Skepse Kai Glossa - Bugkotski Leb

22 -

ΦΙΛΟΣΟΦΙΚΗ ΚΑΙ ΠΟΛΙΤΙΚΗ ΒΙΒΛΙΟΘΗΚΗ

- 22

ΛΕΒ ΒΥΓκόΤΣΚΙ

ΣΚΕΨΗ

ΚΑΙ Γ ΛΩΣΣΑ Μετάφραση

ΑΝΤΖΕΛΙΝΑ ΡΟΔΗ

ΕΚΔΟΣΕΙΣ "ΓΝΩΣΗ»

Δεύτερη εκδοση

•Ο Λεβ Σεμιόνοβιτς Βυγκότσκι γεννήθ')]­ 1896 και πέθανε άπο φυματίωση το 1934. ΣποuΒασε στο πανεπιστήμιο της Μόσχας καΙ άπο το 1924 ηταν έπιστημο­

χε το

ναος συνεργά:ΤYjς στο 'Ινστιτοϋτο Ψ υχο­ λΟΥίας του ίδιου πα:νεπισ:τ1jμίου. Δ1jμο­ μια

σΙευσε

(1926)

Παι8αΥωΥr.xη

ΨυχολΟΥία

κα:ι πολλες μ.ελέτες σε περιoBιχCι

καί συλλoyικCι εργα· μιCι Ε:πιλογη άπα τΙς σημαντικότερες έΧδόθ1)κε στην Μόσχα το

1956. ' Επίσης μεταθανά:τια έκοόθ1jκαν . Η έξέλιξη των ιΧ.νώτερων ψυχι­ κών λειτουΡΥιών (1950) και ΨυχολΟΥίο_ τCι έργα:

της Τέχνης

(1965).

22 -

ΦΙΛΟΣΟΦΙΚΗ ΚΑΙ ΠΟΛΙΤΙΚΗ ΒΙΒΛΙΟΘΗΚΗ Δ ιεύθtJvση σeιeας

-

Θeώeηση μeταφeάσeων:

Παναγιώτης Κονδύλης

ΛΕΒ ΒΤΓΚΟΤΣΚΙ

ΣΚΕΨΗ ΚΑΙ ΓΛΩΣΣΑ

- 22

~==== 'Ε '<" , < κooσε~ς «γνωσψ>

«Gnosis» Publishers

'Ιπποκράτους

Ippokratous 31, 10680 Athens Tel. 3621194, 3620941 Fax 3605910

31,10680 Άθ-ήνοι Τηλ. 3621194,3620941 Fax 3605910

ΦΙΛΟΣΟΦΙΚΗ ΚΑΙ ΠΟΛΙΤιΚΗ ΒΙΒΛΙΟΘΗΚΗ <Χ.<Χ.

Λεβ Βυγκ6τσκι,

Σκέψη και γλώσσα

1η εκδοση, Χειμώνοις

1987-88 1993

2η εκδοση, Κοιλοκοιίρι

ΤΟ ρωσσικο πρωτότυπο δημοσιεύτηκε το

1934.

22

Τ~ μετάφροιση στOC έλληνικά,

εκοινε ή 'Αντζελίνοι Ρόδη με βάση τ~ν γερμoινικ~ εκδοση του εργου:

und Sprechen,

'Ανοιτ. Βερολίνο,

1964.

ΤΟ εξώφυλλο φιλοτέχνησε ό Μ. Τοιξίδης. Τ~ν τυπoγρoιφικ~ επιμέλειοι είχε ό 'Αγησίλοιος Ζουμοιδάκης.

©

1988,

'Εκδόσεις «γνώση» γιOC τ~ν έλληνικ~ γλώσσοι σε ολο τον κόσμο

ISBN

960-2:~5-22R-O

Denken

ΛΕΒ

ByrKOTIKI

ΣΚΕΨΗ ΚΑΙ

r ΛΩΣΣΑ

ΔΕίΤΕΡΗ ΕΚΔΟΣΗ

Μετ&.φριχση ΑΝΤΙΕΛΙΝΑ ΡΟΔΗ

ΕΚΔΟΣΕΙΣ ~ «ΓΝΩΣΗ. ΑΘΗΝΑ

1993

ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ

9

Πρόλογοι;

Ι.

Προβλήμιχτιχ κιχι μέθο80L

Π.

Τό 7rρόβλ"/jμιχ τηι; γλώσσιχι; κιχτ&: ",ην θεωρΕιχ τοίί

"t'1jt; i!ρεuνotι; .••••.••••••

J ean Piajet ...............

ΠΙ.

Τό 7rρόβλ"/jμιχ τηι; έξέλLξ"/jΙ; της γλώσσιχι; κιχτ&: την

ιν.

Ή έξελLκ't'Lκη-ΙaτΟΡLκη 7rΡΟέ).εuG"ΙJ νό"/jG"ΙJΙ; κιχΙ γλώσ-

«ν't'(λ"/jΨ"/j τοίί

ν. νΙ.

William Stern ...................

27 85

σιχς •••••••••..•.•.••••..•••••• ~ • • • • • . • • • . • •

97

ΠεφotμΙΧΤLκη 8Lερεuν"/jG"ΙJ τηι; έξeλLξ"/jΙ; των iννΟLων ••

133

"Ερεuνιχ

"t'1jt;

«ν&.π't'uξ"/jΙ; i7rLστημονLκων έννΟLων στην

πotL8ικη ~λLΚ(ΙΧ

νπ.

13

xotl τηι; νό"/jG"ΙJΙ; aτό 7rιxL8l

•••••. ••••••••• ••••••••••••••••

Σκέψ"/j κιχι λeξ"/j •••.•.•••..••••••••••••••.••••

ΒLβλLογριχφLκει; «νιxφ~ρει; • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • ••

209 355 437

ΠΡΟΛΟΓΟΣ

<Η προκε(μεν"lj ~ργιxσΙιx btθέτεL την ΨuχολογLκη 8Lερεόν"ljG"lj !νόι; &πό τα. 8υσκολ6τεριχ ζ"ljτήμιχτιχ τηι; πεφιχμΙΧΤLκ1jι; ΨυΧΟλογ(ιχι;: των προβλ"ljμιΧτων τηι; v6"1jG"ljC; κιχι τηι; γλώσσιχι;. 'Απ' ΙSσo μOCι; ε!­ VΙXL γνωστ6, &x6IL"lj 8εν fχεL γενLΚα. &σχολ"ljθε! κιχνένιχι; ~ΠLστήμο­

νιχι; με την σuστημΙΧΤLκη πεφΙXμΙXΤLΚη ~ξέτιχG"lj ιχδτου του προβλ-η­ μιχτοι;. <Η κιiλUψ"Ij ιχδτου του κενου, !!στω XL ΙΙν πρ6κεLΤΙΧL &x6IL"lj YLιX τό πρωτο βΎίμιχ, μπόρεσε να. ~ΠLτεuχθε! 8LΙΧμέσοu μ(ιχι; σεφOCι; 8Lιiφορων πεφιχμΙΧΤLκων ~ρευνων μ.ε:μονωμέ\ιων ~π6Ψεων, ΙSπωι;

πιχρΙΧ8εΙγμιχτοι; xιiPLII τηι; πεLριχμΙΧΤLκ1jι; Ι:ρευνιχι; του σΧ"ljμΙΧΤLσμοu των ~ννΟLων, του γριχπτου λόγου κιχι τηι; σxiG"ljI; του με τη v6"1jG"lj, τΎίι; ~σωτεΡLκ1jι; γλώσσιχι; κλπ. llιχριΧΛΛ"ιjλΙΧ με την πεφιχμΙΧΤLκη 80uλεLα. !!πρεπε νιΧ στριχφου­

με &VΙXyκιxσTLXιX κιχ! στην θεωΡ"ljΤLκη κιχΙ ΚΡLΤLκη σuζήτηG"lj. 'Από τη ILLιX μOCι; ~8Lέφερε -

μέσω μΙιχι; θεωρ"ljTLκ1jι; &νιΧλuσ"ljΙ; κιχι γεν Ι­

κεuG"ljΙ; του σuσσωρευμένoυ όΥκώ80υι; όλLΚΟU τηι; ψυΧΟλογ(ιχι; ΙSσo κιχι μέσω

ILLOCC; ΣUYΚpLTLx1jc; φuλογενεΤLκ1jι; κιχΙ όντογενεΤLκ1jι; &νΤL­ - νιΧ όρ(σουμε την προβλ"ljμΙΧΤLκή μιχι; κιχι νιΧ ~εξερ­

πιχριΧθεG"ljΙ;

γιχσθουμε τΙι; προuποθέσεLΙ;, οΙ όΠΟLες 8LΙXILiaOU μ(ιχι; yεVLx1jc; με­

λέτηι; των &πιχρχων τηι; ίξέλLξ"ljΙ; τηι; v6"1jG"ljC; κιχι της γλώσσιχι; κιχ­ θLστοuν 8υνιχτιΧ bPLaμέIIΙX 8LXιX μιχς ~ΠLστημονLΚιΧ σuμπεριiσμιxτιx. 'Από την &λλ"lj ~τιxν &πιχριχ(τητο να. όποβιΧλουμε σε ΚΡLΤLκη &\ιιΧ­ λuG"lj τΙς σποu8ΙΧL6τερει; σόγχρονες θεωρΙει; τηι; v6"1jG"ljC; κιχι τηι;

γλώσσιχι;, νιΧ &πελευθερωθουμε &πό ιxδ't'έ.;, νιΧ χοφιΧξουμε σuνεL8"1j­ τιΧ 8Lκοόι; μιχι; 8ρ6μουι;, να. 8Lιχτuπώσοuμε προσωΡLνει; όποθέσεLΙ;

ίργιχσ(ιχι; κιχι νιΧ συγκρΙνουμε ίξ &ΡΧΎίι; την θεωΡ"ιjΤLκη &νιΧπτuξ"lj

ΠΡΟΛοrΟΣ

10

'

" \ \ !!"\ "'ι θ της ερευνιχς μιχς με 'ης
κεϊ:ς κιχΙ

YL'

OL~

f

'"

ιΙ

,.

,

ΟΠΟLες ομως ε~νΙΧL ΙΧ'Jεπιχρ-

ΙXQTO «νιχγκΙΧί:ο να. ξεπερΙΧσθοίίν.

Στ~ν πορε(ιχ της ~ρευνιxς «π08ε(χθηκε 8όο φορές «νιχγκιχ(ιχ fLLOι θεωΡ'ηΤLΚ~ σuζ~Τ'ησ1j. κιχτα. τ~ν μελέτη της νό'l)σ'ης κ:χΙ της γλώσ­ σιχς «γγ(ζουμε «νιχπόφευκτιχ μ(ιχ σεφα. συνορεόουσες κιχΙ γεLτονLκές πεΡLοχές της ~ΠLστ~μ'ης. Έ8ω ~τιxν «πιχριχ(τηΤ'η (-LLOι σόγκΡLσ'η των ΣUμπεΡΙXσμ«των της Ψυχολογ(ιχς της γλώσσιχς κιχΙ της γλωσ­ σολογ(ιχς, της πεLpιχμιχ't'Lκ-ης ~ρευνιxς των ~ννΟLων κιχΙ της Ψυχολο­ γLκ-ης θεωρ(ιχς τ-ης ~κπιx(8ευσ1jς. ΑQτα. τα. πεΡLστιχσLΙΧΚα. ~μφιχνLζό­

μενιχ ~ρωτ~μιxτιx ε!νΙΧL σκοπψότερο, νομ(σιχμε, να. έΠLλόονΤΙΧL με κΙΧθΙΧρα. θεωΡ'ηΤLΚΟ 8LΙXAOYLXO τρόπο χωρΙς «ν«λυσ1j τοίί

UALXOU.

8LXOU

μιχι,;

Σόμφωνιχ μ' ιχίιτον τον κιχνόνιχ σuμπεΡLλ«βιχμε στ~ν ~ρευνιx

της ~ξέλLξης ~ΠLστ'ημονLκων !ννΟLων τ~ν δπόθεσ1j ~ργιxσ(ιxς μιχς YLOι

τ~ν μ&.θ'ησ1j κιχΙ τ~ν έξέλLξ'η, ΙSπως τ~ν «νΙΧπτόξιχμε «λλοίί.

"ETaL

ο[ ~ρεuνητLκες έργιχσ(ες μιχς «πο πλεuρocς 80μ-ης κιχΙ πε­

ΡLεΧOμένOυ ~σιxν ,"PΙXyfLΙXTLXOι πολόπλοκες, τιχυτόχρονιχ ΙSμως κ&.θε μεΡLκος σκοπος των ξεχωΡLστων ~ΠLπέ8ων τ:ης έργιχσ(ιχς μιχς ~τιxν υποτιχγμένος στο γενLΚΟ στόχο, ~'t'aL &στε ΙSλ'η ή έργιχσ(ιχ

θέλουμε να. έλπ(ζουμε

-

-

ΙSπως

να. «ποτελεί: στην οίισ(ιχ Τ'ης fLLOι ένLΙΧ(ΙΧ,

~στω κιχΙ χωΡLσμέν'η σε XOfLfL&.TLΙX, !ρεuν'ηΤLΚ~ !ργιχσ(ιχ, σuγκεΚΡL­ μένιχ την «ν&.λυσ1j των σχέσεων σκέψ'ης κιχΙ λέξης στ~ν !ξέλLξή τους.

'Αν«λογιχ κΙΧθορ(σθ'ηκε κιχΙ το πρόγριχμμιχ της προκεΙμενης !ργιχσ(ιχς μιχς. 'Αρχ(σιχμε με τ~ν τoπoθέτησ1j τοίί προβλήμιχτος κιχΙ

τ~ν «νιxζήτησ1j ~ρεuν'ηΤLκων μεθό8ων. Έ8ω προσπιχθήσιχμε να. «νΙΧλόσουμε με ΚΡLΤLΚΟ τρόπο τΙς Μο σ1jμΙXντLΚότερες θεωρΙες της ~ξέλLξης νόησ1jς κιχΙ γλώσσιχς

θεωρ(ες τοίί

J. Piaget

κιχΙ τοίί

W. Stern -

-

τΙς

YLOι να. «νΤLΠΙΧΡΙΧθέ­

σουμε !ξ «ρχ-ης την προβλ'ημΙΧΤLκή μιχς κιχΙ την έρεuνηΤLκή μιχς μέ­

θ080 στ~ν πιχριχ80σLΙΧΚ~ προβλYlμΙΧΤLΚ~ κιχΙ στην πιχριχ80σLΙΧΚ~ μέ­ θ080. ΠεΡΙΧL'L'έρω, ΙΠρεπε να. πιχριχτ&.ξουμε στΙς 8όο 7t'εLριχμΙΧΤLκές

~ρευνες YLOι την «ν&.πτυξ'η των έννΟLων κιχΙ των κόΡLων μορφων της γλωσσLΚ« «ρθρωμέν'ης νόησ-ης (-LLOι θεωρηΤLΚ~ !!ρευνιχ, μέσω τηι; όπο(ιχς «ποσιχφην(ζοντιχν ο[ «πιχρχες της έξέλLξ'ης νόησ1jς κιχι γλώσ -

σιχι; κιχΙ ΚΙΧθΟΡLζότιχν μ' ιχίιτον τον τρόπο ή «φετηρΙιχ της 8Lκηι;; μ.ιχι;

11

Ι1ΡΟλΟΓΟΣ

μελέτ"l]ς τrις ιΧνocπτυζ"l]ς τΤις γλωσσLΚα:. ιΧρθρωμέν"l]ς νό"l]σ"l]ς. Το κ<ι-

pLO

,

μερος

11λ ου u

-

του

β Lβλ'LOI) ιχποτε , λ ουν - ουο '" , πεφlχμlΧΤLκες \ ερευνες, "

ιΧΠ'ο τΙς όποΤες ~ μΙIχ eIVIXL ιΧφLερωμέ'I"Ι] στην ιΧνocπτuζ"l] των σ'Yjμιχ­

σLων των λέξεων στην ΠΙΧL8Lκη ~XLKtlX κlχΙ ~ &xx"l] στην συγκΡLΤLκη μελέτη τ~ς ιΧν&.πτυζ"l]ς των έΠ'LστημονLκων κlχΙ ιχuθόρμ"l]των έννΟLων τοίί ΠIΧL8LΟU. Τέλος, στο τελευτlχΤο κεφOCλΟΙLΟ ΠΡΟσ'Ποιθήσlχμε να:. συνοψεσουμε τα:. σuμπεΡOCσμlχτΙΧ oX"l]t:; τ~ς ερευνιχς κιχΙ να:. πιχρουσLOC~ σουμε τ,ι

'" '"

,

-

'

\,

,

\

οLΙΧοLκιχσLΙΧ ΤΥις γ λ ωσσLΚΙΧ ιχρ θ ρωμε"'Yjς "ο"l]σ'Yjς σε

συνε-

ΚτLκη κιχι σuνθετ"l] μορφή. 'Όπως σε xocee: ερευνιχ, ετσL κιχΙ. στ~ 8Lκή μιχς ιΧνιχκuπτεL το

,

~ ερωΤ'Yjμlχ

"L,

,

,

•

"έ β' XΙXLVOUPYLO XΙXL Κιχτιχ συν πεLΙΧ ιχμφLσ "ι]τουμεvο πεΡLε-

χεL κιχΙ τΕ τ:ης λεLπεL YLOC μειχ προσεΚΤLκη ιXνOCλυσ"l) κlχΙ έκτετσ.μένη

έΠΙXλήθευσ"l). Μποροίίμε να:. ιΧνιχφέρουμε με λεγιχ MYLΙX το XΙXLVOUPYLO ποί, σuνεLσφέρεL ~ έργιχσειχ μιχς στη γενLκη μελέτη της νόησ"l]ς κιχ1. τ~ς γλώσσιχς. 'Άν ιΧφήσουμε στ~ν &xp"l] τ~ν XΙXLVOUPYLΙX μοις, κιχτα:.

,

,

ΚΙΧΠΟLον

τροπο,

προ

'" XOΙL

βλ

"l]μιxτLΚ"I]

τ"Ι]V

,

XΙXLVOUPYLΙX

μιχι:;,

'1 ΙΧΠο

, μLΙΧ

&ποΨ"Ι] , έρευν"l]ΤLκη μέθ080, τότε το XΙXLVOUPYLO μπορεΤ να:. σuVΟψL­ σθεί στα:. ~ζ:ης σ"ι)μεΤιχ:

1.

πεφιχμΟΙΤLκη ιΧπό8εLζ"l] τοίί γεγονότος ΟΤL

οί σημασΕες τών λέξεων έξελΙσσονται στην παιδικη ήλικΕα κιχΙ προσ8LΟΡLσμος των ΚUΡLων στιχ8Ιων της έζέλLζης τους

2.

ερευνιχ του

l8LΙΧLτερου δρόμου άνάπτυξης τών έπιστημονικών παραστάσεων τού παιδιού σε aUYΚpLσ"I) με τΙς ιχ~θόρμ"l]τες πιχριχστocσεLς του κιχΙ ιΧποσιχφην(σεLς των ΚUΡLων νόμων ιχυτης της έζέλLζ"l]ς'

3.

ερευνιχ

της Ψυχο),ογLκ:ης δφΎjς τ:ης γραπτής γλώσσας ~ς ιχυτό"ομης λεL­ τουργΙιχς της γλώσσιχς κιχΙ της σχέσ"Ι)ς τ"l]ς με τη vb"l]σ"I)'

4.

πεφιχ­

μΙΧΤLκη ερευνιχ της ΨυχολογLκ:ης δφ:ης της έσωτεΡLκ:ης γλώσσιχς κιχΙ της σχέσ"Ι)ς της με τ~ν νόησ"l). ΚιχτOC την ιΧπιχριθμ"l)σ"l] ιχυτων των σ"ι)μεΙων προσέζιχμε προπocντων τΙ μπορε! νOC έμπλουτ(σεL τη yeVLΚ~ θεωρ(ιχ της vb"l]σ"I)t:; κιχΙ. τ:ης γλώσσιχι; με πριχγμΙΧΤLΚα:. έρευν"Ι]τικOC ,

•

1

~

J!

- ,

\

,

συμπεριχσμιχτιχ υπο τ ,ιν ",VVOLΙX των ΚΙΧLνοuργLων, πεφιχμΙΧΤLΚΙΧ ιχπο-

κτημένων ΨυχολογLκων 8ε80μένων, κιχ1. μ6λLς κιχτόΠLν τΙς δποθέ­ σεLΙ:; έργιχσ(ιχς κιχΙ τ1.ι; θεωΡ"l]ΤLκει:; γενLκεuσεLς, 01. όποΤες ιΧνιχπ6φευ­

κτσ. έμφιχνΙζονΤΙΧL στη 8LΙX8LXΙXaLΙX της ~ρμ'Yjνεεοις, ιΧποσιχφηνLσ"Ι)ς κιχΙ

εκθεσ"l)Ι:; ιχυτων των 8ε80μ,ένων. Δεν e!VΙXL φυσLΚOC οGτε 8Lκχ(ωμ,οι ο()τε κοιθ:ηκον το\) συγγριχφέΙΧ νOC ιΧποτψησεL τη σημ,:χ.σειχ κιχΙ την

nPoAoroE

12

«ληθLνη όφη ιχ.ότων των ΣUμ,πεΡΙXσμ,ιXτων κιχ.ι θεωριων. Λότο. εΤνιχ.ι 30υλει&: τηι; ΚΡΙΤLΚ'1jι; κιχι των «νΙΧΥνωστων του προκεΙμενου βιβλ~oυ. Λότο. το. βLβλΙο εΤνΙΧL το. «ποτέλεσμ,ιχ μ,Ιιχ.ι; σχε8όν 8εκιΧχρονηι;

«8LιΧκοπηι; tpyιxaEιxc; του σuyyριχ.φέιχ. κιχ.ι των σuνεργιxτων του πιΧνω στην Ιρευνιχ. τηι; ν6ησηι; κιχι τηι; γλώσσιχι;. ''Οτιχ.ν «ρχΙζιχ.με τοότη

την tpyιxaEιx 8εν

ILocc; ~σιxν «σιχ.φ'1j μ,6νο τ&: τελικ&: συμ,περιΧσμ,ιχτιχ. xιxl

πολλ&: tρωΠιμ,ιχ.τιχ., ποό «νέκυπτιχ.ν μέσιχ στην tρεuνητικη 80υλειιΧ.

rL'

ιχ.ότό Ιπρεnε προγε\έστεριχ. 8ιιχτυπωμ.ένει; θέσειι; ν&: tΠΙΧληθεu­

θουν πολλει; φορει; κιχτ&: την πορεΙιχ. τΎjι; tργιχσΕιχι;, πολλ&: ποό «πο8εΕχθηκιχν λΙΧθεμ.ένΙΧ ν&: έγκιχ.τιχ.λειφθουν κιχΙ ν&: πετιχ.χτουν, &λλιχ ν&:

μ,ετιχσχημ,ιχ.ΤLσθοUν κιχΙ ν&: tμ,βιχ.θUνθοUν κιχι !J.λλιχ. τέλοι; ν&: 80υλευ­ τουν κιχΙ ν&: γριχφουν tντελωι; tκ νέου. Ή κόριιχ. τιΧση τηι; lρεuνιΧι; μ,σι.ι; «νιxπτuσσ6τιxν στιχ.θερ&: σuνεχωι; πρόι; μ,Ιιχ κιχΙ μ,6νη, tξ «ρχΎjι; χιχριχ.γμ,ένη κιχτεόθυνση, κιχΙ πρoσπιxθ~σιxμε στο. προκεΙμενο βιβλΕο ν&: σuνεχEσoυμε φιχνερ&: πολλιΧ «πό 15σιχ έμ,περιέχοντιχν

Ιμ,μεσιχ στΙι;

προηγοόμενει; tργιχσΕει; μ,ιχ.ι;, «λλ&: κιχΙ τιχ.υτ6χρονιχ ν&: tξοβελΕσοuμ,ε

«πό ιχότη την έργιχσΕιχ &ι; προφιχν'1j σφιΧλμ,ιχ.τιχ πολλιΧ «πό 15σιχ.

ILocc;

φιχ(νοντιχν πρΙν σωστιχ.

Μερικ&: κομ,μ,ιΧτιιχ χρησφοποι-ήθηκιχν «πο

tILocc;

προηγουμ,ένωι;

σε dtλλες έργιχσΙες κιχ.ι tκ86θηκιχ.ν &ς χεφ6γριχ.φο σε ~ιx κόχλο μ,ιχ­

θημ,ιΧτων 8ι' «λληλογριχφΕιχς (κεφιΧλΙΧιο Υ). ''Αλλιχ κεφιΧλΙΧLΙΧ πιΧλι 8ημ,οσιεόθηκιχν &ς ΚΡΙΤLΚές «νιχφορές ~ πρ6λογοι σε έργιχ.σΕες !J.λ­ λων συΥΥριχ.φέων (κεφ.

11

κιχι ΙΥ). Τ&: δπ6λοιπιχ. κεφιΧλΙΧιιχ. 8ημ,ο­

σιεόοντιχ.ι, 15πως κιχι δλ6κληρο το. βιβλΙο, γι&: πρώτη φοριχ. 'Έχουμε πλ-ήρη συνεΙ8ηση της «τέλειιχς του πρώτου β-ήμ,ιχ.τοι; πρόι; την κιχινοόργιιχ. κιχτεόθυνση, &στ6σο βλέπουμ,ε τη 8ικιχ.Ιωση του στο. δτι προιίγει το πρ6βλημ,ιχ μ,ιχς σuγκριτικιX μ,ε την κιχτιχ­ στιχ.ση 15που ιχότό βρισκ6τιχν 15τιχ.ν «ρχ(ζιχμε την tpyιxaEιx μ,ιχς. Ά­ πο8εικνόετιχι tπΙσης δτι το. πρ6βλημ,ιχ της ν6ησης κιχι τηι; γλώσσιχς

«ποτελε! κεντρικό πρ6βλημ,ιχ δλης της ΨυχολογΙιχς του «νθρώπου, το. δπο'Lο μ,ίΧς δ8ηγε! κιχτευθεΙιχν σε μ,Ιιχ κιχινοόργιιχ. Ψυχολογικη θεωρ(ιχ της συνεΕ8ησης. 'Εξ lί.λλoυ θΙγουμ,ε ιχυτό το. ζ-ήτημ,ιχ μ,6νο στΙς σόντομ,ες τελικες πιχ.ριχτηρ-ήσεLς της tpyιxσEatc; μ,ιχς κιχΙ στιχμ,ιχ­

τίΧμε τη μ,ελέτη μ,ιχι; &κριβως στο. κιχτώφλι του.

Ι.

ΠΡΟΒΛΗΜΑΤΑ ΚΑΙ ΜΕΘΟΔΟΙ ΤΗΣ ΕΡΕιΝΑΣ

Το πρόβλYJμlχ τ:ηι; νό'Υ)σYJΙ; καΙ τ~ι; γλώσσιχι; ά.\ι~κει στον κόκλο των Ψυχολογικων προβλ'ημιΧτων, στα: όποΤIχ τιθετιχι το έρ~)τημιx τ~ι; σχέσ'Υ)Ι; των διιχφόρων Ψυχολογικων λειτουργιων κιχΙ των διιχφόρων

τύπων τ~ι; σuνειδYJσιlχκ~ι; ένέργειιχι;. Στο πρoσκ~νιo τοποθετεΤτlχι φυσικα: το έρώΤYJμιχ τ~ι; σχέσης ανάμεσα στην σκέψη και στην λέξη. 'Όλα τα: υπόλοιποι.: έρωτημιχτιχ,

,

\ ,

τερευοντιχ κlχι υπ ό κειντιχι

nou \

σχετ(ζοντιχι μ' ιχυτό, εΤνlχι δευ-

λ ογικιχ στο Ι πρωτο " ερωΤYJμlχ.

'Ακρι βωι;

το πρόβλYJμlχ των διlΧλειτουργικων συνδέσεων κιχΙ σχέσεων, δσο κlχΙ OCν ιχίιτο φιχ(νετιχι περ(εργο, εΤνιχι για: τ~ νεότερ'η Ψυχολογ(ιχ σχεδον έντελωι; ά.σιχφει; κlχl κιχινοόργιο.

Το πρόβλ'ημιχ ~ι; νό'ησ'Υ)Ι; κlχl ~ι; γλώσσιχι; -έξ ~σoυ πΙΧλιο

l5ao κι ~ ~διιx ~ έπιστημ'η ~ι; Ψυχολογ(ιχι;- εΤνιχι ά.κριβωι; σ' ιχίιτο το

aYJ μεΤο ,

δ'ηλ. στο έρώτημιχ ~ι; σχέσ'Υ)Ι; ά.νιΧμεσlχ στην Ο"'",έΨ'η κιχΙ

στην λέξ'η, έλιίχιστιχ ξεκιxθιxρισμΈVo. Ή ά.τoμ,ιστικ~ κιχΙ ~ λειτουργι-

' ,

-

\,

J, ιχνιχ , 'λ Uσ'Y), που επικριχτουσιχν στ'ην επιστημονικ,ι J, Ψ υχο λ' J, ογιιχ τ,ιν

Κ'ι

τελευτιχ(ιχ δεκιχετ(ιχ, όδ'ηγουσιχν στ~ν ξεκομμέν'η θεώρ'ησ'Υ) των έπι­ μέρουι; Ψυχολογικων λειτουργιων κιχΙ στην έπεξεργιχσ(ιχ κιχΙ τε­

λειοπο('ησ'Υ) Ψυχολογικων μεθόδων για: τ~ν ~ρευνlX ιχίιτων των ξε­ κομμένων διΙΧδικlχσιων, ένω το πρ6βλ'ημlχ ~ι; συνιΧφειιχι; των λει­

τουργιων, το πρόβλ'ημιχ ~ι; όργιXνω~ι; τουι; σε μ(ιχ ένιιχ(ιχ δoμ,~ ~ι; συνεΙδ'ησ'Υ)Ι; πιχρέμενε ~ξω ά.πο το βλέμμιχ του έρευν'η~. Ή Ιδέlχ, l5τι ~ σuνεΙδ'ησ'Y) ά.ποτελεΤ μ(ιχ ένιιχ(ιχ δλότητιχ κlχl l5τι

έπιμ,έρουι; λειτουργ(ει; ένεργώντιχι; σuνδέOντlXι μετιχξό τουι; σε μ,ια:ν ά.διιΧσ'ΠΙΧστη ένότητιχ, δεν -1'jτlχν νέιχ για: τ~ν μ,οντέρνlχ ΨυχολογΙιχ.

ΠΡΟΒΛΗΜΑΤΑ

Παρ' ί5λα αότoc ~ έν6τ-ητα τ~ς συνείi)ΊjσΊ)ς καΙ ~ σόνi)εσΊ) OCνιΧμεσα. στις έπιμέρους λειτουργίες πιο πoΛU εΤχαν προϋποτεθεϊ: παρoc ocπο­

τελουσαν ocντικείμενο ~ρευνας. Και ocκ6μΊj, ένω fι ψυχολογία i)εχ6ταν ώς ocξίωμα αόΤ~ τ~ λειτoυργικ~ έν6τ-ητα της συνείi)ΊjσΊjς, ~θετε ώς βιΧσΊj ΤΊjς σε gλες τις έρε1.NΊjτ-ικες έργασΙες της τον ίσχυρισμο gτι οί i)ιαλειτουργικες συνi)έσεις της συνείi)Ίjσ-ης εΤναι ocμετιΧβλψες

καΙ μ6νιμες -

εναν ίσχυρισμο που ocναγνωριζ6ταν σιωπηρoc &π'

gλους χωρΙς προφανως νOC ~χει i)ιατυπωθεϊ: κα1. που ~ταν όλ6τελα

,

εσφα λμέ νος.

Σ υμφωνα ι

,\ • αντι , 'λΊj Ψ'' 'Ύ ~ μ • αυτον Ίj Ίj επρεπε να ε~ναι συν σε-

i)εμένΊj πιΧντα κατOC τον ~i)Lo τρ6πο με τ~ν πρoσoχ~, fι μν~μΊj με

,

•

,

-,

,

1.ψ Ίj με; 1τη " μνΊjμΊj κ.ο.κ. "Ε τσι μπορουσε να β γατην αντι'λΊj Ψ Ίj, Ίj σκε;

λει κανεΙς τΙς i)ιαλειτουργικες συνi)έσεις ώς κοινο παριΧγοντα, γιατΙ

•1

-

"

~\;ι:. , , 'λ Ίjφ θ ουν αυτε;ς σεν ι/ταν απαραιτητο να

Ilψ "1! U Ίj κατα ΤΊjν ",ρευνα

υπ

των λειτουργιων που εΤχαν παραμείνει ocπομονωμένες μέσα στΙς

παρενθέσεις. Το πρ6βλΊjμα των σχέσεων ocποτελουσε, gπως ~χει ~i)Ίj είπωθεϊ:, τ-ο λιγ6τερο ocναπτυγμένο τμΎjμα σ' gλΊj τ~ν ΠΡOβλΊj­

ματικ~ τΎjς νε6τερΊjς ψυχολογίας. Αότο ασκΊjσε ίi)ιαΙτ-εΡΊj έπ(i)ρασΊ) στ-ο πρ6βλΊjμα της ν6ΊjσΊjς

καΙ τ~ς γλώσσας. Ή ίστορία αδτοσ του πρoβλ~ματoς i)είχνει gτι οΙ σΊjμαντικες σχέσεις OCνιΧμεσα. στ~ν σκέψΊj καΙ σ't"~ν λέξΊj i)ιέ­ φυγαν τΎjς πρoσoχΎjς των έπισΤΊjμ6νων κα.Ι ποτε i)εν ~γιναν ocντι­ κείμενο έπεξεργασ(ας.

"Αν ~θελε κανεΙς νOC συνοψίσει με λίγα λ6για- τΙς gσες έργασίες εγινα-ν στ~ν πορεΙα τ~ς έπιστημoνικ~ς ψυχολογία-ς πιΧνω στο πρ6βλΊjμα τΎjς ν6ΊjσΊjς κα-Ι τΎjς γλώσσας, θOC μποροσσε νOC πε! gτι οΙ i)ια­ φορετικες προσπά,θειες έπίλυσΊ)ς κινοσντ-αν ocνά,μεσα σε

i)uo ακρα,

καΙ μιΧλιστα ocνιΧμεσα στην ταύτιση και πλήρη συγχώνευση σκέ­ ψης και λέξης κα-Ι στ~ν έξ ~σoυ μετα-φυσικ~ όλOκλΊjpωτικ~ απομό­ νωση καΙ διαχωρισμό τους. ΟΙ i)ια-φορετ-ικες θεωρίες γιOC τ~ ν6ΊjσΊ) κα-Ι την γλώσσα κα-τέλαβαν λοιπον κα-Τ-oc κιΧποιον τρ6πο μΙα kvi)LιXμεσΊ)

θ 1. ε;σΊj

"

αναμεσα

,

στ-α

~ ι

συο

1( Qt.xpoc

,

και

β

,

ρισκονταν

!l.

",τσι

1

σε;

,

μια.

μοιρα-Εα κατιXστασΊj, OCnO τ~ν όποΙα μέχρι ~μερα. 8εν ~χoυν βγε!. , ΑρχΕζοντ-ας OCnO τ~ν ocρχαι6τ'1j't'α, περνώντας ocπο την έξομοΕωση σκέψΊjς κα-Ι γλώσσας ocπο μέρους της ψυχoλoγικΎjς γλωσσολογΕας, ι

,

~

•

,.

1.ψ

συμφωνα- με τ ι/ν οΠοια. Ί) σκε;

..

Ύ λ' ';ι:. 1. Ί) ε~ναι «γ ωσσα- μειον ο 'ιΧος», με;χρι

15

ΚΑΙ ΜΕΘΟΔΟΙ

,

τους

γους,

"Α μερικοινους 'ψ υχο λ'ογους Ο'"/)μεΡΙ':Ο IJς

οι•• οποιοι

"

κοιι

"Ι λ6 οιντοινΙΧΚΛοισιο

-

θ εωρου'/ - τ"ι/ν ~ σκεΨ1j 'ι • (ιπιχρεμποοισμ '" έV1j οιντοινοι' , ως

κλιχσ1j», ποδ «8εν έμφΟΙ'ιΙζετοιι στο κιν1jΤ~ΡΙΟ τμΎjμoι Τ1jς», προϋπο­ "tθετιxι ~ (8ιοι ύπ6θεσ1j της ΤOΙίιτLO'"/)ς

v6'YjG1jI; κοιί γλώσσιχς. ΚοιμμΙοι της σχέ - σκ,έψ'ης πρυς l "1jν ' λέΙ: .. οικομ1j " ," ' σ'ης της ~1j 1j κοιι νιχ το θέ σει. "Αν συμπι'ψ 1j κιχι'λ'Ι:" , " κοιι' " ' οεν "" μποπτουν σκε ε~1j, οι') σ1jμιχινουν ενοι το ιχυτ 6,τοτε - νιχ , υΠΟΙρι.,ει • , Ι: ' Ι: ι τους που , θ' • ρε~ κιχμμιοι σχέ Ο'"/) μεΤΟΙι.,υ οι XP1jG Ι μευε ως , , " "Ο ποιος τιχυτι'ζ ει σκ έψ 1j κοιι'λ'l: t-' ΟΙ'lτικεψενο ερευνοις. ει.,1j οεν μπορει

, , "

, , )'1j'ψ

οιπο οιυτες τις οιντι

t-' εις οεν μπ

6ρεσε νοι' λ'υσει Τυ1"ερωΤ1jμιχ

κοιτ' ιXρχ~ν να. θέσει το έρώτημοι τ:ης σχέσ1jς μετοιξυ τους κοιί κοιθι­ στα. ~τσι ιΧ8ίινΟΙΤ1j έκ των προτέρων τ~ν ΛUG1j το13 πρoβλ~μoιτoι;. 'Αν­ τί γι' οιύτο το έρώΤ1jμιχ άοπλα. ποιροικιχμπτετοιι. Θα. ν6μιζε κοινεΙς, ()τι οΙ όποι80Ι της ιΧντωεΤ1jς ιΧντΙλ1jψ1jς, 81jλo τΥις οιυΤΟΥομΙιχς ν61jσ1jς κιχί γλώσσιχς, θα. βρΙσκ,ο'/τιχν σε ευνο'ίκότε­

p1j θέσ1j. "Αν θεωρε'!: κοινείς την γλώσσοι ώς έξωτερικ~ lκιppoιG1j τΥις σκέψ1jς κοιί &'1 ιΧποκόπτει τ~ν σκέψ1j -δπως οΙ έκπρόσωποι της σχολ:ης του WϋrΖburg- ιΧπο κ&.θε ποιρ&.στοισ1j, ιΧκόμ1j κοιΙ ιΧπο τ~ν λέξ1j, τότε ύπεισέρχεΤΙΧL πέροι YLιX πέροι στο ζ~τημoι της

axkG1jI;

σκέψ1jς κοιΙ λέξ1jς. 'Όμως μΙοι τέτo~oι ΛUG1j, gπως προτεΙνεΤΟΙL ιΧπο

8ιοιφορεΤLκες τιχσεις, 8εν μπορε'!: να. 8LοιφωτΙσεL το πρ6βλ1jμοι, ΚL οϋτε κ&ν να. το θέσεL' ΚL δτοιν ιΧκ6μ1j 8εν το ποιροικ&.μπτεL, μOCλλoν κ6βεL τον κόμπο ποιρα. τον λUνεL. Με τον 8~οιχωΡLσμο τ:ης γλωσσLΚα.

ιΧθρωμέν1jς

v61jGYJI; στα. έτερογεν:η στοιχεΤοι της -την σκέψ1j κοι! την

λέξ1j-, κοιί δτοιν ξεπροβιΧλουν τα. κοιθοιρα. χοιροικτηΡLσΤLΚα. γνωρΙ-

-

•

'ι:' σμοιτσι της σ κέψ 'ης ως τέ ΤΟLοις, οινει.,ΟΙΡΤ1jΤΟΙ

, ,"1j '

οιΠο

γλ' ωσσοι,

,

κoι~

τ:ης γλώσσοις ώς τέΤΟLοις, ιΧνεξ&.ρτητοι ιΧπο την σκέψ1j, έμφοινΙζετοιι ~ συνιχφειιχ μετοιξδ των 8ίιο ώς μΙοι κοιθοιριχ. έξωτεΡLκη μ1jχοινικ~ σχέσ1j 8ίιο 8Lιχφορετικων 8Lοι8ικοισLων. Σα.ν ποιριχ8εLγμοι μπορο13με: νιχ. πιχρουμε την &ΠΟψ1j ένος σίιγχρονου συγγροιφέοι, κοιτα. τον δποΤο οΙ ΚLν1jτηριες γλωσσLκες λεLτουργΙες ποιΙζουν σ1jμοιντLΚΟ ρ6λο κοιί κοιθιστο13ν 8υνοιτη μ(οι ΚΙΧλUτερ1j ροη σκέψεων. Ευνοο13ν, δπως λέ­

γετοιι, τίς γνωστLκες 8ιοι8ικοισΙες μέσω της ιΧπό80G1jς το13 έσωτεΡL­ κο13 λόγου κοι! κοιθLστοuν 8υνοιτη την κοιλuτεΡ1j ιΧφομοΙωΟ'"/) 8ίισκο­ λου, πoλUπλoκoυ, λεΚΤLΚΟU ύλLΚΟU κοι! την ένΟΠΟΙ1jΟ'"/) το13 νo~μoιτoς. Λυτες οΙ &με:σες 8ιοι8LκοισΙες βελΤLώνοντοιι, δπως λέγεΤΟΙL, στ~ν ποι-

ΠΡΟΒΛΗΜΑΤΑ

16

ρlΧπέρlΧ έξέλLξ1j τουι; 6>ι; ένεργ"l)ΤLΚ~ 8ραστηΡLότητlχ, δτlΧν σ' αύτες

, , ,

'λ'

,-

~

, \

έ

προστιθεΤIΧL KIΧL "Ι) εσωτεΡLΚ"l) γ ωσσlΧ, αφου XΙXL αυτη σuνεLσφ ρεL

στ~ σuνlΧLσθ"l)μαΤLΚ~ καΙ VOYjτLK~ 8LιiXPLσYj του σYjμαντLΚOυ άπο το άσ~μαντo' τέλος καΙ δ έσωτεΡLκος λόγοι; πα(ζεL έΠ(σYjς το ρόλο ένοι; 8LαμεσολαβYjτLκου παριiγoντα κατα το πέρασμα άπο τ~ σκέψ"l) στον άνΤLλYjΠΤΟ λόγο. Αύτο το παριi~εLγμα ~ε(χνεL δΤL ~εν ά.πομένεL τ(ποτε ΓJ.λλO στον συγγραφέα μετα τ~ν ιχνιiλuσ"l) της γλωσσLκα ιχρθρωμένYjς νόYj­

σYjς παρα να 8εχτε"L μ(α καθαρα έξωτεΡLΚ~ σχέσYj ά.νιiμεσα στΙς σΤΟLχεLώ~εLς ~Lα~Lκασ(ες, σαν αυτες να. ~σocν Μο ~LαφορετLκες ~ρα­

στηΡLόΤYjτες. Aύτ~ ~ κατιiστασYj καθLστα ~υνατo σε κιiθε περ(πτω­ σYJ να. τεθε"L το έρώΤYjμoc τ~ς σχέσYjς νόYjσYjς καΙ γλώσσας. Έ~ω Ι/.γ­ κεLΤOCL

lvoc ',3,.'

Πλεονέκτημα' μ(α ιχ~υναμ(α ιχντεΘετα σuν(σταταL στο

l \Τ -λθ' OτL αυτ,ι "Ι) προ βλYjματLΚ"l) εLναL ε'ξ' αρχης α εμενη XΙXL"λ αΠοκ εLεL

"

μ(α όρθ~ λύσYj, YLΙXTt αύτ~ ~ μέθo~oς της ~Lα(ρεσYjς του ένLα(οu δλου σε μεμονωμένα σΤΟLχε"Lα

καθLστα ά.Μνατη τ~ν Ι/.ρευνα των

έσωτερLκων σχέσεων άνιiμεσα στ~ν σκέψΥ) καΙ στην λέξYj. ΤΟ πρό-

' έ" βλYjμα επομ νως εγκεLταL

, ,ερευνητικη ' "θ με Ο δ Ο'

στην

'ζ ουμε

νομL

11 uΤL

πρέπεL κανεΙς να. ξεκαθαρ(σεL έκ των προτέρων την έΠLλογη των μεθό~ων,

YLcX;

να. μπορε"L να. έγγu"l)θε'L μ(α καρποφόρα λύσYj.

ΠρέπεL να. ~Lακρ(νοuμε στην ψυχολογ(α Μο τόπους ιχνιiλυσYjς.

Ή μ(α εύθόνεταt κατα. τ~ γνώμΥ) μας

YLcX;

δλες τΙς μέΧΡL τώρα ά.πο­

τυχ(ει; έπ(λυσYjς αύτου του αΙωνόβLΟU πρoβλ~ματoς. Ή ΓJ.λλY) ιχντ(­

θερoc έν~ε(κνuταt YLιX να γ(νεL τοuλι1ΧLστον το πρωτο β~μα προς την λόσYj.

Μπορεt να. χαρακτηρ(σεL κανεΙς τον πρωτο τόπο ΨuχολογLκ~ς ιχνιiλυσYjΙ; ώς ~LαχωΡLσμο του πολύπλοκου ΨuχολογLκου δλου στα

στοιχεία του καΙ να τον σuγκρ(νεt με τ~ν ΧYjμLΚ~ άν&.λυσYj του νε­ ρου σε Μρογόνο καΙ όξυγόνο. ΤΟ οuσtαστtκότερο γνώρtσμα μ(ocς

ά.νιiλυσYjς τέτοtοu τόπου εlναt

'lSTt τα. ιχπoτελέσματιi της εlναt ξένα

προς το ά.ναλυόμενο δλο

~Yjλo εlναt στΟLχε"Lα στεροόμενα των

-

γνωΡLσμιiτων που προσt~Lιiζοuν στο δλον, ιχντ(θετoc δμως παρου­ σLιiζοuν δλ6κλYjρη σεtρα. ΚOCLνοόργLων t~Lοτητων, που το δλον ποτέ 8εν κocτε"Lχε.

''OnOLot;

πραγμocτεόεταL την γλώσσα καΙ τη νόYjσYj ώς

στο Lχε"LOC, αΙσθιiνεταL ιΧΚΡLβως ΙSπως δ &νθρωπος, δ

bno"Loc;;

λχ.

17

ΚΑΙ ΜΕΘΟΔΟΙ

ιΧνocζ-ητώντocς μ~α. έπισΤ'Y)μoν~κ~ έξ~γ'Y)σ'Y) δρισμένων ίaιοτ~των

't'OG

νεροσ -για: πocράaειγμoc: γ~ocτΙ σβ~llει το νερο τ~ φωτ~α: ~ γιocτΙ

ίσxυε~ ~ ιΧΡX~ τοσ 'Αρχψ~a'Υ)- κocτocλ~γει στ~ν ιΧνOCλυσYj του νε­ ρου σε όξυγ6 110 κα.ι. Μρογόνο. Θα. a~α.πΙστωνε με κα.τάπλ'Υ)ξ'Υ) 8τι το

raιo το ύ3ρογ6νο κα.ίγετα.ι κα.ι. 8τι το όξυγ6νο έ'ιισχυει τ~ν κα.υσYj,

"

"1:'

,

, r:aLo

'1-' θ',3;" ' οεν ,ιτc:ν ομως ποτε σε θ' εσYj να. ε'o'Υ)Y'YJσει με β' OCσYj τετοιες ''Ιιοιο-

oc

τητες τα. ιaια.Ιτερα. γνωρΙσμα.τα. του 8λου. 'Ακριβως το

μάτα.ια.

'ζ'ψ '1-' 'λ "θ' Ι κοπια. ε 'Υ) υχο λ"Ι oγ~α. οτocν ocν"",υε Τ'Υ)ν γ ωσσικα. ocρ ρωμεν'Υ) νO'Y)σYj

σε τέτοια. μεμονωμένoc στοιχεϊ:α.. ΟΙ χα.ρα.κτηρισηκες ίaιότητες του

8λου έξα.νεμΙζοντocν στ~ν aιάρκεια. τ~ς άνάλυσYjς κα.!.

aev

ιΧπ6μενε

τίποτε &.λλο πα.ρα. ~ ιΧνocζ~τησ'Y) μΙα.ς έξωτερικ~ι; μ'Y)xα.νιστικ~ς συν­ aεσYjς ιΧνάμεσα. στα: στοιχεϊ:oc, για. να. ιΧνα.κα.τα.σκευάσει gτσι κα.θocρα: νο'Υ)ΤΙΚα. 8σες ίaι6τη't'ες χάθ'Υ)κocν κocτα. 't'~v aιάρκειoc τ~ς άνOCλυσ'Y)ς. ΟUσια.σηκά, μία. άνάλυσYj τέτοιοΙ) τUΠOI)

aev

εΤ,ιocι ιΧνOCλυσYj

με τ~ν κα.θocυτΟ σYjμα.σΙα. της λέξ'Υ)ς, άλλα: μίΧλλον μΙα. μέθοaος με-

-

,

Ι 'ΙΙ ι '~λΙ "β lθ ι τα.OOσYjς γνωσεων, Που εζε σσετocι στην ocκρ~ ως α.ντ~ ετη κα.'t'εu-

θυνσ'Υ) ιΧπο τ~ν ιΧνάλυσYj. Για.τ!. δ Χ'Υ)μικος τυπος του νερου, ποο έπΙ­

σYjς ιΧνα.φέρετα.ι σε 8λες τr.ς ίaιότητες, έπα.λ'Υ)θευετocι έξ

r:aOU στις "ou, ιΧπο τον Eίρψ~κo Ώκεα.νΟ μέχρι μια. στα.γ6νoc βρox~ς. Γι' α.UτΟ aev μπορεϊ: ~ ιΧνάλυσYj του νερου στα.

πι6 a~α.φορετικες μορφές

στo~xεϊ:α. του να: εΤνα.ι δ aρ6μος ποο θα: μίΧς έξ'Y)~σει τr.ς σUΥκεκρι­ μένες ίaι6Τ'Υ)τές του. ΕΤνα.ι μίΧλλον gνα.ς aρόμος πού όδηγεί στό γε­

νικό πα.ρα. μια. «vOCλUσYj, a'Y)λo μΙα. aιάρθρωσYj με την κocθα.uτΟ σYj­

μocσΙα. τ~ς λέξ'Υ)ς. Πocρ6μοιoc, μΙα. τέτοιoc ιXvOCλUσYj πολύπλοκων ψu­ xoλoγ~κων φα.ινομένων aεν εΤνα.ι ένaεaειγμέν'Υ) γ~α: να: μίΧς ιΧποσα.φ'Υ)­

νΙσει την συγκεκριμέν'Υ) πολλocπλ6τητoc κα.!. δλ'Υ) την ιaιocιτερότητα. των σχέσεων ιΧνάμεσα. στ~ λέξ'Υ) κα.!. στ~ σκέψ'Υ), σχέσεων τ1.ς δποϊ:ες σuνα.ντiiμε στr.ς κα.θ'Υ)μερινες πocρocτηρ~σεις πάνω στ~ν έξέλιξ'Υ) τ~ς γλωσσικα: ιΧρθρωμέν'Υ)ς ν6'Υ)σ'Υ)ς τ6σο στ~ν πα.ιaικ~ ~λιΚΙoc δσο κα.!. στr.ς πιο aιocφορετικες μορφές της. Αuτ~ ~ άνάλuσYj μετocμορφώ­ νετα.ι, ιΧπο τ~ν φυσYj των πρocγμάτων, κoc!. στον χωρο της ψuχολο­ γΙα.ς στο ιΧντιθετ6 της aΙνοντocς στο 8λο μΙα. γενικ6τερ'Υ) κocτεύθuν­ σ'Υ), ιΧντΙ να. μίΧς ιΧποσα.φ'Υ)'.Ιζει τα. σUΥκεκρψένoc κoc!. ειaικα: χocρoc­ κτηριστικα. του έξετα.ζ6μενοΙ) δλοu.

'Eac';)

μπορουμε μόνο να: ξεκα.­

θα.ρίσουμε τΙ σχετΙζετocι με δλόκλ'Υ)Ρ'Υ) τ~ν γλώσσα. κα.!. τη νό'Y)σYj γε-

18

ΠΡΟΒΛΗΜΑΤΑ

νικιι. κι ocφ-ηρ-ημένιχ, χωρΙς νιι. ε!νιχι 8υνιχτο νιι. κιxτιxνo~σoυμε τούς συγκεκριμένους κιχνόνες πού μocς έν8ιιχφέρουν. 'Ακόμ-η, μ(ιχ τέτοιιχ ocπρογριχμμocτιστιχ έφιχρμοσμέν-η OC'.ιOCλυσ-η στήν ψυχολογ(ιχ δ8-ηγεϊ: σε σοβιχριι. Μθ-η, ocyνoe! τήν έ'.ιότ-ητιχ κιχι συνοχή της έξετΙΧζόμεν-ης 8ιΙΧ8ικιχσΙιχς κιχΙ ocντικιχθιστα. τΙς έσωτερικες σχέσεις του δλου με έξωτερικες μ-ηχιχνικες σχέσεις 8όο ocνόμοιων κιχι μετιχξό τους ξέ­ νων 8ιιχ8ικιχσιών. Πουθενιι. 8εν Ιχουν έμφιχνισθεϊ: πιο κα.θΙΧριι. τιι. 'λέ σμιχτιχ ιχποτε

-

μιιχς

τέ τοιιχς

'

.!..... ιχνtM\υσ-ης

!l υσο

"λ'Ψ στις ιχντι -η εις

"

γιιχ τ-η

νό-ησΥ) κιχι τήν γλώσσιχ. Ή r:8Lιx ~ λέξ-η, ~ δπο(ιχ ocποτελεϊ: μιιι. ζων­

τιχ"ή έ·.ότψιχ του ~ΧYIτικoυ 6λου κιχΙ τ~ς σ-ημιχσΙιχς κιχΙ ~ δποΙιχ ώς ζωντιχνο κόττιχρο περιέχει σ:ε &'πλοόστΙΧΤΥ) μορφή δλΙΧ τιι. γνωρΙ­ σμιχτιχ πού ocv~xouv στήν γλωσσικιι. ocρθρωμένYj σκέΨΥΙ, 8ιΙΧλόθΥΙκε σε Μο κομμOCτιιχ, τιι. δποϊ:ιχ προσπOCθΥΙσιχν νιι. τιι. συν8έσουν με μΙιχ έξωτερική συνειρμική σόν8εσ-η. Φων-ητικο δλο κιχΙ σ-ημιχσ(ιχ μέσιχ στή λέξΥ) 8εν σχετΙζοντιχι μετιχξό τους. τιι. Μο ιχύτιι. στοιχεϊ:ιχ, πού συν8έοντιχι σε ε'. ιχ σ-ημεϊ:ο, ζουν, δπως ε!πε ενιχς γνωστος σόγχρονος

γλωσσολόγος, έντελώς OCπομονωμένιχ. ΜΙιχ ocποκομμένYj OCΠΟ την σκέψΥ) φω'.ιΥΙτικη μονOC8ΙΧ θιι. εχιχνε δλΙΧ τιι.

et8Lxa

γνωρΙσμιχτιχ πού

την πρωτοέκιχνιχν φθόγγο της OC'νθρώπινYjς γλώσσιχς κιχΙ την ξεχώ­ ρισιχν ocπο τούς υπόλοιπους ΨΙθυρους της φόσ-ης. Γι' ιχύτο κιχΙ ι!tρ­

XLaocv

νιι. έξετOCζουν σ' ocuτούς τούς χωρΙς νόYjμoc φθόγγους &'πΜ

xoct

μόνο τΙς φυσικες κιχΙ Ψυχολογικες [8ιόΤΥΙτές τους πού τΙς ε!χιχν κοι­

νες με δλους τούς υπόλοιπους φυσικούς ~χoυς' 8ΕV ~τocν έπομένως

8υ\ιιχτο νιι. ocποσocφ-ηνισθεϊ: τΙ ~τιxν ocuτο πού έπέτρεψε νιι. γΙνουν οΙ ~χoι φθόγγοι τ~ς oc\ιθρώπιν-ης γλώσσocς. 'Ακριβώς το ~8ιo μετιχ­

μορφώ\ετιχι

xoct

ή σ-ημocσ(oc, δτιχν ocποκόβετιχι ocπο την ~ΧYjτικη

πλευριι. τ~ς λέξΥΙς, σε μΙιχ κocθocρή πρότocσ-η, σε μΙoc κocθocρη νο-ητικη

" oc epeuvoc- xocveLt;

'Ι:' ~ δ πα Ι' ΠΡΙΧ'οΥΙ, τ,ιν

ιl •• ιχπομονωμ έ' ως εννοιιχ, -η οπο Ι ιχ

voc

ocνocπτuσσετocι ocνεξocρτητιχ &.πΟ τον υλικό της φορέΙΧ. Ή

στειρό­

τητoc της κλιχσσικ-ης GYjμιχσιολογΙιχς κιχι φωνολογΙocς δφεΙλετocι σε

μεγOCλο βΙΧθμο σ' ocuτο OCκριβώς το χOCσμιχ &.νOCμεσιχ στον ~χo

xocl GYj μocσ(ιχ. •Η ~8Loc 8ιιχ8ικιχσ(oc OCκoλoυθ~θ-ηκε xocl aτήν Ψυχολογ(ιχ κocτιι. την lpeuvoc τ~ς γλώσσocς 'roi.i "ιxL8Loi.i, δπου έπιχεφ~θYjκε μΙιχ 8ιOC­ στή

ζευξΥ) στήν έξέλιξΥ) τΤις ~ΧYIτικ-ης ~ φωνoλoγικ~ς πλευρα.ς της γλώσ-

19

ΚΑΙ ΜΕΘΟΔΟΙ

σας και της πλευρας του περιεχομένου ΤΊjς. Ή ίστορία της παιaι­

κης φω'!ολογίας ~ταν ά.πο τ~ν βά.σΊj της έ'!τελως ά.κατάλλΊjλΊj νοΧ άΠOσαφΊJVίσει ά.κόμΊj και με τον πιο σΤOιχειώOΊj τρόπο τοΧ φαινόμε­

να που έννοουμε έοω. 'Απο την αλλΊj, ~ ερευνα της σΊjμασΙας των λέξεων στοΧ παιοια: όo~γφε τους έρευνΊjτες στην υπόθεσΊ) μιας αΙΙ­ τό')OμΊjζ και αΙΙτοτελους έξέλιζΊjζ της παιοικης νόΊjσΊ)ς, ~ όποία οεν

ε!χε καμμια: σχέσΊj με τ~ν φωνoλoγικ~ έζέλιζΊj της παιοικης γλώσ­ σας.

E~μαστε της γνώμΊjς 5τι μΙα ά.πoφασιστικ~ στρoφ~ στ~ θεω­ ρία: της νόΊjσΊ)ς και της γλώσσας συνΙσταται στ~ν μετάβασΊj ά.πο τ~ν ά.νάλυσΊ) που συζΊjτησαμε &ς τώρα σε μιοΧν όίλλΊj. AόΤ~ μπορουμε να: τ~ν χαραΚΤΊjρΙσOυμε ώς ά.νάλυσΊj 5που το πολύπλοκο ένιαί:ο 5λο όργανώ'!εται σε επιμέρους ένότητες. Μ' αότο έννοουμε ενα προ'Ιον της ά.νά.λυσΊ)ς, το όποί:ο, σε ά.ντΙ­ θεσΊj προς τα: στο ιχεί:α , οιαθέτει 8λες τίς ίδιότητες, 5σες ανήκουν στο 8λον και ά.ποτελουν τοΧ ζωντανά., μ~ περαιτέρω οιαχωριζόμενα

μέρΊj αότου του ένιαΙου 5λου. Δεν έπεζΊjγεί: ό ΧΊjμΙΚOς τόπος του νερου τις έπιμέρους ΙOιόΤΊjTές του, ά.λλα: ~ μελέΤΊj των μορΙων του και της μοριακης κΙν'Y)σΊjς. 'Όμοια ε!ναι και τΟ ζωντανο κότταρο,

που κρόβει μέσα του 5λα τοΧ κόρια γνωρΙσματα της ζωης, 5σα ιxvYjκουν

\

στον

"

ζ ωντανο

'Ι" μέ ρους οργανισμο, μια γν'Υ)σια επι

.,

•

ενοτητα

ως

ά.ποτέλεσμα της βιολογικης ά.νάλυσΊ)ς. 'I~' οιαιτερα

•

'Υ)

Ψ υχο λ ογ Ι α θ α ι επρεπε "

ι αντικαταστησει , ,Ι να τις

με-

θόοους της ά.νάλυσΊ)ς σε στοιχεί:α με μΙα ά.νά.λυσΊ) που συσχετίζεται

,

ι ΤΊjν ι με

ανακα

λΙΨ

υ

ει

~'θ ρωσΊ) οιαρ

t 'επι μέ ρους σε

'f.' τις ενOΤΊjτες

" πουχουν

, τα

•

εν ό τητες.

\

Α' ι θ α ι:;πρεπε J! ι υΤΊj να

, γνωρισματα

.... του

ι,

εκαστοτε

!!

0-

λοu, OΊjλαO~ τις έπιμέρους ένότητες, στις όποί:ες αότα τα γνωρίσμα­

τα έμφανΙζονται με αλλο τρόπο, και να πρoσπαθ~σει με τ~ βo~θεια μιας τέτοιας ά.νάλυσΊ)ς νοΧ λύσει τοΧ συγκεκριμένα έρωτ~ματα που παρουσιάζονται μπροστά. της. E~μαστε της γνώμΊjς 5τι μΙα τέτοι,χ

έπιμέρους ένόΤΊjτα ε!ναι οοσμέν'Υ) στη σημασία μιας λέζΊjς.

AόΤ~ ~ έσωτερικ-η πλευρα της λέξης οεν ε!χε μέχρι τώρα σχεοον καθόλου έρευνΊjθεί: εΙΟικά.. Ή σΊ)μασία τ-~ς λέξΊjς εχει οια­ λυθεί: στη θά.λασσα 5λων των υπόλοιπων παραστά.σεων ~ σκέ­

Ψεων της συνεΙo'ljσ~ς μας έξ taou 5πως ot φθόγγοι, που τους εχει

20

ΠΡΟΒλΉΜΑΤΑ

κλocπε~ ~ σ-ημocσ(ιχ:,

lxouv χιχ:θε~ στη θcXλιχ:σσιχ: gλων των uπόλΟLπων lYLVE: στην σuνεφμLκη ΨυχολογΙιχ: κocι lτσL

φuσLκων -ηχων. Λότο

σuμβιχ:ΙνεL κocτ' ocρχην κocΙ στην νεότερ-η Ψυχολογ(ιχ: της μoρφ~ς.

Γνωστη σε

(LOCt; ητocν σε (LLιX λέξ-η μονιχχιχ: ~ έξωτεΡLΚ'ή της, ~ στρocμ­ tILOCI; πλευριχ τ-ης. Ή έσωτεΡLκη πλευριχ, ~ σ-ημιχ:σ(ιχ: της, πιχ:ρέμενε (LkXPL τώρoc σε μεγcXλO βιχ:θμο OCγνωστη. Έν τοόΤΟLς, ocμέν-η προς

ΚΡLβως ιχ:ότη προσφέρεL την 8uνιχ:τότYjΤιχ: της λόσ-ης των προβλYjμιχ­

των ποu

(LkvYj

(Locc;

tv8LιxιpkpOUY,

YLOCTl

στη σ-ημocσ(oc τ~ς λέξYjς εΤνOCL ΡLζω­

~ έπψέρους ένότητιχ: ποu όνομιχζουμε γλωσσικα αρθρωμένη

νόηση. ΜΙιχ: λέξYj 8εν ocνιχ:φέρετιχ:L ποτε σε ~νιχ: δΠΟLο8'ήποτε μεμονωμέ-

'.1.' (LLOCV ο'λ'λ ΟΚ ηρη

, ι ........ σι:; νο ιχ:νΤLκε~με"ο,
ό'δ μα α Jl '/ σε' μια"λ'λ ο οκ η/?η κα-

τηγορlα άντικειμένων. Κιχ:τιΧ ΣUymLΙX: κιχθε λέξYj ocποτελε~ (LLιX Ι:μ­

μεσ-η γενlκεvση' ~8Yj λΟLπον κ&.θε λέξYj γενtκεόεL. 'Ωστόσο ~ γενΙ­ κευσ-η εΤνιχ:L σε έξιχ:φετικιΧ μεγcXλO βocθμο μΙιχ: δεμένη μέ την λέξη πρά­ ξη της σκέψης, ~ δπο(oc ocντtκιχ:τοπτρ(ζεL την πριχ:γμιχ:τικότητoc έντε­ λως 8Lιχ:φορεΤLΚιΧ ocπο

g,n

ιχ:uτΗ OCνocπιχ:ρ&.γεΤOCL στΙς OCμεσες ιχ:Ισθ'ή­

σεις κocΙ στΙς OCμεσες ιχ:tσθYjτηΡLες OCνΤLλ'ήψεtς. Ή ocντ(λYjΨYj ένος 8Locλεκτtκοu &λμιχ:τος ocπο την ιχ:~σθYjσ-η στη σxkιIιYj σ-ημιχ:(νει

gTL

~ νόYjσ-η &'ντικιχτοπτρ(ζει την πριχγμΙΧΤLκότητιχ:

κocτιΧ τρόπο ΠΟLοηκιΧ 8LιχφορεΤLΚΟ ocπ' g,τt ~ OCμεσ-η ιχ~σθYjσ-η. 'Ίσως εΤ\ιχι έ"τελως 8LΚΙΧLολΟyYjμέvο νιΧ tσχUΡLστε'L κιχνε(ς,

gTL

ιxUτoς δ

ΠΟLΟΤLκος 8ιιχχωρισμος τ~ς έπιμέρους ένόΤYjτιχς εΤνα:ι στην οόσ(ιχ ό γενικευμένος αντικατοπτρισμός της πραγματικότητας. Έπομένως -ή σ-ημιχσΙιχ της λέξYjΙ; στη γε.. (κευσ'ή της ocποτελε! μ(ιχ νΟYjΤLκη πρ&.­ ξYj στην κυριολεξ(ιχ τοα

gpou.

'Ωστόσο, -ή σ-ημιχσ(ιχ εΤνιχι σuν&.μιx κα:Ι

ένΟΠΟLYjτtκο κομμιχτι της λέξYjς ώς τέτοιο,

&.\ 'ήκει έξ laou στη γλωσ­

σικη κιχ! στη νΟYjτtκη πεΡLΟΧ'ή. Μ(ιχ λέξYj χωρΙς σ-ημιχ:σ~ιx 8ΕV εΤνιχι λέξYj, &λλιΧ κενος ηχος. Mtιx λέξYj ποu Ι:χει χιχσει την σ-ημιχσ(ιχ της 8ΕV

OC\ 'ήκει

πλέον στη γλώσσιχ. Γι' ιχ:ότο ~ σ-ημιχσΙιχ μπορε! νιΧ θεω­

ΡYjθε! έπΙσ-ης ώς ~νιx φιχινόμενο &.πΟ τη φόσ-η του τόσο γλωσ­ σικο δσο κιχΙ 8LιχνΟYjΤLΚΟ. ΓιιΧ την σ-ημιχσ(ιχ τηι; λέξYjς 8ΕV μπο­ ρε! κιχ\εΙς νιΧ μLλ'ήσει με τον ~8ιo τρόπο gπως YLιX τιΧ μεμονωμένΙΧ

στοιχε!ιχ

'tijt;

λέξYjς. τι &.ποτελε! j Γλώσσα: κιχΙ νόYjσ-η j ΕΤνιχι τιχυ­

τ6χρονιχ: γλώσσιχ κιχι ν6Yjσ-η, γιιχτΙ ένσιχρκώνει μΙα: έπιμέρους ένό-

21

ΚΑΙ ΜΒθΟΔΟI

τη τα τής γλωσσικα αρθρωμένης σκέψης. "Αν ε!νιχι ~τσι, τότε μπο-

,

~, 'θ '10' \, ό.). λ' 'λ ρε~ Ί) με οοος μιχς νιχ συν~στιxτιxι μ νο στ.ι σΊ)μιχσιο ογΙΚΊ) ιχνιχ υσΊ),

ώς μέθοδος τής μελέτης τής σημασίας τών λέξεων.

Περιμένουμε

λοιπον μια. &μεσΊ) &πά.νΤΊ)σΊ) στο έρώτημιχ της συνά.φειιχς νόΊ)σΊ)ς

κιχΙ γλώσσιχς, γιιχτΙ ιχυτη ~ ~(3ιιx ~ συνά.φειιχ έμπεριέχετιχι στ~ν με­ ρικ~ ένότητιχ πο,) έπιλέξιχμε.

Αύτες οΙ μέθο(30Ι ~χoυν το πλεονέκτημιχ ίSτι συνενώνουν ίSλιx τα: προτερ'ήμιχτιχ μιίΧς &νά.λυσΊ)ς με την (3υνιχτότητιχ μ~ίΧς συνθετικ-ης

(3ιερεόνΊ)σΊ)ς των ε(3ιοτητων πο,) &\'ήκουν σε κά.θε πολUπλοκ'Yj ένόΤΊ)­ ΤΙΧ. Μπορουμε να: πειστουμε γ~' ιχύτο είSκoλoι πιχΙρνοντιχς για. πιχρά.­ (3ειγμιχ μια.ν &λλΊ) πλευρα. του προβλ'ήμιχτός μιχς. 'Αρχικα. ~ γλώσ­

σιχ ε!χε έπικoινωνιιxκ~ λειτουργΙιχ. Ή γλώσσιχ ε!νιχι, πάνω ocπ' ΊSλιx, ~νιx μέσο Τής κοινωνικής επικοινωνίας, ~νιx μέσο τ-ης γνωστο­ ποΙφΊ)ς κιχι τ-ης κιχτιχνό'YjσΊ)ς. AύΤ~ τ~ λειτουργΙιχ της γλώσσιχς την &πομόνωνε κιχνεΙς συν'ήθως, οτιχν ~ιxνε τ~ν &νιΧλυσΊ) σε στοιχεΤιχ, &πο τ~ νO'ητικ~ λειτουργΙιχ τ-ης γλώσσιχς κιχΙ &πέ(3ι(3ε τΙς Μο λει-

,

'

"

'λ τουργιες σΤΊ) γ ωσσιχ σιχ νιχ

3: .ισιχν

" κιχποιον τροπο , 'λλ Ί) λ ες κιχτιχ πιχριχ

κιχι &νεξάρτητες μετιχξό τους. Ή γλώσσιχ ~χει συνενώσει μέσιχ της κιχτα. κιΧποιον τρόπο τόσο τη λειτουργΙιχ της έπικοινω\ι(ιχς ΊSσo κιχι τ-ης νόΊ)σΊ)ς, ώστόσο μέχρι σ'ήμεριχ πιχρέμεινε &σιχφες σε ποια. σχέ­ σ-η βρ(σκοντιχι οί Μο λειτουργίες κιχι &πο που προέκυψιχν.

'Ωστόσο ~ σ'Yjμιxσ(oι τ-ης λέξ'Yjς &ποτελεΤ έξ ~σoυ τμ-ημιχ ιχύτων των Μο γλωσσικων λειτουργιων, ίSπως έΠΙσΊ)ς κιχι τμήμα τής νόη­

σης. Φυσικά, ε!νιχι OCξΙωμιχ της έΠΙστ'Yjμoνικ-ης ΨυχολογΙιχς ίSτι μια. &μεσΊ) έπικοινωνΙιχ των ψυχων ε!νιχι &Μνιχτη. Ε!νιχι έΠΙσΊ)ς γνω­ στό, δτι μια. σχέσΊ) πο,) (3εν πριχγμιχτοποιεΤτιχι (3ιΙΧμέσου της γλώσ­

σιχς ~ με όποιο8'ήποτε &λλο σόστημιχ ~χων ~ έπικοινωνιιχκων μέ­ σων, δπως πιχροιτηρεΤτιχι στο βιχσΕλειο των ζώων, έπιτρέπει μόνο

μΙιχ έπικοινωνίιχ με τον πλέον πρωτόγονο τρόπο κιχι σε έντελως πε­ ριορισμένο βΙΧθμό. -

στικων

,

κινΊ)σεων

MLI1

τέτοιιχ έπικοινωνΙιχ με τη βo~θειιx έκφριχ-

""1"_

ονομιχΥ:.ΤΙΧΙ

,

περισσοτερο

δ.). μετα οτικ"

'

ασ

θέ

νεια.

Μια. τρομιχγμέν'Yj χ~νιx, πο,) σε C>pιx κινΜνου με μια. κριxυ~ φοβΙ­ ζει όλόκλ'YjΡΟ το κοπά.8ι, 8ΕV του OCνοικοινώνει τΙ ε!8ε cXλλα. του μετοι8Ι8ει το φόβο της.

Ή έπικοινων'οι ποu βoισΙζετoι~ στην όρθολογικη γλώσσοι xClt!

22

ΠΡΟΒΛΗΜΑΤΑ

στη σuνειa-ητη ιΧπόaοσ-η μιας σκέψ'ιις ~ βιωμάτων, ιΧποτελεΊ: πάντα. ενα σύστημα μέσων, του όποίου πρότυπο εΤναι ~ OCνθρώπιν-η γλώσ-

..,

έ

σα, η ΟΠΟLΙΧ προ κυ

Ψ

"

\ "

,

\"

ε απο την ανα.γκ-η συννενο-ησ-ης στην εργασια.

\ \,

,

,

'Ω" 't \ Ψ λ' στοσο, συμφωνα με τις τρεχουσες αποψεις στ-ην υχο OγιlΧ, αυ-

το το θέμα παρουσιάστηκε μέΧΡL τα: χρόνια μας σε πoΛU ιΧπλου­ σ",ευμέν-η μoρφ~. Ύπέθε1'ε κανείς, ί)τι σ-ημεLΟ, λέξη καλ φθόγγος J: ιισαν

, ,

"

ι Α'" Ιθ ος π-ηγα ι ζ ε απο τ-ην εσφα λ μ έ να μ έ' σα εΠΙΚOινωνιlΧς. υτο το λ α

έφαρμοσμέν-η ιΧνάλυσΊ) (a-ηλ. την OCνάλυσΊ) σε στοιχε'LlΧ) κατα: την έπίλυσΊ) του 5λου πρoβλ~ματoς της γλώσσας. Ή λέξη ιΧποτελεΊ: στην έπικοινωνία κυρίως μόνο τ·ην έξωτε­

ρικη πλευρα: της γλώσσας, καΙ gYLve aεκτό, ί)'n ~ φων'lJτικη aLlΧao~. ΧΙ) ως

τ έ τοια

-"ζ" μπορει να συνεχι εται με

~ι οποιοοηΠΟ1'ε

β'ιωμα,

,

με

όποιοa~ποτε περιεχόμενο της Ψuχικ"ijς ζω"ijς καΙ συνεπώς μπορεΊ:

,"

, μ.εταοωσει ~ , "1 ι • β'ιωμ.α σε εναν <λ l!λλ ον α.ν "θ ρωπο. να αυτο Το περιεχομ.ενο ως

Πιο έμπεριστατωμένες gpeuvet; πάνω σε ζ-ητηματοι.: 1'Ίjς έπι­ κοινωνίας, πάνω στην κατανό-ηση καΙ στην ocνάπτυξ~ τ-ης κατα: την

παιaικη ~λικία ιΧπέaειξαν, ώστόσο, 5τι μια: συναναστροφη χωρΙς σ-ημ.ε'Lο ε!ναι

1'0 raLo ocaόνατη ί)σο μία συνανα.στροφη χωρλς σ-ημασίες.

, ,

" "

,

' ι J!'~' β' ~ Γ ια να ανακοινωσουμ.ε ι:;να οποιοοηποτε ιωμα η ενα συνεισ-ησιιΧΚΟ

περιεχόμενο σε εναν &λλον &νθρωπο, ΙΙπάρχει μόνο ό aρόμος τΊjς τιΧ-

-

-

,

,

~ ό μ-ησ-ης του περιεχο μέ νου, που 'έ "~ ζιν πρ πει να αποοο θ ει, σε μια συγ-

κεκριμέν-η κατηγορία ~ σε μια: συγκεκριμέν-η όμάaα φαινομένων. Αύτο OCπαιτεΊ: πάντα, ί)πως εΤναι ~a-η γνωστό, μια: γενΕκευση. Ή έπικοινωνΕα προϋποθέτει ?J.ρα αναγκαστικά μιά γενΕκευση καί έτσι

την ανάπτυξη τής σημασΕας τών λέξεων. Κατα: συνέπεια οί OCνώτε­ ρες προσιaιάζοuσες στον OCνθρωπο μορφες έπικοινω'/ίας ε!ναι auvocτες μόνο ί)ταν ό OCνθρωπος, σκεπτόμενος, &'ιτικατοπτρίζει την πραγ­

ματικότητα γενικεύο'ιτάς την. 'Ένα παράaειγμα

τΊjς συνάφειας

έπικοινωνίιΧΙ; καΙ γενΙκευσΊ)ς: θέλω να: ιΧνακοινώσω σε κOCποιον ί)η

-,

-

ι Α" 1 ~, " λ ιβ "β οηι κρυωνω. υτο μπορω να του το οωσω να το ΚιΧτα α ει με τ-η

θειιΧ μιOCς σειρOCς χειρονομιών, OCλλα: μια: πραγματικη καΤιΧνόησΊ) κιχι OC"ακοίνωσΊ) θα: ε!ναι auνατη μόνο ί)ταν θα: μπορώ να: γενικεύσω

καΙ "α; κατο· ομOCσω το βΙωμα, a-ηλ. ί)ταν θα; ε!μαι σε θέσΊ) να: ταξι­ νoμ~σω το αtσθ-ημα του κρύου, πο,) ~χω αΕσθιΧνθεΤ, σε μια: συγκε­

κριμέν-η όμocaα καταστ&.σεων πο,) να: ε!ναι γνωστες στον (1uνομιλ,l/-

23

ΚΑΙ ΜΕΘΟΔΟΙ

τη μου. 'Έτσι, το δλον 8εν ε!νιχι ιΧ,",ιχκοινώσιμο σε πιχι8ιιΧ ποu 8εν κιχτέχουν ιΧκόμη συγκεκριμένει; γενικεόσειι;. Δεν λεΙπουν έ8ώ οΙ ιΧντΙστοιχει; λέξειι; κιχΙ οΙ ~χoι, ιΧλλιΧ οΙ ιΧν-rΙσΤΟιχει; ~ννoιει; κιχΙ γε-

,

νικε;υσειι;,

\ ,ιχκρι β-ωι;

που

'"

Τ'..,,

χωριι; ιχυτει; ε~νιxι

•

,

ιχουνιχτη η κιχτιχνοηση.

ΚιχτιΧ τον Τολστόι τΙι; περισσότερει; φορει; 8εν ε!νιχι ιΧκιχτιχνόητη -ή ~8ιιx ή λέξη,

ιΧλλιΧ ή ~ννoιιx ποu έκφρOCζει ΙΧίιτη ή λέξη. Ή

λέξη ε!νιχι σχε80ν πOCντιχ ύπιχρκτη, δτιχν ε!νιχι ύπιχρκτη ή ~ννoιιx.

Γι' ιχίιτο μποροσμε νιΧ θεωρ~σoυμε τη σημιχσΙιχ τηι; λέξηι; ι5χι μ6νο ώι; την ένότητα νόησης καΙ γλώσσας, ιΧλλα: έπΙσηι; ώι; την ένότητα τής γενΙκευσης καΙ τής συναναστροφής, τηι; έπικοινωνΙιχι; κιχ! τ:ηι; σκέψηι;. Ή σημιχσΙιχ ΙΧίιτ:ηι; τΥίι; προβλημΙΧτικΥίι; γιιΧ δλΙΧ τα: γενετικιΧ προβλ'ήμιχτιχ τηι; νόησηι; κιχ! τηι; γλώσσιχι; ε!νιχι ιXπρoσμ~τρητη.

ΣυνΙστιχτιχι προπOCντων στο δτι μόνο μ' ΙΧίιτην την ύπ6θεση κιχθΙ­ στιχτιχι 8uvιx-rYι γιιΧ πρώτη φοριΧ μΙιχ αίτιολογικη dνάλυση τής γένε­ σης τής νόησης καΙ τής γλώσσας. Τότε μόνο ιΧρχΙζουμε νιΧ κιχτιχλιχ­ βιχΙνουμε την πριχγμιχτικη auvoccpstιx ιΧνocμεσιχ στην έξέλιξη τ:ηι; πιχι-

8ικΥίι; νόησηι; κιχ! στην κοινωνικη ιΧνocΠ't'Uξη τοίί πιχι8ιοίί, δτιχν μoc­ θουμε νιΧ βλέπουμε την ένότητιχ σuvιxvιxσ't'pocp1jc; κιχΙ γε,·Ικευσηι;.

Κιχ! τιΧ Μο προβλ'ήμιχτιχ, ή σχέση τηι; σκέψηι; με τη λέξη κιχΙ ή σχέ­ ση τΥίι; γενΙκευσηι; με τη συνιχνιχστροφ'ή, πρέπει λοιπον νιΧ ιΧποτελέ­ σουν ιΧντικεΙμενο των έρευνων μιχι;. ΓLιX νιΧ 8LευΡόνoυμε τοuι; δρΙ­

ζοντει; των έρευνων μιχι; πρέπει ιΧκόμη νιΧ έπισημOCνουμε μερικιΧ έρωτημιχτιχ, &.κόμη κι ιtν ιχίιτιΧ 8εν ~τιxν 8υνιχτον νιΧ έρευνηθοσν &με­ σιχ σ' ιχύτη την έργιχσΙιχ. 'Αρχικα: τΙθετιχι το πρόβλημιχ τηι; συμπε­

ριφoρίiι; τηι; ήχητικής πλευρας τής λέξης πρός τη σημασΙα της. Mίiι;

φιχΙνετιχι,

lS-rt

ή μετιχστροφη ποu πιχριχτηρε'ί:τιχι σε σχέση μ' ιxu-ro το

ζ'ήτημιχ στη γλωσσολογΕιχ βρΕσκετιχι σε &μεση σuνocρτηση με τιι; νέει; μεθό80υι; τηι; γλωσσοΨυχολογα:ηι; ιΧν&.λυσηι;. Γι' ιχίιτο θέλου­ με νιi έν8ιιχτρΕΨουμε με

•Η

8uo

λ6γιιχ σε τοuτο το σημε!ο.

πιχρΙΧ80σιιχκη γλωσσολογΕιχ θεωρε'ί:,

δπωι; ιΧνιχφέρθηκε,

-rYιv ~χητικη πλευριχ. τ:ηι; γλώσσιχι; ώι; στοιχεί:ο ιχu-rόνομο, ιΧνεξocρ-rητο ιΧπό την σημιχσιολογικη πλευρOC τηι; γλώσσιχι;. 'Απο την fνω-

ση των

860 σ't'oιχε(ων 8ιιχμορφώθηκε κιχτ6πιν ή γλώσσιχ. Ό κ«θε

~χoι; θεωροuν-rιχν βέβιχιιχ έξιχρτημένοι; ιΧπο τΙι; ~χητικει; μονoc8ει;

ΠΡΟΒΛΗΜΑΤΑ

't'Y,I; γλώσσα-ζ, &λλOC λόγω 't'~t; &πομόνωσής

veL 't'rJ. "

πα-ν't'α-,

r! οσα-

, 't'Ou't'OU

.5.

- 3:'ΙΧΟ κα- θ La't'OUV

't'OV 1

't'ou &πό την (j"λ.έψη χ&.-

της

'θ' α-ν ρωΠLνηι;

γ λ' ωσσocι;.

, , , ς εκ 'Ι πα-ρα-οοσLα-κ,1 φωνο OYLrJ. α-να-φεροτα-ν Υ-υΡLωι; στην , ' XOCL " στην ιpuaLO λ'!l" α-κουσηκη OYLOC, ulL ομως XOCL"ψ στην υχο λ'OYLrJ. 't'ηι; ' . ocu't'O • l' • Ψ υχο λOYLrJ. ' 't'ηι; - γλ ωσσα-ι; ι , γλ ωσσα-ι;, XOCL,'(L OCXpL βως η παρεμενε 'Ω'

~

λ"

J,

~ν't'ελωι; &δύνα-μη. τε etVOCL λΟLπον χα-ρα-κτηΡLσ't'LΚΟ '(LOC 't'ούι; ~χoυς τηι; &"θρώΠLνηι; γλώσσα-ι;, 't'E 't'ούι; δLα-φΟΡΟΠΟLε! &πο 't'ούι; ίιπόλΟL­ πους φυσLκούι; ~χoυι;; 'Όπωι; δLδOCσκεL ~ μον't'έρνα- φω'lοl.ογLκη 't'&.ση τ~ς γλωσσολογ(ιχς,

't'0 ούσLιχσΤLκότερο γνώΡLσμιχ 't'ων &'. θρώΠL­

νων γλωσσLκων ~χων auvEa't'ΙX't'ΙXL στη σύνδεση 't'OU φθόγγου,

πού

&σκε! μLOC όΡLσμένη 'ήχηΤLκη λεLτουργΙιχ, μέ μLOC όΡLσμένη σημασία, ΙSπoυ ΙSμωι; ό φθόγγοι; ώι; 't'έ't'ΟLος, δηλ. ό φθόγγος χωρΙι; σημιχσLΟ­

λογLκη δL&'ΚΡLση, δέν &ποτελε! πριχγμ,ιχ't'LΚOC μLOC ένό't'η't'ιχ, ~ όποΕιχ νOC περr.λα-μ,β&.νεL όλο'Κληρωμένιχ τΙι; δL&.φορει; πλευρέι; τηι; γλώσσιχι;.

MLOC 'ήχη't'Lκη μ,ον&.διχ εΤνΙΧL συνεπωι;, σύμφωνιχ μ,ε 't'Lt; νεό't'ερει; &v't'Lλ~ΨεLΙ;, ΙSlL ό μ,εμονωμέ"ΟΙ; φθόγγοι;, ι1λλOC 't'0 φώνημιχ, δηλ. μLOC φω­ νολογLκη μ,ον&.δΙΧ που δέν δLιχφεt't'ΙΧL περα-L't'έρω κΙΧι δLιχ't'ηρε! τΙς

lδLό't'η't'ει; ολης της ~χη't'Lκr,ς πλευρocς τηι; γλώσσιχς σ't'ην σ'Υ)μιχΕνου­ σιχ λεL't'ουργΙιχ της. ΜόλLς ό φθόγγος πιχύεL νOC etVΙXL o'ΎjμιχσLολογLΚOC

δLιχφΟΡΟΠΟLημέ-ιοι; κιχι &πομονώ"ε't'ιχι &πο την ~χηηκη όpγ~νωση

't'~c; γλώσσιχς, χιί' eL &μ,έσως ολες 't'Lt; lδLότη't'ες, πού etVΙXL lΙXpocx't'Ύj­ pLσ't'Lxet; 't'~C; &"θρώΠLνης γλώσσα-ς. "Αριχ ~ έ!ρευνιχ 't'1jc; ~χηηκ~ι; πλευρocς της γλώσσιχς μ,πορε! νOC etVΙXL πιχριχγωγLΚ~, τόσο &πο γλωσ­ σολογLκη δσο κιχι &πο ΨυχολογLκη &ποψη, μ,όνο O't'ΙX'! χρησLμ,ΟΠΟLε! ,

,~'\

'

,~

την ιχν""",υση σε μ,ονιχοες,

OL~

t

..

\

ΟΠΟLες νιχ περ

r.λ

ιχμ,

β ι

ιχνουν

, \' 't'OaO 't'Lt; ΎjΧΎj-

'rLxet; ΙSσO κα-Ι 't'Lt; νοημ,ιχηκες lδLότη't'ες της γλώσσιχς. ΟΙ συγκεκρφένες ~ΠL't'υχΙες 't'~t; γλωσσολογΕιχς κιχι -r1jt; ψυχο­ λογΙιχς με την ~φιxρμ,oγη ιxύτ~ς της μεθόδου etVΙXL '(LOC μoOCt; ~ κιχλύ­ 't'ερη &πόδεLζη της γονLμό't'η't'&.ς 't'ης. Αύ't'ο ΙPΙX(ve't'ΙXL έπΙσης κιχι σε μ,εΡLΚOC &λλΙΧ ζ1jτημ,ιχ't'ιχ. ΣυνΟΠ't'LΚOC πρ6κεL't'ΙΧL '(LOC τΙς περΙπλοκει;

σχέσεLς νόησης κιχι γλώσσιχι; κιχι '(LOC την συνεΙδηση ώι; όλότη't'ιχ ΙSπως

, ,

, \'t'Lt;" ,

εΠLσης XΙXL '(LΙX

ιιψ

επφερους ο

εLζ της.

'Άν '(LOC την πιχλΙΧLότερη ΨυχολογΙιχ 't'0 πρόβλημ,ιχ 't'ων δLιχλεL­

τουργLκων σχέσεων ητιχν &λυτο, σήμεριχ y(ve't'ΙXL βΙΧτο με την έφιχρ­ μο-Υη της ένLοι(ιχς μεθ6δοu.

25

ΚΑΙ ΜΕθΟΔΟI

Σε μLιΧ ΣUζητηση YLιX τηv σχ~ση vόησης

KOCL γλώσσocς με 'rLt;

uπόλΟLmς δψεLς τ~ς aUVSL8YjGLocxΎjc; 8ρocστηΡLότητocς ιΧvocκύπτε, πρωτιχ-πρωτoc το ,έρώτημoc τΎjς GUVIίΙPSLOCI; διάνοιας καί συναισθtί­ ματος. 'Ως ΓVωστOν ή ιΧπομόνωση της vοηΤLκΎjς nMupίic; της

au-

vεΙ8-ησης μιχς ιχπο τηv σUVOCLσθημOCΤLκη-βοuλ-ηΤLκη τ-ης εΤνoc, ~νoc ιχπο τιΧ βιχρύτερoc λιίθη της nιxpιx80aLιxxΎjc; Ψuχολογ(ocς .• Η vό-ηση έμφoc-

,,

'

·, "ψ '01 (ζ ετoc, τ ό τε ως ocuτ ό νομη, ιχuτοπocρocγ ό μενη ρο-η σκε εων κoc' ocπο-

μοvώνετιχ, ιχπο όλόκληρη την &μεση ζωη, σεLς, τιΧ tν8Locφ~ροvτιχ κocΙ

'rLt;

xλEaSLt;

-rou

'rLt;

βLΟΤLκες πocρορμη­

σκεπτόμενοΙ) ιχνθρώποu.

'Έτσ, μετocβωετoc, εtτε σε ~voc έντελως &χρ-ηστο tΠLφOCLνόμενο, ποο 8εν μπορεί: ν' ωιίξε, τΕποτιχ στη σuμπεΡLφοριΧ τοϊ> ιχνθρώποu, εtτε σε μLιΧ

-ruxoc(oc

l8Loc(τερη oc6τόvομ-η 8ύνocμ-η, ποο με ιχκocτιχvό-ητο

τρόπο ιΧσκεί: έπΙ8ριχση πιίvω στη σuμπεΡLφοριί. MLιX ιχπομόνωση της vόησης ιχπο το σuνocΙσθ-ημoc ιχποκλεΕε, YLιX πιίvτιχ τηv έρμηvε(oc των βιίσεων τΎjς t8LΙXt; της νόησης, γLOCΤΙ ή ιχνιί­ λuση των προσ8LΟΡLσΤLκωv πocρocγόντων της vό-ησης πρoσπoθ~τε, ιχπιχρoc(τητιχ τηv ιχποκ!ίλuψη τωv ΚLvητρωv της vό-ησης, τΙς &νιίγκες

κocΙ τιΧ tν8Locφ~ροντcx, τΙς πιχρορμησεLς κocΙ τΙς -rIίasLt; ποο προσ8LΟ­ ρ(ζοuν την κιχτεόθuvση της ιΧκολοuθΙcxς τωv σκέψεωv. 'ΑντΙστροφoc, μ' ocύτον τον τρόπο πιχρεμπο8Εζετιχ, έξ &ρχΎjς ή ~peuvoc της έπΙ8ριχ­

σης της νόησης στην σV'iιαισθηματική, βουλητική πλεuριΧ τΎjς ΨUΧL­ κΎjς ζωΎjς. Ή θεώρηση των προσ8LΟΡLστLκωv προσποθέσεων της ΨUΧLκΎjς ζωΎjς ιχποκλεΕε, μLιΧ YLιX πιίντιχ το

v'

&πο80θεί: στη vό-ηση

μLιΧ μιχγLκη 8όνιχμη, ποο ιΧπό μόνη της μπορεί: vιΧ προσ8LορΙσεL την

σuμπεΡLφοριΧ των ιΧ\ιθρώπων, κα.Ι &πο την &λλ-η το νιΧ μετocβληθεί:

ή σκέψη σε πεΡLΤΤΟ έξιίρτ-ημιχ της σuμmΡLφορocς, στην &χρ-ηστη aXLIί της.

•Η

&ν!ίλuση ποο 8LocρθρώvεL το δλοv σε ένότητες

&n08SLXVUSL

έ8ω, δτ, δφ(στocτιχ, ~νιx 8uνιχμLΚΟ σημα.σLολογLΚΟ σύστημα., το όποί:ο ιΧποτελεί: μLιΧ ένότητα τών συναισθηματικών καί τών νοητικών δια­

δικασιών

KOCL

μΙΧΤLκη σχέση

δτ, ~σιx σε κιίθε σκ~Ψη εΤνιχ, χωνε~νη ή σuνΙΧLσθYj­

-rou

&νθρώποΙ) με την πριxγμιx't"'ικότητoc ποο nSPLypIί­

φε, ocύτη ή σ~Ψη. Τέλος ~τσ, γΙνετoc, κιχτιχνοητη ή &μεση ΠYj8ocλLOU­ χηση των &νιχγχωv κιχΙ των πιχρορμησεωv

-rou

&\ιθρώποΙ) προς ILLιX

σuγχεΚΡLμέvη κιχτεόθuvση της νό-ησ1)ς τοΙ) κιχ(, &ντΙστροφιχ, ή έπφ-

ΙΙΡΟΒΛΗΜΑΤΑ

:!6

ρo~ τ~ς 8uνοιμαΊjς τΤις νόφYjς πιiνω στ~

8u'.. οιμικ:~ T'f,c; σuμπερι'Τ'ορiΧς '.\.-

κοιι τ~ς σuγκεκριμέ'/Yjς ~ρocστηριότψocς τΊjς προσωπικό,ψ:χ.ς.

κόμη, ~ μέθo~oς πο,) έφοιρμ6ζοuμε έπιτρέπει Ι>χι μόνο να. ψω-;Lσοu­

με γόνιμα τ~ν έσωτερικ~ έν6τητoc ν6ησYjς καΙ γλώσσοις, OCλλα. έπί­

aYjC;

τ~ σχέσYj της γλωσσικα. ocρθρωμένYjς νόφYjς με όλόκλ-ηρ"η -;.~

σuνεΙ~'Yjσιocκ~

~ρocστηρι6τYjΤΟΙ κocΙ τΙς σ'Yjμοιντα6τερες έπιμέροuς

λειτουργΙες τ-ης.

'Άς OC'/ocκεφocλocι(~σoυμε το πρόγροιμμοι τΤις ερευνά,ς μοις. 'Η

,

,

'λ'"

εργocσιοι μocς ocποτε ει

'r'Y\j'!

t

Ι

,ι,

ενιοιιoc ψυχο

λ

OYLX'Y"Ι j ερευνοι

t

,

ενος πρocγμοι-

τικα. πολόπλοκου πρoβλ~μocτoς κocΙ επρεπε OCνοιγκοιστικα. να. OCποτε­ λεLΤOCΙ OCπο μια. σειρα. έπιμέρους έρευνων πειρocμocτικοu-κριτικοu

κοιΙ θεωρητικοίί χocρocκτηρoc. 'ΑρχΙζουμε τ~ν έργocσΙoc μocς με τ~ συζ-ήτηση μιίΧς σημocντικ~ς θεωρΙocς για. τ~ νό'YjσYj κocΙ τη,ι γλώσσoc, ~ιocμετρικα. OCντ(θετης gμως με τη ~ικ1ι μocς θεωρητικη OCντιμετώπι­

a'Yj

ocότοίί τοίί προβλ1ιμocτος. Μ)τη ~ συζ1ιτησYj θα. ό~ηγ1ισει σε gλες

τΙς βοισικες προβλημocτικές τ:ης σόγχρονης ΨυχολογΙοις της νόησYjς κοιΙ τ:ης γλώσσocς κocΙ θα. ~ιocπιστώσει τη σ'YjμocσΙoc τους για. μια. ζων­

τocνη ΨυχολογΙoc. Στο ~εότερo μέρος τ-ϊjς ερευνά,ς μocς ocνotλόoντocι τα. κόριoc συμ­ περά,σμocτoc της έξέλιξ'Yjς ν6ησης κocΙ γλώσσοις OCπο φυλογε·ιετικ:ης κocΙ όντoγενετικΎjς πλευρίΧς. Πρέπει να. όρΙσουμε έκ των προτέρων την OCφετηρΙoc της έξέλιξης τ:ης νόησYjς κocΙ της γλώσσocς, OCφοίί λocθ ε μέ νες

,

"

λ" .Ι.. , , ocντι ηψεις γιoc τις γενετικι:;ς ocρχες

~ 6 '~λ' "YjC; ν ησης κocι της γ ωσ-

σocς εχουν ό~ηγ1ισει συχνα. σε μια. λocθεμένη θεωρητικ~ κocτοισκευ1ι. Στο έπΙκεντρο τ-ijς έργοισΙοις μοις βρΙσκετοιι ~ πειρocμocτικη OCνά,­ λυσYj τ~ς έξέλιξης των έννοιων στ~ν πocι~ικη ~λικίoc. ΔιocιρεLΤOCΙ σε Μο μέρη: στο πρωτο έξετά.ζουμε την ocνιiπτυξη τεχν'Yjτων έννοιων, στο ~εότερo Τ~" OCνά,πτυξη των πρocγμοιτικων έννοιων τοίί πocι~ιoίί. Στο τελεUΤOCLΟ τμ:ημοι τ:ης έργocσΙας μας προσποιθοίίμε να. κοι­

τοινο1ισουμε ~oμη κocΙ λειτουργΙoc τΥις γλωσσικα. OCρθρωμέν-ης ν6η­ σης &ς όλότητοις βιίσει θεωΡ'Yjτικω'J κοιΙ πειροιμοιτικων έρευνων. 'Όλες οιυτες τΙς έπιμέρους ερευνες τΙς ένώνει ~ Ιδέα της έξέ­ λιξης, πο,) πρώτιστoc προσπocθοίίμε να. έφοιρμ6σουμε στην OCνά.λυση

κοιΙ

Epeuvoc

γλώσσας.

τ:ης σημocσΙοις των λέξεων

&10 της

έν6τητοις ν6-ησ-ης κοιΙ

ΙΙ.

ΤΟ ΠΡΟΒΛΗΜΑ ΤΗΣ ΓΛΩΣΣΑΣ ΚΑΙ

ΤΗΣ ΝΟΗΣΗΣ ΣΤΟ ΠΑΙΔΙ ΚΑΤΑ ΤΗΝ ΘΕΩΡΙΑ τστ

JEAN PIAGET

1. ΟΙ ~ρευνει; 't'ou

Piaget

&.γκσtλιocζoυν μLιΧv όλ6κληρη περΕ080 a't'Yjv

έξ~λιξη τηι; θεωρ(ιχι; γιιΧ 't'~v γλώσσιχ κιχ! τη νόηση, 't'~v λογLκ-η κιχ! 't'~v κοσμοθεωρΕιχ 't'ou ΠΙΧL8LΟU, κιχ! ~χoυν μεγOCλη Ισ-rOρικ-η σημιχσ(ιχ.

Ό

Piaget

έρείινησε πρω't'οι; σuστημιχ't'LΚιΧ με 8Lκή 't'ou κλLVLΚ~ μ~­

θ080 κιχ! &.πο ~νιx έv't'ελωι; XΙXLVOUPYLO πρΕσμιχ την λογLΚ~ 't'ou ΠΙΧL~

8LOU. T6vLae ό r8LOC; a't'o πλοι; 't'ou 8su't'epou 't'6μοu 't'ωv έργιχσLωv \ , L ,,, 't'ou, μ~:t μLΙΧ, .ΙΧΠ η συγκριση, ../v a't'pOιpYj,που επ~φερε a't'YjV ερευνιχ λ"

-Δ

't'ωv πσtλΙΧLωv προβλημOC't'ωv.

Αότη 't'yj a't'PoιpYj 't'~v έξήγησε έξιχ(ρε't'ιχ a't'ov πρ6λογο 't'-ης γΙΧλ- _ λLκ1jι; lκ80σηι; ιχό't'ΟU 't'ou βLβλ(οu ό Ε. Claparθde. «'Ενω 't'o πρ6βλημιχ τηι; ΠΙΧL8Lκ1jι; σκ~Ψηι; ε!χε με't'ιχβληθε'i: σε πρ6βλημιχ ποσο­

ηκ-ηι; υφ-ηι;» , YpOCιpSL, «ό

Piaget 't'o

~θεσε ώι; πρ6βλημιχ ΠΟLο't'Lκό.

'Ενω &.PXLKιX ~βλεπε κιχνε!ι; a't'!c; πρ0680υι; 't'1jc; ΠΙΧL8Lκ-ης 8LOCVOLΙXC;

't'O &.ΠΟ't'έλεσμιχ ένοι; aUyκeXPL~VOU &.ΡLθμοU πρoσθ~σεων κιχ! &.ΙPΙXL­ ρ~σεων (έμπλοu't'Lσμος μέσω ΚΙΧLvοuργLωv έμπεLpLωv κιχ! έξοβελL­

σμοι; μεΡLκωv λΙΧθων, φιχιν6μενιχ, που ~ έΠLστημη ~θε't'ε ώι; σκοπο τηι; νιΧ έξηγήσεL), 't'ώριχ πλέον μ«ς &.π08εLκvUε't'ΙΧL lS't'L 't'οuτη ~ 8LΙX-

-

~ ι 'ξ ι , Ι oLXΙXaLΙX ε ΙXp't'ΙX't'ΙXL πρωΤLσ-rιχ ΙΧΠο

l 't'o' I οΤL

λε, 't'o χιχριχκ't'ήριχ της aLyιX~aLYOC».

•

....

". ~ ι β.! ιχυτη η oLΙXVOLΙX με't'ιχ tM\-

[1]*

ΟΙ ~ρ,θμoΙ σ~ ~yκόλι:ι; ποιροιπ~μποuv σ-την βLβΛLογροιφΙοι ποδ βρΙσκs­

ΤΙΧΙ στb τ~Λoι;

't'OU Ipyou

(Σ.τ.Μ.).

28

ΓΛΩΣΣΑ ΚΑΙ ΝΟΗΣΗ ΣΤΟ ΠΑΙΑΙ

'Ενω πρoγεν~στερoc ~ ν6ηση το\) πocι8ιο\) κocθοριζότocν συν~θ ως

"

'

6

μ νον ocρνητικoc,

με

,

λoc'θ η, ε'λλ ει'ψ εις

,

''''6 σεις,

κocι κocτωτερες επιο

μέσω των όποΙων 8ιocφοροποιε'ί:τocι ιΧ.πο τ~ νόηση των ένηλΙκων, ό

Piaget

πρoσπιfθησε νιΧ χocρocκτηρΙσει θετικιΧ τ~ν ΠOΙOτLΚ~ Ι8ιο­

μορφΙoc τ~ς πocι8ικ~ς ν6ησης. Προηγουμένως έν8ιocφερότocν κocνεις γιά τό τί δεν Ιχει τό παιδι κocΙ όριζε τΙς Ι8ιομορφ(ες τ:ης πocι8ικΎjς

•

Lψ ης ως τ'ι') λ' σxt; ocνικocν τητoc του γιoc ocφoc ρεση, γιoc την οιocμορφωση

6'

"(

"""

έννοιων, γιιΧ Τ~\1 σόν8εση κρ(σεων, γιιΧ συμπερocσμοός κλπ. Τώρoc μετocτοπΙστηκε το κέντρο τΎjς προσοχ1jς σ' αυτό που Ιχει τό παιδί,

σ' ocότο ποδ 8Ινει στ~ ν6η~ του εΙ8ικες [8ι6τητες. ΟόσιocστικιΧ ~ προσφοριΧ τοί)

Piaget

εΤνocι -δπως έξ &λλου

κχΙ πολλιΧ μεγιfλoc πριΧγμocτoc- τόσο κocθημεριν~ κocΙ ocπλ~, /i)σTE

μπορε'ί: νOC έκφρocστε'ί: με μιOC κοιν6τοπη θέση, ποδ 8ιoc't'υπώνει έπΙ­ σης ό

Piaget

στο βιβλΙο του με τΙς λέξεις το\)

Rousseau,

δτι 8ηλ.

το πocι8Ι 8εν μπορε'ί: νOC κocτocνοηθε'ί: σOCν μικρογρocφ(oc ένος έν~λικoυ κocΙ ~ 8ιιΧνοιιΧ του 8εν εΤνocι σμΙκρυνση της 8ιιΧνοιocς τοί) έν~λικoυ.

ΠΙσω ιX.7CO ocGτη την OC7Cλ~ ιX.λ~θειoc κρόβετocι στ~ν οόσ(oc ~ σκέψη τ~ς έξέλιξης, ~ όποΙoc 8εσπ6ζει στΙς πολλές ΚΙΧΙ μεστές περιεχο­ μ~νoυ ΙSΨεις των έρευνων τοί)

Piaget.

'Ωστ6σο ~ βocθειιΧ κρ(ση της

Ψυχολογικ1jς σκέψης 8ΈV 7Cocρέμειvε χω ρΙς συνέπειες κocΙ γιOC την Ιρευνoc των προβλημιΧτων της 7COCL8LK~C; λογικ1jς, κιχι τούς Ι8ωσε την ~8ιΙX 8ιφοροόμενη φυσΙOΓVωμ(ΙX δπως κιχΙ σε δλιχ τιΧ έξέχovτιx κΙΧι

ρηξικέλευθΙΧ ΨυχολογικιΧ Ιργιχ της

t7Cox1jc;

της κρΙσης. Μ' ιχότην

την lVVOLΙX μ7Cοροίίv νOC συγκριθο\)') τOC βιβλ(ΙΧ το\)

γιχσ(ες το\)

Freud,

το\)

Blondel κιχΙ

το\)

Piaget μέ τΙς έρ­ Levy-Bruhl. Αότη ~ κρ(­

ση 7Cροέκυψε λ6γω της δξε(ιχς ιΧ.ντ(φιχσης ιΧ.νιΧμεσιχ στOC 8ε80μtvιχ τ:ης έπιστημης κιχι στΙς μεθo80λoγικ~ς της βιΧσεις.

Στην ΨυχολογΙιχ ~ κρΙση ιxGτη Ιθιξε προπιΧντων τΙς μεθο80λογικές βιΧσεις κιχΙ ιX.νιfγετΙXΙ στην Ιστορ(ιχ τους. Ή οόσ(ιχ της συν(­ στιχτιχι στον ιΧ.γώνιχ των υλιστικων κιχΙ Ι8ειχλιστικων τιΧσεων,

7COU

έ8ω συγκροόοντιχν μετιχξό τους με τέτοιιχ δξότητιχ ΚΙXL 8όνιχμη,

δπως σε κιχμμιιΧ &λλη έ7CLστημη. ΓιιΧ την Ιστoρικ~ κιχτιΧστιχση της έπιστημης μιχς ό

Brentano

λeει δτι «umjρχιχv 7Cολλες ΨυχολογΙες, cXλλιX κιχμ.μιιΧ ένιιχΙιχ Ψυχο­ λογΙιχ». ΘιΧ μ7Cοροόσιχμε ι1κ6μη νιΧ 7Cοuμε &ΤΙ ιΧ.κριβωι;; έξ ιχΙτΙιχς της

29

ΚΑΤΑ ΤΗΝ ΘΕΩΡΙΑ ΤΟΥ ΡΙΑΟΕΤ

~λλεLΨ"Ι)ς μLocς κo~ν~ς καΙ ένLcxΙcxς ΨυχολογΙας ~"Ι)μLοuργοuνΤCXL πολ­ λες ΨυχολογΙες, a"l)λo ~ gλλεLψ"Ι) ένος ένLcxΙου έΠLστημονLΚΟU συστη­ ματοι;; ό~"I)γεί: στο δΤL ΚOCθε κotLνούργLCX ocνακOCλυψ"I) aεaομένων, σε

όΠΟLοa~ποτε τομέα ής ψυχολογΙαι;;, 'ltOu uπερβcxΙνεL την ocπλ~ συ σ­ σώρευσ"/j μεμονωμένων στΟLχεΙων, ΠLέζεL προς τη ~"Ι)μLουργεcx μLocς

ε~LcxΙτερ"l)ς θεωρΙας "(LOC νOC έρμ"l)νευθοuν τOC νέα δεδομένα καΙ ot νέες εξαρτήσεις

με &λλα

-

ΠLέζεL προι;; τ~ν a"l)μLουργΙcx μLocς εaL­

MYLCX:

cxΙτερ"l)ς ψυχολογΙας, μLocς ocπο

Ό

Piaget

-rtt;;

πολλέι;.

προσπαθεϊ: νOC ocποφύγεL αότ~ τη σύγκΡOυσ"/j,

'ltL-

στεύονται; δΤL μπορεί: νOC πεΡLΟΡLστε'i: στον στενο κύκλο των γεγο­ νότων. 'ΑποφεύγεL συνεLa"l)τoc ΚOCθε γενΙκευσ"/j καΙ ~εν βγcxΙνεL OCπο τOC

lIPLCX

ής ΨυχολογΙαι;

"(LOC

νOC μπεί: στΙς γεLτονLκει;; πεΡLοχες ής

λογLκ~ς, ής γνωσLοθεωρΙcxς καΙ τ~ς tστορΙcxι;; ής φLλοσοφΙcxς. Το ~~αφoι;; ής καθαρ~ς έμπεφΙotς τοί) φcxΙνεΤCXL το πλέον OCσφαλές. «Αότες οΙ ~ρευνες», λέεL ό

,

\

πρωΤLστcx μLCX συ

Piaget "(LOC -rtt;; έργασΙες του,

λλΛ ό ογ,ι γεγον των

KCXL\

'λ υ

LKOU.

Τ'

cx

«OCποτελουν

,

,

~ ΟLcxφορcx κεφα-

λCXLot ής έργotσΙcxς μας ~εν τoc συνενώνεL σε μLOC ένότητα ~να

bPL-

σμένο σύστ"l)μα ΠotρουσΙCXσ"/jΙ;;, OCλλOC ~ ένLCXΙCX μέθo~oς». ΤΟ

'ltLO

σ"/jμcxνΤLΚΟ στΙι;; έργotσΙες τοί)

Piaget nou

μocς ένaLotφέ­

ρουν εΤνCXL ~ συνotγωγ~ ΚCXLνούργLων γεγονότων! ~ έμβΡLθ~ι;; τους ocνocλυσ"/j, ~ τotξLνόμ"l)σ"/j τοί) uλLΚΟU καΙ

μLOC gκφΡotσ"/j του

Claparede-

-YLOC

νOC χρ"l)σLμΟΠΟL~σουμε

~ Ικανότητα νOC ocκουι;;, τΙ λέγουν.

ΠολλOC ΚCXLνούργLCX σ"/jμcxνΤLΚOC καΙ μ~ γεγονότot, γουν τον όρΙζοντot

"(LOC ΚOCΤL ΚCXLνούΡΎLΟ, μ~ς τOC με'vot του Piaget "(LOC την 'ltotL~LK~ ΨυχολογΙα.

'ltou συχνOC OCνοΙ­

πρόσφεραν τOC κεΙ­

Ή συναγωγ~ ΚCXLνούργLων ΠΟΡLσμocτων έπέτρεψε κατ' ocρχ~ν στον

Piaget

νOC εεσcxγocγεL ό ~~LOt;; μLOC ΚCXLνούργLCX κλινική μέθοδο,

ήι;; όποΙαι;; ~ ocξΙot καΙ ~ πρωτoτuπΙα τοί) ~~ωσε ~γεΤLΚ~ θέσ"/j στη μεθo~oλoγΙα ής ΨυχολογLΚ~Ι;; ~ρευνotς. 'Η μέθoaός του συνενώνεL πολλες έντελως ~LcxφορεΤLκες ~ρευνες,

'ltou

~αμε ό ~~LΟΙ;;, καΙ έπΙ­

σ"/jς πολλOC πορΙσματα, ποu όa~Υ"Ι)σcxν σε ζωντotνες κλLνLκες εεκόνει;; ής 'ltotL~LK~t;; νό"l)σ"l)ς. ΈΠΙσ"/jς ζ"l)τημcxτcx ήι;; γρcxμμCXΤLκ~ς καΙ ήι;;

λογLκ~ς ής 'ltCXL~LK~t;; γλώσσαι;;, ~ έξέλLξ"l) ής 'ltCXL~LK~t;; έν~oσκό­ Π"l)σ"/jς καΙ ~ λεLτουργLΚ~ της σ"/jμασΙα

"(LOC τ1.ι;; λογLκες πρocξεLς, ή KotL πολλOC

κcxτcxνδ"l)σ"/j τ~ς προφΟΡLΚ~Ι;; σκέΨ"Ι)ι;; ocνocμεσcx σε 'ltCXL~LOC

r ΛΩΣΣΑ

30

ΚΑΙ ΝΟΗΣΗ ΣΤΟ ΠΑΙΔΙ

r1λλα. ζΥιτημα.τα. μπόρεσα.ν μ' αo,j.O')

.0'1

ενα. έντελως νέο πρΙσμα.. 'Ωστόσο ό

τρόπο να. Ι8ωθοσν κc1τω ocπο

Piaget

κα.1. πολλο1. &λλοι έρευ­

νψες 8εν κα.τc1φερα.ν να. ocποφόγουν τον μοιρα.ϊ:ο 8ιχα.σμό, πιστευ-

"

-

,

"θ' "β ,ι.. , οντα.ς οτι α. μπορουσα.ν να. κρυ οντα.ι Πισω α.πο ενα. τειχος γεγονο-

των. τα. γεγονότα. τον έγκα.τέλειψα.ν. Ό8~yησα.ν σε πρoβλ~μα.τα.,

"

\

\

\ \ "

}."\. ... \

,

'λ ι σε μισι. να.ι μεν α.νωριμΎj,
ρΙα., τΊjν όποΙα. ocκριβως ~θελε να. OCποφUγει. «Θέλουμε», OCνα.φέρει ό

Piaget,

«να. ocκολουθ~σουμε ιΧπλως

τα. γεγονότα. βΎjμα. προς βΎjμcx., l)πως ΠΡΟέκυπτcx.ν ocπο

":'0

πεΙρα.μα..

Ξέρουμε φυσικα. 5τι το πεΙρα.σμα. κcx.θορΙζετcx.ι πιΧντσι. ocπο -rl.c; δπο­ θέσεις που κα.τ' ιXρχ~ν το προκιΧλεσα.ν, ιΧλλιΧ θα. περιοριστοσμε προ­ σωρινα. μόνο στ~ συζ~τη~ των γεγονότων» ~,α τα. γεγονότα. πρέπει να. το

[1]. Άλλα. 5ποιος έρευ­

OCσφα.λως στο φως τής μιας ή

XOCveL

τής lJ.λλης θεωρΕας, ocφοu μc1λιστα. τα. γεγονότα.

OCξε8ιOCλυτα. με τ~ φιλοσοφΙα.,

xcx.1.

etvcx.L

συν8ε8εμένσι.

t8ιcx.ΙτεΡα. τέτοια. γεγονότα. της

έξέλιξΎjς της πα.ι8ικΎjς σκέψΎjς σα.ν cx.,jτα. που εχουν OCνα.κοινωθε'i: κα.1.

OCνΜυθεΊ: ιΧπο τον έρευνων τοσ

Piaget. Γι' cx.,jτΟ κcx.τα. την κριτικ~ θεώΡΎj~ των Piaget 8εv θα. έρευν~σoυμ.ε μ.εμονωμένσι. προβλ~μcx.τcx.,

OCλλα. θα. πρoσπα.θ~σoυμε να. γενικευσουμε τα. 8ιιΧφορσι. έρωτ~μα.τσι. κα.Ι να. ιΧποκΜόψουμ.ε το 0,jσιω8ες. Ή κριτικ~ μocx.c; πρέπει να. ξεκι­

ν~σει ιΧπο τ~ν θεωρία καί το μεθοδολογικο σύστημα των έρευνων· τα.

r8Lcx.

τα. γεγονότσι. πρέπει να.

(LOCt;

ιΧπcx.σχολ"ήσουν μόνο 5σο δπο­

βΟ'Yjθοuν τ~ν θεωρΙα. ~ βο~θΎjσcx.ν στο να. κcx.τα.8ειχτουν οΙ έρευνΎjΤΙ­ κες μέθ080Ι.

Δεν μπορουμε να. ΧΡ'Yjσιμοποι~σουμε σχε80ν κα.θόλου τΙς έκ­ θέσεις του

r8Lou

τοσ

Piaget

για. να. συλλOCβουμ.ε μ.ε μια. μα.τια. όλό­

κλΎjΡO το σuστημoc του :Ι. γι • στικι:;ς

., cx.υτο.

xcx.1. να. κcx.τα.νο"ήσουμε τις OCPXEC; τΙς κcx.θοριΠ Ρ έ πει μα. -λλ ον νσι. \ προσπσι.θΎjσOυμ.ε ' • β ρουμ.ε - τον • να.

συν8ετικο κρΙκο α.ότων των πολλων γεγονότων, ό όποΊ:ος συγκριχτεΤ όλ6Υ.λ"ljΡΟ το otxo86μo"ljμoιx. Σ' cx.,jτΟ μoOCt; βΟ"ljθc1ει ό

r8toc;

ό ΣUγγpΙX­

φέα.ς. Στο τέλος του βιβλΙου το\) προσπα.θεΊ: να. 8ώσει μια. ΣUνOΠΤΙ­ κ~ όλοκλ"ljρωμέν"lj &ΠOψΎj l)λων των έρευνων, να. τΙς OCVΙXyc1yεt σ' ενσι.

κc1ποιο σόστη μα. , να. OCποκcx.τcx.στησει τη σuνOCφει.cx. των μ.εμονωμέ­ νων σuμπεΡα.σμOCτων του

xcx.l

ετσι να. τα. έντocξει σε ενcx.ν κοινο oπcx.­

ρoνoμα.στ~. πρωτα. προκυπτει το έρώΤ"ljμcx. της άντικειμενικής συ-

31

ΚΑΤΑ ΤΗΝ θ1!ΩΡIΑ ΤΟΥ ΡIΑΟΒΤ

νάφειας των χαeακτηeιστικων τής παιδικής νόησης, ποο !ντοπ(­ σθηκιχν στ~ι; ~ρεuνει; τοϊ>

Piaget,

δπωι; π.χ. ό έγωκενΤΡLσμοι; τηι;

γλώσσιχι; κιx~ τηι; νόησηι; στο πιχL8Ι, ό σuγκ.εκpψ.ιvoι; χιχριχκ.τηριχι;

τηι; εuφutιχι;, ό σuγκρηΤLσμόι;, ~ έλλL-π:ηι; κιχτιχνόηση των σχf.σεων, οΙ 8uσκολΙει; τηι; κρ(σηι;, ~ «νLκιχνότητιχ ιχύτοπιχριχ.τηρησηι; στην πιχL8LΚ~ ~λLΚ(ΙΧ κλπ. ΤΟ έρώτημιχ εΤνΙΧL τώριχ «~ν ιxu'tιX τιΧ φΙΧLvόμενιχ σχημ~τΙζοuν κιΧΠΟLΟ σuνεΚΤLΚΟ σόνολο, 8ηλ. ~ν 6φεΙλοuν την GΠΙΧΡξή -rouc; μόνο σε μLιΧ σεφιΧ τuχιxΙων κιχΙ «πoσ-π:ΙXσμΙXΤLΚων ιχ[τΙων, ποο 8εν βρ(­ σκοντιχι σε &λληλοuχΙιχ μετιχξό τοuι;, ~ ~ν σχημιχτΙζοuv ~νιx σuvε­ ΚΤLΚΟ δλο κιχΙ ~TaL xιxTf.χouv μLιΧ

8Lxij 'rouc; Ε8LιχΙτερη λογLκή» [2].

'Η θεΤLκή τοι) «πιΧντηση σ' ιχύτο πLf.ζεL τον σuγγριχφf.ΙΧ νιΧ περιΧσεL «πο την σφιχΙριχ των 8ε8oμf.νων στην σφιχΙριχ τηι; θεωρΙιχι; κιχι «πο-

8εLκvόεL σε ΠΟLό βΙΧθμο ~ «vιXλuσy) "(ων ~8Lωv των 8ε80μf.vωv (πιχρ' δλο ποο στην «vιΧπτuξη τοϊ> σuγγριχφf.ΙΧ προηγε'i:ΤΙΧL «π' την 8Lιχτό­ πωση της θεωρ(ιχς) ~8η ΚΙΧθορΙζεΤΙΧL «πο ιχυτην την θεωρΙιχ. Σε τ( σuv(στΙΧΤΙΧL λοιπον ό σuv8εΤLΚΟC; κρΙκος, μf.σω τοϊ> όποΙοΙ)

«vιXYOVTΙXL δλει; οΙ t8LομΟΡφΕεc; της πιχL8LΚ~Ι; νόησηι; σ' ~νιxν XOLVO πιχρονομιχσ.τη; ΚιχτιΧ τον

Piaget

σuν(στΙΧΤΙΧL στον ~ωκενΤΡLσμό

τηι; πιχL8LΚ~C; νόησης. «Προσ-π:ιχθήσιχμε», λf.εL, «vιX «π08ώσοuμε στον έγωκενΤΡLσμό τιΧ -π:εΡLσσότεριχ χιχριχκτηΡLστLΚιΧ ΓVωpΙσμαιτιx

της πιχL8LΚ~C; λογLΚ~C;». 'Όλει; οΙ δπόλΟL-π:εc; Ε8LομορφΙεc; της ΠΙΧL8L­

κ~ι; σκf.ψηι; προκόπτοuν «π' ιχϋτόν, κιxl με την πιxpιx80Χ~ ~ τ~ν &ρ­ νησή τοι) έΠLχεφε'i:ΤΙΧL ~ έγκιχτιχλεΙπετιχι ~ προσ-π:ιΧθεLΙΧ σόν8εσηι; δλων των έΠLμf.ροuc; χιχριχκτηΡLστLκων τηι; πιχL8LΚ~Ι; λογLΚ~C; σε Ινιχ

ένLΙΧ'i:ο σόστημιχ. ''ΕτσL π.χ. λf.εL ό σuγγριχφf.ΙΧC; YLιX μLιΧ σημΙXντLΚ~ t8LομΟΡφ(ιχ της πιχL8LΚ~C; σκf.ψ1)ι;, τον σuγκρηΤLσμό, lSTL εΤνΙΧL &μεσο «πo't'f.λεσμιx τοϊ> πιχL8LΚΟU έγωκεVΤptσμOϊ>

[2].

Ό

Piaget

όρΕζεL

την έγωκεVΤΡLκη νόηση ώι; μLιΧ μετιχβΙΧΤLκη ~ έv8LιΧμεση μορφη τηι; σκf.ψ1)ι;, ποο δπιΧρχεL «ΠΟ γενεΤLΚ~Ι;, λεLτοuργLΚ~Ι; κιxl 80μLκi(jc;

πλεuΡocι; ώι; σuv8εΤLΚΟΙ; κρΕκοι; «νιΧμεσιχ στην ιχUτLστLκη κιχι στην ~λλoγιx κΙΧθο8ηγοόμενη νόηση. Αυτη τη 8LιχφΟΡοπο(ηση «ν&.μεσιχ στην ~λλoγιx κΙΧθ08ηγοόμε­

νη κιχι στην μη κΙΧθο8ηγοόμενη σκf.ψη, δπωι; πρότεLνε δ νιΧ χιχριχκτηρΙζε-rΙΧL ~ OtUτLστtκ~ σκf.ψη, την 8ιχνε(στηκε ό

Bleuler Piaget

32

ΓΛΩΣΣΑ ΚΑΙ ΝΟΗΣΗ ΣΤΟ ΠΑΙΔΙ

&πο τ~ν ψυΧΙXνOCλυσ"η. «Ή xιxe03"1)youμoεv"l) σxέIji"l)) , λέz~, «ε!VΙΧL σuνεL3"1)τη, 3"1)λ. ~ΠLδLώκεL σκοπους που ΠΡOβOCλλOυν κΙΧθιχρα: στο

μυιxλQ τοίί σκεπτόμενου. Αότη ~ σκέψ"l) EtVΙXL lλλΟΎ"fJ, 3"1)λ. προσιχρ­ μοσμέv"l) στην πριχγμιχ't'Lκότ"l)τιχ κιχΙ θέλεL να: τ~ν ~Π"fJρεά.ζεL. Mπoρε~

..

ι '<:Ο ι ι " Ι.. Ι!! λ θ f.... ι (' νιχ ΟΟ"l)Ύ"fJσεL σε ε'ιιχ σωστο "Ι) σε t;VΙX ιχ ει-,ο συμπεριχσμιχ

EflnEL-

pLKΎjc; 'iι λογLκΎjς &λ~θεLιχς) καΙ να: ~κφριxσθε~ μέσω τΎjς γλώσσιχς.

». Η ιχόΤLστLκη σκέψ"l) EtVΙXL &συνε Ι3ψ"l), 3"1)λ. OL σκοποΙ ΠΟ I) ι crUVEL-

, <:ο' .. ι θ ι ι θέ <:οι β.!.'" λ ι εΠLοιωκεL η τιχ ΚΙΧ ΎjΚOντΙX που -rEL οεν προ fJ./\ ουν σΤΎjν

δΎjση. Δέν EtνΙXL προσιχρμοσμέν"l) στην ~ξωτεΡLκη πριχγμΙΧΤLκότ"l)τιχ, &λλα: 3"1)flLOUPYE~ ~ raLCX flLOC φιχντιχσΤLκη .:η flLOC όνεφLκη πριχγμΙΧΤLΚ ό τητα.

Ι' Δ εν ιχΠο βλ' EnEL

,LXΙXVOTCOL"I)cr"l) ,

' ......

ι ι 'λΙθ ι στΎjν ι στην ΠLστΟΠΟLΎjσ"l) της ιχ Ύj εLιχς, ΙΧΛΛΙΧ

- , θ' flLΙXC; EnL UflLΙXC;

ι

XΙXL

.. ι

πιχριχι-νεL κιχ

θ

ι,

ιχριχ

ι ιχτομLΚΎj.

'Ω

ς

τέΤΟLΙΧ δέν μπoρε~ να: ~κφριxσθε~ &π' εόθεΙιχι; μέσω ήι; 'γλώσσιχς, &λλα: κρυστιχλλώνεΤΙΧL κυρΙως σέ εΙκ6νει; κιχΙ μπoρε~ να: &νΙΧΚΟLνωθε~ " t:' ι, ι \ εμμεσιχ ~υπνωντιxς μ έ σω συμ βόλ ων XΙXLι, μυ θ ων τιχ ΙXLcr θ "ι)μιχτιχ που

την κιχτευθόνουν»

[1].

'Η ~λλογ"l) νό"l)ση ~XEL ΚΟLνωνLκη &νιχφορά.. κιχτα: την aLιXPXELΙX τΊjι; ~ξέλLξ~ι; 'r"l)C; Uποτά.σσεΤΙΧL gλο κιχΙ πεΡLσσ6τερο στους νόμουι;

τΎjς έμπεφειχι; κιχΙ ής κιxθιxρΎjς λογLκΎjι;. • Η ΙΧόΤLσΤLκη σκέψη ιΧντΙ­ θετιχ E!νΙXL ιΧτομLΚLσ't'Lκ~.

'Ανά.μεσιχ στΙς 860 ιχότές &κριx~ες μορφές ής νό"l)σης «υπά.ρ­ χουν πολλές ΠΙΧΡΙΧλλιχγές ιΧνιίλογιχ μέ τον βιχθ μο ήι; ιXμεσό't""I)τιίι; τους. Αότές OL ~ν3Lιίμεσει; πιχριχλλιχγές πρέπεL να: υποτιχχθοίίν στην

εΙΟLκη λογLΚ~, που μέ τη σεφιί της κιχτέχεL ένδLιίμεση θέση ιΧνιί­ μεσιχ στη λογLκη τοίί ΙΧόΤLσμοu κιχΙ στη λογLκη ής 3LιίνΟLιχς. Προ­

τεενουμε να: ΧΙΧΡΙΧΚΤ"l)ΡLσθε'i: ~ σπουδΙΧLότερ"l) ιχότων των ένδLιίμεσων μορφών ώς εγωκεντρική σκέψη, δ"l)λ. flLOC σκέψ"l) ποό, ιΧΚΡLβώς l)πως ~ σκέψ"l) τοίί nΙXLaLOU μιχς, ιΧποβλέπε, στην προσιχρμογη μέ την πριχγμΙΧτLκότ"l)τιχ, χωρΙς ώστόσο να: EtνΙXL ώι; τέΤΟLΙΧ ιΧνΙΧΚΟLνώσL­ μ'η»

[1]. 'Aκ6μΎj κΙΧθιχρότεριχ δLιχτυπώνεL &λλοίί δ

Piaget τον

ένδLιίμεσο

χιχριχκτηριχ τΊjς έγωκενΤΡLκΎjι; σκέψ"l)ς: «Κιίθε έγωκενΤΡLκη σκέψΎj κιχτιχλιχμβιίνεL ιXνOCλoγιx μέ τη 30μ~ της flLOCV ένδLιίμεσ"l) θέση ιΧνιίμει, ι σιχ στην ΙXUTLcrτLKΎj

σκ

έψ

Ύj,

ι τ·, θ <:οι '<:Ο που E~VΙXL (ΧΚιχ ΟΟ"l)Ύ"fJΤ"l)

, 0"1) λ .

'

προκυ-

πτεL &πο flLOC δLιίθεση (δπως το όνεφοπόλ"l)μιχ), κιχΙ στην 'κΙΧθοδη-

33

ΚΑΤΑ ΤΗΝ θΒΩΡΙΑ ΤΟΥ ΡIΑΟΒΤ

γοόμενη' κιχτιχνόηση))

[1]. "OXL

μ,όνρ σόμ,φωνιχ μ,ε τη 80μ,ή, dλλιX

κιχΙ σόμ,φωνιχ μ,ε τη λεLΤΟUργΙcx τηι; βρΙσκSΤCXL στη γsνεΤLκη qεφιX &νιίμ,εσ'ΙΧ στην cxόΤLστLκη κιχΙ στην ~μ,πριίγμ,ιxτη νόηση. Δεν συνΙ­

στCXΤCXL τόσο στην προσιχρμ,ογη με τΉv πριxγμ,ιxΤLΚότητιx δσο στην Ικιχνοπο(ηση των προσωΠLκων &νιχγκων. Ή ~γωκεν't'ΡLκη σκέψη aUγyεVSUSL ΙτσL μ,ε την cxόΤLστLκή, ώστόσο δπιίρχουν οόσLώ8η χιχ­

ρcxκτηΡLστLΚιΧ ποο σuνcxρτωνΤCXL πεΡLσσότερο μ,ε την ~μ,πριίγμ,ιxτη νόηση των ~νηλΙκων, ~ δποΙιχ

SYVCXL στριχμ,μ.ένη προι; την ΠΡCXγμ,CXΤL­ 'ItCXL8LOU έγωκειιτρική)), λέεL δ

κότητιχ. «Όνομ,ιίσιχμε την σκέψη του

«γLCXΤΙ μ,' ιχότο θ~λιxμ,ε νιΧ ~κφρ&.σoυμ,ε δτ, ιχότη ~ σκ~Ψη

Piaget,

στη 80μ,ή τηι; 'ItCXPCXIL~SL &κδμ,η cxόΤLστLκή, οΙ σκοποΙ τηι; δμ,ωι; 8εν κcxτεuθόvονΤCXL πλ~oν &ποκλSLστLΚιΧ στην ΙΚιχνοποΙηση ΔργcxνLκων

&νιχγκων ~ &νιχγκων

'ItCXLXVL8LOU

δπωι; στον κΙΧθΙΧρο cxόΤLσμ,ό, dλλιί,

δπωι; κιχΙ ~ σκ~Ψη των ~ηλΙκων, στην νοηΤLκη προσιχρμ,οΥή)) "Ισωι; θιΧ Ιπρεπε ~ξ

&px1jc; νιΧ

~ΠLσημ,ιίνSL κιχνεΙι;, δΤL δ

[2].

Piaget σ' ιχό­

τον τον 8LΙPOPOUILsvo χcxρcxκτηΡLσμ,ο τηι; ~γωκενΤΡLκ1jι; σκ~Ψηι;

1'0-

νΙζSL l8LCXΙτερCX στΟLΧS!CX, ποο προσεγγΙζουν μ,ετιχξό τουι; την Ιγω­

κενΤΡLκη σκ~Ψη κιχΙ τον cxόΤLσμ,ό, &ντΙ νιΧ τιΧ ξεχωρΙζουν, πριίγμ,ιχ ποο θιΧ

yEVSL

t8LcxΙτερCX sόΚΡLνει; στον χcxρcxκτηΡLσμ,ο του σuγκρηΤL­

σμ,ου. «ΔLcxβιίζοντcxι; κιχνεΙι; τιΧ σuμ,περιXσμ,ιxτιx των lργcxσLων μ,ΙΧΙ;,

θιΧ μ,πορουσε

8EXCXLCX νιΧ σχημ,cxτΙσεL την γνώμ,η IS't'L ~ ~γωκSV't'ΡLκη

νόηση ποο γεννίΧ τιΧ φCXLνόμ,ενCX του σuγκρηΤLσμ,ου ΠλησLιίζει πε­ ΡLσσότερο την cxόΤLστLκη σκ~Ψη κιχΙ το

gVSLPO

πιχριΧ την λογLκη νό­

ηση. ΤΙΧ 8ε80μ,~ιx ποο πεΡLγριίΨcxμε πcxροuσLιίζοuν 8LcxφΟΡSΤLκες ΙSΨεLς ποΟ τιΧ κιίνουν ΣUΎYSVLXιX μ,ε το ΙSVSLpO ~ την δνεφοπόληση))

[1]. Ό

Piaget

θεωρουσε ~πΙσηι; την σuγκρηΤLστLκη νόηση ώι; 8LCX-

μ,εσολΙΧβητη &νιίμ,εσιχ στήν λογLκη νόηση κιχΙ στην ΨuχcxvcxλUΤLκη

lVVOLCX

του "σuμ,βολLσμ,ου' των δνεΙρων. Kcx't'ιX τον

στόν, στο δνεφο ~εργoυν 8όο

Freud,

ώι; γνω­

XUpLSC; λεLτοuργΙει;: ~ σuμ,πυκνωση,

ποο xIίVSL νιΧ σuγχωνευθoυν πεΡLσσότερει; 8LCXφΟρεΤLΚει; εΕκόνει; σε

ILLIί, κιχΙ ~ μ,ετιίθεση, ~oo μ,ετcxβLβιίζεL τιΧ l8LCXΙτερcx χcxρcxκτηΡL­

'στLΚιΧ ένοι; &V't'LXSLμ.έvou· σε Ινιχ &λ'λο. "Ο

Piaget

δποθ~εL τώριχ -κιχΙ ~8ω &κολουθε! τον

Larsson-

δΤL «&νιίμ,εσιχ στΙι; 8όο λεLΤΟUργΙει; τηι; σuμ,πυκνωσηι; κιχΙ της μ,ετιί-

34

Γ ΛΩΣΣΑ ΚΑΙ ΝΟΗΣΗ ΣΤΟ ΠΑΙΔΙ

Οο:σ·r,.; καt σ,~ν γο:"Ικευσ'Υ) (πού είναι ενας "ι;r:ος τΥις συμπύκνωσ'Υ)ς) r:~έϊ.ς:ι να. υπάρχουν έν3ιάμεσες μορφές», άπο τις δποίες τ~ν μια.

τ~ν βλέπει στον συγΚΡ'Υ)τισμό. «'Ο συγΚΡ'Υ)'ισμός», λέει άλλου,

.,.

«Ο:Ι'J:ΧΙ

,

:χκρι

β.....,

ως,

συμφωνα

"

με

τον

ι

μ'Υ)χανισμο

,

του,

) ς.-. , ενοιαμεσ'Υ)

μια

μΟΡ9η ά'ιάμεσα στην αύτιστικ~ και στην λoγικ~ νό'Υ)σ'Υ), πράγμα πού 1σχ.ύει αλλωστε και για. ολες τις α.λλες έκφιΧνσεις τ'"ιjς έγωκεντρικης νό'Υ)σ'Υ)ς». ΛΙχζι με τον 30μικο και λειτουργικο χαραΚΤ'Υ)ρισμο τ'ljς έγω­

κεντρικ'ljς σκέ'~'Y)ς θέλουμε να. έΠΙσ'Υ)μά"ουμε έπΙσ'Υ)ς τις γε'ιετικες ι

ι

)

"ψ"

,)

σχεσεις α'lαμεσα στην εγωκεντρικ'Υ) σκε

'Υ) και στ'Υ)

λ

'

... )

ι

ογικ'Υ) του ονε ι-

ρου, στο'ι καθαρο αύτισμο &πο τ~ μια. πλευρα και στη λογικη της ελλΟΎ'Υ)ς σκέΥ'Υ)ζ &πο τ~ν α.λλ'Υ). T~ν θεμελιακή του σύλλ'Υ)ψ'Υ) για. τ~ν έξέλιξ'Υ) της ·,ό'Υ)σ'Υ)ς και την υπόθεσ'Υ) για. τ~ν προέλευσ'Υ) του παι3ι­ κου έγωκεντρισμου τ~ν 3ανεΙστηκς: ό

Piaget

&πο μια Ψυχαναλυτι­

κ~ θέσ'Υ). Aυ,,;~ λέει, οτΙ ~ αύτιστικη μορφη της νό'Υ)σ'Υ)ς είναι πρω­ τογεγης και καθορισμέν'Υ) &πο τ~ν φύσ'Υ) του r:3Lou τοσ ποιι3ιου. Ή

"

ρεα.λ ιστικ'Υ)

"Ο'Υ)σ'Υ)

"θ ετα αντι

"

εχει

-

'βλ 'Υ) θ ει επι

,

στο

'1-"""'" απο τα εςω

πιχιοι

μεταγενέστερα και συσΤ'Υ)ματικα. άπο τον κοινωνικο περίγυρο. «Ή

ελλογ'Υ) 3ραστηριόΤ'Υ)'α», &πο έ3ω ξεκινάει ό

Piaget,

«3εν είναι ολ'Υ)

~ εUφυtα. Μπορεί κανεις νιΧ είναι εξυπνος και ταυτόχρονα Ι>χι τόσο λογικός». Οί 3ιαφορετικες νΟ'Υ)τικες λειτουργίες 3εν είναι &παραί­ Τ'Υ)'Ο να. συνδέονται ετσι μετιχξύ τους, ώστε ~ μια. να. μην &παντιέ­

ται χω ρις τ~ν α.λλ'Υ) ~ νωρίτερα άπο τ~ν α.λλ'Υ). «Ή λειτουργία της

λoγικΊjς είναι ~ &πό3ειξ'Υ), ~ ζήτησ'Υ) της άλήθειας, &λλιΧ ~ εf5ρεσ'Υ) τΊjς λύσ'Υ)ς έξαρτocται, &πο την &λλ'Υ), και άπο τ~ φαντασία ... Ή αυ­

θεντικ·η άνάγκ'Υ) για λογικη 3 ρασΤ'Υ)ριότητα ... έμφανίζεται έξαιρετι­ κα άργιΧ» [2]. Αυτο έξ'Υ)γεί:ται κιχτιΧ τον

Piaget

«&πο δύο λόγους.

πρωτον,

~ νό'Υ)σ'Υ) ΧΡ'Υ)σιμεύει πολύ προτύτερα γιιΧ μιιΧν &μεσ'Υ) ίκιχνοποΙ'Υ)σ'Υ) παρα στην προσπάθεια γιιΧ τ~ν άλήθεια. Ή πιο αυθόρμ'Υ)Τ'Υ) νΟ'Υ)τικη σχέση είναι το παιχνί3ι ~ τουλάχιστον μια. ΌίονεΙ πcφιχισθ'Υ)σιακη'

φαντασίcι:, κατα. τ~ν όποία γενν'Υ)μένες έπιθυμίες θεωροσνται ώς ,

πραγμIΧΤOΠOΙ'Y)μενες.

~'"

11υτο

το

Τ

ε~χαν

,

'ξ ακρι β ωσει u 1!λ οι

ε

•

οι

συγγριχ-

φεί:ς, οσοι έρεύν'Υ)σαν τα. παιχνίδια, τΙς μαρτυρίες καΙ τιΧ ψέματα

-:ω'l πlΧι3ιων. 'Ο

Frend

~ταν έΠΙσ'Υ)ζ της γνC:ψ'Υ) ς , ο'η ~ άρχη της

35

ΚΑΤΑ ΤΗΝ ΘΕΩΡΙΑ ΤΟΥ ΡΙΑΟΕΤ

ήaον~ι; ΠΡΟ1jΥc:'i:ΤΟΙL της ιXρχ~ς τ~ς ΠΡΙΧΥμΙΧΤLκόΤ1jτιχς. ΛΟLπόν, οΙ σκέψεLς ένος nΙXLaLOU πρΙν ιΧπο τ~ν ΣUμπλ~ρωσ1j τοϊί 70υ ~ τοϊί 80υ Ε!τους ήλLΚLιχς ε!νΙΧL τόσο 8Lιχποησμένες ιΧπο τ~ν ιXνOCYΚ1j του nΙXL<ι- - " , .eLνΙXL .. 'ξ ιχφεηκιχ ''!ο' ' 2σ;Π'ο . " 'οιυΤ1j . . . J.,ιν . xνLOLOU, ωστε νιχ ε ουσκο λ ο npLν

ι 'ξ εχωρ~σoυμε Ι , "'ι XLOΙ νοι την φιχντοισLΙΧ ΙΧΠ'ο τ~ς σκ έψ

ώς &.λ1jθLνές»

eLt;

'λ L1j

'θπου εωρουνΤΙΧL

[2].

Συνεπως ή ιxυησηκ~ σκέψ1j ιΧπο γενεηκ~ς πλευρocς elvιxL ILLιX πρώLμ1j, πρωτoyεν~ς μoρφ~ της νό1jσ1jς, ένω η λογLΚ~ ιΧνοιπτUσσεΤΙΧL ιXPZLX~ σχεηκOC ιΧΡΥOC. 'Η έγωκενΤΡLΚ~ νό1jσ1j ιΧποτελεί: ιΧπο γενεΤLκ~ς πλευρα.ς ~νιx μετΙΧβιχηκο στocaLΟ &.πΟ τον ΙΧUΤLσμο στ~ν λογLΚ~.

T~ν Π1jy~ του έΥωκενΤΡLσμου -r-ην βλέ7t'εL δ , , ριστιχσεις: πρωτον, συμφωνιχ

:Ι.

ILt;

'ψ.!'Ι.

't1jν

Piaget

σε 8όο πε-

"ι

υΧΙXνιM\υσ1j, στην ΙΧΚΟLνων1jτη

φόΟ"'Ij του nΙXLaLOU κιχΕ, aεότερον, στ6ν συΥκεκρψένο χιχριχκτηριχ τ~ς πριχκηκΥις του aριχστηΡLότητιχς.

Ό

Piaget

τονΕζεL l)ΤL ή θέσ1j του YLιX την ένaLocμεσ1j θέσ1j της

έγωκενΤΡLκΊjς σκέψ1jς elvιxL ύπoθετικ~. 'ΑλλOC ιχυτη η υπ6θεσ1j ιΧγ­ γΙζεL τόσο όλοφOCνεριχ -r-ην XOLν~ λογLΚ~, C>στε του φιχ(νεΤΙΧL σxeaoν ιΧaLιχμφLσβ~Τ1jτη. το θεωΡ1jηκο κομμOCη ιχίιτου του βLβλΙου συνΙ­ σΤΙΧΤΙΧL στο νιΧ ΚΙΧθορΙσεL l1.v ό έγωκενΤΡLσμος ~xeL ώς ιΧποτέλεσμιχ

τΙς έρευν1jμένες 8υσκολ(ες E!κφριxσ1jΙ; κιχΙ τOC λογLΚOC φΙΧLν6μενιχ ~ a.v συμβΙΧLνεL το ιΧντΙθετο. «E!VΙXL ώστόσο σιχφει; lSΤL ΠΙΧΡΙΧΤ1jρώντιχς κιχ­ νε,ΙΙ; ιΧπο -r-η γενεΤLΚ~ πλευριΧ πρέ"ΠεL νιΧ ιXpx(aeL ιΧπο τ~ν 8ριχστηΡLό­

Τ1jΤΙΧ του nΙXLaLOG YLιX νιΧ έξ1j~σεL τ~ v61j~ του. Αυτη η 8ριχστηΡLό­ τητιχ e!VΙXL l)μωι; ιΧνιχμφLσβ~τητιχ έγωκεVΤΡLκη κιχΙ έγωLστLΚ~. ΤΟ ΚΟLvωνLΚΟ Ε!νσηκτο ιΧvιχπ't'όσσεΤΙΧL σε κΙΧθιχρει; μορφει; μόλLΙ; ιΧργ6-

τεριχ. • Η πρώτη κρΙσΨ1j φocσ1j ιΧπο ιχότη την l1.ΠΟψ1j πρέπεL νOC το­ ποθετηθεϊ: στο 70 ~ 80 Ε!τοι; τΊjς ηλLΚ(ΙΧΙ;»

τοποθετεί: έΠΙσ1jΙ; ό

Piaget

[2].

Σ' ιχότη την ηλαΙιχ

την πρώτη φocσ1j των λογLκωv σκέψεων

κιχΙ τιι; πρωτει; προσπocθεLει; του ,"ΙXLaLOG νOC ιΧποσοβήσεL τΙι; συνι­

,"eLet; του έγωκεVΤΡLσμου. Αότη η προσπOCθειιχ νOC σuνιxχθoυν ό έγωκε'ίΤΡLσμοι; ιΧπο την gΨΨ1j έξέλιξη του ΚΟLνωνLκου ένστΙκτου κιχΙ ό έγωισμοι; ιΧπο την βLολογLΚ~ φόσ1j του πιxι8~oυ, περLέχεΤΙΧL ~8η οτον bPLaILO της t8LΙXt; τ~ς nιxLaLxΊjt; νόησ1jΙ;, η όποΕιχ θεωρε'i:ΤΙΧL ώι; ιΧτομLκη σε ιΧντΙθεση με τ~ν ΚΟLνωVLΚΟ7'CΟLημέvη σκέψη, 7'COU κιχτιΧ τον

Piaget 'ι'ιψτΙζετιχι

36

r,\ΩΣΣA ΚAJ ΝΟΗΣΗ ΣΤΟ ΠλIΔI

με -:-Τιν ~)).0Y1ί Υ, ρε:xλισ-:-ικ~ σxi?-tJ. Σ~o έρώτημσι O"'ι.ε~ικα: με τ~ν h~xσoη ~ων b:ιοριίσεων ~Oϊ) έγωκεv.ρισμοU ό

Piaget

κλΙνει ν~

«~ΟΟL8ει σ-:-ον έγωκε~ρισμo κ«θoλικ~ σημσισΙσι. Δεν εΤνσιι μόνο

,

.0

,

, .1. .... ' κα.ι" ~o κα. θ"" ~ρω,;,:xρχικo, wJ.a. ΟΛΙΚΟ U~ .,ιν σκ έ' Υη κσιι σ-;-ην σuμπερι-

?oρdι

,;,ou

~α.ιοιοu. ''Ε.σι θεωρεί: ό

Piaget

όλει; ~tc; έκ?ιίνσειι; -Υ.ι;

~:xιOικT.ι; ).ογικτ'ι; ώι; χμεση Τι κ:χΙ ώι; μσικριν~ εΚ9α.νση ":'ο\) π:χιοι­ κοϊ) έγωκεv~ρισμο::ί.

'Όμως συ' ~ειές

f, έ~LρΡO~ ~oϊ) έγωκεν.ρισμοϊ) οεν έκ?ριί~ε~:xι μόνο σ-:-Ιι; .ou, ιXI).dι κσιΙ σ,;,Ιι; α.Ι,;,Ιει; ":'ou. 'Ο Pi~get σuνoέει τον

έγωκε',~ρικo χσιρα.κτηρα. -Υ.ι; νόYισ"l'jΙ; με ,,:,ον έγωκε·,,,:,ρικΟ χσιρα.κτη­ ρα. -Υ.ι; Ορσιστηριότη.α.ς

... oU

πσιιοιοϊ) κσιΙ ιχό.Ον π«).ι με -:ον ιχκοινώ­

ν'Υ,';'Ο χιχρα.κτηρα. όλόκl'ΤιΡΥιΙ; π,ι; έξέλιξrιι; 't'0\) πιχιοιο\)

80

r.pLv

ιχπο ~o

ε,;,ος -Υ.ι; ΥιχικΙ:χι;.

Σ,;,Ις έ~ιμέρoυι; έ-.ι
r.:XLoLXou

έγωκε-r.ρισμοU, για:

r.:xpιXotLyfLot σ.Ον σuγκρη~ισμό, εχουμε νιΧ κιίνουμε, σόμ?ωνα. με -:ον

Piaget,

με ΙοιομορφΙει;

r.ou

οεν «?οροίίν έχεΙνη 1ι την αιη πε­

ριοχη -Υ.ι; πα.ιΟικΤ.ι; νόησηι;, ΙΧΙ).ΙΧ ΚΙΧθορΙζοuν κα.θ' όλοκληρΙσι τη

νόηση τοίί πα.ιοιοu. «'Ο πα.ιΟικΟι; έγωκε-ιτρισμόι;», γρ&.?ει «Μου ό

Piaget, «fLic; ?σιΙνε ... ιχι σημιχντικοι; μέχρι τιΧ 7 1ι 8 χρόνιιχ' σ' α.ότΟ -:0 oι&.ιr.ημα. «ρχΙζου'Ι νιΧ Ο"'ι.ημα...-Ιζοντιχι οΙ Ικ:χνότη..-ει; π,ι; κοινω­ νικοποιημέ-,ΤιΙ; νόησης.

»"Αρα. μέ-ι.ρι τη,ι f,λικΙα. των 71/2 χρόνων οΙ σuνb'..ειες ...oU έγω• ''1'" ''1' - 'λ,.... -Ι. κεντρισμο') κσιι ιοια.ιτεριχ ο σuγκρη,:,ισμoι; οια.περνουν ο Ο)'J\ηρη"j νόΥιση το\) r.α.ιοιοu, ,:,όσο την κσιθα.ριΧ πρoφoρικ~ (την πρoφoρικ~ κα.,:,ιχνόηση) όσο κσιι. τη,ι r.ροσα.να.,:,ολισμέν'YJ προι; την &μεση πσιρα.­

τηρηση (τη,ι κιχτα..,ότ;ση των α.Ισθη-=f,ριων ιχνΤΙλf,Υεων). Μετα:

70

1ι

80

... 0

~τoι; οεν έξιχφα.·,Ιζοντα.ι ΙΧότόμιχτα. ιχότιΧ τιΧ χιχρα.κτηριστικιΧ

το\) έγωχεντ Ρ ισμο υ , «ΜιΧ πα.ρΙΧμένουν ιχκόμ'tj στη,ι άφηρημέ-lη πε­

ριoχ~ Πις νόησης, στην όποΙα. έπεμβα.Ινει κσινεr.ι;

πολΙΙ 8όσχολα.,

G'Jγκε-.ι<ριμέ-Jα. στην περιοχη π,ι; κα.θΙΧριΧ προφορικ.:ηι; σκέψης». Αότη ~ άπόφα.νση οεν έπιτρέπει κιχμμιιΧ ιχμφιβολΙα. ότι ~ έπΙ­ Ορα.ση το\) έγωκεντρισμο\) κα.τιΧ τον

80 t"rot;

Piaget

έκτεΙ'ιετα.ι μέ-ι.ρι το

σ' όλ6χληρη τη νόηση κα.ι την α.Ισθητ+,ριιχ ιχντιληψη το\)

πα.ιΟιο\). Ή LotιxLTep6TηTat τηι; μετα.στροφ.:ης στη νoητικ~ έξέλιξη τοϊ) πα.ιοιου μετιΧ το

80

ετος της ~λικΙα.ς σuνΙστα.τα.ι ιχκριβως σ,,:,ο

37

ΚΑΤΑ ΤΗΝ ΘΕΩΡΙΑ ΤΟΥ ΡIΑΟΕΤ

()τι δ έγωκενΤΡLκος χιχριχκτηριχς τ-ης σκέψ't)ς πιχριχμένεL μόνον στον

άφ't)ρ't)μέ'JΟ σuλλογLσμό. 'ΑνOCμεσιχ στο 80 κα.!. στο 120 ετος τΊjς ~­ λικίιχς ~ έπΙδριxσ't) το\) έγωκενΤΡLσμο\) πιχριχμέ'/ει περιορισμέϊ't) σε μια. περιoχ~ τ-ης νό't)σ't)ς. ΜέΧΡL το 80 ~τoς ε!νιχι ά.περιόριστος κιχ!.

έκτεΙνεΤΙΧL σ' δλόκλ't)Ρ't) τ~ν πιxιδικ~ vb't)σ't). Μια. άνιχπόφεuκτη cruνέπεLΙΧ ΙΧότ-ης της άντΙλ't)ψ't)ς e!VΙXL YLιX τον

Piaget,

()τι ό έγωκενΤΡL­

κος χιχριχκτηριχς τΊjς vb't)σ't)c; e!VΙXL τόσο στενα. σuνδεδεμέ ιος με τ~ν

\,Ucp't)\

Ψ UXLX't)

Tou-

-"

~ πιχισιοu,

ωστε

,~ λ' exo't) ωνεΤΙΧL

"~ ΙΧΊιχποοριχστιχ,

cruve-

χως κιχ!. άνεξOCρτητιχ άπο τ!.ς έμπεφίες το\) ΠΙΧLδιο\). «Οί ~aLec; οΙ

έμπε:φΙες», λέεL ό

Piaget,

«δεν e!VΙXL σε θέσ't) να. βγιΧλοuν μια. προ­

σιχνιχτολLσμέν't) πιχιδLΚ~ aLOCVOLΙX άπο ι:.νιχ λιΧθος YLιX τα. λιΧθ't) φτΙΧί:νε τα. πριΧγμιχτιχ, τα. ΠΙΧLδLα. ποτέ.

»'0 πρωτόγονος, δ δποί:ος θέλεL να. ΚΙΧλέσεL τη βρoχ~ με μLα. μιχγLΚ~ λεLτοuργ(ιχ, έρμ't)νεuεL την άποτuχ(ιχ Tou με την έπίδριxσ't) κιΧΠΟLΟU κιχκο\) πνευμιχτος. Συμφωνιχ με μLα. πιχσΙΥνωστη ρ~σ't) e!VΙXL 'TucpλOc; ά.πένιχντι στ~ν έμπεφΙιχ'. Ή έμπεφίΙΧ τον ά.πομιχκρUνε:L

άπο τ~ν πίστη Tou μόνο σε μεμονωμένες ~ έντελεί:ς σuγκεΚΡLμένες TeXVLxtc; πεΡLπτώσεLς (γεωργίΙΧ, XUV~YL, πιxριxγω~), άλλα. ιχότη ~ πιχροδLΚ~ έπιxφ~ με την πριχγμιχτικότητιχ δεν ~xeL κιχμμLα. έπφρo~ στ~ yeVLxbTep't) κιχτεuθuνσ't) της σκέψ't)ς Tou. ΚΙΧ!. μπορεί: κιχνε!.ς

να. LσxUPLcrOei: άΚΡLβως το taLo, κιχt άκόμ't) ΠLΟ δLΚΙΧLολοnμένιχ μOC­ λLστιχ, YLιX τα. ΠΙΧLδLOC, άφο\) YLcX ()λες τ1.ς uλLκες άνιΧΥκες Touc; φροντ(­ ζοuν οΙ γονεί:ς, ~τσL ώστε το ΠΙΧLδ1. yvωρ(ζεL βέβΙΧLΙΧ μόνο στα. χει­

ρωνΙΧΚΤLΚα.

ΠΙΧLχνΙδLΙΧ την άντίστιxσ't) των άντικειμένων»

[2].

'Η

τuφλ6τητιx το\) ΠΙΧLδLΟ\) ocΠΈVΙXVTL στ~ν έμπεLΡ(ΙΧ σuνδέεΤΙΧL λΟLπον

κιχτα. τον

Piaget

με τ~ν βιχσLκή Tou άντίλ't)ψ't) ()TL «~ vb't)σ't) το\)

ΠΙΧLδLΟ\) δεν μπορεί: να. άπομονωθεί: άπο τούς πιχρOCγοντες έΚΠΙΧίδεu­ σης κιχ!. {)λες έκεί:νες τ1.ς έΠLδρocσεLζ, πού άσκεί: δ έvήλLκος στο ΠΙΧLδΙ

, Άλλα. ΙΧότες οΙ έΠLδριΧσεLζ δεν άποτuπώνονΤΙΧL στο ΠΙΧLδ!. {)πως σε μLα. φωτογριχφLΚ~ πλOCκιx, πολύ πεΡLσσότερο άφομΟLώνονΤΙΧL, a't)λo με'λλ ' 1 \" ι: \, ( , ~ Ι , , OvTΙXL ΙΧΠυ την uπιχρ,,'t), aT't)v οΠΟ ιχ εΠLοροuν, κιx~ ενσωμιχτω-

τιχ β ιχ

VOVTΙXL στ~ν δLκή της οόσίιχ. Kιxt άΚΡLβως ιxύτ~ν την ΨuχολογLΚ~ δπόστιχση το\) ΠΙΧLδLΟ\), με l})J..ιx MYLΙX ιχύτη τη δομη κιχt ιχύτη τη

MLTOUPY(ιx, πού προcnδιocζοuν στΟ πιχιδΙ, πρoσπιxθ~σιxμ.ε να. περι­

Ύρocψοuμε κιχt σε κιΧποιο βΙΧθμό να. ~ρμηνεόσοuμε»

[2].

38

rΛΩΣΣΑ ΚΑΙ ΝΟΗΣΗ ΣΤΟ ΠΑΙΑ)

Έ8ω ιΧπ08εικν..Jε-;οιι

εFε~νοις

-;OU Piaget,

80μ~ -;ο::ϊ 7:OΙL8LOU,

f.

f.

μεθ080λογικ,η κ,jρια. "Ο7":οθέ-;φ'ι; ":"ης

κοιθως προσπσιθεϊ: να όρΙσε~

..-r,'!

όποΙ:χ ιΧ?oμo~ώ',ε~ -;Ις έ7:~8ρά.σεις

Υυχοι.ογα,η

-;OU

ΚΟΙ'Jω­

7:ερΙγυρου κ:χΙ -;1ς με-;:χβά.λλει σuμ?ω'J:Χ με ":"ο')ς 8ικοός -:-ι;ς

,1LXOU

'1όμo~ς, "Ωσ-;ε ό έγωκε'J-:-ρισμος

-;-r,c;

κοι-;ά -;0'1

Piaget -;0 &7:0--:έλεσμοι -:-r,c; 7:0ΙΊjμέ'IΊjς CJι~έ~Ίjς, -:0 ό7:0ϊ:ο έ7:ι8ρχ

7:oιt8LK'f,c; '/ό"fjσ-tjς με-;:χι.ι.οιγ-r,ς

..'f,;

&7:0-;ελε'1: κo~'lωνικo-

a--:'Ij'1 yυΧO),Oγικ:rι 80μ,η

7:σιι8ιοu, μολο'/ό-;ι οΙ με--:οι),),:χγες 7:pΙXYfL:X-:-07:0LOU"-:ΙX~

-:oU

&',oc),oy:x

με

'":'Ο'Jζ νόμους σ"Jμ.9ω'Jα με ,,:,οuς ό7:0(ους ζει κ~ι ά.'1α;:'":"ύσσC;~(.(t :
f.

80 μ+, ,

2. \

'

,\

\ "'r,c; -

'Η' ι θ εωροuμεν"fj σιπο -:,ιν ~ σκοπισι οιu-:ισ-:-ΙΚ"fj σκ έ ',ι"fj,

φυ λ ογε'lε

.. ι-

κΥ,ς κοιΙ όν-;ογε'lε-;ικ-r,ς έξέλιζΥις, 8εν ε!'1οιι ώσ--:όσο πρωταρχικο στ&.-

8ιο στη νΟΥιτικ,η έξέλιξ"fj

\ , \

..OU π:r.~8ιοU κοιΙ ...ϊ;ς ιΧ',θρωr.ό'"fj-;σις. 'Ακό\ ...-r,c; β ΙΟΛογικ'ι;ς ~ - ες '~έ)" , , ') ,Ιζ"fjς κοιι ΟΙ'lσι ,'Ja"fjC; ΤΊίς

\

μ"1) κοιι σιπο την σκοπιοι

ιTJfLr.er LΙPopiXc;

-:0::; 'IΥιπ(ου 8εν 8ικοιιολογε! 1) σιότισ.ικ,η σ',,(έ·.;ιΊί -:~ θέ­ G"fj 7:0U εχει 8ισι-:υπώσε~ ό Freud κ:χ1 εχει uΙοθε-:1jσει ό Piaget, ό-:-ι ~)' l ' \. \ β \ ,~ • <:0"1)" r.οι',ω σ"ο'J οιυ-:ισμο ως πρω-:αρχικο ασικο σ..σιo~o ΟΙκΟυΟμο:::ν.. σ.ι ολσι τά δπόλοιπσι στά.8ισ. έξέλιζYjς -:-r,c; ',ό''ιG"fjς Τι ο .. ι, οπως

λέει ό

Piaget, 1)

σxi'i"fj ΠΟ') 8ι:χμορ?ώ'/ε-::r.~ 7:ρω,,:σιρχικα ε!\/σιι κά.­

r.OLot 9:χντσισ(:r. σαν την fata morgana κσιΙ ό-:ι ~ ιXρχ~ ,,-r,c; ~80ν-r,ς, ιΧπο την ό7":ΟΙ:r. κσιθο8"fjγε!τ:χι ~ oιυ.ιστικ~ σκέ·.;ι'Ι), προ'ηγε'i:ται ιΧπο την ιXpχ~ τ-ϊ;ς ελλογ"1)ς νό"fjG"fjς ποu κιχθο8"fjγε'i:-::χι ιΧπο τ,ην ),oγικ~. 'ΑξΙΟ7":σιριχ-:-r,ρ'η-:ο ε!'lσι~, ο-:ι ιΧκριβως οΙ βιολογικά προσσι'ισιτο),ι­

σμέ'Ιοι Υυχολόγοι ό8'ηγοϋ'ιται σ' σι,jτο

8"fjfLLoupyoc; ...ϊ;ς Ό

θεωρίας

...ϊ;ς

Bleuler έπισήμσι\/ε

-:0

σuμπέρσισμ:r., Ι3ι:r.Ι ..εΡσι ό

ιχuτιστικ-r,ς σκέψ"fjς Ε.

Bleuler.

δ-:ι ό δρος «ΙXύτισ-:ικ~ σ'/.έ·.;ι'η» εχει γΙ'lει

ιXφoρμ~ για πά.ρσι πολλες r.οιρσι'Jο~σεις. 'Απο86θΥικε σ' αύτ,η τη,ι ~'I'/oιΙX g,lιx τέτοιο περιεχόμενο, ώσ.. ε

1)

σιύτιστικ~ σκέψ'Ι) προσέγγισε

τον σ'l.ιζοφρενικΟ αυ .. ισμ6. Γι' ιχίιτο πρ6τεΙ'ιε να χαρακτηρισ-:-εΊ:

1)

ιχ,j-;ιστ~κ~ σκέ~"fj ώς μ~ ρειxλιστικ~ κιχΙ νOC &ντιπιχριχταθεί: στη ρειχ­ λιστικ~, στην ~λ).oγη σκέψη. Μόνο μ.Ι ιχότην την μετονομ.οισΙσι γ(νε-

39

ΚΑΤΑ ΤΗΝ ΘΕΩΡΙΑ ΤΟΥ ΡIΑΟΕΤ

,

':'OΙL ιpOΙVEp'1j

'1, j

~

σΊJμοινΤLΚ,ι

,~~

,

OΙΛAOΙY'1j

1

σΤυ

"""

LoLO

,

-

το πεΡLεχομενο τ"rις

J!

ι:;ν-

νo~oις πο,) ΧΟΙΡΟΙΚΤΊJρΙζεΤΟΙL μ' οιίιτο το Ονομοι.

Ό

Bleuler

~XEL ΧΟΙΡΟΙΚΤΊJρΙσεL πoΛU εΊSστOΧOΙ OΙίιτ~ τ-~ν &λλοι­

Ύ~ με τ"~ν ~ρευνoc του πOCνω στην ΟΙUΤLσηκ~ σκέψ-η θέτοντοις το έρώ­ τ-ημς τ~ς ΎενεΤLκ~ς σχέσ-ης &νOCμεσοι στην ΟΙUΤLσηκη κοιΙ στην ~λλ 0Ύ-η

σκ έ ι.

1''1j

' ,

-,

t " "εχεL κοι θ Lερω θ εL να. ΤΟ7':Ο θXOΙL εΠLσ-ημοι~νοντοις οη ετεL-

'rOΙL ~ οιuησΤLκη σκέψ-η σε gvoι γενεΤLκα: προγε'.έστερο σΤOC~LΟ &πο

την ~λλογ'1j "ό'1jσ-η. «Άφου ~ ρεοιλLστLΚ~ σκέψ-η, ~

reel,

fonction du

~ συμφω'/Ιοι με τΙς πολύπλοκες &νOCγκες τ~ς προιγμΟΙΤLκότ'1j­

τοις, ~LοιτοιρocσσεΤΙΧL πoΛU 'iCLO εΊSκoλιx

&71:0 (lLCl

&σθένεLΟΙ &πο g, 'rL ~

ΟΙUΤLσΤLκη σκέψΊJ, κοιΙ &φου οιυτη μπορεί: &ΚΡLβως να: 'iCEpOCaEL στο 'iCPOaX~VLO με την &σθένεLΟΙ, rιXλλOL IjIUlOMYOL, δπο την κοιθο~~y'1j­ σ-η του

J anet,

υποθέτουν ESTL ~ λεLτοuργΙιχ του 'iCPOΙYIlΙXTLXOU ElVΙXL

~ σ-ημοινηκότερη, ~ πολυπλοκότερη. Kιxθιxρ~ θέσ-η σε σχέσ-η μ' OΙU­ το 'iCΙXtPVEL δμως μόνον ό

Freud.

AέEL κΙΧθοιρOC, δΤL στη σεφα: τΥις

έξέλLξ'1jς το πρωΤΟΙΡΧLΚΟ ElVΙXL οΙ μηχιχνLσμοΙ της ~~oν.:ης. Μπορεί: να: φοιντιχσθεt gΤL το βFέφος, του όποΙου οΙ προιγμΟΙΤLκες &νOCγκες

ΙκοινΟΠΟLοuνΤΙΧL όλοκλ'1jρωΤLκα: χωρΙς τη συμμετoχ~ του &πο Τ~ μη­ τέριχ, κιχΙ το έκκολοιm6μενο κοτοποuλOCΚL στο οιυγό, πο,) ElVOΙL &πο­ κλεLσμένο με το τσ6φλL του &πο τον έξωτεΡLΚΟ κόσμο, ζουν &κ6μη ΟΙUΤLστLΚιχ.. ΤΟ βρέφος Τσως 'ΠΟΙΡΟΙLσθησLocζεΤΟΙL' φοιντιχζόμε' ο την

ΙΚΙΧ','ΟΠΟΙ'1jσ-η των έσωτεΡLκων του &νΙΧΥκων, ~ε(χνεL την ~υσφoρΙoι του gτοιν έΠLτε(νονΤΙΧL τα: έρεθΙσμιχτιχ κιχΙ δτοιν του στερεί:ΤΙΧL ~ Ικοι­ νΟΠΟΙ'1jσ-η με την ΚLνητηΡLΟΙ ΚΟΙΤOCΠVLξ'1j τ:ης κριxυγ~ς κοιΙ του σποιρ­

τιχρΙσμοιτος κιχΙ βLώνεL ~τσL τ~ν ΠΟΙΡΙΧLσθ'1jσLοικη LκοινΟΠΟ('1jσ-η» Ό

Bleuler ~LιχτuπώνεL

[3].

έ8ω την r~LOΙ βιχσLΚ~ θέσ-η τ~ς ψυχοινιχ­

λυΤLκ~ς θεωρΙιχς της έξέλLξ'1jς, στ~ν όπο(ιχ στηρΙζεΤΟΙL κιχΙ ό

Piaget,

δτιχν lSPLac: την έγωκενΤΡLκη σκέψΎj του ΠΙΧL8LΟU ώς μετιχβΙΧΤLΚΟ MιX8LO &νOCμεσιχ σ' οιίιτον τον πρωΤΟΙΡΧLΚΟ ΟΙUΤLσμ6, ό όποί:ος &ΥΥΙ­ ζεL τα: gPLΙX της λογLΚ~ζ (κιχΙ τον όποί:ο ό

Piaget

σε (lLClV &Xλ'1j ~ρευ­

νιχ της ΨυχολογΙιχς του βρέφους χιχριχκτηρΙζεL σuνεπέστιxτιx ώς έγω­ κενΤΡLσμ6), 8'1jλ. στον σολLΨLσμο κιχι στην ~λλOΎ'1J ν6ηση. 'ΑντΙθετιχ σ' ιχυτη την &ποψη ό

Bleuler χρησLμΟΠΟLεϊ:

έΠLχεL­

ρ~μιxτιx, τα: όποϊ:ιχ κιχτα: την γνώμη μου εΤνιχι &8LιχμφLσβ~τητιχ &πο γενετικΎjι; πλευρΟί.ς.

