub ak.kub bunton bun.ton ummong um.mong illegal il.legal immoral im.moral. No adda tallo wenno ad-adu pay nga agduduma a pauni nga agsasaruno iti maysa a balikas, ti umuna a dua ket maisilpo iti paaweng a nangsaruno itoy ket ti maudi, maisilpo met iti sarsarunuenna a paaweng. *alikas Ebkas eksperto eks.per.to ekskomunikado eks.ko.mu.ni.ka.do transportasion trans.por.tas.ion transpormer trans.por.mer. No ti umuna iti tallo nga agsasaruno a pauni ket /m0 wenno /n0 ket ti sumaruno a dua kadagitoy ket uray ania man kadagitoyA /bl,0 /br,0 /dr,0 /pl,0 /tr,0 ti umuna a pauni (/m0 wenno /n0) ket maisilpo iti umuna a paaweng a nangsaruno itoy ket ti maudi a dua, maisilpo met iti sarsarunuenna a maysa wenno dua a paaweng. *alikas Ebkas alambre a.lam.bre balandra ba.lan.dra empleado em.plea.do kontrol kon.trol templo tem.plo. No adda uppat nga agsasaruno a pauni iti uneg ti balikas, ti umuna a dua a pauni ket maisilpo iti paaweng a nangsaruno itoy ket ti maudi a dua, maisilpo met iti sarsarunuenda a
paaweng. Balikas %bkas ekstra eks.tra eksklusibo eks.klu.si.bo ekstradision eks.tra.dis.ion eskplosibo eks.plo.si.bo NAYON A PAGANNUROTAN
Dagiti balikas a maikkan ken di maikkan iti parangtay (hyphen)A Maikkan iti parangtay dagiti bukod-a-nagan ken dagiti nabulod a balikas no maikkan dagitoy iti pasakbay (prei=). $agariganA agpa-"uguegarao mara-2apon agat-Sweet 2onesty nag photoopy Saan nga ik-ikkan iti parangtay dagiti sapasap-a-nagan (ommon noun) no maikkan iti pasakbay. $agariganA agpaili agpaaway agpabantay agpadaya agpaabagatan pagattumeng tagasadiay marabamban agatnabunglog sinannuang nagtagilanga agintutured agimpapangina Maikkan iti parangtay dagiti bukod-a-nagan ken dagiti binulbulod a balikas no maikkan dagitoy iti paipus. $agariganA agpa-+agayan-da, saan nga agpa-+agayanda #osing-ko, saan a #osingko Maria-k, saan a Mariak ag-lone-da, saan nga ag-loneda pina-photoopy-m, saan a pina-photoopym ag-brownout-en, saan nga ag-brownouten duty-k, saan a dutyk san-em, saan nga sanem $alagipA Saan ketdi a maibalakad ti panagusar iti parangtay no iti panangyebkas iti balikas, agsan-ek ti dila, kas koma iti, /gpa-asam-ak,0 a mayebkas ti /asam-ak0 a kas iti balikas a /lan-ak0 a saan a ketdi a tarustarus a /asamak.0 4adagiti kakastoy a kaso, nasa ysayaat no imbes nga isurat nga, gpa-asam-ak,0 isurat laengen nga, /Innak idiay asam.0 Iti met kaso ti /Maria-k0 a mabalin a mayebkas a /Maria- key,0 nasaysayaat nga isurat daytoy a kas, /Ni kaingungotko a Maria0 wenno, /Ni kaayan-ayatko a Maria.0 Nupay kasta, no di maliklikan ti panagusar iti parangtay tapno maisina ti bukod-a-nagan ken uray pay dagiti ganggannaet a balikas iti maisilpo kadagitoy a paipus (sui=), laglagipen a tarustarus ti pannakayebkas ti sibubukel a balikas. Iti sabali a pannao, ti /Maria-k,0 mayebkas latta a /Mariak.0) Maikkan iti parangtay ti puon-a-balikas no maulit tapno mabukel ti baro a