Sumski Plodovi Gljive

Sadržaj:

1. Uvod ......................................................... ...................................................................................... .......................................................2 ..........................2 2. Građa gljiva ...................................................... ................................................................................... ...............................................3 ..................3 3. Razmnožavanje gljiva ......................................................... .....................................................................................4 ............................4 4. Način ishrane gljiva ....................................................... .................................................................................... ..................................7 .....7 5. Vrse Vrse gljiva ....................................................... .................................................................................... ...............................................! ..................! 5.1. "h#ridiom#$oa %&iride' ...................................................... ...........................................................................(! .....................(! 5.2. )#gim#$oa %)igomi$ea' ........................................................ .............................................................................! .....................! 5.3. *s$om#$oa %Gljive +je,inar-e' ...................................................... .................................................................! ...........! 5.4. asidiom#$oa %Gljive /eč0r-e' ...................................................... .................................................................. ............ . -ologija gljiva ........................................................ ..................................................................................... .....................................11 ........11 7. /oen$ijalna sani,a .......................................................... ......................................................................................1 ............................122 !. /arazis-e gljive ....................................................... .................................................................................... .....................................13 ........13 . esive gljive .......................................................... ...................................................................................... .......................................14 ...........14 .1. /rehramena vrijednos ....................................................... .............................................................................14 ......................14 16. je-ovie gljive ....................................................... .................................................................................... ....................................1 .......1 11. 8rovne gljive ...................................................... ................................................................................... .......................................17 ..........17 12. Ugroženos gljiva ........................................................ ..................................................................................... ................................26 ...26 13. )a,ia ........................................................ ..................................................................................... ..................................................22 .....................22 14. /ravila 9ona,anja 9rili-om ranja gljiva .....................................................23 .....................................................23 15. )a-lj0ča- ......................................................... ...................................................................................... ............................................25 ...............25 1. iera0ra .......................................................... ....................................................................................... ...........................................2 ..............2

1

1. Uvod

Gljive s9adaj0 0 najras9rosranjenije žive organizme na zemlji. :mara se da ih ima izmeđ0 sedamdese i so hiljada( nižih i vi,ih vrsa. Gljive s0 neoičan( raznovrsan i nedovoljno 9ro0čen svije. 0d0;i da ne vr,e osnovn0 <0n-$ij0  ilja-a
:li-a 1 = Gljive

2

2. Građa gljiva

)ajednič-e osoine -od ve;ine gljiva se vide 0 građi al0sa( -oji se sasoje iz an-ih -ona$a %hi
:li-a 2 = Građa gljive 3

3. Razmnožavanje gljiva

/lodi,a razvijaj0 gljive da i se razmnožavale. :va-o 9lodi,e osloađa si;0,ne s9ore a razmnožavanje gljiva se oavlja 9omo;0 s9ora. Gljive -oje žive na -o9n0 9roizvode endogene s9ore ili egzogene s9ore( a one 0 vodi zoos9ore. /olno -o90liraj0 gamee %izogamija( anizogamija( oogamija' čiave gameangije ili dvije ;elije al0sa -oje nis0 di
/09ljenje 9redsavlja vid vegeaivnog razmnožavanja gljiva -oji za9očinje  9ojavom malog izra,aja na mes0 909ljenja. Na-on oga se 909olja-   9rogresivno izd0ž0je. 8vaj 9ro$es se odvija zahvalj0j0;i sinezi novih -om9onenaa ;elijs-og zida i o čiavom 9ovr,inom ;elije. edro maj-e ;elije se dijeli na dva dijela -ada 909olja- s-oro dosigne veličin0 nove ;elije. edno novonasalo jedro osaje 0 maj$i ;eliji( a dr0go migrira 0 909olja-. >ormiranjem 4

se9e dolazi do 9o90nog razdvajanja dvije ;elije. /ro$es 909ljenja rez0l0je
ndogene s9ore ? s9orangios9ore se
mele. :9orodohije 9redsavljaj0 gr09a$ije -onidio