~o

ΤΛΩΣΣΑ ΚΑΙ ΝΟΗΣΗ ΣΤΟ ΠΑΙΔΙ

«Δεν μπορώ

, κιχμμιιχ

\&: τον πoιριxκoλoυθ~σω», γράφει. «Δεν βλέπω , -βέ ' ικοι\οποιηση του r ψουι;, πα.ροι'ό μ νο μετιχ

" πιχριχισ θ ησιιχκη

τ~ν πρα.γμΙXτLκη λ~Ψη τρoψy~ι;, κιχΙ ΠFέπεL ν&: ~ια.πιστώσω ότι το κοτοπουλιΧκι στο οιυγο ~εν &να.πτύσσετοιι με ιεέει; περΙ φοιγψου, .!~~" με φυσικιχ ' κιχι " χημικιχ χεLρOπια.στη " τροψη. WV\ΙX

Δ'εν β)' ,επω

"

επισηι;

ότι ε'. α. λΙγο μεγοιλύτερο ποιι8Ι θ&: ΠΡ0τLμOίίσε ενοι φιχ\τα.στικΟ μΎjλo

&πο ενοι πρα.γμοιτικό, ό ~λίθιoι; κοιΙ ό πρωτόγονοι; εΤνοιι πράγμοιτι προσγειωμένοι πολιτικοί, κοιΙ ό τελευτιχ!οι; ~ιιxπράττει τΙι; οιίιτιστι­ :γΙς του βλοικε!ες &κριβώς όπως ~με!ς, ιΧ',θρωποι στην άκμη τών

~ια.' ΟYjτLκών μας Ικα'.οτητων, μόνο ~κε! ποδ ~εν ~πoιρκoυν το μυα­ λο καΙ ~ πείρα του: στΙς Ι~έες του γι&: τον κόσμο καΙ τα; φυσικ&: φαι­

νόμενα, στην &ντίληΨ~ του γι&: τΙς άσθένειες καΙ ιΧλλα χτυ~ματα. τΥις μοίρας κιχι γι&: την &νΤLμετώπι~ τους καΙ σε ιΧλλες, Ι~ιαίτερα πολύπλοκες γι' αίιτον κα.τοιστάσεις. Στον ήλιθιο εΤναι ά.πλοποιημέ­

νΥ) ~ αίιτισ'ηκη σκέψη, &κριβώς όπως καL ~ ρεα.λισηκ~. Δεν μπορώ πουθεν&: ν&: βρώ ~ μόνο ν&: σκεφθώ ενα πλιΧσμα. Ικανο ν&: ζ~σει ποδ 8εν θ&: &ντι8ρουσε πρώτιστα στην ΠρotγμαΤLκότητοι, ποδ ~εν θ&: ένεργοuσs, έντελώς &~ιάφoρo πόσο χαμηλ&: βρίσκετοιι' καΙ ~εν μπο­ ρώ έπίσης ν&: φαντασθώ ότι &πο όρισμένο βαθμο ά.πλότητας του όργανισμου κα.L κάτω εΤνοιι 8υνατον ν&: υπάρχουν α.ίιτισηκες λει­ τουργίες. Γι&: κάη τέτοιο &παιτουνται πολύπλοκες ~uνατόΤYjτες

μνfιμης. 'Έτσι ~ ΨυχολογίΙΧ τών ζώων γνωρίζει μόνο τη λειτουργία του πρα.γμαηκου (~κτoς λίγων πιxρατηρ~σεων σε &νώτερot &νιχ­

πτuγμένot ζώοι). • Η &ντίφotση ώστόσο λύνετοιι ε{.ίκολα: ή αύτιστικη λειτουργία δεν εΙναι τόσο πρωτόγονη δπως οί άπλές μορφές τής λειτουργίας τού πραγματικού, αλλά -κατά κάποιον τρόπο- πιο

πρωτόγονη απΌ τις ανώτερες μορφες τής τελευταίας, δπως τις βρίσκουμε αναπτυγμένες στον άνθρωπο. Κοιτώτερα ζώα κατέχουν μόνον τ~ λειτουργίΙΧ του πριχγμιχτικοίί' ~εν υπάρχει όμως κοιμμι&: δπιχρξη ποδ ν&: σκέφτετιχι &ποκλειστικ&: οιυηστικά. 'Απο ενοι όρι­

σμένο στά~ιo έξέλιξης xotL μετ&: ~ αίιτιστικη λεLτουργίot πλYjσLάζεL την ρειχλιστικη κιχL &νotπτύσσεΤΟΙL ~φεξ-ης μιχζί της»

[3].

'Αρκε! μόνο ν&: έγκαταλείΨουμε τΙς γενικες θέσεις γι&: το

πρωτεΤο τ-ηι; &ρχ-ης της ~8oν-ης xotl τ-ης λογικ-ης τόυ όνεΙρου (στον δ1t'νO xotl στην έγρ~γoρCΠJ) &πSνotνΤL στην λεLτουργΙot του πρα.γμα.-

41

ΚΑΤΑ ΤΗΝ ΘΕΩΡΙΑ ΤΟΥ ΡΙΑΟΕΤ

τικοσ μέσιχ στη νόηση κιχL νιΧ έρευν~σoυμε τήν πριχγμιχ't'ικη έξελι­ κτικη πορεΙιχ τΤις νόησης, γιιΧ νιΧ 80σμε 6τι ~ πρωτιχρχική μορφη τ-ης νοητικ-ης 8ριχστηριότητοις εΤ'ιοιι ~ ένεργYj't'Lκ~, πρoικηκ~, προσοινοι­ τολισμένη προς την πριχγμοιτικότητοι σκέψη, ποδ πρέπει νιΧ κοιτοι­

νοηθε! (~ς προσοιρμογη στLς κ~ινoύργιες συ'ιθ~κες κοιL στLς μετοι­ βοιλλόμενες κoιτoιστ~σεις 't'OU περιβωοντος. "Αν 8εχτοσμε 6τι ~ ά,ρχη της ~80ν~ς εΤνοιι πρωτογε'ιής μέσοι στήν νοητική έξέλιξη, τότε μετιχβιΧλλουμε σε ενιχ βιολογικιΧ ιXνεξ~γητo φιχινόμε·,ο τήν γε­

νετικη 8ιιχ8ικιχσΙοι τ~ς κοιινουργιοις Ψυχικ~ς λειτουργΙιχς, ποδ την χοιριχκτηρΙζουμε ώς 8ι~νoιoι

1)

νόηση.

Στήν όντογένεση ~ ίιπόθεση μι~ς πιxρoιισθησιoικ~ς lκιχνοποΙη­ σης ιΧνοιγκων ώς πρωτιxρχικ~ς μoρφ:ιjς τ~ς πoιι8ικ~ς σκέψης σημιχΙ-

• οιγνοηση ., .'" β' 11 f! λέε' νει την 't'ou- ιχοιοιμφισ ητητου γεγον ό τος υΤΙ -υπως Ι ο Bleuler- ~ εόχιχρΙστηση έμφοινΙζετοιι πρωτοι μετιΧ την προιγμοιτική λ~Ψη τρoφ~ς κοιL 6τι το λΙγο μεγοιλότερο ποιι8ί έπΙσης 8εν πρoτιμ~ ενιχ φιχντοιστικο μ~λo ά,πο εΙ/οι προιγμιχηκό.

•Ασφοιλως ό γενετικος βοισικος τόπος τοσ Bleuler 8εν 8Ι8ει τήν τελευτοιΙοι λύση στο έρώτημιχ 't'ων ίιφιστ~μενων συνοιφειων ά,ν~­

μεσοι στήν ΙΧότιστική κιχL στή ρεΙΧλιστικη σκέψη, ά,λλιΧ μας φιχΙνετιχι σε Μο σημε!ιχ

ά,8ιoιμφισβ~τητη. πρωτον στήν ίιπό8ειξη γιιΧ την

σχετικιΧ 6Ψψη 8ημιουργΙοι τ~ς ιxότισηκ~ς λειτουργΙιχς κιχL 8εότερον

,

στην

• ,'"

υποοει ξη,

f! υΤΙ

•• η ιχντι'λη Ψ η

"

γιιχ

τον

,

πρωτιχρχικο

,

χιχριχκτηριχ

τοσ ΙΧότισμοσ εΤνιχι βιολογικιΧ ιXβ~σιμη. Ό

Bleuler

μετΙΧθέτει την 8ημιουργΙoc της ιxότιστικ~ς λειτουρ­

γΙιχς μόλις στην τέτιχρτη φιΧση της νoητικ~ς έξέλιξης, «στην όποΙιχ

οΙ i!I/IIOLet; συν8υιΧζοντιχι, σόμφωνιχ με τLς έμπεφΙες κιχΙ χωρLς ά,πο­ μ~κρυνση ιΧπο τον έξωτερικο κόσμο, σε λογικες λειτουργΙες, σε

' "-

• "

, • 1 το 'β ιωμ έ νο στο otγνωστο, ιχπο το πιχρε λθ'ον σΤυ 1 συμπεροισμιχτιχ ΙΧΠυ

μέλλο\l" έ8ω γΙνετιχι 8υνιχτή 6χι μόνο μιιΧ στ~θμιση 8ιιχφορετικων

έν8εχομένων κι ~ έπιλογη πρ~ξεων, ά,λλιΧ κιχί μιιΧ συνεκτικη σκέ-

Ψη,

-μνημης, ,

• λ ειστικα"l'ό αποκ ΙΧΠσ εικ νες της

"

l'

χωρις συνιχφειιχ μς; τιχ

έν8εχόμενιχ ιχεσθητηριιχ έρεθΙσμιχτιχ κιχί με ά,ν~γκες.

»Μόλις έ8ω μπορε! νιΧ έμφιχνισθε! ή ΙΧότιστικη λειτουργΙοι .• Εδώ μποeεί κανεΙς νά έχει γιά πeώτη φοeά παραστάσεις σvνδεδεμένες με

ζαιηeά αίσθήματα ήδονης, νά σχηματΙζει έπιθυμίες καΙ νά ευχαeιστιέ-

42

rAOL1;,\

ΚΑΙ ΝΟΗΣΗ ΣΤΟ ΠAIΔΙ

ται μέ τη φαμταστικιί τους εκπλιίρωση και νά μετασχηματίζει τομ 'ξ

ε

"

\

., ,

\',

\,

ωτερικο κοσμο στο μυα"ο του, ιι-ε το να μη σκεφτεται

( να, απο,

χωρίζει) το δυσάρεστο και νά συμπληρ(ύνει το εtχάριστο μέ δικές του ε:τινΟ1ίσεις. Ή λε~τoυργίσι τοίί μ~ πρσιγμσιΤLΧOίί

μπορε"; λo~­

OC'I

πον να. εΤνσι~ πρωΤOγενέστερΊj ιΧπο τιι; ιΧποφχει; τ~ι; πρ~γμα.ηκYιι; σκέΦΊjΙ; ΚιΧΙ πρέπε~ να: ιX'/σιπτύσσε,,:ιΧ~ ΠιΧρ&λλΊjλα. μ' α.ίιτ'~νl. Γ~σι,,:ι οσο γί'ιοντιΧΙ πολυπλοκότερσι κσιι πιο OΙOCφOΡOΠO~ΊjμένιΧ ό σΧΊjμXΤΙ­

σμοι; των έννοιων ΚιΧ1- -ή λoγικ~ νόΊjσΊj, τόσο ιΧκριβέστεΡ'η γί'ιετα.ι

ιΧπο τ~ν μια:,ι πλευρα: -ή πρoσιΧρμoγ~ τουι; στ~ν ΠΡιΧγμιΧτικότ-ητιΧ (ΚιΧι έπομένωι; μεγιΧΛUτερ'η -ή ουνιΧτότητιΧ τηι; ιXΠOμ&:φυνσΊjΙ; ιΧπο

\,

~....

θ Ι

ΤΊjν επφροιι του ΣUνιΧισ ΊjμιΧΤOΙ;

)

,

t

....

,\

\

" .. λ

ενω ιΧΠΟ ΤΊj'Ι ιΧΑ Ίj

't:"

\

ιΧυ~σινει στον

'

,Ι~ β ιΧ θ μυ 1 Ίj • oυνιΧΤOΤΊjΤιΧ ~ ι -. θ ι ΙοΙΟ τ'ηι; επφΡΟΊίΙ; συνιΧισ Ίjμ.ιΧηκσι φoρτ~σμε-

'/ων ιΧποτυπωμ&των τοίί ΠιΧρελθόντοι; ΚιΧΙ συνιΧισθΊjμ.ιΧτ~κα: φoρτ~­

σμένων Ιοεων ποδ ιΧφοροίίν το μέλλο'ι. ΟΙ πολυ&ριθμοι 'νOΊjΤLΚOΙ συνουσισμοι ΚιΧθ~στOίίν oυνιΧΤ~ μια:ν ιXτελείωΤΊj ποικιλομορφίιΧ τηι; φιΧνΤιΧσίιΧΙ;, ένω -ή δΠιΧρξΊj ιXμέΤΡΊjτων συνιΧισθΊjμιΧτικα: φορτισμένων ιXνιΧμν~σεων ιΧπο το ΠιΧρελθον ΚιΧι έξ (σου έΠΊjρειΧσμένων ιΧπο το

συνιΧίσθΊjμιΧ ΠιΧΡιΧστ&σεων γ~α: το μέλλον 6:!θοίίν Lσισι στ~ν φιΧ'ΙΤσι­ σίωσΊj, Με τ~ν ιXν&πτυξ~ τουι; γίνοντσιι όξύτερει; οΙ οισιφορει; των Μο τύπων νόΊjσΊjΙ; κιχι σιίιτοι o~σιμoρφώνoν':"σι~ τέλος σε όλOκλΊjρω­ μέ'Ιει; ιΧντιθέσειι;, ποδ ι:.χουν τ~ν ου'lιχτότητσι να: γεννοίί'ι ολο ΚιΧι πε-

,

,

\ "

",

ΙΙλ' β .!! ρισσ ό τερες, ο ο κιχι σο ιχροτερες συγκρουσειι;, κιχι εσιν σε ενιΧ ιχτομο

οΙ

ouo πόλοι οεν κρσιτοίίν περίπου τ~ν 1σορροπίΙΧ, τότε το πρ&γμιχ

κιxτσιλ~γει ε(τε στον όνεφΟΠιΧρμένο, ποδ μόνο συνΟυά.ζει, οεν υπο­ λογίζει πλέον την ΠΡιΧγμιx':"ικόΤΊjΤΙX κιχι οεν μπορε"; πια: "α: ορ&σει, εLτε στον νΊjφιXλιO ιχνθρωπο τ~ς πρσιγμιχτικόΤψιΧς, ποδ έξ ιxtτ(σις τ.:ης ιΧποκλειστικα: πρσιγμσιτικΥις του σκέψΊjς ζε"; μόνο τ~ν κ&θε στιγ­ μ~ κιχι οεν προκσιθορίζει τίποτε. Το οη ομωι;, πσιρ'

01.0'1 σιίιτον τον

ΠιΧρσιλλ'ηλισμο στ~ν φυλoγενετικ~ ιXν&πτυξΊj, -ή ρειΧλισηκ~ σκέψ71 ι φιΧινετιΧΙ

1.

•• ωι; Ίj

πλέ' ον ιΧΊιΧπτυγμ έν" Ίj ΚιΧΙ

~~ ~μιιΧ γενικ,ι ΟΙιΧΤιΧΡιΧΧιι της

Θα το θεωρoόσcιμε λΙΧθεμένο κιχΙ ΙΙχι σόμφωνο με τ-ην πριχγμιχτικ-η

πολuπλοκότητιχ των έξελικτικων 8ιιx8~κιxσιων ιχίιτων "ων Μο τόπων σκέψ7jΙ;, αν τΙς χοφιχκτηρΙσο'.lμε ώι; πιχρ&λλ7jλΙΧ ~ξελισσόμενει; 8ια.8ικιχσΙες.

ΚΑΤΑ ΤΗΝ ΘΕΩΡΙΑ ΤΟΥ

PIAGET

ψυχης θ(γε~ συν~θως πoΛU περ~σσότερo την λε~τoυργίoι του προιγ(1.V::­ τ~κoυ, Ι:χε~ πολλές οιΙτ(ες»

Ό

Bleuler

[3].

θέτε~ το έρώΤYJμοι, πως μ~α: φυλογενετικα:

..όσο

νεαρη λειτουργ(οι δπως ~ OΙύτ~στικη κοιτ6ρθωσε να: έπεκ't"οιθε'i: τ6σο

J'.

, πο λ υ, ωστε

, "Ψ' YJ. οιυ't"ισ't"ικYJ σκε YJ νοι

-

,

.ιι.~ L~ κυρ~oιρχει ,ιΟΥ) σε μεγι.<.ΛΟ τμΊJμoι

των Ψυχ~κων λεΙ't"ουργιων πολλων πoιι~ιων μετα. το ~εύ't"ερο Ι:τος

τ:ηι; ~λικ(oιι; (πoιιχ'/(~Ι, l5νειροι σε έγρ~γOΡσΊ)).

την &πocνΤYJσΊ) σ' οιυτο το έρC:;τημοι 't"oiJ Bleuler την βρίσκου­ με μετοιξυ 1lλλων στο δτ~ ~ &ν&.πτυξΥ) της όμιλΙοιι; ~YJμιουργε'i: [~ιoι(­

τεροι

SUVOLxet; σuνθΎjκει; γ~α: την οιύτιστικη σκέΨΥ) κοιΙ δτι &πο την Bleuler- ~ιευρυνει

&λλΥ) ό οιu't"ισμοι; -δπως ποιροιτηρεί: ό 'ι~ιoς ό

τΙι; ~υνοιτ6't"YJτει; για: την ~σκYJσΊ) τηι; νΟYJτικΎjς lκοιν6τητοις. ΣτΙι; φοιν-

,

'

,

•

6

'

'~"!: ~ συνουοιστΙΚΥ) ~ τοισιει; το\) το ΠΟΙΙοι οιυ"οινει 't"'jV του ικοιν τητοι το ,,~ ΙΟΙΟ

κοιλα: δπωι; κοιΙ την σωμoιτ~κ~ του έπι~εξι6τητoι στα: xtvYJTιXcX ποιι,~ χνιοιοι.

« "Ο τοιν

' "YJ"jV -l

Ποι Ιζ' ε~ τον στροιτιωτη

-,

ι μYJΤ έ' ροι οισκει oιπoιρα~-

τητοι νΟYJτικα: κοιΙ σuνοιισθYJμοιτικα: σuμπλέγμoιτoι μέ τον t~Lo τρ6πο ποι'., το γoιτcX.κι ποιίζοντοιι; προετοιμocζετοι~ γ~α: το πιά.σιμο ζωντοινων ζώων»

[3].

"Αν δμως το έρώτημοι γ~α: την γε',ετικη φύσΊ) τηι; οιύτιστικηι; λειτουργίοιι; έρμηνευθε! Ι:τσ~, τ6τε -η 'ιω &ντΙληψΥ) για: την φόσΊ) OΙU­

τη κ&.νει &ποιροιΙτητη κοιΙ μια: &νοιθεώΡYJσΊ) &νοιφορικα: με τα: λε~-

-

'I~' τουργικοι κoι~ ooμ~κoι στοιχειοι της.

'Α'" πο οιυτην

~l(Ψ 't"'jV υ.ΠΟ YJ

τ ε~ΊOΙΙ

σYJμοιντικο το πρ6βλYJμοι της μη συνει8ητ6τητιχς τηι; οιu't"ιστικης σκέψYJς.

«. Η

OΙύτ~στικη σκέΨη ε!νοιι &σuνεΙ~YJΤYJ»

- &πο οιύτον τον Freud δσο κοιΙ. ό Piaget. Ή έγωκεν't"ρικη Piaget ποιρ6μοιοι l5x~ έντελωι; σ\)νει~YJτη, κοιΙ

όρ~σμo ξεκινουν τ6σο ό σκέψΥ) ε!νοιι κοιτα: τον

&πο οιυτην την ~πoΨη κοι't"οιλοιμβ&.νει μ~ocν έν~ι&.μεσY) θέσ'Υ) &ν&.μεσοι στον σ\)νε~8YJΤΟ συλλoγ~σμo των έν'ηλΙκων κοιΙ στην &σuνεΙ~ΊJΤy) ένέργε~oι τοίί όνεΙρο\).

«' Αφοίί

το πoι~~Ι σκέφτετoι~ γ~α: τον έαuτ6 του», λέει ό

Piaget,

«~εν Ι:χει την &ν&.γκη της σuνει8ητοποΙηO'Yjς τοίί μηχοινισμοίί του

είρμοσ των σκέΨεών το\)>>

[2].

'Αποφεύγει

βέβoι~oι την Ι:κφΡΟΙσΊ)

«&σuνεΙ8ητoς εΙρμος σκέΨεων» κοιΙ ύπoθέτε~ δτι στη σκέψΥ) τοσ

πoι~8ιoσ προεξocρχε~ -η λoγ~κη της πρocξης, ιlλλα:

15xt &Κ6μΥ)

-η λoγ~κη

της σκέ~YIς. «τα: περ~σσ6τερoι φoι~ν6μενoι της πoι~8ικΎjι; λoγ~κΎjι;»,

rAΩΣΣA ΚλΙ ΝΟΗΣΗ ΣΤΟ ΠΑ1ΔI

λέει δ

Piaget, ,-

<<μ'ποροuν νιΧ OCVOΙleOUV σ' οιυτες

-

-

\

κοινές οιίτΙες. οι

-rl.c;;

\

\

Ιζ λ "Ι β Ι έ ρι ες OΙUΠjc;; της OγΙΚΎjς Κοιι τοι οιιτιοι της ρισκοντοιι στον γωκεν-

\

\

7

ι ιψ ~ 'λ ι ,\ ΤΡΙΚυ χotροικτηροι της σΥ.ε' ης σε ΠΟΙΙοΙΟΙ η ικιοις οιπο

1

1!

t;ως

8'ετων

κοιl. στη μ~ σU'Jει8Ύjτότητοι ποδ ποιρά,γει οιίιτος δ έγωκε'/τρισμός». 'Epeuvίi 8ιεξo8~κx τ~ν έλxττωμoιτικ~ ΙΚΟΙ',ότητοι του ποιι8ιου γιιΧ ένOOσκόπ-ησΎj 'ι

στωνει

XXL τ

"

οτι eLVOΙL

τ1.ς 8uσκολΙες τ~ς σuνει8Ύjτr,ς γνώσΎjς Κot/' 8ιotΠΙλθ

ot

ι

,~~

εμενΎj

Ύj

ι

",

οιοιοομενη

ΟΙΠΟ\fΎj,

Ι

σuμφωνοι

\

με

\

ΤΎjν

όποίοι οΙ OCνθρωποι ποδ σκέπτοντοιι έγωκε'/τρικά: θdι κοιτοινοοuσοιν χotλό,,:,εροι τοδς έotUΤOός τοuς OCπ' δ,τι OCλλοι κοι1. δη ό έγωκε·ι,,:,ρισμος

δ8ήγησε στ~ν όρθ~ otίιΤOπotpotτηpησΎj. «Ή εννοιot τοϊ) οιίι,,:,ισμοϊ) στην ψUΧΟΙνά,λUσ'Yj», λέει, «ρίχνει κοιθοιρο φως σ,,;,ο 8τι ~ oc8UVOΙfLLOΙ \ , θ \ Ι, Ι \ δ .. ι, •~ Ι \ νοι οινοικοινω ει μιοι σxe\fΊI σuνεποιγετοιι μιοιν ρισι-νΎj OΙOUvotfLLOΙ νοι γνωσθεί:» 'Ε

[2]. ,.

ι

1

~

-

πομενως Ο εγωκ!:ντρισμυς

-

τοΙ) ποιιοιοΙ) ΣUμ

β

Νγ :x.oL",eL

\

με

,

κοι-

ποιοι ελλειψη σ~'νει8ητότητoις, ποδ μέ τη σεφά, της θιΧ μποροίίσε νιΧ έξΎjγήσει δρισμέ'Ιot γνωρΙσμοιτοι της ποιι8ικΤις λoγικ~ς. ΟΙ πεφοιμοι­ τLκές

EpeUvec;;

του

Piaget πά,νω

στο πρόβλημοι της Ικοιν6τητοις των

~ \. , l'~ ποιιοιων γιοι οιuτοπotΡΟΙΤ'ηΡ'ησ'Yj τον

OOYjyouv

' -

\. β β ι στην επι ε :χ ωσ'Yj OΙUΤΗς

της υπόθεσΎjς.

r \ \

ιot την

•

-

οιuτιστικ"l)ς 'λ)'

σ'J

,ηΥη

,ιβ οικρι ειοι

\

"~έ l' Ι~ 'η Ιο οι γιοι Τυν oισuνειo'ηΤO

\ .εγωΚ::'ΙΤΡΙΚΥις -

κοιι

τοΙ)

t lage,

Ρ'

σκ έψ ης

\, γιοιτι σuμφωνοι

"

οινοιγετοιι

\ \ με τον

, -

χοιροικτηροι της

\

σΤ'ην

~,

οΙΚΟ τοι)

β

θ εμε λ ΙΟΙΧ'η \

\,

1 οισιχο ορισμυ

~ έγωy.εν.pικ~ σκέψ'1) εΤνοιι μιιΧ μoρφ~ σκέψ'1)ς ποί; 8έν τr,ς εΤνοιι ΣUνει8'1)':'o1. οΙ σι<οπο1. κοι/. οΙ υποχρεώσεις της κot1. ίκotνοποιεί:

1.' \ ΟΙUΤ'1)

Ι~ , 'Ω ι νεΙOΎjτες ροπες. στοσο κot

'ι! Ψ Ύj ~πo

'1)

\ \

OCaU-

~ ~, γιοι την μ.ι σuvειο'1)ΤΟ-

τηροι Πις OΙίιτισ":τκΎjς σ-ι<έΨ'1)ς εχει κλονισθεί:

OCr.O νεό,,:,ερες ερεuvες. Freud», λέει δ Bleuler, «βρΙσκετοιι ~ otU':'La't'LX~ σΥ.έΥ'1) σε τόσο σ,,:,εν"η σχέσ'1) με 't'O UitoauveL8'1)TO, l::ιστε γιιΧ τον oc8oι~ eUAOXOΙ 8ΙOΙπl.έ-ιtOντOΙΙ οΙ 8uo εννοιες» [3]. Ό Bleuler φθά,νει ώστόσο στο aufLTCtpoιafLoι 8τι πρέπει κοινε/.ς νιΧ 8ιοικρΙνει κοιθοιριΧ οιυτές τΙς Μο εννοιες. «' Η οιu't'ιστικ~ σ"έψη «Στον

μπορε!: κοιτ' ocρχ~ν νιΧ εΤνοιι έξ 'ισοΙ) σuνει8'1)τη ί5πως κοι1. μ~ σuνει­ οητη», γρά,φει κοι/. 8εΙχνει με ενοι σuγκεκριμένο ποιρά,οειγμοι, πως

μπορεί: ~ OΙίιτιστικ~ σ",.έψη νιΧ πά,ρει οιυτές τΙς Μο οιοιφορετικες μορφές

[3].

45

ΚΑΤΑ ΤΗΝ ΘΕΩΡΙΑ ΤΟΥ ΡΙΑΟΕΤ

Τέλος, ~ τελευτιχ(ιχ Ι8έIχ, 8τι 8'Υ)λ. ~ lΧότιστικη σκέψ'Υ) κlΧ! ~ ~γωκεντρικ~ της μoρφ~ 8εν κιχτευθόvοντιχι προς την πριχγμιχτικό­

Τ'Υ)ΤΙΧ, εχει ~ΠΙσ'Y)ς κλονισθεί ιΧπο νεότερες ερευνες. ι Το

,,~ εοιχφος

" οπου

~ λ ευει ι οου

" 'Υ)

.). ιχυτιστικ,ι

'ψ 'Υ), σκε

«' Ανocλογιχ

'β ΡLσκουμε, ι Τ'Υ)ν

με , ως

προς τον βlΧθμο ιΧπόκλισYjς ιΧπο την πριχγμιχτικότητιχ, σε Μο 8ιιχ­

φορετικες μορφές, πο,) 8εν 8ιlχχωρ(ζοντlχι εu8ιocκριτιχ μετιχξύ τους, ιΧλλ&: στην τυπικ~ τους μορφη πιχρουσιocζουν πρlXγμlXτLκα: μεγάλες

8ιlχφορές»

[3].

Ή μια: μορφη 8ιlχκρ(νε-:-lχι ιΧπο την &λλ'Υ) χιίρΥ) στην

μεγιχλύτερ'Υ) η μικρ6τερ'Υ) πρoσέyyισYj προς την πριχγμιχτικότητιχ.

«'Ο lΧότισμος το13 ξύπνιου φυσιολογικο13 ιΧνθρώπου σuν8έετIXι με την πριχγμιχτικότητιχ κιχι λειτουργεί σχε80ν μόνον με φυσιολογικα: σχYjμlχτισμένες κlχΙ στlΧθερές εννοιες».

Θα: θέλlχμε λ(γο να: προτρέξουμε κιχΙ να: πο13με δτι ιχότο Ισχύει Ι8ιlχ(τερlχ για: το πιχι8Ι Ή lXότιστικ~ του σκέψ'Υ) εΤνlχι στεν6τιχτιχ

συν8ε8εμένΥ) με την πριχγμιχτικ6τητιχ κιχΙ λειτουργεί σχε8όν ιΧπο-

""

"με rl , περι β~">"> J!. '" κ λ ειστικιχ ο,ΤΙ το
&λλ'Υ) μορφη της ιχuτισ't"ικ"ijς σκέψYjς, πο,) έκφριίζετιχι στο i>veιpo, μπορεί να: σκιχρώσει ιΧπόλυτους πlχρlΧλογισμοuς ~ξ IχΙτ(ιχς της ιΧπο­ κoπ"ijς

'rYjc;

ιΧπο την πριχγμιχτικότητιχ. 'Ακριβώς γι' ιχότο εΤνlχι το

i>veιpo κlχΙ ~ ιΧσθένειlχ 6,τι εΤνιχι, 8Yjλo i>veιpo κlχΙ ιΧσθένειlχ, έπει8η πιχριχμορφώνουν την πρlχγμlχτικ6τητlχ.

Βλέπουμε λοιπον δτι ~ lΧότιστικη σκέψ'Υ) ιΧπο γενετικ"ijς, 80μι­

x"ijc;

κιχΙ λειτουργικ"ijς πλευρας 8ΕV ιΧποτελεί το πρωτιχρχικο στιί8ιο,

στο όποίο στηρ(ζοντιχι δλες οΙ υπ6λοιπες μορφες

","ijc;

νδYjσYjς. Συ­

νεπώς χρειιίζετιχι ιΧνlΧθεώρΎ)σ'Υ) κlχΙ ~ ιΧντ(λ'Υ)ψ'Υ) δτι ό ~γωκεντρισμoς της πlχι8ικ"ijς σκέψ'Υ)ς ιΧποτελεί:

lvlX

μετlΧβlΧτικο στoc8ιο ιΧνιίμεσlχ σ'

ιχότην την πρωτιχρχικη κόριιχ μορφη κιχι στΙς ιΧνώτερες μορφές

'r"ijc;

νό'Y)σYjς.

3. Ή Ι8έιχ τοίί πιχι8ικοίί έγωκεντρισμοίί εΤνιχι στην θεωρ(ιχ τοίί

ΙVιx κομβικό σYjμε"Lο, 6που συγκλ(νουν l5λΙΧ τα: ν~μlXτlX. 'Ο

Piaget Piaget

ιΧνιίγΕΙ δλlΧ τα: Υνωρ(σμιχτιχ της λογικ"ij~ το\) πιχι8ιοίί σέ μια:ν ιχΙτ(ιχ

r ΛΩΣΣΑ

ΚΑΙ ΚΟΗΣΗ ΣΤΟ ΠAlΔI

κ:-ι.~ κ:-ι."::-ι.U',,.ε';:Χ.~ε~ ε,,:σ~ ιX~~ 7fι'I ιΧU'~'J~ε-:-fι 7fjI; 7':on6':"fj"::X ε,ιιχ i)Ψ"fj-

,

μεΊΟ

,.

..ι.

;:;:X~',oι-·/ωΊ •

C'Jμ~/,εγμ:χ

..

\

t

,

ι

, ..

,. ~, , •'Ι'·· , ι:ιι,~ι; I,O~7':O'J γ.ι,o'/ισ,:,ε~ σ.U71j ,.,.. \ , Κ~~ r.ι1.0 ':0 ,,~κoδoμYιμα.

β'"

':\Ι

!J.εJ.~,"Κ:fj tJ:,;'":~/:r,'i'lj) (lμ?~σ ''ι'':"ε~,,:,:χ~

σ(~ε,:,:ι.~

c,:,'I.',

•

Ί)

θ β

\

ϊ:Cι!)

ε-

χ-

ε""o~σ. ':'0::; ~σ.ι~ικo::; έγωγ.ε",:,ρισμ,o~,

Ή ά.ξ~'J~~ιr:[:ι: α'~7,ι; 77,ι; θεμλΙΖΚΥ,ι; ίοέΖΙ; ϊ.Fέr.ει '/ιΧ έΙ.εΥι.θεϊ: με β:Χ.'7'1j ":'~ έ;.L:-:ε~ρ~κ~ '~λ~κ6 7fjς. Έοώ .~ θ'εωr-Ίj":'ΙΚ;~ κριτικ~ πρέ~ει

,,7. :-:ΧΡΙΧΖωΡ+Ιl1ει 7fι', θέσ1J 7fjC; σ7fι', :-:εφαμ:ι:,:,~κ+Ι. ΘιΧ προσr.ιχθ+ισο';­ με '17. έξ'fj'ΓJjσωμε ':'lς Ιόέει; τo~ Piaget καL "ιΧ (.;-(σο';μ ~σo '"ο i)u-

,

, ) q' ~ Ι;Ι' , . έ' ,,~ 11 ',α,,:,ο', ΧΚΡ~r"εlj,:,εFΧ ~O') ιJ/.ε~ε~ Ο σuT(ΡΙX'( οιι; Ο ιοιοι; '"ο t;r-εισμ,σ.

~

't"fjI;

ίοέ:ι:ι; ':'0'.) ;.ιέσχ σ,:,7. "(ε'(ο',6,:,χ,

~I~7. θεμελ[ωσ-'ι 77,ς θεωρίΧι;

εΤ,/οιι .~ ϊ.r-ώ71j

,:,o:j Piaget

,"ou

ε;;ε'.)·,χ γ~7. ':'1Ι; γλωσσ~κες λε~,:,o'ηγίει; σ-:ο πιχιΟί. Έi)ώ κιχ,,:,σ.ί:Jjγει

σ,,:,~ i-::r.ι,,:,έί.ει:;μΖ ~~~ μ-;-:f,ιρεt ΚΧ'/εΙς '/tx aΙCΙLρέσεL ;;λες ":"1ς σ1JζYJ":""~σεις '" \ .... , .,.... \, \ \ , σε 0';0 ομχοει;, 7/j'J εγωγ.ε'J':'ΡΙΚΊj κιχι -:'1j'J κοιν(ιηικο-

-

-

-:ω', ϊ.XΙO~(ι)·,

ϊ.οΙ·fj !Jk/fj, Ή έγωκε'I-:;-~κ'~ γλΙ;)l1σχ i)ισ.κρ(νεΤΙΧL

,

ϊ.Ρ'.J~σ.Ί'";ω'l

«A'J-:-!j

,

μεσω

-.. '";'r,c;

, l.ε~'";o';ργι:ι:ι;

.~ γλώσσχ)), λέει ~

'";~'I

xoc-:cl

Piaget

':"fjC;.

Piaget,

«εΤ,Iσ.ι ά.πο Πι μιιΧ έγωκεν­

,:,;;ικ'f" έ:-:ειο'lj ":'~ :-:χιοL μωΥ.ει μ6'/ο μ,ε το'ι έσ.uτό

ά.πΟ την σ.λλYj

-:ou,

~μωι; Ιό~x(,,:,ερoι έϊ.ε~ό'fι οε-ι :-:;;Οσ7:χθεϊ: ν~ θέσει -:~J'I έσ.u-:ό τω σ-:ο

έ~(ϊ.εόo

'";(J::;

G"J'I(Jμιi.'fj77,

Δε-ι t-ιi)ΟΙιΥ:.έρε,:,ιχι

':'01.1» [1],

&'1

xιXr.OLOt; '"ο

ά.κ,,'~ε~, οε-ι r.ερψ.έ-/ει κxμμ~ιX ιXr.ιX'I'"YJσ1J κοιΙ i)εν εχει την έπιθuμ,Ιοι "

,

\

..,

."

,

\

_,

ι

'1'1. ε7':'fjρεσ.σει -:0'1 G"J'JOμoL/,Ίj71j "ι πr-ιχγμ,Χ-:LΚΟΙ νιχ ΤΟ'.) ιχνιχκοινωσει

i'.i-:L. EΤ-,ιx~ ε'ισ.ς {lO'/bi.r:.yOc, ;ΤΟ') θιιμΙζει το'l μ,Ο'.6λογο τοσ i)pιXμoιx­ ,,:,ος, ':'O~ {,7;'-LO'J ';' ','JIjLOΙ μ,ϊ.ορεϊ: 'I~ έκψρΙΧσθεϊ: με ΤΟ'Ι τΙΙπο: «Το πιχι­ ό;' iJ-Li.ιfεt

iJ-E:

τ(;·ι έχ,)τι) το';, σ~'1

θ':Νε,:,<Χι σε κσ.'IέοIΧΊ»

. ,r.ριχς,εις >'

":'~ι;

-:ω

,

με

[1].

'Jcl

σκεψτ6τοιν i)\}VΙXTιX. Δεν ά.πε\}­

Έ'ιώ ά.ΠΙΧ(J/.ολεϊ:τ<Χι, το πιχι8Ι σuvoi)EuEL .,1.'./.

μ-εμ-ο'lωι..u:;Ίει;

«γί,ωσσικ;fι μo')σ~κ~ σU'/οοεΙ<Χ» Πιι; πιχιi)ικΊjι;

?oρo:-:oιε~ δ

, , ':'1j" ,

ιxr.o

Piaget,

',>,

εκ'Pρ~σειι; κ<χι ~xr-L

β-

ως

.,

ιxUTyj

i)ριχστηριότητιχι;

,

τη

i)L
..

μ,ε ':'0'1 χιχρ<Χκτηρισμ,ο «έγωκεντρικ~ γλώσσοι)),

..

... '

/..... ~' ~. / κοι,,(ιJ'Jικοr.ΟΙ''ιι-'Yj r.ΙXLOLXΊj γ,.ωσσιχ, τηι; ΟΠΟιΙΧΙ; Ίj λειτοuρ-

γ((1. εΤΊΙX~ έ'Ι-:εί.&ι; aΙ!Χ90r-ετικ~. 'Εi)ώ το πιχιi)ι ά.ντΙΧλλιχσσει πριχγμ,σ.­

TLi'.i

σ-/.έ·~ειι; μ,ε -:ο.:ιι; &λJ.O\}Ι;, πιχριχκιχλεΤ, προστιχζει, ά.πεr.λεϊ:, ιXvιx­

ΚrJινώνει, ά.σκεϊ: Στον

XPLTLx1j

Piaget

κοιΙ θέτει έρωτησειι;.

δφεΕλετιχι ~ μεγιXJ.Ίj σuμ,βολή δη προσ8ι6ρισε

έπιχκριβώς, περιέγροιψε, '~πoMγισε κιχι πιχριχκ.ολοόθ·φε την έξέ-

ΚΑΤΑ ΤΗΝ ΘΕΩΡΙΑ ΤΟΥ

PIAGET

λιξη τΎjς έγωκεντρικΊjς γλώσσα.ς του πα.ι8ιου. Ό Piaget βλέπει τώ­ ρα. στο γεγονός, !Sτι το πα.ι81. μιλίi έγωκεντρικOC, την όfμεση ιΧπό8ει­

ξη του έγωκεντρισμου τΎjς πα.ι8ικΎjς σκέψης. οι ίιπολογισμο( του εΤχα.ν ιΧπο8εΙξει, !Sτι δ

συντελεστ~ς της έγωκεντρικΎjς γλώσσας

σ'τ~ν πρώLμη ~λικ(oc είνα.ι έξα.φετικΟι μεγιΧλος. ΠOCνω ιΧπο το μισο f)λων των έκδηλώσεων πα.ι8ιων σε ~λικ(α. ιΧπο

6 &ς 7 χρονων έ!χει

έγωκεντρικο χα.ρα.κτήρα.. «''Αν κOCποιος ίιποθέσει», λέει δ

Piaget, «f)τι ol τρε~ς 8ια.τυ­

πωμένες ιΧπο έμίiς κα.τηγορΙες της γλώσσα.ς του πα.ι8ιοίί (έπα.νOC­

ληψ-η, μονόλογος, συλλογικος μονόλογος) είνα.ι έγωκεντρικές, τότε εΤνα.ι κα.Ι ~ σκέψ-η ένος πocι8ιου

61/2

χρονων, δτocν έκφρα.σθε~ σε

λέξεις, σε OCνα.λογ(α. 44 με 47 τo~ς έκα.τΟ έγωκεντρικη» [1]. Αότος δ ιΧριθμος τoπoθετε~τocι σημα.ντικΟι Ψηλότερα. δτα.ν πρόΚειτα.ι γιΟι πα.ι8ιΟι νεα.ρότερ-ης ~λικ(α.ς κα.Ι έπΙσης γιΟι έξOCχρονα. ~ έπτOCχρονα. ~

ι

πα.ιοια..

<Η

..

'ψ

οι.... υ

, - -,

ωση α.υτου του α.ρι

θ

-,

Ιλ

,.Ι

"

μου οφε, ετα.ι στο οτι -οπως

ιΧπέ8ειξα.ν περα.ιτέρω έ!ρευνες- δχι μόνο στ~ν έγωκεντρικη, ιΧλλΟι

κα.Ι στ~ν κοινωνικοποι-ημέν-η γλ6)σσα. του πα.ι8ιου γ(νετιχι πρό8-ηλ-η

μιΟι έγωκεντρικ~ σκέψ-η. ΚιχτΟι τον

Piaget μπoρε~ νΟι πεΤ κα.νεΙς ιΧΠλοποιώντα.ς, f)TL δ

ένηλικος σκέφτετα.ι κοινωνικοποι-ημένα. ιΧκόμ-η κι f)τα.ν είνα.ι μόνος του, το πα.ι8Ι κOCτω των 7 χρόνων ιΧντιθετιχ σκέφτετα.ι κα.Ι μιλίi έγωκε\ιτρικΟι &Κόμη κι f)τα.ν είνα.ι με κόσμο. ""Αν κα.νεΙς προσθέσει σ' α.ότό, f)η το πα.ι8Ι, έκτος ιΧπο τΙς έκφΡιΧσμένες σε λέξεις, έ!χει

ιΧκόμ-η πολλες ιχνέκφρα.στες έγωκεντρικες σκέψειι;, τότε γΙ\ετα.ι σιχ­ φες f)τι δ σuντελεστ~ς της έγωκεντρικΎjι; σκέψ-ης ίιπερβιχΙ\ιει κα.τΟι πολ,) α.ότΟν της έγωκεντρικΎjς γλώσσιχι;.

Στ~ν έ!κθεση του γιΟι τον προσ8ιορισμο του έγωκεντρικου χιχ­ ρocκτηριχ της πιxι8ικΎjς σκέψ-ης δ Piaget γρOCφει: «' ΑρχικOC, f)τα.ν

κocτα.γρOCφocμε περ(που γιΟι ~να. fLoήvoc την γλώσσoc μερικων τuχιx~ιx έπιλεγμένων πιχι8ιων στο σόνολό τ-ης, πιχριχτηρησα.με f)TL &κόμ-η στ~ν ~λ~κΙα. ιΧπο 5 &ι; 7 χρόνων 44 με 47 τοΤς έκιχτο ιχπο f)σoc λέει

α.όθόρμ-ητα. το πα.ι8Ι πα.ρocμέ"ει έγωκεντρικό, πα.ρ' f)λο ποδ α.ότΟι τΟι πιχι8ιΟι μποροuσocν νΟι 80υλέψουν, νΟι πoc(ξουν κα.Ι νΟι μιλ-ήσουν ιΧκρι­ βως f)πως το έπιθυμουσιχν. Σε ~λικ(ιx ιΧπο 3 &ι; 5 χρόνων 8ιιxπιστώ~ σocμε 54 &ς

60

τοΤι; έκα.τΟ έγωκεντρικη γλώσσoc. Ή λειτουργ(α.

48

r λΩΣΣΑ

ΚΑΙ ΝΟΗΣΗ ΣΤΟ ΠΑΙΔΙ

α,'γ;.'Ι;ς τt;ς έγωκεν":"ρ~κYις γλι])σσι:ι.ς συ'ιίσταται στο νά. ρυθμίζει την

σκέ'~'f) -:-0') η -:-·η,ι &-:-oμικ'~ του δρι:ι.στηριόΤf)Τι:ι.. Σ' αυτες τις γλωσσι­ κες έκ'.;:.ά.νσεις μέ'lει κά:n &πο εκείν"t) τ~ν συ'loδευτικ~ κραυγ~ μισ.ς πρά.ξ·ης, τ-ην όποίΖ {ιπε',θυμίζει ό

στη,ι μελέΤf) τοι) για τ~

J anet

γλι])σσα ... ΑVτος ό zαρακτ~ρ!Χς, πο,) προσιδιιΧζει σε σ"t)μι:ι.νηκo -:-μΥιμα: τt;ς τ:αιδικΥις γλι])σσα:ς, μαρτυρεΊ: ε'lαν όρισμένο εγωκεντρισμο

-:-:ΙΙς r6~zc; -:-Υις σ-;,.έ'~·f)ς, πολ') περισσότερο ποu το παιδί, εκτος &πο -:-ις λέξεις με -:-ις όποί:ες δί'ιει ρuθμο στ~'1 δραστηριόΤ1jΤά.

,

για:

,

"

-:-0'1

yε~ς.

,

,

εCΙ.υ-:-o του α'ιαμφισ β' 'ηΤ'f)τα πο λ

\

Κ" ι:ι.ι C1,')-:-ες

οιf

'Ι σ-/.ε';ιεις

Τ ε~'I()(ι

'θ μες uotpt Ι

'λ ογ1jτες ανομο

Ι

'ou, κρατσ. -

'λ ογ'f)τες σκ έ ανομο 'βακρι ως

"

γιατι

το

τ:α:ιοι οε,ι διαθέ-:-ει τά. μέσα: γι' αυτό' αυτά. τά. μέσα &ναπτόσσονται κι:ι.τ' &pZ'fι'l κά.τω &πο τ,η,ι επιρρo~ σΤΡΟιΥΥις με (ί./),O'Jς και

"r'fjc;

"r'fjc;

&ναγκαιότητας τ'ljς σuνανα­

κατανό"t)σ"t)ς

,'ljc; σκ,οπισ.ς τους» [2].

Ό σ1)ντελεστ,ης της εγωγ.εντρικης σκέψ'f)ς εΤναι συνεπως κατά.

-:-0'1 Pjaget σ-ημα'ι,:,ικα μεγαλ,jτεΡος &πο αυτον της εγωκε'ιτρικ:ης γλώσσι:ι.ς. • Η εγωκε,/-:-ρικ,η γλώσσα του παιaιου εΤναι ε'ια βασικο έΠΙΖείΡ·'ιμι:ι., σΤf)ριγμένο σε δεδομένα, στο δποΊ:ο σΤ"t)ρίζεται -ή 5X"t) σω,λ'f)'~'f) τo~ παιaικo~ εγωκεντρισμo~. ' Ανακεφαλαιώνοντας τ~ν ΠΡι])Τf) τοι) ερευνα ό

Piaget

θέτει το ερώτημα: «τι σuμπέρασμα

μπορεί: να βγεί: βά.σει σ.υτ'ljς της ερευνας; Όλοφά.νερα, δτι παιΟιά. ·~λLκί(J.ς άπο

6

μέΖΡΙ

7 Ζρό'ιων σκέφτονται εγωlGεντρικότερα άπ'

δ,τι οΙ εν+ιλικοι και δη &νακοινώνοuν τις νο"t)τικές τους προσπά.θειες με,:,αξ,; τους λιγότερο &π' δ,τι εμεΊ:ς»

[1].

Γιά. να εξ"t)γfισει το φαι­

νόμε'!ο ι:ι.vτο δ

Piaget άνσ.φέρει Μο λόγους: «πρωτον, σε 7 &ς 8 χρόνων δεν {ιπιΧρχει μόνιμα άναπτυγμέ'I"t)

παιδια

κά.τω άπο

κοινω­

νιΧ'η ζω'~, και οεότερον -ή πραγματικά. κoινωνικ~ γλώσσα του παι­

οιου, a"t)λo -ή ΧΡ"t)σιμοποιοuμεν"t) γλώσσα στ~ν κύρια οραστηρι6τητα του παιοιου -στο παιχνίοι-, εΤναι έξ !σου δμιλΙα με χειρονομίες, κινfισεις καΙ μιμικ~ (\πως καΙ με λέξεις». «Στ,ην πραγματικότητα», λέει παρακάτω, «τά. παιaιά. κάτω

&πο 7 &ς

8

χρόνων οεν εχουν κoινωνικ~ ζω~ με τ~ν κυριολεκτική

της σ"t)μασΙα»

[1].

Σόμφωνα με παρατηρήσεtς σε ~να παιοικο

topu-

μα της Γενεύ"t)ς -ή &vάoγx"t) γιά. συνεργασία έμφα"Ιζεται μόλις σε έπτά.χρονα εως όκτιΧχρονα παιaιά.

« Κ ατα,

crU'! έ πεια

ι λέ ει, <ωτι 1! ' βπιστευουμε», ακρι ως σ

,

"

,

IΧU'r"t) την

~9

ΚΑΤΑ ΤΗΝ ΘΕΩΡΙΑ ΤΟΥ ΡΙΑΟΕΤ 'λ ι 'Υ) LXLOΙ

J.

χσ.νουν

~ τ/ιν

ι σημοισLΟΙ

τους

OL,

,

"

εγωκε\ΤΡLκες

«'Άν ιΧπο 'ι"~ν &'λλΊJ ~ γλώσσοι τοϊί ΠΟΙL8LΟU στα:

'!ο λ ι εκoΊJ ωσεLς».

χρό'/LΟΙ του

61/2

et'/OΙL τόσο λίγο ΚΟLνω'ΙLΚΟΠΟLΊJμένΊJ κοιΙ οΙ έγωκε TpLxec; μορφές ποιίζουν σ' oιίιτ~ν τόσο κοιθΟΡLστLΚΟ ρόλο σέ oύYΚpLσY)

με τ~ν πλΊJ­

ΡOφόΡΊJση, τον 8LιXλOYO κλπ., ό λόγος etνOΙL δΤL ~ γλώσσοι τοϊί ΠΟΙL-

8LOU στην προιγμΟΙΤLκότητοι πεΡLέχεL 800 έ'Ιτελως 8LOΙipOpeTLxec; ποι' " λ~ .1.' ι ι ~ ροι λλ οιγ έ ς, μLΟΙ που οιποτε ELTOΙL σ.ΠΟ χεφo\"oμ~ες, XL' ΊJσεLς, μLμLΚ/ι Κ.Ο.Κ. κοιΙ σu',08εύεL την λέξΊJ, κοιΙ μάλLστοι τ~ν ιΧ\τLκοιθLστoc έντε­ λως, κοιΙ μLα: 8εύτεΡΊJ, πού ιΧποτελεϊ:ΤΟΙL ιΧποκλεLσΤLκα: ιΧπο λέξεLς»

[1]. BιXaeL οιίιτης τ~ς έ!ρευνοιί; κοιΙ τοϊί γεγονότος, gTL ~ έγωκενΤΡL­ . κ~ γλώσσοι ξεπερ- LέΤΟΙL σε πρώψ'Υ) ΠΟΙL8Lκη ~λLκΕQ(, οΙκ080μεϊ: τώροι

ό

Piaget

τ~ν υπόθεση έργοισΙοις, δΤL ~ έγωκε',ΤΡLΚ~ σκέψΊJ τοϊί ΠΟΙL-

8LOU μπορεϊ: να: θεωΡΊJθεϊ: ώς μεΤOΙβOΙτLΚO aTιX8LO ιΧ',άμεσοι στ~ν οιίι, , , λ ' ,έψ 'rLaTLXΊJ XOΙL σΤΊJν ρεοι LσTLXΊJ μορφ'Υ) της σκ ΊJς. Ι' ι " ~~, ι Γ LOΙ νοι κoιτoινOΊJσoυμε ΤΊJν εσωτεΡLΚ/ι οομ'Υ) του συσΤΊJμoιτoς

τοϊί

Piaget,

πρέπεL να: λΊJφθεϊ: υπ' oψΊJ το γεγονός, lSTL ό

κ080μεϊ: τη'l κύΡLΟΙ υπόθεση έργοισΕοις του πάνω στ~'1

Piaget otέ!ρευ·/οι της

έγωκε:νΤΡLκ~ς γλώσσοις τοϊί ΠΟΙL8LΟU. Αίιτο 8εν υποιγορεύεΤΟΙL ιΧπο

TExνLxec; στοιθμίσεLς axeTLXιX με τ~ν τοιξLνόμ'Υ)ση τοϊί υλLΚΟU Υι την σεφα: τ~ς ποιρουσίοισης, ιΧλλα: ιΧπο τ~ν έσωτεΡLΚ~ λογLΚ~ ολου τοϊί

'"

ι "Ι β Ιζ συσΤΊJμoιτoς, ΊJ ΟΠΟLΟΙ OΙaL eTOΙL σΤΊJν οιμεση

,

~ συ\,οεσΊ)

-

ι του γεγονο-

τος τ~ς έγωκενΤΡLκ~ς γλώσσοις στ~ν ΠΟΙL8LΚ~ ~λLκΕοι κοιΙ στην υπό­ θεση τοϊί

Piaget

YLιX τ~ν φύσΊJ τοϊί ΠΟΙL8LΚΟU έγωκε'JΤΡLσμοU.

ΠρέπεL &'ροι, ΟΙν θέλουμε να: ό8'Y)γΊJθoϊϊμε στη βάση της θεωρΕοις, να: έξετάσουμε τΙς έμπράγμοιτες προUποθέσεLς της κοιΙ τ~ν θεωρΕοι τ~ς έγωκενΤΡLκ~ς σκέψΊJς τοϊί ΠΟΙL8LΟU. ΠρέπεL \α: μελετησουμε το προκεΕμε·.ο ξεχωΡLστο πρόβλημοι ξεΚLνώντοις μόνο ιΧπο τα: 8ε80μένοι πού ιΧποτελοϊϊν την βάση OΙίιτ~ς τ~ς φLλοσοφΕοις κοιΙ ιΧπό τη·ι t8LOΙE­ τερη σημοισΙοι οιίιτοϊί τοϊί σημεΙου.

r λΩΣΣΑ

50

ΚΑΙ ΝΟΗΣΗ ΣΤΟ ΠλΙΔ'

4. Ή θεωpΎjτικη έpμΎjνε(ιx τΥις έγωκεντραης γλώσσιχς συ',(στιχτιχι κιχτα: τον

Piaget

στα: πιχριχκά.τω. Ή γλώσσιχ της πpώιμΎjς ποιιοικ:ης

-ήλικΙσς εΤ'Ιοιι ώς έπι το πλεΤστον έγωκεντpικ~. Δεν ύΠΎjpετεΊ: τους (J'Ι<ΟΠΟUς τΤις συνOΙ\'OΙστpoφΊjς, οεν έκπλYjΡ6)νεt έπικοινωνιοικες λει­ τουργΙες, ιχλλα. «ΟΙ-.ει μΙτρο» κοιι ρυθμο κοιΙ συνοοευει άπλα: τη οριχ­

σΤΎjριότYjΤΟΙ κοιι τα: βιώμοιτιχ του ποιιοιου, επως ~ μουσικη συνοοεΙοι τ,η,ι X'JpLOΙ μελωΟΙιχ.. Μ' οιίιτο οεν ιχλλά.ζει στην οίισ(οι οίίτε κά.τt στη

Opιx.στηpιόΤΎjΤΙX του ποιιοιου οίίτε κά.τι στα: βιώμοιτά. του, οπως Υι σu'ιooεΙιx. οεν έπεμβιχ.(\ιει οίισιοιστικα: στην ροη κοιΙ στην οομη τΊjς X'JpLOΙC; μελωΟ(ιχς. 'Α'Ιά.μεσοι στα:

ouo

υπά.ρχει περισσότερο gvιx εΤοος

συ'ιτο'lισμου ποιρα: έσωτερικη συνΟεση.

Ή έγωκεντρικη γλώσσοι του ποιιοιου μ.χς ποιρουσιά.ζετοιι στΙς περιγροιφες τοϊ)

Piaget

ώς ~νιx οευτερευον προϊον της πιχιοικης οριχ­

στηριόΤYjτoις, ώς έκo~λωσ-η του έγωκεντρικου χoιριxκτ~ρoι της σκΙ­

ψYjς του. Στο πιχιοΙ κυριοιρχεΊ: σ' ΙΧίιτη την περΙοοο το ΠΟΙΙΧ\ι(ΟΙ' Υι πρωτογενης μορφη τ:ης σκΙΨYjς του εΤνοιι, οπως λέει ό ~, θ ~ σχεοον ποιροιισ YjιTLΙXX'j

,

πιχριχστοιτtκYj

~, oυνoιμΎj

Piaget,

μια:

,

"'ζ κιχι εκφροι ετοιι στΎjν

έγωκεντρικη γλώσσοι του ποιιοιου. Ή πρώΤΥ) θΙσΎj συν(στοιτοιι λοιπον στο ετι ~ έγωκεντρικη γλώσσοι οεν ιχσκεΊ: κοιμμια: ιXII't'tXELμEvtxιX XP~ιTtμYj, ιχποιροιΙτητη λει­

τουργ(οι στη συμπεριφορα: του πιχιοιου. ΕΤνοιι μια: όμιλΙοι με τον έοιυτό του, για: την oικ~ του εUΧοιρΙστ'YjιT't), κοιΙ ~ν οεν υπ:ηρχε οεν θOC άλλοιζε τΙποτε οίισιοιστικο στην ~ροιστηρtότ't)τοι του πιχιοιου. Μπο­

ρουμε νOC πουμε, οτι οιίιτη ~ όμιλΙοι τοίί ποιιοιου πλ't)σtά.ζεt περισσό­ τερο στη λογικη του όνεΙρου {στην έγρ-Υιγορσ-η κιχΙ στον (ίπνο), Πιχ.­ ρα: στη λογική της ρεοιλιστικης σκέψYjς.

ΣuνοεοεμένYj μ' οιότην έΤνοιι κοιΙ ~ οεuτερYj θΙσ-η για: το πεπρω­

μΙνο της έγωκεντρικ:ης γλώσσοις του ποιιοιου. ~Aν ~ έγωκεντρικη γλώσσοι οεν ιχσκεΊ: κοιμμια: λειτουργ(οι στήν συμπεριφορOC του ποιι­

otou,

τότε βλΙπει κιχνεΙς σ' οιίιτο Ινοι σύμπτωμοι της ιΧνωριμόΤYjτοις

της ποιιοικης σκέψYjς κlχΙ περιμένει οτι στην πορε(οι της έξέλιξYjς " οιυτο

' 't'Olσυμπτωμιχ.

θ' 'ξ οιφοινισ θ" οι ε ει.

ΚΑΤΑ ΤΗΝ ΘΕΩΡΙΑ ΤΟΥ ΡΙΑΟΕΤ

ΟΙ ι!ρευνει; του

51

I)TL ό συντελεστ~ι; του έγωκενΤΡLΚΟU λόγου γLνεΤOCL μLκρότεροι; Ι)τocν το TCOCL8t μεγocλώ­ veL. Σε ήλLΚLOC ά.πΟ 7 ~ωι; 8 χρόνων ΠλησLιΧζεL στο μη8έ·I, κocΙ ocίιτο

Piaget

8εΙχνουν πρocγμOCΤLκα:

8ηλώνεL το γεγονοι; Ι)τι στουι; μocθητει; ά.ποuσLιΧζεL ή έγωκενΤΡLκή γλώσσoc. Ό

Piaget

uποθέτεL, gTL το TCιxL8t 8εν ά.ποβιΧλλεL ΤΟν έγω­

X<;VTPLaμoO τ~ι; σκέψηι; του μετα: τ~ν πιχριχ(τηση ά.πΟ τήν έγω)Gε;νΤΡL­ κη γλώσσιχ, ά.λλα: Ι)τι μετιχφέρεL ιχίιτον τον πιχριΧγοντιχ στο έπ(πε80

τ~ι; ά.φηρημέ·lηι; TCpOcpOpLK~t; σκέψηι;, Ι)που έκ8ηλώνεΤΙΧL με \έιχ συμπτώμιχτιχ, που 8εν ε!νΙΧL ά.ΚΡLβωι; l)μoOLΙX με τΙι; έγωκε:νΤΡLκει; ά.ποφιΧ·,1σεLΙ; του TCΙXL8LOU. Σε συμφων(ιχ με το gTL η έγωκενΤΡLκή

γλώσσoc τοϋ TCιxL8LOU 8εν ά.σκεί: KΙXμoμoLιX λεLτοuργLΙΧ στ~ν σuμπεΡLφο­ ριχ του, δ

Piaget

uποστηρΙζεL έπΙσηι; την &ποψη I)TL η έγωκενΤΡLκή

γλώσσoc κocτιχργε'i:ΤΙΧL στο κιχτώφλL τηι; σχολLΚ~Ι; ηλLΚ(ΙΧΙ;. 'Έχουμε uποβιΧλεL το ζήτημιχ τοσ πεπρωμένου κιχΙ τηι; λεL­

τουργΙΙΧι; Τ~Ι; έγωκενΤΡLΚ~Ι; γλώσσιχι; στήν ΠΙΧL8Lκή ήλLΚ(ΙΧ σε μoLιX πεφιχμΙΧΤLκη κιχΙ μoLOC κλLνLκή ~ρευνιx,l που μOCι; δ8ήγησιχν σε μoLOCV

&λλη ά.ντΙληψη YLOC την Ψuχολ~γLκή δφ~ τηι; έγωκε:νΤΡLΚ~Ι; γλώσσιχι;. •Η πορεΙΙΧ κιχΙ τα: ά.ποτελέσμιχτιχ ιχ.ίιτων των έρευνων 8εν θα: ά.νιχπτυχθουν έ8ω, ιχίιτο ι!χεL γΙνεL ά.λλου. ΈμOCι; μπορε! μόνο να: μOCι; έν8LιχφέρεL TCOLιX γεγονότιχ συνηγορουν YLιX την έπΙρρωση ~ την

ά.πόΡΡLψη των θέσεων του

Piaget.

ΟΙ ~ρευνέι; μιχι; ι!8εLξιχν, I)TL η έγωκε:ντρr.κιή γλώσσιχ του TCΙXL-

8LOU ά.πο πoΛU νωρΙι; ά.ρχΙζεL να: πιχΙζεL έξιχφεΤLΚOC t8LιΧζοντιχ ρόλο YLιX τ~ν 8PΙXaTηPLbTYjTιX του. ΠροσπΙΧθήσιχμε να: έξΙΧΚΡLβώσοuμε ά.πο τΙ ΠΡΟΚΙΧλε'i:ΤΙΧL ή έγωκενΤΡLΚ~ γλώσσιχ του TCιxL8LOU. rL' ιχίιτον τον σκοΠΟ όργocνώσιχμε τη σuμπεΡLφορα: του TCιxL8LOU με l)μoOLO') τρό­ Πον Ι)πωι; ό

Piaget,

με τη μόνη 8LΙXCPOPιX I)TL εΕσιχγιΧγιχμε μoLιX σεφα:

ά.πΟ σuνθ~κε:ι; που 8υσκόλεψιχν τη 8PΙXσTηPLbTηTΙX του TCιxL8LOU. Δυ­ σκολέψιχμε π.χ. τΙι; συνθ~κει; ~ν έλεόθερη ζωγριχφLκή των TCΙXL-

8Lων, ι!τσL &στε το TCιxL8l τη aTLYμoYι ποο χρεLΙΧζότιχν Ινιχ χρωμΙΧΤL-

1. Αότες οΙ i!pεuvet; 8ιεξήχθησοιν ~πo ~~ σε στενη αuνερyoισΙOΙ με τοδι; Α.Ρ. Λοόριοι, Α.Ν. Λε6ντιεβ, Ρ.Γ. ΛεβΙνοι, μετοιξδ dEλλων. Πρβλ. την αUντo­ μη i!κθεση στΙς ~ρyoισΙες τοίί 11ου ΔιεΘVoίίΙ; Συνε8ρΙου ΨυχολΟΥΙΟΙΙ; στο

11aven (1929).

New-

52

ΤΛΩΣΣΑ ΚΑΙ ΝΟΗΣΗ ΣΤΟ ΠΑΙΔΙ

στο μολύβι, χοιρτΙ, σινικ~, κλπ. 8εν εΤχε οιίιτ« τ« ά.ντικεΙμενοι στο χέρι, 8Yjλ. προκιχλοόσοιμε πειρoιμoιτLΚ« έμπό8ιοι κοιΙ 8υσκολ(ες στην ά.πρόσκοπτη πορεΙοι της πoιι8ικΊjς 8ροιστηριόΤYjτοις.

Μ' οιότον τον τρόπο ά.πο8εΙχτηκε lSτι δ συντελεστης της έγω­ κ-::ντρικΊjς γλώσσιχς, που uπολογΙστYjκε μόνο γι' οιίιτες τΙς 8υσχερεϊ:ς κοιτοιστάσεις σε ά.ντιποιραβολη με τον κοι·.ονικΟ ΣU\τελεστη τοσ

Piaget κοιΙ

με τον συντελεστη γι«

'rOC t8LIX. πlΧ.ι8ι« σε μι«·ι κοιτάστοισ'Υ)

χωρΙς 8υσχέρειοι, γρ~γoρoι ά.. ε.βαΙ\ει σχε80ν στο 8ιπλάσιο. Αίιτο σ'Υ)μοι(\ει, δτι το ποσοστο της έγωκεντρικΊjς γλώσσοις γι\ότιχν πάντιχ μεγοιλύτερο,

lSTIX.'!

τ« ποιι8ι« συνοιντουσοιν 8υσκολΙες. 'Ένιχ τέτοιο

ποιι8Ι προσπάθYjσε νoc σuνει8Yjτοποι~σει τη" φράσ'Υ): «που εΤνοιι το μολύβι, χρειάζομοιι τώροι έ!νοι μπλε μολύβι' 8εν πειράζει, θ« ζω­ γροιφ(σω ά.·,τΙ γι' οιότο με έ!·/οι κόκκινο, ρότερο κιχΙ

eoc

eoc το

δγράνω, θ« γΙ ει σκου­

εΤνοιι μετoc σ«ν μπλέ». "Ολοι oιuToc εΤνοιι μονόλογοι.

KoιToc τη., ά.ξιολόγYjσ'Υ) των t8ιων περιπτώσεων, ά.λλ« χωρΙς 8υσχέ­

ροινσ'Υ) της 8ροιστηρι6ΤYjτας, ~ρoιμε κιόλοις έ!νιχν κάπως χοιμYjλ6τερο σu', τελεστη ά.πο lΧ.ίιτΟν του. Piaget. Ό ά.νοιγνώστης του β.β\Ιου του λοι

lSTL

Piaget

θ« ά.νοιγνωρΙσει

το συμπέροισμοι που βγάζουμε έμεϊ:ς μπορεϊ:

\«

eiSxo-

ά.ντιποιροιτε­

θεϊ: με τΙς 8όο θεωΡYjτικες θέσεις που ά.νοιπτόσσει έποι εLλYjμμένοι δ

Piaget

στη" πορεΙοι της ~κθε~ς Του.

Αότες εΤ"ιχι, πρωτον, δ

\ 6μος

της σuνει8YjΤΟΠΟΙYjσ'Υ)ς, ~ 8ιοιτό­

πωσ'Υ) του όποΙου προέρχετοιι ά.πΟ τον

lSTL

Claparede κοιΙ

ό όποϊ:ος λέε ,

8υσκολΙες κιχΙ πΙΧ.ρεμπο8ΙσεLς μιOCς 8ροιστηρι6τητΙΧ.ς που ρέε,

τ6μοιτΙΧ.

IX.Ub8YjYouv στην σuνει8YjΤΟΠΟΙYjσ'Υ) lX.ίιτΊjς τΊjς 8ρlΧ.στηρι6τητlΧ.ι;"

κοιΙ, 8εότερο, ~ θέσ'Υ) lSτι ή έμφά" Ισ'Υ) γλωσσικών έκ.φράσεων μoιρτu­ ρεϊ: πά·ιΤIΧ. οιύτη την 8ιοι8ικ.lΧ.σΙIΧ. της σuνει8YjΤΟΠΟ(Yjσ'Υ)ς. Κάτι πlΧ.ρ6-

μοιο ποιρlΧ.τηf~σοιμε στ« 8ικά μας nΙXL8LιX. Σ'

IX.UTOC 8YjμLοuρ~θYjκε

ή έγωκε τρικη όμLλ(IX., 8Yjλ. ή ΠΡΟσ'ΠάθεLIΧ. της ά.π680σ'Υ)ς μιOCς κοι­ τάσΤΟΙσ'Υ)ς με λέξεις, της ά.νιxζ~τησ'Y)ς μLOCι; 8ιεξ680υ κοιΙ του σχε8ιΙΧ.σμου της έπ6μενYjς κΙ 'Υ)Ο"Υις ώς ά.πιίντησ'Υ) στΙς 8υσκολΙες της t8ιοις, μ6νο λ(γο πιο πολύπλΟΚYjς κlΧ.τάσΤIΧ.σ'Υ)ς.

ΤΟ μεγlΧ.λύτερο ΠΟΙL8Ι σuμπεΡLφέρθYjκε κιίπως 8LlΧ.φορεΤLΚιί. ΈκοΙτlΧ.ζε tσLIΧ. μπροστά του, σκέφτηκε (lSπως μπορουσε ν« σuμπε­

ριίνε, κιχνεΙς ά.πΟ τΙς μlΧ.κρες πΙΧόσεις) κlΧ.Ι βρΊjκ.ε μετ« μι« 8Lέξo8o.

53

ΚΑΤΑ ΤΗΝ ΘΕΩΡΙΑ ΤΟΥ ΡΙΑΟΕΤ

Στο έρώτημιχ, τΕ πρ&.γμιχ συλλoγ~ζότιx", ~8~νε πιΧ τιχ ocnιx' τησε~ι;

που πλΎJσΙ'ζιxν πολυ στην μεγιxλόφωνΎJ σκέψΎJ του πιx~8~oυ της

'TrrO-

σχoλ~κΎjς ~λ~κEιxς. 'ιποθέτουμε &ριχ, gτ~ ~ t8Lιx έ- έργεισ-, που στο

πιx~81 τ-ης πρoσχoλ~κ-ης ~λικExς έΚ'PριXζετιx~ γλωσσικιΧ, στον μιxθΎJ­ τή πριxγμιxτoπoιεϊ:τιx~ με έσωτερ~κό, &φωνο λόγο. 'Αλλα: γι' ιχότο θOC γEνε~ λόγος OCργότεριχ. "Οτιχν τώριχ πιιΧνουμε

'

1 πρ όβλΎJμΙX της -.ι Τυ t;γωΚ$νΤΡ~ΚΎ)ς γ λ ωσσας,

'....'

"

,\

ιxπooε~κ"υετιx~ οτι CtUTΎJ

όλοφιΧ"εριχ γE"ετιx~ πoΛU εϋκολΙΧ μέσο τ-ης σκέψΎJΙ;, 8ΎJλ. gτ~ ocρχΕζ::~ να: ocσxe'L τη λ~~τoυργEα. 8~ιxμόρφωσΎ)ς ~νoς σχε8Εου γ~α: τη" έπΙλυσΎ) ~oς πρoβ\~μιxτoς που

ocποτελεϊ: πρόσκομμιχ

"Ενιχ πιx~8Ι

6

(5

χρόνων κιχΙ

στη ΣUμπερ~φOΡιX.

μΎJνω,)) ζωγριxφΙζε~ στα: πεφιΧμιχτιΧ μσς

π.χ. ~νιx λεωφορεϊ:ο. ''Οτιχν σχε8ιιXζε~ με το μoλόβ~ μ~α: ρό8ΙΧ, το π~έζε~ ~ντo')ιx. Ή μότη του μολuβιnυ σπιΧζει. ΤΟ πσ~8Ι προσπαθεί: πιχρ' gAιx ιχότιΧ, π~ζo"τιxς το μoλόβ~ με βΕιχ στο ΧOCΡτι. "α: ocποτε­ λε~ώσε~ τη ρό8ΙΧ, ocAλcX: στο χιχρτΙ παραμ.ένε~ μό,)ο ~νσ β~θ()όλωμιx. ΤΟ πιx~81 λέε~ σ~γιx"α: στο') ~ιxυτό του: (ιεΤ"ιx~ χαλασμέ ζε~ τώριχ

"OC

'0» κ ... Ι ocpxE-

ζωγριxφΙζε~ με σ~,·ικη ~"ΙX χαλσσμέ-lο σότ{)κ(' ΎJΤO, που

έπι8~oρθώ"ετα~ μετα:

ocno

~'ιιx ocτόΧΎJμσ, t-·ω

ocno

κιχιρου εlς κιχφον

συνεχΙζει να: μ~λιXε~ με τον έιχυτό του γιιΧ τη" ocλλιχγη στο θέΊ.LΙΧ της ζωγριxφ~~ς Του. Αότη ~ τυχιχϊ:ιχ γε- VΎjμένΎJ έγωκε' τρ~κη έκ8~λωσΎ) του πιx~8~oυ εΤνιx~ τόσο καθσρα: συ"8ε8εμέ- ΎJ με gAΎJ τη-, ροη της

8ριxστΎJρ~ότητιXς του κιχι ocn08e~x-'ue~ τόσο ιpιx\lepιX, gτ~ ~ κιχτάστσ-σΎ) κιχ! οΙ 8υσκολΙει; ~γ~νιxν ocντ~λΎJπτες συ"ει8ΎJΤιX κιχ! gτι το πιx~8! ζΎJ­ τουσε μ~ιX 8~έξo80, &στε 8εν μπορεί: να: 8~ακριθεί: στή λε~ΤOI ργΙιχ

ΤΎJς

ocno τή νOΎJτ~κη 8~ιx8~κιxσΙιx κιχ! εΤνιx~ &:πλιΧ oc8όνσ-το \.α: θεωΡΎJθεί: &ς 8ευτερευον npotov τ-ης 8ριxστηρ~ότητιxς του πιx~8~oυ. Δεν θέλουμε νιΧ πουμε, gτι ~ έγωκε-Iτρ~κη γλώσσιχ του πιχι8~oυ έμφιχνΙζετιχι πιΧντιχ μόνο σ' αότη τη λε~τoυργΙιx καΙ οϋτε να: Eσχυρ~στoυμε

gorL

ιχότη ~ νOΎJτικη λε~τoυργΙιx της έγωκεντρ~κ-ης

Ύλώσσιχς πρoκόπτε~ 8~ιX μ~~ι; στο πιχι8Ε. ΣτΙς ~ρευ' ές μας μπορέ­ σιχμε να: πιxριxκoλoυθ~σoυμε έμπεριστιχτωμένΙΧ τΙς 80μ~κες μετιχλ­

λιχγες στην ocμο~βιχΙιχ 8~ιxπλoκη της ΈYωκεντρ~κης γλώσσιχς του πιx~8ιoυ κιχΙ της 8ριxστηρ~6τητιXς του. "EΎ~νε φιχνερό με πo~6 τρόπο το πιχι8Ι στΙς έγωκεντριχες

tx-

8ηλώσε~ι; του ι1ντιχνιχχλ& κιχ! προσ8ιορ(ζει το τελ~κo ι1ποτέλεσμιχ ~

r λΩΣΣΑ

54

ΚΑΙ ΝΟΗΣΗ ΣΤΟ ΠΑΙΔΙ

τ~ν τρoπ~ των -:;ριχκτικων TOU έγχεψημά,ών" με Π
• •

"

β α θ μο'

"

,.

ΙΧ'ΙΙΧΠ-;Uζ"'ις

~ οροι'" -;"r,c;

σΤYjΡLόΤYjτιχς του ΠΙΧLΟLου, ολο καΙ πεΡLσσό,ερο προς ,"~ μέση χ:χΙ

,

\

μετιχ

προς

,

Τyj'l

,

~

ιχρχ,ι

, , '''\ TOU... εγχεφYjμocτος, ΙXνIΧE,OΙμ

β'

οινΟΊτ:ι.ς

, -ι;;:'~-

ης

,0UpyEec; του aXEOLoισIλOQ κιχι Πις ΚOΙθOO"ήnσrις -r-r,c; μ:::λ!.Ο',-;Lχ:Ι;ς πράξης. Ωιχριχτηρουμε, πως ~ λέξη, ΠΟ I; έκφράζεL το άπο-;έί.εσμ:ι:

,~ς πράξης, ένώθηκε ιχ.ξεΟLάλuτιχ μ' ιxίιτ~ν Τ~'Ι πράξη ΚIΧΙ μάλ~σ,:ι έξ ΙXΙτίlΧς του γεγονότος OTL μορφοποίησε μέσιχ 'Τις κοιΙ ιΧ'Ι,Lχ:ι:-;6ί:­ ,PLae τιΧ σYjμΙΧνΤLκότερΙΧ OOIλLXιX σΤΟLχεΤοι ....Ίις ΠΡΙΧΚ-;Lχ-r,ς νο"η,ιχΤ,ι; ένέργεLιχς - oηλιxo~ πως ~ 'LOLΙX ~ λέξη ά?ΧLσε να. φω-;ΙζεL Κ:ΧΙ '!~

κιχθοοηγεϊ: τ~ν πράξη του ΠΟΙLΟLου υποτάσσοντάς ,'η'ι σε ενlΧ σ-ι.:Οί:Ο

, , , '"

, U'

κιx~ι" ενιχ σχ έ'"

,

'"

~ σκοπιμης οροιXΙXL 'Ψ" ωνοντιχς την στο εΠLπεοο IλLIΧt;

oLO

στηΡ LόΤYjΤΟΙς.

- auv έβ Yj

'Ε'" οω

,

\

ΚΙΧΤL ΠΟU

,

,

θ UIλL'ζ ει τ,ι ~ γνωστη μετοιμορφωσ'η

-;'r,c;

λέξης κιχΙ τΥις ζωγροιφLocς στ~ν πρωΤΙΧΡΖLΚ~ ΠΙXρlΧσΤΙXηκ~ ΟFα.σ,"'ι­ ΡLότητιχ το\) ΠΙΧLΟLου. "Ε'Ιιχ ΠΙΧLΟΙ ποu ποιΙρνεL YLιY.. πρώτη φορα. a,i

,

xepLΙX

Tou

,

'ζ WYpΙXcpL'ζ μο λ'β' ως γνωσΤΟΊ

EL

- Yj•

"

u L,

ιχνΙΧΠΙΧΡLστιχ

ζ WYpΙXcpLIX,

Tou.

-

\

\ .. '

πρω-;ιχ XΙXL μετιχ "εει ,ιι

' "

'Α να.'λ oιyrx με το β ιχ θ μο ιχ,lιχπτu""ις ι:~

~ -;"r,;

οριχστηριότητάς "ou μετα.τοπ(ζεΤΟΙL ~ ό'lομοισΙIχ του θέμα.,ος ,Τ,ς

ζωγριχφLocς στ~ μέση της OLΙXOLXΙXa(ΙXt; κιχι ιΧργότεροι στ~ν ιΧΡΖ+', κΙΧθορ(ζοντιχς τον στόχο τ~ς μελλονΤLκ'ιjς πράζΎjς,

KιXTL πιχρόμΟLΟ σuμβιχ(vεL με τ~ν tywxe"'PLK~ γλώσσιχ '
TEpou νόμοu. Mocc; ένΟLιχφέρεL τώριχ πρωτιχ-πρωτιχ ~ λεLτοuργ(ιχ ΚΙΧΙ -;0 πε­ πρωμένο της tywxεVTPLK~t; γλώσσιχς. 'Απο την έπιxνεξέ,ΙXσΎj ,Υιι; λεLτοuργΙιχς της έξΙΧΡΤOCΤΙΧL χιχΙ ~ υπόθεση, ο"η ~ έγωκενΤΡLχ-η γλώσ­ σιχ έξιχφιχνΙζεΤΙΧL στο κιχτώφλL τ:ης σχολLκ1jς ~λLΚΙΙΧζ. Ώσ-;όσο το

πε(ριχμιχ μocς ιΧποφέρεL μόνο lIλIλeaιx ιΧποτελέσμοιτιχ, σίΨ9ωνιχ με τιΧ όπο!ιχ υποθέτοuμε OTL ~ tywxeVTPLX~ γλώσσοι ιΧπο,ελεΊ: ενα με-

,

,'"

~ ',.Lλ ι: τσ β α.τικο στΙΧοLΟ στ,ιν εζε

L.."Yj

'1 "ξ ιχΠο τον ε

, 'εσωτε;:ιχο, WTEPLXO,στον

λόγο. Ό

Piaget lXEL

ιχ.ντίθετιχ τ~ γνώμΎj, OTL e!VIXL πεπρωμένο

-;"r,c;

έ-yWX~VTPLx~t; γλώσσOCζ νιi πεθcX,IεL' ΤΟ ζ~τημlX τ:ης έξέλLξΊjζ τ~ς

ΚΑΤΑ ΤΗΝ ΘΕΩΡΙΑ ΤΟΥ ΡIΑΟΕΤ

55

έσωτερικηι; γλώσσotι; το\) 'Πlχι8ιο\) 'Πlχρlχμέ'lει σκοτεινο σ' δλ'Vj' του

-r..\ιιν 1l.. ρευνιχ XIXL\

Ιζ ει

σχ'Vjμlχτ~

σιχ -8'Vjλo ~vlXt; λόγοι; 'Ποό

\..\ '~έ " •• 'λ' xlX'/eLC; τ ιιν ιο ΙΧ, οτι 'Vj εσωτερικ'Vj γ ωσ«axe'i: έσωτερικει; λειτουργΙει; «ν&.λογει;

με τΎιν έγωκ;ντρικ~ έξω-rερικ~ γλώσσιχ- 'ΠΡΟ'Vjγεtτlχι τηι; έξω-rε­ ρικηι; ~ κοινωνΙΚΟΠΟΙ'Vjμέν'VjΙ; γλώσσιχι;.

•Αλλa: «ρκεί: va: συΥκρΙνει κotνεΙι; «πο 'Πoσoτικ~ μόνο &ποψ'Vj 'TCIXL8LO\) μ' lXύΤ~ το\) έν-ηλικου για: να: 8εί: δτι ~vlXt; έν-ηλικοι; etVIXL πoΛU πιο πλοόσιοι; σε έγωκεντρικ~ γλώσσιχ ιΧ'Π' g,τι ~νlX 'TClXt8t, YLIX-rL δλlΧ, gtJlX σκεφ-rόμιχστε σιω'Π'VJΡ&., e!VIXL «Πο τ~ν 'Πλευρα: τηι; λειτουργικηι; ΨυχολογΙIχι; μια: τέ'rOΙIX έγω­ xεv-rPLX~ XIXL κιχθ6λοu κoινωνικ~ γλώσσιχ. Ό Watson θα: lλεγε δτι eIVIXL μ~α: γλώσσot ποό δ'Π'VJρετεί: τ~ν ιΧτομικ1j, 15χι gμωι; XIXL τ~ν κοι­ ,,~ν έγωκεντρικ~ γλώσσιχ τοσ

νωνικ~ προσlχρμογ1j.

Το πρω-rο, 'Ποό κ&.νει συΥΥενικη την έσωτερικη γλώσσιχ

-rO\)

έν1jλικοu με "ην έγωκεν-rρικη

-rO\) 'TCIXL8to\) τ~ι; προσχολικηι; ήλι­ etVIXL ή κοινότητιχ "ων λειτουργιων: τόσο ή μια: δσο XIXL ή &λ­ λ'Vj etVIXL όμLλΙIX με τον ~lXυτ6, ή όποΙIχ Ιχει «ποκοπεί: ιΧπο τ~ν κοι­

κΙlχς,

νωνικη γλώσσιχ 'Ποό έκΠλ'Vjρώνει τΙς ιΧπlχιτησειι; τ~ι; auvlXvlXaTPOtp~c;

va: ΧΡ'Vjσψ,Ο­ ποι-ησει xlXveLC; στο Ψυχολογικο 'ΠεΙρlχμlχ την 8LIX8LXlXtJ(1X ποό Ιχει προτε(νει ό Watson XIXL να: «φ1ισει ~vlXv &νθρωπο va: λύσει μεγlΧλό­ φωνσι. ~νlX 'rUllX'i:O νο'VjΤΙΚΟ πρόβλ'Vjμιχ, 8'Vjλo να: τον 'ΠροτρέΨουμε va: XIXL

της σόν8εσ'Vjς με τοός σuνιχνθρώποuς. •Αρκε! μόνο

κ&.νει «Κουστη την έσωτc:ρικ1j του γλώσσιχ, για: νιχ. ιΧνlχγvωρΙσοuμε .3.. J .1 L,. t ό ' !, Ι, 'Ι.3..' τιιν εκτεΤIΧι""'ν'Vj ομοι τηΤot 'Που υ'Πotρχει ιχνotμεσot σ lχυ'ιΊιν την μεγlχλ6φων'Vj σκέψ'Vj το\) έ-.1jλικοu

xlXt

στην έγωκεντρική γλώσσιχ το\)

'TCIXL8to\). ΤΟ 8εότερο, ποό κ&.νει συγγενική την έσωτερικη γλώσσιχ το\)

έν-ηλικου

xlXt την έγωκεντρικη τοσ 'TCIXL8to\), etVIXL οΙ 80μικές τηι; Ι8ιlχιτερό'r'Vjτει;. "H8'Vj δ Piaget Ιχει κιχτορθώσει νιχ. ιΧπο8εΙξει gTL ή έγωκεντρικη γλώσσιχ etVIXL ιXκIXTlXv6'Vj'r'Vj γιιχ. τοόι; «νθρώ'Πουι; τοσ

περΙγυρου, δτιχv άοπλα: XIXTlXyp&.ιpeL, 8'Vjλo «ποκόβετιχι «πο την συγ­ κεκριμένη κlχτιίστlχσ'Vj

gTCou 8'Vjμιοuργ1ιθ'Vjκε. ΕΤνotι κιχτιχνοητη μόνο γιιχ. τον όμιλ'VjΤ1ι, etVIXL σuντμ'Vjμέv'Vj xlXt Ιχει την 'r&.a'Vj για: 'ΠlχρlΧλεΕ­ ψειι; ~ βριχχuκuκλώμιχτιχ, xlXt 'TCotPIXMETCeL g,TL μ'Πορε! νcχ Ι8ωθεΤ· δπ6κειτιχι λοι'Πον σε 'ΠoΛUπλoκει; 80μικει; &λλιχγέι;;.

56

ΓΛΩΣΣΑ ΚΑΙ ΝΟΗΣΗ ΣΤΟ ΠΑΙΔΙ

'Α ~κεL Η μια, πο λ"υ αΠλJ. ' α'λυσΎj για, " α οεΙο,Ουμε " 'ι:' !! " 'Ι α', uΤΙ αυτες

OL,

aομικες άλλαγες παρουσιOCζουν μLα: τάcrΎj για: σύ':'rμΎjσΎj παρόμοια μ'

αυτη τ~ς έσωτεΡLκ~ς γλώσσας. Ή γp~γOpΎj εκλεΙψΎj τγ;ς έγωκεν­ τpικΎjς γλώσσας στ~'I σχoλικ~ ~λικΙα, πού ύποθέτει δ

Piaget,

φα[­

νετ(η μιΧλλον να: κOCνει πιθα' ~ Τ~'I ύπόθεcrΎj τΎjς μεταμόpφωcrΎjς τΎjς έγωΚ<:"ΤΡLκ~ς γλώσσας σε έσωτεpικ~ γλώσσα. Ή ~pευνoc μαι; μιΧς ιΧπέaειζε gτι οΙ aLαaικotσΙες της σιωΠΎJP-ης π;,ρισυλλογΎ)ς μποροuν να: ε!'ιαι άπο λειτoυpγικΎjς ΠλευριΧς ΙσοΜ­

ναμες aιαaικotσΙας με αυτες της έσωτεpικΎjς γλώσσας. "Αν έπαλΎjθευθεϊ: ~ ύπόθεσή μας στ~ν πορεΙα των κατοπινων έρευνων μας, μποροuμε να: συμπεράνουμε ιΧπο αύτο gτι οΙ aLotaLXOC-

σΙες τΎjς έσωτεpικΎjς γλώσσας στο notLal. aιαμΟΡφώνονταL περΙπου στη" άpχ~ της σχoλικΎjς ~λικΙας καΙ. 5ΤL αύτος ε!ναι δ λόγος της γp~γOpΎjς μεΙωcrΎjς το;:; συντελεστη

της έγωκεντpικΎjς γλώσσας

στ~'1 σχoλικ~ ~λικΙα. 'ιπερ αυτης τΎjς ύπόθεcrΎjς cru"ΎjYOPOU'l παpατηp~σεις το;:;

Le-

καΙ. rlλλων συγγpαζfέων, πού άπέaειζαν 5τι ~ έσωτεΡLΚ~

maitre

'e.-J. .'1

, γ λ ωσσα στον μα Ύj

,

τ 'ό μΎj εc,αφετικα 'ι:' "θ" ε~"αι ακ αστα Ύjς και ρευστη.

Αυτο άποτελεϊ: ε,aειζΎj gτι έaω εχουμε ,α: κά' ουμε με γε"ετικα: ,έcς καΙ. ιΧκόμΎj ά"επα~κως aιαμΟΡφωμέ ες aιαaικασΙες. "Αν θα: θέλ αμε

"

'

,

\α συνο Ψ'ισουμε τα κυρια συμπερασματα,

\

θ α ιέ !! , ,γαμε uτι τα

συμπερOCσματα πού ιΧφοροuν τόσο τη λειτουργΙα 5σο καΙ. το πεπρω­

μένο της έγωκε; τpικ~ς γλώσσας 8εν έπιβεβαιώνουν την παραπάνω θέcrΎj το;:;

Piaget,

πού θεωρεϊ: την έγωκε' τpικ~ γλώσσα το;:; παι8ιο;:;

ώς rlμεσΎj ~κφpαcrΎj το;:; έγωκε' ΤΡLσμοu τΎjς παL8ικ~ς σκέψΎjς. 'Απο τl.ι; ερευ' ές μας 8εν προκύπτει 5τι nOCL8LtX κOCτω άπο

6

εως

7 χρόνων

σκέρτονται καΙ. πράττουν έγωκε' τρικότερα ιΧπ' 5,τι οΙ έ,~λικoι. Ή νoΎJ"t'ικ~ λεLτουργΙα τΎjς έγωκ:::ντpικΎjς γλώσσας, πού προ­ φα\,ως συ' 8έεται με τ~·' έζέλιζΎj της έσωτεpικΎjς γλώσσας, aev ε!ναι

rlμεσος ά τικ 'Χτοπτρισμοι; το;:; έγωκ~' τρισμο;:; της παι8ικΎjς σκέ-

Ψ ΎjΙ;,

\ οε " (χνει uTL r!" J. γλ'ωσσα κατω " \ 11.', 'άλ ογες 11.'λλ α Ύj εγωκε\τρικ,ι ι:ι.πο

συνθΎjκες γ('.ετι:ι.ι πολύ νωρl.ς μέσο της pει:ι.λιστικΎjς σκέψΎjΙ; τοί) πι:ι.ι8ιοU.

'Ενω δ κ(ι:ι.

61/2

Piaget

ύποθέrει 5τι, ιiν ~ γλώσσι:ι. του πι:ι.ι8ιο;:; σε ~λι­

χρνων εΤνι:ι.ι έγωκεντρικη σε ποσοστο

44 μέχρι 47 τοtς

57

ΚΑΤΑ ΤΗΝ ΘJ!ΩPIA ΤΟΥ ΡIΑΟΒΤ

αιχ:ιο6, τ6τε eIVΙXL κα.Ι ~ σκ~Ψη τοσ πα.L~LΟU ιχότης της ~λLκΙιχς !γω­

κενΤΡLΚ~ σε ποσοστο ιΧπο&ΙξεL

g,t'L

44 μέxPL 47 τοΤς έκιχτ6, οΙ ~peu' ~ς μας ~xouv

ιΧνιίμεσιχ στ~ν έγωκεντρικ~ γλώσσιχ κα.Ι στον έγωκεν­

τρ ικο χιχριχκτήρα. της ΣUψης ~εν μπορε! νιΧ UφΙστα.ΤΙΧL κιχμμιιΧ

σχ~ση. Το Πιο !V~LIXtp~pOV στΙς ~ρεuνές μιχς

eIVIXL το

σuμπέρα.σμα., gΤL

~ έγωκεντρικ~ γλώσσιχ τοϊ> ΠΙΧL~LΟU μπορε! νιΧ ιXσx~aeL ΜLτοuργ(α. ιΧκΡLβως ιΧντΙθετη με ~ν !γωκεντρικ~ σκ~Ψη: μLcX ΜLτοuργΙα. τηι; ρεΙΧλLστLΚ:ιjι; σκ~Ψης, gποu ~εν πλησLιίζεL τ~ λογLΚ~

't'OU bvetpou ~ν

!γρ~γoρση κα.Ι στΟν {$7t'νO, ιΧλλιΧ ~ν λογLΚ~ τηι; nλoyηι;, σκ6ΠLμηι; πριίξηι; κα.ι σκέψηι;.

'Άρα. ~ΕV ιΧ"τέχεL σε 7t'εφιxμα.τικ~ ΚΡLΤΙΚ~ ~ υπ6θεση μιίΧι; &με­ σηι; σόν~εσης ιΧ"ιίμεσιχ ~ν έγωκεντρικ~ γλώσσα. κα.ι στον έγωκεν­ 't'pιxo χα.ρσικτηριχ τηι; παL~Lκ:ιjς ΣUψηι;. Στο προηγοόμε"ο κεφιί­ λΙΧLΟ προO"ltιχ%σσιμε νιΧ ιΧποκα.λόψοuμε την &βιχσιμ6τητιί της ιΧπο

~ν πλεuρcX τηι; θεωρ(ιχι; κα.Ι τηι; γενικ:ιjς θεώρησης τηι; νοηΤLκ:ης έξέλLξηι;.

Ό

Piaget

bτ:Lσημα.ΙνεL ~,ι ~peu,'ιX

't'ou

κα.ι σ'τ~'1 τελικ~

-rou

σuyκεφa.λιxΙωση lSΤL ό !γωκεντρικοι; χιχρσκτηρας τηι; ΠΙΧL~ικ:ιjς σκ~­

ψηι; ~XSL ~l.OtπιστωθεΤ κα.Ι με ~όo &λλες ~ρεuνες, που κα.τιΧ κιίποιον τρ6πον &πο't'ελοuν την λu~(ιχ λ(θο τηι; πρώτης ~ρεuνιχι;.

ΟΙ ~peuvet; ιχό't'ει; πεΡLσσ6τερο ~ιεuρό':οuν ~ν &πo~εικτικη δύ­ ναμη τηι; πρώτης, πιχριχ &ποq;έροuν οόσια.O't'ικιΧ κιχινοόργια. σuμπε­

ριίσμα.τιχ γιιΧ ~ν uποστηΡLξη τηι; XUpLιxt; Ι8έΙΧι;. "Ετσι ~ ~eu't'epYj ~peuva. &πέ~ειξε

lS't'L &κ6μη

κα.Ι ~ν κοινωνLκοποιη~ η περιoχ~ της

πα.L~ικ:ης γλώσσα.ι; ~ια.πιστώνοντα.L έγωκεν't'ρικες γλωσσLκει; μορ­

φές: ~ν τρ(τη ~peuvιx, τέλος, 't'~v εΤχε σκεφθε! ό

Piaget

ώς ~LIX8L­

κα.σ(ιχ bτ:ΙΧλ~θεuσης των Μο πρώτων. ΜιιΧ που κιχΙ οΙ 8όο ~psuvet;

~ν ΣU·.eLaιp~pOUV οόσια.στικιΧ 't'(ποτιχ κα.ι\οόργιο ~ν έπιχεφημιχ­ τολογ(α., &ς τΙς πιχρα.μερ(σοuμε κα.Ι &ι; στριχφοσμε στιΧ πpoβλ~μιxτα. τ:ης πρα.γμα.τεΙα.ι; μα.ι;.

58

Γ λnΣΣA ΚΑΙ ΝΟΗΣΗ ΣΤΟ ΠΑΙΔΙ

5. 'Η

,

-

"

,Ι ι: ~ ~ Lψ 'Ο ιχνιχπτυ Υ/ Πις ΠΙΧΙοΙΚΥιζ σκ~ Υ/Ι; ΠOρεUΕΤΙXΙ γενικιχ κocτoc ΤΥ/ εω-

..

ρ(ιχ το;)

Piaget

στ~ν ΚOCτευθυνσYj ιΧπο τον ocύ .. ισμΟ στ~ν κοινω­

νΙΚΟΠΟΙΥ/μ.ένΥ/ γλώσσοι, ιΧπο την «οίονεΙ πocρocισOy/σιocκ~» φocν,ocσΙοι

στην λογικη των σχέσεων. Συμφωνοι με μιι3t 8ιoc,,;,υπωιτη

..ου, θέλει

νι3t πocρocκoλoυθ~σει το πως ιXφoμoι(~νoντιxι, 8Υ/λ. πocρocμορφώνον,αι ιΧπο την yυχoλoγιx~ δφη τοίί πocι8ιοίί οΙ κοινωνιχες Ιπφροες ήj.; γλώσσοιι; κocΙ της σκέψΥ/ς των ΙνΥ/λ(κων πο,) το περιβOCλλουν. 'Η

ίστορΙοι τη.:; πoιι8ικΎjς σκέΨ'ης εl'/οιι γιι3t τον

Piaget

~ ΙστορΙoc fLt:ic;

στoι8ΙotX~ς κoινωνΙΚOΠO(y/σYjς Ιν86μυχων, προσωπικών, οιύ.ιστι­ κ~ν σ't'oιχε(ων της ποιι8ικ'Yjς Ψυχ~ς. Το κοινωνικο βρίσκετσιι σ,,;,ο

τέρμοι της έξέλιξΥ/ς, ιΧκ6μΥ/ κοιΙ ~ κοινωνικη γλώσσοι 8εν ΠΡΟΥ/γε'l:τσιι της tγωκεντρικΎjς στην ίσ't'OΡ(ΙX της έξέλιξΥ/ς, ιXλλι3t ~πετoιι.

Σόμφωνοι με την 8ικ~ μοις δπ6θεσYj, ~ ιΧνιίπτυξΥ/ τη.:; ποιι8ικΎϊς σχέψΥ/ς έξελ(σσετοιι σε &'λλΥ/ κoιτευθυνσYj κοιΙ ~ &.ΠΟψΥ/ τοίί

Piaget

ποιρουσιιίζει πιχροιμορφωμ.ένες τΙς σYjμoιντικ6τερει; γε\ιετικ~ς σχέ­ σεις σ' ιχύτη την Ιξελικτικη 8ιοι8ικιχσ(οι. 'Έχουμε τη γνώμΥ/ gTL σ' •

1

ιχυτο

-,

1

ΣUνy/γOρει, εκΤο':;

'"

ιχπο

τοι

.. /....

θ Ι , πιχροιτε εΙι-""'νΟΙ ΣUμπεΡΙXσμΙXΤΙX, κιχι

δλ6κλΥ/ΡΥ/ ή πλΥ/θώριχ των γνωστων 8ε80μ.ένων γιι3t την έξέλιζΥ/ τΥ;ς γλώσσιχς. ' Θ Η ΙΧ

,

,

, ,

θ' 'ψ ~ .ι. ν προσπιχ Υ/σουμε νσc: περιγριχ ουμε συντομιχ ιχυτην "ιν t;ζε-

λικτικη πορε(ιχ. "'Αν κιχνεΙς κρΙνει σχy/μσc:τικιf, θι3t μποροίίσε νιΧ πεΊ: δτι σόμφωνιχ με την δπ6θειτη μιχς δλ6κλΥ/ΡΥ) ή έξελικτικ~ πορε(χ πιχ­ ρουσιιίζετιχι με τον ιi.x6λoυθo τρ6πο. Ή πρωτocρχικη λειτουργίΙΧ της γλώσσιχς εΙνιχι σc:ύτη της ιXνΙXΚO(νωσYjς, της έπ(8ρocσYj':; στο,)ς

ιXvθρώΠOυς τοίί περιβιfλλoντoς, τ6σο ιΧπο την πλευριΧ των ένΥ/λίκων 6σο κιχΙ ιiπo ιχύτη τοίί πιχι8ιοσ. 'Επομένως ~ πρωτογενης γλ(~σσιx

,,;,ou

πιχι8ιοσ εΤνοιι κΙΧθΙΧριΧ κοινωνικ1j' θιΧ fιτoιν λΙΧθεμ.ένο νι3t την

6',10-

μιfζιxμε κοινωνΙΚΟΠΟΙΥ/μ.ένΥ/, ιiφoσ μ' ocύτη την λέξΥ/ ε!νocι σuν8ε8ε­ μένΥ) ~ [8έιχ γιιΧ κιfτι ιΧρχικιΧ μη κοινωνικο πο,) μ6λις στην πορείΙΧ τΎjι; έξSΛιξ1jς του θιΧ γΙνει κοινωνικ6. Μ6λις ιiργ6τερσc: ιΧνιχπτόσσετιχι μιιΧ κοινωνικη γλώσσσc: τοσ πιχι8ιοσ παό ιiσκε! πoλλσc:πλες λειτουργίες, σόμφωνσc: με την ιiρχη

59

ΚΑΤΑ ΤΗΝ ΘΕΩΡΙΑ ΤΟΥ ΡlΑΟΕΤ

τ~ς 8ιcxφΟΡΟΠΟ('rJσYJς των έπιμέροuς λειτοu'ργιων κιχ!. σε μιOC δρισμέ­

VYJ

-ήλικίΙΧ 8ιcxφε'i:τcxι &ρκετOC κΙΧθΙΧρOC σε μιOC έγωκεντρικ~ κιχι μιOC

έπικoινωνιιxκ~ γλώσσιχ. Προτιμοuμε cxuτη την τελεuταLα εκφρcxσYJ

&πο την εκφρcxσYJ «κοινωνΙΚΟΠΟΙYJμένYJ», που ΧΡYJσιμοποιε'i: δ μιOC ποδ κιχ!

get,

OL

Pia-

Μο γλωσσικες μορφές, σύμφωνιχ με την δπόθε­

σ~ μιχς, εΤνιχι έξ (σοΙ) κοινωνικές, &λλOC 8ιιxφOρετLΚOC προσιχνιχτολι­ σμένες λειτοuργίες της γλώσσιχς. 'Επομένως -ή έγωκεντρικ~ γλώσ­

σιχ πιχρOCγετιχι στη βOCσYJ της κοινωνικης, καθως το πιχι8!. μεταβιβOC­ ζει στο προσωπικο πε8ίο κοινωνικες μορφες έπικοινωνίιχς κιχ!. μορ­ φες της σuλλογικης σuνεργcxσ(cxς.

Αuτη -ή ΤOCσYJ τοί) πιχι8ιοί) νOC έφιχρμόζει στον έcxuτό τοι) προγε­ νέστερες κοινωνικες μορφες σuμπεριφορiiς εΤνιχι γνωστ~ στον

get

,

, , otUTuV '1

'λ β κιχι ιχμ ιχνετιχι απ

'

uπ

"'ψ ο

YJ

Pia-

1 !' ι υτιχν ερμψεuει

γ(ιχ τοί) πιχι8ικοί) σuλλογισμου &πο τον

XCXUyOC'

εχει

,~ TYJV ΟΎ)μιοuρ8είξει, πως 8YJ-

μιοuργουντcxι πιχι8ικο!. σuλλογισμοί, ()τιχν ξεσπOCει σε μιOC παι8ικ~

ΚΟινότYJΤCX ενιχς γν~σιoς κcxuγocς, πως μιOC σuζ~ΤYJσYJ μπορε!: νOC 8ώ­ σει ί,}θYJσYJ στην &νocπτuξYJ της σκέψYJς. ΚOCτι παρόμοιο 8ιΙΧ8ριχμιχτίζετιχι κιχτα τ~ γνώμYJ μοΙ) ()ποΙ) &ρ­

χΙζει το παι8Ι νOC μιλOCει με τον έcxuτό τοι) οπως μιλοuσε ΠΡΟYJγοuμέ­ νως με OCλλοuς ~ ()τιχν &ρχΙζει νOC σκέφτετιχι μεγΙΧλόφωνιχ στο μονό­ λογό

TOU,

()ποτε το πιέζει -ή περίστιχσYJ.

Στ~ βocσYJ της έγωκεντρικης γλώσσιχς τοί) πιχι8ιου, που εχει &ποκοπε!: &πο την κoινωνικ~, 8YJμιοuργεtται μετOC -ή έσωτερικ~ γλώσσιχ του πιχι8ιου, που &ποτελε!: το θεμέλιο τόσο τ-ης cxuτιστικης ()σο κιχΙ της λογικης σκέψYJς

'rou.

'ιποθέτοuμε λοιπόν, ()τι δ έγω­

κεντρισμος τ~ς γλώσσιχς τοί) πcxι8ιοu, που εχει περιγρOCψει δ

' λ ει ge t , ιχποτε

\"β' 1 γενετικιχ τη μετιχ (XσYJ ΙΧΠυ

τερικ~ γλώσσα. Ό 'Ι8ιος δ

Piaget,

Pia-

" !ε<,ωτερικYJ :' '" TYJV crTYJV εσω-

χωρΙς

CXUTO

νOC τοί) εΤνιχι

crUveL-

8YJτό, εχει 8εΙξει πιxΡCXΣτιxτικOC με ποιό τρόπο μετΙΧβOCλλετιχι -ή έξωJ. λ' l' " τερικι/ γ ωσσιχ σι:; εσωτερικYJ, ' γλ ωσσιχ

τ eLVCXL

, \ ως προς

τ J. ι/ν

Ψ

~ ι r!" , cxποοεικνuοντcxς υΤΙ ΎJ εγωκεντρικYJ

uxoλ' ογιιχ

ΤYJς

κιχΙ ώς προς την φuσιολογίcx της έξωτερικ~.

" εσωτερικYJ\ eLTOUPYLot AuTo έξYJγε'i:, πως έξε­ λ

λίσσετιχι δ ΣXΎJμιxτισμOς της έσωτερικης γλώσσιχς. ΌλοκλYJρώνεται με τον 8ιιχχωρισμο των γλωσσικων λειτοuργιων, με την αUΤΟνό­

μ'l')σΎ) της έγω~εντρικης γλώσσιχς, με τ~ν στιx8ιιxκ~ ΤYJς σύντμYJ-

60

ΙΆΩΣΣΑ ΚΑΙ ΝΟΗΣΗ ΣΤΟ ΠΑΙΔΙ

σ1) κιχΙ τέλος μ.~ Τ~'ι μ.:;ΤΙΧ:.L1ρ?ωσ~ '"t); σε ~σωτερ~κ~ γλώσσοι .

•Η

~γωκεντριχ~ γλώσσα. ε!νιχι α.ρα, ~ μ.ετα,~α,τιχ·~ μ.oρφ~ ιΧπο

την ~;ωτερικ~ στ~'ι ~σωτερLΧ~ γλώσσιχ, γι' ιχύτο κοιΙ ε!να,ι έξα.φε­ τικο;::) θεωΡ1)τικου ~ν8ιιxφέρoντoς.

ΤΟ σχ~μιx ~χει συνεπως τ~ν ιΧκόλO'Jθ1) μopφ~: κoινωνικ~ γλi»σ­ σιχ

-

~γωκεντρικ~ γλώσσιχ

-

~σωτερLΧ~ γλώσσιχ. Αυτο το σχΎjμ.α,

της ιΧκολουθίιχς των στοιχείων μ.πορεΤ να: ιΧντιπα,ρα,τεθεΤ ιΧπο τ~

στ~ν πα,ριx80σιιxκ~ 8ιιx80Z~: ~;ωτεΡLΚ~ γλώσσιχ τερικ~ γλώσσιχ, κιχι ιΧπο την Χλλ1) στο σχ~μα, του σικ~ ιχύτιστιΚ'η σκέψ1)

-

-

ψωυρ')ς

fLLOC

~σω­

-

Piaget: ~;ωΎλωσ­

~γωκ:;ντρικ~ γλώσσιχ κιχι σκέψ'η

-

κοινω­

νΙΚΟΠΟΙ1)μ.έν1) γλώσσιχ κιχι λoγικ~ σκέψ1).

ΤΟ πρωτο (το ποιρΙΧ80σιιχκο) σχΎjμ.ιx το πιχρΙΧθέσιχμε μόνο νoc 8εΙ;ουμ.ε

lSTL

YLOC

στ~ν οόσίΙΧ, πιχρ' lSλ1) τ~ 8ιιχφοριχ. του περιεχομ.ένου

των 8ε80μ.ένων ιχότων των 81)0 τύπων, μ.εθ080λογLΚOC ε!νοιι συγγενικο μ.ε το σχ-ημ.ιχ του

Piaget.

Πιχρόμοιιχ (Ιπως δποθέτει δ

Watson,

lSΤL ~

μ.ετιΧβα.σ1) ιΧπο τ.ην ~ζωτερικ~ στη,) ~σωτερικ~ γλώσσιχ προιγμ.ιχτοω , • 1 ενοιιχμ.εσου '''-' ..-" ποιειτιχι μ.εσω ενυς στιχοιου

δ

Piaget

-

το

Ψ Lθ' υρισμιχ

• 'ζει -, ορι

,

ΚΙΧι

ώς μετιΧβιχσ'Υ) ιΧπο τ.ην ΙΧότιστικ.η μ.oρφ~ τΎjς σκέψ1)ζ στην

λoγικ~ το ~ν8ιιXμ.εσo στιΧ8ιο της ~γωκεντρικ-ης γλώσσιχς κιχΙ σκέψ1)ς· Μπορουμε συνεπως νoc bPLcro'Jμoe: το κύριο ~~ώΤ1)μ.ιx, το όπο!ο ~πρεπε νoc ιΧντιμ.ετωπΙσουμε, ώς ~ξ~ς: πως ~ξελΙσσετιxι ~ 8ιιχ8ικιχ­ σΙιχ ά:νιΧπτυζ1)ς τ-ης πιxι8ικΎjς σκέψ1)ς

'

• ι πιχριχισ θ 1)σΙΙXΚΊj oιoνε~

-

ιΧπο τον ΙΧότισμ.ό, ιΧπο την

-"

"l-lλ ~ του ονεφου φιχντιχσιιχ, ΙΧΠυ .,1'1 ογικ,ι

,

προς

την κοινωνΙΚΟΠΟΙ1)μ.έν1) γλώσσιχ κιχΙ τ~ν λOΎΙΚ~ σκέψΊj, 8ιιχτρέχον­ τιχς στο κρΙσιμ.ο σ1)μ.εΤο Τ1)ς τ.ην ~γωκεντρικ~ γλώσσιχ; 'Ή μ~πως ιΧκολουθε! ιxότ~ ~ ~;ελικτικ~ πορείΙΧ τον ιΧντωετο 8ρόμ.ο, 81)λ. ιΧπο την κοινωνικ.η γλώσσιχ του πιχι8ιου στ~ν ~σωτερικ~ του γλώσσιχ περνώντιχς ιΧπο τ~ν ~γωκεντρικ~ του γλώσσιχ;

, Αρκε!

νoc θέσουμε το ~ρώτημ.ιx σ' ιχυτη τη μ.'ψp~,

YLOC

νoc ιΧνιχ­

γνωρίσουμε lSΤL στην οόσίιχ ~πιστρέΨιxμ.ε στο ~8ιo, που πρoσπιxθ~­ σιχμ.ε νoc κλονίσουμ.ε θεωΡ1)ΤLΚOC στoc ΠΡOΊjγOύμενιx κεφιΧλΙΧιιχ, συγ­ κεκριμένιχ. τ~ν δπόθεσ'Υ) που ~χει 8ιχ.νειστεΤ δ νιΧλυσ1),

xotToc

Piaget ιΧπο

την ψυχιχ.­

την όποΙιχ. το ιΧρχικο στιΧ8ιο της ν01)τικΎjς ~ξέλιξ1)ς

ε!νιχ.ι ό ΙΧότισμ.ός.

'Όπως ιΧκριβως ~πρεπε να: πιχ.ριχ.8εχτουμε την ά.βιχ.σιμ6τητ ιχ.

61

ΚΑΤΑ ΤΗΝ ΘΕΩΡΙΑ ΤΟΥ ΡΙΑΟΕΤ

α.ύτΎjς της θέσΎ)ς, l':"G~ έρχόμα.στε κα.Ι τώρα. στο r8~0 συμπέρα.σμα., ()τ~ 8'Y)λα.8~ ~ κόρ~α. κα.τεόθuvσ"l) της έξέλ~ξYις της roιx~8~x1jc; σκέΦ'Υ)ς lXE~ roΙXPOUGLIXGeEL λα.θεμένα. &πο τον

•Η

Piaget.

έξέλLξ'Υ) της πα.L8ικΎjς σκέΦ"Ι)ζ 8εν Π'YJYΙXLVEL &πο το &τομLΚΟ

στο ΚΟLvωVLΚΟΠΟL"Ι)μένο, &λλα. &πο το ΚΟLνων~κο στο &τoμ~κό. Αύτο E!νIXL το βα.σLΚΟ σuμπέρασμα. τ-ης θεωΡ'Υ)ΤLκΊjς ()σο καΙ της πεφαμα­ ηκ1jς lPEuvιxc; τοσ πρoβλ~μα.τoς

roou

μίΧς έν8LαφέρεL.

6. Μποροσμε τώρα. vα. βγιΧλουμε το σuμπέρασμα της κιΧπως 8Lεξ08ι­

κΊjς μας θεώρ'Υ)σΎ)ς της &ντίλ'Υ)ψ'Υ)ς YLιX τοv παι8ικο έγωκεvτρισμο στη θεωρία τοσ

Piaget.

Δείξαμε, ()Τι κα.τα. τηv φυλoγενετικ~ καΙ όντoγεvετικ~ θεώρ"l)-

,

"

,

~ "β'ζ .Ι. ~ , σΎ) κα.τα."'Υ)γει κοιvεΙζ στο συμπερα.σμα, οτι α.σι ετα.ι σι:; τεΛευτα.ια.

&νιΧλυσΎ) σ,,;~ν λα.θεμr."I) &vτίλ'Υ)ψ'Υ) μ~ας γενετικΎjς πoλ~κότητας της

αύτιστικΥις καΙ της ρεαλ~στικYις σκέΥ'Υ)ς. Ί8~αίτερα ά,πορρΙψαμε ά,πο

β~OλOγLΚ-ης πλε'JρίΧς την θέσΎ),

()'n ~ α.ύτιστLΚ~ μoρφ~ της σκέ'~'Y)ζ .. ,~ ~ Κ ατα' την " ,ερευvα τωv OYLX"l)" ες,εΛΙζ"l).

Τ' "ψ ε~να.ι "Ι) πρωταρχLΚ'Y) στην υχο λ

8ε80μένων,

roou &πο ...ελοσν την βιΧσΎ) της θεωρίας, καταλ~ξαμε πιΧλι

μέσω της &ν:iXuUYjC; τ-ϊ;ι:; πα~8LΚ-ης γλωσσLΚY,ς έξέλ~ξ'Y)ς σ ... Ο ()τι ~ έγωκεv ... ρ~κ~ γλώσσα: ... ρισμοσ της roIXL8Lx1jc; 80ILLx1jc; πλευρΧς.

rH

8εν &ποτελεί: αμεσΎ) έκ8fιλωσ-1j τοσ έγωκεν­ σκέψ'Υ)ς τόσο &πο λε~τοuργικ1jς 8σο καΙ &πο

έγωκεντρικ~ γλώσσα τοσ παι8ιοσ 8εν &ποτελεϊ: 8ευτερεσον

προϊοv της 8ρα:στηριότητιΧς του, κατα. κιΧποιοv τρόπον μ~α. έξωτε­ ρικ~ μoρφ~ έμφιΧVΙσ'Υ)ς τοσ έσωτερικοσ έγωκεντρισμου του, ποu

I.UV\EL το,

'βL~~ απο

, , εγωκεντρικ"l)

ΟΙ-'.1. 'λ ~κ~α ι , παΙοL σι:; 'Υ) περιπου

"

7 'Υ).. 8 ' χροvωv.

'Α'θ r vτ~ ετα "Ι)

- •

'οιγ λ' ωσσα πρεπε~ να. κα α.vο'Υ) θ ει ως μετα β' ατικο σταοιο

...

- ε<.,ε 't"). Ι<.,'Υ)ς t' " "~ .3." 'λ' της απο τηv εζωτερικ,ι στηv εσωτερικ"l) γ ωσσα.

ΜίΧς ά,πομενει μόνο vα. γεvικεόσουμε τα. σuμπεριXσματιX μας στσc

"EXEUTIXLIX κεφιΧλαια. Ή πρώτη θέσ"Ι) ~ι; κotτευθυvτηριot [8έα

lSX"l)t;

της

XpLTLx1jt;

μας

62

ΓΛΩΣΣΑ ΚΑΙ ΝΟΗΣΗ ΣΤΟ ΠΑΙΔΙ

8ιατuπώνεται ώς έξης. Εtμαστε της γνώμ1jς, 5τι ~81j το έρώτημα

για

8ιαφορετικές μορφές της σκέψ1jς στ~ν Ψuχαvocλuσ1j και

8uo

στ~ν θεωρΙα τοσ

μπορε'L κανεις να' &ντι-

παρα β α

προσαρμογ1j προς

'λλ

Piaget εΤναι λαθεμένο. Δέν , .ικανΟΠΟΙ1jσ1j , 2, - , rJ.ναγκωv στψ

ει Τψ

,\

\ 'r1jV

πραγματικότητα. Δέν έπιτρέπεται να ρωτα: ποιό εΤναι το ΚLν1jΤΡΟ

της παι8ικης σκέψ1jς

-

~ προσπOCθεια LκανΟΠΟL1jσ1jς των ά.ναγκων

του ~ -η προσπOCθεια προσαρμογης στην ά.ντικειμενικ~ πραγματι­ κόΤ1jτα ;-, γιατι ~ ~ννoια της

&VOCYX1j; συνεπOCγεται - οτι μια &VOCYX1j

κ~ γωνΙα της θεωρΙας της έξέλιξ1jς

ά.πΟ τ~ν όπτι­ Lκανοποιε'Lται

μέσω μιας σχετικης προσαρμογης στην πραγματικότητσι. Ό

Bleuler

~χει 8εΙξει πολδ πειστικOC, οτι το βρέφος 8έν βιώ­

νει τ~ν LκανΟΠΟΙ1jσ1j των ά.νσιγκων του 80κιμOCζοντσις πσιρσιισθ1jσισι­

κα τ~ν ~8oν~

-

~ LκσινΟΠΟL-ησ1j της

μετα τ~ν λ~Ψ1j τροφης.

&VOCYX1j; του σuντελε'Lται μόλις •Ακριβως το t8ιo ~νσι κOCπως μεγσιΛUτερO

παι8ι προτιμα ~νσι πρσιγμσιτικο μηλο &πο ~νσι φαντσιστικο l5χι έξ αιτΙσις τοσ οτι

gxet

ξεχOCσει τις &νOCγκες του προς χOCριν της ΠΡOσlΧp­

μογης στην πρσιγμσιτικόΤ1jτα, άλλα άκριβως έξ lχιτΙας τοσ 5τι σκέΨ1j

\

~

::lΧι ορlχσΤ1jΡΙ

-. \

\

• ,

ό' Τ1jΤσι ενεργοποιουντσιι απο τις ανιχγκες του.

Δέν {ιπOCρχει λοιπον κσιμμια πρoσαρμoγ~ στ~ν άντικειμενικ~ πραγμσιτικότ1jτσι μόνο προς χOCριν της προσσιρμογης, ά.νεξOCρτ1jτσι άπο τις άνOCγκες τοσ όργσινισμοί) ~ τοσ άτόμου. "Ολ1j ~ προσσιρμο­ γ~ στ~ν πρσιγματικόΤ1jΤσι προκσιλε'Lτσιι άπο τις &νOCγκες. Αύτο εΤναι πoΛU κοινότοπο, μια αύτσιπό8εικτη άλ~θεισι, ποδ άπο ~νlXν άνεξ~­ γ1jΤΟ λόγο πlχρlχγνωρΙζετlχι στη θεωρ(ιχ ποδ έξετOCζουμε. Ή

&VOCYX1j

για τρoφ~, ζεστσισια κlχι XLV1jσ1J, gλες αύτες

στοιχειώ8εις &νOCγκες εΤνσιι

OL

OL

κσιτευθυντηριες 8υνOCμεις ποδ κσιθο­

ρΙζουν 5λ1j τ~ 8ισι8ικσισΙσι της προσιχρμογης στην πρσιγμσιτικ6τητα. Γι' σιύτο εΤνσιι χωρΙς νό1jμσι ~ &ντιπσιρocθεσ1j μιας σκέψ1jς, ποδ

&crxe'L

τ~ λειτουργΙIχ μιας LκανΟΠΟL-ησ1jς, κιχΙ μιας &λλ1jς μορφης σκέψ1jς,

ποδ

&crxe'L τΙς λειτουργΙες της προσαρμογης στ~ν πριχγμιχτικότητιχ. 'AVOCYX1j κσιΙ ΠΡOσσιρμOγ~ πρέπει να; έρευν'ηθοσν ώς έν6τ1jτιx. Ό

t8ιo; έξωπριχγμιχτικος χσιΡΙXΚΤ~ΡΙXς της άνιχπτuγμέν1jς ΙΧύτιστικης σκέψ1jς, ποδ προσΠΙΧθε'L να; βρε'L στ~ φαντιχσΙιχ !κιχνΟΠΟL'ησ1j των άνικσινΟΠΟL1jτων έπιθυμιων της ζωης, εΤνιχι ΠΡΟLον των μετιχγενέ­ στερων φOCσεων της έξέλιξ'ης. Ή ιxύτιστικ~ σκέψ1j προϋποθέτει

ΚΑΤΑ ΤΗΝ ΘΕΩΡΙΑ ΤΟΥ

63

PIAGET

τ~ν ά.νάπτuζ'Υ) τΊjς ρεσιλισηκΊjς σκέψ'Υ)ς καΙ τοσ σuνσικ6λοuθοu φσιι­ τ"ljς σκέψ'Υ)ς μ.ε ~ννoιες. 'Ωστ6σο ό

VOfLivOU,

μ.6νον ά.π' τον

Freud

Piaget aev

aσινείζετσιι

το δτι ~ ά.ρχ~ τ:ης ~aονΊjς ΠΡΟ'l)γεϊ:τσιι τΊjς ά.ρ­

x'fις τ:ης πρσιγμ.σιτικ6Τ'Υ)τσις

[2],

ά.λλα πσιράλλ'Υ)λσι κσιΙ δλ'Υ) τ·ην μ.ετσι­

φuσικ·η τΊjς ά.pχΊjς τΊjς ~aονΊjς, ~ όποίσι μ.ετσιβά.λλεται ά.πο ενσι ύποβ Ο'Υ) θ 'Υ)ΤΙΚΟ\

\

\

κσιι

-

β

ΙΟ

λ

\'

-

ογικοι κοιτωτερο στοιχειο

\'

",

-

τιχο στοιχειο, σε πρωτ'Υ) κινητ'Υ)ΡΙΟΙ οιιτιοι Τ'Υ)ς

\"

"

,.

σε ενοι αuτονομ.ο "ω-

Ψ

uxo

λ OγΙΚΊjς - ει.,ε '!:"'λ!:" Ιι.,'Υ)ς.

«ΕΤνσιι μ.ια ά.πο τΙς προσφορες τΊjς ψuχανά.λuσ'Υ)ς», λέει ό

get,

«το δτι ~χει aείζει δη ό σιύτισμ.Ος

aev

Pia-

γνωρίζει κοιμμ.ια προ­

σοιρμ.ογη στ~ν προιγμ.οιτικ6τ'Υ)ΤΟΙ, γιοιτΙ για το 'έγd/ ~ -Yjaov~ εΤνοιι ~ μ.6ν'Υ) κιν'Υ)Τ+ΙΡΙΟΙ Μνοιμ.'Υ). Έπομ.ένως 'ή [LovoιaLX~ λειτοuργίοι τΊjς

,

-

αuησΤΙΚ'ιις

σκ

έψ

.

'Υ)ς

τ ε~νσιι

\

,

νσι

"

ποιρεχει

σιμ.εσως

\

\

και

"λ ε εγχο

χωρις

ίκοινοποί'Υ)ση στΙς ά.νά.γκες κοιΙ στα ένaισιφέροντοι, ποιροιμ.ορφώνον­ τοις την προιγμ.οιηκ6τ'Υ)ΤΟΙ για να την προσοιρμ.6σει στο 'έγω'» 'Έχοντοις ά.πομ.ονώσει ό

Piaget

[2].

την ~aονη κοιΙ τΙς ά.νά.γκες ά.πΟ

τ~ν ΠPoσoιρμ.oγ~ στην προιγμ.οιηκ6τψοι, πιέζετοιι ά.πΟ την λoγικ~

να ποιροuσιά.σει την ρεoιλιστικ~ σκέψ'Υ) ώς έντελως ά.ποκομ.μ.έν'Υ) ά.πΟ τΙς προιγμ.οιηκες ά.νά.γκες, τα ένaιοιφέροντοι κοιΙ τΙς έπιθuμ.ίες, ώς

καθαρη νόηση. 'Αλλα. μ.ια \ J! e, , ~\

iiioLou ε'Caοuς ν6φη εΤνοιι ά.νύποιρκτ'Υ), ι

,\

,

,

γιοιη υπως οεν uποιρχοuν σινοιγκες χωρις Τ'Υ)ν προσοιρμ.ογ'Υ), οικρι

το

β-

ως

'CaLo aEV ύπάρχει στο ποιιaι ν6φ'Υ) έλεύθερ'Υ) άπο ά.νά.γκες, έπιθu­

μ.ίες καΙ ένaιοιφέΡοντοι -ά.πΟ κά.θε τι γ~ινo-, ν6'Υ)σ'Υ) ποu ύπά.ρχει μ.6νο προς χάριν τΊjς άλ~θειoις. «Δεν κοιτεuθύνετοιι προς τ~ν aιοιπ[στωσ'Υ) τΊjς ά.λ~θειoις, ά.λλα στ~ν ίκσινοποί'Υ)ση μ.ια,ς έπιθuμ.[οις)), λέει ό

\,

την

"ψ OΙUiLaiLX'Y) σκε 'Υ).

'Α ποκ λ ε~ει t " ομ.ως

Piaget,

ΧΟΙΡΟΙΚΤ'Υ)ρίζοντοις

'θ' κοι ε επι θ' ufLLoι

,

\

ποιντοι Τ'Υ)ν

προιγμ.οιτικ6τητοι ~ ύπά.ρχει μ.ιoc σκέψ'Υ) (το τονίζοuμ.ε, μιλα,μ.ε για.

,

Τψ

~

\

ποιιοΙΚ'Υ)

'ψ)

σκε

η

,

(ι

'Υ)

, , λοποισι εντε ως

,

t:"

οινει.,ΟΙΡΤ'Υ)ΤΟΙ

,

,

\

σιπο πρσικτικες

άνά.γκες ρέπει μ.6νο προς τ~ν έξοικρίβωση τΊjς ά.λ~θεισις προς χάριν σιύτ:ης τΊjς 'Caιοις; Μ6νο κενες περιεχομένοu, &aειες ά.φσιφέσεις, μ.6νο λογικες λεΙΤΟUΡγ[ες, μ.6νο μ.εταφuσικες ύποθέσεις τΊjς σκέψης μ.πο­ ρουν να όριοθετ"l)θουν μ.' οιύτον τον τρ6πο, μ.ε κσινένοιν τρ6πο δμ.ως οί ζωντσινές, έμ.πράγμ.οιτες ροες της σκέψ'Υ)ς ένας ποιtaιοu.

ΣτΙς περιθωρισικες σ'Υ)μ.ειώσεις

iou για. την κριτικ.η τοσ 'Αρι­

σ70τέλη στ~ν θεωρίσι των ά.ριθμ(~ν του nuOoιy6poι κοιΙ στην θεωρίοι

6~

ΤΛΩΣΣΑ ΚΑΙ ΝΟΗΣΗ ΣΤΟ ΠAJΔI

το;:) ΠλOCτωνιχ -περΙ Ι8εων, οΙ όπο!ες e!VΙXL &-πομονωμένες &πο τα: ιχtσθYjτα: πριfγμιxτιx, ό Β.Ι. AΈVLV λέεL τα: πιχριχκOCτω:

«' Λρχέγονος t8εΙΧλLσμός: το YSVLXO (~ ~VVOLΙX, ~ [8έΙΧ) e!VΙXL μ,Lα: Ιδιαίτερη ούσία. Λότο φιχ(vεΤΙΧL να: e!VΙXL βιfρβιxρo, &ποτρόΠΙΧLΙΧ

(σωστότεριχ: ΠΙΧL8Lκα:) &νόητο. ' Αλλα: ό σόγχρονος t8εΙΧλLσμ6ς, ό ό Hegel, ~ [8έιχ το;:) Θεο;:) 8εν e!VΙXL το;:) t8LOU et80uc; (έντελώς t8LOU εt80uς); τα: τριχπέζLΙΧ, οΙ ΚΙΧfέκλες κιχι οΙ Ι8έες το;:) τριχπε­

Kant, το;:)

ζLΟ;:) κιχι της ΚΙΧfέκλιχς: ό κόσμος κιχι ~ [8έιχ YLιX τον κόσμο (Θεός)' ι'

!

Ι'

Το πριχγμ,ιχ Κιx~ Το

, '.ι. Λ' vοοuμεvο, Το μ,ι γνωσLμο

'./.. πρ~γμιx

~ σuvιfφεLΙΧ τ~ς γ~ς κιχι το;:) ~λLΟU, YSVLXιX τ~ς φόσης -

κιχ

θ"" ειχuτο,

κιχι ό \όμ,ος,

Λόγος, Θεός. Ή 8LιχΕρεση της &vθρώΠLνης γνώσης κιχι ~ δυνατό­ τητα το;:) [~ειχλLσμο;:)

(=

θρησκεΕιχ) e!VΙXL 80σμέ,ιχ ~8η στην πρώτη

στοιχειώδη &φιχΕρεση •••

»Ή -πρόσβιχσΥ) τ~ς 8LOCVOLΙXt; (το;:) &νθρώποu) στο κιfθε έΠLμέ-

pouc;

, .

Λ

".,

πριχγμιχ, η κιχτιχσκεU'ι ενος ομΟLωμιχτος

(=

-

J!

)

μ,Lιχς ~vνΟLιχς,

δ' εν

εΙναι μΙα άπλή, &μεσYj, νεκρ~ σα:ν &νΤLΚΙΧΤΟΠΤΡLσμ,ος πριfξη, άλλα: μLα: πρOCξη πολόπλοκη, 8LχιχσμέvYj, ΊSλo ζΙγκ-ζιfγκ, που περικλείει μέσα της τ~ 8uνιχτότητιχ

v' ιΧποκοπε! ~ φιχντιχσ(ιχ ιΧπο την πριχγμιχ­

ΤLκότητιχ' κιχι 8εν τελεLώνοuμε έ8ω:

1)

8uvιχτότητιχτ~ς μετιχμόρφω­

σης (μ,Lίiς ιXπιxριxτ~ρητ-ηι;, &σuνεΕ8ητης στον &νθρωπο μ,ετιχμόρφω­

σης) τ~ς &φηρ-ημέVYjς ~vνQLιχς, τ~ς t8tιxc; σε φαντασία (σε τελεuτιχΕιχ cX.vOCλuση = Θεός). ΓLΙΧΤΙ &κόμη κιχΙ στην ιΧ-Πλο"κότερη γε Εκεuση (yeVLXιX

'-ro τριχπέζL') κρόβεΤΙΧL gvιx ΚOCΠΟLΟ κομμOCΤL φιχντιχσΕιχς»

[4]. Ή [8έιχ, ίSΤL φιχντιχσΕιχ κιχΙ σκέψη στ~ν έξέλLξ~ τouc; ιΧποτελο;:)ν &VΤLθέσεLς, των όποΕων ~ ένότητιχ έμπεΡLέχεΤΙΧL ~8Y) στην πρώ-r-η , Λ ' ~ L. γεΗκεuση, στ,ιν -πρωΤΙΧΡΧLΚΙΧ ΟLιχμορφωμ,ι;;vη

J!

",VVOLΙX

-rou-

,

ΙΧ.

θ

'

ρω-ποu,

8εν, μ-πορεΤ να: έκφριχσθεΤ κΙΧθιχρότεριχ.

Λότη ~ uπό8εLζη τ~ς ένότητιχς των &νΤLθέτωv κιχΙ τ~ς &ντΕφιχ­ σ1jς τοuς, σόμφωνιχ μ,ε την όποΕιχ κOCθε γε"Εκεuση &πο τ~ μLα: σημιχΕ­

VSL την &πoκo~ &πό τη ζω~, κιχι &πο την ωη τ~ν σωστότερη &ντιχνιΧκλιχση cX.ΚΡLβώς ΙXότ~ς της ζω~ς, κιχΙ ίSΤL σε κOCθε yeVLX~ ~ν­ VOLΙX κρόβεΤΙΧL Ινιχ κομ,μOCΤL φιχντιχσΕοις, &VOEyeL τον σωστο 8ρόμ,ο YLιX τ~ν ~peuvιx τ~ς ΟΙUΤLσΤLκ~ς κοιΙ της ρεοιλLσΤLκΊjς σκέψης.

'Άν τον &κολοuθ~σοuμ,ε, 8εν μέvεL κοιμ,μLα: &μ,φLβολΕιχ ίSΤL ό

65

ΚΑΤΑ ΤΗΝ ΘΕΩΡΙΑ ΤΟΥ ΡΙΑΟΕΤ

ιχυ'ησμος 8εν μπορεΤ να; τοποθεΤYjθεΤ στ~ν &,ρχ.ή τ-ης έξέλLξYjς τ-ης

itιxL8LxΎjt; σκέψYjς, &'λΜ &'ποτελεΤ μLα;ν ΟψLμYj 8LιχμόρφωσYj, κιχι δΤL πολώνεΤΙΧL ώς μLOC &'πο τις &'νΤLφά.σεLς πο,) έμπεΡLέχονΤΙΧL στ~ν έξέ­ λLξYj τΎjς σκέψYjς. Σ',α; πεφά.μιχτά. μιχς μπορουμε να; σYjμεLώσουμε &'κόμΥ) ~νΙX XΙXL­

VOUPYLO σYjμΙXνηκO στΟLχεΤο. ΕLδιχμε lJTL 'ή έγωκενΤΡLΚ~ γλώσσιχ του itClL8LOG 8εν elVΙXL &'ποκομμένΥ) &'πο τ~ν πριχκτικ·ή του 8ΡΙΧσYjΡLότYjΤΙΧ και τ~ν έμπρά.γμΙΧΤΥ) προσιχρμοΥή του. Aότ~ 'ή γλώσσιχ &'ποτελεΤ ,ι

,Ι

\

~

-

-

ιψ

ενιχ ιχπιχρα,LΤYjΤΟ συσΤΙΧΤLΚΟ της itΙXLOLXΎjt; σκε

\,

Yjt; XΙXL ΙXPXLΙζ" EL ετσL

\

νιχ

μεταβιΧλλεΤΙΧL σε ~νιx μέσο YLOC τ~ 8LιχμόρφωσYj μLocς γvώμYjς κιχι ένος σχε8Ιου στο πλΙΧLσLΟ μLocς πολύπλοκης 8ρocστηΡLότητιχς του itΙXL8LOG.

Ό

Piaget

ΠLστεuεL lJTL τOC &'νΤLκεΙμενιχ 8εν έΠYjρεά.ζουν τ~ν

8LιXVOLΙX του itΙXL8LOG. "Εχουμε δμως 8εΤ, δΤL σε μLα; πριχγμΙΧΤLΚ~ κιχ, \ , Ι " Δ λ Ι ~ τ ΤΙXστΙXσYj, στην OitOLΙX 1) εγωκενΤΡLΚ,1 γ ωσσιχ του itΙXLoLO\J ELVΙXL συν-

8ε8εμένη με την ΠΡΙΧΚΤLΚ~ 8ριχστηΡLότητιχ, τα; &'ντLκεΙμενΙX έπηρεά.-

\,

'λ λ ι .). ~ ι Ι.' Τ Ι ... ζ ουν κιχ θ ' ο οκ ΎjPLΙX') Τ'ιν oLΙXVOLΙX του OΠΙXLoLOU. ιχ ΙΧνΤLκεLμενιχ ELVΙXL

'ή πριχγμιχτικότητσι, &'λλα; OXL μLα; πριχγμΙΧΤLκότYjΤΙΧ πιxθΎjτικα; &'νιχ­

κλιχσμένη &'πο τις ιχΙσθYjΤ~ΡLες &'νΤLλ~ΨεLς του itΙXL8LOG, &'λλOC μLα; πριχγμΙΧΤLκότητιχ, με τ~ν όποΙιχ ιχότο ~ρχεΤΙΧL σ' έπιxφ~ στ~ν πορεΙιχ της ΠΡΙΧΚΤLκΎjς του 8ριχστηΡ LότηΤΙΧς. Αότο το έρώΤYjμιχ YLa το ρόλο ,,1jt; πριχγμιχτικότητιχς κιχι τ-ης

πρά.ξης YLOC τ~ν &'νά.πτυξη τΎjς itιxL8LxΎjt; σκέψης μετο βά.λλεL ΡLζLΚOC τ~ν είκόνιχ, ώστόσο θOC έπιχνέλθουμε &'ργότεριχ σ' ιχότο κιχτα; την ΟLερεuνησYj κιχι τ~ν μεθο80λογLΚ~ XPLTLX~ της θεωρ(ιχς του

Piaget.

7. "Οτιχν πιχριχτηρουμε τ~ν Ψυχολογ(ιχ κιχι L8LΙX(TEPΙX την itΙXL8LX~ ψυ­ χολογΙιχ, &'νΙXκιxΛUΠΤOυμe:, δΤL 'ή έξέλLξ~ τους τον τελευτιχΤο κιχφο

προσ8Lορ(ζεΤΙΧL &'πο μLα; XΙXLVOUPYLΙX, τά.d-η. AόΤ~ 'ή τά.σYj χιχριχκτηρΙ­ σΤYjκε ώς έξΎjς &'πο ~νιx πρόσωπο πο,) χρησLμΟΠΟLουσε YLOC πεφά.­ μιχτιχ ό Γερμιχνος ψυχολόγος Ach, μετα; το τέλοι; ένοι; πεφά.μιχτοι;

66

ΓΛΩΣΣΑ ΚΑΙ ΝΟΗΣΗ ΣΤΟ ΠΑΙΔΙ

καΙ προς χαρα. τοίί

r8LOU

τοίί

Ach: «. Αλλα.

αότο eIVΙXL πεφαμαηκ'~

φLλοσοφΙα». AόΤ~ ~ προσέγγLcrtj ΨυχολογLκων έρευνων καΙ φLf.ο­ σοφLκω·1 προβλ-ημOCτων, καθως καΙ ~ προσπocθεLα να. 8Lερευν-ηθΟίίν

μέσ.χ στ~ν πορεLα μLας ΨυχολογLκης ~ρευνας έρωΤ'~ματα, τα. όπο'ί:α εχουν μεγOCλ-η σ-ημασLιΧ YLιX μLα. σεφα. φLλοσοφLκων προβλ-ημOCτων

•

XΙXL"·~·I τα CΙΠΟLα, αντ~στρoφα,

ως

l' τ-ην

προς

,XΙXL , τ-ην '

προ βλ-ημαΤLκ-η

έΠLλυσ/j τους έξαρτωνταL ιΧπο μLα. φLλοσοφLΚ~ ιΧντΙλ-ηψ-η, 8Lαπερ­ νουν όλόκλ-ηρ-η τ~ν μοντέρνα ερευνα.

•Η

ερευνα του

που συζ1jταμε έ8ω, ΚLνε'ί:ταL

Piaget,

XL

αόΤ~

συ·,εχως στα. ()pLΙX φLλοσοφLκων καΙ ΨυχολογLκων προβλ1jμOCτων.

Ό

'l8LOC; ό Piaget παραΤ1jρε'ί:, ()ΤL ~ λογLΚ'~ του παL8Lου eIVΙXL τόσο " " τ-ης ανΤLμετωπ~lζeL xιx'.eLC; 'βOX1j, ώ στε κατα" τ-ην ερευνα -ημα

πο/ωπ λ

"

προς βΊjμ.α πρoβλ~ματα της φLλοσοφLκης λογLκης καΙ συχνα. μocλL­ στα της γνωσLοθεωρΙας. Δεν eIVΙXL πOCντα ευκολο να. κρατ-ηθεΤ μέσα σ

•

'λ α β' αυτον τον

UpLV θ' ο μLα

"

Ι. συγκεΚΡL~ν-η

..

κατευ'θ

"

uvcrtj

XΙXL νoc πα-

ρακαμφθουν πρoβλ~ματα που 8εν εχουν σχέcrtj με τ~ν ψυχολογΙα. '0 μεγαλ'υτερος κ~ι /ουνος ~ "Ρ' , ε ΤVΙXL κατα τον laget μLα(,εσπευσμεν-η γε"Ικευσ-η πεφαμαηκων συμπερασμOCτων καΙ ό ΚΙ',8υνος να. έμμέJ.. απ • όψ σι>

νουμε

'Ψ τα λ-η εLς.

eLC;

,.

"

-

σχ-ημαΤLσμενες εκ των προτ έ ρων XΙXL σε προκα-

Γ" J.. Ι -, 1 , , LΙX αυΤυ κα~ παραLτεLταL απο μLαν εντε

1.ως

,

συστ-ημαΤLκ-η

ιΧνOCπτυ;-η καΙ ιΧπο ()λες τΙς γενLκεuσεLς πέρα ιΧπο τα. σονορα της

παL8Lκης ΨυχολογLας. ΠροημίΧ να. πεΡLΟΡLστε'ί: μόνο στ~ν ιΧνOCλυσ-η γεγονότων καΙ να. μ~ν uπεLσέλθεL στα. φLλοσοφLΚα. πρoβλ~ματα τέ­

ΤΟLων 8ε80μένων. •Aλλrι. ώστόσο παρα8έχεταL ()ΤL ~ λογLΚ~, ~ Ιστο­ pLΙX της φLλοσοφΙας καΙ ~ γνωσLοθεωΡLα συν8έονταL με τ~ν έξέλLξ-η της παL8Lκης λογLκης. ΚαΙ ετσL

eLyeL

θέλοντας καΙ μ~ πoλλrι. προ­

βλ~ματιΧ ιΧπο αότες τΙς γεLτονLκες πεΡLοχές, παρ' ()λο που 8Lακό­ πτεL με θαυμαστ~ συ'.έπεLα τον εΙρμο των σκέΨεών του ()'t'ιxv προσεγγ~lζ

eL

Ό

Piaget, ,

"

-,

'

'Λ κοντα στα μοφαLα συνορα με τ,, φL λ οσοφLιΧ.

Claparede έΠLσ-ημαLνεL στον πρόλογο του βLβλLου Piaget συνενώνει στο πρόσωπό του ιΧπο τ~ν μLOC

()Τι ό

φυσικο και'β ιο λό γο,

••

-

ο ΟΠΟLος

• ,

-,

'λ' ανη για μα ακια κυν-ηγα τωρα

του

τον Ψ υ-

χoλoγικrι. 8ε80μένα, κατέχεL τ~ν φυσLκοεΠLστ-ημονLΚ~ σκέψ-η καΙ εχεL την Ικανότ-ητιχ νrι. ιXXOUeL τΙ του λέ'ιε τrι. συμπερOCσματOC του,

καΙ ιΧπο τ~ν σ.λλ-η εναν έπιστ~μoνα εμπεφο σε φιλοσοφικα. έρωτη-

ΚΑΤΑ ΤΗΝ ΘΕΩΡΙΑ ΤΟΥ

67

PIAGET

μιχτιχ. «ΓνωρΙζεL τη σκοτεινότερΥ) γων(ιχ κιχΙ gλες τΙς πιχγ(aες της

πιχλιχιϊΧς λoγικ~ς, τ~ς λOγικ~ς των έΥχειριaΙων. Συμμερ(ζετιχι τ/.ς έλπιaες της νέιχς λoγικ~ς κιχ/. ε!νιχι έν~μερoς για: τα: ΠΙΟ ιΧκlχ\θώaYj ΠΡOβλ~μlΧτlΧ της ΥνωσLOθεωρ(lχς. •Αλλα: l:Ιχι μόνο aeν ΠOι.ρlΧσόρετlΧι σε πlχριχκινauνεuμένες θεωρ~σεις ιΧπο την έξlΧ(ρετη yνώσYj ιχίιτων των aιιχφορετικων τομέων, ιΧλλα: τη ΧΡ'Υ)σψοποιε! πoΛU περισσό­ ,τερο για: να: δρΙσει τα: ιXκριβ~ σόνοριχ φιλοσοφ(ιχς κιχ/. Ψυχολογ(ιχς

,

,.,

,

'έ'

κρlΧτωντlΧς τον εlΧυτO του ιχυστ'Υ)ΡΙΧ π

ι

"

.,\,

,~

ριχ ΙΧΠο ιχυτ'Υ) τη οι:χχωριστικ,ι

γριxμμ~. Ή έργIΧσΙIΧ ε!νlΧι κΙΧθιχρα: έπιστημoνικ~»

[1].-

Δεν μποροσμε να: συμφων~σoυμε με τον τελευτιχ!ο [σχυρισμο του Claparθde, γιιχτ(, lSπως θα: 8εΙξουμε ιΧργότεριχ, δ

Piaget

8εν

κιχτOCφερε, κιχ/. έκ των πριχγμOCτων aeν ητlΧν κιχτορθωτό, να: πιχριχ­

κά.μψει τ/.ς φιλοσοφικες ΚΙXτlΧσκευές, γιιχτ/. κιχ/. ~ ιΧπουσΙιχ μιϊΧς φι­ λοσοφ(ιχς ε!νιχι ιΧκριβως μια: έντελως συΥκεκριμένΥ) φιλοσοφΙιχ. Ό φόβος να:

aeOe!

κιχ\ε/.ς σε κOCπ{)ιο προϋπOCρχον φιλοσοφικο crocrrIjfLΙX

ε!νιχι ένaεικτικος γιOC μια: συΥκεκριμένΥ) φιλοσοφικη κοσμοθεωρ(ιχ,

,

που

θέλουμε

"

λ'Ψ ουμε

νιχ ΙΧΠΟΚΙΧ υ

ό

"

'

τωριχ στιχ σYjμιxντικ τεριχ κυριιχ χιχ-

ρlΧκτηριστικά. της.

Έρευν~σιxμε πιο πOCνω την ιΧντ(λYjψ'Υ) του

aLXo

Piaget

για: ΤΟν πιχι­

έγωκεντρισμο με το ιXπoτέλεσμlΧ lSτι ε!νlΧι θεωΡ'Υ)τικα: κιχ/. πριχ­

κτικOC ιΧβOCσιμYj. Ό aρόμος τ~ς έξέλιξ'Υ)ς του πιχι8ιου πιχρουσιOCζετιχι ΠIΧΡΙXμOρφωμένoς σ' ιχίιτην την θεωρΙιχ. "'Αν θέλουμε νιΧ ΠΡΙXγμlΧτευθOυμε lSλες τ/.ς σuνέπειες τοσ πιχι-

8ικοσ έγωκεντρισμοσ, θιΧ ~πρεπε. νιΧ ateupoνoutLE την κριτικ~ μιχς πριχγμιχτεΙιχ κιχ/. νιΧ γρOCΨουμε μια: κιχινούργιιχ έργιχσ(ιχ, lSποu θιΧ 8ιιχ­ πριχγμιχτευόμιχστε τιχ θέμιχτιχ τοσ

Piaget

ιΧπο &λλΥ) όπτικη γων(ιχ.

Ή aοuλειά. μlΧς gμως συνΙστlΧτΙXΙ στο νιΧ aLeUXOλOνoutLE γιιΧ τον ιΧνΙΧΥνώστη την κριτικη oεκειoπoΙ'Y)σYj των συμπεριχσμOCτων κιχ/. της

πρώτης γεν(κείισYjς του βιβλ(ου του

Piaget.

Γι' ιχίιτο πρέπει νιΧ

έξετά.σουμε τη μεθοaολογικη πλευρOC lSλων των έρευνων του

Piaget

κιχ/. να: τ~ν ιXπoτψ~σoυμε κριτικά.. Μποροσμε ν' ιΧρχΙσουμε με το κύριο σ'Υ)με!ο, πο,) ε!νιχι κιχθο­ Ρ ιστικο για: την λογικη της έπισΤ'Y)μoνικ~ς σκέψ'Υ)ς του το πρόβλ'Υ)μιχ της ΙXετιότηΤlΧζ. Ό

Piaget

Piaget,

8'Υ)λ.

κλεΙνει το βιβλΙο του με

Ινιχ σύντομο κιχ/. πεΡLεκτικο κεφOCλΙΧιο πο,). ε!νιχι ιΧφιερωμένο στην

68

rAnttA

ΚΑΙ ΝΟΗΣΗ ΣΤΟ ΠΑΙΔΙ

ΠΡΟΙΧLΤLότψιχ. Συμφωνιχ με την &νιΧλuσ"l) της nιxL8LK1jc; λογLκ1jς

&πο τον

Piaget,

εΤνΙΧL &κόμ"l) ξέν"l) YLa το nΙXL8t ~ ι!νVΟLΙΧ της ΙΧLΤLό­

τ"l)τιχς κιχι ~ σκέψ"l) του nΙXL8LOU πιΧνω στα; ζ'1)τ~μιxτιx -.-ης ΙΧLΤLότ"l)­ τιχς θα; μπορουσε να; ΧΙΧΡΙΧΚΤ"l)ΡLσθε'L ευστοχιχ με τ~ν gVVOLΙX της προ­ ΙXL ΤLότ"l)τιχς.

Λότο το πρόβλ"l)μιχ εΤνΙΧL τόσο σ"l)μιχνΤLΚΟ στ~ν θεωρΙιχ του ώστε &φLέρωσε όλόκλ'1)ΡΟ τον τέτιχρτο τόμο τΊjς ι!ρεuvιΧς

Piaget,

τοι) στην &ποσιχφ~νLσ"l) της φuσLκΎjς α.LΤLόΤ-Ιjτιχς στο ΠΙΧL8Ι, με το πόΡLσμιχ OτL στΙς πιχριχστιΧσεLς του OΠΙXL8LOU YLa τον κόσμο, στΙς

έρμ"l)νε'Lες της κΙν"l)σ"l)ς, στ~ν &ντΙλ'1)Ψ~ τοι) YLa fL"l)lΙXvec; κιχΙ ΙXu­ τόμιχτιχ μ"l)χιχν~μιχτιχ, κoντoλoγΎjς στ~ν σκέψ"l) του OΠΙXL8LOU, &nOUσLocζεL

~ ΙΧLΤLότ"l)τιχ με

'Λλλα; -

τ~ν

ΚUΡLολεΚΤLΚ~ σ"l)μ;ιχσΙιχ

οσο KL otν εΤνΙΧL ιχότο περΙεργο -

ό

Piaget

της λέξ"l)ς.

θέλ"l)σε σκόΠL­

μιχ στΙς ~ρεuνές τοι) Va &φ~σεL κιχΙ τη 8LK·~ τοΙ) σκέψ"l) στο στoc8LΟ τΎjς ΠΡΟΙΧLΤLότ"l)τιχς. ΛέεL OτL στο nΙXL8l σuμβιχΙvεL κιχτα; KOCnOLOV

τρόπο κOCτι πιχρόμΟLΟ με ο,ΤL σuμβα.ΙvεL κιχΙ στ~ν έΠLστημ"l)

[2].

Με τΙ &VΤLκιχθLστoc ομως τ~ν ιXρχ~ της ΙΧLΤLότητιχς; Ή ιXρχ~ τΥις ΙΧLΤLότ"l)τιχς ~χεL YL' ιχότον ιΧνΤLκιχτιχστιχθε'L ιΧπο τ~ν ιΧνώτερ"l)

ιXρχ~ τΊjς έξέλLξ"l)ς κιχΙ ιΧρθεΤ μέσιχ σ' ΙΧότην. «τι σ"l)μιχΙvεL ~ έρμ"l)­

νεΙιχ ένος ΨUΧLκου φΙΧLvομέvοu ;», ιΧνιχρωτLέΤΙΧL. «ΧώρΙς τ~ γενεΤLΚ~ μέθ080 8εν γvωρΙζεL κιχνεΙς ποτε ιΧΚΡLβως στ~ν ψUΧΟλογΙα., οπως ιΧπέ8εLξε ό λέ σμιχτιχ

Baldwin

.,

ι ως α.Lτ~ες

με λεπτες ιΧVΙΧλUσεLς, otV 8εν θεωρεΤ τα; ιΧποτε-

,,> \.., KL οuτε Κος;ν α.ν τα.

προ

βλ'

-

'ξ' 11 "ι)μιχτιχ της ε "ι)γ"l)σ'1)ς ι:;-

XOUV τεθεΤ σωστOC. Ή σχέσ"l) ΙΧΙΤΙΟU-ΙΧΙΤLιχτου πρέπεL OCριχ va ιXVTL­ κιχτιχστιχθεΤ μ' ΙXόΤ~ τΎjς γεvεΤLκΎjς ΠΡοό80U, fLLa σχέσ"l) , ~ όποΙιχ προσθέτεL στΙς ι!VVΟLες του ιχLτΙοu-ιχLΤLα.του ΙXόΤ~ της σuvιχρτ"l)σLΙΧ­ κΎjς έξocρτ"l)σ"l)ς με τ~ν μιχθ"l)μΙΧΤLΚ~ σ"l)μιχσΙιχ τΎjς λέξ"l)ς. »Μπορουμε λΟLπον να; πουμε YLa 8όο φΙΧLvόμεvα. α. κιχΙ β I5ΤL το ιχ eIVΙXL σuvocρτησ"l) του β l5σο δΤL κιχΙ το β eIVΙXL σuvocρτησ'1) του ΙΧ, χωρΙς 6>στόσο YL' ιχότο va στερ"l)θουμε τη 8uνιχτότ"l)τιχ va 8Lιχτocξοuμε κιχτoc τέΤΟLΟ τρόπο την ιΧvιΧπτuξ~ μιχς, ώστε voc ξεΚLvocμε &πο τα; φΙΧLvόμενιχ που έμφιχvΙζΟVΤΙΧL πρωτιχ κιχΙ που ιΧπο γεvεΤLκΎjς πλεuρocς

eIVΙXL τoc 'έξ"l)γ"l)ΤLκότερα.'»

[2].

rLa τον Piaget οΙ σχέσεLς της έξέλLξ'1)ς κιχΙ της λεLτοuργLκΎjς έξocρτ"l)σ"l)ς μπιχΙvοuv στ~ θέσ"l) των σχέσεων ιχLΤLότητιχς. Πιχριχγνω-

69

ΚΑΤΑ ΤΗΝ θΕαΡIΑ ΤΟΥ ΡΙΑΟΕΤ

ρΙζει έ8ω την ιXρχ~ το;)

Goethe,

Ο'η ~ κ&.θ080ς ιΧπο την πρiξη στην

ιχετιχ ε!νχι μια. ά:πλ~ ΙστOΡLΚ~ γνώση. Ξεχνά.ει την γνωστη θέση τοσ

Bacon,

δτι ~ ιΧλ1jθιv~ γνώσ1j ιΧνέρχετιχι πά.ν.ιχ 7:ΡΟ; τΙς ιχετίες

προσπocθεϊ: να. ιlντικocΤOCστησει την ΙΧLτιώ8η ιΧντίλ1jψη τ-ης έξέλιξ1jς

,

"

'~λ ~"λΨ" '!! με ,ιν ει,,:ουργικ,ι ιχντι κocι οι.πογυμνωνει ετσι την t;VVOLΙX

•

1j 1j

T1jt;

έξέλιξ'Υ)ζ ιΧπο κά.θε περιεχόμενο. ''Ολιχ ιXΠ08εLΚνύOντOC~ σ' ιχuτην την

έξέλιξ1j ώς σχετικά.. Το φιχινόμενο ιχ μπορεϊ: να. θεωρ-ηθεϊ: ώς τηση

,,;,ou

(JtJVOCP-

φιχινομένου β, ιlλλα. κιχ! το ιXντtθετO: το φocινόμενο β μπο­

ρεϊ: να. θεωρηθεϊ: ώς ΣUνά.ρτηση το;) ΙΧ.

Μ' ιxuTov τον τρόπο ΙΧlρετιχι για. τον σuγγριxφέx το ζ~τημoc των ocίτΙων, των πocρocγόντων της έξέλιξ1jς. Διocτηρεϊ: για. τον

έιχυτό

του μόνο το 8ικιχ(ωμιχ της 8ιΙΧλογης των πρώτων πιχρocτηΡ1jμένων φocινομένων, που ιΧπο γενετικης πλευρίΧς ε!νιχι τα. «έξηγ1jτLκότεριχ». λ οιπον '

«( Τ ι! ~ ε νιχι ό Piaget.

"

,.ε'ξ1jYYjTLXό' τεριχ.

ιχυτιχ τoc

φιχιν ό μενιχ

j»,

-

ρωτιχ

«' Απο ιχuτη την &ΠΟψ1j ~ ψυχολογΙιχ της νό1jσης προσκρουει

πά.ντιχ σε Μο θεμελιιχκοος πocρά.γοντες, των όποΙων την σuνά.φειoc πρέ;τει να. έξ1jγ~σει: τον βιολογικο κocΙ τον κοινωνικό. ~Aν προσπιχ-

' θ -ησει

"

,,

..

"

-

""έλ ι κιχνεις νoc περιγριχψει την ει; Ιζ1j της ν ό 1jσης μονο ΙΧπο

-

-λ π ευρocς ~ 'ι

λ OYLx-r,t;

-

-

"

ι! 'λ ει νιχ γινει μοοιχ ,~ οπω; ιχπει

" -, μονο

, ιχπο

β ιοκοι-

νωνΙΚΤ,ζ, τότε 8ιιχτρέ-..(ει τον κΙν8υνο να. ιXφ~σει στο crιtοτά.8ι την μι­ ~ πρocγμχτικότητιχ. ΤΟ ζ~τημoc λοιπον ε!νιχι να. μ~

xiaoutLE

ιΧπο

τα. μ&.,,;,~ιx μocς ιxuTouc; τούς Μο πόλους κιχΙ να. μ~ν πxρxμελfισoυμε τΙποτιχ. 'Α.λλ% στην ιlρχ~ πρέπει κιχνεΙι; να:. 8ιocλέξει μι% γλώσσιχ είς

β&.ρο; XOC7:0LΙXt; όtλλ1jΙ;. ΔΙΙΧλέξιχμε έ8ω την ΚOινωνΙOλOγLΚ~. ιlλλα:.

έ7:ιμένουμε, ΟΤΙ ΙΧUΤΟζ ό 8ρόμος 8εν ιlπoκλείει κ&.ποιον ~λλoν. Έπι-

!

' " 1 'λθ ουμε στ ς φυ λ χσσομχστε στο νoc ι;;πιχνε

,.

-

-

β ιο λ ογικεζ ερμ-ηνειε; της

πιχι8ικΥις σκέψης κιχι νιΧ μετιχφέρουμε σ' ιχuτες την περιγρxφ~ που προσπΙΧθοuμε νιΧ 8ώσουμε l8ω. ΓιιΧ την ιlρχ~ 8εν κ&νιχμε λοιπον τίποτε περισσότερο, πιχριΧ νιΧ oΙκ080μ~σoυμε την Ικθε~ μιχι; ιlπo

,

την

,-

-ψ υχο λl ξ' "1 oγ~ιxς, εκινωντιχς ιχπο το χιχριχ-

σκοπιχ της κοινωνΙΚ1jς

XTYJPLa'tLXO ιlπ' ιχuτην την &ΠΟψ1j φιχιν6μενο, ΣUγκεκριμένΙX "ον έγω­ κεντρισμό της πιχι8ικης σκέψ1jς. Πρoσπιxθ~σιxμε νιΧ ιlνΙXΓ&.γoυμε στον έγωκεντρισμό τιΧ περισσότεριχ οuσιώ81j χιχριχκτηριστικιΧ της πιχι3ικης λογικης»

[2].

"Ετσι προκόπτει,

gTL

~ περιγριχφη σέ κοινωνιολογικη γλώσσιχ

70

rAottA

μπορε! σε

ΚΑΙ ΝΟΗΣΗ ΣΤΟ ΠΑΙΔΙ

1J.λλο β~βλΙo νιΧ μετocφερθε! με τ~ν r8~oc έΠLΤUΧ(OC σε

lvoc

βLολογLΚ~ πεΡLγρocφ~. "Η

ΚΟLνωνLοΨuχολογLΚ~ πεΡLγρocφ~

ιΧπλως ζ~τημoc της έΠLλογ:ιjς

-rou

e!VOCL

σuγΥρocφέoc, ποu ~Lex8Lxei: YLιX τον

έocuτό τοι) τ~ν έλεuθερΙoc της έΠLλογ-ης δΠΟLocσ8~ποτε γλώσσocς &ρέσεL εΙς βOCρος κocπο~ocς &λλ"t)ς. Αυτος δ ΙσΧUΡLσμος

aTLXOt;

γ~ιX δλ"t)ν τ~ν μεθ080λογΙoc

-rou Piaget xocL

e!VOCL

-rou

xoceop~­

φωτΙζεL τον

XOL-

vωνLΚΟ πocρocγοντoc μέσoc στην έξέλLξ"t) της πoc~8Lκ:ιjς σκέψ"t)ς, δπως τον

XOCTocvoe!

δ

Piaget.

'Όλο τοι) το βLβλΙο 8LocπερνOCΤOCL &πο τ~ν t8έoc δΤL οΙ ΚΟLνωνLΚΟL πocρocγοντες έΠ1)ρεocζοuν &ποφocσLσΤLΚιΧ την 80μη

YLOC

xocL

τ~ν λεLΤΟUΡ­

της &νocπτuξ"t)ς της ΠOCL8Lκ:ιjς σκέψ"t)ς. Στον πρόλογο τ:ιjς ρώσLΚ"t)ς ~x~oa"t)t; γρocφεL δ

σπόζοuσoc t8έoc της προκεΙμεν"t)ς

ipyocaLoct; e!VOCL,

Piaget:

«"Η 8ε­

δπως μου φocΙνετocι,

δΤL ~ σκέψ"t) του ΠOCL8LΟU 8εν πocρocγεΤOCL μόνον ιΧπο

-rout; ~μφuτοuς , \ , XOCL\ OCΠο T"t)v εΠLορocσ"t) τοΙ) φuσLΚΟU πεΡLβOCλλοντος, &λλιΧ τocuτόχρονoc xocl πρώΤLστoc πρέπεL νιΧ XOCTOCVO"t)ee! με βocσ"t) τΙς σχέσεLς, ποu 8ιocμορφώνονΤOCL &νocμεσoc στο ΠOCL8Ι xocl

\πocρocγοντες , Ψ UXOλ OYLXOUt;

Ι

Ι~

στον ΚΟLνωνLκό τοΙ) περΙγuρο. Μ' ocύτο 8εν θέλω νιΧ πω ιΧπλως, δΤL τδ ΠOCL8Ι &ντocνocκλoc τΙς γνωμες βOCλλοντός τοΙ)

-

xocl

τΙς Ι8έες των &νθρώπων του περι­

τουτο θιΧ ~TOCV ΚΟLνότοπο. 'Απο τον ΚΟLvωνLΚΟ

περΙγuρο έξocρτocτocι ~ VO"t)TLX~ 80μη φτεΤOCL μόνο με τον έocuτό

TOU,

-rou

&τόμοu. "Αν το &τομο σκέ­

8"t)λo έγωκενΤΡLΚOC, πρocγμoc πού

&ΚΡLβως ΤUΠLΚO YLιX το ΠOCL8Ι, τότε ~ σκέψ"t) του

e!VOCL

e!VOCL

8έσμLOC τ:ιjς

φocντocσΙocς του. Τότε φocνερώνεL μLιΧ σεφιΧ &πο t8LOCLτερόΤ"t)τες, πού

e!VOCL

έντελως 8Locφορετικες ιΧπο ocυτες ποu ΧOCΡOCΚΤ"t)ρΙζοuν την έγω­

xeVTPLX~ σκέψ"t).

"OTOCV δμωι; το &τομο βρΙσκεΤOCL κOCτω &πο τ~ν

συστημOCΤLκη έπφρo~ ένοι; δΡLσμένου πεΡLβocλλοντοι; (δπωι; π.χ. ~voc ΠOCL81 ποu βρΙσκεΤOCL κOCτω ιΧπο τ~ν έπφρo~ της

ocueeVT(oct; των

έν"t)λΙκων), τότε ~ σκέψ"t) του 8LocμορφώνεΤOCL σόμφωνoc με δΡLσμέ­ νουι; έξωτεΡLΚΟUΙ; κocνόνει; ••• Άνocλογoc με τον βocθμο σuvepyoca(oct;

των &τόμων σε μLιΧ κο~νότητoc &vocΠTuaaOVTOCL

xocl οΙ κocνόνες ocυτ:ιjι; auvepyoca(oct; πού μετoc8Ι80uν στη σκέψ"t) τ~ν πεLθocρχ(oc ixelv"t), ~ δποΙoc σχ"t)μocτΙζει την 8LOCVOLOC στΙς 860 T"t)t; δψεLΙ; - τ~ν θεωΡ"t)ΤLκη xocl την ΠΡOCΚτLκ~. "Ο έγωκενΤΡLσμός, δ έξocνocγκocσμοι; xocl ~ auvepyocatoc, ocύτες e!VOCL οΙ τρε!ς κocτευθόνσεις, &vocμεσoc στΙς δπο!ες τ:ιjι;

71

ΚΑ ΤΑ TH~ ΘΕΩΡΙΑ ΤΟΥ ΡΙΑΟΕΤ

~:x?:x~xΙε~ 8~xρκώ.; Υ, x'lx;-:~σσόμενYι σκέ'~'Y) -;0;:) ;-:ιxt8Lou κιχι με τΙι; 6~'j!;;'; σ'J',~έε-:χ~ λ~';'ό-;ερo :Ι:IΧλογχ με

. . Τ,

σ":ύΊ

", ,

XIJ~O'!

r.

;-:ερισσό-;ερο ~ σκέΥ'Υ) τών έν'Υ)λΙκων

~·I ;-::χρχμέ'/ει ιx.j-;LG-;LΚ~

-;0

.

-

"

r. &ν έν,:,OCσσε-;otι σε έκε!νον ' [ - ~. ]

':"J":":O ΟΡΥχνωσr,; ~.; ΚΟLνων~~:,»

Δr,μιο'ηγε!-:χι Υ, έν-:';;-:ωσYj, ο-;ι σ' ot.jτΟ

1: ,() ", . J/,O -;0 ;JL~/,LO,

,

;-:εριεϊ.ε-:ιχι

'θ'

μιχ κιχ ΧΡ'Υ)

σχ~μιχ, οπωι; κotΙ σε

':'0 οι-

J.

-

-

;-:ΙΧΡΧΟΟΧ'ι ,:,ου κοινωνικου

;-::ΧΡΧ':Ο'I-;ιχ ώ.; κΧθορισ-;ικΥ,,; 8';νιχμ.'ιjΙ; στην έξέλι;'Υ) τΎjι; πotι8ικΎjι; Α' _"\.' J"'Y\) .Ίj

"

σκε',:,Τ,,;.

οι-

νωνιoλo';,ικ~.; γλώσσιχι;

;-:r;,-J,; 7;'.; ,

\,

,

'1

\

;-:ΧΡ:ΧΟ0ϊ.'Υ) εκ;-:ορευε,:,ιχι otΠυ την

μέρους

&.r.O

':'ou

έ

ΠΙ

λ

J.-

ογ,ι Τ'Υ)Ι; κοι-

συγγρotφέot για. τούς σκο­

;-:εριγριχ?Υ,ι;. Τα. Ί8ιot 8ε80μένot δμως μποροuν με την ~8ιot

,\ •

-

\

ε;-:ι,:νϊ.Ιιχ νχ ερμΥινευ θ ουν κιχι

'

β ιο λ ογικot. "Ε τσι

1" τι'θ ετotι Τυ ερωτημot

σε ",;,Ι σϊ.έιτη βρΙσκον-;ιχι μεΤot;ύ τους ό κοινωνικος κotΙ ό βιολογικος

~xρxyo'l-;ιχς ";'Ι; νO'Y)-;ικΎjι; έ;έλΙ;'Υ)ς στη θεωρΙot του

Piaget.

O.jcrLotG-;LX~ ε!νιχι έ8ώ ~ ρ~ξ'Y) βιολογικο;:) κotΙ κοινωνικοU. Το βιοί.ογικΟ ε!'/otΙ το πρωτotρχικό, περιέχετotι στο Πotι8Ι κotΙ 8ιotμορ­

Υώνει ...ην yυχoλoγικ~ του δπόστotσ'Υ). ΤΟ κοινωνικο ένεργε! με ,:,~ν έξιχνιχγκ:χσμο ώς έξωτερικ~, ξέν'Υ) για. το πotι8Ι 8ύνotμ'Υ), ή δποίot

&.r.ωθε!


σ"/.έ·~Ίjς χιχΙ το';ι; δΠοΚotθιστα. με ξΈVot προς την φύσ'Υ) του νο'Υ)ΤΙΚα. σχΥιμιχ-;ιχ. Δεν ε!νιχι έπομένως &ξιο &.πορίotς, l5τι ό

Piaget

συν8έει

στο σχΊ]μιχ το!) τα. Μο &.κριχ!ot σ'Υ)με!:χ - τον έγωκεντρισμο κotΙ τη G'J'/tpyotcrLΙX -

με ~νot τρίτο σκέλος, τον έξotνotγκotσμό. Ό έξotνotγκιχ­

σμοι; ε!νιχι ό μ'Υ)ϊ.otνισμός, με τη βo~θειot

"rou

όποΙου δ κοινωνικος

περ(γ'Jρος κιχΤε>Jθύνει την έξέλιξ'Υ) της πotι8ικΎjς σκέψ'Υ)ς. "Eϊ.0'Jμoe ·η8·,1 8ε! δτι ό

Piaget

χotρotκτηρΙζει τη 8ιot8ικιχσΙot ιχδ­

,,;'ς τΊjς έπΙ8ριχσ'Υ)Ι; ώς &.φομοίωσ'Υ) κotΙ μελετιΧει με ποιόν τρόπο

&'?ομοιώνοντotι &.πΟ την ζωντotν~ ()ΠotΡ;'Υ) otδτες οΙ έπιρροές, 8ηλ. πιχριχμιψ?ώνοντotι κotΙ εΙσ8ύουν στην δπόστot~ του. 'Αλλα. ή Ι8ιιχ­

ζοuσιχ Υuχολογικ~ δπόστotσ'Υ) του πotι8ιου, πού σφρotγΙζει την

notL-

8ικη σ"/.έ·~'Y) χotΙ 8ιotμορφώνει συγκριτικιΧ την ποιοτική της Ι8ιομορ­ φΙιχ, κιχθορίζετotι &.πο τον otδτισμό, 8ηλ. &.πο τΙς, βιολογικες [8ι6τητει; ,,;'ι; πotι8ικΎjι; φύσ'Υ)ς. ΤΟ πotι3Ι 8εν θεωρε!τotι ώς μέροι; τοσ ΚΟLνωνικοu l5λΟ'J, ώι; δποκείμενο τών κοινωνικών σχέσεων, πού &.πο τΙι; πρώτες μέρες της ζωΎjς του λιχμβιχνει μέρος στην κοινωνική

ζωή, στην δπο(ιχ &.VΉκει. ΤΟ χοινωνιχο θcωρcΤτοι, ώς iξωτεΡLΧb

72

r.ΛOΣEA ΚΑΙ ΝΟΗΣΗ ΣΤΟ ΠAIΔl

προι; το πot~~ε, ώι; μ~ιX ξέv'l]

MVotfL'l] ποο &σκεί: πΙεσ'l] στο Πot~~ι κotΙ

του έπ~βιίλλε~ τοόι; τρόπουι; σκέψ'l]ι; του.

Λότη ~ σκέψ'l] του

parMe

Piaget

έκφριXζετot~ εΊSστOΧot &πο τον

στον πρόλογό του. ΟΙ ~ρευνει; του

Piaget

Cla-

πιxρoυσ~ιXζoυν

την ~~ιXνO~ΙX του Πot~~~oυ με έντελωι; κιx~νoόργ~o τρόπο. «ΔεΙχνε~, δτ~ ~ ~~ιXνO~ΙX του πιx~8~oυ κιχτιΧ κιXπo~oν τρόπο κλώθε~ τιχυτόχρονot σε Μο έπιίλλ'l]λοuι; &ργιxλε~oόι;. "Η έργιχσειχ ποο στιΧ πρωτιχ χρ6ν~ιx τηι; ζω1jι; πιxριXγετιx~ στο κιχτώτερο έπεπε80 εΤνιx~ πoΛU σ'ΙJμιχvτ~κό­ τερ'l]. Λότο εΤνιx~ uπόθεσ'l] του r8~ou του ΠΙΧL8~ου, το δποί:ο προσελ­ κόε~ &κιχτιΧστιχτot τιΧ πιΧντιχ προι; την μερ~ιX του έιχυτου του κιχι τιΧ

;ρυστ~λλώνε~ γόρω &πο τΙι; &νιΧγκει; του, δσει; μπορεί: νιΧ Ικιχνο­ πo~~σε~. Λότο εΤνιx~ το έπΙπε80 τηι; δπoκε~μεν~κότητιxι;, των έπ~­

θυμ~ων, του πιx~χν~8~oυ, των 8~ιxθέσεων, "~ &ρχη τηι; ~80v1jι;', δπωι; θιΧ ~λεγε δ

Freud.