balikas no ti puon-a-balikas ket mangrugi iti paaweng. $agariganA abong-abong, saan nga abongabong asi-asi, saan nga asiasi (tapno di mapagbiddutan a maibalikas a kas /as.ia.si0) Maikkanitiparangtaydagitisingin-a-balikasamakatakder a bukbukodda no maaramat dagitoy a sapasap-a-nagan malaksid kadagiti nabulod a balikas a kas iti eskuela elementaria, gobierno nasional wenno opisina rehional ken dagiti balikas nga Ilokano a nabayagen a maisursurat a kas iti /batonlagip0 (monumento) a saan ketdi a /baton- lagip.0 $agariganA pasdek pagadalan siled-pagadalan balay-ili (munisipio) abogado-propesor (abogado, propesor pay) sabong-ruot maris-rosas singpet-kiteb Maikkan iti parangtay dagiti singin-a-balikas wenno ad-adu pay a balikas a maar-aramat a pangiladawan (ad1eti:e) wenno pangiladawan-iti-tignay (ad:erb). $agariganA Dios-ti-aluadna
4as komaA daydi Dios-ti-aluadna nga asawana agtawen-iti-pito 4as komaA ti agpito-ti-tawenna nga anakna tungpal-biag 4as komaA tungpal-biag a pannakaibalud tungpal-tanem 4as komaA tungpal-tanem nga ay-ayatenka Dagiti met singin-a-balikas a mangrugi iti /awanan0 wenno /addaan0 a saan a naaramatan iti ligatura nga /iti0 iti nagbaetan dagitoyA mabalin wenno saan, depende iti pannakaaramatda, a maikkan iti parangtay iti nagbaetan dagiti balikas. Ngamin, dagitoy a singina-balikas, katukadda met laeng ti kaipapanan dagiti singin-a- balikas a maar-aramatan iti ligatura nga /iti.0 $agariganA awanan asawa O awanan iti asawa awanan kuarta O awanan iti kuarta awanan kararua O awanan iti kararua addaan asawa O addaan iti asawa addaan kuarta O addaan iti kuarta addaan kinabaknang O addaan iti kinabaknang Iti pannakaisurat dagiti uni (sound eets), maaramat ti parangtay. $agariganA ha-ha-ha ra-ka-ta-ka-tak brat-tat-tat-tat R... Iti pannakaisurat ti petsa ken oras, maaramat ti parangtay. $agariganA maika-TT nga anibersario maika- iti rabii R... Saan a maikkan iti parangtay dagiti balikas nga addaan iti pasakbay a /de-/ malaksid no mangrugi iti paaweng (:owel) ti balikas a maikkan iti pasakbay a /de.0 $agariganA dekahon delata dekolor dekalidad dekampanilia de-adal de-armas
Pannakasukat dagiti pauni$
Iti panangyilokano iti maysa balikas nga addaan kadagiti Dadduma a etra, masuktan dagitoy kadagiti letra nga adda iti bakada Ilokana a kas maibasar iti pannakaisaoda. "iA agbalin a p (amilia P pamilia) ll agbalin nga li (aballo - kabalio) : agbalin a b (:oabulario P bokabulario) = agbalin a ks (e=amine P eksamen) @ agbalin nga s (@ipper P siper) agbalin a kJs (andy P kendi) (enter P sentro) 1 agbalin a dyJh (1eep P dyip) (3apanese P 2apones) h agbalin a ts (+hina P "sina) 7u agbalin a kw (7uadro P kuadro) * agbalin a ni (ba*o Pbanio) $anagpaadu. dtoy dagiti wagas no kasano nga isurat ti ad-adu ngem maysa a banag. R.C... garamat iti /dagiti0 sakbay ti sapasap-a-nagan. $agariganA Bugbugtong d-adu ngem maysa ti balay dagiti balay ti pagilian dagiti pagilian ti manok dagiti manok ti kameng dagiti kameng ti opisial dagiti opisial ti konsehal dagiti konsehal ti balay dag iti balay ti taraon dagiti taraon Maulit ti umuna nga ebkas ti sapasap-a-nagan. $agariganA Bugbugtong d-adu ngem maysa balay balbalay makan makmakan Maulit ti umuna a paaweng ti sapasap-a-nagan. $agariganA Bugbugtong d-adu ngem maysa ikit iikit uliteg uuliteg