. *a&in is(rane gljiva

/o način0 ishrane( gljive s9adaj0 0 heeroro
7

. Vrste gljiva

.1. (4tridiom4cota 5 (itride 6

Eive 0 vodi( rije-o naseljavaj0 -o9nena sani,a. Vjer0je se da ima o-o !66 vrsa vodenih hirida. edno;elijs-i oli$i s0 0glavnom ez mi$elija( -od vi,e;elijs-ih oli-a mi$elij je dominanan. Felijs-li zid je hiiniziran( rezervna maerija je gli-ogen. Ne-e hiride ijelo 9ričvr,;0je za 9odlog0 sa rizoidima( a ne-e žive -ao 9arazii na algama. U 9ro$es0 smjene genera$ija( -oja može ii izomor
/reežno s0 -o9nene sa9ro
Eive 9reežno na -o9n0 -ao sa9ro
sa rihoginom i aneridija. /oznao je o-o 32 666 vrsa( -oje se razli-0j0 9rema oli-0 i način0 razvoja 9lodi,a( e 9rema građi i način0 ovaranja as-0sa. :a$$harom#$ealis %-vas$i' s0 jedno;elijs-e gljive -oje se razmnožavaj0  909ljenjem( slao iHm je razvijen mi$elij i večinom žive na ,e;ernim rasvorima. /osjed0j0 -0glase ili jajase ;elije i jedno jedro. /oznao je vi,e i9ova -va,čevih gljiva= 9ivs-i -vasa$( vins-i -vasa$( eremas$0s
azidiomi-oe o0hvaaj0 o-o 22 666 vrsa( međ0 -ojima je ve;i roj 9ozna  9od nazivom 9eč0r-e. azidiomi-oe s0 građene od -ončasih hi
;elije. Ne svaraj0 9lodi,a( ali 9roizvode raznoli-e s9ore( o se doro 0očava -od $rne rđe. Njen razvoj se odvija na lisovima doma;ina ž0i-e( na9ada sve žiari$e i rave. E0a rđa veoma je o9asna(e9iderms-i na9ada 9,eni$0( ječam raž i livads-e rave. /oznao  je vi,e rđa -oje 0zro-0j0 oles na 9ovrlars-im  ilj-ama %l0-( gra,a-( 9as0lj(mr-va'. ora 9roiv hrđe veoma je e,-a( jer jo, nema e
16

9. 0kologija gljiva

Vezana je za e-olo,-e 0slove živoa i način živoa( -oji se is-az0je -ao sa9ro
. /otencijalna stani+ta

:a as9e-a za,ie diverziea gljiva s0= Alimaogena vegea$ija ez ve;eg 0i$aja čovje-a %naročio ,0me' :
12

;. /arazitske gljive

Czazivaj0 olesne 9romjene 0 živonim 9ro$esima ilja-a( jer od njih od0zimaj0 hranjive s09san$e. ilj-a -oja se in
+onilioza ,ljive oles 0zro-0je gljiva monilinia laIa( a mani0zarij0m( /hii0m( >omes( o9hodermi0m id.

13

<. =estive gljive

Aao hrana zanimaj0 nas samo složenije gljive( one vi,eg razvojnog s09nja( i o a-ve čija razvijena( mesnaa i raznoli-o građena 9lodi,a dosiž0 visin0 od najmanje ne-oli-o $enimeara. /rednos je a-o a-ve vrse gljiva imaj0 0godan miris i o-0s( a-o ne sadrže o-sične sasoj-e i a-o na određenim sani,ima ras0 0 ve;em roj0. Vrse sa sinijim 9lodi,ima nemaj0 goovo ni-a-ve 9rehramene vrijednosi.  Ne-i a0ori smaraj0 da i o-o 6 D svih gljiva moglo ii jesivo( do- i samo 16 D o9alo na nejesive i orovne vrse. Brea navesi da ima jo, dosa vrsa čija 09oreljivos za jelo nije dealjnije is9iana ni 9oznaa. esivih gljiva -od nas ima o-om $ijele godine( mada s0 one zimi rije-e %zims-a gomoljača'. Ve; 0 rano 9rolje;e možemo na;i marov-0( od a9rila ran0 lj0s-avi$0( 9anjevči$0( hrč-e( od maja đ0rđevač0 i ,ljivovač0. Ne,o -asnije 0  j0l0( a-o je lo vlažno i o9lo( ima dale-o vi,e jesivih gljiva= 9eč0r-i( vrganja( -rasni$a... +noge od ih gljiva se oilnije 9ojavlj0j0 0 jesen. <.1. /re(ram#ena vrijednost

gljive nis0 HH meso na,ih ,0maHH ( -a-o se česo s9ominje( 9o 9rehramenoj s0 vrijednosi mnogo liže -valienom zelenom 9ovr;0 nego mes0. U svježem sanj0 gljive sadrže o-o 6D vode( izmeđ0 1(5 i 5 D jelančevina( o-o 6(3 D masi( o-o 3( D 0glji-ohidraa( zaim viamine  i d( a 0 ne-im ima i -aroina. Gljive sadrže i mnoge za organizam važne mineralne sasoj-e %
14

:li-a 4= Vrtna pečurka Vrna 9eč0r-a ( naseljava vrove( vo;nja-e i ravnja-e( 9ojavlj0je se od 9olje;a do jeseni( slična je gajenom ,am9injon0 9a je mnogi im imenom i nazivaj0(  jesiva je i vrlo 0-0sna.