))ΤΟ &νώτεΡΘ έπΙπε80, &ντεθετιχ, 8'1]μ~oυργεί:τιx~ στιx8~ιxκιX &πο

τον κo~νων~κo περΙγυρο, την ΠLεσ'l] του δποεου ιx[σθιXνετιx~ ολο κιχι περ~σσότερo το πιx~8Ι EΤνιx~ το έπΙπε80 τηι; &νΤLΚε~μεν~κότητιxι;,

τηι; γλώσσιχι;, των λoγ~κων συλλ~Ψεων, με μ~ιX λέξ'l]

- -r1jt;

πριχγ­

μιxτ~κότητιxι;. Λότο το &νώτερο έπεπε80 εΤνιx~ &ΡΧLΚιX πολο εΊSθριxυ­ στο. Mόλ~ι; υπερφορτωθεί:, κυρτώνε~, &ποκτίΧ ρωγμει; κιχι κιχτιχρ­ ρέε~· τιΧ στo~χεί:ιx, &πο τιΧ δποί:ΙΧ &πoτελεί:τιx~, πέφτουν στο κιχτώτερο

έπεπε80 κιχι &νιxμε~γνόoντιx~ με τιΧ στo~χεί:ιx ποο &ν~κoυν στο τελευ­ τotί:ο· μερLΚιX κoμμιXτ~ιx μένουν μεσ08ρομΙι; &νιΧμεσιχ γΎjι; κιχι

ou-

ριχνου. EΤνιx~ κιχτιχvο'l]τό, δτ~ ~νιxι; πιχριχτηΡ1jτηι; ποο 8εν ~βλεπε ιxu­ τιΧ τιΧ Μο έπεπε8ιχ κιχι νόμ~ζε δτ~ το πιx~χνε8~ πιxεζετιx~ σε Ι:νιχ κιχΙ

μOνΙX8LΚO έπεπε80 θιΧ εΤχε την έvτόπωσ'l] ~VΤΟV'l]Ι; σόγχuG'tjΙ;, γ~ιxτι κιχθένot &πο ιχότιΧ τιΧ Μο έπεπε8ιχ κιxτέχε~ την 8~κ~ του λoγ~κη))

[10].

"Oτ~ το β~oλoγ~κo κιχΙ το κo~νων~κo στην έξέλ~ξ'l] του πιx~8~oυ Πotρoυσ~ιXζoντιx~ κιχτιΧ τον

Piaget

σιΧν 8υο έξωτερ~κει; 8υνιXμε~ι;, ποο

&λλ'l]λοεΠ'ΙJρειΧζοvτιχ~ fL,l]Xιxv~xιX, εΤνot~ φιχνερο &πο τιΧ σuμπεριXσμιx­

ΤΙΧ, στιΧ δποί:ΙΧ δ8'1]γουν οΙ Ιρευνέι; του. ΤΟ G'tjμιχvτ~κότερο &π' ιχότιΧ λέε~ oτ~ το πιx~8ι ζεί: σε μ~a. 8~πλη πρotγμιxτ~κότητιx. "Ο Ι:νιχι; κόσμοι; σχ'l]μotτεζετιχ~ στη βιΧσ'l] τηι; 8~­

κιηι; του, χιχριχκτηρ~στ~κ1jι; γ~a. την φόG1j του σκέψηι;, δ &λλοι; στη βιΧG1j της λoy~κηι; vό'l]G1jΙ;, ποο τοϊ; έπ~βιXλλετιx~ &πο τοόι; &νθρώ-

ΚΑΤΑ ΤΗΝ ΘΕΩΡΙΑ ΤΟΥ

73

PIAGET

πους του περιβ&.λλοντός του. Δύο 3ιocφορετικοΙ ιΧργοιλειοΙ ,.

ι

<Ι-'

Ι

φορετικοι ιστοι: ουο τροποι σκ

έψ

Ύjς

-

~I

Μο 3ιοι-

Ι

ουο πρoιγμ,OΙΤΙΚOΤΎjτες.

Α'

,

υτη

~ 3ΙOΙΙρεσΎj έμ,φοινΙζετοιι περισσότερο όξεΙοι κοιΙ gντονΎj κοιθως το

"

'~I κοι θέ νοι οιπο τοι ουο

•

,Ι <ι,. λ ι θ επιπεοοι, στοι οποιοι κ ω ει Ύj

-

'ψ σκε Ύj του ποιι-

8ιου, ιΧποκτίΧ την 3ικ~ του λoγικ~. ΜιΟι τόσο 3ιχoισμ,ένΎj προιγμ,οιτι­ κότητοι πρέπει νΟι ιΧποτελεΤτοιι ιΧπο Μο κομ,μ.&.τιοι Ιστών έντελώς 3ιοιφορετικου ε'Ι30υς, γιοιτΙ ~ oιυτιστικ~ σκέψΎj 3-ημ,ιου ργεΤ ΚιΧτΟι τον

Piaget

την 8ικ~ της φoιντoιστικ~ ~ όνειρικ~ προιγμ.οιτικότητοι.

Προκύπτει τώροι το έΡ~ΤΎjμ,oι: ποιός ιΧπο τους Μο ιΧργοιλειους που υφοιΙνει ~ σκέψη του ποιι3ιου ε!νοιι ό σΎjμ.oιντικότερoς; Ό

Cla-

parέde 8Ινει, οπως εΤ3οιμ.ε, κoιθoιρ~ ιΧπ&.ντηση: ~ έργοισΙοι που γΙνε­ τοιι στΟι πρώτοι χρόνιοι στο κοιτώτερο έπΙπε80 ε!νοιι ~ σημ,οιντικό­ τερη, κοιΙ ό Ί8ιος ό

Piaget

ιΧποιντίΧ στο έρώτημ.οι, ()πως θΟι 80υμ,ε,

'11'

1. 1 , 'λ θ ~ ι Τ " ~, μ,ι:; Τυν ισχ,)ρισμ,ο υΤΙ Ύj οι Ύj ιν,. προιγμ,οιτικοτητοι ELVOΙL γιοι το ΠΟΙΙοΙ

πολυ λιγότερο πρoιγμ.oιτικ~ ιΧπ' ο, τι γιΟι μ,ίΧς. ·Ως έκ τούτου ό

Piaget

θέτει το έρώτημ.οι: «Δεν υπ&.ρχει γιΟι

το ποιι3Ι μ,ιΟι Ε8ιοιΙτερη ιΧνώτοιτη προιγμ.οιτικότητοι που νΟι ε!νοιι κρ ι­ τ~ριo γιΟι ολες τΙς υπόλοιπες, ~ στέκετοιι το ποιι3Ι, ιΧν&.λογοι μ.ε τον βοιθμ,ο του έγωκεντρισμ.ου ~ τ~ς κoινωνΙΚOΠOΙΎjσΎjς, ιΧπένοιντι σε Μο έξ Ίσου προιγμ.οιτικους κόσμ,ους, ιΧπο τους όποΙους κοινένοις 8εν ε!νοιι σε θέση νΟι έκτοπΙσει τον &λλον; ·Ολοφ&.νεροι ~ 3εύτερη ύπό­ θεση ε!νοιι ~ πιθοινότερη»

[2]. ·0 Piaget

υποψι&.ζετοιι, πρ&.γμ.οι

που ποιροιμ.ένει ιΧνοιπό8εικτο, gτι το ποιι3Ι ύποφέρει κιΧτω ιΧπο οιυτόν τον 8ιχοισμ.Ο του προιγμ,οιτικου κόσμ,ου. Πιστεύει ()τι το ποιι3Ι έ:χει

Μο ~ περισσότερες προιγμ,οιτικότητες, οΙ όπο'1:ες ε!νοιι έ ν έ ργ έ ς,

' \

'β Ι οιντι νοι ρισκοντιχι

, ! \ σε LePOΙPXLXΎj

8ιοι80ΧΙΚΟι

Ι" 'ζ σχεσΎj, οπως νομ.ι ουμ,ε

έμ,εΤς.

'Ι8ιοιΙτεροι ιΧπο το

20 στο 30 ~τoς τ~ς ~λικΙoις e!voct «το προιγ­ μ,οιτικο ά.πλως το έπιθυμ,ητό». •Η «ιXρχ~ της ~80ν~ς», γιΟι την όποΙοι μ.ιλ&.ει ό

Freud,

ποιροιμ.ορφώνει κοιΙ 8ιοιμ,ορφώνει τον κόσμ,ο σύμ,­

φωνοι μ,ε την θέλΎjσ~ της. ΣτΟι έπόμ,ενιχ χρόνιιχ πocρ&.γοντocι τότε Μο 3ι&.φορες, έξ Ίσου gμ.ως ιXλΎjθινες προιγμ,οιτικότητες: «ό κόσμ,ος του ποιιχνι8ιου κοιΙ δ κόσμ,ος της πoιρoιτηΡΎjσης». «ΓιΟι το ποιι8ικο ποιι­ χνΙ3ι μ.πορουμ.ε &ριχ νΟι πουμ,ε ()τι ιΧποτελεΤ μ.ιΟιν ιχυτόνομ,η προιγμ,οι­

'nκότητιχ, ΠΡ&.Υμ,ιχ που σημ,οιΙνει gτι ~ ·ιXληθιν~' προιγμ,ιχτικότητoc,

ΓΛΩΣΣΛ ΚΑΙ ΝΟΗΣΗ ΣΤΟ ΠΑΙΔΙ

στην όποίιχ άντιπιχριχτίθετιχι, εΤνιχι γιOC το "ΙXLal πoΛU λιγότερο 'άλΊ)­ θιν~' άπ' Ι),ΤΙ γιOC μας» Αυτη ~ σκέψΊ)

aev

[2]. βρίσκετιχι άποκλειστικOC στον

Piaget.

Όλό­

κλΊ)ΡΊ) ~ θεωρίΙΧ της "ιxLaLX~C; ψuχολογίιχς, που ξεκινα άπο τΙς Ίaιες άρχες /)πως ό

Piaget,

aιιχποτίζετιχι άπο ιxύτ~ν. Το "ιxLal ζεί σε Μο

κόσμοuς. ΚOCθε τΙ κοινωνικο εΤνιχι ξένο προς τ~ν φύσ'Υ) το\) "ΙXLaΙO\) κιχΙ uπιχγορεύετιχι άπο τOC ~ξω. Ό σκ έψ 'Υ) πο λ

.

u' ΚΙΧθ ocριχ" γριχφοντιχς

Eliasberg

'"

aιιχτύπωσε ιχυτη τ~ν

,

'Ι\ γ λ' γιιχ μιιχν ΙXUTOVOfL"I) ΠΙΧισικ'Υ) ωσσιχ.

ΠOCΡOCΤ'Υ)ρώντocς τ~ν πιχρOCστιχσΊ) το\) πιχιaιο\) για. τον κόσμο, τ~ν ό­ ποίιχ ιχύτο οlκειοποιείτιχι μέσω της γλώσσιχς, κιxτιxλ~γει στο σuμπέ­

ρα:σμα:, ι)τι OCύΤ~ άντιτίθετιχι στ~ν όλ6τ'Υ)ΤΙΧ που βρίσκοuμε στο πιχιχνί­ ~ι κα:Ι στά σχέaιιχ το\) "ΙXLaΙO\). ΠιχρOCλλ'Υ)λΙΧ με τ~ γλώσσιχ των ένΊ)­ λ(κων το "ιxLal ιaιοποιε'i:τιχι κιχι ΚΙΧΤ'Υ)γοριιχκά σχ~μιxτιx

-

ταν aLιx­

χωρισμα το\) uποκειμενικο\) άπα το άντικειμενικό, το\) έγω κιχι έσύ, το\) έaω κιχΙ έκεi:, το\) τώριχ κιχι άργότεριχ -

κι {(ολιχ ιχυτά ε!νιχι έν­

τελως άσυμβΙΧΤΙΧ με την πιχιaικότ'Υ)ΤOC». ΚιχΙ έπιχνΙΧλocμβOCνοντιχς gvιxv γνωστο στίχο το\)

Goethe

'Ι- XΙXTOLXouv 'Ι"ΙXLoιou

OU{J1

ό σuγγριχφέιχς λέει οτι στOC στ~θ'Y) το\)

\

'"

\

,

ψ' uχες: μιιχ πρωτογεν'Υ)ς, γεμΙΧΤΊ) ιχπο cruvιx-

φειες "ιxLaLX~ Ψuχ~, κΙΧι μιOC ~εύτερ'Y) που βρίσκετιχι κOCτω άπα τ~ν

,

\

-

'λ' επφρο'Υ) των εν'Υ) ικων κιχ

1 β ιωνει ,

\,

τον κοσμο

1 β'

μι:;

,

ιχσ'Υ) ΚΙΧΤ'Υ)γοριες.

Δύο ψuχές, Μο κόσμοι, Μο πριχγμιχτικόΤ'Υ)τες. AύΤ~ ε!νιχι ~ άνιχ­ πότρεπτ'Υ) σuνέπειιχ της uπόθεσΊ)ς το\) βιολογικο\) κιχΙ το\) κοινωνι­ κο\) ώς Μο ξένων στοιχείων που

aev

έπικοινωνο\)ν μετΙΧξύ τοuς.

8. Τέλος προκύπτει μιOC ιaιότuΠ'Yj &.ντίλΊ)ψ'Υ) γιOC τ~ν raLΙX τ~ν aLΙXaLXΙX­ σΙιχ τ~ς κοινωνΙΚΟΠΟΙ'Υ)σ'Υ)ς, που πιχΙζει γιOC τον

Piaget

σ'Υ)μocντικο

ρόλο. ''EXOUfLe ~a'Y) aεί /)τι ιχύτη άποτελεί γιOC το πΙXι~Ι κOCτι έξωτε­ ρικό, ξένο προς την φύσΊ)

'rOU. 'ΑλλιΧ προστ(θετιχι κι gvoc άκόμΊ)

στοιχείο: γιOC τον

κοινωνικοποΙφ'Υ) εΤνocι iι μ,ονocaικη Π'Y)γ~

Piaget ~

τ~ς έξέλιξ'Υ)ς της λoγΙΚ~ζ σκέψ'Υ)ζ. 'Αλλά σε τΙ συνίστocτocι iι Ί8ιoc iι 8tιxaLxιxcrLιx τ~ς κοινωνικοποΕ'Υ)σΥ)ς j 'Ως 8ιιχ8ικιχσ(ιχ δπeρβιχσ'Υ); το;:)

'/5

ΚΑΤΑ ΤΗΝ ΘΕΩΡlΑ ΤΟΥ ΡΙΑΟΕΤ

πα:Ι~ΙΚOίί έγωκεντρισμοίί aUyEcrTΙXTιxt στο δτ~ το πα:ι~Ι ά.ρχίζει νOC μ~ν σκέφτετα:ι μόνο με τον έα:uτό

ά.λλOC νOC προσα:ρμόζει τ~ν

TOU,

σκέψ'Υ) τοι) στούς OCλλοuς. 'Αφ'Υ)μένο μόνο

TOU,

8εν θOC κα:τόρθωνε πο­

τε νOC σκεφθεΊ: λογικOC. ΘOC ~πρα:ττε μόνο με τ~ν φα:ντα:σία:, για:τΙ

κα:τOC τον

Piaget

«~εν ά.ρκοίίν ά.πο μόνα:

TOUt;

τoc πρOCγμα:τα: ν~ Μ'Υ)­

yTιcrOUv τ~ν 8ιOCνοια: στ~ν OCνOCγκ'Υ) μιας έπα:λΤΙθεuσ'Υ)ζ, OCφοίί τoc 'Ι8ια: τOC πρOCγμα:τα: ~ια:μoρφώνoντα:ι ά.πο Τ'~ν 8ιOC')οια:»

[2].

Αυτο σ'Υ)μα:ίνει

δμως, δτι ~ έξωτερικ~ ά.ντικειμενικ~ πρα:γμα:τικόΤ'Υ)τα: 8εν πα:ίζει κα:θοριστικο ρόλο στ~ν έξέλιζ'Υ) τ~ς πα:ι8ικ~ς σκέψ'Υ)ς. Μόνο ~ συγ­

xpoucr'Y) των σκέψεών μα:ς με ξένες θOC μποροίίσε νoc μας ό8'Y)γfισε"ι , , β λ' Ι' λέ σει Τ'Υ)ν ' "α:να:γκ'Υ) κα:ποια:ς , , ό~ t: στην α:μφι ο ια: κα:~ να: προκα: α:π οεΙ'ο'Υ)ς. «Χω ρΙς τούς OCλλους θOC μOCς ό8'Υ)γοίίσα:ν οΙ 8ια:ψείισεις τ~ς έμπεφία:ς σε μιOCν όπερα:να:πλfιρωσ'Y) τ~ς φα:ντα:σΙα:ς κα:Ι στ~ν τρέλα:. ΜετOC μας γεννιοίίντα:ι συνεχως πOCμπολλες λα:θεμένες σκέψεις, πα:ρoc~oξoλo­ γίες, μυστικιστικες έρμ'Υ)νε'i:ες, πα:ρOCγοντα:ς όποψΙες κα:Ι μεγα:λομα:­ νΙες, πού στ~ν έπα:φ~ με τούς OCλλους κα:τα:ρρέουν. Ή ά.νOCγκ'Υ) μα:ς

"

για:

λ'θ επα: 'Υ) ευσ'Υ)

'ζ στηρι ετα:ι

~ στιιν

, α:να:γκ'Υ) , ,

κοινωνικ'Υ)

,

,

να: συμμετα:-

σχουμε στ~ν σκέψ'Υ) των OCλλων, νOC τούς ά.να:κοινώσουμε τ~ν 8ικfι μα:ς σκέψ'Υ) κα:Ι νOC τούς πεΙσουμε. Ή OCπό8ειξ'Υ) γεννιέτα:ι OCπο τ~ν συζfιΤ'Y)σ'Y). Αυτο ά.ποτελεΊ: έξ OCλλου κοινότοπ'Υ) ά.λfιθεια: τ~ς μοντέρ­ να:ς ΨυχολογΙα:ς»

[2].

Δεν θOC μποροίίσε νoc εΖπωθε'i: κα:θα:ρότερα:

l5TL

~ ά.νOCγκ'Υ) γιOC

λoγικ~ σκέψ'Υ) κα:Ι ~ συνε(8'Y)~ της (8ια:ς της ά.λfιθεια:ς ~'Y)μιoυργoίίν­ τα:ι ά.πο την έπικοινωνΙα: της συνεΙ8'Υ)σ'Υ)ς τοίί πα:ι8ιοίί με τούς OCλ­ λους. Αυτο βρίσκετα:ι ά.πο φιλoσoφικ~ OCΠΟψ'Υ) κοντOC στ~ν κοινωνιο­ λoγικ~ 8ι8α:σκα:λΙα: του

Durkheim κα:Ι

συνOCγουν τόσο τον χωρο κα:Ι τον χρόνο

lX.λλων κοινωνιολόγων, πού

l5cro

κα:Ι l5λ'Υ) τ~ν ά.ντικειμε­

νικ~ πρα:γμα:τικ6Τ'Υ)τα: ά.πΟ την κoινωνικ~ ζω~ τοίί OCνθρώπου

1 Πό­

σο κοντOC βρΕσκετα:ι α:ύτο στην θεωρΙα: τοίί ΜπογκντOCνοβ, σόμφωνα:

με την όποΙα: «~ ά.ντικειμενικ6τητα: των φυσικων κα:Τ'Υ)γοριων σuνΙ­ στα:τα:ι στην γενικ~ ~μα:σ(α:.

•Η ocvτικειμενικ6τητα: ένος φυσικοσ

σώμα:τος, το όπο'i:ο συνα:ντOCμε στην έμπεφΙα: μα:ς, 8ια:πιστώνετα:ι σε τελευτα:Ια: ά.ν&λυσ'Υ) με βoc~ μιOCν ά.μοιβα:Ια: έπα:λfιθευσ'Y) κα:Ι συντο­ νισμο των ά.ποφOCνσεων ποικίλων ά.νθρώπων. ΓενικOC ό φυσικος κ6-

σμος ιa:!να:ι ~ κοινωνικOC σuντονισμiνη, κοινωνικOC ένσcρμoνισμένη,

76

ΓΛΩΣΣΑ ΚΑΙ ΝΟΗΣΗ ΣΤΟ ΠΑΙΔΙ

κοινωνικιΧ όργιχνωμένη έμπειρίΙΧ». ΤΟ τί φέρνει τον

Piaget κοντιΧ Mach 8εν υπόκειτιχι σε κιχμμιιΧ ιΧμφιβολίΙΧ, σιν θυμηθοϊίμε την , Ιλη ψΙη του γιιχ\ την \ ιχιτιοτητιχ. ,ι Σ τηρι ζό μενος στον \ ν ό μο του- CI aοιντι στόν

parέde γιιΧ την σuνει8ητoπoίηση, 8είχνει δτι μιιΧ πριΧξη γίνετιχι συνει8ητ~, δτιχν ~ ΙΧύτόμοιτη προσοιρμογη συνιχντOC 8υσκολΙες, κιχΙ

Ι:χει τη γνώμη δτι το έρώτημιχ γιιΧ το πως πιχριΧγετιχι ~ ιΧντίληψη της οιίτΙιχς, τοϊί σκοποϊί κλπ. «περιορίζετοιι στο νιΧ μιΧθουμε πως το άτομο σιγιΧ-σιγιΧ εφτοισε νιΧ έν8ιοιφέρετιχι για. ΙΧίτίΙΧ, σκοπο κοιΙ χωρο. Μποροϊίμε νιΧ υποθέσουμε δτι το έν8ιοιφέρον γι' οιυτες τΙς κιχτηγορίες γεννήθηκε μόνον έκεί: πού ιΧπο8είχθηκε ιΧΜνιχτο να. έκτελεσθεί: μιιΧ

πριΧξη σε σχέση με μιιΧν ιΧπο οιυτες τΙς κοιτηγορΙες. •Η ανάγκη δημι­ ουργεί τη συνεΙδηση, ιΧλλιΧ ~ συνεί8ηση της οιίτίιχς κλπ. ξεπη80C ιΧπο

την 8ιιΧνοιιχ μόνο δτιχν ό άνθρωπος οι[σθιΧνετιχι την ιΧνιΧγκη της προ-, \ \ -J, ,ι σοιρμΟΥης οινοιφορικιχ με. ,ιν ιχιτιιχ»

[1] .

Σ1.

\

'ό j. , ι;; μιιχν οιυτ μοιτη 'Ι ενστι-

κτώ8η πρoσoιρμoγ1J ~ 8ιιΧνοιοι 8εν έξηγεί: στον έιχυτό της τΙς κιχτηΙ γοριες.

"Η

~ Ι οιεκπεριχιωση

- , Ι Ιξ μιοις ιχυτομιχτης πριχ ηι;

~1. οι;;ν

θΙ

-J,

ετει σ .,ιν

8ιιΧνοιιΧ μιχς κιχνένιχ πρόβλημιχ. Δεν δπιΧρχει 8υσκολίΙΧ, ιΧριχ κιχμμιιΧ ιΧνιΧγκη κιχΙ κιχτιΧ συνέπειιχ κιχμμιOC συνεΙ8ηση έπΙσηι;.

"Η ιΧποψη, δτι ~ ιXντικεψ.ενικ~ ΙΧίτιότητιχ δπιΧρχει στην 8ριχ­ στηριότητιχ τοϊί πιχι8ιοϊί ιΧνεξιΧρτητιχ ιΧπο την συνεί8ησή του κιχΙ πρΙν ιΧπο κιΧθε Ιννοιιχ ΙΧίτιότητοις, 8εν μπορεί: νOC 8ιιχτυπωθεί: κΙΧθιχρότεριχ.

"Ωστόσο ό

έννοεί: δτι τιΧ 8ε80μένιχ σ' ιχυτην την περίπτωση

Piaget

'

\

\ -J, υ 'λ ιστικη κιχι υχι 11 \ συνηγορουν γιιχ.,ιν γιοι

-J, "Ιλ >ιιν '~λ ιοεοι ιστικη οιντι η Ψ η

τηι; οιίτι6τητοιι; κιχΙ γι' ιχύτο 8ιιxτuπώνει συγχρ6νωι; την έπιφόλιχξη:

«Μόνο ~ ευκολίιχ τηι; γλωσσικηι; Ι:κφροισηι; (πού μOCι; ώθεί:, σιν 8εν προσέξουμε, όλοκληρωτικιΧ στην ρειxλιστικ~ ΥνωσιοθεωρίΙΧ, 8ηλ. πέριχ ιΧπο τιΧ δριοι τηι; ΨυχολογίΙΧι;) μOCι; έπιτρέπει νιΧ μιλ~σoυμε γιιΧ

την ΙΧίτι6τητιχ ώι; σχέση έντελωι; ιΧνεξιΧρτητη ιΧπο την συνεΙ8ηση. Στην προιγμιχτικ6τητοι δπιΧρχουν τ6σο πολλοΙ τόποι ΙΧίτι6τητιχι; δσο κιχΙ ιΧντΙστοιχοι τόποι :η έπΙπε8ιχ συνεΙ8ησηι;. "Αν το πιχι8Ι εΤνιχι ~ ,Ι ιχιτιΙΧ

j..I. 'Ι

πριχττει

\

\

σιχν νιχ

,\

&ξ 11. Jl Ι Τ"' Ι 'Ι ερε υΤΙ ι;;νιχ φιχινομενο ε νιχι η ιχιτ ιχ ενοι;

ιΧλλου, τότε ιχύτο ιΧποτελεϊ: - μολον6τι το πιχι8Ι 8εν σuνει8ητoπoιεϊ: την ιχΕτι6τητιχ - το πρωτο εΤ80Ι; μιOCς ΙΧίτιώ80υι; σχέσηι; κιχΙ, α.ν θέ­ λουμε, τό λειτουργικό ίσ08όνιχμο τηι; ιχΕτι6τητιχι;. "Οτιχν τό ΠΙΧι8Ι

συνει8ητοποΙησε την σχέση ΙXύΤ~, μπορεϊ: τοότη ~ σuνει8'YJτοποΙ'YJση~

ΚΑΤΑ ΤΗΝ ΘΕΩΡΙΑ ΤΟΥ

77

PIAGET

~8'Y) έπει8~ έξιχρτατιχι &.πΟ τ!.ς &.νά.γκες κιχ!. τα. έν8ιιχφέροντιχ της στιγμης, να. προσλά.βει ποικΙλο χιχροικτηροι, &.νιμιστικό, τεχνουρ'( ' συνοεετα.ι Ι> , "JΙ. γικο που με την ιχντι'λ'Υ) Ψ 'Υ)

"α.πο ,

χν'Υ)Τα.

"θ' το α.ν ρωπινο

' ),

χερι

"

οτι

"λ α. Ο

τε λλ' ο ογικο,

Ι> , θ 'Υ)κα.ν o'Y)μΙOυΡYΊj

τε-

l(έμ'Υ)χα.νικο μ σω Τ'Υ)ς

έπα.φης), 8υνα.μικΟ (μέσω της 8όνα.μ'Υ)ς) κ.ο.κ. Ή σειρα. α.ότων των

τόπων α.Ιτιότητα.ς 8εν μπoρε~ να. θεωρ'Υ)θεϊ: ποτε &ς συμπλ'Υ)ρωμέν'Υ) κα.!. οΙ τόποι των σχέσεων που ΧΡ'Υ)σιμοποιοίίντα.ι τώρα. &.πο έν~λικους

,\

,

T~ν &.πόρριψ'Υ) της &.ντικειμενικότητα.ς τ~ν έπεκτεΙνει δ

Pia-

\"

κοιι

επισΤ'Υ)μονες

Τ ε~να.ι

"

t θ υπο ετικοι,

α.κρι

β...." ως οπως

ΧΡ'Y)σιμoπoιε~ το πα.ι81. ~ δ πρωτόγονος OCνθρωπος»

get

α.υτες που

[1].

κα.!. σε l>λες τ!.ς υπόλοιπες κα.τηγορΙες, κα.Ι τοποθετεϊ:τα.ι ~τσι

στην Ι8εoιλιστικ~ πλευρα. τοίί ψυΧΟλογισμοίί· ΙσχυρΙζετα.ι δτι «εΤνα.ι Ο"'Υ)μα.ντικΟ για. τον μελετητ~ των γενετικων 8ια.8ικα.σιων να. προσ8ιορΙσει τ~ν έμφά.νισ'Υ) κα.Ι τ~ν ΧΡ'Υ)σιμΟΠΟΙ'Υ)σ'Υ) α.ότων των κα.τηγο-

-

,

'

'1>

'1>',

f!λ Ι> J. ' Ι' 'ι> ο α. τα. στα.οια. που οια.νυει ΎJ πα.ΙΟΙΚ'ι κα.τα.νΟ'Υ)σ'Υ) κα.~ να. ΟΟ'Υ)-

ριων σ

γ~σει α.ότα. τα. 8ε80μένα. σε λειτουργικους νόμους τ~ς σκέψ'Υ)ς»

[1].

Πα.ρ' δλο που δ κα.Ι τον &.πριορισμΟ γεϊ:τα.ι δ

Piaget &.πορρΙπτει τον σχολα.στικΟ ρεοι.λισμΟ τοίί Kant στ~ν θεωρΙοι των κα.τηγοριων, δ8'Υ)­

στ~ν θέσ'Υ) τοίί πρα.γμα.τιστικοίί έμπειρισμοίί, «την

r8to:;

δποΙα. μπορεϊ: κα.νεΙς να. χα.ριχκτηρΙσει χωρΙς όπερβoλ~ &ς

μέριμνα.

για. την ψυχολογίοι, για.τΙ α.ότη ~ θεωρία. ~χει θέσει &ς κα.θηκον Τ'Υ)ς τον προσ8ιορισμο των κα.Τ'Υ)γοριων μέσω του σΧ'Υ)μα.τισμου τους στην laTopLoι. της σκέψ'Υ)ς κα.!. μέσω της στα.8ια.κα. &.νoιπτuσσόμεν'Y)ς έφα.ρμογης τους στ~ν Ιστορία. των έπισΤ'Υ)μων» ~τσι δ

Piaget

[1].

Βλέπουμε, δτι

συντά.σσετα.ι με την OCΠΟψ'Υ) του όποκειμενικου Ι8εα.­

λισμου κα.Ι ~ρχετoιι σε όξεΙα. &.ντιθεσ'Υ) με τα. &.τομικά. του βιώμα.τα., που σόμφωνα. με τα. 8ικά. του λόγια. μπορουν να. δ8'Y)γ~σoυν έπίσ'Υ)ς

στην ρεoι.λιστικ~ γνωσιοθεωρΙα.. Ό

Piaget

θέτει στο τέλος των τεσσά.ρων τόμων του το έρώ­

Τ'Υ)μα. της σχέσ'Υ)ς τ~ς λoγικ~ς προς την πρα.γμα.τικότητοι. «Ή έμ­

πειρΙοι 8ιοιμορφώνει την 8ιά.νοιοι», λέει, «κοι!. δ Λόγος την έμπειρίΙΧ.

, Λνά.μεσοι στο προιγμοιτικο κοι!. στο ~λλoγo όφΙστοιτοιι μια. &.λλ'Υ)λε­ ξά.ρτησ'Υ) ... Λότο το πρόβλ'Υ)μοι (της σχέΟ"'Υ)ς της λoγικ~ς προς την προιγμοιτικότητιχ - Λ.Β.) έξοιρτατοιι πρώτιστιχ &.πΟ τ~ν γνωσιο­ θεωρίΙΧ, &'λλα. όπά.ρχει &.πΟ γενετικης πλευρας gvoι πολυ συγγενικο

ϊ8

ΤΛΩΣΣΑ ΚΑΙ ΝΟΗΣΗ ΣΤΟ ΠΑιΔΙ

πρόβλ"ημιχ ποδ μπορε! να: 8Lιχτuπωθε! ώς έξ-ης: έξιχρτωνΤΙΧL οΙ έμ­

πρά.γματες κατ"l)γορΙες (τ-ης ΙΧίΤLότητας κλπ"

- Λ.Β.) ά,πο τ~ν ά,νά.­

πτuξYj της λογLκ-ης η το ά,ντίθετο

Piaget

uπό8εLξYj

OTL

j» [7].

Ό

ά,ρκε!ΤΙΧL στ·~ν

ά,νά.μεσα στ~ν έξέλLξYj των έμπρOCγματων κατηγΟΡLων

κιχΙ "ης τuπα-ης λογα-ης uφΙσταΤΙΧL μLα: όμΟLότητιχ κιχΙ μά.λLστα κoc­ ΠΟLος πιχρocλλ"l)λLσμός. Δεν uπocρχεL μόνο ~νας λογLκός, ά,λλα: κιχΙ

~νας όντολογLκος έγωκενΤΡLσμός, καΙ οΙ λογLκες κιχι όντολογLκες xιxTYjyopEec; τοίί παL8Lοίί ά,ναπτύσσονταL παρά.λλ"l)λΙΧ.

«' Αφοίί

8LΙΧΠLστωθε! ιχίιτος ό πιχραλλYjλLσμος μπορε! κανεΙς να:

ά,ναρωτηθε!, τΙ

eL8ouc; etVIXL

ό μYjχιχνLσμος των πιχριχγόντων ποό

παΙζουν έ8ω ΚOCΠΟLον ρόλο. EtVΙXL το έμπρά.γμιχτο πεΡLεχόμενο της σκέψYjς έκεϊ:νο ποδ προσ8LορΙζεL την λογLΚ~ μoρφ~ η το ά,ντίθετο; Τοποθετημένο μ' αίιτον τον τόσο ά,όΡLστο τρόπο, το έρώτημιχ 8εν ~xeL προφιχνως κιχνένα νό"l)μα. ~Aν προσπιχθ~σεL δμως κιχνεΙς να: ξε­ χωρΙσεL τ~ν λογLΚ~ μορφη ά,π' ιχίιτην ποδ μποροίίμε να: χοφιχκτ"l)­

ρΙσουμε ώς ΨuχολογLΚ~ ... , θα: ~τιxν Lσως 8υνατο να: ό8Yjγ~σοuμε το πρόβλ"l)μα σε μLα. θεΤLΚ~

Mcr"l). Ώστόσο ~χoυμε έΠLφuλocξεLς», ~τσL Piaget, «να: 8Lατuπώσοuμε τώριχ είκασΙες YL' ιχυτη McrYj» [7]. "Αριχ ό Piaget παραμένεL έντελως σuνεL8Yjτα: στα: lSPLIX μετιχξδ

τελεLώνεL ό

την

Ι8εΙΧλLσμοίί κιχΙ UλLσμοίί. Θα: ~θελε να: 8LIXnJp~creL την ιΧ.ποψYj τοίί ά,γνωσηΚLστΎj, στην πριχγμαΤLκ6τητιχ δμως σuμμερΙζεταL τΙς ά,π6-

IjIeLC;

τοίί

Mach.

9. 'Άν κλεΙνοντιχς γενLκεύσοuμε τα: οuσLασΤLκότεριχ σ1)μεϊ:α της ά,ντΙ­

AYjIjIYjC; του Piaget, μπορουμε να: πουμε, δΤL ΚΙΧθΟΡLσηκ-ης σ1)μασΙας etVIXL πρωτον ~ ά,πουσΙιχ της πριχγμαΤLκότψας καΙ 8εύτερον ~ σχέ­ σ1) τοίί παL8LΟU μ' ιχυτην την πραγμιχηκότητιχ, 8ηλ. ~ ά,πουσΙιχ μLα.ς πρακηκ-ης 8ριχστηΡL6τητιχς τοίί ΠΙΧL8Lοίί. Ή ΚΟLνωνLΚΟΠΟΙYjσ"l) τΎjς

ΠΙΧL8Lκ~ς σκέψYjς έξετocζεΤΙΧL ά,πο τον

Piaget

έκτος τΎjς ΠΡΙΧΚΤLκΎjς,

ιΧποκομμένYj ά,πο την ΠΡΙΧΥμΙΧΤLκότ"l)τιχ. Ή γνώση τΎjς ά,λ~θεLιχς καΙ

79

ΚΑΤΑ ΤΗΝ ΘΒΩΡΙΑ ΤΟΥ ΡIΑΟΕΤ

οΙ λΟΥLκες μορφες, με την βοήθεLΙΧ των όποίων eIVΙXL 8υνιχτη ΙΧGτη ~ ΥνώσΥ), 3Υ)μLΟUΡΥουνΤΙΧL κιχτ' ιχGτον ~lL στην 8LΙX8LKΙXG(ΙX της ΠΡΙΧΚΤL-'

x1jt; οtκεLΟΠΟ(Υ)G7Jς της ΠΡΙΧΥμΙΧΤLκότητιχς, ιΧΛΛιΧ στην 8LΙX8LKΙXG(ΙX 'r1jc; προσΙΧΡμΟΥ1jς μLocς σκeΨY)ς σε μLιΧν &λλΥ). Ή &λήθεLΙΧ eIVΙXL ~ ΚΟLνω­ VLKιX όΡΥιχνωμενΥ) Ιμπεφ(ιχ -

ΙτσL tπιχνΙΧλιχμβιiνεL ό

Piaget

κιχτιΧ

κιiΠΟLον τρόπο τη θεσΥ) του Mπoyκνιiνoβ -, ΥLΙΧΤΙ ~ ΠΡΙΧΥμΙΧΤLκό­ τητιχ 8εν 8(veL πιχρωθήσεLς στην 3LιiVOLΙX του ΠΙΧL8Lου κιχτιΧ την έξε­ λLξή του. ΜορφΟΠΟLε'i:ΤΙΧL ~ ~8LΙX μtσω της 8LιiνΟLιχς. ~Aν ιΧφεθε! μό­ νο του το ΠΙΧL8Ι ΚΙΧΤΙΧλήΥεL στην τρελιχ. Δεν θιΧ μιiθεL ποτε την λο­

YLKYj ιΧπο την ΠΡΙΧΥμΙΧΤLκότητιχ. AGτYι -η προσπιiθεLΙΧ νιΧ συνιχχθε! -η λΟΥLκη σκtψΥ) του ΠΙΧL8Lου

κιχΙ ~ tξeλLξή του χωρΙς την προσιχνιχτολLσμtνΥ) προς την συλλΥ)ψΥ)

'r1jt; ΠΡΙΧΥμΙΧΤLκότητιχς ΠΡΙΧΚΤLκη του ΠΙΧL8Lου, e!VΙXL βιχσLκη YLιX όλόκλΥ)ΡΟ το θεωΡΥ)ΤLΚΟ οΙκ08όμΥ)μιχ του

Piaget.

Στην ΚΡLΤLκή του στην 'Επιστήμη τής Λογικής του

Hegel

6 Β.1. AeVLV λteL τιΧ πιxpιxκιiτω YLιX μLιΧν ιXνιiλoyY) ιΧντ(λΥ)ψΥ) πολύ

8LΙX-

8ε80μενΥ) στην t8ειχλLσΤLκη φLλοσοφ(ιχ κιχΙ ψυχολΟΥ(ΙΧ: «''Οτιχν ό

Hegel

προσπΙΧθε! -

κιχΙ μεΡLκες φορες βιχσιχνΙζεΤΙΧL κιχΙ σκοτώνε­

'rΙXL - νιΧ όΠΙΧΥιiΥεL την σκόΠLμΥ) 3ΡΙΧστηΡLότητΙΧ του ιΧνθρώπου κιi­ τω ιχπο τΙς κιχτηΥορ(ες της λΟΥLκ1jι;, λεΥοντιχς δΤL ΙΧύτη ~ 8ριχσΤΥ)­ ΡLότητΙΧ eIVΙXL το 'συμπtpιxσμιx', δΤL το όποκείμενο

(6 &νΟρωποι;)

πιχΙζεL το ρόλο ένοι; 'κρΙκου' στο λΟΥLΚΟ 'σχ1jμιχ' του 'συμπεpιiσμιx­ τος' κτλ.-, ιχGτο 8εν e!VΙXL μόνο κιiΤL βεβLιχσμeνο, μόνο ~νιx ΠΙΧLχν(-

8L. Έ8ω όπιiρχεL ~νιx πολδ βΙΧθδ όλLσΤLΚΟ πεΡLεχόμενο. ΠΡeπεL κιχ­ νεΙς νιΧ ιΧνΤLστΡeψεL τιΧ πpιiyμιxτιx: ~ ΠΡΙΧΚΤLκη 8ριχστηΡLότητιχ του ιΧνθρώπου Ιπρεπε νιΧ b8Y)yYjaeL 8LσεκιχτομμUΡLΙΧ φορει; την συνεΙ8Υ)­ σΥ) του ιΧνθρώπου στην ΙπιχνιΧΛηψΥ) των 8LιχφορεΤLκων λΟΥLκων σχΥ)­ μιiτων Ιτσι ~στε ιχGτιΧ τιΧ σχήμιχτιχ νιΧ πpoσλιiβoυν την σΥ)μιχσίιχ

ιi.ξLωμιiτων ••• »

[4] «..•

Ή ΠΡΙΧΚΤLκη του ιΧνθρώπου ιi.ποτuπώνεΤΙΧL

"

,

-Δ ,~ - ιχν 'θ' '_,'Ι. β ιχνοσ.,ιν σuνεLσΥ)σΥ) του ρωπου ώ ς λ 0YLKΙX σχημιχτιχ επιxνtι.Λιxμ

μενΥ) 8LσεκιχτομμUΡLΙΧ φορες. ΑGτιΧ τιΧ σχήμιχτιχ Ιχουν ιi.ΚΡLβωc; (κιχι μόνο) 8uνιiμεL ιxGrijc; της 8LσεκιχτομμUΡLοστης έπιχνOCλΥ)ψΥ)ζ την στιχ­

θερότητιχ μLOCΙ; προκιχτιΧΛηψΥ)ς κιχΙ ιi.ξLωμΙΧΤLΚΟ χιχριχκτηριχ»

[4].

Δεν eIVΙXL λΟLπον &ξLον ιi.πoρEιxς, δΤL μLιΧ ιi.φY)pY)μενY) προφΟΡLκη σκεΨΥ) eIVΙXL ιi.κιxτιxνόY)τη YLιX το ΠΙΧL8Ι, lSπωι; 3Lotπ(στωσε ό

Piaget.

80

ΓΛΩΣΣΑ ΚΑΙ ΝΟΗΣΗ ΣΤΟ ΠΑΙΔΙ

ΜιιΧ σuζ~ΤYJσYJ χωρΙι; πριxκτικ~ ε!νιχι ιΧκιχτιχvόψYJ. ΤΙΧ πιχι8ιιΧ 8εν κιχτιχνοοίίντιχι μετιχξό τουι;. «ΣΙγουριχ», λΙει ό

Piaget,

«{)τιχν πιχΙ­

ζουν τιΧ πιχι8ιιΧ rι χεφΙζοντιχι ιΧπο κοινου ενιχ ιΧντικεΙμενο rι ενιχ δλι­

κό, κιχτιχνοοίίντιχι μετιχξό τουι;, γιιχτΙ ιΧκόμΥ) κι α.ν ~ γλώσσιχ τουι;

ε!νιχι έλλειπτικ-~ (ιXτελ~ι;) συν08εόετιχι ιΧπο χεφονομΙει;, ιΧπο μια.ν όλόκληρη μιμικ~, πο,) ιΧποτελε! τ~ν ιXρχ~ μιίiι; πρocξYJΙ; κιχι ΧΡΥ)σΙ­ μεόει στον συνoμιλψ~ ώι; πιχρOC8ειγμιχ. 'ΛλλιΧ μπορε! κιχνεΙι; νιΧ

ιΧvιχρωΤYJθε"i: α.ν ~ πρoφoρικ~ σΚΙψΥ) κιχι ~ r8Lιx ~ γλώσσιχ κιχτιχνο­ οίίντιχι ιΧπο τιΧ πιχιaιoc, με ocλλΙΧ λόγιιχ α.ν τιΧ πιχι8ιιΧ κιχτιχνοουντιχι με­ ,,:,ιχξό τουι; ()τιχν μιλοίίν, χωρΙι; νιΧ πρOCττουν. Λυτο ε!νιχι ενιχ κιχΙριο ,

,

,-,

ερωτημιχ, ιχφου

'l'1'

":'0

ΠΙΧΙσι ιχκρι

β

-

ωι; σ

,

•

1

,

1

"

'l'

ιχυΤυ '"ο προφορικυ επιπεσΟ κιχ-

- στYJV , σκε, [2]. Ό Pia-

'λλ ει τιι; ,ι 'θ ειι;;ι; L του γιιχ " νιχ προσιχρμοσ θ ει τιχ β ιχ κυριει; προσπιχ

ψΥ) των έVYJλΙκωv, γιιΧ νιΧ έκμOCθει τ~ν λoγικ~ σκΙψYJ»

ιXπιxντίi ιΧΡVYJΤΙΚιΧ σ' ιχύτο το έρώΤYJμιχ: τιΧ πιχι8ιOC, ΙσχυρΙζετιχι

get

βιχσιζόμενοι; στΙι; ερευνΙι; του, 8εν κιχτιχνοοίίν μετιχξυ τουι; την προ-

,

φΟΡΙΚΥ)

•Η

Lψ σκι;;

YJ

" "YJV

κιχι

•

L γ λ' ωσσιχ ωι; Τι;;ΤΟΙΙΧ.

ιΧvτΙλYJψYJ, ()τι ~ έκμOCθΥ)σΥ) τ-ηι; λογικ-ηι; σκέψYJΙ; πιχρOCγετιχι

'1'

, t"' 'l' , Ι ' l' θ J. ' ιχvε",ιχρτYJΤΙΧ ΙΧΠυ μιιχ σριχστYJΡΙΟΤYJΤΙΧ ΚΙΧι ΙΧΠυ τ·ιιν ΚΙΧ ΙΧΡ'Ι ΚΙΧΤΙΧVΟYJσYJ

τηι; προφορικ-ηι; σκΙΨYJΙ;, βιχσΙζετιχι στο γεγονοι; τ-ηι; πιχι8ικ-ηι; ιΧκιχ­ '"ΙΧλYJψΙΙΧΙ; πο,) εχει ιΧνιχκιχλόψει ό νεΙι;, {)τι ό r8ιοι; ό

Piaget

Μπορε! να. νομΙσει κιχ­

Piaget.

εχει ιΧπ08εΙξει στο βιβλΙο του ()τι ~ λογι­

κ~ τ-ηι; πρocξYJΙ; ΠΡΟYJγε"i:τιχι τ-ηι; λογικ-ηι; τ-ηι; σκέψYJΙ;. Ή σκέψΥ) ώσ­ τόσο θεωρε"i:τιχι ιΧπο ιχύτον ώι; 8ριχσΤYJριότητιχ ιΧποκομμένΥ) ιΧπο τ~ν πριχγμιχτικότYJΤΙΧ. ΜιιΧ Ι)μωι; πο,) ~ γνώσΥ) κιχι ~ ιΧντιχνOCκλιχσΥ) ε!νιχι

'

,

-

'

!κυριει; ' λ ειτουργιει; τηι; σκε'ψ YJΙ;, τοτε ΙΧUΤYJ, "θ εωρουμενΥ) ι:;",ω !!t"~.' Οι οι.ΠΟ

την πριχγμιχτικότYJΤΙΧ, μετιχβOCλλετιχι σε μιιΧ ΚΙVYJσYJ φιχντιχσμOCτων, σε μια. πιχρέλιχσΥ) ιΧπο νεκρει; φιχντιχσΙει;, σε ενιχ κυκλικο χορο σκιων,

ιΧλλα.

l)XL

στ~ γεμOCΤΥ) περιεχόμενο έμπρOCγμΙΧΤΥ) σκέψΥ) του πιχι8ιου.

Γι' ιχύτον τον λόγο έξιχφιχνΙζετιχι ~ εννοιιχ τ-ηι; έξέλιξYJΙ; ιΧπο τΙι; ερευνει; του

Piaget,

στΙι; όπο"i:ει; γΙνετιχι προσπOCθειιχ νιΧ μπουν οΙ

νόμοι τ-ηι; έξέλιξYJΙ; στην θέσΥ) των νόμων τ-ηι; ιχlτιότYJΤΙΧΙ;. Ό

get

Pia-

8εν συν8έει τΙι; ε8ιιχιτερότητει; τ-ηι; πιχι8ικ-ηι; σκΙΨYJΙ; με την λο-

,

'ψ γικη σκε

YJ

( , .,

,

'

'l")"

,

'ό τεριχ το ΠΙΧΙσΙ ,οποτε θ' στην οποιιχ φτιχνει ιχργ ιχ γινο-

τιχν φιχνερότερο πωι; προκυπτει κιχι έξελΙσσετιχι ~ λoγικ~ vόYJσYJ ιΧπο

τ~ν πιxι8ικ~. Το ιΧντιθετο: 8εΙχνει πωι; ~ λογικη σΚΙψΥ) ιΧπωθεϊ:

81

ΚΑΤΑ ΤΗΝ ΘΕΟΡΙΑ ΤΟΥ ΡΙΑΟΕΤ

t~ιιχιτερότητες Τ~ζ πιxι~ικ~ς, πως εlσχωρε! ιΧπο ΤrX gξω στην ψυχο­ λογικη uπόσΤΙΧ
έρώτημιχ, &ν όλες

Ι~ιιxιτερότητες της πιxι~ικ~ι; σκέψYjι; ιΧποτε­

OL

λουν ~νιx ιXσόν~ετo όλο η lxouv την ~ικ~ τουι; λoγικ~, ιΧπιχvτoc: «"Η ιΧλ-ήθειιχ βρΙσκετιχι όλοφ&νεριχ στο μέσον: στο πιxι~Ι ~ιιxφιxΙνετιxι μoLrX ~ικ-ή του πρωτότuΠYj VΟYjτικη ~oμ~, ιiλλrX ~ έξέλιξ~ τηι; δπ6κειτιχι σε τυχιχ!ες περιστ&σειι;»

[2].

Συνεπωι; ~ πρωτoτuπΙιx τηι; νοYjΤΙΚ~Ι;

~oμ~ς εΤνιχι θεμελιωμ.ένΥ) στην

cpU
του t~Lou του πιxι~ιoυ κιχΙ ~εν

~ημιoυργεττιxι στην πορεΙιχ τ~ς έξέλιξηι;. "Η ιXν&πτuξY) ~εν εΤνιχι έ~ω ιχότοκΙνητη, ιΧλλα. πρoσ~ιoρ(ζετιxι ιΧπο ΤUΧΙXΙOυι; πιχρ&γοντει;. ''Ο που ~εν δπ&ρχει ιχuτοκΙνYj
YLrX

την ~ξέ­

λιξη, έκε! ιΧπωθεΊ: το ~νιx το lί.λλo, ιΧλλα. 8ΈV 8ημιουργεΤτιχι ιΧπο ιxu­ το το Γ1λλο. Σε όλει; τΙι; κιχτευθυντηριει; ιΧρχει; του

Piaget πρέπει vrX γΙνουν

8όο οόσιιχστικει; 8ιορθώσειι;. πρωτον πρέπει

vrX

περιοριστουν οΙ

έπιρροες των Ι8ιιχιτεροτητων, για. τΙς όποΤες μιλoc ό

Piaget. Mocc;

φιχΙνετιχι ότι το πιχι8Ι σκέφτετιχι συγκρητιστικ&, ΙSτιxν ιΧκ6μΥ) εΤνιχι

ιΧ8υνιχμο

vOt

σκεφθεΊ: ΣUνεκτικOt κιχΙ λογικιχ. "Οτιχν έρωτηθεΤ, γιιχτ(

~εν πέφτει κ&τω ό ~λιoς, 8(~ει φυσικOt μotocv συγκρητισ't'ικη ιΧπ&νι

Ν

"

τη
.' at;. 1μιιχ

, , 2. .Ι. περιοχη μιχκριιχ ~Πυ

-3.

'

.,ιν εμπει-

Ρ(ΙΧ. ''Οτιχν όμωι; το πιχι8Ι έρωτηθεΊ: γιOt πριχγμιχτιχ πο,) εΤνιχι προ­

σιτOC στην έμπειρ(ιχ του κιχΙ στην πριχκτικ-ή του έπιχλ-ήθεu
στον

Piaget,

,

δτιχν

"ouc; leeae

την έρώτησΥ) γιιχτ( 8εν πέφτει το

'Ν

φεγγιχρι στη γΎj.

"Ο κυκλος τοσ πιχι8ικοσ σuγΚΡYjτισμοu προσ8ιορΙζετιχι Γ1ριχ ιΧπο την πιχι8ικη έμ,πειρίΙΧ κιχΙ σε σχέ
Piaget.

Πιχρ&λληλΙΧ μ' ιχότον τον περιορισμο τηι; ~ΠΙΡPOY,ς τοσ ΣUγ­ ΚΡYjτισμοu πρέπει νχ κ&.νουμε μιOt 8εότερΥ) 8ι6ρθω
Piaget

το πιxι~Ι εΤνιχι ":"J(j)λO ιΧπένχν-:ι στην έμ,πειρΙ:χ. 'ΑλΗ γι'

ιχότο 8Ι'/ει μιιΧ έv8ΙΙΧ(j)έΡΟ'Jσ:χ έρμ,ΥινεΙ:χ. "Η πεΙρ:χ, λέει, ιΧπομχκρύ-

r ΛΩΣΣΑ

ΚΑΙ ΝΟΗΣΗ ΣΤΟ ΠΑΙΔΙ

νε~ τον πρωτόγονο ocνθρωπο &.πο τΙς πεπoιθ~σεις του μόνο σε μεμο­ νωμένες εΙ8ικες τεχνικες περιπτώσεις, όπως σεισμός, κυν~γι κocΙ

πocρocγωγ~, για; τΙς όπο!ες λέει ό

Piaget: « ...

&'λλα; ocίιτη ~ προσω­

ρινη κoc!. μερικη έπocφη με την πρocγμocτικότ'Υ)ΤOC 8εν έπι8ρoc με κoc­ νένocν τρόπο στην γενικη κιχτεύθυνσ'Υ) της σκέψ'Υ)ς του. ocίιτο &.κόμoc πιο 8ικocιο),ογ'Υ)μένoc για; το πocι8Ι ..

•Η

Koc!. j» [2].

8εν Ισχύει

πocρocγωγ~, το κυν~γι κoc!. ό σεισμος 8εν &.ποτελοσν όμως

γιOc τον πρω-τόγονο ocνθρωπο μιOc προσωρινη έπιχφη με την προιγμocτικ ό Τ'Υ)ΤOC,

oc'λλ"oc

~ την πρocγμocτικ,ι

β' ocσ'Υ)

-"

της υπocρ ξ' Ίjς του.

'0

,,~ ιοιος

•

ο

8ε(χνει, έφιχρμοσμέν'Υ) στο πocι8Ι, την ρΙζoc των Ι8ιιxιτερoτ~­

Piaget

των που 8ιocπΙστωσε στΙς έ!ρευνές του. «Το πocι8!. 8εν έ!ρχετocι ποτε

προιγμocηκα; σε έπocφη με τoc πρOCγμocτoc, &.φοσ 8ΕV έργOCζετocι. ΠocΙ.1." .. , πιστευει , " " ζ ει μι:; τoc πρocγμοιτoc 'Υ) τοι χωρις νοι τoc ερευνoc»

!

•

-

"ξ ονocς της οι

ε νocι ο

θ' εωριocς

του,

,

[2] .

Α' .Ι. υΤυς

-.,

"ξέ με την ε ΤΙΧσ'Υ) του οποιου φ θ'

oc-

νουμε στο τέλος. Ο •ι

τον

"

,

,,,

νομοτέλ ειες κocι τoc σuμπερocσμιxτoc, που εχουν

Piaget,

- , ,

β ρε θ ει ocπο

8εν ε!νocι κocθολικ-ης σ'Υ)μιχσ(ocς. 'Ισχύουν εδώ και τώρα

γιOc το 80σμένο κιχΙ συγκεκριμένο κοινωνικο περΙγυρο, ε!νιχι ocpιx ίστορικο!. κocΙ κοινωνικο!. νόμοι όπως ΠΙXΡOCΤΊjΡOσν κριηκοΙ σα;ν τον

Stern.

'Ο

Stern

λέει: «'Ο

Piaget

δπερβOCλλει Ισχυριζόμενος ότι σε

όλ'Υ) την πρώιμ'Υ) πιχι8ικη ~λικ(ιx μέχρι τον ~β80μo χρόνο το πocι8!. μιλOCει περισσότερο έγωκεντρικOc πιχρOc κοινωνικOc κιχΙ ότι μόλις

πέρoc &.πο ιχίιτο το όριο ~λικ(ιxς έπικρocτε! ~ κοινωνικη λειτουργΙιχ της όμιλ(οις. Το λOCθος ιχίιτο προκύπτει &.πο το ότι ό τιμoc &.ρκετOc

Piaget

8εν έκ­

την σημασΙα τής κοινωνικής κατάστασης. 'Άν ~ιx

" Ίj.. •κοινωνικοι,,~, οεν

~'λπocιοι μι οι περισσ ό" τερο εγωκεντρικoc

-

'ξ ocρτocτοιι ε

μόνον &.πο την ~λικ(ιx του, &.λλOc κιχΙ &.πο τΙς περιβιχλλοντολογικες

συνθηκει;, στΙι; όπο!ει; βρΙσκετocι κOCθε φορOC». ΟΙ συνθηκες τηι; οΙκογενειιχκηι; ζωηι; κιχ!. οΙ δροι τηι; έκπΙΧΙ8ευσ'Υ)Ι; ε!νιχι, οπως λέει ό

Stern,

κΙΧθοριστικοΙ ''Ολει; του οΙ πιχριχτηρ'ήσειι; σuν8έoντιxι με

ποιι8ιιΧ που ζοσν σε πιχι8ικο ε8ρυμιχ κιχ!. πιχ(ζουν μετιχξύ τους. οι

νόμοι κιχ!. οΙ συντελεστει; Ισχύουν μόνο στο εΙ8ικο πιχι8ικο περιβOCλ­ λον που έξέτocσε δ

Piaget

κοι!. 8εν μποροσν συνεπως νOc γενικευθοσν.

«Έκε! δπου πιχι8ιOc σχε80ν &.ποκλειστικιΧ &.πιχσχολοσντιχι με 8ριχ­ στηριότητες πocιχνι8ιοσ, ε!νιχι φυσικο l5τι συνο8ευτικο!. μονόλογοι

83

ΚΑΤΑ ΤΗΝ θΕΩΡΙΑ ΤΟΥ ΡΙΑΟΕΤ

του πoιιχνι~ιoα τουι;; κοιτοιλοιμβOCνουν εόρότοιτο χωρο. λ1)λ-η ~ρευνoι του Μ.

0":"ι

Ι

·1

εχει

σ-ημ,χσιοι

Muchow

Ι 1)"~ ιοιοιιτεΡ1)

Mtoc

πoιριfλ­

στο Άμβοαργο ~χει μOCλιστοι ~ε(ξει, ~

J,

οομ,ι

~

-

-.~,

του π,χΙΟΙΥ.ου

ισρυμοιτοι;;.

Σ

'

την

Γενεό-η, οπου τά: πoιι~ιoc ποιΙζουν σε χoιλoιρ~ ΣUμβΙωσ-η συν~θωι;; ιΧ":"ομικά: -οπωι;; στOC ι~ρόμoιτoι

Montessori-

δ 8εΙκτηι;; τοα έγω­

κεντρισμου ε!νοιι ίιψ-ηλότεροι;; άπ' ο, τι στοίιι;; γερμοινικοίιι;; ποιι8ικοίιι;; στοιθμούι;;, οπου κ,χλλιεργεΤτοιι ~νoιι;; στενότεροι;; κοινωνικος σόν~ε­ σμος πoιι~ιων ποίι ποιΙζουν δμoι~ικOC. Πόσο έντελως

8ιοιφορετικο

ε!νοιι ομως το πλοιΙσιο γιOC την πoιι~ικ~ δμιλΙοι στο οΙκογενειακό πε­ ριβOCλλον! Έ~ω ~ έκμOCθ1)σ-η τΤις όμιλΙοις άπο το πoιι~ι ε!νοιι ολο κοιι περισσότερο ΚOινωνLΚ~ ίιπόθεσ-η·Ι έ~ω μπορεΤ το πoιι~ι χOCριν των προικτιχων κοιι νΟ1)τικων του άναγκών τόσοι πολλOC νOC έπιθυμ~σει κοιι νOC πα;ροικοιλέσει γι' οιότOC, τόσοι π().'λOC νά: ρωτησει κοιι

voc OCκοό­

σει, ίf>στε ~ OCνOCγΚ1) κοιτοινό-ησ-ης κοιί άλλ1)λοκοιτοινό1)σ-ης, 8-ηλoι8~ κοινωνΙΚΟΠΟΙ1)μέν-ηι;; δμιλΙοις ποιΙζει

μεγά.λο ρόλο .η~η άπο πoΛU

μ~κρ~ ~λικΙoι»

[8]. \ το\,επι β ει-'οιιωσει f.I. ι Γ ιιχ\ νοι

, :Ι. ' ,χυΤυ ο

Stern

'

'λ πα;ροιπεμπει στην συ

-

λoγ~ των ~ε80μένων στο πρωτο μέρος του βιβλίου. Έκε! βρΙσχετα;ι

,

\

εκτενες

'λ ιχο, ι, υ που

'Υ' χ,χροικτηρι",ει την

"Ι:έλ ι: γ λ ωσσικη ε", ι",η

'

στην

πρώιμ-η ΠOΙΙ~ΙΚ~ ~λικίoι. Έμας μαι;; έν~ι,χφέρει στην προκεΙμενη περίπτωσ-η

~ ά.ντικειμενικ~ σωστη τοποθέτησ-η του

i5XL μόνο Stern - ~εν πρόκειτοιι γιά:

την ποσότητοι της έγωκεντρικης γλώσσοις, &Ν,χ γιά: την οόσίοι των νομοτελειων ποίι ~χει βρε! ό

Piaget.

Αότες Ισ-/.ύουν, οπωι;; ε(πα;με,

γιά: τον κοινωνιΥ.Ο περίγυρο πο\; μελέτησε δ

Piaget. Στην Γερμοι­

νΙοι ~χoυν, ποιρOC τις σχετικά: μικρες ~ιoιφoρές, ~~-η ocλλ-η μoρφ~. Πό­ σο πολίι

eoc πρέπει

νά: OCποκλΙνουν έκεϊ: οπου υ;-;:Χρχει ~νιxς έντελως

~ια;φoρετικoς κοινωνικος περίγυρος, οπως π.χ. στην χώροι μα;ς. Ό

Piaget

το λέει έπΙσ-ης ά.νοιχτOC στον πρόλογο τηι;; ρωσικΊjς ~κ-

80σ-ης: «'Άν κοινεις έργOCζετοιι με τον τρόπο, ποίι OCνοιγκά.στηκοι νOC έργοισθω έγώ, μέσ,χ σε ~νoιν κοιι μόνο κοινωνικο περίγυρο οπωι;; ,χότον

1.

Θιχ θέλοιμε έξ &λλου νιχ ύπο8εΙξουμε δτι δ

Stern

κοιΙ Ι8ώ 8ι!Χπιστώ­

νει το πρωτείο της κοινωνικης λειτουργΙοις της γλώσσ:χς, το δποίο ΙμφοινΙζε­

,;!χι ~8η την στιγμ~ της έκμ~θησ1jζ τΤις δμιλΙοις.

ΤλΩΣΣΑ ΚΑΙ ΝοΗΣΗ ΣΤΟ ΠΑΙΔΙ

84

των ποιι8ιων της Γενευ-ης, τότε εΤνοιι &Μνοιτο νιΧ πρoσ8ιoρισθε~ δ ρό­ λος τοίί &τομικοίί κοιΙ τοσ κοινωνικου στη σκέψ-η του ποιι8ιου. ΓιιΧ νιΧ

γίνει οιύτο κοιτορθωτό, πρέπει δπωσ8~πoτε νιΧ μελετησει κοινεΙς τιΧ ποιι8ιιΧ στOC πιο 8ιοιφορετικιΧ κοιΙ ποικΙλοι κοινωνικιΧ περιβιΧλλοντοι». Γι' οιύτο δ

Piaget

βλέπει θετιΚ'~

ILLOC

σuνεργοισ(οι με τούς σο­

βιετικούς ψuχολ6γοuς. «ΤΙποτοι», λέει, «8εν μπoρε~

vOC εΤνοιι

ώφελι­

μότερο γιιΧ τοuς έπιστ~μoνες &πο το γεγονος οτι οΙ Ρώσοι ψuχολ6γοι &ποκτοσν γνώσ'η τ~ς 80uλειiiς πού γΙνετοιι σε &λλες χώρες». Εtμοιστε κοιΙ με~ς της γνώμ-ης οτι ~ lρεuνοι τ~ς νο-ητικ1jς έξέ­ λιξ-ης σε TCoιt8toc με έντελώς 8ιοιφορετικες κοινωνικες περιβοιλλον­

τολογικες σuνθ1jκες δ8-ηγε~ σε σ'ημΟΙν'ηκες 8ιοιπιστώσεις, που κοιθι­ στοσν 8uνοιτη

gXL μόνο την 8ιοιτόπωσ'η νόμων πού fxOUv Ισχύ έδώ

και τώρα, &λλιΧ έπιτρέποuν έΠΙσ'ης γενικεόσεις. 'Aλλoc γι' οιύτο πρέπει ~ ποιι8ικη ψuχολογίοι νιΧ &λλιΧξει ριζικOC την μεθo80λoγικ~ της κόριοι κοιτεόθuνσ'η. Ώς γνωστον δ

Goethe

στην τελεuτοι(οι σκ-ηνη του Φάουστ

δμν-ησε με τιΧ 'λ6γιοι της χορω8ίοις το ΑΙώνιοι Θ-ηλuκο πού μίΧς lλ­ κει. Τον τελεuτοι~ο κοιιρο δ ν olkelt ύμνουσε τΙς πρωτογενεΤς ένι­

oι~ες Ι8ι6τητες πού χοιροικτηρΙζοuν την κοινονικη ψuχικη ζωη του ποιι8ιοίί κοιΙ 8ιοιμορφώνοuν τιΧχοι την προιγμοιτικη ουσΙοι, την προιγ­ μοιτικη &ξΙοι του ΑΙώνιοι Ποιι8ικου. Ό ν olkelt έξέφροισε έ8ώ την κόριοι κοιτεόθuνσ'η ολ-ης της μοντέρνοις ΨuχολογΙοις του ποιι8ιου, πού θέλει νιΧ &ποκοιλόψει το ΑΙώνιοι Ποιι8ικό. 'Αλλoc το κoιθ~κoν της ψu­

χολογΙοις σuν(στοιτοιι στην &ποκιΧλuψ-η τικη

gXL του ΑΙώνιοι Ποιι8ικου,

·1 στορικοι'Π ΟΙΙοΙΚΟΙ) ~ - Ζ.ιι, γιοι" νοι χρ-ησιμοποι-ησοuμε , , ποι-ημιοι λέξ-η του Goethe, του Έφ~μερoι Ποιι8ικοίί.

.!">.">. ' τοΙ) IMV\.OΙ

πι

ΤΟ

ΠΡΟΒΛΗΜΑ ΤΗΣ

ΕΞΕΛΙΞΗΣ

ΤΗΣ ΓΛΩΣΣΑΣ ΚΑΤΑ ΤΗΝ ΑΝΤΙΛΗΨΗ τσΥ'

Tb

ΣUO'Πjμιx τοσ

WILLIAM STE RN

Stern χιχριχκτηρΙζετιχ,

στην δλ6τητ«

'rou

CΙnb μLιi

καθαeά νoησιαexική άντΙληψη γιά τήν παιδική γλώσσα κα~ τήν έξέλιξή της. lloueevιi 3εν ~μφιxνΙζoντιx, .η CΙven«pxeLΙX κιχΙ ή έσωτε­ ΡLκη CΙνΤLφΙΧΤLκ6τητιχ τοσ φLλοσοφLΚΟU κιχΙ ΦuχολογLΚΟU περσονιχ­ λLσμοu

'rou τ6σο ξεκ«θΙΧριχ δσο cι.κΡLβως σ' ιxGTb 'rb σημεϊ:ο. Stern χιχριχκτηΡLσε την xιxTtUeUYτήPLΙX &πoΦ~ 'rou ώς περ­ σοναλΙσ'τική-γενετική. •Ας 3ε(ξοuμε πρωτιχ, πως πριχγμιχτώνετιχι. Ό

ή γενεΤLκη &ποΦη στbν περσονΙΧλLσμ6, δ δποϊ:ος, δπως κιiθε νοη­ σLΙΧΡΧLκη θεωρΙιχ, εΤνιχ, CΙπo την δλη δφ~ τοι) ιiνΤLγενεΤLκ6ς. Ό

Stern 3LΙXKptveL

τρεϊ:ς «ρΙζες)) της δμLλΙιχς: την έκφριχστLκη

τ«ση, την ΚΟLνωνLκη τ«ση

(intentional).

YL«

γενΙκεuση κιχΙ την «άναφορική))

ΟΙ 3όο πρωτες ρΙζες 3εν

eLvqtL

ιiποκλεLστLΚ« CΙνθρώ­

ΠLνης δφ~ς, δπ«ρχοuν κιχΙ στΙς σΤΟLχεLώ3εLς φωνηΤLκες έΠL86σεLς των ζώων. 'Λλλ« το τρΙτο κΙνητρο λεΙπε, ~ντελως ιiπo τΙς φωνηΤL­

κες ~κφριΧσεLς των ζώων κιχΙ ιiπoτελεϊ: Ιτσ,

et80nOLO γνώΡLσμιχ της Stern την «κιχτεό­ euvιnι προς Ινιχ νόημω). «ΙΟ &νθρωπος)), MtL, «CΙπoκτ& σε Ινιχ σuγ­ κεΚΡLμένο στιi8LΟ της νοηΤLκ~ς 'rou ώρ(μιχνσης την Ικιχν6τητιχ ν« CΙνθρώΠLνης γλώσσιχς. ΙΩς CΙνιxφoρ« δρ(ζε, δ

Ι~ννoεϊ:' Κ«Τ' με- δ,τ, γνωστΟΠΟLεϊ:, νιi δΠΙΧLνΙσσεΤΙΧL xιXnOLO CΙVTLKtt­ μενο))

[8], etTt

ιχδτο εΤνιχ, ινιχ πρ«γμιχ ποδ κιχτονομ«ζεL, μL« κιχτ«-

.στιχση ποδ πιχριχτηρεΤ, !νιχ γcγονbς ποδ πεΡLγρ«φCL, !νιχ πρ6βλημιχ

ποδ

etrtL κλπ. Αδτει; οΙ CΙνιχφΟΡLκες πρ!ΧξεLΙ; μποροσν νιi θεωρηθοσν

86

Η ΒΞΒλιΖΗ ΤΗΣ: ΤΛΩΣΣΑΣ

ώς νΟ'1jΤLκες tπL3όσεLς, κιχΙ με την ~μφ«νLCiYj τ~ς ιiνιxφoρίXς tYXΙXLVL«­ ζεΤΙΧL ~ προ08εUΤLκη νΟ'1jΤLΚΟΠΟΕ'1jCiYj κιχΙ έξιχνΤLκεLμενΕκεuCiYj της γλώσσιχς. Ώς έκ τοότου, ιiνΤLπρ6σωΠΟL της ΨυχολογΕιχς της σκέ­

tjJ'1jI; ό

gπως ό Κ.

Biihler

κιχΙ t8LΙΧΕτεριχ, στηΡLζ6μενος στον

τονΙζουν την συμμετοχη

Reumuth,

στον nιxL8LXO λ6γο. NΙXL μεν ό

τοίί

Stern φρονεϊ:

Husserl,

λογLΚΟU πιχρ«γοντιχ

gΤL ιχότοΙ οΙ συγγριχφεΤς

δπερβ«λλουν στην lκλοΥΕκεuCiYj τ~ς nιxL8LxΎjt; γλώσσιχς, ιiλλα: κιχΙ ό

t8LOt;

lχeL πιχρΙΧ8εχτεϊ: την θεμελLώ8'1j Ι8έιχ. ΌρΕζεL ξεκ«θΙΧριχ το

CiYjμεLΟ της γλωσσLκΎjς lξέλLξ'1jς

ιiνιxφoρIXς κιχΙ

npoa8E8eL [8].

ριχκτηριχ της»

τε

lXtL

«gnou

ιiνιχφΙΧΙνεΤΙΧL το

aTOLxe'i:O

της

στην όμLλ(ΙΧ τον t8LιχΕτερο ιiνθρώΠLνο χιχ­

να: ιiνΤLτ«ξεL κιχνεΙς στο gΤL ~ ιiνθρώΠLν'1j γλώσσιχ στην

lξελLγμέν'1j της μορφη

lXtL

ν6'1jμιχ κιχΙ ιiπoκτίX ιiνΤLκεLμενLκη σ'1jμιχ­

σΙιχ, gΤL &ριχ lχeL ώς ιiμετ«κλ'1jτη προuπ6θεCiYj Ινιχ όΡLσμέvο στ«8LΟ της νΟ'1jΤLκ~ς lξέλLξ'1jς κιχΙ gΤL τέλος πρέπεL να: λ'1jφθε'i: υπ' ΙStjJ'1j ~

υπ«ρχουσιχ ΣUv«ιptLΙX ιiν«μεσιx στη γλώσσιχ κιχΙ στην λογLκη σκέψ'1j;

Στον Stern gμως την γενεΤLκη ~ρμ'1jνε(ιχ την ιiνΤLκιχθLστiX μLα: VO'1jaLΙXPXLX~, σε όΡLσμένιχ ΓVωρΙσμιxτιx της ιiνιxπτuγμέτης ιiνθρώΠLν'1jς Υλώσσιχς, ποδ ιiΠΙΧLτε'i: μLα: ΥενεΤLκη έρμ'1jνεΕιχ, ιχότος βλέπεL την ρΙζα

XXL τα: κΙν'1jΤΡΙΧ

της ΥλωσσLκης lξέλLξ'1jς, τα: όποΤιχ, σόμφωνιχ με την

ΥενεΤLΚ~ τους λεLτοuργΕιχ, βρΕσκονΤΙΧL σε μLα: σεφα: με την έκφριχ­ σΤLκη κιχΙ lΠLΚΟLνωνLιχκη

'r«a'1j

κιχΙ τα: όποΤιχ πριχγμιχηκα: στέκουν

στην αρχή της ΥλωσσLκης έξέλLξ'1jς. Ό

Stern

δ

t8LOt;

μLλiX

YLcl

gvιx

«tιiVΙXtpOPLXO' κΕν'1jΤΡο της ΥλωσσLκης άρμης». ΤΟ

XUpLO

λ«θος κ«θε VO'1jaLΙXPXLxYjt; θεωρΙιχς, κιχΙ t8LΙΧΙτερΙΧ ιχό­

της, σuνΕστΙΧΤΙΧL στο gΤL έρμηνεύοντας προσπαθεί να ξεκινήσει απο

8, τι

στήν ούσlα χρειάζεται το ίδιο έρμηνεlα. Σ' ιχότο lyxeLTΙXL δ

ιiνΤLγενεΤLκ6ς της χιχριχκτηριχς (ΥνωρΕσμιχτιχ των ιiνώτερων μορ­

φων της ΥλωσσLκ~ς έξέλLξ'1jς μετιχτοπΕζονΤΙΧL στην ιiρχ~ της), γLΙΧΤL 8εν έρμηνεύει τlπoτα κιχΙ ΚLνε'i:τιχL σ' Ινιχν λΟΥLΚΟ

circulus

νίΙίοβυβ,

gτιχν στο έρώτημιχ, πως γεννLέΤΙΧL ~ έννΟ'1jμιχτωμέν'1j ιiνθρώΠLν'1j

Υλώσσιχ, ιiπιxντίX: ιiπo την ιiνιχφΟΡLκη το ~ννΟ'1jμιχτωμένο.

MLOC TnOLΙX

'r«a'1j,

8'1jλ. ιiπo την

'r«a'1j YLcl

έρμ'1jνεΕιχ θuμΕζεL την κλιχσσLκη 8LΙX­

τUπωCiYj τοίί μολLεΡLΚΟU ΥLΙΧΤΡΟU, ποδ ~ξ'1jΥεϊ: την υπνωΤLκη έπΕ8ριχ­

CiYj

τοα ιlOΠLOU με την 8υνιχτ6τητ« 1'01) νιΧ ιiποκοφ.ΕζεL. ''ΕτσL λcε L

ΚΑΤΑ ΤΟΝ

κιχΙ ό

Stern:

87

W. STBRN

«'Ο ιΧνθρωπος &ποκτoc σε κOCποιο όρισμ,ένο στOC8ιο

τ~ς νoητικ~ς του 6.!ρΙμ,ιχνσης την Ικανότητα νιΧ 'έννοε!' κOCτι μ,ε ο, τι &νιχκοινώνει, νιΧ δπιχιν(σσετιχι κOCποιο &ντικεΙμ,ενο»

Σε τ( 8ιιχφέ­

[8].

ρει πριχγμ,ιχτικιΧ ιχύτη ή έρμ,ηνε(ιχ &πο ιχύτη του μ,ολιερικου γιιχτρου; Ή μ,ετOCβιχση &πο την λιχτινικη στην γερμ,ιχνικη όρολογΙιχ κOCνει

μ,όνο κΙΧθιχρότερη την OCπλη &ντΙΧλλιχγη

(LLoc:;;

λέξης μ,ε μ,ιιΧν Ciλλη.

που ό8ηγε! μ,ιιΧ τέτοιιχ έκλογΙκευση τ~ς πιχι8ικ-ης γλώσσιχς 8ιιχφιχΙνετιχι εuκολΙΧ &πο μ,ιιΧ κλιχσσικη 8ιιχτύπωση ποδ εχει συμ,πε­

ριληφθε! σε πολλοδς κύκλους μ,ιχθημ,OCτων γιιΧ την πιχι8ικη ψυχο­ λογΙιχ. ΤΟ πιχι8Ι κOCνει σ' ιχύτο το χρονικο 8ιOCστημ,ιχ (περΙπου ~νά.μ,ε­ σιχ στιΧ

1, 6 κιχΙ 2, 0)1 μ,ιιΧ &πο τΙς σημ,ιχντικ&τερες &νιχκιχλόψεις όλόκληρης τ~ς ζω~ς του, συγκεκριμ,ένΙΧ ΙSτι ιισε κ&.θε &ντικεΙμ,ενο &ν~κει συνεχως ενιχ φωνητικο σύμ,πλεγμ,ιχ ποδ το συμ,βολΙζει κιχΙ

χρησιμ,εύει στον χιχριχκτηρισμ,ο κιχΙ στην γνωστoπoΙησ~ του, 8ηλ. δτι κάθε πράγμα έχει ένα Βνομα»

[8].

'Ο

Stern

&πο8Ι8ει στο πιχι8Ι

των 8όο χρόνων το «ξύπv"1)μ,ΙX της συνεΙ8ησης κιχΙ τ-ης &νOCγκης των συμ,βόλων»)

[8].

Αύτή ή &νιχκOCλυψη της συμ,βολικ-ης λειτουργ(ιχς

των λέξεων μ,ετιχβOCλλετιχι σε ενιχ α.λλο βιβλΙο του τικη 8ριχστηριότητιχ του πιχι8ιου.

«' Η

Stern

~8η σε νοη­

γνώση τ-ης σχέσης σημ,εΙου

κιχΙ σημ,ιχσΙιχς, ποδ έ8ω κιχτιχνοε! το πιχι8Ι, ε!νιχι κOCτι ούσιιχστικιΧ

8ιιχφορετικο &πο την OCπλη χρ~ση φωνητικων μ,ορφων, πιχριχστOC­ σεων &ντικειμ,ένων κιχΙ των συνειρμ,ων τους. ΚιχΙ ή &ξ(ωση, ΙSτι σε

κάθε &ντικεΙμ,ενο, ΙS, τι ε~80υς κι ~ν ε!νιχι, πρέπει νιΧ &ν~κει ενιχ

l)vo-

μ,ΙΧ, πρέπει νιΧ θεωρηθε! 6.!ς μ,ιιΧ πριχγμ,ιχτικη - !σως ή πρώτη - γε­ νικευμένη σκέψη του παιδιου))

[10].

ΘιΧ πρέπει λοιπον σύμ,φωνιχ μ,ε τον

Stern νιΧ υποθέσουμ,ε ΟΤι

ενιχ πιχι8Ι ένOCμ,ιση μ,ε 8όο χρόνων εχει την γνώση των σχέσεων &νOC­ μ,εσιχ στο σημ,ε!ο κιχΙ στη σημ,ιχσ(ιχ, την συνεΙ8ηση

(LLoc:;;

συμ,βολικ1jς

λειτουργ(ιχς τ~ς γλώσσιχς, «την συνε(8"1)ση τ~ς σημ,ιχσΙιχς τ~ς γλώσ­ σιχς

...

κιχΙ την θέλ"1)ση τ~ς κιxτocκτη~ς της))

[8] κιχΙ τέλος «την συ­ (LLoc:;; yeVLx1j:;; σκέψης)), 8ηλ. χιχριχκτηρισε προηγουμ,ένως ό Stern

νε(8ηση ένος γενικου κιχνόνιχ, την δπιχρξη

(LLoc:;; yeVLx1jt; 1.

εννοιιχς, οπως

T~ συατημ.« πο,) xcιθιΙρωσι: δ

xΙcις εΤνcιι τώρcι -yεvLxlk l!πο8εχτό:

1,6

Stern

ΎΙ« τ~ν χcιρctXτηρισμ~ της ~λι­

σημοιΙνΕΙ

1

χρόνο xcιΙ

6

μ~νEΙ;.

88

Η EΞBλISH πα: ΓΛαι:ΣΑΣ

ιx~τ~ν τ~ν «ΥενLκεuμ~νYj !VVOLOt). 'Ύ'π&ρχουν θεωΡYjτLκει; κιχ!. έμπεφL­ κει; β&σεLΙ; YL&; μL&; Τ~OLΙX υπόθεση; Μα.ι; φιχ(νεΤΙΧL, 6TL ~ εΙκοσ&χρο­ νΥ) έξέλLξYj ιx~τoσ τοσ πρoβλ~μιxτoι; μα.ι; έξωθεϊ: ν&; &πιχvτησοuμε ιΧρ­ VYjτLX&; σ' ιχότο το έρώΤYjμιχ.

"Ο,ΤL ε!νΙΧL Υνωστο YL&; την VOYjτLxyj 80μ.η το;) TCΙXL8LO;) '(ων ένιΧ­ μLση ~ 8όο χρόνων ιΧVΤLτ(θεΤΙΧL στην υπόθεση ΟΤL ιχότο κιχτ~χεL την πολόπλΟΚΥ) νΟYjΤLκη λεLΤΟUΡΥίΙΧ «σuνεί8Yjση τηι; σYjμιχσΙotι; τηι; Υλώσ­ σιχι;». Πολλει; πειριχμΙΧΤLκει; !ρευνει; 8εΙχνουν dίμεσιx, 6ΤL ~ σόλλYj­

ΦΥ) των σχ~σεων ιΧνιΧμεσιχ στο σημεLΟ κιχ!. στή σYjμιχσΙιχ κιχ!. ή λεL­ 'rOUPYLXYι χρ~ση τοσ σημείου έμφιχνΙζεΤΙΧL στο TCΙXL8I. μόλLΙ; σYjμΙΧVΤL­ κ&; &ΡΥ6τεριχ κιχ!. &ποuσL&ζεL έντελωι; &πο ~νΙX TCΙXL8t ΙΧότηι; τηι; ήλL­ Κ(ΙΧΙ;. 'Η ι!νιXπτuξY) τηι; χρ~σηι; τοσ σYjμε(οu κιχ! ή μετιΧβιχση σε πριΧ­ ξεLΙ; με σημεLΙΧ (σημιχσL080ΤLκει; λεLΤΟUΡΥίει;) 8εν ε!'οΙΙΧL -σόμφω­ νιχ με σuστημΙΧΤLκει; πεLριχμΙΧΤLκει; !ρευνες- ποτε το ιXπoτ~λεσμιx μLα.ι; μονΙΧ8Lκηι; &νιχκιΧλuΦYjΙ; τοσ TCιxL8LOU κιχ!. 8ΈV ΠΡΙΧΥμΙΧΤΟΠΟLοuν­ 'rΙXL ποτε

ad hoc, 8L&;

μLα.ς το TCιxL8t 8εν ιΧνιχκιχλuπτεL 8L&; μLα.ι; την

σημιχσΙιχ τηι; Υλώσσιχι; YL&; 6λ1j του τη ζω~, gπωι; υποθέτεL δ

Stern,

οτιχν ΦιΧχνεL YL&; &π08εLΚΤLΚ&; σΤΟLχεϊ:ιχ 6ΤL το TCιxL8!. «χρεLιΧζεΤΙΧL μό­ νο μL&; ιρορ&; ν&; &νιχκιχλόΦεL την θεμελLώ8Yj υφή τοσ συμβόλου σε

Ινιχ y~νoι; &ξLων»

[8]'

&ντ(θετιχ, έ8ω !χουμε μL&; πολόπλΟΚΥ) Υενε­

'rLXYj 8Lιχ8Lκιχσ(ιχ, ή δπο(ιχ !χεL τόσο την 8LX~ τηι; «φuσLκή ΙστορίΙΧ των σημε(ων», 8Yjλ. ιρuσLκει; ρ(ζει; κιχΙ μετιxβΙXτLκει; μορφες στ&; TCLO πρωΤΟΥενη στρώμιχτιχ τηι; σuμπεΡLΙΡΟΡα.ι; (π.χ. ~ λεΥόμενΥ) Φεu8ΙΧL­ σθYjσLιχκή σημιχσ(ιχ των ιΧνΤLκεLμένων στο TCιxLlvE8L, &κόμΥ) TCLO πρ!.ν

ή 8εLΚΤLΚ~ χεLρονομ(ιχ κλπ.), οπωι; έπ(σηι; τήν 8LX~ ΤYjΙ; «πολLΤL­ σμLκή Ιστορ(ιχ των σημείων» ποό 8Lιχσπα.ΤΙΧL σε μL&; σεφ&; 8Lκων TYjt;

ιριΧσεων, με τΙι; 8LΚ~Ι; τουι;, ποσΟΤLκέι;, ΠΟLΟτLκει; κιχ!. λεLΤΟUΡΥLκει; μετιxβo~ι;, την 8uνιχμLΚ~ τουι; κιχ!. τ!.ι; νομοτέλεLέι; τουι;. Λότοι; ό πολόπλοκοι; 8ρόμοι; τηι; έξ~λLξYjΙ;, ποό ό8YjΥεϊ: στην

ΠΡΙΧΥμΙΧΤLκη ώρ(μιχνση τηι; σημιχσL080ΤLκηι; λεLΤΟUΡΥ(ΙΧΙ;, 8LιχιρεόΥεL ι!πο την προσοχη τοσ

Stern

κιχ! άπλοποιεί άμετρα τήν ιΧvτΙλYjΦYj

τηι; έξελLΚΤLκηι; 8Lιχ8Lκιχσ(ιχι; τηι; Υλώσσιχι;. Λότο 6μωι; ε!νΙΧL το πε­ πρωμένο κιΧθε νΟYjσLΟΚΡΙΧΤLκηι; θεωρ(ιχι;.

"Ομωι; κιχ! τ&; 8ε80μΈVιx ποό ι!ποτελοσν την βCΊση τηι; dίπoΦ~ι;

του ε!νCXL iλcίΧLστιχ βcίσLμcx. Πιxριxτηρ~σε,ι; των

Wallon, Koffka,

ΚΑΤΑ ΤΟΝ

89

W. STERN

κocΙ πολλων &.λλων σε φuσLολογLΚιΧ πσιι~ιoc,

Piaget, Delacroix

οπως κσιΙ οΙ ερεuνες τοσ Κ.

-

Btihler σε κωφOCλσιλoc πσιι~ιιX (στΙς ό• St ern, ) ocπ • έ~" ~ • σχεσΎ) , ocνoc" οεΙζσιν οτι, πρωτον, Ύ)

"

ποιες ocνσιφερετσιι ο

μεσoc στη λέ;Ύ) κocΙ στο πρOCγμσι πού «ιΧνocκocλόπτει» το πocι~Ι δεν

εΙναι Ύj ΣUμβOλικη λειτοuργικη σχέσΎ),

•

.~,

ιοιocιτερoc

έ

ocνocπτuγμ νΎ)

μετocτέθΎ)κε ιΧπο τον

γ

1)

όποΙoc χocροι.κΤΎ)ρΙζει την

'

λ ωσσικαι "θ ocρ ρωμ.ενΎ)

'Ψ

σκε' Ύ)

,..,

κocι

Ύ)

οποισι

στο γενετικιΧ πιο πρώιμο στoc~ιo'

t)TL

γιιΧ πολύν κocφο

1) λέξΎ) ε!νocι γιιΧ το πσιι~Ι περισσ6τερο ~νoc (Wallon), μιιΧ Ι~ι6τητoc (Koffka) τοσ ιΧντικειμένοu,

κoc­

':'1γ6ΡΎ)μσι

πoc­

Stern

ρOCλλΎ)λoc με τΙς άλλες Ι~ι6τητές

(Joe'i:O'

TOU, πocριΧ ~νoc (J1)μβολο ~ σΎ)­

oτL το πιxι~ι σ' ocίιτο το χρονικο ~ιocστημιx μocθocίνει μαλλον νιΧ

καιτέχει την κΙΧθαιρα έξωτερικη ~oμη της λέξης-πράγματος πocριχ την έσωτερικη σχέσΎ) τοσ σημασιακού σημε{ου κιχΙ

t)TL, 8εύτερον,

~εν πριχγμιχτοποιε'i:τocι μιιΧ «ιΧVΙΧκιΧλUψΎ)), της όποίocς

1)

χρονικη

σ-:ιγμη μπορεί: νιΧ πρoσ~LOρισθεϊ: έπocκριβως' έμφιχνΙζοντocι ιXντtθε­ τoc μερικες μocκροχρ6νιες κocΙ πολύπλοκες «μοριocκες» &λλιχγες ποίι

ό~Ύ)γoσν σ' ιχιιτην την κιχμπη της γλωσΙΗκης έξέλιξΎ)ς. Πρέπει t)μως να ~ιocτuπώσοuμε την έπιφόλocξΎ), οτι οΙ πιχρoc-

,

- St ern '"'lOUV ι!

τηΡΎ)σεις τοι)

-

\ "

". , ιxUTO

'β ε β σιιω θ ει γενικα ocκομΎ) κocι σ επι

το σΎ)μεΤο κιχτιχ την ~ιOCρκεια. των

20 χρ6νων

πού

την ~Ύ)μοσίεuσ-ή τοuς. Ή ά,ποφocσιστικη στιγμή,

IJ.X0'Jv περOCσει ιΧπο

1) στροφη "ης γλωσ­

σικ~ς, πολιτισμικης κα.Ι νοΨικΥις έξέλΙ;Ύ)ς το;; ΠΙXΙ~LOϋ εχει άνακα­

λυφθεί ιΧνα.μφισβ1)τηται σωστα

OCr.O τον Stern, ιΧλλα εχει έρμΎJVεu­

θεί: νΟΎ)σΙΙΧΡΧΙΚOC, 8Ύ)λ. λocθεμένΙΧ. Ό

Stern

εχει πιχρocπέμψει σε ~uo

ά,νηκειμενικες έν8εΙξεις, οΙ όπο'i:ες μας έπιτρέποuν νΙΧ κρίνοuμε,

εχει έμ?ιχνισθεϊ: ocιιτη

1)

κιχμπ1), κιχι των όποΙων

1)

ocv

σΎ)μσισΙoc γιιΧ την

γλωσσικη έξέλιζ-η ~εν πρέπει νιΧ ίιπερτιμΎ)θεϊ:: πρωτον, οΙ έρωτησεΙζ ποίι ιχρχίζοuv ιχμέσως μετιΧ την έμφOCνΙσΎ) ιxιιτΎjς της στιγμΎjς οσον

ιχφορα το ονομoc των ιΧντικειμένων κocΙ ~εύτερoν μιιΧ άλμιxτώ~Ύ)ς ocuξΎ)σΎ)

Tou

λεξιλογΙοu.

Ή ένεργη έπέΚΤΙΧσΎ)

Tou λεζιλογίοu, ποίι έκφρOCζετocι με το 6"

το ίδιο το παιδι ψάχνει για λέξεις κιχΙ ρωτoc γιιΧ χocρocκτηρισμοuς ιχντικειμένων πού

Tou

λεΙποuν, 8εν εχει κocμμιιΧ ιχνocλογίιχ με την

έξέλιζΎ) της «γλώσσιχς» στιΧ ζώΙΧ κσιΙ ίιπ08Ύ)λώνει μιιΧ φOCσΎ) της

έξέλLξl)ς

Tou ΠOCL3LΟU έντελώς νέoc, οΙΙσιιχστικιΧ 3ιocψορετικη ιΧπο την

90

Η ΕΕΕΛΙΕΗ ΤΗΣ

r ΛΩΣΣΑΣ

προγενέστεΡΥ): το πocι8t περνα. ά;πa την σΛ~μα.τo80ΤΙί{:I) λειτοuργLα τ~ς γλώσσα.ς στην σ·lJμα.σι080ηκη λειτo~ργία., ά.πο την χρήση φω-

-

νητικων

Ι,

σημα.των

φθόγγων.

Βέβα.ια.

στην

,\ ,

πα.ρα.γωγη

όρισμένοι

κα.ι

, ,

ενεργη,;ικη

συγγρα.φεϊ:ς

'-"

εφα.ρμογη

(Wallon,

των

Delacroix

κ.α.) τείνουν νιΧ ά.γνοήσουν την κα.θολικη σημα.σία. α.ότ~ς τ~ς

evaeL-

ξης, νιΧ την έρμηνεΙΙσουν 8ια.φορετικιΧ ~ να κατα.ργήσουν το σαφες Όριο ά.νάμεσα. σ' α.ότην την περί080 των ερωτήσεων γιιΧ τιΧ όνόμα.­ τα. των ά.ντικειμένων κα.ι στ"ην 8είιτερη «·~λικία. των ερωτ-~σεων».

/

"α.υτο "

'Ω στοσο πα.ρα.μ έ νει β/β "ξε α.ιο το ε ης: σ

το

,

χρονικο

,

~ οια.-

στημα. 8ια.κρίνετα.ι «~ μεγα.λειώ8ΊJς πληρότητα. σημάτων τγ;ς γλώσ"~ Ι Ι Π , σα.ς» ( συμφωνα. με μια. οια.τυπωση του

.

.

Π α. βλ'οφ

) α.πο , ,

"

/

το υπο-

λοιπο σωμα. των σημα.το80τικων ερεθισμάτων κα.ι κα.τα.λα.μβά.νει μιιΧν ει80ΠΟΙΟ λειτουργία. στην συμπεριφοριΧ

- την λειτουργία. του

σημείου. Αότο ά.π08εικνίιουν ά.ντικειμενικες εν8είξεις. Μ' α.ότό του

το συμπέρα.σμα. ό

Stern

εχει συνεισφέρει πολλά.

Τόσο περισσότερο εκπλήσσουν Όμως

ot άνεπα.ρκεϊ:ς εξηγήσεις

το\). 'Αρκεϊ: κα.νεΙς νιΧ συγκρίνει την έρμηνεία. του εκείνη που βα.­

σίζετα.ι στην ΙΙπόθεση μιocς «ά.να.φoρικ~ς τάσης» ώς ρίζα.ς της γλώσ­ σας με τις Μο αλλες ρίζες της γλώσσας, γιιΧ νιΧ πεισθεϊ: γιιΧ τ-ην νοησιαρχικη ΙΙφη αότων των εξηγήσεων. Ή εκφραστικ-η τάση

άπο­

τελε'!: ~να γενετικιΧ πολυ παλιό, ριζωμένο στιΧ ενστικτα και στιΧ μη

εξαρτημένα ά.ντανακλαστικιΧ σΙΙστημα έκφραστικων κινήσεων, που κατιΧ τ-ην εξέλιξη μεταβαλλόταν 8ιαρκως και γινόταν πολυπλοκό­ τερο. Τον Ί8ιο γενετικο χαρακτήρα εχει και -η έπικοινωνιακ-η λει­ τουργία, της όποίας ~ έξέλιξη εχει παρακολουθηθε'!: άπο τιΧ κατώ­

τερα ζωα, που ζουν όμα8ικά, μέχρι τον ocνθρωπoπLθηκo και τον αν­ Ορωπο.

Καταγωγή, 8ρόμος καΙ καθοριστικοι παράγοντες της εξέλι­ ξης αότων των Μο λειτουργιων εΤναι γνωστιΧ και χαρακτηρίζουν

,

-

""

~"εμπραΥματη οιαοικασια ~ ~ 'I:έλ Ι'οης. Ι: 'Η' τ,ιν της ε'ο αναφορικη τασ-η αντι-

θετα δεν εχει Ιστορία και 8εν εξαρτocται OCπο τίποτα, εΤναι κατιΧ τον

Stern

πρωτογεν-ης και προκίιπτει «μιιΧ ΥΙιΧ πάντα» OCφ' έαυτης.

ΤΟ παι8ι OCνακα.Μπτει δυνάμει αότης της τάσ-ης κα.ι μέσω μιocς κα­

θα.ριΧ λΟΥικης πρckζ1Jς την σ-ημασία. της γλώσσας.

Ό

Stern

πουθενιΧ δεν το όμολογεΤ α.ότΟ OCνοιχτ&.. 'Aντιθετσc,

ΚΑΤΑ ΤΟΝ

W.

91

SΤERN

κocτocκρΙνεt, οπως ε(πocμε, τον

Reumuth OTt ~χεt προχωρ+Ισεt 'λ ογLΚΟΠΟLΎjσΎ) ' - φOCLνομενων , , - T'''~ LXOC στην των ocuτων. ο toLO , , 'Α t ~ , ' " μoeμorpeTOCL XOCL τον men, ΟLocπtστωνοντocς OTL με Τοι β Lβλ'LO Tou Ύj• •

uπερ β ο λ'

«νΟΊJσLOCΡΧLκη» έπox'~ τηι; ι!Ρεuνocι; τ~ι; γλωσσLΚ~Ι; έξέλLξΎjΙ; το\) ΠOCL-

8LOU

ι!φθocσε στο τέλος ΤΎjΙ;. Ό

Stern

ομωι; στον ά.γώνoc Tou ένocνηoc

σ-:-Ιι; ά.νΤLνΟΎjσLOCΡΧLκει; θεωρΙει; τηι; γλώσσocι;

Idelberg

(Wundt, Meumann,

κ.&.), ποδ άovocyouII τΙς ά.ΠOCΡχες Τ~Ι; ΠOCL8LΚ~Ι; γλώσσocι;

σε σuνOCLσθΎjμOCΤLκεc;-βοuλΎjΤLκες

8LOC8LXOCaLec; xoct

ά.ΠΟΡΡΙπτοuν Ι:τσL

τον νOΎjΤLΚO πocρocγοντoc, τοποθετε!ΤOCL πρακτικα στην

(8toc, κocθocρoc Ament, Reumuth κ.&. '"-Αν xoct νομΙζεL OTL elIIOCL ~IIOCC; μεΤΡLοπocθέστεροc; ά.νηπρ6σωποι; ocuτ~ι; της θέσΎ)Ι; ξεπερνocεL στην πραγματικότητα ά.κ6μΎj xoct τον Α­ ment. "Αν ~ IIOΎjaLOCPltOC στον Ament εΤχε ά.κ6μΎj έμπεLpLΚOC, θεΤLΚOC χocρocκτηΡLσηκoc, στον Stern ά.νocπτίισσεΤOCL όλοκocθocρoc σε μoLOC με­ τocφuσtκη xoct Ι8εocλLσΤLκη σίιλλΎjψΎj. Ό Ament ίιπερέβocλε ocπλο'C­

λογLΚ~, ά.νηγενεΤLκη όπηκη γωνΙoc των

κOC σε ά.νocλογtoc με τοδζ ένΎjλΙκοuc; την 8uνocτ6τητoc το\) ΠOCL8LΟ\) νOC σκεφθε! λογLΚά,. Ό

Stern

8εν έπocνocλocμβά,νεL

OCUTO

το λά,θοι;,

8LOC-

πρά,ττεL δμωι; ~νoc μoeyocλίITepo, μετocβOCλλοντocς το VOΎjTLXO aTOLXe~O

σε πρωτογενει;

xoct θεωρώντocι; τη ν6ησΎ) ώι; τή ρΙζoc, ώι; Τ'~ν OCLΤΙOC

τ~ι; έννΟΎjμOCτωμένΎjς γλώσσocc;.

elVOCL

πtο

ά.βOCσLμΎj ά,ΚΡLβως στην θεωρΙoc τηι; νόΎjσΎjΙ;. Mπopε~ νoc voμo(aet

Mπopε~ νOC

xoc-

νεΙι;

rpOCtveTOCL

πocρ&80ξο,

OTL

~ IIOΎjaLOCpXtOC

elVOCt έφOCΡμ6σLμΎj, ά,λλOC σίιμφωνoc με μoLOC ευσΤOXΎj πocΡOCτηρησΎj τοϊί Kohler ά,πο8εtκνίιεΤOCL ώι; ά,βocσtμΎj t8toctTepoc στήν ΨuχολογΙoc τηι; eurputocc;' το ά.πέ8εLξε OCUTO πεLσΤLΚOC '>! ' εντuπωσLOCΚ'j , ~ ocπ , 6~oeLc,Ύj 1: 1.-.,"εΠLaTLC; ~peUII έ ι; Tou. Μ LOC "(L' " ocUTO ΠOCΡ"'λ..εL σΎjΙ; το ~8to το βLβλΙο ΤΟϊ) Stern, ΤΟϊ) όπο(οu ~ ΠLΟ ιXMvocTΎj πλεuρoc βΡ(σκεΤOCL στο πp6βλΎjμoc Τ~ζ ν6ΎjσΎjζ xoct τ~ς γλώσσocc; στΙι; άoμoOL­ OTL

OCΚΡLβωι; έ8ω

βoc~ες σxooeLC; τοuς. Ή ίιπ6θεσΎ) μoL~C; προγενέστερα σχΎjμOCΤLσμένΎjς

8LOCIIOLOCC;

8εν μπopε~ νOC kpμoΎjIIeίIaeL την ΠOλίιπλOΚΎj 8Loι.λeXTLXYj ά,λ­

λΎjλεπ(8ΡocσΎj

8LOCVOLOCC; xoct

γλώσσocς.

ΈπΙσΎjς το πp6βλΎjμoc της έσωτεΡLκ~ς γλώσσocc;, τ~ς γένεσ~ς ΤΎjΙ;

xoct

της

aUVOCrpeLOCC;

ΤΎjς με τη νόΎjσΎ) μετocξu &λλων λεΙποuν σχε-

80ν πocντελως ά,πο το βLβλ(ο. Ό

τoc των έρεuνων ποδ 8Lεξ~γocγε ό

Stern πocροuσLά,ζεL τOC σuμπερocσμoc­ Piaget "(LιX την έγωκε;νΤΡLκή γλώσ-

92 σoc

Η ΕΞΕΛΙΞΗ ΤΗΣ ΓΛΩΣΣΑΣ

τα. συζητOCει ομως άποκλειστικα. άπα 'Γ~ν χποψ"l) 'Γ~ς πoc~3ικΊjς

[8],

δμιλΙocς, χωρΙς να. &γγΙζει τ~ν 30μ~ Υι τ~ν γενετικ~ σ"l)μocσΙoc ocό'Γ~ς της γλωσσικης μορφης, πού 'Γην ~χoυμε θεωρήσει ώς γενετιχ~ με­

τocβocτικ~ μορψη άπα τ~ν έξωτερικ~ στ~ν έσωτερικ~ γλώσσoc. Πουθενα. έπΙσης 3εν πocρocκολουθοϊίντocι

ot

λειτουργικες κocι

30μικες άλλocγες της νόφΎjς σε σχέσ'lj με 'Γην γλωσσικ~ έξέλ~ξ"l),

πρOCγμoc πο\> φocΙνετocι κocθocρα. κocτoc τ~ν «μετOCφρocση» των πρώτων λέξεων τοϊί πocι3ιοϊί στ~ν γλώσσoc των έν"l)λΙκων. Έ3ω βρΙσκετocι

γενικOC

gvoc

κριτ-ήριο για. κOCθε θεωρΙoc της πocι3ικης γλώσσcις.

πως έρμ-ηνεόει ό

Stern τα. πρωτoc λόγιoc

τοϊί πocι3ιοϊί; Δεν βλέ­

πει την 8υνocτότητoc οίίτε μιocς κocθocρOC νOΎjσΙΙXρχικης, οί)τε μιocς κιχ­ θΙΧρα. συνocισθ-ημιχτικης-βουλητικης έρμ-ηνεΙocς. 'Ως γνωστον δ

luann

εσχυρΙζετιχι (έ8ω βλέπει ό

Stern

Meu-

8ΙΚΙΧLOλογ-ημένιχ τ~ν μεγOCλΎj

προσφορά. του), σε άντLθεσ-η με την νo-ησιιxρχικ~ έρμ-ηνεΙιχ των πρώ­

των λέξεων ώς χocριχκτ-ηρισμων &ντικειμένων, οΤΙ στ~ν ένεργ-ητικ~ γλώσσιχ «το πιχι31 στην &ρχ~ δέν περιγράφει κανένα αντικείμενο ή διαδικασία τοϊί περιβOCλλοντος, άλλα. τ~ν συναισθηματικη Υι βουλη­ τικη πλευρOC ocότων των &ντικειμένων»

[11].

Ό

Stern

8εΙχνει όμως

έπΙσ-ης κocτα. τ~ν &νOCλυσ-ή του των πρώτων λέξεων τοϊί πocι8ιου, !!

":!.

υΤΙ σ

\.

~

ΙL:"

-.

ιχυτe;ς συχνιχ «Ύj οει",-η

σoc σε σχέσ-η με τLς χρώσεις»

του

,

αντικειμενου»

β

ι

ιχρυνου-

«πoλu μεΤΡΙΟΠΙΧθε"i:ς συνΙXισθΎjμΙXτικες άπο­

Λότο &ξΙζει νOC προσεχθε"!:

[8}.

!'

ε νιχι Ύj

Ή «8εΙξ-η τοϊί &ντικει­

μένου» πιχρουσιά.ζετιχι λοιπον κocτOC τον

Stern

στα. «πρωτόγονιχ

έξελικτικα. στOC8ιιχ» της πocι8ικης γλώσσocς, πρΙν νOC έμφocνισθε"!: •

~ ι

οποιocο-ηποτε

ι' 'λ Ψ ocνιχκιχ υ -η

,

ιχνιχφοριχ,

κ

λΠ.

\

Θ Η ιχ

-

μπορουσε

νομΙσει ΟΤΙ κιχL μόνο ocότο μιλoc &ρκετιΧ πειστικOC

\

κιχνεις

ενάντια

\

νιχ

στ~ν

ΙΙπόθεσ-η μιocς πρωτocρχικόΤΎjΤΙXς της άνιχφορικης τOCσ-ης.

ΤΟ (8ιο μιχρτυροϊίν προφocνως κocL πολλOC &λλoc συμπερOCσμocτoc τοϊί

Stern:

π.χ. ό 8ιιχμεσολΙΧβ-ητικος ρόλος των χεφονομιων, εΙ8ικα.

των 8εικτικων, κιχτα. τ~ν 8ιocμόρφωσ-η των πρώτων σΎjμΙXσιων των ' Ι:" λε",εων

[8] . τιχ\

,

- St ern τιχ\.οποιιχ ~ , Ι~ 1: ocπε;οει",ocν

πεφιχμιχτoc του

\

,ι

την ιχμεσ-η

σχέσΎj &νOCμεσoc στην δπερoχ~ της άντικεμενικης σ-ημocσΙocς των πρώτων λέξε;ων άπένιχντι στ~ν συνιχισθ-ημocτικ-ή, ά.πό την μιOC, κocL

στην 8εικτικ~ λειτουργΙoc, άπο τ~ν &λλΎj

[8]' &νά.λογες πocρocτηρ~­

σεις &λλων συγγροιφέων κοιΙ του (8ιου του

Stern

κλπ.

ΚΑΤΑ ΤΟΝ

'Αλλoc ό

Stern

93

W. STERN

8εν ιΧκολουθεΊ: ,,:ον

reveTLXO 8ρόμο xιxTOC τ~ν

έρμ'1)νεΙιχ της ιXν~ΠΤUξ'1)ς της ιXνσι.rρoρα.ς ~ της έννΟ'1)μσι.τωμέν'1)ς γλώσ­ σιχς, xιxTOC την έρμ'1)νε(ιχ της 8Lσι.μ6ρrρωσ1jς του «προσιχνιχτολLσμου προς fvιx νό'1)μιχ» ιΧπο τον προσιχνιχτολLσμο ένος

8tLXTLXOiJ σ'1)μεΙοι>

(μLocς χεφονομΙιχς, μLα.ς πρώτης λέξ-r,ς) προς Κ~ΠΟLΟ τuχιxΤo ιΧντι­ κεΙμενο, σε τελεuτιχ(ιχ ιXν~λυσ'1) σuνεπως ιΧπο τον σuνΙΧLσθ'1)μΙΧΤLΚΟ προσιχνσι.τολισμΟ προς fvιx &νΤLκε(μενο. ΠΡΟΤLμα. τον κοντινο 8ρό­ μο της νοησιιχρχικΥίς έρμηνε(ιχς (~ νΟ'1)μιχτ08ότησ'1) προκύπτει &πο

την τιίση Ό

rLOC νΟ'1)μιχτ08ότησ'1). μετιχφριίζει TOC πρωτιχ

λόγιιχ της ΠΙΧL8ικYjς γλώσσιχς

Stern

ώς έξΥίς: «ΤΟ ΠΙΧL8LΚΟ μαμά», λέει, «8εν μετιχφριίζεΤΙΧL στην όλο­ Υ.ληρωμέν'1) γλώσσιχ με την λεκτικ~ έν6τητιχ Ι μ'1)τέριχ', ιΧλλoc μόνο με προτιχσLιχκες ένότητες:

<μητέριχ, ~λιx έ8ω',

<μητέριχ, 8ωσε μοu',

<μητέριχ, βιίλε με στην κσι.ρέκλΙΧ', <μητέριχ, βοήθησέ με' κλπ.» Ε τ~νιxι

"λ

ευκο ο

,. ,. β , νιχ εζΙΧΚΡL ωσοuμε

'

-,

1l 'λ λ' υΤΙ στη γ ωσσιχ των ενη ικων

[8]. , ou-

aLιxaTLXoc 8εν μετιχφριίζεΤΙΧL xιxeOCUT~ ~ λέξ'1) μαμά, π.χ. με το ιιμητέριχ, βιίλε με στην κιχρέκλΙΧ», &λλ' 6λη ~ συμπεριφορα. τού παι­ διού στην ανάλογη στιγμη (θέλει

θεί: με

-roc

χέριιχ

voc

voc το πχνε στην

κιχρέκλΙΧ, προσπιχ­

γιχντζωθεί: στσι.θερOC ιΧπ' ιχυτην κλπ.). Σε μιoc τέ­

TOLoι. κσι.τιχστιχσ'1) ό «σuνιχισθημΙΧΤLκος-βοuληΤLκος» προσιχνσι.τολι, 11 ' , ( " "λό -Μ σμος προς t:VΙXl ιχντικειμενο γιιχ νιχ) μL ' .ησοuμε με τιχ γιιχ του.

mann) e!VΙXL fPOpLXO τ

eu-

&κόμ'1) έντελως &ξεχώριστσι. σuν8ε8εμένoς με τον «ιΧνιχ­

προσιχνιχτολισμο» τr,ς γλώσσιχς σε !νιχ νοημιχ: κιχι

"

.. Ι.

ε~νσι.ι ιχκομ'1) σuγχωνευf"C'νΟL

at:1.

,

'ι:

οι- ~...

.,

OL \

Μο

C

μιιχν ιχ",εΟLw\Uτη ενοτητιχ, κιχι η μο-

νιx8ικ~ σωστη μετ~φριxσ'1) του πιχι8ικου μαμα. κιχΙ

reVLXOC

των πρώ­

των λέξεων εΤνιχι ~ 8tLKTLK~ χεφονομ.(ιχ, τ-ης όπο(ιχς Ισ08ύνιχμο κοι.Ι

συμβολικο ίιποκιχτιίστιχτο εΤνιχι ιXPXLXOC οΙ λέξεLς. Έξετιίσιχμε σκόΠLμιχ ιχύτο το σ'1)μιχντικο σ'1)μεί:ο του μεθ080λογικου κιχΙ θεωΡ'1)ΤLκοίί σuστημιxτoς τοίί

Stern

κιχΙ πιχρΙΧθέσιχμε

ΠΙΧΡΙΧ8ειγμιχτικoc μόνο μεΡLΚOC στοιχεί:ιχ ιΧπο τΙς έρμ'1)νεί:ες των έπι­

μέρους φιίσεων της γλωσσικΥίς έξέλLξ'1)ς &πο μέρους τοίί Δεν μποροίίμε

voc

Stern.

έρευνήσουμε έξιχντλ'1)ΤLΚOC με κιxvένιx τρόπο τον

μεγιΧλο πλοίίτο τοίί πεΡLεχομ.έvοu τοίί βιβλΙου τοι> ~ ιΧκόμη κιχΙ

κύριιχ ζ'1)τήμιχτιχ ποδ πριχγμιχτεύεΤΙΧL.

-ra

•ΑλλιΧ ό t8Loc; VOYIaLΙXPXLKOC;

χιχριχκτήριχς κιχι ~ t8Lιx &VTLreveTLK~ τoπoθέτησ1j έμφιχνΙζοντιχι όλο-

Η ΕΞΕΛΙΞΗ ΤΗΣ

r ΛΩΣΣΑΣ

κOCθαρα σ' ολες τις έρμ'Υ)νευτικες προσπOCθειες π.χ. τ~ς έξέλιξ1jς

των έννοιων, των κυρΙων στα~Ιων στ~ν έξέλιξ'Υ) νό'Υ)σ'Υ)ς και γλώσ­ σας κλπ.

Τελειώνοντας θέλουμε νΟι ~εΙξoυμε οτι αυτΟι τΟι oυσιώ~'Y) χα­ ρακτηριστικΟι προκόπτουν &νιχπόφευκτιχ &πο τις φιλοσοφικες προ­ ϋποθέσεις του περσονιχλισμου, ~'Y)λ. ολου του μεθo~oλoγικoυ συστ~­ μιχτος του Sterη.

Στ~ν θεωρΙιχ τ~ς πιxι~ικ~ς γλώσσιχς, οπως γενικα: στ~ν θεωρΙιχ της έξέλιξ'Υ)ς του πιxι~ιoυ, ό Sterη προσπΙΧθεΤ να. πιχριχκOCμψει τις

μονομέρειες του έμπειρισμοσ κιχι τ~ς έμφυτοκριχτΙας

(Nativismus).

Σ"'Ρέφετιχι έ~ω τόσο ένOCντιιχ στον Wuηdt, γιΟι τον όποΤο Ύι παι~ικ~ γλώσσιχ «εΤνιχι προΊ:ον τοσ περιβOCλλοντος τοσ παι~ιoσ, στο όποΤο το t~Lo το παι~ι συμμετέχει κιχτ' ουσΙιχ μόνο πιχθ'Υ)ΤΙΚOC», οπως κιχι

ένOCντιιχ στον Ameηt, για: τον όποΤο Ύι πρωτoγεν~ς πιxι~ικ~ γλώσσιχ ('ή όνoματoπoι'Y)ΤΙΚ~ κιχι Ύι λεγόμεν'Υ) γλώσσιχ τοσ πιχριχμυθιοσ) εΤνιχι

μιΟι «έπινό'Υ)σ'Υ)) ά.μέΤρ'Υ)των πιxι~ιων σε χιλιoc~ες χρόνιιχ.

Στ~ν

προσπOCθειOC του να: ά.πoτιμ~σει τόσο τον ρόλο τ~ι; μίμ'Υ)σ'Υ)ς οσο κιχι τ~ν ιχυθόρμ'Υ)Τ'Υ) ~pιxσΤ'Y)pιότ'Y)Τιx τοσ πιxι~ιoσ κιχτα τον σΧ'Υ)μιχτισμο

τ~ς πιxι~ικ~ς 'ήλικίιχς λέει: «Πρέπει να: έφιχρμόσουμε έ~ω τ~ν f:VVOLΙX

τ~ς 'σόγκλισ'Υ)ς': μόνο με τ~ν συνεχ~ ά.λλ'Y)λεπί~pιxσ'Y) των έσωτερι­ κων κιχτιχβολων που ώθοσν προς τ~ν όμιλΙΙΧ κιχι των έξωτερικων ~ε~oμένων τ~ς γλώσσιχς τοσ περιβOCλλοντος, που προσφέρει σ' έκεLνες

\

τις κιχτιχ β ο λ~ ες

,

ερ έθ ισμιχ

\ u'λ ΙΚυ1

ΚΙΧι

\ γιιχ

\ Τ'Υ)ν

" πριχγμιχτωσ'1)

έπιτυγχOCνετιχι Ύι κτ~σ'1) τ~ς γλώσσιχς ά.πο το πιxι~ί»

τους,

[8].

Ή σόγκλισ'1) ~εν εΤνιχι για τον Sterη μόνο ~νιx μέσο για την

έρμ'1)νεΙιχ τ~ς γλωσσικ~ς έξέλιξ'1)ς, ά.λλα: μια κιxθoλικ~ ά.ρχ~ για: την ά.πoσιxφ~νισ'Y) τ~ς ά.νθρώπιν'Υ)ς γενικα σuμπεΡιφΟΡiiς. Έ~ω έφιχρ­

μόσΤ'1)κε ΙXίιΤ~ Ύι κιxθoλικ~ ά.pχ~ στην περΙπτωσ'Υ) τ~ς ΚΤ~σ'Y)ς τ~ς γλώσσιχς ά.πο το πιxι~Ι, ~νιx πιxpoc~ειγμιx γιΟι το οτι σουμε οπωι; ό

Goethe -

-

για: να: μιλ~­

«οπου λείπουν οΙ ~ννoιες, ξεφυτρώνει την

κιχτOCλλ'Υ)λ'1) στιγμ~ μια λέξ'Υ)).l Ή λέξ'Υ) «σιιγκλισ'Υ)), που χωρις

1.

Δεν ά.νΟΙιΡέρετοιι iι π-ηΥ1) του ποιροιθέμοιτοι;· πιθοινότοιτοι Ιλe;ύθερYJ μι:τ~­

ιppoιaYJ τηι; γνωστηι; μειpιστoιpελικ~ι; p~a1Jt;

ά.πο την

στο πρωτο μέροι; τοϋ Φdοvι1Τ (σYJμ. τηι; Υερμ. μτιΡ.).

aX1Jvr,

με τον μοιθ1Jτη

ΚΑΤΑ ΤΟΝ

95

W. STERN

ιχμφtβολΙιχ tκφρocζεt τ~ν ιχΠΙΧΙΤ1jσ1j νιΧ 8tερεuν1jθεΤ ~ tξέλtξ1j &ς 8tΙX8tKΙXGLιx, άπαλλάσσει στ~ν πριχγμιχηκ6Τ1jΤΙΧ τον συγγριχφέΙΧ ιχπο την ιχν-χγκιχt6Τ1jΤΙΧ τ:ης ιχνocλuσ1jς των κοtνωνtκων κιχι περtβΙΧλλοντο­

λογtκων 8ε80μένων στ~ν γλωσσtκ~ tξέλtξ1j. Ό Stern 81jλώνεt ,,« \ , , λ Ν' , β 1.β

Et KUptO πιχριχγοντιχ [8], περtορΙζεt gμως τ~ν a1jμoιxaLιx \ θ \ \ λ \ N.l' .. , β J.~ του σΤ1jν κιχ ιχριχ ποσοτtΚ1j π ευριχ 'r1j'; r;;πtτιχχuνσ1jς 1j επt ρι.ιι.ουνa1j'; των έξελtκτtκων 8tιχ8tκιχσtων. Αότο b81jYEt τον συγγριχφέΙΧ σε μotιXv uπερεκτίμ,1jσ1j ..ων έσωτερtκων 8ε80μένων, gπως πρoσπιxθ~­ t;

ΙXtΙX,

οτt

1j

κοtνωνtΚ1j

στρωμιxτωσ1j ιχποτε

τ~ς πιχt8tκ-ης γλωσσtκ:ης έξέλtξ1jς

σιχμ,ε νιΧ 8εΙξουμε με το πιχρoc8εtγμιχ τ:ης έρμ,1jνεΙιχς τοίί tννΟ1jμ,ιχτω­

μ,ένου λόγου. Αύτη ~ uπερεκτΙμ,1jσ1j ιχπορρέεt ιχπο τον περσονΙΧλt­ σμο τοίί

Stern,

κιχτιΧ τον όποΤον ~ προσωπtκ6Τ1jΤΙΧ ιχποτελεΤ μotιX

ψUΧΟλογtκ-η οΜέτεΡΥ} έν6τητιχ. «Θεωροίίμε τ~ν πιχt8tκ~ όμtλΙιχ πρώτtστοι ώς ~νιx γεγονος ρtζωμένο στην προσωΠtΚ~ bMT1jTΙX», λέεt

[8].

Λέγοντιχς προσωΠtκ6τητιχ, gμ,ως, ό

Stern έννοεΤ

«μotιX τέ­

'rOtΙX ($πιχρξ1j, ποό πιχρ' gλ1j την πολλ6Τ1jΤΙΧ των μερων σχ1jμιχτΙζεt

μotιXv έμπρocγμΙΧΤ1j [8tόμορφ1j ένόΤ1jΤΙΧ μ,ε ιxύτoτελ~ ιχξίιχ, κιχΙ πιχρ' gλ1j την πολλιχπλόΤ1jΤΙΧ των tπtμέροuς λεtτοuργtων έκτελεΤ μotιXv ένtιχΙιχ σκόπtμ1j

xt

ιxύτενερ~ 8ριχσΤ1jρtότητιχ»

Etvιxt κιχτιχνΟ1jτό,

gTt

[12].

ιχύτη ~ μ,ετιχφuσtκ~-[8εΙΧλtσΤtκή ιχντί­

λ1jψ1j ((μονιχ80λογΙιχ») της ιχτομ,tκότητιχς

b81jYEt

τον σuγγριxφέιx

σε μotιX περσοναλιστική θεωρΙιχ τ:ης γλώσσιχς, σίμρωνιχ με την ό­ ποίιχ ~ γλώσσιχ, οΙ ιχπιχρχες κιχΙ οΙ λεtτοuργΙες της auvocyoVTιxt ιΧπο τ~ν «όλ6τψιχ της σκόπtμιχ ιχνιχπτuσσόμεν1jς προσωπtκ6Τ1jτιχς»' ιΧπο

8ω λοtπον προκύπτεt ό V01jatΙXPXtκO'; κΙΧι ό ιχντtγενεηκος χιxριxκτ~­ ριχς Τ1jς. Ή μ,ετιχφuσtκή ιΧντίλ1jψ1j τοίί ιχτ6μ,ου, κιχτιΧ τήν όποίιχ

gλες οΙ 8tιx8txιxaLE'; έξέλtξ1jς σuvocyoVTΙXt ιΧπο την σκόπtμ1j κιχι ΙXU­ τoτελ~ 8ριχστηρt6τητιχ τ:ης προσωΠLκόΤ1jτιχς, ιχντtστρέφεt τ~ν γε­ νεηκ~ σχέσΥ} ιχτόμ,ου κιχι γλώσσιχς: άντ! της έξελικτικης ίστορ/ας

του ίδιου του άτόμου, στήν όπο/α ή γλώσσα δέν πα/ζει καθόλου άσήμαντο ρόλο, δημιουργείται μ/α μεταφυσική της προσωπικότη­

τας πού παράγει τή γλώσσα άπα μόνη της, άπα τή δική της σκό­ πιμη δραστηριότητα.

IV. Η ΕΞΕΛΙΚΤΙΚΗ-ΙΣΤΟΡΙΚΗ ΠΡΟΕΛΕΤΣΗ ΝΟΗΣΗΣ ΚΑΙ ΓΛΩΣΣΑΣ

ΚιχτιΧ την γενεΤLκη θεώρηση τηι;; ν6ησηι;; κιχΙ τηι;; γλώσσιχι;; avorLIJ.Sτωπ(ζεL κιχνεΙι;; σuνεχωι;; το πρ6βλημ.ιχ τοί) ΙSTL οΙ σχέσεις ι1νιίμ.εσιχ σ' ΙΧότει;; τΙι;; 3Lιχ3Lκιχσ(ει;; 8εν πιχρΙΧμ.ένουν στΙΧθερει;; σ' ΙSλη την 8Lιίρ­ ULΙX τηι;; ~ξέλLξηι;;, ι1λλιΧ μ.ετΙΧβ&.λλουν τ6σο την ΠΟLΟΤLκη ΙSσo κΙΧι

την ποσΟΤLκη σημ.ιχσ(ιχ τουι;;. 'Άριχ η aνιίπτυξη τηι;; ν6ησηι;; κιχι τηι;; γλώσσιχι;; 8εν πριχγμ.ΙΧΤΟΠΟLεΤΤΙΧL πιχριίλληλΙΧ, aλλιΧ ~ΠLτελεΤΤΙΧL aσόμ.μ.ετριχ. ΟΙ ~ξελLΚΤLκέι;; τουι;; γριχμ.μ.ει;; προχωροuν μ.ιχζΙ κιχΙ χωρΙ­

ζουν π«λL, TέμoVOVTΙXL, lξομ.ΟLώνονΤΙΧL σε δΡLσμ.ένει;; πεΡL680υι;;, σuμ.­ π(πτουν μ.«λLστιχ

lv

μ.έρεL στην πορε(ιχ τουι;; κιχι μ.ετιΧ ξιχνΙΧ3LΙΧκλΙΧ-

3(ζΟVΤΙΧL. Λότο EσxUEL τ6σο YLιX την φυλογένεση ΙSσo κιχι YLιX την 6ντογένεση.

rΕVSTLKιX η ν6ηση κιχι η γλώσσιχ Ιχουν lντελωι; 3LιχφορεΤLκει;; aπιχρχέι;;. Λlιτo μ.πορεΤ νιΧ θεωρεΤΤΙΧL ώι;; βέβΙΧLΟ μ.ετιΧ ano μoLιX aSLpιX

ΨυχολογLκων ~ρευνων σ! ζωιχ. 'Η lξέλLξη ιχότηι;; ~ τηι;; &λληι;; λεL­ τουργ(ιχι;; 3εν lXSL μ.6νο 3LιχφορεΤLκη προέλευση, ι1λλιΧ aκολουθεΤ 3LιχφορεΤLκη πορε(ιχ σ' ΙSλo το ζωLΚΟ βιχσ(λεLΟ.

Λότο an03SLXVQOUV σημ.ΙΧVΤLκει;; Ιρευνει;; YLιX την εόφutιχ κιχΙ τη γλώσσιχ των aνθρωΠΟΠLθ~κων, E3LΙX(orspΙX οΙ πριχγμ.ιχτεΤει;; των

Kohler [13]

κιχΙ

Yerkes [14]. Kohler

ΣτιΧ ΠSLΡιίμ.ΙΧΤΙΧ τοί)

an08SLXVUSTΙXL ΙSTL οΙ aπιχρχει;; τηι;;

εόφυtιχι;;, 3ηλ. τηι;; ν6ησηι;; μ.ε την κυΡLολεΚΤLκη σημ.ΙΧG'(ΙΧ τηι;; λέξηι;;, ~μ.φιχν(ζονΤΙΧL στιΧ ζωιχ aνεξιίρτητιχ ι1πο την lξέλLξη τηι;; γλώσσιχι;;.

.t, O· L «t;ΠLνοησεLΙ;;»

- nLθ'ηκων,

των

,

,

-J.

'

που φιχνερωνΟVΤΙΧL σ .,ιν κιχτιχσκευη

98

Η εΞΕΛIΚΤιΚΗ ΠΡΟΕλΕΥΣΗ

κιχι ΧΡYjσιμΟΠΟΙYjσYj Ιργιχλε(ων κιχΙ στή ΧΡ~σYj «πιχριχκιχμπτήριων 8ρ6μων» για. '"ιν Ιπ(λυσYj κ«ποιων προβλYjμ«των, ciποτελοίίν

ci-

σφιχλως '"ιν πρώτη, ciλλα. προγλωσσικη φ«σYj στή νΟYjτική ΙξέλιξYj. Ό

Kohler

ΣUμπεΡΙX(νει ciπο τΙς lρευνές του 6τι στον χιμπιχτζή

ciνιχγνωρ(ζοντιχι τα. στοιχεΤιχ μια.ς auvet8YjτYίt; ΣUμπεριφoρίiς τοίί

τόπου κιχΙ της ~8ιιxς μορφΥίς δπως στον &νθρωπο

t8Lou

[13].

Ή

ci-

πουσ(ιχ τΥίς γλώσσιχς κιχι ή περιορισμένYj {)πιχρζYj «Ιχνων)) των λε­ γομένων «πιχριχστ«σεων))

lxouv

ώς ciνιχγκιχΤο ciποτέλεσμιχ l5τι ciν«­

μεσιχ στιi ciνθρωποει8Υί κιχΙ στον πλέον πρωτ6γονο &νθρωπο όφ(­

στιχτιχι μεγ«λYj 8ιιχφορ«. «Ή ~λλειΨYj ένος ciνεκτ(μYjτου τεχνικοίί βΟYjθYjΤΙΚΟU μέσου (της γλώσσιχς) κιχι ~νιxς θεμελιώ8Yjς περιορι­ σμος ώς προι; το πιο σπου8ιχΤο ύλικα της εuφυtιχι;, 8Yjλo τΙι; λεγόμε­ νει; 'πιχριχστ«σεις', εΤνιχι &ριχ οΙ ιχΕτ(ει; ποο 8εν κιχτορθώνει ό χιμ­

πιχτζήι; νιi φθ«σει ο{)τε στΙι; έλ«χιστει; ciπιχρχει; τηι; πολιτισμικΥίι; ΙξέλιξYjΙ;))

[13].

Ή ';;πaeξη μιας evφvta, πaeόμοιας με Τ11ν ανθρώπινη, ένώ ταυτόχρονα απουσιάζει μια γλώσσα δμοια κατα κάποιον τρόπο απα την ί1.ποψη αύτη με n}ν ανθρώπινη, κα~ ή αύτονομία τών νοη­ τικών πράξεων &πα τη

(( γλώσσα» -

lτσι μπορεΤ να. 8ιιχτυπωθεΤ

ή συν«φειιχ σ' ιχότο το στ«8ιο.

'Ωι; γνωστον

ler

lxouv

8ιιχτυπωθεΤ έν«ντιιχ στΙι;

lpeuvet;

τοίί

Koh-

πολλει; κιχι 8ι«φορει; κριτικει; ciντιρρ~σειι;. ΟΙ 8ι«φορει; ψυχολο­

γικει; τ«σειι; κιχι σχολει; 8εν συμφωνοίίν ώι; προι; το πωι; μποροίίν να. έρμYjνευθοuν θεωρYjΤΙΚα. τα. 8ε80μένιχ ποο &νιχκο(νωσε ό

KOhler. t8Lot; ό Kohler περιορ(σθ'Υ]κε στήν &ν«λυσYj των ΠΙΧΡΙΧΤ'Υ]ΡYj­ 8ε80μένων κιχι προσεγγ(ζει την θεωρΕιχ μ6νο l5ao ιxlιτo έπι­

Ό μένων

β«λλετιχι &πο '"ιν &νιχγκιχι6τητιχ να. 8ειχθεΤ ή εΕ80ΠΟΙΟΙ; 18ιιχιτερ6-

'τηΤΙΧ τΥίι; εόφυοίίι; συμπεριφoρίiι; σε &ντιπιχριχβολή με τήν συμπερι­ φορ«, ποο προκόπτει &πο '"ιν &.π6πειριχ κιχΙ το λ«θος, την Ιπιλογή έπιτυχ'Υ]μένων περιπτώσεων κιχΙ '"ιν μ'Υ]χιχνική συν«ρθρωσ'Υ] μεμο­ νωμένων κιν~σεων. 'ΑπορρΙπτει '"ιν πιχρΙΧ80χή του τυχιχΕου για. τήν έρμYjνεΕιχ τΥίι; 8ιιχμ6ρφωσ'Υ]Ι; εόφυων τρ6πων συμπεριφορα.ι; στοδι; χιμπιχτζΥί8ει;

κιχΙ περιορ(ζετιχι σε μια. κΙΧθΙΧρOC αρνητικη θεωΡ'Υ]τική &ΠΟψ'Υ]. ΤΟ

t8Lo

&ποφιχσιστικ«, ciλλoc πιχλι &ρν'Υ]ΤΙΚ«, 8ιιχχωρΕζει ό

Kohler

την

99

ΝΟΗΣ:ΗΣ: ΚΑΙ Γ ΛΩΣ:Σ:ΑΣ:

θέσ-η

T(JU

σκ~λ(ΙX

&'πο τι.ν βιολογικο Ι8εΙΧλισμο τοίί

τΤιν 8ι8ιχ­

περΙ &συνειδ-ήτο'J, &π!. -:ον

:χvτίλYJψ+,

-:-0')

-:-ου γιά: το

e!an vita!

Hartrnann με Bergson με -:-ην

κοιθως κοιι &πο ,0ιJς νεοβιτοιλιστες κιχL ψυχο­

βιτοιλισ-:-ες με ,ον Ισχυρισμό τους γισ: «σκόπιμες 8';νιΧμεις» μέσιχ

,

σΤΥ)

ζ

•

'''λ Α' ~ θ ι \, , "" \ , ωντιχνΥ) -η. υτι;;ς οι εωριες, που οινοιχτοι '1 κρυφιχ κοιτιχφε';-

u

.Ι. υπερφυσικους • \ ' ,οι " ;ου'l σι;; πoιριr.γoντες τι οιπ σκoντoι~

YL,

,~

οιυτον

"ν

'.Ι.

,

'fYJv

εζω ΟΙΠυ

γι' ιχότο τονίζω κΙΧθοιριΧ», λέει,

(

,

θ οιυμοι, β ριι [13] . «... Κ :Χι'

'θ ε οις στο ευ

, ,ι επιστημ.ονLΚYJ γνωσΥ)

«r.:TL -ή ένοιλλοικτικη λόσΥ) δεν εΤνιχι

&νoιγκιx~ιx -ή ξϊ)ς: τόχΥ) -iι ,)περεμπειρικοΙ δρωντες πιχριχγοντες»

[13]. Δεν βρΙσκουμε λοιπον ouTE στΙς 8ιιΧφορες Ψυχολογικες τιΧσεις olJTE στον ~διo τον συΥγροιφέΙΧ μιά: όλΟΚΑYJρωμένη κιχL πειστικη θεωι , .ι. 'Α'θ ι. -! ~,β λ ριr:ι της ε'Jφυιιχς. ντι ετοι, τοσο οι συνεπεις οΠΙΧοΟΙ της ιο OYLXYJC; ΨυχολογΙιχς

(Thorndike, Wagner, Borowski) οσο κοιL ol ίιποκει­ Lind\yorski, J aensch) &ποκροόουν 'β' - K--hl " την " , -:-ους γωνLΟΙ. , την οισΙΚΥ) θέ σ-η του ο er οιπο ΟΠΤΙΚΥ)

μενιστες ,,:ι'Jχολόγοι (Bίihler,

• ,

εκοιστοτε

'Aξ~oσ-ημεΙωτo ε!νοιι, ώστόσο, o-:~ -:όσο

,.. προι;εις -:ων

,.., χ~μπoι-:,"rισων

κιχL -ή ((ιΧρχη

-:-r.c;

~

βλέ

πουν

\ νιχ

ol

Ψυχολόγοι ΠΟ,J στLς

". , προε;οιρχει

Ι,

.Ι

μονο το ενστικτο

&πόπεφιχς κr:ιL το:,) λ&.θους», 8YJλr:ιδή (ιτ[ποτιχ πέριχ

&πο τήν γνωστη μιχς 8ιιχ8ικοισΙοι τ-;'ς διοιμόρφωσ-ης συνYJθειων»

[15],

οσο XOΙL οΙ Ψυχoλόγo~ ΠΟ'J &ποφεόγουν ν% μεΤΙΧθέσοuν την προέλευσ7j

-:1jc;

νοημοσόν7jς στο στιΧδιο της πλέον έξελιγμέν7jς συμπεριφορocς

των πιθήκων, πρωτο,ι &νιχγνωρΙζουν έ; ~σoι; τα συμπεριΧσμοιτοι

τοίί

Kohler

κοιΙ 8εότερον

πριΧΥμοι ΠΟ,J εΤνοιι σ-Ιjμοιν-:-~κο για: μocς­

-

την οιότονομΙοι της συμπεριφορocς τω,ι χιμ.ποιτζ-ήδων &πο την Υλώσσοι. Ό Bίihler λέει σωστιΧ: (<ΟΙ έπι8όσεις των χιμπιχτζ-ή8ων κιχΙ

-:ων σκόλων σ' οιίιτο το πρώιμο στ&.διο ε!νοιι έ)'τελώς άνεξάρτητες

, \ ,

,\

λ'

,

απΌ τη γ ωσσα- κοιι στην χοι-:οπινη

ζ.).

-,

ω,ι του ιχν

θ

ι.

ρωπου

ι

YJ -reXVLX7j,

έργοιλειιχκή σκέψη εΤνοιι σε πολ\.ι μικρότερο βΙΧθμο συν8εδεμένΥ) με

την γλώσσοι κιχΙ τΙς εννοιες &π' δ,τι

nXec; μορφες τ:ης σκέψYJς» [16]. 1'013 Bίihler, μια ΠΟ,J Ι)λιχ

Θά: έποινέλθουμε σ' οιότη την &πόφοινσ-η

auvYJYopouv

ο-:-ι στη σκέψ7j

τοίί έν-ήλιχου ή

σχέση 8ιιχνοιιχς κοιΙ

γλώσσοις δεν ε!νιχι στΙΧθερη κοιΙ lδιοι για δλες τΙς λειτουργίες, για δλες τΙς μορφές της VOYJTLKΎjc; κοιΙ γλωσσ~κ7jς δροιστηριότητοις_

.'0 \V.

Μ.

Borowski,

ποι(ρνοντοις θέση ένιχντιοι στΤιν &νΤ(λrιψ7j

100 τοίί

Η ΕΞΕΛΙΚΤΙΚΗ ΠΡΟΕλΕΥΣΗ

L.T. Hobhouse,

ό όποϊ:οι; &πο8Ι8ει στιΧ ζωιχ μιιΧ «πριxκηκ'~

"~ι ,'/ -Υ κρ Ι σΎ)), κιχι ενιχντιιχ σ εκεινΎ) του

erk es, ο••οποιος

\

βι Ρ σκει στουι;

πιο έξελιγμένους πιθ~κoυι; 8ιιχ8ικιχσίει; κOCΠΟΙΙΧΙ; «ε8εΟΠΟΙΎ)σΎ)Ι;», ιΧνιχρωτιέτιχι: «ΎπOCρχει στα: ζωιχ κOCη πιχρόμοιο με τ~ς γλωσσικει;

&νθρώπινες Ικιχνότητει;;

...

μοίί φΙΧίνετιχι, δτι εΤνιχι γενικιΧ σωστό­

τερο νιΧ ποίίμε, δτι' σόμφωνιχ με το GΎjμερινO έπίπε80 των γνώσεών μιχι; 8εν ύπOCρχει έπιxρκ~ς λόγος νιΧ &πο8ώσουμε γι,ωσσικες Ικιχνό­

τητει; στους πιθ~κoυς ~ σ' όπoιoν8~πoτε l1λλον ζωντιχνο όργιχνι­ σμο έκτος &π' τον ά,νθρώπινο»

[15].

ΤΟ πρόβλΎ)μιχ θιΧ λυνότιχν εϋκολιχ &ν 8εν βρΙσκιχμε στους πιθ~­ κους στοιχεΤιχ κOCποιιχς γλώσσιχς κιx~ τΙποτιχ που νιΧ σuγγενεόει έξε-

' • \μ' , / λ ικτικιχ-ιστορικιχ ιχυΤΎ)ν.

/

Σ' ό ι! β ρισκουμε ΤΎ)ν πριχγμιχτικ τητιχ υμως

στους χιμπιxτζΎj8ες μιιΧ σχετικιΧ &νιχπτυγμένΎ) «γλώσσιχ», που &πο κOCποιιχ I1ΠΟψΎ) (περισσότερο φωνολογικα:) εΤνιχι μέχρι ένος όρισμέ­

νου σΎ)μεΙου δμοιιχ με την &νθρώπινΎ). 'ΑξιοσΎ)μεΙωτο εΤνιχι π&λι, 8η Ύj γλώσσιχ τοίί χιμπιχτζη ύπOCρχει &νεξ&ρτητιχ &πο την εuφutιχ

του. Ό

Kohler

γρOCφει γιιΧ τ~ «γλώσσιχ» των χιμπιxτζ~8ων που

έξέτιχσε γιιΧ χρόνιιχ στο στΙΧθμο των &νθρωποει8ων τηι; ν~σoυ Τε­

νερΙφΎ)ς: «Ε!νιχι ά,πόλυτιχ σίγουρο 8η οΙ φωνΎ)τικές τους έκ8Ύ)λώσεις χωρ~ς κιχμμιιΧ έξΙΧίρεσΎ) έκφρOCζουν 'ύποκειμενικες' κιχτιχστOCσεις κιx~ έπι8ιώξεις, l1ριχ δτι εΤνιχι οΙ λεγόμενοι συνιxισθΎ)μιxηκo~ φθόγ­

γοι κιx~ τότε 8εν &ποσκοποίίν σε σΎ)μειοΜΤΎ)σΎ) ~ σε ΧΙΧΡΙΧΚΤΎ)ρισμο &ντικειμένου» Στη

[17].

φωνολογΙιχ των χιμπιχτζ+,8ων βρΙσκουμε τόσιχ πολλιΧ

στοιχεϊ:σι δμοιιχ με τ~ν &νθρώπινΎ) φωνολογίΙΧ, &στε κσινεΙς μπορεϊ: νιΧ ύποθέσει με βεβσιιόΤΎ)Τσι, δτι Ύj &πουσΙσι μιocς γλώσσσις «πσιρό­ μοισις με την &νθρώπινΎ)) στους χιμπσιτζ1j8ες ~εν έξΎ)γεϊ:τσιι με 8ευ­ τερεόουσες ιχετΙες. Ή ύπό8ειξΎ) τοίί

πέρσισμσι τοίί

Kohler

Delacroix,

που θεωρεϊ: το σuμ­

&πόλυτσι σωστό, εΤνσιι έντελως 8ικσιιολογΎ)μέ­

νΎ): οΙ χειρονομΙες κσιΙ Ύj μιμικ~ των πιθ~κων -σίγουρσι όχι &πο 8ευτερεόουσες ιχΙτΙες- σε κσιμμιιΧ περΙπτωσΎ) 8εν μσιρτuρoίίν δτι έκφρOCζουν κOCποιο

&νηκεΙμενο,

λειτουργία bιoς σημείου

8Ύ)λ. δτι μποροίίν νιΧ άσκovν τή

[18].

Ό χιμπσιτζ~ς ε!νσιι κοινωνικο ζωο, ή σuμπεριφoρoc του γΙνε­

τσιι κσιτιxνoΎ)'t'~ πρσιγμσιηκιΧ μόνον lSτcxv βρΙσκετιχι μσιζ~ με l1λλους.

ΝΟΗΣΗΣ ΚΑΙ

Ό

Kohler

r ΛΩΣΣΑΣ

101

~χει περιγριίψει τΙι; ποικΕλει; μ.oρψ~ι; τ~ι; «γl.ωσσικΎjι;

έπικοινωνΙοι.ι;» μ.ετοι.ξύ χιμ.πoι.τζ~8ων. Σe πρώτη θέσ1j βρΙσκοντοι.ι οΙ χoι.ρoι.κτηριστικ~ι; κοι.Ι πλοόσιει; σuνoι.ισθημ.oι.τικ~ι; έκψροι.στικει; χει­ ρονομ.Ιει; (μ.ιμ.ικ~ κοι.Ι χεφονομ.Ιει;, ψωνητικες OCντι8ριίσε~ι;). Μετα: OCκολουθουν οΙ κoινωνικ~ι; έκψροι.στικει; χεφονομ.Ιει; (κιν~σειι; χοι.ι­ ρετισμου κλπ.). ΆλλOC τόσο οΙ «κιν~σε~ι; τουι;», γριίψει ό

Kohler,

«{5σο κοι.Ι οΙ έκψροι.στικοΙ,τουι; ~χoι 8εν χοι.ροι.κτηρΙζουν κοι.Ι 8εν περι­ γριίψουν ποτε κιίτι OCντικειμ.ενικό». ΤOC ζώοι. «κοι.τοι.νοοϋν» θοι.υμ.ά.σιοι. τΙι; μ.ετοι.ξό τουι; χεφονομΙει; κοι.L τ~ν μιμ.ικ~. Με την βo~θειoι. χεφο­ νομ.ιών «έκψριίζουν» την συνoι.ισθημoι.τικ~ τουι; xoι.τOCaτoι.a1j, {5πωι; λέει ό

Kohler,

κοι.Ι κοι.τοι.λοι.βοι.Ινουν έΠLσ1jΙ; έντελώι; τ~ν έ!κψρoι.σ1j

«έπιθυμ.~ών κοι.Ι όρμ.ών, τόσο {5τοι.ν οι.ύτει; οΙ 8υνοι.μικει; 8ιοι.θέσειι; κοι.Ι 8ιοι.8ικοι.σΙει; OCπευθόνονοι.ι OCπο τον χιμ.πoι.τζ~ στον {5μo~ό του {5σο κι

{5τοι.ν OCπευθόνοντοι.ι σε tXλλοι. πλιίσμ.οι.τοι. ~ OCντικεΙμενοι.».

•Η Πιο 8ιοι.-

8ε80μ.έν1j 8ιοι.8ικοι.σΙοι. σ' οι.ύτει; τLι; περιπτώσειι; σuνΙστoι.τoι.ι στην δπο-

8~λωσ1j μ.ιocι; έσκεμ.μ.έν1jΙ;

xEV1ja1jt; ~ πριίξ1jΙ;, στην όποΙοι. θέλ~ι να:

προτρέψει ~νoι. &λλο ζώο (π.χ. ιΧκουμ.πOC ~νoι. &λλο ζώο κοι.Ι κιίνει τoc πρώτοι. β~μ.oι.τoι. {5τοι.ν «ποι.ροι.κοι.λεΤ» να: πιίει μοι.ζΙ του· ό TCEθ1jxor;

κιίνει ιχρποι.κτικει; κιν~σειι;, lSτoι.v θέλει OCπο ~νoι.ν tXλλo μ.ιOC μποι.νιί­ νοι. κλπ.). Λύτει; εΤνοι.ι κιν~σειι; ίJ.μεσα συν8ε8εμ.ένει; με τΙι; (8ιει; τΙι; πριίξειι;.

Λύτει; οΙ πoι.ρoι.τηρ~σειι; έπιβεβοι.ιώνουν τ~ν σκέψ1j του

Wundt

lSΤL ή δεικτικη χειΡονομ.Ιοι., ώι; ή πρωτoγεν~ι; στ~ν έξέλιξ1j τηι; ιΧν­ θρώπιν1jΙ; γλώσσοι.ι; των χειΡονομιων, «8εν έμ.ψοι.νΙζετοι.ι σχε80ν κοι.­

θόλου στα: ζώοι. η το πολύ Ιχει ποι.ροι.μεΙνει ώι; ~νoι. εΤ80Ι; έν8ιιίμεσου στοι.8Ιου OCνιίμ.εσοι. στην πρωτοι.ρχικη ιχρποι.κτικη X(V1jσ1j κοι.Ι στην 8εικτικη

xtV1ja1j» [19].

ΚλΙνουμ.ε προι; την tXΠΟψ1j, {5τι οι.ύτη .η μεταβατικη χειρονομΖα

OCποτελεϊ: ~νoι. γενετικOC σ1jμ.oι.ντικO β~μ.oι. OCπο την κοι.θοι.ρOC auvoι.tae1j­ μ.οι.τικη προι; την &ντικειμ.ενικη γλώσσοι..

Ό

Kohler έΠΙσ1jμ.oι.(νει

OCλλοσ, δτι μ.ε την βo~θειoι. Πτοιων χει­

ρονομ.ιων μ.πορε! να: έπιχειΡ1jθεΤ μ.ια: πρωτόγον1j 8ι8oι.χ~, που OCντι­ κοι.θιστOC την προψορικη έκπoι.Ι8Eυσ1j

[20].

Λύτη .η χειΡονομ.Ιοι. βρΙ­

σκετοι.ι πλησιέστερα στην ιiνθρώπιν1j γλώσσοι. ποι.ρOC οΙ ΠΡΟιΡορικει; 8ιοι.τοι.-Υέι; πού 8(80ντιχι στα: Ισποι.νικα:

XIXL πού .η tJ.fLEσ1j έκΠλεσή

102

Η ΕΞΕλlΚΤΙΚΗ ΠΡΟΕΛΕΥΣΗ

τους άπο τους πιθ+Ικους 8εν 8ιοιφέρει οίισιοισηκα σε τίποτα άπο τ~ν

έκτέλεσΎι τους ά.πο

σκόλους

(Cοme-φάε,

Entra-~ACI'.

μέσοι

κλπ.).

ΟΙ χψπoιτζη~ες, που ποιροιτήΡΥισε ό

Kohler στο ποιιχνί8ι τους,

χρωμOCτιζοιν «ζωγραφίζοντας», κοιΙ άρχικOC χρησιμΟΠΟLOσσαν τα χείλη και τη γλώσσα σαν πινέλα ΚΟΙι μετα πΊjραν l-vιx πραγματ~κo πινέλο

[13]'

άλλα: τα ζωα, τα όποί:α κατα κανόνα μετέφεραν τους

τρόπους σuμπεριφoρα.ς (χρήσ'Υ) έργαλείων) ποΙΙ είχαν έκμOCθει μέσα σε σοβαρες συνθΎjκες (σε πεφ,χματα) στο παιχνί8ι (και το ά.ντLθε­

το. 8ια8ικασίες τοσ παιχνι8ιοσ στη «ζωΥι»), 8εν φανέρωσαν ποτε (;-:ι ζωγραφίζοντας 8ημιουργουν l-vιx

cr"f)fLzLo. « ...

'Αλλά», λέει ό

Bίihler, «είνα~ ά.π' οσα ξέρουμε ά.πLθανo (;'η ποτε ενας χιμπατζ~ς κ:χ:,;,ιΧ κάποιο τρόπο έρμήνευσε την Χ"f)λί8:ι; μιχς ζουληγμένΊ)ς ρώ­

γ:ι;ς ώς γρα?ιχο σ'Υ)μεί:ο»

[16].

Αίιτο εχει κσι-:α τον Bίihler γενικό-:-ψη σ'lJμχσίοι γιχ Τ~'Ι σω­ σ-:·η κρίσΥι

,';j.;

«oμo~ας με τ·ην ά.νθρώπινΊj))

μποιτζή8ων. «Ώστόσο ίιπOCρχουν ~ε80μέ-ι:ι;

cr'J!1.r.ZPL?OPiX.; -:ων χι­ r.oU μχς πρoεΙ~OΠOLOυν

νιΧ μ~ν ίιπερεκημοσμε τις έπιΜσεις των χψr.:Ι;7ζ+ι8ω-ι. Γνωρίζο'J­ με, ση μέχρι τώρα

xx-Izt.;

πεΡΙΊ]γητ~ς ~ε-ι εχε~ μπερ~έ·.;ιει γορ[λλα

~ χιμπcι;τζ~ με χνθρωπο, ~εν εχει βρε~ κcι;νει.ς σ' αυτους ά.κόμ'Υ) κcι;­ νενας z'~80'J'; πcφ:ι;~οσLακιΧ ipyιxAzr.oι Υι aι:ι;~ικοισ[ες r.οικίλλουσες

'\

,

-"

, \ ""J.' \ λ' Ι ~ λ' β'β απο ,.οιο σε οιο, πο'; 'ια υποοη ωνο')ν την μετοι ι ασΊ) μ~7.ς εΠΙ'ΙΟΊι-

cr1J';

ΠΟ') εγινε κάποτε ά.πο γενιχ σε γενιOC. Δεν ')πιΧρχει κ~.φμ~ιX γροι­

-:ζΟ'Jνια σε αμμο η πηλό, ποΙΙ -ιιΧ εχε~ τ~ν σ.;ία. ένας περ
παίζοντας, ουτε και ίιπάρχει καμμιιΧ Πε(}ιγραφι%?) γλώσσα, π.χ. ?θόγγοι ΖσοΜνα.μοι με όνόμα.τα. 'Όλα α,ιιτα πρέπει να εχουν σίγου­ ρα έσωτερικες αΙτίες»

[16].

Ό Υ erkes 8εν ~ταν ό μόνος ά.νάμεσοι στοΙΙς γνωσ-:ες των ιΧν­ θρωποπιθήκων

r.ou

~έΧΤ7)κε «έσω";'ερικες αι .. ίες» για τη., ιΧπουσ(α

μιΙΧς γλώσσας «r.αρόμοιοις με τη-ι ά.νθρώπινη» στοΙΙς χιμr.α,,:,ζΊj~ες.

οι ερευνές του για την ZU?utoι στοΙΙς οΙΙροιγκο .. ,χγκους τον ό8+ιγησΟΙΥ γενικιΧ σε συμπερOCσμα,τα. πoΛU δμοιοι μ' οιίιτα του

Kohler [21, 13]. Στην έρμηνείοι τους προχώρησε ώστόσο πέροι άπο τον KOhler. 'Έ­ χει τη γνώμη, δ";'ι στον o,jpoιyxoTcfyxo μπορεί: νιΧ 3ιοιr.ιστωθεΤ μια

ΝΟΗΣΗΣ ΚΑΙ

103

r ΛΩΣΣΑΣ

«(iνώτερYj t8εΟΠΟΙYjσYj», ~ όποΙIχ δμωι; 8εν ξεπερνίΧ την σκέψYj ένόι; τρΙχρονοu πlχ~8~οu

[21].

Ή κρ~τ~κ~ &νιΧλuσYj τ~ι; θεωρΙIχι; τοu

Yerkes

&πoκlXλόπτε~

εuκολlΧ τό λιΧθοι; lΧίιτηι; της σκέψYjΙ;: 8εν δπιXρχε~ κlXμμ~ιX &πό8ε~ξη,

δτ~ ό ουρlχγκοτιΧγκοι; έπ~λόε~ πρoβλ·~μlXτlX με την βο-ΙJθε~1χ μ~ϊXι; ,

,

,~,

«lχνωτερYjC;

~οεΟΠΟ~YjσYjC;»,

<ι-

λ

OYj .

1.

μτ:;

,

ΤYjν

β

'θ

OYj

ε~1X

,

«πιχριχστιχσεων»

έπενεργε~ων έρεθ~σμιXτων. Σε τελεuτιχ(ιχ &νιΧλuσYj γ~α: τόν

..

η

Yerkes,

δτιχν κlXθoρΙζε~ τ~ν «t8εοποΙYjσ-rι» μέσlχ στ~ν σuμπερ~φοριΧ, &ποφιχ­ σ~στLΚ~ σ-rιμlXσεlX έ!χε~ ~ &νlΧλογεlχ που βlXσΙζετlX~ στην έξωτερ~κ~ όμο~ότYjΤIΧ τηι; σuμπερ~φορiic; τοu οuρlχγκοτιΧγκοu κlχΙ τοu &νθρώποu. 'ΑλλιΧ ιχίιτη εΤνlX~ μ~α: έπ~στημoν~κ~ έπ~χεφYjμlχτολογΙIχ χωρΙι;

έπlXρκ~ πε~στLκότYjΤIΧ. Δεν λέμε δτ~ 8εν μπoρε~ να: έφlXρμoσθε~ κα­ θόλου στην ό

τηι; σuμπερ~φορiic; &νώτερων ζω~κων μορφων:

lptUVIX

έ!χε~ 8εΙξε~ πoΛU κlΧλιΧ, πως μπoρε~ κlχνεΙς να: την έφιχρ­

Kohler

μόσε~ μέσlχ στιι 8ρια τής έπιστημονικής αντικειμενικότητας. 'Άλλα: 8εν uπιΧρχοuν έπ~σΤYjμον~κα: 8ε8ομένlχ, που να: έπ~τρέποuv την θε­ μελΙωσ-rι δλων των σuμπεριχσμocτωv σε μ~α: τέτo~1X &νlΧλογΙIχ. Ό

Kohler

έ!χε~ &πo8εΙξε~ με &κρ~βε~ς πεφlXμlXτ~κες &νlXλόσε~ς

δτ~ Ι8~IXΙτερlX ~ έπΙ8ριχσYj μ~ίXι; πιχροόσιχς 6ΠτLκης κlχτιΧστlχσYjς εΤ­ νlX~ κlXθoρ~στ~κ~ γ~α: τ~ν σuμπερ~φορα: των χ~μπlχτζ-ΙJ8ωv. 'Aρκε~

, (''''' ε~o~κlX

κlXνε~ς

,

στην

,

\

ιχρχη

-

των

,

')

πεLρlXμlXτων

νιχ

"

μετlXτoπ~σε~

μονο

λεγο μιχκρότεριχ Ινιχ μπlXστoόν~, τό όπo~o ΧΡYjσ~μοπο~οuv οΙ χ~μπlX­

τζη8ες &ι; έργlXλε~o γ~α: να: φθιΧσοuν Ινιχ φροuτο που βρΙσκετlX~ π(σω , , LΧΠΟ

!l r:;VIX

κ~γκ

λ'~

~oωμlX,

>! ",τσ~

JI.'

ωστε το

,

μπιχστοuv~

('

λ

-)

εργιχ ε~o

,

κlX~

,

το

φροuτο (στόχος) να: μ~ν βρΙσκoντlX~ τιχuτόχροvιχ στό όΠτLκό πε8Ιο, κlχΙ ~ λόσYj της &σΚYjσYjC; 8uσχερlχΙνετlχ~ τρομs:ριΧ, γ(νετlX~ μιXλ~στlX σuχvα: &κιχτόρθωτη.

'Aρκε~ μόνο νιΧ τοποθετησοuμε χ~lXστι στα: χέρ~1X του χ~μπlX­ τζη Μο μπlXστoόν~1X (που lΧίιτός έ!πρεπε να: τα: ένώσε~, ίiJστε με τ~ν βο-ΙJθε~ot του έπ~μYjκuμέvοu έργlXλεΙοu να: φθocσε~ τόν &πομlχκρuσμέ­ νο στόχο) γ~α: να: γΙνε~ &8όvlχτYj γ~α: τό ζωο ~ ~8Yj γνωστη κlΧ! πολ­ λιχπλα: έπ~τελεσμέvYj πρocξYj της έπ~μ~κuvσYjς του έργlΧλε(οu. Μποροuv να: &νιχφερθουν πολλα: πεφlXμlXτ~κιX σuμπεΡOCσμlXτlX, που νιΧ &πο3ε~κvόοuν τό t3~o, αια: &ρκε~ να: δπεvθuμ(σε~ κιχνε(ς, δτ~

πρωτον δ

Kohler

θεωρε~ &ι; θεμελ~ώ3Yj κlΧ! &πιχριχ(τητη προσπ6-

Η ΕΞΕΛΙΚΤΙΚΗ ΠΡΟΕΛΕγΣΗ

104

θεσ-η y~ιX l5λει;; τΙς ~ρευνες τηι;; εUφu·tocc;; των ΖLμπoc-:-ζ~8ω'} τΤιν ξ-η (λoLOCC;;

iCOCPOtsuOCC;;

(jiCOCP-

όπταΊjς κιχΙ ΠΡOCΊμCΙΤL πρωτόΥον"ηι;; ΚCΙΤOCσΤOCσ-ης

(προϋπόθεσ'η, χωρΙς τΤιν όποΙ" 8εν έμφocνΙζε-;oc~ Υι ευψΛ)ζ συμπερ~-

90poc, των

'8' ευτερον

Ι οι) ,xoc~ χ~μπocτ ζ ΊJoων

.Ι. 'θ εμε λ'δ oτ~ "κρ~ βως ο ιω ης

περιορισμός των «πocριχστocσεωv» (τΥιι;; «ι8εoπoΙ-ησΊjζ») elvoc~ XOCTιX

τον

Kohler το yεν~κo κόρ~o ΥνώΡLσμoc που χocρocκτηρΙζε~ την ευφυ"η σuμπεΡLφοριΧ των ΧLμπocτζ~8ων. 'ΑρκεΊ: μόνο νιΧ το πOCρουμε ocu-:-o υπ' oψΊJ (λoOCC;; y~ιX νιΧ θεωp~σoυμε το σuμπέρocσμοι. τοα Yerkes κocτ~ περ~σσότεpo ιlπo σuζ'Υ)τ~σLμο. "'Αι;; προσθέσουμε

κεζ σκέΨε~ς

1)

XOCL

το έξΊ)ζ:

xoct

οΙ 8όο θέσεLC;; οεν εLνoc~ yεν~­

πεπo~θ~σε~ς, &λλά. ό λoγ~κός σuμπερocσμος των πε~­

ριχμOCτων που εκocμε ό

KOhler.

Σε συνocφε~" με την υπόθεση 7r.c;; «ι8εoπo~"I)Τ~Κ~ζ σ'Jμπερ~;:ιο­

POCC;;» (i(leational bellavior) των ιlνθpωπoπ~θ~κων βρ~σχον,;,oc~ xιxt Cι~ ερευνες του Yerkes '(LιX τ~ν εuφu·tr.< xιxt τ"ην γλώσσιχ των χ~μπα:YΙ~ "Ο ' - \ ,~\ , ., 'β Τι,,1Jοωv. σο') ";:ιορ" τ-ην εuφu~oc, τοι κoc~vοuργ~OC.ΠΟΡLσμocτoc εΠL c, ,.Ι - .Ι~ " "λλ Ψ β ,,~ωνoυν ΠΡΟΥενεστερει;; ερευνες του LO~O') σUΥΥρocφεoc XOCL οι. ων 1)χολόΥων .• ΑλλιΧ Υι ερευν" τ-ης Υλώσσocς ε8ωσε τόσο 'xoc~voupy~o έμ­ πεφ~κo υλ~κo όπως έπΙσηι;;

XOCL

μ~ιX νέιχ ιlπόπεLΡOC YLιX τΤιν έρμΥ)νεΙ"

-;Ίjι;; ιΧΠΟ1)σΙΙΧζ μ~iiς γλώσσocς «πα:ρόμo~ιxς με τΤι') ιΧνθρώΠLV'Υ))

aTO'JC;;

χ~μπιxτζYί8εζ.

«Φων'Υ)ΤLκεc;; ιivτ~8ρocσε~ζ», λέε~ ό

Yerkes,

«SLVCΙL σ'Jχvες

XOCL

πo~κιλει;; σε νειχροίιζ χ~μπιxτζ~8εζ, ιΧλλά. ιXΠ01)σ~ocζε~ μιά. Υλώσσ" με

,

•

.Ι την "ν θ' ρωπ~ν1J evvO~OC»

ιΧ.νOCΠτ1JΥμέvοc;;

XOCL

[14] .

'Ο ?ωV1JΤ~ΚΟC;; Ι , Τ τουι;; μ'Υ)χocνLσμοc;; SLVOC~

8εν λε~τoυρyεΊ: χεφότερ" ιlπo τον ιXνθpώπ~νo,

ιlλλιX λεΙπε~ σ' ΙΧίιτοίιζ Υι τOCσΊ) τ-ηι;; μΙμ1Jσ'Υ)C;; των ~χων. Ή μΙμ'Y)σ~ τουι;; elνoc~ περ~op~σμέν'Y) σχε80ν ιlποκλεLσΤLΚιΧ στΤιν όπτ~κYι Ι

Ι

-

χ-η' μ~μοuνΤOCL XLV1Jae~C;;

, oc'λλ'oc xocνevocν

3: 'ιΧΟ.

Δ~"

iCePLO-

, θ'ea1J ν", iCpoc,

..ν SLVOC~ σε

ξουν "υτό που iCeTuzocLve~ τόσο κιχλά. ό πιχπocγOCλοc;;.

«"Αν Υι μLμ'Υ)τ~κη τOCσ1) του ΠΙΧΠOCΥι1.λοu ζευΥιίρωνε με μιά.ν ΙσOC­ r-

,..

-

ιι

ζ~" ευφυ~" υπωι;; του χ~μπιxτ

ζ-

1),

ό

τ τε

θ 'Τ'

oc SLlOCV

"νιxμφ~σ

β Ι

,

"ητ'Υ)ΤΙΧ (λoLOC

Υλώσσιχ "ίιτοΙ οΙ ιΧvθρωποπΙθ'Υ)ΚΟL. rLΙXTL οΙ ΧLμπιχτζ1j8εc;; 8~ocθέτοuν φων'Y)Τ~ΚO μ-ηΧΙΧVLσμο ιlνocλoγo με τον ιlνθρώπ~νo, ί5πωι;; έπΙσ'Υ)ζ τύπο

,

't

1 ε1)φυ ιχς, που 'θ" XΙXL β ιχ θ μυ ιχ τουι;; κιχ θ

- .LXOCVOUC;; , voc, LaTOUae

ΧΡ'Υ)σLμο-

ΠΟLοuν πpιxγμιxτ~κά. ~χoυς γ~ά. τοίιζ σκοπους της γλώσσιχς»

[14].

105

ΝΟΗΣΗΣ ΚΑΙ rΛΩΣΣΑΣ

Ό

Yerkes χΡ'ησψ.ΟΠΟΙ'ησε τέσσερ~ς πεφιxμιxτ~κες μεθό~oυι; GTOUt; χ~μπιχτζYj~ες τον ιχνθρώπ~νo χεφ~σμo φθόγ­

γ~α. να. ~~~&.ξε~

"(ων ~, δπως λέε~ ό ~8~oς, τ~ν όμ~λΙιx. "Ολιχ τα. πεφ&.μιχτιχ ό8ήγ'ησιχν σε ιχρν'ηΤ~Κα. συμπερ&.σμιχτιχ. τα..ιχρν'η'ηΚα. ιχποτελέσμιχτιχ καθ' έαυτά Βεν εΤνιx~ ιχΠOφΙXσ~στ~κΎjς σ'ημιχσΙιχς γ~α. το θεμελιώδες πρόβλημα,

&ν εΤνιx~ ~ ι5χ~ 8υνιxτ~ ~ έκμ&.θΥ)σ'η Ό

Kohler

TYjc:; όμ~λΙιxς ιχπο ~νιxν χ~μπιxτζή.

~χε~ ιχπο8εΙξεL, ()τ~ τα. προγενέστεριχ ιχρν'ηΤ~Κα. συμ­

περ&.σμιχτιχ π&.νω στο έρώΤ'ημιχ

TYjc:;

euιputιxc:; των χ~μπιxτζή~ων ~έν

όφεΙλoντιx~ προπ&.ντων στ~ν λΙΧθεμέν'η ~~εξιxγωγ~ των πεφιχμ&.των. Περιx~τέρω 8εν εΤχε λ'ηφθε~ υπ' ι5ψ'η ~ «ζών'η 8υσκολΙιχς», στα. ΙSρ~ΙX

TYjt;

όποΙιχς μπoρε~ μ6νο να. έκφριxσθε~ ~ euιputιx

TOU

χ~μπιχτζYj, κιχΙ

~ σχέσ'η με τ~ν πιχροόσιχ όπτ~κ~ κιχτ&.στιχσ'η κλπ. -Η ιxtTEιx των ιχρ­

ν'ητ~κων σlJμπεριχσμ&.των μπoρε~ να. βρΙσκετιx~ λo~πoν περ~σσ6τερo στον έρευν'ηΤ~ πιχρα. στο προς έξέτιχσ'η φιx~ν6μενo. "Οτιχν το ζωο ~εν

lχε~ λόσε~ τα. ζ'ητοόμενιχ ~προβλήμιχτιχ κ&.τω ιχπο τΙς ~oσμένες συν­

θYjκες, ιxuTo 8έν συνεπ&.γετιx~ ()'η 8εν εΤ";ιx~ σε θέσ'η να. Mσε~ όπo~o8ήποτε πρ6βλ'ημιχ σε όπo~εσ~ήπoτε σuνθYικες. «Γεν~κ&.», πιχριχτη­ ρε~ έ~ω με όξυ~έρκε~ιx ό ΚόhΙer, «ό έξετιχστης πρέπε~ να. ιχνιχγνωρΙ­ σε~, ΙSτ~ κ&.θε έξέτιχσ'η νΟ'ημοσόν'ης, έκτος ιχπο την έξετΙΧζ6μεν'η δπιχρ­ ξ'η, έξετ&.ζε~ ιχνιxγκιxστ~κα. κιχΙ τον ~8~o τον πε~ριxμιxτ~ζ6μενo»

[13].

ΧωρΙς να. ιχπo~Ι~oυμε στα. ιχρν'ηΤ~Κα. συμπερ&.σμιχτιχ των πε~­ ριχμ&.των

TOU Yerkes

κ&.πo~ιx οuσ~ώ8'η σ'ημιχσ(ιχ, ΙSμως μίΧς ~ε(χνoυν

πιχρ&.λλ'ηλιχ με &λλες ΠYjγές, δτ~ οΙ χ~μπιχτζYj8ες 8εν ~χoυν γλώσσιχ

' '! 6μo~ιx με,.,)" τ,ιν ιχν θ ρωπtνYj» XΙXt - lυπως (LTeOpet- νιχ, .υπο θ'eGet κιχνεΙς 8έν (LTeopouv να. lxouv. (Elvιxt φυσ~κo να. ~tιxΙPOpoTeOtouμoe ιχν&.μεσιχ στην ιχπουσ(ιχ T1jc:; γλώσσιχς κιχι στην ιχ~υνιxμ(ιx έκμ&.θ'ησής της κ&.τω ιχπο TeetpιxμoΙXTtxec:; κιxτιxστ&.σε~ς 8'ημtοuργ'ημένες yt' ιxuTo «πιχρ

τον σκοπ6). Ποtές elvιxt οΙ ιxtTEec:;

yt'

συνεργ&.τ~~ιx του Υ erkes, την

ΙXUT6; 'Όπως ιχπo~ε(χθ'ηκε ιχπο την

Learned,

ιXTeoxλε(oVTιxt ~ ιχνεπιχρκης

ιχν&.πτυξΥ) του φων'ητικοϋ (LYJxιxvtGμoou κιχι ~ φτώχεtιχ κ :ης.

-Ο

μ(μ'ησ'η.