Ngem adda met sapasap-a-nagan a saan a mabalin a mapaadu babaen ti panangulit iti umuna a paaweng no di ket babaen ti panangulit iti umuna a pauni daytoy no mangrugi ti sapasap-a-nagan iti paaweng. $agariganA Bugbugtong d-adu ngem maysa ama amma ina inna apoko appoko apo appo ubing ubbing $anangulit iti umuna nga ebkas a mapasarunuan iti umuna a pauni ti balikas. $agariganA Bugbugtong d-adu ngem maysa balasang babbalasang baro babbaro lakay lallakay asawa assawa tao tattao $alagipA . Saan a maibalakad ti panagpaadu iti sapasap-a-nagan a kas iti wagas ti %spaniol ken Ingles a gagangay a masilpuan ti nagan iti /es0 wenno /s0 kas iti /dagiti opisiales0 wenno /dagiti op-opisiales0 (/the oiers0 iti Ingles) wenno /dagiti miembros0 wenno /dagiti miemmiembros0 (/the members0 iti Ingles). Maisurat ketdi dagitoy a /dagiti opisial0 wenno /dagiti miembro,0 a kas panagsaganadda. &. Maamiris met nga iti panagpaadu iti sapasap- a-nagan iti wagas nga Ilokano, mabalin a paggigiddanen a suroten dagiti pagannurotan iti panagpaadu mabalin met a saan. $agariganA 8mno Saan nga 8mno dagiti taltalon dagiti tataaw dagiti talon dagiti baro ti taltalon ti sasanto dagiti amma dagiti as-aso dagiti ama dagiti baket amma abba (adu nga aba) dagiti iikit dagiti aaso dagiti babbalasang dagiti balasang ti babbalasang Panagpaadu kadagiti nabulod a sapasap-a-nagan
Maaramat ti /dagiti0 iti pannakaisurat ti naipaadu a langa dagiti nabulod a balikas iti %spaniol ngem mapagtalinaed ti bugbugtong a langa ti nabulod a balikas.$agariganA dagiti opisial, saan a dagiti opisiales dagiti konsehal, saan a dagiti konsehales dag iti mayor, saan a dagiti mamayores Maaramat ti /dagiti0 iti pannakaisurat ti naipaadu a langa dagiti nabulod a balikas iti Ingles nge m mapagtalinaed ti bugbugtong a langa ti nabulod a balikas malaksid kadagiti nakairuamanen a naipaadu a langa daytoy. dagiti painting, saan a dagiti paintings dagiti omputer, saan a dagiti omputers dagiti ans, saan a dagiti an Dagiti pangsandi-a-nagan. Dagiti personal a pangsandi-a-nagan a nayababa malaksid iti /ida0 ken dagiti pangsandi-a-nagan iti panagtagikua a nayababa met, ket maar-aramat a paipus dagiti sapasap-a- nagan, pangiladawan, tignay ken pangiladawan-iti-tignay ket iti kaano man, saan a maisurat dagitoy nga agmaymaysa wenno saanda a maisina. Adto' dagita a personal a pangsandi-a-nagan ken kaibatoganda iti 0ilipino% U#una a persona -ak" -k ako! ka#i" ta'o" ta ta'o! /aikadua a persona ka ika! ka'o ka'o! /aikatlo a persona ala! da" ida sila!