:li-a 5 = Paprena mliječnica /a9rena mliječni$a( naseljava sani,a liso9adnih i čeinars-ih ,0ma( sa-09lja se o-om ljea do jeseni( javlja se 0 veli-im gr09ama( jesiva je i veoma 0-0sna.

15

1>. ?jekovite gljive

)načajno mjeso 0 9rirodi imaj0 9eč0r-e. 8ne najče,;e ras0 na r0lim salima drve;a( 0 lizini živog drvea( na livadama ili 9ored vode. Ne-e vrse ras0 0 liso9adnim( ne-e 0 čeinars-im( a ne-e i 0 jednim i 0 dr0gim ,0mama. &ranljiva vrijednoos ovih ,0ms-ih 9lodova je veli-a. Njihov najvažniji sasoja-  čine 9roeini -ojih ima 1?4D 0 svježim( ili 16?45D 0 s0vim. /eč0r-e za razli-0 od ilja-a( sadrže sve esen$ijalne amino-iseline neo9hodne za živo lj0di. /eč0r-e s0 ogae i mineralima=
1

11. $trovne gljive

8rovnos gljiva zavisi ne samo od njihove 9rirode( nego i od hemis-ihKo-sičnih maerija 0 zemlji,0. Gljive -oje ne-a liera0ra svrsava 0 orovne 0glavnom s0 jesive a-o se  9ro-0haj0 0 vodi 9ro$jede i od njih se s9rema jelo. Ne-e gljive nazivamo ,-odljivim i 0 0 gr090 s9adaj0 e,-o 9roavljive gljive -oje ne rea jesi nave;e i 0 veli-im -oličinama jer mog0 na,-odii a ne orovai.  Najvi,e sl0čajeva rovanja gljivama imamo na 9odr0čima sa ja-om hemis-om ind0srijom % B0zla' -oja je 9romjenila hemizam zemlji,a. Aod nas ima svega ne-oli-o vrsa zaisa orovnih gljiva= /09av-a /anerov-a +0hara 0dara 8lovasa r0dolis-a Uslovno orovne gljive s0= :mrča-  &rča-   Naročio a-o se jed0 9rijesne. 8rovne 909av-e imaj0 sve osnovne -ara-erisi-e 909av-i= ijele lisi;e( s0-nji$0 i ijelo meso na 9rese-0. Bo s0 najorovnije gljiveL

17

:li-a 2 = Ludara 0dara je orovan gljiva( naseljava saniča 9ro9lana-a s0hih liso9adnih ,0ma o9lih 9redjela( 9ojavlj0je se -rajem ljea i 9oče-om jeseni.+ože se zamjenii sa ne-im vrsama iz 9orodi$e ole0s.

:li-a 7 = Zelena Pupavka )elena 909av-a je orovna gljiva( naseljava sani,a hrasovih( graovih i  0-ovih ,0ma. Nema sličnih e se ne može zamjenii sa ne-om dr0gom jesivom gljivom.

1!

:li-a !. Muhara +0hara %la. *mania m0s$aria( var. m0s$aria' je orovna gljiva iz 9orodi$e *mania( -ojoj a-ođer 9ri9ada smrno orovna zelena 909av-a %la. *mania  9halloides'. Rase 0 vro9i( *meri$i i *
12. Ugroženost gljiva