TYjc:; φων1JΤ~­

Υ erkes βλέπεt την ιxtTEιx στην έλιχττωμιχ'ηκη ιχκoυστ~κη

"Exet

~(xtO με την ~ννo~ιx ΙSτ~ ~ ιχπουσ(ιχ μotΊXc:; ιχκoυστ~κ:ης

μ(μ1Jσ'ης μπορουσε να. elVΙXt ~ ιχΙτ(ιχ για. την ιχπoτuχ(ιx των πειριχμ&'­ των του, ιχλλα. ~ κόριιχ ιχtτ(ιχ ytιX την ιχπουσ(ιχ της γλώσσιχς 3έν ~γ-

106

Η ΕΞ:ΕΛΙΚΤΙΚΗ ΠΡΟΕΛΕΥΣΗ

κειτα.!. σ' ιχ,Jτό. 'Όσ~ ξέρουμε "(LOC τaην εUφutα. των χ~μ.π~τζ+,8ων δεν GIN1JYOpO;}J

για μια τΙτοια ύπόθεση, οπως -;·ην έκ?ριΧζε~ Κ~ΤTι,(O­

ΡYιμιxτ~κα: ό Υ er kes. τι 8~κ~~ώνε~ τον Ισχuρ~σμό, oτ~ ή eUqJULX των χψ,πιxτζ~8ων &.ν~κε~ στον τυπο κ~;. βρΙσzε-;ιx~ στο στιf~~o ποίι ε!νιx~ &.ΠΙΧΡΙΧ(Τ'Υ)';'Χ γ~α: -;~ν 8"t)μ~οuρ'(Ιιχ μ~iΧς γλώσσιχς πιxρόμo~ιxς με τ~ν &.νθρώπ~νTι;

Ό

θα: μπορουσε να ~χε~ στ~ν 8~ιfθεσ+Ι

Yerkes

-:-OU

μ~ιX έξιxφετ~κ·η

πεφιxμ~τ~κ~ μέθo~o γ~α. να: το έρεINfισε~. 'Ι'Ί ~

'θ οοος ~, σuν~στα.τα.~

\ .α.ποκλ ε~σμ Ο

με

στον

-

Τ'ης

•

I~

επ~oριxσΊ)ς

-

ΤΤις

α.κοuσΤLΚΥ,ς μΙμ'Υ)σΥις κα.τα. -;ην πρoσπά.θε~ιx τΥ,ς έκμιfθ"t)σ'Y)ς τΥ,ς όμ~­ λ(α.ς στον ϊ.~μπα.τζ·fι. Ή γλώσσα. 8εν σuνιχντ~έτα.~ α.πoκλε~στικα. με α.κοuστικη μορφf.. οι κωφιχλα.λ()~ ~·'ίμ~oυργ·φα.ν κιχι χρrισ~μOΠO~Oυν μ~α:ν «όπτ~κη» γλώσσα.,

-:-0

Ί~~o μιxθα.Ινε~ κ~νεΙς τα: κωφιfλ~λα. πα.~-

8ιOC να. κoc-;ocνοο\;ν -;·ην γλώσσα. μα.ς «~~ocβά.ζΟ\Jτά.ς -:-'ην &.πο τα: χεΙλ'Υ) (8·ηl.. α.πο ΚΙ'I·fισε~ς)). ΣτΙς γλωσσες των πρω-;ογόνων, οπως &.πο­

~ε~κνυε~ ό

Leyy-BrnlJl [22],

πα.ριχλ):ηλα. με ":"η,ι &.κοuσ":"~κη ύπά.ρ­

ϊ.ε~ μ~α: γλώσσιχ χεφO'Ioμ~ων, ποίι πιxΙζε~ oίισ~ιxσ-;~κό ρόλο. Τέλος, 'ή γλώσσα. 8εν εΙνα.ι ~~όλo\) συν~ε~εμέν'Y) με ::να. δλ~κo (πρβλ. την γρα.­ π-;η γλώσσα.). Ό ί:8ιος ό

Yerkes

εχε~ ":"ην γνώμ'Υ), 8τ~ μπορε'!: κα.­

νεις 'Lσως να: ~~Mξε~ τον χ~μπα.τζ~ να: ΧΡΊ)σ~μoπo~ε'!: οπως οΙ κωφιfλα.λo~, 8Τιλ. να:

":"ou

,;,α: Μχτuλα.

μά.θε~ μ~α: «γλώσσα. σ·ημεΙων».

"'Αν &.λ·l)θευε~, 8τ~Ό ό νους ,;,ου χιμπα.τζΎj ε!να.~ ίκα.νΟς να: οεκειο­ ΠO~'Y)θε'!: τ·ην α.νθρώπ~ν'Y) γλώσσιχ κα.Ι oτ~ το μόνο πο.; φτα.(ε~ ε!νιx~

8τι 8εν εχει την ίκα.νότ'Υ)'α. ,;,Ίjς &.κοuστ~κ~ς μΙμ'Υ)σ'Υ)ς του πα.πα.γά.­ λου, τότε θα: ~πρεπε όπωσ~'Γιπoτε να: ε!νιx~ σε θέσ'Υ) να. έκμOCθει κιχτα:

\,

\

το πεφιχσμιχ μ~α. συμ ι

ΎΙΚ'Υ)

ΤΤις

λ

"

β' t , 'Ψ υχο λ οΙXΤ~Κ'Y) χειΡονομια., ποu ως προς ΤΥιν

.... ,,"\

ι,

ε~τοuργιιΧ

ιxντιστo~χει ΙΧΠΟr.uτα.

\ "

σε ενιχν σuμ

β

\ 'Υ)ΧΟ. ...

ιΧτLΚO

Ή γλωσσ~κ·η &.ντΙ~ριxσ'Y) του χ~μπιxτζ~ π.χ. θα. συνΙστιΧΤΟ oχ~ σε

ijxou:,

οπως «βOt-βιχ» ~ «πιχ-πιχ», ποίι ΧΡ'Υ)σιμΟΠΟΙ'Υ)σε ό

\ \.

'

..

-

"

\

πιχρα. σε oρ~σμ ένες κιν'Υ)σεις των χερ~ων που στο κ~ψl)τικo

Yerkes,

ot'λ φOt'β 'Υ)ΤΟ

π.χ. θα. σ~μιx~να.ν τοίις Ί8ιους ήχοuς. Σε τελε·)τιχΙα. α.νOCλυσ'Υ) 8εν πρό­ κε~τιx~ γ~α: τοίις ήχους, &'λλα. γ~α. λειτουργικη χρήση ~\Ioς σ'Υ)μεΙου &.ντΙστo~χ'Y) με έκεΙν'Υ) της α.νθρώπιν'Υ)ς γλώσσιχς.

'Εφόσον 8εν 8~εξ+Ιχθ"l)σOtν τέτo~α. πειρOCμιχτOt, 8εν μπορουμε να.

προβλέΨουμε τΙ &.ποτελέσμιχτOt θα. ε!ΧOtν.

•Άλλα: ιΧπο 8σιχ γνωρΙ-

ΝΟΗΣΗΣ ΚΑΙ

r ΛΩΣΣΑΣ

107

ζοuμε γ~oc την σuμπερ~φορoc των χ~μπlXτζ'ή~ων ΚlΧι ocπο δσιχ ~χoυ\) 8εΙξε~ τOC πεΨΧμlχτlχ του Υ erkes 8εν δπOCρχουν περ~θώp~1X νOC δπο­ θέσε~ κlχνεlς δτ~ ~νlXς χ~μπlXτζης μπορε! νOC μocθε~ μια: γλώσσιχ ocπο

λε~τοuργ~κΎjς πλεuρOCς. Δεν μOCς ε!νlX~ γνωστη ο\)τε κ&ν έν8ε~κτ~κoc • , Ύj ΧΡΎjσ~μOΠO~ΎjσΎj

\

\

• .Ι. eVUt;

\

,

συμ β/λ' ο ου lχπο χψ.ΠIΧΤ ζ' Ύj. Α' υτο που γνωρ~-

ζουμε ocνlχμφ~σβ1jτητlχ γ~α: την εύφutιχ του χ~μπlXτζη 8εν ε!νlX~ gT~ 8~lXθέτε~ μ~α: tκιχνότητιχ «Ι8εOΠOΙΎjσΎjς», ocλλoc το γεγονος δη κOCτω

ocπο δρ~σμένες σuνθΎjκες ε!νlX~ Ικιχνος να: ΧΡΎjσLμΟΠΟLε'L κlχΙ νOC ΚΙΧΤΙΧ-

•

'

-

'ζ ε~ lΧπλ ουστιχτιχ εργιχ 'λ ε~1X σκευιχ

KIXL\

\

νοι

β ΡLσκεL ,

,

«ποιροικlχμΠΤΎjΡLοuς

8ρόμοuς».

'Απ' οιύτο 8εν έξuποικοuεΤΟΙL

gTL ~ ((ε8εoπoΙΎjσΎj» ε!νοιι ocποι­

ΡOΙΙτηΤΎj πρoϋπ6θεσΎj γ~oc την 8ΎjμLοuργΙοι της γλώσσοις. Αύτο e!VOΙL l1.λλο ζΎιΤΎjμoι. 'Αλλά. γ~ά. τον στην ((ε8εoπoΙΎjσΎj»

\ ,

Yerkes

uπocρχεL μLά. σχέσΎj ocνocμεσιχ

ώς βlXσ~κη μορφη τΎjς εύφuοuς σuμπεΡLφορocς

"'-

l' .Ι. στοι οιν θ ρωποεLοΎj κoι~Ι στον LσχUΡLσμu

" .s.' / OTL 'j οιν θ ρωπ~νΎj

'

προσLτη σ' οιύτOC. Αύτη ~ σχέσΎj e!VOΙL τ6σο σΎjμlχνΤLΚ~, &στε

\

\

'

-

.'"

'θ εωρ~1X ΤΎjς (HoεOΠO~'Y)σ'Y)ς» Ι κoινε~ς νοι κ λ' ον~σεL ΤΎjν

,.

γ λ ωσσιχ ELVOΙ~

ocpxe'L EL

\ νοι \. YLOΙ ιχνοιτρ έψ

την θέσΎj δη e!VOΙL πρoσ~τη στους ΧLμποιτζ-Yj8ες μLOC γλώσσιχ δμΟLIΧ με την ocνθρώΠLν'Υ), 8Ύjλ

ocpxe'L κοινεΙς νά. ocπο8εχθε'L μLά."J l1.λλ'Υ) θεωρΙοι

'(Lάo την εύφυη σuμπεΡLφορά. των ΧLμποιτζ1j8ων. 'Άν OCΚΡLβως ~ ((ε8εΟΠΟΙ'Υ)σ'Υ»> e!VOΙL ~ βOCσΎj της εύφuοuς συμ­ πεΡLφορocς των ΧLμποιτζ1j8ων, YLOΙTl 8εν θl1.πρεπε τ6τε νά. uποθέσεL κοινεΙς,

gTL δ ΧLμπlχτζης θά. Ιλυνε δμΟLIΧ με τον l1.νθρωπο κlχΙ ~νlX

πρ6βλΎjμoι που -you lXEL τεθε! με γλωσσLκη μορφη ~ yeVLKOC με την μορφη ένος σΎjμεΙOυ, δπως έΠLλόεL ~νoι πρόβλ'Υ)μlχ με την ΧΡΎισΎj έργοιλεΙων (έννοε'LΤΟΙL

gTL οιύτο πlχροιμένεL ocκόμΎj κοιΙ τότε ιΧπλη

υπ6θεσΎj, κlχΙ 8Lόλοu 8εν ocποτελε'L 8LΟΙΠLστωμένο γεγονός).

Δεν θέλουμε νά. έξετOCσουμε, σε 'ItOL6 βοιθμο e!VIXL σωστη ~ ψυ­ χολογLκη ocviXλoYLoι του πρoβλ~μlXτoς της ΧΡΎισΎjς ένος έργοιλεΙου κοιΙ του προβλΎιμlχτος της auveL8ΎjTΎjt; ΧΡΎjσ~μΟΠΟΙYjσ'Υ)ς τΎjς γλώσ­

σιχς. Θά. Ιχουμε την εύκοιφΙοι νά. το κOCνουμε έξετOCζοντοις την όντο­ γενεΤLκη έξέλLξYj της γλώσσιχς. 'Ε8ω '(Lάo το π6σο ocβocσLμYj

ocpxe'L μόνο ενοις UΠΟΙLνLγμος elVIXL ~ θεωρΙοι του Yerkes '(Lάo την γλώσσιχ

των ΧLμπlχτζ1j8ων. "'Ας θuμYjθουμε δη OCΚΡLβως ~ ocποuσLΟΙ της ((t8εοποΙYjσYjς»,

Η ΕΞΕΛΙΚΤιΚΗ ΠΡΟΕΛΕΥΣΗ

108

81jλo '6ίς ~νέργειιxς με πιχριχστOCσεις, 81jλo με ~χνΎ) μη πιχρόντων, εμμεσων έρεθισμOCτων, ε!νιχι ΧΙΧΡΙΧΚΤ1jριστικη για. την ε'~φutιχ τοί) χιμΠΙXτζ"ίj. Ή Gπιχρξ1j μιOCς τωριν"ίjς, ειJκoλιx πιχριχβλέΨιμ1jς, ~ντε­

λως πιxριxστιxτικΊjς όπτικ"ίjς XΙXTOCaTΙXG1jC; ε!νιχι ocπιχριχΙτηΤ1j προuπό­

θεΧΎ) για. να. ό8'Υ)γ'Υ)θεΊ: ό πιθ'Υ)κος στη σωστη χρfισ'Y) ένος έργΙΧλεΙου. Ε!νιχι άριχγε ιχιιτες οΙ συνθ~κες (μιλΙΧμε προσωρινα. μόνο για μιά, κιχΙ μιΧλιστιχ την κΙΧθΙΧρα. ψυχολογικη συνθ7]κη, γιιχτΙ εχουμε πOCντιχ στο μυΙΧλό μιχς την πειριχμιχτικη κιχτOCστιχσ'Υ) τοί) Υ erkes) 80σμένες στην περΙστιχσ'Υ), Ι)που ό χιμπιχτζης πρέπει να. ocνιχκιχλόψει την λε~­

τουργικη χρ+Ισ'Υ) τοί) σ'Υ)μεΙου, την χρfισ'Y) τ"ίjς γλώσσιχς;

Σ' ιχίιτο το ~ρώτημιx πρέπει να. 80θεΊ: ocρν'Υ)τα-'ι OCπOCντ'Υ)G'YJ. 'Α­ κόμ-η περισσότερο: ~ χρ-~σ-η τΊjς γλώσσιχς 8εν έξιχρτατιχι σε κιχμ"

,

,

,

~

..Ι.

-,

,

-~,

-,

μιιχ περιπτωσ'Υ) ιχπο τ-ην οομ,ι του οπτικου πεοιου, ιxπιx~τει μ.ιιχ νο-η-

τικη ένέργειιχ έντελως άλλου ε~80'Jς, όχι τού τύπου και τού επιπέ­ δου των χψπιχτζ+Ι8ων. ΤΙποτιχ 8εν μιχρτυρεΊ: μια. τέτοιου

e'L80uc;

έ­

νέργειιχ· OCντιθετΙΧ, οΙ περισσότεροι έρευν-ητες θεωροuν ocκριβως την

ocποuσΙιχ ιχιιτης της ένέργειιχς ώς το κυριότερο ΧΙΧΡΙΧΚΤΊ)ριστικο μέ­ σω τοί) όποΙου 8~ιxφoρoπoιεΤτιxι ~ νO'Y)μoσUν-η των χιμπιxτζfι8ων ocπο ΙΧίιτη των OCνθρώπων. Σε κOCθε περΙπτωσ'Υ) ε!νιχι oc8ιιχμφισβήτ-ητιχ 8υο συμπερOCσμιχτιχ.

1.

Ή ελλογ-η χρήσ-η της γλώσσιχς ε!νιχι νο-ητικη λειτουργΙoc, που

8εν κΙΧθορΙζετιχι α.μεσιχ κOCτω ocπο όποιεσ8ήποτε συνθΥικες ocπο την όπτικη 80μ-~.

2.

Σε Ι)λι:ι τα. προβλ+Ιμιχτιχ, Ι)σιχ 8εν occpopouaιxII όπτι­

κες-πιχροuσες 80μές, ά.λλα. 80μες α,λλου ε(80υς (π.χ. Ι)τιχν ~ λόσ-η

ocπιχιτοuσε μ'Υ)χιχνικες 8εξιόΤ'Υ)τες), οΙ χιμπιxτζΎj8ες περνοuσιχν ocπο ,

,

,

τον ευφυ'Υ)

,

τυπο

-

συμπεριφοριχς

-..Ι. θ' σ"ιν κιχ ΙΧΡ'Υ)

μ

έθ

'Ι> 000

-

"

της «ιχποπει-

ριχς-λOCθους». -Η τόσο ειJκoλ'Y), ocπο την ocνθρώπιν'Υ) σκοπιOC, α,σΚ'Υ)σ'Υ)

τΎjς τοποθέτησ-ης ένος κουτιοί) πOCνω σε ~νιx άλλο με πιχρOCλλ'Υ)λ'Υ)

8ιιχτηΡ'Υ)σ'Υ) τΊjς εσορροπΙιχς τους .η .η άσκ-ησ'Υ) της occpιxLpeG'Y)C; ένος 8ιχκτυλι8ιοί) ocπο μια. πρόκιχ, ε!νιχι για. την «ocπλΟLκη στιχτικη» κιχΙ μ'Υ)χιχνικη τοί) χιμπιχτζΥ) σχε80ν &λυτ'Υ)

[13].

ΤΟ ~8ιo [σχόει κιχι για.

Ι)λες τΙς μη όπτικες 80μές.

'Απο ιxUτα. προκόπτει Ι)τι ~ υπόθεσ-η, πως ό χψπιχτζης ε!νιχι σε θέσ'Υ) να. κιχτέχει την χρ+Ισ-η τ:ης ocνθρώπινΊ)ς γλώσσιχς, κρινόμεν'Υ)

ocπό ΨυχολογικΥίι; α.πoψ'Yjι; εΤνιχι εξαιρετικά άπΙθανη.

109

ΝΟΗΣΗΣ ΚΑΙ ΓλΩΣΣΑΣ:

EtvotL Ιν8Lιχιρέρον δ'η ό ΚδhΙer YLιX τον όΡLσμο των είιιρυων πριίξεων των ΧLμπιχτζ~8ων εΕσ&.γεL τον δρο «8L&'βλεψη».

Kafka

ΙΠLσημιχtνεL 8tKΙXLΙX

·0 G.

gTL δ ΚδhΙer με ιχίιτον τον δρο κιχτιχνοε!

κόΡLΙΧ την καθαeά όπτικη διάβλεψη, με την κυριολεκτικη σημιχσΙιχ τοίί ί5ρου

[23],

κιχΙ μόλLΙ;; xotTιX 8εότερο λόγο yeVLKιX την 8L&'βλεψη

τηι;; σχέσηι;;, σε &ντ(θεση με (LLιX τuιρλη πριxκτικ~. ·Ωστόσο ό Κδhler 8ΕV 8tveL oGTε Κ&.ΠΟLον όΡLσμο ιχίιτηι;; τηι;; ΙννΟLΙΧΙ;;, oGTe (LLιX θεωρΙιχ τηι;; «8L&.βλεΨηι;;». Σωστο eIVΙXL ΙπΙσηι;;

gTL ιχίιτη iι ~oιιx στην πotροuσtotση των 8ε80μένων lxeL 8Lττη σημιχσΙιχ: &πο την (LLιX όρtζετotL μ. ιχίιτην iι ΤUΠLκη t8LOILOpιptιx των

t8Lων των ΙνεργεLων που ΙΠLχεφουν οΙ ΧLμΠotτζ1j8ει;;, iι 80μη των πρ&.ξεών τουι;;, &πο την &λλη iι Ισωτερικη ΨuχοιρuσLκη 8Lιχ3Lκιχσtιχ, iι όποtot προηγε!ΤΙΧL ιχίιτων των πρ&.ξεων κόtΙ τΙι;; προεΤΟLμ&.ζεL κιχΙ YLιX την όποΙιχ οΙ πρ&.ξειι;; των χιμπιxτζ~3ων &ποτελουν &:πλιΧ κιχΙ μόνο την Ικτέλεση του ΙσωτεΡLκου σχε3Ιου.

·0 Biihler

ΙΠLμ.ένεL

των των συμβ&.ντων πΙθηκοι;;

E8LottTepot στον Ισωτερικο χιxριxκ~ριx otUΚιχΙ ό W. Borowski uποθέτεL gTL Ινιχι;;

[16].

gTotv «3εν κ&.νει ιριχνεριΧ 30ΚLμει;; (3εν τεντώνεL τιΧ χέΡLot)

·30ΚLμ&.ζεL· Κ&.ΠΟLΟUΙ;; μυι;;»

[15].

•Aιρ~νoυμε τώριχ στην &κρη τουτο το κιχθ· έιχυτο σημιχνΤLΚΟ Ιρώτημιχ, &ιρου οΙ &ποιρ&.νσεLΙ;; που lχoυν γΙνει σχετικιΧ στηρΙζοντιχι

πεΡLσσ6τερο σε γενLκει;; σκέψεLΙ;; κιχΙ &νιχλογΙει;; &ν&.μεσιχ σε &νώτερει;; κιχΙ κotτώτερες μοριρει;; συμπεριιρορ.χι;; (&ν&.μεσιχ στη μέθο30 τηι;; &πόπεLΡΙΧΙ;; κιχΙ του λ&.θουι;; στιΧ ζωot κιχΙ στη ν6ηση του &νθρώπου) πιχρ« σε σuμπερ&.σμotτot βγΙΧλμ.ένot &πο πεφ&.μιχτιχ. ΤΙΧ πεφ&.μιχτιχ του ΚδhΙer (KL iiι;; μη μιλ~σoυμε γι« τ« πεLΡ&.­ μιχτιχ &λλων, λLγότερο

&VTLKtLILeVLK« συνεπων Ψυχολόγων) 3εν ΙΠL­

τρέπουν να. 30θε! π&.νω σ· ιχίιτο μιιΧ σxεTLKιX κΙΧθιχρη &πιΧντηση. ΤΟ Ιρώτημιχ του μηχotνLσμου τηι;; είιιρυους ΣUμπεΡΙΙΡOρ.xς 3εν &πιχν­ ΤLέΤΙΧL KΙXeotpιX &πο τα. πεφιΧμιχτot του ΚδhΙer,

oGTe xiiv UποθεΤLΚιΧ. iiv έντοπ(σεL την «euιputΙX», ΕσχόεL το σuμπέριxσμιx, gTL ιχίιτη iι σuμπε­ PLtpOPιX 3εν συνιΧγετlχι &πο txvYj &λλιΧ &πο μΕIΧ πιχροόσot κιχτ&'στιχση, YLIXTt, ί5τlχν οΙ ΧLμπlχτζ1j8ει;; βρεθουν έκτοι;; μι.χι;; πιχροόσotι;; 6ΠΤLκ1jι;; κιχτιΧστotσηι;;, οΙ έΠL3όσεLς τηι;; νoημoσόVΗΙ;; τους eIvotL &νόπotρκτει;;. ·Ωστόσο, ί5πωι;; κιχι νιΧ το ιριχντιχσθε! κιχνεΙς ιχίιτο κιχΙ ί5που κι

110

Η ΕΞΕΛΙΚΠΚΗ ΠΡΟΕΛΕΥΣΗ

« Τ ο,

,

λ'

.,

,

~

""

κοι υτερο ePYOΙF,eLO lOΙveL ευκOF.ΟΙ

~

"ιν

•ΟΙζ,ΙΟΙ , .. ,

'

έ

τοι) μ σοι σ~ν

σuγκεκριμέ-/Yj ΚOΙτιχστOΙσYj'», λέει δ

1)

Kohler, «ΟΙν 8εν ε8ωθε! σόγχρονσι ':'ou στόΧΟ!J» [13]. ΛέΥονΤΟΙζ Κ"ο hl er εννοει ' ~, , , τις περιπτωσεις, σ,>ις

σ'λε80ν σόϊΧρονοι με τη,ι περιοχη

,

" 1' σχε δ υν σuγχρονYj οιντι'λ

"t) ΨYj

•

ο

όΠΟLες τα: έπιμέροuς στοιχεLΟΙ της κoι,>ιχστoισYjς 8εν γίνοντοιι ocνη-

"οιπο " λYjΠΤΟΙ ocλλα:

,,,οιπο Ψ" Yj οιμεσοι

κοιι'~"ι"ι iCOΙP
ΟΠΤΙΚYj

lτον ' μι:;

στ ό χο,

γίνοντοιι ocντιλ"t)πτα: σε &μεσYj χρονικη γειτνίoισYj με τον

etTe

στόχο 1ι εχουν ένεργΟΠΟΙYjθεL

~8Yj ΠΡΟYjγοuμένως

έποινεΙλYjμμένιχ

σε μια: 6μοιοι περίστoισYj, 8Yjλo στοιχεLΙΧ τα: biCOLOΙ σ,jμφωνοι μ.ε την

Ψ υχο λ OYLx"t)'

λ ειτουργιοι ' ε~νoιι τ ", οιονει σuγχρονοι.

TOUC;

Αυτη η ocνιχλuσYj μOCς

b8YjyeL

πιχλι στο σuμπέροισμοι: ocκόμYj κι

ΟΙν δ χιμπoι,:,ζ~ς, με την eUC(ULOΙ πού εχει, XOΙTZLxe την ocκοuστικη

μιμYjτικη τιχσYj κοιΙ την Ικοινότητοι για: ocκοuστικη μΙμYjσYj, ί5πως ό ποιπσιγιχλος, ε!νοιι έξοιιρετικα: ocπίθσινο Ο'>Ι θιΧ μιχθοιινε νιΧ μιλιχει. Ε!νοιι ώστόσο σ"Υ)μοιν':"ικό,

την 8ικ~ του, κοιί.

OCiCO

()TL

δ χιμποιτζης πσιρ' ()λοι οιύτιΧ

qet

μερικες ocπόψεις πολύ 6μ.οιοι με την ocνθρώ­

iCLVYj, γλώσσοι' ocλλΧ οιυτη Τι σχε'>ικOC &ρκετOC ocνεπ,:,uγμένYj γλώσσσι ~~ t..., 'λ ,Ι 'ξ" '" OwV -.rΙ.ει ποι ι σιμεσοι τιποτσι το κοινο με την ε ισου σχετικοι οιρκετσι ,οινεπτuγμενYj ευφυιοι του. ,

\

\

\

,

".ι.

'Η

εχει κοιτιχρ':"Ισει ε'/οιν κιx':"rtλoγo λέξεων τ~ς γλώσ­

Learned

σοις των χιμπoιτζ~8ων, πού OCπο,:,ε).εL,>οιΙ OCΠΟ -Ι) «λέξεις», πού ιJχι μόνο

OCiCo

32

γλωσσικιΧ στοιχ&ι.

φωνολογικη &ποψYj θυμίζουν εντονσι

στοιχεLΟΙ τΎjς ocνθρώπινYjς γλώσσΟΙζ, OCλλιX ε!νοιι έΠΙσYjς χοιροικτηρι-

\

\ C,

,,,

\

Ι

στικοι γιοι ορισμενες περισ':"οισεΙζ, οπως π.χ. γιοι κοι,>οιστοισεις


Yj

οιν-

τικεΙμενσι πού ξυπνουν μιιΧ έπιθuμΙοι 1ι ευχoιρ~στησYj, 8υσοιρέσκειοι η

θυμό, την πρoσ7tιχθειoι 8ροιπέτευσΥ)ς 1ι φόβο κλπ.

[14].

Αότες οΙ

«λέξεις» σuγκεντρώθYjκιχν κοιί. XOΙTOΙypιXffYjXoιv κιχ,>oc την ocνοιμονη -

- ,

~

,~

-.J.

Τ'Γις τροφΥις, την ωροι του τοιισμοιτος, με

• ,ιν

,

'1

'θ'

ποιρουσιοι εν!)ς ιχν

ρω-

ΠΟ') κοιι ένω ~σoιν μοιζΙ 8υο χιμπoιτζΎj8ες. Ε!νοιι ευκολο νιΧ 8ιοιπιστώσουμε 6τι έ8ω δπιχρχει ενοι λεξιλόγιο

με σuνοιισθ1jμοιτικη σYjμιxσΙoι. Πρόκειτοιι γιιΧ περισσότερο ~ λιγό­ τερο

8ιοιφΟΡΟΠΟΙYjμένες

σuνοιισθYjμοιτικες φων1jτικες

έπι8ριίσεις,

πού ~ρθoιν σε σχέσYj έξοιρτημένου ocντοινοικλοιστικοu με μερικιΧ έρε, θ ισμοιτοι

,

επικεντρωμ έ'" νοι γυρω οιπο

,

~ν

-

λ' Τι Ψ Yj τροψης

γνωρίζουμε σε τοίίτο το λεξΙλόγιο οιίιτο που ~χει πε! δ

Κ λ π.

'Α νοι-

Kohler

γιιΧ

111

ΝΟΗΣΗΣ ΚΑ1 ΓΛΩΣΣΑΣ

~·ην γλώσσα- των χιμπα-τζ+Ι8ων, 8-ηλ. οτι πρόκειτα-ι για. μια. γλώσσα­ συνα-ισθ-ημιΧτων.

Σ' α-υτόν τον χα-ρα-κτ-ηρισμο τΥ,ς γλώσσα-ς των χιμπα-τζ-ή8ων μας έν8ια-φέρουν τρΙα- στοιχεϊ:α-. πρωτον: ~ συνιΧφεια-

T1jt;

γλ6)σσα-ς

με συνα-ισθ1)μα-τικες έκφρα-στικες χειρονομίες, που φα-Ινετα-ι ί8ια-Ι­ τερα- κα-θα-ρα: την στιγμη ένος εντονου συνα-ισθ1)μα-τικου έρεθισμου ~oυ χιμπα-τζ1j, 8εν προσι8ιιΧζει στόν OCνθρωποπίθ1)ΚΟ. ΕΤνα-ι περισ­ σότερο ενα- κοινό γνώρισμα- ολων των ζώων, οσα- 8ια-θέτουν φων1)ΤΙ­

κό μ1)χα-νισμό. Στην ί:8ια- μορφή φων-ητικων έκφρα-στικων ά.ντι8ριΧ­ σεων βα-σΙζετα-ι OC3ιotμφισβ-ήΤ1)τα- κα-Ι ~ γένεσ1) κα-Ι ~ έξέλιξ1) τΊjς

ά.νθρώπιν1)ς γλώσσα-ς. Δεύτερον: συγκιν1)σια-κες κα-Ι α-ίσθ1)μα-τικες κα-τα-στ&.σεις ό31)γουν τους χιμπα-τζ1j3ες σε πλούσιες γλωσσικες έκ8-ηλώσεις, εΤνα-ι ομως έξα-ιρετικOC 3υσμενεϊ:ς για: την έμφ&.νισ1)

ευφυους συμπεριφορίΧς. Ό Kohler εχει κ&.νει πολλες φορές την πα-­ ρα-τηΡ1)σ1) πως μια: συνα-ισθ1)μα-τικη OCντΙ3ρα-σ1) 8ια.ΛUει την ευφυη πριΧξ1) του χιμπα-τζ1j. Τρίτον: ~ λειτουργία- της γλώσσα-ς στον χιμ­ πα-τζη 8εν έξα-ντλεϊ:τα-ι στην ΣUγκιν1)σια-κ-ή της πλευρ&.. Αυτό έπί­ σ1)ς 8εν ά.ποτελεϊ: κ&.ποια- OCποκλειστικη ί3ιόΤ1)τα- των ά.νθρωποπι-

' θ 1)κων,

'

\

~'\λ·\' Δ λ ~ κα-νει τ,ιν γ ωσσα- τους συγγενικ-η


\,

,

με εκειν-η

1!'\λ ων


ζωικων εί8ων κα-Ι ά.ποτελεϊ: χωρ!ς OCμφιβολία- την γενετικη ρΙζα­

OCντΙστοιχων λειτουργιων

T1jt;

OCνθρώπιν1)ς γλώσσα-ς. Ή γλώσσα- 8εν

εΤνα-ι μόνο μια: έκφρα-στικη-συνα-ισθ1)μα-τικη OCντΙ8ρα-σ1), ά.λλα. κα-! ενα- μέσο της Ψuχολογικ1jς έπα-φYjς με τους όμοΙους.! Τόσο oΙπtθ1)­ κοι που εχει πα-ρα-τηρ-ήσει ό γ erkes κιχ!

Learned

Kohler

6σο κιχ! οΙ χιμπιχτζ1j8ες των

εχουν «IXνΙXκιxΛUψει» ιχυτη τη λειτουργίΙΧ της

γλώσσιχς. 'Ωστόσο κα-Ι α-υτη ~ λειτουργΙιχ

τιχι 8ιόλου με την ευφυη συμπεριφορ&.,

T1jt; έπιχφ1jς 3εν συν8έε­ 81)1.. μέ τη νό1)σ1) του ζώου.

Πρόκειτα-ι π&.ντιχ για. την ί:8ιιχ συνιχισθ1)μα-τικη OCντΙ8ρΙΧσ1), που OCπο­ τελεϊ: κα-θα-ρα: ενα- κομμ&.τι του ί5λου συμπλέγμιχτος των συνιχισθ1)­

μιχτικων έκ81)λώσεων, ιΧλλα: ενιχ κομμ&.τι που τόσο OCπο βιολογικ1jς ί5σο κιχ! OCπο ΨυχoλoγικΊjς πλευρας OCσκεϊ: μια:

1. -r'ij.;

Ό

Hempelmann [24]

&1.1.1)

λειτουργΙιχ ά.πο

&νΙXΓVωρΙζει μόνο την έκφριχστικ1j λειτουργίιχ

γλώσσιχς των ζώων, πιχρ' δλο που 3έν &ρνείτιχι, δτι φων1jΤΙΚιΧ προει30-

ΠΟΙΤιτικιΧ σήμιχτιχ κλπ. &σκο\ίν &ντικειμενικιΧ τη λειτουργ!ιχ

T'ij.; &νιχκοΙνωσ1jΙ;.

Η ΕΞΕΛΙΚΤΙΚΗ ΠΡΟΕΛΕγΣΗ

112

τις δπόλo~πες σuνιχ~σθΥ)μιχτ~κες &.ντ~~ριίσε~ς. Έλιίχιστιχ θuμΙζε~ ~ άντΙ8ριχσΥ) ιχυτη μ~ιXν έσκeμ.μένY), σuνε~8·l)τη ιχνιχκο(νωσ-η ~ μ~ιXν ιχνιίλ ογΥ)

'

έ

εν ργε~ιx.

Σ.),' Ι τ ιιν οuσιιχ

Ι

πρoκειτιx~

Ι,,"" ιχντι-

, "

γιιχ μιιχν ενστικτωο-η

8ριxσYj ~ κιίτι πολυ πoιρόμo~o μ' oιύτ~ν. Δεν υπιίρχει κoιμμ~ιX ιχμφ~βoλΙιx δτι ΙΧύτη ~ λειτοuργ(οι της

'

Ι , Ι 'β λ λ Ι , '! γ λ ωσσοις οινΥ)κει στις ιο ογικοι ποι oι~oτερες κοιι GUyyeve\)t~

LaTO-

ρικιΧ-έξελικτικιΧ με τιΧ όπτικιΧ κιχι ιXXOUaT~XιX σ~μoιτoι ιχΡΧΥ)γων ζω~κων δμιί8ων. Τον τελεUΤΟΙLΟ κοιιρο δ Κ. νοη

Frisch

έρεuνώντοις

την γλώσσα τών μελισσών περ~έγρoιΨε έν~ιοιφέροuσες κοιΙ θεωΡΥ)ΤΙ­ κιΧ σΥ)μοιντικες μορφες σuμπερ~φορocς, που ιχποκοιθιστουν ιχνιίμεσιχ

στιΧ ζωιχ μ~ιX έποιφη

[25]'

ποιρ' δλΥ) την πολλοιπλότητιχ οιύτων των

μορφων κοιΙ ποιρ' δλΥ) την ένστικτώ~Y) προέλεu~

'rouc;; ε!νοιι προφιχ­

νης σ' οιυτες μιιΧ σuμπεριφοριΧ στην ουσΙοι τ-ης σuγγενικη με την γλωσσικη σόν~εσY) το\) χιμπιχτζ-η. ΜετιΧ ιχπο οιότιΧ ~εν υπόκειτοιι σε κιχμμιιΧ ιχμφιβολΙοι ~ πλ~ρY)ς ιχνεξΙΧΡΤΥ)σΙοι οιυτ-ης της γλωσσικ-r,ς σuμπλoκ-ης ιχπο την 8ιιΧνοιοι.

Μπορουμε νιΧ σuvοΨΙσοuμε μερικα σuμπεριίσμιχτοι. ΜOCι;; έν8ιέ-

•

L

,ι

~

Ι

'~λΙ 'λ ωσσοι σΤΥ) φΙ) ογενετι-

φερε Υ) σχι;;σΥ) οινοιμεσοι σνι νο-ησΥ) κιχι σ.,ι γ

κη έξέλιξ-η. ΓιιΧ νιΧ ~LeuXPLvEaouILe το πριίγμιχ κιίνιχμε μιιΧν ιχνιίλuσΥ) των πειροιμοιτικων έρεuvωv γιιΧ την eucputoι κοιΙ τη γλώσσιχ των &.ν­ θρωποπιθ-ήκων. Μπορουμε τώροι νιΧ 8ιιχτuπώσοuμε τιΧ κόριιχ σYjμ.εLιχ δποΙ) κoιτoιλ~ξoιμε κοιΙ που χρειοιζόμοιστε γιιΧ την πιχριχπέριχ ιχνιί­ λuσYj το\) προβλ-ήμοιτος.

1.

Νό-ησΥ) κιχΙ γλώσσοι

lxouv

~ιιxφoρετικει;; Ιστορικες-έξελικτικες

ρΕζες.

2.

Ή έξέλιξΥ) τηι;; νόΥ)σΥ)ς κιχι της γλώσσιχς προχωρεΤ ιχνεξιίρτητιχ κοιΙ ιχπο ~ιoιφoρετικoυς ~ρόμοuς.

3. Ή σχέσYj νό-ησΥ)ς κοιΙ γλώσσοις 8εν ε!νοιι στοιθερο μέγεθος στην πορεΙιχ τ~ς φuλογενετικ-ης έξέλιξ-ης.

4. ΤΙΧ ιχνθρωπoει~-η έμφοιvΙζοuv μιιΧν eucputoι άπδ μερικες άπόψεις ποιρόμοιοι με την ιχνθρώπινΥ) (aToLle'Loι τ-ης ΧΡ~σYjς έργοιλεΙων) κοιΙ μιιΧ γλώσσιχ άπδ έντελώς ιΙλλες άπόψεις πoιρόμo~oι με την

ά.νθρώπιν-η (φωνολογΕοι κοιΙ γλώσσοι, σuνoιισθ-ημoιτικη λειτοuρ­ γΙοι κιχι στοιχεΤοι τ-ηι;; κo~νων~κ-ης λε~τοuργΕοις της γλώσσοις).

5. ΣτιΧ ιXνθρωπoε~~-η ~εν ~~oιφoιΙνετoι~ ~ χoιρoικτηριστ~κη γ~ιX τους

113

ΝΟΗΣΗΣ ΚΑΙ ΓΛΩΣΣΑΣ Ι 'θ ,Ι • ./_ -\οι α.ν ρωπους στενη σUVα.φεLα. α.νσψ.εσα. σ. ιι νοησ}]

6.

Στην φυλογένεσ}] τΎjς νόησης

xotL

xotL'-\ολΙ σ.,ι γ ωσσα..

της γλώσσotς μπορουμε να:

~ Ι 'λ'.!.."Ι ξ ΟLotΠLστωσοuμε μLot προγ ωσσLκη φ~ση στην otvotπτu

}]σης

xot1.

- voΙ }] της

μLα: προνο}]'nκη φ&σ}] στην &ν&πτυξ}] τΎjς γλώσσotς.

2. Στην όντογενεηκη γρα.μμη τΎjς έξέλLξ}]ς της νόησης κα.Ι της γλώσ­

aotc;

τα: πρ&γμotτot

etVotL

πoΛU ΠLΟ συγκεχυμένα.. Μπορουμε

να: 8LOtΠLστώσοuμε 8LotφΟρεηκες γεvεΤLκες &πotρχει;

xot1.

έ8ω

8LotφορεΤL­

xotl

κει; γρotμμει; έξέλLξ}]ι;.

ΜόλLς τον τελευτα.Το

xotLpO

8όθ}]κα.ν πεφα.μα.ΤLκει; &π08εΙξεLς,

tΤL ~ νό}]ση του πotL8LΟU 8Lα.VόεL ~να. προγλωσσLΚΟ στ&8LΟ. Με

πotL8L&, ποδ 8εν μπορουσα.ν &κόμη να: μLλ~σοuv, λογει; μετα.βολές, τα: πεφ&μα.τα. του

Ό

Kohler

Kohler

lYLVotV,

με τΙι;

&v&-

με τοδι; ΧLμπα.τζΎj8ει;.

εΤχε πολλει; φορει; έξετ&σεL GUYXpLτLXOC κα.Ι ~να. πotL8Ι

Ό ΒϋhΙer έξέτα.σε σuστ}]μα.ΤLκα: πotL8Lα: &πο την &ποψη α.~τη. «ΤΗτα.ν έΠL8όσεLΙ; τηι; ~8Lotc; &ΚΡLβωι; μoρφΎjι; με των ΧLμπα.Ι~ Ι. Ι , τζ ηοων, xot~ uπα.ρχεL στη

ροίίσε να: όνομα.σθεί:

ζ

~

-

οι-

-

,Ι

,

ω,ι του πα.LοLΟU μLot φα.ση που

θ'

α. μπο-

l)lL &ν&ρμοστot ~ ~λLκεα. τοίί ΧLμπotτζΎj' στο

συγκεκρψένο ΠotL8Ι &νΎjκε σ' ot~την ό 100Ι;, 110ς κα.Ι 120ς μ~να.ς. Στην ~λLΚΙα. τοίί ΧLμπotτζΎj

.1.

X&VeL

λΟLΠΟV το πotL8Ι τΙς πρωτες μLκρες

-

'

• _~ ι 'Τ'ξ' του α.vα.κW\uψεLς, που ΙPUGLXζX. e~VotL ε α.tpεΤLΚα. πρωτογεvεLΙ;,

πvεuμotΤLκα:

ΙΛλ' W\ ot

qouv έξα.φεΤLΚη σημotσΙot» [16].

ΈξotφετLκΎjς θεωρηΤLκΎjς σημotσΙα.ς εΤVα.L έ8ω, gπως

xotl

στα:

πεφ&μotτot με τοδς ΧLμΠotτζΎj8ες, ~ ot~τoνoμΙot της ε~φυoυς συμπε­ pLιpOpOCC; &πο την γλώσσot. Π&νω σ' α.~τo λέεL ό ΒϋhΙer:

«"ExeL

εΕ­

πωθεΤ, gΤL στην &ρχη της &vθρώΠLvης 8Lα.μόρφωσης βρΙσκετotL ~ γλώσσα.' μπορεΤ, &λλα: &κόμ1j πρΙν &πο ot~τη βρΙσκετotL ~ έΡΥotλεLot­ κη σκέψη, 8ηλ. ~ σόλλ1jψη μηχotVLκωv σuvotφεLωv μ}]χα.VLκωv

μέσων

YLOC

μποροίίσε να: εΕπωθεί: με

xotl ~ έΠLvό}]ση

μηχotVLΚοuς τελLΚΟUΙ; σκοποός, gπως θα:

860 MYLot' πρΙν &πο την όμLλ(ot ~ ΠΡ&ξ1j

Η ΕΞΕΛΙΚΤΙΚΗ ΠΡΟΕΛΕΥΙΗ

έννοηματώνεται υποκειμενικά, 3Ύjλ. yLve't"ΙXL οζισιιχσηκα σuνει3Ύjτη­ σκόπψ.Yj»

[16].

ΟΙ προνΟΎj't"ικες ρΙζες ,,-ης γλώσσιχς ~xouv 8ιιχπισ't"ωθεΤ ιΧπο πολu

,

νωρις σ

..~" ι/ν ιχνιχπ't"U ξ Ύj 't"ou

ιXκόμΎj οΙ πρω't"ες λέξεις

-

~ πιχιοιοu.

't"OU

'Η XPΙXUYΎj, ι,

't"o

'λ ισμιχ, 't"pιxu

'

κιχι

πιχι8ιοu, εΤνιχι προφιχν-η προνΟΎj't"LΚcX

u't"&.8Lιx σ't"ην γλωσσικη έξέλιξΎj. Δεν ~xouv 't"Ιπο't"ιχ 't"o κοινο με "ην έξέλιξΎj της νόΎjσΎjς. ι Σ uμφωνιχ

,

1. ~

μι>

• ι/ν

"

ισχuοuσιχ

, , ,

.1.'

11 ~'λ' ιxΠOψΎj Ύj ΠΙXΙOΙΚΎj γ ωσσιχ σ ιxu't"o

το

u't"&.8Lo ~χει θεωρΎjθεΤ ώς σuνιχισθΎjμιχ't"ικη μορφη σuμπεριφορας. "Epeuvec; της Ch. Bίihler κ.&.. π&.νω u't"ouc; πρώ't"οuς κοινωνικοuς 't"ρόποuς σuμπεριφορας 't"OU πιχι8ιοu κιχΙ π&.νω σ't"ην ιΧπογριχφη της σuμπεριφορας στον πρω't"ο χρόνο ζω-ης κιχθως κιχΙ "ων auvepy&.τι8ών "Ύjς Hetzer κιχΙ Tudor-Hart π&.νω u't"LC; πρω't"ιχρχικες ιXV't"L8ρ&.σεις 't"OU πιχι8ιου ιΧπένιχν't"ι σ't"ην ιXνθρώπινΎj φωνη ιΧπέ8ειξιχν δτι u't"ov πρω't"ο χρόνο ζω-ης 't"ou πιχι8ιου, 8Yjλo u't"o προνΟΎj't"ικο u't"&.8Lo έξέλιξYjς ".:ης γλώσσιχς __ ou, σuνιχν't"αμε μια πλοόσιιχ έξέλιξΥ) κοινω­ νικων λεΙ't"οuργιων της γλώσσιχς. Ή

aXE't"LXcX πολόπλΟΚΥ) κοινωνικη έπιχφη 't"ou πιχι8ιου ό8~γΎjλ' ι .1. ι ξ .. ι, , "Ε u πρωιμΥ) ιχνιχπ't"U Yj "ων «ι-σων εΠΙXφΎjς». γινε κιχ't"ορθω't"ο να 8ιιχπισ't"ωθοuν με βεβιχι6τητιχ όλοκ&.θΙΧριχ et8LXEC; ιXv't"L1.

,

σε σι> μιιχ πο

8ρ&.σεις ιΧπένιχν't"ι σ't"ην ιXνθρώπινΎj φωνη ~8Ύj σε ~νιx πιχι8Ι ηλικΙιχς

3

έβ80μ&.8ων (προκοινωνικες ιΧν't"ι8ρ&.σεις), κιχΙ η πρώ't"Ύj κοινωνικη ιXv't"t8pιxaΎj στην ιXνθρώπινΎj φωνη πριχγμιχ't"οποιεΤ't"ιχι ,,-ης ζω-ης

[26].

Με "ον

8εΙξεις κιχι χεφονομΙες

u't"ov 20 μ~νιx t8Lo "ρόπο έμφιχνΙζον't"ΙΧΙ γέλιο, τρΙΧόλισμιχ, u't"ouc; πρώ't"οuς μ.:ηνες της ζω-ης του πιχι8ιου

ώς κοινωνικα μέσιχ έπιχφ-ης.

ΒρΙσκοuμε λοιπον ~8Ύj

u't"ov

πρω't"ο χρόνο της ζω-ης κΙΧθιχρα

8ιιχμορφωμένες ιx~'t"EC; "Ις Μο λει't"οuργΙες της γλώσσιχς, ποu μας εΤνιχι γνωσ't"ες ιΧπο "ηΥ φuλογένεσYj. ΤΟ σYjμιχντικ6't"ερο ποu γνωρΙζοuμε για την έξέλιξΎj της νόΎjσΎjς κιχΙ της γλώσσιχς

u't"o

πιχι8Ι εΙνιχι

't"o

γεγονός,

lS't"L

περΙποι>

u't"ov 20

χρόνο σuμπΙπ't"οuν οΙ έξελικ't"ικες γριχμμες ν6ΎjσΎjς κιχι γλώσσιχς κιχΙ έγκιχινι&.ζοuν μι« νέΙΧ, χιχριχκτηρισ't"ικη για τον &.νθρωπο, μορφη σuμπεριφορας.

Ό

W. Stern

~χει περιγρ&.ψει ιx~τo

't"o

σΎjμιχν't"ικο σuμβcXν κιχ-

ΝΟΗΣΗΣ ΚΑΙ

r ΛΩΣΣΑΣ

115

λότεριχ κιχι πρωτότεριχ ιΧπο ιΧλλους, κιχΙ έ!χεL ιΧποδείξεL πως ξυπνοσν

στο ΠΙΧLδΙ «ILLιX πρώτ-η ΣUνεΙδ-ησ-η της σ-ημιχσίιχς της γλώσσιχς κιχι ή θέλ-ησ'η τ-Ιjς κιχτocκτησ~ς της». Σ' ιχίιτο το XPOVLXO δLocστ-ημιχ xoc-

veL το ΠΙΧLδί, επως λέεL ό Stern, την μεγαλύτερη ανακάλυψη τής ζωής του. 'ΑνιχκιχλuπτεL, δτι κάθε πράγμα έχει ένα δνομα

[10].

Αυτη ή χρονLκη σΤLγμ~, στην όποίιχ νοητικοποιείται ή γλώσ­ σα και γλωσσοποιείται ή ν6ηση, χιχριχκτ-ηρίζεΤΙΧL ιΧπο 860 σΙγουριχ

ΚΡLΤ~ΡLΙΧ, με την βο~θεLΙΧ των όποΙων μποροuμε νOC κρίνουμε με "λ eLΙX, ιχσφιχ

. . ,επ-η-λθ ε Τι .."0lL

ιχν

•

\

'Δ -η μετιχ β ο λ -η ιχυτ,ι

σεLς ιΧνώμΙΧλΥ)ς ~ κΙΧθυστερ-ημέν-ης έξέλιξ-ης -

κιx~Ι

-

1. πεΡLπτω, σι:;

πόσο πολδ δLιχφέ­

peL XPOVLXιX ιΧπο ΙΧίιτ-ην ένος φυσLολογLΚΟU ΠΙΧLδLΟU. Το πρωτο ΚΡLτηΡLΟ συνΙσΤΙΧΤΙΧL στο gΤL το ΠΙΧLδΙ σε xocee XΙXL­ VOUPYLO πρocγμιχ ρωτίΧ YLιX την όνομιχσίΙΧ του. ΤΟ δεότερο ΚΡLΤ~ΡLΟ

συνίσΤΙΧΤΙΧL στη γρ~γoρ-η, &λμιχτώδ-η διεύρυνση τού λεξιλογΙου μέ­ σω ΙXότ~ς του τ~ς δριχστηΡLότ-ητιχς. ''Ενιχ ζωο εΤνΙΧL σε θέσ-η νιΧ ΟLκεLΟΠΟL-ηθε! μεμονωμένες λέξεLς της ιΧνθρώΠLν-ης γλώσσιχς κιχΙ νιΧ τΙς έφιχρμόσεL σε ιXνOCλoγες κιχτιχ­

στOCσεLς. Το ΠΙΧLδΙ ΟLκεLΟΠΟLε!ΤΙΧL έπίσ-ης πρΙν ιΧπο ιχυτη την περίοδο

μεμονωμένες λέξεLς, ποδ YL' ιχότο ΠΙΧΡLστοuν ΚΙΧθΟΡLσΤLΚιΧ έρεθΙ­ σμιχτιχ ~ ιΧνΤLπροσωπεόουν μεμονωμένιχ ιΧνηκεΙμενιχ, ιΧνθρώπους, πρocξεLς, κιχτιχστocσεLς κιχΙ έΠLθυμΙες. 'Ωστόσο γνωρΙζεL σ' ιχότο το

στocδLΟ τόσες λέξεLς, δσες τοσ ιι.χουν δοθε! ιΧπο το πεΡLβOCλλον του. Τώριχ μετιχβOCλλεΤΙΧL ΡLζαιΧ ή κιχτOCστιχσ-η. Το ΠΙΧLδΙ ρωτίΧ δτιχν βλέπεL ~νιx XΙXLVOίIPYLO ιΧνΤLκεΙμενο YLOC το πως χιχριχκτ-ηρίζεΤΙΧL. ΤΟ

ΠΙΧLδΙ χρεLocζεΤΙΧL τώριχ την ~δLΙΧ τη λέξ-η κιχΙ προσπΙΧθε! ένεργ-ηηκιΧ νιΧ ο[κεLΟΠΟL-ηθε! το σ-ημε!ο ποδ ιXv~xeL σε ~νιx ιΧνηκεΙμενο κιχΙ ποδ

χρ-ησLμεuεL στην κιχτονομιχσίΙΧ κ-σιΙ στην ιΧνιχκοΙνωσ-η. "Αν το πρωτο στocδLΟ στην ΠΙΧLδLκη γλωσσLκη έξέλLξ-η, δπως ~eL δεΙξεL ό

Meu-

mann, εΤνΙΧL ώς προς την ΨυχολογLΚ~ του σ-ημιχσΙιχ συνΙΧLσθ-ημΙΧΤL\ ' " • ' Δ νο-ηΤLΚ,ι Δ'στ,ι φιχσ-η της

κο- β ου λ-ηταο, τοτε eILΙPΙXVL'ζ εΤΙΧL -η γ λ ωσσΙΧ

έξέλLξ~ς της. ΤΟ ΠΙΧLδΙ ιΧνιχκιχλόπτεL κιχτιΧ ΚOCΠΟLον τρόπο την συμ­ βολLκη λεLτουργΙιχ της γλώσσιχς.

«. Η

δLιχδLκιχσΙιχ ποδ μόλLς πεΡLγρocΨιχμε)),

MeL δ Stern, «πρέ­

πεL νιΧ χιχριχκτηΡLσθε! ιΧνιχμφLσβ~τητιχ ώς (LLιX νο-ηηκη έπΙδοσ-η το\) ΠΙΧLδLΟU με την κυΡLολεξΙιχ τοί) δρου. 'Η δLocβλεψ-η τ~ς σχέσ-ης σ-η-

1J 6

Η ΕΞΕΛΙΚΤΙΚΗ ΠΡΟΕΛΕΥΣΗ

με(ου καΙ σ'ημιχσΙοις, που γΙνετoι~ τώριχ σoιφ-~:; στο πιχιδΙ, ε!νιχι ιΧ­

κρ~βως κά.τι ριζικα διοιφορετικο ιΧπο τ~ν ά.πλ~ ένοισχόλ'Υ)σ-η με φω­ νοη'nκα μορφώμιχτοι, ποιριχστά.σεις ιΧντικειμένων κοιΙ των σ1Jvεφμωv

τους. ΚοιΙ τ~ν ιΧξΙωσ-η ν~~~, πρέπει f ως

v:X

\ ' μιοι πρoιγμoιηΚΎj

ϊ.:χιδιοίί»

gTL

σε κά.θε ιΧνηκεΙμενο, δ,τι εrδοuς κι ιΧν ε!­

ιΧν'ήκει ενοι Ι>νομιχ, μπορεϊ: να τ~ δε'ί: κιχνεΙς σΙγουριχ

-

" ισφς

-λ' "ιν πρωΤΎj

-

" , γενικευμενΎj σκεψ-η του

[10].

Αυτο πρέπει να έρευν-ηθε'ί: ιΧπο πιο κοντά., γιοιτΙ έδω θΙγετοιι " γιοι

πρωΤΎj

'" φοροι το

ι ουσιοισηκο

,

' ,,~ ~ Γ ιιχ τι ειοους χρονικ,ι

'βλ Ύjμιx προ

'ό

στιγμ-η

πρ

κειτιχι,

'

νο-ησ-ης

'

τι

κοιι'λ' γ ωσσοις.

,

, , -η•

ποιριστιχνει «oιυΤΎj

σYιμoιντικόΤOΙΤΎj ιΧνοικά.λυψ-η στ~ ζω~ τοίί ποιιδιοίί» κοιΙ ε!νοιι σωστ~ -ή έρμ-ηνεΙοι τοίί

Ό

Btihler

Stern; συγκρΙνει ΙXύΤ~ τ~ν ιXνoικά.λυψΎj με τΙς έπινo~σεις

των χιμποιτζήδων. «Μπορεί: κοινεΙς να θεωρ~σει ιχυτη την κοιτά.­ στοισ-η ιΧπ' δποιοι σκοπια θέλει», λέει, «στο ιΧποφοισιστικο σΎjμεί:o προκύπτει πά.ντοι -ή Ψυχoλoγικ~ ποιροιλλ-ηλΙοι με τΙς έπινo~σεις των χιμποιτζ+Ιδων»

[27].

T~ν rδιιχ σκέψ-η ιΧνοιπτύσσει κιχι δ Κ.

Koffka.

«Ή κοιτονομοισΙοι», λέει, «ε!νοιι μια ιΧνοικά.λυψ-η, μιιΧ έπινόΎjσ-η τοίί ποιιδιοίί' ιΧκριβως δ

Btihler

έπισ-ημοιΙνει με ι!:μφoισΎj, δτι έδω

ύπά.ρχει μιιΧ τέλειοι ποιροιλλ-ηλΙοι με τΙς έπινo~σεις των χιμπιxτζ~­ δων.

•ΑνιχγνωρΙσιχμε

ιχυτ-ή την έπινό-ησΎj ώς δομικο έπΙτευγμοι, θιΧ

δοίίμε λοιπον κιχι στην κιχτονομοισΙοι ενοι δομικο έπΙτευγμιχ: -ή λέξ-η,

συμπεριχΙνουμε, χώνετιχι μέσοι στη δoμ~ τοίί ιΧνηκειμένου, όπως ιΧ­ κριβως το μπιχστούνι στην κιχτά.σΤΟΙσ"1) τοίί 'θέλω το φροίίτο'»

"Av

[28].

κιχι σε ποιό βΙΧθμο -ή ιΧνοιλογΙοι ιΧνά.μεσιχ στην ιΧνοικά.λυψ-η

τΊjς σYιμιxσιoδoηκΊjς λειτουργΙιχς της λέξΎjς στο ποιιδΙ κιχΙ στην ιXvιx­ κά.λυψ-η τΊjς «λεΙΤOυργικΊj σ-ημοισΙιχς» τοίί ιΧνηκειμένοΙ) σ' ενιχ μπιχ­ στούνι στούς χιμπιxτζΊjδει; ε!νιχι σωστη κοιι το που 8ιοιφοροποιοίίν­ τιχι οιυτες οΙ δύο ένέργειες, θιΧ ιΧποσοιφ-ηνισθεί: ξεχωριστιΧ κιχτιΧ τ~ν

ι!:ρευνοι των λειτουργικων κιχι δομικών σχέσεων ιΧνά.μεσοι στη νό-ησ"1) κοιΙ στ-~ γλώσσιχ. 'Εδώ θέλουμε μόνο νιΧ όποδεΙξουμε ενοι σΎjμoιντι­

κο σΎjμε'ί:o: «-ή μεγοιλύτερ-η ιΧνοικ&.λυψ-η στη ζω~ τοίί ποιιδιοίί» γΙνε­ τιχι δυνιχτη μόνο σε ενιχ σχεηκιΧ όψ-ηλιΧ ιΧνιχπτυγμένο στά.8ιο έξέλι­ ξΎjς τΊjς νόΎjσΎjς κιχι της γλώσσιχι;. ΓιιΧ νιΧ «ιΧνοικιχλόΨει» κιχνεΙς τη γλώσσοι, πρέπει νιΧ σκέφτετιχι.

ΝΟΗΣΗΣ ΚΑΙ

117

r ΛΩΣΣΑΣ

Μπορουμε να. συνοψίσουμε τα. συμπεριΧσμocτιΧ μocς συντομoc ώς έξης:

1.

Στ~ν όντoγενετικ~ έξέλιξΥ] της vbYJσYJC; κocι της γλώσσocς βρί­ σκουμε έπίσ'Yjς aιocφορετικες ρίζες.

2.

Στ~ν έξέλιξΥ] της πocι~ικη.:; γλώσσocς μπορουμε σ.νocμ?ισβ·ήτYJΤOC να. aια,πιστώσουμε έπΙσYJς ενα, «προνοYJΤΙΚΟ στιΧοω», ()πως ενα, «προγλωσσικο» στ~ν νοYJΤΙΚ~ έξέλιξYJ.

3.

Μέχρι ένος όρισμένου χρονικου σYJμείου σ.να,πτυσσοντα,ι οΙ Μο έξελίξεις α,υτόνομα, σ.πο aια,φορετικούς aρόμους.

4.

Σε ενα, όρισμένο σYJμε'Lο συνα,ντιουντα,ι οΙ Μο γρα,μμές, γλωσ­

σοποιε'Lτα,ι -ή

vbYJcrYJ κα,ι νΟYJτικοποιε'Lτocι -ή γλώσσα,.

3. "Οπως κι &ν λυθε'!: το ζ~ΤYJμoc της συνιΧφεια,ς

vbYJcrYJC;

κα,ι γλώσσα,ς,

-ή έσωτερικ~ γλώσσα, εΤνα,ι έaω έξα,ιρετικης σYJμα,σ(α,ς. Πολλοι ψυ­ χολόγοι μιΧλιστoc έξισώνουν τ~ν έσωτερικ~ γλώσσα, με τη vbYJσYJ. Κα,τ' α,υτούς ~ σκέψΥ] ε!να,ι ενα,ς σ.να,σχεμένος, συγκρα,ΤYJμένος ιXYJ­ χος λόγος. 'Ωστόσο

aev

ε!να,ι ξεκα,θα,ρισμένο

τα,ι -ή έξωτερικ~ γλώσσα, σε έσωτερικ~

ouTE

ouTE

πως μετα,βιΧλλε­

σε ποιιΧ -ήλικίΙΧ συμ­

βιχΙνει ιχύτη -ή σYJμιχντικ~ σ.λλιxγ~, πως έπιτελε'Lτιχι, σ.πΟ τί προκιχ­ λε'Lτιχι κιχι πως μπορε'!: γενικα. να. χιχριχκτηρισθεΊ: σ.πο γενετικ~ ,ι

ιχπο

Ψ

YJ.

'Ο

'Ψ YJ με\ TYJV " εσωτερικ,ιJ. τocυτι'ζ' ει την σκε: aev γνωρίζουμε «σε ποι6 σYJμε'Lο όργιΧνω­

W at son, ο, οποιος ,-

γλώσσιχ, aΙΙΧΠLστωσε ()τι

σYJς της γλώσσocς τους τα. πιχιaια. έπιτελουν το πέρocσμιχ ιΧπο την

έξωτερικ~ γλώσσιχ στον ψίθυρο κιχι μετα. στην έσωτερικ~ γλώσσιχ», ιΧφου ιχυτο «το ζ~τημιx ~χει έρευνYJθε'L μόνο ευκιχιριιχκιΧ» ~Y] -η τοποθέτησΥ] του πρoβλ~μιxτoς ιΧπο τον

Watson

[29].

'Ή­

φιχ(νετιχι σέ

μιΧς λιχθεμέvYJ, συμφωνιχ με τα. πειριΧμιχτιΧ μιχς κιχι με δσιχ εΤνιχι γνωστα. για. τ~ν έξέλιξΥ] της πιχιοικης όμιλ(ιχς.

Δέν ίιπιkρχει κιχνένocς λόγος να. ίιποθέσουμε δτι -ή !σωτερικ~

γλώσσoc οιocφοροποιεΤτocι κocθocρα. μ'l)χocνικα. μέσω μιιΧς στocoιocκ~ι;

118

Η I::ΞΗΛιΚIΙΚΗ

rIPOLAE:.YIII

μεLωσYJς μεγιχλ6φωνων ιΧποφά-νσεων, C:'τL "ή μετcΧβΙXσY) ιΧπrJ τ"ή'ι ε;ω­

τερικ~ (φιxνερ~) στ~ν έσωτερικ~ (κρυμμένYJ) γλι~)σσιx συμβιxινz~ μέσω τοσ ΨιθυρΙσμιχτος, SYJλo τοσ μισοιχκουόμενΟI) λόγο')" 'Η δ(ιχ8ικοισΙοι 8ε,l 8ιοι8ροιμιχτίζετοι( σχε80ν ποτε ετσι, οτι 8"ηλ. το ϊ.οι(Οί

στοι8ιοικOC μιλά-ει σιγοινότεροι μέχρι που νOC κοιτοιλ"ήξει στην 7.-ηΖ-η γλώσσοι. Δεν πιστεύουμε οη στη γέ1 1 εση τοσ ποιι8ικοσ Abyeι'J ύϊ.ά.ρ­ χει -η έξr,ς ιΧκολουθΙοι: μεγοιλόφωνος λόγος

-

ΨΙOυρeις

γλώσσοι. 'ΙΙ ιΧvοιγνωρισμένΥ) ιΧπ' ολους, κοιΙ ιΧϊ.Ο τον

-

έσω-:-ερ(κ"ή

\Vatson,

λε(­

τουργικη κοιΙ 80μικη 8ιοιφορOC ιΧνά.μεσοι στηv φοιvερη κιχι στ"ην έσω­ τερικη γλώσσοι

aUVYJyope!

γιOC το έvcΧνηo.

«Σκέφτοντοιι πρά.γμοιτι μεγιχλ6φωνΟΙΗ, λέει ό

,

~

,

- YJ'λ ικιοις, ι

τοι ΠΟΙΙοΙΟΙ μΙΚΡΎjς

,\;Vatson

'

, " - κοιμμιοι\γΡΊιγορ"η , οιπιχιτει

γιχ

, βλ' ~ λ κοιι επει οΙΚΟΙΙΟ OγΎjμεVOΙ τ"φ οι(τιοι γι

' 1 στο '" 1 περι β οι 'λλ ον τους οεν ~" οιυτο οτι (ΙΤο

,

με-

τoιβoλ~ τΥις έξωτερικευμένYJς γλώσσοις σε μιOC γλώσσοι κοιλυμμένYJJ> (δ.π.). «ΆκόμΥ) κι

&'1

κά.vουμε φοιvερες ολες τΙς κρυCΡες διοιδικοισίες

κοιΙ τις κoιτoιγρcΧΨoυμε σε μια: euoιLaOYJTYJ πλά.κοι η σε ενιχ χυλιv8ρο ένος φωνογρά.φου, θα: υπΥιρχοιv τόσες πολλες συντμήσεις, έμπλοκες κοιΙ έξοικονομήσεις, που 8εν θα: μποροσσοιν νOC έπα:vιχγνωρισθοσv &ν 8εν τΙς ποιροικολουθήσει κοινεις ιΧπο την ιΧρχ"ή, οπου ι1)ς προς τον χοιροικτηροι τους ε!νοιι ιΧκ6μΥ) όλοκλYJρωμένες κοιΙ κο1.νωνικOC προσ-

8ιορισμένες, μέχρι το τελικό τους στά.8ιο, οπου έξυΠΊjρεΤOσν τ"ην

ιXτoμικ~ κιχΙ Ι>χι τ~ν κοιvωvιΚ'ή πρoσoιρμoγ~»

[29].

που βρίσκοντοιι λοιπον ο[ ΟΙLτίες, που ο[ Μο λειτουργικά (κοι-

\

νωνΙΚΥ)

\,οιτομικ,ι~

κοιι

') ' κοιι

προσοιρμογΥ)

\ ('YJ

δ ομικα

\

'"'λ οιγΥ) ΟΙΛ

-

ΤΥις

~ οΙΟΙ-

8ικοισίοις του λόγου με συντμήσεις, έμπλοκες κοιΙ έξoικoνoμfισεις,

"

"

ωσπου νοι γινετοιι

"

οιγνωρισΤΥ)

)6 τ σο

,

-

-

~ σιοιφορεηχες 7tορειες κινουvτοιι

ιΧπο κοινοσ ώς 8ιοι8ικοισΙες τΤις έξωτερικης κοιι της έσωτεp(Κ'ϊjς γλώσσιχς γενετικά ποιρά.λλψες,

8YJλo

συν8έοντοιι

τιχυτ6χρονοι η

διοι80ΧΙΚά., μέσω μιίiς ΤΡίΤYJς μετοιβοιηκΤις 8ιοι8ικοισΙοις (τοσ ΨιθΥ­ ρίσμοιτος) j Αύτη -η μετoιβoιτικ~ 8ιοι8ιχοισίοι κοιτοιλοιμβά.vει κοιθοιρOC

τυπικά., σύμφωνοι με εvιχ έξωτερικο ποσοτικο γνώρισμοι, 8YJλo κιχ­ ΟοιρOC φοιινομενικά., οιυτη τ~ν έν8ιά.μεσΥ) Οέ(JY), ιΧλλιΧ ιΧπο λειτουΡΎΙ­ κΤις κιχι 80μικης πλευρOCς, 8YJλo γενοτυπικά., 8εν ιΧποτελε! μετοιβoc­ τικο στά-διο. "Ε

\

-,

'ξ' 1 λ .1 χουμε ε ετοισει πειριχμ,ιχτικοι τον τε ευτοιιο ισχυρισμ,ο

, epe'J-

r ΛΩΣΣΑΣ.

ΝΟΗΣΗΣ ΚΑΙ

,

Ι

lΙ~

Ψ ι..ι ι λ' ι ~ ι 'λ' ιvuρισΤΊ) γ ωσσσ; σε πσ;ιοια. μΙΚΡΎJς Ί) ικισ;ς.

νωντ:.ις την

, " OeLXVOU'J οτι,

' ~ τε λ εσμσ;τσ;

πρωτον,

ΤΙ, σ; σ;πο-

'Ψ ~I Ί) , ι θ uρισΤΊ)ι γ λ' ωσσσ; οεν ποφοu-

σι.χζει ιΧπο 80μικ~ς πλεuρocς κ.χποιες σ'Υ)μα.ντικες ιΧλλσ;γες Κ,;ΙΙ πσ;­ ρεκκλίσεις ιΧπο τήν μεγσ;λόφων'Υ) γλώσσoc κσ;Ι προπ.χντων κocμμια:

χocρocκτηριστική ιΧλλσ;γη προς τήν κσ;τεuθuνσ'Υ) τ~ς έσωτερικ~ς

,

' γ λ ωσσσ;ς

~ οεuτερον,

,

Ί)

-

Ψ ι θ uριστη ι γ λ' ~ 'Ι:"ισοu ωσσσ; οιocψοροποιειτocι ε..,

θεμελισ;κα: ιΧπο την έσωτερική γλώσσσ; ιΧπο λειτοuργικ~ς πλεuρας κocΙ ουτε κιΧν έ:χει την τ.χσΊ) να: έμφσ;νίσει πocρόμοισ; χocρσ;ΚΤ'Υ)ριστικ.χ, τρίτον ~ ψιθuριστή γλώσσσ; μπορεΤ ιΧπο γενετικ~ς πλεuρας να: προ­ κλΊ)θεΊ: πoΛU νωρίς, ιΧλλα: 8εν ιΧνσ;πτόσσετσ;ι αύθ6ρμητα με κOCποιον

8ιocπιστοόμενο τρόπο πρΙν ιΧπό την σχολική ~λικίσ;. ΤΟ μόνο πο'; έπιβεβσ;ιώνει τον

Watson

εΤνσ;ι το γεγονος 1)τι ~8'Y) σε ~λικΙσ; τριών

, ι ~I , ~ λ' 'λ' ι ι ψ'θ χρονων το ΠOCΙοΙ περνocει στ,ιν χσ;μ'Υ) οφων'Υ) ομι ιoc κσ;ι στον ι

,

'1

κσ;τω

σ;Πσ

~

.,ιν

,

upo

-"

πιεσΊ)

κοινωνικων

'Yπεισ~λθOCμε στον

Watson,

σ;πσ;ΙΤ'Υ)σεων.

γισ;τΙ 8ισ;βλέποuμε σ' σ;uτον μια:

σωστη μεθο80λογικη υπό8ειζ'Υ) για: την έπΙλuσ'Υ) του 1)λοu πρoβλ~­ μσ;τος. Δείχνει την ιΧνσ;γκocιότψσ; τ~ς ευρεσ'Υ)ς ένος σuν8ετικου κρί-

xoU

\

ι

'~'!:"

ποu νσ; σuνενωνει

-

ι, ι νoc σ;ποτελ ει την

~ '!:" Μ' , οει<.,οuμε σΤΙ -η γνωμ'Υ) τοu ι

τον

ι

~

,

ι

Ι,

1.

'~.ι.

ι

.,ιν ε<.,ωτερικ'Υ) μι:; Τ'Υ)ν εσωτεΡΙΚΊ) γr.ωσσσ; κσ;ι

'β σ;σΊ) μετσ;

,

τον σuνοετικο κρικο,

" σ;νσ;μεσσ;

W at son,

~l'

οι:;ν επι

β

ε

β

,~, στις

oUO.

Π ΡOσ7tOC θ' ι Ί)σocμε νσ;

'

"

- otU,

πως ο ψ'θ ι uρος σ;ποτε λ ει

,

σ;ιωνετocι.

Κλίνοuμε προς το να: βλέποuμε ocuτην την μετocβσ;τική 8ιoc8ι-

'

, ' 1 Τ'Υ)ν "ι:" ~'" 'λ' ι λ εγοκσ;σισ; OCΠσ ε<.,ωτερικ,ι προς Τ'Υ)ν εσωτερικ'Υ) γ ωσσoc στ'Υ)

,

'

,

\

~ ~'λ 'ψ ει ο 'Ελ μεν'Υ) «εγωκεντρικ,ι» πσ;ιοικ'Υ) γ ωσσσ;, ποu 1l ι:;χει περιγρoc

βετος ψuχολόγος

Piaget

-

(βλ. κεφ.χλocιο Ι).

Γι' σ;uτο σU\l'Υ)γοροuν έπίσΊ)ς

ot πσ;ρσ;τηρ~σεις τοσ Lemaitre

κocΙ άλλων σuγγρocφέων, σόμφωνσ; με τους όποΙοuς ό τόπος τ~ς έσωτερικ~ς γλώσσσ;ς ένος μσ;θ'Y)Τ~ εΤνσ;ι ιΧκόμ'Υ) έζσ;ιρετικα: ιΧστσ;θής κocΙ ρεuστός, πρocγμoc που 8-ηλώνει gτι e!χοuμε να: κocνοuμε με 8ιoc8ι­

κσ;σίες γενετικα: νέες ιΧκόμ-η κι έλOCχιστσ; 8ιocμορφωμένες.

•Η

έγωκεντρικη γλώσσσ; μετσ;βocλλετσ;ι φocνερα: -

πσ;ΡOCλλ'Υ)λσ;

με την έκφpσ;στικ~ Τ'Υ)ς λειτοuργίσ;, τη λειτοuργίoc τ~ς ιΧποφόρτι­ σ'Υ)ς, κσ;Ι με το γεγονος δτι σuνο8εuει &πλα: την πσ;ι8ικη 8ρσ;σΤ'Υ)ριό­ τητσ;

-

πoΛU εuκολσ; σε σκέψη με τήν κυριολεκτική σημασΕα τού

δρου, 81Jλo ιΧνlΧλlχμβocνει τη λειτοuργίιχ μιiiς σχε8ισ;στικης ένέργειocς,

120

Η ΕΞΕΛΙΚΤΙΚΗ ΠΡΟΕΛΕΥΣΗ

τ~ς έπΙλuσYjς ένοι;

XiXLVO'JPYLOU

πρoβλ·~μIXΤOζ, ΠΟ'; γε.νν~έτ-ι.\ μέσιχ

στη σuμπεριφoρά. "'Α

' β ε β ιχιω θ ειv επι

, , -rj, UTCO , 'θ εσ-rj,

ΙΧUΤ-rj

'

.,

σuvιχγε.τιχι ενιχ

σ'l)μlχντικο ΣUμπέΡIXσμlX, θα. ιΧΥlχγνωρΙζιχμε o-rjλo

'

θ εωρ-rjταoc

ΟΤΙ -ή όμιλΙιχ ΥΙνε­

τlχι έσωτερικ·1ι γλώσσιχ, μιιΧ γλώσσιχ, πρωτιχ ιΧπο Yuzof.oyιxyι;

xlXt

κιχτόπιν ιΧπο φuσιολογικ1jι; πλεuρOCς. 'Η έγωκεντρικη γλ~)σσlX εΤνIX~

ώς προς την λειτοuργΙiX τον όμιλοίίντιχ,

"

μΙσ-rj

TCou

ιχκιχτιχν ό -rjΤ-rj

,-rjC;

μ~ιX έσωτερικη γλώσσιχ για. το'! ~oιoν

ξlχvlχγuρΙζει προς τα μέσιχ ΚΙΧΙ ~χει γΙνει

"

'λλ ον. περι β ΙΧ

γιιχ το

Ε"ινιχι

') ,

μιoc γ ,(ο)σσιχ

f,o-rj .ή , 1jo-rj

ΠΟΙ) "'l'

~χει φuτεuθε~ βlΧθιιΧ στο έσωτερικο τ~ι; σuμπερι?ορocς τοίί πlX~oιoσ κocΙ τιχuτόχροvιχ μια. έξωτερικη ιΧκόμ-rj γλώσσιχ, τ~ ,ιν πlχρlχμΙΚρ-rj

" ,lXcr-rj" γιιχ

ΥΙΧ μετιχ βλ

-rj θ ει-

TCou

οεν φIXνερ(:)νε~

'Ψ ι θ'υρισμιχ σε

"" .1)

,

σε οποιoc-

o~πoτε &λλ-rj χlχμ-rjλόφωV-rj γλώσσιχ. ΚocΙ το έρώΤ-rjμlχ, γιατί μετιχβάλλετιχι -ή γλώσσιχ σε γλ~)σc;iX , ι εσωτερΙΚ-rj,

β ρισκει ι

ι τωριχ

"ΙΧΠΙΧVΤ-rjσ-rj: , μιιχν

γιιχτ ι

'~λ ετocι μετιχ β OCΛ

' 1)

λειτοuργΙIχ Τ-rjς. 'Η ιΧκολοuθΙoc στην ιΧvάπτuξ-rj τΊjς γλώσσιχς οεν εΤ­

ΥΙΧΙ λοιπόν: μεγιχλόφωνος λόγος, Ψιθύρισμιχ, &?ωνος λόγος, ιΧλλά:

έξωτερικη γλώσσιχ, έγωκεντρικ~, έσωτερικ·~. ΩlχράλλψΙΧ

XC:POL-

ζουμε ιΧπο μεθοοολογικ1jς πλε'Jρocς μια. σ-rjμiXVΤΙΚ'1ι μεθόοεuση για. την

epEUVIX

τ~ι; έσωτερικ1jc; γλώσσιχς, ιΧφοίί

Τ' 1. "'l' της ειΥΙΧΙ uπσφκτr:;ς

-rjO-rj

,

i:XEc;

οΙ LοιcιιτερόΤ-rjτές

Δ ε'ξ ωτερΙΚ-rj ομι 'λ'ΙΙΧ, μι:; 1." στ,ιν

'r-rj')

ΟΠΟ Ι ΙΧ μπο-

ρε;: κlχνεΙς να. πεφlXμlXτιστε~ κlχΙ -ή όποΙIχ έπιτρέπει μετρ~σεις.

ΟΙ

xouc;

epEUVEC;

μOCς

κιχνόνες, στοuc;

OELXVOUV, 5τι -ή γλώσσιχ ιΧκολοuθε~ ,OUc; bTCOLOUC; όπόκειτιχι -ή έξέλιξ-rj 5λων των

γενι­ πρά­

ξεων, l)σεc; βlχσΙζοντlχι στη χρ~σ-rj σ-rjμεΙοu, ε~τε πρόκειτιχι για. τε­

χνικη ιΧποτύπωσ-rjς, όπολογισηκες πράξειι; ~ γιιΧ όπoιlXo~πoτε σ,λ­

X-rj

οιlχοικlχσΙIχ xp~a-rjC; ένος σ-rjμεΙοu. Μέσω

,1jc;

πεφlχμlχτικ1jς ~PEUVIXC; τέτοιων πριΧξεων μπορέσlχμε

να. οιιχπιστώσοuμε 5τι -ή έξέλιξ-rj

γενικα. οιιχνυει τέσσεριχ κυριιχ

στιΧΟιιχ. Το πρωτο στιΧοιο εΤΥIΧΙ το λεγόμενο πρωτόγονο, φuσικο στιΧοιο, στο όπo~o σuvιχvτocμε ιχύτη ~ την ιχλλ-rj πράξ-rj με την μορφη , ποΙ)

ι Ψε προεκΙ)

,

στιχ

"'l ' πρωτογονιχ στιχοιιχ

σuμπεριφοριχς.

Σ'

'1 IΧUΤο

' το

στάοιο έξέλιξ-rjς ιΧνηστοιχοίίν -ή ΠΡΟVΟ-rjτικη γλώσσιχ κlχι -ή προγλωσ­ σικη σκέψ-rj, για. τΙς όπo~ες ~γινε πlχρlχπιΧνω λόγος.

ΜετιΧ ιΧκολουθε! ~ylX στά3ιο, το όπo~o, σε ιXνotλoγΙιx με

6, τι ο t

ΝΟΗΣΗΣ ΚΑΙ

r ΛΩΣΣΛΣ

1:!\

έρεlΝητες στο 'Ι ΤfJμέιχ τ~ς πριxκτικΊjι;; VΟYjμοσuνYjς (.'J(JμOCζΟ1)'J «(χπλο­

ϊκ"η φυσικΥι», έπιθυμουμε vΟι

.0

ΧΙΧΡΙΧΚΤYjρίσοuμε έ~ω ώς το στoc~~rJ

τΊjς (((χπλΟ"Lκ~ς Υυχολογίσις». 'Ως «ά.πλoϊκ~ φυσιΚ"η» όρίζει κιχvεΙζ τΙς ά.πλo~κες έμπειρίες έvος ζώου ~ πιxι~ιoυ με τΙς φυσαες Ι~~6ΤYjτες του ~ικoίJ του σ(~μιxτoς ~ τωv ~vτικειμέvωv κιχι έΡΥιχλεΙωv'τοσ περ~-

• λ"".\.' , που\ κιχ θ ορι'ζ ουv στηv \" \ του, ιχπ οικι:;ς εμπειριες ουσιoc την , , λ' \ ~\ \ ~, \ 6 ΖρησYj εργιχ ειων στο ΠΙΧΙοΙ κιx~ τ ,ιν πρωτYj ΠΡΙΧΚ'"'ΙΚ"1j κιχτιχν Yjcr"tj. β ιχ'λλ οντ ό ς

ΚOCτι ~νιXλoγo πιχριχτηροίίμε έπίσYjς στ~ν έξέλιξη τ~ς πιx~~ικYις σuμπεριφορaς. KΙXL έ~ω μoρφoπoιoυvτσι~ έπίσYjς οΙ ά.πλοϊκες ψυ­ χoλoγ~κες έμπειρίες γιΟι τΙς σYjμιχvτικότερες Ψυχολογικες έvέργειες του πιxι~ιoυ. 'Αλλά. κιχΙ έ~ω έπίσYjς οΙ ά.πλο'Lκες έμπειρίες του πιχι­

~ιoίί ε!vιχι συν~θως ~νεπιxρκε!ς κιχι άπλΟίκές στ~v κυριολεξίΙΧ' b~Yjγουν

.' , .Ι. μιιχν \, \ εκμετιχ , 'λλ ωι; εκ τουτου σι:; ιχνεπιχρκYj

-,~,

-,

κων ιοιοτητων, των ιχισ

EUcrYj

-

των

\ - ,

Ψ υχο λ ογι-

θ' 'λ' Ψ ~, Yjτηριωv ιχvτι η εων κιχι τωv ιχντιοριχσεων.

Στ~ν έξέλιξη του λ6γου ιχότο το στ&.~ιo ~ιιxκρίνετιxι"κιxθιxρOι κιχι έκφρ&.ζετιχι με το ίSτι -ή οΙκειοποίηση των γριχμμιχτικων ~oμων κιχι πρ&.ξεων ~πo μέρους τοίί πιxι~ιoυ ΠΡΟYjγε!τιχι σε σχέσYj με την οεκειο­ ποίηση των ~ντίστoιχων λογικων ~oμων κιχι πρ&.ξεων. ΤΟ πιχι8Ι μιχ­ θιχΙνει τ~ν 8ευτερεύουσιχ πρ6τιxσYj, 8ηλ. γλωσσικει; μορφες gπως «έπει8~», «ι5τιχν)), «ώς)), «~ντΙOετιx)) ~ «~λλ&.)), πoΛU πρΙν μ&.θει

κΙΧλά. τΙς ΙΧlτιολογικές, ύποθετικές, χρονικει; σχέσεις, ~ντιπιxριxθέ­ σεις κλπ. ΤΟ πιχι8Ι μΙΧθΙΧίνει την σύντσιξη της γλώσσιχς νωρΙτεριχ

~πo τ~ν σόντιχξ-η της σκέψ-ης. ΟΙ ~ρευνες τοίί

Piaget

~χoυν ~π08εί­

ξει όλοκ&.θΙΧριχ gτι -ή γριxμμιxτικ~ έξέλιξ-η του πιχι8ιοίί προ-ηγε!τιχι της λογικ:ης ΤΟι) έξέλιξ-ηι; κιχΙ το πιχι8Ι φτ&.νει ~ρκετOι ~ργ6τεριx στ~ν

έκμ&.θησ-η των λογικων πρ&.ξεων πού ~ντιστoιχoίίν στΙς γριχμμιχτι­ κες 80μές, τΙς όπο!ες κιχτέχει ~8-η προ πολλου.

Μετά. ~xoAouOe!, πιχρ&.λλ-ηλΙΧ με τήν στιχ8ιιχκΟι ΙΧόξιχν6μεν-η ά.πλο'Lκ~ Ψυχολογική έμπειρ(ιχ, το στ&.8ιο τοίί έξωτερικοίί σ-ημείοu, τ:ης έξωτερικ:ης πρ&'ξ-ηι;, με την βo~θειιx των όποΙων το πιχι8Ι έπιι , , \ 6βλ Α' 1 " \ , , λ υει κιχποιο εσωτερικο πρ -ημιχ. UΤu ε~νιxι το γνωστο μιχς στιχ8ιο τ:ης μέτρ-ησ-ης με τά. ~&.χτυλιx στ~ν ~ριθμ-ητικ~ ~ν&.πτuξ-η τοίί πιχι8ιοίί, το στ&.8ιο τοίί έξωτερικου

μν-ημοτεχνικοίί σ-ημεΙου στή

8ιιχ8ικιχσ(ιχ της ~πoτύπωσηι;. Στην έξέλιξ-η '\οίί λόγου ~ντιστoιχε! σ' ιχότά. ~ έγωκεντρικη γλώσσιχ του πιχι8ιοίί.

Ή ΕΞΕΛΙΚΤΙΚΉ ΠΡΟΕΛΕγΣΉ

ΤΟ τέτιχρτο στOC8ιο το χιχριχκτηρίζουμε με μια.ν εεκ6νιχ ώι;; το στOC8ιο τ~ι;; «έν80φutιχι;;», ιΧφου έ8ώ ~ έξωτερικ~ πριΧζ'η μετιχφέρετιχι στο έσωτερικο κιχ/. μ' ιχύτον τον τρόπο δποβιΧλλετί1.Ι σε θεμελιι1-

8ειι;; ά.λλιχγέι;;. ΕΤνιχι ~ ιΧπο μν~μ'ηΙ;; μέΤΡ'ησ'η ~ ~ βoυβ~ ά.ριθμ-ητικ-η στην έξέλιξ'η του πιχι8ιου, -ή λεγόμεν'η «λoγικ~ μν-ήμ'η», -ή δποίιχ

ΧΡ'ησιμοποιε'!: «έσωτερικει;; ιΧλλ'ηλεπι8ρOCσειι;;» με τ~ν μoρφ~ Ζσω­ τερικών σ'ημείων. ' Σ J. τ,ιν

σφιχιριχ

-

του

λ"

ογου

...

ιχντιστοιχει

σ

,

,\

ΙX'JTO

Ι

,

'η

\

εσωτερικ'η

'1\

η

α:ηχ'η γλι1σσιχ. 'Aξιoπιxριxτ~ρ'ηΤO εΤνιχι το γεγονοι;; δτι ά.νOCμεσσ.. στ!ι;; έσωτερικει;; κιχ/. έξωτερικει;; πρOCξειι;; δπιΧρχει μια. συνεχ-ηι;; ιΧλλ'ηλε­ πί8ριχσ'η, ~τσι

C>aTE: OL

πριΧξεΙζ συνεχώι;; περνουν ά.πο τ~ν μια. μορ-

9~ στ~ν &λλ'η. ΚΙΧθιχρότεριχ το 8ιιχκρΙνουμε ιχύτο στ~ν περιoχ~ τηι;; έσωτερικηι;; γλι1σσιχι;;, ~ δποίιχ

-

δπωι;; 8ιιχπίστωσε δ

Delacroix-

προσεγγίζει την έξωτερικ~ γλι1σσιχ τόσο πιο πολό, δσο στενότεριχ ~L

συνοι;;ετιχι μιχ

β ει

\,

'

ζ'ι Τ'ηΙ;; στ,ι J. συμπεριφοριχ, ,κιχι \ μετιχ\ μπορει- νιχ\ προσ λ ιχ-

λ-!!

μιιχ εντε

ωι;; υμοιιχ

μ

"

\

, ιχν ..,ιχποτελει-

ιχυΤ'ην μορψ"η,

J.

τ,ιν προπιχριχ-

σκευ~ για. τον έξωτερικο λόγο (π.χ. ~ περισυλλoγ~ για. μια. δμιλίΙΧ

..

'η

\,

"'θ ενιχ μιχ '1jμιχ που προκειτιχι

\ 00 θ ει-

νιχ 'Ι-

κλ π.

).

Μ' ιχυ"ι ,~ Τ J. !! ,ιν ι:;ννοιιχ

8εν δπOCρχουν στη συμπεριφορα. κιχθόλου σιχφη δριιχ ιΧνOCμεσιχ στο έξωτερικο κιχ/. στο έσωτερικό, το ~νιx μετιχλλOCσσετιχι ε\)κολιχ στο

α.λλο, το ~νιx ά.νιχπτόσσετιχι κOCτω ά.πο τ~ν έπιρρo~ του &λλου.

''Οτιχν περνίΧμε ιΧπο την ΙστορίΙΧ τηι;; γένεσ-'ιΙ;; τοίί λόγου στ~ λειτουργίΙΧ τηι;; έσωτερικηι;; γλι1σσιχι;; στοδι;; έν'ηλίκουι;;, συνιχντίΧμε προπιΧντων το (8ιο έρι1Τ'ημιχ πού θέσιχμε για. τα. ζώΙΧ κιχ/. τα. πιχι8ιOC:

συν8έοντιχι δπωσ8~πoτε νό'ησ'η κιχ/. γλώσσιχ μετιχξό τουι;; στ~ συμ­ περιφορα. του έν~λικoυ, μΠΟΡΟ13ν οΙ

860

8ιΙΧ8ικιχσίει;; να. έξισωθοίίν;

"ΟλΙΧ, δσιχ ξέρουμε σχετικOC, μιλΟ13ν για. το ιΧντίθετο. 'Η σχέσ'η ν6'1jσ'ηΙ;; κιχ/. γλώσσιχι; θα. μΠΟΡΟ13σε σΧ'1jμιχτικoc να. πιχ­ ριχστΙΧθε'!: με

860

τεμν6μενουι;; κόκλουι;, δπου θOC φιχιν6τιχν, δη σε

!νιχ δρισμένο κομμOCτι οΙ

860

8ιιχ8ικιχσίει; συμπίπτουν, συγκεκριμένιχ

στον τομeιχ τηι;; λεγόμεν'ηΙ;; «γλωσσικOC ά.ρθρωμέν'ηΙ;;)) νό'ησ'ηΙ;. 'ΑλλOC

έ8ώ 8εν έξιχντλΟ13ντιχι ο()τε δλει; οΙ μορφει;; τηι;; νό'ησ'ηΙ; ο()τε οΙ μορ­ φει;; το13 λόγου. 'ΤπOCρχει μιOC μεγOCλΊ) περιoχ~ τηι; ν6'ησ'r)Ι;, ποό 8εν

lxet &μεσ'r) axtσ'r) με τ~ν γλωσσικOC ά.ρθρωμένΊ) ν6'ησ'r). Έ8ώ ά.ν~­ - δπωι;; ~8ειξε δ Biihler - ~ τεχνικ~ ΚΙΧ/' έργιχλειιχ-

κουν προπOCντων

ΝΟΗΣΗΣ ΚΑΙ

r ΛΩΣΣΑΣ

123

κη σκέΨ~ καλ oλ~ ~ σφιχΙριχ της λεγόμ.εν~ς ΠΡΙXκτα~ς νo~μ.oσόν'Y)ς. ΠεΡΙΧLτέρω ~ σχολ.η τοί)

\ " •

στον

ΟΤL

~

σκ έψ 'Υ)

Wiirzburg

- \

μ.πoρε~

νιχ

προκυ'ψ εL

Ι:χεL 8LΙΧΠLστώσεL <1>ς γνω-

\'

χωΡLς

ΚΙΧΠΟLΙΧ

\

συμ.μ.ετοχ'Υ)

λέξεων-εεκόνων κιχΙ ΚLv-ήσεωv ποΙΙ θOC μ.ποροUσε νOC 8LΙΧΠLστώσεL ~ ιxίιτoπιxριxτ-ήρ~σ~. Νεότερες πεφιχμ.ΙΧΤLκες έργιχσΙες Ι:χουν έπισ~ς 8εΙξεL ΙSΤL 8ριχστηΡLότητιχ κιχΙ μ.ορφ.η της έσωτεΡLκ~ς γλώσσιχς 8εν βρΙσΚΟVΤΙΧL σε &μ.εσ~ σuνocρτησ'Y) μ.ε τΙς έΠLτελεσμ.έvες ιΧπο το ιXv­ θρώΠLVΟ πεφιχμ.ιχτόζωο ΚLv-ήσεLς τ~ς γλώσσιχς ~ τοί) λOCρυγγιχ.

'Αντωετιχ 8εν όπOCρχουν κιχθόλου ΨuχολογLΚΟΙ λόγΟL YLOC νOC συγΚΙΧΤΙΧλέξουμ.ε ΙSλιx τOC ε~8~ τ~ς 8ριχστηΡLότητιχς το\) λόγου στη

,

νO'Y)σ~.

"'Α

v

t" , έ -\t' ~ , , πιχριχοεLγμ.ιχτος lΙXpLV μ. σιχ σ.,/ oLΙXOLXΙXGLΙX ΤΊ)ς εσωτε-

pLK~r.; γλώσσιχς ιΧνιχπιχρOCγω ΚOCΠΟLΟ τυχιχϊ:ο πoΙ~μ.ιx ποΙΙ Ι:χω μ.OCθεL

,

ιχπ

'.ιι::

\

.. ,

,

\

,

λ β' ό ~ έ !:;c,ω Ί) επιχνιχ ιχμ. ιχνω μoLΙX ΤUΧΙΧLΙΧ πρ τιxσ~ οοσμ. ν~ στο πεφιχ-

μ.ιχ, τΙποτε 8εν συν~γoρεϊ: όπερ τ~ς Ι:ντΙΧξΊ)ς ιχίιτων των πρOCξεων

στ.ην πεΡLΟΧ.η τ~ς νό~σ~ς. Αϊιτο το λ&θος ιΧΚΡLβως κocνεL ό

Watson,

έξομ.ΟLώνοντιχς νό~σ~ κιχΙ γλώσσιχ κιχΙ <1>ς έκ τοότου Ι)ντιχς δποχρεω­ μ.ένος νOC ιΧνιχγνωρΙσεL ΙSλες τΙς 8Lιχ8LκιχσΙες τοα λόγου <1>ς νΟψLκες

έΠL86σεLς, π.χ. κιχΙ τΙς 8LΙΧ8LκιχσΙες της ά:πλ~ς ιXπoμ.ν~μ.όνευσ~ς ένος γλωσσLΚΟU κεLμ.έvοu. ΤΟ ~8LO 8εν θOC Ι:πρεπε νOC θεωρ~θεϊ: ηκο-έκφριχσΤLΚΟ χιχριχκτηριχ,

1) γλώσσιχ μ.ε σUVΙΧLσθΊ)μ.ιχ­ 1) «AUPLXOC χρωμ.ΙΧΤLσμ.έVΊ)) γλώσσιχ,

<1>ς VΟΊ)ΤLΚ.η 8ριχστηΡLόΤΊ)ΤΙΧ μ.ε την ΚUΡLολεξΙιχ τοα ορου, πιχρ' ολο

ποΙΙ 8LιχθέτεL ΙSλιx τOC γνωρΙσμ.ιχτιχ τ~ς γλώσσιχς. ΚιχτΙΧλ-ήγουμ.ε λΟLΠΟV στο συμ.πέριχσμ.ιχ, ΙSΤL κιχΙ στοΙΙς έv-ήλL­

κους ~ συγχώνευ~ νό~σ~ς κιχΙ γλώσσιχς ιΧποτελεϊ: ενιχ μ.εμ.ονωμ.ένο φΙΧLvόμ.εvο, ποΙΙ ιΧφορoc μ.όνο τη σφιχΙριχ τ~ς γλωσσLΚOC ιΧρθρωμ.ένΊ)ς

νό~~ς, ένω οΙ &λλες πεΡLοχές, ΙΧίιτη τ~ς μ..η γλωσσαoc ιXρθρωμ.έν~ς νό~σ~ς κιχΙ τ~ς μ..η VΟ~ΤLκ~ς γλώσσιχς, έΠΊjρεocζΟVΤΙΧL πεΡLφερεLΙΧΚOC μ. ό νο

,\ -\ • '/V

ιχπο

'

συΎχωνευσ~

,

τουτη.

12~

Η ΕΞΕΛΙΚΤΙΚΗ ΠΡΟΕΛΕΥΣΗ

4. Μποροίίμε να: συνοΨΙσουμε τα: συμπερά.σμιχτιχ της ΠΙXΡΙXΤ~Ρ'Y)σ1ις μιχς. Πρoσπιxθ~σιxμε να: OCντιλ'Υ)φθοίίμε τ~ν γεvεΤLΚ~ ΠΡOέλευOΎj τ~ς νό'Y)OΎjς κιχΙ τ~ς γλώσσιχς πρώΤLστιχ σόμφωνιχ με τα: συμπερά.σμιχτιχ

τ~ς aUYXPLTLX~C; ΨυχολογΙιχς. Στο σ'Υ)μεΡLνο έπΙπε30 των γνώσεών μιχς e:tVΙXL OCΜνιχτο να: ,χΠOκιxΛUψOυμε: κά.πως όλοκλ'Υ)ρωμένιχ τον 3ρό­ μο της έξέλLξ'Υ)ς τ~ς προιχvθρώΠLν'Υ)ς νό'Y)OΎjς κιχΙ γλώσσιχς. ΈπΙμιχχο

πιχριχμένe:L μέΧΡL τώριχ ΤΟ XUpLO έρώΤ'Υ)μιχ:

μπορεΊ: να: έξΙΧΚΡLβωθe:t

με βe:βΙΧLότητιχ, δΤL OL ΠLΟ ocνιχπτuγμένΟL πιθ'Υ)ΚΟL ~xoυν έΠL3όσe:Lς

εuφutιχς τοίί ~3LOU τόπου κιχΙ τ~ς ~3LΙXC; μoρφ~ς με τΙς ocνθρώΠLνe:ς; Ό

Kohler

OCπιχντOC στο έρώΤ'Υ)μιχ ee:TLXιX, &λλΟL συγγριχφε'i:ς OCντιθε­

τιχ OCpV'Y)TLXιX. 'Αλλα: OCνεξά.ρτητιχ OCπο το πως θα: ΚΡLθε'i: ιχuτη Ύj 3LΙX­

μά.χ'Υ), ~3'Y) e:tVΙXL σ~μεριx σΙγουρο, δΤL ό δρόμος τ~ς ocvθρώΠLν'Υ)ς νο'Υ)­ μoΣUν'Y)ς κιχΙ ό δρόμος τ~ς ocνθρώΠLν'Υ)ς γλώσσιχς 3εν συμπΙπτουν στο ζωLΚΟ βιχσΙλe:LΟ, OL γενe:ΤLκες ocπιχρχες νό'Υ)σ'Υ)ς κιχΙ γλώσσιχς εΤ­ VΙXL 3Lιχφορe:τικές.

•Ακόμ'Υ) κιχΙ ot σuγγριχφe:'i:ς ποu OCpVOUVTΙXL έΠL3όσe:Lς e:uφutιχς aTOUC; ΠLθ~κοuς τοίί Kohler, 3εν μποροίίν να: OCρν'Υ)θοίίν, δΤL Ύj συμ­ πe:ΡLφορά. τους aUVLaTOC τον δρόμο προς την έπlδοση τής εfJφvtας, δΤL auVLaTOC τΙς ρΙζες του, 3'Υ)λ. δτι etVΙXL δ OCνώτερος τόπος τ~ς έξέ­ λLξ'Υ)ς των Ικιxνoτ~των.l Άκόμ'Υ) κιχΙ ό Thorηdike, ό όπο'i:ος πολu

πρΙν OCπο τον

Kohler

OCπά.ντησε: OCPV'Y)TLXιX στο ~3LO έρώτημιχ, ~Xe:L

τη γvώμ"l), OTL aTOUC; ΠLθ~κοuς, με XPLT~PLO τόν τόπο τ~ς σuμπe:ΡL­ φορOCς τους, OCv~xe:L Ύj OCνώτερ'Υ) θέσ'Υ) στο ζωLΚΟ βιχσΙλe:LΟ λΟL συγγριχφe:'i:ς, δπως ό

W. Borowski,

[30].

"Αλ­

κλΙνουν να: ocμφLσβ'Υ)ΤΟUV

ιxuTo το OCνώτιχτο aToc3LO τ~ς σuμπεΡLφορocς, ποu ocξΙζεL τ~ν t3LΙXL-

1. Ό Thorndike πα:ρατήΡ"/jσε σε πειράματα: με κατώτερους πιθήκους (κερκοπιθήκους) την ξαφνικη πρόσΚΤ"/jσ"/j καινούργιων κινήσεων, έν8ε8ειγμέ­ νων για την έπΙτευξ"/j ένος στόχου, καΙ τη γρήγΟΡ"/j, συχνα στιγμια:ία: πα:ραΙ­ Τ"/jσ"/j άπο cXκα:τάλλ"/jλες κινήσεις·

1ι τα:χύτητα: αύτης της 8ια:8ικα:σΙα:ς, λέει,

«άντέχει στην crUYXpLcr"/j με άνάλογα: ιΧνθρώπινα: φα:ινόμενα:». Αότος δ τύπος

Mcr"/j'; 8ια:φέρει άπο τΙς λύσεις των γάτων, σκύλων, όρνιθων, πο,; μόνο στα:8ια:κΟι έΥχα:τιχλεΙπουν /ίσες κινήσεις 8εν δ8"/jγοuν στο στόχο.

125

ΝΟΗΣΗΣ ΚΑΙ ΓΛΩΣΣΑΣ

-:Zp1j

Q'IομocσΙα. 'νό1jσ1j', 5χι μόνο σε ζωoc, ιΧλλα

xoct

σε &νθρώπους.

Γι' ocuτούι;; πρέπει κocτoc συνέπειoc νOC τεθεΤ 8tocφΟΡεηκoc ~81j το ~pώ­ τημoc τηι;; όμ,οtότητocι;; τΎjι;; ν61jσ1jΙ;; των πιθήκων μ,ε τ~ν ά.νθρώπιν·lJ. ΓLoc μ,ocι;;

zIVOCt

σΙγουρο, δτι ό ά.νώτεροι;; τόποι;; συμ,περιφορOCι;;

του χtμ,πocτζΎj &ποτελεΤ την κocτocβολ~ τηι;; &νθρώπtν1jΙ;; συμ,περιφο­ ρOCι;; &πο τήν &ΠΟψ1j δτι την ΧOCΡOCΚΤ1jρΙζεt ~ ΧΡ1jσtμ,ΟΠΟΙ1jσ1j ~pyOC­ λεΙων. ΓιOC τον μ,ocρξtσμ,ο ~ &νocκιΧλUψ1j του

Kohler 8εν zIVOCt 8t6Marx λέει πά,νω σ' ocuτ6: «Ή ΧΡ1jσtμ,ΟΠΟΙ1jσ1j XOCl ~ κocτocσκεu~ μ,έσων ~ργocσΙocι;;, 'TCOCp' δλο πού σε έμ,βρuocκ~ μ,ορ­

λου ~κπλ'rικτική. Ό

φ~ προσι8ιιχζει ~81j σε μ,ερικOC ζωικOC ~81j, ΧOCΡOCΚΤ1jρΙζοuν τ~ν εΙ8ι­ κOC ~ργocσtocκ~ 8toc8tκocσΙoc ... » Πλεχιχνοβ: «'Όπωι;; κι ΟΙν

[31]. Με την t8toc zIVOCt τOC πριχγμ,ocτoc, ~

~ννoιoc γριχφει

xocl ό ζωολογΙoc nocpoc8L8EL

στην ΙστορΙoc τον

homo Τ1jΙ; ~81j μ,ε τ~ν κocτοχ~ των ά.ΠOCΡOCΙΤ1j­ xocl ΧΡ1jσtμ,ΟΠΟΙ1jσ1j των πιό έργocλεΙων» [32].

των Ικocνοτήτων γιOC τ~ν &νocκιΧλUψ1j πρωτ6γονων

Συνεπωι; το τελεUΤOCLΟ κεφιΧλocιο τηι; ψuχολογΙocι; των ζώων, πού προβιΧλλει μ,προστιχ μ,ocι;;, 8ΕV τον μOCΡξισμ,ό.

etvocL

θεωΡ1jτtκoc κoctνοόργιο γιOC

έν8tocφέΡοuσoc ~ 8tocπΙστωσ1j, δτι ό Πλεχιχνοβ

EtvocL

μ,ιλOC κocθocρoc οχι για μ,ιOC ενστικτώδη δραστηριότητα, δπωι; π.χ. τΙι;; κocτocσκεuει;; των κocστόρων, ιΧλλOC γιOC την Ικocν6τητoc τΎjι; ιXvocxιx­ λUψ1jΙ;;

xocl

ΧΡησψ.ΟΠΟΙ1jσ1jΙ; έργocλεΙων, 81jλo γι&. μ,ι&.ν ευφυη έπΙ-

80σ1j.l

Γι&. τον μ,ocρξισμ,ο 8εν

etvocL

έπΙσ1jΙ;

xoctvoupyto

δτι οΙ ρ(ζει;; τηι;

&νθΡώπιν1jΙ; VΟ1jμ,οσόν1jΙ;; βρΙσκοντocι στό ζωικό βocσΙλειο. Ό

Engels

~γρocΨε γι&. νOC ά.ποσocφ1jνΙσει το ν61jμ,oc τηι;; ~γελtocνΎjι;; 8ιιχκρισηι;; ά.νιχ­ μ,εσoc σε 8ιιχνοιoc

xocl

Λ6γο: «'Όλει;; τΙι; 8ΡocστηΡι6τητει; τΎjι; 8ιιχνοιocι;:

έπαγωγή, παραγωγή

xoct συνεπωι;; άφαίeεση (οΙ ~ννoιει;; γένουι; τΎjι; xocl 8Lno8oc), άνάλυση &yvωστων ά.ντικειμ.ένων (~8η το σπιχσιμ,ο ~νoι; xocpu3tou etvocL ~ &pχ~ τηι; ά.νιXλυσ1jΙ;) xoct τ~ν Δι8ώι;;: τετριχπο80c

1.

Αuτονό'ljΤΟ εΤνιχι, δτι στοόι; χιμπιχτζij8ει; 8έν σuνιxντoυμε bιστικτώ8'1j

ΧΡ'ljσιμΟΠΟΙ1jσ1j έΡΥΙΧλεΙων, ciλλι!t στοιχεΤιχ τηι; ι!!λΟY1JΙ; χρήσ1jΙ; τουι;. ιιΕΤνιχι -ηλΙου ιριχεινότερον», λέει έπΙ πλέον δ Πλεχιiνoβ, ιιδτι iι χρήσ1j έΡΥΙΧλεΙων, ΙSσo ιΧτελij κι

&'1

εΤνιχι ιxυτιi, προσποθέτει μΙιχ σχετικι!t τεριχστισι ά.νιχπτuζ1j των

πνευμσιτικων (κιχνοτήτων».

126

Η

ESEAIKTlKH

ΠΡΟΕΛΕΥΣΗ

συνένωσYj των 8όο, 8Yjλo τον πειραματισμό (με κιχινοόργιιχ έμπό8ιιχ κιχΙ σε &γνωστει:; κιχτιχστιΧσειι:;), τΙι:; ~χoυμε κοινει:; με τΟι ζωιχ. Ώι:;

προι:; τ~ν ύφ~ τουι:; εΤνιχι 8λει:; OCνεξιχΙρετιχ ΙΧίιτει:; οΙ μέθ080Ι

81Jλo

-

8λΙΧ τoc μέσιχ τΎjι:; έπισΤYjμονικΎjι:; ~ρευνιxι:;, 8σιχ OCνιχγνωρΙζει ~ ΚΙΧθYj­ μεριν~ λoγικ~

-

έντελωι:; 8μοιει:; στόν &νθρωπο κιχΙ στΟι OCνώτεριχ

ζωιχ. Μόνο ώι:; προι:; τον βΙΧθμό (τηι:; έξέλιξYjΙ:; τηι:; έκιΧστοτε μεθό80υ) εΤνιχι 8ιιχφορετικέι:;»

[33]1.

ΤΟ Ί8ιο OCποφιχσιστικΟι έκφριχζετιχι δ γλώσσιχι:; στΟι ζωιχ:

«' ΑλλΟι

γιΟι τΙι:; ρΙζει:; τΎjι:;

Engels

8σο φθιχνει ό κόκλοι:; των πιχριχστιχσεών

του μπορε'1: νΟι μιχθει νΟι κιχτιχνοε'1: τΙ λέει», κιχΙ πιχριχκιχτω ό

Engels

OCνιχφέρει ~νιx OCντικειμενικο κριτηριο γι' ιχίιτο το «κιχτιχνοε'1:ν»: «"Άι:; μιχθει κιχποιοι:; σε ~νιxν πιχπιχγιΧλο βρισιέι:;, ~τσι ώστε να. ocπoκτ~σει

μιΟι Ι8έιχ τΎjι:; σYjμιχσΙιχι:; τουι:; (μιΟι μεγιΧλYj 8ιιχσκέ8ιχσYj νιχυτων που γυρΙζουν OCπο ζεστει:; χωρει:;), &ι:; τον έρεθΙσει, κιχΙ θOC OCνιχκιχλόψει

-,

ι ,ι ξέ ρει νιχ "ξ Yp1JYOpΙX, oτL ιχ tοποιει τιι:; β ρισι έ ι:;

'

του το ,,,~ ~oΙO

"

κιχλ' ιχ οπωι:;

μιΟι βερολινέζιχ μιχνιΧβισσιχ. Τό Ί8ιο δτιχν ζητιιχνεόει γιΟι λιχου8ιέι:;»

[33]2. Δεν ~χoυμε την πρόθεσYj νΟι OCπ08ώσουμε στον

Engels

την σκέ­

ψYj, που κιχΙ έμε'1:ι:; οΙ Ί8ιοι έλιίχιστιχ σκεφτόμιχστε νιl ύπεριχσπισθου­ με, 8τι 8'Yjλo συνιχντocμε στΟι ζωιχ ocνθρώπιν'Yj, ~ ~στω μόνο πιχρόμοιιχ

με τ~ν OCνθΡ ώπι\ιYj, γλώσσιχ κιχ!. σκέψYj. ΘΟι πρoσπιxθ~σoυμε πιχριχ­ κιΧτω νΟι έξιχκριβώσουμε τΟι νομοτελή δρια ιχίιτων των [σχυρισμων

1.

Ά.λλοσ ά.νιχφέρει δ

Engels:

ιιΕΤνιχι bιτελώς ΙΧότονό7jΤΟ δτι 8εν μας

περνά.ει ά.πο το μυΙΧλο νΟι ά.ρν7jθοUμε στΟι ζώιχ την Ικιχνότητιχ προαχε8ιιχσμέν7jς, ~σκεμμέν7jς πρά.ξ7jς)) (87jλo πρά.ξεις τοσ τόπου πού βρ'ίjκε δ ΚδhΙer στούς χιμ­ πιxτζ'ίj8ες). Ό

ij87j

Engels

λέει δτι «αχε8ιιχσμένες πράξεις δπά.ρχουν bι σπέρμιχτι

πιχντοσ δπου δπιΧρχει κιχ! άντι8ρα πρωτόπλιχσμιχ, ζωντιχνο λεόκωμιχ»,

άλλΟι ΙΧότη iι Ικιχνότητιχ «φθιΧνει σε δΦ7jλο ~πΙπε80 στΟι θ7jλιχστικιΧ)).

2.• Αλλοσ

λέει δ

Engels

σχετικά: «ΤΟΙ λΙγιχ πού ΙΧότοΙ, ά.κόμ7j κιχ! οΙ πιο

ά.νιxπτuγμένoι, Ι!χουν νΟι ά.νιχκοινώσουν δ !νιχς στον lJ.λλον, μποροσν νdι τΟι ά.νιχ­ κοινώσουν χωρ!ς l!vιxpeP7j γλώσσιχ». ΚιχτοικΙ8ιιχ ζώιχ μποροσν κιχτΟι τον Εη­

gels

«νΟι ιχ!σθιΧνοντιχι την ά.νικιχνότητιχ γιdι δμιλΙΙΧ ώς l!λλεΙΦ7j, την δποΙιχ δμως

8εν μποροσμε Bυστuχώς νΟι ξεπερά.σουμε με τΙποτιχ ~ ιχ!τΙΙΧς τοσ δτι τΟι φωV7j­ τικιΧ τους ι!ργιχνιχ Ι!χουν ~ξει8ικευθε;: δπερβoλικdι προς δρισμέν7j XΙXTeUΘUvO"lj. 'Όπου ύπά.ρχει δμως το κιχτιΧ.λλ7jλο ι!ργιχνο. τότε ~ξιxφιxνΙζετιxι κιχ! ιχύτη iι ά.νι­

κιχνότητιχ μέχρις ~νoς δρισμένου O"IjμεΙοu. δπως π.χ. στον πιχπιχγά.λο».

127

ΝΟΗΣΗΣ ΚΑΙ ΓΑΩΣΣΑΣ

τοίί

Engels

κιχι το ιΧ.λ·ηθινό τοuι; νό1jμιχ. Για. μίiι; ε!νιχι τώριχ σ-ημιχν­

τικο να. 3ιιχπιστώσοuμε το ~ξΎjι; κιχι μόνο: 3εν uπιΧρχοuν λόγo~ να. ιΧ.ρν1jθοUμε τΙς γενετικει; ρΙζει; τΎjι;

ΚΙΧΙ τΎjι; γλώσσιχι; στο

vb1jG1jt;

ζωικο βιχσΙλειο, κιχΙ ιχότει; οΙ ρΙζει; ε!νιχι 3ιιχφορετικει; για. τ~

vb1jG1j

ΚΙΧΙ τ~ γλώσσιχ. Δεν δφ(στιχντιχι λόγοι να. ιΧ.ρν1jθοUμε οτι στο ζωικο βιχσΙλειο uπιΧρχοuν οΙ έξελικτικοΙ-ΙστορικοΙ 3ρόμοι προι; τ~ ΚΙΧΙ τ~ γλώσσιχ του ιΧ.νθρώποu, κιχι ιχότοΙ οΙ 3ρόμοι ε!νιχ.ι για.

vb1jG1j τΙι; 3ub

τοuι; 3ιιχφορετικοΙ

Ή LκιχνόΤ1jΤΙΧ π.χ. του πιχπιχγιΧλοu στην έκμιΧθ1jG1j τΎjι; όμι­ λΙιχι; 3εν βρΙσκετιχι σε σuνιXφειιx με μια.ν ιΧ.νώτερΥ) ιX.νιXΠΤUξY) τΎjι; σκέ­

Ψ1jΙ;, κιχι ~ ιΧ.νώτερΥ) έξέλιξΥ) των στοιχε(ων τ~ι; σκέψ1jΙ; στο ζωικο κόσμο 3εν βρΙσκετιχι πιΧλι σε κιχμμια. ιΧ.νιχγνωρΙσιμΥ) σχέσ1j με γλωσ­ σικει; έπι36σειι;. ΟΙ

300

ιΧ.κολοuθοUν 3ικουι; τοuς 3ρόμοuι; κιχι 3ε(­

3ιιχφορετικες έξελικτικες γριχμμέι;.l

xvouv

'Εντελωι; ιΧ.νεξιΧρτητιχ ιΧ.πο τη σχέG1j ιΧ.νιΧμεσιχ στ~ν όντογένε-

G1j

\

\ qJu λέ ογ νεσΥ)

κιχι στη

-

,

\~

!!

\

~

μποροuμε νιχ σιιχπιστωσοuμε, υΤΙ ΚΙΧΙ στ ,ιν

έξέλιξ1j του πιχι3ιου οΙ γενετικει; ιΧ.πιχρχες κιχι οΙ 3ρόμοι της

vb1jG1jt;

κιχΙ της γλώσσιχς ε!νιχι 3ιιχφορετικές. Μέχρι ένος όρισμένοu σ1jμε(οu

μπορουμε να. πιχριχκολοuθ~σοuμε την προνΟ1jΤΙΚ~ ώρΙμιχνσΥ) τΎjι; γλώσσιχς κιχι τ~ν ιΧ.νεξιΧρτηΤ1j ιΧ.π' ιχότο πρoγλωσσικ~ ώρΙμιχνσ1j τΎjς πιxι3ικΎjι; νΟ1jμοσUν1jς. Σε ι!νιχ όρισμΈVo χρονικο σ1jμε!ο σuνιχντων­

τιχι οΙ 300 έξελικτικες γριχμμές, οπως tdχuρΙζετιχι ό Stern, ό ιΧ.κρι­ β~ς πιχριχτηΡ1jτης τηι; ιΧ.νιΧπτuξ1jς της πιxι3ικΎjς γλώσσιχς. •Η γλώσ­ σιχ νΟ1jτικοποιε!τιχι, ~

vb1jG1j

γλωσσοποιε!τιχι. Ό

Stern

~βλεπε σ'

ιχότο τ~ν μεγαλύτερη ανακάλυψη τού παιδιού.

ΜερικοΙ σuγγριχφε!ς, π.χ. ό

Delacroix,

το ιΧ.μφισβ1jτοUν. 'Αρ­

νουντιχι οτι ~ πρώΤΥ) qJιXG1j τ~ς Ύjλικ(ιxς οποu τα. πιχι3ιιΧ θέτοuν έρω­ τ~σεις (<<πως λέγετιχι ΙΧότό;») σε ιΧ.ντεθεσΥ) με τ~ν 3εότερΥ) φιΧG1j

(4

χρόνιιχ ιΧ.ργότεριχ

-

οΙ έρωτησεις ποό ιΧ.φοροUν το «γιιχτΙ») ΙΙχει

τη σ1jμιχσ(ιχ ποό τ~ς ιΧ.π03Ι3ει ό

Stern,

οτι

31j"- το πιχι3Ι lXEL 'tOU» [18].

ιΧ.νιχ­

κιχλόψει πως «κιΧθε ιΧ.ντικεΙμενο ΙΙχει το ΙSνoμά.

1.

Ό Β.

Schmidt

[3lι] ύπο8εικνόει,

ε!νσιι &μεσο μΙ't"Ρο γι~ την άνιΧπ-ruξ"lj ζώων.

a"lj

"E't"aL

't"ou

IS't"L

iι άνιΧπτuξ"lj τηι; γλώσσοιι; 8έν

ψυχισμοίί κσιΙ τηι; συμπεριφoριiι; "ων

οΙ ~Μφcxν't"ει; κσιΙ "~ !λογσι ύσ-rερoίίν άπο την &ΠΟψ"lj cxu't"~ σέ σχΙ­

μέ "~ γουροόνισι κσιΙ "ΙΙ; κ6't"ει;.

128

Η ΕΞΕΛIΚΤιΚΗ ΠΡΟΕΛΕΥΙΗ

Ό

Wallon

ύποθέτει ΟΤΙ ενoc Ονομoc έπΙ όρισμένο χρο\ιικο atιX­

σΤΎJμoι ε!νocι για. το πocιaι περισσότερο ενoc ΚOCΤΎJγόΡΎJμoc πocρα. ένoc

(

,

.. ,

υποκocτocστocτο του ocντικει

μέ

νου.

"Ο

Tocv το\

..

~\ t Ι , ΠOCΙοΙ των ενocμισυ χρο-

νων ρωτάει για. τΟ όνομoc κιΧθε OCντικειμένου, μας φocνερώνει τη

σχέσΎJ που εχει ocνocκocλόψει, OCλλα. τΙποτoc

aev

aev

aΎJλώνει, 8τι στο ενoc

βλέπει ένoc άπλΟ ΚOCΤΎJγόΡΎJμoc τοσ άλλου. Μόνο μια. συσΤΎJμocτικ~

γενΙκευσΎJ των έρωτ~σεων μπορεΙ να. μας πocρocσχει κocποιoc μocρτυ­ ρΙoc οτι

aev

πρόκειτocι για. μια.

για. μια. τιΧσΎJ που

TUXOCLOC xocl πocθΎJτικη σόνaεσΎJ, OCλλα: crUVLcrTOCTOCL στην ocνocζ~τφΎJ ένος συμβολικοσ

σΎJμεΙOυ 8λων των πρocγμocτικων OCντικειμένων

,

Ό Κ.

Koffka ΠOCLρνει \ \ \

[18].

μια.ν ένaιάμεσΎJ θέσΎJ OCνOCμεσoc στΙς Μο

'B"hl u er

ocΠΟ'ψ εις. 'Α πο ΤΎJ μιoc τονι'ζ" ει οπως ο

' ocνocμε" ocvocλ ογιoc

~, τ,ιν

σoc στην ocνocκιΧλυψΎJ της ονομocστικης λειτουργLocς της γλώσσocς στο πocιaι

xocl

στΙς έφευρέσεις έργocλεLων στους χιμπocτζηaες. ' Απο την

αλλΎJ περιορΙζει ocuτη την ocνocλογΙoc στο 8τι ~ λέξΎJ ocν~κει στ"~ aομη του OCντικειμένου, ώστόσο όχι ocπocρocΙτητoc στ~ λειτουργικη σΎJμoc­

σΙα. ένος σΎJμεΙOυ. Ή λέξΎJ εΙσχωρεΙ στη aομη των OCντικειμένων, 8πως τα. ύπόλοιπα. μέΡΎJ του κα.Ι πα.ριΧλλΎJλoc μ' ocuTιX. Γινετα.ι για:

ένα. χρονικο aιιΧσΤΎJμα. μια. ιδι6τητα τοσ OCντικειμένου πα.ράλλΎJλα. με τΙς άλλες του ιaιότητες.

'Άλλα. ocuτη ~ ιaιόΤΎJΤoc τοσ OCντικειμένου, το Ι>νομιΧ του, ε!να.ι «μετocθέσιμΎJ»: «μπορε'L κocνεΙς να: aε'i: το OCντικεΙμενο χωρΙς να.

oc-

κοόσει ~ να. πεΙ το όνομά του, OCκριβως Ι)πως τα: μOCτιoc ΤΎJς ε!να.ι μια:

στα.θερ~, OCλλα: μετα.θέσιμΎJ ιaιόΤΎJΤoc της μΎJτέρα.ς, που πει κocνεΙς 8τα.ν ~ μΎJτέρα. OCποστρέψει το πρόσωπό

aev τ~ν βλέ­ ΤΎJς. Kocl. για: μίΧς

ώς ά:πλο'ικους OCνθρώπους τα: πριΧγμσcτoc ε!να.ι OCκριβως ετσι: ένσc μπλε φόρεμα. πα.ρocμένει μπλέ, ocκόμΎJ κι I)τσcν στο

crxoTocaL aev

μπο­

ρεΙ κα.νεΙς να: aε'i: το χρωμoc του. Το όνoμσc ε!νσcι Ι)μως μια: ιaιότητOt που μποροσν να: εχουν Ι)λα. τα: ocντικεLμενoc, το πocιaι μπορε! να: συμ­

ΠλΎJρώσει σόμφωνoc μ' ocuT~V την ocρχη Ι)λες τΙς aομες των πρoc­ γμOCτων ... »

[28].

Ό Βϋhler έπισΎJμOCLνει, Ι)τι ~ έμφιΧνΙσΎj κιΧθε νέου OCντικειμέ­ νου aΎJμιουργε'i: για: το πocιaι μια: xσcToccrTOCσΎj που τοσ πocρουσιιΧζετocι σα:ν πρόβλΎJμoc, για. το όποΙο τοσ ε!νocι aοσμένο ενoc γενικο σχημoc

έΠίλυσΎjς, OCλλα: συχνα: λεΙπει ocκόμΎJ το κocτιΧλλΎJλο μέσο .• Η λόσΎJ

129

ΝΟΗΣΗΣ ΚΑΙ ΓΛΩΣΣΑΣ

συμ.βιχ(νεL τότε μ.ε την όνομ.ιχσ(ιχ. Έκεί: δπου τοίί λε(πεL (JoLιX λέ;Ί) '(LιX τον όΡLσμ.Ο ένος νέου OCνΤLκεLμ.ένοu ocπεuθuνεΤΙΧL στούς ένήλL­ κους

[16]. E~μ.ιxστε της γνώμ.'Yjς δΤL ιχότη ~ &ΠΟψΊ) πλ'YjσLιχ.ζεL πεΡLσσό­

τερο τ~ν ocλήθεLΙΧ κιχΙ. πιχριχκιχ.μ.πτεL τΙς 8υσκολΙες πού

~χoυν 8'Yjμ.L­

οuργ'Yjθεί: κιχτά. τ~ δLΙΧμ.ιχ.χ'Yj μ.ετΙΧ;ύ Stern κιχΙ. Delacroix. Τά. σuμ.­ περιχ.σμ.ιχτιχ της έθνoλoγαΊjς ψυχολογ(ιχς κιχ!. ί8LιχΙτεριχ τΊjς ψυχο­

λογ(ιχς τΊjς ΠΙΧLδLκΊjς γλώσσιχς

[1] auv'YjYopouv

'(LιX το δΤL ~ λέ'';Ί) έπΙ.

μ.;:γά.λο XPOVLKO 8Lιχ.στημ.χ εΤνΙΧL περισσότερο μιά ίδιότητα παρά ενα σύμβολο του αντικειμένου: το nιxL8L μ.ΙΧθιχΙνεL, οπως ε~8ιxμ.ε, νά. Κotτ έ χεL

'

νωριτερα

\

\

\'

\

,J,'ξ ~ 'Ο'LκεLΟτ"ν ε ωτερικη παρα την εσωτερικη αομη.

ΠΟLεί:ΤΙΧL την εξωτερικη δομή, ~ λέ;Ί) εΤνΙΧL το πριχ.γμ.ιχ πού μ.όλLς

OCργότεριχ προσλιχμ.βιχ.νεL (JoLιX σuμ.βολLΚ~ λεLτοuργΙιχ. 'Όπως κιχΙ. στά. πεφιχ.μ.ιχτιχ τοίί

Kohler, βΡLσκόμ.ιχστε κιχΙ πιχ.λL

μ.προστά. σε δποθέσεLς, κιχΙ μ.ποροίίμ.ε νά. 8LΙΧλέ;ουμ.ε μ.όνο τ~ν ΠL­

θιχνότερ'Yj, θά. λέγιχμ.ε τ~ν «μ.εσιχΙιχ &ΠΟψ'Yj». τε δποσΤΊjρΙζεL την δπ6θεσή μ.ιχς; πρωτον μ.ποροίίμ.ε νά. ΠΙΧΡΙΧL­ τηθοίίμ.ε OCπο το νά. OCπο8ώσοuμ.ε σε ~νιx ΠΙΧLδL ένιχ.μ.Lσu χρόνων την OCνιχκιχ.λυΨΊ) τΊjς σuμ.βολLκΊjς λεLτοuργΙιχς τΊjς γλώσσιχς, 81Jλo (JoLιX σuνεL8'YjΤ~ κιχΙ πoΛUπλoΚΊ) ένέργεLΙΧ, OCφοίί ιχότη τιχφLιχ.ζεL &σχ'Yjμ.ιχ στο πνευμ.ΙΧΤLΚΟ έπΙπε80 ΙΧότης της ~λLκΙιχς. Δευτερον, συμ.φωνιχ μ.ε

τά. πεLριχμ.ιχΤLΚιχ. μ.ιχς πορΙσμ.ιχτιχ, ~ λεLτοuργLΚ~ χρήσΊj τοίί σ'Yjμ.εΙοu, OCκόμ.Ίj κιχΙ. σΊjμ.εΙων ά:πλουστερων OCπό λέξεLς, έμ.φιχνΙζεΤΙΧL στο ΠΙΧL8L σΊjμ.ιχνΤLΚά. OCργότεριχ. ΤρΙτον, συμ.φωνιχ μ.έ τά. γενLΚά. σuμ.περιχ.σμ.ιχ­

τιχ της ψυχολογΙιχς τΊjς nιxL8LKΊjc;; γλώσσιχς, το ΠΙΧLδL 8εν lχεL OCκ6μ.Ίj έπΙγνωσΊ) τΊjς σuμ.βoλαης λεLτοuργΙιχς της Υλώσσιχι:; κιχΙ χρφLμ.ο­ ΠΟLε! την λέ;Ί) ~ς (JoLιX OCπο τΙς ί8LόΤΊjτες ένόι; OCνΤLκεLμ.ένοu. Τέτιχρ­

τον, ΠΙΧΡΙΧΤΊjρήσεLς σε φuσLολΟΥLΚά. ΠΙΧLδLά. (στΙι; όποί:ει; ocνιχφέρονΤΙΧL οΙ Stern κιχΙ. EIsa Kohler) 8εΙχνοuν, συμ.φωνιχ μ.ε τον Κ. ΒϋhΙer,

δΤL 8εν δπιχ.ρχεL (JoLιX τέΤΟLΙΧ «OCνιχκιχ.λυψ'Yj», τΊjι; όποΙιχι; ~ XPOVLK~ σΤLΥμ.~ μ.πορεί: νά. προσ8LΟΡLσθε! μ.έ OCκρΙβεLΙΧ. 'Αντ! YL' ιχότην ό8'Yj­ γε! t>c;; έκε! (JoLιX σεφά. «μ.ΟΡLιχκων» OCλλιχγων

[27]. Kιxl πέμ.πτον,

τέλος, ιχότο σuμ.φωνε! μ.ε τον ΥεVLΚΟ 8ρόμ.ο της οίκεLΟΠΟΙ'Yjσ'Yjς τηι; a'Yjμ.εLιχκηι; λεLτοuργΙιχι;, την όποΙιχ πεΡLγριχ.Ψιχμ.ε ΥενLΚά. στό npo'YjYouμ.ενο κεφιχ.λΙΧLΟ. Δεν πιχριχτηρήσιχμ.ε ο(Jτε κιχΙ σε nιxL8L τηι; σχολLκηι;

1;;0

Η ΕΞΕΛΙΚTlΚΗ ΠΡΟΕλΕΥΣΗ

Ίρ,α.[~ς μ~oc αμεση ιXν~χocλυΨη, που ό8'l)γε~ &μέσως στ'~ ΧΡ'r,σ'l) σΥι­ μείων. 'Απ' ιχυτην ΠΡOYιγε~τιxι Ψ υχο

) '

,oγ~ιxς»,

'1> λ '1>' \ O'Yj ιχοη ":0

''1>

"Υιι; «άπλο'Cκ'f,ι;

TCocv't'o't'E: 't'0 a't'oc8Lo -,

,

-

cr't'ΙXoLO ΤIjΙ; oικεΙOΠO~ησΎjΙ; "'IjΙ; κα

τερικί'jς λειτουργίας τού σημείου,

θ

\

'ξ αρα ε ω-

όπo~o το πιχι8Ι μόλιι; xιx't'oc

a't'O

"'~ 8~ocρκειιx "Τιι; έπιχφΥιι; 't'ou με 't'0 σΎ)με~o όaηγε~'t'ιχι a't'~V σωσ,,:~ χρήση

,:,ou. "Οτιχν ~νιx πιχι8Ι βλέπει τη λέξη ώι; ,,~ν Ι8ιό't'YjΤΙΧ ένοι; ,α;ν't'ικειμενοu , β' 'β...." \ \ ι~ ,.. λ PLaxe't'OΙL ιχκρι ωι; σ ιχυτο 't'o σ't'ιχο~ο 't"'1jΙ; γ ωσσΙΚΎjΙ; έξέλιζηι;.

'Ακόμη κι σιν

auvYjYopouv πολλα: γιOC "~ θέση "ου Stern, μπο­ 't'0 συμπέριχσμOC μιχι; 8't'L ' \ ~, .. J. • \. έ ' νΟΊ)ση κιχι γΛωσσιχ ι-χριι; ενοι; ορισμ νου σΥιμειου

ρουμε πιχρ' 8λΙΧ ιxu't'ιx να: 8ιιχ't'ηΡήσοuμε

\ ,οντογ έ νεσΥι

σ,,:'ην

8ιοιτρέχουν 8ιιχφΟΡε't'ικει; γριχμμει; έξέλιξηι;. Το συμπέριχσμά. μιχι; πιχριχμένει σωσ't'ό, ανεξάρτητα ιΧπο νιχι βocσιμYj -η οχι. "Ολοι

OL

't'o

σιν ~ δπόθεση "ου

συΎΎpιxφε~ι; συμφωνουν στο

Stern εΤ­ 8't'L οΙ πρώι­

μει; μορφέι; ευφυων έπιΜσεων "ου πιχι8ιου, που ~χoυν βpεθε~ με

't'oc

πειρά.μιχ't'ιχ "ου

Kohler

κιχι ΓJ.λλων, εΤνιχι

't'0

~8ιo &νεξocρτη't'ει;

ιΧπο τ~ γλώσσιχ, 8πωι; οΙ έπι8όσειι; "ων χιμπιχ't'ζή8ων. Συμφωνουν

"

' a't'o1 O' r! t'L

"λ οι κιχι επισΊ)Ι; ο

'

" ΙXPΧLΚΙX , σχεοιιχ ''1> 'λ '''''λ!:' 't'ιx σ't'ην γ ωσσικη εζε Ι':ιη

"ου πιχι8LOυ ιΧποτελουν TCPOVOYj't'LKιX a't'oc8Lιx. "Α ν

,\

ιxu't'o

εΤνιχι

''1> β' ιχοιιχμφισ ητη't'ο

'l'λ γιοι 't'pιxu ισμιχ

't'o

't'ou-

8ιου, μπopε~ να: θεωρε~'t'ιχι ώι; βέβιχιο κιχι για: "Ιι; πρω't'ει; λέξειι;

•Η

ocποψYj "ου

Meumann 8't'L

πιχι-

't'ou.

οΙ πρω't'ει; λέξειι; ~χoυν έν't'ελωι; συ­

νιχισθYjμιχ't'ικο-βοuλη't'ικο xιxpιxx't'yιpιx,

g't'L

εΤνιχι έν8είξειι; μιocι; «έπι­

θυμίΙΧι; ~ "ου σuνιχισθήμιχ't'οι;», σ't'LΙ; όπo~ει; ιΧπουσιOCζει ιΧκόμYj μια: &ν't'ικειμενLΚ~ crYjμΙΧσLΙΧ

[11], ~χει βέβΙΧιιχ &μφισβYj't'YjΟε~ &πο μερι­ 't'ov Stern οΙ ιΧV't'ικειμεVLκει; Ι8ιότητει; 8εν με't'ΙΧξό "ουι; σ' ιχu't'ει; "Ιι; πρω't'ει; λέξειι; [8], ένω

κουι; συΎΎpιxφε~ι;. Kιx't'ιX 8LιxxptVOV't'ΙXL &κόμιχ

ό

Delacroix

βλέπει μια: α.μεcrYj συνOCφειιχ &νOCμεσιχ σ't'LΙ; πρω't'ει; λέ­

ξειι; κιχι στην &ν't'LκειμεvLΚ~ κιχ't'ocσ't'ιχσYj

[18], ιΧλλα: κιχι οΙ aόo συΥ­ a't'o 8't'L ~ λέξYj 8έν Ι:χει σ't'ιχΟερ~ &V't'ικειμεvLΚ~ Ι" , 't'YjΙ; προι; 1 'β Ρ ισι ε ι; σYjμιχσ~ιχ' Ύj ιχνιχφοριχ 't'o1 "ιχνηκειμενο μοιιχ'ζ' ει με "ιι; "ου όμιλουν't'οι; πιχπιχγOCλου ώι; προι; 't'0 8't'L έπιθυμΙει; κιχι συνιχισθή­ μιχ't'ιχ βρΙσΚΟV't'ΙΧL μέσω "ων λέξεων σε axkaYj με μια:ν &ν't'ικειμενικ~ κιχτocσ't'ιχσYj, &λλα: ιxu't'o 8εν &νιxφε~ στην ουσΙιχ τη γενικ~ OkcrYj "ου Meumann [18]. γpιxφε~ι; σuμφωνoυν

131

ΝΟΗΣΗΣ ΚΑΙ ΓΛΩΣΣΑΣ

Μποροϊ:ίμε τώριχ να: συνοΨΙσουμε: οΙ γενετικες ρΙζες κιχL ~ πο­ ρεΙιχ της έξέλιζ-ης της νό'1)σ'1)ς κιχL της γλώσσιχς εΙνιχι κιχΙ έ~ω έπΙ­

σ'1)ς μέχρι ένος όρισμένου σημεlοv ~ιιxφoρετικές. Κιχινοόργιο εΙνιχι δ'η οί δύο γραμμές τής εξέλιξης τέμνοντιχι. "Αν ιχυτό τώριχ συμβΙΧΙ­ νει σε gvιx ~ περισσότεριχ σ'1)με!ιχ, &ν έπιτελε!τιχι έΚΡ'1)κτικα: ~ ιΧνιχ­ πτόσσετιχι ιΧργα: κιχΙ έμφιχνΙζετιχι μόλις ιΧργότεριχ, &ν εΙνιχι τό ιΧπο­

τέλεσμιχ μιιΧς ιΧνιχκ&.λυΨ'1)ς ~ μιιΧς πρ&.ξ'1)ς Ο'ε ιΧπλη ~oμη κιχι ιΧπο­

τελε! μιχκροχρόνιιχ λειτουργικη ιXλλιxγ~, &ν πρέπει να. τοποθετηθε! στην ~λικΙιx των

800 χρόνων ~ στην σχολικη ~λικΙιx - ανεξάρτητα

απΌ δλα αυτά τά αμφιλεγόμενα ερωτήματα πιχριχμένει ιΧνιχμφισ­

β~τ'1)ΤO τΌ γεγονΌς δτι οί δύο γραμμές Τής εξέλιξης τέμνονται. 'Άς συνοΨΙσουμε ιΧκόμ'1) τα. συμπερ&.σμιχτιχ ιΧπο την ερευνιχ της έσωτερικης γλώσσιχς. Ή έσωτερικη γλώσσιχ ιΧνιχπτόσσετιχι με την ιχί)ξ'1)σ'1) μιχκροχρόνιων λειτουργικων κιχι ~oμικων ιΧλλιχγων, ~ιιxχωρΙζετιxι πιχρω'1)λΙΧ με την 3ιιχφοροπο('1)σ'1) των κοινωνικων

κιχΙ έγωκεντρικων λειτουργιων της γλώσσιχς ιΧπό την έξωτερικη γλώσσιχ του πιχι3ιοϊ:ί κιχΙ οΙ γλωσσικες 30μες που οΕκειοποιε!τιχι τό πιχι3Ι γΙνοντιχι οΙ βιχσικες 30μες της σκέψ'1)ς το\). Τιχυτόχρονιχ έμφιχνΙζετιχι .η έξ&.ρτησ'1) της νΟ'1)τικης έξέλιξ't]ς

ιΧπό τη γλώσσιχ, ιΧπό τα: νοητικά μέσα κιχΙ ιΧπό την κοινωνικη κιχι

πολιτισμικη έμπεφΙιχ του πιxι~ιoϊ:ί. Ή έξέλιξ'1) της έσωτερικ1jς γλώσσιχς κΙΧθορΙζετιχι ουσιιχστικα. ιΧπό τα. εξω, .η έξέλιξ'1) της λογι­ κης τοϊ:ί πιχι3ιοϊ:ί εΙνιχι σόμφωνιχ με τΙς ερευνες του

Piaget

μια. ιχμε­

σ'1) σuν&.ρτησ't] της κοινωνικοποι't]μέν'1)ς το\) γλώσσιχς. Ή σκέψ'1) τοίί πιxι~ιoϊ:ί έξιχρτίΧτιχι στην έξέλιξ~ της ιΧπό την κ\)ριιχρχΙιχ τοίί κοινω­

νικοίί

vo'1)TLXou μέσου, 3't]λo της γλώσσιχς.

'Έτσι προκόπτει ιΧπό την αντιπαράθεση της έξέλιξης της έσω­ τερικης γλώσσιχς κιχι της γλωσσικα: ιΧρθρωμέν'1)ς νό't]σ'1)ς, ιΧπό τη μι&., κιχι της ιΧν&.πτuξ'1)ς'ΤΟU λόγο\) κιχΙ της 3ι&.νοιιχς, ιΧπό την ιχλλη, δτι .η μια: έξελικτικη 3ιιχ3ικιχσ(ιχ 3εν ιΧποτελε! ιΧπλωι;; ιχμεσ'1) έπέκ­ ΤΙΧσ'1) της ιχλλ'1)Ι;;, ιΧλλα. δτι έπΙσ'1)Ι;; ό Ιδιος ό εξελικτικΌς τύπος

l-

χει μεταβληθεί ιΧπό βιολογικό σε κοινωνικό-Ιστορικό. Στα. ΠΡΟ't]γοόμενιχ κεφιΧλΙΧιιχ 3εΙξιχμε όλοκ&.θΙΧριχ δτι .η γλωσ­ σικ α. ιΧρθρωμέν'1) νό't]ση 3εν ιΧποτελε! μια: φυσικ~, ιΧλλα. μια. κοινω­ νικη-Ιστορικη μορφη της σuμπεριφoριXς, .η όποΙιχ 3ιιχκρΙνετιχι 6>ς

132

Η ΕΞΕΛΙΚΠΚΗ ΠΡΟΕΛΒΥΣΗ

~κ τοότου θεμελLatΚιΧ &πο μLιΧ σεφιΧ είδοποιών ιδιοτήτων καΙ νομο­ τελειών, ποδ 8εν μποροίίμε νιΧ τΙς &νatκatλόψουμε στΙς φuσLκες μορ­ φες τ~ς ν6ησΎjς κatΙ της γλώσσatς. ΤΟ με την ιχνatγνώΡLση τοίί

[aTOPLXOU

XUpLO

σΎjμε'i:ο l5μως

elvatL l5TL

ΧatΡatκτηρat της γλωσσLΚιΧ ιχρ­

θρωμένYjς ν6YjσYjς πρέπεL νιΧ έπεκτεΙνουμε κatΙ σ' atυτην l5λες ~xe'i:­

νες τΙς μεθο80λογLκες &ρχες ποδ

lXEL 8LatτuπώσεL ό laTOPLXOI; δλL­

σμος YLιX δλat τιΧ taTOPLKιX φatLν6μενat στην &νθρώΠLνYj ΚΟLνων(at.

Μποροίίμε νιΧ &νatμένουμε,

l5TL δ τόπος της lσTOPLxΊjt; έξέλLξYjς τ~ς

σuμπεΡLφορ~ς elVatL df.μεσat έξatρτημένοι; &πο τοδς yeVLXOUt; ν6μους τ~ς [σTOPLK~t; έξέλLξYjς της &νθρώΠLνης ΚΟLνωνΙatς. 'ΈτσL το πρ6βλημat τ~ς μεθο80λογLΚιΧ

l5PLat

v6YjaYjt;

ΚatΙ της γλώσσatς σπιΧζεL τιΧ

της φuσLκΊjς έΠLστημYjς κatΙ

yEveTatL

πρ6βλYjμ.at

της [σTOPLK~t; Ψυχολογ(atς τοίί ιχνθρώπου, 8ηλ. μL~ς ΚΟLνωνLκ~ς ψυ­ ΧΟλογ(atς· τatυτ6χρονat μετatβιΧλλετatL κatΙ δ μεθο80λογLκος

xeLpLatU-

σμος τοίί πρoβλ~μatτoς. ΧωρΙς νιΧ UπεLσέλθοuμε πεΡLσσ6τερο σ'

το το ζ~τημat, μ~ς φιΧνηκε ιΧπatρatΙτYjΤΟ νιΧ δπο8εΙξουμε τιΧ κομβικα σημεία του, 8ηλ. ζYjτημatΤat, ποδ

elVatL

τιΧ 8υσκολ6τερat ιΧλλιΧ κatΙ

τιΧ σYjμatνΤLκ6τερat σε μLιΧν ιχνιXλυσΎj της ιχνθρώΠLνης σuμπεΡLφορ~ς ποδ ο[κο80με'i:ΤatL στΙς ιΧρχες τοίί 8LatλeXTLXOU κatΙ

laTOPLXOU

δλLσμοίί.

Υ.

ΠΕΙΡΑΜΑΤΙΚΗ ΔΙΕΡΕΥΝΗΣΗ

ΤΗΣ ΕΞΕΛΙΞΗΣ ΤΩΝ ΕΝΝΟΙΩΝ

1. MέxPL τώριχ δπ1jρχιxν μεΙζονες μoee080AOYLKeI; 8υσκoλtες κιχτα: την ~ρευνιx των έννΟLων.

'Όλες οΙ πcxλcxL6τερες μέθ080L της ~ρεuνιxς

των έννΟLων κιχτιχ­

τιίσσονΤCXL σε Μο XUPLeI; δμά8ες. Στην πρώτη όμά8ΙΧ &'ν'ήκουν -ή λεγόμενη μέθοδος του όρισμου κιχΙ δλει; οΙ ~μμεσες ΠΙΧΡΙΧλλιχγές της.

llpbxeLTCXL έ8ω YLιX την ~ρευνιx ~8η δλοκληρωΤLΚιΧ 8LcxμΟΡιΡωμένων έννΟLων με την βο'ήθεLCX ένος AeXTLXOU bPLaμoOU -rou περr.εχoμένoυ τους.

Πιχρ' δλη την ε~ρεΙιx 8Lά80σ'ή της βcxρuνεΤCXL με 8ίιο 0~σLώ8εLς

έλλεΙΨεLς.

1. KcxTcxytveTCXL

με το

-reALXO &'ποτέλεσμιχ της ~8η περιχτωμένης

8Lcxμ6ΡιΡωσης των έννΟLων, χωρΙι; νιΧ σuλλcxμβάνεL τη 8uνcxμLΚ'ή, την έξέλLξη κιχΙ την πορεΙιχ της 8Lcx8LκcxσΙcxς.

rL' ιx~τo κιχτιΧ τον bPLaμoO

περιχτωμένων έννΟLων σuχνιX 8εν ~χoυμε νιΧ κάνουμε τ6σο με τη

νόηση 'tOU πcxL8LΟU, &'λλιΧ πεΡLσσ6τερο με την &'νιχπιχριχγωγη ~TOL­ μων γνώσεων, οtκεLΟΠΟLημένων ~ΤΟLμων δΡLσμων. 'Απο τοδς

bPL-

σμοδς των έννΟLων σuχνιX μΙΧθιχΙνουμε πεΡLσσότερcx YLιX τΙς γνώσεLς κ:χΙ τον βΙΧθμο της γλωσσLκ~ς έξέλLξης

'tOU πcxL8LΟU, πιχριΧ YLa: τη

νόησ'ή του.

2.

Ή μέθ080ς τοσ bPLaμoOU έργάζεΤCXL σχε80ν &'ΠΟκλεLσΤLΚιΧ με τη

λέξ'Υ) κιχΙ 8ΕV προσέχεL l5TL (LLιX ~VVOLCX, t8LCXtTepCX YLιX το ΠCXL8Ι, ε!ν~ι

13"

ΠΕIΡΑΜΑηΚΗ ΔιΕΡΕΥΝΗΣΗ

σuν8ε8εμέν1j με τΙς ιxtae1jτYιPLEC; ocνΤLλήΨεLς, ocπο την έπεξεργιχσΙιχ • Ι L" • ΙXLa 'θ' "λ των oπo~ων γεννLt:ΤΙΧL ΙXPXLXΙX·1j 1jΤ1jΡLΙΧ ιχνΤL

1j Ψ1j

,.1j λ'ξ1j

XΙXL

ε

τ ε~-

VΙXL XL οΙ 860 ocπιχριχΙτητες YLιX την 8LΙX8LXΙXalΙX τοu σΧ1jμΙΧΤLσμοu των

tvνΟLων. Ό 8LιχχωΡLσμος της λ~ξ1jς ocπο τ~ν έποπτεΙιχ μετιχθ~τεL τον σχ1jμΙΧΤLσμο των tννΟLων στο κΙΧθΙΧριΧ λεΚΤLΚΟ έπΙπε80, πού 8εν t!VΙXL έν8ε8εLγμένο YLιX το ΠΙΧL8Ι 'Ως έκ τοuτοu 8εν tΠLτuγχιΧνεΤΙΧL

σχε80ν ποτε μ' ιχύτην την μ~θ080 fι 8LιχφΟΡΟΠΟΙ1jσ1j «νιΧμεσιχ στ~ σ1jμιxσΙιx, την δποΙιχ προσιΧπτεL το ΠΙΧL8Ι σε μLιΧ λ~ξ1j κιχτα: τον κιχ­ θΙΧριΧ λεΚΤLΚΟ δΡLσμ6, κιχΙ στ~ν πριχγμΙΧΤLΚ~ έμπριΧγμΙΧΤ1j σYJμιχσΙιχ, ~ όποΙιχ «νΤLσΤΟLχεϊ: στ~ λ~ξY) με βιΧσ1j την ζωντιxν~ «λλΊjλεπΙ8ριxσY) με τ~ν «νΤLκεLμενLκη πριχγμΙΧτLκότYJΤΙΧ πού πεΡLγριΧφεL .

•

Ή βιχρuνοuσιχ σχέσ1j της εννΟLιχς με την πριχγμΙΧΤLκ6τητιχ 8εν

tρεuνaΤΙΧL· tΠLχεφεϊ:ΤΙΧL ~ προσ~γγLσYJ της σYJμιχσΙιχς μLaς λ~ξYJς μέ­ σω μLaς όίλλ1jς λ~ξ1jς. Έ8ω «νΙΧΚΙΧλuπτονΤΙΧL

πεΡLσσότερο οί σχ~­

aELC; πού δφΙστιχνΤΙΧL «νιΧμεσιχ σε μεμoνωμ~νες tΠΙΚΤYJτες oίκoγ~­ VELEC; λ~ξεων, πιχρα: οί ~8LEC; οΙ ΠΙΧL8Lκες εννΟLες. Ή 8εuτεΡ1j όμιΧ8ΙΧ πεΡLλιχμβιΧνεL μεθ6δους για την έρευνα της άφαΙρεσης. Μ' ιχύτες πρ~πεL να: ξεπεριχστοuν οΙ tλλεΙΨεLς τΊjς κιχθιχ­

ρ.ιΧ λεΚΤLκης μεθ680U τοu όΡLσμοu κιχΙ νιΧ έξετιχσθοuν οΙ λεLτοuργΙες πού «ποτελοuν τη βιΧσ1j τΊjς 8Lιχμ6ρφωσYJς των έννΟLων, τΊjς έπεξερ­ γιχσΙιχς των tμπεφLων πού εχοuν «ΠΟΚΤYJθεϊ: «πο τ~ν έποπτεΙιχ. Έ8ω το ΠΙΧL8Ι «νΤLμετω1FΙζεL το πρ6βλ1jμιχ τοu νιΧ xιXVEL «φιχΙρεσΥ) ένος

XOLVOU γνωρΙσμιχτος «πο μLιΧ σεφιΧ όίλλων γνωΡLσμιΧτων, auv8Eb\ ΙXLa 'θ' "λΨ , ,\ μενων μ "ι ΙΧUΤυ στην YJτηΡLΙΧ α,νΤL YJ YJ, XΙXL" νιχ YEVLXEUaEL ιχuτο το XOLVO γνώΡLσμιχ ολYJς τΊjς σεφaς των έντuπώσεων. ΤΟ έλιfττωμιx ιχύτων των μεθ68ων σuνΙσΤΙΧΤΙΧL στο ΟΤL «γκιχ­ λLιΧζοuν μ6νο ~νιx κομμιΧΤL μLaς πολόπλΟΚYJς σuνθεΤLκης 8Lιχ8LκιχσΙιχς, ετσL {;)στε μ~νοuν «πιχριχτηΡ1jτες fι σYJμιχσΙιχ τΊjς λ~ξYJς XL ό ρόλος τοu σ1jμεΙοu κιχτιΧ τον σΧYJμΙΧΤLσμο των έννΟLων· ~ 8LΙX8LXΙXalΙX τΊjς «φιχΙ­

ptaYJC; ocπλοuστεuεΤΙΧL ετσL, γLΙΧΤΙ 8ΕV σuμπεΡLλιχμβιΧνεL τ~ν χιχριχ­ κτηΡLστLΚ~ σχ~σY) τοu σχYJμΙΧΤLσμοu των tννΟLων προς τ~ λ~ξYJ, ~ δποΙιχ «ποτελεϊ: ~νιx σ1jμιχνΤLΚΟ ΚΡLτ'ήΡLΟ της ολYJς 8Lιχ8LκιχσΙιχς. ΟΙ πιχ­ PΙX80aLΙXKtc; μ~θ080L της ερεuνιχς των έννΟLων χιχριχκτηρΙζονΤΙΧL λΟL­

πον έξ rσου «πο την άπ6σπαση της λέξης άπα τα αντικειμενικό ύλικ6.

ΣYJμιχνΤLκη YLιX την ερεuνιχ των έννΟLων ~τιxν fι «νιΧπτuζYJ μLaς

135

nα: Β3ΒΛΙ3ΗΣ: ΤΩΝ ΒΝΝΟΙΩΝ

neLpotμootTLKYjt; μ,εθ630υ, κotτιΧ την δποΕot ή 3Lotμ,6Ρφωση των !ννΟLων ΠotροuσLά,στηκε μ,έ !nιXpxeLot, λotμ,βά,νOντotΙ; δπ' 6Φ1j κot! τιΧ δύο στοι­ χεία: το δλLΚΟ τηι; !ποπτεΙotι;, στη βά,ση τοϊ) δποΕου 3Lotμ,ορφώνετotL

ή

lVVOLot,

κot! τη λέξ1j, μ,έσω τηι; δποΕotΙ; yevVLέ't'otL ή

ε[σotγωγ~ τηι; μεθ630υ ot{)τηι;

&VOEyeL

lVVOLot. Μέ

την

μLιΧ κotLνοόργLot nPOOΠTLX~,

YLotT! 8έν ~ξετά,ζοντotL πλέον ΙΤΟLμει; ΙννΟLει;, πotριΧ ή ΠΡotγμotΤLΚ~ 3Lot3LxotaEot τοϊ) σχ1jμotτLσμοu τουι;. Ή μέθο80Ι; otότη, μέ την μopφ~ ποο την !φά,ρμοσε δ Ach, χotΡotκτηΡΕσθ1jκε ώι; aUvOeTLx~-yeveTLK~, &φοϊ) !ξετά,ζεL την 3Lot8LxotaEot τοϊ) σχ1jμotΤLσμοu των ~ννΟLων κot! την σόνθεση μLOCΙ; σεφOCι; χotρotκτηΡLσΤLκων ποο &nOTεAOUV μLιΧν

lVVOLot. Ή &ρχ~ ot{)τηι; τηι; με:θ630υ σuvEMotTotL στο

I5TL

στο πε:Ερotμιχ

elaιXYOVTotL -reXV1jTέc; ΙννΟLε:ι;, &pXLKιX &xιxTιXΛ1jmec; YLιX το &νθΡώΠLνο πε:φotμotτ6ζωο. 'ΕπΕσηι; ΧΡ1jσLμ,ΟΠΟL~θ1jκotν τε:χν1jτέι;

lVVOLet;

κot­

Τotσκε:υotσμένε:ι; μ,έ σuν3υotσμ,oόΙ; μLOCΙ; σε:φOCι; χotρotκτηΡLστLκων, ποο 3έν ΣUνotντocμε: στον κόσμο των 8Lκων μotΙ; ΚΟLνων !ννΟLων. Με:τιΧ σημotσLο30τε~ΤotL, π.χ. στιΧ πεLρά,μotτot τοϊ) Ach, ή &pXLKιX 3Εχωι;

v61j-

μ,ot YLιX το &νθΡώΠLνο πεLρotμιχτ6ζωο λέξ1j «γκά,τσουν)) στην πορεΕιχ

't'ou

πεLρά,μotτοι;, προσλotμβά,νε:L μLιΧ σημιχσΕιχ, γΕνετotL φορέotΙ; μLOCΙ;

ΙννΟLΙΧΙ;, χotρotκτηρΕζεL xιXTL μεΥιΧΛο κot! βotρό' ~ ή λέξ1j «τιΧλ)) χotρot­ κτηρΕζεL xιXTL

(loLKpO

κot! Ιλotφρό.

Στην πορεΕιχ τοϊ) πεφά,μ,otτοι;

yEveTotL

φotνεp~ I5A1j ή 8Lot3LxotaEιx

μ,έσω τηι; δπο(otΙ; σημotσLο80τεΤ't'otL μLιΧ λέξ1j 8Ιχωι; ν61jμιχ κot!

3Lot-

μ,ορφώνετotL (loLιX lνVOLot. 'Εξ ot[Τ(otΙ; τηι; XP1jaLμoonoE1ja1jt; τεχν1jτων

tννΟLων κot! λέξεων ή μέθο80Ι; ιχότη ¬AλιXaaeTotL &πο μLιΧν

lAAtL-

ψ1j: 8έν προuποθέτεL YLιX την ΙπΕλυση τοϊ) ΤLθέμενοu πpoβλ~μotΤOΙ; κotμ,μLιΧ προγενέστεΡ1j Ιμ,πεφΙot κιχ! γνώση κot! !ξομΟLώνεL &πο ot{)τ~

την &ΠΟΦ1j Ινotν tV~ALXO μέ Ινιχ μLΚΡΟ Ό

Ach

notL3E.

Ιφά,ρμοσε την μ,έθο36 του κιχ! σέ neV't'ιXxpOVot notL8LιX

ΚΙΧ! σέ tν~λLΚΟUΙ;, κot! Ιθεσε

l8Lec; προuποθέσεLΙ;.

lTaL

σέ σχέση μέ τ!ι; γνώσεLΙ; τουι; τΙι;

ΙΗ μέθο36ι; του eIVΙXL AOLnOV ~φotρμ,6σLμ1j σέ 8LΙX­

φορεΤLκέι; ήλLκΕει; κotΙ

xoteLMOC

3υνotτη την Ιρευνιχ τοϊ) σx1jμootTLaμoOU

't'ων tννΟLων σέ ΚotθotP~ μoρφ~.

σ't'o

'Ένot βotaLΚΟ Ιλά,ffωμ,ot τηι; μ,εθ630υ 't'OU δρισμ,οσ σuvEMΙX't'otL 6't'L Ι3ώ ή !ννοιιχ Ιχει &ποκοπε! «πο την ιpuaLX~ της σuνά,φειot

nEIPA.'vIAllKH ΔΙΕΡΕΥΝΗΣΗ

136

καΙ κατανοεί:τοιι σε στατικ~ μoρφ~ χωρις σχέσΎ) με τις νOΎjτικες 8ια8ικοισίες, μέσοι στις δποί:ες 8'Υ)μιουργεϊ:τοιι και ζεϊ:. Ό δρ~σμoς μιας λέζ'Υ)ς &ποκομμέν'Υ)ς &πο την συν&φει& Τ'Υ)ς και στοιτικχ θεω­ ροuμεν"Υ)ς

8εν μας λέει τίπ?τoc για το πως ε!νοιι πλοισμέν'Υ) μέσοι

στην 8Ρ&σΎ) της ~ ~ννoιoc TOUTΎj, πως ένεργεϊ: το πocι8ι με αύτην

στη ζωνταν~ 8ια8ικασία έπίλυσΎ)ς προβλημάτων. Ή καινοuργια μέθο80ς, ~ δποία τοποθετεϊ: στο κέντρο της ~ρευνας &κριβως τις λειτουργικές προϋποθέσεις ηϊς δημιουργίας

της έννοιας, 8εν βαρuνεται μ' αύτο το έλ&ττωμα. Έ8ω κατανοεϊ:ται ~ ~ννoια σε σχέσΎ) με ~να συγκεκριμένο πρ6βλ'Υ)μα ~ κ&ποια &ν&γκ'Υ) 8"1)μιουργ'Υ)μένΎ) μέσα στην πορεία τΎjς σκέψ"1)ς, &ρα σε σχέσ"1) με την καταν

, "ανακοινωσΎ), 6'Υ)σΎ) 'Υ).. την

1.

μο;

~

"ιν

'"

επιτε' \εσ'Υ)

της δ8"1)γίας η το13 καθ-ήκοντος, έπιτέλεσΎ)

,-

α υ Τ"1)ς

"1)..

,

,

εκειν"1)ς

&8uvcxTY) χωρίς τον

σ',("1)ματισμο της ~ννoιας. Αύτα όλα καθιστοσν ΤΟUΤ"1) Τ'~ν μέθ080 πoΛUτιμo έργα.λεϊ:ο κατα την Παρ' όλο των

r.ou

έννοιων

&ποτελέσμocτα

ταστρoφ~

δ

Ach

~ρευνα της ξέλιζ'Υ)ζ των έννοιων.

8εν έ!χει έρευνήσει εΙ8ικα τον σΧ'Y)ματ~σμo

στην έφΎ)βεία, 8εν μποροσσε

-r,;

έ!ρευν&ς του

-

σΤΎ)ριζόμενος στα

-

παρχ να 8ιαπιστώσει την με­

"ou ά.φορα το περιεχόμενο και την μoρφ~ ης ιJ.ι<έ­

ψ"Υ)ς και πο'; συν-:ελεϊ:τocι μέσα στην πνευματικ~ έξέλιξ'Υ) τοσ έφ-ήβ ου

,

με

"

"'β' χαραχτηρ~στι;ι.o της την με,,:α ασΎ) προς την

'"'ι ' εννΟLOΛογικ'Υ)

σχέψη.

'0 R'Ima t'ε7ηχεφ"Υ)σε Ι Ι σε ευρεια: β ασΎ) μια: ερευνα: του σΧ'Υ)ματι, "'β ""'.."'ι. ' ,,:ων ε'l'ιωων σε εφ'Υ) ους ΧΡ'Υ)σψοποιων,,;,ocς μ~α: 7:αΡOCΛΛocγη \"

σμου

τΊ;ς μεθό80υ τοσ

Ach.

\

"

-

Σuμφωνoc μ' OC'J-:ην δ σΧ'Y)μoc-:~σμoς ,ων έν­

νοιων ά.ρχίζει μόλις με την έ!νocρ;η
'10

με,,;,α -:-ην συμπλ-ήρωσ"1) των

12

χρόνων», λέει δ συγγρoc?έocς,

«πocρoυσιάζετα~ στα παι8ια μιχ έψ?ανως κocλUτερ'Υ) έ7:ί80σ"1) στον έν,ελως αύτενεργο σχ'Υ)μα,,;,ισμο των πocρocστ:Χσεων &ντι%ε~μένων.

Ή έννοιολογιχ+Ι,

&..οκομμένΊ) ά. ..ο ολα: ,,;,α έποπ-:ικά στοιχεί:α νόη­

σΎ) θέ:-ει ά.παιτησεις στα παι8ι&, οΙ δποϊ:ες (έξαφουμένων Lσως λί­ γων περιπτώσεων) φαίνεται ότι ξεπερνοσν τις πνευματικές τους 8υ­

ν&μεις πριν

OL οι- λ . 0"1)

&.. 0 τον 120 χρόνο

-r,; ~λικίας»

έ!ρευνες 8είχνουν, ο'η μόλις μετα το

\'"

OΙ-,...j,

μετα την εισοοο σ, ιιν

μετα

\

[35]. 120 ~τoς της ήλικία;ς,

β α:ΤΙΚ"1) 'Υ) 'λ' ικια,

"ζ ουν να \ ,ανα-

αρχι

137

ΤΗΣ ΕΞΕΛΙΞΗΣ ΤΩΝ ΕΝΝΟΙΩΝ

;::,,;"όσσoν,,:,oι~ σ";"ο ;::ιχι8! οΙ 8ιιχ8ικιχσίες πο.,) ό8ηγουν σ,,:,ον σχη(1.ιxτ~σμO

,,:,ων έννo~ων κοι! στ"~ν &.φηρημένη σχέψη.

,

:\Iι~ Oεμελι(~8ης συνέπειιχ ,,:,ων έρευνων .ων \., \ .... ,....

Aclt

κιχ! Rinιat .....

(

σ'Jνιστιχτοιι

σ,,:,ην

ιχνιχσκευη

'

-

ΤΥις ερμηνεια.ς του σχημιχησμου

-

-

'β' 'Ο εωριιχ το\) συνεφμου. νοιων με οιση ";"ην

~ει;ε o":'~

-

'Ι-Ι ερευνιχ ,ι

του

-

";"ων

ΑC

h ιχπε' ,

οσο στΙΧθερες κι αν ε!νσ.ι οί συνειρμικες συζεύξεις

μεσιχ σ,,:,α γλωσσικα σημεί:ιχ κιχι στα &.νΤLY..είμενιχ

-

.,

εν-

&.'1&-

ιχύτα ~εν άρχεί:

άπα μόνο του γιχ ,,:,~ν έρμηνείΙΧ του σχημιχ,,:,ισμου των έννοιων. Ή

πoιλιx~ότερη itΙXPΙX~OX"r" ο,,;ι μια ~ννoιιx 8ημιουργεί:τοιι &.πο τ~ν μεγά­ λη Μνιχμη συνειρμικων συζεόξεων &.νάμεσιχ στα κοινα γνωρΙσμ:χτιχ μιας σειρα.ς &.ντικειμένων κιχι έξ οιΙτίιχς τΊjς ά8υνιχμΙιχς -::ων συζεό­

ξεων &.νάμεσιχ στα γνωρίσμιχτιχ. με τα όποί:ιχ. 8~ιχφοροποιο;;ντcx.ι cx.ύτα. τα ιΧvτικεΙμεvcx., ~εν ~χει έπιβεβcx.ιωθεί: πεψxμιxτ~κά. τα πειράμιχτιχ

TOU Ach

ιΧπέ8ει;cx.v, {)τι ό σχημιχτισμος των

έννo~ων εχει πάντιχ πcx.ρcx.γωγικΟ

xcx.L

οχι ιΧvcx.πιχριχγωγικΟ χιχριχκτ+Ι­

ριχ, {)τι μι~ ~ννoιιx. ~ημιοuργεί:τcx.ι &.πΟ μια πολότ.λοκη ένέργειιχ προ­ σιχνιχτολισμένη στ~ν έπΙλυση κάποιου προβλ"ήμcx.,,:,ος

xcx.L

οτι 8εν

ιXpxouv μόνον ~ δπιχρξη έξωτερικων προϋποθέσεων κιχΙ ~ μηχιxνικ~ πcx.ριχγωγ~ μιας σόν8εσης άνάμεσιχ στις λέξεις κιχι στα άντικεΙμενιχ.

για τ·~ν 8ημιουργίιχ. μιας ~ννoιιiς. Έπιπρόσθετιχ. cx.'~τσ. .α πειρOCμcx.­ ροι ό8+ιγησcx.ν στ~ν οχι λιγότερο σημcx.νηκ~ 8ιcx.πΙστωση 'Νις λεγό­ μενης προσδιοριστικής τάσης.

Έ8ω πρόκειτιχι xcx.TιX τον

Ach

για μια τάση πού ρυθμΙζει τ~

ρo~ τί;)ν πcx.ρcx.στOCσεων κιχι των πράξεών μcx.ς

xcx.L ξεκινα άπο τ~ν πcx.­ Tou όποΙου xcx.TEuOUVE,,:,cx.L όλόκληρ'ι ~ ρo~, ξεκινίΧ συνεπως ιΧπο !.vcx. πρόβλημcx., στοu όποίου τ~ν έπΙλυση ε!νιχι προσcx.ρμοσμέvη ()λ"η ~ σχετικ~ 8pcx.στηριότ"ητcx.. Π ρΙν άπο τον Ach γινότcx.ν 8ιάκριση ιΧνάμεσιχ. σε 8ύο τάσεις, οΙ όποί:ες 8ιεί:πcx.ν τ~ν πορείιχ. των πcx.ρcx.στάσεών μας: τ~ ... ράστιχση του σκοποu, στην πριχγμcx.τοποΙηση

άνιxπσφoιγωγικ~ ~ συνειρμικ~ τάση κιχι τ~ν τάση έμμονΥις. 'Η

~,

συνειρμικ,ι

τcx.ση

,

πιχ Ρ cx.γε ι

έ

μ σιχ

,ροη ,των

στη

,

πα:ριχστιχ-

σεων δσες σuν8έoντιxι συνειρμικα μετσ.ξό τους σε προηγοόμενες έμ­ πειρΙες. Ή τάσ"1) της έμμoνΊjς ύπο8ηλώνει τ-η Μνιχμη κάθε πιχρά­ στιxσrις να έπιστρέφει συνεχως στ~ ρo~ των πιχροιστάσεων. Ό

Ach

εΤχε ιΧπο8είξει σε προγενέστερες ~ρευνές του, δΤL ιχύ-

138

Ι1ΕΙΡΑΜΑTlΚΗ ΔΙΗΕΥΝΗΣΗ

τες οί Μο τάσεις aεν έπocρκοuν για. τ~ν έρμψείoc νοη7ικων πρχξεων σκόπιμων, συνειaητων

xocL

κocτευθυνόμενων προς την έπίλυση ένος

προβλ+Ιμocτος. Αύτες οί πράξεις ΧOCΟΟΡ[ζοντocι πολ» περισσότερο

άπο μ,α:ν ίaιocίτερα. προσaΙΟΡιστικ~ τOCση που έκτ:ορεύε .OCL ιΧπο τ~ν πocρocστocση τοί) σκοποU.

ρεσε να: aείξει ο'η μια.

Koct στ~ν ~pzυvOC των έννο,ω·) ό Ach μπό­ XOCL'l/OupYLOC ~ννOια aεν aημιουΡγε~τocι ποτε χω­

ρις τη puellLf)TLX~ έπίaΡocση των ΠΡοσaΙΟΡιστιχ(';j·) τΧσεων. Ή έχ­ μOCΟησΊ) λέξεων

XOCl

~ σύνaεσή τους με άνηκείμενoc aεν όaΊrrε~ &κό­

μ'η στ~ν aιocμόΡφωση των έννοιων. Γι' α.')τΟ εΤνOCΙ άνocγχ.ocΙ:ο να. βρ[­

ux.ZTOCL

το άνΟρώπινο πεφocμocτόζωο μπροστιΧ σ' 1νoc πpόβλΊjμOC, που

aεν μπορε!: να: έπιλυθε~ παρα. μόνο με τ~ βο+Ιθειoc της διocμόρφωσης μι:Χς ~ννoιocς.

'Έχουμε ~ιocπιστώσει ση ό

Ach

~κocνε ενoc σ'ημαντιχο βημoc

μπροστα. σε σύγκριση με προγενέστερες ερευνες, οτocν συμπεριέλχ.βε

τις διocaικασίες της aιαμόρφωσης των έννοιων στ~ aOll~ της λύσης ένος συγκεκριμένου προβλήμocτος. Αύτο ώστόσο aεν άρκε!:. 'Ένocς σκοπός, ενoc aοσμένο πρόβλημoc εΤνocι άσφocλως άπόλυτoc άνocγκoc[oc

προϋπόθεση για. να. ύπOCρξει ~ aLOCOLxocσlOC έπίλυσης' άλλα. σκοπο ε­ χουν και μικρόι πocιοιόι της προσχολικης ~λικίocς, και πocρ' σλoc ocύτα:

οUτε ενoc μικρο παιaί, ουτε ενoc ΠOCιaι της προσχολικης ~λικίocς, Ο\Jτε γενικότερα ενα παιaι πριν άπο τα: aώaεκoc του χρόνιoc εΤναι έντελως lXOCνO νόι κocτανοήσει συνειaητόι ενoc πρόβλημoc που τοί) πocρουσιά­ ζετocι, κocΙ έπιπρόσθετoc εΤνocι άνίκocνο νόι a1jllΙOupyYjcrEL μιόι

xoctvo,jp-

γιoc εννοια.

Ό Ίaιος ό

AcIl

κατέaΖιζε στις ερευνές του στι πocιaιόι προσχο­

λικης ~λικίocς aεν ξεχωρίζουν άπο τους έν'ήλικους και τους εφηβους

χατα: τ~ν έπίλυσΊ) προβλ1jμocτων έπειa~ συλλocμβOCνουν τον στόχο χειρότερoc ~ λιγότερο σωστά, άλλα. έπειa~ διευθετοuν έντελως φορετικα: 5λΊ) τ~ν ~ιαaιχocσίoc έπίλυσ1jς. Ό

Usnadse

aLOC-

εχει άποaείξει

σε μια. πειραμocτικ~ ερευνoc της aιocμόρφωσ1jς των έννοιων σε πocι­ aLιX προσχολικης ~λικίocς (ΠOCΡακocτω θά μιλήσουμε έκτενέστερoc για. τ~ν ερευνoc ocύτή), 5τι ενα πocιοι της προσχολιχης -ήλικίocς συμ­ περιφέρετocι το ~aLO μπροστά σε ενoc πρόβλημoc 5πως ό ένήλικος στocν χειρίζετocι μια.ν εννοιoc, μόνο ποιι το πocιοι της προσχολικης

, λ'υει 1j'λ' ιχιocς επι

'.\'

,

Ν

'" , ocυτΟ'. τoc προ βλ' 1jμocρoc εντε λ ως οιocφορετικoc.