Adalen no kasano a #aisurat dagito'% 8muna a persona taoak (ako ay tao) taokami (mga tao kami) taotayo (tao tayo) taota (tao tayo) 8muna a persona sangok (harap ko) nakasangokami (nakaharap kami) nakasangotayo (nakaharap tayo) nakasangota (nakaharap tayo)
Maikadua a persona taoka (ikaw ay tao) taokayo (kayo ay tao) Maikatlo a person taoda (sila ay tao) tao ida ni Mayor (sila ay mga tauhan ni Mayor) dtoy dagiti nadakamat a pangsandi-a-nagan iti panagtagikua ken ti kaibatoganda iti ilipinoA Bugbugtong duan 8muna a persona ko, -k (akin) mi, tayo, ta (amin, namin, atin, natin) Maikadua a persona mo, -m (iyo) yo (inyo) Maikatlo a persona na (kanya) da (kanila) dalen no kasano a maisurat dagitoyA 8muna a persona balayko (bahay ko, aking bahay) balaymi (aming bahay) balaytayo (bahay natin) balayta (bahay natin) 8muna a persona librok (aking libro) libromi (libro namin) librotayo (libro natin) librota (libro natin) Maikadua a persona balaymo (iyong bahay) balayyo (inyong bahay) librom (iyong libro) Maikatlo a persona librona (kanyang libro) libroda (kanilang libro) "i balikas a /to0 (a mangipasimudaag iti mabalin a mapasamak iti masakbayan) no maararamat a paipus kadagiti sapasap- a-nagan, balikas a pangiladawan (ad1eti:e), balikas a pangipasimudaag iti tignay (:erb), ken balikas a pangiladawan iti tignay (ad:erb), ket iti kaano man, saan a maisurat daytoy nga agmaymaysa wenno maisina a maisurat. $agariganA balaydanto, saan a balaydan to mapandanto, saan a mapandan to. Maaramat ti ligatura a /nga0 kadagiti balikas a ti uni (sound) dagitoy, mangrugi iti paaweng (:owel) maaramat met ti /a0 kadagiti balikas a ti unida, mangrugi iti pauni (onsonant). $agariganA dakkel nga aso, saan a dakkel a aso napintas nga %:a, saan a napintas a %:a isu nga immayak, saan nga a immayak natalubo nga urbon, saan a natalubo a urbon dakkel a pusa, saan a dakkel nga pusa napintas a mutia, saan a napintas nga mutia isu a napanda, saan nga napanda lima a trak, saan a lima nga trak nga shool head, saan nga a shool head nga shedule, saan nga a shedule nga N++, saan a N++ R.T. $annakaaramat ti /ti0 ken /iti.0 !agangay a maaramat ti /ti0 a kas pangitudo iti maysa a banag maaramat met ti /dagiti0 no ad-adu ngem maysa dagiti maitudo a banag. $agariganA ti balayJ dagiti balay (ang bahayJ ang mga bahay) Nakitak ti balayda L Nakita ko ang kanilang bahay. Nagpipintas dagiti balayda L ng gaganda ng kanilang mga bahay ti huesJ dagiti hues (ang hukomJ ang mga hukom) Napan ti hues L $umunta ang hukom Napan dagiti hues L $umunta ang mga hukom R.T.&. !agangay a maaramat ti /iti0 ken /kadagiti0 a kas preposision a kas koma pangitudo iti direksion ken panawen. $agariganA iti balayJ kadagiti balay (sa bahayJ sa mga bahay) Nakitak iti balayda L Nakita ko sa kanilang bahay Nagpipintas kadagiti balayda L ng gaganda (ng mga ito) sa