1

Aada govorimo o čovje-ovom 0i$aj0 na 9rirod0( s 9ravom možemo re;i da je on goovo redovio ne9ovoljan( česo 9og0an. Bo vrijedi za goovo sve a-ivnosi savremenog čovje-a %osim onih na za,ii 9rirode'. No( do ne a-o davno( čovje- je imao i 9oziivan 0i$aj na 9rirod0( 9ove;avaj0;i 9rirodn0 raznoli-os 9ojedinih 9odr0čja. Ma danas 0grožava gljive 1' mijenjanje( nesajanje i
@a-le( za,o 9re-omjerno s-09ljanje 9lodi,a 0grožava gljive 1' zao jer se ez 9lodi,a gljive ne mog0 ni razmnožavai( ni ras9rosirai. Aada  ismo s ne-og 9odr0čja redovio 0-lanjali sva nasala 9lodi,a( onemog0;ili  ismo razvoj sljede;ih genera$ija. 2' zao jer a-o možemo znano smanjii ,ans0 vrse za osavljanjem 9oomsva. Breamo znai da je razvoj gljivljeg organizma iz s9ore 0 9rirodi vrlo zahjevan događaj. : jedne srane( 0 l0 ili ne-om dr0gom s09sra0 vlada veli-o nadmeanje i a-ivna ora za 9rosor i hran0 međ0 rojnim organizmima. : dr0ge srane( -od s9olnog razmnožavanja najče,;e se moraj0 9rona;i dvije s9ore ise vrse( različiog s9ola( ,o na veli-im 9rosransvima nije nimalo la-o. :va-o  ranje 9lodi,a smanj0je 0 ne-oj mjeri ,ans0 za 0s9je,nim razmnožavanjem i ras9rosiranjem. Rije-e i osjeljive vrse o e,-o 9odnose. 26

)a,o neodgovaraj0;e s-09ljanje 9lodi,a 0grožava gljive 1' zao jer s-09ljanjem 9remladih 9lodi,a -oja nis0 ni 9očela is90,ai s9ore ne dajemo 9rili-0 im 9lodi,ima da arem djelomično oave svoj0 <0n-$ij0. 2' zao jer s-09ljanjem sarih 9lodi,a( -oja nis0 vi,e 0-0sna( onemog0;avamo da veli-i roj s9ora osane 0 l0 njihovim ras9adanjem. 3' zao jer č09anjem 9lodi,a( odnosno ranjem 9lodi,a golom r0-om( -o9anjem( graljanjem i sl. +ožemo nanijei oziljne ,ee mi$elij0 i ne9osrednom sani,0.

13. 7a+tita

21

)a,o reamo ,iii gljive 1' e-olo,-i razlog gljive imaj0 in0 i nezamjenjiv0 0log0 0 -o9nenim e-olo,-im s0savima(  9oseno 0 onim ,0ms-im. ez gljiva 9rirodna ravnoeža ne i ila osvariva. Gljive imaj0 značajn0 0log0 0 razgradnji iljnih osaa-a( 0 simiozi s ilj-ama %mi-oriza' i algama %li,aji'( -ao 9arazii %9rirodna sele-$ija( -r0ženje vari( raznoli-os sani,a'( e -ao hrana dr0gim organizmima. 2' razlog oč0vanja raznoli-osi 9rirode gljive 0veli-e do9rinose rojnosi i raznoli-osi živih organizama na zemlji. @a  ismo 0 iolo,-0 raznoli-os mogli oč0vai( znaan r0d moramo 0ložii i 0 za,i0 gljiva. 3' razlog održivog -ori,enja jesivih i lje-oviih gljiva da i oč0vali 9rirodno ogasvo jesivih i lje-oviih gljiva i za 0d0;e genera$ije( n0žno je da gljive -orisimo na način -oji ;e osig0rai njihov o9sana-. 4' eič-i razlog svije 0 -ojem živimo nismo sami svorili. +i ga samo dijelimo s mno,vom dr0gih živih i;a. :va-o od njih ima svoj0 0log0 0 njegovoj $jeloviosi i vrijedno je 9o,ovanja. Cso a-o( 9o,ovanja s0 vrijedne i na,e 0d0;e genera$ije -ojima ne smijemo 0s-ra;ivai 9rili-0 da se dive lje9oama 9rirode 0 svoj njezinoj raznoli-osi( da 0 raznoli-os mog0 s9oznavai( e da se i one mog0 raz0mno -orisii 9rirodnim dorima. "jelo-09nom živo0 na zemlji( 9a a-o i gljivama( moramo do90sii o9sana-. 5' eses-i razlog mnoge gljive svojom iznimnom lje9oom do9rinose lje9oi $jelo-09ne 9rirode( oli-o važnoj onima -oji 0 9rirodi raže odmor i re-rea$ij0. /ore0 za za,iom gljiva rea 0-lo9ii 0 o9;e o9redjeljenje čovje-a da sač0va ono ,o je lije9o. ' znansveni razlog -lj0čni građevni elemeni na,e $iviliza$ije( znansvene s0 s9oznaje 9rirodnih znanosi. Bo iHm 0z
1. /ravila "ona+anja "rilikom #ranja gljiva