Τ'ο

πocι-

139

ΤΗΣ ΕΞΕΛΙΞΗΣ ΤΩΝ ΕΝΝΟΙΩΝ

8ί χρ"l)σιμοποιε'i: τίς λέξεις, &κριβως ()πως ό έν~λικoς, ώς μέσο· ~ λέξ"l) ε!νιχι λοιπον σuν8ε8εμέν"l) γι' ιχίιτο με τή λειτvuργLΙΧ τ~ς &νιχ­ ΚΟLνωσ"l)ς, σlJμιχσιο8όΤ"l)σ"l)ς κιχί κιχτιχνό"l)σ"l)ς, ()πως κιχί γιOC τον έν~­ λικο.

- . β' Σ uνεπως"l) ΙXaLX"l)

~ γενετLΚ,1

'Ι" , οιιχφοριχ ιχνιχμεσιχ

" στην

εννοιο-

λoγικ~ σκέψ"l) τοί) έν-ήλικου κιχι στη νΟ"l)τLκή μoρφ~, ()πως ιχίιτες χιχριχκτηρΙζουν το μικρο πιχι8Ι, 8εν έξιxρτίiτιxι &πο τήν προσ8ιορι­

στική τάσ"l), &λλOC &πο ~λλoυς πιχράγοντες. ''Ι'ό Ε ΙοΙΚΙΧ

U snadΒθ

ι! ψ' ",στρε ε

T"l)V

, \ 'T"l)V"

προσοχ"l) προς

ιχνιχκοινω-

a"l), την &λλ"l)λοκιχτιχνό"l)σ"Ι) των &νθρώπων με την βo~θειιx τ~ς γλι~σσιχς.

«•Η

λέξ "Ι)

, .ως

χρ"l)σιμεuει

μ έ σο

." T"l)V

γιιχ

ιχμοι β' ιχιιχ

,

XΙXTιxvo"l)a"l)

των &νθρώπων. κιχτα. τον σχ"l)μιχτισμο των έννοιων», λέει ό

nadse, T1jt;

Us-

«πιχΙζει &κριβως ιχίιτο το γεγονος κΙΧθοριστικο ρόλο· λόγω

&νιχγκιχιότητιχς για. &μοιβΙΧ(ΙΧ ΚΙΧΤΙΧνό"l)σ"l), ~νιx όρισμένο φων"l)τι-

1 συμπ , λ εγμιχ κεροι 'Ι-'ζ" Κυ ει μιιχ ορισμ έ

v"l)

"

"

σ"I)~ιxσιιx' μ

\

,

ιχυτον τον τροπο

γΙνετιχι μια. λέξ"l) ~ μια. ~ννoιιx. Χωρίς ιχίιτο το λειτουργικο στοιχε'i:ο της &μοιβιχΙιχι; ΚΙΧΤΙΧνό"l)σ"l)ς

κιχνένιχ

φων"l)τικο σύμπλεγμιχ 8εν θOC

μποροuσε να. γΙνει φορέιχς όποιιχσ8-ήποτε σ"l)μιχσLιχς, 8εν θά 81Jμιοuρ­ γότιχν κιχμμια: εννοιιχ». 'Ως γνωστόν, ~ έπικοινωνΙιχ &νάμεσιχ στο πιχι8ί κιχί στον κόσμο

των έν"l)λΙκων σuγκροτε'i:τιχι &πο πoΛU νωρΙς. ΤΟ πιχι8ί μεγΙΧλώνει

&πο τήν &ρχή σε ~νιx όμιλοuν περιβάλλον κιχι &ρχΙζει το Ί8ιο να: χρ"l)σιμοποιε'i: τον μ"l)χιχνισμο τ~ς γλώσσιχς &πο τον 8εύτερο χρόνο τ~ς ~λικΙιxι; του. «ΒρΙσκετιχι πέριχ &πο κάθε ιχμφιβολΙιχ,

(STL

8εν ΧΡΊ)σιμοποιεϊ:

φων'f)τικα: συμπλέγμιχτιχ 8Ιχως νό'f)μιχ, &λλα: γνήσιες λέξεις, κιχΙ

ιχνάλογιχ με την &νάπτυξ-ή του ΣUσχετιζει μ' ΙΧίιτες (Sλο κιχι πιο aLιx­ φΟΡΟΠΟΙ'f)μένες σ"l)μιχσLες». 'Ωστόσο μπορεί: να: θεωρε'i:τιχι ώς βέβΙΧιο, ()τL το πιχιaί φθάνει σχετικOC ιχργOC σ' ιχίιτον το βΙΧθμο κοινωνικοποΙ"Ι)σ"l)ς

T1jt;

σκέψ'f)ς του,

ποιι ε!νιχι &ΠΙΧΡΙΧ(Τ'f)τος γιOC τον σχ'f)μιχτισμο πλήρως &νιχπτυγμένων

,

-

εννοιων.

Βλέποuμε λοιπόν,

(STL

ιχπο τήν μιOC όλοκλ"l)ρωμένες εννοιες,

ποιι προσποθέτουν τον &νώτερο βΙΧθμο ΚΟLνωνΙΚΟΠΟL"Ι)σ'f)ς της πιχι8ι­

κ-ης σκέψ1)ς, &νιχπτύσσοντιχι σχετικα: &ργά, ένω ιχπο τ~ν ~λλ"l) τΟ:

ΗΟ

ΠΕIΡΑΜΑΤιΚΗ ΔΙΕΡΕΥΝΗΣΗ

nOCL~La άρχΙζουν ~8'Y) άπο νωρΙς να ΧΡYjσLμΟΠΟLn:'jν λέξεLς

,

,

\'r,YjV

αΠOκατασΤΎjσOυν με

'rOIJC;

β'θ

ΟΥ)

'

, ,

εLα τους μLocν ocμΟL

β'

OCLOC

YLa να ,

1κατανΟYjσYj μι:;

έν~λLκοuς καΙ μεταξό τους. Συνεπι7)ς

OL λέξεLς, ποu 8έν lxouv φθάσεL άκ6μ'Υ) στο έπΙπε80 ' , -" 'λ εLΤΟUΡΎLες " αυτων - των OC'β εL 'ης τελευταΙων xoct μπορουν να ΧΡ'Υ)σψεόουν ώς μέσο άνακοΙνωσYjς και καταν6Yjσ'Υ)ς άνάμεσα σε δμιλουντες άνθρώπους. MLa εί8Lκη ~ρευνα 'λ οκ λ'Υ)ρωμενων εννΟLων, εχουν ανα 'λ ο

τ~ς άντΙσΤΟLΧ'Υ)ς ~λLκΙας

οΙ μορφες τ:ης

θα: μα,ς 8εΙξεL, πως άνα.ΠΤ I)σσονΤOCL αιιτες

v6'Y)cr'YJC; ποu 8εν θεωρουνταL ώς έννΟLολογLκη σκέΨ'I),

άλλα ώς λεLτοuργLΚΟ ίσοΜναμ6 της, και πως φθάνουν στο στά8LΟ

nou χαρακτηρΙζεL την πλ~ρως άναπτυγμέψl) σκέψ'Υ). ·Η ~ρευνα. του Usnadse 8εΙχνεL δΤL αότα τ~ λεLτουργLκα ίσο­ Μναμα τ~ς έννΟLολογLκ~ς σκέψ'Υ)ς ΠΟLΟΤLκα καΙ ~ομLκα 8Lαφέρουν

, \ pLζ LXOC\ απο

.l'

"

...,

ι β

τ,ιν αναπτυγμεν'Υ) νΟ'Υ)σ'Υ) του εφ'Υ)

ου

- ,εν'Υ) λ!LXOIJ. XOCL,του

Αότη ~ ~LocrpOpa ~εν προκuπτεL άπο τον παράγοντα που άναφέρεL δ

Ach, γLατΙ, άΚΡLβως άπο λεLτουργLκη &ΠΟψ'Υ) και με την ~VVOLIΧ των προσ~LΟΡLσΤLκων τOCσεων, αότες οΙ μορφες άποτελουν, δπως ~XEL άπο8εΙξεL δ

Usnadse,

έν'lΟLολογLκα ίσοΜναμα.

ΣυμπεραΙνουμε λΟLπ6ν: τα πρoβλ~ματα και οΙ παραστά,σεLς

σκοπου που άπορρέουν άπο αότές,

eIVOCL προσLτα στο nOCL8t άπο σχε\ τσι.υτ6τητα των - προ βλ'Υ)otXpL β-' ως χσι.Ρ'Υ) στην μά,των της κσι.τσι.ν6'Υ)σ'Υ)ς κσι.ι τ~ς άνσι.κοΙνωσ'Υ)ς σε notL8La και έν'Υ)λΙ­ κους, ιXVIJtnmaaOVTotL στο notL8t άπο πολυ νωρΙς λεLτοuργLκα ίσοΜ­

'rLXOC"

,~, πρωLμα σταοLσι.·

νσι.μσι. των έννΟLων, άλλα πσι.ρα την τσι.υτ6Τ'Υ)τα του πρoβλ~μσι.τoς οΙ νΟYjΤLκες μορφες της ~LIΧ8LxocaLOCC; έπΙλυσYjς

eIvotL θεμελLακα 8LotipO-

ρεΤLκες σε παLδLα κσι.Ι έν~λLκους ώς προς τη σόνθεσ~ τους, τη ~oμ~ τους καΙ τον τρ6πο της

lvkpyeLOCC; τους.

Προφσι.νως την δλ'Υ) πορεΙσι. τ~ς 8Lot~LxoccrLOCC; ~εν την καθορΙζουν το πρ6βλ'Υ)μσι. κσι.Ι οΙ παρσι.στά,σεLς του σκοπου, άλλα έ!νσι.ς

XOCLVOUP-

YLOC; πσι.ριίγοντσι.ς, που δεν lλσι.βε υπ' Οψ'Υ) του δ Ach.

·0

σκοπος 8εν &ποτελε! κσι.μμLα έξ~ησ'Y). ΧωρΙς την (ίπαρξ'Υ)

xocnOLOIJ σκοπου eIvotL rpucrLKa μLα δΠΟLσι.~~ποτε ιΧντσι.ΠΟΚΡLν6μεν'Υ) στον σκοπο πριίξ'Υ) &Μνσι.τYj, ιΧλλα ~ (ίπσι.ρξ'Υ) αότου του σκοπου 8εν

~ρμ'Υ)νεuεL με κσι.νένσι.ν τρ6πο την έξέλLξ'Υ) κσι.Ι την 80μη τ~ς δλ'Υ)ς

~Lσι.8Lκσι.σΙσι.ς, μέσω της δποΙσι.ς

YLVETotL κσι.τορθωτ6ς. ·0 σκοπος κσι.Ι

1Η

ΤΗΣ ΕΞΕΛΙΞΗΣ ΤΩΝ ΕΝΝΟΙΩΝ

ot

προσaΙ(jρ~στ~κες ",:ά,σε~ς πού ξεΚ~'Jοuν ιχπ

τ"~ν 8~ιx8α:xσΙ:x, ;)πως λέε~ ό

ιχuτον έγκιχινιά,ζουν

15μως 8εν ",:"~ν ρuθμΙζουν"

Ach,

•Η

(J-

π:χρ;"η ενος σκοποu, ένος πρo~):fιμιxτoς, ε!ν:χι ιΧ.ΠΙΧΡΙΧΙΤ"'ιΤΟ, ιΧ.λλα.

ιΧ.νεπ:χρκες στo~zε~o για. ",:"~ν 8"ijfLtoupyloc μιας έννΟΊJfLoc",:ωμέν'Υ)ς 8ριχστ'Υ)Ρ ~ότ-ητιxς.

, Ο ·' ι εμπεφιες

-

'l' πα:~oιoυ

του

-, 'λ ικου του εν'η

, κιχι

~ β' πεΡ~Λιxμ ocνουν

πολυiριθμες περιπτώσε~ς, ()που ό ιΧνθρωπος ιΧ.ντιμετωπΙζει α.λυτιχ, μ~ έπ~λuσιμoc στο 80σμένο στά,8ιο &νά,π,;,υ;ΊJς Τι έλλιπως λυμένιχ ' μιχτιχ, προ β),'ιι

"

.. ιχκιχτορ , ' θ ωτους

ιχφ θ ιχστους 'η

"

σκοπους,

"

χωρις ιχυτο

voc,

έγγυα.τιχι *ιaΊJ μ~α. έπιτυχLoc. ΠΡΟιΡιχνως πρέπει κocτα. τ~ν έρμΊJνειΙX τ~ς ,jιp~c; τ~ς ΨυΧLΧ~ς 8ιΙΧ8ικιχσΙιχς, ~ όποΙιχ ό8ΊJγε~ στ'~ν έπΙλυσ'Υ)

• ,

,

ενος προ β)'ΊJμocτος,

'ξ' νιχ εκιν'ησουμε

'"

ιχπο

τον

,

στοχο

'λλ' 'l'.1. ιχ ιχ o~ν

μπο-

ροuμε να. περιορισθοuμε σ' ιχUτόν. Τ Ο"

XUpLO

'βλ

προ

'YjfLΙX,

'

που

'l"

,

.Ι.

,

~

'l'

,

συνοεετιχι γενικoc μ~ την ο~ιχοικocσιιχ

τ~ς 8ιιχμόρφωσ'Yjς των έννo~ων κιχΙ τ-ην έννΟ'Yjμιχτωμέν'Yj 8ριχστηριό­ Τ'YjΤΙΧ, e!vcxt ιχuτο των μέσων, με τ~ βο'ήθειιχ των όποΙων έπιτελε~τιxι , '1\, , ' ' \ 'Υ). , ΊJt ιχ"λλ'Υ) ιχντιχποκρινο' , 'Yj, ιχυτ'Yj

'ψ λ 'ξ ΤΟUΤ'Yj ΊJ εκειν'Yj 'Υ) υχο ογικ"η πρoc

μεν'Υ) στον σκοπο 8ριχσΤ'Υ)ριό,'ητιχ.

'Αλλα. κιχΙ ~ έργιχσΙΙΧ τou &νθρώπου ώς έννΟ'Yjμιχτωμέν'Υ) 8ριχ­ στ'ηριότ'YjΤΙΧ 8εν έξ'Y)γε~τιxι [κιχνοποι'YjΤΙΚα. με το να. ποuμε ΙSτι πιχ, , , σκοπους " XOCL προ βλ''Yjμιχτιχ, ιχ'λλ"ιχ πρεπει νιχ"την ' J :e" ρocγετιχι ιχπο ...'YjY'Yj-

σουμε με τ~ν ΧΡ'Υ)σιμοποΙ'Υ)σ'Υ) έργΙΧλεΙων, χωρΙς τα. όπo~ιx 8εν θα. ε!χε προκΙΙΨει ~ έργιχσΙιχ' πιχρόμοιιχ, το κεν,ρικο πρόβλ'Υ)μιχ της έρ­ fL'YjveLιxc; ΙSλων των &νώτερων μορφων συμπεριφορας ε!νιχι gvιx πρό­

βλ'Υ)μιχ των μέσων, με τ~ βο'ήθειιχ των όποΙων μΙΧθιχΙνει ό ιΧνθρωπος να. κυριιxρχε~ στ~ν συμπεριφορά, του.

,

,

\

"O~' πως οειχνουν τιχ πειρocμιχτιχ, Ilλ«" ες οι ιχνωτερες Ψ υχικες λει-

u

τουργΙες περιέχουν το κοινο ΧΙΧΡΙΧΚΤ'Yjριστικο ΙSτι ε!νιχι 8ιocμεσολΙΧ­

β'Yjμένες 8ιΙΧ8ικιχσΙες, 8'Yjλo ()τι έμπεριέχουν στ~ 80μ'ή τους τ~ν χρήση ένάς σημείου ώς τού κύριου μέσου για. την ΚΙΧθο8'ήγ'Υ)σ'Yj κιχΙ κυ­ ριά,ρχ'Yjσ'Yj των ψυχικων 8ιιχ8ικιχσιων. Στο πρόβλ'Yjμιχ της 8ιιχμόρφωσ'Υ)ς των έννo~ων gvιx τέτοιο σ'Υ)­

με~o ε!νιχι ή λέξη πού έμφανίζεται ώς μέσον τής διαμόρφωσης μιας Ι,ιvoιας κιχΙ &ργότεριχ γΙνετιχι το σόμβολ6 της. Μόνο ~ μελέτ'Υ) της

λειτουΡΥικης χρ'ήσ'Yjς της λέξ'Yjς κιχΙ της έξέλιξ'ής τ-ης, των σε κά,θε

ΠΕΙΡΑΜΑΤΙΚΗ ΔΙΕΡΕΥΝΗΣΗ

ιι.2

~λιχΙoι. ΠoιoΤΙΚ~ 3ιοι.φορετικων,

άλλα: γενετικα: άλληλέν3ετων μορ­

φων έφoι.ρμoγΊjς της, μπορεί: να: χρησιμεύσει ώς κλει31. στ~ν ~ρε1)νoι. -:Ίjς 3ιοι.μ6ρφωσ"ης των έννοιων .

•Η

βoι.σικ~ ~λλειΨ'Y) τ~ς μεθ630U τοu

Ach

ε!νocι 8τι έ3ω 3εν

,..

Ιζ' ~ ~ ~ ι -, ε;ιχνιoc ε-;-:χι "η γενετικ,ι οιocοικocσιoc το>; σΧ'Υ)μocτισμοu των εννοιων,

ά.λλα: ιΧπλως 3ιocπιστώνετocι ~

(STCocP;'Y) 11 ~ &TCoucrLoc ocύτΥις τΊjς 3ια3ι­

κocσ(ας. "Η3'Υ) ~ 3ι&ταξ'Υ) των πειρocμάτων προϋποθέτει 8τι τ~ μέσoc,

με τα: δποί:oc 3ιαμορφώνεται ~ ~ννoια (3ηλ. οΙ πειρocματικ~ς λέξεις ΠΟ') λειτοuργοuν ώς σ'Υ)μεί:α), εΤνocι 30σμένα έξ ά.ρχΎjς καΙ. ά.ποτελοUν

\

\

.Ι θ Ι θ
oc'λ"1.ΛOCΙζ ει

\ ~ • ,ιν

κατιΧ

~ ι !!λ οιαρκειoc ο

πειράμocτος, καΙ. ετι περocιτέρω δ τρ6πος τΎjς χρήσ'Υ)ς

-rou;

ou -rou-

ε!ναι κoc­

θορισμένος έκ των προτέρων σύμφωνoc με τ~ν δ3'Υ)γΙoc. οι λέξεις 3~ν έμφocνίζονται έξ &ρχΎjς ώς σ'Υ)μεί:oc, 3εν 3ιαφέροuν κocτ' &ρχ~ν κα­

e6Xou

ά.πο μια:ν α.λλη σειρα: έρεθισμOCτων, που έμφocνΙζονται στο πεΙ­

ραμoc, 3·ηλ. &πο τα: ά.ντικεΙμενα με τα: δποί:α ε!νocι σuν3ε3εμένες.

Θέλοντocς δ

Ach

ν' ά.π03εΙξει 8τι ~ σuνειρμικη σύν3εση ά.νάμεσoc

σε λέξεις κσιι ά.ντικεΙμενoc ε!νocι ά.πΟ μ6ν'Υ) Τ'Υ)ς &νεπocρκης για: την

3'Υ)μιοuργΙα μιίΧς σ'Υ)μocσΙας καΙ. 8τι ~ σ'Υ)μocσΙα μιίΧς λέξ'Υ)ς η μιocς

~ννoιocς 3εν εΤνocι 8μοιoc με την σuνειρμικ~ σύν3εση &νOCμεσoc σε ~νoc φωνητικο σύμπλεγμα καΙ. σε μια: σειρα: ά.ντικειμένων, 3ΙOCΤ'Υ)ρεί: για:

Myou; κριτικΎjς κocl' πoλεμικΎjς τ~ν παρα30σιακ~ ρo~ δλδκλ'Υ)Ρ'Υ)ς τΎjς 3ια3ικocσΙας -rou σΧ'Υ)ματισμοu των έννοιων, που υπ6κειται σε ενoc όρισμένο σχΎjμoc κocl' μπορεί: να: χocρocκτηρισθεί: με τΙς έξΎjς λέ­ ξεις: ά.πΟ κOCτω προς τα: πOCνω, ά.πΟ μεμονωμένoc σuγκεκριμένα ά.ν­ τικεΙμενoc σ~ λΙγες gννotEt;; που τα: έμπεριέχοuν.

, Αλλ&.,

8πως 3ιαπιστώνει ό

t3Lot;;

ό

Ach,

μια: τέτοιoc πορεΙoc τοί)

πειράμocτος βρΙσκετocι σε ά.ντΙφocσ'Υ) μ~ την πρocγμocτικ~ πορεΙoc τοί) σΧ'Υ)μocτισμοί) των έννοιων κocΙ 8εν οtκ030μεLται, 8πως θα: 80uμε, ι πocνω

~ στ'ι

β'

ocσ'Υ)

Ν σuνειρμικων

ι tocλuσιοων. •

Δ1.

ι:;ν

\

\

Ιζ περιορι ετocι, γιoc νoc

ΧΡ'Υ)σιμοποιήσοuμε τα: η8'Υ) πocσΙγνωστoc λ6γιoc

-rou Vogel, σε μια:

πuρocμι30ει8~ οεκοΜμ'Υ)σ'Υ) των έννοιων, σε μια: μετάβocσ'Υ) ά.πΟ το σuγκεκριμένο στο 8λο καΙ πιο ά.φ'Υ)Ρ'Υ)μένο. Έ3ω gγκειτocι ~νoc βασικο σuμπέρocσμα των έρεuνων των

κocΙ

Rimat.

Ach

'Απέ3ειξocν, 8τι ~ σuνειρμικ~ θεώΡ'Υ)σ'Υ) εΤνocι λocθεμέν'Υ)

ί5σον &φορίΧ τον σΧ'Υ)μocτισμο των έννοιων, g3ειξocν τον πocρocγωγικο

1!.3

ΤΗΣ ΕΞΕΛΙΞΗΣ ΤΩΝ ΕΝΝΟΙΩΝ

,-~t O'l)μ~oυργ~κ.O Ζ~ρocκ.7Ijρoc -:-Υ,ζ ε'Iνo~~ς κocι --:ον ρόλο του λε~-:-oυΡΎΙ­

'-OU

σ--:o~χείoυ κ.~::-* τ~ν O'l)μ~OυργίOC τ't)ζ

xoct

όπoγριfμμισocν oτ~ μόνο

με τ~ν ϋπ~ρ;'Y) μ~ίXς συγκεκριμέν'l)ς έπιθυμίocς, τΥις έτ:ιθυμίocς γιoc

μo~OCV εννO~OC, μόνο στ~ν πορείoc μιας OΡOCστηρ~ότηΤOCζ συνεΙΟ'Υ)τΥ,ς, OC.,ταποκ.ρινό:.LεΨljς στον τε&ειμένο σκοπο κocι προσocνocτολισμέν't)ς

πρι)ς την έπίτευξ'Υ) ένος συγκεκριμένου σκοπου ~ τ~ν έπίλυσ'Υ) ένος όρισμένου πρoβλ'ήμ~τoς, μπορε! να: γενν't)θε! και να: OΙOCμOΡζ(ωθε~ μ~,χ εννoι~.

Λύτες οΙ ερευνες,

OCνOCσκεύ~σOCν τ~ν μ'Y)ΧOCνικ~

itOu

OCV-:LX't)tjJ'Y)

τΊjς οιocμόΡζ(ωσ'Υ)ς των έννοιων, κocτέλ't)ξocν όμως στον ορόμο κocθocρα:

-:-ελολογικων έρμ'Υ)νειων,

itOU

ούσιocστικα: OCποκορυφώθ'Υ)κocν με τον

Ισχυρισμο οτι ό σκοπος Ο'Υ)μιουργε! μια:ν ocvιfXoy't) Κ~ι σκόπιμ't) ΟΡOC-

,

στ't)ριοτητoc

" 'r't)

με

β

O't'θ ) ειoc

-

των


'" οτι

το

πρόβλ't)μoc το (ΟιΟ έμπεριέχει τ~ν λόσ't) του.

Έκτος OCπο τ~ γενικ~ φιλoσoφικ~ κocι μεθoooλoγικ~ OCβocσι­ μότ't)τoc ocύτΊjς της θεώΡ'Υ)σ'Υ)ς μια: τέτοιoc πocρουσίocσ'Υ) του πριfγμoc­ τος

bO't)ye!

σε ιΧλυτες ά.ντιφιfσεις. Δεν έξ't)γε!, γιocτι πocρα: τ~ν λε~­

-:-oυργικ~ τocυτότ'Υ)ΤOC των προβλ't)μιfτων ~ σκοπων, οΙ νΟ'Υ)τικες μορφές, με τ~ βofιθειoc των όποίων το πocιοι έπιλόει ocύτο το πρό­ βλ't)μoc, οιocφοροποιουντocι ριζικα: σε κά.θε φά.σ'Υ) τ:ης 1)λικίocς. 'Λπο ocύτη τ~ν όπτικ~ γωνΙoc ε!νocι γενικα: ά.κocτocνό'Υ)ΤΟ πως OCνocπτύσσοντocι οΙ μορφες τ:ης νό't)σ't)ς. 'Ως έκ τούτου οΙ ερευνες των

Rimat ocitOtjJ't)

κocι

Ach OCcp't)GOCV

το πρόβλ't)μoc ά.πΟ την ocΙτιώο't)-ουνocμικ~

έντελως OCνοιχτό, ετσι &στε

1)

έμπειρLΚ~ ερευνoc ε!χε χρέος

να: oιερευνfισει τ~ν έξέλιξ't) του σΧ'Υ)μocτισμου των έννοιων στον ocΙ­ τιώΟ't)-ουνocμικο κocθορισμ6 τους.

2. Για: τ~ν έπίλυσ't) ocύτου του προβλ+Ιμocτος στηριχτ+Ικocμε σε μιOC πειρocμocτικη μέθοοο,

itOU

μπορε! νOC ΧOCΡOCΚΤ't)ρισθε! ώς μέθοδος

τών διπλών παραστάσεων. Ή ούσΙoc Τ'Υ)ς συνΙστocτocι στο ότι λ~ξ'Y) ΚOCΙ

1)

1)

έξέ­

ορocσΤ'Υ)ρι6τητoc των OCνώτερων ψυχικων λειτουργιων

ΠΕΙΡΑΜΑΠΚΗ λΙΕΡΕΥΝΗΣΗ

έρεuνiiτιχι με τ~ βo~θειιx

860

σεφων έρεθισμ&των. ΜιOC σεφoc έρε­

θισμάτων &.σκε! τη λειτουργία τού αντικειμένου, στο όπο'i:ο κιχτεu­

ΘUνετιxι ~ ~ρσισΤ'ηριότητιx του &.νθρώπινοu πεφιχμιχτόζωοu, κιχΙ ~ OCλλ'η τ~ λειτουργία τού σημείου, με την βo~θειιx του όποΙοu όρ­ γιχνώνετιχι ~ 8ριχσΤ'ηριότητιχ ιxίιτ~.

Ή έφιxρμoγ~ ΙXίιτ~ς τΤις μεθό80u &.πΟ τον σuνεργ&τ'η μιχς Λ.Σ. Ζιχχάροβ ~εν θOC περιγριχφε! έ~ω λεπτομερειιχκά. ΘOC περιοριστουμε μόνο σε γενικες θεμελιώ~εις όπo~εΙξεις σε έπιμέροuς ζΎ)'t"~μιxτιx. Μ ιιχ'

ι, , ποu 'η προκειμεν'η

•

" "θ εσε ως στ ό χο της Τ'ην "Ι:' epeuvιx ε eC,ΙXXpL'β ωσ'η

του ρόλοu τ~ς λέξ'ης κιχι τΤις σ'ημσισΙιχς της στον σΧ'ημιχτισμο των έννοιων, όλόκλ'ηΡΟ το πεΙριχμιχ ε!νιχι κιχτOC κάποιον τρόπο μιOC &.ντι­ στρoφ~ τ~ς 8ιάτιχξ'ης των πεφιχμάτων του

Ό

Ach

Ach.

&.ρχΙζει το πεΙριχμιχ με μιOC φάσ'η έκμάθφ'ης, στην ό­

ποΙιχ ΤΟ &.νθρώπινο πεφιχμιχτόζωο, στο όπο'i:ο ~εν έ!χει τεθε! &.κόμ~ κιχνένιχ πρόβλ'ημιχ &.πΟ τον έπικεφιxλ~ς του πεφάμιχτος, &'λλOC του

" ~θ-" exouv 00 ει με

~λέ" Τ'η μορψιι ;εων

urlλ" ιχ τιχ

Ιέ" ΙXΠΙXΡΙX~Τ'ηΤΙX μ σιχ γιιχ Τ'ην

έπΙλUσΎ) του κιχτοπινου πρoβλ~μιxτoς, σ'ηκώνει κιχΙ ΠΙΧΡΙΧΤ'ηρε;: κάθε &.ντικεΙμενο, κιχι έ!τσι μΙΧθιχΙνει ολοuς τους όρισμους των &.ντικειμέ­ νων που έ!χοuν τοποθετηθε;: μπροστά

"ou.

Το πρόβλ'ημιχ 8εν τLθετιxι λοιπον &.π' την &.ρχ~, &'λλOC eLaιXye-

"

"

,

" Ι' ~ !!λ τιχι ιχργοτεριχ κιx~ επιχνιχλ ιχμ βι ιχνετιχι ετσι κιχτιχ τη οιιχρκειιχ ο

ou "ou-

πειράμιχτος. Τ oc μέσιχ (λέξεις) 8Ι80ντιχι &.ντLθετιx &.μέσως έξ &.ρχ~ς

σε μιOCν OCμεσ'η σuνεφμικ~ σόν8εσΎ) με τOC &.ντικεΙμενΙΧ-έρεθΙσμιχτιχ. Στ~ μέθ080 τ~ς 8ιπλ~ς πιχράστιχσ'ης ένεργε;: κιχνεΙς &'κριβως με τον &'ντLθετo τρόπο. ΤΟ πρόβλ'ημιχ 8ιεuκρινΙζετιχι στο &'νθρώπινο πει­

ριχμιχτόζωο &.πΟ τ~ν πρώτ'η στιγμ~ του πειριίμιχτος κιχΙ πιχριχμένει το ~~ιo σε ολΙΧ τOC στά8ιιχ του πεφάμιχτος. Σ'

"

,

ιχuτη Τ'η

με

'

, ,

θό~ ι: ~ '~έ οεuσ'η "εκιν'ησιχμε ιχπο τιιν Ιο ΙΧ,

rl ., , οτι Ύ) ιχπιχι-

Τ'ησΎ) του πρoβλ~μιxτoς &.ποτελε;: &'ΠΙΧΡΙΧΙΤ'ητη προοπόθεσ'η γιΟι τ~ν γένεσ'η της ολΎ)ς 8ιΙΧ8ικιχσΙιχς, &'λλΟι τΟι μέσιχ ~Ι80ντιxι λΙγο-λΙγο στο &'νθρώπινο πειριχμιχτόζωο σε κάθε κιχινοόργιιχ &.πόπεφιχ έπΙλuσΎ)ς,

οτιχν

OL

λέξεις που έ!χοuν 80θε;: ΠΡΟ'ηγοuμένως 8εν έπιχρκουν. Ή φιί­

σΎ) της έκμάθ'ησΎ)ς &'ποuσιιίζει έντελως. 'Ενω λοιπον μετΙΧβιίλιχμε

τΟι μέσιχ γιΟι την έπΙλUσΎ) του πρoβλ~μιxτoς, 8Ύ)λ. τΙς λέξεις, σε με­ τιχβλ'ηΤΟ μέγεθος, κιίνιχμε το πρόβλΎ)μιχ 8ιιχρκές. Μ' ιχίιτον τον τρό-

ΤΗΣ ΕΞΕΛΙΞΗΣ ΤΩΝ ΕΝΝΟΙΩΝ

πο άπoκτ~σxμε τ~ν 3υνχτότ'Υ)ΤΧ 8ιερευν'Υ)σ'Υ)ζ του πως ΧΡ'Υ)σιμοποιεϊ:

-:0

άνθρ(:)πιν()

πειρχμΧ-:6ζωο

το σ'Υ)μεLΟ

ώς μέσο

κxθ08fιγ'Y)σ'Y)ς

των νο'ητικων του πράζεων κα,/. πως πoρευετα,~ κα,ι έξελίσσετα,ι fι 8ια,8ικοισίοι του σχημα,τισμου των έννοιων άνάλογα, με τον τρόπο

τΤις χρ+,σ-r,ς τΤις I.έξψ:. άνάλογα, με τ,η λειτουργική της χρφιμο­ ΠΟΙ'Υ)σ'Υ). Έ8ώ μας φα,ίνετα,ι σYJμα.ντLY.Ο C;TL, με μια τέτοια, 8ιάτοιξ-η του πειράμοιτος, Τι πυροιμΙ8α, τών έννοιών άν-:ιστρέφε-:α,ι.

•Η

πορεΙοι

της έπίλυσ'Υ)ζ στο πείρα,μα άνησ-:οιχεϊ: στ~ν έμπράγματ'Υ) 8ια,μόρ­ φωσ'Υ) τών έννοιών, 'ή όποία. -lSπως

00:

80σμε- 8εν 80μεLτα.ι μ'Υ)Χα.­

νικα-άθροισηκα {)πως μια προσθε-:ικ·η φωτογρα,φία. του , 'Ι> ό στον ορ μο

μια,ς

-

~ στα,οια,κ'"ς

, L 'λλ' α.φ'Υ)Ρ'Υ)μι:;νο, α, α, γι

,

' 1το '

'β μετα. α.σ'Υ)ς ΟΙΠυ

"λ

'τ

α,υτην τιιν πορειοι ε~να,ι

, το

Galton,

Ι σuγκεκρψ.ενo

,,~

ΙοΙΟ

\

στο

χοιρα,κτηριστι-

κ~ fι XLV'lJa'Y) άπο πάνω προς τΟ: κάτω. άπο το γενικο στο εε8ικ6, , l' ,,~ , ΟΙΠυ την κορυφ'Υ) της πuρα,μισα,ς στ'Υ)

β'

!! Ι ., ι ΟΙσ'Υ) Τ'Υ)ς, ωτως κα~ 'Υ) οιντιστρο-

φ'Υ) 8ιοι8ικοισία, τ-~ς άνυΨωσ'Υ)ς στΟ: ()ψ'Υ) -:Τις άφ'Υ)Ρ'Υ)μέν-ης ν6'Υ)σ'Υ)ς. Τέλος γιΟ: τον

Ζα,χάροβ ε!να,ι πρωτα,ρχικ:ης σ'Υ)μοισίοις το οτι

fι !ννοιοι 8εν έρευνατοιι σε στoιτικ~ κα,/. άπομονωμέν'Υ) μoρφ~, άλλΟ: στις ζωντοινες νΟ'Υ)τικες 8ια,8ικοισίες, !τσι ωστε fι ()λ'Υ) !ρευνοι τεμοι­ χΙζετοιι σε μιΟ: σειρΟ: άπο έπΙπε8α"

στΟ: όπο'Lοι περιέχO'ιlΤOΙΙ εννοιες

μ' οιuτην ~ την ιΧλλ'Υ) λειτουργίοι στ/.ι:; νΟ'Υ)τικες 8ια,8ικοισΙες. Στ~ν άρ­ χ~ βρίσκετοιι fι έπεξεργοισία, τ:ης !ννοιοις, μετΟ: Τι μετοιβίβα,σ'Υ) τ:ης έπεξεργοισμέV'Y)ς !ννοιοις σε νέοι άνηκείμενοι, στ~ συνέχειοι άκολου­ θε! fι ΧΡ'Υ)σψ.ΟΠΟΙ'Υ)σ'Υ) της εννοιοις στον έλευθερο συνειρμο κοι/. τέλος

fι έφoιρμoγ~ της εννοιοις στ~ 8ιοιμόρφωσ'Υ) τ:ης κρίσ'Υ)ς κοι/. ό κοιθορι­ σμος νεοεπεξεργοισμένων έννοιών.

ΤΟ ολο πεΙροιμοι εΤχε τ~ν άκ6λουθ'Υ) πορείοι. ΜπροστΟ: στο άν­ θρώπινο πεφοιμα,τόζωο κοιτα,σκευάσθ'Υ)κοιν πάνω σε μιΟ: σα,νΙ8οι χω­ ρισμέν'Υ) σε ξεχωριστα: τμfιμα,τx σειρες άπο σχ~μα,τα, με χρωμα,τικ~

8ι«τα,ξ'Υ) ποικΙλων χρωμάτων κα,ι μορφών, μεγεθών κα,Ι 8ια,στάσεων. ΟΙ μ,ορφες άνα,πα,ρα,στώντοιι σΧ'Υ)μοιτικα: στο σχέ8ιο. Στο άνθρώπινο πεφοιμοιτ6ζωο 8εΙχνεται ~να, σχ:ημα" στην πΙσω πλευρα: τοϊ; όποΙου 8ια,βιίζει μια λέξ'Υ) 8ίχως ν6'Υ)μοι.

ΤΟ άνθρώπινο πειρα,μα,τόζωο προτρέπετα,ι στο έπόμ,ενο τμ:ημοι δλα, τΟ: σχ~μoιτα"

'10:

τoπoθετfισει

στα: όπο'Lα, βρίσκετα,ι ίσως

146

ΠΕΙΡΑΜΑΤΙΚΗ ΔIΕΡΕγΝΗΣΗ

Ι

/---e.

.......

\

ι~·_-\ u:. .. ........... ,....ι:...J...ώ.ύ.._

.r;~-G\ ~ ..

ϊ: '""'7~'7,\~

illHl\liu~.~\\'.ili

1C

,. . , . ' .11, ":lIW 1111

'Έρευνιχ τοίί σχrιμΙXτισμOίί των έννοιων. Μέθοδος τοίί Λ.Σ. zιxχrίpoβ.

~ L~tCt λέξη. Μετα ά.πο κάθε προσπάθεια έπίλυσ'Υ)ς της &σΚ'Υ)σ'Υ)ς ό

έπικεφetλ~ς του πειράματος κάνει έλεγχο και ξεσκεπάζει ενα νέο σχ-ημα, το όπo~o εLτε φέρει τ~ν L~tlΧ όvtlμocσίιχ όπως ενlΧ ά.πο όσlΧ

ε!χlΧν ~~'Y) ΠΡ0'Y)yoύμενlΧ ξεσκεπlΧστε~ (παΡOCλλ'YjλlΧ όμως σε μερικά του χαρακτηριστικα ~ιlΧφέρει ά.π' αυτό, ένω σ' &λλlΧ ά.ντίθετlΧ ε!νlΧ~ όμοιο) η το νέο σχ-ημlΧ φέρει ?1λλο σ'Y)με~o και ε!νlΧι πάλι όμοιο ά.πο όρισμέν'Υ) ?1ποψ'Υ) με κOCποιο σχ~μlΧ, ά.πο όσlΧ ε!χαν ΠΡ0'Y)yoύμενlΧ ξε-

- , -

,\

"θ ετα lχπο ΙΧ "λλ ες απ 'όψ εις σιlΧφOρετικ{) ~ 1 LΧΠΟ , \ αυτο. " σκεπαστει, ενω αντι

'Έτσι μεylΧλώνει μετα ά.πο κάθε ΚOΙινOύργιlΧ προσπάθειοι έπί­ λυσ'Υ)ς ό ά.ριθμΟς των ξεσκεπlΧσμένων σχ'Υ)μOCτων κοιι τοιυτόχρονα

έπίσ'Υ)ς ό ά.ριθμΟς των σ'Υ)μείων ποιΊ τα κοιτονομOCζουν. Ό έπικεφοι­ λ~ς του πειράμοιτος μπoρε~ ετσι να ΠIΧΡOΙΚOλOυθ'ήσει, πως ά.νάλΟΥα ά.λλάζει ό ΧOΙρIΧκτηΡOΙς έπΙλυσ'Υ)ς τ~ς &σΚ'Υ)σ'Υ)ς, ~ όποΙIχ ποιροιμένει ~ L~LOΙ σε ολες τις φάσεις του πειριΧμοιτος. ΟΙ λέξεις βρΙσκοντοιι σ'

έκε~νOΙ τα σχ'ήμlΧτoι, ποιΊ ά.νOΙφέΡOντlΧι σε μια κοιι τ~ν lΧύΤ~ κoιν~ τεχν'Υ)τη ~ννOΙIΧ, οπως ~'Y)λώνετlΧι ά.πο τ~ν ά.νάλογ'Υ) λέξ'Υ).

147

ΤΗΣ Ε'ΞΕΛΙΞΗΣ: ΤΩΝ ΕΝΝΟΙΩΝ

<) .ι.

Στο έργιxστ~ρι6 μ,ιχς ιΧρχισιχν ~ιερευν~σεις τΎjς 8ιιχμ,όρφωσ1/ς των , εννοιων

'11 ΙΧΠυ Τυν

ΛΣ

..

-

"

Ζ ιχχιχρο, J. β" 'θ 1/κσιν κιχι OtΠΟοι οποιες συνεχισ

περιχτώθ1/κιχν OCπο έμ,ίΧς μ,ε τη συνεργιχσΙιχ τΊjς Γ.Β. Κοτόλοβιχ κιχΙ. τΤις Γ.Ι Πocσκόβσκιχγιιχ. Σ' ΙΧύτες τις

λικα. πιΧνω OC'Π'ο ~oo ιΧτομ,ιχ

-

i!peuvec;

έξετιχ.σΤ1/κσιν συνο­

ΠΙXι~ιιX, i!φ1/βΟL κσιΙ έν1jλLΚΟΙ, ~πως

κσιΙ &τομ,ιχ ποιι υπέφεριχν OCπο πΙΧθολογικες ~ιιxτιxριxχες τ:ης ν01/τικΎjς

κοιι της γλωσσικΎjς ~ριxσ'ι'1/ριόΤ1/τιxς. 'Α

'

,

πο γενεΤΙΚ1/

,ι

ocΠο

Ψ

1/

.Ι. "\,, συνιχγετocι OtΠΟ την

EpEUVOtΙ

μ,ιχς

1/

(,

ιχκ

ό

-

λουθ1/ γενικη νομ,οτέλειιχ: ή iξέλιξη τroν διαδικασιών, που μέ τη σειρά τους όδηγούν στη διαμόρφωση τών έvνoιών, αρχίζει ήδη άπό

τη μικρη παιδικη ήλικία,' άλλά μόλις στη μεταβατικη ήλικία ώριμά­ ζουν, σχηματίζονται και αναπτύσσονται οί διανοητικές λειτουργίες, οί όποίες άποτελούν από την εΙδοποιό ίJ.πoψη το ψυχολογικό υπό­ βαθρο τού σχηματισμού ΤΙΟ1 1 έvνoιών. Μόνον ()τιχν το πιxι~ι, ε~σέρ-

,

~ ~., "β χετιχι στ ~ 'ιν εφ1/ β' ειιχ, κιχ θ'ιστιχτιχι ουνιχτ 'Ι ιχποφιχσισΤΙΚ1/ μ,ετιχ ΙΧσ'η

1/

προς την έννοιολογικη σκέψ1/'

, ,

, '-Δ. ' , ι ,ι \, \ Π ριν ιχπο ιχυ ./1 τη χρονΙΚ1/ στιγμ,1/, εχουμ,ε νιχ κιχνουμ,ε μ,ε νΟ1/-

τικες ε~κόνες, ποιι έξωτερικα. όμ,οιιΧζουν μ,ε γν1jσιες ~ννoιες κιχΙ. έξ

ιx~τ(ιxς ιxύτΎjς της έξωτερικ.ης όμ,οιότητιχς μ.πορουν νιΧ 81/μ.ιoυργ~­

σουν στον έπιπόλΙΧΙΟ ΠΙΧΡΙΧΤ1/Ρ1/τη την έντόπωσ'η τΎjς δπιχρξ1/ς γν~­ σιων έννοιων ~81/ σε πoΛU πρώιμ.1/ Ύιλικ(ιχ. ΑύτιΧ τιΧ νΟ1/ΤΙΚιΧ μ.ορφώ­ μ.ιχτιχ εΤνιχι πριχγμ.ιχτικιΧ OCπο λειτουργικη dίΠOψ1/ ~σo~όνιxμ.ιx των γν~σιων έννοιων πο,) έμ.φιχνΙζοντιχι σ1/μ.ιχντικιΧ OCργότεριχ. Αότο σ'ημ.ιχ(νει, {)ΤΙ κιχτιΧ την έπΙλυσ'η πιχρόμ.οιων προβλ1/μ.ιΧ­

των OCσκουν πιχρόμ.ΟLOt λειτουργ(ιχ μ.ε τΙς ~ννoιες, OCλλιX το πεΙρOt­ μ.ιχ 8εΙχνει

i5TL

ιxUτιX τιΧ έννοιολογικιΧ ~σ08όνιxμ.ιx, &ς προς την ψυχο­

λoγικ~ τους uιp1j, τη 80μ.~ τους κιχΙ. τον τρόπο ένεργεΙιχς τους, συμ.­ περιφέροντιχι προς τΙς ~ννoιες ()πως το σπέρμ.ιχ προς τον &ριμ.ο όρ-

,

γιχνισμ.ο.

'ΛΑ ν ε'ξ' ,~" ισωσουμ.ε τιχ

ouO

./.

'rl'

-

ιχυτιχ, σημ.ιχινει υΤΙ ιχγνοοuμ.ε

~ "ιν

έξελικτικη 8ιιχ8ικιχσΙιχ OCνιΧμ.εσιχ στο OCρχικο κιχι' στο τελικο στιΧ8ιο.

•Η

έξΙσωσ1/ των νΟ1/τικων πριχ.ξεων πο,) έμ.φιχvΙζΟVΤOtL στη

μ.εΤΙΧβOtΤLκη Ύιλικ(ιχ μ.ε τη νό1/σ1/ ένος πιχι8ιου τριων χρόνων

etVOtL

IIEJPAMATIΚH ΔΙΕ.ΡΕ.ΥΝΗΣΗ

148

έξ (σου θεμελLωμέν1) δπωι:; κοιι -η όf.ρν1)σ1) τοϊί γεγονότοι:;, ISΤL -η 3εό­ τεΡ1) σxOALX~ περΙο80Ι:; elVOΙL το aτιX8LO τηι:; έφ1)βεΙοιι:;, μόνο κοιι μόνο

rLoιτl aΤOLxe'LOΙ ILLOCI:; μελλOντLκΎjι:; σεξουotλLκόΤ1)'t'οιι:; μποροϊίν να: έμ­

φοινLσθοuν ocπο τ~ν βρεφLΚ~ oήlLxtOΙ. Θέλουμε τώροι να: έξετιίσουμε πολύ reVLXcX. την ΨυχολογLΚ~ φόσ1) τοϊί aX1)ILOΙΤLaμoOU των έννΟLων κοι1 να. 8εΙξουμε γLΟΙΤ( μόνον ό ~φ1)βoς κοιτορθώνεL να: XOΙτέxEL οιότη την 8LOΙ8LXOΙatOΙ.

Το πεΙροιμοι ocπέ8εLξε, lJTL -η AeLΤOuprLX~ χρ~σ1) τΎjι; λέξYjΙ:; ~

ένοι; όf.λλoυ σ1)μεΙου ώς μέσου rLcX. την ένεργ~ κοιτεόθυνσ1) τΎjι:; προ­ σοχ"fjι:;, της 8Lιίρθρωσ1jΙ:; κοι1 8LιίΚΡLσ1)Ι:; των χοιροικτηΡLσΤLκων, τηι:; ocφοιΙρεσ1)Ι:; κοι1 τηι:; σόνθεσ~ς τουι:; elVOΙL ocποιροιΙτητο μέροι:; τηι:; δλ1)Ι:;

8Lοι8LκοισΙοιι:;. • Η 8Lοιμόρφωσ1) των έννΟLων ~ το γεγονόι:;, δ'η ILLιX λέ­ ξ1) προσλοιμβιίνεL ILLav σ1)μοισΙοι, elVOΙL το ocποτέλεσμοι ILLOCI:; σόνθετηι:;

tvepy1jI:; 8ροιστηΡLότητοιι:; (-η ένέργεLΟΙ με ILLιX λέξ1) ~ έ:νοι σ1)με"Lο), στην όποΙοι συμμετέχουν δλει:; οΙ V01)TLxeI:; leLΤOuprteI:; σε ILLιX el8LX~ συνιίφεLΟΙ. Ή ~ρευνoι 8etxveL, lSTL ό σx1)ILOΙΤLaμoOI:; των έννΟLων ocποτελε"L

ILLιX Ε8ι.ιχ.ΙτεΡ1) V01)ΤLX~ 8LOΙ8LXOΙatOΙ κοι1 lJTL ό προσ8LΟΡLστLΚΟΙ:; ποιριί­ γoντ~ τηι:; έξέλLξ1)Ι:; οιότηι:; τηι:; XOΙLVOuprLOΙI:; V01)ΤLxΎjI:; 3LOΙ3LXOΙatOΙI:; 8εν elVOΙL ό συνεLρμόι:;, δπωι:; υποθέτουν πολλο1 συγγροιφεϊ:ι:;, oGΤE -η πρoσoχ~

(Miiller)

ο{)τε -η ΚΡΙσ1) κοιΙ -η ποιριχστοισ1) (Κ.

ο{)τε οΙ προσ3LΟΡLστLκει:; τιXaeLI:;

(Ach) -

Biihler),

δλοι οιότα: τα. σTOLxeLOΙ συμ­

μετέχουν στο σx1)ILOΙΤLaμoO των έννΟLων, ωα: κοινένοι ocπο οιότα: 3εν

μπορεϊ: να: tpμoYjveuaeL δπωι:; πρέπεL την γένν1)σ1) τ"fjI:; ΚΟΙLνοόργLΟΙΙ:;, ΠΟLο'ηκα. οιόθόποιρκτηι:; κοι1 μ~ ocνοιγόμεν1)Ι:; σε όf.λλει:; στΟLχεLώ3εLΙ:; νΟ1)'nκει:; πριχξεLΙ:; μορφ"fjι:; σκέψ·ηι:;. 'Όλει:; οιότει:; οΙ 8LOΙ8LXOΙatEC;; υφΙστοινΤΟΙL στη μεΤOΙβOΙΤLΚ~ oήAL­

κΙΟΙ ILLcX. σuγκεΚΡLμέν1) έμφoιν~ 8LΟΙφΟΡΟΠΟ(1)σ1), rLoιτ1 οΙ σΤΟLχεLώ-

3ELC;; V01)TLxeI:; AeLΤOUprtEI:; 8εν ocποτελοuν προιγμΟΙΤLκα: νέοι ocποκτη­ μοιτοι τηι:; μετοιβΟΙΤLκΎjι:; -ηλLΚΙΟΙΙ:;. Σε σχέσ1) με τ1ι:; στΟLχεLώ8εLΙ:; AEL-

τουργΙει:; υπιχρχεL 8tXOΙLOΙ -η όf.ΠOψ1), lSΤL στη ν61)σ1) τοϊί έφ~βoυ 3εν έμφοινΙζεΤΟΙL xιXΤL οόσLοισΤLΚα. XOΙLVOUPYLO σε aurXpLσYj με το ΠΟΙL31 κοιΙ lSΤL βΡLσκόμοιστε μπροστα: σε ILLιX συνεχη έξέλLξ1) των Τ3Lων AεL­

τουργtων, πού ε!χοιν ~81) 31)ILLOUpr1)eei: προγενέστεροι κοιι τώριχ ε!­ VΙXL c':>ΡLμει:;.

ΤΗΣ ΕΞΒΛΙΞΗΣ ΤΩΝ

I!NNOmN

149

'Όλες οΙ σuν~θως &.νιχφερόμενες σΤΟLχεLώ8εLς ΨuχολογLκές 8Lιχ8LκιχσLες σuμμετέχοuν στο σΧ'Υ)μlχησμο των έννΟLων, &.λλOC μέ έντελως 8Llχφορεηκ~ μoρφ~. Δέν &.νlχπτόσσονΤIΧL lΧίιτόνομlχ μέ 8Lκές

τους νομοτέλεLες, &.λλOC μέ τ~ βο~θεLOC ένος σ'Υ)μεΙοΙ) ~ μLocς λέ;'Υ)ς, ώς 8Llχμεσολιχβ'Υ)μένες 8Lιχ8LκocσLες, οΙ δπo~ες e!VΙXL προσlχνlχτολLσμέ­

νες προς την έΠLλuσ'Υ) ένος δΡLσμένοu προβλ~μocτος XIXL ~JCOUV δ8'Υ)­ γ'Y)θε~ σέ fLLOC XOCLVOίIPYLΙX σόνθεσ'Υ), στο πλlΧLσLΟ τ~ς δποΙιχς XIXL μόνο κιΧθε μεμονωμέν'Υ) 8LIX8LXOCGLOC προσλocμβιΧνεL τ~ν &.λΊjθLν~ λεLΤΟUΡ­

YLX~ G'Y)fLOCGLOC Τ'Υ)ς.

noc το πρόβλ'Υ)μoc της έξέλLξ'Υ)ς των έννΟLων ocuTo G'Y)fLOCLveL gTL

οϋτε ~ σuσσώρεuσ'Υ) σuνεφμων, οϋτε ~ &.νιΧπτυξ'Υ) τ~ς ~κτιxσ'Y)ς κιχ!.

τ~ς μονLμότψocς της πρoσoχ~ς, oiJTE: &.κόμ'Υ) ~ σuσσώρεuG'Y) ΠOCΡΙΧ­ σΤOCTLκων δμιΧ8ων, οϋτε οΙ προσ8LΟΡLσΤLκές τιΧσε:Lς μποροσν νOC δ8'Υ)­ Y~Gouv στον GJC'Y)fLOCTLGfLo των έννΟLων. Ή έννΟLολογLΚ~ σκέψ'Υ) e!VIXL

&.Mvoc't"Y) ~ξω &.πΟ τ~ν γλωσσLΚOC &.ρθρωμέν'Υ) σκέψ'Υ)' ~νlX XIXLVOίIPYLO G'Y)fLOCVTLΚO GTOLxe~O δλ'Υ)ς ocuτ~ς της 8Lιχ8LκιχσLocς e!VOCL ~ εΙδικη χρή­ ση της λέξης, ~ λεLτοuργLκη έφιχρμογη ένος σ'Υ)μεΙοΙ) ώς μέσοΙ) YLOC την 8Locμόρφωσ'Υ) των έννΟLων.

"ExoufLE: ~8'Y) πε~ gTL ~ έμφιΧνLσ'Υ) ένος bPLGfLΈVOU πρoβλ~μlXτoς XIXL ~ yΈVV'Y)G'Y) τ~ς έΠLθuμΙocς YLOC τον GJC'Y)fLOCTLGfLO μLocς ~ννΟLocς VIXL μεν μποροσν νOC έγΚOCLνLιΧσοuν την 8LOC8LXIXGLOC έπΙλuσ'Υ)ς τοσ σχεηκοσ πρoβλ~μlXτoς, &.λλOC δέν μποροσν νOC έγγU'Υ)θοuν ocuτη τη λόσ'Υ). Μέ

τη βο~θεLOC των ΤLθέμε:vων προβλ'Υ)μιΧτων, μέ τη βο~θεLIΧ των στό­ χων ποί> lxouv τεθε~ στον ~φ'Y)βo, ocuτος προκocλε~ΤOCL XOCL ΠLέζεΤOCL &.πΟ τον ΚΟLνωνLκό τοΙ) περΙγuρο νOC xιXveL το &'ποφlχσLσηκο β~μoc

στην έξέλLξ'Υ) τ~ς σκέψ'Υ)ς Tou. Σέ &.ντLθεG'Y) προς την ώρΙμιχνG'Y) των ένστΙκτων κlχ!. των εμφu­

των δρμων, ~ ΚLνΨ~ΡLΙΧ MvocfL'Y) ποί> ΚΙΧθΟΡLζεL την ~νocρξ'Υ) τ~ς 8LOC8LκιχσLocς έκε(ν'Y)ς;~ δποΙoc θέτε:L σέ XLV'Y)G'Y) κιΧΠΟLον όπο ώΡLμocνG'Y) μ'Υ)­ JCOCVLGfLO xoc1. τον ώθε~ στην πocρocπέρoc του έξέλLξ'Υ), βρΙσκεΤOCL οχι μέ­ σα, άλλιΙ έξω άπο τον έφηβο. ΤOC πολLησμLΚιΧ, έπocγγελμOCΤLΚOC κlχ1. ΚΟLνωνLΚιΧ πρoβλ~μlXτlX ποί> τεΘενΤOCL στον ώΡLμιΧζοντoc εφ'Υ)βο &.πΟ τον ΚΟLνωνLκό του nepLYupo e!VOCL πoΛU G'Y)fLOCVTLXιX xoc1. πocρlχπέμποuν πιΧλL

στην &.fLOLβocLOC έξιΧρ't"Y)G'Y), στην bPYOCVLXYj GίIv8eG'Y) xoc1. στην έσωτε­ ρtκ.η tνότητoc μορφΥϊς κοι!' περtε:χομένοu στην έξέλLξ'Υ) της ν6'Υ)σης.

150

ΠΒIΡΑΜΑΤιΚΗ ΔIΕρεΥΝΗΣΗ

''Οτιχν δ

TCEpLYUpOC;; 3~ν 3ημιοuργεf: τΟι. ιΧνιχγκιχΤιχ πρoβλ~μιxτιx,

~~ν β~ζει κιχινοόργιες ιXπιxιτ~σεις κιχΙ 3~ν προκιχλεϊ: με τη βo~θειιx κιχινοόργιων στόχων την έξέλιξη -rou vou, τότε ~ νόηση -rou έφ~βOI) 3εν φτ~νει στΙς ιΧνώτερες μορφές της ~ τΙς φθ&.νει πoλu κιχθυστε­ ρημένιχ.

\

\

'

.,

\

-

" \ ΙXUTO

\

'Αλ"' θ J:. λ θ ~ "ΙΧ ιχ ,ιτιχν ιχ εμενο επισης νιχ 0Ο1Jμε σ

8uνιχμικη έξέλιξη, την ιΧποκ&.λuψη

,

,~

την ιχιτιωοη-

-rou ~8ιoυ -rou μηχιχνισμου τ~ς

έξέλιξης. 'Έργο μιχς ε!νιχι ~ κιχτιχνόηση της έσωτερικΎjς auv~rpELιxc;; ΧΙΧι

των Μο στοιχεΙων κιχι ~ ιΧποκ&'λυψ-η της γ:::νετικα. σuν3ε8εμένης με την μετιχβιχτικη ~λικ(ιx 3ιιχμόρφωσης των έννοιων ώς λεΙΤΟUΡϊLιχς τ:ης κοινωνικης-πολιησμικης έξέλ~ξης του έφ-ήβου, ~ όποΙιχ περ~­

λιxμβ~νει τόσο το περιεχόμενο οσο κιχι τΙς 3ιΙΧ8ικιχσΙες τ~ς σκέψης

-rou. 'ΙΙ νέιχ σημιxσι080ΤΙΚ-~ χρησιμοτ.οΙ-ηση τΊjς λέξης, 8ηλ. ή ΧΡιί­ ση της ώς μέσου τού σχηματισμού τιί.ίν εννοιών, ε!νιχι ~ πιθιχ'Jότε­ ρ-η Ψuχολογικη ιχΙτΙιχ γιΟι τη νοη'ηκη 8ιιχφοροποΙησ-η

στα. σι)νοριχ

τ:ης πιχι8ικης με την μετΙΧβιχnκη ~λικΙιx. ''Οτιχν σ' ΙΧύτη τη φOCσ-η δεν έμφιχνΙζ;τιχι κOCποιιχ Υ.ιχινοόργιιχ

στοιχειώ8ης λει -rouPYLιx, 8ιιχφορετική ιΧπο τΙς προγενέστερες, θα: J:. ,ιτιχν

λ'θ

ιχ

\

,

, ,

ος νιχ συμπεριχvοuμε ιχπ

, ,,,.

'~λ

ιxuTo, oτ~ οι στοιχειωοεις

ELToup-

γΙες 8εν μι:τιxβλ~θηκιxν. Αύτες συγκροτουν μια. κιχινοόργιιχ σόνθε­ ση, σε ενα. κιχινουΡΎΙΟ 8λο,

-rou όποΙοΙ) οΙ νομοτέλειες κα.θορΙζοuν

έπΙσης το πεπρωμένο κ&.θε έπιμέροuς τμ~μιxτoς. Ό σχημιχτισμος των έννοιων προϋποθέτει την κυρι~ρχηση τ:ης πορεΙιχς των οΙκεΙων Ψυχολογικων 8ιιχ8ικιχσιων με τη βo~θειιx της λειτοuργικης χρ~σης

της λέξης .η -rou σημεLοu. Αύτη ~ κuρι&.ρχηση της οΙκεΙιχς σuμπε­ PLιpopiic;; με τη χρησιμοποΙηση βοηθηηκων μέσων ιΧνιχπτόσσετιχι

στην όρισηκ~ της μορφη μόνον στον Ιφηβο. ΤΟ πεΙριχμιχ 8εΙχνει, 8τι ό σχημιχησμος των έννοιων 8εν ε!νιχι

τιχυτόσημος μ~ την ιΧπόκτηση κ&.ποιιχς 8εξιότητιχς. 'Η Ιρευνιχ

της

8ιιχμ6ρφωσης των έννοιων σε έν~λικoυς, της έξέλιξης των έννοιων στην πιχι8ικη ~λικιιx κιχι Ίι μελέτη της ιXπoσόνθεσ~ς

-rouc;; σε πιχ­ x&.vouv να.

θoλoγικ~ς 8ιιχτιχριχχες της νοητικης 8ριχστηριότητιχς, μocς

ίιποθέσουμε δτι -ή τιχυτ6τητιχ της Ψuχολογικης ύφης ιΧνώτερων νοη­ τικων 8ιιχ8ικιχσιων με στοιχειώ8εις, κ«θΙΧρα. σuνεφμικ~ς 8~ικιxσΙες

151

ΤΗΣ ΕΞΕΛιΞΗΣ ΤΩΝ ΕΝΝΟΙΩΝ

ποφσ;γωγης συζεύξεων ~

aεξιοτητων,

lSπως τ~ν δποσΤYjρίζει ό

βρΙσκετσ;ι σε πλ~pY) &ντΙθεσΥ) με τα: aεaομένσ; της σύν­

Thorndike,

θεσYjς, της aομης κσ;Ι της ΙξέλιξYjς το;; σΧYjμσ;τLσμοu των Ιννοιων.

O~ έ!ρευνες

aeLXVOUV

όμόφωνσ;,

ISTL

ό σΧYjμσ;τισμος των Ιννοιων,

lSπως κσ;Ι κά.θε OCνώτερΥ) μoρφ~ νΟYjτικης aρσ;σΤYjριότητcxς, ocπoτελε~

ItIJCXIJ

κcxινούργιο τύπο aρcxσΤYjΡιόΤYjτcxς, ό όπo~oς

τLκα: σε bTCOLCXa~TCOTE;

aev

ocvιXyeTCXL ποιο­

TCOabTYjTCX συνεφμικων σuνaέσεων xcxl ό όπo~oς

προπά.ντων διακρΙνεται με την μετάβαση απο τις αμεσες νοητι­ κες διαδικασΙες στις πράξεις εκείνες που διαμεσολαβουνται με τη βοήθεια σημεΙων. Ό

Thorndike

uποσΤYjρίζει για: την ουσίσ; το;; νο;;

τερες νΟYjτLκες πρά.ξεις κ~

TCXL TCXL

aPOCaTYjptbTYjTCX

etIJCXL

ISTL

«οΙ &νώ­

τcxuτόσYjμες με τ~ν κcxθcxρα: συνεφμι­

~ τ~ν πσ;ρcxγωγ~ μια,ς σύνaεσ-ης

xcxl

ΟΤΙ Ιξσ;ρτων­

&πο τΙς φυσιολογικες σuνaέσεις το;; ~aLOU τύπου, OCλλα. βocσίζον­ σε σYjμcxντικα: μεγcxλύτερο OCριθμό».

'Απο CXUT~ τ~ν όπτLΚ~ γωνίσ; ~ ~ιcxφορα: OCνά.μεσα. στ~

vbYjGYj

το;; έφ~βoυ κσ;Ι σ' σ;ύΤ~ το;; TCCXL~LOU ocvιXyeTCXL &ποκλειστικα: στον &ριθμο των συν~έσεων. 'Όπως λέει ό

Thorndike,

γcxλύτεΡYjς εuφutcxς ~ισ;φέρει OCπο

OCλλο ι)χι

φυσΙOλOγικ~

Itvcx

«ενα. OCτομο με­

YLCXTl

aιcxθέτει μια:

aLCXaLXCXGLCX κcxινούργιοu τύπου OCλλα:. άπλως μέσω ένος

μεγcxλύτεροu OCριθμο;; συνaέσεων σuνYjθισμένοu τύπου».

AύΤ~ ~ δπόθεσΥ)

aev Ιπιβεβcxιώνετocι οϋτε &πο τ~ν πεφcxμcxτικ~

ερευνα. τοϊ> σΧYjμcxτισμοu τω,) Ιννοιων οϋτε OCπο τ~ν μελέτη της Ιξέ­ λιξYjς των Ιννοιων οϋτε OCπο τ~ν εΙκόνα. της OCΠΟ~ΙΟΡγά.νωσYjς των έννοιων.

•Η

δπόθεσΥ) το;;

κocΙ ~ όντογένεσΥ) το;; νο;;

Thorndike,

δτι «τόσο ~ φυλογένεσ-η δσο

aeLXVouv όλοφά.νερα. δτι ~ έπιλoγ~, ~ OCνά.­

λυσ-η, ~ OCφσ;ίρεσ-η, ~ γενΙκευσΥ) κσ;Ι ό συλλογισμος aYjf1.ΙOUPYOUIJTCXL ώς OCμεσΥ) συνέπεια. της cxuξYjσYjς το;; &ριθμο;; των συν~έσεων»,

,

επι

β

ε

β'

ocιωνετcxι

των Ιννοιων το;;

στα: δψYjλιΧ.

aev ,~, , έ" cxTCu TYj'! πεφcxμcxτικcx, CXVCXTCCXpCXYfl. νΥ) οντογενεσΥ) TCcxLaιou xcxt το;; έφ~βoυ. • Η έξέλιζΥ) άπο τα: χcxμYjλoc

aev πρcxγμcxτοποιεΤτcxι άπα τον ~ρόμo μιϊΧς ποσοτικης

ocUξ·φ"Ι'Jς των σuνaέσεων, OCλλα: άπα τον aρόμο ποιοτικα νέων απο­ κτημάτων· είοικOC ~ γλώσσα. ~ε.ν tIJTιXaaeTCXL συνεφμικα: άλλα: λει­ τουργικα: στη aιcxμόρφωσ"Ι'J των OCνώτερων μορφων νο"t)τικης ορoc­

στηρι6τ-ητcxς

-

ώς ελλογα. χρ-ησιμοποιούμενο μέσο.

ΠΕΙΡΑΜΑΠΚΗ ΔΙΕΡΕΥΝΗΣΗ

152

Ή γλώσσoc 8εν βocσΙζετocι σε σuνεφμικες συν~έσεις, άλλOC ά­ πocιτεί: τ~ν χocρα.κτηριστικ~ για: τΙς άνώτερες νο't)τικες ~Loc~Lxcxatec;

σχέσ't) άνάμεσα. στο a't)fLeto κα.Ι στην ~oμ~ τ~ς νο't)τικ~ς πρ&ξ't)ς στο σύνολό της. 'Η φυλογένεσ't) τοϊ) vou, 5σο μπορεί: κα.νεΙς να: υποθέ­ σει βα.σιζόμενος σε Ψυχολογικες ~ρευνες πρωτόγονων άνθρώπων, έπΙσ't)ς δεν φα.νερώνει τον έξελικτικο δρόμο ποδ περιγρ&φει δ Thorn-

dike

για: τ~ν πoσoτικ~ α.Uξ't)σ't) των συνειρμων. Σόμφωνα. με τΙς

lpeuvec; των Kohler, Υ erkes κα.Ι &λλων, δεν υπOCρχει λόγος να: πα.­ ρα.δεχθοUμε l5τι κα.Ι στ~ν βιoλoγικ~ έξέλιζ't) τοϊ) νοϊ) ~ σκέψ't) άν&γε­ τα.ι σε συνεφμοός,

4. 'Η ~ρευνoc μα.ς δεΙχνει σΧ'Υ)μα.τικά, 5τι ~ έξέλιξ't) των έννοιων πρα.γ­ μα.τοποιεί:τα.ι ούσια.στικιΧ σε τρείς βαθμlδες, &πο τΙς δποί:ες κα.θεμιιΧ δια.ιρεί:τα.ι πOCλι σε πολλα.πλιΧ ξεχωριστιΧ στ&διoc η φάσεις. 'Η πρώτη βα.θμΙδα. τ~ς δια.μόρφωσ't)ς των έννοιων, ποδ έμφα.''1' νι~ετα.ι σuχν ό τερα. σ

' ..!!να.

,~" μικρο πα.ιοι,

..Ι. ' συνιστocτα.ι στ,ιν πocρα.γωγ't)

[LLac; αδιαμ6ρφωτης κα.Ι αδιάτακτης πολλocπλότητocς κα.τιΧ την άν, , 'βλ' '! ' 'λ ικοι σuν'Y)'θ' ενος προ 'Υ)μα.τος που o~ εν'Υ) ως επι λ' υουν

τιμετωπισ't)

με τον σΧ'Υ)μocτισμο [LLac; κα.ινοόργια.ς εννοια.ς. Αύτη ~ ξεκομμέν'Υ) σιισσώρευσ't) άντικειμένων ποδ συνδέοντocι μετα.ξύ τους χωρΙς έπocρ'έ σωτερικ,ι ..Ι. Κ'Υ)

θ εμε λ'ιωσ't),

""

,

χωρις επα.ρκη εσωτερικη

'

σuγγ έν εια. κα.ι

σχέσ't) &νOCμεσα. στιΧ έπιμέρους στοιχεί:α. τους, προϋποθέτει μιιΧ σuγ­ κεχυμένη κα.Ι χωρΙς κα.τεόθυνση έπέκτα.σ'1) τ~ς σ'Υ/μ.σισΙα.ς της λέξης

~ τοϊ) σημεΙου ποδ τ~ν υποκα.θιστa σε μιιΧ σεφιΧ &πο στοιχεί:α. ποδ να.Ι μεν ε!να.ι στο πα.ιδΙ έξωτερικιΧ σuνδεδεμένα. μετσιξύ τους, άλλιΧ Ι>χι έσωτερικ&. Σ' α.ύτη την βα.θμΙδΙΧ έξέλιξης η σημα.σΙιχ Τ1)ς λέξ'Υ)ς συνΙ­ στα.τιχι στην έντελως &προσδιόριστη αδιαμ6ρφωτη σvγκρητιστικη άλυσlδωση μεμονωμένων αντικειμένων ποδ lχoυν συνδεθε'ί: μετα.ξό

τους τυχα.'ί:α. στην πα.ριXστoισ't) κοιΙ στην ιχεσθητηριοι άvτΙληψ7J του ποιιδιου σε μια κοιΙ μονοιδικη συνεκτικη εΕκ6νοι. Στην a-ημΙOυργΙOΙ

fHE

153

ΕΞΕΛΙΞΗΣ ΤΩΝ ΒΝΝΟΙΩΝ

ιχιιτης τ~ς εΙκ6'Jιχς πιχΙζεL ΚΙΧθΟΡLστLΚΟ ρ6λο ό σuγκρηΤLσμος της

ΠΙΧL8Lκης ΙΧlσθηΤ~ΡLΙΧς &'JτίληΨης η πρOCξης, YLιX τουτο κιχΙ ΙΧίιτη ~ etx6'JΙX eL'JΙXL έξιχφεΤLΚιΧ &σΤΙXθ~ς.

. . ,\,

\

\

'Ω ς γ'Jωστο'J, ' -υ"ι" - \ .ΙXLa ' θ' "λη Ψ η, σ.,ι" σκε'ψ η KΙXL στη'J ητηΡLΙΧ ΙΧ'JΤΙ

πρOCξη του ΠΙΧL8LΟU έμφΙΧ'JίζεΤΙΧL ~ τOCση τηι; σό'J8εσης σε (LLιX μονιχ~ Δ" oLK" ε'Jτυπωση

-

\

\

'λ

\

\ ,

,

τω'J ΠLΟ ΠΟLΚL ω'J XΙXL χωΡLΙ; κιχμμLΙΧ'J εσωτεΡLκη συ-

'JOCιpeLΙX σΤΟLχεΙω'J κιχΙ της συγχώνευσ~ς τους σε (LLιX'J &8Locρθρωτη Etx6vιx. Ό

Claparede ΧΙΧΡΙΧΚΤ~ΡLσε ιxUτη'J τή'J τOCση ώς σuγκρηΤL­ Blonsky ώς «ιχσό'J8ετη aU'JOCιpeLΙX» της ΠΙΧL8Lκης σκέψης.

σμ6, ό

'Έχουμε πεΡLγρocΨεL OCλλου πιχρ6μΟLΙΧ φΙΧLν6με'JΙΧ ώς τη'J 'toca'l) του ΠΙΧL8LΟU 'JιΧ ocνΤLκιχθLστii τη'J έ!λλεLψη ocνΤLκεLμενLκηι; aUVOCιpeLΙXt; με (LLιX'J δπερβOCλλουσιχ δπoκε~μενLΚη κιχΙ 'JιΧ θεωρεL τΙς aU'JOCιpeLec; τω'J έ'Jτuπώσεω'J κιχΙ :σκέψεω'J ώς ocνηκεLμε'JLΚη ΣUVOCιpeLΙX τω'J πριχγ­

μOCτω'J. ΑΙΙτή η δπερπιχριχγωγη δποκεLμενLκω'J σχέσεω'J el'JΙXL ση­ μιχ'JΤLκ6τιχτ'l) ώς πιχρOCγο'JΤΙΧΙ; τΤις πιχρΙΧπέριχ έξέλLξηι; τηι; ΠΙΧL8Lκης σκέψης, &φου ocποτελεL την βOCση της πεΡΙΧLτέρω έξέλLξης της έΠL­ λoγ~ι; σχέσεων, οΙ όΠΟLες OC'JΤLσΤΟLχοuν στη'J πριχγμΙΧΤLκ6τητιχ κιχΙ

έλέγΧΟ'JΤΙΧL &πο τη'J πρOCξ'l). Ή σημιχσΙιχ ILLiic; τuχιxΙιxι; λέξYjς σ' ιxu­ τη τη βΙΧθμΙ8ΙΧ τηι; 8ιιχμ6ρφωσης τω'J έν'JΟLω'J μπορεL ~μως 'JιΧ θυμΙ­ ζεL έξωτεΡLΚιΧ τη σημιχσΙιχ τηι; λέξηι; έ'Jος έ'J~λLΚΟU. Μέ την βο~θεLΙΧ λέξεω'J, ποίι ~χoυν (LLιX. σημιχσΙιχ, το ΠΙΧL8Ι OCπο-

-

χιχ θ ιστιχ Τη" εΠLΧΟL'Jω'JLΙΧ του

.l

'

,

\

Ι

με τους

"λ LKOUc;" e'JYj

\

-'-~'

σΤLς ΙΧΟLΙΧΤΙΧΧτες

ΣUγΧρηΤLσΤLχες σuσσωρεόσεLΙ; πριχγμOCτω'J, οΙ όΠΟLει; ~χoυν 8ημε­

ouPYYjee! με την βο~θεLΙΧ λέξεων, ocνΤLκιχτοπτρίζΟ'JΤΙΧL έπΙσης σε ση­ μΙΧ'JΤLΚΟ βΙΧθμο OL ocνΤLκεLμε'JLκει; σχέσεLΙ;, οτιχ'J συμπΙπτου'J με τΙι; σχέσεLς τω'J έντυπώσεων κιχΙ τω'J ΙΧLσθ'l)τηΡLων ocνΤLλ~Ψεω'J το\) ΠΙΧL8Lου. "ΕτσL OL σYjμιχσΙες των ΠΙΧL8Lκω'J λέξεω'J μπορο\)ν σε πολ­

λες πεΡLπτώσεLΙ;, eE8LKιX οτιχ'J OC'JιχφέΡΟ'JΤΙΧL σε σuγκεΚΡLμένιχ OC'JΤL­ κείμε'JΙΧ το\) πεΡLβιΧλλΟ'Jτος του ΠΙΧL8Lου, νιΧ συμπέσουν μέΧΡL έ'JΟΙ; όΡLσμένοu a'l)ILeEou με τΙς σημιχσΙει; των t8Lων λέξεω'J της ΥλώσσotΙ; των έ'JηλΙκω'J.

Ή σημιχσΙιχ τηι; t8LΙXt; λέξ'l)ς στο ΠΙΧL8Ι κιχΙ στο'J έ'J~λLΚΟ τέμ'Jε­ 'tΙXL σuχνιX στο t8LO σuΥκεΚΡLμέ'JΟ πρOCΥμιχ· xL ιxUτo elYΙXL έπιχρκες

YLcJ. τη'J &μοtβΙΧ(ΙΧ κιχτιχν6'l)ση ΠΙΧL8tων κιχΙ έν'l)λΙκω'J. 'Άλλα. οΙ 8ρ6I-L0t, &πο τοίιι; δπο(ουι; φθOCνουν στο aYjl-Le'Lo ΤΟΙ-Lηι; -1'j- 'J61)ση 1'OU lvYι-

154

ΠΕΙΡΑΜΑΤΙΚΗ ΔΙΕΡΕΥΝΗΣ:Η

λικου xoct του πα:ι~ιoυ, ε!να:ι ~ια:φoρετικoΙ 'Ακόμ-η κι txer, δπου Ύι σ-ημα:σία: μιocς πα:ι~ικ~ς λέξ-ης κα:λόπτετα:ι έν μέρει με την σ-ημα:σΙα:

τ~ς γλώσσα:ς του έν~λικoυ, προκόπτει Ψυχολογικα: ά.πο ~ια:φoρετι­ κες πρOCξεις.

Αότη [~ πρώτ-η] βα:θμΙ~α: ~ια:φεrτα:ι με τ~ν σεφoc τ-ης σε τρεrς φOCσεις. • Η πρώτη φocσ-η του σχ-ημα:τισμου του συγκρ-ητιστικου ό­ μοιώμα:τος ~ μιocς συγκεφα:λα:Ιωσ-ης πρα:γμ&.των ά.ντίστοιχ-ης με τ~ν

σ-ημα:σία: μιocς λέξ-ης συμπίπτει με τ~ν φocσ-η <>που έπικρα:τεr ~ αρ­ χή της απόπειρας-λάθους στην πα:ι~ικη σκέψ-η. ΤΟ πα:ι~t συγκεφα:-

"\"

λ α:ιωνει στ,ιν ,

τυχ-η

\.,~,

μια:ν

ομα:οα:

κα:ινουργιων

,

πρα:γμα:των

\

με

\

την

βo~θεια: μεμονωμένων ~oκιμα:στικων προσπα:θειων ποό Ύι μια: ~ια:­ ~έχετα:ι την llλλ-η <>τα:ν μια: προ-ηγοόμεν-η προσπocθεια: ά.πο~ειχθεr λα:νθα:σμέν-η .

Αότη τ~ν φocσ-η την ~ια:~έχετα:ι μια: 8εότερ-η, στην όποΙα: ~ χω­ ρικη ~ιocτα:ξ-η των σχ-ημocτων (σε σχέσ-η με το πείρα:μoc μα:ς) , ~-ηλ.

πocλι οί κα:θα:ρα: σuγκρ-ητιστικοt νόμοι τ~ς ά.ντΙλ-ηψ-ης του όπτικου πε8ίου xoct ~ όργocνωσ-η τ~ς πα:ι8ικ~ς α:Lσθ-ητ~ρια:ς ά.ντΙλ-ηψ-ης, πα:ί­ ζουν κα:θοριστικο ρόλο. Ή συγκρ-ητιστικη εLκόνα: ~ Ύι συγκεφα:λα:Ιω­ σ-η ά.ντικειμένων 8ια:μορφώνετα:ι στην βocσ-η τοπικών και' χρονικών συναντήσεων έπιμέρους στοιχείων,

μιocς

llμεσ-ης έπα:φ~ς ~ μιocς

πολόπλοκ-ης σχέσ-ης, γενν-ημέν-ης μετα:ξό τους στην llμεσ-η ά.ντιλ-η­ πτικη ~ια:aικα:σία:. Οόσια:στικο γι' α:ότη την φocσ-η πα:ρα:μένει δτι το πα:ι8t 8εν κα:θο8-ηγεrτα:ι &'πο τtς &'ντικειμενικες συνocφειες ποό εχει

,

λ'Ψ

σινα:κα: υ

\

,ι~

\,

'λλ'

ει το ΙοΙΟ στα: πρα:γμα:τα:, α:

, \

,

t

,

α: α:Πο την υποκειμενικ-η του

όπτικ~. τα: &'ντικεΙμενα: τοποθετουντα:ι σε μια: σεφOC xoct uπocγοντα:ι σε μια: κοινη σ-ημα:σία: όχι στη βocσ-η κοινων ~ικων τους κι &'ποσπα:­ σμένων &'π' το πα:ι8t χα:ρα:κτ-ηριστικων, &'λλα: στη β&.σ-η μιocς έξω­ τερικ~ς συγγένεια:ς, ποό a-ημιουργεrτα:ι &'να:μετα:ξό τους στην έντό­ πωσ-η του πσιι8ιου .

• Η τρΙτ-η φocσ-η α:ύτης τ~ς βα:θμί8α:ς &'ποτελεr την μετocβα:σ-η στη ~εότερ-η βσιθμί8α: του σχ-ημα:τισμου των έννοιων. Ε!να:ι Ύι φocσ-η στην ό-ποΙσι ~ Lι108Uνα:μ7j με μια: εννοια: συγκρ-ητιστικη εLκόνα: γεννιέτα:ι με τέτοιον τρόπο, &στε οί αναπαραστάσεις τών διαφορετικών ό­ μάδων, που ηδη προηγουμένως [χουν συνδεθεί στήν αΙσθητήρια αντΙληψη τού παιδιού, όδηγοϋνται σέ μlα και μοναδικη σημασία.

155

ΤΗΣ ΕΞΕΛΙΞΗΣ ΤΩΝ ΕΝΝΟΙΩΝ

Κιχθένιχ &.πο τιΧ έπ~μέρoυι; στο~χεLΙΧ τ~ι; κιχινούργιιχι; συγκρητι­

στικ~ι; σειρOCι; ~ ΣUγκεφι:x.λΙXΙωσηι; &.ντιπροσωπεύει κιfπoιιx όμιf8ιx πριxγμιfτων, πού εΤχιχν συν8εθεL προηγουμένωι; στήν ιxΙσθητήρ~ιx &.νΤΙληψη του πιχι8ιου, &λλα. gλιχ μιχζ!. εΤνιχι έσωτερικα. &.σύν8ετιχ

κιχ!. &.ποτελουν μιιΧ έξ

taou

&.σύν8ετη συσσώρευση, gπωι; τα. Ισο8ύ­

νιχμιχ των έννοιων των 8υο προηγούμενων φιfσεων. Ή 8ιιχφοριΧ συνΙστιχτιχι στο gτι οΙ συνιfφειει;, στ!.ι; όΠΟLει; στη­

ρΙζει το πιχι8Ι τη σημιχσΙιχ μιOCι; κιχινούρΥιιχι; λέξηι;, εΤ'Ιιχι &.ποτέλε­ σμιχ μιOCι; 8ιεργιχσΙιχι; συντελούμενηι; σε Μο βΙΧθμΙ8ες πρωτιχ 8ιιχ­

μορφώνοντιχι οΙ συγκρητιστικει; όμιf8ει;, &.πο τΙι; όΠΟLει; &.ποσπων­ τιχι κιχτόπιν οΙ μεμονωμένει; &.νΙXπιxριxστιfσειι; γιιΧ να. ξιχνι:χ.ενωθουν

μετιΧ συγκρητιστ~κιf. ΠΙσω &.πο την σημιχσΙιχ μιOCι; πιx~8~κ~ι; λέξηι; γΙνετιχι τώριχ φιχνερο

l>XL

ενιχ έπΙπε80, OCλλιΧ μιιΧ προοπτική, μια.

8ιττη συνoμιf8ωση. 'Ωστόσο ιχυτή ~ 8ιπλή κιχτιχσκευή 8εν προχωρOC ιΧ.κ6μιχ πέριχ OCπο τήν συγκεφΙΧλιχΙωση μιOCι; &.8ιιfκoΠ1)Ι; πολλιχπλό­ τητιχι; η, για. να. έκφριχστουμε ΠΙXΡΙXστιxτικιf, μιOCι; συσσώρευσηι;. ΤΟ πιχι8Ι πού εχει φθιfσει σ' ιχυτή την ΤΡΙΤΥ) φιfσYj, όλοκλYjρώ­ νει ετσι όλόκληρ"/} -τήν πρώ't"Yj βΙΧθμΙ8ΙΧ τηι; έξέλιξηι; -των έννοιων, t , , 1.' , f" J.. .... ιχπομιχκρυνετιχι ΙΧΠυ

't"Yjv

συσσωρευση

ωι; ΤYjV κυριιχ μορφ,ι τηι; ση-

μιχσΙιχι; -των λέξεων κιχ!. εΙσέρχε't"ΙΧΙ στη 8εότερεη βΙΧθμΙ8ΙΧ, πού έπι­ θυμοόσιχμε νιΧ την χιχριχκτηρΙσουμε ώι; -τήν βΙΧθμΙ8ΙΧ τηι; 8ιιχμ6ρφω­ σηι; των συμπλεγμιfτων.

5. Ή 8εότερη βΙΧθμΙ8ΙΧ τ~ι; έξέλ~ξηι; των έννοιων περιλιxμβιfνει πολ­ λούι; OCπο λειτουργική, ~oμική κιχΙ γεvε't"ική όίΠΟψΥ) 8ιιχφορετικούι; -τόπουι; τ~ι; t8Lιxt; voYJ't"Lx~t; 8ιΙΧ8ικιχσΙιχι;. Αυτή ~ νOΎjτική 8ιιχ8ικιχσΙιχ

.'"

-\"

,

,

~ έ' έ' 1. ~ πισηι; σ, 'ι" ιχποκιχτιχστιχσΥ) σχ σεων ιχνιχμεσιχ σι> οιιχφορετι-

οοηγει

κει; συγκεκριμένει; έντυπώσειι;, στην έVΟΠΟΙYjση κιχ!. γενΙκευσΥ) με­ μονωμένων ιΧ.ν't"ικειμένωv, G't"Yιv τιχξιν6μηση κιχ!. συσ't"YjμιχτοποΙησYj

fJλωv -των έμπειριων του πιχι8ιου. ο' Αλλιχ.. ~ 8ιΙΧ8ικιχσΙιχ, με 'τ1;ν όποΙιχ συνομΙΧ8ώνοντιχι -τιΧ 8ιιfφoριx

156

ΠΕΙΡΑΜΑΠΚΗ ΔΙΕΡΕΥΝΗΣΗ

συγκεκp~ιdνιx «ντ~κεΙμ,ενιx, δ χιχριχκτηριχς των Ι:τσ~ πιχριχγ6μ,ενων

συνιxφε~ων, ~ Βομ,ή των By/μ,~oυpγoόμ,ενων Ινοτητων, ~ δποΙιχ χιχριχ­ κτηρΙζετιx~ μ,ε βcίσy/ τήν σχέσYj κcίθε μ,εμ,ονωμ,ένου ~y't"ot; η πpcίγμ,ιx­ τος, ποδ «νηκε~ στην δμ,cίBιx, προς τήν δμ,cίBιx ώς δλο

-

δλΙΧ ιχύτα.

B~ιxφέρoυν p~ζ~κα. ιΧπο τή ν6Y/σYj βcίσεt έννοtων, ποδ cXνιχπτόσσετΙΧt μ,6λtς στήν έφΥ/βεΙιχ. Ή tΒtομ,ΟΡφ(ιχ ιχυτης τ-ης νΟΥ/τtκ-ης B~ιxBtxιxaLιxt; μ,πορε! να. έκ­ φριχσθε! μ,ε τήν χιχριχκτηΡtστ~κή όνομ,ιχσΙιχ νόηση βάσει συμπλεγ­

μάΤω1J. ΟΙ

yevtxeuaett;

ποδ προκόπτουν

μ,' ιχίιτον τον τρόπο ιΧποτε­

λοίίν ώς προς τήν Βομ,η τους συμπλέγματα μεμονωμένων σvγκε­

κeιμένων άντικειμένων η πpιxγμ,cίτων, ποδ Βεν Ι:χουν συνΒεθε! μ,6νο στη βcίσy/ δποκεtμ.εν~κων σχέσεων, cXλλα. στή βάση τών πeαγματι­ κα άντικειμενικών σχέσεων πού ύφίστανται άνάμεσα σ' αύτα τ' άντικείμενα.

'Ενω ~ πρώΤΥ/ βΙΧθμ,ΙΒιχ στην έξέλ~ξy/ τ-ης σκέψΥ/ς χιχριχκτηρΙ­ ζετιχt ιΧπο την σuγκp6τησYj σuγΚΡΥ/τtστtκων εΙκ6νων, ποδ

yta.

το

nιxtBt εΤνιx~ ΕσοΒόνιχμ,ιχ των Βtκων μ,ιχς έννοtων, ~ ΒεότεΡΥ/ βΙΧθμ,ΙΒιχ χιxριxκτηρΙζετιx~ ιΧπο τήν συγκpότησYj σuμ,πλεγμ,CΊτων, ποδ «χουν

την lBtιx λεtτοuργtκή σYjμ,ιxσΙιx. Λυτο elVΙXt Ινιχ xιxtVOupytO βημ,ιχ στη νΟΥ/τtκή έξέλ~ξy/ το\) nιxtBtou.

•Η

μ,ετCΊβCXσYj σuνΙστιχτιχt στο l)τt το

nιxtBt στη θέσYj των «ιΧσόν3ετων σuνιχφεtων» ποδ ιΧποτελουν τη βcί­ σΥ/ της σuγΚΡΥ/1'tστtκης εΕκόνιχς, cXρχΙζεt να. σuνενώνεt δμ,οεt3η «ντ~­ κε(μ.ενιχ σε μ,~α. κοtνή δμ,cX3ΙΧ κιχι να. τα. σuγκρoτε! τώριχ σε σuμ,πλέγ­ μ,ιχτιχ σόμ,φωνιχ μ,ε τοδς ν6μ,ους των «ντ~κε~μ,εν~κων σχέσεων ποδ

Ι:χε~ ~By/ «νιxκιxλόΨε~ το

l3to

μ,έσιχ στα. πpcίγμ,ιxτιx.

ΤΟ nιxt6t ξεπεpνcίε~ τώριχ μ,έχρtς ένος δΡtσμ,ένοu σYjμ,εΙoυ τον έγωκεντρ~σμ,6 το\). llΙXuet να. θεωρε! τήν σχέσΥ/ των 3tκων του έν­ τuπώσεων ώς την σuvCΊιpetΙX των πριxγμ,cίτων, κcίνε~ το cXποφιχσtστt­

κο β-ημ,ιχ της ιXπoμ,cίκρυνσYjς ιΧπο τον σuγκρy/τ~σμ,o προς την

lBto-

ΠΟΙΥ/σΥ/ της cXvτtκεtμ.ενtκ-ης σκέψΥ/ς. Ή ν6Y/σYj βcίσεt σuμ,πλεγμ,CΊτων elVΙXt ~By/ μ,tα. συνεκτική κιχι

πιxpcίλλY/λιx μ,tα. άντικειμενική σκέψη. Λυτα. εΤνιx~ Βόο XΙXtVOupytΙX οUσtιχστtκα. χιχριχκτηρtστtκcί, ποδ τήν θέτουν πcίνω ιΧπο την ΠΡΟΥ/­

γοόμ,ενΥ/ β«θμ,Ι3ΙΧ· ώστ6σο Τι σuνεΚΤLκ6ΤΥ/ΤΙΧ κιχΙ ~ cXντtκεtμ,ενtκ6-

157

ΤΗΣ ΕΞΕλΙΞΗΣ ΤΩΝ ΕΝΝΟΙΩΝ

τ1jΤΙX 8εν εΤνιχι ιΧκόμ:η

'tdt ΧΙΧΡΙΧΚΤYjΡLσΤLκdt γνωρΙσμ,ιχτιχ της

iVVOLO-

λογικΥίς σκeψYjς, στην δπο(ιχ κιxτιxλ~γει δ lφYjβος.

Ή 8Lιχφορdt ιΧνιίμ,εσιχ σ' ΙΧύτη την 8εuτερYj βΙΧθμ,Ι8ΙΧ κιχΙ στην τρ Ιτ1j , ποδ δλοκλYjρώνεL την όντoγCνεσYj των έννo~ων, συνΙστιχτιχι

στο 15τι δσιχ συμ,πλCΓμ,ιxτιx 8Lιχμ,ορφώθYjκιχν στην 8εuτερYj βΙΧθμ,Ι8ΙΧ εΤνιχι 8oILYjμ.Cνιx σόμ,φωνιχ μ,ε &.λλους νΟYjτ~κοuς νόμ,ους ιΧπο 15,τ~ οΙ lννο~ες. Σ' ιχuτdt ιXντ~κιxτoπτρΙζoντιx~ οΙ ιXντικε~μ,εν~κες συνιίφειες μ.έσιχ ιΧπο IL~dt 8~ιxφoρετ~κη 8~ιx8~κιxσΙιx κιχι με &.λλον τρόπο ιΧπ' δ,τ~ στΙς lννο~ες.

'.ι\κόμ,Yj κιχΙ ή σκeψYj του έν~λ~κoυ εΤνιχι

yeILOCTYj κιxτιίλo~πιx

της σuμ,πλεκτ~κYίς σκeψYjς. "Ενιχ κιχλο πιxριί8ε~γμ,ιx y~dt την συγκρό­ τ1jaYj ένος VOYjT~xoiJ σuμ,πλ$γμ,ιxτoς εΤνιx~ στη γλώσσιχ μ,ιχς το οΙκο­ γενειακο όνομα. Κιίθε o[κoγενε~ιxκo δνομ,ιχ, π.χ. το ι5νομ,ιχ «Πετρόβ»,

περ~λιxμ,βιίνει ~νιx σόμ,πλεγμ,ιχ ξεχωρ~στων ι5ντων ποδ πλYjσ~ιίζε~ πολδ στον συμ,πλεκτ~κo χιχριχκτηριχ της πιx~8~κYίς σκeΨYjς.

\

-

\

-

\!l Ι ~I \ Θ "ιχ μ,πορουσε νιχ πε~ κιxνε~ς oΤ~ το πιx~o~ που

β

,

ρ~σκετιx~ σ

, ιχυτη , \

τη βΙΧθμ,Ι8ΙΧ σκeφτετιx~ κιχτdt κιίπo~oν τρόπο μ,ε o[xoyeve~ιxxdt όνό­ μ,ΙΧΤΙΧ,

'fJ

15τ~ δ κόσμ,ος τω, ξεχωρ~στων ιXντ~κειμ.Cνων γεν~κεόετιx~

κιχΙ όργιxνώνετιx~ y~dt το πιx~8Ι κιχθως συν8CΕ~ μ,ετιχξό τους

Tdt

έπ~μ,έ­

ρους ιXντ~κε(μ.ενιx, 15σιχ ιXν~κoυν στην δμ,ιi8οι: του ε8~oυ oEκoγενε~ιxκoυ δνόμιχτος.

rLdt την σuγκρότ1jσYj ένος σuμ,πλ$γμ,ιxτoς εΤνιχι oυσιιxστ~κo 15τι 8εν βιxσ(ζετιx~ σε IL~dt ιXqIYjpYjμ.CνYj κιχΙ λoγ~κ~, ιXAAdt σε (Jo~dt σvγκεκeι­ μέΡη κα1 πρακτικη σχέση των έπιμέρους στοιχείων πού άνήκουν σ' αυτό. Δεν εtμιχστε ποπ σε θeσYj

vdt

ιΧποφιχσΙσουμ.ε, CΙν ~νιx δρ~­

σμCΝo πρόσωπο ιXν~κει στην οΙκογένειιχ Πετροβ κιχΙ CΙν μπορεϊ:

vdt

όνoμιίζετιx~ Ιτσ~, CΙν βιxσ~στoυμ,ε μόνο στην λoγ~κη σχέσ'η του με τοδς &.λλους φορεi:ς του (8~oυ όνόμ,ιχτος. Αυτο το ζ~τ1jμιx κρ(νετιχι

στη βιίσYj της πριχγμΙΧτικΥίς ΙντιχξYjς σε IL~dt όμιί8ιχ

'fJ

της πριχγμ,ιχτι­

κ1jς σuΎΎCνε~ιxς ιΧνιίμεσιχ στοδς ιΧνθρώπους. ΤΟ σόμ,πλεγμιχ βιxσ(ζετιx~ σε πριxγμ,ιxτ~κες σχέσε~ς, ποδ ιΧνιχ­ κιxλόπτoντιx~ στην &.μ,εσYj έμπε~ρ(ιx. Συνεπως ~νιx τέτo~o σόμ,πλεγμιχ

εΤνιx~ πρώτιστιχ IL~dt auyxexp~μ.CνYj συγκεφιxλιx(ωσYj μ,~(iς όμ,ιί3ιχς πριχγμιίτων στη βιίσYj τΥίς πριχγμ,ΙΧτικΥίς τους ((γε~τν(ιxσYjς». 'Απο

3(;)

ιΧπορρέουν κιχΙ δλες οΙ όπόλοιπει; E3~ιx~τερότ1jτες ιχυτης της

VO'1J-

158

ΠΕΙΡΑΜ ΑΤΙΚΗ ΔΙΕΡΕΥΝΗΣΗ

-

,

-

,

~ ~ 'Α 11 έ 'λ β .ι , , Τ~KΓις o~oιo~κoισ~oις. φου ι:;νοι Τ τo~o συμπ εγμοι ρ~σκετoι~ στο επ~-

πε80 τΤις σuγκεκρ~μένYIς-έμπριίγμoιΤYIς σκέΨΥΙς, 8εν βoισΙζετoι~ στην έν6τητοι των σχέσεων ποδ το στηρΙζουν κοιι ποδ με τη βoiιθε~ιί του πσιριίγονΤΟΙL.

ΤΟ σόμπλεγμοι εΤνoι~, δπως κοιΙ

1)

lvvo~oι, μ~ι:X. γενΙκευσΥ) η συ­

νένωσΥ) σuγκεΚΡLμένων προιγμιίτων, ιΧλλι:Χ. ένώ μια

l'/J'/Jota

βασΙζεται

σέ λογικα ταυτόσημες μεταξύ τους σχέσεις ένος ένιαίου τύπου, το

\

\

'λ εγμα β'ζ l σχεσεις, ' \ συμπ ασι εται στις πιο ποικι'λ ες πραγματικι;ς που

συχνα δέν

lxoV'll

τίποτα κοινο μεταξύ τους. Στην Ιννo~oι

yeVLxeIJOV-

'rOΙL τι:Χ. πριίγμοιτοι σόμφωνοι με ~νoι μoνoι8~κo ΧOΙΡOΙκτηρ~σ't'~κ6, στο σόμπλεγμοι ιΧπο τΙς π~o 8~oιφoρετ~κες πρoιγμoιτ~κες οιΙτΙες. Γ~' οιότο

στην lvvo~oι βρΙσκεL τον ιΧνΤLΚΟΙΤΟΠΤΡLσμ6 της

1)

oόσ~ώ8YIς συνιίφε~oι,

στο σόμπλεγμοι ιΧντΙθετοι μLα: σUνιίφεLΟΙ ΤUΧOΙΙOΙ κοιι GUYXEKPLΜΈVYj.

•Η

πολλοιπλότητοι των σχέσεων 8~οιφΟΡΟΠΟLε~ το σόμπλεγμοι

ιΧπο την όμΟLογένε~Θt των σχέσεων στην lVVOLOΙ. Λότο GYjμοιΙνε~ δτ~ κιίθε μεμονωμένο ιXντ~κεΙμενo, ποδ

lXEL

πεΡLλYjφθε~ σε μ~ι:X. γεν~­

κευΜΈVYI ι!ννo~oι, σuμπεΡLλοιμβιίνετοι~ σ' οιότη την

yevtxeuaYj

έξ oιt­

τ(σις μ~ocς ιΧπ6λυτης τοιuτ6τητοις με δλοι τι:Χ. δπ6λo~πoι πριίγμοιτοι. 'Ό­

λοι τα: σ't'o~χε~oι σuν8έοντοι~ έ8ω με το δλο κοιι μετοιξό

-rou; μέσω μLocς

ένιαΙας εΙκόνας, μ~ocς σχέσης ένιαίου τύπου.

'ΛντΙθετοι, κιίθε στo~χε~o τοσ σuμπλέγμoιτoς μπoρε~ να: εΤνoι~ σuν8ε8εμένο με το δλο κοιι με τι:Χ. έΠLμέροuς στo~χε~oι με τΙς π~o πo~­ κελες σχέσε~ς. Στην Ιννo~oι δφΙστoιντoι~ οιότες οΙ σχέσε~ς κuρΙως στην σχέσΥ) τοσ γεν~κoσ με το εΙ8~κo κοιΙ τοσ εt8LΚΟU προς το εΙ8~κo 8Lοιμέ­ σοΙ} τοσ γεν~κoσ. Στο σόμπλεγμοι οιότες οΙ σχέσεLς μποροσν νι:Χ. eIVOΙL

το

t8LO

πολuσχL8ε~ς δπως οΙ προιγμΟΙΤLκες έποιφες κοι! οΙ προιγμοι­

τ~κες σuγγΈVε~ες των π~o 8~oιφoρετ~κων προιγμιίτων, ποδ βρΙσκον­

'rOΙL μετσιξό τους σε κιίΠΟLΟΙ σuγκεκρ~μένYj σχέσΥΙ. ΟΙ Ιρεuνές μοις ιΧπέφεροιν σ' οιότην την βοιθμΙ8οι έξέλLξYjς πέντε βασικές μορφές συμπλεγμάτων,

στΙς όπo~ες

βoισΙζovτoι~ οΙ γεν~­

κεόσε~ς ποδ 8YIμ~oυργoσντoι~ σ' οιότην την βοιθμΙ8οι έξέλ~ξYIς. Τον πρωτο τόπο σuμπλεγμιίτων τον όνομιίζουμε σV'llειρμικό,

ιΧφοσ βoισΙζετoι~ στην σuνεLpμ~κη σόν8εσΥ) με Ινοι χoιΡOtΚτηρ~σ'nκo ιΧνΤLκεLμένοu, το όπo~o

lXEL

8~οιπ~στώσεL το ΠΟΙL81 κοιι το όπo~o στο

πεΙροιμοι ιXπoτελε~ τον πυρήνα τοσ μελλoντ~κoσ σuμπλιγμοιτος. Το

ΤΗΣ EΞEΛJ3HΣ ΤΩΝ ΕΝΝΟΙΩΝ

159

ΠΙΧL8L μπορεϊ: νιΧ σuγκροτησεL γόρω ιΧπο ιχύτον τον πυρ~νιx ~νιx σόμ­ πλεγμιχ κιχι νιΧ σuμπεΡLλιίβεL έ8ω τα: 'ItLO 8LΙXCPOpeOΤLKιX ιΧνΤLκεΙμενιχ,

τιΧ μ~ν γLΙΧΤL elVΙXL ΙSμ.ΟLΙΧ στο χρωμιχ, τιΧ 8ε στην μoρφ~, &:λλιχ πιί­ λL στο σχ1jμιχ, κιχΙ lίXλιx πιίλL elVΙXL ΤΙXυτόσlJμΙX με το 8ε80μένο ιΧνΤLκεΙμενο ώς προς κιίΠΟLΟ 8LΙΧΚΡLΤLΚΟ γνώ'ΡLσμιχ ποδ ~eL δποπέ­

aeL στην ιΧντΕλ1jψ1j του 'ItΙXL8LOG. MLιX όποιαδήποτε σuγκεΚΡLμένη σχέσlJ ποδ ιΧνιχκιίλυψε το ΠΙΧL8Ι, [LLιX όποιαδήποτε σuνεφμ.LΚ~ σόν8εσlJ του ΠUρ~νΙX κιχΙ του σΤΟLχεΙοu του ΣUμπλέγμ.ΙXΤOς elVΙXL έπιχρ­

κ~ς YLιX νιΧ έντιίξουμε ιχζιτο το ιΧνΤLκεΕμενο σ~ [LLιX όμιχ8ΙΧ κιχ! να: του 8ώσουμε gvιx

XOLVO otXOyeveLΙXXO ΙSνOμ.ΙX.

ΤιΧ aOΤOLxeLΙX 8εν χρεLιχζεΤΙΧL κιχθόλου νιΧ elVΙXL συν8ε8εμένιχ με­

τιχξό τους. Ή [LOVΙX8LKYj ιXρχ~ της ΎενEκευσ~ς τους elVΙXL ~ πριχγμιχ­ ΤLΚ~ τους σUΎγένεLΙΧ με τον ΠUρ~νΙX του συμ.πλέγμatτoς. 'Ε8ω μπο­ ρεί: ~ σχέσlJ, που την σuν8έεL με τον τελευτιχϊ:ο, να: elVΙXL [LLιX δΠΟLΙΧ-

8~πoτε σuνεφμLκη σόν8εσ1J. "Αν λιχβουμ.ε δπ' δΨ1j, ΙSOΤL ιχύτη ~ σόν-

8ea1j μπορεϊ: va elVΙXL 8LιχcpορεΤLΚ~ δΧL μόνο σ' gvιx βιχσLΚΟ χιχριχκτη­ ΡLσΤLκό της, ιΧλλιΧ κιχ1 στον χιχριχκτηριχ της t8LΙXC; τ1jς σχέσ1jς που δcpΙσΤΙΧΤΙΧL ιΧνιχμ.εσιχ στιΧ πριχγμιχτιχ, τ6τε ΎΙνεΤΙΧL κΙΧθιχρ6, π6σο πο­

λυποΕΚLλη, ιΧκιχτιΧστιχτη, έλιχΧLστιχ σuσΤ1jμ.ΙΧΤΟΠΟL1jμέν1j κΙΧι ιXvo­

[LOLOyevYjc; (πιχρ' ΙSλo που οtκο80με'LΤΙΧL πιΧνω σε ιΧνΤLκεLμενLκεζ σuν8έσεLς) elVΙXL ~ ένιxλλιx~ πολλιχπλων σuγκεΚΡLμέvων χιχριχκτηΡL­

σΤLκωv που ιΧΠΟΚΙΧλόπτόVΤΙΧL πΕσω ιΧπο την σuμπλεΚΤLΚ~ σκέψη. Αύτη ~ πολλιχπλότΥιΤΙΧ μ.πορεϊ: νιΧ βιχσΙζεΤΙΧL ΙSlL μ6νο στην &μ.εση τιχuτ6Τ1jΤΙΧ των γvωΡLσμιχτων, ιΧλλιΧ κιχΙ στην όμ.ΟL6τητιχ η ιΧVΤLθε­ ΤLκ6τητιχ τους η στη σuvεφμLΚ~ τους σόν8e:σlJ έξ ιχΕτΙιχς [LLOCi:; έπιχ­

cp1jc; κλπ., ΙSμ.ωζ πιΧντιχ κιχι ιΧπιχριχΕτητιχ elVΙXL [LLιX συγκεκριμένη σχέση. rLιX το πιχL81 ποδ βρΕσκεΤΙΧL σ' ιχίιτη τη βΙΧθμΙ8ΙΧ έξέλLξ1jς οΙ λέξεLζ πιχόουν ΚL6λιχς να: elVΙXL 8ηλώσεLς μεμ.ονωμένων cXνΤLκεLμέ­ νων, t3Lώνuμιχ, Ιχουν yEveL otXOyeVeLΙXKιX όν6μιχτιχ. • Η όνομ.ιχσΕιχ ένος 80σμένου ιΧνΤLκεLμέvοu με το κιχτιίλλ1jλο lSνομ.ιχ σ1jμιχΕνεL YLιX το 'ItιxL8t την Ιντιχξη του ιXVOΤLxeLμέYOU σ~ κιχΠΟLΟ GUyxeXPLΜΈVO σόμ.­ πλεγμ.ιχ, με το όπο'Lο elVΙXL συν8ε8εΜΈVo. Ό χιχριχκτηΡLσμ.Ος ένος

cXνΤLκεLμένοu σ' ΙΧύτην την χρονLκη περΙο80 σ1jμ.ιχΙνεL YLιX το 'ItιxL8l την κιχτονομιχσΙιχ του με ~νιx otXOyeveLΙXXO ΙSνoμ.ιx.

160

l1EIPAMAnΚH ΔΙΕΡΕΥΝΗΣΗ

6. Ή 8euTEP'Yj ιpoca'Yj στην έξέλLξ'Yj της σuμΠλεΚΤLκΎ)ς σκέψ'Yjς elvott iι συνένωση των άνΤLκεLμένων σε όμOC8ες που ώς προς τ~ν σuγκρότησή

τους θυμ(ζουν συλλογή. Έ8ω σuνενώνοντotL 8LotΙPOPETLXOC aUYXEXPL-

μένot πρocγμotτot με βocσ'Yj &vot μονot8LΚΟ ΧΙΧΡΙΧκτηΡLστtΚό, σuμπλ'Yjρώ­ νοντιχ, ιΧμΟLβot~ΙΧ XΙXL σΧ'YjμιχτΙζοuν ~Tat μLOC όλότητιχ που ιXπoτελε~­

TotL ιΧπο έτερογενΎ) μέρ'Yj. Ή έτερογενής σύνθεση, ή αμοιβαΕα συμ­ πλήρωση καί ή συνένωση σέ μ{α συλλογή χαρακτηρίζουν αfJτή τή βαθμίδα στήν έξέλιξη τής σκέψης.

'Υπο TLC; ΣUνθΎ)κες 8LεξιχγωγΎ)ς τοϊ) πεφOCμιχτος το nΙXL8L 8LΙX­ λέγε, κοντOC σε lvιx έξ ιΧρχΎ)ς ~ε80μένo 8εϊ;γμιχ &λλες μορφες που

aLιχφέροuν ιΧπο τ~ν πρώτη σε χρωμιχ, σχΎ)μιχ, μέγεθος ~ XOCnOLO &λλο ΧΙΧΡΙΧκτηΡLσΤLκό. Δεν TLC; 8LιχλέγεL 8μως τuχιxϊ;ιx, άλλOC σόμφωνιχ με ".Δ

Ι!>

\

\

J.

λ Ι

ι

"ιν OLΙXιpOpΙX ΚΙΧ' τ,ιν συμπ 'Yjρωσ'Yj τους σ

,

.Ι 1 \ ενιχ lΙXPΙXXT'YjPLaTLXu που

περLέχετΙX' στο πρότuπo κιχΙ. θεωρεϊ;τotL ιΧπο το nιxL8t ώς ιXρχ~ τΎ)ς ΣUνένωσ'Yjς.

MLOC τέΤΟLΙΧ ΣUλλOγ~ ιΧνΤLκεLμένων 8LιχφορεΤLκων σε

χρωμιχ ~ σχΎ)μιχ ιΧποτελεϊ; μLOC σoνθεσ'Yj θεμελLω8ων χρωμOCτων 1ι σχημOCτων, που έμφιχν(ζοντιχ, μέσιχ στο πεφιχμotτLΚΟ UλLκό.

•Η

XUpLΙX 8LΙXΙPOPOC του τόπου τΎ)ς σuλλoγΎ)ς άπο το σuνεφμLΚΟ

σόμπλεγμιχ slVΙXL 8τ, στην 'σuλλoγ~ 8εν γ(νοντιχ, 8εκτoc 8Lπλoc ιΧντΕ­ τuπιx ιΧνΤLκεLμένων με το (8LO γνώΡLσμιχ. 'Απο κOCθε όμOC8ΙΧ ιXVTtXEL­ μένων aLΙXΛέyOVTΙXL κιχτOC κOCποιον τρόπο μεμονωμένιχ ιXVT(τunot ώς

ιΧνΤLπρόσωΠΟL 8λ'Yjς της όμOC8ιχς. Στην θέσ'Yj των συνεφμων όμΟLό­ τητιχς 8ρουν έ8ω πεΡLσσότερο συνεφμοΙ. ιΧνΤL8LιχστολΎ)ς. 'Ωστόσο

otuτη iι μoρφ~ σuν8έεΤΙΧL. κιχτα. τ~ν XΙXTOCpTLσ'Yj τΎ)ς σuλλoγΎ)ς το nΙXL8ι. 8ΕV έφιχρμόζε, με σuνέπεLΙΧ την ιΧρχή που το t8LO εΤχε θέσεt ώς βOCση' κιχτα. τον σΧ'YjμotτLσμο του σuμπλέγμιxτoς, άλλOC σuν8έεt συ­ νεφμLΚOC aLotΙPOPETLXOC γνωρ(σμιχτιχ, ώστόσο θεωρε'!: κOCθε γνώΡLσμιχ ώς βocσ'Yj της συλλογΎ)ς.

AίιΤ~ iι μιχκροχρόνtιχ XΙXL στotθερ-η ιpoca'Yj εΤνιχι βΙΧθιOC ριζωμένη

σ' bMxλoηp'Yj τ~ν έΠΟΠΤLΚ~ XΙXL ΠΡΙXΚΤΙΚ~ έμπεφ(ιχ τοϊ) nΙXLaLOti. 'Η συνocρθρωσ'Yj μεμονωμένων ιΧντtκεLμένων σε μιOC συλλογή, iι ένtot(ιχ

τoπoθέτησ'Yj ιΧλλ1jλοσuμπλ'Yjροuμενων ιΧντtκειμένων slVΙXL iι συχνό-

ΤΗΣ ΒΞΕΛΙΞΗΕ ΤΟΝ ΕΝΝΟΙΟΝ

161

τεΡΥ) μ.oρφ~ τ~ς γεν(κε\)σ1Jς σuγκe;κρφbωv !νΤUπώσεων. Φλ\)τζιχVL τσοιγLΟU, ΠLοιτιίκL τοίί ιΡλ\)τζΟΙVLΟU xoιt κο\)τοιλιχΚL, το σερβ(τσLΟ τοίί

φοιγYjΤΟU «ποτελοόμ.ενο «πο ΠYJPOIJVL, μ.ΟΙΧΟΙ(ΡL, κο\)τιίλL κοιΙ ΠLιχτο,

ή !v8\)μ.οισ(οι τοίί ΠΟΙL8LΟU -

δλοι oι~τιχ e!VOΙL 8ε(γμ.οιτοι ιΡ\)σLκωv ΣUμ.­

πλεγμιχτων μ.ε την μ.oριp~ ΣUλλOγων κοιΙ μ.' οιδτιχ ι!ρχεΤΟΙL το ΠΟΙL8Ι σ' !ποιφη στην κοιθYjμ.εΡLvή το\) ζωή. Κοιτοινοοίίμ.ε λΟLπ6v, lSΤL το ΠΟΙL8Ι κοιΙ στην ΡYjμ.ΟΙΤLκή το\) σκέ­ ψΥ) ό8YjγεΤΤΟΙL στην σόνθεσ1J τέΤΟLωv «σ\)μ.πλεΚΤLκωv σu"λλ,oγων)),

σ\)γκεντρώνοντοις «VΤLκε(μ.εvοι σε σuγκεΚΡLμ.έvει; όμ.ιχ8ει; σόμ.φωνοι μ.ε το γνώΡLσμ.οι της λεLτο\)ργLκ~ς σ\)μ.πλήΡ ωσ1JΙ;. Θιχ 80ίίμ.ε, lSΤL κοιΙ στην σκέψΥ) του !VijALXO\) (κοιΙ στοδι; νΕUPOΙσθενεΤι; xoιt ψ\)χοισθενεΤι;) τέΤΟLΟL τόΠΟL ΣU"λλ,Oγων ποι(ζο\)ν οuσLοισΤLΚΟ ρ6λο. Σ\)χνιχ ό !vήλL­

ΚΟΙ;, δτοιν μ.LλOC YLιX: τιχ μ.οιχοιφοπήρο\)νοι η τιχ ροίίχοι, !ννοεΤ lSXL τόσο

την «vτ(στΟLΧYj «φYjΡYjμ.έvYj ~VVOLOΙ δσο τtι; «vτ(σΤΟLχες σuvθέσεLΙ; σuγκεΚΡLμ.έvωv «VΤLκεLμ.έvωv ποδ «ποτελουν μ.Lιχ ΣUλλOγή. 'Ενω οΙ σuγΚΡYjΤLσΤLκει; etx6vet; βοισ(ζΟVΤΟΙL σε σuVΟΙLσθYjμ.ΟΙΤLκες-UΠΟΚ&Lμ.ε­

VLKet; σ\)v8έσεLς, xoιt το σuvεφμ.LΚΟ σόμ.πλεγμ.οι στην !ποιvιίλYjψYj κοιΙ στην πρoιpoιν~ όμ.ΟL6τητοι των χοιροικτηΡLσΤLκωv !ΠLμ.έρο\)ι; προιγμ.ιχ­ των, ή σ\)λλo~ βοισ(ζεΤΟΙL «ντωετοι στΙς 8LΟΙΠLστωμ.έvει; σχέσεLς τ~ς πρσικΤLΚιχ !νεργ~ι; κοιΙ !ΠΟΠΤLκ~ς !μ.πεφ(οις του ΠΟΙL8LΟU. Θιχ , πεL - κοιvεLς ' "εΠLσYjς οΤL ιt' " ~ σuΛΛoγ,ι .... ~.1. μ.πορο\)σε νοι Ύj σuμ.ΠΛεΚΤLΚ,ι (j(,ποτε-

λεΤ μ.Lιχ γενlκευσ'Yj πραγμάτων στη βάσ'Yj τής κοινής συμμετοχής τους σέ μιαν

lvtala

πρακτικη ένέργεια.

7. Μετιχ την 8εότερΥ) !ξελLΚΤLΚ~ φιχσ1J τ~ι; σuμ.πλεΚΤLΚ~Ι; v6Yjσ1JI; «κο­ λο\)θεΤ, σόμ.φωνοι με τ&: πε.φοιμ.ΟΙΤLΚιχ πορ(σμ.οιτοι, το ιΧΛ\)σL8ωτο σόμ.­ πλεγμ.οι ώς «ποιροι(τητη βοιθμ.(8οι στην πορε(οι τηι; οιδξοιν6μ.ενYjΙ; κ\)­ ΡLιχΡΧYjσYjς των !ννΟLωv «πο

't"O

noιL8t.

ΤΟ ocλ\)σL8ωτο σόμ.πλεγμ.οι οtκ080μεΤΤΟΙL σόμ.ιΡωνοι μ.ε την «ρχ~ 't"~t; έκάστοτε συνένωσ'Yjς μεμονωμένων τμ'Yjμάτων σέ μιαν έιιιαια άλυσΙδα, σρμφωνα μέ την άρχη τής σ'Yjμασιολογικής μεταβlβασ'Yjς

162

ΠΒΙΡΑΜΑΠΚΗ ΔΙΕΡΒΥΝΗΣΗ

στα μεμονωμένα τμήματα αυτης της άλυσΙδας. ΚcXτω ιιπο πεφιχ.­ μ.ιχ.ΤLκέι; συνθΥίκει; ιχ.υτοι; δ σuμ.πλεΚΤLΚΟι; τόποι; πιχ.ροuσLcXζετιχ.L Σu­

ν~θωι; μ.έ την ΙΙκόλουθΥ) μ.oρφ~. ΤΟ 'ItΙXLBl BLιx.λέγEL κοντα; σ' ~νιχ. !ξ

ΙΙΡΧΥίι; BεBoμ.ΈVo Βε'ί:Υμ.ιχ. ~νιχ. &λλο !iVΤLκεΕμ.εvο ~ πεΡLσσότεριχ., σόμ.­ φωνιχ. μ.έ μoLιX σUΥκεΚΡLμ.έvYj σuvεφμ.LΚ~ σxf.σYj· μ.ετα; ΙΙνιχ.ζΥΙτε'ί: κι lJ.λλιχ. σUΥκεΚΡLμ.έvιχ. !iVΤLκε(μ.εvιχ., πιχ.ρ' δλο τώριχ. ποδ κιχ.θοΒΥΙΥε'ί:τιχ.ι ΙΙπο ~νιχ. &λλο Βευτερείίον χιχ.ριχ.κτηριστLΚΟ τοίί !iVΤLκεLμ.έvοu ποδ

ΒL«λεξε πρoYIyoυμ.ΈVωι;, χιχ.ριχ.κτηΡLσΤLκό ποδ Βέν δπocρχεL κιχ.θόλου στό έξ ΙΙρχΥίι; 8εBoμ.f.νo !iVΤLκεΕμ.εvο.

'ΈτσL π.χ. BLιx.λέγEL το 'ItΙXLBl κοντα; στο έξ ΙΙΡΧΥίι; BεBoμ.f.νo Βε'ί:Υ­ μ.ιχ. ~νιχ. Κ(ΤΡLVΟ ΤΡΙΥωνο, μ.εΡLκέι; ΥωVLώΒεLΙ; μ.ορφf.ι;· μ.ετcX, ιiν ή τε­ λευτιχ.Ειχ. μ.oρφ~ ποδ ΒLcXλεξε e!VΙXL τuχιχ.'ί:ιχ. μ.Πλf., BLιx.λέγEL μ.εΡLκέι; IJ.Aλεt; μ.ορφέι; μ.έ μ.πλέ χρωμ.ιχ., π.χ. στρογγυλέι; ~ μ.Lσοστρόγγuλει;. Αυτο π«λL ΙΙρκε'ί: YLιX να; δΒΥΙΥΥΙθε'ί: σέ ~νιχ. XΙXLVOISPYLO χιχ.ριχ.κτηΡLσΤLκό κιχ.ι να; BLιx.λf.ξEL τώριχ. πεΡLσσότεριχ. !iVΤLκεΕμ.εvιχ. σόμ.φωνιχ. μ.έ το Υνώ­ ΡLσμ.ιχ. τηι; στρογγυλ6τητιχ.ι;. 'ΈτσL πριχ.Υμ.ιχ.ΤΟΠΟLε'ί:τιχ.L μoLιX σuνεχ~ι; μ.ετOCβιχ.σΥ) ΙΙπό το ~νιχ. ΥvώΡLσμ.ιχ. στο &λλο.

•Η

σΥΙμ.ιχ.σΕιχ. μoLOCt; λf.ξYIΙ; μ.ετιχ.τοπΙζετιχ.L ι!τσL μ.f.σω των τμ.ΥΙμ.cX­

των ένοι; ά;λuσLΒωτοίί συμ.πλf. (μ.ιχ.τοι;. ΚOCθε τμ.Υίμ.ιχ. σuvΒf.ετιχ.L τόσο μ.έ το ΠΡΟΥΙΥοόμ.ενο δσο κιχ.ι μ.έ το έπόμ.ενο, πιχ.ρ' δλο ποδ δ χιχ.ριχ.κτη­ ριχ.ι; τηι; σχf.σYjΙ; η δ τόποι; -rYjt; ΣUνBεσYIΙ; μ.πορεϊ: να; e!VΙXL !ντελωι; ΒLιχ.φΟΡεΤLκός.

ΚcXθε -rμoYjμoιx. της ιΧλυσΙΒιχ.ς Υ ΕVετιχ.L μ.f.σω

της

συμ.περΕλΥΙ­

ψ~ι; του στο σόμ.πλεΥμ.ιχ. τμ.Υίμ.ιχ. [σocξLΟ μ.έ το !ξ ΙΙΡΧΥίς BεBoμ.ΈVo Βεϊ:Υμ.ιχ. κιχ.! μ.πορεϊ: να; yEVEL σόμ.φωνιχ. μ.έ το σuvεφμ.Lκό yvώΡL­

σμ.ιχ. κf.vτρο πρoσf.λκυσYjΙ; YLιX μoL& σεφα; σuΥκεΚΡLμ.f.vωv !iVΤLκεL­ μ.f.vωv.

ΈΒω βλf.πoυμ.ε, σέ ΠΟLό βιχ.θμ.ό ή σuμ.πλεΚΤLΚ~ νόΥΙσΥ) Ιχει Αποπτικό-συγκεκριμένο κ~Ι εικονογραφικό χαρακτήρα. Το !iVΤL­

. κεΕμ.ενο, ποδ σuμ.περrλιχ.μ.βcXvετιχ.L σ' ~νιχ. ΣUμ.πλεyμ.ιχ. μέ βcXσΥ) ~νιχ. σuvεφμ.LΚΟ Υνώρισμ.ιχ., εΙσf.ρχεΤιχ.L !κεϊ: μ.έ δλιχ. του τα; ΥνωρΙσμ.ιχ.τιχ.,

ΙΙλλα; iSXL ώι; φορf.ιχ.ς ένός σUΥκεΚΡLμ.έvοu χιχ.ριχ.κτηΡLσΤLκοίί, μ.f.σω τοίί δποΕου !iV~XEL στό BεBoμ.έvo σόμ.ΠλεΥμ.ιχ.. Τό 'ItΙXLBl BΈV lXEL ξε­ χωρΕσεL !iφιχ.φεΤLκα; ~νιχ. τf.ΤΟLΟ γvώΡLσμ.ιχ. ΙΙπ' δλιχ. τα; δπόλΟLΠιχ., οι)τε κιχ.Ι !iποΒΕ3ετιχ.L στο ΥvώΡLσμ.ιχ. τοίίτο κcXΠΟLιχ. ΙΒLιχ.(τερYj σΥΙμ.ιχ.-

163

ΤΗΣ ΕΞΕΛΙΞΗΣ ΤΩΝ ΕΝΝΟΙΩΝ

σ[:χ. πηα εΤν:χι

par inter pares

(ισο ά.ν&μεσα σε ισα), ~να μέ;Jα σε

πολλα Χλλα χ:χραΚΤYJρισ.ικά.

Έ3ω εΧΟ'Jμε μπροστά μ:χς τ~ν κύρια Ι3ιομορφία τ:ης συ μπλε­

κτα.Υις σκέ'~YJς, μέσω τΤις όποίας 3ΙιΧκρ[νεται ά.πο την έννoιoλoγικ~ crxt~YJ' Στο σ.Jμπλεγμα ά.πουσιάζουν, σε ά.ντίΟεσΥ) με τις εννοιες,

ot ίεΡιΧρχικες σχέσεις .ων χαρ:χκτηριστικων. 'Όλα τα χαρακτYJΡΙ­ σ,α.α εχουν κ:χτ' άΡΧ'ljν τ~ν ϊ3ι:χ σYJμασία. Οί σχέ ιεις του γενικοίί προς το εΙ3ικό, 3YJλo του συμπλέγμ:χτος προς κάθε ξεχωρωτο συγ­

κεκρψένο σ,ο,χειο που έμπεριέχει, και οί σχέσεις των στοιχείων με'ιΧ;ύ ,0'Jς, οπως και ό νόμος τ:ης συγκρ6ΤYJcrYJς της

oXYJ:; γενίκευ­

σYJς, 3~:xκρ[νoν,ιΧΙ ούσιασ,ικα ιΧπο τ~ν συγκρ6ΤYJσΊj της εννοιας. Σ' ~να άλυσιaωτο σύμπλεγμα. μπορεί να άπουσιάζει έντελως

το aομικο κέντρο. Μεμονωμένα συγκεκριμένα στοιχεία. aεν χρειά­ ζε,αι να εχουν κιΧτι κοινο με ?J.λλα στοιχεία., μποροίίν ομως να ά.ν~­

κουν στο r3ιo σύμπλεγμα., γιατι εχουν κοινο ~να γνώρισμα με ενα α.λλο στοιχείο, και αl?!το το α.λλο στοιχείο είναι συνaε3εμένο με τ~ν σεφ& του μ' ~να τρίτο κ.ο.κ. Το ΠΡ6>ΤΟ και το τρίτο στοιχείο aεν

χρειάζετlYf;_ να είναι συν3ε3εμένα μεταξύ τους έκτος άπο το οτι και τα aύo, καθένα σύμφωνα με το χαραΚΤYJριστικ6 του, εΤναι

cruvaeae-

μένα με το 3ει'ιτερο. Δικαιωματικα λοιπον θεωρουμε το άλυσιδωτο σύμπλεγμα ώς

την καθαρότερη μορφη τής συμπλεκτικής σκέψης, γιατι σ' άντί­ θεσΥ) με το συνειρμικο σύμπλεγμα έaω λείπει το κέντρο, οπως το

άποτελουσε το έξ άρχης aε30μένο 3είγμα. Αύτο σYJμαίνει οτι στο συνειρμLΧO σύμπλεγμα οί συνaέσεις των μεμονωμένων στοιχείων ΠιΧράγονται άκόμΥ) μέσω ένος στοιχείου κατα κάποιον τρόπο κοινου για Ολα., ένω το άλυσιaωτο σύμπλεγμα aεν εχει τέτοιο κέντρο.

Για να χαΡιΧΚΤYJρίσουμε τ~ σχέcrΊj τοίί κάθε στοιχείου με το ολο σύμπλεγμα, μποροίίμε να πουμε οτι το συγκεκριμένο στοιχείο

6>ς έπoπτιχ~ ένότψα εΙσέρχεται στο σύμπλεγμα με 5λα τα πραγ­ ματικά του γνωρίσματα και συν3έσεις. ΤΟ σύμπλεγμα, σε άντίθεσΊj

με τ~ν εννοια, 3εν στέκει πάνω άπ) τα στοιχεία του. Aύτ~ ~ συγχώνευσΊj του γενικοί) και του ειaικου, τοίί συμπλέγ-

,-

,

"

"

ματος και του στοιχειου, αυτο -οπως

λ"εει ο

W erner-

'Ψ υχικυ 1 το

άμά.γαλμα. σΧYJματ[ζει το κυριότερο γνώρισμα της συμπλεκτικης

16lι.

ΠΕΙΡΑΜΑΤΙΚΗ ΔΙΕΡΕΥΝΗΣΗ

σκέψ'Υ)ς κα!. τοίί Ι8ιαΙτεροΙ) ά.λuσι8ωτοU σuμπλέγμι:;.oς. Γι' αύτο το ι λ εγμα ι:;χει J! ' ακα 'θ' 'Δ χαρακτηρα. ' σuμπ σuχνα οριστο, ασαφ,ι

Ol

σχέσεις περνοίίν OCπαρατηΡ'Υ)τα -η μιιΧ στ~", OCλλ'Υ) κα!. άπα­

ρατηΡ'Υ)τα άλλάζει κα!. ό χαρακτηρας τοuς. Σuχνά. μιιΧ μιxκριν~ ό­ μοιότ'Υ)ΤΙΧ, μια. έπιπόλΙΧΙΙΧ έπιxφ~ των χιχριχκτηριστικων ε!νιχι έπιχρ­ κ~ς γιά. μια. πριxγμιxτικ~ σύν8εσ'Υ). Ή προσέΥΥΙσ'Υ) των χιχριχκτηρι­ στικων γΙνετιχι cruxvιx Ι>χι τόσο έξ ιχΙτ(ιχς της όμοιότητιχς, δσο έξ ΙXL­ τΙιχς μια.ς μιxκριν~ς κοινόΤ'Υ)τιχς. 'Έτσι προκόπτει κάτω OCπο τι.ς

cruv-

θέσεις τ~ς πειραμαΤLΚ~ς ocνάλUσ'Υ)ς -η τέτιχρτη φάσ'Υ) σΤ'~ν έξέλιξ1j τ~ς ΣUμπλεκτικ~ς σκέψ1jς, το ΣUγκεΧUμένΟ σόμπλεγμιχ.

8. Σ' ιχότον τον τόπο ΣUμπλέγμΙXΤOς γίνετιχι κιχτιΧ κάποιον τρόπο OCκιχ­

θόριστο κιχ!. OCσιχφες το

t8Lo

το χιχριχκτηριστικο ποu

cruv8ieL τά. έπι­ f.vrt σύμ­ όμάδες είκόνων Ij

μέροuς στoιχε~ιx. 'Ως OCποτέλεσμιχ 81jμιοuργε~τιχι τότε πλεγμα, στο όποίο οι εποπτικές-συγκεκριμένες

πραγμάτων συνενώνονται μέ άκαθόριστες και άσαφείς συνδέσεις. ''Ενιχ πιχι8Ι 8ιαλέγει π.χ. κοντά. σε f.vιx 8ε80μένο 8ε~γμιx -f.vιx κίτρι­ νο τρΙγωνο- lΙχι μόνο τρίγωνα, OCλλά. κιχι. τριχπέζια, OCφοίί ιχότά. θu­ μΙζοuν στο πιχι8ι. τοίί πειράμιχτος τρίγωνιχ με κομμέν'Υ) μότη.' Αρ­ γότεριχ προστιθεντιχι στά. τριχπέζιιχ τετράγωνιχ, στιΧ τετράγωνιχ έ­ ξάγωνιχ, -ημικόκλιιχ κιχι. μετά. κόκλοι. 'Όπως

έ8ω γΙνετιχι ocσιxφ~ς

-η μoρφ~ ποu θεωροϋνταν ώς το κύριο χιχριχκτηριστικό, Ι:τσι

,

-

cruy-

ι , '" l ! ως ' β ιχσ'Υ) τοι) ΣUμπ λ'-' μιχτος χωνεuοντιχι κιχποτε κιχι τα χρωμιχτιχ, α.ν

.. r

τεθε~ f.vιx ΣUγκεΧUμένΟ χρωμιχτικο χιχριχκτηριστικο .μετιχξό τοuς.

T Ul

'"

~,~ ΠΙΧΙοΙ οιαλ'-' "ιει κοντιχ στιχ κιτρινιχ

"

,

ιχντικειμενιχ

πριχσινιχ,

,

κοντιχ

στα. πράσινιχ μπλέ, κοντά. στά. μπλε μΙΧίίριχ. Αότη -η έΠΙσ'Υ)ς πoΛU στΙΧθερή, κάτω OCπο

cpucrLxec:;

σuνθ~κες της

έξέλιξης τοίί πιχι8ιοίί, μορφη της σuμπλεκτικ~ς σκέψ'Υ)ς ε!νιχι έν8ιιχφ έ poucrιx

"

γιιχ

Τ'Υ)ν

Δ

πειριχμιχτικ,ι

'

'λ

ιχνα

Uσ'Y)

\

κιx~

,

γιιχτι

,

φιχνερωνει

ά.σάφειιχ των περιγριχμμάτων κιχ!. την κιχτ· ocρχ~ν ~λλειΨ'Y) κιfθε

,

Τ'Υ)ν

bpLou.

'Όπως το γένος της llΙΧλιχιocς ΔιΙΧθήΚ'Υ)ς, ώς έντελως σuγκε-

165

Τιη: ΕΞΕΛ1ΞΗΣ ΤΩΝ ΕΝΝΟΙΩΝ

κρ~μέν'Y) ενωσΎj oΙκoγενε~6)ν, όvειρεuότocv να. πολλocπλocσι!Χσθε~

γίνει ά.vocρLθμ"ljΤΟ, δπως τα: ά.στέριoc του o~pocvoiJ λ",σσocς, ~τσι

XOCt

xoct ~ &μμος

xoct

να.

τ-fις θOC­

το σuγκεχuμένο συμπλεγμ:χ στ·~ν σκέψ"lj το\) π:χι­

~LOυ ά.πoτελε~ μ~α. οΙκογεvειlχκ~ εvωσ"lj ά.ντικειμένων ΠΟ') περικλεtει ά,περιόριστες 8uvιχτόΤ"ljτες έπέκτocσ"ljς

XOCl

σuμπερtλ'Υ)Ψ"ιjς κιχιvο,jρ­

γιων, ώστόσο έντελως σuγκεκριμένωv, ά.ντικειμένων στο ά.ρχικο γένος.

•Ενω ~ σuμπλεκτικ~ σuλλογ~ ά.vτιπροσωπεUετocι στ~ν tpUaLX~ ζω~ του πocι8ιου Ι8Ιως με γενικευσεις πOCνω στ~ βOCσ'Υ) τ:ης aUγyi­ νε~ocς μεμονωμένων ά.ντικειμένων, ~τσι

XOCl

οΙ φuσικες ά.νocλογΙες

του σuγκεχuμέvοu σuμΠλέγμocτος εΤνocι οΙ πιχι8ικες γενικεόσεις ποu

8εν uπόκειvτocι σε κocνένocν πρocκτικο ~λεγχo, 8"1jλoc8~ οΙ γενικεόσεις της μ~-έπoπτικης

XOCl

μ~-πρocκτικης σκέψ"ιjς. Ξέροuμε, πόσες ά.­

προσ86Κ"ljτες, για. τον έν~λικo ΣUχνα. ά.κocτocvό"ljτες, προσεγγίσεις, πόσoc &λμocτoc της σκέψ"ljς, πόσες τολμ"ljρες γενικεόσεις σuγκεχuμέvες μ,ετocβocσεις βλέποuμ,ε ΣUχνα. στο πocι8Ι,

XOCl πόσες gTOC') μ,ε τοuς

σuλλογισμ,οός τοι) ξεφεόγει πέρlχ ά,πο τα. δριoc του μ,ικρου τοι) έπο­ πτικου-έμ,πρocγμ,ocτοu κόσμ,οΙ)

XOCl

ά,πο τΙς έμ,πειρΙες

TOU,

ποu ά.πό­

κτησε μ,ε την πρocκτικ~ τοι) 8ρocστ"ljριότητlχ. Έ8ω το πιχι8Ι b8"1jye~TocL σε σuγκεχuμ,ένες γενικεόσεις ΟΠΟΙ)

τα. χιχρocκτηριστικα. μ,ετocτρέποντlχι ά.ΠIΧΡIΧΤ~Ρ"ljτσt το ~OC στο &λλο. Έ8ω 8ΕV uπocρχοuν aTOCeepιX περιγρOCμ,μ,lχτlχ. Έ8ω

XUPLOCPXOUV

ΣUμ,­

πλέγμ,lχτoc 8ίχως δριιχ, κlχΙ aUXVιX έκπλ~σσοuν μ,ε την κlΧθολικότητlχ των σχέσεών τοuς.

•Αλλα.

τόσο σ' ιχύτον τον τόπο ΣUμ,πλέγμ,IXΤOς, δπως

XOCL

στο

περιορισμένο aUyxexptμoivO σόμ,πλεγμ,ιχ, το πocι8Ι 8ΕV ξεφεόγει ά,πο

τα.

gPLOC των έποπτικων-εΙκονιστικων σuγκεκριμ,ένων σχέσεων ά.νOC­

μ,εσιχ στα. μ,εμ,ονωμ,ένoc ά.ντικείμ,ενιχ.

•Η

8ιlχφορα. ΣUVLaTIXTOCL &'πλως στο δτι -έφόσον ιχύτο το σόμ,­

πλεγμ,ιχ ~νώνει ά,ντικεΕμ,ενlχ ποu βρΕσκοντlχι πέρoc ά.πο την ΠΡΙΧΚΤL­

κ~ γνώσΎj του πlχι8ιοίί- ocuτες οΙ σχέσεις βιχσίζοντιχι ά,κρ~βως σε λlΧθεμ,ένIΧ κlχΙ ά,ΚιΧθόρισται; χlχρlχκτηριστικOC.

166

ΠΕΙΡΑΜΑΤΙΚΗ ΔΙΕΡΕΥΝΗΣΗ

9. • Η :-ελευτα.ίοι μορφη τ-ης συμΠλεκτικΎjς σκέΥ-ηζ, που τόσο σ,,:·~ν πεφοιμοι-:ικη OCνcX.λυσ-η οσο xoιt σ-:ην πρα.γμα.τικη ζω'~ ε!νοιι &ξα.φετL­ κΎ,ς σ-ημα.σία.ς για. τ-~ν σκέΥ-η του πoιι~ωυ, φωτίζει ολες τις βα.θμΙ~ες

τr,ς συμπλεΚΤLΚΎjς σκέΨrις κα.Ι OCπο-:ελεί: τ~ γέφυροι, σε μια. κοιινούργιοι OCνώτερ-η βoιθμί~α

-

,,-Ijv με-:cX.βοισ-η &'1-

στον σ'Α-ημα.τισμΟ των

νοι(";)ν.

ΌνομOCζουμε οιuτόν τόν τύπο συμΠλέγμα;τος γιοι-:-ι

OL

θ υμι'ζ ουν

Ψευ~oέννoιoι,

πoιι~ικες γενικεύσεις ώς προς την έξωτερικη τους μορφη

' "εννοιοι nJV

- εν-η , 'λ ικου,

του

'λλ" οι οι

ως

,

προς

,

τ-ην

,

ψ υχοl\ογικ-η ~

τους υφη OCποτελουν κOCτι &ντελως ~ΙOΙφOρετLκό. 'Έχουμε να. κOCνουμε &~ω με τ·~ν σύμπλοκ-η σύν~εση μια.ς σει­

ρας συγκεκριμένων OCντLκειμένων,

που φοιινοτυπικιΧ, ~-ηλ.

στ-~ν

έξωτερικ~ τ-ης μoρφ~, συμπίπτει με την ~ννoιoι, OCλλα. yeveτLXcX., ~-ηλ. ώς προς τις συνθΎjκες τ-ης γέννφ-ης κοιι &ξέλιξ-ής Τ'Υ)ς η ώς ,

,

προς τLς

, '<ι> <ι> 'β' οιιτιωοεις-ουνοιμικες οισεις τ-ης,

<Ι>' οεν

-

συνιστοι

"

εννοιοι.

Ι.,

ι

,

οιuτο την ΧΟΙΡΟΙΚΤ1Jρίζουμε ώς Ψευ~oέννoιoι. Στο πείροιμοι το πoιι~ι σχ-ημοιτίζει τότε μια. Ψευ~oέννoιoι, οτοιν ~ια.λέγει κοντα. στο ~ε~oμένo ~είγμoι μια. σεφα. OCντικειμένων, που μποροίίν έπίσ-ης να. συντεθουν κοιι να. συν~εθoυν για. να. σχ-ηματίσουν την τιΧσ-η κιΧποιοις OCφ-ηρ-ημέν-ης ~ννoιoις.• Η γενίκευσ-η μπορεί: &ροι να. πρα.γμοιτοποι-ηθεί: με yvf,aLOΙ &ννοιολογικο τρόπο, στην προιγμοι,

.,

<ι>

-,

"

λ

'

τικοτητοι ομως ο-ημιουργειτοιι οιΠο τ-ην συμπ εκτικ-η

'ψ

σκε

-Ι).

Μόνο στο τελικο OCποτέλεσμα. συμπίπτει 'ή συμπλεκτικη με μια. &ννοιολογικη γενίκευσ-η. ΤΟ πoιι~ι θέτει π.χ. κοντα. στο ~ε~oμένo ~εί:γμα. -~νoι κίτρινο τρίγωνο- Ι)λοι τOC τρίγωνοι, Ι)σοι υπιΧρχουν στο πεφοιμοιτικο υλικό. Μια. τέτοιοι όμιX~oι θα. μπορουσε να. βοισίζετοιι κοιι στην ~ννoιoι η στην Ι~έoι του τριγώνου. 'Όπως ~είχνει Ι)μως fι

ποιροιπέροι ~ρευνoι, στην προιγμοιτικότητοι το πoιι~ι ~χει συνενώσει

\,

,

-\.β'....

τοι OΙντLκειμενoι σ"ι

οισ-η των

",-

συγκεκριμενων κοιι εποπτικων συν-

~έσεών τους, ~-ηλ. ~χει σχ-ημοιτίσει άπλα. ~νoι περιορισμένο συνεφ­

μικο σύμπλεγμα. κοιι ~χει κoιτoιλ~ξει μ' οιuτον τον τρόπο στο r~Lo OCποτέλεσμοι, ποιρ' Ι)λο που &.κολούθ-ησε έντελως 8ιοιφορετικο ~ρόμo.

167

ΤΗΣ ΕΞΕΛΙΞΗΣ ΤΩΝ ΕΝΝΟΙΩΝ

Αυτος ό τύπος ΣUμ.πλέγμ.OΙΤOς i!χει ~εσπόζοuσοι σYjμ.χσίοι γιOC , ,Ι, σκε',.,Υ)

'" TYJV εμ.προιγμ.α:τη

TOU-

~ ΠΟΙιοΙΟU.

Γ' ι

,\

OΙUTO

λ

\

οιπον

,

πρεπει

\

νοι

τον έξετcXσοuμ.ε κιΧπως έκτε\Iέστεροι, μ.ιoc ποι,) έ~ω ύπ&.ρχει μ.ια:. το­

μ.~, που ξεχωρίζει την σuμ.πλεκτικ~ άπο τ~ν έννoιoλOϊΙΚ'~ σκέψΥ) κοιι. έκ ποιροιλλ+,λοu σuν~έει τι.ς ~ύo βoιθμ.ί~ες τοίί σΧYjμ.οι,,:,ισμ.ο:.3 των

,

-

εννοιων.

10. ΟΙ Ψεu~οέννοιες εΤνοιι -ή πλέον ~ιoι~ε80μ.ένΊ) κοιι. ΣUχνOC -ή άποκλει­

στικ~ μ.oρφ~ τ~ς σuμ.πλεΚTLκ~ς σκέψYJς στη ζω~ τοίί ΠOΙΙ~ΙOίί της πρoσχoλικΊjς -ήλικ(οις. Ή ~ΙιX~oσΊ) κοιι. XUPLOΙPXLOΙ ΤYjς i!χει τ~ν οιΙτίοι της στο

gTL

τα συμπλέγματα πού άντιστοιχούν στη σημασία τών

λέξεων δέν άναπτύσσονται υ.εύθερα κι αύθόρμητα σέ κάποιους δρόμους όριοθετημένους άπό τό ίδιο τό παιδί, άλλα πρός την κα­

τεύθυνση τών ήδη έδραίων σημασιών τών λέξεων στην γλώσσα τών ενηλίκων.

, 'λ εu"s:ρωνοuμ.ε Α' Σ το\πειροιμ.οι οιπε

Ι ΠΟΙΙοΙ ~\'" J. την ' κοιτεuΤο οιπ OΙUTIjV

euVTf,ptoι έπιρρο.η των λέξεων τΊjς γλώσσοις μ.οις μ.ε το ~~Ί) έ~ρoιΤo

σYJμ.οισιολογικό τοuς εορος, το ιΧφf,νοuμ.ε νOC άνοιπτύξει την σYJμ.οισΙοι των λέξεων κοι/. νOC ~Yjμ.ιοuργ~σει σuμ.πλεκτικες γενικεύσεις σύμ.­ φωνοι μ.ε τ.ην κρ(σΥ)

Tou.

Το πεΙροιμ.οι μ.ιiς ~εΙχνει πως θOC ~τoιν φτιοιγ­

μ.ΈVΊ) -ή πoιι~ικ~ γλώσσοι κοιΙ σε ποιές γενικεύσεις θα:. ~φθoινε το ποιι­ ~Ι, ιΧν ~εν xoιTεueuvbToιv &πο την γλώσσοι τοίί περιβιΧλλοντός

•Η

Tou.

γλώσσοι πρotίπoθέτει gμ.ως έξ άρχΊjς τον κύκλο σuγκεκριμ.ένων

άντικειμ.ένων, στOC όποΤοι μ.πορεΤ να:. έπεκτοιθεΤ -ή σΊ)μ.οισίοι μ.ιιiς ~ε­ ~ομ.έvYJς λέ;Yjς.

Θα:. μ.ποροίίσε κοινεΙς να:. μ.OCς άντιτεΙνει

gTL ό ποιροιπιΧνω ύποθε­

τικος λόγος σuνYJγορε'L μ.ιiλλoν κοιτα:. ποιρα:. ύπερ τοίί πειριΧμ.οιτος. Το πoιι~Ι ~εν εΤνοιι

-rou

80C

προιγμ.οιτικOC έλεύθερο στην ~ιιXρκε:ιoι τΊjς έξέλιξf,ς

άπο σΊ)μ.οισΙες που ~έχετoιι ιΧπο τ.ην γλώσσοι των ένYjλ(κων.

'ΑλλOC το πεΙριχμ.ιχ μ.ιiς άπoκoιΛUπτει την &θέοιτYj, για:. τον έπι­

πόλΙΧιο ΠΟΙΡΙΧΤ1jΡ1jτη, ένεργή ~ροισΤ1jριότητιχ τοίί ποιι8ιοίί κιχτα:. τον aX1jμooι.TLaμoo γενικεύσεων. Αότή -ή 3poι.σ't'1jptbTYJToι 8εν έξοιλεΙφετοι.ι,

168

ΠΙIΡΛI'νΙΑΤΙΚΗ ΔIΕΡΕγΝΗ1.Η

'λλ"οι: μ.ονο κιχ λ'υπτετιχι κιχι"β' 'λ" ιχ προσλα:μ. α:νε~ περιπ ΟΚ'η εΚ9ρα:σ'η

).rηω , τΥις κιxτευθυντ~ριιxς έπφροΥις τΥ,ς γλώσσα:ς ,[;)ν έν1)λΙκων. •I-l κοι:' ,,' θ'~ ' - ) ,φ ,ι τεu θ υ'ιομεν-η ιχr.ο τ-η στιχ εΡΊι σΎjμ.α:σιoc ,;,ων .ε;εων σκεΥ-η _ou ..x~8ιου 8εν μ.ετocβcXλλει τους κύριους νόμ.οuς τΥις 8ρα:σ-:-Ί/ριό-;''ιτιΧς ,ou, ιχuτο1. άπλως έκφριΧζοντιχι κιΧτω &.πο τ1.ς συγκεκρψ.ένες σlJνΟ~κες

τr,ς πρocγμ.α:ΤLκΊjς έξέλιξ-ης τ-r,ς πιχι8ικΥις σκέψ-ης με Ι8ια:ίτερο τρόπο. Ή γλώσσιχ του κοινωνικοG πεΡLγuροu κχτευθύνει τ·rιν 8ρα:­ σΤΥιριότ-ητιχ του

noct8toG σε ενιχν ocuσΤ1jΡOC προκocθορισμένο 8ρόμο. nocL81. ιXκoλoυθε~ ocuτον τον προ8ιιχγροι:μμ.έ·lο 8ρόμο, " ),ογιχ μ.ε"β 'οι. - ε;ε ''''λ'' -vou - του. σχ έ ζfτετocι ιχνιχ ΤΊjV ocθ μ.ιοχ Τ''ις Ιζ'ηζ _ou ΟΙ τρόποι τΥις 8LcX8oG1jt; xoct μ.ετocβίβocσ-ης των σ-ημ.ιχσιων -;ω,ι λέξεων 8ί80ντocι στο πιχι81. ιΧπο τους &.νθρώπους ,ou περιβιΧλλοντος μέσω τ:ης γλωσσικΥις συνocνocσ-;Ρ09Ίjς. 'Αλλα. το noct81. 8εν μ.πoρε~ να. , θ - 'μ.έ , ό ', -, 'λ ' ,. οι. οικειοποι-η ει OC σως τον τρ πο σκεψ-ης του εν-η ικου XOCL ετσι ο-ημ.ι'ΑλλιΧ ένω το

ουργεΤτιχι ενιχ ΠΡΟΊ:όν, που μ.οιιΧζει μ.' ιχuτο του έν~λLΚOυ, δμ.ως ~χει προκύψει &.πΟ ~λλoυ εt80υς νο"tjτικες πριΧξεις. Κιχ1. ocuτ~ εLνocι ~ ψευ80έννοιιχ. Συμ.πΙπτει έξωτερικιΧ μ.ε τ1.ς σ-ημ.ιχσΙες των λέξεων των έν-ηλΙκων, έσωτερικιΧ δμ.ως 8ιιχφέρει ριζικα. &.π' ιχUτές. ' 3. Θ "ΙΧ ,ιτιχν λ ιχ θ' εμ.ενο

'θ' νιχ εωρ"tjσουμ.ε

'" '"tjV

ιχυτη

οι. οΙΤΤΟ';'"tjτοι:

,

•

ως

8υσιχρμ.ονίΙΧ τr,ς σκέψ"tjς του πιχι8ιου. Δυσιχρμ.ονΙoc υφΙστιχτιχι για. τον πιχριχτ-ιιρ"tjτ~, που έρευνα. την 8ιιx8LΚΙXσΙΙX &.πο Μο όπτικες γω­

νίες. ΓιιΧ το (8ιο το πιχι81. δπιΧρχουν σuμπλέγμoι:τι:x, που εLνocι ίσο8ύνιχμoc με τ1.ς έ:ννοιες των έν"tjλΙκων, 8-ηλ. ψευ80έννοιες. ΤΟ

noct81.

σχ"tjμιχτίζει Ινιχ σύμπλεγμoc μ' δλες τ1.ς τuπικες Ι8ιόΤ"tjτες τ-~ς συμ­ πλεκτικ-ης σκέψ-ης, &.λλιΧ το προ'ίόν του

συμπΙπτει πριχκτικιΧ με

τ~ν γενίκευσ"tj, που θOC μπορουσε νOC ~χει προκύψει ιΧπο τ~ν έννοιο­

λoγικ~ σκέψ-η. 'Εξ ιχίτΙιχς ιχuτου του κοινου νο-ητικοu &.ποτελέσμιχτος γΙνετιχι 8ύσκολο νOC ξεχωρίσουμε με τΙ r.ριχγμocτικOC έ:χουμε νOC κιΧνουμε, 8"tjλ.

με σuμπλεκτικ~ ~ με έννOΙOλOγLΚ~ σκέψ-η. Ί-Ι κoc).υμμέν-η μOΡζf~

-

λ

-

τ-ης συμπ εκτιΚ'ης σκ

έψ

ι

ι

,Ι

-ης, Που προκυπτει ιχπο

'r"tj"~ ... ε ..ωτερικ·ιι

, . ,

ομοιο-

τητιχ &.νιΧμεσιχ στ~ν πριχγμocτικ~ ~ννoιιx κιχ1. στ~ν ψευ80έννοιιχ εΤνιχι το βιχσικότερο έμπό8ιο μιOCς γενετικ-ης ιΧνιΧλυσηζ. Αότη ~ κιχτιΧστιχση τrις έξωτερικ-ης δμ.οιότητιχς &.νιΧμεσιχ σ-.~

σκέψ7J

bot; τρίχρονου

πιχι8ιοίί κιχ;' ΙΧότης ένος έν~λικoυ, "Ίjς πριχκτι-

169

ΤΗΣ ΕΞΕι\IΞΗΣ ΗΙΝ ΕΝ:-ΙΟ!::Ν

itoct8L:X κχ;. έν'YjλL,ωυς, ..'t;,; λει..ουργ~κ'f,,; ά.ντιστο~χίocς συμπλέΥμσι... ος xoct εννωocς, ό8'r,Υ'φε μεFικοuς έρεuν'Yj ..ες σ.. Ο λ:Χθεμένο συμπέΡΜμoc ό,,:ι Τι σκέ'~Ύ) το\) ,,:ρί­ ΧΡΟ"Οι) πocιδιο;; περιέχει ~8'Yj -σε ύποocνά,Π't"uκ ..'Yj βέβocιoc μιψ?Υι -όλες -:Ις νΟ'Yjτικες δρocστηρ~ό''Yjτες το\) έν'~λικoυ x:xt Ο":Ι xoc.x συνέ, με..oc β' 'λ ~x~oc ' οεν '1>" , ' κιχ ιπειoc a,,'Yj'} σι.ΤLΚ'Yj Ίj γ~νε.. :ι~ "OCvevOC κα θ οριστικο , " , . . , . . " ,.... ... νουργLO Ίjμσι. σΤΊjν OικεΙOΠOΙΊjσΊj τω') εννοιων. οιιτιoc OCU"Ou .. ου

,,'f,.;

συμ?ων(oc,; των σ'Yjμιχσ~ων των λέξεων σε

β-

Ι!Η

λάθΟ'Jς μπορεΤ ειJκολoc να. διocπιστωθετ, ΤΟ ποιιδ1, oΙκε~oπoιεΤτoιι ά.πΟ πoΛU νωΡΙζ μια. σεφα. λέξεων, των όποίων 'ή σΊjμocσΙcx γ~'

ocu.o

συμ­

πίπ..ει με τΙς (διες σ-ημocσίες στους ένΊjλίκoυς. Μέσω .Ίjς δuνocτόΤΊj­ τσι.ς της συνεννό'YjσYjς 8ΊjμιουργεΤτoc~ ~ έντuπωσ'Yj, ότι το τελικο ση­ μείο της άνάπτυξης

njr;

σημασίας των λέξεων συμπίπτει μέ τύ

άρχικο σημείο, gτ~ έξ ά.ρχ:ιjς ύπOCρχει ~ εννοιιχ ~το~μ'Yj. 'Όποιος

" , (οπως ο

h)

ΑC

't'

'

'11.

ε'ooμo~ωνει ΤΊjν ι:;ννοιιχ

'r'YjV

,'" OCΡΧΙΚΊj

με

,

σ'Yjμcxσιιχ

~ 'r'r,.;

λέξ'Yjς δδ'YjγεLΤCXΙ ά.νcxπόφεuκτoc σ' ιχίιτο το λΙΧθεμένο συμπέριχσμιχ.

σιιχ

'Η e()pea'Yj των δρΙων ά.νOCμεσoc στ~ν ψευδοέννοιιχ XOCL στη γν-r,­ fEvvoLoc etvocL πoΛU δΙΙσκολο, κιχΙ για. μια. κcxθocρα. μoρφoλoγικ~

φιxινoτuπικη ά.νocλυσΊj σχεδον άλυτο πρόβλΊjμιx. Έξωτερικα. ~ ψευ~ Ι ooeVVOLOC

Ι t! 'Ιλ yvr,aLOC οσο μιoc φιχ OCLVCX με ενσι. ψOCρι. '"Αν ά.ντίθετoc στριχφεΤ xocve1..; προς ..~ν «κoc.. ocγωγη των εΙδων» των νOΊjτικων ζωικων μορφων, τότε ~ ιIιeuSokvvoLoc auyxoc'ΙΧλέγετιχι .0 (διο κocθcxρα: στ~ν συμπλεΚΤLΚη σκέψΊj όπως ~ ?OCXoctvcx στα. θΊjλocστικOC. 'Έχουμε λοιπον να. κOCνουμε με evoc σΙΙμπλεγμσι. που πρocκτικα. Ι!.'!! Ι' " τον "'1> συμπιπτει μι:; ΤΊjν ι:;ννοιιχ xoc~ που συ λλ ιχμ βι, ιχνει ουσιOtστικιχ ΙοΙΟ

11.

t;xe~

Ι ,oa'Yj

'ό ΤΊjΤιx με '. l τι,

'

ομοι

κόκλο συγκεκριμένων πρocγμocτων gπως ά.κριβως έκείνΤι. "Εχουμε μπροστOC μιχς τ~ν σκια. μιζλς εννοιocς, το itep(ypocμoμooc ΤΤις. ΣΙΙμφωνιχ \

,

J... 1!

με την πcxρocστcxτικ,ι

t;xtppcxa'Yj

t

,

ενος σlJYYPOCtp

έ

cx,

,Ι

\ '

εχουμε νιχ xocvouμoe:

με μια. εΙκόνιχ, την δπο(ιχ «κιχνεΙς με κιχνένιχν τρόπο δεν μπορεΤ να.

Oεωρ~σει ώς &:πλΟ σΊjμεΤO τ~ς εννοιιχς. ΕΤνιχι περισσότερο

;i ζωγρOt­

ς.ΗOC, το νο'YjΤΙΚΟ σχε8ίιχσμιχ μιζλς εννοιιχς, μια. μικρ~ έξιστόΡΊjσ~ της». 'Απο τ~ν &λλΊj το σόμπλεγμιχ

etvocL δομ'Yjμένο με έντελως 8ιιχφορετι­

κους νόμους ά.πο ό,τι μια. γν~σιιx εννοιιχ. 'Ανocπτόξcxμε .ηδΊj πocριχπocνω, πως 81jμιοuργείτOtι (Χίιτη ~ ά.ντί,

φocσ''ι και

ocito ,

,

Ι

't'

-

τι ε'oocρτocτOtL.

E"~

t! , λ Ι -, Locxμoe: οΤΙ Ίj γ ωσαιχ των

eV1j λ Ιικων

170

ΠΕΙΡΑΜΑΤΙΚΗ ΔIΕΡεΥΝΗΣΗ

με τΙς στΙΧθερές τους σ'Υ)μιχσίες προσ8ιορίζει τούς 8ρ6μους τΎjς έξέ­ λ~ξ'Y)ς των πιχι8ικων γενικευσεων. Το πcxι8t 8εν συγκροτεΊ: έλεuθερcx , συμΠΛ" '>J... μιχτιχ' τιχ

r

τ,ιν ομι λ'ιιχ των

.l •

-

'tO'J.

' "οτιχν κχτιχνοει'jO'Y) συγΚΡΟΤ'Υ)μενα. '"ετοιμ'Υ) μορ'Ρ'Υ)' " σε μιιχ σειΡΙΧ σ'Jγ-

Τ' β ρισκει ,~~

cx

cx"λ"'Λων.

Λ ιχμ β ιχνει ,

κεκριμένων πριχγμ!Χτων ~8'Y) γενικευμέν'Υ) ιΧπο τ~ν ιΧντίστοιχ'Υ) λέξ'Υ). Για. να. το 8ιιχτυπώσουμε άπλ&., το πιχι8ι 8εν 8'Υ)μΙΟ\.ιργεΊ: ιΧπο μ6νο του τ~ γλώσσιχ του, ιΧλλα. ο[κειοποιεΊ:τιχι τ~ν gτοιμ'Υ) γλώσσιχ

των έν'Υ)λίκων του περιβ&.λλοντ6ς του. Μ' cxuτο λf:.(οντα.ι 5λΙΧ, ιΧκ6μ'Υ)

\ το\

ΚΙΧΙ

\ "οτι

γεγονος

\

το

~\

ΠΙΧΙοΙ

β

, , ,ετοιμιχ

ρισκει

τιχ

ξ

,

ινομ'Υ)μενα.,

1..'

μι:;

Τ'Υ)

βο-ήθειιχ γενικων λέξεων κιχΙ ΧΙΧΡΙΧΚΤ'Υ)ρισμων, τα. συμπλέγμιχτιχ πού ιΧντιστοιχουν στην σ'Υ)μιχσίιχ των λέξεων.

'Έχουμε ~8'Y) πεΤ, l5τι ~ πιxι8ικ~ ψευ80έννοιιχ νιχΙ μεν συμπίπτει με τ~ν γν-ήσιιχ στην έξωτερικ-ή Τ'Υ)ς μορφ-ή, στο τελικο ιΧποτέλεσμιχ της σκέψ'Υ)ς,
λ ειτουργικ'Υ) ' σ'Υ)μιχσιιχ ,~ έ ννοιιχς, ως "δ' , Τ'Υ)ς ψ ευοο ι ιαιτερη, εσω-

τερική άντιφατική διπλή μορφή τής παιδικής σκέψης. "Αν 8εν δπηρ­ χε ~ ψευ80έννοιιχ, τα. πιχι8ικα. συμπλΈΥμιχτιχ θα. ιΧπέκλινιχν έντελως ιΧπο τΙς εννοιες των έν'Υ)λίκων, 5πως στ~ν πειριχμιχτικη πριχκτικ-ή, στην όποίιχ το πιχι8Ι 8εν 8εσμευετιχι ιΧπο την 8ε80μέν'Υ) ~μιxσίιx των λέξεων. 'Η' ιχμοι β' ΙΧΙΙΧ

ΚΙΧΤΙΧΊ

6'Y)~,

'λ.l 'Υ) γ ωσσικ,ι

' , ,

συνιχνιχστροφ'Υ) ιχνιχμεσιχ

σε πιχι8ια. κιχΙ έν'Υ)λίκους θα. ~τιxν &Μνιχτες. AόΤ~ ~ συνιχνιχστροφη

!

ε νιχι

'

ιχκρι βως

~ ουνιχτ'Υ)

"

μονο

"ΤΙΧ" " ΠΙΧΙοιΚΙΧ

γιιχτι

συμπλJ..· μιχτιχ

.. r

κιχ λ' υ-

πτοντιχι στην πρ&.ξ'Υ) με τις εννοιες των έν'Υ)λίκων. ΟΙ εννοιες κιχΙ ~

8ιιχνΟ'Υ)τικη ζωγριχφια. των έννοιων ε!νιχι λειτουργικα. [σ08υνιχμιχ. Το πιχι8Ι πού σκέφτετιχι με συμπλέγμιχτιχ κιχΙ ό έν-ήλικος πού σκέ­ φτετιχι με εννοιες ιΧποκιχθιστουν μια. ιΧμοιβιχειχ συνενν6'Υ)σ'Υ) κιχΙ έπι­ κοινωνουν γλωσσικα. έξ ιχ[τίιχς του l5τι ~ σκέψ'Υ) τους συνιχντιέτιχι στΙς συμπίπτουσες συμπλεκτικες εννοιες.

'Έχουμε ~8'Y) πεί: στην &ρχη cxuτου του κεφΙΧλΙΧίου, l5τι ~ l5λ'Υ) 8υσκολίιχ του γενετικου προβλ-ήμιχτος τοίί σχ'Υ)μιχτισμου των έν­ νοιων συνίστιχτιχι στην κιχτιχν6'Υ)σ'Υ) της ιΧντίφιχσ'Υ)ς πού ένυπ&.ρχει στΙς πιχι8ικες εννοιες. 'Η λέξ'Υ) ε!νιχι ιΧπο τΙς πρωτες μέρες της ιΧν&.­ πτuξ-ής της μέσο έπικοινωνίΙΧι; κιχΙ &μoιβιxειx~ κιχτιχν6'Υ)σ'Υ)ς πιχι8ιοu

171

ΤΗΣ ΕΞΕΛΙΞΗΣ ΤΩΝ ΕΝΝΟΙΩΝ

\,

κιx~ ενΎJ

,

-,

\,

λ'ικου. 'Εξ" β' β ιχιτιιχς της ιχμοι ιχιιχς συνεννo'ljσΎJς με ΤΎJ

των λέξεων προκύπτει, {)πως Ι8ειξε δ

O'Y'θ j ειιχ

Ach, μια: δρισμένΎJ σΎJμιxσίιx

των λέξεων, κιχι ΙXύΤ~ γίνετιχι φορέιχς μιιΧς Ε!ννοιιχς. ΧωρΙς τ~ν ιχμοι­ βΙΧίΙΧ συνεννόΎjσΎJ 8εν θα: μπορουσε κιχνένιχ φωνΎJμικo σύμπλεγμιχ να: γίνει φορέιχς μιιΧς σΎJμιxσίιxς, 8εν θα: μπορουσιχν να: γεννΊjθOίίν Ε!ν­ νοιες, {)πως λέει δ

Usnadse.

'Ως γνωστον {)μως ~ γλωσσικ~ έπικοινωνίιχ ιχνOCμεσιχ σε πιχι-

8ια: κιχι ένΎJλίκoυς 8ΎJμιoυργεΤτιxι ιχπο πολύ νωρίς, πρOCγμα. που Ε!8ω­ σε ιχφoρμ~ σε πολλους έρευνΎJτες να: υποθέσουν {)τι το

L8to

νωρΙς

8ΎJμιoυργoυντιxι κιχι οΙ Ιννοιες. "Οπως εLπιχμε ώστόσο πιο πOCνω μα.­

ζΙ με τον

Usnadse,

οΙ γνήσιες Ιννοιες ιχνιχπτύσσοντιχι στ~ν σκέψΎJ

του πιχι8ιου σχετικα: &ργOC. «ΕΤνιχι έντελως σιχφές», λέει δ

Usnadse,

«()τι οΙ λέξεις, χωρtς

να: έ!χουν ~8ΎJ φθOCσει στ~ βΙΧθμί8ΙΧ των Πλήρως ιχνιχπτυγμένων έν­ νοιων, &νΙΧλιχμβOCνουν τ~ν λειτουργίΙΧ τους κιχι ΧΡ'l)σιμεύουν ώς μέσο συνεννόΎjσΎJς &νOCμεσιχ σε δμιλουντες ιχνΟρώπους». AύΤ~ ~ ιχντΙφα.σΎJ

, ,

-"

\

\

,

"

\"ψ ιμΎJ ε'ξέλ ι ξ ΎJ ΤΎJς εννοιιχς κιχι σΤ'φ πρωιμΎJ ιχνιχπτυ ξ ΎJ

ιχνιχμεσιχ σΤΎJν Q

τ~ς γλωσσικ~ς συνεννόΎJσΎJς βρίσκει τ~ν ΛUσΎJ της στ~ν ψευ80έννοιιχ

ώς την μoρφ~ της συμπλεκτικ~ς σκέψΎJς που συγκεφιχλιχιώνει τ~ν σκέψΎJ κιχι την συνεννόΎJσ'lj πιχι8ιων κιχΙ ένΎJλίκων.

'Έχοντιχς έξΎJγήσει λοιπον τόσο τ~ν ιχετία. {)σο κα.Ι τ~ν σΎJμιx­ σία. ΙXύτ~ς τ~ς μoρφ~ς της συμπλεκτικ~ς νόΎjσΎJς, πρέπει να: πουμε

κOC'n ιχκόμΎJ για: τ~ν μεγocλΎJ γενετικ~ σΎJμιxσίιx ΙXύτ~ς της τελικης βΙΧθμί8ιχς τ~ς πιxι8ικ~ς νOΎJτικΎjς έξέλιξΎJς. XΡΎJσιμεύει ώς συνδετικός κρίκος άνάμεσα στην συμπλεκτικη

\

\,

λ

\

,

και στην εννοιο ογικη σκεψη.

,\ τις \ • νωνει ιχυτες

'Ε'

'10' 'λ β θ ι ουο μεγιχ ες ιχ μι-

8ες τ~ς πιxι8ικ~ς νOΎJτικ-ης έξέλιξΎJς κιχι ιχπoκιxΛUπτει τ~ν 8ιιχ8ικιχ­ σίιχ τ-ης 8ιιxμόρφωσΎJς πιχι8ικων έννοιων. Με τΙς ιχντιθέσεις που πε­ ρικλείει περιλιχμβOCνει ~8ΎJ τον πυρήνιχ τ-ης μελλοντικ-ης έ!ννοιιχς, που

'

μεγιχ λ ωνει μ έ σιχ της.

\,

\

\

,

'Η γ λ ωσσΙΚΎJ επιχφ,ι ~ με τους ενΎJ 'λ'ικους γινε-

τσι Ε!τσι Ισχυρ~ κινΎJτηριιx 8ύνιxμΎJ στην έξέλιξΎJ πιχι8ικων έννοιων. 'Η

,\

'β ιxσΎJ ιχπο τ ~ 'Ψ ΎJ πριχγμετιχ ,ιν συμπ λ εΚΤΙΚΎJ σΤΎJν εννοLO λ oγΙΚΎJ σκε

\

"

\

μιχτοποιεΤτιχι ιχΠΙXΡΙXτήΡΊjΤΙX για: το πιχι8Ι, γιιχτΙ ο[ ψευ80έννοιές του

πριχκτικα: συμπίπτουν με τΙς έ!ννοιες των ένΎJλίκων. Μπορουμε λοιπόν να: 8ιιχτυπώσουμε Ε!νιχ γενετικό κιχνόνιχ, που

ΠΕIΡΑΜΑΤιΚΗ ΔΙΕΡΕΥΝΗΣΗ

172

laXOEL YLόt ίSλYjν την VOYjTLKYι έξέλLξYj τοσ πotL8LΟU. Α{ιτόι; λέεL,

15TL το

πotL8Ι έφotρμ,6ζεL ~VVOLeιo στην ΠΡotΚΤLΚ~ του κotΙ ένεργεΤ μ,' ot{ιτέι;, προτοσ νόt τοσ γ(νουν σuνεL8Yjτές. Ή fVVOLot «κotθ' έotυτο» κotΙ «YLόt τους &λλουζ»

ιΧ.νotπτύσσετotL νωρ(τερot στο πotL8Ι ιΧ.πο την Ι:ννΟLot

«YLόt το ΠotL8(».