kanilang mga bahay iti huesJ kadagiti hues (sa hukomJ sa mga hukom) Napan iti hues L $umunta sa hukom Napan kadagiti hues L $umunta sa mga hukom Dadduma pay a pakausaran ti /ti0 ken /iti.0 gapu iti (saan a gapu ti) babaen ti (saan a babaen iti) iti kabigatanna (saan a ti kabigatanna) naikkan iti kanen (iti ilipino, nabigyan ng pagkain) naikkan ti kanen (iti ilipino, nalagyan ang pagkain) ti rabii, (iti ilipino, ang gabi) iti rabii, (iti ilipino, sa gabi) iti aldaw, (iti ilipino, sa araw) R.'. Dagiti nagan dagiti bulan ken pangyababaan. %nero (%ne.) $ebrero ($eb.) Marso (Mar.) bril (br.) Mayo (May.) 2unio (2un.) 2ulio (2ul.) gosto (go.) Septiembre (Sept.) 5ktubre (5kt.) Nobiembre (Nob.) Disiembre (Dis.) R.. Dagiti nagan dagiti aldaw ken pangyababaan. unes (un.) Martes (Mar.) Mierkoles (Mier.) 2uebes (2ue.) Biernes (Bier.) Sabado (Sab.) Domingo (Dom.) R.. $annakaisurat dagiti bilang. R... Dagiti nagan dagiti bilangA pagkapat (JU) Sero () Maysa () Dua (&) "allo (C) 8ppat (U) ima () Innem (R) $ito (T) ;alo (') Siam () Sangapulo () Sangapulo ket maysa () Innem a pulo (R) $itopulo (T) ;alopulo (') Siam a pulo () Sangagasut () Sangagasut ket innem a pulo ket walo (R') Dua gasut (&) Sangaribu (,) "allo a riwriw wenno "allo a milion (C,,) Maysa a bilion (,,,) R..&. No isurat ti bilang sakbay ti patang (sentene), isurat a sibubukel ti bilang, saan ket a ti numeriko a simbolo daytoy. Sangapulo nga estudiante ti napadayawan. Dua gasut ket siam a pulo a mannalon ti dimmar-ay iti panagsanay. Iti panangisurat kadagiti dadakkel bilang, mabalin nga aramaten ti numeriko a simbolo karaman ti bilang a naisurat a sibubukel ken saanen nga isurat ti artikulo /a0 wenno /nga0 iti nagbaetan dagitoy ketdi, ikkan iti parangtay (hyphen). $agariganA gdagup iti $-milion (mabalin met tiA $ a milion) ti pategna a sanikua ti napukaw. Iti panagtapus ti 5ktubre &, addaanen ti lubong iti T-bilion (mabalin met tiA T a bilion) a populasion. gasem ta T-ektaria (mabalin metA ti T nga ektaria) ti minulaanna iti mahogany. No agaramat iti simbolo a numeriko sakbay ti yunit a pagrukod, mabalin a saanen nga isurat ti artikulo /a0 wenno /nga0 iti nagbaetan dagitoy no maaramat dagitoy iti resipe wenno iti listaan. Ngem mabalin latta met nga usaren ti artikulo /a0 wenno /a.0 nia man ti pilien kadagitoy a pagannurotan, nasken a maysa laeng ti suroten para iti sibubukel a sinurat. $agariganA & tasa a suka bukel a bawang C kaiwa a karne supot a semento kilo a lansa trak a darat mabalin met tiA & a tasa a suka mabalin met tiA a bukel a bawang mabalin met tiA C a kaiwa a karne mabalin met tiA a supot a semento mabalin met tiA a kilo a lansa mabalin met tiA a trak a darat Ngem nasken a maisurat ti /a0 wenno /nga0 no isurat a sibubukel ti bilang. dua a tasa a suka pito nga aldaw a naiwawa iti taaw siam nga ektaria a bangkag ti minulaanna iti bukakaw lima a pedaso a lima-a-pulgada a lansa R.. dda dagiti lugar a ti /ay0 ket maisursurat nga /ey.0 Nupay mabalin daytoy no isawang wenno ibalikas, maibalakad nga isurat ti /ay0 nga /ay0 a saan ket nga /ey.0 $agariganA maysa, saan a meysa daytoy, saan a deytoy R.&. "i /n,0 agbalin nga /m0 no sarunuen dagiti letra a /b0 ken /p.0 $agariganA bamban, saan a banban pampanunot, saan
a panpanunot sinambituen, saan a sinanbituen sinampuso, saan a sinanpuso kimmampana, saan a kimmanpana MI$> "I D>; 4%N NI $5 DI5SH VVVVVVVVVVVVVVVVVVVVVVVVV