22

1. @re#a sak"ljati samo one vrste' koje smo do sada ve% sigrno "oznali. 2. )ko se na teren nađ i ne"oznate gljive' tre#a i( odvojiti  "ose#n vre%ic' i kod k%e kroz literatr i  kontakt sa drgim "oznavaocima odrediti. 3. U#rane vrste tre#a nositi isklj&ivo  "letenim kor"ama od "r%a' "a"irnim ili "latnenim kesama. U najlon-kesi gljive se "are i dolazi do razlaganja #elan&evina. @ako se i do#ra jestiva gljiva sigrno "retvara  otrovn.

:li-a 3 = Korpa za branje gljiva . Gljive ne tre#a &"ati' tako se trajno o+te%je micelija. $ne vrste' koje rast na zemlji tre#a laganim okretanjem #rati' a one koje rast na sta#lima ili "anjevima sase%i nožem +to #liže kori drveta. . U#rane gljive tre#a +to #olje &etkicom i nožem o&istiti na teren 9. $trovne gljive ili one koje s nam ne"oznate ne tre#a +tirati. $ne s neo"(odna karika  lanc is(rane i krženja materije i energije  "rirodi. $stavimo i( zato "rirodi na kras i korist. . )ko naiđemo na ne"oznat vrst i vidimo da s je na&eli crvi' "ževi gola%i ili &ak da je jede kr"na stoka' to nije "okazatelj da je ona sigrno  jestiva i za &oveka. ,od razli&iti( živi( #i%a iz životinjskog sveta' razli&iti s i sistemi organa za varenje. 7ato se i kaže da je otrovnost neke vrste gljiva sasvim s#jektivna ljdska odlika. ;. *ikada ne tre#a #rati svi+e mlade "rimerke' ali ni "restarele i ve% sklone kvarenj. ,ada s mlade' &esto jestive i otrovne li&e jedne na drge. ,ada s stare'  njima je ve% "o&eo "roces ras"adanja #elan&evina. Samim tim za &oveka s otrovne. <. Sve ot"atke koje na&inimo nose%i sa so#om (ran' sokove' razne "lasti&ne &a+e' !la+e i sli&ne tvorevine ljdski( rk nastale od ve+ta&ki(

23

materijala' džni smo da redno sak"imo i #acimo  kontejner namenjen za to. $vi indstrijski "roizvodi' o#zirom da s nastali od vje+ta&ki( materijala' nis razgradivi "rirodnim "tem. 1>. *ikada ne tre#a #iti (ala"ljiv i #rati gljive kraj "teva' na de"onijama sme%a i na ostalim zagađenim mestima. Gljive s najve%i sak"lja&i te+ki( metala i ostali( (emijski( otrova. $ne s &ista&i "rirode. )ko i( #eremo na zagađenom mest' sigrno %e nam na+koditi materijama koje s  se#e "ile.

11. @oar gljivar naj9rvo na0či orovne i ,-odljive gljive -oje ne;e rai a ni dirai 0 9rirodi.

:li-a  = Nepogodno mjeto za branje gljiva

24

1. 7aklj&ak 

/ored oga ,o s0 gljive 9rilično ras9rosranjene 0 na,oj o-olini( jo, 0vije- se malo zna o njima i njihovom 9oziivnom i -orisnom dejsv0. :am odnos gljiva i  ilja-a 9oziivan je -a-o za živono o-r0ženje a-o i za samog čevje-a( zahvalj0j0;i njima smanjena je -oličina ,0ms-og o9ada. Naravno i -onz0miranje gljiva od srane čovje-a ima veli-e -orisi( lje-ovie i  9rehramene. U na,im ,0mama nalazimo samo 5 orovnih vrsa gljiva( iso oli-o ,-odljivih. Gljive igraj0 značajn0 0log0 0 -r0ženj0 maerije 0 9rirodi( 0 ishrani( odnosno lan$ima ishrane. ez gljiva( sa9ro
25

19.?iteratra:

?ranislav Nedovi;(.=oani-a eograd 2666=.( ?PQQ.)nanje.8rg ( HHGljiveHH *0or= elena :avi; ?PQQ.Pi-i9edia.8rg -Rankovi%' 8.: Sistematika Gljiva' Univerzitet U ,ragjevc' ,ragjevac' 2>>3.

? &9=KKQQQ.+#$olso$.&rKzasia Gljiva

2