<Η

fVVOLot «κotθ' έotυτο» κotΙ «YLόt τους dtλλοuς»,

που έμ,πεΡLέχετotL ~8Y) στην Ψευ80έννo~ot, e!VotL ή βotcnκη προϋπ6θε­ σΥ) YLόt την ιχ.νιίπτυξΥ) μoLiit; YV~GLott; Ι:ννo~otς. Συνεπως ή Ψεu80έννΟLot κλε(νεL την 8εότεΡΥ) βotθμ,Ι8ot τ:ης πotLοιoLXYjt;

- 'I:έλ Ι: VOYjTLXΎjt; ε"

, J. , L"Yjt; xotL\ELG~YEL aT"tJV

'

'λ ΤΡLτη, εLτοuργωντotς Πot-

ριίλλYjλot ώς ΣUv8eTLXOt; κρΙκος ιχ.νιίμ.εσιί τους. ΣΧYjμ,otτ(ζεL μoLόt γέ­ φυρot ιχ.νιίμ,εσot στην GUyxeXPLμoivYj, έΠΟΠΤLκη-ε[κονLσΤLκη κιχι στην

«ΙPΎjPYjμoέYYj σ)'.έΨΥ) τοσ ΠIΧL8LΟU.

11. 'ΕΠLσκοπώντlχι; τώρot στην όλότητιί TYjt; την σuμ,πλεΚΤLκη v6YjGYj 8εν θέλουμ,ε νόt έπlχνlΧλιίβουμ,ε

l5aot

~8Y) εtπιχμ,ε.

<Η ιχ.πουσ(ot μoLΊXt; έν6τητιχς των σuνlχφεLων, ή ΙλλεLψYj μoLΊXt; Ιεριχρ­

χ(ιχς, ό σuγκεΚΡLμ.ένος έΠΟΠΤLκος χιχριχκτηρotς των uφLστιίμ,ενων σuν8έσεων, ή l8LIX(TEPYj σχέσΥ) τοσ yeVLXOU προς το μoepLXO κotΙ τοσ μoepL­ κοσ προς την όλότητot, ή l8LIX(TEPYj σχέσΥ) των έΠLμ,έροuς σΤΟLχε(ων μ,ετlΧξό τους, κlχΙ ή σuγκρ6τησY) της yev(xeuGY)t; στην όλ6τητιί της Ιχουν ιχ.νlXΠΤUχθεΤ ιχ.πο έμ,ίΧς στην E8LOμoOPΙP(1X τους κlχΙ στην 8LIXΙPOPιX

τους σε σχέσΥ) μ,ε τους κιχτώτερους ΚΙΧ! ιχ.νώτερους τύπους της γε­

ν(κεuσYjς. ΟΙ ΠΟLκ(λες μ,ορφες της σuμ,πλεΚΤLκ:ης σκέΨYj~ Ιχουν ιχ.ποΚotλυφθεΤ ιχ.πο έμ,ίΧς ατήν ΙλλΟγΥ) υφ~ τους τ6σο κlΧθlΧριί,

l5ao IXG-

το ~τotν mLTpeΠTO πεLpIχμ,otΤLΚιί. ΠρέΠΕL νόt 8Llχτuπώσοuμ,ε bPLaμoi­ νες έΠLφuλιΧξεLς YLιX την 1CεLpIχμ,IΧΤLκη «vιXλuGY), YLόt νόt ιχ.ποφύγουμ,ε

τήν έξιχγωγη λlΧθεμ,ένων συμ,περιχσμ,ιίτων ιχ.πο l5GIX εtπιχμ,ε ΠΙΧΡΙΧ­ πιίνω. <Η

neLpotμolXTLKόt ΠΡOξενΎjμ,ένΎj ΒLIχμ,6ρφωσYj των έννΟLων 8εν

ιiνΤLκotτοπτρ(ζεL ποτε ..ήν έξελLΚΤLκη 8LIX8LXIXG(1X μ.έ

..ον ..ρ6πο

πού

o l5μ,ως 3ev etVIXL YLιi

otότη σuv..eλEi"IXL στην πρlχγμot"Lκ6τητοι.. AG..

173

ΤΗΣ ΕΞΕΛΙΞΗΣ ΤΩΝ ΕΝΝΟΙΩΝ

μα.ς έλά.ττωμΣC, άλλα: μεγά.λο προτέρ'Yjμοι.

•Η

πειροιμοιτικη &νά.λυσ·η

κοιθιστα. 3υνοιτη την άποκάλυψη τής καθαυτό ούσΙας τής γενετικής

διαδικασΙας τού σχηματισμού τών εννοιών σέ άφηρημένη μορφ1ί. Μα.ς 3ίνει το κλει3Ι για: την ΚOΙΤOΙνό-ησΎj τ~ς έξέλιξ'Yjς των έννοιων, οπως οιύτη σuντελε'f:τοιι στην προιγμοιτικη ζω-ή. Στην 3ιοιλεκτικη σκέψΎj 3εν &ντιποιροιτίθεντοιι ~ λογικη κοιΙ ~ ίστορικη μέθο30ς τΤις γνώσΎjς. Σόμφωνοι με τον

Engels

«~ λογικη

έρευνΎjτικη μέθο30ς εΤνοιι ~ 'Ι3ιοι με την ίστορικ-ή, &λλα: &πελευθερω­

μένη ιΧπο την ίστορικ-ή Τ'Yjζ μορφη κοιι &πο τΙς ίστορικες τuχoιιότητες ποό ποιρεμπο3ίζουν την σοιφ-ήνειοι τΤις πoιρoυσΙoισΎjς. Ό λογικος είρ-

,

μος σ

κέψ

-

,

"ζ' fl "ζ C ι , \ εων οιρχι ει εκει υπου οιρχι ει κοιι Ύj ιστοριοι, κοιι

11 t

περοιι-

τέρω έξέλιξ-ή του 3εν εΤνοιι τίποτοι ocλλο ιΧπο τον ιΧντικοιτοπτρισμο της ίστοΡικΥίς 3ιοι3ικοισΙοις σε ιXφΎjρημέvΎj κοιι θεωΡΎjτικα: συνεπη μορφ-ή, μια: όλoκλΎjρωμένΎj ιΧντοινά.κλοιση, ιΧλλα: 3ιορθωμένη σόμ­ φωνοι με τοός νόμους ποό μα.ς 3ιΜσκει ~ t3Loι ~ ίστορικη προιγμοιτι­

κότητοι, γιοιτΙ ~ λογικη έρευνΎjτικη μέθο30ς κοιθιστα. 8υνοιτη κά.θε στιγμη την ερευνοι τΥίς έξέλιξΎjς στο πιο l.)ptμoo στά.3ιό ΤΎjς, στην κλοισσικ-ή ΤΎjς μορφ-ή».l

"Αν έφοιρμόσουμε οιύτη την γενικη μεθο30λογικη σκέψη στην ερευνά. μοις, μπορουμε να: 3ιοιπιστώσουμε, δτι κοιι οΙ κόριες μορφες

τ~ς συγκεκριμέvΎjς σκέψΎjς, τΙς όπο'f:ες ιΧποιριθμ-ήσοιμε, ποιρουσιά.­ ζουν τα: κόριοι ΧΟΙΡΟΙΚΤ'Yjριστικα: της έξέλιξΎjς στο πιο l.)ptμoo στά.3ιό τους, στην κλοισσικ-ή τους, κοιθοιρη μορφ-ή. Στην προιγμοιτικη έξέλικτικη πορείοι έμφοινΙζοντοιι με πoMπλOΚΎj κοιΙ ιΧνά.μικτη μορ-

,

φΎj ΚΟΙ

l 11 '

λ'

,,,,.

'Λ

oγΙΚΎj περιγρoιφΎj τους, υπως την υποιγορευει 'Ι πειροιμοι-

τικη ιXνά.λυσΎj, ιΧπεικονίζει σε ιXφΎjΡΎjμένη μορφη την προιγμοιτικη πορεΙοι του σΧΎjμoιτισμoυ των έννοιων. Πρέπει λοιπον να: φοιντοισθουμε ίστορικα τα: κόριοι χοιροικτη­

ριστικα: τΥίς έξέλιξΎjς των έννοιων, που έντοπίσοιμε πειροιμοιτικά., κοιι να: τα: κοιτοινο-ήσουμε ώς άντικατοπτρισμό τών βασικών σχε­

δΙων πού διατρέχει ή σκέψη τού παιδιού στην πραγματική της ε­ ξέλιξη. Έ3ω μετοιβά.λλετοιι ~ ίστορικη θεώρηση σε κλει3Ι τΥίς λο-

1.

ΊΙ περ ικ oπ~ μεταφράζεται άπό τιΣ ρωσσικά, &φοίί 8έιι δπάρχει πα­

Ρ'JLπομπ~ στ~1I Π1)γ~ (σ·ημ. της γερμ. μτφ.).

174

ΠΕΙΡΑΜΑΠΚΗ ΔΙΕΡΕΥΝΗΣΗ

γικ:ης ά.ντΙληψ"l)ς των έννοιων. Ή σκοπια: τ:ης έξέλιξ"l)ς γΙνετιχι φετηρΙιχ τ:ης ~ρμ"l)νεΙιχς

&.-

δλόκλ"l)ρ"l)ς τ:ης 8ιΙΧ8ικιχσΙιχς κιχΙ κΙΧθενος

&.πο τα: έπιμέρους στοιχε!ιχ τ"l)ς.

"Ενιχς σύγχρονος ψυχολόγος έπισ"l)μιχΙνει ί5τι -ή μορφολογικη θεώρ"l)σ"Ι) πoλUπλoκων Ψυχολογικων μορφων κιχι έκφOCνσεων πιχριχ­ μένει &.νιχπόφευκτιχ &.τελης χωρΙς την γενετικη &.νOCλuσ"l). Ή κΙΧθιχρα: μορφολογικη ~ρευνιx κιχθΙστιχτιχι τόσο λιγότερο 8υνιχτη ί5σο &.νώτεριχ όργιχνωμένιχ κιχΙ 8ιιχφοροποι"l)μένιχ εΤνιχι τα:

ψυχολογικα: μορφώμιχτιχ. Ή έξέλιξ"l) εΤνιχι το κλει8Ι της κιχτιχνό"l)σ"l)ς ΙSλων των &.νώτερων

μορφων. «'Ο ά.νώτερος γενετικος νόμος», λέει δ

Gesell,

«εΤνιχι

προφιχνως δ &.κόλουθος: κOCθε τωρινη έξέλιξ"l) βιχσΙζετιχι σε μια: πε­ ριχσμέν"l). Ή έξέλιξ"l) 8εν εΤνιχι μια: άοπλη λειτουργΙιχ, που κΙΧθορΙζε­ τιχι &.πΟ μονOC8ες τ:ης κλ"l)ρονομικότητιχς συν τΙς μονOC8ες του περι­

βOCλλοντος. ΕΤνιχι ~νιx Ιστορικο σύμπλεγμιχ που &.ντικιχτοπτρΙζει

σε κOCθε 80σμέν"l) βΙΧθμΙ8ΙΧ ιχυτο που περιέχει &.πΟ το πιχρελθόν. Με l1λλΙΧ λόγιιχ, δ

-reXV"l)TOC;

8υΙΧ8ισμος περιβOCλλοντος κιχΙ κλ"l)ρονομικό­

T"l)TΙXC; μιΧς δ8"1)γε! σε λΙΧθεμένο 8ρόμο. 'Αποκρύπτει το γεγονός, ί5τι -ή έξέλιξ"l) εΤνιχι συνεχως ιχυτοπροσ8ιοριζόμεν"l) 8ιιχ8ικιχσΙιχ κιχΙ ΙSχι

μια: μιχριονέττιχ που 8ιευθύνετιχι &.πό το τρocβ"l)γμιχ των των»

[36]. •Η πειριχμιχτικη

860

ν"l)μoc­

&.νOCλuσ"l) του σχ"l)μιχτισμου των έννοιων μιΧς

δ8"1)γε! &.νιχπόφευκτιχ στην λειτουργικη καί γενετικη ανάλυση. Πρέ­ πει να: πρoσπιxθ~σoυμε να: έξισώσουμε τΙς μορφες της συμπλεκτι­ κ:ης σκέψ"l)ς, που ~χoυμε βρε!, με τΙς μορφες τ:ης σκέψ"l)ς που πιχ­ ρουσιOCζοντιχι πριχγμιχτικα: στην 8ιιχ8ικιχσΙιχ της πιχι8ικ:ης ά.νocπτu­

ξ"l)ς σε σuνocρτl)σ"l) με τήν μορφολογικη «νOCλuσ"l). Πρέπει να: εεσιχ­ γOCγουμε την Ιστορικη πρooπτικ~, τήν γενετικη I1ΠΟψ"l) στήν πει­

ριχμιχτικη &.νOCλuσ"l). 'Απο τήν l1λλ"l) πρέπει να: πιxριxστ~σoυμε την πριχγμιχτικη έξελικτική πορεΙιχ τ:ης πιχι8ικ:ης σκέψ"l)ς με τη βo~θειιx των γνώσεων που &.πoκτ~σιxμε κιχτα: τήν 8ιιχ8ικιχσ(ιχ της πειριχμιχ­ τικ:ης &.νOCλuσ"l)ς. Αυτη -ή προσέγγισ"l) της πειριχμιχτικ:ης κιχΙ τ:ης γε­ νετικ:ης &.νOCλuσ"l)ς, του πειρOCμιχτοι; κιχΙ της πριχγμιχτικ6τ"l)τιχς, μιΧι;

68"1)γε! &.νιχπόφευκτιχ &.πΟ τήν μορφολογικη &.νιΧλuσ"l) της συμπλε­

κτικ:ης σκέψ"l)ς στην ~ρεuνιx των συμπλεγμάτων στην 8ράσ"l) τους,

175

ΤΗΣ ESΕΛΙΞΗΣ ΤΩΝ ΕΝΝΟΙΩΝ

3ηλ. στην ~μπρocγμιxτη λεLτοuργLΚ~ τους σημιχσ(ιχ, στην

~μπρocγ­

μιχτη γενεΤLκη 30μ~ τους. 'ΑνημετωπΙζουμε λΟLπον το πρ6βλημιχ της προσέγγLσης της

μορφολογLκΎjς με την λεLτοuργLΚ~, της πεφιχμΙΧΤLκΎjς με την γενε­ ΤLκη &.νΜυση. ΠρέπεL ναι. ~λέyξoυμε ται. πορ(σμιχτιχ της πεφιχμΙΧΤL­ κΎjς &.νOCλυσης μέσlχ &.πΟ ται. 3ε30μένιχ της πρlXγμlXηκΎjς ~ξέλLξηι;.

12. Ή βlχσLκη δπ6θεση ιχύτης της Ιρευνιχς της ~ξέλLξης των ~ννΟLων στην 3ευτερη βΙΧθμΙ31Χ μπορε! ναι. 3Llχτuπωθε! ώς έξΎjς: το ΠΙΧL3t ποu βρ(σκεΤIΧL στο

aTOC3LO της σuμπλεΚΤLκΎjς ν6ησης φιχντocζετlχ L

ται. t3LΙX πρOCγμιχτlχ ώς σημιχσ(ιχ τΎjς λέξης. Μ' ιχύτ6ν τον τρ6πο γ(­ veTΙXL 3υνιχτη ή συνενν6ηση &.νOCμεσlχ σ' ιχύτο κιχι

aTouc; ένηλΙκους.

, Άλλαι. φlχντocζεΤΙΧL το t3LO πρOCγμιχ μέσω ILLOCt; ιίλλης 3LIX3LxlXa(ΙXt; κlχΙ με τη βο~θεLIΧ l1λλων νοηΤLκων πρOCξεων. Μπορουμε ναι. ~λέγξoυμε &ν ιχύτη ή δπ6θεση eYVIXL σωστη. "Αν το συμπλεγμιχ των ΠΙΧL3Lων 3LιχφέρεL &.πΟ την lVVOLIX, τ6τε ή δρα­ στηρι6τητα της συμπλεκτικης σκέψης έξελΙσσεται διαφορετικά από αυτή της έvνoιoλoγικης. rL' ιχύτο θέλουμε ναι. &.νΤLπlχρlχθέσοuμε πlχριχκOCτω σόντομιχ ται. σuμπεΡOCσμlXτlX των ~ρευνων μιχς με ται. γνω­ σται. ΨuχολογLΚαι. πορΙσμlχτlχ YLOt τΙς l3LομορφΙες της ΠΙΧL3LκΎjς σκέ­ ψης κιχι την ~ξέλLξη της πρωτ6γονης σκέψης, xotL lTaL ναι. ~πιxνεξε­

,"OCσουμε ται. σuμπερocσμlχ't'OC μιχς YLOt "ην σuμπλεΚΤLκη σκέψη μέσω της σuμπερLφορOCς.

Το πρωτο φΙΧLν6μενο ποu μOCς ~ν8LlχφέρεL eYVIXL το yvωσ't'Ο γε­ γον6ς, lSTL ή σημασΕα τών πρώτων λέξεων τού παιδιού μεταβιβά­

ζεται &.πΟ κΙΧθlΧραι. aUveLpILLXO 3ρ6μο. "Αν πlXρlXκoλoυθ~σoυμε ΠΟLOC όμOC31Χ &.νηκεLμένων σuν3έονΤΙΧL &.πΟ το ΠΙΧL3Ι κιχ-ι:αι. την με't'ιχβΙβlχση τΎjς σημιχσ(ιχς των πρώτων του λέξεων κlχΙ πως ytve't'IXL ΙΧύ't'6, τότε ι!χουμε μπροστOC μιχς ~νlX πιχρoc3εLγμιχ ILLOCς μ(ξης aUveLpILLXOU συμ­ πλέγμlΧ't'ος κιχΙ σUγκρηΤLσΤLκΎjς εΙκ6νιχς.

ΠιχρlΧθέτουμε ~νιχ πιχρoc3εLγμιχ του

Idelberger.

"Ενιχ ΠΙΧL8t

176

ΠΕΙΡΑΜΑΤΙΚΗ ΔΙΕΡΕΥΝΗΣΗ

χα.ρα.κτ'l)ρίζει στ~ν 251'1) -ημέρα. ιΧπο τ~ν γένν'l)σ~ του με τ~ν λέξΥ) «βάου-βάου» μια πορσελάνιν'l) φιγούρα. ποu πα.ριστα ~να. μικρο κο­

ρίτσι κα.ι στέκετα.ι πάνω στον μπουφέ· μα.ζί τ'l)ς πα.ίζει ευχάριστα..

τ·ην 307YJ -ημέρα. το πα.ιaι χα.ρα.κτ'l)ρίζει με τ~ν εκφρα.σΥ) «βάου­ βάου» ~να. σκύλο ποu γα.βγίζει εξω, τις προσωπογρα.φίες του πα.­ που κα.ι τ~ς για.γιας, το ιΧλογάκι του κα.ι το ρολόι του τοίχου, τ~ν

331 YJ -ημέρα. ~να. γούνινο μποε με κεφα.λ~ σκύλου κα.ι ~να. μποε χω­ ρις α.ύτ~ν τ~ν κεφα.λ~· tai;} συγκεντρώνει τ~ν πρoσoχ~ του ιaια.ίτε­ ρα. στα γυάλινα. μάτια.. Στ~ν 334YJ -ημέρα. χα.ρα.ΚΤYJρίζετα.ι ετσι ~να. λα.στιχένιο ιΧνθρωπάκι ποu σφυρίζει, τ~ν 396'1) -ήμέρα. - τα μα.υρα. κουμπια στο πουκάμισο του πα.τέρα.. T~ν 433'1) -ημέρα. έκφέρει το πα.ιaι την λέξΥ) Οτα.ν ae~ πέρλες σ' ~να. φόρεμα. ~ Οτα.ν πα.ρα.τ'l)ρ~σει ~να. θερμόμετρο.

Ό Werner εχει ιΧνα.λόσει α.ύτΟ το πα.ράaειγμα. κα.ι κα.τα.λ~γει στο συμπέρα.σμα. οτι το πα.ιaι με τη λέξ'l) «βάου-βάου» χα.ρα.κτ'l)ρί­ ζει μια πλειάaα. ιΧντικειμένων ποu τα.ξινομουντα.ι ώς έξ~ς: πρωτον σκυλια κα.Ι πα.ιχνίaια.-σκυλιά, μετα μα.κρουλα ά.ντικείμενα. Ομοια. με

κουκλες, οπως Ύι λα.στιχένια. κούκλα., ~να. θερμόμετρο κλπ., κα.Ι, aeuτερον κουμπιά, πέρλες κα.Ι πα.ρόμοια. μικρα ά.ντικείμενα.. Αύτη Ύι συνένωσΥ) στ'l)ρίζετα.ι στο aια.κριτικΟ τ~ς μα.κρoυλ~ς μoρφ~ς ~ ιΧστρα.φτερων έπιφα.νειων ποu θυμίζουν μάτια.. ' λ' Βλ επουμε οιπον,

" ,YJ

οτι

,

συνενωσΥ)

'

..

1. επιι-ρους συγκεκριμέ νων

ά.ντικειμένων πρα.γμα.τoπoιε~τα.ι σύμφωνα. με την ά.ρχ~ του συμ­ πλέγμα.τος. Τέτοια. φυσικα συμπλέγμα.τα. ε!να.ι τυπικα για ολΥ) τ~ν

πρώΤΥ) φάσΥ) τ~ς έξέλιξYJς τ~ς πα.ιaικ~ς λέξYJς. Σ' ~να. συχνα ά.να.φερόμενο πα.ράaειγμα. ~να. πα.ιaι χα.ρα.κτηρΙζει με «κουα» ά.ρχικα μια χ~να. ποu κολυμπα σε μια λιμνούλα., μετα κάθε δγρό, συμπεριλα.μβα.νόμενου κα.Ι του γάλιχκτος ποu πίνει ά.πΟ

την φιάλ'1) του. Βλέποντιχς μια φορα σ' ~νιx νόμισμα. την πα.ράστα.σ'1) ένος ά.ετου, χιχριχκτ'l)ρίζει πα.ρόμοιιχ το νόμισμα. κιχι τουτο ε!να:ι έπα.ρκες για να όνομάσει το

'laLo ολα: τα στρογγυλα ά.ντικεΙμενα: ποu

θυμίζουν ~να: νόμισμα.. τουτο ε!να:ι το τυπικο

πα.ρά.aειγμα: ένος

λυσιaωτου συμπλέγμα:τος οπου κά.θε ά.ντικεΙμενο

oc-

συμπεριλα.μβά­

νετα.ι στο σύμπλεγμα: ά.ποκλειστικα έξ α.Ιτία.ς ένος όρισμένου χα.­ ρα.κτ'l)ριστικοU κοινου με ~να: l1λλο

στoιχε~o· ό χα:ρα:κτηρα:ς α:ύ-

177

ΤΗΣ ΕΞΕΛΙΞΗΣ ΤΩΝ ΕΝΝΟΙΩΝ

των των γνωρισμιΧτων μπορε! &>στόσο νιΧ μεταλλιΧζει &τέλειωτιχ. 'Εξ ιχΙτ(ιχι;; του συμπλεκτικου χιχριχκτήριχ τηι:; πιxι8ικΎjι:; σκέψ1jΙ;;

μπορουν έπΙσ1jΙ;; οΙ t8ιει;; λέ;ειι;; νιΧ ~χoυν 8ιιχψορετικη σ1jμιxσΙιx σε 8ιιχψορετικει;; περιστιΧσεΙζ, πιχρ' δλο ποδ σε 18ιιχΙτεριχ έν8ιιχψέρουσει:;

έξιχιρετικει;; περιπτώσειι;; μπορε! νιΧ συνενώσει ~ t8Lιx

M;1j

&ντιθετει;;

σ1jμιχσΙεc:;.

'Ένιχ πιχι8Ι, ποδ με την λέξη «προηγουμένωι;;» χιχριχκτηρΙζει

τόσο την χρονικη σχέcrη «ΠΡΟ1jγοuμέvωι;;» δσο κlχΙ «μετέπειτlχ», η ΧΡ1jσιμοποιε! τη λέξ1j «ιχδριο» γιιΧ νιΧ χιχρlχκτηρΙσει τόσο την σημε-

ptV1j,~οσο

"

κlχι

• '..!. L T1jv IXUpLIXV1j ,ιμι;;ριχ,

'ζ' σχημιχτι ει μιιχ

2. _"

,

1.

~ν~oγιιx μι;;

ι το

γνωστο &πο παλιιΧ γεγονοι;; δτι στΙι;; &ρχΙΧΤει;; γλωσσει:; -έβΡΙΧLΚιΧ, κινεζικιΧ κιχΙ λιχτινικιΧ- ~ t8Lιx λέ;1j εΤχε 8όο &ντιθετικει;; σ1jμιχσΙεc:;.

'Έτσι χρησιμοποιουσιχν οΙ &ρχιχΤοι Ρωμιχ!οι γιιΧ το «ψηλιΧ» κlχΙ το

«χιχμηλιΧ» την t8Lιx λέξ1j [σ1jμ. τηι;; γερμ. μτψ.:

altus].

Ή συν8εση

&ντιθετων σ1jμιxσιων σε μιιΧ λέξη εΤνιχι 8υνιχτη μόνο στην σuμΠλε­

κτικη σκέψ1j ΙSπoυ κιΧθε συγκεκριμένο &vτικεΙμεvo 8εν συγχωνευε­ τιχι με τιΧ δπόλοιπιχ στοιχε!ιχ, OCλλιX 8ιlχτηρε! την &πόλυτη ιχύτονο­ μΙIΧ του.

13. 'Ύ'πιΧρχει &κόμ1j μιιΧ έν8ιιχψέρουσιχ [8ιομορψΙιχ τηι:; πlXι8ικΎjι;; σκέψηι:; γιιΧ τον Ιλεγχο τηι;; ΣUμπλεκηκΎjι:; σκέψ1jC:;. Σε κιΧπωι:; πιο &νιxΠΤUγ­ μένιχ πιχι8ιιΧ ~ συμπλεκτικη σκέψ1j συνηθωι:; προσλιχμβιΧνει τον χιχ­ ριχκτήριχ ψευ80εννοιων.

•Αψοσ

ΙSμωι;; ~ ψευ80έννοιιχ Ιχει σuμΠλε­

κτικο χιχριχκτήριχ 8ιιχφοροποιεtτιχι πιχρ' ΙSλην την έξωτερική δμοιό­ τητιχ &πο την γν~σιιx έννοιολογικη 8ριχστηριότητιχ. 'Ή8η προ πολλου 8ιιχπιστώθηκε γιιΧ πρώτη φοριΧ &πο τον

Levy-Bruhl

σε σχέσ1j με τοδζ πρωτόΥονουι;; λιχοόι;;, &πο τον

σε σχέση με τοδζ ψuχιχσθεvεtc:; κιχΙ &πο τον

Piaget

Storch

σε σχέσ1j με τιΧ

πιχι8ιιΧ μιιΧ [8ιότητιχ τηι:; σκέψηι:; σε πρώιμει:; νοητικει:; βΙΧθμΙ8εζ, ~ δποΙιχ σuν~θωι:; δρΙζετιχι &>ι:; συμμεΤΟ'1:ή. Μ' ιχύτο θέλουμε νιΧ ποσμε, δη 8όο φιχινόμενιχ χιχριχκτηρΙζοντιχι &λλοτε &>ι:; έν μέρει τιχυτόσημιχ,

178

ΠΕIΡΑΜΑΤιΚΗ ΔΙΕΡΕΥΝΗΣΗ

&λλοτε &ς !!ντονιχ έΠ'1)ρεlXστLΚ&., ένω μετιχξό τους 8εν uφίσΤΙΧΤΙΧL οϋτε ~" .Ι. ,,">"> επιχφ,ι ουτε ΚQt.ΠΟLIΧ ΙXl\Λη

,.

ΤΟΠLκη

Ό

Piaget

'έ κιχτιχνοητη σχ ση.

ιΧΠ08έχεΤΙΧL τον πιχριχπ&.νω δΡLσμο κlχΙ πlχριχθέτεL

πολuάΡLθμες πlχρlχτηρ~σεLς ILLoct; τέΤΟLlχς συμμετοΧΥίς στο ΠIΧL8Ι,

8ηλ. τΥίς πιχρlχγωγΥίς σuν8έσεων ιΧνάμεσlχ σε 8LIXζpOpeTLXOC ιΧνΤLΚεί­ μενιχ κιχΙ πρ&.ξεLς, οΙ δποΤες λογLΚOC μΟLάζοuν έντελως ιΧκlχτlχνόητες

κιχΙ μ~ βlχσLζόμενες στΙς ιΧνΤLκεLμενLκες σχέσεLς των πριχγμ&.των. Ό

Levy-Bruhl

πlχρlχθέτεL &ς ΠΙXρIXστIXτLΚO πιχρά8εLγμΙΧ ILLoct;

συμμετοχΥίς σε πρωτόγονους ιΧνθρώπους την ιΧκόλουθη περίπτωση. Ή φυλ~ των Μπο'ρορο της βόρεLιχς ΒριχζLλίlχς etVIXL περ~φlXνη, δπως ιΧνιχφέρεL δ νοn

den Steinen,

δΤL τOC μέλη της etVIXL κόΚΚLνΟL ιΧΡIΧ­

ρoc-πlχπlχγάλΟL «ΑΙΙτο σYjμlXίνεω, λέεL δ

Levy-Bruhl,

«δΧL μόνον

δΤL οΙ OCριχρOC etVIXL μετlχμορφωμένΟL Μπορορό •.. πρόκεLΤIΧL YLOC χ&.η έντελως 8LlχφορεΤLκό». Ό νοn

den Steinen,

ποίι 8εν ~θελε νOC το

ΠLστέψεL, λέεL: «οΙ Μπορορο σου 8ίνουν νOC κιχτιχλ&.βεLς ΨυχρOC δΤL

eIVΙXL ΠΡΙXγμlXτLΚOC κόΚΚLνΟL OCροι.ρ&', &σOCν νOC !!λεγε ILLOC κάμΠLIΧ δη eIVΙXL πετιχλοό8ιχ. ΑΙΙτο 8εν eIVΙXL δνομιχ, ποίι προσ&.πτουν στοίις έιχυ­ τοός τους, 8εν eIVIXL σuγγένεLIΧ ποίι [σχuρίζονΤIΧL. ΑΙΙτο ποίι θέλουν νιχ. κlχτιχλάβεL κιχνείς, eIVΙXL

Ό

Storch

ILLOC τοι.υτότητιχ οΙΙσίlχς» [37].

ύπέβlΧλε την ocρχlXΙ:κ~ πρωτόγονη σκέΨη των alL-

ζοφρενων σε ILLιX έμβΡLθ~ ιΧν&.λυση κιχΙ βρΎjκε την συμμετoχ~ κlχΙ στην σκέΨη οι.ίιτων των Ψυχιχσθενων.

nιΧ τ~ν συμμετoχ~ 8εν υΠ'Yjρξε ILέxPL τώριχ Κ&.ΠΟLΙΧ πεLστLΚ~ ΨuχολογLΚ~ έρμηνεΙIΧ, YLιX. 8όο λόγους κlχτιΧ την γνώμη μιχς. πρωτον YLΙXTl κιχτιχ. την !!ρευνιχ των σχέσεων, ποίι ιΧποκlχθί­ στιχνΤIΧL ιΧνάμεσlχ στιχ. 8LάφΟΡοι. OCνηκεΙμενlχ, πlχρlχτηρεi:ΤIΧL συν~­ θως ιΧΠΟκλεLστLΚιχ. ~ πλευριχ. το πεΡLεχομένου.

Έpευν~θηκε πάλL το lTOLILO ΠΡΟ'Lόν, lSXL δμως ~ 8LIX8LxIXaEIX της 8ημLΟUργίιχς του, YL' οι.ίιτο κlχΙ τοίίτο το προι:ον τΥίς πρωτόγoVΎjς σκέΨης πlχρέμεLνε IXtVLYILIXTLXO κοι.Ι OCσlχφές.

•Η

8εότερη 8υσκολίιχ στην έρμηνείοι. ιχίιτου του φΙΧLνομέvου εΤ­

VΙXL το γεγονος δΤL ~ σuμμετoχ~ προσεγγΙζεΤIΧL μόνο ιΧνεπlχρκως μει δλες τΙς &J.J...ες ΣUνάφεLες κοι.Ι σχέσεLς ποίι OCποκlχθLστα. ~ πρωτόγονη σκέΨη. Αιιτες οΙ aUv&'ζpeLet; προξενουν έντόπωσYj κυρίως λόγω το\)

OCauv~eLaTOU χοι.ριχκτηροι. τους, YLoι.Tl OCποκλίνουν !!ντονοι. ιΧπο τ~ν

ΤΗΣ ΕΞΕΛΙΞΗΣ ΤΩΝ ΕΝΝΟΙΩΝ

179

σuν1jθισμέν1j για; μOCς λογική σκέψ1j. Ό Ισχυρισμος των Μπορορό, 5τι εΤνιχι κόκκινοι πιχπιχγά.λοι, μOCς φιχΙνετιχι ιiπo την σuν1jθισμέν1j όπτικΥι μιχς γωνΙot τόσο πιχρ&.λογος,

{{)στε έρεθΙζει ιiμέσως την

προσοχή μιχς.

ΜιιΧ προσεκτική ιiνά.λυσY) των σχέσεων της πρωτ6γον1jς σκέ­ ψ1jς 8εΙχνει δμως, δτι ΙΧύτες βιχσΙζοντιχι στο Iλ1jlΙXvtaμoO της συμΠλε­

κτικ~ς σκέ~1jς. "Αν πά.ρουμε όπ' 6ψΥ) 5τι το πιχι8Ι σ' ιχύτο το στά.8ιο έξέλιξ1jς χιχτέχει τήν συμπλεκτική σκέψ1j, δτι οΙ λέξεις εΤνιχι γιιΧ το πιχι8Ι

μέσο γιά τον χαρακτηρισμο συμπλεγμάτων συγκεκριμένων πραγ­ μάτων, 5τ~ ~ κόριιχ μορφή των γενικεόσεων κοιΙ. συν8έσεων πού πιχ­ ρά.γει εΤνιχι ~ ψευ80έννοιot, τότε γΙνετιχι κotθΙΧρο 5τι το προ",ον της σuμπλεκτικ~ς σκέψ1jς πρέπει νιΧ εΤνotι ~ συμμετοχή, 81jλ. ΙSτι έ8ω

πρέπει να; 81JμotoupyouVTιxt συνά.φειες κιχΙ. σχέσεις ιiνά.μεσιx στιΧ πρά.γ­ μιχτιχ, πού εΤνιχι ιi8όνιxτoν να; κιχτά.γοντιχι ιiπo την έννοιολογική

σκέψ1J.

,

'Έτσι ΚotΤΙΧλΙΧβιχΙνουμε, 5τι το ~8ιo πρά.γμιχ ιiν&.λoγιx με τα; 8ιιχφορετικιΧ συγκεκριμένot χιχριχκτηριστικά. του μπορεΤ νιΧ έντotχθεΤ σε 8ιιχφορετικιΧ σuμπλέγμιxτιx κιχΙ. κotτα; συνέπειιχ μπορεΤ να; πά.ρει τιΧ 8ιιχφορετικότεριχ όνόμotτιχ κιχΙ. χιχριχκτηρισμοός, ιiνά.λoγιx με τα; συμπλέγμιχτιχ στιΧ όποΤιχ ιiνήκει.

Στο πεΙρotμot μπορέσιχμε να; πιχριχτηρήσουμε έπιχνειλ1Jμμένot

μιιΧν συμμετοχή, 81Jλo την τotuτόχρον1J σuμπερΙλ1Jψ1J ~νoς σuγκεκρι­ μένου πρά.γμιχτος σε

800

~ περισσότεριχ σuμπλέγμΙXΤot κιχΙ. τον συνε­

ποόμενο χιχριχκτηρισμο του ~8ιoυ ιiντικειμένoυ με περισσότερot

όνόμιχτιχ. •Η συμμετοχή 8εν εΤνιχι έ8ω έξιχΙρεσ1J, ιiλλα; μOCλλον ό κot­ νόνιχς, κιχΙ. θα; ητιχν ~νιx θotυμιχ

-rbYOV1J

civ

8εν προέκυπτιχν πιχντου στην πρω­

σκέψ1J τέτοιες λογικα; ιi8όνιxτες σuνά.φειες.

Για; να; ΚotΤotνοήσουμε την συμμετοχή κotΙ την σκέψ1J των πρω­ τογόνων λιχων πρέπει έπΙσ1Jς να; πά.ρουμε όπ' 6ψ1J ΙSτι ιχύτη 8εν έ­ πιτελεΤτotι με Ι:ννοιες, ΙSτι Ι:χει συμπλεκτικο χιχριχκτηριχ κotΙ ΙSTL

συνεπως ~ λέξ1J σ' ΙΧύτές τΙς γλωσσες έφotρμόζετotΙ κιχΙ ΧΡ1Jσιμο­ ποιεΤτιχι

έντελως 8ιιχφορετικά., ΙSτι 8εν εΤνιχι μέσο 8ιιχμόρφωG1jΙ;

κot1. φορέιχς

μιOCι; !vνοιιχς,

ιiλλα; Πotρουσιά.ζετιχι Θι; οΙκογενειιχκο

6νομιχ για; τον όρισμο όμά.8ων

συγκεκριμένων πριχγμά.των, πού

180

ΠΕΙΡΑΜΑΏΚΗ ΔΙΕΡΕΥΝΗΣΗ

i:xouv συν~εθε! σόμ,φωνοι

μ,ε

ΚOCΠΟLΟΙ

προιγμ,IΧΤLΚ~ σuγγένεLIΧ.

Ή ΣUμ,πλεΚτLκη σκέψ1J, δπως την χlχρlχκτηΡLσε σωστιχ. δ

ner,

Wer-

b~1JYE!, πlχρ6μ,ΟLIΧ δπως στο 'TCIXL~(, σε μ,Lιχ. ~Lιχπλοκη σuμ,πλεγ­

μ,OCτων, ocπο την δπο(ιχ προκόπτεL ~ συμ,μ,ετoχ~. Αύτη ~ σκέψ1J βlΧ­ σΙζεΤIΧL σε μ,Lιχ. πlχρlχσΤIΧΤLκη δμ,oc~1X σuγκεΚΡLμ,ένων OCνΤLκεLμ,ένων. t

Η i:ξΟΧ1J ocνocλuσ1J lXύτΎjς της πρωτ6γον1Jς σκέψ1Jς &πο τον

Werner

μ,ας 'TCEteEL, {STL το XAEL8l YLιX. την xoιTlXv61Ja1J βρ(σκεΤΟΙL στην L~LIXL­ TEp1J σόν8εσ1J ν61Jσ1jς κlχΙ γλώσσιχς, μ,ε την δπο(ιχ 8LIXKP(VETOΙL ιχύτο

το aTOC~LO έξέλLξ1Jς της &νθρώΠLν1Jς νΟ1Jμ,οσόν1Jς. ΚIχΙ ~ σκέψ1J των σχLζοφρενων φέρεL κιχτιχ. τον

Storch

~νlXν

τέΤΟLΟ συμ,πλεκτLΚO χιχριχκτηριχ. Έ8ω ΣUνlXνταμ,ε πολuιΧΡLθμ,1χ μ,οτ(­ βlΧ κlχΙ τιΧσεLς, οΙ δπο!ες i:xouv κοιτιχ. τον

Storch ~νlX XOLVO γνώΡL­

σμ,ιχ, ποδ σuνΙσΤIΧΤIΧL στο (STL ocν~κoυν σε μ,Lιχ. πρωτ6γον1J βlΧθμ,(81χ της σκέψ1Jς. ΟΙ έΠLμ,έροuς πlχρlχστocσεLς, ποδ ~1Jμ,LοuργοuνΤIΧL στοδς &σθενε'f:ς,

σuνενώνονΤIΧL

σε σuμ,πλεΚΤLκες σuνολLκες

t8L6-

τητες. 'Απο την έννΟLολογLκή σκέψ1J δ σχLζοφρεν~ς περνα σε μ,Lιχ. πρωτ6γον1J βlXθμ,(~1X της σκέψ1Jς, ~ δπο(ιχ -15πως πlχρlχτηρεΊ: δ

Bleuler- χlχρlχκτηρ(ζεΤΟΙL &πο μ,Lιχ. πλοόσLΟΙ xp~a1J εΕκ6νων κlχΙ σuμ,β6λων. «ΤΟ χlχρlχκτηΡLσΤLΚΟ 8LIXKPLTLXO γνώΡLσμ,Iχ», λέεL δ Storch, «EiVIXL ~σως το 15ΤL στην θέσ1) των &φ1JΡ1Jμ.ένων έννΟLων Xp1Ja Lμ,ΟΠΟ LOUVTIXL έντελως σuγκεΚΡLμ,ένες ε[κόνες». Ό

Thurnwald

βλέπεL σ' οιύτο μ,Lιχ. t8Lότητοι της σκέψ1Jς πρω­

τογόνων &νθρώπων. «Ή σκέψ1J των πρωτογόνων», λέEL, «XP1JaLμ,ΟΠΟLε'f: &8LιΧρθρωτες σuνολLκες έντuπώσεLς των φΟΙLνομ.ένων. Σκέ­

φτονΤIΧL μ,ε έντελως σuγκεΚΡLμ,ένες εΕκόνες, 15πως οιύτες προσφέ­ POVTOΙL &πο την πρlχγμ,ΟΙΤLκότητlχ». ΑύτιΧ τιΧ πlχρlχσΤΟΙΤLΚιΧ ΣUAλOYL­ κιχ. μ,ορφώμ,οιτοι EiVOΙL εΕκόνες &νιΧλογες μ,ε τΙς ~ννΟLες, ποδ σε πρω­ τόγονιχ στ!Χ8LIΧ &νΤLκlχθLστοuν τΙς 8Lκές μ,ιχς λογLκες κοιτηγΟΡLοικες 80μ,ες

(Storch).

'Απ08εLκνόεΤIΧL λΟLπον 15ΤL ~ σuμ,μ,ετoχ~ στην σκέψ1J των &σθε­ νων, των πρωτογόνων κlχΙ των ΠΟΙL~Lων, πιχρ' 15A1J την i€ντον1J L~LO­

μ,ορφ(ιχ της, &ποτελεΊ: Ινοι XOLVO ΤUΠLΚΟ σόμ,πτωμ,ιχ της σuμ,πλεΚΤL­

xΎjς σκέψ1Jς κοιι 15ΤL βlχσ(ζεΤIΧL ποιντου στην λεLτοuργ(1χ της λέξ1Jς ~ς ο[κογενεLIΧΚΟU δνόμ,ιχτος ~ σ1jμ,ε(oυ.

rL' ιχύτο 8ΕV μ,ας φοι(νeΤΟΙL δpθ~ ~ ~ρμ,1Jνε(οι της συμ,μ,ετoχΎjς

181

ΤΗΣ ΕΞΕΛΙΞΗΣ ΤΟΝ ΕΝΝΟΙΟΝ

πού

exeL

8ώσει

Μπορορό,

δ

Levy-Bruhl.

()TL elVIXL x6xxtVOL

Άνιχλόοντιχι; τον Εσχυρισμο των

TCIXTClXyOCλOL, έργ&.ζεΤIΧL π&.ντιχ με τΙι;

εννοιει; τηι; 8ικ~ι; μιχι; λOγLΚ~Ι;, με την πεΠΟιθ"l)σ"l) ()'rL ενιχι; τέτοιοι; Εσχυρισμοι; ιτημlΧΙνει για. την πρωτ6γον"l) σκέψ"l) την τιχυτότητιχ των l$ντων. Κιχτα. την γνώμ"l) μιχι; 8εν

[LTCope'i: να.

κ&.νει κlχνεΙι; σοβιχρότερο

λ&.θοι; στην έρμ"l)νε(ιχ ιχότων των φlχινομένων. "Αν οΙ Μπορορο σκέ: φτοντιχν πριχγμιχτικα. με λογικει; ΕVνoιει;~ τότε 8εν θα. μπορουσε να. κιχτιχνο"l)θε'i: δ Εσχυρισμόι; τουι; 8ιlχφορετικα. πιχρα. μόνο μ' ιχότο το νό"l)μιχ.

'Αφου ()μωι; για. τούι; Μπορορο οΙ λέξειι; 8εν εΤνlχι ιpope'i:t; έν­

νοιων, ιΧλλα. τυπικοΙ προσ8ιορισμοΙ συγκεκριμένων «ντικειμένων, lΧότοι; δ Εσχυρισμοι; εχει γι' lΧότούι; έντελωι; 8ιιχφορετικο νό"l)μιχ. Ή λέξ"l) ««ριχρ&.», με την όπο(ιχ χιχριχκτηρ(ζουν τούι; κόκκινουι; ΠΙΧΠΙΧ­ γ&.λουι;, {)που κιχτιχτ&'σσουν τον έιχυτ6 τουι;, εΤνlχι ενιχ κοινο ονομιχ \ ιt • ..Ι. ' λ γιιχ ι:;νιχ ορισι-νο συμπ εγμιχ,

\

:ι' 2.. ι ι λ ιt σΤσ οποιο ~v"l)xouv τοσο που ιlχ σσο

κιχι &νθρωποι. Ό Εσχυρισμοι; 8εν 8"1)λώνει μια. τιχυτότ"l)τιχ πιχπιχγ&.­ λων κlχΙ «νθρώπων, το

ποι εχουν το

t8Lo

t8Lo

()πωι; κlχΙ ~ πιχριχτηρ"l)ιτη, 8τι Μο &νθρω­

έπtθετo κιχι εΤνlχι μετιχξό τουι; συγΥεvε'i:ι;, 8εν a"l)-

μιχ(νει την τιχυτ6τητιχ ιχuτων των δπ&.ρξεων.

14. "Αν τώριχ στριχφουμε στην Ιστοριιχ της έξέλιξ"l)ς της γλώσσιχς μιχι;,

βλέπουμε ()τι κlχΙ σ' ιχυτην

elVIXL

ουσιιχστικη ~ συμπλεκτικη σκέψ"l).

'Απο την μοντέρνlχ γλωσσολογ(ιχ μlΧθlχ(νουμε

(Peterson)

()τι πρέ­

πει κιχνεΙς να. 8ιlχχωρ(ζει την σ"l)μιχσ(ιχ μιίΧς λέξ"l)ς ~ εκφριχιτης «πο

την έμπρ&.γμιχτη «νιχφορ&. της, 8"1)λ. «πο τα. «ντικε(μενιχ στα.

bTCO'i:1X

πlχρlχπέμπεL ~ έκ&.στοτε λέξ"l) ~ ~ έκ&.στοτε εκφριχσ"l). Μπορουν ν' «ν~κoυν 8ιιχφορετικα. πρ&.γμιχτιχ σε μια. σ"l)μιχσ(ιχ

κlχΙ το «ντΙθετο, 8ιιχφορετικες ιτημlχσΙες σ' ~νlX πρ&.γμιχ. "Αν πουμε «ό νικ"l)της της Ίένιχς» ~ δ «~ττημ.tνoς στο

bTCo'i:o

-rou

Βιχτερλώ», -το πρ6σωπο

«νιχφερ6μιχστε (Νιχπολέων) εΤνιχι -Το

t8Lo

κιχι στΙς 8όο

πε:Ριmώσε~ς. Ή σ1jμιχσ(ιχ -τω." 8όο !κφρ&.σεων εlνιx~ 8ιOtφoρετ~κ~.

ΠΕΙΡΑΜΑΤΙΚΗ ΔΙΕΡΕΥΝΗΣΗ

182

"τπιχρχουν λέξεις, κύριιχ όν6μιχτιχ, πού δλη τους ~ λειτουργΙιχ συνε­ στιχτιχι στό δτι πιχριχπέμπουν σ' ~νιx πριχγμιχ. Ή γλωσσολογειχ 8ιιχ­ φοροποιεΤ λοιπον ιΧνιΧμεσιχ στην σημιχσΙιχ κιχΙ στην έμπριΧγμιχτη cXvιx­

φορα: μιίΧς λέξης. "Αν ιχύτο το έφιχρμόσουμε στο πρόβλημoc τ-ης συμπλ~κηκ:ης

σκέψης του πιχι8ιου, μπορουμε να: πουμε δτι οΙ λέξεις του πιχι8ιου συμπΙπτουν στην έμπριΧγμιχτη ιXνιiφoριX τους με τΙς λέξεις των ένη­ λΙκων, 8ηλ. ί)τι πιχριχπέμπουν στο ~8LO πριΧγμιχ. 'Αλλα: 8εν συμπΙ­ πτουν σημιxσΙOλOγLΚιX. Μια: τέτοιιχ συνταύτιση τής έμπράγματης αναφορας μέ πα­

ράλληλη διαφορά τής σημασίας τής λέξης, δπως ιΧνιχκιχλύψιχμε στή

συμπλεκτική σκέψη, 8εν εΤνιχι πιΧλι έξιχΙρεση, ιΧλλα: ό κιχνόνιχς της γλωσσικ:ης έξέλιξης. E~πιxμε ~8η δτι το πιχι8Ι φιχντιΧζετιχι ~ς ιΧνιχ­

φορα: μιίΧς λέξης το

t8Lo

μ' ί),τι φιχντιΧζετιχι κιχΙ ό έν~λικoς, 8ηλ. τα:

t8Lιx πριΧγμιχτιχ' ~τσι γΙνετιχι 8υνιχτη

•Αλλα:

το πιχι8Ι σκέφτετιχι το

t8Lo

μια: ιΧμοιβιχΙιχ συνενν6ηση.

περιεχόμενο με &λλο τρ6πο, με

την βo~θειιx &λλων νοητικων πριΧξεων.

Ό ~8ιoς τόπος μπορεΤ να: έφιχρμοστεΤ έπΙσης στήν ΙστορΙιχ της

έξέλιξης κιχΙ στην ΨυχολογΙιχ της γλώσσιχς ~ς όλ6τητιχς. 'Ε8ω βρΙ­ σκουμε κιχΙ πιΧλι τΙς ιΧπ08εΙξεις για: την όρθ6τητιχ ιχυτης τ:ης ύπό­ θεσης. 'Ένιχ τυπικο πιχριΧ8ειγμιχ για: μια: τέτοιιχ συντΙΧόηση τ:ης έμ­ πριΧγμιχτης ιΧνιχφορΙΧς με πιχριΧλληλη 8ιιχφορα: των νοητικων πριΧ­

ξεων, στΙς όποΤες στηρΙζετιχι ~ σημιχσΙιχ της λέξης, εΤνιχι τα: συνώ­ νυμιχ σε κιχθε γλώσσιχ. ΟΙ λέξεις λούνα

(φεΥγιΧρι) κιχΙ μιέσιατς

(φεγγιχρι) προσ8ιορΙζουν στα: ρωσσικα: το

t8Lo

'ΠριΧγμιχ, ιΧλλα: με

8ιιχφορετικούς τρόπους, ποο όφεΙλοντιχι στην ΙστορΙιχ της έξέλιξης της κιΧθε μιίΧς λέξης. Ή λέξη λΟ15να συν8έετιχι έτυμολογικα: με μια:

λιχτινική λέξ-η 'πού σημιχ(νει «κιχκ6τροπος», «t8ι6ρρυθμος», «&στιχ'1 " μ ιχυΤσ '1 το'"ονομιχ JJ. 'λ0τος». "ο ποιος χιχριχκτηρισε Τσ φεγγιχρι 'Ι o ε λ ε ο φιχνεριχ να: τονΙσει t8ιιχΙτεριχ το χιχριχκτηριστικο της μεΤΙΧβλητό­

τητιχς του σχ~μιxτ6ς του, την μ.ετιχβιx~ του ιΧπο τήν μια: φιχση στήν αιη ~ς κόριο γνώρισμιχ ιχύτοϋ τοσ ουριχνιου σώμιχτος σε σχέση μεαιιχ.

Ή λ6ζ7j μιέσιατς (φεγΥιΧρι) σχετ(ζετιχι O'7JμιχσLολογικιi με την

183

ΤΗΣ li3BΛIεHΣ ΤΟΝ IiΝΝΟIΟΝ

σημιχσ(ιχ «μετρω». «Μιέσιατς» bνομcίζετιχ~ «ΙΧότος ποό μετρCΊΕ~». !'Oπo~oς ~3ωσε ιχότο το 15νομιχ στο φεπCΊρ~ ~θελε να. τoν(σε~ gT~ με

-

,

,

-

,

-Δ β OΎj 'θ ε~ιx των φιχσεων του μπoρε~ κιχνε Ι' 1 ό ς νιχ μεΤΡΎjσε~ τον χρ νο.

.'1

rLιX τΙς λέξε~ς τοσ πιx~3~oσ κιχι το;:; ~ν~λ~κoυ μπορεΊ: να. λεχθεΊ: gT~ ε!νιx~ συνώνυμες, gT~ χιχριχκτηρΙζουν το (3~0 ιΧνΤLκεΙμενο, ιΧλλα.

gT~ οΙ νoητ~κες 3~εργιxσ(ες, στΙς δποΤες βιxσ(ζoντιx~, ε!νιx~ 3~ιxφoρετ~­ κές. Ό τρόπος, με την βo~θε~ιx του δπο(ου το 'Πιx~3Ι κιχι δ ~ν~λ~κoς κιxτιxλ~γoυν σ' ιχότον τΟν χιxριxκτηρ~σμό, κιχι Ύι σημιχσΙιχ των λέ­

ξεων, ποό Ισ03υνιχμεΊ: με ιχότην την 3~εργιxσΙιx, 3~ιxφέρoυν oόσ~ιxστ~­ κα. στΙς

300

περ~πτώσε~ς.

Πιxρόμo~ιx συμπ(πτουν τα. (3~ιx πρCΊγμιxτιx σε 3~ιxφoρετ~κες γλωσσες ώς προς την bνομιχστ~κ~ τους λε~τoυργΙιx. 'Αλλα. το ~3~0

πρCΊγμιx μπορεΊ: να. δνομιχσθεΊ: σε 3~ιxφoρετ~κες γλωσσες σόμφωνιχ με έντελως 3~ιxφoρετ~κ~ χιxριxκτηρ~στ~κCΊ. Στα. ρωσσ~κα. 'Πρoέρχετιx~ Ύι λέξη πόρτνΟί (ρCΊφτης) ιΧπο την ιΧρχιχ(ιχ ρωσσ~κη πόρτ (κομμcίΤL

υφCΊσμιxτoς, σκέπιχσμιχ). Στα. γΙΧλλLΚα. κιχΙ στα. γερμιxν~κα. ~χε~ όνο­ μιχσθεΊ: το (3~0 πρCΊγμιx σόμφωνιχ με lίλλo χιxριxκτηρ~στ~κo κιχΙ πιχ­

ρCΊγετιx~ ιΧπο την λέξΎj «ρCΊβω».

«Μποροσμε λo~πoν να. 3~ιxτuπώσoυμε ιχότη την θέσΎj με τον εξΎjς τρόπο: σ' ιχότο ποό σuνΎjθΙζεL κιχνεΙς να. δνoμCΊζε~ σΎjμΙXσΙΙX των λέξεων πρέπε~ να. 3~ιxκρ(νoυμε

360

στo~χεΤιx: την σημιχσ(ιχ της ~κ­

φΡΙXσΎjς στην κυρ~oλεξ(ιx κιχΙ την λε~τoυργ(ιx της να. ιXνιxφέρετιx~ σε κCΊπo~o ιXντ~κε(μενo ώς διακριτικό του, τήν έμπράγματη άναφορά της». 'Απο 3ω πρoκόπτε~ κιxθιxρCΊ, gT~ Ύι σΎjμΙXσΙΙX της λέξΎjς στην κυρ~oλεξ(ιx πρέπε~ να. 3~ιxχωρ~στε! ιΧπο την περ~εχόμενΎj στην λέξη

ύπ03~λωσΎj του «vτ~κε~ΜΈVoυ

(Schor).

ΝομΙζουμε, gT~ Ύι 3~CΊXPLσΎj τΥϊς σημιχσ(ιχς της λέξΎjς κιχΙ τΥϊς «νιχφορ&ς της σε Ινιχ «ντ~κεΙμεvo, Ύι 3~CΊκρ~σΎj της σημιχσ(ιχς κιχΙ τΥϊς

ύπ03~λωσΎjς μ&ς δ3Ύjγoσν στην σωστη «νCΊΛυσΎj της έξέλ~ξΎjς τΥϊς πιx~3~κYϊς σκέψΎjς στα. πρώ~μιx στcί3~CΊ της. Ό

Schor

πιχριχτηρε! σω­

στα. gT~ Ύι 3~ιxφoρα. «νCΊμεσιx στην σΎjμιxσ(ιx η στο περ~εχόμενo της ~κφΡΙXσΎjς κιχΙ στο πρCΊγμιx, το δποΤο ΙΧότη ύπ03ηλώνε~ με την

λεyόμενΎj σΎjμιxσ(ιx της λέξης, πιxρoυσ~CΊζετιx~ κΙΧθΙΧρα. στην ~ξέλ~­ ξΎj του πιxι3~κoυ λεξιλογΙου. ΟΙ λέξε~ς

"t'oiJ

πιx~3~oυ μπορουΥ να.

συμ.π(πτουν στην έμπpCΊγμιxτη «νιxφoρCΊ τους μ' ΙΧότες των ΈVΎjλΙ-

πεΙΡΑΜΑΤIΚΗ ΑΙΕΡΕΥΝΗΣΗ

18~

κ(ι)ν, gμως ιχύτο ~έν εΤνιχι ιiπιxριxΙτητo ώς προς την σ'Υ)μιχσΙιχ τοuς. "Οτιχν κιχνεΙς ιiσχoλε'ί:τιxι με την ΙστορΙιχ της tξέλιξ'Υ)ς της λέ­ ξ'Υ)ς σέ

gMC;

τΙς γλωσσες κιχΙ με την μετΙΧβΙβΙΧσ'1) της σ'Υ)μιχσ(ιχς Τ'Υ)ς,

ιiντιλιxμβιiνετιxι

gTL

μιιΧ λέξ'Υ) μετιxβιiλλει την σ'Υ)μιχσΙιχ Τ'Υ)ς κιχτιΧ την

tξέλιξ~ της με τον t~Lo τρόπο gπως στο πιxι~ι 'Όπως στο πιxριi­ ~ειγμιx ποό μόλις πιχρΙΧθέσιχμε μιιΧ δλόκλ'Υ)ρ-η σεφιΧ των πιο ~ιιxφoΝ

,

-'-l-Δ'"

\'Ι~

Ν'

,

ρετικων, Q;ΠU. ,ιν οΙΚ'Υ) μιχς σκοπιιχ ιχσuνοετων, πριχγμιχτων Π1Jρε σ

Ινιχ πιxι~Ι τον κοινο χιχριχκτηρισμο «βιiοu-βιiοu», το t~Lo βρΙσκοuμε ~Π(σ'1)ς στην ΙστορΙιχ της tξέλιξ'Υ)ς της λέξ'Υ)ς μετιxβιβιiσεις σ'1)μιχσιων, οΙ δπο!ες βιχσΙζοντιχι στον μ'Υ)χιχνισμο της σuμπλεκτικYjς σκέψ'Υ)ς, κιχι οΙ λέξεις χρ-ησιμοποιοσντιχι t~ω με σ.λλον τρόπο ιiπ'

g, τι

στ~ν

tννοιολογικη σκέψ'Υ).

ΣιΧν πιxριi~ειγμιx ίiς πιiροuμε τ~ν ΙστορΙιχ της ρωσσικYjς λέξ'Υ)ς

σούτκι (μέριχ κιχΙ νόχτιΧ, .η ιiστρoνoμικη ~μέριx των 24 ώρων). 'Αρ­ χικιΧ ~1)λωνε το σ'Υ)με'ί:ο σuρριχφYjς

360

κομμιχτιων ύφOCσμιχτος, κιiτι

σuνuφιχσμένο. ΜετιΧ ~1)λωνε κOCθε ριxφ~, σuνιxρμoγ~ η

gPLo, την σ.­

ΚΡ'Υ) μιocς κιχλόβιχς, το μέρος ποό tφιχρμόζοuν ~όo τειχώμιχτιχ η ~όo

το'ί:χοι. 'Αργότεριχ ~~λωνε μέ μετιχφορικη ~νoιιx το ~ειλινό, το σό­ νορο μέριχς κιχι νόχτιχς κιχΙ μετιΧ το χρονικο ~ιocστημιx ιiπo ~ειλινo σε ~ειλινo η το χρονικο ~ιιiστημιx ποό περιλιχμβOCνει το λuκόφως κιχΙ το λuκιχuγες, το χρονικο ~ιocστημιx των

24

ώρων, ~'Y)λ. πYjρε ιχύτη

.η λέξ'Υ) την σ'Y)μεριν~ της σ'1)μιχσΙιχ. Βλέποuμε λοιπον

gTL

τόσο lτερογενYj φιχινόμενιχ, gπως ριxφ~,

σ.ΚΡ'Υ) της κιχλόβιχς, ~ειλινό, το χρονικο ~ιocστημιx μέριχς κιχΙ νόχτιχς,

lxouv σuμπεριλ'Υ)φθε'ί: κιχτιΧ την Ιστορικη ~ξέλιξ'Y) ΙΧύτης -rYjc; λέξ'Υ)ς σ' ~ιx σόμΠλεγμιχ σόμφωνιχ με το t~Lo πρότuπο ποό το πιxι~Ι σuνε­ νώνει ~ιιxφoρετικιX ιiντικεΙμενιx σε Ινιχ σόμπλεγμιχ.

«'Ο κΙΧθένιχς, ποό ιiρχΙζει γιιΧ πρώτη φοριΧ νιΧ ιiσχoλε'ί:τιxι με ιτuμoλoγικιX tρωτημιχτιχ, πιχριχξενεόετιχι ιiπo την ι!λλειψ'Υ) περιεχο­ μένοu των ιiπoφιiσεων ποό περικλεΙοντιχι στον χιχριχκτηρισμο ένος

πρOCγμιχτος», λέει δ

Schor.

ΓιιχτΙ σ'Υ)μιχΙνοuν σμπίνια (γοuροόνι,

ιiγριόχoφoς) κιχΙ ζένστσινα (γuνιχΙκιχ) το t~Lo «κOCποιον ποό γεν­ νιΧειι), γιιχτΙ όνομOCζοντιχι μιέντβιεντ (ιiρκoMιx) κιχΙ μπόμπρ (κoc­

στοριχς) το

t3Lo

«κιχφετιOC», γιιχτΙ πρέπει νιΧ χιχριχκτηρΙζει «ιχύτος

ποό μετριΧει» το «φεγyιiρι» (μιέσιατς), «ΙΧύτο" ποό βρuχocτιχι» τον

185

ΤΗΣ BΞEΛJ3HΣ ΤΟΝ ΕΝΝΟΙΟΝ

«τιχυρο» (μπΙκ), «ιχυτοι; που μr.λιXε~» το «κωνοφόρο 8ιΧσοι;» (μπόρ); Ποφιχκολουθώντιχι; την 81Jμ~οuργ(ιχ ιχυτών των λέξεων, &ντ~λιxμβιx­ νόμιχστε, ΙSτ~ 8εν βιxσΙζoντιx~ σε κιXπo~ει; λoγ~κει; &νιxyκιx~6τητει;, ο()­

τε κι1ν σε σχέσε~ς σuγκρoτημένει; σε ~ννo~ει;,

&λλιΧ σε ε[κoν~στ~κιΧ

συγκεκρ~μΈVΙX συμπλέγμιχτιχ, ΣUνιXφε~ει; πιxρόμo~oυ τόπου ΙSπως ιχυ­

τες που ~μφιxνΙζoντιx~ στην σκέψ1J του πιx~8~oυ. ToνΙζετιx~ ~νιx συγ­ κεκρψΈVO χιxριxκτηρ~στ~κ6, σόμφωνιχ με το όπο!ο bvομιΧζετιχ~ το &ντ~κε(μενo.

Κόροβα (&γελιΧ8ΙΧ) σ1Jμιχ(vε~ «ιχυτην που ~χε~ κέριχτιχ», &λλιΧ &πο την (8~ιx ρΙζιχ προέκυψιχν σε &λλει; γλωσσει; &νιΧλογει; λέξε~ι; που ~π(ιnις χιχριχκτηρ(ζουν κεριχσφόριχ, &λλιΧ δπο81Jλώvοuv την κιxτo~­ Κ(ΙΧ, το ~λιXφ~ ~ &λλΙΧ ζωιχ με κέριχτιχ. Μ/σσ (πoντΙκ~) σ1Jμιχ(vε~ «κλέ­ φτης)), μπίκ (τιχυροι;) «ιχυτος που βρuχocτιχ~)), 'Ρτοτς

(xbp1J)

όνο­

μιXζετιx~ «ιχυτος που &ρμιγε~)), 'JIτίτια (πιx~8ι) κιχΙ 'JIτέβα (κoρΙτσ~, ΠΙXρθΈVOς), συν8έoντιx~ με το ρ~μιx 'JIτόιτ (&ρμιγω) κιχΙ σ1Jμιχ(vοuv

βρέφοι; ~ πιχριχμιΧνιχ τροφόι;. 'Άν πιxριxκoλoυθ~σoυμε σόμφωνιχ με πo~όν κιχνόνιχ σuν8έoντιx~

οΙ οlκογέvε~ει; των λέξεων, &ντ~λιxμβιxν6μιxστε ΙSτ~ κιx~νoόργ~ιx φιx~­ νόμενιχ κιχΙ πριΧγμιχτιχ ΣUν~θωι; 8ΈV χιxριxκτηρΙζoντιx~ με βιΧσ1J ~νιx

γνώρ~σμιx που εΤνιx~ λoγ~κιΧ &~μιxντo. ''Ενιχι; χιxριxκτηρ~σμoι; 8εν &πο­ τελεϊ: ποτε στην &ρχη τ~ι; 8'1)μ~oυργΙιxι; του μ~ιΧν i!VVO~ΙX. Γ~' ιχυτο &πο-

8ε~κνόετιx~ λoγ~κιΧ &νεπιxρκ~ς, &φοίί &πο την μ~ιΧ εΤνιx~ πολύ στενός, Ινω &πο την &λλ1J ~πΙιnιι; πολύ ευρύς. ''Eτσ~ π.χ. ό χιxριxκτηρ~σμoς «κεριχσφόρOl) γ~ιΧ την &γελιΧ8ΙΧ ~ «κλέφΤ1JΙ;)) γ~ιΧ το πoντ(κ~ εΤνιx~ στενόι;, γ~ιxτΙ μ~ιΧ &γελιΧ8ΙΧ κιχΙ ~νιx πoντ(κ~ 8εν ~ξιxντλoυντιx~ στιΧ γνωρ(σμιχτιχ που ~κφριXζoντιx~ μ' ιχυτον τον χιxριxκτηρ~σμό.

'Απ' την &λλ1J ιχυτοι οΙ χιxριxκτηρ~σμoΙ εΤνιx~ πολυ ευρεϊ:ι;, γ~ιxτι μπορουν νιΧ ~φιxρμoσθoυν κιχΙ σε μ~ιΧν όλόκλ1JΡ1J σεφιΧ &λλων πριχγι

μιχτων.

\

Γ" ι -Δ! Ι λ ' ~ ιχυτο ΠΙΧΡΙΧΤ1Jροuμε σ. '/V ~στoρ~ιx Τ1JΙ; γ ωσσιχι; μιιχ συνε-

χη 8~ιχμιΧΧ1J &νιΧμεσιχ στην ιννo~oλoγ~κη σκέψ1J κιχΙ στην πιxλ~ιΧ συμ­ πλεκτ~κη σκέψ1J.

·0

8~ιxμoρφωμένoι; σόμφωνιχ με ~νιx όρ~σμένo γνώ­

ρ~σμιx συμπλεκτ~κoι; χιxριxκτηρ~σμoι; ~ρχετιx~ σε &vτιθεσ1J με την ~ννo~ιx που τον χιxριxκτηρ(ζε~, κιχΙ ώι; &ποτέλεσμιχ 81Jμ~οuργεϊ:τιχ~ μ~ιΧ

8~ιχμιΧΧ1J &νιΧμεσιχ στην ~ννo~ιx κιχΙ στην ε[κόνιχ, στην δπο(ιχ βιxσΙζετιx~

~ λέ;1j. Ή etxbvιx tξΙΧλεΙιΡετιχ~, ξεχν~έτιx~, κιχΙ ~ σόν8ειnι &νιΧμεσιχ

186

ΠΕIΡΑΜΑΤιΚΗ ΔΙΕΡΒΥΝΗΣ:Η

στον φθόγγο κatΙ στην ~VVOLOΙ ώς σ"ημοισ(οι της λέξης Y(VeTOΙL &'κοιτοι­ ν6ητη.

'ΈτσL π.χ. 8εν γvωρΙζεL xoιvevoιt; πού μLλoc σήμεροι ρωσσLΚιΧ

δτοιν προφέρεL την λέξη γκνο (ποιριίθυρο) lSTL σ-ημοιιvεL προς τιΧ που

XOLTOC κιίΠΟLος ~ &.πΟ που μποιΙvεL το φως κοιΙ lSTL 8εν πεΡLSχεL κοιμ­ (loLιX νόξη YLιX το πλοι(σLΟ κλπ. oi5Tt xilv YLιX τ~ν ~VVOLOΙ του &'νοΙγ­ μοιτος. 'ΈτσL χοιροικτηρΙζουμε ώς γκνο ΣUν~θως ~νOΙ πλοι(σLΟ με

τζιίμL κοιΙ ξεχνουμε έντελως τήν σόν8εση οιότης τ~ς λέξης με τήν λέξη γκνο.

ΤΟ ~8LO χοιροικτηρΙσθηκε &.PXLXιX ώς τσιερνlλα (μελιίVL) ~νoι υγρο YLιX ΤΟ γριίψLμο, κοιΙ έ8ω πι1λL τονΙστηκε το έξωτεΡLκό του γvώΡLσμοι με τον μocυρo χρωμΟΙΤLσμο (μοιυρο = ρωσσLΚιΧ τσιόρνι). Ό &νθρω­ πος πού όν6μοισε οιότο το πριίγμοι τσιερνlλα (μελιίVL) το συμπεΡLέ­ λοιβε συvεLρμLΚιΧ σ' ~νoι σόμπλεγμοι μοιόρων &.VΤLκεLμevωv. Λότο 8εν

μOCς έμπο8ΙζεL σ~μερoι νιΧ μLλocμε YLιX xbXXLVO, πριίσLVΟ κοιΙ μπλε μελιίVL, χωρΙι; νιΧ σκεφτόμοιστε lSTL (loLιX TSTOLOΙ σόν8εση λέξεων στιΧ ρωσσLΚιΧ 8εν ~xtL νόημοι.

ΚοιΙ Τι μετοιβΙβοιση χοιροικτηΡLσμωv προιγμΟΙΤΟΠΟLε'ί:ΤΟΙL μέσω συvεLρμωv έπoιφ~ς ~ όμΟLότητοις, 8ηλ lSlL σόμφωνοι με τούς νόμους τ~ς λογtκ~ς, &.λλιΧ τ~ς σuμπλεΚΤLκ~ς σκέψης. ΚοιτιΧ τον σuν8υoισμo ΚΟΙLvοόργLωv λέξεων ποιροιτηρουμε (loLιX όλόκληρη σεφιΧ &.πΟ tV8LOΙ­ φέρουσες 8LOΙ8LXOΙaLet; (loLOCt; TeTOLOΙt; συμπλεκτικ~ς συμπερΙληψης των ΠLΟ 8LοιφορεΤLκωv προιγμιίτων στην 'l8LOΙ δμιί8οι. "Οτοιν ποιροι-

8εΙγμοιτος XOCpLV μLλocμε YLιX το λΟΙLμο του μπουκοιλLου, YLιX το πό8L του τρα:πεζLου, YLιX τον βροιχΙονοι του ποτοιμου, έΠLχεφουμε (loLιX σuμπλεΚΤLκή συμπερΙληψη ένος ιΧVΤLκεLμevου σε (loLιX ΚΟLvή όμιί8οι.

Ή οόσΙοι της τέΤΟLοις μετοιβΙβοισης (loLOCt; σχέσης auvLaTOΙTOΙL στο lSTL Τι λεLτουργΙoc της λέξης 8εν e!VOΙL σημοιΙνουσοι, σημοισLο80ΤL­

Κ~. Ή λέξη ιΧσκεt έ8ω (loLιX κατονομαστική, δεικτικη λεLτουργ(οι. ΔεΙχvεL ~νoι πριίγμοι, το κocτοvομιίζεL. • Η λέξη uπιίρχεL με &λλες

λέξεLς lSlL ώς σημε'ί:ο (loLOCt; bPLaμeVYJt; σημοισΙοις, &.λλιΧ ώς σημε'ί:ο ένος οιΙσθητιΧ 8oσμeνoυ πριίγμocτος, το όπο'ί:ο συv8έεΤΟΙL συvεφμLΚιΧ με !νοι &λλο οιΙσθητιΧ ιΧVΤLληπτο πριίγμοι. ΚοιΙ έφ' δσον δ χοιροικτη­

ΡLσμος e!VOΙL συν8ε8εμένοι; σuvεφμLΚιΧ με το &.VΤLκε(μεvο πού 8ηλώ­

VtL, Τι μετοιβΙβοιση τοσ χοιρocκτηΡLσμου προιγμΟΙΤΟΠΟLε'ί:ΤΟΙL συνήθως

TH.t

187

ΒΕΕΛι3ΗΣ ΤΟΝ ΒΝΝΟΙΟΝ

μώω ποικ(λων ΣUνειρμων, ποδ 3εν μποροuν νιΧ &.νιχπλιχστοUν &ν 3εν

γνωρΙζοuμε &.κριβως τ!.ς περιστιiσεις της έξέλιξllς ΙΧότης τ1jς μετιχ­ βιβιχσllς

TOU

χιχριχκτηρισμου.

Λότο σYjμΙXΙνει, δτι μιιΧ τέτοιιχ μετιχβΙβιχσll στηρΙζετιχι σε έν­ τελως συγκεκριμένες πραγματικες σuν3έσεις το (3ιο δπως κιχ!. ο[ μετιxβιβιiσεις των σχllμιχτισμένων σuμΠλεγμιiτων. "Λν ιχότη τ~ν 3ιιxπEστωσYj την έφιχρμόσοuμε στην πιxι3ικ~ γλώσσιχ, μποροuμε νιΧ ποuμε: δτιχν το πιχι3!. κιχ!. δ έν~λικoς προφέροuν τ~ν (3ιιχ λέξll, τ~ν σuν3έοuν με το (3ιο πρόσωπο -η πριiγμιx, &ς ποuμε τον Νιχπολέοντιχ, &.λλιΧ δ ~νιxς τον σκέφτετιχι ώς τον vtXllT~ της Ίένιχς, δ ιίλλος &'ντΙ­ θετιχ ώς τον ~ττημένo

TOU

Βιχτερλώ.

Σόμφωνιχ με μιιΧ Ρ~σ1)

TOU

Ποτέμπνιιχ, ~ γλώσσιχ εΤνιχι ~νιx

μέσο γιιΧ νιΧ XΙXTΙXVOOUILE: τον tΙXUTb μιχς. Γι' ιχότό το πιχι3!. κιχτιχλιχ­

βιχΙνει τον tΙXUTb

-rou

με τη βo~θειιx της γλώσσιχς 3ιιχφορετικιΧ &.π'

δ, τι τον κιχτιχλιχβιχΙνει δ έ'ιι~λικoς με τ~ βo~θειιx τ1jς (3ιιχς γλώσσιχς.

Λότο σ1)μιχΙνει, δτι ή νοητικη διαδικασlα, ή όποΙα παράγεται στο παιδΙ με τη βοήθεια τής γλώσσας, δεν συμπΙπτει με τΙς πράξεις

\,

λ

-.),

που αποτε ουν τ'/

\

νοητικη

δ

δ

'

-" 1 ενηΛικου

ια ικασια του

\

\

•

κατα την εκ-

φορα τής ίδιας λέξης. ΠιχρΙΧθέσιχμ.ε ~311 ~νιxν σuγγριχφέΙΧ, κιχτιΧ τον

δποΤον ~ &.ρχικ~ λέξll 3εν πρέπει νιΧ κιχτιχνΟllθεΤ ώς &:πλΟ σllμ.εΤο μιocς Ιννοιιχς. ΕΤνιχι, δπως λέει, περισσότερο μιιΧ πvεuμιχτικ~ Ιχνο­

γριiφllσll τ1jς Ιννοιιχς, μιιΧ ζωγριxφιιi, μιιΧ μικρ~ έξιστόΡllσ~ της. Ε!νιχι ~νιx Ilργο τέχνllς. 'Έχει σuγκεκριμένο σuμπλεκτικο χιxριxκτ~­ ριχ κιχ!. μπορεΤ νιΧ προσ3ιορΙζει -rιxuTόxpovιx πολλιχπλιΧ &.ντικεΙμενιχ,

που μποροuν νιΧ &.νιχφέροντιχι έξ lσοu στο (Βιο σόμπλεγμ.ιχ. Σωστότερο ε!νιχι νιΧ πουμε: 3ιιχμέσοu

-rOU

χιχριχκτηρισμοσ ένος

πριiγμιxτoς με τη βo~θειιx μιocς τέτo~ιxς έννοιολογικ1jς ζωγριχφιocς, ιχότο σuσχετΙζετιχι μ' ~νιx σuγκεκριμ.ένο σόμπλεγμιχ, κιχθως σuνε­

νώνετιχι με μ.ιιΧ δλ6κλllΡll σειριΧ ιίλλων &.ντικειμένων σε μιιΧ δμιΧ3ΙΧ. Ό Πoτέμπvιιx λέει σωστιΧ· &.να:φορικιΧ με τ~ν κιxτιxγωγ~ τ1jς λέξllς βέσλο (κωΠ1JλιXτης) &.πΟ την λέξll βέστι (δ311γω) δτι με τ~ν λέξll βέσλο ΧΙΧΡΙΧΚΤllρΙζετιχι περισσότερο ~ βιiρκιx ώς μετιχφορικο μέσο

-η το &λογο που σέρνει ~νιx κιΧρρο -η 15XllILΙX. Βλέποuμε δτι δλΙΧ ιχότιΧ τιΧ πριiγμιxτlX &v~xOUV κιχτιΧ κιΧποιον τρόπο σε ~νιx κιχ!. μόνο σόμ­ πλεγμιχ.

188

ΠΕΙΡΑΜΑΤΙΚΗ ΔιΕΡΕΥΝΗΣΗ

15. 'Ένα. ΠOλt) έν8ια.φέρον

πα.ρά8ειγμα. μιας κα.θα.ρα. σuμπλεκτικ~ς

«λ ' 'λ λ '>1> σκ έψ Ύ)ς εΤνα.ι Ύ) γ ωσσα. κωφα. α. ων πα.ιοιων,

\« , ι στα. οποια. εκπιπτει

το α.Ίτιο για. τον σΧΎ)μα.τισμΟ των έννοιων. Εrχα.με έπισΎ)μάνει, gτι

ψεu80έννοιες 8εν σχΎ)μα.τΙζοντα.ι έλεόθερα., άλλα. gτι το πα.ι8/. βρίσκει ~8Ύ) λέξεις της γλώσσα.ς των ένΎ)λίκων ποΙΙ εΤνα.ι σuν8ε8εμένες με .. Ι.

«''>1>

"

ΣUγκεΚΡΙι-""'νες ομα.οες πρα.γμα.των. ~

Ι

\

λ

οικο σuμπ εγμα.

Γ" 1 \ Ι 1 ι α.UΤο κα.ι σuμπιπτει Το πα.ι-

.)." , , στιιν εμπρα.γμα.ΤΎ) α.να.φορα.

1. Ι " ΤΟι) μι:; τις εννοιες των

ένΎ)λΙκων. ΤΟ πα.ι8/. κα.Ι δ έν~λικoς, ποΙΙ κα.τα.νοοσντα.ι μετα.ξό τοuς gτα.ν προφέροuν την λέξΎ) «σκόλος», την σχετίζοuν με το Ί8ιο πράγ­ μα. κα.Ι έννοοσν το Ί8ιο σuγκεκριμένο περιεχόμενο, άλλα. δ lvιxt; ~χει

στο μuα.λό ΤΟι) το σuγκεκριμένσ σόμπλεγμα. των σκόλων, δ lJ.λλος

άντΙΟετα. την άφΎ)ΡΎ)μένΎ) ~ννoια. «σκόλος». Στη γλώσσιχ των κωφάλΙΧλων πα.ι8ιων 8εν δπάρχει το 8ε80-

μένο α.Uτό, για.τ/. τοΙΙς λεΙπει -ή γλωσσικ~ έπιχφη με τοΙΙς ένΎ)λΙκοuς κα./. ~τσι σχΎ)μα.τΙζοuν έλεόθερα. σuμπλέγμιχτιχ ποΙΙ χα.ρα.ΚΤΎ)ρΙζοντα.ι με την Ί8ια. λέζ'Υ). Για. τοστο σ' ιχuτα.. έμφα.νΙζοντα.ι ο[ Ι8ιιχιτερότψες της σuμπλεκτικ~ς σκέψΎ)ς με Ι8ια.ΙτεΡΎ) κα.θιχρότητιχ κιχΙ euxplvetιx. ΤΟ 8όντι μπορεί: να.

qet

στη γλώσσα. των κωφα.λάλων πα.ι8ιων

τρε"Lς 8ιιχφορετικες crΎjμιxσΙες. ΔΎ)λώνει το lJ.σπρο, την πέτριχ κιχι το

8όντι. ΑUτο/. ο[ 8ιιχφορετικο/. ΧΙΧΡΙΧΚΤΎ)ρισμο/. εΤνιχι ένωμSΝoι σ' ~νιx σόμΠλεγμα., το δποί:ο στην περιχιτέρω έξέλιξ~ ΤΟι) κα.θιστα. άπιχρα.ί­ τητη την πρoσθ~ΚΎ) μια.ς 8εικτικ~ς ~ πα.ρα.στα.τικ~ς χειρονομΙα.ς, &στε να. προσ8ιορισθεϊ: -ή έμπράγμα.τ~ άνα.φορα. της ~κάστoτε σΎ)μα.­ σΙιχς. Στ~ν γλώσσα. των κωφα.λιΧλων ιχuτες ο[ Μο λειτοuργΙες της

γλώσσιχς εΤνιχι άπο φt)σικ~ IJ.ΠΟψΎ) χωρισμένες, για. να. ποσμε ~τσι.

Ό κωφάλα.λος

8eCxveL ~νΓf. 8όντι κα./. ύπο8εικνόει μετά, εΊτε 8εΙχνον­

τα.ς την έπιφάνειά ΤΟι) εΊτε κάνοντιχς με το χέρι ΤΟι) την κΙνΎ)σΎ) της ΡΙΨΎ)ς, σε τΙ άντικεΙμενο άνιχφέρετα.ι -ή έκάστοτε λέξΎ). Ή νόΎ)crΎj τοσ ένΎ)λΙκοι> εΤνιχι μεν [κιxν~ να. σχΎ)μιχτΙζει ~ννoιες κα./. να.

xctveL

μ' α.uτες λογικες πράξεις, gμως κιχθε lJ.λλο πιχρα.

xu-

ριιχρχεί:τιχι δλότελΙΧ ιΧπο τοστες τΙς πράξεις. ΣτΙς πιο πρωτόγονες μορφες T~ς άνθρώπιν'Yjς σκέψΎ)ς, 5πως

ΤΗΣ ΕΞΕΛΙΞΗΣ ΤΩΝ ΕΝΝΟΙΩΝ

189

tμ.φlχvΙζΟVΤIΧL στο l)veLpo, &'νlχγνωρΙζουμ.ε τον πlχλlΧLΟ πρωτόγονο

μ.1)ΧIΧVLσμ.Ο τ~ι; σuμ.πλεΚΤLΚ"tjι; σκέψ1)Ι;, τηι; πlχρlχστlΧΤLκΎjι; ΣUγχώ­ νευσ1)Ι;, ΣUμ.πUκνωσ1)Ι; κlχΙ μ.ετ&.θεσ1)Ι; των εΙκόνων. ΟΙ γεVLκεόσεLς που πlχρlχτηρουνΤIΧL στο

l)veLpo δ31)γουν κlχτιΧ τον Kretschmer στην

σωστη κlχτlχνό1)σ1) τηι;. πρωτόγΟΥ1)ς σκέψ1)ς κlχΙ 3LIXMOUV την ΠΡΟΚΙΧ­ τά,λ1)ψ1) 8ΤL ~ γενΙκευσ1) tμ.φlχνΙζεΤIΧL μ.όνον στην πλέον &'νεπτυγμ.έν1) της μ.ορφη ώς ~VVOLIX.

οι ~ρευνες του

J aensch

l3ωσιχν το πόΡLσμ.lχ, 15ΤL στην κlΧθlΧριΧ

έποπτικη σκέψη όπά,ρχουν t3LιχΙτερες γενLκεόσεLΙ; ~ σuνενώσεLς εΙ­ κόνων που ε!νlΧL σuγκεΚΡLμ.ένlχ &'ν&.λογιχ tννΟLων η tΠΟΠΤLκει;

lvVOLec; κlχΙ που χlχρlχκτηρΙστηκlχν &'πο τον Jaensch π.χ. σε σχέσ1) μ.ε την σuvεL31)Πι τους σόνθεσ1) κlχΙ ρo~. Στην σκέψ1) του έν1)λΙκου ΠΙΧ­ ριχτηρουμ.ε

σuχνότερlX την μετάβαση άπό την έννοιολογικη στη

ΣVΓκεXριμέVΗ, συμπλεκτικη σκέψη, στη μεταβατική σκέψη. ΟΙ ψεu30έvVΟLες 3εν &'ν~κoυν &'ποκλεLστLΚιΧ στην ΠΙΧL3Lκη σκέ­ ψ1). ΚIχΙ στην 3LX~ μ.ιχς κlχθ1)μ.εΡLvη ζωη ~ σκέψ1) πoλu σuχνιX tΠLτε­ λεϊ:ΤIΧL μ.ε ψεu30έννΟLει;.

•Απο την 6mLKYj γων(ιχ τηι; 3LiXλεΚΤLκ"tjς λογLκ"tjς οΙ ~ννoιες της κlXθ1)μ.εριν~ι; μ.ιχι; ζω~ι; 3εν &'ποτελουν Ιννοιει; στην κυριολεξ(ιχ. ΕΤνιχι πεΡLσσότερο γενικει; πιχριχστ&'σειι; YLιX τιΧ πρ&.γμ.ιχτιχ. ΕΤνlχ, &'3LIχμ.φtσβ~τητο 15τ, &'ποτελουν !νιχ μ.ετlΧβIΧΤLΚΟ στ&.3LΟ &'πο τιΧ σuμ.­ πλέγμ.lχτlχ κlχΙ τΙι; ψευ30ΈVνoιει; στΙι; γv~σLει; lννοtει;.

16. Ή σuμ.Πλεκτικη σκέψ1) του πΙΧt3Lου εΤνlχι μ.όνο (JoLιX ρΙζlχ τηι; έξέλι­ ξ1)ς των έννοιων. MLιX &λλ1) ρΙζlΧ &'ποτελεϊ: ~ τρΙτη βlΧθμ.Ι31Χ στην

έξέλLξ1) τηι; ΠIΧL3Lκ-ηι; σκέψ1)Ι;, που 3LιχφεΤΤΙΧL κι lΧύτη σε ξεχωριστιΧ στ&.3LIΧ η φ&'σειι;....Αν την 30υμ.ε lτσt, ~ ψεu30έvνΟLΙΧ &'ποτελεί: μ.ετιχ­

βlΧΤLΚΟ στά,3ιο &'ν&.μ.εσιχ στην σuμ.πλεΚΤLκη σκέψ1) κlχΙ στην 3εότερη ρΙζlχ.

ΔΙIXΤUπώσIXμε ΠLΟ π&.νω την έπιφόλlχξ1), 15τι ~ έξέλιξ1) των ΠΙΧL3ικων tννΟLων πιχρουσι&.ζετιχι στην περιγρlXφ~ μ.ιχι; lτσt 15πωι; προ-

ΠΕΙΡΑΜΑΠΚΗ ΔιΕΡΒΥΝΗΣΗ

190

κόπτει ά.πο τΙς τεχν'Υ)τες ΣUνθ:ηκες τοσ πειρ&.μ,ιχτος. Πιχρουσι&.σιχμε

την ~ξέλιξ'Y) των ~ννoιων στην λoγικ~ τους BιιxBoχ~, ~τσι ~στε ΙΧότη πιχρεκλΙνει ά.νιχπ6φευκτιχ &πο την πριχγμ,ιχτικη πορεΙιχ της ~ξέλιξ'Y)ς των ~ννoιων. Συνεπως Βεν συμ,πεπτει ~ σειρα: των ~πιμέρoυς στιχ­ ΒΙων κιχΙ φ&.σεων μέσιχ σε κ&.θε βΙΧθμ,ΙΒιχ με την πριχγμ,ιχτικη πορεΙιχ τ:ης ~ξέλιξ'Y)ς κιχΙ μ,ε την πιxρoυσΙιx~ μ,ιχς. οι πρωτες φ&.σεις ΙΧότης τ:ης τρΙτης βΙΧθμ,ΙΒιχς Βεν &κολουθοσν ά.πιχριχΙτητιχ &πο χρονολογικη ιJtΠOψ'Y) την ~ξέλιξ'Y) της ~τελως δλο­ κλ'Y)ρωμ,έv'Y)ς συμ,πλεκτικ:ης σκέψ'Υ)ς ()πως την πιχρουσι&.σιχμ,ε. E~Bιx­ μ,ε ά.ντΙΟετιχ ()τι ~ μ,ετιχβιχτικη μ,ορφη των ψευΒοεννοιων κυριιχρχε! κιχΙ στην κιχθ'Υ)μ,ερινη σκέψ'Υ) μ,ιχς, ποό βιχσΙζετιχι στην κοινη γλώσσιχ.

E~Bιxμ,ε ()τι ~ σκέψ'Υ) τοσ πιχιΒιοσ σuνBέει τα: ξεχωριστα: πρ&.γ­ μ,ιχτιχ, ποό ά.ντιλιχμ,β&.νετιχι το πιχιΒΙ, σε δρισμ,ένες δμ,&.Βες κιχΙ ~τσι

Β'Υ)μ,ιουργε! τΙς πρωτες β&.σεις για: την σuνέvωσ'Y) των ~πιμ,έρoυς ~ν­ τυπώσεων, Β'Υ)λιχΒη κ&.νει τα: πρωτιχ β~μ,ιxτιx στον Βρ6μ,ο τ:ης γενΙ­ κευσ'Υ)ς των ά.πομ,ονωμ,ένων ~μ,πεφικων στοιχεΙων.

,Αλλα: ~

~ννoιιx Βεν προϋποθέτει μ,6νο την σuνΈVωσ'Y) κιχΙ την γε­

νΙκευσ'Υ) των ξεχωριστων σuγκεκριμ,ένων ~μ,πειρικων στοιχεΙων, ιΧ.λλα: κιχΙ η}ν άπόσπαση, τήν άφαίρεση κα! τήν άπομόνωση των έπιμέρους στοιχεΙων, Β'Υ)λ. την Ικιχν6τητιχ της θs:ώρ'Υ)σ'Υ)ς των στοι­ χεΙων Ιξω ά.πο την σuγκεκριμέν'Y) σόνΒεσ'Υ), μ,ε την δποΙιχ μ,ocς ε!νιχι

Boσμ,ΈVιx στην ~μ,πεφ(ιx. 'Λπο ιχότη την ιJtΠOψ'Y) ~ συμ,πλεκτικη σκέψ'Υ) ε!νιχι ά.βo~θ'Y)τη. Κυριιχρχε!τιχι ~ντελως ά.πο την πλ'Υ)θώριχ των σuνBέσεων κιχΙ την ά.Βυνιχμ,Ιιχ της ά.φιχΙρεσ'Υ)ς. Ή ά.π6σπιχσ'Υ) των χιχριχκτηριστικων ε!νιχι

έντελως πενιχρη στην συμπλεκτικη σκ'ψ'Υ).· Η ΓV~σιιx ~ννoιιx &ν­ τΙθετιχ στηρΙζετιχι ~ξ ~σoυ στην ά.ν&.λυσ'Υ) κιχΙ στην σόνθεσ'Υ). Ό

Βιιχχωρισμ,ος κιχΙ ~ σόνΒεση

ε!νιχι ~ξ ~σoυ ά.πιχριχΙτητιχ για: την

σuγκρ6τησ'Y) μ,ιocς Ιννοιιχς. "Η ά.ν&.λυσ'Υ) κιχΙ ~ σόνθεσ'Υ) προσποθέτουν

~ μ,ια: την ιJtλλ'Y) κιχτα: τον

Goethe,

Λότο Βεν lσχόει μ,6νο

την σκέψ'Υ) στο σόνολ6 της, ιΧ.λλα: κιχΙ για:

YLcX

()πως ~ εlσπvοη κιχι ~ ~κπvo~.

την συγκρ6τησ'Υ) μεμ,ονωμένων ~ννoιων. Στην ΠΡιχΥμ,ιχτικη πορεΙιχ της ~ξέλιξ'Y)ς Βεν δπ&.ρχει φuσικcX μ,ια: μ,ονιχΒικη ά.πoμ,oνωμ,έv'Y) γριχμ,μ,η στην ιiν&.πτuξη τοσ σχ'Υ)μ,ιχτι­ σμ,οσ των συμ,πλεγμ,&.των, ιiπo την

(LLcX

μερι&., κιχΙ

(LLcX

μ,ονιχΒικη

191

ΤΗΣ ΕΞΕΛΙΞΗΣ ΤΩΝ ΕΝΝΟΙΩΝ

,

')"',\""

....

. ., "'"

~

\

Ιλ'

γραμμΊ) στην ε;ε~\\;Ί) του οιαχωρισμου Πιζ ο

,

ΟΤΊ)τχς σε μεμονωμε-

νr:ι. στοιχεϊχ, άπα τ-~ν αλλΊ). κχι. τ:Χ. ;)')0 αίιτ:Χ. εΤναι πάντα συγχωνευμένα ~ άποτελσuν :νr:ι.

άμάλγαμα' έμεϊς παριστάνουμε τι.ς Μο γραμμες ξεχωριστα. μόνο για τ·~\) έξυπηρέτφΊ) τΊjς έπισΤΊ)μονικης άνάλυσΊ)ς, για. να τι.ς έρευ­ 'ι'Γισουμε οσο μποροuμε πια βr:ι.θιά. 'Ένας τέτοιος όιαχωρισμας ,,:ων ;),';0 γραμμων ;)εν εΤναι μόνο μια ΤUπιχ~ όιαόικασία τΥις θεώΡΊJGYις

μocς, άλλα. άντίθετα βασί~εται στ~ν ψύσΊ) των ~όιων των πρχγμά­

των, γιατι. 'ή Ψυχoλoγικ~ δφ~ ,,:ων Μο λειτουργιων εΤ'Ιαι

ρι~ικ:χ.

όιαφορετικ·ή.

'Η γενετικ'~ λειτουργία. της τρίΤΊ)ς βαθμίόας τ'ijς πr:ι.ιό,,~Ίjς σκέ9Ί)ς εΤναι λοιπαν 'ή άνάπτυξΊ) των όιαχωρισμων, της άνάλυσΊ)ς ,

....

"

κχι ΤΎjς αφOCr.ρεσης.

\

'Α

,\

\

,Ι

l~1.ΠO αυΤΊ) την ocπο

Ψ

t

Ι

Ι

)........

Ί) Ί) πρωΤΊ) ψαση αυ":Υις Τ'ι;ς

,,:ρίτης βαθμίόας βρίσκεται ποΜ κοντα. στ~ν ψευόοέννοια. Ή συνέ­ νωσΊ) όια:φορετικων συγκεκριμένων ΠΡOCΥμάτω'l όΊ)μιουΡΥεϊτα.ι άπα Τ'~ν μέΥισΤΊ) όμοιότητα άνάμεσα στα. στοιχεϊα. 'Aιpou αίιΤ~ ~ ό­ μοιότητα όεν εΤναι ποτε πλ~ΡΊ)ς, πρέπει προφανως το παι;)ι. να. όεϊ τα. όιάψορα χαραΚΤΊ)ριστικα. "COU έκάστοτε πράΥματος κάτω άπο συνθΊjκες που όεν εΤναι στον Ίόιο βαθμο εΙΙνοικες για τ~ν προσΟΧ'ή του.

τα. χαραΚΤΊ)ριστικά, που ~χoυν την μεΥαλύτερΊ) όμοιότητ(/. με το όοσμένο ;)εϊΥμα, τLOενται στο έπΙκεντρο τ'ijς ΠΡοσοχ'ijς καΙ. άπο­ σπωνται ~τσι, όΊ)λ. άφαιροuνται κατα. κάποιον τρόπο άπο τα. δπό­ λοιπα χαρακτηριστικά, που παραμένουν στο περιθώριο τ-ίjς

προ­

σοχ'ijς. Έόω έμφανΙ~εται για. πρώΤΊ) φορα. έντελως καθαρα μια δια­ δικασία άφαίρεσης, ~ όποΙα άναyνωpΙ~εται Μσκολα έξ αίτίας τοί) (\τι όιαχωρί~εται άφαιρετικα. μια. όμάόα χαραΚΤΊ)ριστικων που έσω­ τερικα. όεν ~χει όια.κριθεϊ έπαρκως, καΙ. μάλιστα αΙΙτό Υίνεται κά­ ποτε ά:πλως σύμφωνα. με τ~ν ά:όρισΤΊ) έντύπωσΊ) μιας όμοιότητας κι

"

οχι

'β' με ασΊ)

\

'"αποσπασΊ) επιμερους "

μιαν σαφΊ)

..

χαρακτηριστικων.

, Αλλα. μέσιχ στην ένιιχίιχ αίσθΊ)Τ~PΙΙX άντΙλΊ)ψΊ) Tou παιόιοu ~χει γΙνει ~να. ρ'ijγμα. τα. χαΡΙΧΚΤΊ)ριστικα. ~χoυν χωριστεί: σε όύο ά:σύμ­ μετρα μέρΊ) καΙ. ~χoυν προκύψει Μο όιαόικιχσίες που στ~ν σχoλ~

τοί) Kϋlpθ χαpαΚΤΊ)ρΙ~oνται ώς θετικ~ κα.L ά:pνΊ)ΤΙΚ~ άφαίρεσΊ). ΤΟ συΥκεκριμένο πράγμα. όεν μπΙΧίνει πλέον με (\λιχ τα. χαΡΙΧΚΤΊ)ριστικά

192

'rou

ΠΕΙΡΑΜΑΠΚΗ ΔΙΕΡΕΥΝΗΣΗ

στο σόμπλεγμα, &.λλoc έγκαταλεΙπει lvιx μέρος των χαρακτ-ηρι­

στικων

'rou

~ξω ά.πο το σόμπλεγμα, φτωχαΙνει' ά.ντ' αUΤΟ13 έμφα­

νΙζονται στο παι~ι t~ιαΙτερα έμφαντικOC τOC γνωρΙσματα πού χρ-ησΙ­

μoSUιxv ώς β&σ-η γιOC την σuμπερΙλ't)ψ't) στο σόμπλεγμα. ΑΙΙτη ~ γενΙ­ μέσω τ-ης δψιστης δμοι6τητας εΤναι ταuτ6χρονα φτωχ6τερ't)

xeucr't)

και' πλοuσι6τερ't) ά.πο τ~ν Ψεu~οέννοια. ΕΤναι πλοuσι6τερ't) γιατ!. σuγκροτε'Lται π&νω στην ιXn6crnιxcr't)

'ro13

οuσιασΤΙΚΟ13 ά.πο τ~ν κoιν~ διt&~α των ά.ντιλ't)πτων χαρακτηρι­

στικων. ΕΤναι φτωχ6τερ't) ά.πο τ~ν Ψεu~οέννοια, γιατ!. οΙ σχέσεις,

\

στις

•

~

οποιες

β

Ιζ

ασι

εται

, \

αuτ't)

«

Ύ)

,

κατιχσκεu't),

T.!.~

ειναι

\

ε:",αιρετικα

πενι-

χρές, έξαντλΟ13νται ~'t)λα~~ π.χ. σε μιOC ά.6ριστη έντόπωσ't) μιίΧς κοι­

νότητας ~ μέΥισΤ't)ς δμοιόΤ't)τας.

17. Ή ~εότερ't) φ&σ't) στ~ν ~ια~ικoισΙα: τοσ σΧ't)μοιτισμΟ13 των έννοιων δρΙζετοιι ώς το στ&~ιo των δυνητικών έννοιών. Στο πεΙροιμοι το παι~ι

,

oπOU

β

,

ρισκεται σ

t

"

.1

'

...

,

J.

t:"

αuτ't)'J τ ,ιν φοισΎ) της οινσ;ΠΤU",Ύ)ς

'rOU

,

...

,

οιποσποι ΣUv't)-

θως μιOC δμ&~oι ά.πο τOC πρ&γμοιτοι πού ~χει γενικεόσει κοι!. πού ~lOUV ένωθεϊ: σόμφωνα: μ' lvιx κοινο γνιJψισμα:.

'Έχοuμε πOCλι μιOC εΙκόνοι μπροστ& μα:ς, πού σε πρώτη μοιτιOC θuμΙζει πoΛU ~ντoνιx την Ψεu~οέννοιοι κα:!. σόμφωνοι με την έξωτερική της μoρφ~ μπορεϊ: νOC θεωρΎ)θεϊ: κοιι ώς gτοιμ't) ~ννoιoι. 'Ωστόσο ώς

προς τ~ν οΙΙσΙοι τοuς οΙ ~uό τοuς εΤναι έντελως ~ιoιφoρετικές. «Η ~peuvoι ά.ν&μεσοι στην γνήσιοι κοι!. στην ~uv'tJ't'LX~ ~ννoιoι κοι­ θιερώθ't)κε στ~ν ΨuχολογΙοι ά.πο τον

λέει δ

Groos,

της σuνήθειοις,

Groos.

«Ή 'δυνητικΎ/ ~ννoιoι»,

«~εν μπορεϊ: νOC εΤνοιι τΙποτε rJ.λλο ποιρOC ά.ποτέλεσμοι

ocv

τ~ν n&pouμoe με την εΙΙρε(οι της cr't)μooιcrLιx. Στ~ν

ά.πλοόστεΡΎ) μορφή της θα: σuν(στoιται στο gτι 'npocr~oxo13μoe' ~ κοι, λ uτεροι:

•ειμοιστε "

έ 'ι! προετοιμασμ νοι οτοιν

~ μοις

~ θ ει 00

1!

,

.),

υμοιοι αφορμ,ι

νOC ~εΧΤΟ13με μια: δμοια σvνoλικη έντύπωση gπως ΠΡΟ't)γοuμένως». «"Αν ~ '~uV'tJ't'LX~' ~ννoιoι

qet

τέτοιοι μόνο όφή, gπως την περιγρ&­

ψοιμε τώρα:, ~Ύ)λ. εΤνοιι μιOC στάση &.πένοιντι στο σuν't)θισμένο, τότε

193

ΤΗΣ ΕΞΕΛΙΞΗΣ ΤΩΝ ΕΝΝΟΙΩΝ

έμ?ιχνίζε,,:,ιχι δπωσ~'fιπoτε ~~η ά.πο πολu νωρΙς στο πιxι~Ι .. ». «Πι­ στε,.Jω 8,,:,ι εΤνιχι μιιΧ ά.πιχριχΙτ'YjΤ'Yj προuπόθεσ'Yj γιOC τ~ν έμ?ι:χ.νισ'Yj

νΟ'ιjτικών ά.ξιoλoγ~σεων, ά.λλιΧ fι ~~ιιx ~εν ~χει τίποτα τό καθ' αύτό διανοητικό»

[38].

'Η ~uν'YjΤΙΚ~ ~ννoιιx εΤν!Χι σuνεπώς ~νιx itρOVO'Yj­

'ηκο μόρ?ωμιχ, ποu πιχρι:χ.γετιχι ά.πο νωρΙς στ~ν ίστορίΙΧ τ.:ης έξέλι­ ζ'Yjς ,,:,.:ης νό'Yjσ'Yjς.

ΠολλοΙ σuγγριχφεϊ:ς σuμφωνοuν στο 8η fι ~uν1jΤΙΚ~ ~ννoιιx, με

'r'Y, j'J

,\,

μορφ'Yj ΠΟ'J

'r'YjV

'Ι

,~-"

περιγριχψιχμε εοω, uπιχρχει

~~

'10'Yj

,

έ'

-

σΤ'Yjν σκ ψ'Yj των

.,ι,ωων. , 'Ο Κ ro h l !' ~'" ' ",χει ιχνιχμφισ β' 'YjΤ'YjΤΙΧ οΙΚΙΟ οτιχν στρ έ φετιχι κιχτιχ ,,:,ou σuν"l)θισμένοu Lσχuρισμοu, 8τι fι ά.φιχ[ρεσ'Yj έμφιχνίζετιχι γιOC πρώ"ιχφιχφεσ'Yj», , 'r"l) ?οριχ" σΤ'Yjν μετιχ β' ΙΧΤLΚ'Yj 'Y'λ' j ΙΚΙΙΧ. «'Η'ιχπομονωμεν'Yj λέει, «μπορεϊ: νOC ~ιιxπιστωθεϊ: ~~'Yj στOC ζώιχ». ΠεφOCμιχτιχ ά.φΙΧίρεσ'Yjς μορφΥις κιχΙ χρώμιχτος σε οΙκόσιτες ιJp­

νιθες ά.πέ~ει;ιxν 8τι fι ~uν'YjΤΙΚ~ ~ννoι!X ~ κι:χ.τι ποu τ.:ης μοιι:χ.ζει πολu χ:χΙ βιχσΙζε,,:,ιχι στ~ν ά.πομόνωσ'Yj ~ ά.πόσπιχσ'Yj, ίιπι:χ.ρχει σε πολu πρώ­

ιμιχ στoc~ιιx έξέλιξ'Yjς τ.:ης σuμπεΡιφΟΡίiς στο ζωικο βιχσίλειο. Γι' ιχίιτο ~χει ~ίκιo δ

Groos

8τιχν ά.ρνεϊ:τιχι νOC ~εϊ: στ-ην ~uν'YjΤΙ­

κ~ ~ννoιιx ~νιx γνώρισμιχ τΥις έξέλιξ'Yjς τ~ς ΠΙXΙ~ΙΚTις σκέψ'Yjς κιχΙ 8τιχν τ-ην χιχτιχτι:χ.σσει γενετικOC στΙς προνΟ'Yjτικες ~ιιx~ικιxσίες.

«AίιΤ~

(fι ~uν'ητικ~ ~ννoιιx)), λέει, «~εν ~χει ώς τέτοιιχ ά.κόμ'Yj ~ιιχνο'YjΤΙΚΟ

χιxpιxκτ~PΙX»' Ή έπενέργειιχ ~uν'Yjτικών έννοιών μπορεϊ: νOC ~ρμ'Yjνεu­ θεϊ: χωρΙς τ-ην πιxριx~oχ~ λογικών ~ιιx~ικιxσιών. Σ' ΙXίιτ~ν την περί­ πτωσ'Yj μπορεϊ: «μιOC λέξ'Yj ~~'Yj σuχνoc ά.κοuσμέν'Yj νOC πρoκotλέσει μιOC , 1: ,Ι.. ε..,ωνο'YjΤΙΚ'Yj στιxσ'Yj

'Yj

~" προσοοκιιχ

μονο

ι σuνεφμικιχ

... » [38] .

"Οτιχν στρεφόμιχστε προς τΙς πρώτες λέξεις του πιxι~ιoυ, βλέ­

ποuμε, l)τι στ-ην σ'Yjμιχσ[ιχ τοuς προσεγγίζοuν τΙς ~uν'Yjτικες ~ννoιες. Αιιτες οΙ ~ννoιες εΤνιχι ~uν'Yjτικες πρώτον l)σον ά.φopίi την πpιxκτικ~ τοuς άναφορά σέ Εναν όρισμένο κύκλο άντικειμένων κιχΙ ~εύτεpoν ,ι , .... \, "Ι \ δ ποιιχ ι β 'ζ οσον ιχφοριχ 'r'YjV απομονωμενη αφαιρεση, στην ιχσι οντιχι.

Αιιτες οΙ ~ννoιες ~εν ~xouv πριχγμα.τώσει την ~uν'Yjτικότητι:χ. τοuς. Δεν εΤνιχι γν~σιες lννοιες, ά.λλOC κι:χ.τι ποu μπορεϊ: νOC γίνει μιOC Ό

Biihler ~ιιxτuπώνει

lvvotot.

μιOC πεΤUΧ'Yjμέν'Yj ά.νΙΧλογίΙΧ ά.ν&.μεσιχ στ~ν

~ιιx~ικιxσ[ιx l)ποu ~να. πα.ι~Ι ΧΡ't)σιμοποιεϊ: μιιΧ σuν'Yjθισμέν'Yj λέξ'Yj, l)τιχν ~εϊ: ~νιx κιχινούργιο ά.ντικεΙμενο, κιχΙ στην ~ιιx~ικιxσΙα. l)ποu ~νιxς πεθ'Yjκος ά.νιχγνωρΙζει σε πρι:χ.γμιχτα., ποu σε &λλες περιστι:χ.σεις ~εν

ΠΕιΡΑΜΑΤιΚΗ ΔΙΕΡΕΥΝΗΣ:Η

194

θα. το;:) θίιμιζιχν ~νιx μπιχστοίινι, μια.ν δμοιότητιχ με μπιχστοίινι σε μια. κιχτ&.στιχσ'lj ποίι ~νιx μπιχστοίινι το;:) εΤνιχι χρήσφο. τα. πεφ&.μιχ­ τιχ του

Kohler

για. την χρφιμoπoί·t)σ'1) έργrι.Λ.ε(ων ιχπο χιμπιχτζ1j8ες

ιχπέ8ειξιχν ότι ~νιxς πίθ'1)κος, ποίι ΧΡ'1)σιμοποί'1)σε κ&.ποτε ~νιx μπιχ­ στοίινι ώς έργrι.Λ.ε~o για. νιΧ φθ&.σει τον στόχο

Tou,

έπεκτείνει κιχτό­

πιν ΙΧίιτη την σ'1)μιχσ(ιχ του έργrι.Λ.ε(oI) σε ολΙΧ τιΧ 1ί.λλΙΧ ά:ντικε(μενιχ,

όσιχ ~xouv κ&.τι κοινο με ~να. μπιχστοίινι κιχΙ μποροίίν νιΧ ιXcrxYjcrouv ιχίιτην την λειτοuργ(ιχ.

Ή έξωτερικη όμοιότ'1)ΤΙΧ με την «~ννoι&.» μιχι; εΤνιχι έντuπω­

πωσιιχκή. "Ενιχ τέτοιο φιχινόμενο μπoρε~ πρ&.γμιχτι νιΧ το ΧΙΧΡΙΧΚΤ'1)­ ρ(σει κιχνεΙ.ς ώς «8uν'1)τLκη ~ννoιιx». Ό

Kohler

8ια.τuπώνει τιΧ cruμo­

περ&.σμιχτα. των ΠΙΧΡΙΧΤ'1)ρήσεών τοι) στοίις χιμπιχτζ1j8ες σχετικιΧ μ' ιχίιτο το ζήτημιχ ώς έξ1jς: «'Άν κιχνεΙς πε~», γρ&.φει, «οτι το μπιχ­

στοίινι ~χει ιχποκτήσει μέσιχ στο όπτικο πε8(0 μιιΧ δρισμέν'1) λει­ τοuργικη ιχξΙιχ γιιΧ όρισμένες περιστ&.σεις κιχι τώριχ 8ιεισΜει α.υτη ~ έπΙ8ριχσ'1) ιχπο μόν'1) Τ'1)ς σε όλΙΧ τιΧ 1ί.λλιχ ιχντικεΙμενιχ, όσιχ ~xouv

(ιχντικειμενικιΧ) κοινες με το μπιχστοίινι δρισμένες γενικότα.τες ~8ιό­

τητες στο crx1jμoιx κιχΙ στην στερεότητιχ, όπως κι ΙΙν

8eLXVouv κιχτιΧ

τιΧ 1ί.λλΙΧ, τότε ιχπ08Ι8ει ιχκριβως την μονΙΧ8ικη πιχρ&.στιχσ'1), ποίι cruμo­

πΙπτει με την ΠΙΧΡΙΧΤ'1)Ρ'1)μέν'1) σuμπεριφοριΧ των ζώων»

[13].

ΑίιτιΧ τιΧ πεφ&.μιχτα. ιχπέ8ειξα.ν ότι ~νιxς πιθ'1)κος χρφιμoπoιε~ • ως

" μπιχστοuνι

τον

ι yupo

., ενος

.Ι,1·θ ψιJ: ινοΙ)

Lλ ΚΙΧΠI:O

ou,

'

πιχποuτσιιχ,

rι ι;;νσt

~λιxσμιx, ~νιx κrι.Λ.&.μι κα.Ι ~νιx μιχντηλι, 8'1)λ. τιΧ πιο πoικ(λσt ιχντικεΙ­

μενιχ ποίι ~xouv μoιxxpouλO σχημιχ κιχΙ &:πο την έξωτερική .l

~,

, . .'\

'β

φ,ι μποροuν νιχ ΙXVrM\ΙX

ouv

-.l

.,ιν

λ

,. ,

Tout; ~

eLToupytιx ενος μπιχστοuνιοu.

μορB~L

/ΙΚ,-

ποuμε λοιπον ότι κιχΙ έ8ω 8'1)μoLoupye~TιxL κιχτιΧ κ&.ποιον τρόπο μιιΧ

yevtxeUcr'1) μιίiς όλόκλ'1)Ρ'1)ς σεφίiς σlJγκεκριμένων ιχντικειμένων. •Η 8ιιχφοριΧ με την 8uν'1)τικη ~ννoιιx του Groos σuνΙστιχτιχι μό­ νο στο ότι έ8ω γίνετιχι λόγος γιιΧ μιιΧ πιχρόμοιιχ λειτοuργικη σ'1)μιχ­ σ(ιχ, ένω έκε~ ιχντιθετα. γιιΧ πιχρόμοιες έντuπώσεις. Έκε~ ιχνιχπτόσ­

σετιχι

1)

8uν'1)τικη ~ννoιιx στην περιοχη της έποπτικης σκέψ'1)ς, έ8ω

στην περιοχη της πριχκτικης, νΟ'1)τικης 8ρα.στηΡ ιότητιχς. ΤέτοιοΙ) εί80uς κιν'1)τικες η 8uvιxμotxέt; ~ννoιες, όπως τΙς όνομ&.ζει ό τέτοιες λειτοuργικες ιχζ(ες, όπως τΙς χιχριχκτηρίζει ό

Werner, Kohler, δπ&.ρ­

xouv ώς γνωστον στην σκέψ'1) του πιχι8ιου μέχρι την σχολικη ήλικ(ιχ.

HJ5

ΤΗΣ ΕΞΕλΙΞΗΣ ΤΩΝ ΕΝΝΟΙΩΝ

EΤνoι~ γνωστόν, δ-:-ι ό πoι~8αoς όρισμος των έννo~ων εχει τέτοιο λει­ -:-ουργιχο χοιρcατ-ήροι. Για. το ποιι8Ι ό προσ8ιορισμος ένος OCντικει­ μένου Τι μιας εννοισ-ς σ'YjμοιΙνει 5τι περιγρOCφει τΙ κOCνει οιίιτο το OCν­ τικεΙμενο -η, συχνότεροι, τΙ μποροαμε να κOCνουμε μ' οιίιτό. Στον όρισμο ocφ'YjΡ'Yjμένων έννοιων έμφοινΙζετοιι ο{ίτως η α.λ­ λως σ-:-ο προσκήνιο ~ συγχεκρ ιμέν'Yj , σuν'Yjθισμέν'Yj κοιτocστοισ'Yj ,:,Υις 8ρotσΤ'Yjρ~ό";''Y)'t'οις, ποΙΙ OCποτελεί έξ Ίσου ενοι ΙσοΜνοιμο τΊjς πoιι8ικΊjς

σΊJμΙXσΙOΙς των λέξεων. Ό ';",1"

VOr;a'Yj

\'r, 'Yj

χoι~

γ

Messer

OCνοιφέρει στην ερευνOC του για

,

λ'

d 'λt \ ,\ ωσσοι ενοιν εντε ως τυπικο οιπο ΟΙUΤ'Yj

'r'YjV ,

"

ΟΙΠΟ

Ψ

'Yj

όρισμο μιας ocφ'YjΡ'Yjμέν'Yjς εννοιοις, τον όποίο ε8ωσε ενοι ποιι8Ι ποΙΙ πρωτοπήγοιινε στο σχΟλείο. «Λογικό)), λέει το ποιι8Ι, «ε!νοιι να ζεστοιΙνομοιι κοιΙ να μην πΙνω νερό)). Μια τέτοιου εΊ80υς συγκεκρι­ μέν'Yj λειτουργικα έξιχρτημέν'Yj σ'YjμιχσΙοι OCποτελεί το θεμέλιο τ'fjς

8u-

ν'Yjτικ-'ιjς εννοιοις.

ΘυμΙζουμε, 5τι 8uν'Yjτικες εννοιες ποιΙζουν κοιθοριστικο ρόλο

'Y,,~, jO'Yj σΤ'Yjν ,

λ

'έψ

συμπ εκτικ'Yj σκ

• ,

'Yj,

).!,...,

ΚΡΟΤ'Yjσ'Yj ενος συμπ,_ι μοιτος.

,

, , , '.5. ιχροιοειγμοιτος χοιριν '1

1. , γιoιτ~ συχνοι συμπιπτουν με Τψ συγΠ

~

'

σuγκροτησ'Yj

τοα συνειρμικοα συμπλέγμοιτος κοιΙ lJ.λλων τόπων συμπλεγμOCτων προϋποθέτει την ι1-τόσπαση ένας όeισμένοv χαeακτηeιστικοv, ποιι ε!νοιι κοινο στα 8ιOCφοροι συμπλέγμοιτοι. Γ ιοι"

'r'YjV

κοι θ' οιροι

~ συμπλ εκτικ,ι

'ψ σκε:

..

'Yj

ε~νoιι

,

ΧΟΙΡΟΙΚΤ'Yjριστικο

8τι οιίιτο το γνώρισμοι ε!νοιι πολΙΙ OCστοιθές, 5τι μπορεί να 8ώσει την θέσ'Yj του σε άλλο κοιΙ 8έν ποιΙρνει πρωτεόουσοι θέσ'Yj OCπένοιντι στιΧ lJ.λλιχ. Αίιτο ώστόσο 8εν ε!νοιι χιχροικτηριστικο της 8uν'Yjτικ'fjς εννοιοις.

,. ,

'E~-

,

\,

'οω το εκοιστοτε: γνωρισμοι, που οιποτε:

περι'λ

'Yj Ψ'" 'Yj ενος

1μιοι . " ορισμ έ προιγμιχτος σε

λεΝ'

V'Yj

ι

'r'Yj

" 'r'YjV

β'

οισ'Yj γιοι

συμ-

~., ~ τ κοιν,ι ομοιοοι, e:LVOΙL προ-

νΟμιΟUΧΟ κιχΙ εχει έξοιχθε! OCφοιιρετικιΧ OCπο την σuγκεκριμέν'Yj όμOC8οι γνωρισμOCτων, με τιΧ όπο!οι ε!νοιι προιγμιχτικιΧ σuν8ε8εμένo. Θέλουμε νιΧ δπενθυμΙσουμε: ΟΤΙ 8υνητικες εννοιες ποιΙζουν ση­ μοιντικο ρόλο στην [στορΙιχ της έξέλιξης των λέξεών μοις. ΠοιρΙΧθέ­ σοιμε πιο πOCνω πολλιΧ ποιροι8εΙγμοιτοι ΎΙιΧ το πως κOCθε νέοι λέξη 8η­ μιουργε!τοιι OCπο την OCπόσπΙXσ'Yj έvOς όποιου8ήποτε: γνωρΙσμοιτος ,

,

\

Ι

\

~

_

'β'

που χτυπocει στο μοιτι κοιι οημιουργει τη

"

Ι

OΙσ'Yj γιοι μιοι γενικευση

μιας σειρας προιγμOCτων, τιΧ όπο!οι όνομOCζοντιχι η ΧΟΙΡΟΙΚΤ'YjρΙζοντοιι 'ι σ-πο

'r'Y\jV

,,~ ΙοΙΟΙ λέξ η

.•Λ"υτες οι•

\"

~ 1 , ουνητικες εννοιες πoιρoιμ~νoυν συχνα.

ΠΕΙΡΑΜΑΠΚΗ ΔΙΕΡΕΥΝΗΣΗ

196

προσκολλ'Υ)μέvει; στο &.vτΙστοιχο στ0C8ιο έξέλιξης, χωρΙι; vιΧ μετιχ­ βληθοσv σε γv'ήσιιχ έ!vvοιιχ.

'Εv πOCση περιπτώσει πΙΧΙζουv μεγιΧλο ρόλο στ~v έξέλιξη τωv πιχι8ικωv έvvοιωv, &.φοίί το παιδι έδώ για πρώτη φορα μέ τη βοήθεια τής άφαlρεσης καταστρέφει τα μεμονωμένα χαρακτηριστικα μιας συγκεκριμένης κατάστασης,

8ιιχλόει τ~v συγκεκριμέvη

σόv8εση

τωv γvωρισμOCτωv κιχΙ 8ημιουργεΤ έ!τσι τ~v &.πιχριχΙτητη προϋπόθε­ ση γιιΧ μιιΧ κιχιvοόργιιχ σόvθεσ'Υ). Μόvο ~ έκμOCθησ'Υ) τ~ι; &.φιxιρετικ~ι; 8ιΙΧ8ικιχσ(ιχς πιχριΧλληλΙΧ με τηv έξέλιξ'Υ) της συμπλεκτικ~ι; σκέψηι;

ό8ηγε'1: το πιχι8Ι στοv σχημιχτισμο γvΥισιωv έvvοιωv κιχΙ έ!τσι στ~v τέτιχρτη κιχΙ τελευτιχΙιχ φOCση τ~ι; voητικ~ς έξέλιξ'Υ)ς. ΜιιΧ έ!vvοιιχ 8ημιουργε'1:τιχι δτιχν μ{α σειρα γνωρισμάτων άπο­ σπασμένων άφαιρετικα έπανασυντίθεται και ή συγκροτούμενη έτσι άφηρημένη σύνθεση γΙνεται ή κύρια μορφη τής νόησης, με την ό­ πο(ιχ το πιχι8Ι συλλιχμβOCvει κιχΙ έρμηνεόει το περιβOCλλοv του. Το

πεΙριχμιχ 8εΙχvει, δπως ε(πιχμε ~8η, ι)τι έ8ω &.νΥικει στηv λέξη ~ κιχ­ θoριστικ~ σημιχσΙιχ. Με τη βοΥιθειιχ τ~ς λέξης κΙΧθο8ηγε'1: έκοόσιιχ το πιχι8Ι τηv προσοχΥι του σε όρισμέvιχ χιχριχκτηριστικιΧ, με τη βο'ήθειιχ

της λέξης τιΧ συvθέτει, συμβολΙζει τηv &.φηρημέvη Ι:vvοιιχ κιχΙ έvεργε'1: vοητικιΧ μ' ιχυτην ώς το δψιστο σημεΤο τ~ι; &.vθρώπιvης σκέψης.

ΒέβΙΧιιχ, ό ρόλος της λέξης έμφιχv(ζετιχι κΙΧθΙΧριΧ ~8η στ~v συμ­ πλεκτικη σκέψη. Ή συμΠλεκτικη σκέψ'Υ) ε!vιχι &.Μvιχτη χωρΙς τηv λέξ'Υ) ώς οΙκογεvειιχκο ι)vομιχ, μέσω τοίί όποΙου πριΧγμιχτιχ συγγεvικιΧ ,

"

,

,

, ~

1.'

κιχτΙΧ μιιχ εvτυπωση συvεvωvοντιχι σι:; ομιχοες.

'Α

π

Ο

'-J. -J. οπτι' .,1.,1'01

ιχυ

κη γωvΙιχ έμεΤς, σε &.vτεθεση με μερικοδς συγγριχφε'1:ς, 8ιιχκρΙvουμε

τ~v συμπλεκτικη σκέψη ώι; όρισμένο στιX~ιo της έξέλιξης της ρη­ μιxτικ~ς σκέψης &.πο τηv μη ρημιχτικη έποπτικη σκέψη, ποδ χιχριχ­ κτηρΙζει τΙς πιχριχστιΧσεις των ζώων κιχΙ ποδ &.πο μερικοδς συγγριχ­ φε'1:ς, π.χ. τον

Werner,

όνομιΧζετιχι έπΙσης σόμπλεγμιχ, έξ ιχΙτ(ιχς

της τιΧσης της νιΧ συγχωνεόει έπιμέρους έvτuπώαεις. ' ! Α υτo~

! o~

-" συγγριχφεις τεινουv

vιχ

'Ι: ' ε'οισωνουν

μετιχ θέ σεις

'

κιχι

συμπυκvώσειι; τωv όvε(ρων μιχς με την συμπλεκτικη σκέψη τωv πρωτογόvων λιχων. Ι Ή τελευτιχ(ιχ &.ποτελεϊ: μιιΧ &.πο τΙς &.νώτερες

1.

ιιΧοιροικτηρΙζουν», A~EL δ

Kretschmer,

ιικοιΙ οιότον τον τρόπο ακ~Ψης

19'

ΤΗΣ I!3ΕΛΙΞΗΣ ΤΩΝ ΣΝΝοιηΝ

μορφες τΥίς

ρ-ημΙΧτικΥίς ~Ψ-ης, το πρo~oν μιί%ς μιχκρί%ς ~ξέλιξ-ης

ΤΟί) ι1νθρώπινοΙ)

vou

κιχι ι1νιχπ6φευκτο ΠΡΟστά.~LΟ της έVVΟLολογLκ:rjς

σκέψ-ης. ΜερικοΙ ΣUγγριxφεΤς, δπως π.χ. ό

Volkelt, προχωροuv ι1κό­

μιχ πεΡLσσ6τερο κιχΙ ~ξισώνoυν ιχtσθ1jμιχτοεL~ε'i:ς ΣUμπλεκτικες πιχ­

ΡΙΧστά.σεLς των ι1ριχχνων με την πρωτ6γον-η

ρ-ημΙΧΤLκή σκέψ-η ΤΟί)

ΠΙΧL~LΟU. 'Λπο την ~LKi) μιχς όπτική γων(ιχ δπά.ρχεL ~~ω μLιΧ θεμελLιχκή BLΙXCPOPιX, ποδ ~Lιχχωρ(ζεL το προtοv της βLολογLκ:rjς έξέλLξ-ης ι1πο τήν tσΤΟΡLΚιΧ ~Lιχμορφωμέv-η μορφή της ι1vθρώΠLv-ης νο-ημοσόν-ης. Ή πιxριx~oχή ΤΟί) γεγον6τος, δτι ή λέξ -η πιχ(ζεL κΙΧθορ LστLΚΟ ρ6λο στην

σuμπλεΚΤLκή ~Ψ-η, δεν μί%ς ~ξιχvιχγκά.ζεL κιχθ6λου νιΧ ~ξομΟLώσοuμε το ρόλο της λέξ-ης στην σuμπλεΚΤLκή κιχι στην ~VVΟLολογLκή σκέψ-η. Βλέπουμε ι1ντ(θετιχ την διιχφοριΧ ι1νά.μεσιχ στο σόμπλεγμιχ κιχΙ

στην lVVOLΙX ι1κριβως στο δτι οΙ YEVLxείIaELC; e!VΙXL ι1ποτελέσΜΙΧΤΙΧ ~ν­ τελως δLιχφορεΤLκωv λεLτοuργLκωv χρ-ήσεων της ~~LΙXC; λέξ-ης. Ή λέ­

ξ-η e!VΙXL Ινιχ σ1jμεΤO. Λότο το σ1jμεΤo μπορε! νιΧ χρ-ησLμΟΠΟL-ηθε'i: ΠΟL­ ΚLλ6τροπιχ. Μπορε! νιΧ χρ-ησLμεόσεL &>ς μέσο YLιX δLιχφορεΤLκες νο-η­

ΤLκες πρά.ξεLς ποδ ό~-ηγoσν ι1ΚΡLβως στην xίIPLΙX διιχφοριΧ συμπλέγ­ μιχτος κιχΙ lVVΟLιχς.

18. ΤΟ σ1jμιxντικ6τερo σuμπέριxσμιx της Ιρεuνά.ς μιχς σuν(στιxτΙXΙ στο

lSΤL τό παιδΙ φτάνει στήν bνoιoλoyική σκiψη μόλις στή μεταβατική ήλικΙα,

lSTL

μ6λLς σ' ιχότην την ήλLΚ(ΙΧ δλοκλ-ηρώvεL την τρΙτη βΙΧθμΙ­

~ιx ~ξέλLξ-ης ΤΟί)

vou

του.

Δεν πρέπει νιΧ φιχντιχζ6μιχστε την ι1λλΙΧγή των έΠLμέροuς νο-η-

ώ συμπλεκτική αιdΦη (Preuss), ατον βοιθμο που c!ΚΟΙθόΡΙΜΟΙ συμπλέΥμοιτιχ εΙκόνων, που χόνovτoιι το lνoι !daoι ΜΟ &0 χοιΙ συσπειρώνovτoιι σ~ συμφόρ­ μ,ΟΙΤΟΙ, ποι(ρνοuν

νοιωνl)

[39].

l3c;)

't'ή Oioη των cιόατηρ~ δριoθcτημiνων xcιΙ ιiφηρημΙVων

n-

"Ολοι οΙ ιΝΎΥριχφcΤς βλirrou\l δμ6φωνιχ α' οι6τόν 1'0 νcrητικo 'τόπο

!.ναι ιιιΙΚονΙΜΙΚΟ πρoιrτ~ιo ατήν 3ιaι3ικoια(oι της !ξ~λ,ξης των MOr,ώνI)

•

ΠΕΙΡΑΜΑΤΙΚΗ ΔΙΕΡΕΥΝΗΣΗ

198

τικών μορφών κιχΙ φιίσεων της έξέλιξής του ώς μY)χιxνικ~ 8ιιχ8ικιχ­ σ(ιχ, στ~ν όποΙιχ -η κιίθε KΙXLVOUPYLΙX φιίσΥ) έμφιχνΙζετιχι 5τιχν εχουν όλοκλΥ)ρωθεΤ έντελώς οι προγενέστερες. Ή εΙκόνιχ της έξέλLξΥ)ζ

ιiπο8εLκνόεΤΙΧL πολύ

TCLO

περΙπλΟΚΥ). Οί διάφορες γενετικές μορφές

ύφΙστανται παράλληλα, 5πως κιχΙ στον ιpAOLO τ~ς γ~ς συνυπιίρχουν στρώμιχτιχ τών

TCLO

8LιχφορεΤLκων γεωλογικων έποχων. Αυτο 8εν

ιiπoτελεΤ έξιχ(ρεσΥ) YLιX τ~ν έξέλLξΥ) της σuμπεΡLφορocς, άλλιΧ μαλλον τον κιχνόνιχ. Ξέρουμε

5TL

~ ΣUμoTCePLΙPOPιX των ιiνθρώπων 8έν πιχριχ­

μoiveL στΙΧθεριΧ στ~ν (8ιιχ, στην {$ψLσΤΥ) βΙΧθμΙ8ΙΧ τ~ς έξέλLξής ΤΥ)ς. ΟΙ νεότερες ΚΟζ.l νεότιχτες μορφες της άνθρώΠLνΥ)ς σuμπεΡLφορας, πού μόλLς πρΙν άπο λΙγο έμφιχνΙστηκιχν στ~ν ΙστορΙιχ τ-~ς άνθρωπό­

τητιχς, βρ(σκονΤΙΧL 8ΙπλΙΧ στΙς ΠΙΧλιχιότερες. " ι ι: T Uι"~ LoLO "LaXUet KΙXL" YLΙX την ιχνιχπτυ<,Υ) "~-,

OCL

εοω το

~I

TCOCLOL

\

που μoc

θ

,

-

της

-3.'

-

~ ΠOCΙΟΙΚΥ)ς

σκ έψ Υ)ς.

OCLveL νoc κocτ XEL.,jV ocνωΤOCΤΥ) μορφΥ), ΤΥ)ς σκέψΥ)ς - την έννΟLολογLκη - 8ιόλου 8εν ιiποχωρ(ζεΤOCL τΙς πιο aTOLχεLώ8εLζ μορφές. Αυτες πocρocμΈVoυν πολυν KOCLpO άκόμoc οΙ ποσο­ Κ

ι

έ

ι

τικιΧ 8εσπόζουσες νΟΥ)ΤLκές μορφές σε πολλούς τομεΤς τ~ς έμπει­ ρΙocς του. 'ΑκόμΥ) κocΙ ό ένήλLκος 8ιόλου 8ΈV σκέφτεΤΙΧL, 5πως ~8Y) 8LΙΧΠLστώσocμε, πιίντoc με εννοιες. Πoλu συχνιΧ -η σκέψΥ) του έπιτε­ λεΤΤOCL στο έπΙπε80 της συμπλεκτικ-ης σκέψΥ)ς κocΙ κιΧποτε σέ άκ6μΥ)

TCLO

σΤΟLχεLώ8εLς, πρωτόγονες μορφές.

-'-

,.

,-,

'Αλλ' ό J! -, ι β λΙ ~.!. ιχ α.Κ μΥ) ΚOCΙ οι ι:;ννοιες του εφΥ) ου κιχι του ενΥ) ικου οι:;ν

δπερβocΙνουν σuχνιX στ~ν κocθΥ)μεΡLν~ ζω~ το έπΙπε80 των ψευ80εννΟLων κocΙ 8εν ιiπoτελoίίν εννΟLες με την σΥ)μocσΙoc της 8ιocλεκτικ~ς λoγικ~ς, πocρ' 5λο πού σόμφωνoc με την ΤUΠLκη λογLκη κocτέχουν

5-

λoc τιΧ γνωρΙσμocτιχ μLας εννΟLιχς.

Ή μετιχβOCΤLκη ~ALK(OC 8έν

e!VOCL AOLTCOV

ιχυ-.η τ~ς όλοκλήρωσΥ)ς,

ιiλλιX ιχυτη της ΚΡ(σYjς κocΙ ώρΙμocνσΥ)ς τ~ς σκέψΥ)ς. Με

XPLTijPLO την

GψLστη μορφη τ~ς σκέψΥ)ζ πού μπορεΤ νιΧ φθιίσει ό όίνθρωπος, άπο­ τελεΤ ~ oήALK(OC ocυτη ~νoc μετιχβOCΤLΚΟ στιΧ8ιο, 5πως κocΙ άπο δλες τΙς

όίλλει; ιiπόψεLς. Ό μεΤΙ:Χ:βOCΤLκος χocρι:χ:κτηρocς τ~ς σκέψΥ)ς τοίί έφή­ βου

yLveTOCL t8LOCLTepOC

κΙ:Χ:θocρός, δτι:χ:ν πocρocτηρήσουμε κι:χ:Ι έλέγξουμ:::

τΙς εννοιές του δχι σε τελεLωμέv'Yj μορφή, ιiλλιX μέσοι στην 8ρocσΤΥ)­

ΡLότητιί τους. 'Ε8ω ιiνoικι:x:ΛUπτoυμε κοιΙ μιιΧ l8LΟΙ(τερΟΙ σYjμι:x:ντικη νομοτέλειοι πού ε!νocι ή βιίση ι:χ:υτης της κοιινοόργιι:χ:ς μορφ:ης τ~ς

ΤΗΣ ΕΞΕΛΙΞΗΣ ΤΩΝ

1\19

ENNOI'lN

σκέψ'Yjς κotΙ φωτΙζει τον χσφιχκτηριχ τ~ς VΟ'YjταΊjς 8ριχσΤ'ηρι6Τ'Yjτιχς

τΤις σκέψ'Yjς το;) έψήβfJU κιχΙ την ιΧvιίπ't"Jζ'Yj της προσωπικ6Τ'Yjτιίς του

xotl

της κοσμοεα6νOtς του.

Το πρωτο, που πρέπει νιΧ μV'Yjμοvεuσοuμε, ε!νιχι -η έμψιχνιζ6μεv'Yj στο πεΙριχμιχ άπόκλιση άνάμεσα στόν σχηματισμό τής έννοιας

και στόν λεκτικό όρισμά της. Αύτη -η ιΧπ6κλισΥ) δεν 8ΙΙΧΤ'YjρεΤτoc~ μόνο

etp'Yj β ο,

1 " σΤυν

,

,

'λλ' ΙΧ ΙΧ κιχι στ'YjV σκ έψ

-,EV'Y'λ j ικου, κιx~ι μιχ'λ ιστιχ μεριέψ -" σκ 'Yj. 'Η.'Ιυπαρ ξη μιας ερ-

'Yj

του

, '1.'"1" , κες φορες σι;; μιιχ ΠΟΛυ ιχvιχπτuγμεv'Yj

νοιας και ή σvνεlδηση α-ότής τ,ης έννοιας δέν σvμπlπτοvν, οϋτε ιXvιx­

φορικιΧ με την στιγιiη της γέVV'Yjσ+Ις Τ'Yjζ, ο\)τε ιΧνιχφορικιΧ με την λειτουργΙιχ τους. Ή πρώτη μπορεΤ νιΧ έμφιχνισθεΤ πρωτύτεριχ κιχΙ νιΧ ένεργεΤ ιΧνεζιΧρτητιχ ιΧπο την

8euTEP'Yj.

Ή ιΧνιίλυση της πριχγμotτικό­

't'YjTΙXC; με τη βo~θειιx έννοιων 8'YjμιοuργεΤτιχι σ'YjμιχvτικιΧ νωρΙτεριχ ιΧπο την ιΧvιΧλuσ'Yj των t8ιωv των έννοιων. ' 1. Α υΤυ

φιχ Ι νετιχι

" " σε πειριχμιχτιχ

πιχριχστιχτικιχ

, Y'β etp' j ους,

με

,

που

gλιχ χωρΙς έξιxΙρεσ'Yj μOCς 8εΙχνουν ~νιx ΧΙΧΡΙΧΚΤ'Yjριστικο γνώρισμιχ του μετΙΧβΙΧτικο;) χιxριxκτ~ριx της σκέψ'Yjς, την ιΧπ6κλισ'Yj λέξ'Yjς κιχΙ πριΧζ'Yjς κιχτoc τον σΧ'Yjμιχτισμο των έννοιων. Ό Ιφ'Yjβος σΧ'YjμιχτΙζει

, ...

~,

'ζ

μιιχ ι;;vvοιot, τ,ιν εφιχρμο

'1.'

ει σωστιχ σι;; μιιχ σuγκεκριμ

έ'

V'Yj

περιστιχσ'Yj,

ιΧλλOC μόλις πρ6κειτιχι γιιΧ τον λεκτικον δρισμο ΙΧύτης της ι!ννοιιχς συνιχντOC ιΧμέσως έξιχιρετικες 8υσκολΙες κιχΙ δ δρισμος ε!νιχι σ'Yjμιχv­

τικOC στεν6τερος ιΧπο την πριχκτικη xp~a'Yj ΙΧύτης της ι!ννοιιχς. Σε .Ι

ενιχ

έ

τ τοιο

'β~L ΜΟΠfJuμε

γεγονος

,,,,

μιιχν ιχμεσ'Yj επι

,

β β ε ιχιωσ'Yj

- gτι οι•

του

ι!ννοιες 8εν προκυπτουν ιΧπλως ώς ιΧποτέλεσμιχ μιίΧς λογικης έπε­ ξεργιχσΙιχς των στοιχεΙων της έμ,πεφΙιχς, κιχΙ ΟΤΙ το πιχι8Ι 8εν τΙς 'ι: Ιζ ετχι επε"εργιχ

"

ιχπο

ι πριν,

'λλ' ιχ ιχ

" ' "Ο'Yjμιοuργοuvτιχι -

ιχυτες

1 .ενΤtJ\ως ' _"1μι;;

8ιιχφορετικον τρόπο κιχΙ μόλις ιΧργότεριχ συλλιχμβιΧνοντιχι τιΧ

xoct

auveL8'Yj-

μετιχτρέποντιχι σε λογικOC μεγέθ'Yj.

ΓιOC την ΧΡ'YjσιμοποΕ'Yjσ'Yj των έννοιων στην μετΙΧβιχτικη -ηλικΕιχ

ε!νιχι έπΙσ'Yjς ΧΙΧ Ρ ιχκτη Ρ ΙσΤικό , l5τι δ ~φ'Yjβος ΧΡ'Yjσιμοποιε'L μιιΧ Ιν­ νοιιχ σε μιOC έποπτικη xιxTιXaTιxa'Yj. "Αν ή ~ννoιιx ιΧποσπίΧτιχι ιΧπο μιιΧ

συγκεκριμέν'Yj,

έποπτικOC ιΧντιλ'Yjπτη

κιxτιXστιxσ'Yj, κιxτευΘUνει την

σκέψ'Yj το;) πιχι8ιο;) εύχολότεριχ κιχΙ ιX8ιιίψεuστιx. Σ'YjμιχντικιΧ μεγΙΧλό­

τερες 8υσχολΙες έμ,φιχνΕζει ή μετιxβΙβιxσ'Yj των έννοιων,

8'YjA.

ή έφιχρ­

μ,ογη μιΙΧς έμπειρΙιχι; σε έντελως 8tOtιpopeTLXιX ~ντικεΕμενOt,

gTOtV τOC

ΠΒΙΡΑΜΑTΙICH ΑιΕΡΒΥΝΗΣΗ

200

&.πoσπιxσμ,~νιx, &.λ).α: ΣUγΚΡOτημ,~νΙX σ~ Ιννοιει; γvωρΙσμ,ιχ't'ιχ έμ,ιΡιχνΙ­ ζοv't'ιχι σε ενιχ lJ.'λλ.o ΣUγκεκριμ,~νO περιβιΧλλον lJ.'λλ.ων γvωρισμ,oc't'ωv κιχΙ

e!VDtL

80σ~νιx σε έv't'ελωι; lJ.'λλ.ει; συγκεΚΡLμ.~ει; ά.νιχλογΕει;. Σε

μ,ιιΧν ά.λλιχγη τηι; έπoΠ't'ικηι; ή σuγκεκριμ,~vYjΙ; xιx't'oca't'ιxaYjt; 8υσχε­ pιxEvE't'ιxL ιXιpocv't'ιxa't'ιx ~ έιΡιχρμ,ογη μ,ιa.ι; Ιννοιιχι; έπεξεργιχσμ,~vYjΙ; κoc­ -τω ά.πΟ lJ.'λλ.ει; περισ't'OCσειι;. •Άλλα: πιχρ' 15λΙΧ ιxlI't'cX 't'οότη ~ μ,ε't'ιχβΕ­ βιxσYj yEvE't'ιxL κιχ't'ορθωτη για: τον ΙιΡηβο κιχτα: κιχν6νιχ

1j8Yj

ά.πΟ το

πρω't'ο στιΧ8ιο τηι; VΟYjτικηι; -του έξ~λιξηι;.

ΜεγΙΧλ6't'ερει; 8υσκολΙει; προκΙΧλεϊ: ό όρισμ,οι; μ,ιa.ι; ΙννOΙIXζ,

15-

-τιχν ά.πομ,ονωθεϊ: ά.πΟ την σuγκεκριμ,έvYj xιx't'ocMιxσYj, στην όποΕιχ

ά.νιxΠ't'όχθηκε, .15't'ιxv 8εν στηρΕζε't'ΙΧΙ γενικα: σέ συγκεκριμ,ένει;

lv..u-

πώσειι; κιχΙ κινεϊ:τιχι σε Ινιχ έντελωι; ά.ιΡηρημ.ένο έπΙπε80. Ό λEX't'L­

κοι; όρισμ,όι; ιχότηι; τηι; Ιννοιιχι;, ~ 8uvιχτ6τη't'ιχ τηι; ά.κριβοίίι; σόλλη­ Φηι; κιχΙ τοίί προσ8ιορισμ,οίί τηι;, προκιχλεϊ: σημ,ιχv't'ικει; 8υσκολΙει;, , πιχριχτηρει-τιχι ~ ' στο 1 πε Ε ριχμ,ιχ πωι; '1 '" ~ κιχι ΣUχνΙX Το ΠΙΧιοι,/

.-

." ο ειΡ'1) β οι;, ενω

ΧΡ'1)σιμ,οποιοίίν τΙι; Ιννοιει; πριχκτικα: σωστOC, στον όρισμ,ο τηι; 8ιιχμ,ΟΡιΡωμ,έν'1)Ι; ιννοιιχι; έπιχvέρχοv't'ιχι σε ενιχ πρωτογενέσπρο

1j8Yj a't'OC-

8ιο κιχι ά.πιχριθμ,οίίν τα: 8ιιίιΡΟΡΙΧ συγκεκριμ,ένιχ ά.v't'LκεΙμ,εvιχ ποδ πε­ Ρ ιλιχμ,βOCνει ~ ιννοιιχ στην kxιXaToTE σuγκεκριμ,~Yj περΙσ't'ιχσYj.

Συνεπωι; ό Ιφηβος χρησιμοποιεί τή λέξη ώς Ιννοια, ώστόσο τήν όρΙζει ώς σύμπλεγμα. Αότη ε!νιχι μ,ια: χιχριχκτηρισ't'ικη μ,ΟΡιΡη τηι; μ,ετιχβιχ't'ικηι; ~λικΙιxι;, ποδ πιχριχπιχΙει ά.νOCμ,εσιχ στην σuμ,πλεκ't'Ι­

κ-η κιχΙ στην ΈVνOΙOλOγικη σκέψη. Ή μ,εγιχλότερ'1) 8υσκολΙΙΧ, ποδ ξεπερνa. ό ΙιΡ'1)βος κιχτα: κιχν6νιχ μ,6λιι; στο τέλοι; τηι; μ,ετΙΧβιχτικηι; ~λικΙιxι;, ε!νιχι ~ περιχι't'έρω μ,ετιχ­ βEβιxσYj της σYjμ,ΙXσΙΙXΙ; μ,ιίΧι; έπεξεργιχσμέν'1)Ι; Ιννοιιχι; σέ κιχινοόργιει;

ΣUγκεκριμ,ένει; κιχ't'ιχστιΧσειι;, ποδ VCX τΙς σκέιΡτε't'ΙΧΙ έΠLσYjΙ; σέ ιxιpYj­ Ρ'1)μ,~o έπΙπε80. Ό 8ρ6μοι; ά.πΟ το ά.ιp'1)Ρ'1)~O στο ΣUγκεκρι~νO ά.πο8εικνόε­ 't'ΙXL έ8ω έξ ~σoυ 8όσκολοι; μ,ε την

&vo80

&.πΟ το συγκεκριμ~o

a't'O

ά.ΙΡ'1)Ρ'1)μένο. Το πεΙριχμ.ιχ 8εν ά.ιp~νει κιχμμ,ια: ά.μ,ιΡιβολΕιχ

l)'t'L ol

σUVYjθισμέvει;

Ι8έει; για: τον σχ'1)μ,ιχ't'Lσμο των έννοιων σ't'ηv πιχρΙΧ80σιιχκη ψυχο­

λΟΥΙΙΧ, ιΙπου ά.κολουθοσσε κotvεΙι; 30υλικιΧ

djv

τuπικιX λογικη πε­

ΡΙΎρotφη 1'ou σxoημoot1'Laμoou 1'ωv έννοιων, 3εν ά.ντ~στoιχoσν 8ιόλου

201

ΤΗΣ ΕΞΕΛΙΞΗΣ ΊΏΝ ΕΝΝΟΙΩΝ

,

,

σΤΎjν

πραγματLΚOτητα.

j/ • " υΤΙ Ύ) εννοια

β'ζ ασι εται

\

Σ ΤΎjν

'Ι\ παραOOσιαΚΎj

"0 εταν, ' πocραστασεων. '

Ψ υχο λ ογια

~" σι:; μια σειρα συγκεκριμ ένων

υπε

''Ας πOCρουμε για παρά.8ειγμα, λέει ενας συγγραφέας, την εν­ νοια «8έν8ρο». ΒΥocίνει ά.πο μια σειρα παρόμοιων παραστά.σεων ένος

akv8pou. «. Η Ι:ννοια ~Ύ)μιoυργεί:ται ά.πο τις παραστά.σεις μεμονω­ μένων ξεχωριστων ά.ντικειμένων». Μετα ά.κολουθεί: ενα σχΊjμα, που έρμΎjνεύει την 8ια~ικocσία το13 σΧΎjματLσμOσ των έννοιων και

την περιγρά.φει με τον ά.κόλουθο τρόπο. "Ας ύποθέσουμε, [)τι εΊχα­ με την ευκαιρία να παρατηρ~σoυμε τρία 8ιocφορετικα 8έν8ρα. Ί-Ι

παρά.στασΎj αίιτων των τριων 8έν~ρων μπορεί: να 8ιαχωρισθεί: στα συστατικά. της μέρΎj, ά.πο τα δποί:α το καθένoc περιγρά.φει σχΊjμoc, χρωμoc ~ μέγεθος το13 κά.θε 8έν8ρου. τα ύπόλοιπoc συστocτικα μέρΎj αίιτων των παραστά.σεων εΤναι παρόμοιoc.

'Ανά.μεσoc στα [)μοιoc τμ~ματoc αίιτων των παραστά.σεων πραγ­ ματοποιεί:ται μια ά.φoμOίωσΎj, τΊjς όποίας ά.ποτέλεσμoc εΤνocι μια γενικη παρά.στασΎ) το13 έκά.στοτε γνωρίσματος. Μετα 8Ύjμιoυργεί:­ ται, μέσω τΊjς σύνθεσΎjς ocίιτων των πocρocστά.σεων, μια μονα8ικη καθολικη παρά.στocσΎ) ~ ~ Ι:ννοιoc το\) 8έν8ρου. 'Α \ ,~ " , ,t

,-,

....

,

πο αυτ,/ν την OΠΤΙΚΎj γωνια ο σχ'l)ματισμος των εννοιων επι-

τελεί:ται με παρόμοιο τρόπο [)πως σε μια φωτογρocφία το\)

Galton

ενα οΙκογενειακο πορτραί:το ~Ύ)μιοuργε'i:ται ά.πο τα 8ιαφορετικα πρό­ σωπα ής Ί8ιας οΙκογένειας. 'Ως γνωστον ~ φωτογραφία ocίιτη 8'1)μιουργεί:ται με τον' ά.κόλουθο τρόπο: οΙ εΙκόνες των ξεχωριστων με­ λων τΊjς ά.ντίσΤOΙχΎjς οΙκογένειας ά.ντιγρά.φονται έπά.λλΎjλOC, ετσι ί.{)στε

, [) μοια

τα

,

"

και συχνα επανα

λ

αμ

β

,

,

'τ

ανομενα χαρακτηριστικoc, πόυ ε~ναι

κοινα σε πολλα μέλΎj αυής τΊjι; οΙκογένειας, τονίζονται με σαφ~νεια ,

',3:.

σα να

,/σαν

"

λ

αναγ υφα,

, ,,..

ΚΤΎjριστικα εζα

'

,-,

-,

,

'Ι, ενω τα τuχαια, ατομικα οιocφορετικoc χαρoc-

..

,

λ ειψονται Ύj σ β' ~...J. ' 'λλΎj λ' ψονται μι:; .,/ν επα Ύj αντιγραψΎ).

Μ' αίιτον τον τρόπο τονΙζονται τα 6μοια χαρακτηριστικα και ~ όλόΤΎjτα αίιτων των ά.ποσπασμένων κοινων χαρακτη~ριστικων μιaς σειρaς παρόμοιων πραγμά.των ~ χαραΚΤΎjριστικων ιΧποτελεί: , l' \10 'l( Ψ αΠυ ΤΎjν παραoOσιαΚΎj ",πο Ύj

'>! ~'θ' μια ι:;ννοια μι:; ΤΎjν κα αυτο

,

σΎjμασια

το\) 15ρου. Δεν μπορεί: κσtνεις να φαντασθεί: πιο λαθεμΈVσt την πραγ­

μσtτικη πορεία ής ιXνά.ΠΤUξΎjζ των έκλογικεuμέν1j εΙκόνιχ.

έννοtωv ά.π'

&, τι

σ' σtό-την την

ΠΕΙΡΑΜΑΤΙΚΗ ΔΙΕΡΒΥΝΗΣΗ

202

"Η81) προ πολλοu 8~ιχπ~στώθ1Jκε, κιx~ τα: πεφιχμιχτιχ μιχς το ~8ε~ξιxν κΙΧθιχρα: κιχι όλοφιχνεριχ, δτ~ ό σχηματισ μος τών εννοιών του

[φηβου δέν άκολουθεί ποτέ την λογικη πορεία, που περιγράφει ή παραδοσιακη 'ψυχολογία σέ σχέση μέ τον σχηματισμο τών εννοιών. Ο[ ~peUVet; τοίί τιx~

Vogel

,

~8ε~ξιxν, δτ~ το πιx~8ι «προφιχνως 8εν :::[σέρχεt :' '" <.,εκ~νωντιxς ιχπο επ~-

~-, έ' στην περ~oχ,ι των ιχφ1JΡ1Jμ νων εννo~ων,

μέροuς

et81J

κιχι &.νεβΙΧίνοντιχς προς τα: πιχνω. 'Αντεθετιχ, στήν &.ρχ"η

ΧΡ1Jσ~μοπο~εL

1." γεν~κι;;ς εννo~ες.

Ο'

L σεφ έ ς,

'

ποu

_"\

,

κιχτ"",ιχμ β ΙXVOUV

,

μ~ιx

έν8~ιχμεσ1J θέσ1J, 8εν 81Jμ~οuργοuvτιχ~ 8~ιxμoέaou της &.ιpιxtpea1Jt; &.πο κιχτω προς τα: πιχνω, &'λλα: 8~ιχμέσοu τοίί πρoσ8~oρ~σμoσ κιχτα: την

μετιχβιχσΥ) &.πΟ το &.νώτερο στο κιχτώτερο. Ή έξέλLξ1J τΎjς πιχριχ­ σΤΙXσ1Jς γίνετιx~ στο πιx~8ι &.πΟ το &.8Lιχφοροποί1JΤΟ προς το 8LΙXΙPO­

ΡΟΠΟ~1Jμέvο κιχΙ ΙSlL &.ντίστροφιχ. Ή σκέψΥ) &.vιχπτόσσεΤΙΧL μέσω τΎjς μετιχβιχσ1Jς &.πο το γένος στο ε!80ς κιχΙ στο δποε!80ς, κιχι δχ~ &.ντί­ στροφιχ». Ή σκέψΥ) κ~νεϊ:τιx~ σχε80ν πιχντιχ, σόμφωνιχ με μ~α:ν πιχ­

ριxστιxτ~κη ρ~σY) τοίί

Vogel, στην πuριxμί8ιx

των έννo~ων προς τα: πιχ­

νω κιχΙ πρ6ς τιΧ κιχτω κιχΙ πολο σπιχν~ιx σε όρ~ζ6ντ~ιx xιxoreueuvσ1J.

Μιτη ~ &ντΕλ1Jψ1J ~μιx~νε γ~α: την έπoχ~ της μ~α: πριxγμιxτ~κη έπιχ­ νιχστιχσΥ) στην πιxριx80σ~ιxκή ψuχολογΕιχ τοσ σΧ1Jμιχτ~σμοu των έν­

νΟLωv. Στην θέσΥ) τΎjς &vτΕλ1Jψ1Jς, κιχτα: την όποίιχ μια: ~ννo~ιx πιχριχ­ yeTΙXL με μ~ιX ιΧπλή &π6σπιχσΥ) των δμΟLων χιχριχκτηΡLστ~κωv &πο

μ~ιX σεφιi σuγκεκρ~μένων πριχγμιχτων, ό σΧ1Jμιχτ~σμος των έννo~ων

όίρχ~σε να: έμφιxνEζετιx~ ώς περίπλοκη διαδικασία τής κίνησης τής σκέψης μέσα στη νοητικ·η πυραμίδα ποο μετιxβιxίνε~ σuνεχως &.πο

το γεν~κo στο μεΡLΚΟ κιχΙ &.πΟ το μεΡLΚΟ στο γε\l~κ6. Τον -reMUTΙX!O κιχφο ό Bίihler ~χε~ πιχροuσ~ιχσε~ μ~ιX θεωρίιχ

της 81Jμ~οuργίιχς των έννo~ων, δποu &.κρ~βως δπως ό

Vogel

8εν &.πο-

8έχεΤΙΧL την πιxριx80σ~ιxκή &vτΕλ1Jψ1J τοσ σΧ1Jμιχτ~σμοu των έννo~ων μέσω της &.π6σπιxσ1Jς πιxρ6μo~ων χιχριχκτ-ηΡLστ~κωv. Ξεχωρίζε~

8uo

γενετ~κες ρίζες του σχ-ημιxτ~σμoυ των έννo~ων.

CH

πρώτη e!VΙXL

~ ΣUνένωσY) των πιχριχστιχσεων το\) ΠΙΧL8LΟ\) σε ξεχωρ~στει; όμιχ8ες,

~ σuγχώνεuσ-η ιχότων των όμιχ8ων μετιχξό

-rout;

σε πολόπλοκες

au-

νε~ρμ~κες σuν8έσεLς ποο σχ1JμιχτΕζονΤΙΧL &νιχμεσιχ στΙς μεμονωμένες όμιχ8ες «ότων των πσcpσcστιχσεων κιχΙ ά,νCΊμεσσc στιΧ ξεχωΡLστa χε!ΣC ποο Ilv~xOUV σε κCΊθε όμιi8σc.

aTOL-

203

ΠIΣ ΕΞΙ:ΛΙΞΗΣ ΤΩΝ ΕΝΝΟΙΩΝ

Ί! 8εότερ'Υ] γενεΤLΚ~ ρΕζιχ των έννΟLω'J βρΙσκεΤΙΧL σόμφωνιχ με τον Bίihler στ·ην λειτουργΙιχ τ~ς κρΙσ'Υ]ς.

'Αποτέλεσμιχ τΊjς σκέψ'Υ]ς

κιχΙ μιOCς ~8'Y] συγΚΡΟΤ'Υ]μέν'Υ]ς ΚΡΙσ'Υ]ς εΤνιχι ό σΧ'Υ]μιχτισμος των έν-

'

, ,

~- lμερους ' - πιχιοιου. ~ Μ LΙX πεισΤΙΚΎj ιχποοεt '~ξ 'Υ] νΟLων oc;Πυ του

1 YL"ιχυΤυ

β'" Λε-

πεL δ Bίihler στο 8ΤL οΙ λέξεLς ποδ ΧΙΧΡΙΧΚΤ'Υ]ρΙζουν ~ννOLEC; πολδ σπOC­ VLΙX &.νιχπιχρOCγουν στο ΠΙΧL8Ι μια: Ι:ΤΟLμ'Υ] κρΙσ'Υ] γι' ιχυτες τΙς ~ννΟLες, οπως πιχριχτηρε!ΤΙΧL t8LιχΙτεριχ συχνα: στο ΠΙΧL8Ι κιχτα. τα: σuνειρμLκα: πεLρOCμιχτιχ.

Προφιχνως ~ xeEσ'Y] elνΙXL ΚOCΤL έξιχιρεΤLκα: ocπλο κιχΙ .~ φυσικη

λoγικ~ θέσ'Υ] της ~ννOLΙXC; βρΕσκεΤΙΧL, (Ιπως λέεL δ Bίihler, στ~ν κρΙ­ σ'Υ]. Ή πιχρOCστιχσ'Υ] κιχΙ ~ κρΙσ'Υ] ένεργοσν έκ πιχ.ριxλλ~λoυ κιχ.τOC τ~ν 8ιιχ.8Lκιχ.σΙιχ. του σΧ'Υ]μιχτισμου των έννοιων.

Συνεπως ~ 8ιιχ.8ικιχ.σΙιχ. της 8ιιχ.μ6ρφωσ'Υ]ς των έννοιων &.νιχ.πτόσ­

σετιχ.L σχε80ν τιχ.υτόχρονιχ &.πΟ 8όο πλευρές, &.πΟ τ~ν πλευρα:

"OU

γενικου κιχ.Ι &.πΟ τ~ν πλευρα: του μερικου. Μ Lιx.'

.3.'επι ββι ε ιχ.Lωσ'Υ]

σ'Υ]μιχ.νΤLΚ,ι

,-

ιχυτου

Τ ε Lνoct

,

το

' sυΤL ! .'Υ]

γεγονος

πρώτ'Υ] πιχι8LΚ~ λέξΎj εΤνιχι πρOCγμιχ.τι ~νιχ.ς yeνLXOC; χιxριχ.ΚΤ'Y]ρtσμOς κιχ.Ι 8ΤL οΙ εΙ8ικοΙ κιχ.Ι σuγκεΚΡLμένοι χιχ.ριχ.ΚΤ'Υ]ΡLσμοΙ έμφιχ.νΙζοντιχ.ι στο πιχ.L8Ι σχεΤLκα: &.ργότεριχ. ΤΟ πιχ.ι8Ι μιχ.θιχ.Ενει τ~ν λέξ'Υ] «λουλοό-

8L» μ'Υ]

νωρΕτεριχ. &.πΟ τον χιχ.ριχ.ΚΤ'Υ]ΡLσμΟ του κOCθε

XL

AOUAOU8LOU,

κιχ.Ι &.κ6-

-

'

Ι! 'ξ" "ξ 'Υ]ς μιχ. θ ιχ. Ι νEL νωριοτιχ.ν ε ιχ.ιτιιχ.ς Τ'Υ]ς γ λ ωσσΙΚ'Υ]ς του ιχ.νιχ.πτυ

-

τεριχ. Ι:νιχ.ν εt8Lκό χιχ.ριχ.κτηρισμΟ κιχ.Ι γνωρΙζεL τ~ν λέξ'Υ] «ΤΡLιχ.ντOCφuλ­ λο» πρωτότεριχ. &.πΟ τον χιχ.ΡΙΧΚΤ'Υ]ρισμΟ «λουλοό8ι), τότε ΧΡ'Υ]σLμο­

ΠΟLε! ιχuτ~ τ~ν λέξ'Υ], κιχ.ι 8εν τ~ν μετιχ.χειρΙζετιχ.L μόνο για: το τOCφυλλο &.λλα: κιχΙ για: κOCθε 11λλο

"PLOC'J-

AOUAOU8L, 8'Υ]λ. ΧΡ'Υ]σιμΟΠΟLε! ιχ.υ­

τον τον εΙ8ικο χιχ.ριχκτηρισμΟ ώς γενLκό.

Μ' ιχuτ~ν τ~ν lννOLΙX

lXEL δλοκλ'Υ]ρωτικα: 8Ικιο ό Bίihler, οτocν

λέει 8ΤL ~ 8ιιχ.8ικιχσΙιχ. της 8ιιχμόρφωσ'Υ]ς των έννΟLων 8εν συνΙστιχ.τιχ.ι σε μLα:ν &.νOCβιχ.σ'Υ] της έννοιολογLκ~ς πuριχ.μΙ8ιχ.ς &.πΟ κ&.τω προς τα:

πOCνω, &.λλOC 8ΤL ~ 8Lιχ8Lκιχ.σΙιχ της συγκρότησ'Υ]ς των έννοιων πριχ.γ­ μιχ.ΤΟΠΟLε!τιχ.L &.πΟ Μο πλευρές, 8πως στην κιχ.τιχ.σκευ~ του τουνελ. Ώστόσο μ' ιχ.uτο σuν8έεΤΙΧL ~νιx σ'Υ]μιχψηκο κιχ.Ι πρOCγμιχ.ΤL 8όσκολο

έρώτημιχ της ΨυχολογΕιχς. Μέ την 8ιιχπΕστωσ'Υ], 8τι το πιχ.ι8Ι γνωρΙ­ ζεL πρω ..ότεριχ

..Ιι;

γενικές κιχΙ

TCLO

&.φΎjΡΎjμ~ει; ~ννoιει; &.πο

..Ιι;

σuγκεΚΡLμένεc;, δ8ηγ~θηκιxν πολλοΙ ψuχολόγΟL σε μLα: &.νΙΧθεώρ'Υ]σ'Υ]

ΠδJPAMATlκH

204

AIBPBYNHtH

των πOtΡ0t30σLOtκωv θεωρήσεων, σuμφωvOt με τΙι; δπο!ει; ~ ιΧφηρη­ μένη σκέψη ιΧVOtπτuσσεΤOtL 6>ι; ιΧφηρημένη σκέψη σχετLΚιX I5IjJLμ.Ot, 3ηλ. στην έφηβεΕOt.

ΞεΚLvώvτOtΙ; ιΧπο Δρθει; ΠOtΡOtτηρήσεLΙ; οΙ aUYΎPOtιpe!t; OtίιτοΙ

δ3ηγοuvτOtL στο λOtθεμέvο σuμπέΡOtσμOt

VLaY)

{5TL πOtριΧλληλOt με τ~ν έμφιί­

γενικων ΧOtΡOtκτηΡLσμωv στ~ γλώσσOt τοσ πOtι3LΟU, 3ηλ. έξOtL­

ρετικιΧ πρώLμOt,

YEVVLOUVTOtL ~3η xOtl ιΧφηρημ.ένει; lVVΟLει;. ''ETaL e!VOtL συγκροτημένη ή θεωρtOt τοσ Biihler λχ. xOtl Ilxouμε 3ε! gTt σuμφωvOt μ' Otίιτ~ν σ~ν μετOtβOtΤLΚ~ περΕο30 ή σκέψη 3εν γvωρΕζεL κιίΠΟLει; [8LOttTEpet; μετOtλλOtγει; xOtt 3εν έΠLτuγχιίvεL κιί­ ΠΟLOt σημOtVΤLΚιΧ xOtLVOUPYLOt ιΧποκτήμOtτOt. Στο ~πόμενo xeιpιXλOttO θιΧ έξετιίσουμε Otίιτο το ζήτημOt έκτε­

VeaTepOt xOt1

έ3ω θέλουμε μόνο νιΧ πOtΡOtτηρήσοuμε &πλωι;,

gTt

ή

χρησιμοποlηση γενικών λέξεων διόλου δέν προϋποθέτει άκόμη μlα

έξ ίσου πρώιμη κατοχη άφηρημένων έννοιών,

YLOtTt,

gπωι; Ιχουμε

3εΕξεL, το πOtL3Ι χρησLμΟΠΟLε! τΙι;

t3tEI; ~ξειι; gπωι; δ ένήλικοι; xOtl t3LO κυκλο ιXντικειμΈVων gπωι; δ έvήλLΚΟΙ;, ΣXΈΙPTETOtL gμωι; έντελωι; 3LOttpOPETLKιX τιΧ πριίγμOtτOt xOt1 τιΧ πOtΡOtστOtΙvεt στο νου του με !J.λλ.oν τρόπο ιΧπ' g,TL δ ένήλικοι;. τΙι; σuσχετΕζεL έπ1 πλέον μ.έ τον

Γι' Otίιτο οΙ λέξεLΙ;, ποο ~3η ιΧπο νωρ1ι; χρησιμοποιε! το ΠOtt3Ι

XOtl ποό σ~ γλώσσOt των ΈVηλ(κων ιΧντιπροσωπείιουν ~ν ιΧφηρη­ μένη σκέψη στΙι; ιXφηρημΈVες Πjς μορφέι;, 3Lόλοu 3εν σημOtΕvοuv το

t3LO

πριίγμOt στην πOtL3tκ~ σκέψη. ·ΤπενθυμΕζ.ουμε,

gTL

οΙ λέξειι;

'tijt;

ΠOtL3tκ~ι; γλώσσOtΙ; συμπΙ­

πτουν με τΙς ~ξειι; 'των ένηλ(κΩV σ~ν έμπριίγμOtτη ιXVOttpOpιx τουι;,

l5χι gμωι; xOt1 σ~ν' σημOtσΕOt τουι;. Γι' Otίιτο 3εν β~πoυμε xOtVeVOt λόγο νιΧ ιΧπο8ώσουμε σε ΙVOt πOtt3Ε, ποό χρησLμΟΠΟLε! ιΧφηρημένει; lVVΟLει;,

xOtl

ιΧφηρημένη σκέψη. 'Όπωι; θιΧ 3ε(ξουμε στο !πόμενο

xeιpιXλOtLO, το πOtL3Ι ποό χρησLμοποιε'i: «φηρημένει; λέξεLΙ; axeιpTεTOtL

το 'VTEaTOLXO ιΧντικεΕμενο έξOttρετικιΧ σΟΥχεκριμέvOt. "Evcx 6>στόσο πριίγμOt e!VOtL ιΧ3tOtμφtσβήτητο: ή πOtλOtLότερη ιΧντΕληψη YLιX τον σχημOtΤLσμο των έννοιων, ποό ΠΡOtγμCXΤΟΠΟLε'i:τOtL -rIίxOt ιXvιXλOYOt

με την ΠOtΡOtγωγ~ μoL«t; aρχε't'UΠLΚ~Ι; φωτογριχφΕcxι;τ 3εν ιΧVΤOtΠΟΚΡ(­ νετcxt στΙς Αμπριίγμ.cxτει; ΦυχολΟTLκέ~.ΠOtρcxτηρήqεtι; κιχl; στιΧ συμ­ oπepIίaμoCX"Ot 'tijt; oπetρcxμoCX1'LK~t; ιivιΧλUίnJζ.

205

ΤΗΣ ΕΞΕΛιΞΗΣ: ΤΩΝ ΕΝΝΟΙΩΝ

Πέριχ &πο κOCθε &μφLβολ(ΙΧ e!VΙXL κιχΙ το 3εότερο π6ΡLσμιχ τοίί

Btihler,

ποό στ~ν ΠΡΙXγμΙXΤLΚ~ &νιΧλυσ'Υ) βρ(σκεL πλ~ρ'Y) ~ΠLβεβιχ(ω­

σ'Υ). ΟΙ ~VVOLec; ~χoυν τ~ν φuσLΚ~ τους θέσ'Υ) στΙς κρ(σεLς κιχΙ στα. συμπερOCσμιχτιχ, &φοίί 3ροίίν &ς σuσΤΙΧΤLΚα. μέρ'Υ) τους. ''Ενιχ 'ItΙXL8(, ποό

&VTL3poc

στην λέξ'Υ) «σπ(η» με τ~ν &πOCνΤ'Υ)σ'Υ) «e!VΙXL μεγιΧλο»

η στην λέξ'Υ) «3έν8ρο» &πο8εLκνόεL,

/)TL

με την &πOCντησ'Υ) «~κεί κρέμονΤΙΧL μ~λιx»,

ή έιινοια ύφίσταται πάντα μ6νον μέσα στην γενικη

δομη της κρίσης, &ς ~νιx &8LιχχώΡLστο τμ~μιx της.

Το ~8LO l5πως ~ λέξ'Υ) δπocρχεL μόνον μέσιχ σε μLα. όλ6κλ'Υ)Ρ'Υ) πρ6τιχσ'Υ) κιχι ~ πρότιχσ'Υ) γεννLέΤΙΧL &πο ΨuχολογLκ~ς πλευρOCς στό 'ItιxL8L πρΙν &πό τΙς μεμονωμένες ~ΠLμέροuς λέξεLς, ~τσL γεννLέΤΙΧL κιχΙ ~ κρ(σ'Υ) στο πιχι8Ι πρΙν &πο τΙς μεμονωμένες κι &ποσπιχσμένες

&πό ιχίιτην ι!ννοιες. 'ΈτσL, (Ιπως λέεL ό

Btihler,

~ ~VVOLΙX 3εν μπορεί

να. e!VΙXL κΙΧθιχρό ΠΡΟ·ΙΟν συνειρμοίί. Ό συνειρμος &νOCμεσιχ στα. με­ μονωμένιχ σΤΟLχείΙΧ e!VΙXL μLα. &νιχγκιχ(ιχ, τιχυτ6χρονιχ (Ιμως &νεπιχρ­

κης προυπ6θεσ'Υ) YLιX. τον σχ'Υ)μΙΧΤLσμο των ~ννΟLων. Αίιτη ~ 8Lττη ρ(ζιχ των ~ννΟLων στΙς 8ιΙΧ8ικιχσ(ες της πιχρOCσΤΙΧσ'Υ)ς κιχΙ της Κρ(σ'Υ)ς

e!VΙXL, σόμφωνιχ με τόν

Btihler,

τό γενετικο κλεL8Ι YLιX. την όρθη κιχ­

τιχνό'Υ)σ'Υ) τοίί σΧ'Υ)μιχησμοίί των ~ννΟLων. E~χιxμε πολλες φορες στα. πεLρocμιχτιχ τ~ν είικιχιρ(ιχ να. πιχριχτη­ ρ~σoυμε τα. 8υο σ'Υ)μείιχ ποό 8Lιχπ(στωσε ό

Btihler.

Τό συμπέριχσμOC

του, στο όποίο XΙXTΙXΛ~yeL &νιχφορικα. με την 8ιττη ρ(ζιχ των !ννΟLων,

μOCς φιχ(νετιχι δμως λιχνθιχσμένο. 'Ή8'Υ) ό

()TL

Lindner

~xeL ~ΠLσ'Υ)μocνεL

το πιχι3Ι &ποκτOC τΙς γενικ6τερες ι!ννοιες σχεΤLΚα. νωρ(ς. Δεν

μπορεί ~π(σ'Y)ς να. &μφLσβ'Υ)τηθεί, δτι το πιχι8Ι μΙΧθιχ(νεL ~8'Y) &πο νωρΙς να. μετιχχεLρ(ζεΤΙΧL σωστα: ΙΧίιτοός τοός yeVLx6TιxTouc; χιχριχκτη­ ΡLσμοός. Σωστο e!VΙXL !π(σ'Υ)ς

/)TL

~ ~ξέλLξ'Υ) των !ννΟLων του 3εν

πριχγμΙΧΤΟΠΟLείΤΙΧL με την μορφη μιOCς δμιxλ~ς &νOCβιχσ'Υ)ς της πuριxμ(8ιχς. Πιxριxτηρ~σιxμε πολλες φορες στΟ πε(ριχμιχ πως ~νιx 'ItιxL8t

μιχζεόεL κοντα: σ' ~νιx 80σμένο 8είγμιχ μια: δλ6κλ'Υ)Ρ'Υ) σεLρα: σΧ'Υ)μOCτων με το ~3LO χιχριχκτηΡLστικο κιχΙ !πΙ πλέον

meXTe(vet την δποηθέμε­ yeVLx6, κιχΙ κιχθ6-

ν'Υ) σ'Υ)μιχσ(ιχ της λέξ'Υ)ς, ΧΡ'Υ)σιμοποιώντιχς την &ς

λου σuγκεΚΡLμένο, 8ιιχφΟΡΟΠΟL'Υ)μένο προσ8LΟΡLσμ6. 'Έχουμε 3εί: ~ΠΙσ'Y)ς, πως 3'Υ)μLοuργε'i:ΤΙΧL -ή ι!ννοιιχ &ς &ποτέ­

λεσμιχ της σκέψ'Υ)ς κιχΙ βρΙσκει στην κρΙσ'Υ) την φuσLΚ~ της θέσ'Υ).

nr.IPAMATlKH

;!Οι)

, Απο

,,\

\

,

,

Ι

\

ΔΙΕΡΕΥΝΗΣΗ 'β β

Ι

'θ

ocυτ"ην ΤΤιν OCΠOΨΎj το πεφocμoc επι ε ocιωσε την

'

εωΡΎjΤΙΚΎj

ΟΙ

ε-

σ"η, σύμφωνoc με την όποΙoc οΙ εννοιες 8εν 8Ύjμιoυργoσντocι μΎjΧΙXνικOC, l5πως μιOC OCρχετυπικη φωτογριχφΙιχ συγκεκριμένων OCντLκειμένωψ .,

ι

Ο εγχεφιχ

λ

, τoγΡΙXφΙXΎj

'l"

"ζ

ος οεν εργιχ

, μΎjΧΙXνΎj

,ΙXυΤΎjν, . ,ιν

ετιχι σ

,\ κιχτιχ την

,~

~

πιχριχγωγ,ι

ι

J!.

,

περιπτωσΎj υπως μιιχ φω-

, ιχρχετυπικων

λ /

Ύjψεων

'

κιχι

Τι σκέyΎj 8εν συνΙστιχτιχι στον άπλο συν8υιχσμο ocότων των φωτο­ Ύριχφιων- ocντLθετιx, ~ έποπτικη κocΙ πριχκτικη σκέψΎj 8Ύjμιοuργε'Lτιχι πολ'; πρΙν OCπο τον ΣXΎjμΙXτισμo των έννοιων, κιχΙ οΙ t8ιες οΙ εννοιες ε!νιχι το

'itpo"Cov

μιας μιxκρ6χρoνΎjς κιχΙ πoλόπλOΚΎjς 8ιΙΧ8ιχιχσΙιχς έξέ­

λ~ξ"ljς τ'ijς πιxι8ικ~ς σκέψΎjς. 'Όπως ~8Ύj εΙπώθΎjκε, ~ εννοιιχ 8Ύjμιοuργε'Lτιχι στην 8ιιχ8ικιχσΙιχ μιας νOΎjΤΙXης πρOCξψ;' στην συγκρότησΎj μιας εννοιιχς 8εν ό8Ύjγε;: το πιχιχνΙ8ι των συνεφμων: στον σΧΎjμιxτισμ6 ΤΎjς σuμμετέχoυν δλες

οΙ στοιχειώ8εις νOΎjτLκες λειτουργίες σε μιOCν σuγκεκριμένΎj σόν8εσΎj' κιχι το κεντρικο σημείο αυτής 8λης της πράξης εΙναι ή λειτουργική

ΧΡ11ση της λέξης (ός μέσου τής έκούσιας κατεύθυνσης τής προσο­ χής, της άφαίρεσης, τής άπ6σπασης τών έπιμέρους χαρακτηρι­

στικών, τιΊς σύνθεσης και τού συμβολισμού τους με τή βοήθεια Δ'ος σημείου. Στο πεΙριχμιχ πιxριxτηρ~σιxμε έπιχνειλΥ)μμένoc πώς ~ πρωτιχρ­ χιχη λειτουργίΙΧ τ.:ης λέξΎjς, πο,) μπορεί: νOC όρισθε;: ώς 8εικτικ~, OCφοσ ~ λέξΎj 8είχνει ενιχ συγκεκριμένο χιχριχκτηριστικ6, ε!νocι γενε­ τLΚOC πρoγενέστερΎj OCπο την σΎjμιxσι080τικ~, ποδ OCντιπροσωπεόει μιoc σειρOC έΠOΠτLκων έντυπώσεων κιχΙ τΙς προσ8ιορίζει. ΜιOC ποδ στΙς συνθΎjκες τοσ πειρOCμιχτ6ς μιχς Ύι σΎjμΙXσίΙX μιΙΧς OCρχικOC 8ίχως

ν6Ύjμιx λέξΎjς OCνιχφερ6τιχν σε μιOC έποπτικη κιχτOCστιχση, μπορέσιχμε νOC πιxριxτηρ~σoυμε πως 8Ύjμιοuργε'i:τιχι γιOC πρώτη φορOC ~ σημιχσίΙΧ μιίΧς λέξΎjς. Αότον τον συσχετισμο μιΙΧς λέξης με όρισμένιχ χιχριχκτη­

ριστικOC τον συνιχνταμε σε ζωντιχνη μορφη /)τιχν ΠΙXΡΙXΤΎjΡOσμε πως το OCντιλΎjπτό μέσω τ.:ης OCπόσπιχσης κιχΙ τ.:ης σόνθεσης γΙνετιχι σΎjμΙX­ σίιχ κιχι ν6Ύjμιx τ.:ης λέξΎjς, γίνετιχι εννoι~, πως κιχτ6πιν ιχότες οΙ εν­ νοιες 8ιιχπλιχτόνοντιχι κιχΙ μετιχβιβOCζοντιχι σε &λλες συγκεκριμένες χιχτιχστOCσεις κιχΙ πως στην σuνέχειιx συνει8Ύjτoπoιoσντιxι. Ό σΧΎjμΙXτισμoς των έννοιων πριχγμα.τοποιε'i:τιχι κOCθε φορOC κιχτOC την 8ιιχ8ικιχσίιχ τ.:ης έπίλυσης ένός πρoβλ~μα.τoς πο,) OCντιμε-

207

ΤΗΣ ΕΞΕΛΙΞΗΣ ΤΩΝ ΕΝΝΟΙΩΝ

τωπίζεL ό εψηβος. Μόνον ώς &.ποτέλεσμιχ της έπίλυσΊ)ς ιχuτοu το;) πρoβλ'~μιxτoς προκόπτεL ~ εννΟLΙΧ. Συνεπως το πρόβλΊ)μιχ της 8LΤ­ ,,-ης ρίζιχς το;) σΧΊ)μΙΧΤLσμοu των έννΟLων 8εν πιχρουσLά.ζεΤΙΧL &.πΟ τον ΒϋhΙer με &ΚΡLβ~ τρόπο, σόμφωνιχ με τα: πορίσμιχτιχ της πεφιχ­ μιχηκ-ης μocς &.νά.λυσΊ)ς.

Πρoσπιxθ~σιxμε να: 8είξουμε, πως ό σΧΊ)μιχησμος συμπλεγμOC­

των ~ ~ σόν8εσΊ) μLocς σεφOCς μ~μoνωμένων &.νΤLκεLμένων με τ~

βο~θεLΙΧ ένος otXOyeVELΙXXOU όνόμιχτος XOLVOU YLOC μLcX όλόκλΊ)ΡΊ) όμά.8ΙΧ πριχγμά.των &.πoτελε~ έξελLΚΤLΚcX την XUpLΙX μoρφ~ τ-ης συμ­ πλεΚΤLκ-ης σκέψΊ)ς το;) TCιxL8LOU κιχι πως πιχρά.λλΊ)λΙΧ OL 8υνΊ)ηκες εν­

νΟLες, οΙ όπo~ες βιχσίζονΤΙΧL στην dπ6σπαση μερικών χαρακτηρι­ στικών, &ποτελουν τον 8εότερο 8ρόμο της έξέλLξΊ)ς των έννΟLων. Αuτες οΙ 8όο μορφες e!VΙXL οΙ πριχγμΙΧΤLκες ρίζες "ou σΧΊ)μΙΧΤL­ σμοu των έννΟLων. ΟΙ ρίζες TCou ocνιχφέρονΤΙΧL OCπο τον ΒϋhΙer e!VΙXL έΠLφιχηκες YLcX τοuς έξ-ης λόγους. Στην πριχγμΙΧΤLκότητιχ ~ προεΤΟL­

μιχσίΙΧ των έννΟLων σε μορφη συνεφμLκων όμά.8ων, ~ ΠΡOεΤOLμΙXσίΙX των έννΟLων στην μν~μΊ) e!VΙXL μLα: ιpucrLX~, &.σόν8ετη με την λέξΊ) 8LΙXaLXΙXcrlΙX κιχι ocνιχφέρεΤΙΧL στην συμπλεΚτLκη σκέψΊ). Στα 8νεφά. μιχς ~ στην σκέψΊ) των

ζώων βρίσκουμε λεπτoμεpε~ς OCνΙΧλογίες

ιχuτων των συνεφμLκων συμπλεΥμά.των έΠLμέρους πιχριχστά.σεων, "

ομως

OL,

"

εννΟLες

<ι-.1. οι:;ν

β

'ζ ΙXcrL ονΤΙΧL

σ

".Ι. ιχυτι:;ς

Ι τις

,

συνενωσεLς,

,~~" ΙΧΛΛOC

σε

συμπλέΥμιχτιχ TCou 8Ί)μLουργοuνΤΙΧL στη βά.σΊ) της ΧΡΊJcrLμoπoίΊ)σΊ)ς της λέξΊ)ς. ΤΟ λά.θος του ΒϋhΙer cruvlcrTΙXTΙXL στο gTL aev λιχμβocνεL δπ' 8ψΊ) του το ρόλο της λέξΊ)ς στις συμπλεκηκες συνενώσεLς, TCou προ­

Ί)ΥοuνΤΙΧL των έννΟLων, ΚΙΧι πρoσπιxθε~ να: TCιxpΙXYOCYEL την εννΟLΙΧ OCπο

την φυσLκη έπεξεΡΥιχσίΙΧ έντυπώσεων, gΤL 8εν θέλεL να: 8ε~ την 8LΙX­ φορα OCνά.μεσιχ στα συμπλέγμιχτιχ, TCou TCιxPOCYOVTΙXL στ~ν μν-ήμΊ) κιχι TCou ocνΙΧΠΙΧΡLστi>νΤΙΧL &.πΟ τις έΠΟΠΤLκες εννΟLες του J aensch, κιχι στOC συμπλέγμιχτιχ TCou 8Ί)μLουργοuνΤΙΧL στη βά.σΊ) της &.νώτεριχ OCνιχ­ πτυγμένΊ)ς ΡΊ)μιχηκ-ης σκέψΊ)ς. ΤΟ (8LO λά.θος έπιχνιχλιχμβά.νεL ό ΒϋhΙer κιχι στην πιχρουσίιχσΊ) τ-ης 8εότερΊ)ς ρίζιχς των έννΟLων, της κρίσΊ)ζ κιχι της σκέψΊ)ς.

Αuτη ~ &ΠΟψΊ) του ΒϋhΙer μOCς έπιχνιχφέρεL OCπο την μLα: στην .l" Ψ ι .I.....l ' , ,,, ι λ ογLκοκριχηκ,ι ιχπο Ί), συμφωνιχ μι:; "ι ν OTCOLΙX Ί) εννΟLΙΧ προκυπτεL

ΠΕIΡΑΜΑΤιΚΗ ΔΙΕΡΕΥΝΗΣΗ

208

&πο gvιxv συλλογισμ,ο κιχΙ εΤνΙΧL το προϊόν μιας λογικΥιζ σκέψ·ljς. 'Έ-, -

~ - σε , Ι • ~ χουμε ()μως οει, ποιοΙ β ιχ θ' μο τοσο Ύ) ε'ξLλ ι:; ΙζΎ) τω', εννοιων ΤΎjς συ-

Ι!!' ~ -, 'ι"ηθισμ έ ν"/)ς μιχς γλωσσιχς 'JGO κιχι οι. " εννοιες του ΠΙΧΙοιου ΙX7t"OY.. )Ι ,ινουν

&πο -:ον προκΙΧθορισμένο 8ρόμο τ~ς λoγικΎjς. 'Απο την όίλλΎj δ Bίill­

ler, •

υπ

,

15τιχν μιλΧ γιιΧ τ~ν σκέψΎj ώς τ~ ρΙζιχ των έννοι[;}ν, 8εν λιχμβιχνεL J,

.Ι Ι

~

"Ι

ΟΥ"/) του τι/ν οιιχφοριχ ιχνιχμεσιχ

,

~

Ι

1.

Ι

-

σ'ης οιιχφορες μορφι:;ς ΤΊjς σκε-

ψΎjς, εΙ8ικιΧ ΙXύΤ~ της βιoλoγικΎjς κιχΙ της ΙστoρικΎjς, των φυσLΚιX

80-

σμένω') κιχι των πολιτισμικιΧ κΙΧθορισμένων στοιχεΙων, τ[;}ν μ~ ΡΎjμιxτικων κιχΙ των ΡΎjμιxτικων νΟΥιτικων μορφων. 'Ότιχν Ύj ~ννoιιx προκόπτει &πο gvιx σuλλoγισμό,

8Yj)..

&πο μιιΧ

νOΎjΤΙΚ~ πριχξΎj, τότε &νιχρωτιέτιχι κιχνεΙς τΙ 8ιιχφοροποιε'!: τιΧ ΠΡΟ'Cόν­

τα τ~ς πριxκ-:ικΎjς νOΎjτικ~ς 8ριxσΤΎjριότητας &πο τ~ν ~ννoια. πιχλι ξΖχνα δ ΒϋhΙer τ~ν oυσΙΙXστLΚ~ γιιΧ τον σΧΎjμιx~nσμo των έννΟLων λέξΎj, κιχΙ ~τσι γΙνετιχι &κιxτιxνόΎjΤO, πως Μο τόσο 8ιιχφορετικες 8ιΙΧ8ικιχσΙες, l5πως Ύj ΚΡΙGΎj κιχΙ δ σΧΎjμιxτισμoς συμπλεγμιΧτων &πο πιχριχστιχσεΙζ, b8ΎjYouv στον

σχΎjμιxτισμo

.. ων

έννοιων.

'Απο ιχυτες τΙς λΙΧθεμένες προuποθέσεις συμπεριχΙνει έπΙσΎjζ &νιχπόφευκτιχ ό ΒϋhΙer -Ι)πως 8ιιχπιστώσιχμε έπιxνειλΎjμμένιx- Ι)τι

Ύj έννoιoλoγικ~ σκέψΎj δπιχρχει ~8-η στο πιχι8Ι των τριων χρόνων κιχΙ ΙSτι στ~ν έφ-ηβεΙιχ 8εν γ(νετιχι κιχνένιχ κιχινοόργιο βΊjμιx. Πλιχν-ημένος

&πο τ~ν έξωτερικ~ δμοιόΤ'ητιχ, 8εν λιχμβιχνει δπ' l:Iψ-η του τ~ν θεμε~

J,

ΛΙΙΧΚ'Ι

~

,.

ΟLιχφοριχ

Ι

ιχνιχμεσιχ

, .

στις

Ι~

~

1.'

ιχιτιωοεις-ουνιχμικι:;ς

σχεσεις

\

που

•

u-

πιχρχουν πΙσω άπο ιχυτην τ~ν έξωτερικ~ όμοιότ-ητιχ Μο γενετικιΧ, λειτουργικιΧ κιχΙ 80μικιΧ έντελως 8ιιχφορετικων τόπων νό-ησ-ης. ΤΙΧ πεφιΧμιχτιχ μιχς μOCς ό8-ηγοuν σε ουσιιχστικιΧ 8ιιχφορετικιΧ συμπεριχσμιχτιχ. ΔεΙχνουν πως άπο σuγκρ-ητιστικE:ς εΙκόνες κιχΙ σχέ­

σεις, άπο τ~ν σuμπλεκτικ~ σκέψ-η, άπο τΙς 8υν-ητικες ~ννoιες με τ~ν χρ~σ-η τ~ς λέξ-ης ώς μέσον τοί) σχ-ημιχτισμοί) των έννοιων, 8-ημιουρ­ γε'ί:τιχι Ύj εΙ8ικ~ σ-ημιχ(νουσιχ 80μ~, που μπορε'ί: νιΧ χιχριχκτ-ηρισθε'ί: στην κvριολεξlα ώς έννοια.

νl.

ΕΡΕΎΝΑ ΤΗΣ ΑΝΑΠΤΎΞΗΣ ΕΠΙΣΤΗΜΟΝΙΚΩΝ ΕΝΝΟΙΩΝ ΣΤΗΝ

ΠΑΙΔΙΚΗ

ΗΛΙΚΙΑ

Το πρόβλημot της &νOCπτυξης tΠLστημΟVLκωv tVVΟLων στην σχολLκη ~λLΚΙot

eIvotL

προπOCντων ~νot πρotΚΤLΚΟ tρώτημot πολδ μεγιΧλης,

(σως πρωτεόουσotς 'σημotσΙotς σ~ σχέση μ~ τα: ζητημotΤot ποδ θέτεL 1. σχολ Τυ

SLO.

Τ'" ot οσot ξέ ρουμε

μ~ την ι\!v8εLOC τους.

''OXL

.' YL" otυΤυ. 1ΤΟ

-,

'βλημot μotς εκπλ' προ ησσουν

λLγότερο σημotνΤLκη

eIvotL κotΙ

ή θεωρηΤLκη

σημotσΙot ot{ιτοσ τοσ tρωτημotτος, &φοσ ~ ι\!ρευνot της &νocπτuξης ~ΠL­

στημονLκων, 8ηλ. ε{ιΚΡLνων κotΙ γν-ήσLων tvνΟLων, φotνερώνεL yeVLKιX τΙς ο{ισLotσΤLκότεΡες νομοτέλεLες τοσ σχημotΤLσμοu των ~ννΟLων. ΕΤ­

votL

tκπληΚΤLΚΟ δΤL ot{ιτο το πρόβλημot,

στο δπο!ο βρΙσκετotL το

κλεL8Ι της ΙστορΙotς της 8LotνοηΤLκ1jς ~ξέλLξης τοσ πotL8LΟU κotΙ &πο

το όπο!ο πρέ'ΠεL να:

&PXLaeL ~ ι\!ρευνot τΥίς πotL8Lκ1jς σκέψης, μέΧΡL

τον τελευτot!οο κotφο 8~ν ι\!χεL σχε80ν κotθόλου 80υΜυτε!, ι\!τσL C>στs

,

"

'λυση, σ"ιν -Δ' ι η πεφotμotΤLκη μotς otνot oπo~ot

θ"

ot

-

otνotφερ θ ουμ.ε

,

επotνεL-

λημμένot σ' ot{ιτο το κεφιΧλotLΟ, &ποτελε! την πρώτη προσπocθεLot σuστημotΤLκ1jς ι\!ρευνotς το;:; θέμotτος.

Ό στόχος ot{ιτης της ι\!ρευνα:ς, ποδ ~κα:με ό Σ.1. ΣΙφ, ηΤotν μLα: σuγΚΡLση τΥίς &νocπτuξης των tΠLστημ.ονLκων κotΙ των ΚotθημεΡLνων tννΟLων στην σχολLκη ~λLΚΙot.

KUPLO

μέλημOC της ητotν ~ πεφα:μotΤL­

κη ~Πotλ-ήθευση τΥίς δπόθεσης ~ργotσΙotς μotς YLιX τον [3LotΙτερο 3ρόμο ~ξέλLξης ποδ 3Lotνόοuν οΙ ~ΠLστημονLκ~ς ~νVΟLες σ~ &νΤLΠotρocθεση μe τΙς κotθημεΡLνές. ΠotριΧλληλα: ι\!μΠotLνε το πρόβλημot τΥίς tπΙλuσηι; το;:; γεVLκότεροu προβλ-ήμotτος της 3L3otσκotλΙotς κotι της tξέλLξης σ'

ot{ιτον τον μεΡLΚΟ τομέα:. Σe τοϊίτο το πεΙΡotμot YLιX την 3Lερεόνηση

ΕΠΙΣΤΗΜΟΝΙΚΕΣ ΕΝΝΟΙΕΣ

210

-

οι-

'Ι

~

λ

\,

,

τΥ,ς ~ξελLΚΤLκ1jς πορε Ι α.ς ΤΊ)ζ πα.LoLΚ·lJς σκεψ-ης στ,ι ν σχο α-η εκπιχ.L-

-

8ευσ-η, ξεΚLν-ήσα.με με τΙς προUποθέσεLς δΤL οΙ EVVOLEC; -οΙ σ-ημα.σΙες των λέξεων- &.vα.πτόσσοvτα.L κιχ.Ι 8εν &.ποκτωvτα.L σε ~ΤΟLμ-η μορφ-ή, 8ΤL ~ μετιχ.βΙβιχ.σ-η συμπερα.σμOCτων βγα.λμένων &πο τΙς κιχ.θ-ημεΡL­ νες

EVVOLEC;

στΙς ~ΠLστ-ημονLκες 8εν έΠLτελεΤτιχ.ι σόμφωνιχ. μ' ~νrι.ν

κα.νόνιχ. κα.Ι δτι 8λο το πρόβλ-ημιχ. επρεπε γενικOC νOC ~πιxνεξετα.στεΤ πεφιχμιχτικOC. ΓιOC τον σκοπο τ~ς συγκρ-ηΤLΚ'ης ερευνιχς ~πεξεργιχ.­

σθ-ήκιχ.με μιOCν εΙ8ικ~ πειριxμιχ.τικ~ μέθ080. • Η ουσΙιχ. τ-ης ~τιχ.ν δτι

\

'

'θ ρωπινο πεφιχμιχτ όζ ωο το α.ν

λ' οι\ ετερογενεις • - α.σκ-ησεις, , , ιχ.μ β ιχ.νε οομLΚιχ.

που έρευν-ήθYjκιχ.ν πιχρOCλλ-ηλΙΧ με έπιστημονικο κιχ.Ι με κιχ.θ-ημερινΟ

δλικό: ~ 8ι-ήγYjuYj σόμφωνιχ. με σειρOC εΙκόνων, ~ &ποτελεLωσ"l) φρOC­ σεων που στιχ.μιχ.τοσν στΙς λέξεις «έπει8~» κιχι «μολονότι» κιχΙ δ κλινικος 8ιιΧλογος, χρφιμοποι-ήθ"l)κιχ.v με σκοπο την 8ιιχπΙστωσ-η τοσ βιχ.θμοσ της συνει8"1)της κιχτιχνό-ησ"1)ς ιχ.ιτιιχκων σχέσεων &κολουθΙιχς

κα.Ι συνεκτικων συνιχ.φειων σε έπιστημονικο κιχ.Ι σε κΙΧθ-ημερινο δλι­

κό. ΟΙ σεφες των εΙκόνων &ντικιχτοπτρΙζουν την συνoχ~ ~'.Oς γεγο­ νότος

-

την &ρχ-ή του, τ~ν συνέχειOC του κιχ.Ι το τέλος του. ΣτΙς σει­

ρες των εΙκόνων, που &νιχ.φέροντιχι στην 8ι8α.χθεΤσιχ δλ"l) τοσ μιχ.θ~­ μιχ.τος της κoινωνιoΓVωσΙα.ς, &ντιπιχ.ριχ.τέθ"l)κιχ.v σειρες εΙκόνων &πο την κιχθ"l)μεριvότ"l)τιχ.. Με βocσ"l) τον τόπο μιOCς σειρOCς της κιχ.θ"l)μερι­ νότητιχ.ς, π.χ. «δ Κόλιιχ ~γε στον κιv"l)μιχτογρocφο, γιιχτΙ .. », «το

τριχΤνο έκτροχιocσθ"l)κε, γιιχ.τΙ .. », «~ "Ολιιχ 8ΕV μπορεΤ &κόμ"l) νOC 8ιιχ.βOCσει κιχλOC, μολονότι .•• » συγκεντρώθ"l)κε μιOC σειρOC έπιστ-ημονι­ κων τέστ, που &νιχφέροντιχν στ~ν δλ"l) της 2-ης κιχ.Ι τ:ης 4"1)ς τOCξ"l)ς. ΤΟ κα.θ~κoν τοσ &νθρώπινου πειριχμιχτόζωου ~τιχ.ν κιχΙ στΙς Μο πε­ ριπτώσεις ~ συμπλ~ρωσ-η της φρOCσ"1)ς.

'Ως uποβο"l)θ"l)τLΚ~ 8ιιχ.8ικιχ.σΙιχ χρφιμoπoι~θ-ηκιxν &κροOCσεις σε εΙ8ικOC όργιχνωμένες ώρες 8ι8ιχσκιχ.λΙιχς, ελεγχος των έπι8όσεων κλπ. ΤOC &νθρώπινιχ πεφιχμιχτόζωιχ ~σιxν πιχι8ιOC ~νoς σχολεΙου της πρώτης βΙΧθμΙ8ιχς.

•Η

συγκεφα.λιxιωτικ~ θεώρ"l)σ"1) δλου τοσ συγκεντρωμένου

u-

λικοσ δ8"1)γεΤ σε μιOC σειρOC συμπερα.σμOCτων γιOC τΙς κιχ.θολικες νομο­

τέλειες της &νocπτuξ"l)ς στην σχoλικ~ ~λικΙα. κιχ.Ι εΙ8ικOC τ~ς &νOCπτυ­ ξ"l)ς έπιστημονικων έννοιων. Ή συγκριτικ~ τους &vocλυσ"l) στην ~8ιιχ. ~λικιιx ε8ειξε, δτι με κιχτocλλ"l)λες συνθ:ηκες τοσ προγρOCμμιχτος 8ι-

211

ΣΤΗΝ ΠΑΙΔΙΚΗ HΛIΚJA

8ιχσκΙΧλΙιχς ή εξέλιξη τών

επιστημονικών εννοιών ξεπερνάει την

εξέλιξη τών αυθόρμητων κιχτOC τ~ν σχολLΚ~ έκπιχιaεuση. Ό πΙνιχ­ κιχς που έΠLσuνιΧπτοuμε το έΠΙΧλYjθεUεL.

Συγκριτικος πΙνακας της έπΙλυσ'l)ς άσκ~σεων μέ έπιστημονικές καΙ καθ'l)μεΡινες

Itννοιες

(σε

ποσοστα)

2'1)

------------------------------------

τάξ'l)

Συμπλ~pωσ'l) φράσεων μέ τον σόνδεσμο «διότι)) έπιστ'l)μονικες Itννoιες καθ'l)μερινες Itννοιες

79,7 59

81,8 81,3

21,3 16,2

79,5 65,5

Συμπλ~pωσ'l) φράσεων με τον σόνδεσμο «μολονότι)) έπιστημονικες Itννοιες καθημερινές Itννοιες

Ό πίνιχκιχς aεΙχνεL /)ΤL στις έΠLστημονLΚες ~ννΟLες ~xouμoe: να xιXvouμoe: με ύψYjλ6τεροuς βΙΧθμους κιχτιχνόYjσYjς OCπο /),ΤL στις XΙXeYj­

μεΡLνές. 'Η στιχaLΙΧΚ~ ocνιXπτuξY) της έΠLστημονLΚ-ης κιχι ή γρ~γopY) ιχ()ξφΥ) της ΚΙΧθYjμεΡLν-ης σκέψYjς μας πειθεL /)η με την ocνιΧπτuξYj των γνώσεων ιχ.Uξά.νοuν OCνιχ.;πόφεuκτιχ. κιχ.Ι οΙ ΤUΠΟL τ-ης έΠLστημονL­ κ-ης σκέψYjς, πριΧγμιχ. που φιχ.ίνετιχ.L με την σεφιΧ 'rou στ~ν έξέλLξYj

τ-ης ιχ.UθόρμψYjς σκέψYjς κιχι ύποaYjλώνεL τον XUPLO ρόλο τ-ης έκ­ πιχ.ίaεuσYjς στην έξέλLξYj τοίί μιχ.θYjτη.Ι

'Η κιχ.τηγορίιχ. των ocνΤLθεΤLκων σχέσεων, που έμφιχ.νΙζετιχ.L γε­ νεΤLΚOC ά.ργότεριχ. ά.πο ιχ.υτην των ιχ.Lηωaων σχέσεων, έμφιχ.νίζεL στ~ν

4Yj τιΧξΥ) εΙκόνιχ. πιχ.ΡόμΟLιχ. μ' ιχ.υτην που ~aωσε ή κιχ.τηγορίιχ. των ιχ.ε­ ηωaιρν σχέσεων YLOC τ~ν 2Yj τιΧξYj, πριΧγμιχ. που σuνaέετιχ.L έπίσYjς με τι.ς ιaLιχ.LτεΡόΤYjτες της 8Laιχ.κτέσcς ()λYjς.

1.

Λέγοντας «αίιθόρμ'l)τη)) σκέψ'l)

έννοεί τη μορφη της σκέψ'l)ς

1)

1)

«αίιθόρμ'l)τες)) Itννοιες δ συγγραφέας

τα εΤδ'l) των καθημερινων έννοιων που δεν άνα­

πτόσσονται κατα την διαδικασΙα ο!κειοποΙ'Ι)σ'l)ζ ένος συστηματος γνώσεων,

/1-

πως αίιτές μεταδΙδονται στο παιδΙ στην έκπαΙδευσ'l), άλλα που διαμορφώνονται κατα τη διαδικασΙα της πρακτικ'ijς του δρ:ι:στηριότητας καΙ της &μεσ'l)ς έπα­ φ'ijς μέ τους άνθρώπους το\ί περιβάλλοντόι; του (σημ. τηι; σόνταξ'l)ς).

ΕΠΙΣΤΗΜΟΝΙΚΕΣ ΕΝΝΟΙΕΣ

~, , 'λθ-" OSLXVSL όΤL OLt ,εΠLσΤΎ)μονLΚέ" ς εννΟLες α.κο ου ουν ενα.ν LI)L:χ[τερο 8ρόμο έξέλLζΎ)ς. Τοϊίτοι; δ 8ρόμος κα.θορ[ζεΤΙΧL ά.πα το γεΙ" \ ΤΎ)ν \ ες ,νέλ LξΙ 'ζ' '" \ γονος, ΟΤL Κιχτιχ Ύ) του πιχρουσLΙΧ εΤΙΧL ως προσΟLΟΡLσηκο σΤΟLχε'i:ο ό πρωταρχικός λεκτικός όρισμός, δ δπο'i:ος κcX.τω ά.πο ,lc:;

Λuτο

συνΟ'Γ,κες ένος όργιχνωμένου συστ~μιxτoι; κιχτεβιχίνεL προς το συγκε­

ΚΡLμένο, ένω ~ τcX.σΎ) της έξέλLξ-ηc:; των κιχθΊJμεΡLνων έννΟLων έξελίσ,ιν

,\

Ι

σετα.L ε;ω ιχπο ΚΙΧΠΟLΟ

δ

ΡLσμ

ΈV

\,

ι

ο συστημιχ KΙXL ιχνε

β

1

Ι

\

ΙXL'IEL Πρυζ ης γε-

νLκεUσεLC:;.

•Η

πορεΙιχ τΥιζ έξέλLξ-ηc:; μLαc:; έΠLσΤΊJμονLΚ~C:; ΚΟLνωνLογνωσηκ~ς

εννΟLΙΧC:; γεννLέΤΙΧL κcX.τω ά.πο τις συνθ~κες μLαc:; έΚΠΙΧLl)ευΤLκΊjς I)LΙXI)L­

κιχσΙιχς, που συνLστα μLcXν ll)LΙΧLτεΡΊJ μορφη συσΤΊJμιxηκΊjι; συ'lεργιχ­ σ[ιχς ocνocμεσιχ στον ΠΙΧLl)ιχγωγο κιχι στο ΠΙΧLΙ)Ι, στην πορείΙΧ ,"fjc:; δποΙιχς ΚΙΧλλLεργοuνΤΙΧL οΙ OCνώτα.τεc:; ΨυχολογLκές λεLτοuργLεc:; τοσ ΠΙΧLΙ)LΟU μέ τ·η βο~θεLΙΧ ένοι; έν~λLκου. Στον τομέΙΧ που μαι; ένl)LιχφέρεL ιχυτο έκ­ φρά.ζεΤΙΧL στην 5λο κιχΙ μεγιxΛUτεΡΊJ αναφορα Τ~ζ ΙΧlΤLιχκΊjc:; σκέψΊJζ κιχΙ στην κιχλλLέργεLΙΧ ένος δΡLσμένοu βΙΧθμοσ αύθαιρεσίας Τ~Ι; έΠL­

στημονLΚ~C:; σκέψΊJζ, που I)ΊJμLοuργε'i:ΤΙΧL OCΠΟ τιι; σuνθ~κει; τΊjς I)Ll)ιx­ σκΙΧλ(ιχς.

Μέ την συνεργιχσ(ιχ OCν~μεσα. στο ΠΙΧLΙ)Ι κιχΙ στον έν~λLΚΟ μέσιχ στην έΚΠΙΧLl)ευτLκη ~LΙΧI)LκιχσΙιχ {)πως έπισΊJς με το {)ΤL οΙ γνώσεLς πιχ­

ρέχονΤΙΧL στο ΠΙΧLΙ)Ι στο πλιχ(σLΟ δΡLσμένοu σuστ~μιxτoς έξΊJγε'i:ΤΙΧL δ πρώLμοc:; ΣXΊJμιxησμoι; των έΠLσΤΊJμονLκων έννΟLων κιχι το γεγονοι; ()ΤL ό βαθμός της ανάπτυξής τους ανοίγει τό δρόμο τών πλησιέ­ στερων δυνατοτήτων και για τις καθημερινες έννοιες κιχΙ ά.ποτελε! ενιχ ε!l)οι; ΠΡΟΠΙΧL8ευηκ~c:; YLcX την έξέλLξή τουζ. "ΕτσL συνιχνταμε σ' ένιχ ΠΙΧL8Ι στο ~I)LO στcX.I)LΟ έξέλLξΊJC:; I)Lιχφο­

ρε'ηκές, Ισχυρές κιχΙ ά.l)υνιχμει; πλευρει; των έΠLστΊJμονLκων κιχι των κιχθΊJμεΡLνων έννΟLων.

•Η

ocl)υνιχμLΙΧ των καθημερινών έννοιών φΙΧLνεΤΙΧL σόμφωνιχ με

τΙς ερευνέι; μιχι; στην αδυναμία της αφαίρεσης, στον ιχυθιχΙρετο XEL-

ΡLσμό τους, ένω I)LνεL κιχΙ ΠΙΧLρνεL ~ λΙΧθεμέν-η χρήσ-η τουζ. Ή ά.8υνιχ­ μΙιχ της έΠLσΤΊJμονLκ~ς εννΟLιχς εγκεLΤΙΧL στον βερμπαλισμό τηζ, που

ά.ποτελεϊ: τον XUpLO ΚLνl)uνο τ~ι; έξέλLξΊJς έΠLστημονLκων έννΟLων,

εγκεLΤΙΧL I)ΊJλ. στο γεγονοι; δΤL ~ΕV e!VΙXL

\

ocρκετιΧ συγκεΚΡLμένΊJ'

-

\

,

• oυνιxμΊJ "'" Ι \ .LXΙX'" ό ΤΊJΤΙX νιχ ΧΡΊJσLμΟΠΟLεL ΚΙΧΤΙΧ β ou-η ΤΊJς συ'J~σΤΙΧΤΙΧL στην

213

ΣΤΗΝ ΠΑΙΔΙΚΗ ΗΛΙΚ1Α

ληση την «~ΤΟLμ6τητσt YLιX. πριίξη)).

CH

ε[κ6νσt μετσtβίλλετσtL στήν

4η τιίξη, lSποu δ βερμπσtλLσμοι; ιΧVΤLκσtθΙστσtτσtL ιΧπο την

aUyxeXpL-

μενοποΙηση, πριίγμσt πο,) φσtΙvετσtL ~πΙσηι; στήν ~ξέλLξη των «σtύ­ θ6ρμητων)) tVVΟLωv

[40].

πως ιΧVσtπτόσσΟVτσtL οΙ έΠLστημΟVLκέι;

gVVOLec;

σε ~yσt πσtL3Ι κσt­

τα: τήν σχολLκή 3L3σtaxσtλEσtj Σε ΠΟLιί σχέση βρΙσκοvτσtL ~3ω 1ι πρσtγ­ μσtτLκή ιΧπ6κτηση κσtΙ ο[κεLοποΙηση των γνώσεων με την ~σωτεΡLκη έξέλLξη των ~ΠLστημΟVLκωv έVVΟLωv στήν σuvεΙ3ηση τοσ πσtL3LΟU ΣuμπΙπτοuv, γLσtτΙ eIVσtL

360

j

πλεuρει; τηι; οuσLσtσΤLκα: l3Lσtι; 3Lσt3L­

κσtσΙσtΙ;; 'Ακολοuθεϊ: 1ι 3Lσt3LKσtaLσt τ~ι; έσωτεΡLκ~ς ~ξέλLξηι; τ~ι;

lvj

VOLσtc; την 3Lσt3LKσtaLσt μιίθησηι; δπωι; iLLιX. aKLιX. το ιΧvΤLκεΙμεv6 της

'ΑvσtπσtριίγεL κσtΙ έπσtVσtλσtμβιivεL τήν κΙνησή τou χωρΙι; να: σuμπΙ­ πτεL μ' σtύΤO ~ δφΙστσtvτσtL ιXνιiμεσσt στΙι;

360

3Lσt3LKσtaEec; κσtτα: πoΛU

πολuπλοκ6τερει; κσtΙ λεπτ6τερει; σχέσεLς, πο,) μποροσν να: έρεuvη­ θοσν μ6νο με τη βοήθεLσt έξεL3Lκεuμέvωv έρεuvωv j Σ' σtύτα: τα: έρωτημσtτσt δπιίρχοuv στην πσtL3Lκή ψuχολογΙσt μ6νο

360

ιΧΠσtvτήσεLΙ;.

CH

πρώτη AέeL lSΤL οί έπιστημονικές έννοιες δέν

έχουν καμμια δική τους έσωτερικη ίστορ[α, lSΤL 3εν 3LσtVUOUV iLLιXV

3Lσt3LKσtaEσt έξέλLξηι; στήν ΚUΡLολεξΙσt τοσ

lspou,

ιΧλλα: lSΤL με τή βοή­

θεLσt τηι; κσtτσtν6ησηι;, ο[κεLοποΙησηι; κσtΙ νoημσtτ036τησηι; &πλως ιiπo­

κτωvτσtL ~ γΙVΟVτσtL ιΧVΤLληπτει; σε ~τo~μη μορφή, lSΤL το πσtL3Ι τΙς πσtρσtλσtμβιivεL σε t!ΤΟLμη μορφή ~ τΙι; 3σtvεΙζετσtL ιΧπο τήν σκέψη των ένηλΙκων κσtΙ lSΤL το πρ6βλημσt της ιXνιίπτuξηι; των ~ΠLστημο­

VLκωv έVVΟLωv tξσtvτλεϊ:τσtL έv-:rελωι; στ6 πρ6βλημσt τ~ι; μετιί30σης έΠLστημΟVLκωv γνώσεων στο πσtL3Ι κσtΙ στο πρ6βλημσt τ~ι;

OtxeLO-

ποΙησηι; των έVVΟLωv ιΧπο μέροuι; 'rou.· Αυτη eIvσtL 1ι κσtθολLΚιχ. ιXνσt­ γvωΡLσμέvη τρέχοuσσt ιΧντΙληψη, στήν δΠOΙσt βσtσLζ6τσtv iLέxPL τε­ λεuτσt;;σt 1ι θεωρΙσt τη/; έ~πσtΙ3εuσηι; κσtΙ 1ι μεθ030λoγΙσt των έΠL­ μέροuς έΠLστημΟVLκωv' κλ~3ων.

CH

ιΧβσtσLμ6τητσt σtυτης τ~ς ιΧντΙληψηι; φσt(vετσtL ~3η με την

πρώτη έΠLστημΟVLκή ΚΡLΤLκή, κσtΙ μιiλLστσt τ6σο ιΧπο θεωρηΤLΚ~Ι; δσο κσtΙ ιΧπο πρσtΚΤLΚ~Ι; πλεuρ~ς. •Απο τΙς των

tvvOL(;iv

lpeuvec; τοσ

σχημσtΤLσμοu

eIVσtL γνωστο lSΤL 1ι ΙVVΟLσt 8εν σuVLστ~ iLLιXV δλ6τητσt

aUVeLPiLLK~C; σόν8εσηι;, ιiλλα: jloLιX. πολύπλοκη

oG"t'e κσtΙ σtύτ6μσtτη 8LσtvοηΤLκη Ικσtν6τητσt, καΙ γνήσια νοητικη π(!άξη, πο,) 8εν eIvσtL OtxeLO-

214

ΕmΣΤΗΜΟΝΙΚΕΣ ΕΝΝΟΙΕΣ

,

~,.

ΠΟΙΊ)σιμΊ)

με ΤΊ)ν

ανυ'Ψ ωσΊ)

ΤΊ)ς

,

-

απ

λ~'

'1

.,. -

παΙΟΙΚΊ)ς

'θ

αποσΤΊ)

'Ψ Ί)ς σκε

'λλ"

ισΊ), α

",

στην

ανωτατη

,

~,

α απαιτει

,

απαραΙΤΊ)τα ΤΊ)ν

,.,.

β α θ μιοα

"

κατα

Τ'ην

έσωτεpικ~ Τ'ης έξέλιξΊ), &στε να παραχθε'ί: μια ~ννoια. • Η ~pευνα μας 3ιΜσκει δτι Υι ~ννoια σ~ κάθε βαθμΙ3α τΊjς έξέλιξ~ς Τ'ης ά.ποτελε'ί: ά.πο ψυχoλoγικΊjς πλευρας μια πράξη γενίκευσης. ΤΟ σ'ημαντικό­ τερο συμπέρασμα δλων των έρευνων σ' αύτον τον τομέα εΤναι Υι ιΧμε­

τακίνψ'η κατευθυντ~pια ιΧpχ~ δτι οΙ ~ννoιες, πού Ψυχολογικα έμ­ φανί~oνται ώς σ'ημασίες λέξεων, έξελίσσονται. Ή ούσΙα της έξέ­ λιξ~ς τους συνίσταται κυρίως στην μετάβασ'η ιΧπο τ~ν μια 30μ·η γε­ νΙκευσ'ης στ~ν (Χλλ'η. Κάθε σ'ημασία λέξ'ης σ~ κάθε Υιλικία συνιστα μια γενίκευσ'η. 'Αλλα οΙ σ'ημασίες των λέξεων ά.ναπτύσσονται.

T~ν στιγμ~, δπου το παι3t για πρώτ'η φορα οΙκειοποιε'ί:ται μια και­ νούργια λέξ'η, συν3ε3εμέν'η μ~ μιαν όρισμέν'η σ'ημασία, Υι λέξ'η 3εν βρί'1:'λ ιc.,Ί)ς 1:' Τ'ης. Ε"ιναι κατ , αρ, ec.,e χ~ν μια γενίκευσΊ) γενικότατου τύπου, xoct μόνο &νάλογα μ~ τον βα­ θμο ιΧνάπτυξ'ης ,ou παι3ιου μεταβαίνει &πο τtς στοιχειώ3εις γενι­

,

,

-

'έλ 'λλ' ~ ΤΊ)ς σκεται στο τ ος, α α σΤ'ην αρχ,ι

κεύσεις σ~ ιΧνώτερους τύπους γενΙκευσΊ)ς, για να όλοκλ'ηρώσει τ·ην 3ια3ικασία γν~σιων έννοιων.

Aύτ~ Υι 3ια3ικασία έξέλιξΊ)ς των έννοιων ~ των σΊ)μασιων των λέξεων ιΧπαιτε'ί: τ~ν ιΧνάπτυξΊ) μιας όλ6κλΊ)Ρ'ης σειρας λειτουργιων, δπως της έκούσιας προσοχηι;, της λογικης μν~μΊ)ς, της &φα(ρεσ'ης, της σύγκρισ'ηΙ;

xoct της 3ιαφοροποίΊ)σΊ)ς, xoct δλες αύτ~ς οί έξαιρετικα

πολύπλοκες Ψυχoλoγικ~ς 3ια3ικασίες 3~ν μπορουν άπλως να κατα­ γραφουν &πο τ~ν μνήμΊ), 3~ν μποροuν άπλως να έκμαθ'ηθουν

xoct να

ιΧΠΟΚΤ'ηθοUν. ΘεωΡ'ητικα θα ~πpεπε συνεπως να εΤνα:ι πέρα &πο κά­ θε ιΧμφιβολία Υι ιΧπόλυτ'η &βασιμόΤ'ητα της (ΧΠΟψΊ)ς δτι οί ~ννoιες

προσλαμβάνονται &πο το παι3t στο σχολε'ί:ο σ~ ~τoιμΊ) μopφ~ xoct ιΧποκτωνται το 'ί3ιι:. δπως

xoct μια όπoια3~πoτε 3ιανo'ηΤΙΚ~ Ικανό­

Τ'ητα.

'ΑλλιΧ

xoct &πο πρακτικης Πλευρας Υι &βασιμό 7ψα αύτης της

ιΧντίλ'ηψ'ης φανερώνεται σ~ κάθε βΊjμα. Ή παι3αγωγικ~ έμπειρία μας 3ιΜσκει οχι λιγότεrο καθαρα &πο την θεωp'ηΤΙΚ~ έ:ρευνα, δτι Υι (ΧμεσΊ) μετ&30σ'η έννοιων άπο3εικνύεται πάντα πρακτικα &3ύνατ'η

xoct παι3αγωγικα στεΙρα. Ό Μσκαλος που προσπαθε'ί: ν' ά.κoλoυθ~­ σει αύτον τον 3ρόμο 3~ν xxnp3.i>'JzL G'JXVX τίΠΗΧ ΠΖΡισ.J'όrΖΡΟ

215

ΣΤΗΝ ΠΑΙΔΙΚΗ ΗΛιΚIΑ

''ι' [LLΙX , κενΎj \ ΟLκεLΟΠΟ~ΎjσΎj , ι ΙΧΠυ

'

"

λ'" ε:;εων, ενιχ κιχ θ' ιχρο β ερμπιχλ ~σμ ό , που

έξΙXΠΙXΤCΊ κιχΙ μLμεϊ:ΤΙΧL την δπιχρξ'Υ) ά.ντLσΤΟLχων έννΟLων στο ΠΙΧL8Ι, στην πριχγμιχτα6τητιχ 8μως κρόβεL ενιχ κενό. ΤΟ ΠΙΧL8Ι 8εν OlxeLO-

ΠΟLεϊ:ΤΙΧL σ' ιχίιτες τΙς πεΡLπτώσεLς εννΟLες, ά.λλα: λέ;εLς, προσλιχμ­

βάνεL πεΡLσσότεριχ με την μν~μΎj πιχρα: με τ~ν σκέψ'Υ) κιχι εΤνΙΧL ά.νΙ­ κιχνο YLιX κάθε προσπάθεLΙΧ ελλογ'Υ)ς έφιχρμΟΥΥις τr,ς ά.ποκτημέν'Υ)ς γνώσ'Υ)ς. κιχτα: βάθος ιχίιτη -ή 8LΙX8LXΙXaLΙX της 8L8ιxITxιxXLιxc; έννΟLων τ \το ', - κιχ θ' - XΙXL, β ερμπιχ λ Lε~νΙΧL XΙXL XUpLO λ ιχ'θ ος Τ'Υ)ζ ιχριχ σχο λ ιχσΤLκ·r,ς

σΤLκΎjς μεθ680υ 8L8ιχσΚΙΧλΙιχς, -ή όποΙιχ ά.ντΙ της ζωντιxνΎjς γνώσΎjς πιχρέχεL νεκρα: κιχΙ κενα: λεΚΤLκα: σχ~μιxτιx.

Ό Λ. ΤολστόL, ενιχς βΙΧθυστόχιχστος γνώστης της ύ,,,-ης της

λέξ'Υ)ς κιχΙ της σYjμιxσΙιxς της, εχεL 8εϊ: κΙΧθιχρα: 8ΤL εΤνΙΧL ά.8{ινιχτο να: μεΤΙΧ8ώσεLς [LLιXv ~VVOLΙX ά.π' εUΘεΙΙXς ά.πο τον ΜσκΙΧλο στον μΙXθΎjΤ~· -ή μετιxβΙβιxσYj σ'Υ)μιχσLων με τη βο~θεLΙΧ {ίλλων λέξεων [L'Y)XΙXVLXιX ά.πο το ενιχ μυιχλο στο {ίλλο etVΙXL ά.8όνιχτη, 8πως τοίί ε8εLξε -ή ΠΙΧL8ιχγωγLΚ~ του έμπεφΙιχ. Ό Τολστ6L ά.νιχφέρεΤΙΧL σε πεφάμιχτιχ έκμOCθΎjσYjς της "ριχπτ-ης

γλώσσιχς σε ΠΙΧL8Lα: με τη βο~θεLΙΧ [LLiic; μετάφριχσης των ΠΙΧL8Lκων λέξεων στ~ γλώσσιχ των π~ριχμuθLων κιχΙ ά.πο ιχίιτην σε [LLιXv ά.νώ­ τερ'Υ) γλωσσLΚ~ βΙΧθμΙ8ΙΧ, κιχΙ κιχτιχλ~γεL στο ΣUμπέΡΙXσμΙX i)ΤL κιχ­

νεΙς 8εν μπορεϊ: να: 8LΜξεL σε μΙΧθ'Υ)τες πιχρα: τ~ν θέλ'Y)σ~ τους την

γριxφ~ με βίΙΧLΙΧ έΠLβεβλημένες έ;'Υ)γ~ιrεLς, με έπιχνΙΧλ~ΨεLς κιχΙ με την ά.ποστ~θLση, 8πως π.χ. τα: YΙXλXLXιX. «ΠρέπεL να: πιχρΙΧ8εχθοίίμε», λέεL, «8ΤL ιχίιτο το πρoσπιxθ~σιxμε έπιχνεLλ'Υ)μμένιχ τοος τελευτιχΙους 8όο μ-ηνες κιχΙ προιτκροόσιχμε έπιχ-

VELλ'Υ)μμ έν ιχ

\

,,.

έ σΤΎjν ιχι:,επ ΡΙXσΤΎj

'

-

~ ιχποστροφ,ι των

-

θ μιχ Ύjτων.

Σ'

,\

ιχυτες

τΙς προσπάθεLες πεΙσθ'Υ)ΚΙΧ μόνο YLιX το 8ΤL -ή έρμ'Υ)νεΙιχ τοίί νo~μιxτoς των λέξεων κιχΙ των λεγομένων etVΙXL ά.8όνιχτη ά.κόμ'Υ) κιχΙ YLιX ενιχ

..'\

-

"'.Ι.

..'\

\,

~

ΤαJ\ΙXνΤOυχO OιJt.σΚαJ\O, YLΙX νιχ μ,ιν

[LLλ'ησουμε

\ 'rLt; \

YLΙX

"

.Ι.

τοσο ΙXγΙXΠΎjτι:;ς

σε ά.τιΧλιχντους 8ιχσκιχλους έπεξ'Υ)γ~σεLς, 8πως 8ΤL [LLιX συνιxγωγ~ etVΙXL ενιχ εΤ80ς [LLXpOU σανχεντρι:ν κλπ. κιχτα: την έρμ'Υ)νεΙιχ [LLΊXc; όΠΟLιχσ8~ποτε λέξ'Υ)ζ, π.χ. της λέξης <έvτόπωσYj', τιθεΤΙΧL στην θέ­ σΎj τ-ηζ προς έξ~γΎjσYj λέξΎjζ ε~τε [LLιX το t8LO ά.κιχτιχν6'Υ)τη, ε~τε [LLιX σεφα: ά.πο λέξεLζ, των όποΙων -ή σuνιχφεLΙΧ εΤνΙΧL το t8LO ά.κιχτιχνό'Υ)τη

δπως κιχΙ ~ ~8LΙX ~ λέξη». Αίιτη ~ κιχτηγΟΡΎjμΙΧΤLΚ~ 8LιχπΙστωσYj το;)

ΕΠΙΣΤΗΜΟΝΙΚΕΣ ΕΝΝΟΙΕΣ

216

Toλστ6~ περ~έχε~ έξ laou σωστα. κιχΙ λΙΧθεμένιχ πρOCγμιχτιχ. Σωστο εΤνιx~ το ΣUμπέΡΙXσμΙX κιχι βιxσEζετιx~ στην &μεση πεΕριχ κOCθε 3ιχσκOC­ λου, δ δπο1:0ς, πιxρ6μo~ιx ιΙπως δ Toλστό~ κιχι το ~8~o μocτιx~ιx, πιχσχΙ­ ζε~ νιΧ έρμηνεόσε~ μ~ιX λέξη. Σωστο σ' ιχύτ·ην την 3~ιxπEστωση εΤνιx~, y~ιX νιΧ μ~λ~σoυμε με τιΧ ~8~ιx τιΧ λόγ~ιx του Toλστό~, ιIτ~ <ισχε30ν πOCντιχ 3εν εΤνιχι tlxιxTιx'W6YjTYj ~ t3~ιx ~ λέξη, ιlλλιX ιIτ~ γεν~κιX λεΕπει στον μΙΧθYjτη ~ έ!ννοιιχ ποδ έκφρOCζει ιχυτή ~ λέξYj.

CH

λέξΥ) εΤνιx~

σχε30ν π«ντιχ ~το~μYj, ι1ν εΤνιx~ ~τo~μY) κιχΙ ~ έ!ννo~ιx. Έ3ω ~ σχέση της λέξης προς την έ!ννοιιχ κιχΙ δ σχημιχτισμος κιx~νoόρy~ων έννo~ων

εΤνιx~ τόσο πολόπλοκYj, ι!π6κρυφη κιχΙ λεπτή 8~ιx8~κιxσEιx, &στε κoc­ θε έπέμβιχση σuν~στίi μ~ιX χοντροκομμένΥ) κιχι ι!3έξ~ιx ΜvιχμYj, ποδ

πιxρεμπo3Eζε~ την πορεΕOt της έξέλ~ξYjς» τη 3~ιxπEστωσY)

g'n

[41]. Σωστο εΤνιx~ σ' ιχυτήν

~ lvvo~ιx ~ ~ σYjμιχσΕOt της λέξYjς έξελEσσετιx~ κιχΙ

ιΙη ~ l3tιx ~ 3~ιx8~κιxσEιx της έξέλ~ξης εΤνιχι πολόπλοκYj. ΤΟ λιίθος έ8ω σχετΕζετιχι &μεσιχ με τΙς γεν~κες ι!πόψεις το\) Toλστ6~ π«νω σε ζYjτημιχτιχ ποδ ι!φορουν τήν 3~8ιxσκιxλEιx. ΣυνΕστιχ­

τOtι στο ιIτ~ ι!πoκλεEε~ κ«θε 3υνιχτ6τητιχ μ~ίiς έντον6τερης έπέμβΙΧ­

GYjt;

σ' ιχυτην την ι!π6κρυφη 3~ιx3~κιxσEιx, ιIτ~ 3Yjλιχ3ή έπι3~ώκει νιΧ

ι!φ~σε~ την έξέλ~ξY) των έννo~ων στοδς νόμους της 3~κης τους έσω­ τερ~κης τocσYjΙ;' l.TG~ ι!ποκ6βει την έξέλιξη των έννo~ων ι!πο τήν 3~80tσκΙΧλΕιχ κOtΙ τήν κιxτιx8~κocζε~ σέ απόλυτη παθητικότητα σ' ιI,τ~ , ιχφοριχ

-Δ " ξ "jV ιxνιxπτu

Yj

έ π~στημoνικων - έννo~ων. - Α'υΤυΙ' ''!ο' φιx~νετιxι ~oιOtι-

τεριχ κΙΧθΙΧρα. στήν κιχτηΥορημΙΧΤLκή 3~ιxτόπωση ιIτ~ «κι:ίθε έπέμβιχση

σuν~στίi μ~ιX χοvτροκομμέvYj, ι!3έξιιχ 3όvιχμYj, ποδ πιχρεμπο3Εζει τήν 8~Ot8ικιxσEιx της έξέλ~ξηι;».

'Αλλα. δ Toλστ6~ κιχτιχνοουσε έπΕσYjς, ιΙτι τήν έξέλ~ξη των έν­ νo~ων 3εν την πιχρεμ-πο8Εζει κOCθε έπέμβιχση, ι!λλα. μόνο ~ χοντρο­ κoμμΈVY) έπέμβιχση, ποδ έπ~8ρίi &μεσιχ στην 3~ιxμόρφωσY) των έν­ νo~ων, μπορε1: νιΧ έπ~φέρε~ ζημ~ει; στην 3ι«νo~ιx το\) πιx~8ιoυ. Π~O

εύιχΕσθητει;, πιο περΕπλοκει;, πιο l.μμεσει; μέθο30Ι ι!πo3ε~κνόoντιx~ ι!ντΕθετOt ώι; έπέμβιχση ποδ προωθε'ί: ιχυτην την 3~ιx3~κιxσEιx έξέλ~ξYjΙ;; κιχΙ την δ3YjΥε'ί: ψYjλ6τεριχ. «Πρέπει να. 8ώσει κιχνεΙι;; στον μιχΟYjτη τήν εύκιχιρΕιχ», λέε~ δ Toλστ6~, «vιX οΕκε~ΟΠΟ~Yjθε1: νέες li!vvo~ec; κιχΙ λέξειι;

ι!πο το γενικο ν6Yjμιχ τηι; δμ~λEιxι;. "Οτιχν κOCποιιχ φοριΧ ι!κoόσε~ ~ 8ιΙΧβOCσει μιιΧν ι!κOtτιχνόYjτη λέξη σε μιιΧ ΚΙXΤΙXνOΎjτη φΡOCσΎj, κιχΙ μιιχν

217

ΣΤΗΝ ΠΑΙΔΙΚΉ ΗΛΙΚΙΑ

&λλ-fj φορα σε κάπO~ΙX &λλΥ)

cppIiaYj, τότε θα OCρχίσει ·~α ocποκτcx μ~αν

ocσιxφ~ ε8έιχ της κιx~νoόργ~ιxς ~ννo~ιxς κα.Ι τέλος, ~τιxν 80θεί Υι εύκιχι­

ρίΙΧ, θα ιχίσθα.νθεί την ocνα:γκα:~ότητιx να ΧΡYjσ~μοποι~σε~ α:ύτ~ τ~ν λέξΥ) κΙΧί, ~τα:ν την ΧΡYjσ~μοπο~~σε~, λέξΥ) κιχL εννo~α: μετα:βOCλλοντα:ι

σε πνευμΙXΤΙΚ~ του t8~oκτησία:. Κα:L χ~λιoc8ες αλλοι 8ρ6μo~_ 'ΑλλOC εΤμιx~ πεπε~σμένoς δτι το νιΧ: μετα:8ώσε~ς στο πα.~8L συνει8YjΤcX: κα:~­ νoύργ~ε<; εννo~ες κα:Ι μορφες λέξεων εΤνα:~ το ~8~o OC8ύνα:το κα:Ι ασκο­ πο, Ιπως το να μ.ιiθε~ς σ' ένα: πα:~8ι να περπα:τcx σύμφωνα: με τοδς νόμους της ίσορροπία:ς_ ΚOCθε τέτo~α: πρoσπocθε~α: 8εν

8L

b8Yjye'i:

το πιχι-

πλYjσιέστεριχ στον κα:θoρ~σμένo στόχο, OCλλα το ocπoμιxκρόνε~,

οπως ~τα:ν ένα:ς ανθρωπος στην ΠΡOσπάθε~OC του να 8~ευκoλόνε~ ένα: λoυλoύ8~ στην OCνθοφορία: του ocρχίζε~ να OCνοΕγει !t'ιx &νθΥ) του κα:Ι ετσ~ νιΧ: το συνθλΕβεω

[41].

Ό Toλστό~ γνωρΙζε~ κα:τα συνέπε~α: ~τ~,

έκτος OCπο τον σχο­

λα:στικό, υπάρχουν χEλ~o~ αλλo~ 8ρόμo~ γ~ιX: να μocθε~ το πα:~8Ι κα:ι­ νούργιες εννo~ες. Kιxτα:8~κocζε~ μόνον ένιχν 8ρόμο,

8Yjλo α:ύτον τοί)

(loYjlΙXV~XOU OCνοΕγμα:τος τοί) μπoυμπoυΚ~Oί) μιocς κα:~νoύργ~α:ς ~ννo~α:ς. ' 1 Τ " ,~ β' , , β β' , Α υτο ε~να:~ σωστο κα.~ α:o~α.μφ~σ Yjτητο, κα.~ εΠ~ ε ιx~ωνετα:~ εμ-

πεφ~κα στην θεωρία: κα:L στην πρOCξΊ). Ό Toλστό~ ιΧπo8ί8ε~ ~μως ' 'λ Ιλ 'θ ι 1 Ν πο λ υ μεγα: Ί) σYjμα:σια: στ,ιν α:υ oρμΊ)σ~α:, στο τυχα:ιο,

"Ι~ στην επιοριχ-

σΊ) OCσα:φών πιχρα:στάσεων κα:Ι α:ίσθ~σεων, στην έσωτερ~κ~ πλευρα τοί) σX'ημα:τ~σμOί) των έννo~ών, ένώ πoΛU μικρη σΊjμα.σEα: ιΧπο8Ε8ει στην 8υνα:τόΤYjτα: μ~ocς αμεσΊ)ς έπφρoΎjς πάνω σ' α:ύτη τ~ν 8~ιx8ικα:­ σία:, κα:L μ' α:ύτον τον τρόπο ocπoμα:κρύνε~ κα.τα πολδ τ~ν έκπα:Ε8ευσΥ)

OCπο τ~ν έξέλ~ξr.. Δεν μcxς έν8ια:φέρει σ' α:ύτ~ν την περίπτωσΊ) τούΤΥ) Υι 8εύτερΊ) λα:θεμένΥ) πλευρα των σκέψεων τοί) Toλστό~ κα:L Υι 8~όρ­

θωσ~ ΤΊ)<;, OCλλα δ σωστος πυρ~να:ς τ:ης θέσrις του, δτι 8Yjλo 8εν μπο­

pouv

να ocνοιχτοuν βEα:~α: τα μπoυμπoύκ~α: κα:ινoύργ~ων έννo~ών ~,

ιΧνOCλογα., ~τι 8εν μπορεϊ νιΧ: μ&θε~ κα.νεLς σ' ενα: πα.ι8L το περπOCτημα.

σύμφωνα. με τοδς νόμους της ίσορροπΕα:ς. Μocς έν8~α:φέρε~ Υι σκέψΊ) ,

,μα.ς -φιx~νετιx~ ,

που

κα.

θ'

!!λ Ι!!, ~ ό 'l.l ι u α: σωστη, oΤ~ ο ορ μος α:πο τ,ιν πρωΤΊ)

έπα:φη με μ~α κα:~νoύργ~α: εννo~ιx μέχρ~ την στιγμη ~πoυ λέξΥ) κα:Ι εννo~α: γEνoντα:~ νΟYjΤΙΚΟ OCπόΚΤΊ)μα: τοί) nιx~8~ou, εΤνιx~ μιιΧ: πολόπλο­

ΚΥ) έσωτερικ~ Ψυχ~κ~ 8~ιx8~κιxσEιx, ποδ περιλιxμβocνε~ την στιx8~ιxκα OCνιχπτυσσόμενΥ) κlχτιχνόYjσYj μιOCς κlXινo')ργ~α.ς Μ;Yjς ιΧπο μια θoλ~

εΠIΣΤΗΜΟΝIΚΕΣ εΝΝΟIΕΣ

218

\ πρ!Χγποφιίσ,,;,ιχση, -Δ' .,ιν χρηση της ΚΙΧL"λ' ";'/,: ος, ως τελ" Lκη C:Ρ"tση, την

,

", vot

, ι Ο' μotΤLΚΥι της ΟLκεLοπο~ηση. uσLιχστtκot προσπιχ θ' 'ησιχμs: ΠLΟ πιχνω

έκφριίσουμε τήν 'l8LΙX σκέψη λέγοντιχς δΤL την στLγμη οπο'; το π:ι~a:

γνωρΙζεL YLιX πρώτη φορα: την σημιχσΙιχ (LLOC; XΙXLVO IJPYLΙX; '(L' ιχύτο λέξης, 8εν τελεLώνεL ~ 8Lιχ8Lκιχσ(ιχ τΊjς ιΧν:Χπτυξ"ηζ των έννo~ων, ιΧλ­

λιΧ μ6λLς ιΧρχΙζεL. Σε σχέση με την πρώτη πλευρα: τΊjς θέσης το\) Toλστό~, ~ ε­ peuvιX μιχς 8eEXVZL 0lL μόνο χΙλLοuς &λλους 8ρ6;.l.')uς, YLιX τους ό­

ποΕους μLλιΧεL ό ΤολστόL, ιΧλλιΧ έπΕσης
e!VΙXL 8υνιχτη, ιΧλλιΧ μπορεί νά γίνει ή άφετηρία της άνώτερης έξέ­ λιξης τών ήδη σχηματισμένων οΙκείων έννοιών ,τού παιδιού,

aΤL

χιχτα: τΤιν 8L8ιχσκιχλΕιχ e!VΙXL 8υνιχτη ~ &μεση έργιχσΙιχ πιίνω στην έν­ VOLΙX. Λότη ~ έργιχσΙιχ 8εν ιΧποτελε'ί: -δπως 8eExveL το πεΙριχμιχ- το τέλος, ιiλλα: την ενιχρξ'Υ) της έξέλLξης της έΠLστημονLκης eVVOLΙX; κιχΙ

8εν πεΡLλιχμβιίνεL μόνον τον κιχθιχυτο σΧ'Υ)μΙΧΤLσμο των έννΟLων, ιΧλλιΧ τ1jς 8t8eL ΚΙΧLνοόργLες κιχτεuθόνσεLς κιχΙ τοποθετε'ί: 8L8ιχσΚΙΧλΙΙΧ κιχ Ι έξέλLξ'Υ) ιΧπο την πλευρα: της έκπιχΕ8εUG'Υ)ς σε ΚΙΧLνοόργLες εόνοϊκες σχέσεLς.

rLιX να: μπορέσουμε να: προσεγγΙσουμε ιχότο το ζ'ήτημιχ, πρέ­

TCeL να: ξεΚotθΙΧΡLστε'ί: πρωτιχ ενιχ γεγονός. Ό ΤολστόL μLλιίεL YLιX την eVVOLΙX πιίντιχ σε συνιίρτηση με την μό'Υ)ση των ΠΙΧL8Lων στην λογο­ τεχνLκη γλώσσιχ. κιχτα: σuνέπεLΙΧ 8εν έννοεϊ: eVVOLe; που ιΧποκτOC το

ΠΙΧL8Ι κιχτα: την οlκεLοποΙηση ένος συστ'ήμιχτος έΠLστημ.ονLκων γνώ­ σεων, ιΧλλα: ΚΙΧLνοόργLες, &γνωστές του eVVOLe; κιχΙ λέξεLς τΊjς κΙΧθη­ μεΡLνης γλώσσιχς, που έμπλέκονΤΙΧL στον Ιστο των ~8η προγενέ­ στεριχ 8Lιχμορφωμένων έννΟLων. Λότο προκόπτεL κΙΧθιχρα: ιΧπο τα:

πιχρΙΧ8εΕγμιχτιχ που ιΧνιχφέρεL ό ΤολστόL. MLλιXeL YLιX την ιΧποσιχφ'ή­

νLση τέΤΟLων λέξεων δπως «έντόπωση» ~ «έργΙΧλε'ί:ο», YLιX την

ol-

κεLοποΕηση των όποΕων ιΧποτελε'ί: ιΧπιχριχΕτητ'Υ) προϋπόθεση ενιχ ιχό­ στηρο κιχΙ όΡLσμένο σόστημιχ. 'ΛνΤLκεΕμενο της ερευνιίς μotς e!VΙXL

δμως το πρόβλημιχ της ιΧνιίπτυξης έΠLστημονtκων έννΟLων, που 8LιχμορφώνονΤΙΧL ιΧΚΡLβως με την μόηση το\) TCιxL8LOU σ' ενιχ όΡLσμένο σόστημιχ έΠLστημονLκων γνώσεων. ΦuσLκα: ιΧvιχκόπτεL το έρώτημot

μέΧΡL ΠΟLΟU σημεΕου ~ θέση που έξετιίσιχμε TCLO πιίνω μπορε'ί: να:

219

ΣΤΗΝ ΠΑΙΔΙΚΗ ΗλlΚIΑ

lπεκτιχθε'ί: &'VT(aTOLlΙX κιχι στ~ν 8Lιχ8Lκιχσ(ιχ του σΧYjμ,α.ΤLσμ,ο::'; lΠL­

στημ,ΟVLκωv lVVΟLωv. rL' ιχότο πρέπεL να: &.ποσιχφYjVLσθε'ί: σ~ ΠΟLOC σχέσΥ) γεVLκα: βρ(σκεΤΙΧL μετιχξυ τους ό σχ"ημΙΧΤLσμος lΠLσΤYjμΟ'JLΚωv ένVΟLωv κιχι ιχότων των έVVΟLωv που lvvooGae ό ΤολστόL κιχΙ που

μπορουν να: χιχριχκτηΡLσθουv 6>ς κιχθYjμεΡLν~ς ~VVΟLες έ; ΙΧLτ(ιχς ΤY,~

-

κιχτιχγωγYjς τους

' 1ΤYjV '

ΙΧΠυ

"

'Ιβ LΟΤLΚYj ΟLκε~ιχ

Ι -~εμπεφ~ιx του πα.~οLΟU.

ΌΡLοθετώvτιχς μ' ιχότον τον τρόπο τΙς lΠLσΤ;Yjμ,ΟVLκες &.πό τΙς κιχθYjμεΡLv~ς έ!VVΟLες,

8~ν προε;οφλουμε τ~ν λόσΥ) του έρωτήμιχτος

κιχτα: πόσο e!VΙXL &'VΤLκεLμεVLκα: 8LΚΙΧLολογYjμέvYj μoLιX τέΤΟLΙΧ όΡLοθέ­ τησYj. ' Αντ(θετιχ, ~νιx &.πο τα: ΚUΡLΙΧ ζψήμιχτιχ τ~ς προκε(μεVYjς έ!­ ρευνιχς σuv(στΙΧΤΙΧL στην &.ποσιχφήVLσYj του i1v δπocρχεL μoLιX &'vηκεL­ μεvLΚ~ 8Lιχφορα: στ~ν πορε(ιχ lξέλLξYjς των Μο τόπων lVVΟLωv, σε τ( σuv(στΙΧΤΙΧL ιχότη, κιχΙ στ~ βOCσYj ΠΟLωv &'νΤLκεLμεVLΚωv, πρα.γμΙΧΤL­ κων 8Lιχφορωv &.νOCμεσιχ στΙς lξελLΚΤLΚες 8Lιχ8Lκιχσ(ες των έΠLστYj­ μΟVLκωv κιχΙ των ΚΙΧθYjμεΡLvωv lVVΟLωv lΠLτρέποuv ιχότες οΙ Μο 8LΙX8Lκιχσ(ες μoLιX σuγΚΡLΤLΚ~ ~ρευνιx. 'Έργο του κεφιχλιχ(ου ιχότου e!VΙXL να. &.πο8εΙξεL gTL μoLιX τέΤΟLΙΧ όΡLοθέτησYj e!VΙXL lμπεφLκα: 8LΚΙΧLωμέ-

VYj, θ εωΡYjΤLΚΙΧ'

•

,

,

,·'

,

β.!. oι;aLμoYj, εUΡYjμιχτLΚΙΧ πιχριχγωγLΚΎ;, κιx~ ως εκ ΤΟUΤΟU

πρέΠcL να: Y(VSL ό &.κρογωVLΙΧ'ί:ος λ(θος ~ς δπόθεσYjς έργιχσΙιχς μιχς. 'Έχουμε v' &.πο8ε(ξΟΗμε, gΤL οί έπιστημονικες Ιννοιες δεν άναπτύσ­

σονται άκριβως δπως οί καθημερινές, gTL στην πορεΙιχ ~ς έξέλL­ ξής τους 8εν lπιχvιχλιχμβocvοuv τΙς 8Lιχ8ικιχσ(ες lξέλL;Yjς των ΚΙΧθYjμε­ ΡLνωv έVVΟLωv. 'Έχουμε πε'ί: gΤL στο lρώΤYjμιχ του πως &.vιχπτόσσΟVΤΙΧL οΙ lΠL­ στημΟVLκες ~VVOLec; στον μΙΧθYjτη 8(80VΤΙΧL σήμεριχ Μο &.πιχvτήσεLς. J. Σ τ,''}

, Yj• ΙXpVYjaYj " ΤΎjς

' " "ζ εΤΙΧL γεvLΚΙΧ πρωτη ΙXΠΙXντησYj εκφριχ

,

~ ~ οLΙΧοLκιχσLιχς

τ}jς lσωτεΡLκΎjς έξέλLξYjς των ο[κεLΟΠΟLYjμέvωv στο σχολε'ί:ο έΠLστYj­ μΟVLκωv έVVΟLωv. Προσπιχθήσιχμε να: &.πο8ε(;ουμε, gΤL ιxότ~ -ή &πο­ ψη 8εν e!VΙXL βOCσLμYj. ' ΑπομέvεL &.κόμΥ) -ή δεύτερη άπάντηση. E!VΙXL προς το πιχρον ή εόρότεριχ 8LΙX8e8oμoέvYj. ΛέεL, gΤL -ή έξέλL;Yj των lΠL­

σΤYjμΟVLκωv έVVΟLωv στον μΙΧθYjτη δεν διαφέρει ούσιαστικα άπα την έξέλιξη δλων των ύπόλοιπων έννοιων, που μορφΟΠΟLουVΤΙΧL κιχτιΧ

τ~ν &.πόκτηση ~ς ο[κεΙιχς έμπεφΙιχς του ΠΙΧL8Lου κιχΙ gTL συνεπως 8εν e!VΙXL βocσLμος ~νιxς χωΡLσμος των Μο 8Lιχ8LκιχσLωv. Σόμψωνιχ μ'

ιxότ~ν την &ΠΟψYj, ή 8Lιχ8Lκιχσ(ιχ έξέλL;Yjς των έΠLστημΟVLκωv lv-

ΕΠΙΣΤΗΜΟΝΙΚΕΣ ΕΝΝΟΙΕΣ

220

νοιων εΙνιχι μια: έπcxνιΧλ1jψ1j των ουσιιχστικότερων ΧΧΡΙΧΚΤ'ηριστικων

'r'ijc;

έξελικτικ'ijι; πορεΙιχι; των κcxθ1jμ::ρινων έννοιων. Έ8ω ώστόσο

πρέπει ά.μέσωι; να: τεθε~ το έρώτημιχ, σε τΙ στηρΙζετιχι μ~α: τέτοιιχ πεποΙθφ"η. "Α ν

.1 ρ~Ιξ ουμε ενιχ

βλ' εμμιχ

"

'~λ ι γι ' " στην επιστ'ημονΙΚ1j φΙΛΟ ογιιχ ιχυτο

το ζ~Τ1jμιχ, 8ιιχπιστώ'ιουμε, δτι το άντικεΙμενο δλων άνεξιχΙρετιχ

των έρευνων, των άφιερωμένων στον σχ1jμα.τισμΟ των έννοιων στ~ν πιxι8ικ~ ~λικEιx, ~σιxν r.&.VTιx κιχθ1jμερινεc; εννοιει;. 'Όπως etnιxILe, ~ έργιχσΙιχ τοότη (σωι; εΙνιχι γενικα: το πρωτο β~μιx για: τ~ν σuaT1jILX­

ΤΙΚ~ ερευνιχ τ~ι; πορεΕιχι; τηι; έξέλιξ1jC; των έπισΤ1jμονικων έννοιων. 'Ώστε δλοι οΙ νόμοι τ~ι; έξέλιζ1jC; νοιων εχουν

ntaTonOL1jee!

'r:;jc;

ά.ν&.πτuξ1jC; των πιχι8ικων έν­

β&.σει του όλικου των ο[κεΙων κcxθ1jμερι­

νων έννοιων τοσ πιχι8ιου. Περιχιτέρω έπεκτεΕνοντιχι χωρΙι; έπιχνε­

ξέΤΙXσ1j κιχΙ στον τομέα. τ~ι; ΠoXι8ικ~ι; έπιστημ()νικ~ι; σκέψ1jΙ;, ~ ό­ ποΙιχ πιχρ&.γετιχι κ&.τω άπο έντελωι; &λλει; έσωτερικει; συνθ~κες, κιχΙ μ&.λιστιχ &πλωι; κιχΙ μόνο έπει8~ οΙ σuγγριxφεΤι; 8εν σ,(έψθ1jκιχν ν'

άνιχρωτηθουν

&'1

μια: τέτοιιχ ευρεΕιχ έρμ1jνεΙιχ των συμπεριχσμίτων

ένοι; τομέΙΧ των ΠΙXι8LΚων έννοιων ε!νιχι 8ικιχιολογ1jμέν1j κιχΙ έπι­ τρεπτη.

MερLΚOΙ νεότεροι 6ξυ8ερκε!ι; συγγριχφε!ς, δπως ό

-

"'ξ' '.1..1. • ι μπορουσιχν νιχ ε ετιχσουν ιχυΤυ Το ερωΤ1jμιχ.

IL1j"

Piaget, 8ΈV aTLYIL1j,

'Α.Ι. ~ Πυ τ,ιν

ποΙΙ το άντιμετώπισιχν επρεπε να: ξεχωρΙσουν ιχυστηρα: τΙι; πιχριχ­ στ&.σειι; του πιχι8ιου για: τ~ν πριχγμΙΧτικόΤ1jΤΙΧ, στ~ν έξέλιξη των ό­

ποΙων πΙΧΙζει κιχθοριστικο ρόλο ~ έργιχσΙιχ τ~ι; ~8ιιxι; τ~ι; πιxι8ικ~ς 'ψ '.ι. !! ~ , σκε 1jς, ΙΧΠυ υσες o1jILLoupyouνTιxt κιχτω

'.1."

,

,

ΙΧΠο την ιχποφιχσιστικη επιρ

-

ρo~ των γνώσεων ποΙΙ ο[κειοποιε!τιχι το πιχι8Ι άπο τοΙΙς άνθρώπουι; του περιβιΧλλοντός του. T~ν πρώτη δμ&.8ΙΧ ό

Piaget

την χιχριχκτη­

ρΙζει, σε άντι8ιιxστoλ~ με τ~ν 8εότερη, ώι; ιχυθόρμητες πιχριχστ&.σειι; του πιχι8ιου.

Ό

Piaget 8ιιχπιστώνει δτι ΙΧότει; OL 8όο όμ&.8ες των πιχι8ικων , - "εχουν πολλ'ιχ κοινιχ, μετιχξ'u τους. 1. Κιχι\

ΠΙΧριχστιχσεων ~, 'ι εννοιων

OL 8όο ά.ντιστέκοντιχι στις όποβολέι;. 2. KΙXL οΙ 8όο εΤνιχι βΙΧθια: ρι­ ζωμένες στην σκέψη του πιχι8ιου.

3.

Kιxt οΙ 8όο μιxρτuρoσν όρισμέ­

νη κοινότητιχ σε πιχι8ια: t8Lιxc; ~λικΙιxς.

4.

Kιxt

OL 8όο πιxριxΜΈVoυν

γιιΧ μερικιΧ χρόνιιχ στη συνεΙ8ησ1j του 'Πιχι8ιου κιχΙ ιiφ~νoυν σιγιΧ-

221

ΣΤΗΝ ΠΑΙΔΙΚΗ ΗΛΙΚΙΑ

" σιγα τοπο

,

, ι! 'ι>έ '!: Ιζ ~ ΤΙζ κα~νoυργιεζ ι:;ννοιες Ο ν ε"αφαν~ ονται OCΚΟφιαια,

YLOC"

πράγμα ΧOCΡOCΚΤ1jριστικο για. ΤLζ cXπομν1jμονεuμένεζ ~ννoιες.

OL

5.

Κα!

Μο cXναγνωρΙζοντocι σΤLζ πρωτεζ σωστεζ cXπocντησεΙζ τοσ πocι3ιοU.

'Όλoc αύτα. τα: κοινα: χocριχκτηριστικα: των 3ύο όμά8ων των πocι8ικων έννοιων ΤLζ ξεχωρΙζοuν &πο ΤLζ cXπομν1jμονεuμένεζ πιχριχστOCσεΙζ ,

"

,

\

,

Ν<Ι-

'l.l'

<Ι-"

ΚΙΧΙ ΤΙζ ocπocνΤ1jσεΙζ ποu ·o~oε;ι το ΠΙΧΙοι κocτω OCΠυ

.l-

τ,ιν επφρο,ι Τ1jζ

έρώτησ1jς.

Αύτεζ

xouv <ι-

κocτα: την γνώμη μιχς βιχσικα: όρθεζ &πόψεΙζ

OL

τ~ν cXπεριόριστ1j πιxριx80Χ~, δτι -

\"

,

ΠOCLoΙΟU, ποu ΙXV1jXouv ιχνocμφισ

OL

β'

περιέ­

έπιστημονικεζ ~ννoιεζ τοσ '<ι-

,

•

'<ι-

-

,

1jτητoc σΤ1jν οεuτεΡ1j ομιχοιχ των μ1j

ιxUΘόρμητιx 31jμιοuργ1jμένων πιχι8ικων έννοιων,

3tocvoouv

μια: γν~­

σιιχ 3toc8LxoccrLιx έξέλιζ1jς. Αύτο φιχΙνετιχι κΙΧθιχρα: &πο την ιΧπιχρίθμη­

cr1j

των πέντε πιχριχπάνω χιχριχκτηριστικων. Ό

Piaget

πιχρΙΧ8έχετιχι

μOCλιστιχ, ()τι ~ ~peuvιx ΙΧύτης τηζ όμOC3ιχς έννοιων 8ιιχκιχιολογ1jμένιχ

μπορεΤ να: γΙνει ΙΧύτόνομο ε~8ικό άντικεΙμενο ~ρεuνΙΧζ. 'Απο ιxύτ~ν τ~ν &ΠΟψ1j ό

Piaget

προχωρετ μιχκρότεριχ ά.πο δλΟUζ τοδζ &λλΟUζ

σuγγριχφεΤζ ά.νιχφορικα: με το πρόβλ1jμιχ ποδ μίΧζ έν8ιιχφέρει. 'ΑλλιΧ τιχuτόχρονιχ ό

Piaget

3ιιχπρOCττει λιiθ1j ποδ κιχθιστοσν

το σωστο μέΡΟζ των ά.νΙΧλύσεών τοu

&veu

&ζΙιχς. ΈμίΧς μίΧζ έν3ιιχ­

φέροuν πρώτιστιχ τρΕα τέτοια εσωτερικά άλληλοσυνδε6μενα εσφαλ­ μένα στοιχεία στΙς σκέψεΙζ τοσ

()τι πιχρocλλ1jλιχ με

Piaget.

ΤΟ πρωτο σuνΙστιχτιχι στο

τ~ν ά.νιχγνώριση μιίΧζ

ΙΧύτόνομηζ ~ρεuνΙΧζ ΚΙΧ!

των μ~ ΙΧύθόρμητων έννοιων κλίνει ΠΡΟζ τον άντίθετο ~σχuρισμό, δτι 81jλ. μόνον

OL

ΙΧύθόρμητες ~ννoιεζ τοσ πιχι3ιοσ μποροσν να: μίΧζ

μεΤΙΧ8ώσοuν &μεσεζ γνώσεΙζ για. την πoιoτικ~ ~8ιoμoρφ(ιx τηζ πιχι3ικ~ς σκέψ1jζ.

Ot

μη ιχύθόρμ1jτεζ ~ννoιεζ τοσ πιχι8ιου, ποδ ~xouv

σχ1jμιχτισθεΤ κάτω ά.πΟ την έπφροη των ένηλΙκων του περιβάλλον­ τόζ τοu, κιχτα: τον

Piaget

ά.ντικιχτοπτρΙζοuν μίΧλλον τον βΙΧθμο ΚΙΧ!

τον χιχριχκτηριχ της o~κειoπoΙησ1)ς των σκέψεων των έν1jλΙκων ά.πΟ

το πιχι8Ι Έ3ω ό

Piaget ~ρχετιxι

σε ά.ντΙφΙΧσ1) με τη 8ικ~ τοu σωστη

σκέψ1j, ()τι 3ηλ. το πιχι8Ι, ()τιχν ο!κειοποιεΤτιχι μια. ~ννoιιx, την έπιχ­

νεπεξεργάζετιχι ΚΙΧ! την σφριχγΙζει με την 3ικ~ τοu σκέψ1j. Αύτο θέ­ λει δμωζ να: το σuσχετ(σει μόνο με τ1.ζ ΙΧύθόρμητες ~ννoιεζ κιχ!. 3εν

βλέπει, δτι πιχρόμοιιχ έφιχρμόζετιχι κα.Ι στΙς μη ΙΧύθόρμητες ~ννoιες. ΤΟ 8εότερο λιiθoς α.ύΤ~ζ τηζ θεωΡΙΙΧζ προκύπτει &μεσα. ά.πΟ το

222

εΠIΣΤΗΜΟΝ!κεΣ εΝΝοιεΣ

πρωτο. "Av 8εχτοίίμε ;)TL οΙ μ~ ΙΧUθόρμYjτες nΙXL8Lxec:; εννοιες 8εν ιΧν­ ΤLκcxτοπτρΙζοuv τ~ν πιxι8ικ~ σκέψη ώς τέΤΟLΙΧ, ιΧλλιΧ. ;)TL ιχίιτο συμ­

βοιΙvεL μόνο με τ/'ς ΙΧUθόρμYjτες eVVOLec:; τοίί ΠΙΧL8Lοίί, τότε πρέπεL νιΧ υποθέσουμε ~πΙσYjς (πρOCγμιχ που XOCVeL κιχΙ δ

Piaget) OTL

ιΧνOCμεσοι

στ/'ς ιχuθόρμYjτες κιχΙ στΙς μ~ ΙΧUθόρμYjτες eVVOLec:; UipEaTΙXTΙXL evCX ιΧνυ­ πέρ~λYjΤΟ 0pLO, που ιΧπ~κλεΙεL μoLιXv ιΧλλYjλεπΙ8ρχσYj ιχίιτων των 8όο

δμOC8ων ~VVΟLωv. Ό

Piaget

ξεχωρΙζεL μόνο τ1.ς ιχ.jθόΡ:J.Yjτες ιΧπο

τΙς μ~ ιχuθόρμYjτες εννΟLες, πιχροιβλέπεL ομως OTL τΙς ένώνεL σ' ενοι ένLΙΧLΟ aoaTYjμoΙX ~ννΟLων που 8LιχμορφώνετΙΧL κιχτιΧ τ~ν 8LOCpxeLΙX τ~ς 8LΙXVOYJTLX~C:; ~ξέλLξYjς τοίί nΙXL8LOG. ΒλέπεL μόνο τον 8LιχχωΡLσμο κιχ1.

OlL τ~ν aOv8eaYj. rL' ιχΙΙτό κιχ1. nepLypOCcpeL τ~ν ~;έλLξYj των ~νVΟLων ώς μoLιX ~ξέλLξYj 8LιχμορφωμέvYj μoYjlΙXVLXιX ιΧπο 800 μεμονωμένες 8LΙX8LXΙXGLec:; που 8εν εχουν τΙποτιχ το XOLVO μετιχξό τους κιχΙ ιΧκολου­ θοίίν 800 ~ντελως ιΧπομονωμένους 8ρόμουι;. ΑίιτιΧ τιΧ 8όο λιΧθΥ) ~μ.πλέκoυν τ~ν θεωρΙιχ ιΧνοιπόφευκτιχ σε μoLιX , J..1.' ~ εσωτεΡLΚ'j σ;ντιφΙXσYj ΚΙΧι

Piaget

•~ OOYjYOuv

,

/

στο τριτο

λ'θ

ιχ

ος.

'Α

l'

Πυ

TYjV

,.

μoLΙX ο

uποθέτεL OTL οΙ μ~ ιχuθόρμYjτες eVVOLec:; του nΙXL8LOi) 8εν ιXVTL­

κιχτοπτρΙζουν τ1.ι; ε8LΙΧLτερότψες τ~ι; nΙXL8Lx~t; σκέψYjΙ;, OTL ιχίιτο το

κιΧνουν μόνο οΙ ιχuθόρμYjτες τότε npέ7t'eL νιΧ πιχριχ8εχθεϊ:, OTL ~ γνώ­ σΥ) ιχίιτων των ε8LΙΧLτεροτ~των τ~ι; nΙXL8LX~C:; σκέψYjς 8εν exeL πριχ­ XTLXιX XΙXμoμoLιX GYjμoΙXGEΙX, ιΧφου οΙ ιχuθόρμYjτες eVVOLec:; ιΧποκτωνΤΙΧL ~ντελως ιΧνεξOCρτητιχ ιχπο ιχιιτες τΙι; ε8~ΙΧLτερότητες. 'Απο τ~ν &λλYj,

σύμφωνιχ με την θεωρΙιχ του ~ οΙΙσΙιχ τ~ι; 8LΙXVOYjTLx~t; ~ξέλLξYjς του nΙXL8LOG auvEaTΙXTΙXL στην προ08ευΤLκη ΚΟLνωνLΚΟΠΟΙYjσYj τ~ς nΙXL8L­

κ~ς σκέψYjς. MLιX XOpLΙX μορφη του alYjμoΙXTLaμoOU μη ιχuθόρμYjτων ~ννΟLων eIVΙXL ~ 8L8ιχσκιχλΙιχ' κιχτιΧ συνέπεLΙΧ ~ σYjμoΙXVTLX~ YLιX τ~ν ΠΙΧL8Lκη ~;έλLξYj ΚΟLνωνLΚΟΠΟΙYjσYj τ~ς σκέψYjΙ;, ()πως ~μφιxνΙζετιx~ στ~ν 8L8ιχσΚΙΧλΙΙΧ, 8εν σuν8έεΤΙΧL κιχτιΧ XOCnOLOV τρόπο με την κιχθιχυ­

το ~σωτεΡLκη 8LΙX8LΚΙXGtΙX της VOYjTLX~C:; ιΧνocπτυξYjΙ; του ΠΙΧL8Lου. 'Α­ πο τ~ν μoLιX ιΧμφLσβYjτεLΤΙΧL κOCθε σYjμΙXσΙΙX τηι; γνώσYjς της ~σωτεΡL­ κ~ς ιΧνocπτυξYjς τ~ς nΙXL8LX~C:; σκέψYjζ YLιX την έρμYjνεΙοι τ~ι; ΚΟLνωνL­ XOnOtYja~c:; του κιχτιΧ την 8L8ιχσκιχλΙιχ' ιχπο την &λλΥ) '1ι ΚΟLνωνLΚΟ­

nOtYjGYj τ~ι; nΙXL8Lx~t; σκέψYjΙ;, που ~μφιχνΙζετΙΧL στο nPOaX~VLO κιχτιΧ τ~ν 8L8oιaxΙXΛLιx, 8εν συσχετΙζεΤΙΧL με την ~σωτεΡLκη ~ξέλLξYj των πιχριχστOCσεων ΚΙΧ/' ~ννΟLων του nΙXL8LOU.

223

ΣΤΗΝ ΠΑιΔIΚΗ ΗΛΙΚΙΑ

Aότ~ ~ ιΧ.ντ(φιχσ'Υ), ποο ιΧ.ποτελεΤ το ιΧ.8όνιχτο σ'Υ)μεΤο δλ'Υ)ζ τ-ηι; θεωρ(ιχι; τοσ

Piaget

κιχΙ τιχυτόχρονιχ ιΧ.ποτελεΤ τ~ν ιΧ.φετ'Υ)Ρ(ΙΧ τΊίι;

XpLτLx1jC; του θεώΡ1Jσ'Y)ς στ~ν ΠΡOκε(μΕV'Y) Ι:ρευνιχ,

ιΧ.ξ(ζεL (LLOC 'ItLO

έμπεΡLστιχτωμέv'Υ) μελέτη. 'ΈχεL (LLOC θεωΡ'Υ)ΤLκη κιχΙ (LLOC ΠΡΙΧΚΤLΚ~ πλευρά.. 'Η θ εωΡ'Υ)ΤLΚ'j J.

'

,-

-

'(

, ,

"

πλ ευριχ ιχυτης Τ'Υ)ς ιχντ φιχσ'Υ)ς ιχvιχγεΤΙΧL στ'Υ)ν ιxv-

τ(λ'Υ)ψ'Υ) τοσ ξ'Υ)ς. Ό

Piaget YLOC το πρ6βλ'Υ)μιχ τΊίς 8L8ιxcrxΙXΛ(ιxc; κιχΙ της έξέλL­ Piaget 8εν ιΧ.vιχπτόσσεL πουθενOC ιχότην την θεωρ(ιχ 6tILecrιx

κιχΙ οϋτε θ(γεL σχε80ν ιχότο το ζήτημιχ σε πιχρεμπΙπτουσες ΠΙΧΡΙΧΤ'Υ)­

ρ1jσεLς. 'Ωστόσο (LLOC bPLcrILiV'Y) λόσ'Υ) πεΡLέχεΤΙΧL στο σόσΤ'Υ)μιχ των θεωΡ'Υ)ΤLκωv του κιxτιxσκεuων &>ς ιΧ.ξΙωμιχ πρωτεόουσιχς σ'Υ)μιχσ(ιχς,

ιΧ.πΟ το όποΤο έξΙΧΡΤOCΤΙΧL ~ τόχ'Υ) τΊίς θεωρ(ιχς στο σόνολό της. Αότη τ~ν λόσ'Υ) θέλουμε ν,*, την 8Lιχτuπώσουμε Ι:τσL, &στε νoc μπορέσουμε νoc

την ιΧ.VΤLΠΙΧΡΙΧθέσουμε με τ~ν ιΧ.νά.λογ'Υ) ιΧ.φετ'Υ)ΡΙΙΧ τΊίς ύπόθεσ1jς μιχς. 'Η 8LιχvοηΤLΚ~ έξέλLξ'Υ) τοσ 'ItιxL8LOU πιχρουσLά.ζεΤΙΧL ιΧ.πΟ τον

Piag~t &>ς (LLOC 8LΙX8LXΙXcrEΙX, στην πορε(ιχ τΊίς όπο(ιχς οί lδιομορφlες τής παιδικής σκέψης aπoνεκρώνoνται στο βΙΧθμο ποο ιxότ~ πλ'Υ)σLά.­ ζεL στο τέλος της έξέλLξ1jς Τ'Υ)ς. Ή 8LΙΧVΟ'Υ)ηκ~ ιΧ.νά.πτυξ'Υ) τοσ 'ItΙXL-

8LOU 8'Υ)μLουργεΤΤΙΧL κιχτOC τον

Piaget ιΧ.πΟ

τ~ν 8LΙX8txιxcrEιx τΊίς στιχ8L­

ΙΧκΊίς ιΧ.πώθ'Υ)σ'Υ)ς των χιχριχκτηρΊ.στικων t8Lοτ1jτωv τΊίς 'ItιxL8Lx1jc; σκέ:­ ψ'Υ)ς ιΧ.πΟ τ~ν εσχυρότερ'Υ) κιχΙ 8υνιχτότερ'Υ) σκέψ'Υ) των έν'Υ)λ(κων. Ή ιΧ.­ φετ'Υ)Ρ(ΙΧ της έξέλLξ'Υ)ς ΧΙΧΡΙΧΚΤ'Υ)ρ(ζεΤΙΧL ιΧ.πΟ τον

Piaget 6>ς

σολLψLσμος

της συνεΙ8'Υ)σ'Υ)ς τοσ βρέφους, ό όπο!ος, ιΧ.νά.λογιχ με τον βΙΧθμο προ­

σιχρμογΊίς του 'ItιxL8LOU στ~ν σκέψ'Υ) τοσ έν'Υ)λ(κου, xιXVEL τόπο στον έγωκεVΤΡLσμο τΊίς 'ItιxL8LX1jc; σκέψ'Υ)ς, ποο ιΧ.ποτελε! ~νιx συμβLβιχσμο ιΧ.νά.μεσιχ στΙς t8Lομορφ(ες τΊίς 'ItιxL8LX1jc; συνεΙ8'Υ)σ'Υ)ς κιχΙ στΙς t8Lό­

Τ'Υ)τες τΊίς &PLIL'Y)C; σκέψ'Υ)ς. Ό έγωκεvΤΡLσμος e!VΙXL τόσο έντον6τερος δσο νεότερος e!VΙXL ό 6tvθρωπος. Σε μεγΙΧλότερ'Υ) ~λLΚΙΙΧ ιΧ.8υνιχτ(ζουν

οΙ t8Lομορφ(ες τΊίς 'ItιxL8Lx1jC; σκέψ'Υ)ς, κιχθως ιΧ.πωθΟUVΤΙΧL ιΧ.πΟ τ~ν

(LLOC 'ItePLOX~ στην &λλ'Υ) (LiXPL ποο τελLΚOC έξιχφιχv(ζΟVΤΙΧL. Ή 8LΙX8L­ κιχσ(ιχ τΊίς έξέλLξ'Υ)ς 8εν πιχρουσLά.ζεΤΙΧL 6>ς (LLOC ιΧ.κιχτά.πιχυστ'Υ) 8'Y)ILLουργ(ιχ ΚΙΧLvοόργLωv, ιΧ.νώτερων, πολυπλοκότερων κιχΙ πλ'Υ)σLέστε­ ρων προς τ~ν ιX.νεπτuγμέν'Y) σκέψ'Υ) t8Lοτ1jτωv, ιΧ.πΟ σΤ ΟLχεLώ8εLς

,

, 1. L 'λλ" <Ι> J. ι' XΙXL πρωτογεvεLς VΟ'Υ)ΤLΚt;ς μορφtoς, ιχ ιχ ως (LLΙX σΤΙΧοLΙΧΚ'j κιx~ ιχκιχ-

τά.πιχυστ'Υ) ιΧ.πώθ'Υ)σ'Υ) της (LLOCC; μορφΊίς ιΧ.πΟ την &λλ'Υ). Ή ΚΟLvωVL-

224

ΕΠΙΣΤΗΜΟΝΙΚΕΣ ΒΝΝΟΙΕΣ

ΚΟΠΟΙ1jσ1j τ~ς σκέψ1jς θεωρε'LΤΙΧL &>ς μLc1t ~ξωτεΡLΚ~, μ1jχιχνLκη &πώ­ θ1jσ1j των &τομLκων Ι8LΙΧLτεροτ~των τ~ς ΠΙΧL8Lκ~ς σκέψ1jς. Ή 8LΙX8Lκιχσ(ιχ τ~ς ~ξέλLξ1jς σuγκρΙνεΤΙΧL ~8ω με την ~κτόΠLσ1j ένος δγροσ

πού πεΡLέχεΤΙΧL σ' ~νιx 80χεΤο &πο ~νιx li.λλο. Ή έξέλLξ1j &vcXYεTΙXL ούσLιχσΤLΚc1t σε μLc1t &ποvέκρωσ1j. ΤΟ XΙXLVOίIPYLO στην έξέλLξ1j πιχριΧ­ yeTΙXL &πο Tc1t Ι:ξω. • Η Ι8LομΟΡφ(ιχ του (8LOU του ΠΙΧL8Lου 8εν πιχ(ζεL κιχνένιχν έπο Lx080 μ1jΤLκό , eeTLXO κιχΙ προ08ευηκο ρόλο στην 8LΙX­ νΟ1jΤLκη έξ"έλLξ1j του ΠΙΧL8Lου. οι &νώτερες μορφες κιχτιχλιχμβιΧνουν

ιΧπλως την θέσ1j των προγενέστερων. Λύτος e!VΙXL σόμφωνιχ με τον

Piaget

δ νόμος τ~ς 8LΙXV01jTLK~C; έξέλLξ1jς τοσ ΠΙΧL8Lου.

'Άν δλοκλ1jρώσοuμε τΙς σκέψεLς του

Piaget,

τότε μπορουμε vc1t

ΙσΧUΡLστουμε, lSTL &νιΧμεσιχ στην έΚΠΙΧ(8εuσ1j κιχΙ στην έξέλLξ1j του

σΧ1jμΙΧΤLσμου των Π~L8Lκων έννΟLων δΠcXρχεL ~νιxς &ντιχγωνLσμός.

•Η μορφη τ~ς ΠΙΧL8Lκ~ς σκέψ1jς &νΤLΠΙΧΡιχτιθετΙΧL &pXLXc1t με τΙς μορφες τ~ς ι':>ΡLμ1jς σκέψ1jς. ΟΙ πρωτες 8εν προκόπτουν &πο τΙς 8εότερες, &λλc1t τΙς &ποκλεΙουν. Ώς έκ τοότου e!VΙXL φuσLΚΟ gTL δλε:ς οΙ μη ΙΧύθόρμ1jτες Ι:ννΟLες, πού οlκεLΟΠΟLε'LΤΙΧL το πιχι8Ι &πο τον

έν~λLΚΟ, lSXL μόνον 8ΕV Ι:χουν τ(ποτιχ XOLVO με τΙς ΙΧύθόρμ1jτες, &λλc1t 1. \ \, - , όψ εων ε! VΙXL ΙΧΠ "'θ ι , θ L σι:; μLΙΧ σεφιχ οuσLιχσΤLκων ιχπ ευ ε~ιxι; ΙXVTL εηκι:;ς. ΆνιΧμεσιχ στΙς 8όο e!VΙXL &8όνιχτες li.λλες σχέσεLς έκτος &πο ΙΧύτες ένος συνεχους &ντιχγωνLσμου, σόγκpoυσ1jς κιχΙ

&πώθ1jσ1jς. ''ΕτσL

δπιΧρχουν σ' gλ1j την πορε(ιχ τ~ς ΠΙΧL8Lκ~ς έξέλLξ1jς 8όο &ντιχγωVL­ σΤLκες δμιΧ8ες έννΟLων -ΙΧύθόρμ1jτες κιχΙ μη ιχόθόρμ1jτες-, οΙ δ­ ποΤες με την ~λLΚΙΙΧ &λλcXζoυν μόνο στΙς μετιχξό τους ποσΟΤLκες

σχέσεLς. Κιχτ' &ρχην δπερτερουν οΙ πρωτες, xιxTc1t την μεΤιXβιxσ1j &πο την μLc1t ~λLΚ(ΙΧ στην lί.λλ1j ιχύξcXνεL προ08εUΤLΚc1t ό &ΡLθμΟζ των li.λ­ λων. Στην σχολLκη ~λLΚΙΙΧ οΙ μη ΙΧύθόρμ1jτες Ι:VVOLec; &πωθουν τε­

λεLωΤLΚc1t τΙς ΙΧύθόρμ1jτες σε σuνcXφεLΙΧ με την 8L8ιχσΚΙΧλ(ΙΧ σε έντε­ κιΧχρονιχ :η 8ω8εκιΧχρονιχ ΠΙΧL8LcX, &φου xιxTc1t τον

Piaget

σ' ιχύτη την

~λLΚ(ΙΧ Ι:χεL όλοκλ1jρωθε'L πλ~pως ~ 8LιχνΟ1jΤLκη έξέλLξ1j του ΠΙΧL8Lου

\ .s."

I'l' • 1γν1jσLων " , XΙXL 'Ι ιχνωτεΡ1j β ιχ θ μ~oιx της -ο σΧ1jμΙΧΤLσμος εννΟLωνεκ-

πΙπτεL &πο την Ιστορ(ιχ τ~ς 8LΙXV01jTLK~C; ~ξέλLξ1jς &>ς πεΡLΤΤΟ κιχΙ μη &νιχγκιχΤο κεφcXλΙΧLΟ. Ό

Piaget

λέεL, gTL στην πριχγμΙΧΤLκότητιχ συ­

νιχντίΧμε πιχντου στην περtoχη τ~ς έξέλLξ1jς των ΠΙΧL8Lκων πιχριχ,

1."

,

~

στιχσεων πριχγμΙΧΤLκι:;ς συγκ ροuσεLς ιχνιχμεσιχ σ. ,ιν

•• Lψ

σ~

1j

-

Του ΠΙΧL-

l.THN

όω::ί χ:χ( σ'

ΠΑΙΔΙΚΗ ΗΛΙΚΙΑ

τ(;}ν &νθρ(:}πων Τύ::ί περιβάλλον-:ός ΤΟ'), συγΧΡΓ/Ι­

x,j-;-Ij

σε,ς πο') C~ΊJγl)υν στην συσ-:'Υ)μ:χτικη π:χρ:χμόρφωσ'Υ) των l5σων εχε,

7:ρoσλά.βε~

-:0

π:χ,όι στο μυ:Χλό του ιΧπο το')ς έν-~λιxo')ς. Όλr)κλ'Y)PO

το περιεχόμενο -;~ς έξέλιξ'Υ)ς ιXν&.yzrIΧ' ιΧπόλ1)Τ:Χ, σύμφω'ι:χ μ'

την θεωρία., στ,ην

:x,j-;'Ijv

ιΧχατάπαυστ'Υ) σύγκρουση τών άνταγωνιστικών

μοψμϋν τlΊς σκ{ψης και στούς Ιόιόμορφους συμβιβασμούς ιΧνά.μεσ&. -:ους, l5πως έπ,-:ελουνται σε κάθε ήλ,Χ(:χ κ:χι όι:χφαίνονται στο β:Χ­

θμο τ~ς μείωσΊjς του παιaικου έγωκεντρισμου. 'Η πρακτιχη πλευρα της παρα.Τ'Υ)ρούμεν'Υ)ς ιΧντίφασ'Υ)ς ~γ%.ει­ -:αι σrο l5η εΙ',α.ι &Μνατον να έφα.ρμόσουμε τα συμπερχσμχτα

,lj;

ερευνας 7ων α.υθόρμψων έννοιων του πα.ιaιου στην aιαaικα.σ-ία έξέ­ λιξης των μ-η αυθόρμψων έννοιων του. 'Απο την μι:Χ aev ~x.(1)ν τί­ πο-:α το κοινο οί μη αυθόρμψες ~ννoιες του παιaωυ,

ιaιαίτεΡα ο ί

aημω1)ργ'Υ)μέ'ιες κατιΧ την aια.aικασία της έκπαίaΖυσ'Υ)ς, με την κα­ Ο:χυ70 όιαaικασία έξέλιξ'Υ)ς της παιόικης σκέψ'Υ)ς' &πο την αλλ'Υ)

κocτα την έπίλυση κάθε παιaαγωγικου ζψ~μlΧΤOς γίνεται προσϊ.&'Ο ε,α

μετα,Β ι'β ασης

,

νομων

-

Τ'Υ)ς

'~'λ ι..,ης ~ ε..,ε

'θ' αυ ορμητων

, -, εννοιων στην

σχ.ολαη ataIΧGXIΧxtoc. 'Ως ιΧποτέλεσμoc προκύπτει -οπως βλέπουμε στο αρθρο του Piaget «Psychologie de l'enfant et l'enseignement

(le l'histoire» (Ή ψυχολογία του πα.ιaιου και ή ~LaIΧcrXOCXLOC της ίστορίας)- ενας circιιlus vitiosus. ΛέΖΙ ό Piaget: «'Άν l5μως πραγμα.τικά ... ή &νάπτυξη της ίστορικης α~σθησης στο παιόι προ­ υποθέτει την &νά.πτυξ'Υ) της κριτικης και της πραγματολογικης α~­ σθησ'Υ) ς, την &νάπτυξη νΟ'Υ)'ικων ιΧλλ'Υ)λεπιaΡά.σεων, της α~σθ'Y)σης σχέσεων και &ναλογιων, τότε aeν φαίνεται τίποτε καταλλ'Υ)λόrεΡΟ

για. να. ΠΡοσaΙΟΡίσουμε την τεχνικη του μαθ~ματoς της ίστορ ίας

, \

α.πο

", 'θ'ορμητων νΟ'Υ)τικων - τοπο θ' αυ εΤ'Υ)σεων &'1 φαίνοντocι ιΧπλΟLκες κocι ά.σ~μocντες με την [42]. 'Αλλα στο 'r:aιo αρθρο, πού κλείνει μ' αυτες τις

'ψ υχο λ ογικες ερευνες τις

του παιaιου, l5σο κι πρώτ'Υ) ματιά»

λέξεις, ή ~pευνα ocύτων των αυθόρμψων νΟ'Υ)τικων τoπoθετ~σεων των παιaιων όa'Υ)γε~ τον συγγρocφέα στο συμπέρασμoc, l5τι για τ-ην πocιaικη σκέψη είναι &γνιΥστος ό κύριος στόχος του μocθ~ματoς της ίστορΙας, a'Y)λo ή κριτικη και ά.ντικειμενικη τοποθέτησ'Υ), ή έπίγνω­ σ'Υ) των σχέσεων κocι ή στocθερότητα. Συνεπως συμπεραίνεται, οη :ι.πΟ την μια ή έξέλιξ'Υ) Τ6)ν ocυθόρμητων έννοιων aeν μπopε~ να &πο-

22υ

ΕΠΙΣΤΗΜΟΝΙΚΕΣ ΕΝΝΟΙΕΣ

σα(;)"ηνίσε~ τίποτα ώς προς το ζ~Τ'Y)μα της oΙκε~oπoί'Y)σΊίς έπιστ-ημo')~­ Υ.ων γνώσεων και ιΧπο τ~ν OCλλ'Υ) ()τι aέν ύπά,ρχει τίποτα σ'Υ)μαντικό­

τερο για τ~ν τεχνιY.~ τ~ς ~ι8ασY.α.λία.ς ιΧπο τ~') ~psuvoc των α.υθόρ­ μ'Υ)των τoπoθετfισεων του παι8ιου. Κα.Ι α.ύτ~ ~ πρακτικ"~ OCντίφα.ιrη λύνεται στ~ν θεωρία. του

Piaget

με Τ"~ βo~θεια του ιΧνταγωνισμου

που ύφίσιαται OCνά,μεσα. στ~ν 8ι8ocσκα.λία. κα.ι στΊjν έξέλιξ"η. Προφα.­ νως ~ γνώσ'Υ) των αυθόρμ'Υ)των τoπoθετ~σεων εΤνα.ι σΊJμα.ντικ"~ για.τΙ

,

α.ποτ:::

λ

-

,

ου') α.κρι

"

β-

\

Ι

,

ως α.υτο που τα.χα. α.πω

θ

-

ειτα.ι

,~~

Ι

-

σΤ'Υ)ν o~α.oικα.σια. τ"ης

έκπα.ί8ευσ'Υ)ς. Π ρέπει κα.νεΙς νά. τις γνωρίζει, ()πως γνωρίζει τους

έχθρούς ":"ου .• Η ιΧΥ.ατά,παυστ'Υ) σύγκρισ'Υ) ιΧνά,μεσα. στην &Ρψ'Υ) σκέ-

'

''β α:σι'ζ ετα.ι οπου

Ψ'Υ),

vd:

•

'Υ)

'!ο ~ λ'ια., οLOα.σΥ.α.

"

~, σκε'ψ 'Υ) πρεπει Ι κα.ι σΤ'Υ)ν πα.ΙΟΙΚ'Υ)

περιγρlΧφε~, &στε ~ τεχνικ~ τΎjς 8ι8α.σκα.λία.ς να ιΧντλήσει ιΧπο

oιu":"~ χρήσιμες γνώσεις. τα Y.α.θ~κoντα. τ~ς προκείμεν'Υ)ς ~ρευνας συνίστα:ντα:ι, πρωΤΟ'J,

στ~ν 8ια.τύπωσ'Υ) μια.ς ύπόθεσ'Υ)ς έργα.σία.ς, 8εύτερον, στ~ν έπα:λ~θευ­ σ"ή Τ'Υ)ς μέσω του πεφά,μα.τος κα.ί, τρίτον, προπά,ντων

στ~ν υπέρ­

βα.σ'Υ) των ιριων λα:θων μιiiς ά.πο τις Ισχυρότερες σύγχρονες θεωρίες, '1

,

'ψ

οπως τα. περιγρα

,Ι

αμ::: πιο πα:νω.

Ένά,ντια. στ~ν πρώτ'Υ) έσφα:λμέν'Υ) θέσ'Υ) μπορουμέ νά. πα.ρου-

,.

ι "Ιθ' 'θ ~ β' Ι 'έ !! σιασουμε Τ'Υ)ν α.ντι ετ'Υ) υπο εσ'Υ), μξΟ; ασ'Υ) Τ'Υ)ν οποια ανα.μ νεται uTL

ή εξέλιξη των μη αυθόρμητων, ίδιαίτερα των επιστημονικων εν­

~/oιων, τις όπo~ες μπορουμε νά. θεωρ~σoυμε ιΧπο θεωΡ'Y)τιY.~ς και πρακτικΎjς πλευρiiς ώς τον ά.νώτερο κα.ι σ'Υ)μαντικότερο τύπο των

μ~ αυθόρμ'Υ)Των έννοιων, μέ μιά. εΙ8ικη ~pευνα πρέπει νά. ιΧποκαλύ­ ψει δλες τις βασικες ποιοτικες ίδιομορφίες, πού ανήκουν στην παι­ δικη σκέψη στό ανάλογο στάδιο τής ήλικίας. Έκφρά,ζοντα.ς αύΤ~\)

τ~ν υπόθεσ'Υ), σΤ'Υ)ριζόμαστε στον ά-πλΟ συλλογισμό, ()τι οί επιστημο­ νικες έννοιες τού παιδιού δεν προσλαμβάνονται και δεν μαθαίνονται,

δεν καταγράφονται από τη μν11μη, αλλα γεννιούνται και διαμορφώ­ νονται με εξαιρετικη ένταση δλης τής δραστηριότητας τής σκέψης του. 'Απο α.ύτΟ προκυπτει ιΧναπότρεπτα έπίσ'Υ)ς, ()τι ~ έξέλιξ'Υ) των έπισΤ'Υ)μονικων έννοιων πρέπει νά. κατα.aείξει τις εaια.ιτερόΤ'Υ)τες α.υ­

τΎjς τΤις 8ρασΤ'Υ)ριόΤ'Υ)τα.ς τΎjς πα.ιaικΎjς σκέψ'Υ)ς σ' ()λ'Υ) τους την εκτασ'Υ).

ο Lι

,ι α.υτ'Υ)

, ερευνες ,,, πεφα.ματικες επι β ε β' α.ιωνουν

" , χωρις

'

'λ-" εντε ως Τ'Υ)ν

,

,

υπ όθ εσ'Υ)

,

'β ουμε τα συμπερα.σμα.τα τους. να θέλ ουμε να προκα.τα.λ α

227

ΣΤΗΝ ΠΑΙΔΙΚΗ ΗΛΙΚΙΑ

·ΕνOCντιιχ στην 8euτeP1j έσφΙΧλμ,έν1j θέσ'Υ) τοίί

Piaget

μ,ποροίίμ,ε

να. πιχρουσιOCσουμ,ε την ocντεθεΤ1j uπόθεσ1j, ΙSτι 81jλ. οΙ έπιστημ,ονικες

lvvoLe.;

τοίί πιχι8ιοίί κιχτα. τ~ν πορε(ιχ τ~ς Ιρεuνιxς 8εν φιχνερώνουν

μ,όνο χιχριχκτηρισηκΟι OCντ(θετιχ σ· ιχύτα. των ιχύθόρμ,1jτων έννοιων,

OCλλΟι κιχι κοινΟι μ,ε τοίίτες. Το ΙSριo OCνOCμ,εσιχ στούς 8ύο τύπους έν­ νοιων OCπο8εικνύετιχι ώς έξιχφετικα. κυμ,ιχινόμ,ενο κιχ! στην έμ,πρOCγ­ (LΙXT1j έξελικηκ~ πορεΙιχ δπερβιχ(νετιχι &πεφες φορες κιχ! OCπο τΙς 8ύο πλευρές. οι έξελΙξεις των ιχuθόρμ,1jτων κιχ! των έπιστ1jμ,ονικων έν­

νοιων -ιχύτο πρέπει να. το θέσουμ,ε ώς προϋπόθεσ'Υ)- σuνΙστιxτιxι σε στενα. συν8ε8εμ,ένες μ,ετιχξύ τους 8ιΙΧ8ικιχσΕες, πού OCκιχτOCπιχυστιχ

OCλλ1jλεπι8ροίίν. •Απο τ~ν μ,ιΟι ή έξέλιξ1j των έπιστ1jμ,ονικων έννοιων

•

,

L \ β ιχσισ θ ει ~ ΙΧΠΙΧΡΙΧΙΤ1jΤΙΧ σ πρι:οπει νιχ

• ενιχν " , ..J... Ορ,ισι-νΟ

β ιχθ μ,υ :Ι.

, , ωριμ,ιχνσ'Υ)ς

των ιχύθόρμ,1jτων έννοιων, οΙ όπο!ες 8εν μ,πορουν να. εΤνιχι ιΧ8ιOCφορες γιΟι τον σx1jILΙXTLaILo έπισΤ1jμ,ονικων έννοιων ή81j OCπο μ,όνο το γεγο­ νός, Ι)η ή έξέλιξ1j των έπιστημ,ονικων έννοιων κιχθΙστιχτιχι 3υνιχτη μ,όνον Ι)τιχν οΙ ιxMbPIL1jTe.;

lvvoLe.;

του πιχι3ιου Ιχουν φθOCσει σ· ~νιx

όρισμ,ένο έπΙπε80. •Απο τ~ν &λλ1j πρέπει νΟι προϋποθέσουμ,ε ΙSτι ή 81jILLoupyEιx έννοιων OCνώτερου τόπου, ΙSπως οΙ έπισΤ'rjμ,ονικές, 8εν μ,πορε! νΟι μ,~ν έΠ'r)ρεocσει τΙς προγενέστεριχ 8'rjμ,ιοuργ'rjμ,ένες ιχυθόρ­

(L1jTe.;

lννoιες, κιχι μ,OCλιστιχ γιΟι τον ιΧπλούστιχτο λόγο ΙSτι οΙ 8ύο τύ­

ποι έννοιων 8εν OCκολουθουν 8ύο OCπομ,ονωμ,ένους 8ρόμ,ους στην σu­ νεΙ8φ1j του πιχι8ιου, OCλλΟι βρΕσκοντιχι σε μ,ια. 8ιιχ3ικιχσ(ιχ συνεχους ocλλ1jλεπ(8ριχσ'rjς, πρOCγμ,ιχ πού

b3'rjye!

OCνιχπόφευκτιχ στο ΙSτι οΙ ώς

προς τ~ν 30μ,ή τους δψιστες γενικεύσει.;, πού προσι8ιOCζουν στΙς έπιστημ,ονικες lννoιες, πρΘπει νΟι προκιχλοίίν 8ιιχφοροποιήσει.; των 30μ,ων των ιχuθόρμ,'rjτων έννοιων. ·Eκθέτovτιxς ιχυτην την

eea7),

βΙΧ­

σιζόμ,ιχστε στο ΙSτι πρόκειτιχι πOCντιχ γιΟι τ~ν έξέλιξ'rj ένος όμ,οιογε­

νους σx'rjILιxTLaILou έννοιων, ό όπο!ος έπιτελε!τιχι κOCτω OCπο 3ιιχφο­ ρετικες έσωτερικες κιχ! έξωτερικες σuνθ~κες, πιχριχμ,ένει ΙSμ,ως στην ουσ(ιχ του ένιιχ!ος κιχ! 8εν προκύπτει OCπο τον OCντιχγωνισμ,ο 3όο έξ

ocρχ~ς ocλλ1jλοιχποκλειόμ,ενων μ,ορφων της σκέψ'rjς. Ή πεφιxμ,ιxτικ~ lpεuvιx έπιβεβιχιώνει πλήρως κιχ! ιχυτη την δπόθεσ'rj. Τέλος θα. μ,πορούσιχμ,ε νΟι OCντιπιχρΙΧθέσουμ,ε στο τρΕτο λιΧθος τ~ν uπόθεσ'rj, Ι)τι OCνOCμ,εσιχ στην 3ι8ιχσκιχλ(ιχ κιχ! στ~ν έξέλι;'rj 8έν

δπOCρχει λόγος νΟι δφ(στιχτιχι OCντιχγωνισμ,ός, ιΧλλΟι σχέσεις 7tOλύ

228

ΕΠΙΣΤΗΜΟΝΙΚΕΣ ΕΝΝΟΙΕΣ

r.εΡLπλοκότερου κα!. θετικότερου χαρακτηρα. Μπορουμε νιΧ περι­ μένουμε έκ των τ.ροτέρων ΟΤΙ στο πλαίσιο μιας ~ρευνιxς

Tj

8ι8ασκα­

λία ά.πoκαλtιπτεται ώς κόρια Π'l)γ~ στ~ν έξέλιξ'rj των παι8ικων έν­ νοιων κα!. ώς

Tj lcrxupbTep'rj

8όναμοη πο,) κιχτευθόνει αότ~ν τ~ν 8ια-

8ικασία. 'Εκφράζοντας ΙXότ~ν τ~ν όπόθεσ'rj βασιζόμαστε στο γνω­ στο γεγονός, οη -ή 8ι8ασκΙΧλΙΙΧ στ~ν σχoλικ~ 'ήλικΙα έΠ'Ι)ρεocζει ά.πο­ φασισηκα δλόκλ'rjΡ'rj τ~ν πορείΙΧ τΎίς 8ιιχνο'rjτικ1jς έξέλιξ'rjς του παι8ιου, οπως έπίσ'rjς τ~ν έξέλιξ'rj των έννοιων του, καΙ πιχρocλλ'rjλα στον συλλογισμο ΟΊΙ οΙ έπιστημoνικ~ς Ιννοιες ά.νώτιχτου τόπου 8εν

μπορουν να 8'Yjμιουργ'rjθουν ά.λλιως παρα ά.πΟ -rouc:; ~8'rj όπαρκτοuς κατώτερους καΙ στοιχειω8έστερους τόπους τΥις γενικευσ'rjς, ά.λλα με κανέναν τρόπο 8εν etcrocyoVTιxL στην cruveL8'rjU'rj του παι8ιου ά.π' ~ξω. Ή Ιρευνα έπιβεβαιώνει, &ν ρίξουμε έκ των προτέρων Ινιχ βλέμ­ μα στα τελικιΧ συμπερocσμιχτά Τ'rjς, καΙ ιχότην την τρΙτη παρα80χή, κα!. καθιστα ~τσι 8υνατο νιΧ τοποθετησουμε το ζήΤ'rjμιχ τΎίς έφιχρ­

μογΥις των ά.ποτελεσμOCτων τΥις ΨυχολογικΥις μελέΤΥις των πιχι8ικων έννοιων στην 8ιιxμόρφωσ'rj τ:ης 8ι8ασκαλΙας σε έπΙπε80 8ιαφορετικο ά.π' Ο,ΤΙ ό

Piaget.

Θα προσπαθήσουμε νιΧ ά.νιχπτόξουμε στα παρακocτω ιχότΟι τιΧ

θέματα 8ιεξο8ικότερα. ΠρΙν ομως νιΧ περocσουμε σ' ΙΧότό, πρέπει να έξ'rjγήσουμε τΙ μας 8Ι8ει το 8ικαΙωμα να 8ιαχωρΙσουμε τΙς αόθόρ­

μ'rjτες η καθ'rjμερινες ~ννoιες, ιΧπο την μιιΧ πλευρoc, καΙ ιΧπο τ~ν t1.λ­ λ'rj τΙς μ~ ΙΧUθόρμ'rjτες, κιχΙ t8ιαΙτερα τΙς έπιστημονικες ~ννoιες. ΘιΧ

μπορουσε κιχνεΙς στΟι τυφλιΧ κιχΙ έμπειρικα νΟι έλέγξει &ν όπocρχει ιχνOCμεσά τους μια ιχπόκλισ'rj στιΧ 8ιocφορα στά8ια έξέλιξ'rjς κιχΙ κιχ­ τ6πιν να προσπΙΧθήσει να έρμ'rjνεόσει ιχότο το γεγονός, στην περΙ­ πτωσ'rj πο,) θιΧ εΤχε έπιβεβαιωθεΤ. Μποροuμε νιΧ ιΧνιχφερθοuμε t8ι­ ιχΙτεριχ στιΧ συμπεριfσμιxτα τ:ης πειριχματικΎίς ιχνιfλυσ'rjς, ποό πι­

στοποιουν δλoκιfθαριx, ΟΤΙ οΙ 8όο τόποι έννοιων συμπεριφέροντιχι 8ιαφορετικΟι σε παρόμοιες πριfξεις, ποό ιχπιχιτοuν τιχυτόσ'rjμες ένέρ­ γειες ΟΤΙ ο[ Μο τόποι έννοιων φιχνερώνουν τιχυτόχρονα κιχΙ στο (8ιο

παι8Ι 8ιιχφορετικιΧ στιf8ιιx έξέλιξ'rjς. Λότο καΙ μόνο 8εν ητιχν ιχρκε­ τό. 'ΛλλΟι γιΟι νιΧ 8ιιχτυπώσουμε μιιΧ όπόθεσ'rj έργιχσΙιχς κιχ!. γιΟι να

έρμ'rjνεόσουμε θεωρ'rjΤΙΚιΧ ιχότο το γεγονός, πρέπει νΟι πιχριχτηρή­ σουμε τα συμπερOCσμιχτιχ, πού μας έπιτρέπουν νΟι περιμένουμε έκ

229

ΣΤΗΝ l1Α1ΔIΚΗ ΗΛΙΚΙΑ

των προτέρων, gτι δ 8ιocχωρισμοι; ποο &πo8εχτ~κocμε εΤνOCΙ πρocγμocτι ύΠOCρκτόι;. Αυτα: τoc σuμπερocσμocτoc 8ιocιροuντocι σε τέσσεριι; δμOC8ει;. Πρώτη όμάδα. 'Ε8ω περιλocμβOCνουμε: τoc γνωστOC ά.πο την ιΧμεΟ7) έμπειρΙOC, τα: ΚOCθOCρα: έμπειρικα: σuμπερOCσμocτoc. πρωτον, 8εν μπορε'!:

XOCver.t;

να: ΠOCΡOCβλέΨει gτι gλει; οΙ έσωτερικει; ΚOCι έ;ωτερικει;

συνθ~κει;, κOCτω ά.πο 'tr.t;

πρocγμocτοποιε'i:τocι ~ έξέλΙ;Υ) των

bTCo'i:et;

έννοιων, εΤνOCΙ 8ιocφoρετικ~ για: τον ~νOCν ΚOCΙ για: τον ιΧλλο κόκλο έν­ νοιων. ΟΙ έπισΤYJμονικει; ι\!ννοιει; βρΙσκοντocι σε ιΧλλΥ) σχέτη με 'tr.t; προσωπικει; έμπειρΙει; τοί) πocι8ιοί) ά.π' δ,τι οΙ ocUθόρμ,YJτει;.ΠocρOC­ γοντocι ΚOCι. 8ιocμορφώνοντocι ΚOCτα: την έκπocΙ8ευΟ7) με έντελως 8ιoc­ φορετικο τρόπο ά.πο δ, τι στην πρoσωπικ~ έμπειρΙOC τοί)

ΟΙ έσωτερικει; ΠOCΡOρμ~σειι;, ποο

TCoct8tou. b8YJYouv το πocι8Ι στον σχYJμ,ocτι­

σμο έπιστYJμονικων έννοιων, εΤνOCΙ πOCλι έντελωι; 8ιocφoρ~ικει; ά.πο OCύτει; ποο των.

<Η

b8YJYouv τ~ν σκέψΥ) του στον σΧYJμocτισμο των ocUθόρμYJJ. __ \ \, , , ΠOCΙΟΙΚ'ι σ:ια;; YJ ocντιμετωπι ει κocτoc 'tYJV OLxeLOTCOLYJcrYJ εν~

Lψ'

'ζ

νοιων r1λλoc πρoβλ~μocτoc στο σχολε'i:ο ά.π' δ,τι gτocν ~ σκέψΥ) τοί)

πocι8ιοί) ά.φεθε'!: μόνΥ) ΤYJΙ;. ΣυνοψΙζοντocι;

(LTCopouILe

να:

TCOUIL-::,

gτι οΙ

έπιστημονικει; ~ννoιει; ποο 8ιocμορφώνοντocι στ~ν 8ι8ocσκocλΙoc 8ιocφέ­ ρουν ά.πο τΙι; ocuθόρμYJτει; λόγω

(LLoct;

ιΙλλης σχέσης πρός τ!ς έμ~

πειρlες τού παιδιού, λόγω r1λλων σχέσεων τοί) πocι8ιοσ προι; το ά.ν­

τικεΙμενο κocι. λόγω των 8ιocφορετικων 8ρόμων ποο 8ιocνΙΙουν ά.πο την α ;ιγμ~ τ~ι; γένε~ι; τουι; μέχρι την δριστικ~ 8ιocμ,όρφωσ~ τουι;. 'Εξ

tcrou

ά.8ιocμφισβ~τητει; έμπειρικει; σκέψειι; μOCι; έ;ocνocγκOC­

ζουν έπΙΟ7)Ι; να: πocρoc8εχθοσμε gτι Ισχοι; κocΙ ιΧ8υνocμΙoc των έπιστYJ­ μονικων κocΙ των ocuθόρμYJτων έννοιων στον μocθYJτη 8ιocφέρουν:

έκε'!:

gTCou οΙ έπιστYJμονικει; Ιννοιει; εΤνocι Ισχυρει; οΙ κocθYJμερινει;

εΤνocι ά.Μνocτει; κocι το ιΧντιθετο - ~ Ισχοι; τοσ κocθYJμερινων έννοιων ιΧπο8εικνΙΙετocι ώι; ~ ιΧ8υνocμΙoc των έπιστημονικων. Ποιόι; 8εν ξέρει, gτι ιΧπο την ιΧντιπocρOCθεσ'Υ) ένοι; δρισμοσ κocθYJμερινων έννοιων με ~νocν

τυπικο δρισμο έπιστημονικων έννοιων, κocι μOCλιστoc κocτα: πολο πο­ λυπλοκότερον ιΧπο ocύτον ποο 8Ι8ει δ μocθ1jτηι; στην &ρoc 8ι8ocσκoc­

λΙocι; δπoιoυ8~πoτε μocθ~μocτoι;, ιΧνocκόπτει κocθocρα: ή 8ιocφορα: τ~ι; Ισχόοι; κocΙ τηι; ιΧ8υνocμΙocι; των μεν κocΙ των 8έ; ΕΤνocι γενικα: γνωστό,

gτι Ινιχι; μocθητηι;; 8ιιχτυπώνει- κocλότεριχ τΙ λέ~ι ή ιιρχη τοσ' Aρχιμ~-

8YJ TCoepιx τον δρισμο -τοσ τΙ εΤνocι δ ΙΙ8ερφόι;;. Προφιινως ιχότο εΤν/Χ"ι

230

ΕΠI:Ι:ΤΗΜΟΝ1IWΣ δΝΝΟΙδ:Ι:

η σuνέ'ΠεLΙΧ των 3LιχφορετLκων 3ρόμων που &κολοόθ'Υ)σιχν οΙ 8όο έν­

VOLEt; στην έξ~λLξ~ τους. ΤΟ ΠΙΧL8Ι ~XEL ο[κεLΟΠΟL'Υ)θε! την &ρχη το\) •ΑΡΧLμ~8'Υ) 3LΙXtpOPETLXOC &πο την ~VVOLΙX «&8ερφ6ς». ΤΟ ΠΙΧL8t γνω­ ρ(ζεL τ( elVΙXL ~νιxς &8ερφος κιχΙ πρέπεL στην πορε(ιχ ΙΧύτης της γνώσΥΙς .\1" ν~ Τυ

0PLaEL,

,

•• ,

.. , 'ζ' βθ-' ιχν ΚΙΧΠοτε σTYJ ωΥ) του ρε ποτε μπροστιχ σ ιχυτο

EL

το έρώΤΥΙμιχ. Ή έξ~λLξYj της ~VVOLΙXt; «&8ερφος» 8έν &PXLae με την έρμ'Υ)νε(ιχ το\) 3ιxσκ~λoυ κιχΙ oΙSτε μέ την έΠLστYjμονLκη 8LιχτόπωσYj της ι\!ννΟLιχς. •Αντ' ιχίιτο\) η ~VVOLΙX τοόΤΥ) elVΙXL ~στδσo γεμ.~τη &πο

,

λ

,.

ι

(

-

οι-

-"Ε

μLΙΧ π OUGLΙX, προσωΠLΚ'Υ) εμπεφ ιχ του ΠΙΧLοLΟU.

XEL .ι!.ΟΙ'jO'Y)

,

οι-

oLΙXVUaEL

~νιx σ'Υ)μιχνΤLΚΟ ΚOμμ~τL του 3ρδμου της &ν~ΠΤUξ~ς της κιχΙ έξιχν­

τλ~σεL 1j8Yj ~XPLt; ένος δΡLσμένοu σΥΙμε(ου το κΙΧθΙΧρOC ΠΡΙXγμΙXτLΚO κιχΙ έμπεφLΚΟ πεΡLεχόμενο που πεΡLκλεΙεL. ' ΑλλOC &ΚΡLβως το τε­ λΕUΤΙX!O 8έν μπορε! voc λεχθε! YLOC την ~VVOLΙX «η &ρχη του ' ΑΡΧLμ~-

3Yj». Δεύτερη όμάδα. Σ' ΙΧύτη την δμ~8ιx &ν~κoυν συμπερ~σμιxτιx θεωΡ'Y)τLκoυ χιxριxκτ~ριx. πρωτος ~PXETΙXL ~VOCt; σuλλογLσμδς, στον δπο!ο σTYJρΙζετΙΧL XOCL δ

Piaget. rLOC νOC

&π08εΙξεL δ

μορφ(oc των ΠOCL8Lκων έννΟLων &VOCtp~PETOCL στον

Piaget την t8LOStern, δ δπο!.ος

tXEL &π08ε(ξεL, OTL το ΠOCL8t οϋτε xav ο[κεLΟΠΟLε!ΤOCL την γλώσσoc με ιχπλη μΙμ'Υ)σ'Υ) xoct πocρ~λ'Υ)ΨYj ~ΤΟLμων μορφων. 'Η βιχσLκη &ρχη του Stern elVOCL η πιχρΙΧ80χη τόσο της πρωτοτυπ(ιχς xocl l8Lομορφ(ocς, των [8Loc(τερων νομοτελεLων κιχΙ της φόσΥΙς της ΠOCL8Lκης γλώσσιχς, οσο κιχΙ της &8uvocTbTYjTOCΙ;

voc προκόπτουν ιχυτές οΙ l8LOCLTEpbT'Y)TEt;

&πο τον 8ρόμο της ιχπλης οlκεLΟΠΟ('Υ)σ'Υ)ς της γλώσσocς των &νθρώ­ πων του πεΡLβ~λλοντός του. «Αύτη την &ρχ~», MEL δ

Piaget,

«μπο­

ρο\)μ.ε voc την κ~νoυμε κιχΙ 8LX~ μocς, av 8LEUptSvouμoe την σΥΙμιχσ(ιχ της β~σεL της μεΥιχλότεΡΥΙς πρωτοτuπ(ocς της ΠΙΧL8Lκης σΚ~Ψ'Y)ς.

Στην πριχγμOCτLκότητιχ οΙ σκέψεLς του ΠΙΧL8Lου ElVΙXL σYjμocνηκoc ΠLΟ πρωτότuπες &πο την γλώσσιχ του. Έν π~σY) πεΡLπτώσεL όλoc Οσoc

λέε:L ό

Stern YLOC

την γλώσσιχ έφocρμδζονΤΙΧL σέ &κδμoc μεγΙΧλότερο

βιχθμο στην σκέψ'Υ), στην όποΙιχ η μ(μΥΙσΥ) ~ς 8LιχμορφωΤLκος πocρ~­ γοντιχς πιχ(ζεL σ'Υ)μιχνΤLΚOC μLκρότερο ρόλο &π' O,τL στην 8LOC8LXOCG(OC έξέλLξ'Υ)ς της όμLλ(ιχς».

"Αν elVΙXL σωστό, lSΤL η σκ~Ψ'Y) του ΠΙΧL8Lου elVΙXL &κόμ'Υ) ΠLΟ

πρωτ6τuΠ1j &πο την γλώσσιχ (ΚΙΧΙ ιχότη η dιπoψη του

Piaget

μ~ς

231

ΣΤΗΝ ηΑΙΔlltΗ HΛΙΚlA

φιx(νετιx~ &3~ιχφLλοv(κ'rjτη), τότε 'Π'ρέπε~ νιΧ ό'Π'οθέσουμε δτ~ οΙ &νώ­ τερες μορφες της σκέψ'rjς, 'Π'ου 'Π'ρoσ~3~ιXζoυν στον σx'rjILΙXT~aILO έ'Π'~­ σΤ'rjμοv~κωv έννo~ων, 'Π'ρέπε~ νιΧ 3~ιxκρ(νoντιx~ με μ~ιXν

&x6IL'rj

μ~ιx­

λUτερ'rj [3~oμoρφΙιx σε σόγκρ~σ'r) με δσες VΟ'rjτ~κες μορφες συμ~ιXλ­ λουν στον σx'rjILΙXT~aILO ιχύθ6ρμ'rjτωv έννo~ων, κιχΙ δτ~ δλΙΧ, δσιχ ~χε~

πε! ό

Piaget

γ~ιX τΙς τελεuτιxΤες, 'Π'ρέπε~ νιΧ [σχόουν έΠΙσ'r)ς κιχΙ γ~ιX

τΙς έπ~στημoν~κες ~ννo~ες. Elνιx~ σχε30ν &3όνιχτον νιΧ ΠΙΧΡΙΧ3εχθοu­ με, δτ~ το 'Π'ιx~3Ι oEκε~o'Π'o~εΤτιx~ έ'Π'~στημoν~κες ~ννo~ες χωρΙς νιΧ τΙς έ'Π'εξεργιXζετιx~, χω ρΙς νιΧ κo'Π'~ιiζει γ~' ΙΧύτές. ΤΟ πOCν ~γκε~τιx~ στο

νιΧ κιxτιxνo~σoυμε δτ~ ,τή στιγμή 8που τό παιδί γιά πρώτη φορά

,

-,

,

οικειοποιειται μια καινουργια γι

'

"ό .,!ι.! λ' ι τ αυτ σημασια 'Ι υρο ογια, που ELVΙX~

φορέιχς μ~ocι; έπ~στημoν~κ:ης ~ννo~ιxς, ό σχηματισμός τών έπιστημο­ νικών έvvOιών, δ'Π'ως κΙΧι των ιχύθ6ρμ'rjτωv, δεν έχει όλοκλίρωθε'ί, άλλά μόλις άρχΙζει. Λύτος εlνιx~ Ινιχς κιxθoλ~κoς ν6μος της έξέλ~ξ'rjς

των σ'r)μΙXσ~ων των λέξεων, στον δΠΟLΟ ό'Π'6κε~ντιxι έξ

taou

οΙ ιχύ­

θ6ρμ'rjτες κιχΙ οΙ έπ~στημoν~κες ιννo~ς στην έξέλ~ξ~ τους. Άπλως οΙ ένιxρκτηρ~ες στ~γμες στΙς 3όο 'Π'ερ~πτώσε~ς 3~ιxφέρoυν ρ~ζ~κιi. Γ~ιX

νιΧ &'Π'οσιχφ'rjv(σοuμε ιχύτο το ζ~τημιx εlνιx~ χρ~σ~μo νιΧ ΧΡ'rjσ~μοπο~~­ σουμε μ~ιX &νιχλογ(ιχ, -η δ'Π'ο(ιχ στην 'Π'ρotγμιχτ~κ6τ'rjΤΙΧ εlνιx~ κιiτ~ πιχ­

ριxπιiνω &'Π'ο &οπλή &νιχλογ(ιχ' εlνιx~ ώι; 'Π'ρος την Φυχoλoγ~κ~ της

όφή συγγεν~κή περ('Π'ου με την 3~ιxφoριX &νιiμεσιx στΙς έπ~στημoν~­ κες κιχΙ στΙς κιχθ'rjμερ~vες ~ννo~ες. Ώς γνωστον το πιx~31 μιxθιx(νε~ στο σxOλELO μ~ιX ξέv'rj γλώσσιχ

έντελως 3~ιxφoρετ~κιX &'Π'Ο την μ'rjΤΡ~Κ~ του γλώσσιχ. Σχε30ν κιxμμ~ιX &πο δσες νoμoτέλε~ες ~χoυμε τ6σο κΙΧλιΧ έξετιiσε~ κιχτιΧ την έξέλ~ξ'rj της μ'rjτρ~κYjς γλώσσιχς 3ΈV έ'Π'ιxνιxλιxμβιiνετιxι με τήν t3~ιx μορφη

δτιχν δ μΙΧθ'rjτης μΙΧθιχ(νει στο σχολε!ο μ~ιX ξέτη γλώσσιχ. Ό

Piaget

λέε~ σωστιi, δτ~ γ~ιX το 'Π'ιx~3Ι -η γλώσσιχ των έV'rjλ(κωv 3εν εlνιx~ δ,τ~ εlνιx~ γ~ιX μ&ς μ~ιX ξέv'rj γλώσσιχ 'Π'ου μΙΧθιχ(νουμε, 3'rjλo Ινιχ σόσΤ'rjμιχ σ'r)με(ων, το δ'Π'ο!ο &ντ~στo~χε! κιχτιΧ γριiμμιx σε ~3'rj ΠΡΟ'rjγοuμέvως &'Π'OκτημΈVει; ~ννo~ες. 'Λπο την μ~ιX έ'Π'ε~3ή δπιiρχoυν Ιτo~μει; κιχΙ &νΙXΠΤUγΜΈVει; G'rjILΙXG(ec; λέξεων, 'Π'ου μετιxφριiζoντιx~ μ6νο στην ξέ­

V'rj

γλώσσιχ, 3'rjλ. έξ ιχΙτ(ιχι; της σχετικης ώριμ6τητιχς της μ'rjΤΡ~ΚYjι;

γλώσσιχς, κιχΙ &'Π'ο τήν &λλ1j έ'Π'(σ'rjς έπε~3η μιιΧ ξέv'rj γλώσσιχ μΙΧθΙΧ(­

νετιχι μ' έντελως 3ιιχφορετικο σόστημιχ έσωτερικων κotΙ έξωτερικων

282

ΒΠΙΣΤΗΜΟΝΙΚΕΣ ΕΝΝΟΙΕΣ

συνθηκων

- γ~' ιx~τ6, ΙSπως 3εΙχνε~ μ.~ιx εZ3~κη Ι:ρευνιχ, Τι ξένη γλώσ­

σιχ ψιxνερώνε~ κοιτιχ την ~ξέλ~ξή της χοιροικτηρ~σΤLκa ποδ 3Lοιφέροuν ΡLζLκa άπο oι~τές της ~ξέλ~ξης τ~ς μ.ηΤΡLκ~ς γλώσσοις. ΔLοιψορεηκοΙ 3pbμoOL &ξέλLξης, 3LOΙVUbμoeVOL κιχτω άπο 3LιXιpOpet; συνθ~κες, 3έν μ.πο­ ρουν νιΧ ό3ηγουν σέ έντελως t8LOΙ άποτελέσμ.οιτοι. ΘιΧ ~τoιν άξLοπε­

Ρ Ιεργο , ιiν Τι έξέλLξη τ~ς ξένης γλώσσοις κοιτιχ την 3LιXpxeLOΙ της

8L-

8οισκοιλΙοις &ποινοιλιΧμ.βοινε η άνοιποιρήγοιγε τον 8ρόμ.ο έξέλLξης της μ.ηΤΡLκ~ς γλώσσοις ποδ ι!χε~ προ πολλου 3Lοινuθεί: κιχτω άπο έντε­ λως 8LοιψορετLκές συνθ~κες. •ΑλλιΧ oι~τές οΙ 8Lοιφορές 8έν πρέπεL νιΧ μ.ίΧς έμ.π08(ζουν νιΧ 80υμ.ε ΙSTL οΙ 8ύο 8Lοι8LκοισΙες έξέλLξης, τ:ης ξένης

1 της

ΚΙΧ

-

Jl "β 1 που \, ι μ.ηΤΡLκης γλ' ωσσοις, ι;;χουν πο λλ' οι KOLVOΙ στον οι θ μ.υ οινη-

κουν ο~σLοιστ~κa σέ μ.~ιx τιχξη 3~oι3~κoισ~ων τ~ς γλωσσ~κ~ς έξέλ~ξης, Τι όποΙοι μ.έ την σεφιχ της πιXλ~ πρoσoιρτίXτoι~ στην 8~oι8~κoισΙoι έξέ­ λLξης της γρoιπτ~ς γλώσσοιι;, ποδ 3έν άνotλOΙμ.βιχνε~ KOΙμoμoLa άπο τΙς προηγούμ.ενες 8~oι8~κoισ(ες, άλλιΧ άποτελεί: μ.~ιx KOΙ~VOUPYLOΙ πoιρotλλoι­

γη μέσοι στην t8~ιx ~ν~oι(oι 8~oι8~κoισΙoι τ~ς γλωσσ~κ~ς έξέλ~ξης. ΚοιΙ οΙ τρε;;ς 8Lοι3Lκοισ(ες -Τι έξέλLξη της μ.ηΤΡLκ~ς κοιΙ τ~ς ξένης γλώσ­ σοις κοιΙ Τι ~ξέλ~ξη της γρoιπτ~ς γλώσσοις- βρΙσκονΤΟΙL μ.ετοιξύ τους σέ μ.~ιx έξoιφετ~κιX πολύπλοκη άλληλεπ!3ροιση, πριχγμ.οι ποδ δπ08η­ λώνεL άνοιμ.ψLσβήτητοι την δποιγωγή τους στην t3LOΙ τιχξη ψoι~νoμ.έ­

νων κοιΙ την έσωτερ~κή τους !νότητοι. 'Όπως ~χε~ ~8η 8Lοιπ~στωθε;;, Τι ~ξέλLξη τ~ς ξένης γλώσσοις ε!νοιΙ oι~τoτελης 8Lοι8~κοισ(οι, γ~oιτl χρησ~μ.ΟΠΟLεί: την σχημ.oιτ~σμ.ένη σέ μ.~ιx μ.oικρoχρόν~oι έξέλ~ξη σημ.οι­ σ~oλoγ~κη πλευριχ τ~ς μ.ητρ~κ:ης γλώσσοις. "Η 8L8οισκotλΙοι τ~ς ξένης γλώσσιχς στο σχολεί:Ο'lχει λo~πoν ώς βάση τη γνώση τής μητρικής

γλώσσας. Λ~γότερo yνω~τη κοιΙ προψοινης ε!νoι~ Τι άντιθετη έξιχρ­ τηση οιότων των 8ύο 3Lοι8~κοισ~ων, ποδ συνΙστοιτοιι σέ μoLa άντΙστρο­

ψη &π(8ροιση τ:ης ξένης γλώσσοις πιχνω στην μ.ηΤΡLκη γλώσσοι του

ποιι8ιου.

"9

Goethe

κιχτιΧλοιβε πoλu κοιλιΧ, ΙSτ~ δπιχρχει μ.~ιx τέτοιοι

έξιχρτηση, ΙSτιxν lλεγε ΙSτι ΙΧότος ποδ 8έν κιxτέχε~ ξένες γλωσσες 8έν γνωρΙζει τ(ποτοι κοιΙ

YLa

την 8~κή του. ΟΙ Ι:ρευνες Ι:χουν έΠLβεβΟΙLώ­

σε~ άπόλυτοι oι~τές τΙς σκέΨε~ς του

Goethe

κοιΙ Ι:χουν άπ08εΙξε~ ΙSτ~

Τι &κμ.ιχθηση μoLΊXt; ξένης γλώσσοις έξυΨώνε~ &π(σης κοιΙ "['ο έπΙπε80 't'~t; μ.ηΤP~κ~ς γλώσσιχς

't'ou

πιx~3~Oίί, κοι:Ι μ.ιXλ~στoι Ι:τσL, C>στε νιΧ

συνεL3ηΤΟΠΟLοuντοι~ οΙ γλωσσLκές μ.ορφές, νιΧ yev~xeUOVTOΙL γλωσσLΚιΧ

ΣΤΗΝ ΠΑΙΔΙΚΗ ΗΛΙΚΙΑ

φιχινόμενιχ κιχ!. νOC πριχγμιχτοποιε'i:τιχι μιOC συνει8ητότερη κιχ!. λεπτό-

,

λέξ ης

-

-:-ερ"η χρ"φη ΤΊις

'ψ ης κιχιΙ, ι! ως εργιχ λ' ειου τΊJς σκε ως t;XcppΙXGYjI;

•

•

-

μιiiς lννοιιχς. ΜπορεΊ: νOC πεΊ: κιχνεες, ότι με τ~ν έκμ&θηση μιOCς ξέ­

νης γλώσσιχς ιΧνυψώνετιχι σε ιΧνώτερο έπΙπε80 κιχΙ -η μητρικ~ γλώσ­ σιχ τοϊί πιχι8ιοϊί, όπως κιχΙ -η ιXριθμητικ~ σκέψη με τ.ην έκμ&θ-ηση τΥις &λγεβριχς, γιιχτΙ

lTat γΙνετιχι 8υνιxτ~ -η κιχτιχνόηση κ&θε ιXριθμητικ~ς

πρ&ξης ~ μιOCς εΙ8ικ-ης περΙπτωσης τ:ης ιXλγεβρικ~ς -η έκμ&θ-ηση

' , γενι, ' Ι στις ι κευμενη κιχιι τιχυτ ό χρονιχ β ιχ θ' υτερη κιχ Ι περιεκτικοτερη μιχτιιχ 'ξ εις μει συγκεκριμενιχ "θ • ιχ"λγε β ριχ ιχπε , λευπριχ μεγε η. T'''~'' ο ΙοΙΟ οπως η -

τ"ης

"λγε β ριχς ιχ

,

,

επιτρεπει

ι! ετσι

,ι μιιχ πιο

'λ ευ'θ ερη, ε

ιχφηρημενη,

θερώνει την σκέψη τοϊί πιχι8ιοϊί ιΧπο τ~ν σφιχεριχ έπιρρο-ης των συγκεκριμ έ νων

-

'θ μητικων ιχρι

έξ' ιχρτησεων

κιχ Ι

~ τ,ιν

\ , ,

'Ψ' ιχνυ ωνει

στο

επι-

πε80 τ-ης γενικευμένης σκέψης, πιχρόμοιιχ -η έκμ&θηση μιOCς ξένης

γλώσσιχς ιΧπελευθερώνει ιΧπο έντελως 8ιιχφορετικούς 8ρόμους τ~ν γλωσσικ~ σκέψη τοϊί πιχι8ιου ιΧπο τOC 8εσμOC των συγκεκριμένων γλωσσικων μορφων κιχΙ φιχινομένων.

'Ωστόσο -η lpeuvιx 8ε~χνει l5τι -η ξένη γλώσσιχ μπορεΊ: νOC στηρι­

χθεΊ: στ~ν μητρικ~ κιχΙ νOC ιXσκ~σει, σόμφωνιχ με την έξέλιξ~ της, μιOC ιΧντΙστροφη έπί8ριχση έξ ιχΙτΙιχςς τοϊί ότι στ~ν έξέλιξ~ της 8εν έπιχνΙΧλιχμβ&νει τούς 8ρόμους τ-ης μητρικΎjς γλώσσιχς κιχΙ έπΙσης γιιχτΙ Ισχύς κιχΙ ιΧ8υνιχμΙιχ τ-ης μητρικ-ης κιχΙ της ξένης γλώσσιχς ε!­ νιχι 8ιιχφορετικές.

'Υπ&ρχουν πολλοΙ λόγοι γιOC νOC δποθέσουμε ότι ιΧν&μεσιχ στ~ν έξέλιξη των έπιστημονικων κιχΙ των κΙΧθημερινων έννοιων δφΙστιχν"λ ογες σχι;;σεις. L ΤΙΧΙ εντελως ιχνιχ

,

r'" ι

ιχυτην

~, 'ξέλ ι ξη των ουο συ λλ ογισμοι: πρωτον, η ε

'

-

•

-

~ .,ιν

·

'θ εση συνηγορουν υπο

έ ννοιων, -

-

'θ' το σο των ιχυ ορ-

,

-

μητων lSao κιχΙ των έπιστημονικων, ιΧποτελεΊ: μόνο μιOC πλευρOC τ-ης γλωσσικ-ης έξέλιξης, 8ηλ.

τ~ν σημιxσιoλoγικ~ της, γιιχτΙ ιΧπο ψυ­

χολογικ-ης ΠλευρOCς -η έξέλιξη των έννοιων κιχΙ των σημιχσιων ε!νιχι -η t8Lιx 8ιΙΧ8ικιχσΙιχ, μόνο πού χιχριχκτηρΙζετιχι ιΧλλιως· συνεπως μπο­ ρουμε νOC περιμένουμε lSτι -η έξέλιξη των σημιχσιων των λέξεων ώς τμ-ημιχ της γενικότερης 8ιΙΧ8ικιχσΙιχς τ-ης γλωσσικ1jς έξέλιξης φιχνε­

ρώνει νομοτέλειες πού προσι8ι&ζουν σ' όλόκληρη τ~ν 8ιιχ8ικιχσίιχ·

8εότερον, οΙ έσωτερικες κιχΙ "έξωτερικες συνθ1jκες της μελέτης μιOCς ξέν1)ς γλώσσιχς κιχΙ ό σχημιχτισμος έπιστημονικων έννοιων συμπΕ-

23~

ΕΠΙΣΤΗΜΟΝΙΚΕΣ ΕΝΝΟΙΕΣ

πτοuν στα: βιχσικα: ΧΙΧΡΙΧΚΤYjριστικιχ. τοuς, κιχΙ -ιχίιτο ε!νιχι το κυριο­ πιχρόμ,οιιχ 8ιιχφοροποιουντιχι &πο τΙς σuνθ~κες εξέλιξης της μ,YjΤΡ ι­

x1j:; γλώσσιχς

κιχΙ τών ιχuθόρμ,Yjτων εννοιών, πο.; εΤνιχι εξ

laou

ί)μ,οιει;

μ,ετιχξυ τοuς: ή 8ιιχφορα: κιχΙ έ8ώ ί)πως κιχΙ έκεί: σuνΙστΙΧΤΙΧL κιχτιΧ κύ­

ριο λόγο στο gτι ή 8ι8ιχσκΙΧλΙΙΧ 8Ι8ετιχι ώς νέος εξελικτικος πιχριχ.γοντιχς,

,

-

'''~

ιxcpou, ΤΟ

,

ιοιο περιποu

~

οΙΚΙΧΙΟ

λ

"

.. ι.

~,

,

OYYjFVΙX οπως oLΙXXPLVO'JILE: ιxu-

θόρμ,Yjτες κιχΙ μ,η ιχίιθόρμ,ψες ~ννoιες μ,ετιχξύ τοuς, μ,ποροuμ,ε κιχΙ να: μ,ιλ~σοuμ,ε στην περΙπτωσ'η της μ,YjτρικΊjς γλώσσιχς για: μ,ια:ν ΙXI~θόρ­ μYjτη γλωσσικη έξέλιξΥ) κιχΙ ώς προς την ξένη γλώσσιχ γιιΧ μ,ιιΧ μ,.η

ΙΧίιθόρμ,Yjτη γλωσσικη έξέλιξη. οι ι!ρεuνες πο.; ι!χοuν πιχροuσιιχσθεί: στο προκεΙμ,ενο βιβλΙο κιχι οΙ ι!ρεuνες οΙ &φιερωμ,ένες στην έκμ,ιχ.θYjGYj ξbιων γλωσσών έπιβε­ βιχιώνοuν &πο πριχκτικ-ης πλεuρocς εντελώς την t'ιρθότητιx τ-ης &νιχ­

λογ(ιχς που UποστYjρΕζοuμ.ε;, ΙΙν &νΤΙΠΙΧΡΙΧθέσοuμ,ε τα: σuμ,περιχ.σμ,ιxτιχ. τοuς.

Στην 8ευτερη θέσΥ) πρέπει να: τοποθετηθεί: ό ί)χι λιγότερο

GYj-

μ,ιχντικος θεωΡYjτικος συλλογισμ,ος ί5τι στην έπιστημ,ονικη κιχι στ·ην ΚΙΧθYjμ,ερινη ι!ννοιιχ περιέχοντιχι μ,ια: a.λλη σχέσΥ) προς το &ντικεΙ­ μ,ενο κιχι ~νιxς tί..λλOς τρ6πος της νοητικ-ης

-rou

συλληψης. κιχτα: σu­

νέπειιχ προσποθέτει ή έξέλιξη τ6σο της μ,ιOCς ί5σο κιχΙ της a.λλης μ,ια: 8ιιχφοροπο(YjGYj τών νοητικών 8ιιχ8ικιχσιών, στΙς όπο!ες στηρΙζον­ τιχι. κιχτα: την μ,sτιχ.80σY) ένος σuστημ,ιxτoς γνώσεων, μ,ΙΧθιχΙνει κιχ­

νεΙς στο πιχι8Ι κιχ.τι που 8έν το ι!χει ιΧπτα: μ,προστιχ. τοu, πριχ.γμ,ιχ που ξεπερνιΧει τα: πλιχΙσιιχ των τωρινών κιχΙ 8uνιχτών tί..μ,εσων εμπειριών

τοu. Μπορουμ.ε; νOC πουμ,ε ί5τι ή ΟLκεΙΟΠΟ(Yjση έπισΤYjμ,ονικών γνώ­ σεων στηρΙζετιχι στόν (8ιο βΙΧθμ,ο σε Ιννοιες, οΙ όποί:ες εΤνιχι επε-

.. L.. οι.Πο 2. 1 '''~ " , ξεργιχσι-νες την ΙοΙΙΧ την εμ,πειριιχ

'rOU-

~ r! .,' TCΙXLOLOU, οπως η εκμ,ιχ-

θYjσYj μ,ιOCς ξένYjς γλώσσιχς βιχσΕζετιχι στην GYjμ,ιχσιολογ(ιχ της μ,η­ τρικ-ης. 'Όπως στην τελεuτιxEιx περ(πτωσΥ) προσποτιθετιχι ή ΙSπιxρ­

ξη ένος ~8η &vιxπ-.uyμoέvou σuστημ,ιχτος GYjμ,ιχσιων λέξεων, πιχρ6μ,οιιχ προσποθέτει κιχΙ στην πρώτη περΕπτωση ή οΙκειοποΙησΥ) ένος

σuστημ,ιχτος επιστημ,ονικών εννοιων ~νιx ~8η κιχλα: επεξεργιχσμ,ένο

εννοιολογικο πλέγμ,ιχ, το όποΤο ~ει &νιχπτuχθεί: μ,έ τη βo~θειιx της ιx~θ6ρμ,ητης 3ριχστηρι6τητιχι; της πotι3ικΊjς σκέψης.

KotL πιχρ6μ,οιot ί5πως ή έκμ,ιίθηση ILLocc; κotινουργιιχς γλώσσotς 8έν ΠΡotγμ,otτοποιεΤ-

235

ΣΤΗΝ ΠAIΔIKιt ΗΛΙΚΙΑ

τα:ι μέσω μLocς κα:LνοόργLα:ς στρoφ~ς προς τον έμπρOCγμα:το κόσμο oΊSτε &πο τον ~ρόμo τ~ς έπα:νιΧληψ1jς μLίΧς έξελικτικ~ς 8ια:8ικα:σΙα:ς

που 8Lκα:Lώθ1jκε ~81j κOCποτε, &λλιΧ μέσω ένος ~8η προγενέστερα: ιΧΠΟΚΤ1jμέvοu γλωσσικοϊ> ΣUστ~μα:ΤOς, που στέκετα:ι ιΧνOCμεσα: στην κα:ινοόργια: προς έκμocθ1jσ1j γλώσσα: κα:Ι στον έμπρOCγμα:το κόσμο

- lTaL

κα:Ι ή οlκεΙΟΠΟΙ1jσ1j ένος ΣUστημα:ΤOς έΠLστημονικων γνώ­

σεων εΤνα:ι 8uνα:τη μονOCχα: μέσω μιίΧς τέτοια:ς flμεσ1jς σχέσ"ljς με τον

κόσμο των ιXντικειΜΈVων, μέσω έννοιων' ~8η προγενέστερα: έπεξερ­ γα:σμένων. 'Ένα:ς τέτοιος σΧ1jμα:τισμος των έννοιων &πα:ιτεί: l)μως &λλες νΟ1jΤLκες πριΧξεLς, που ΣUν8έOντα:ι με μιιΧ έλεύθερη κενησ1j στο έννοιολογικο σύστημα:, με την γενEΚΕUσ1j προγενέστερα: 8ια:μορφω­ μένων γενικεύσεων, με μιιΧ σuνεL81jτότερη κα:Ι πιο έλεύθεΡ1j πρα:­ κτικη με τΙς προγενέστερες Ιννοιες. Ή lpeUVOΙ: έπιβεβα:ιώνει κα:Ι α:ότες τΙς προσ80κΙες.

ΤρΙτη όμάδα. Σ' α:ότην την όμιf8α: περιλα:μβocνοuμε σκέψεις κuρ(ως εδρετικοϊ> χα:ρα:κτηρα:. Ή ψuχολογικη lpeUVOΙ: γνωρΙζει μόνο 8ύο τύποuς lpeUVιxς των έννοιων: ό lνα:ς πρα:γμα:ΤΟΠΟLεf:τα:L με έπι­ πόλα:Lες μεθ680uς, σε &ντιστιfθμισμα: l)μως έργOCζετα:ι με τΙς έμπρOCγ­ μα:τες Ιννοιες τοϊ> πα:L8LΟU. Ό &λλος Ιχει την 8uνα:τόΤ1jτα: της έφα:ρ­

μoγ~ς πολυ ΠLΟ οόσια:στικων ~Lα:8Lκα:σLων ιΧνιΧλUσ1jς κα:Ι πεφιfμα:τoς, ιΧλλιΧ μόνο σε τεχνητιΧ σχ1jμα:τLσμένες πεφα:μα:τικες Ιννοιες, που προ­ έρχοντα:ι &πο λέξεις &ρχικιΧ 8Εχως νό1jμα:. ΤΟ πρόβλ1jμα: που &να:κύ­

πτει έ8ω

eLVOCL ή μετιfβα:σ1j &πο την έΠLπόλα:LΙΧ lpeuvoι: των έμπρOCγ­

μα:των έννοιων κα:Ι &πο την πλ~Ρ1j μελέτη πεφα:μα:ΤLκων έννοιων

στην βα:θειιΧ έμπεφΙα: των έμπρOCγμα:των έννΟLων, που &ξΙΟΠΟLεf: l)λΙΧ τιΧ βιχσικιΧ σuμπερocσμιχτα: των 8ύο uφLστιfμενων μεθό8ων «νιΧλuσης τοϊ> σχ1jμΙΧΤLσμοu των έννοιων. Άπο ΙΧότην την &ΠΟψ1j ή lpeuvιx τ~ς

-,

-

'ξΙλ ξ' Ι, 1. ε ε 1jς εΠLστημονLκων εννοιων, ποu α:Πυ

L

ι T1jV

\ Τ έ L μLΙΧ eLVΙXL μπροι.γμιχ-

τες ΙννΟLες κιχ! &πο την &λλη 8LιχμορφώνονΤΙΧL μπροστσ: στιΧ μιfΤLΙΧ

μιχς με σχε80ν πεφιχμΙΧΤLκον τρόπο, μεΤΙΧβιfλλετΙΧL σε &VΙXVTLKΙXTOC­ στιχτο μέσο έπ(λUσ1jς τοσ πιxριxπιfνω σuνΟψLσμeνοu μεθ080λογLΚΟU ι προ βλ1jμιχτος.

• 1. L επιστημονικι;;ς

Ο'

Jl ι;;ννοιες

• ει.. α:ποτ

ouv

\.~ Ι μιιχ LOLΙXLTeP1j

όμOC8α:, που &ν~κει &νιχμφLσβήτητιχ στΙς έμπριfγμιxτες Ιννοιες τοϊ> ΠΙΧL8LΟU, οΙ όπo"Lε:ς 8ιιχτηροuνΤΙΧL YLιX δλ1j την δπόλOΙΠ1j ζωή

TOU,

ώστ6σο, σύμφωνιχ με bMxλ7jp7j την πορεΕιχ της έξέλLξής τοuς, πλ7j-

236

ΕΙΙΙΣΤιIΜΟΝIΚΕΣ ΕΝΝΟΙΕΣ

σι&ζουν πoΛU τον πεφocμocτικο σχημocτισμ.Ο τω,! έννοιω,!. Μ' OC')τον τον τρόπο συνενώνουν τα. πρoτερ~μ.ocτoc κα.Ι των OUο μ.εθό3ων.

Τέταρτη όμάδα. Σ' ocύτ~ν τ~ν τελευτocΙoc δμ.&3oc συγκocτα),έ­ γουμ.ε 3ιοιλογισμ.ους προικτικου χοιροικτ'ήρα.. Ένoιντιωθ~κσιμε π~o π&νω στ~ν &ντίληψΊ) Ι)τι οί έπιστ-Ι)μ.ονικες εννοιες &πλως προσλαμ.­

β&νοντοιι κοιι μ.οιθοιίνονται.

' Αλλα. ή 3ι3οισκοιλίοι κοιι ή πρω-:ε{ιοuσα.

σΊ)μ.οισία ΤΊ)ς για. τ~ν γένεσΊ) έπιστ'l)μονικων έννοιων 3εν πρέπει να: πoιρoιβλεφθε~ μ.ε κσινέ'!οιν τρόπο. Λέγοντας Ι)τι τις εννοιες ~εν τις 01κεtoπoιε~τoιι κανεις Ι)πως τις 3ιocνΟΊ)τικες ίκοινόΤΊ)τες, έννοούσοιμ.ε, ΟΤΙ ανάμεσα ση) μετάδοση και στην έξέλιξη έπιστημονικων έν­ νοιων ύφlστανται πολυπλοκότερες σχέσεις απ' δ, τι ανάμεσα στη μετάδοση και στον σχηματισμο μιας Ικανότητας.

1\,.., ., 'λ Ψ πιονο Ί) οιποκοι u Ί)

, -

-

οιυτων των πο

"

λ)'

,

υπ ,οκοτερων σχεσεων οινοι-

μεσοι στ~ν μ.ετ&30σ'l) κοιι στην έξέλιξΊ) έπισΤΊ)μ.ονικων έννοιων μπο­ ρε~ να: μ.OCς βOΊ)θ~σει να. βρουμε μ.ια. 3ιέξο30 &πο τις &ντιφ&σεΙζ, 1)που εχει έμπλακε~ ή σκέψΊ) του

Piaget,

Ι)τοιν ocπ' Ι)λο τον πλουτο

οιύτων των σχέσεων εβλεπε μόνο τον OCντοιγωνισμ.Ο κοιι τ~ν σύγ­ κρουσΊ) τούτων των 3ύο ~ιocaικοισιων. Μ,

" , /ε~oιντ : λ" Ί)σοιμε

αυτοι

τις

,

σΊ)μ.αντικοτερες

σκ

έψ

εις

μοις,

, ,

απο

τις δπo~ες καθO~Ί)γΊ)θ~κocμ.ε στον σχε3ιοισμ.Ο της προκείμ.ενΊ)ς ερευ­ νας για. τ~ν δριοθέΤΊ)σΊ) των έπισΤΊ)μ.ονικων κοιι των

κοιθΊ)μ.ερινων

έ'Jνoιων. 'Όπως συν&γετοιι ~aΊ) OCπο Ι)σoc ε~πoιμ.ε πιο π&νω, το κύριο έρώΤΊ)μ.& μ.οις μ.πoρε~ να. ~ιoιτυπωθε~ 6>ς έξ=ιjς: OCνocπτύσσοντοιι OCπο

~~ιoυς ~ OCπο aιοιφορετικους aρόμοuς ή εννοιoc «ocaερφ6ς», ocύτη ή

\

lage t

"

~ εννοιoc, μ.ι:; 1. παρocοειγμ.oc '"" \ οποιoc .,. τυΠΙΚΎj κoc θ Ί)μ.εριν,/ ΤΊ)ν ο Ρ'

μ.πο-

ρουσε να: aιocπιστώσει μ.ια: σεφα. &πο ί~ιαιτερ6τψες της παιaικ=ιjς 'ψ Ί)ς, σκε

~ "λλ οπως την ocνικocνοτητoc γιoc συ Ί) Ψ' Ί) σχέ σεων κλ π., κocι Ύj

"

,

' •

εννοιoc «έκμ.ετ&λλευσΊ»>, τ~ν δποΙoc &πoκτίi το πocι~ι στ~ν aLoc~LxoccrLoc της μ.ετ&3oσΎjζ ένος σuστ~μ.ocτoς έπιστημ.ονικων κοινωνικων γνώ­ σεων; Έπocνocλοιμ.βOCνει ή aεύτερΊ) εννοιoc &πλως τον 3ρόμ.ο έξέλιξΊ)ς τ=ιjς πρώτης κocι πocρουσιOCζει έ~ω τις taιες ιaιocιτερόΤΊ)τες ~ ocν~κει

6>ς προς την Ψυχoλoγικ~ ΤΊ)ς ύφ~ σ' ενocν Ι3ιocΙτερο τύπο; Πρέπει να:

παροι3εχθουμ.ε, κocι οιύτο ocποaεικνύετocι πλ~ρως &πο τ~ν ερευνοι, ί5τι οΙ δύο έννοιες διαφέρomι τόσο ώς πρός τους δl2όμους της έξέλι­ ξής τους δσον και ώς προς τον τρ6πο της λειτουργίας τους, πρoc-

23'7

ΣΤΗΝ ΠΑιΔIΚΗ ΗΛΙΚΙΑ

Υμιχ που ocνοίγεL ΚΙΧLνοuργLες κιχ!. πλοuσLες ~υνιχτόΤYjτες YLOC τ~ν ~­ ρευνιχ τΊjς ocμΟLβΙΧίιχς έπίaΡΙΧσYjς ιχδτων των ~ύO πιχραλλιχγων της ένLΙΧίιχς aLιχμόρψωσYjς των έννΟLων.

"Αν OCπορρίψουμε, /)πως το κάνιχμε έμε"i:ς, τ~ν la~ιx /)τL aev uπιΧρχεL κιχμμLOC ΙXδτoτελ~ς έξέλLξYj των έΠLσΤYjμονLκων έννΟLων, τό-

-

,

L '~>l' '1-' ζ' 'ξ ετε πιχριχμενουν yLΙX .,ιν ερευνιχ μιχς ουο Yjτουμενιχ: πρωτον, νιχ ε

τιΧσουμε στ~ν βά,σΥ) των πεφιχμΙΧΤLκων aεaομένων τ~ν όρθότητιχ

- "

11 της ιχπο Ψ Yjς 'JτL

OL"

1.'" ~ 'ξΙεεΠLστYjμονLκες εννΟLες επιχνιχλ ιχμ β' ιχνουν σ. ,ιν ε

λLξ~ τους τον aρόμο των ΚΙΧθYjμεΡLνων έννΟLων κΙΧί, aεuτερον, νOC έΠΙΧλYjθεuσουμε τ~ν όρθότητιχ της θ~σYjς /)ΤL οΙ έΠLστYjμονLκες ~ν­

νΟLες aev ~χoυν τίποτιχ XOLVO με την έξέλLξYj των ΙΧύθόρμψων έν­ νΟLων Κιχ!. aev t.xouv νOC μocς πουν τίποτιχ YLOC τ~ν aριχσΤYjΡLότYjΤΙΧ

της ΠΙΧLaLκΊjς σκέψYj,ς στ~ν laLΙΧLτερότητά, της. Ή t.ρευνιχ aείχνεL " ,( , , 'όθ ," '1- , 'β β Ι '1' OτL Ουτε yj πρωτοη υπ εσYj ουτε Yj οευτεΡΥ) εΠL ε ΙΧLωνεΤΙΧL ΙΧΠιι τιχ γεγονότιχ, OCλλOC στ~ν πριχγμΙΧτLκότYjΤΙΧ uπιΧρχεL κιΧΤL τρίτο, που προσaLOρΙζεL τ!.ς πολόπλοκες,

aΙπλευρες σ"',(έσεLς έΠLσΤYjμονLκων

κιχΙ ΚΙΧθYjμεΡLνων έννΟLων.

rLOC νOC OCνιχκιχλόψουμε ιχδτο το ζψοόμενο τρίτο aev uπιΧρχεL &λλος aρόμος OCπο την σOYXPLσYj των έΠLστημονLκων ΚΙΧ!. των κιχ­ θYjμεΡLνων έννΟLων. ΠροϋπόθεσΥ) YL' ιχύτο ε!νΙΧL ~ δΡLOθ~τησY) των Μο δμάaων έννΟLων. Σχ~σεLς γενLκά, κιχΙ μά,λLστιχ οΙ laLΙΧίτεριχ πο­

λόπλοκες σχ~σεLς που εεκάζουμε έμε"i:ς έaω, μπορουν νOC δπά,ρχουν μόνο OCνάμεσιχ σε aLιχψορετLΚOC &'ντLκεLμενOC, γLΙΧΤ!. δΠΟLιχa~ποτε σχέ­ σΥ) ένος πράγμιχτος με τον έιχυτό του ε!νΙΧL ocaόνιχτη.

2. rLOC νOC έρευν~σoυμε τ!.ς σχέσεLς που δπάρχουν OCν&μεσιχ στην έξέλL­ ξΥ) των έΠLστημονLκων κιχΙ των ΚΙΧθYjμεΡLνων έννΟLων, πρέπεL νOC

ξεκΙΧθιχρίσουμε ΚΡLΤLΚOC το μέτρο με τ~ βο~θεLΙΧ του δποίου σκεψτό­ μΙΧστε νOC aLεξιχγάγουμε τ~ν σuγΚΡL~ μιχς. ΠρέπεL νOC ξεκΙΧθιχρί­ σουμε OCπο τΙ χιχριχκτηρΙζονΤΙΧL οΙ ΚΙΧθYjμεΡLνες ~ννΟLες ένος ΠΙΧLaLΟU

στ~ν σχολLΚ~ ~λLΚΙΙΧ.

238

ΕΠΙΣΤΗΜΟΝΙΚΕΣ ΕΝΝΟΙΕΣ

Ό

Piaget

~χε~ aεΙξε~, ()τι το χocρocκτηρ~στικότερo των έννo~ων

κocι γεν~κoc τΎjς νό-ησ-ης σ' ocότην τ~ν ~λ~κΙoc ε!νoc~ ή ανικανότητα τού παιδιού νά αναγνωρίσει συνειδητά τις σχέσεις, τις όποίες δμως μπορεί να έφαρμόζει "

α-ν

~1.' οι:;ν α-πoc~τεLΤOC~

αύθόρμητα και αύτόματα έντελως σωστά, ,

κα-πo~α:

,~, ε~ΟLκ-η

~ ~ συνε~o-η, 'Ι

'λλ Ψ συ -η -η.

Α'

\

,

υτο

έμποa[ζε~ κOCθε σuνεLa-ητη θεώρ-ησ-η τΎjς L~~OCC; του τ~ς σκέψ-ης,

που-

E!VOCL

ό πoc~a~κος έγωκεντρ~σμός. ΤΟ πως έΠLaρoc ocότος στ~ν έξέλ~ξ-η των πoc~a~κων έννo~ων συνocγετoc~ ιΧπο

gvoc

ά.πλΟ πocρocaε~γμoc του

Piaget

που ρώτ-ησε έπτOCχρονoc μέχρ~ όκτOCχρονoc ΠOCLa~oc, τΙ σ-ημα-[νεL ~ λέ­ ζ-η «έπε~a~» σε μLOC πρότocσ-η ()πως: «Δεν θOC πOCω ocυριο στο σχο­ λε'!:ο, έπε~a~ εΤμOCL &ρρωστος». ΤOC πεΡLσσότερα- ά,πOCντησα-ν: «Αό­

το σ-ημα-Ινε~, 5τι μocίνεL, ()τ~

aev

ElVOCL

&ρρωστος». "Αλλoc ΙσχυρΙσθ-ηκα-ν: «Αότο σ-η­

θOC πocεL στο σχολε'!:ο». Με Μο λόγ~oc τα πoc~a~α

ae."

~χoυν σuνε~a-ητοπο~~σεL κocθόλου τον όρ~σμo τΎjς λέ;-ης «έπε~a~», πα-ρ' ()λο που ocόθόρμ-ητoc μπορουν να την χεLρ~σθoυν.

Aότ~ ~ ιXν~κocνότ-ητoc σuνε~aψ~ς Υνώσ-ης τΎjς σχέψ-ης τους κocι ~ συνα-φ~ς ιXν~κα-νότ-ητoc του πoc~a~οu να πocρocγocγε~ σuνεLa-ητα λoγ~­

κες σuνaέσε~ς a~ocPXE'!: μέχρ~ τ~ν ~λ~κίoc των

11

~

12

έτων, a-ηλ. μέ­

χρ~ τ~ν λ~ζ-η τ~ς πρώτ-ηι; σχολLκ~ς φ OCσ-η ς. Το πoc~aι

aElXVEL τ~ν

ιXν~κ!Xνότ-ητoc του ώς προς τ~ν λoγ~κ~ των σχέσεων κα-ι τις ιΧντικoc­

θ~στiΧ με τ~ν έγωκεντρ~κ~ λoγ~κ~.

OL

ρΙζες ocότΎjς τΎjς λoγ~κ~ς κocι

OL

α-ίτίες τ~ς auσκολΙocς βρΙσκoντoc~ στον έγωκεντρ~σμo τΎjς σκέψ-ης

1." ι...," σι:; επτocχρονoc μ~)(.ρ~ οκτocχρονα-

~\ ΠOC~οLOC

XOCL\

\

στ-ην

ι!λλ ι:;

EL Ψ -η

~ συνειο-η-

τότ-ητocς, ά,πο τ~ν όποΙoc πρoκύπτε~ α-ότος δ έγωκενΤΡLσμός.

'Απο λε~τoυργ~κ~ αποψ-η ocότ~ ~ ~λλεLΨ-η σuνε~aψότητα-ς τ~ς σκέψ-ης του φocνερώνεΤOCL σε

gvoc

θεμελLωaες γεγονός,

χocρocκτ-ηρ~­

στικο τ~ς λoγ~κ~ς του πoc~a~οu. το πoc~at aELXVEτOCL Ικα-νο γ~α μ~αν δλόκλ-ηρ-η σεφOC λoγ~κ~ν πρOCξεων, ()τocν ocότες a-ημ~οuργοuνΤOCL στ~ν

ocόθόρμψ-η ρo~ τ~ς σκέψ-ης του, ιΧλλα

ae." E!VOCL σε θέσ-η να έπ~χε~­

ρ~σε~ έντελως ιΧνOCλογες πρocξε~ς ()τα-ν ιXπα-~τε;;τoc~ ()χ~ ~ ocUθόρμ-ητ-η,

ιΧλλα ~ έκoύσ~oc κα-ι σκόπ~μ-η έπ~τέλεσ~ τους. "'Ας περιoρ~στoυμε μόνο σε

gvoc ιΧνocγλuφο πocρocaεLγμα- YLιX να φωτΙσουμε

την l1λλ-η πλευ­

ρα τ~ς ~λλε~Ψ-ης σuνε~a-ητότψα-ς τ~ς σκέψ-ης. llOCLaLιX ρωΤLοuντα-L πως πρέπε~ νOC σuμπλYJρώσοuν τ~ν ιΧκόλουθ-η φρocσ-η: «Αότος ό l1ν­ θρωπος Ι:πεσε ιΧπο το ποa~λocτο, έπε~a~ ... ». Αότο

ae."

το κα-τορθώ-

239

ΣΤΗΝ ΠΑΙΔΙΚΗ ΗΛΙΚΙΑ

vouv

«κ6μ,η έπτcfχρονoc Παtι3ιcf. Παtι3ιά. αtότης της ήλικ(αtς ΣUμ,πλη­

ρώνοuν σuχνά. την φρcfση &>ς έξης: «'Έπεσε «πο το π08ήλαtτ6

Tou,

iπεL8η ι!πεσε, κιχΙ μ,ετά. πονοσσε πoλu» ~ «Ό &νθρωπος ~πεσε «πο το π08ήλιχτ6

Tou,

iπεL3η ητιχν &ρρωστος, γι' ιχότο τον «νΙΧσήκωσε:

κcfποιος «π' ΤΟν 3ρ6μ,0» ~ «iπεL3η ~σπιxσε το

XI;PL Tou,

iπεL8ή ~σπιx­

σε το π68ι τοω). ΒΜποuμ,ε λοιπον ΙSτι Ινιχ πιχι3Ι ιχότηι; τηι; ήλΙΚΙΙΧΙ;

εΤνιχι «ν(κιχνο νά. «ποκιχτΙΧστήσει σκ6πιμ,ιχ κιχ! έΚOόσιαt μ,ιά. αtΙΤΙΙXκη

σxl:aYj, iνω στην αtόθ6ρμ,Yιτη «κοόσιΙΧ γλώσσιχ χρησιμ,οποιεΤ την Μ­ ξη «έπει3η)) iντελως σωστcf, ~λλογoc κιχΙ τιxφΙαtστcf, ΙSπωι; iπ(σης εΤνιχι «ν(κιχνο νά. 3ι(8ει ΙSτι ή φρcfση πού προιχναtφl:ριχμ,ε iξηγεΤ την

ιxtTEoc της «ποuσΙιχς «πο το σχολεΤο κιχ! δχ, το γεγονος της «ποu­ σΙιχς ΙΧότης ~ την «σθl:νειΙX ξεχωριστcf, πιχρ' ΙSλo πού το πιχι8Ι ΚΙXταt­ νοεΤ φuσtκci τΙ σημ,ιχΙνει αtότη ή φρcfση. Το παtι3Ι κιχτιχνοεΤ τούς «πλοόστιχτοuς

Myout;

καtΙ σχl:σεLΙ;, «λλά. 3εν τοσ εΤναtι σuνεL8ητη

ιχότη ή κιχτιχν6ηση. Xρησιμ,OΠOLεΤ αtόθ6ρμ,ητoc σωστά. την λl:ξη «iπεt8ή)), 8εν ξl:ρεL ΙSμ,ως νά. την μ,ετιχχεφισθεΤ σκ6πtμ,αt καtΙ έκοό­

σιιχ. ΔLΙΧΠLστώνοuμ,ε ~τσι κιxθαtρά. iμ,πεLpLΚci την iσωτερtκη έξcfρ­ τηση ιχότων των 8όο φαtινOμ,l:νων της "αtL8LK1jc; σκl:ψης, 3ηλ.

T1jc;

lλλεtψης σuνεL8Yjτ6τητιχς καtΙ σκοπιμ,6τητιχς κιχ! της αtόθ6ρμ,ητης έφιχρμ,ογ1jς της.

Αότες οΙ 8όο Ι8ιαtιτερ6τητες βρΙσχοντιχι «πο την μ,ιά. σε στενη

σuνcfφεLΙΧ μ,ε τον έγωκεντρισμ,ο της "αtL3LK1jt; σκι:ψης καt! «πο την &λλη δ8ηγοσν σε μ,tci δλ6κληρη σεφά. Ι8Ιαtιτερoτήτων

-r1jt;

"ΙXL8LK1jt;

λογLκ1jς, οΙ δπο!ες έκφρcfζoνταtι qτην «νικαtν6τηταt του παtι8ιoυ γιά. την λOγLΚη των σχl:σεων. KαtΙ τά. 3όο φιxιν6μ,ε:ναt XUptαtpxouv μ,l:χρ, το

Tl;).oc;

της σχολLκ1jς ήλικΙιχς, ένω ή έξl:λLξη πού πραtγμ,ιxτoπo Let-

τΙΧι στο πλιχΙσ'ιο της κοινωνικοποΙησης -r1jc; σκl:ψης δ3ηγε! στην «ρ­

γη iξιχφcfνLση αtότ~ν των φιχtνομ.l:νων, στην «πελεuθέρωση της παtι8Lx1jt; σκl:ψης «πο τά. 3εσμ,ά. του byωκενΤΡLσμ,οU. πως γ(νεταtΙ ΙSμ,ως αtότ6; πως καtτΙXΛήγει το παtι3Ι «ργά. κιχ!

κοπιιχστικά. στην auveL3YjTή iπΙγνωση κιχ! στην XUPLΙXPXLΙX της ψης του; Γιά. νά. το «ΠOσαtφηνEσει αtότ6, δ

860

Piaget

προσφεόγει σε

ψuχολογLκούι; ν6μ,οuς, πού 3εν προέρχοντιχι «πο αtόΤOν τον

«λλά. πού τούς θl:τει &>ς βcfση της θεωρ(ιχς

ν6μ,ος του

Claparede

-rou.

γιά. την σuνε(8Yιση. Ό

axl:(8Lo,

Ό πρωτος εΤνιχι δ

Claparede

«πl:8ειξε

2~O

ΕmΣΠιΜΟΝΙΚΕΣ :ΕΝΝοmΣ

με τη βο~θεLΙΧ έξΙΧLρετtκιΧ έν~Lιχφερ6ντων πεφιχμιίτων gτt στο πιχt3Ι έμφιχνΙζεΤΙΧL το βΙωμιχ της όμΟL6Πjτιχς ιiργ6τεριx ιiπo το βΙωμσc τ~ς

~Lσcφορ~.

Πρά.γμιχτt, το ΠΙΧL~Ι σuμπεΡLφέρεΤΙΧL ιiπέvιχνΤL σε ιiνΤLκεΙμενσc, ποδ μποροίίν νιΧ έξομΟLωθοuν, χωρΙς νιΧ ιχ[σθά.νεΤΙΧL τ~ν ιiνά.γκY) νιΧ σuνεL~1jΤΟΠΟL~σεL σcυτην την όμΟL6ΠjΤΙΧ τ~ς σuμπεΡLφορίΧς

-rou.

ΠριίττεL προσιχνιχτολLζ6μενο στην όμΟL6τητιχ, προτου ιiκ6μιx ιiρχΙ­

aEL

νιΧ στοχά.ζεΤΙΧL πιίνω σ' ιχυτην. 'Απο την &λλΥ) ή ~LιχφοριΧ στιΧ

πρά.γμιχτιχ ~1jμLοuργε!ΤΙΧL μέσω τ~ς ιi~uνιχμΙιχς πρoσιxρμoγ~ς, ιχυτο b~1jye! μπιΧ σε (loLιX σuνεL~1jΤΟΠΟΙ1jσ1j. Ό

CIaparMe

XL

~βγιxλε

ιiπo ιχυτο το γεγονος ~νιx ν6μο ποδ τον όν6μιχσε ν6μο τ~ς σuνεL~1jΤΟ­

ΠΟΙ1jσ1jς: gao σuχν6τεριχ ΧΡ1jσLμΟΠΟLοuμε (loLιX σχέσ1j, τ6σο λLγ6τε­ ρο την σuνεt~1jΤΟΠΟLοUμε. "Ή με &λλΙΧ MYLΙX: την σuνεL~1jΤΟΠΟLοuμε μ6νο στο βΙΧθμο ποδ εlμιχστε ιivtXΙXVOL νιΧ προσιχρμοστουμε. 'Όσο

πεΡLσσ6τερο ΧΡ1jσtμ.ΟΠΟLε!ΤΙΧL (loLιX σχέσΥ) ιχυτ6μιχτιχ, τ6σο ~uaxoM­ τερο elvιxt νιΧ την σuνεL~1jΤΟΠΟL~σοuμε.

, ΑλλιΧ

ιχυτος ό ν6μος ~εν μίΧς λέεt τΙποτιχ "(LιX το πως πριχγμιχ­

ΤΟΠΟLε!ΤΙΧL ή σuνεL31jΤΟΠΟΙ'Yjσ1j.

Ό ν6μος

της σuνεL~1jΤΟΠΟΙ1j~ς

elVΙXL ~νιxς λεLτοuργLκος ν6μος, 31jλo φιχνερώνεL μ6νο π6τε ~νιx &τομο χρεLά.ζεΤΙΧL την σuνεL31jΤΟΠΟΙ1j~ κσcΙ π6τε

l5XL.

'ΑπομένεL το πρ6-

βλ1jμιχ της ~ομ1jς: ΠΟLά. elVΙXL τιΧ μέσσc ιχυτης της σuνεL31jΤΟΠΟΙ1jσ1jς, ΠΟLά. τιΧ έμπ6~tιχ ποδ σuνιχντιΧ.εL στον 3ρ6μο Πjς; rLιX νιΧ ιiπιxντη­ σοuμε στο έρώτημιχ, πρέπεL νιΧ ε[σιχγά.γοuμε ιiκ6μY) Ινιχ ν6μο, το ν6-

μο της μετά.θεσ1jς. Στην πριχγμΙΧΤLκ6ΠjΤΙΧ, ή σuνεL31jΤΟΠΟΙ1j~ κιί­ 'ΠΟLιχς ένέργεLιχς σ1jμιχΙνεL την μετOtβΙβιx~ της ιiπo το έπΙπε30 της πριίξ1jς

στο έπΙπε30 της γλώσσιχς, 31jλo την ιiνιxπιxριxγωγ~ Πjς

στ~ν φιχντιχσΙιχ "(LιX νιΧ μπορέσεL νιΧ έκφριχσθε! με λέξεLς. Αυτη ή μετά.θεσ1j τ~ς ένέργεLσcς ιiπo το έπΙπε30 τ~ς πρά.ξ1jς σ' ιχυτο τ~ς σκέψ1jς σuμβΙΧ3Ιζεt των

με την έπιχνιΧλ1jψ1j των ~uσκολLωv κιχΙ

μετιχπτώσεων έκεΙνων

ποδ

σuν03εύοuν

την

ιχυτων των ένεργεtων στο έπΙπε30 της πριίξ1jς.

οΙ

ο[κεLΟΠΟ(1j~

'Αλλιίζοuν μ6νο

XPOVLxet; σχέσεtς, ό ρuθμος θιΧ πιχριχμε(νεL &στ6σο ΠLθιχνως

ό l~Lος. Ή ιiνιxπιxριxγωγη

"C"ΙXL

των μετιχπτώσεων, ποδ

έμφιχνΙζον­

στην ο[κεtΟΠΟΙ1ja1J των ένεργεLων σε πριχκτtκο έπΙπε~o κιχι

κιχτιΧ τ~ν ο[κεLΟΠΟΙ1j~

του λεκτtκοu έΠLπέ~οu, ιiπoτελε! λΟLπον

241

ΣΤΗΝ ΠΑΙΔΙΚΗ ΗλιΚlΑ

τ-ην

ουσίιχ του

8ευτερου 80μ~κoυ νόμου της συνε~81jτοποί1jσ1jς.

Πρέπε~ τώριχ νιΧ ~ξετocσoυμε ιχυτούς τούς Μο νόμους κιχΙ νιΧ

ξεκΙΧθσφ Ισου με, πo~oc πριxγμιxτ~κη σ1jμΙXσίΙX κιχΙ πo~oc ΠΡOέλευσ1j

~χoυν ~ ~λλε~Ψ1j συν~~81jτότητιχς κιχΙ σκoπ~μότητιxς των πρOCξεων με ~ννo~ες στην σχoλ~κη ~λ~κίιx κιχΙ πως το πιx~8ι κιxτιxλήγε~ στην συ­

νε~81jτη ~πίγνωσ1j των ~"νo~ων κιχΙ b8Yjye~Tιx~ στην έκoυσ~ιx κιχΙ σκόπ~μ1j χρήσΥ) τους. ΟΙ κρ~τ~κές μιχς πιxριxτηρήσε~ς γ~' ιχυτούς τούς νόμους μπορουν νιΧ συνoΨ~σθoυν συντομιχ. Ό ~8~oς ό κε~ιx του νόμου του

ClaparMe

Piaget ~Π~σ1jμΙXίνε~ την

ιΧνεπOCρ­

γ~ιX την σuνε~8YjΤΟΠΟΙYjσ1j. ΤΟ νιΧ

έρμYjνεuσουμε την γένεσ1j της σuνε~8YjΤΟΠΟ(Yjσ1jς ιXπoκλε~στ~κιX με

την γένεσ1j της ιXνocYKYjC; ΤYjς, σ1jμιxίνε~

&'1

κιχτιΧ βOCθος το ~8~o δπως

θιΧ θέλιχμε νιΧ ~ξYjγήσουμε την ΠΡOέλευσ1j

των πτερυγων των

πoυλ~ων λέγοντιχς lIτ~ τΙς χρε~ocζovτιx~ γ~ιxτΙ πρέπε~ vιΧ πετιΧζουv. M~ιX τέτo~oυ τόπου έρμYjvείΙΧ μας σπρώχvε~ βιxθ~ιX στΙς κιχτώτιχτες

βΙΧθμί8ες της κλίμιχκιχς της Ιστoρ~κης ~ξέλ~ξYjς της ~π~στημov~κης σκέψ1jς κιχΙ πρoOπoθέτε~ ·gτ~ ~ ιXvocYK1j κιxτέχε~ την 8YjIL~oupy~x~ Ικιχνότητιχ της πιχριχγωγης των ιΧπιχρΙΧίτητων μ1jχιχv~σμ.ων γ~ιX τηv

ΙκιχvοποίYjσή της. Στην ~8~ιx τηv σuvet8Yjσ1j πρoϋπoτtθετιx~ ~ Ιλλε~Ψ1j κOCθε έξέλ~ξYjς, ~ σuνεχης έτo~μότητoc της γ~ιX πρocξ1j κιχΙ έπoΜΈVως μ~ιX πρo3~ιxμόρφωσ1j.

Μπορουμε vιΧ ιΧνιχρωΤYjθουμε: μήπως συνε~8Yjτοπο~εL το πιx~3Ι vωρΙτεριχ την 8~ιxφoριX ιΧπο τηv όμo~ότητιx ΙSχ~ μόνο έξ ιχ[τίιχς του δτ~ στΙς σχέσε~ς της 3~ιxφoρας ιXντ~μετωπ(ζε~ το Υεγονος της μη

προσιχρμογης κιχι' τηv ιΧvOCγΚΥ) της σuvει8Yjτης γνώσ1jς, ιΧλλιΧ 8~ότι ~ σuvet8Yjσ1j της Ι8~ιxς της σχέσYjς της όμo~ότητιxς ιXπιx~τετ μ~ιX πο­

λυπλοκότεΡ1j κιχι μετιχγενέστεριχ ιΧvιχπτυγμένΥ) 30μη της yεv(κευσ1jς κιχι των ~νvo~ων σε συγκρ~σY) με την σuνε~3Yjτοποί1jσ1j τωv σχέσεωv της 3~ιxφoρας; Ή ει8~κή μιχς ιXνιXλυσ1j γ~ιX τηv ιXπoσιxφήv~σY) ιχυτου

του ζ1jτημιχτος μας ΠΙXΡOΤΡόνε~ νιΧ ιXπιxVΤΗσoυμε θετικιΧ σ' ιχίιτο το έρώτημιχ. Ή πεφιχμιχτα-η ιXνocλυσ1j των ένvοιων της όμοιότητιχς κιχι της 3~ιxφoρας στηv ~ξέλ~ξή τους 8εΙχvε~ δτ~ ~ σuvε~8Yjτη σόλλ1j­

ιIι1j της όμo~ότητιxς ιXπιx~τετ τοv aXYjILιxT~aILo μ~«ς πρωτιxρχ~κης Υε­ vExεua1ji:; ~ μ~«ς Ιννo~ιxς, ~ όπο(ιχ περ~ιxμβocνε~ ιXντ~κείμεvιx

πού

ιΧνOCμ.εσOC τους δφΙστιxτιx~ ΙΧίιτη ~ σχέσ1j. 'Αντεθετιχ, ~ σuvε~31jτη σόλ-

242

ΕΠΙΣΤΗΜΟΝΙΚΕΣ ΕΝΝΟΙΕΣ

λΥ)ψΥ) μιocι; 8ια.φορOCι; τ~ι; σκέψΥ)Ι; 8εν &πα.ι,:,ε! τ~ν &μεσΥ) 8ια.μόρφωσΥ) μιocι; εννοια.ι; κα.Ι μπορε! νιΧ προκόψει με έντελωι; 8ια.φορετικΟ τρόπο.

Λότο πα.ρέχει τ~ν πιο πιθα.ν~ έρμΥ)νεΙα. του γεγονότοι; έξέλιξΥ)Ι;

σε ό

-r9jt;

auνEL8Y)T9jt; σόλλΥ)ψΥ)Ι;

-r9jt;

ΙSΨιμY)ι;

όμοιόΤΥ)Τα.ι;, που 8ια.πΙστω­

-r9jt;

το ()'t'L ~ έξέλιξΥ) α.ότων των 8όο έννοιων σε σχέσΥ)

Claparede.

με τ~ν έξέλιξ~ τουι; σ,:,ο έπΙπε80

-r9jt;

πριχξΥ)Ι; έπιτελε!τα.ι με &ντΙ­

στροφΥ) σειριχ, &ποτελε!

μόνο μιιΧ έξα.ιρετικ~ περΙπτωσΥ) εόρότε­

ρων φα.ινομένων

κα.ΤΥ)γορΙα.ι;. Με τ~ βo~θεια. του πειριχμα.­

-r9jt; t8Loct;

τοι; μπορέσα.με νιΧ 8ια.πιστώσουμε ()'t'L ~ t8Loι. &ντΙστροφΥ) σειριΧ Ισχύει π.χ. γιΟ: τ~ν έξέλιξΥ) τΎjι; έννΟΥ)μα.τωμένΥ)Ι; α.ΙσθΥ)τηρια.ι; &ντΙ­ λΥ)ψΥ)Ι; ένοι; &ντικειμένου κα.ι μιocι; πριχξΥ)ι;.l ΤΟ πα.ι8Ι

&VTL8piX

νωρΙ­

τερα. σε μιιΧ πριχξΥ) πα.ριχ σε ενα. ξεκομμένο &ντικεΙμενο, &λλιΧ έρμΥ)­ νεύει περισσότερο το &ντικεΙμενο πα.ριχ τ~ν πριχξΥ) -η -ή πριχξΥ) &να.ι 1 ~\ Ι , '-Δ " 'θ'" ΠΤUσσετα.ι στο πα.ιοι νωριτερα. α.π ,/'1 α.υτονομΥ) α.ισ Υ)τ-ηρια. α.ντι-

•

λΥιψΥ). Ή έννο-ημα.τωμέν-η α.εσθY)τ~ρια. &ντΙλ-ηψ-η προ-ηγε!τα.ι ώστόσο τ~ι; έννΟΥιμα.τωμένΥ)Ι; πριχξ-ηι; ενα; όλόκλ-ηρο στιχ8ιο ~λικΙα.ι; μέσα. στ~ν έξέλιξ-η. Λότο εχει, ()πωι; 8εΙχνει ~ &νιχλυσ-η, έσωτερικές αΙτΙες,

που βρΙσκοντα.ι σε συνιχφεια. με τ~ν δφ~ των

~8ιων των πα.ι8ικων

έννοιων κα.ι τ~ν έξέλιξ~ τουι;. Μ'

\

-

'1 θ Ι \ β β θ α.υτο α. μπορουσα.με να. συμ ι α.σ ουμε.

νιΧ υποθέσουμε ()τι ό νόμοι; του

Claparede

\

,

Θ "α. μπορουσα.με

&ποτελε! OCπλωι; ενα.ν

λειτουργικο νόμο κα.ι 8έν εχουμε νιΧ περιμένουνε &π' α.ότΟν μιιΧν έρ­ μ-ηνεΙα. τ~ι; 80μ9jι; του πρoβλ~μα.τoι;. ΤΟ έρώτημα. εΤνα.ι μόνο &'1 έρ­ μΥ)νεύει Ικα.νοποιψικιΧ τ~ν λειτoυργικ~ πλευριΧ του πρoβλ~μα.τoι;

τ~ι; συνει8-ηΤΟΠΟΙΥ)σΥ)Ι; &να.φορικιΧ με τΙι; εννοιει; στ~ν σχoλικ~ ~λι­ κΙα.. ΤΟ νόΥ)μα. των μα.κρων &να.πτύξεων του

Piaget

πιχνω σ' α.ότΟ

το θέμα. συνΙστα.τα.ι με 8ύο λόγια. στ~ν πα.ρα.κιχτω πορεΙα. τηι; έξέ­ λιξ1jΙ; των έννοιων στ~ν ~λικΙα. των

1.

7

εωι;

12

χρόνων, δπωι; την

Σε Βόο δμά8ες δμ-ήλικων καΙ ~ξ Τσου ΙΙναΠ'τUγμένων παι8ιών τ'ijς προ­

σχoλικ'ijς ~λικΙας 8όθ7)κε iι Τ8ια εΙκόνα. Ή

μΙα δμά8α παράστησε την εΙκόνα

σ«ν σΚ7)vTι, 87)λ. κατανό7)σε το περιεχόμενο μέσα στΥιν 8ραστηριότητα· τ« παι8ι« τ'ijς ΙΙΙλλ7)ς δμά8ας παρατηΡ7)σαν μόνον την εΙκόνα καΙ ΙΙνακάλυψαν ~σι την ~νν07)ματωμέν7) 8ομ-ή Τ7)ς. 'Ενώ

στην δριχσΤ7)ριόΤ7)τα μπόρεσε ν' ΙΙνα­

παριχχθεί το περιεχόμενο της εΙκόνας πλ-ήρως, τ« πιχι8ι« ΙΙπαρΙθμ7)σαν κιχτ«

τ~ν προφορικ-ή Τ7)ς ιXπό80~ μόνο μεμονωμένοι πριΧγμιχτιχ.

243

ΣΤΗΝ ΠΑΙΔΙΚΗ ΗΛΙΚΙΑ

σκιιχγριίψησε ό r3ιος. Σ' ιχύτην την περΙ030 το πιχι3Ι «ντιμετωπΙζει «κιχτιίπιχυστιχ στΙς νΟ"/jτικέι; του πριίξεις το γεγονός,

gTt

~ σκέ:ψ"/j

του 3εν εΤνιχι προσιχρμοσμev"/j σ' αι.ύτη του έν~λικoυ, «πoτuχαι.Ινει συνεχως κιχΙ υφΙσται.ται.ι ~ττες πο,; κιίνουν φαι.νερη την «βαι.σιμότηται. της λογικ-ης

'rO'J'

ΧΤUπιίει το κεφιίλι του ξαι.νιΧ και.Ι ξιχνιΧ στον το!χο

και.Ι οι μώλωπες πο,) παι.θιχΙνει ι!τσι εΤναι.ι, σόμφωναι. με μιιΧ σοφη ρ~~ σ"/j του

Rousseau,

οΙ και.λότεροι 3ιίσκαι.λοΙ του, γιιχτΙ φαι.νερώνουν

" !. ιχκαι.ται.πιχυσται. τJ ,/ν. ' . αι.να.γΚΊj

'έ' «Ι-'-Ι γιαι. πιγνωσ"/j,"/j οπο αι. α.νο γει

'

μαι.γικa.

στο παι.ι3Ι το «πουσιίμι» συνει3ΊjΤιX κιxται.νOΊjμένων και.Ι ~κoόσιων έν­ νοιων.

Π ροκόπτει πριίγμαι.τι ~ «νώτιχτη βαι.θμΙ8ιχ τ-ης έξέλιξΊjς των έννοιων, πο,; σuν3έεται.ι με την σuνει3"/jτη σόλλΊjψ"/j των έννοιων, μό­ νο «πο «ΠOΤUχΙες και.Ι Υιττες j το νιΧ χτuπιίει κιχνεΙς σuνεχως σε το!χο

το κεφιίλι και.Ι οι μώλωπες πού προξενουνται.ι «π' αι.ύτΟ εΤνιχι πριίγ­ μαι.τι οι μοναι.3ικοΙ 3ιίσκaι.λoι του παι.ι3ιου σ' αι.ύτΟν τον 3ρόμο; Τό γεγονός, gτι οι αι.ύτόμιχτες αι.ύθόρμ'νjτες νΟ"/jτικες πριίξεις εΤναι.ι «προ­

σιίρμοστες κιχΙ «νεπαι.ρκε!ς, «ποτελε! πριίγμαι.τι την Π'YJγη των «νώ­ τερων μορφων των γενικεόσεων πού όνομιίζουμε ~ννoιες;

,Αρκε!

και.νεΙς νιΧ 3ιαι.τuπώσει αι.ύτιΧ τιΧ έρωτημαι.ται. γιιΧ νιΧ «ναι.γνωρΙσει ιςτι 3εν μπορουν νιΧ «παι.ντηθουν παι.ριΧ μόνο «pV'1JTtxιX. 'Όπως εΤναι.ι

«-

3όναι.το νιΧ έρμΊjνεόσoυμε την 3ΊjμιoυργΙαι. της σuνει3ΊjΤOΠOΙΊjσ"/jς «πό την «νιίγκΊj, το

t3Lo

~όναι.τo εΤναι.ι νιΧ έξ1Jγήσοuμε τΙς κιν1Jτηριες

3υνιίμεις της 3ιαι.νΟ"/jτικ-ης «νιίπτuξ"/jς του πιχι3ιοϊ) με την «πoτuχΙαι.

της σκέψ"/jς του. Τον 3εότερο νόμο, πού «ναι.φέρει ό

Piaget γιιΧ

την έρμ1JνεΙαι. της

σuνει31JΤΟΠΟΙ"/jσ"/jς, πρέπει νιΧ τον uποβιίλοuμε σε μιιΧν ε[3ικη θεώ­

p1Jσ"/j, γιαι.τΙ «νήκει στον τόπο έκε!νο των γενετικων ~ρμ"/jνειων πού εΤναι.ι έξιχιρετικιΧ 3ιαι.3ε30μένες και.Ι ΧΡ"/jσιμοποιοuν ώς «ρχη την έπιχ­

νιΧλ1Jψ1J ~ την «ναι.παι.ΡΙΧΓωγή, σε Ινιχ «νώτερο έπΙπε30, γεγονότων ~ νομοτελειων πού ~xouv έμφαι.νισθε! σε Ιναι. προγενέστερο στιί3ιο έξέλιξ"/jς τ-ης

t3tatt;

3ιαι.3ικιχσΙαι.ς. Α(ιτο Εσχόει και.τιΧ βιίσ"/j γιιΧ την

«ρχή, ~ όποΙαι. έφαι.ρμόζεται.ι σuνήθως γιιΧ την έρμ"/jνεΙαι. των Ε3ιομορ­ φιων τ-ης γραι.πτ-ης γλώσσιχς τοϊ) μαι.θ"/jτ-η, ~ δποΙαι. στην έξέλιξή της

3-ηΟεν έπαι.ναι.ΛΙΧμβιίνει τον έξελικ't'ικο 3ρόμο τοϊ) προφορικοϊ) λόγοΙ)

πού ~χει 3ιαι.νόσει το πιχι3Ι σε μικρη ~λικΙαι.. 'Όσο «μ.φισβ1Jτησιμ.1J

244

ΕΠΙΣΤΗΜΟΝΙΚF.Σ ΕΝΝΟΙΕΣ

κι &ν θεωρε~τιxι ΙXίιΤ~ ~ έξ'Υ)γ'Υ)τικη &ρχ~, &π' ιχίιτην προκόπτει, δτι έ8ω 8εν λιχμβάνετιχι δπ' 15ψ'Υ) ~ 8ιιxφoρετικ-~ Ψυχoλoγικ~ δφ~ των

860

8ιιχ8ικιχσιων τ:ης έξέλιξ'Υ)ς, &πο τΙς 6πo~ες ~ μια: έπιχνΙΧλιχμβάνει κιχΙ &νιχπιχράγει 8Υιθεν τ~ν όί.λλ'Υ)- "Αριχ έ8ω, έξ ιχΙτ(ιχς των έπιχνιχλιχμβιχ­ νόμενων κιχΙ &νιχπιχριχγόμενων κιχτα: τ~ν 8ιάρκειιχ τ:ης μετιχγε"έστε:­

Ρ'Υ)ς 8ιΙΧ8ικιχσ(ιχς ΧΙΧΡΙΧΚΤ'Υ)ριστικων τΥις 6μοιόΤ'Υ)τιχς, 8εν λιχμβάνον­ τιχι δπ' δψ'Υ) τά χαρακτηριστικά τής διαφοράς

που καθορΕζονται

απο το δτι ή μεταγενέστερη διαδικασΕα επιτελείται σέ ένα άνώτερο επΕπεδο. Γι' ιxl.ιτo προκόπτει &ντΙ

(LLat;

έλικοει80ϊίς &νάπτ\)ξ'Υ)ς μια:

κ\)κλLΚ+,. 'Αλλα: έμε~ς 8εν θέλο\)με να: έμπλιχκοϊίμε σε μια: θεώρηση

'tr,t;

δφΥις ιχuτr,ς τΤις &ρχ:ης.

Mat;

έν8ιιχφέρει &νιχφορικα: με το θέμιχ

μιχς ~ &ξ(ιχ της yta τ~ν έρμηνεΙιχ τοϊί πρoβλ~μιxτoς τ:ης συνει8ητο­ ΠΟ('Υ)σης. "Οτιχν

6

'Ι8ιος

6 Piaget

6μoλoγε~ 8τι εΤνιχι &86νιχτο να: έρ­

μηνεόσο\)με πως προκόπτει ~ σ\)νει8ηΤΟΠΟΙ'Υ)ση &πο τον νόμο τοίί Claparέde, τότε &νιχρωτιέτιχι κιχνεΙς &ν το κιχτορθώνε:ι ιχίιτο

6

νό­

μος τ:ης μετάθεσΥις, στον 6πo~0 προσφεόγει ώς έρμηνευτικ~ &ρχή του δ

Piaget.

"Η8η &πο το περιεχόμενο ιχϊιτοίί τοϊί νόμου προκόπτει 8τι ~ έρμ'Y)νευτικ~ το\) ά.ξΙΙΧ 8εν ε!νιχι πολδ μεγΙΧλότερη. Στην οίισ(ιχ πρό­ κειτιχι για: ~νιx νόμο τ:ης έπιχνάληψης ~ ιΧ.νιχπιχριχγωγ:ης ~8η νεκρων !~,

Lοιοτητων

,

κιχι

,~

,

ιοιιχιτεροτητων

-

της

σκ

έψ

ης

.1.'

σι;;

,

μιιχ κιχινο\)ργιιχ

πε-

ριοχη τΥις έξέλιξης. 'Ακόμη κι α,ν δποθέσο\)με τ~ν όρθότητιχ ιχίιτοϊί

τοϊί νόμου, ~εν ιΧ.πιχντa στο έρώτημιχ, για: την λόση τοίί όποΙου τον έΠΙΚΙΧλεσθήκιχμε. ΤΟ πoΛU-πoλδ θα: μποροϊίσε να: μίiς έξηγήσει, γιιχτ( οΙ ~ννoιες τοϊί μιχθ'Υ)τ:η 8εν ~γινιxν σ\)νει8'Υ)τες κιχΙ έκοuσLες, δπως ιΧ.συνε(8'Υ)τη κιχΙ ιΧ.κοόσιιχ ε!νιχι τώριχ ~ λογικη της πράξης του

στην προσχολικη ~λικ(ιx, ~ 6Πο(ιχ τώριχ &νOLπιχρ&.γετιχι μέσιχ στην σκέψΎj. Ό νόμος ιχίιτος 8εν ε!νιχι 8ιόλο\) σε θέση να: ιΧ.πιχντήσει στο έρώ­

τημιχ πού ~θεσε: ό

t8Lot; ό Piaget, πως 8ηλ. πριxγμιxτoπoιε~τιxι ~ συ­

νει8'Υ)τοπο(ηση, 8ηλ. ~ μετάβιχση ιΧ.πο μη σ\)νει8ητες σε συνεL8ητες

~ννOLες. κιχτα: βάθος μπoρε~ ιΧ.πο ΙΧίιτη τ~ν όί.ποψη να: έξoμoιωθε~ με

τον πρωτο νόμο. "Οπως έκε~νoς στην κιχΜτερη περ(πτωση μπoρε~ να: μίiς έξηγήσει πως ~ ~λλειΨη μιίiς ιΧ.νιχγκης 68ηγε:;: στην !λλειψη μιίiς σuνει8ητ:ης γνώσης, 15χι δμως κιχΙ πως ~ 8ημιο\)ργ(ιχ μιaς

&-

2~5

ΣΤΗΝ ΠΑιΔIΚΗ ΗΛΙΚΙΑ

νιΧΥΚ"η/; πρoκα.λε~ Τ~') 8ι~8ικ~σιoι τΊjς σuνει8'ηΤΟΠΟΙ'tjσ'Yjς, ~τσι μπο­ ρε;; κlχι lΧίιτος να. μiς 8ώσει μόνο μιOC LκlχνΟΠΟΙ'Yj'nκ,η ocπ:ΧνΤ'Yjσ'Yj στο έρώΤ'Yjμlχ γιιχ-:-ι

OL

εννοιες σ,:,~ν σχoλικ~ fιλιχ(~ 8εν

e!'JIXL

σuνει8'Yjτές,

8εν ε!νιχι ομως σε θέσ'Yj να. μχς 8είξει πως πριχγμα.τοποιεί:τιχι

1)

συ­

νει8'YjΤ~ γνώσ'η των εννοιων, 'Aλλrι. ε8ω OCΚΡL~ως εγκειτα.ι το πρό­ βλ'Yj μιχ , ΥΙΙΧΤΙ '~ έξέλι;'Yj σU'JΙστlχτ~ι σ' IXj,:,~v τ'ην πpo08ευ-:-ικ~ συνει8YjΤ~ έr:Ιγνωσ'Yj των έννΟLων κlχΙ των πρ:Χξεων τΊjς σκέ~'Yjς μ~ς,

'

•

,

,

"Ο πως β'λ έ ποuμε, ΚΙΧΙ οι u')O ~, ~" ~, VOμoOL οε') εΠLΛ')οuν το πρ όβλ'Yjμo~,

ιΧλλOC ιΧνΥ,κουν σ' ιχίιτό, Δεν έξ'Yjγοuν λ.χ, λlΧθεμένlχ ~ OCνεπlχρκως πως

OCνlχπτόσσετlχι ~ συνει8'Y)Τ~ Ύνώσ'Υ) , π~pιX 8εν τ~ν έρμ'Yjνε,jοuν κοιθόλ

ou,

Ε ,'ψ.ιχστε

,\

λ"

οιπον lχν~γκ~σμε'JΟΙ να.

,,...,

ψ't:'

\

\

ΟΙι.,οuμε lχνε:;,οιρτ'YjΤIΧ γιιχ μιιχ

έρμ'YjνεLIΧ ιχίιτοσ τοσ θεμελιιχκοσ γεγονότος της 8L~vo'YjTLxΊjc; &'ν.:Χ.πτυ­ ξ'Yjς τοσ μlΧθ'Υ)ΤΥ,. 'Ωστόσο πρέπει πρωτuτεριχ νrι. έξ'Yjγ~σοuμε σε ποιό βιχθμο ε!­

'JIXL

σωστει:;

OL

έρμ'Yjνεί:ες πο') 8Ι8ει δ

Piaget

ιχ,)των των Μο νόμω') σε σχέσ'η με το ιΧσuνεΙ8'Yjτες

ot

&'πο τ~ν όπτικ~ γωνΙIΧ

&1.1.0

έρώΤ'Yjμlχ: γιlχτΙ ε!νιχι

εννοιες το\) μlXθητΊj; Α,)το το έρώΤ'Yjμlχ συμπλέκετlχι

μέ το πρόβλημιχ του πως επιτελεLΤIΧΙ 'ή σuνει8'YjτοποL'Yjσ'Yj. 'Ορθότε­ ΡΙΧ, 8εν πρόκειτιχι κιχθόλου γιΟι Μο ξεχωριστΟι ζ'Yjτ~μlχτlχ, &'λλOC γιOC

Μο πλε,;ρες τοσ

t8Lou

πρoβλ+,μ~τoς:

πώς πραγματοποιείται ή

μετάβαση απΌ τίς μή συνειδητες στίς συνειδητες ειψοιες κατά τή διάρκεια τής σχολικής ήλικίας; Ε!νιχι προφlχνέ;ς,

ΟΤΙ το πως έπι­

λ»ετιχι το πρόβλημιχ των lχετΙων τΊjς ελλεΙΨ'ης σuνει8'Yj,:,όΤ'Yjτlχς των

έννοιων 8έν μπορεί: νOC ε!νιχι oc8LιXrpOPO οχι μόνο για. Τ~') επΙλuσ'Yj,

ιΧλλιΧ κlχι για. την σωστ~ τοποθέ-:-'Yjσ'Yj τοσ έρωτ~μlXτoς γιOC το πως επιτελ ειτιχι

,

-

'Y•j

~ σuνειο'ηΤΟΠΟΙ'Yjσ'Yj,

,

"Α ν θέλ ουμε

φωνιχ με το πνεσμιχ των Μο νόμων τοϊί

"

νοι το

Piaget,

λ'υσουμε '

,

συμ-

θOC ιΧνlχζ'Yjτ~σοuμε

, λua'Yj ' - οευτερου 'l' , ' ' ' ' 'LoLO l' θ εωρYjΤΙΚΟ ' επιπεοο, , , ~ ''Yjv του προ βλ 'Yjμιχτος στο - οπως κιΧνει κlχι δ Piaget. "Αν θέλουμε ώστόσο νOC ΠΟΙΡIΧΙΤ'Yjθοuμε &'πο τ~ν λόσ'/) τοσ πρώτου ζ'/)τ~μlXτoς, οπως τ~ν προτεΙνlχμε, κlχΙ να. 8ΙIΧΥρά,ψοuμε, εστω κlχΙ όποθετικιΧ, μιOCν &λx'Yj XόIJ'Yj,

OL προσπocθεLές

μιχς γιOC τ~ν έπ(λuσ'Yj τοσ 8εότερου πρoβλ~μlXτoς θOC ά.κoλo·;θ~σoυν έντελως 8ιιχφορετικούς 8ρόμους.

Ό

Piaget

συνά,Υει την ~λλειΨ'Yj σuνει8'Yjτότ'/)τlχς των εννΟLων

στην σχολικη ~λικ(1X ά.πο το πιχρελθόν. Στο πιχρελθον κ,;ριιχρχοσσε

246

ΕΠΙΣΤΗΜΟΝΙΚΕΣ ΕΝΝΟΙΕΣ

το μ~ auveL81jOΤo σε πoΛU μεγΙΧλότερο βΙΧθμο στην σκέψ'η του ΠΙΧL'Όσο πεΡLσσότερο κιχτεβιχενουμε στ~ν κλεμιχκιχ τΥις έξέλLξ1jΙ;,

8LOU.

τόσο έκτενέστερ1j εΙνιχι ~ μ~ aUveLB1jOΤYι πεΡLοχή. 'Εντελως μή συ­ veL81joτot; εΤνιχι ό κόσμος του βρέφους, του όποΙου τήν σuνεΙδ1J07J ό

Piaget 1 θ μΙ)

χιχριχκτηρΙζει ώς κΙΧθΙΧρο σολΙψLσμό. Άνά.λογιχ με τον βιχ-

.!, ξ ~νιxπτυ

1jI;

, ιχντιστιχση "

κιχ ι

••

'" -

του ΠΙΧΙοLου

ό

' LIjILaILOt;

σο λ'

'"

σ ~ιν

ΣUνεΙOηΤOΠOΙΊjμ ένη

του πιχιδLΟU, ίιποχωρώντιχς κιΧτω

, '"

"

"

,

κιχ,/ει τοπο χωρις ιχγωνιχ

'" axeIjI1j

κοινωνΙΚΟΠΟLημενη

ι!πο το βιΧρος τΊjζ Ισχυρότερης

'"

'λ ικου, που τον ιχπω θ XΙXL ουνιχτ ό πρης σκ έψ ης του ενη

- ,

eL.

'Α ντ~κιxθ'ι-

στιχτιχι ι!πο τον έγωκεVΤΡLσμο τΥις πιxιδικΎjς σκέψης, ό όΠΟLος έκ­ φριΧζει gvιx συμβιβιχσμο που κλεΙστηκε στο δεδομένο στιΧδιο έξέ­ λιξης ι!νιΧμεσιχ στην σκέψη του πιχιδιου κου,

"

' "exeL

οπως την

xlXt

σΤ'~ν σκέψη

"Ou ένηλΙ-

προσ λ'β'~' ΙΧ ει το πιχιοι.

Κιχτά. συνέπειιχ ή έλλειψη σvνειδητότητας των έν'JCJιων στήν σχολική ~λικΙIX etvlX~ κιχτά. τον

υπόλειμμα τού έγωκεντρι­

Piaget

σμού και. πεθαίJ'ει, ιΧλλα. δLΙΧτηρεϊ: ιΧκόμη μιά. έπιρροή στην ΚΙΧΙ-

, 'Yjy1jaeL

νουργιιχ,

μο'λ' ις γεννωμενη

'ξ' ε

'''-λλε Ψ την ι:; η

L

\

Ρ1jμΙΧΤLκη

,,Ι. σκε'.γη.

~, aUvet01jTOT1jTΙXI;

'Ο

-,

των

lage t ,

Ρ'

-

εννοιων,

,

'

ϊΙIΧ

,

.

ΨΧ

TOC,

ιχνιχφερει

ίιπολεεμμιχτιχ του ΙΧίιτισμου του πιχιδLΟU ΚlΧι τήν ιΧνεπιχρκή έξειδΙ-

- ΠOCΙΟΙΚΥίς ~ - σκέψ ης, η. ,ΟΠΟΙOC , ΟΟ'ηγεL '''' - στην \.~ , , xeUa1j ΤΊjς IXOUVIXTOT1jTIX ιχ,/ιχκοΙνωσ1jς .• Απομένει νά. ξεκιχοιχρεσουμε OCV ~ ~λλεLΨ1j συνειδητότη­ τιχς τω... ΠΙΧLΒικωv έννοιων προκυπτει «μεσoc ιΧπό τον έγωκεντρικο , τΊιζ - ΠΙΧLσΙΚ1jς '" - σκε'ψης. J"\.υΤ1j ~". -φΙΧΙ'Jετlχι, , , lΙXpΙXXT1jplX η θέ ση μιχς σε σχέσ1j μ'

OaOC

γνωρΙζουμε για. τ~ν δΙIΧVΟητικ~ έξέλιξ1j του πιχιδιου

στ~ν σχολική ~λικΙIX, κιΧτι περισσότερο ιΧπο ιΧμφισβ1jτήσιμη κιχι κlχτlχρρΙπτερlχι .. ιΧμεσιχ ιΧπό τη ... έ!ρεuvιχ. Πριν να. περιΧσουμε στη ... κριτικτ, ιΧνιΧλυση lXίιτΎjς τΎjς θέσΊjζ, πρέπει νιΧ ξεκΙΧθιχρΙσουμε ιΧκόμη το δεότερο έρώτημα:, πως δηλ.

πρέπει νιΧ φιχντιχστεϊ: ,

,

ιχπο

1

Τυν

ό

XIXVett;

- XIXTIXλ'1jyeL

ποιο

ιΧπο lΧίιτή τήν όπτικ~ γων(ιχ τον δρόμο, 1

"'"

Τυ ΠΙΧΙοι σΤ'η

"'.).,

-,

συνεισητ. ι γνω07J των

εν-

νοιωv του. "Αλλωστε ιΧπο μιιΧ συγκεκριμέV1j έρμ1jvεLΙΧ τωv ιχΕτΙων τΎjι; ~λλεΙΨ1jΙ; συνειδητόΤ"ljτιχς τω... έvvοιωv προκόπτει ιΧvlχγκlχσΤLΚα. εvιχι; μόνο τρόπος έρμηνε(ιχς T1jt; διΙΧδικιχσΙlχς τΥιι; εδιιχς τΎjι; συ'/ειδη­

ΤΟΠΟ(1jσηι;. Ό

Piaget

δεν μιλά.ει πουθεvα. dίμεσιx γι' lΧίιτό, ιΧψι:.υ στα.

μά.τιιχ του δεv ιΧποτελεϊ: πρόβλ1jμlχ. 'ΑλλιΧ ιΧπο T~V έρμηνεεα: που δ(-

247

ΣΤΗΝ ΠΑΙΔΙΚΗ ΗΛΙΚΙΑ

8EL YLιX 't"~ν ~λλεLΨ1j σuνsL81jτότητlχς των έννΟLων τοί) μlχθ1jτ1j κιχι «πο gλ1j του την θεωρΙIΧ cXπορρέεL έντελως κlΧθlΧριΧ πωι; φlχντocζεΤIΧL ιχότον τον 8ρόμο. rL' ιχότο ό

Piaget

8εν θεωρεΊ: «νlχγκlχΤο νιΧ uπεL­

σέλθεL σ' ιχότο το ζ1jΤ1jμιχ, YL' ιχότον 8εν «ποτελεΊ: πρόβλ1jμlχ.

Ή σuνεLΒ1jΤΟΠΟL1jση σuμβlχΙνεL κιχτα. τον

Piaget

μέσω T1j.;

cXπώθ1jσ1jς των uπολεLμμocτων τοί) Ρ1jμIΧΤLΚΟU έγωκενΤΡLσμοu &πο την ΚΟLνωνLΚιΧ &ΡLμ1j σκέψ1j. Ή GUνeL81jτYι γνώσ1) 8εν πlχρocγεΤIΧL

. ,ιχνιχγκιχ ΙΙΧ U ~ψ Lστη

ως

,~ λ ε",ε

LKTLK1j\

β

ΙΧ

θ'~

(LLOIX

-

των

(L1j\

-

~ σuνεLΟ1jτων

,

εν-

νΟLων, μεταφέρεται άπό τά έξω. Ό έ!νιχς τρόπος τοί) πρocττεLν &πω­ θε'f:ΤIΧL ιΧπλως &πο gνlXν lJ.λλο. 'Όπως το ιpL8L PLlνeL το 8έρμιχ του YLιX νιΧ το &νΤLκlχτlχστ'ήσεL με lJ.λλο, ~TGL &ποβιΧλλεL κlχΙ το ΠΙΧL8Ι gνlXν τρόπο τοί) σκέπτεσθlΧL YLIXTl οΙκεLΟΠΟLε'f:ΤIΧL έ!νιχν &λλο KIXLνOUPYLO. Λότος elνlXL με λΙγlχ MYLIX ό OUGLIXG't'LKOt; ΠUρ'ήνlXς της GUνeL81jTO­ ΠΟΙ1jσ1jς. 'Όπως βλέπουμε, 8εν χρεLocζεΤIΧL κιχθόλου να. &νιχφερθοuν

νόμΟL YLιX την έρμ1jνεΙIχ ιχότοί) τοί) ζ1jτ'ήμlχτος. Έρμ1jνεΙIχ χρεLlχζό­ τιχν ~ ~λλεLΨ1j auνeL81jTbT1jTIXt; των έννΟLων, &φοί) έζlχρτί%ΤIΧL &πο την ιpUG1j T1j.; (8LIXt; τΊjς ΠIΧL8LΚ'ijι; σκέψ1jς, &λλιΧ οΙ GUνeL81jTe.; ~ννOLEt; ύπOCρχουν ~ξω, στην &τμόσφιχφιχ τ-ης ΚΟLνωνLκ1jς σκέψ1jς πού πεΡL­ βιΧλλεL το ΠΙΧL8Ι ΤΟ ΠΙΧL8Ι τΙς οΙκεLΟΠΟLε'f:ΤIΧL σε gΤΟLμ1j μορφ'ή, ιΧν σ' ιχότο 8εν cXνTLTOCaaOνTIXL οΙ cXντlχγωνLσΤLκει; TOCaeLt; τ-ης σκέψ1jζ του.

ΜποροUμ.ε τώριχ νιΧ &νlXΛUσOυμε μlχζΙ lχότιΧ τα. 8όο στενιΧ Σu'l-

8εBεμΈVIX προβλ'ήμιχτιχ -

την πρωΤIΧΡΧLκη nλεLψ1j auνeL81jTb­

T1jTIXt; των tννΟLων κlχΙ την έπlχκόλοuθ1j σuνεL81jΤΟΠΟL1jσ'ή τους, πού στην ΛUG1j τοί) \

KIXL

,

Piaget Δ"

:!.

IΧΠυ ΠΡIΧΚΤLΚ,ι

ΙPIXLνOνTIXL &βocσLμlχ τόσο &πο θεωΡ1jΤLκη δσο

LΧΠΟ

Ψ

1j.

Δ:!.

..'ι

-

\

\.

,

μπορεL KlXνeLt; νιχ ερμ1jνεuσεL

-Δ

• ι/ν

~λλεLΨ1j auνeL81jTbΠITIXt; των tννΟLων κlχΙ την &8υνlχμΙIχ της έκου­

GLIXt; χρ'ήσ1jς της μόνο με το γεγονος lSTL το ΠΙΧLΒΙ σ' lΧότην την ~λL, • 1 \ \ \, , KLIX 0 ..'1 ELνlXL LKlXνu YLIX κlχμμLIΧ GUνeLo1jTOT1jTIX, YLIXTL IXKpL ως σ lΧότην την ~λLΚΙIΧ ~PXOνTIXL στο κέντρο T1j.; έζέλLζ1jς οΙ άιιώτερες ψυ­ ~:!..

Τ

~,

β

χολογικές λειτουργΙες, τώιι όποlων τά κύρια χαρακτηριστικά εΙναι ή νοητικοποΙηση καΙ ή οΙκειοποΙηση, δηλ. ό συνειδητός καΙ έκού­ σιος χαρακτήρας τους.

Στο εΠΙΚSντρO T1j.; έξέλLζ1jς βρΙσκετlΧL κlχτιΧ την σχoλ~κη ~λL­ κΙIχ ~ μετocβlΧEJ1j ιχπο τΙς κιχτώτερες λεLτοuργ(sς της πρoσoχΊjς KlXl

248

ΕΠΙΣΤΗΜΟΝΙΚΕΣ

ENNOIFr

τ:ης μν'~μ'Y)ς στις ιχ·,ώ-:-ερες λει-:-ουργΙες τ'f,ς έΚΟ'Jσιιχς προσοχτ,ζ ΚΙΧ\ -:-'f,ς λOγLΚ-ης μν+,μΊjς. 'Έχουμε ιχνιχπτύξει ιχλλοϊ) διεξοδικOC, ΟΤΙ με \....... ,t, , ... \ ,tI~

~,

ΤΟ

ΙοΙΟ οικιχιωμα. που μΙλχμε γιιχ eXO'JULΙX προσοχ'Υ)

'1oc

μιλ~σοuμε γιOC έκοUσια. μν~μΊj. Λότο εχει "iι'l α.ίτΙα. του

μπoρoυμ~ ΧΙΧΙ

a-vo ο-:-Ι

ή νOYι"ΙΚOΠOΙΊjσ'Y) των λειτουργιων Aιxt ή κιxτoχ·~ τους ιχποτελοuν

..

Μο σ'Υ)με"Lα. τΥις rδιιχς δια.δικιχσΙα:ζ, 3·ψ -:-Υις μετα.βOCσΥιζ σΤΙζ ιχνώτε­ ρες ψuχολογικες λειτοuργΙες. ΜΙΧθΙΧLνοuμε νOC κιχτέΧΟ'Jμε μιOCν όποιιχ1>' λ eLTOUPYLιx. "'λ "β 1 -:-Ί,ς , , ΟΊιποτε α.νrι. ογα. με τον ΙΧ θ μυ νΟΊιΤΙΚΟΠΟΙ'Υ)σ'Υ)ζ ,Τι';.

Ή έλεύθεΡΊj προοιΙρειJ"ι) σ"lΙν δρα:σΤ''ιριότΥιΤΟΙ εΤνιχι πOCντιχ ή ιχντί­ στροφΥι πλε.;ρOC -:-Ίjς συνειδ'Y)ΤOΠOΙ'φ~ς Τ'Υ)ζ. Ή δΙOΙπΙστωσΊj, οτι ή μ'lΤιμ'Υ) νοψιχοποιε"Lτα.ι στ'lι'l σχoλικ~ ήλικία., δΊjλώνει Τ~'1 δΊjμι­ oupytιx. ~,

Χ"ι

.."fjς

σΤ'Υ)ν

έκούσια.ς ένοιποτύπωσ'Υ)ζ" 'ή δια:πΙστωσ'Υ), οτι ή προσο-

.,'

'λ" 'η ικια.

σΧΟΛΙΧ'Υ)

"{ινετα.ι

π[στωσΊj 8η -()πως λέει σωστOC περισσότερο

ocito

. , ZXO'Jatoc,

'Ι>

-'\' ισοουνα.μει μ την

6 1\1 πλό'ισκι-

τΙς σκέψεις, δΊj)..

ocito

..

Ι> οια:-

έξα.ρ-:-ατα.ι ολο κχ \

Τ'1ι νόΊjσ-η.

Βλέ:ποuμε λοιπον ΟΤΙ ό μα.θ'Y)τ·~ς δεν φα.νερώνει μόνο στο') -:0μΙα. τ-ης προσοχΥις κα.\ τ-fιζ μν+,μ"Υ)ζ τήν Ικιχνότ-ητα. -:-Υις σlJνειδΊjΤy'ζ

γ'lώσ'Υ)ς κα.Ι

..ης προα.ίρεσΥιζ, ιχλΜ κα.Ι ΟΤΙ ή έξέλιζ-η α.ότΊjς τΥις Ικα:­

νόΤ'Υ)τα.ς δεσπόζει σ' ολ'η τήν σχολική ήλαΙα.. Γι' α.ίιτΟ κα.Ι μόνο

Er-

να.ι ιχΔUνα.τo νOC έρμ'Υ)νεuσοuμε τ-ην ελλειψ'Υ) συνειδΊjτόΤ'Y)τα.ς κα.Ι προ­ α.ίρεσ'Υ)ς τω" έννοιων τοί) μα:θητΊj σε μιi γενα-η OCνικα.νότψα. τ~ς

σκέψ'Υ)ζ του γι( σUνειδΊjτ-η γνώσΊj xιxt γιOC έλcύθεΡΊj κα.τoχ~, δηλ με τον έγωκεντρισμό.

'Ωστόσο Το γεγονος ποί> δια.πΙστωσε

b Piaget

εΤ,Ια.ι OCδια.φι­

λOνΙΚΊjΤo. Ό μα.θ-ητ-ης δεν εχει συνεΙδφ'η των έννοιων του. Ή

xoc-

τOCστα.σ'Υ) γΙνετα.ι OCκόμ'Υ) δυσκoλ6τερΊj οτιχν ρωΤ'~σoυμε: πως έξ'ηγεΙ­ τιχι οτι το πα.ιδΙ σΤ'lΙν σΧOλLΚ~ ήλικΙιχ έμφα.νίζει τ-ην Ικα.νόΤΊjΤα. τ:ης

συνειδΊjτYις γνώσ"Υ)ζ στον τομέα. τr,ς μν+,μΊjς κα.Ι τ-ης προσοχ-ης κα.Ι τΥις κα.τοχΥις α.ίιτων των δύο σYιμα.νΤLΚων νOΊjτικων λειτοuργιων, OCλλσ. τιχυτόχρονιχ ε!να.ι ιχνΙκα.νο νOC XUPLocpx~aeL στ~ν δικ~ του σκέ.1. '" , "επιγνωσΎj , , ΤΎjC,; Σ ΤΊjν ' σχο λ' 'λ ικιoc ' ο"λες ψΊj κα.ι νoc α.ΠΟΚΤ'Υ)σει ΤΊjν ΙΚΊj Ίj οΙ νOΎjτικεζ δρα.σΤΊjριότ-ητες έκτος τ:ης σκέψΎjς 'JOΎjTLXOitoLouVTΙXL xιxt γΙνοντα.ι έκοUσιe;ζ.

ΓιιΧ τ-ην έρμ'Υ)νεία. α.ίιτου του φα.ινομενικιΧ πα.ρα.8όζου φα.ινομέ­

vov πρέπει νιΧ OCνα.τρέξουμε aTout; θεμελιώδεις νόμΟUζ της ψυχολο-

ΣΤΗΝ ΠΑΙΔΙΚΗ ΗΛΙΚΙΑ

"(~κTιζ έξέλ~ξ"l)ζ σ' (tuτ~~ν τ~ην -ήλLΚ[OC. 'ΑλΧοu πocροuσ~ocσaμε δ~εξoo~­ κιΧ τ~v 10έoc

-r'ij.;

ά.λλocγ'fjς τωv οιocλεl,το';ργαων συνοέσεωv

y-ocL

σχέ­

σεωv τΊjς ψυχολογιγ.:ης ά.'ιOCπτυξης το:; ϊ.OCΙΟιοU, Ε!:χιχμε έy-ε~ τ~ν

εόΚIXLρΙOC

voc θεμελιώσουμε οιε;οοικOC, ~τι ~ 9'JχολογιΧ'/j ά.vOCπτυζΥι auvlcrTIX-;oct λιγότερο στ~v έξέλι~η κ:
τοί) πιχιοιοί)

τωv t(lχιvομένων λειτουργιων, ά.λλOC ποΜ περισσότερο στ,η,ι ά.λλocγ~ τωv o~lXλειτoυργικω,ι σχέσεωv ά.πο τ,ην όποΙoc έξocρτiiτocι έΠLσ'Yjς κoc:.

',. ά.νOCπτυξ'fj κOCΟε έπψέρους yυΧ~Y-Y,ς λειτουργΙocς. Ή συνεLΟ'YjσΊ) α.'ι':/.­ ΠΤ'Jσσετocι ώς bM-;'YjTIX, πocρ' όλο r.ou σε κOCθε vέο στOCοιο ά.λλά.ζει τ~ν έσωτερικ'~ τ'ης ooμ~ κιχί τηv σuvοεσ'fj τ(;)v έπιμέρους τμ'Yjμocτωv κocL μocλιστoc οχ\ ώς OCθροισμoc των έπιμέρους ά.λλocγων ΠΟ') πρocγμoc-

70ποιοuντoc~ στ~ν έξέλι;'Yj τΤις κά.θε έπιμέρου,; λει.ουργΙocς. Τό ίtε­ πρωμένο κά.θε λε~ΤΟ'Jργ~κοu τμήμocτος στ~v cξέλ~ξη τΥις συνεlο'Yjσ'ης έξOΙΡ7OCΤIX~ α.πο τ,ην ιΧλλocγη

-:r,c; όλότ'ητιχς, κlχΙ r;xr. -:0 ιΧντωε.ο. G'Jvelo'YjG'Yj ιΧπ,,-;ελε~ μ',OC'J έvιιχίιχ bMT'YjTIX κιχ:. 0-;\ οι έπ~μέρoυς λε~τo')ρyίες Gl)voiOVTOt\ αρρ-ηκτoc μετιχξ,) τουζ, ΚΙΧ­ -roc βocσ'Yj οέν C;!'JIX~ xOt~VO~PYLOt γ~:x τηv ψυχοΛογίΙΧ. ' λκριβiστεΡ:Χ, 'Η σκέψ'Yj, o.~ ~

ε!νιχ ι•

-:0

ro~o πlΧλι:Χ οπως '~ rO~Ot Υι ~πισΤ'YjμΟlJικη ψυχοΛο'(Ιοι. Σχεοο'ι

oλo~ OL συγΥρlχφεLς ~xouv κιχτoc νοί) oτL" οί λειτουργίiς ιiλλ'fjλ~ΠLΟΡΟU'J σέ μιOCv OCΡΡ'Yjκτη κιχί ιΧκlχτocπlχυστ'Yj σύvΟεση. υποθέτει ά.πlχρΙΧίτητlχ τ-ηv

• Η ά.ποτυπωση προ­ OplXaT'YjpLbT'YjTIX της προσοχΥις, lX~σθητ-ίj­

ριιχς ιivτίληΨ'rις κocί σuλλ'Yj9ης, 'Η ιΧvτίληψ'Yj περΩ,lχμβχvε\ ά.vιχγκιχ,

στικOC τηv λειτουΡΥίlχ τΤις προσοχ'ijς,

-r'ijc; ιΧνlχγνώρισ'Yjς ~ τ'ίjς μνήμ'ηζ

κιχ ί τΊjς κlχτlχvό'Yjσης .• Αλλά τόσο στην πlΧλlχιότερ'Yj οσο κlΧl στ~ νεό-

,ep'Yj

, Ψ υχο λ ογιιχ

,

, \

ι:

'ψ

~

πιχρεμενε ιχυτη η σκε' η της

λ

-

, ,

ειτoυργ~κης εvοτητιχς

της auveLOΊjG'YjC; πOCντlχ πεpιφερειlXκ~ ΚΙΧΙ οεν ά.lJτλ-ήθ'YjΚIΧV ποτέ ά.π·

lΧότηv τά: σωστα. συμπερOCσμlχτlχ. 'Η ψυχολογΙIΧ ά.ποΟέχθηκε μεν

,

τουτη

T'y\jV

'"

"β γιχλ" σκ έψ 'η, ε ε ομως lΧπ

'

\

ιχυτηv

"

lΧπ

\,

'θ' ευ ειιχς τlχ ιχντι'θ ετoc

συμπερOCσμlχτlχ. 'Η ΨυχολογίlΧ οιιχπίστωσε μεv τηv ένότ'YjΤIΧ

-r'fjc;

ορlχστηριόΤ'Yjτlχς τ.:ης συvεΙΟ'YjτοποΙrισης, συvέχισε 8μως vιΧ έρευvOC

τηv οριχστηρι6τητιχ τών μεμονωμέvωv λειτουργιώv, Οηλ. έξιχκολ ου'θ 'ησε

vlx\

-

-

θ εωρει τ,ιν ~ συvεω'Yjση Ι~ • "θ ροισμoc τωv τμημocτων ι ως σι Τ'Yjζ.

λότη ~ μέθοοος μεταφέρθηκε ά.πο τηv γεvικ~ στ~ν γενετικη ψυχο­ λογία, δποu όο~γ'Yjσε στο να. ά.ρχΙσει κlχνεΙς vα. κιχτιχvοεϊ: κlχΙ τηv

iξέλLξ'Yj τ'fjς ΠIΧΙΟικ'fjς σuνε(Ο'Yjσ'Yjς ώς &θροισμα τών !ι.').λιχγων, ποίι

250

ΕΠΙΣΤΗΜΟΝΙΚΕΣ ΕΝΝΟΙΕΣ

έμφoινίζoντoι~ στις ξεχωριστες λεΙΤ(jυργίες. Το πρωτε'Lο του μέρους

σε σχέσΥ) με τ~ν συνεί3YjσY) (~ς όλότψα παρέμεινε κοιι έaω το κυ­ ρίοιρχο Μγμοι. Για να κoιτoι'lc.ιήσoυμε πως κοιτέλYjξε κανεις σε τέτοιοι συ μπερ OCσματοι , φανερOC ά.ντίθετοι προς τις προκείμενες ;τροτOCσεις,

πρέπει νOC προσεχοουν τOC κρυμμένοι ά.ξιώμοιτοι, που δπ~ρζoιν ~ β&­ ση τ~ς ά.ντίλYjψΊJς τ~ς ά.μοιβοιίοις έξOCΡΤYjσYjς των λειτουργιων και .γ;ς ένότψοις .ης auνelaYισYj:; στ~'1 προγενέστερΥ) Υυχολογίοι.

'"

'Η Ψ υχο λ ογιοι ,~,~ οιοοισκε, οτι οι

),ειτουργιες " , ~ ποιντοι επιορουν

με-

7οιξύ τους ώς μιOC ένότψοι, ~ οιίσθYjτ'ήριοι ά.ντίληψΥ) με τ'~ν μν'ήμΥ)

κοιι τ~ν πρoσoχ~ κλπ., και οτι ~ ένότψοι της συνεί3ψ:;Yjς συνίστοι­ .οιι μόνο σ' οι,jτ~ τ~ν crUν3eaYj. 'Ωστόσο συμπλήρωνε σιωπYjΡOC οιυ­

τες τις ί~έες με τρία ά.ξιώματοι. "Αν κοινεις έλευθερώσει τ~ν ψυχο-

),ογΙΚΥ),

σκ

έψ

, , Yj απο

, ,

"

ζ

,

οιυτα τοι ΟΙι.,ιωμοιτοι,

"λ θ" 'Yj'! ε ευ ερωνει

,

ουσιοιστικα:

απο τ~ν λειτoυργικ~ ά.νάλυσYj. ' Απο ολους τους συγγροιφε'Lς εγινε ποιροι3εκτο οτι στ~ν 3ροιστ'ηριότητοι τγ;ς cruνel3YjGYj:; έμ'ροινίζοντοιι πOCντοι μετοιξύ τους συν3ε3εμένες λειτουργίες, αλλOC εκοιναν τις έξ'~ς δποΘέσεις: πρωτον, οτι αύτες οΙ συνaέσεις ε!ναι αμοιβοι'Lοι αμετOC­ βλψες, μιOC γιOC πάντοι aοσμένες και aEν δπόκειντοιι σε κοιμμιOC έξέ­

λιζYj' aεύτερον, οτι συνεπως οιυτες οί συν3έσεις των λειτουργιων μπορουν νOC ποιροιμερισθΘυν κοιτOC τ~ν ερευνοι κ&θε μεμονωμένYjς λειτουργίοις κοιι aEν χρειάζετοιι νOC AYjcpeouν δπ' ΟψΥ) ώς το στοιθερο

μέγεθος που συμμετέχει αμετOCβλψοι στ~ν aροισΤYjριότ'f)'t"οι κcίθε λειτουργίοις στον Ί3ιο βοιθμο κοιι με τον Ί3ιο τρόπο' τρίτον, οτι τελι­

κα οιυτες οΙ σuνaέσεις ε!νοιι ασ'ήμοιντες κοιι οτι ~ έξέλιξ1) τγ;ς συνεί-

3YjGYj:; πρέπει να συνοιχθε'!: απο τα τμήματά ΤYjς, αφου οΙ λειτουρ­ γίες -ακόμΥ) κι

&'1

ε!νοιι ά.μοιβαίοι συν3ε3εμένες- έξ οιίτίοις του αμε­

τOCβλψου οιυτων των συν3έσεων aΙΟΙΤYjΡουν ποιρ' ολοι οιυτα τ~ν από­ λυΤΥ) οιυτονομίοι κοιι ά.νεζΟΙΡΤYjσίοι της έξέλιζYjς κοιι μετοιβολης τους. Κοιι τα τρίοι οιυτoc αξιώμοιτοι ε!νοιι έντελως λοιθεμένοι. 'Όλοι τα aεaομένοι της Ψυxικ~ς έζέλιξYjς μας 3ιΜσκουν {)τι οΙ aιοιλειτουργι­ κες σχέσεις 3εν ε!νιχι στοιθερες κιχι OCκύμοιντες κιχι οτι a~ν μποροGν

,

νοι πιχροιμερισ

-

, ,

,

,-

),

θ ουν ιχπο τον λ ογοιριοισμο του Ψ υχο ,ογου, οι 'λλ'''' ιχ οτι

1)

αλλoιγ~ των aιοιλειτουργικων συν3έσεων, aYjλ. ή αλλαγη τ1'jς λει­ τουργικής δομής τ/'jς συνείδησης αποτελεί ακριβώς το περιεχόμενο όλόκληρης τής διαδικασίας τής ψυΧΙΚ1'jς έξέλιξης. ''Αν ε!νοιι ετσι,

251

ΣΤΗΝ ΠΑΙΔΙΚΗ ΗΛΙΚΙΑ

τό,:,ε πρέπει να. ocπιχιτησοuμε να. τεθεΤ ώς πρόβλΥιμιχ τ'ης ΨυχολογΙιχς

. ,που '

ιχυτο

ΠΡOΊjγOυμ έ' νως ιχποτε λ

χολογΙιχ ξεκινοϊίσε ocπο το 8τι τιχ ξ

,

u

\"

..

τους κιχι ιχυτο ΤΊjς

OL

.3.' ,ιτιχν

OUGE:

'ξΙιωμιχ. ΙΧ

'Η

Ι πα:λ ΙXΙOτεΡΊj

Ψ u-

λειτουργ(ες ε!νιχι συν8ε8εμένες με-

ιχρκετ

ό

,

\"

χωρις νιχ

κιχνει

,

,

ιχντικειμενο

τΎjς (8ιιχς τ'ης ~ρευνocς ΤΊjς τον χιxριxκτ~ριx των λειτουργικων συν8έ­ σεων κιχ!. τ'ης ocλλιχγ"tjς τους. Για. την νεότερΊj ψυχολογ(ιχ ~ ocλλιχγη

των 8ιιχλειτουργικων σχέσεων μετιχβOCλλετιχι σε κεντρικο πρόβλημιχ 8λων των έρευνων, χωρ!.ς την έπ(λυσΊj του δπο(ου 8εν μπορουν να.

ΚΙX":'ΙXνOΊjθOυν ocλλιχγές ιχΙΙτ'ης η της OCλλΊjς μεμOνωμένΊjς λειτουργ(ιχς. Αύτη τη,ι ocντΙλΊjψΊj για. την ocλλιχγη τ'ης 80μ'ης τ'ης συνε(8ησης κιχ­

τα. την πορεΙιχ τ:ης έξέλιξΊjς πρέπει να. την χρησιμoπoι~σoυμε τώ­ ριχ για. να. έξΊjγ~σOυμε το πρόβλΊjμOC μιχς, 8Ίjλ. γιιχτ( -ή προσοχη κιχ!. ~ μν~μΊj γ(νοντιχι στην σχολικη ~λικ(ιx σuνει8ητες κιχι. έκοόσιες, έ­ νω ~ ;;8ιιχ ~ νόΊjσΊj πιχριχμένει

ocGuvet8Ίj

κιχ!.

ocxoUGLιx. Ό

κιχθο­

λικος νόμος της έξέλιξΊjς συν(στιχτιχι στο ΟΤΙ ~ συνει8ητoπoΙησΊj κιχ!. ~ κιχτοχη ocv~xouv μόνον στ!.ς ocνώτιχτες έξελικηκες βΙΧθμ(8ες δπoιιxσ8~πoτε λειτουργ(ιχς.

ΔΊjμΙOυργoϊίντιxι

Οψιμιχ.

'Απ' ιχιιτες

πρέπει να. ΠΡOη"(ΊjθεΤ το στOC8ιο τ'ης ocGuveL8Ίjt; κιχ!. ΙΧύθόρμητης λειτουργ(ιχς τ'ης ocνocλογης συνει8Ίjσιιxκ'ης 8ριxστηριόΤΊjτιxς. Α ύτο

nou όφεΙλε ι xιxver.t; να. συνει8ητoπoι~σει, πρέπει κιχ!. να. το κιχτέ­ χει. Για. να. το κιχτέχει, πρέπει να. 8ιιχθέτει Ο,ΤΙ υπόκειτιχι στην θέ­ λησ~ μιχς .

•Η

8ιιχνοητικη έξέλιξΊj του πιχι8ιου μOCς 8ι8ιΧσκει ΟΤΙ το πρωτο

στOC8ιο της έξέλιξης της συνε(8Ίjσης στην βρεφικη ~λικ(ιx, κρ(νετιχι

TCou 8ιιχ­ cX.TCo την ~λλειΨη 8ιιxφoρoΠOΙΊjσΊjς των μεμονωμένων λει­

τουργιων, το cX.κολοuθουν 8όο &λλΙΧ -~ πρώιμΊj πιχι8ικη ~λικ(ιx κιχ!. ~ πρoσχoλικ~-,

ocTCo τα. δποΤιχ στο πρωτο 8ιιχφοροποιεΤτα:ι ~ αί­ ocvoLyeL τον 8ρόμο τ'ης έξέλιξΊjς. Αίιτη ~ λει­

σθητήρια αντlληψη κιχ!.

τουργΙιχ 8εσπόζει στο σόσΤΊjμΙX των 8ιιχλειτουργικων σχέσεων σε

ΤOόΤΊj την ~λικΙιx κιχ!. κΙΧθορ(ζει ώς 8εσπόζουσιχ λειτουργΙιχ την 8ριχ­ στηριότητιχ κιχ!. την έξέλιξη δλης τ'ης υπόλοιπης συνε(8ησηζ, ένω ,

,~,

,~.

Ι

" ' .ιχυτ,ιν 3.

ΚΙΧΤΙΧ το οευτερο στιχοιο η μνημη, που σ

\

'λ

ΤΊjν η

ι II LKLΙX ι::ρχετιχι

στο πρoσκ~νιo, ocποτελεΤ μια. τέτοιιχ 8εσπόζουσιχ κεντρική λειτουρ-

,

-"

•

"

,

Ί' ,,~,υπσφγια.. Σ υνεπως Ίj ιχισ θ' ηΤΊjΡΙΙX ιχντι'λ Ίj Ψ Ίj Κιχι Ίj ΙJ.νΊjμη eLVΙXL "ηοη

χ:τες με ocξιοσημε(ωτ-η ώριμότητιχ στο κιχτώφλι

T1jt; σχoλικ~ς ~λι-

232

ΕΠΙΣΤΗΜΟΝΙΚΕΣ ΕΝΝΟΙΕΣ

κΙιχς κιχι &.νήκουν στις προυποθέσεΙζ τ:ης 8λ"ljζ ψuχικ1jζ έξέλιξ"ljς ιxu­ τ.:ης τ:ης ήλικΙιχς.

"''Av

λιίβει κιχνεΙζ υπ' 5ψ"lj, 8τι ή πρoσoχ~ ε!νιχι μιΟι. λειτουΡΥ(ΙΧ

τ:ης σόνθεσ"ljς του &.vτιλ"ljπτου κιχι του πιχριστα.νόμενου &.πΟ τ~ν μνή­

μ"lj, τότε γΙνετιχι εϋκολΙΧ XΙXTιxvo"ljTo 8τι το πα.ι~ι, ~~"Ij στο κα.τώφλι της σχολικ:ης ήλικΙα.ς 8ιιχθέτει μLΟι. σχετικΟι. &ρΨ."Ij προσοχ·η κα.ι, μιΟι.

σχετLΚOι. &ριμ"lj μvήμ"lj. Κιχτέχει λοιπον ~8"1j ιχίιτο πού πρέπει νΟι. συ­ vει8"1jτοποιήσει κιχι νΟι. το κυριιχρχήσει. Γινετιχι λοιπον XΙXTΙXVO"ljTo ,

YLΙXTL σ

•

'..1.

'

α.υτ"ν την

' ερχοντιχι " "Ij'λ ικιιχ

, •

Ι

,

~

1.

,

στο επικεντρο οι σuvεΙΟ"ljτι:;ς κιχι

έκοόσιες λειτουργΙες της μvήμ"ljζ κιχι, της προσοχ:ης. ΤΟ Ί8ιο γΙνετα.ι XΙXTιxvo"ljTb, ΥΙα.τι, οΙ ~ννoιες τοϊ) μα.θ"ljτη πιχρα.­

μένουν &.σόvεL8ες κα.ι ιxUΘιxΙρετες. ΓιΟι. να. σuvει8"1jτοποιήσει κιχνει,ς όποιο8ήποτε πρOCΥμιχ κιχΙ. νΟι. το κυρια.ρχήσει, πρέπει πρωτιχ νΟι. το

κα.τέχει. •Αλλα. ή εννοιιχ ~ κΙΧλότεριχ ή προέννοιιχ (8πως θα. θέλιχμε

"'"

"ι 'βL ~ κιχι'..ι. 'λ οκ λ"ιjρωνα. οvομιχσοuμε ιχκρι ι:;στεριχ ιχυτην τ·ην ιxauveLo"lj μι, ο

μέν"lj εννοια. τοίί μα.θ"ljτ1j) 8"1jμΙΟUΡΥεrΤΙΧL κιχι ώριμOCζει &.κριβως μό­

λις στ~ν σχoλικ~ ήλικΙα.. Μέχρι τότε το ΠΙΧL8t σκέφτεΤΙΧL με Υενικες πιχριχστOCσεις η συμπλέγμιχτιχ.

-

OUPYOUVTΙXL μοΙλ ις

' aT"ljV

"Av όμως α.υτες ο! προέννοιες 8"1jμι' θ'.:!: ,~ , ~, LX"lj"lj'λ ΙΚΙΙΧ, ιχ "τιχν ΙΧ..,ιοπεριεΡΥΟ (7.V το

σχο λ'

πιχι8Ι. τις σuvει8"1jτοποιουσε κιχι, τις xιxTerxe, γιιχτι ιχίιτο θΟι. σήμιχινε δτι ή

auvet8"1ja"lj

8εν ε!νιχι μόνο σε θέσ"lj νΟι. εχει σuvet~"lja"lj τ:ης λει­

τουΡΥΙιχς Τ"ljζ κocΙ ν~ xuPLιxpxer στις εννοιες, &.λλα. κιχι, τΙς πιχρOCΥει

ixe(V"lj

&.πΟ το ΤΙΠΟΤΙΧ, πολύ πρι,ν α.υτες να. εχουν &.vιχπτuχθεr.

Αυτα. ε!νιχι τα. θεωρ"ljΤΙΚα. έπιχεφήμιχτιχ πού μiiς 8Ινουν ΤΟ ~ι­

κιχΙωμιχ να. &.πορρΙΨουμε τΙς έρμ"ljvεrες του

Piaget

για. τ~ν ελλειψ"Ij

σuvει8"1jτότητιχς των έννοιων. Πρέπει όμως να. στριχφουμε στΟι. &.πο­ τελέσμα.τιχ τ.:ης ερευνιχς κα.ι, να. έξιχνιOCσουμε τΙ ε!να.ι ή Ί8ια. ή 8ιιχ8ικα.­

σLιx της σuvει8"1jΤΟΠΟΙ"ιjσ"ljζ ώς προς τ~ν ψυχολΟΥική Τ"ljς υφ~ για. να. έρμ"ljvεόσοuμε πως ΠΡΙΧΥμιχτοποιεrτlχι ή σuvει8"1jΤΟΠΟΙ"ιjσ"lj της προ­ σοχ:ης κα.ι, τ.:ης μvήμ"ljς, ποιOC ε!νιχι ή ιxlTEιx τ1jς ελλεΙψ"ljς auveL~"ljTb­

Τ"ljτιχς των έννοιων, &.πο ποιό 8ρόμο τι,ζ σuvει8"1jτοποιεϊ: το πα.ι8Ι κα.Ι γιιχτΙ ή σuvει8"1jΤΟΠΟΙ"ιjσ"lj κιχι, ή κιxτoχ~ ε!νιχι 8υο πλευρες του Ί3ιου πρOCΥμιχτος.

Ή ερευνα. 8εΙχνει, 6τι ή σuvει~"ιjΤΟΠΟΙ"ljσ"lj ε!νιχι 8ια.~ικιxσΙα.

8LXOU

τόπου, ΠΟ') θιλουμε τώριχ νΟι. πoc@ουσιOCσουμε: -τΟι.

el·

yeVLKbToc-roc

253

ΣΤΗΝ ΠΑΙΔΙΚΗ ΗΛΙΚΙΑ

ΧΙΧΡΙΧΚΤ1jριστικ& Τ1jς. Κιχτ' ιΧρχη." πρέπει να τεθεΊ: το έρώΤ1jμιχ: τΙ σ1)μιχΙνει «σuvεΙ~1jτοποιω»; Αίιτη Ύι λέξ1j Ι:χει ιΧκριβως έξ ιχΖτΙιχς του ότι Ι:χει

Piaget

860

μπερ~εόοuv τη." δρολογΙιχ του

ψuχολογΙιχς ~YJμιοuργεΊ:τιχι Ύι

Freud

aUYXUaYJ.

σ1jμιχσΙει;, κιχ!.

860

Ι:ννοιες κιχ!. δτι οΙ

Claparede

κιχΙ

με ΙΧίιτη τ:ης γενικ:ης

''Οτιχν δ

Piaget

μιλσ. για

τη." Ι:λλεΙψΥ) aUVeL~YJaYJC; τΥις πιx~~ικ:ης σκέψYJς, ~ΕV έννοεΊ: ότι το πιχι­ ~!. ~ε." Ι:χει aUVet~rισYJ όσων σuμβΙΧΙVΟUV στη." aUVet~YJa~

"ou. ό-:ι

~YJλιχ~η Ύι σκέψ1j του πιχι8ιου εΤνιχι ιXaQVeL~YJ. ΈννοεΊ: μiiλλοv, Ι)τι

νιχ!. μεν Ύι aUVeL~YJaYJ σuμμετέχει στη." σκέψ'Υ) του πιxι~ιoυ, ιΧλλOC όχι δλοκλ'Υ)ρωμένιχ. Στη." ιΧρχη βρΙσκετιχι Ύι ιXσόνει~Y) σκέψΥ)

-

δ σολι­

ψισμος του βρέφοuς, στο τέλος Ύι σuvεΙ~'Υ)τα κοιvωVΙΚΟΠΟΙYJμέv'Υ) σκέ­ ψ'Υ) κιχΙ στην μέσ'Υ) μιOC σειρOC στιx~Ιων ποδ δ

Piaget

ΧΙΧΡΙΧΚΤYJρΙζει

&ς βΙΧθμιιχΙιχ uποχώΡYJσ'Υ) του έγωκεντρισμου κιχ!. ιxi.ίξ'Y)σY) τω." κοι­

νωνικω." μορφων τ:ης σκέψYJς. Κ&θε έν~ιιXμεσo στιX~ιo ιΧποτελεΊ: ~νιx σuμβιβιχσμο ιΧνιΧμεσιχ στην ιXσόνει~Y) ΙΧίιτιστικη σκέψ'Υ) του βρέ­ φοuς κιχι στη." σuvεΙ~'Υ)τη κοινωνικη σκέψ'Υ) του έV'Υ)λ(κοu. τι σ1jμιχΙ! 'Υ) ' σκ έψ νει ! υΤΙ

YJ "ou-

"~Σ 1jμιχιvει, Ι!!" μιχ θ-Τ 1jΤ'Υ) ε~νιxι ιxauveLo'Y); οΤΙ ο εγω-

κεντρισμος τοίί ΠΙXΙ~ΙOίί σuμβιχ~Ιζει με μιOC δρισμΈV'Y) e!λλειψ'Υ)

aUVei-

~rισ'Y)ς κιχΙ Ύι σκέψ'Υ) περιλιχμβιΧνει στοιχεΊ:ιχ σuvει~'Υ)ΤΟU κιχι ιΧσόνει­ ~OU. 'Έτσι ό

t3Loc; δ Piaget λέει

ότι Ύι Ι:ννοιιχ ((ιΧσόνει30Ι ~ιιxλoγισμoι»

εΤνιχι έξιχιρετικOC ιXκιxνθώ~'Y)ς. ·Άν θεωρ~σει κιχνεΙς τη." έξέλιζ'Υ) τ:ης auvet3'Y)σ'Y)C; ιΧπο το ιΧσuvεΙ~'Υ)ΤΟ, με τη." Ι:ννοιιχ του

Freud,

&ς την

πλ~ρ'Y) σuνει3'Υ)ΤΟΠΟΙ'Υ)σ'Υ), τότε μιOC τέτοιιχ ιΧνΤΙλ'Υ)ψ'Υ) εΤνιχι έντελως σωστ~. 'ΑλλOC ιΧπο τΙς Τ~ιες τΙς ~peUvec; του ότι το ιΧσuνεΙ~'Υ)ΤΟ με την ~ικ~

Freud e!xet ~ιιxπιστωθεΊ: "ou ~ννOΙΙX, ~'Y)λ το ιXπωθ'Y)μΈVO ιΧπο

την aUveL~'Y)a'Y), ~'Υ)μιοuργεΊ:τιχι το t~Lo μετιχγενέστεριχ κιχΙ ιΧποτελεΊ: κιχτOC κιΧποιον τρόπο ~νΙX μέγεθος βγΙΧλμένο ιΧπο την έξέλιξ'Υ) κιχ!.

την ~ΙΙXφOΡOΠOΙrισ'Y) τ.:ης σuνεΙ~YJσ'Υ)ς. 'Ως έκ τοότοu δπιΧρχει με­ γιΧλ'Υ) ~ιιxφoρoc ιΧνιΧμεσιχ σε ιΧσuνεΙ~'Υ)ΤΟ κιχΙ σε ιΧσuνεΙ8'Υ)ΤΟ (με τη" Ι:ννοιιχ του μη σuνεΙ~'Υ)ΤΟΠΟΙ'Υ)μένοu ιΧκόμ'Υ)

-

σ1)μ. του έπιμ.). ΤΟ

μη σuνεΙ~'Υ)ΤΟΠΟΙ"Yjμέvο ιΧκόμ'Υ) ~ε." εΤνιχι κιχθόλοu έν μέρει σuνει~'Υ)ΤΟ κι έν μέρει ιΧσuvεΙ~YJΤΟ.

Δεν

εΤνιχι βιχθμος σuνεΙ~'Υ)τ6Τ'Υ)τιχς, ιΧλλOC

μιOC &λλ'Υ) κιχτεόθuνσ'Υ) τΤις ~ριχσΤYJριόΤ'Υ)τιχς τ:ης σuvεΙ~'Υ)σ'Υ)ς. Λόνω

τον κόμβο. ΤΟ κιΧνω ιχίιτο σuνει~'Υ)ΤιΧ. Δεν μπορω &στόσο νOC πω πως ιΧκριβως το ~κιxνιx. 'Η σuνει~'Υ)Τ~ μοu πριίξ'Υ) ιXπo~εικνόετιxι &ς

ΕΠΙΣΤΗΜΟΝΙΚΕΣ ΕΝΝΟΙΕΣ

πρcX.ζ1j μ~ σuνεL8ψΟΠΟL1jμέν1j, γιοιτι. ~ πρoσoχ~

(JoOU εΤνοιι σuγκεντρω­

προς τ~ν Ί8ιοι τ~ν πρcX.ξ1j του λuσίμοιτος, &.λλιΧ ΟΧΙ στο πως το

(JoeV1j

κ&.νω. Ή

auVEt81jG1j

ποιριστίΧ πcX.ντοι ~νoι κcX.ΠΟLΟ κομμ&.τι τΎjς προιγ­

μΟΙΤLκ6Τ1jτοις. Άντικείμενο τΎjς auVEt81ja~c;

(Joou

εΤνοιι το λόσιμο του

κ6μποu, δ κόμπος κοιΙ το τΙ γίνετοιι μ' οιυτόν, &.λλιΧ ΟΧΙ

OL

πρ&.ξεις

πού 8ιοιπρ&.ττω κοιτιΧ το λόσιμο του κ6μποu, l5χι το πως το κ&.νω οιυτό. 'Αντικείμενο τΎjς σuνεί8φ1jς μπορε! νιΧ γΙνει &.κριβως οιυτ6,

κοιι. -r6τε οιυτο εΤνοιι σuνεL81jτοποί1jσ1j. ΣuνεL81jΤΟΠΟΙ1jσYJ εΤνοιι ~ πριΧξ1j της σuνεΙ81jσ1jς, της δποίοις &.ντικείμενο εΤνοιι Ύι Ί8ιοι Ύι 8ροι­ στ1jΡLόΤ1jΤΟΙ της σuνεΙ81jσ1jς.Ι

'Ή81j

OL

~PEuVEC; του

Piaget

ι!:8ειξοιν, οη Ύι έν80σκ6Π1jσ1j &.νοι­

πτόσσετοιι σ1jμοινΤLΚιΧ μόλις στ~ν σχoλικ~ Ύιλικίοι. 'Απο περοιιτέρω

ι!:ρεuνες πρ6κuψε ΟΤL κοιτιΧ τ~ν &.νcX.πτuξ1j τΎjς έν80σκ6Π1jσ1jς στην σχολικη Ύιλικίοι σuμβOΙίνει κcX.ΤL ποιρ6μοιο μ' Ο,η συμβοιίνει στην έξέ­ λLξ1j της έξωτερικΎjς &.ντΙλ1jψ1jς κοιΙ ΠΟΙΡΟΙΤ~Ρ1jσ1jς κοιτιΧ την μετ&.­ βoισ1j &.πΟ την βρεφικ~ Ύιλικίοι στην πρώιμ1j ποιι8ικη Ύιλικίοι. 'Ως γνωστο Ύι σ1jμοινηκ6τεΡ1j &.λλοιγη τΎjς έξωτερικΎjς &.ντ(λ1jψ1jς σ' οιυ­ την την περΙο80 συνίστοιτοιι στην μετ&.βοισ1j του ποιι8ιου &.πΟ την 8ίχως λέξεις κοιΙ. συνεπως 8(χως «ν61jμοι» &ντίλ1jψ1j στην &.ντίλ1jψ1j πού έπενΜετοιι με λέξεις κοιΙ. &.νοιφέρετοιι σε &.ντικεΙμενοι. ΤΟ Ί8ιο

LGlUEL

"

6

\,

\ τ,ιν ..Ι. ενοοσκ ''Ι> κoι~Ι γιοι "1jσ1j στο κοιτωφ λ

LΤ1jς

- 1j

σχο λ ΙΚΎjς 'λ ικ ί οις.

ΤΟ ποιι8Ι μετοιβοιίνει &.πΟ έν80σκοπ~σεLς 8ίχως λέξεLς σε γλωσσικες

\

ΚΟΙΙ προφορικ έ ς.

'Α' νοιπτυσσετοιι σ

"

•,

..Ι. εννΟ1jμοιτω' οιuτ ο Ύj εσωτερικ,ι

μέν1j &.ντίλYJψ1j των 8ικων του ψUΧLκων λειτουργιων. 'ΑλλιΧ Ύι έν­

νΟ1jμοιτωμέν1j &.ντίλ1jψ1j -&.8ιcX.φορο &ν εΤνοιι έσωτερικ~ ~ έξωτερι­ κ~- 8εν 81jλώνει -οπως 8είχνει το πεΙροιμοι- τ(ποτοι περισσ6τερο

&.πΟ (JoLιX γενικεuμέν1j &.ντίλ1jψ1j. ΚοιτιΧ συνέπειοι η μετάβαση προς n)ν ρηματικη ένδοσκόπηση σημαlνει την αρχόμενη γενlκευση τών έσωτερικών ψυχικών μορφών τής δραστηριότητας. Ή μετιXβoισΎj σε !νοιν κοιινοόργιο τόπο της έσωτερικΎjς &.ντΙλΎjψ1jς 81jλώνεL &.κόμ1j

1.

ΡωτΙΧμε i!vιx μιχθ"/jΤ~: «Ξέpε~ι; πωι; σέ λένε;» κιχ! ΙΧύτος ιΧπιχντΙΧ: «Κ6-

λ~ιx)). Δέν μπορεΊ ναι τoi'ί γΙνε~ σuvEL3"/jTo δτι δ πup~νΙXς

T'ijI,;

έρώτηιτης 3έν βρΙ­

σκετιχι στο πως όνομιΧζετιχι ιΧλλι1ι στο &ν ξέpε~ ~ 3έν ξέρει πως όνομιΧζετιχι.

Ξέρει το ΙSνoμά του, &λλαι 3έν ι!χει σuveL3"/jo"/j της ΓVώιτης τoi'ί όν6μιχτ6ς του.

255

ΣΤΗΝ ΠΑΙΔΙΚΗ ΗΛΙΚΙΑ

\ "'"t)V

\"

"

,-

-

'β ιχση σε ενιχν ιχνωτερο τυπο ΤΎjς έ σωτεΡLκης Ψ μετιχ

UXLX1Jt;

~ ορΙΧ-

σΤ'1jΡLότητιχς. fLΙXTt ~ 8LιχφορεΤLκη &.ντΙληψη των πριχγμOCτων σημιχ(­

VeL τιχυτόχρονιχ τ~ν &.πόΚΤ'1jση &λλων 8υνιχτοτητων ΠΡΙXΚτLκ~ς σε σχέσ'1j μ' ιχίιτOC. E!VΙXL 6πως στο σΚOCΚL: βλέποντιχς 8LΙXCPOpeTLXιX. πιχΙζω κιχΙ 8LΙXCPOpeTLXOC.

ΓενLκεύοντιχς τ~ν 8ριχστηΡLότ'1jΤOC μου,

&'ποκτω την 8υνιχτότητιχ &λληζ &.νΤLμετώΠLσ~ς Τ'1jζ' YLιX. να. το ποϊί­

με χοντροκομμένιχ, ~ 8ριχστηΡLότητoc μου &.ποσπOCΤΙΧL κιχτα. ΚOCΠΟLον τρόπο &.πο τ~ν ύλLκη 8ριχστηΡLότ'1jΤΙΧ τ~ς συνεΙ8ησης. ΣuνεL8ητο­

ΠΟLω, 8TL eUILΊXILΙXL, 8ηλ. κOCνω &'VTLxeLILevO τ:ης συνεΙ8'l)σ~ς μου τ~ 8LX~ μου θύμησ'1j. ΣuμβιχΙνεL (LLιX &.πόσπιχση. KΙXL YL' ιχίιτο ~ συ­

νεL8'1jτοποΙηση ποu 8ημLΟUργ~θηκε ώς γενΙκεuσ'1j δ8ηγε~ &.π' ευθεΙιχς στ~ν XUPLΙXpxLΙX πOCνω στΙς λεLτοuργΙες. Συνεπώς ή συνειδητοποίηση βασίζεται στήν γενίκευση τών lδιων ψυχικών διαδικασιών, που όδηγούν στήν κυριάρχησή της. Έ8ω 8eLxveTΙXL προπOCντων δ &.ποφιχσLστLκΟς ρόλος τ~ς έΚΠΙXΙ8ευσ'1jς.

ΟΙ (μέσω l1λλων έννΟLων 8LιχμεσολΙΧβ'1jμένες) έΠLστημονLκες !!VVOLet; με την έντελως 8LΙXCPOpeTLX~ σχέσ'1j τους προς το &'VTLxeLILevO, με το έσωτεΡLΚα. ίεριχρχημένο τους σύστημιχ &.λλ'1jλεΠL8ρOCσεων, e!VΙXL ~ πεΡLΟΧ~ στ~ν δποΙιχ προφιχνως πριχγμΙΧΤΟΠΟLεtΤΙΧL πρώηστιχ ~ συ­

νεL8ητοποΙηση των έννΟLων, 8'1jλo ~ γενΙκεuσ'1j κιχΙ ΚUΡLOCρχη~ τους. Ή νέιχ 80μ~, ποu 8ημLΟUργ~θ'1jκε κOCποτε μ' ιχίιτον τον τρόπο σε

(LLιXV δΡLσμένη πεΡLΟΧ~ τ~ς σκέψης, μεΤΙΧβLβocζεΤΙΧL μετOC, 8πως κOCθε 80μ~, ώς μLα. δΡLσμέν'1j &.ρχ~ 8ριχστηΡLόΤ'1jτιχς χωρΙς ΚΙΧμμLα. έκμOC­ θησ'l) κιχΙ σε 6λες τΙς ύπόλΟLπες πεΡLΟΧει; της σκέψης κιχ! των έν­ νΟLων. "Αρα ή συνειδητοποίηση μπαίνει dπό τήν πύλη τών έπιστη­ μονικών έννοιών.

'Απο ΙXίιΤ~ τ~ν l1ποψη πιχροuσLocζονΤΙΧL 8ύο &.ξLοπιχριχτ~ρητιχ σYjμε~ιχ στ~ν θεωρΙιχ τοϊί

Piaget.

Στ~ν ουσΙιχ των ΙΧύθόρμ:ητων έν­

νΟLων &'v~xeL το 6TL 8εν εχουν YLVeL σuvεL8ητές. τα. ΠΙΧL8Lα. ξέρουν νιΧ ένεργοϊίν ΙΧόθόρμητιχ μ' ιχύτές, &.λλιχ. 8εν τΙς συνεL8ηΤΟΠΟLουν. Αύτο το et8ιxILE: στο πιχρoc8εLγμιχ της ΠΙΧL8Lκ~ς EVVOLΙXt; «έπεL8~».

Προφιχνως ~ ιχύθόρμ'1jτη !!VVOLΙX πρέπεL να. e!VΙXL μ~ σuνεL8ητη, YLΙXTl ~ προσοχη κιχτεuθύvεΤΙΧL πOCντιχ στο &.νΤLκεΙμενΟ .ποu &.νΙΧΠΙΧΡLστOC

~ !!VVOLΙX, &λλα. ΙSXL στην VΟηΤLκη ένέργεLΙΧ ποu το σuλλιχμβOCνεL. λες τΙς ύποθέσεLς του

Piaget

"0-

8LΙXmpvOC σα.ν ~νιx κόΚΚLνο ν~μιx ~ σκέ-

ΕΠΙΣΤΗΜΟΝΙΚΕΣ ΕΝΝΟΙFΣ

ψ1) ποδ ό Ί8ιος 8εν έξέφρσ.σε ποτέ. ΟΤΙ 81)λ. ιXvcx.cpop ικα. με τις

lv-

νοιες ~ λέξ1) «cx.Uθ6ρμ1)τος» εΤνcx.ι συνώνυ(1) με τό «μ~ συνει8ψ6ι;». 'Ως έκ τοότου ό

ό όπo~oς περιορΙζει τ~ν [στορΙcx. τ~ς πcx.ι-

Piaget,

8ικ~ς σκέψ1)ς μ6νο στ~ν έξέλιξ1) των α.υθ6ρ(1)των έννοιων, 8εν μπο­ ρεί:

xcx.L

να. κcx.τcx.νο~σει πως άλλι<7>ς γΙνετcx.ι νOC πcx.ρσιχθοUν συνει81)­

ΤΟΠΟΙ1)μένες

lvvotEt;

στ~ν περιoχ~ τΤις cx.Uθ6ρ(1)Τ1)ς σκέψ1)ς τοσ Πcx.ι­

~ιoσ. otν όχι ιΧπό τα. lξω. 'Αλλα. otν εΤνcιι σωστ6. δ':"ι ο[ σιυθ6ρμΥιτες ~ννoιες 8έν εχ.ουν γΙνει ιΧπcx.ρcx.ΙΤ1)Τcx. συνει81)τές, τ6τε πρέπει με τ~ν Ί~ιcx. ιXvcx.yxιxt6τητοι να. προUποθέτουv ο[ έπισΤ1)μονικεζ ~ννoιες ιΧπό τ~ν φόσ1) τους

, (Ltcx.v

,

~

Σ'

συνειοηΤΟΠΟΙ1)ση.

ε

aΊIILei:o της θεωρΙcx.ι; τοσ

, auvcx.cpELcx.

Piaget,

μ

" cx.u'!ό

β

,

,

ρισκετα.ι το

~

,

οευτερο

ποδ ιΧvcx.φέρcx.με πιο πιχνω. • Η σχέ­

ση του με το ιΧντικεΙμενο τ~ι; ιXνιχλυ~ς

στεν6τcx.τη

xcx.L

ση­

lpeuvet;

σμcx. δτι ~ πρώΤ1)

καθοριστική διαφορά τών αύθόρμητων εν­

xcx.L

του

(Lcx.t; etvcx.L

μcx.vτικ6τcx.τη. 'Όλες ο[

νοιών &πα τις μή αύθόρμητες,

Piaget

ό81)γοσν στο σuμπέρcx.­

ίδιαΙτερα &πα τΙς επιστημονικές,

συνΙσταται στο 8τι αύτές παρουσιάζονται Ιξω &πα ένα σύστημα.

"'Av

θέλουμε να. βρουμε στο πεΙρcx.μcx. τον 8ρ6μο ιχπο τ~ν cx.Uθόρμητη

εννοια. στην cx.Uθόρ(1)τη πα.ριΧστcx.ση ποδ κρόβετcx.ι ιχπο πΙσω της, τότε πρέπει, ιΧκολουθώvτcx.ς τόν

xcx.vbvcx.

τοσ

Piaget,

να. &.πΕΛΕUθε­

ρώσουμε α.υτη τ·ην εννοιcx. ιΧπο κιχθε Ίχνος σuστημcx.ΤΟΠΟΙ1jσ1jς. Ή &.πόσπcx.ση τ~ς

lvvotcx.c:;

&.πό το σόστημα., ποδ τ~ν περικλεΙει κα.Ι την

συν8έει με τΙς υπ6λοιπες εννοιες,

γικό μέσο ποδ auvtσT« δ

etvcx.L

Piaget για.

το σιγουρ6τερο μεθο80λο­

την ιΧπελευθέρωση του πveUILcx.­

τικοσ προσcx.vα.τολισμοU τοσ πcx.ι8ιοU &.πΟ μ~ cx.Uθόρμητες Μ' cx.uτη τ~ν μέθο80 δ

Piaget

εννοιες.

ιΧπέ8ειξε στην πριχξ1) δτι ~ ιΧποσυ­

σΤ1)μα.τοποΙησ1j των πcx.ι8ικωv έννοιων εΤνcx.ι δ σιγουρότεροι; 8ρόμος για. να. πιΧρουμε ιΧπό τα. πα.ι8ια. ιΧπcx.vτησεις σα.ν κι cx.uτες ποδ πcx.ρέ­ θεσε σε τόσο μεγιχλο ιΧριθμό σ' l5λcx. του τα. βιβλΙcx.. Προφcx.νωι; ~ δ­

πcx.ρξ1j ένος σuστ~μcx.τος 8εν τ~ ζωη

xcx.t

γΙvετcx.ι &λλ1j

etvcx.L

κιχτι οΜέτερο

xcx.t

ιΧ8ιιΧφορο για.

την συγκρότηση κιχθε ξεχωριστ~ι; εvvοιcx.ς. Ή εννοιcx.

xcx.t

μετcx.βιΧλλει έντελωι; την Ψυχoλoγικ~

't1jt; δφ~,

δπου

ιΧποκοπεί: ιΧπό το σόστημcx. xcx.t θέσει ετσι τό πcx.ι8t σε μια.ν άπλοόστε­

p'1J xcx.t

ιΧμεσότερη σχέση με τό &.ντικεΙμενο.

'Ή81j στη βιχσ1) των πcx.ρcx.πιχvω μπορουμε να. προ8ικιχσουμε

257

ΣΤΗΝ ΠΑιΔιΚΗ ΗΛΙΚΙΑ

τΙ ιΧποτελε'l: τον πυρ~νιx τ~ς υπόθεσ"ής ΙJ.ιΧζ κιχι τΙ θα: έξετιΧσουμε ιΧργότεριχ

8ιεξο8ικOC

κιχ-;α: τ~ν

γενΙκεuσ1j

των

συμπεριχσμιΧτων

τΊjς πεφΙXμΙXΤLΚΊjς ιΧνιΧλuσ1jς, ί)τι 81jλo ή Ιννοια μπορεί νά εΙναι Σv­ νειδηη] καΙ έκούσια μόνο μf:σα σ' ένα σύστημα . •Η σvνειδητότητα

καΙ ή συστηματοποίηση εΙναι σε σχέση με τΙς Ιννοιες στον Ιδιο βαθμδ συνώνυμες ίfπως ή αύθορμησία, ή μή συνειδητότητα καΙ ή μή συστηματοποίηση εί1 1 αι τρείς διαφορετικες λέξεις γιά τον χα­ ρακτηρισμδ nις ίδιας κατάστασης της ύφης τών παιδικών εννοιών. ΟίισιιχστικιΧ ιχίιτό προκόπτει κιχτ' είιθεΙιχν ιΧπο τα: δσιχ ε"πιχμε

πιχριχπιΧνω. "λ ν σuνεL81jΤΟΠΟL1jσ"η σ1jμ!χΙνεL

yeVLxeUG1j,

τότε εΙνιχι

όλοφιΧνερο ΟΤΙ γενΙκευσ"l) 8εν σ1jμΙΧLνεL με τ~ν σεφιΧ της τΙποτε όί.λλο ιΧπο τον σΧ1jμΙΧΤLσμο μιίΧς uπερκεΙμεν1jς Ιννοιιχς, στο γενικευτL­ κο συστημιχ τ-ης όποΙιχς περιέχετιχι ~ έκιΧστοτε Ιννοιιχ 6>ς t8LΙΧLτεΡ1j περΙπτωσ1j. 'Αλλα: ΟΙν πΙσω ιΧπο τ~ν έκιΧστοτε Ιννοιιχ 81jμLοuργε'l:τιχι

~ ύπερκεΙμεν~ τ"Ι)ι;, τότε ιxότ~ προϋποθέτει ιXνΙXγΚΙXστLΚιX

lSxt

μιιΧ

Ιννοιιχ, ιΧλλιΧ μιιΧ σ~φιX συμπιχριχτιχγμένων έννοιων με τις όποί:ες

συν8έετιχι ~ έκιΧστοτε Ιννοιιχ κιχι οΙ

bno'l:ec;

προσ8ιορΙζοντιχι ιΧπο το

σόστημιχ των ύπερκειμένων, ιΧλλιως ~ υπερκεLμεν1j 8ι!:v θιΧ ητιχν

ιΧνώτεΡ1j ~ννoιιx σε σχέσ1j με τ~ν έκιΧστοτε 8ε80μέν1j. Αύτη ~ ύπερ­ κεΙμεν"l) Ιννοιιχ προϋποθέτει τώριχ πιχριΧλλ"l)λΙΧ μιιΧ Ιεριχρχικη συστη­

μΙΧΤΟΠΟΙ1jσ1j των έννοιων, οΙ όποϊ:ει; εΙνιχι κιχτώτερες σε σχέσ-η με τη 8oσμΈV"l) ι!ννοιιχ κιχΙ υπόκειντιχι σ' ιxότ~ν, κιχι με τις όποϊ:ες πιΧλι συν8έετιχι μ' Ι:νιχ όλόκλ"l)ρο σuσΤ1jμιχ σχέσεων. Μ' ιχύτον τον τρόπο

~ γεν(κεuσ1j μιίΧς Ιννοιιχς ό81jγεϊ: στον έντοπισμό τ~ς έκιΧστοτε Ιν­ νοιιχς μέσιχ σ' Ι:νιχ όρισμένο σuσΤ1jμιχ σχέσεων κοινότητιχς, ποο ι!πο­ τελοίίν τΙς πιο φυσικες κιχΙ πλέον σ1jμιχντικες συν8έσεις ι!νιΧμεσιχ

στις ι!ννοιες. •Η γενΙκεuσ1j σ1jμΙΧLνει συνεπως πιχριΧλλ1jλιχ μιιΧ συνει8"1)ΤΟΠΟ("l)σ-η κιχι σuστημΙΧΤΟΠΟ("l)σ"l) των έννοιων. 'Από τιΧ λόγιιχ τοίί

Piaget

συνιΧγετιχι, δτι τό σuσΤ"l)μιχ 8εν εΙνιχι

ιΧ8ιιΧφορο ι!νιχφορικιΧ με τ~ν έσωτερικη ύφη των πιχι8ικων έννοιων. «οι πιxριxτηρ~σεις ι!πο8εικνόουν», λέει, «δτι ~ σκέψ1j τοίί nιxL8LOU 8εΙχνει έλιΧχιστη σuστ"l)μΙΧΤΟΠΟL"l)G1j, έλιΧχιστη συνέπειιχ κιχι έλιΧΧL­ στ"l) ι!πιχγωγικη μεθό8euσ-η, τοίί elIIιxt γενικιΧ ξέν"l) ~ tlIIιXYX"l) της ι!πο­

φυγ~ς «νΤLφιΧσεων, πιχριχθέτει Εσχυρισμοος «ντι νιΧ τοος συνθέτει κιχΙ «ρκεϊ:τιχι σε συνθετικιΧ σχ~μιxτιx ι!ντί νιΧ έμμένει στην ι!νιΧλυσ-η.

258

ΕΠΙΤΤΗΜΟΝΙΚΕΣ ΕΝΝΟΙΕΣ

Με l1λλα. λόγια. .ή σκέψΥ) του πα.ι~ιoυ βρΙσκετα.ι πλΥ)σιέστερα. σ'~να. l1θροισμα. ~ια.πιστώσεων, που πα.ρ&.γοντα.ι πα.Ριί/.;'Yjλα. OCπο την φα.ν­

τα.σΙα. κα.Ι τ~ν πρα.κτικ-ή του, πα.ρα: ~ σκέψΥ) τοσ ένYjλΙκου, που ι!χει σuνεΙ~Yjσ1) του έα.υτου

κα.Ι κα.τέχει

'rYjC;

gva. σUστYjμα.». OL έμπριίγμιχτες

Θα: aεΙξουμε OCργότερα. ()η ()λες

που ~ΙΙXΤόπωσε δ

Piaget

νομοτέλειες

σε σχέσΥ) με την πιχιaικη σκέψYj, Ισχόουν

μόνο στα: 8ριιχ της ocσυστημΙΧΤΟΠΟΙYjτης σκέψYjς. ΕΤνιχι έφιχρμόσι­ μες μόνο σε ι!ννοιες που ΠΙΧΡΙΧΤYjρουντιχι ι!ξω &.πο ~νιx σUσΤYjμα.. "Ολιχ

• Ρ·lage,t

\

τα. φιχιν ό μενιχ,

ιl κο λ ιχ εχουν

ιι οσιχ περι έ γριχ Ψ ε ο

• \ ΙΧΙΤLO, " ως κοινο

ιι τ υΤΙ ε~νιxι

ιι '<Ι-' υπως ιχποοεικνυετα.ι ευ-

"

" 'βΙ '1 εννοιες που Ρ σκοντιχι εκτος

κιίΠΟLOυ συστ-ήμα.τος "(ια.τΙ μόνο σ' gvιx δρισμένο σuσΤYjμιχ σχέσεων &.νσ.μεσα. στΙς ι!ννοιες εΤνιχι ~υνιxτo να: εΤνιχι κα.νεΙς εuιχΙσθYjτος OCπένιχντι

\',

σε

α.νηφιχσεις

\.

κιχι

\ \

ικιχνος νιχ

~

μ,ιν

πιχριχ

e

L

",τε ι

'

κρισεις,

'λλ

ιχ

\

ιχ

\

να.

τΙς συνθέτει λογικιί, να: κα.τέχει τ~ν aυνιχτότητα. τ:ης OCπlχγωγικ:ης μεθόaευσYjς.

Προς το πιtpoν μας ένaιιχφέΡει μόνον ν' OCπο8εΙξουμε ()η το σuσΤYjμιχ κιχι ~ συνειaYjτότYjΤΙΧ που συνaέετα.ι μ' ιχότο ~Eν εΙσιίγετα.ι ,

1

\

"ξ

α.Πυ τα. ε

~

ω στ"

Ι

-

<ι-

-,

-,

σφιχ ριχ των πιχιοικων εννοιων α.πω

θ

'

1

'<ι-'

ωντα.ς Τυν ιοιο-

μορφο τρόπο του πιxι~ιoυ να: σΧYjμιχτΙζει κιχΙ να: ΧΡYjσιμοποιε'f: ι!ν­ νοιες, OCλλα: ()τι ~ συνειaψότητιχ προϋποθέτει ~~Y) τ~ν (\πα.ρξΥ) σχε­ τικα: πλοόσιων κιχΙ &ριμων πιχιaικων έννοιων κιχι ()τι το &.να.πτυσσό­ μενο σUσΤYjμα. στην περιοχη των έπιστημονικων έννοιων ~oμικα: μετιχφέρετιχι κιχι στ~ν πεpLOΧ~ των ΚΙΧθYjμερινων έννοιων, ()που τΙ;

\

,

"

"

'λλ ει τ ~, μετιχσΧYjμα.τ~Ιζ ει κα.ι μετιχ β ιχ "ν εσωτεΡΙΚΥ) τους υφΥ) κιχτιχ κιχ-

ποιον τρόπο &.πΟ τα: πιίνω. ΚιχΙ το gvιx κιχΙ το l1λλο (~έξιίpτησY) των έπισΤYjμονικων έννΟLων ocπο τΙς α.UθόρμYjτες κιχι ~ &.ντΙστροφΥ) έπφ­

ρο-ή τους πάνω στΙς ΙΧόθόρμψες) ά.πορρέει OCπο την ιaLιίζουσα. σχέ­ σΥ) τ:ης έπισΤYjμονικΊjς ι!ννΟLιχς προς το OCνηκεΙμενο, ~ δποΙιχ χιχριχ­

ΚΤYjρΙζεΤΙΧL &.πΟ το ()ΤL μεταδίδεται μέσω μιας αλλης lννoιας κα.Ι συ­ νεπως περιέχει ταυτ6χρονα με τήν σχέση προς το αντικεΙμενο και τήν σχέση με μιαν αλλη έννοια, δηλ. τα πρώτα στοιχεΊα ένος έν­ νοιολογικού συστήματος.

Συνεπως ~ έπισΤYjμο\ιLΚ~ ι!ννοιιχ προϋποθέτει μLα: cruyxeXpLμένΥ) θέσΥ) μέσιχ στο έννοιολογLΚΟ σuσΤYjμιχ, ~ δποΙα. κΙΧθορΙζει τ~ σχέσΥ) 'rYjC; με τΙς l1λλες ι!ννοιες. Ή οόσΙιχ κιίθε έπιστημονικ:ης ι!ν-

259

ΣΤΗΝ ΠΑΙΔΙΚΗ ΗΛΙΚΙΛ

νοιOtς εχε~ όρισΟεί: όξυ8ερκέστιχτιχ ιΧπΙ- τΙ-ν Maι'x: «"'Αν συνέπιπτιχν

ιΧπ' ευθείιχς

φιχινομενικες μορφες καtι. 'ή ουσΙoc των πρocγμOCτω'l,

OL

τότε θα. ~τocν περιττη κOCθε έπιστ~μYj». Αύτ·η ε!νocι ~ ουσΙoc κOCθε έπι-

OC -

II Θ' J. ocν "" ocντικocτοπτρι , ζε Τυ. .1.' στYjμoνΙΚΎjς r:;ννοιocς. Η 1jτocν περιττ,ι ocντι-

,

J.'~'

κειμενο

στ ,ιν

, \ Yje

ει.,ωτεΡΙΚΊj

του

,

μορφYj,

ι!

υπως

,

μιoc

J. "

,

εμπεφικ,ι

εννοιoc.

"

Γ Ι'

ocυτο

"Yj

σχέσYj με το ιΧντικεΙμενο, κoc!. OCύΤ~ πOCλι προϋποθέτει ιΧπocρocΙτYj­

,

,

τoc με την σεφ&. , εννοιων,

~..

"

επισΤYjμονικYj εννοιoc προυπο

\!> ~ ΟYjΛ.

"Yjt;

ι! ",νoc

θέ'

,ι,\

τει ocνocγκocστικoc μιocν OCΛ-

-όπως 8εΙξocμε- τ~ν δπocρ;Yj σχέσεων μετocξυ

"

, λ ογικο εννοιο

συσΤYjμoc.

'Α" ΠΌ

J. ocυτ,ι

J . 'οπτικ,ι .), τ,ιν

γωνΕoc οα. λέγocμε ότι κ&.Οε εννοιoc πρέπει να. κocτocνΟYjθε'i: μocζι. με

όλ6κλYjΡΟ το σuσΤYjμoc των σχέσεων τ~ς κοινότητocς, που προσ8ιο'ζ ει ρι

.Ι. τον

\!>' οΙΚΟ

της

β

ocθ μο'

,

κοινΟΤYjτιχς,

ι! υπως

- " κocτιχνοειτocι ενoc , κυτ-

τιχρο με όλες του τ!.ς ιΧποφόσεις, μέσω των όποΙων 8ιocπλέκετocι μ' lSλο τον Ιστό. ΠocρocλλYjλoc γΕνετocι σocφές, lSτι ό 8ιocχωρισμος ιχυθόρ­ μYjτων κoc!. μη ΙΧUθόρμYjτων ΠOC~8LΚων έννοιων συμπΕπτει με την 8ιocκρισYj των έμπεφικων κoc!. των έπιστημονικων έννοιων. ' Θ Η OC

II J ευκocφιoc . ' " νoc επιστρ , έψ r:;χουμε τ,ιν ι ουμε σ "'.Ι. ιχυτο Τυ

ζ' YjΤYjμoc

κιχ!. θα. περιορισθοσμε έ8ω σ' lf.vιx κoc!. μόνο συγκεκριμένο πιχρOC8ειγ­ μoc για. την πιχριχστιχτικη έπεξ~γYjσYj τ~ς σκέψYjς μιχς. 'Ως γνωστον στο πιχι8!. συχνα. έμφocνΕζοντιχι

OL

γενικότερες εννοιες νωρίτεριχ ιΧπο

τι.ς εΣ3ικότερες. 'Έτσι το πιχι3!. μΙΧθιχΕνει συν~θως την λέξYj ιιλου­ λοό8ι» πρωτότεριχ ιΧπο την λέξYj ιιτριιχντOCφυλλο». 'Αλλα. σ' ιχυτην την περΕπτωσYj ~ ~ννoιιx ι(λουλοό3ω 8εν εΤνιχι γενικότερYj στο πιχL8Ι ιΧπο τ~ν λέξYj «τριιχντOCφυλλο», ιΧλλα. ιχ.πλως εUρUτερYj. ΕΤνocι σιχφές,

οτι otν το πιχι3Ι 3ιιχθέτει μόνο ΙΧότη την έννo~ιx, ~ εκτoc~

axsa1j του με την "1jt; εΤνιχι 8ΙΙXφOρετLΚ~ ιΧπο τότε που γεννιέτιχι ΙΧύτη ~ 8εό­

τεΡ1j εννοιιχ. 'Αλλα. ιΧκόμYj κιχ!. τότε δπOCρχει ιΧκόμιχ για. πoΛU ~ εννοιιχ «λουλοό8ι»

8Eπλόt στην ~νoιιx «τριιχντOCφυλλο», Ι)χι δπερOCνω Τ1jς.

ΔΈV περικλείει την εΕ8ικότερYj εννοιιχ κoc!. 8εν υπόκειτocι σ' ocυτην,

-,

-

'λλ'...J.' 'λ' ΙΧ ,ιν ιχντικoc θ ιστoc κocι τοπο θ ετειτιχι στο π ocι Τ1jς.

oc,

"0τocν

\!> ΟYjμι-

ουργYjθε'i: ~ γενΙκευσYj τ~ς εννοιocς «λουλοό8ω, τότε ιΧλλOCζει έπEσYjς κoc!. ~ σχέσYj ιΧνOCμεσoc σ' ΙΧύτην τ~ν εννοιoc κoc!. στην εννοιιχ «τριιχν­ τOCφυλλο», όπως κoc!. στις &λλες πocριχκείμενες εννοιες. Στ!.ς έννοιες 3Yjμιουργε'i:τocι ενoc σUσΤYjμιχ.

"'Ας έπιστρέψουμε στο ιΧρχικο έρώΤ1jμoc, δπως το εθεσε ό

Pia-

[ΠΙΣΤΗιιfΟΝικεΣ ΕΝΝΟΙΓΣ

260

7:ως συμβα.(νε~ .~ σU~JεL8·1j":(JποL'Υ}σΎ);

get

ξYIγfισoυμε γιοιτί

c,L

11 ροσi:ιχΟ-r,σιχμε

voc

έπε­

εννοιες iιεν είνοιι συνειil'Υ/τες σ,:ον μoιθ'Y/':~ κοιΙ

πως γΙνοντοιι έκοuσιες κοιι συνειil'Υ/τές. Διοιπιστώσοιμε, ο-:ι το ΟΙLΤΙΟ 'Δ' ~, -, - <:Ο' β Ρ ί σκε.οιι σ-:ον ' εγωκεν, γιοι τ ι/ν μ1j συνειorι-:oτrιτoι των εννοιων οεν

τρισμό, ιχλλα σ-:~ν μ~ συσ":,,,ημoιτoπoίrισ'Y) -:ων οιΙΙΘόρμ'Υ/-:ων έννοιων. Διοιπισ':(:Jσαμε οτι ~ σuνειil"l)-:οποΙ"ησ'Υ) των ~ννoιων συμβοιΙνει μέ­ σω το;; σΧΥιμοι-;ισμο::Ι ένας έ'JνΟΙuλογι;ωv σuσ-:r,μα-:ο:;, ΠΟ I) ~oισ:'ζετσ.ι σε όρισμένες σι.έσει~ κοιν6η)-:ας άν:Χμ.;:σοι σ-:;"ς εννοιες XOΙL Ι:τι ~ συ­ νειilητoπoίrισ"'ι ,:ων

•Αλλα

iVVOL(7Jv

έΠΙ9έρ:::ι τον cxoucίιo XOΙPCXXT"r,poι τους.

οί έπισ-:-"i)μονικες Χννοιες α.πο τ"ην ς:ιUfj"l) τους προUποθέΤΟ lj'J

ενοι σUσΤ1jμα:. ΟΙ έπισΤΤιμονικες εννοιες είνοιι Υι

itUX"IJ, ιχπο τ~ν όποίοι

εΙσχωρεΤ ~ σtΝειilΊj-:οποΙrισ1j στο βοισΙλειο των ποιιίΙικων έννοιων. Σε μocς είνοιι ιχπόλυ-:οι κοι-:οινΟ"ljτό, ΥΙΟΙΤΙ δλ'Υ) ~ θεωρΙα

-:013 Piaget

ίΙεν μπόρεσε να. ίΙώσει μια.,} ιχπιλνΤ"1jσ"lj στα ~ρώT1)μoι τΤις iI'Υ/μιουΡΥίοις τΤις σuνειi)Ίj-:οποΙ"ησ"ης: γι' οιύτ"ην τ~ν θεωρΙοι ποιροικOCμπτοντοιι οΙ έπισΤΥ)μονικες εννοιες ΚOΙ~ ιχνoικoιΛUπτoντoιι οί νομοτέλειες τ~ς έξέ­ λιξ'ης των έννοιων έκτος κιλποιου συσ-:Υιμοιτος. Ό

Piaget

i)ιΜσκει

δη για. να. κOCνει &ντικεΙμενο μιocς ψuχολογι,6jς ερεuνoις τ~ν εννοιοι ένας itoιti)toiJ, πρέπει να. τ~ν κοιθοφΙσει &πο κOCθε

LXVO':;

ΠΟΙΊjσ1jς. 'Αλλα. μ' οιίιτον τον τρόπο φριλζει ό

τον i)ρόμο για. τ~ν

Li)LO':;

σuσΤ1jμοιτο­

έρμ'Υ)νεΙοι τ~ς i)1jμιοuργΙοις τΤις σuνειi)1jΤΟΠΟΙ'Υ)σ'Υ)ς κοιΙ ιχποκλεΙει κoc­

θε i)uνοιτόΤ1jΤΟΙ μιας τέτοιοις έξ+ιγ1jσ'Υ)ς, yLOΙTL ~ σuνειi)ΨΟΠΟΙ1jσ'Υ) συμβαΙνει μέσω ένος συστfιμoιτoς κοιΙ ό ποιροιμερισμας κOCθε

LXVOU':;

συσΤ'Υ)μοιτοποί'Υ)σ'Υ)ς είνοιι το Α κοιΙ το Ω δλ'Υ)ς της θεωρΙοις του

get,

Pia-

~ όποΙοι, δπως εLποιμε, κοιτέχει μια. στενα περιορισμέν'Υ) σ'Υ)μιχ­

σΙοι μόνο σ-;α πλοιίσιοι των &συσΤ'Υ)μΟΙ-;ΟΠΟΙ'Υ)των έννοιων. Για. να.

έπιΛUσoυμε το πρόβλ'Υ)μοι ποδ εθεσε ό

Piaget,

τcιι ~ σuνειi)1jτοποί'Υ)σ'Υ), πρέπει να τεθεΤ στο

i)kv

βλέπει ό

Piaget -

i)'Y)λo πως συντελεΤ­ έπίκεντρο οιύτο ποδ

το σύστημα .

.ΜπροστOC μοις i)ιοιγρocφετοιι κοιθοιρOC, μετα. ιχπο δσοι εΙπώθ'Υ)κοιν πιο

πOCνω, ~ μεγιλλ'Υ) σ'Υ)μοισίοι των έπισΤ'Υ)μονικων έννοιων

για. δλ'Υ) τ~ν

261

ΣΤΗΝ ΠΑΙΔΙΚΗ ΗΛΙΚΙΑ

ν0"ΙJΤΙΚ~ ~ξέλιξ"ΙJ του πιχι8ιου. 'Ακριβως σ' ιχότην την περιοχη 8ιιχ­ χωρΙζει ~ σκέψ1j την προέννοιιχ &πο την γν~σιιx ι!ννοιιχ. ΘΙξιχμ.ε το κρΙσιμ.ο σ1jμ.εΤo της έξέλιξ1jς των πιχι8ικων έννοιων, στο δποΤο θέλιχμ.ε να: κιxτεuθόνoυμ.ε την t!peuvιX μ.ιχς. Τιχυτ6χρονιχ δμ.ως θέσιχμ.ε

το εΙ8ικ6 μ.ιχς πρόβλ1jμ.ιχ σε σxta1j μ.' ~νιx γενικότερο, το δποΤο πρέ­ πει να: περιγριχΨουμ.ε στα: γενικα: χιχριχκτηριστικιχ του. Στην οόσΙιχ τό πρ6βλημα τών μη αύθ6ρμηταιν

και Ιδιαίτερα

τών επιστημονικών εννοιών elpat πρ6βλημα της διδασκαλίας και της εξέλιξης, γιιχτΙ οΙ ΙΧUθόρμ.1jτες ~ννoιες μ.6νο μ.έσιχ στην 8ι8ιχσκιχ­

λΙιχ κιχνουν 8υνιχτη την

ytvea1j

κιχΙ την &νιχπτuξ~ τους. 'Ως έκ τοό­

του ~ i!peuvιx των ιχUθ6ρμ.1jτων κιχΙ των μ.η ιχUθ6ρμ.1jτων έννοιων &πο­ τελεί: εΙ8ικ6 πρ6βλ1jμ.ιχ μoLoc; γενικ6τερ1jς i!peuvιx; του πρoβλ~μ.ιxτoς της μ.ιχθ1jσ1jς κιχΙ

-r1j;

έξέλιξ1jς" ~ξω &πο ιχότο το ζ~τημ.ιx 8εν μ.πο­

ρεί: να: τεθεϊ: σωστα: το εΙ8ικ6 μ.ιχς πρ6βλ1jμ.ιχ. Ή συγκριτικ~ &νιχ­ λυσ1j

-r1j;

έξέλιξ1jς των έπισΤ1jμ.ονικων κιχΙ των κιχθ1jμ.ερινων έν­

νοιων έπιλόει ιχότο το πρ6βλ1jμ.ιχ δποβιχλλοντιχς τΙς δποθέσεις για: τ~ν σχέσ1j μ.ετιχξ,) των 8όο 8ιιχ8ικιχσιων σε μ.ια:ν έμ.πριχγμ.ιχτη έπιχλ1j'θ εua1j. Γ" ι

ι··υπο'θ ιχυτο

1j

ea1j

'ι εργιχσLιχς μ.ιχς κιχι

\ .s.'Ι

J. ιχνιχ' , πεφΙXμ.ΙXτLΚ,ι

λuσ1j, πο,) προκόπτει &πο ΙXόΤ~, ξεπερνουν κιχτα: τcoλ,) τα: πλιχΙσιιχ μoL&; ιΧπλ1jς Ιρεuνιxς των ΈVνOιων κιχΙ ι:pθΙΧVoυν μ.έχρι την περιοχη της μ.ιχθ1jσ1jς κιχΙ τ1jι; έξέλιξ1jΙ;.

Δέν θέλουμ.ε να: &νιxτcτόξoυμ.ε i8ω 8ιεξ08ικα: το πρ6βλ1jμ.ιχ κιχΙ

την ύπoθετικ~ του λόσ1j. Αότο το έπιχειρ~σιxμ.ε σε &λλο σ1jμ.εΤo. 'Αλλα: στο βΙΧθμ.6 τco,) το πρ6βλ1jμ.oc τουτο &ποτελεϊ: το ύπ6βΙΧθρο τ1jι; προκε;Ιμ.εν1jΙ; Ιρευνιχι;, κιχΙ κιχτα: κιχτcoιoν τρ6τco το

t8Lo

το έρευ­

V"ιjτικ6 μ.ιχι; &ντικεΙμ.ενο, τcρέπει να: προσεγγΙσουμ.ε τα: σ1jμ.ιχντικ6τεριχ a1jμoe'i:ιx του. ΧωρΙι; να: έξετιχσουμ.ε τΙς 8ιιχφορει; προγενέστε­ ρει; τcρoστcιχθειει; έπΙλuσ1jς,

θα: θέλιχμ.ε να: &νιχπτόξουμ.ε τρΙιχ a1j-

μ.ιχντικα: σ1jμ.εΤιx, γιιχτΙ ιχότα: τα: ζ1jΤ~μ.ιχτιχ 8ιιχτηρουν για: την σο­

βιετικη Ψυχολογ(ιχ &x6μo1j μ.έχρι σ~μ.εριx έΠ(ΚΙΧLp1j a1jμoιxaLιx. <Η πρώτη, κιχΙ μ.έχρι ~μ.εριx πλέον 8tιx8e8oμoΈV1j σε μ.OCι; &πο­ ψ1j για: την σχέσ1j μ.ιχθ1jσ1jΙ; κιχΙ έξέλιξ1jΙ;, λέει λιξη

gTL

μάθηση κα! εξέ­

elpat δύο ανεξάρτητες μεταξύ τους διαδικασίες. Ή έξέλιζ1j

το1) πιχι8ιου πιχριστιχνετιχι ώς 8ιΙΧ8ικιχσΙιχ, ~ δπο(ιχ ύπ6κειτιχι στοuι;

φuσικοuι; νόμ.ουι; κιχΙ έξελΙσσετιχι σόμ.φωνιχ μ.ε τον τότco τ1jς ώρΙμ.ιχν-

262

ΕΠΙΣΤΗΜΟΝΙΚΕΣ ΕΝΝΟΙΕΣ

σΥΙς ~ μ.ιίθ'1jσY) &ντεθετoc κocτocνοεLΤOCΙ ώς

(loLOC

κocθocρoc έξωτερικη

έκμ.ετιίλλευσYj των 8υνocτοτητων πού 8Yjμ.ιουργοUντocι μέσoc στην

έξέλιξΥΙ' Χocρocκτηριστr.κη

e!voct έ8ω ~ προσπιίθειoc voc χωριστεΤ ocύ­ noct8tou, δ,τι

στηριί, l)τocν &νocλύετocι ~ πvευμ.ocτικη &νιίπτuξY) του

προέρχετocι &πο την έξέλιξΥ) &π' δ,τι προέρχετocι &πο την μ.ιίθYIσYj

KOCL vOC

πocρουσιocστοuν

'rOC

&ποτελέσμ.ocτoc των Βόο 8ιoc8ικocσιων σε

κocθocρη

Koct &πoμ.oνωμ.ΈVY) μ.ορφή. Mtoc πού ocύτο 8εν το κocτιίφερε Kocvetc; την OCLΤ(OC τ:ης &noτuxEoct; 'θ ως σ ~.'Ν ~ ~ Ν συνΥ) "ιν aι;τέλειoc των οιocοικocσιων που εφocρμ.οσ θ YjKOCV γι" OCIJτον τον σκοπο XOCl προσπocθεΤ voc &ντιστocθμ.Εσει ocύτην την &τέλειoc &κ6μ.Υ) κocνένocι; έρευνΥΙτης, βλέπει

"

,

μ.ε την &φocΕρεσΥΙ, ΚOCτιΧ την δποΙoc έπιχειρεΤτocι δ 8ιocχωρισμ.Οι;; των νΟΥΙηκων ε8ιοτήτων του την έξέλιξΥ)

KOCt

noct8tou σε ocύτει;; πού προέρχοντocι &πο

σε dtλλει; πού όφεΙλουν τ~ν γένεσή τους στην μ.oc­

θΥΙσΥΙ' Συνήθως φocντιίζετocι

.XOCVelc; δη ~ έξέλιξΥ) &:tολοuθεΤ την Kocl φθιίνει στο &νώτερο έπΙπε86 ΤΥΙς XOCt χωρΙς την μ.ιίθΥΙσΥΙ, δτι dtpoc noct8tιX ποι) 3εν πocρocκολοόθYjσocν σχολικη 3ιδμ.ocλή ΤΥΙς πορε(oc

3otσκocλ(oc &νocπτόσσουν έΠ(~YIς δλες τΙς &νώτερες, προσιτες στον dtνθρωπο νΟΥΙτικες μ.ορφες

KOCl

πocρουσιιίζουν στον

την πλΥΙθώρoc των νΟΥΙτικων tκocνΟΤ'~των δπως

Kocl

t8Lo δλoc

βocθμ.Ο δλΥ)

TOC

noct8tιX

πού πy/YOCLVOUV στο σχολεΤο. Συνήθως δμ.ωι; ocύτη ~ θεωρΙoc προσλocμ.βOCνει μ.ιιΧ κιίπως όtλλY)

,,

μ.ορ φΥΙ

κocθ' ως

λ ocμ. β' OCveL

"!!ψ υπ ο

Yj

τ Δ.'-~ ,ιν aι;oιocμφισ β' ΥΙτητoc

• , unOCpKTYj

έξιίΡΤΥΙσΥ) &νOCμ.εσoc στΙς 8όο 3ιoc3ικocσ(ες. Ή έξέλιξ'η 8ΥΙμ.ιουργεΤ την

8υνocτ6τητoc

,

~,

~

XOCt ~ μ.ιίθΥΙσΥ) την πρocγμ.ocτοποιεϊ:. •Η σχέσΥ) &νιίμ.εσoc 'ζ' 'Δ' , , .!.λ ocυΤ'j την περιπτωσYj OCVoι; 0-

~,

στις ουο οιocοικocσιες πocρουσtoc ετocι σ

γoc μ.ε τΙς σχέσεις πού 8ιocπιστώνει ~ θέσΥ) του προσΧYjμ.ocτισμ.οU &νιίμ.εσoc στΙς κocτocβολες

Kocl στην έξέλιξΥΙ' οι κocτocβολες περ ιέ­

χουν τΙς 3υνocτ6τητες που πρocγμ.ocτώνοντocι στην έξέλιξΥΙ' 'Έτσι φocντιίζετocι

xocvelc; κι έ8ω δτι ~ έξέλιξΥ) 3ΥΙμ.ιουΡΥεΤ &πο μ.6νΥ) τηι;

δλΥ) την πλΥΙθώρoc των 3υνocτοτήτων ΤΥΙς, που πρocγμ.ocτώvοντocι στην μ.ιίθΥΙσΥΙ. Ή μ.ιίθYIσYj οLκ030μ.εΤτocι κατά κάποιον τρόπον πάνω απ' την ώρίμανση. Συμ.περιφέρετocι προς την έξέλιξΥ) δπως -η κocτocvoc­ λωσll προς την πocρocγωγή. Τρέφετocι &πο τιΧ προ'ι6ντoc τ:ης έξέλιξΥΙς

κιχι τ« έκμ.ετocλλεόeτocι, κocτocνocλώνοvτιίς τoc γιιΧ τη ζωή. Μ' ocύτο τον τρ6πο &νιxγνωρ(ζeτocι -η μ.ονομ.ερης έξιίρτησΥ) &νOCμ.εσoc στην

263

:εΤΗΝ Ι1ΑΙΔΙΚΗ ΗΛΙΚΙΑ

tξέλLξη κιχΙ a'rYjv μ«θηση. Ή 3L3ιxaxatλEιx tξΙΧΡ'r«'rΙΧL &πο την ~ξέ­ λLξη, ΙXU'rO ε!νιχ, προφιχνέι;. 'ΑλλιΧ ή tξέλLξη 3εν &λλ«ζε, ~3ω με κιχ­

νΈVιxν __ ρ6πο Κ«'rω &πο "ην tπΙ3ριχση τηι; μ«θησηι;. Κ«θε γνώση

~χε, ώι; &πιχριχΙτη'rη προσπόθεση "ην δπιχρξη ένοι; δΡLσμένοu βΙΧ­ θμου ώρΙμιχνσηι; σuγκeΚΡLμέvων ΨuχολογLκων λeL'rοuργLων. Δεν ~πoρε! κιχνεΙι; νιΧ 3L3ιΧξeL σ' ~νιx ΠΙΧL3Ι ένοι; χρόνου γριχφη Δ~ .. Ι" ι , θ' -..\. Δ ~ν μπορeL κιχνε ι; νιχ ιχρχ,σε, νιχ μιχ ΙXLveL .,ιν γριχφ,ι

, , ,

κΙΧ' ιχνιχγνωση.

σ' Ινιχ ΠΙΧL3Ι 'rΡLων χρόνων. Συνeπωι; ή &νιίλυση --Ύjι; μ«θησηι; πε­ ΡLορΙζε-rΙΧL στην tξιχκρΙβωση

__ου

ΠΟLέι; λeL'rοuργΙει; κιχΙ ΠΟLόι; βΙΧθμοι;

ώρΙμιχνσηι; ε!νιχ, &νιχγκιχΤοι; YLιX νιΧ ytVSL 3υνιχτη ή μ«θηση. "Αν ιxu'reC; οΙ λeL'rOupytec; Ιχουν &νιχπ-ruχθe'L

".s.' ιχν 'ι μνημη 'rou

Il θ' ~XSL φ ιxaeL

κριχπ! 'rιX bνόμιχ'rΙΧ

__ ων

a'ro ΠΙΧL3Ι a'rov ΚΙΧ'r«λληλο βΙΧθμό,

, ' (__ t - " σε επ ~o, ωσ're

γριχμμ«'rων

__ ου

_\

-,

ν~ μπορεL νιχ συγ-

&λφιχβ~'rΟU, ΟΙν ή προσοχη

~χε, &vιxmuxee'L __ όσο, ~a'rt: νιΧ μπορε! νιΧ την tΠLκeν'rρώνeL YLιX Ινrx δΡLσμέvο

XPOVLXO 3L«στημιχ σε X«'rL πού __ ου ε!νιχ, &3L«φορο, ΟΙν ή __όσο ώΡLμ«σεL, ~σπ 'rO ΠΙΧL3Ι νιΧ XΙX'rιxvoe'L την σχέση

σκέψη Ιχε,

'

,

"

~- 1. , ypιxmιx " συμ β ολ ιχ XΙXL σ-roυι; φ θ' ~ν~μεσιx a'rΙX ογγουι; που 'rΙX συμ β 0-

λΙζουν

-

lS'rιxv δλΙΧ ιxu'rιX ~χoυν &νΙΧΠ'ruχθε'L tπιχρκωι;,

'rb'rt μπορε!

νιΧ &ρχΙσε, ή 3L3ιχσΚΙΧλΙΙΧ --Ύjι; γριxφΎjι;. 'Ακόμη

XL ΟΙν σε μLιΧ 'rέ'rΟLΙΧ &ν'rΙληψη &νιχγνωρΙζετιχ, ή μονο­

μερηι.; tξ«Ρ'rηση --Ύjι.; μ«θησηι; &πο την tξέλLξη, "ην φιxντ«ζε-rΙX' δ-

'6

.'1._'

'1: '" • 'θ' Δ μωι; XΙXveLt.; μ νο κιχθ' ιχριχ e~ω'rεΡLΚΙΧ ΚΙΧ' ΙΧΠΟ~LεL κιχ ε εσω'rεΡLΚ,ι

&μΟLβΙΧ(ΙΧ 3LεΙσ3υση κιχ! 3LOtπλοκη

__ ων

3όο 3Lιχ3LκιχσLων. Μπορουμε

νιΧ θεωρ~σoυμε ιxu'ryjv "ην θεωρΙιχ ώι; "ην πλέον ΙSΨLμη κιχΙ πλησLέ­ στερη πρΟι.; "ην πριχγμΙΧ'rLκότη'rΙΧ πιχριχλλιχγη 6λων

6σει; προUποθέ'rοuν

'rO

&ξΙωμιχ τηι; &νεξΙΧΡ'rησΙιχι;

__ ων θεωΡLων, __ ων 3όο 3LΙX3LXtJt­

σLων. ''E'raL x«vε'rΙXL μέσιχ a'rlt; θeμελLω3ωι; λΙΧθεμένει.; δποθέσεLΙ; τηι.; κιχΙ δ μLκρος κόκκοι; &λ~θεLΙΧΙ; πού πεΡLέχεΤΙΧL σ' ιxu'ryjv "ην πιχ­ ριxλλιxγ~. OUaLΙXa'rLXO YLιX μLιΧ tt'rOLΙX &ν'rΙληψη axt'rLXιX με "ην &νεξιχρ­

__ησΙιχ

τΎjι; tξελLΚ'r~κΎjι; 3LΙX3LXΙXaEatς &πο "ην γνωσ'rLκη 3LΙX3LXΙXaEΙX

ε!νιχ, 'rO σπου30tΤο tρώτημιχ, με ΠΟLιΧ σεφιΧ tμφιχνΙζον'rΙΧL ή tξέλLξη κιχΙ ή μ«θηση. ΠLσ'reόοuμε

lS'rL σόμφωνιχ μ' ιχυτη την θεωρΙιχ ή μά­

θηση άκολουθεί χωλαΙνοντας n}ν έξέλιξη. Ή έξέλLξη πρέπε, νιΧ

3LιxvuaeL δΡLσμέvοuι; κόκλουι.;, νιΧ φθ«σε, δΡLσμένιχ σ'r«3LOt κιχΙ νιΧ

ΒΠΙΣ:ΤΗΜΟNlΚΕΣ ΒΝΝΟΙΒΣ

~πι3ε(ξει μιιΧν δρισμ~νη &>ριμότητιχ, γιιΧ νιΧ γ(νει 3υνιxτ~ ~ μιχθηση. Ό μικροι; κόχλοι; ιχλ~θειιxι; ιχδτηι; τΥίι; θεωρ(ιχι; συν(στιχτιχι στο (STL στην έξ~λιξη του πιχι3ιου εΤνιχι πριχγμιχτικιΧ ιχπιχριχΙτητει; δρι­

σιdν,ι; πρoσπoθ~σειι;, &στε νιΧ γ(νει 3υνιχτη ~ μιχθηση.

•Η

μιχθη­

ση έξιxρτίiτιxι ιχνιxμφισβ~τητιx ιχπο δρισμένιχ, ~3η 3ιιxνυιUvιx στιχ3ιιχ τηι; πιχι3ικΎίι; έξ~λιξηι;. 'ΑλλιΧ ιχδτη ~ έξιχρτηση δεν εΤνιχι, 8πωι; θιΧ 80υμε ιΧκόμη, πρωτιxρχικ~, ιχλλιΧ 3ευτερεόουσιχ, κιχ!. ~ προσπιχθειιχ νιΧ την πιχρουσιιχσουν &>ι; το πρωτιχρχικο η το δλο ό8ηγεϊ: σε πιχριχνο­

~σειι; κιχ!. λιχθη. •Η μιχθηση 8ρ~πει κιχτιΧ κιχποιον τρόπο τοδι; κιχρ­ ποδι; τΥίι; πιχι3ικΥίι; &>ριμότητιχι;, πιχριχμένει δμωι; ~ ~3ιιx ιχμέτοχη

στ~ν ~ξέλιξη. Στο πιχι3!. Ιχουν τόσο ιχνιχπτυχθεϊ: μν~μη, πρoσoχ~ κιχ!. νόηση, &στε νιΧ μπορεϊ: νιΧ 3ι8ιχχθεϊ: ιχνιχγνωση, γριxφ~ κιχ!. ιχρί­ θμηση' ιχλλιΧ δτιχν του 3ι3ιχσκουμε ιχνιχγνωση, γριxφ~ κιχ!. ιχρεθμηση,

&ριχ 3εν μετιχβιχλλοντιχι τότε ~ μν~μη του, ~ πρoσoχ~ του κιχ!. ~ σκέ­ ψη του; •Η πΙΧλιχιότερη ψυΧΟλογ(ιχ ιχπιxντίi &>ι; έξΎjι; σ' ιχδτο το έρώ­ τημιχ: μετιχβιχλλοντιχι ιχνά.λογιχ με τον βΙΧθμο έξιχσκησ~ι; τουι;, 3ηλ. μετιχβιχλλοντιχι &>ι; ιχπoτ~λεσμιx των ιχσκ~σεων, ιχλλιΧ 3εν μετιχβιχλ­

λετιχι τ(ποτιχ στην πορεΙιχ 1Υίι; έξέλιξ~ι; τουι;. Στην 3ιιχνοητικη έξέ­ λιξη του πιχι3ιου 3εν προέκυΨε τΙποτιχ κιχινοόργιο, κιχθωι; το μΙΧθΙΧΙ­

νουμε γριxφ~ κιχ!. ιχνιχγνωση. ΘιΧ ~Τνιxι το t3Lo πιχι3(, ιΧλλιΧ &:πλωι; θιΧ μπορεϊ: νιΧ 8ΙΙΧβιχζει κιχ!. νιΧ γριχφει. Αδτη ~ ιχντΙληψη, ποδ ~τιxν

κιχθΟΡΙσΤικη κ~!. γι« τον

Piaget

Meumann,

ό3ηγ~θηκε στην θεωρΙιχ του

ιdΧρι την τέλική τηι; συVΈπειιx. Σόμφωνιχ μ' ιχδτον πρbει ή

σκέψη τού παιδιού νά διανύσει άναγκαστικά όρισμένες φάσεις και' στάδια, άνεξάρτητα ιiν το παιδι διδάσκεται

1)

όχι.

"'Av

3ι3ιΧσκετιχι,

τότε ιχδτο εΤνιχι κΙΧθΙΧριΧ έξωτερικο γεγονός, ποδ 3εν ιχποτελεϊ: ιχκό­ μιχ κιχμμιιΧ ΈVότητιx με τΙι; 3ικές του νοητικει; 3ιΙΧδικιχσ(ες. "Αριχ ~ πιχι8ιχγωγικη πρέπει νιΧ πιχ(ρνει υπ' 15ψη της το ~π(πε30 τΥίι; πιχι3ι­

κΥίς σκ~Ψηι; &>ς την κιχτώτερη βΙΧθμί3ΙΧ ποδ προσ3ιορΕζει τ!.ι; 3υνιχ­ τότητει;

-r1jq,

μιχθησης. "Οτιχν &>στόσο στο πιχι3Ι ιΧνιχπτόσσοντιχι &λ­

λες 3υνιχτότητες της σκέψη.;, τότε γΙνε-τιχι 3υνιχτη κιχΙ μιιΧ &λλη 3ι3ιχσκιχλ(ιχ. Γι« τον

Piaget

δ μετρητηι; τΥίς πιχι3ικΥίς σκέΨης 3ΕV εΤ­

νιχι τΕ γνωρΕζει το πιχι3!. η τΙ μπορεί: νιΧ οΙκειοποιηθεϊ:, ιχλλιΧ 'Πωι; σκέ­ φτετιχι στον τομέΙΧ δπου 3εν κΙΧτέχει κιχμμιιΧ γνώση. Έ3ω ιχντιπιχ­

ριxτtθεντιxι με τον 'Πιο cixpιxi:o τρόπο μιχ&ηση κιχΙ έξέλιξη, γνώση και Ι

265

ΣΤΗΝ ΠΑΙΔΙΚΗ HΛIΚJA

__

-

"OΙ:UTO, " ,ο Ρ'laget

,

1.Φ σκι;; Ύj. .!:!.εκινωντοι:ς οι:π

,

'

,

θ1. ~Ι ι;;τει στο ΠΟΙ:Ιο ερωτησεις,

δπου 3εν μπoρε~ νιΧ !:χει κοι:μμιιΧ γνώσΎj γιιΧ το ιiνηκεΙμενO τ:ης ~ρώ-

'

Ι~' λ' , τοι: " οποιοι: ιl... τησΎjς. "'Αν ρωτησοuμε Το ποι:ιοι γι~ προι:γμοι:τοι:, γιοι: "'Αει

γνώσεις, τότε 3εν ποι:Ιρνοuμε ιiπoτελέσμoι:τoι: τ:ης σκέΦΎjς, ιiλλιX τ:ης

γνώσΎjς. Γι' οι:ύτο θεωρουντοι:ι ~ς μονιχ3οι: μέΤΡΎjσΎjς τ:ης σκέΦΎjς του ποι:ι3ιου οΙ οι:ύθόρμψοι: σχΎjμoι:τισμένες στην σκέΦΎj τοι) ~ννoιες, κι Ι>χι οΙ 3ΎjμιοuργΎjμένες ιiπo την μιχθ'ησΥ) ~πιστYjμονικες ~ννoιες.

'Έτσι, δτοι:ν ιiντιπoι:ρoι:τLθεντoι:ι τόσο ιiκρoι:~oι: μιχθYjσYj κοι:Ι ~ξέλr.ξΎj, KOΙ:Ta.λ1jγouILE ιiνoι:γκoι:στικιX στην βοι:σικη δπόθεσΥ) τοσ

Piaget,

συμ­

φωνοι: με την όποΙοι: οΙ ~πισΤYjμονικες !:ννοιες μίΧλλον ιiπωθoσν τΙς οι:ύθ6ρμYjτες κοι:Ι κοι:τa.λοι:μβιχνοuν την θέσΥ) τοuς ποι:ριΧ προκuπτοuν ιiπ' οι:ύτές, μετoι:σΧΎjμoι:τΙζOντιχς τες. 'Η δ' ευτερη

\

ΠΟΙ)

'λ Ιζ μο

"-

,

" οι:uτην , " OΙ:UTΎj" \

'Ι" "θ ετοι:ι σ ~πo Φ Ύj γιοι: Το ερωΤYjμοι: μοι:ς οι:ντιτι

'θ1. εκ ι;;σοι:με.

Ο'ι θ' εωριες

\

ποι)

_..

ι.... aUYKOΙ:Ttu\"'rOVTOΙ:L

σ

συγχωνεύουν μάθηση και εξέλιξη, εξομοιώνοντας τις δύο διαδικα­

σΙες. Αύτη Υι &ΠΟΦΥ) ιiνοι:πτuχθYjκε ιiρχικιX στην ποι:ι3οι:γωγιΚ'ή Φuχο­ λογΙοι: ιiπo τον

J ames,

ποίι προσπιχθYjσε νιΧ ιiπ03εΙξει, δτι ό alYjILOΙ:­

τισμΟζ σuνειρμων κοι:Ι Ικοι:νοτητων βοι:σΙζετοι:ι τόσο στην μιχθYjσΎj δσο κοι:Ι στην 3ιoι:νOΎjτικη ~ξέλιξYj. 'ΑλλιΧ «ν Υι ουσΙοι:

των

360

3ιοι:-

3ικοι:σιων ε!νοι:ι 'roι:uTbaYjILYj, 3εν δπιχρχει κοι:νένΟΙ:ζ λόγος νιΧ τΙς ξε­ χωρΙζοuμε περοι:ιτέρω μετοι:ξυ τοuς. 'Απο ~3ω ε!νοι:ι μ6νο ~νoι: β:ημοι:

μέχρι την 3ιoι:κήρυζΎj τοσ περΙφYjμοu κoι:v6νoι:, δτι μιχθΎjσYJ

taov

~ξέ­

λιξYj, δτι Υι μιχθΎjσY) ε!νοι:ι συ"ώνυμο της έξέλιξYjς. Αύτη Υι θεωρΙοι:

βοι:σΙζετοι:ι σΠjν

βοι:σικη δπόθεσΎj δλΎjς τ:ης

πa.λι6τεΡYjζ ΦυχολογΙοι:ς, στην συνειρμικη θεωρΙοι:. Στην ποι:ι3οι:γωγι­ κη ΦυχολογΙοι: ιiνoι:βΙωσε με τον

Thorndike

κοι:Ι με την ιiνoι:κλoι:σιo­

λογ(οι:, ποίι μετέφροι:σε; την 3ι3οι:σκοι:λΙοι: του συνειρμοσ στη γλώσσοι: της ΦυχολΟΥΙοι:ς. Στο ~ρώΤYjμοι:: ποιιχ ε!νοι:ι Υι 3ιοι:3ικοι:σΙοι: έξέλιζΎjς της ποι:ι3ικ1jς ν6ΎjσYjς, οι:ύτη Υι θεωρΙοι: ιiπoι:ντoc ~ζ έξ:ης: Υι 3ιoι:νoΎjτικη

έξέλιζΎj ε!νοι:ι Υι 3ιοι:30χικη κοι:Ι στοι:3ιοι:κη σuσσώpευσYJ έξοι:ρτημένω" ιiντoι:voι:κλoι:στικων. 'ΑλλιΧ σΤΟ ~pώτημoι:, σε τΙ σuνΙστoι:τoι:ι Υι μιχθΎjσΎj,

οι:ύτη Υι θεωριοι: 3Ινει ιiκριβως την t3LOΙ:V ιiπιχνΤYjσYj. 'Έτσι κoι:τa.λήγει στιΧ ~3ιoι: συμπεριχσμοι:τοι: δπως ό

Thorndike.

MιχθΎjσYJ κοι:Ι έξέλιξΥ)

ε!νοι:ι σuνώ"uμοι:. ΤΟ ποι:ι3Ι ιiνoι:πτυσσετoι:ι στον βοι:θμο ποίι 3ι3ιχσκετοι:ι.

'Ά" στην πpώΤΎj θεωρΕοι: 3εν λόνετοι:ι Ικoι:νoΠOΙΎjΤΙΚιX το έρώ-

ΕΠΙΣΤΗΜΟΝΙΚΕΣ ΕΝΝΟΙΕΣ

266

ΤYjμ(ι τ-ης σχέσYjς μιχθφYjς κ(ιι έξέλιξYjς, ιΧφο;) ~εv γΙVOVΤ(ι~ π(ιρ(ι8εκτες κ(ιvεvος εΊ80uς σχέσεις ιΧvιχμεσ(ι στις Μο ~ι(ι~ικ(ισΙες, στ~v 8εότερΥ)

θεωρ((ι άπλως

π(ιρ(ικιχμπτετ(ιι

(ιύτο το έρώΤ'Υ)μ(ι, ιΧφο;)

8εv μποροuv vα. ύφ(στ(ιvτ(ιι σχέσεις ιΧvιχμεσ(ι στ~v μιχθ'Υ)ση κ(ιι στ~v έξέλιξ'Υ) ΟΤ(ιV κ(ιvεις τις έξομοιώvει. Τέλος ύπιχρχει μια. τρίτη δμιχ~(ι θεωριωv, πο,; ιXaxe'L μεγιχλ'Υ)

έπΙ~ρ(ισ'Y) στ~v ευρωπ(ι·ίκ~ π(ιι~ικ~ ψuχολογΙ(ι. Λυτες προσπ(ιθοuv vα. ιΧποφύγοuv τις ιΧκρ(ι'Lες ιΧπόψεις τωv Μο προ(ιv(ιφερμέvωv θεω­

ριωv. Προσπ(ιθουv vα. ~ι(ιπλεύσοuv ιΧvιχμεσ(ι στ~v Σκύλλ(ι κ(ιι στ~') ΧOCρuβ~'Υ). 'Έτσι σuμμερ(ζοvτ(ιι το πεπρωμέvο ολωv τωv θεωριωv πο'; π(ι(ρvοuv μια.v έv~ιocμεση θέση ιΧνOCμεσ(ι σε Μο OCκρ(ι. Δεv τοπο­

eeTOUVTctL

πOCvω ιΧπο τις Μο θεωρίες, ιΧλλιΧ στο

έv~ιocμεσό τοuς,

()ποΙ) ξεπερvοuv τ~v μια. ιΧκρ(ιΙ(ι θέση στοv β(ιθμο πο,; πέφτοuv στ~ν &λλη. 'Υπερβ(ι(vοuv τ~ν μια. λ(ιθεμένη θεωρ((ι κOCνοvτ(ις μερικες

ύπoχωρ~σεις στ~v ~εότερ'Y) κ(ιι τ~v &λλη μέ π(ιρ(ι~oχές στ~v πρώ­ Τ'Υ). Στ~v ουσ((ι τοuς ε!ν(ιι ~ιφoρoύμενες θεωρΙες. Π(ιΙρνοvτ(ις μια.v

, , ~

ενοι(ιμεσΥ)

eL, εσΥ)

ι

(ιv(ιμεσ(ι

'~I'

στις

oUO

'Ψ'

(ιΠΟ

εις

aTYjV

,

πρ(ιγμ(ιτικοτητ(ι

δ8ηγουv σέ μια.v δρισμένη συνένωση των δύο &πόψεων. Ό

Koffka

π.χ. 8'Υ)λώvει έξ ιXρχ~ς ΟΤΙ ή έξέλιξη ~χει πάντα

8ιττο χ(ιρ(ικτ~ρ(ι: πρωτοv πρέπει να. βλέπει κ(ινεις τ~v έξέλιξη ώς ώρΙμ(ινση κ(ιι 8εότερον ώς μOCθησ'Υ). 'Λλλα. (ιύτο σ'Υ)μ(ιΙνει Π(ιΡ(ι-

80Χ~ των ~ Μο ιΧκρ(ιΙων ιΧπ6ψεωv ~ σuvέvωσ~ τοuς. Σύμφωv(ι με τ~v πρώτ'Υ) &ποψη οΙ 8ι(ι8ικ(ισ(ες Τ~ζ έξέλιζ'Υ)ς κ(ιι τΎjς μocθ'Υ)σYjς ε!­ ν(ιι ιΧvεξOCΡΤ'Υ)τες μετ(ιζύ ΤΟUζ.

Koffka,

Λυτο έπ(ιν(ιλ(ιμβOCνετ(ιι

ιΧπο τοv

ΟΤ(ιV εσχuρ(ζετ(ιι ()τι ή έξέλιξ'Υ) ε!V(ιΙ ώρ(μ(ιvσΊ) πο,; σόμ­

φων(ι με το';ς 8ικούς Τ'Υ)ς έσωτερικο';ς v6μοuς ~έv έζ(ιρτίiτ(ιι ιΧπο

τ~v μOCθφ'Υ). Σύμφων(ι με τ~ν 8εύτερ'Υ) &ποψη ή μOCθφη ε!V(ιΙ έξέ­ λιζ'Υ). Λυτο έπ(ιν(ιλ(ιμβιχvετ(ιι κ(ιτα. λέξ'Υ) ιΧπο τοv

Koffka.

Κ(ΙΙ για. vα. ΧΡ'Υ)σιμοποι~σοuμε τ~ν 'Ι8ι(ι εεκόν(ι, πρέπει vα. που­ με ΟΤΙ -α.ν fι πρώτη θεωρ((ι 8έv λύvει τον κόμπο !ΧλλιΧ τοv κόβει, έv{;) fι ~εύτερ'Y) τον π(ιρ(ιμερΙζει- fι θεωρ((ι το;)

μ(ι πιο σφιχτα. τοv κ6μπο, ~τσι

(f)aTE:

Koffka

8ΈVει ιΧκό­

fι θέσ'Υ) τοι) ιΧν(ιφορικα. με τις

~ύo ιΧντιτιθέμεvες ιΧπ6ψεLς σuγχέει το ζ~τημ(ι ιΧκ6μη περισσ6τερο,

YLctTt

ιΧvOCγει σε ιXρχ~ το κόριο λOCθoς ~8'Y) με τον τρ6πο πο'; θέτει

το πρ6βλ'Υ)μlχ. Ξεκινίi 8'Υ)λ. ιΧπο τ~ν ~uct8L~ ιΧvτΙληψ'Υ) της έξέλιξης.

267

ΣΤΗΝ ΠΑΙΔΙΚΗ ΗΛΙΚΙΑ

•Η

έξέλLζ-η

aev e!VOCL δμ,ΟLογε:v~ς aLocaLκocσΙoc, &λλOC uπocρχε;L μ,LOC έξέ­ λLζ-η ώς ώρΙμ,ocvση xoct μ,LOC ώς μ,OCθηση. 'AλλOC ocίιτη fι XOCLVOUPYLoc θεωρΙoc μ,ας npOOCyeL, σε σuγΚΡLση μ,ε τΙς auo προγενέστερε:ς, OCπο τρε:'1:ς έπόψεLς:

1. fLOC νOC YLveL auνocτ~ fι σuvέvωση των Μο OCντιθετων OCπό'" ~ " ocvocμ,εσoc " " ωρ~μ,ocvση Ι ΟΤL στην XOCL\ Ψ εων, πρ έneL voc\ tι:ocρocσεχτοuμ,ε, ~ 'θ ι , . , 'β 't"' Α' \ "..). στ,ιν μ,oc ηση nptoneL voc uφLσΤOCΤOCL ocμ,ΟL OCLOC ει.,ocρτηση. uτη "ιν πocρocaοχη την πεΡLλocμ,βocνεL xoct δ Koffka στην θεωρΙoc τοu. Βocσε~ δΡLσμ,έvωv aεaομ,έvωv aLOCΠLστώvεL, δη fι taLoc fι ώρΙμ,ocvση έξocρ­ ταΤOCL OCπο τ~ν χρ~ση XOCnOLOU bpyocvou xoct κocτoc σuvέπεLOC OCπο τ~ν τελεLοποΙηση τ~ς λεLτοuργΙocς το!) μ,έσoc στ~ν aLocaLκocσΙoc της μ,oc­ θησης. 'Αvτ(στροφoc, fι aLoc8LxrισLoc ώρΙμ,ocvσης προωθε'1: τ~ν μ,OCθηση

xoct τΊjς OCVOLyeL ΚOCLvοuργιες πocvτoc 8uvocτότητες. Ή μ,ocθηση έπη• , • , "θ \ «πως» ~ peoc'ζeL τ ~,ιν ωΡLμ,ocvση XOCL\ η• ωΡLμ,ocvση την μ,oc ηση. 'A~~' ΛAOC το πocρocμ,έvεL έντελως OCVΟLΧΤΟ σ' ocίιτ~ν την θεωρ(oc, που aev ξεπερνα τOC f)PLOC τΊjς γεVLκ~ς δπόθεσης. ΆντΙ νOC YLVeL ocίιτο το «πως» ocνη­ κεΙμ,ενο μ,Lας ~ρευvocς, ocρκε'1:ΤOCL κocvεΙς στο ocξΙωμ,oc τ~ς {)πocρξης

μ,Lα,ς ocμ,ΟLβocΙocς έξocρτησης ocvocμ,εσoc στΙς

2 . •Η

'

ΤΡLτη

θ εωΡLjJι '

"

εLσocγει

την aιocaLκocσΙoc τ~ς μ,OCθησης. 'Ενω

e!voct

auo aιocaLΚocσΙες. \ vέ oc OCVΤL "λη Ψ η YLOC \ την \ ,,~ LoLOC YLOC τον Thorndike fι μ,ocθησ'Υ)

μ,LOC

μLOC l1λογη μ,'Υ)ΧOCVLστικη 8LocaικocσΙoc, που δaηγε'1: σε έΠLτυχ~

ocποτελέσμ,ocτoc μ,έσω τ~ς προσπocθειocς

xoct

τοϊ> λOCθοuς,

YLOC

την ψu­

χολογΙoc της μoρφ~ς ή μάθηση εΙναι μια δημιουργία καινούργιων

δομών και ή τελειοποίηση παλαιών. 'Αφου fι aιoc8ικocσΙoc του σχ'Υ)­ μ,OCΤLσμ,ου τ~ς aομ,~ς σης, &'λλOC

e!voct

aev

προκόπτει ώς ocποτέλεσμ,oc μ,Lας έκγuμ,voc­

πρωτocρχικoc fι προϋπόθεση κOCθε μ,OCθησης, fι μOCθη­

ση &'ποκτα έaω -έξ &,ρχ~ς ~vocv ~λλoγo 80μ,LΚΟ χocρocκτηρoc. taLότητες κocθε 80μ,~ς

e!VOCL

Ot

κόριες

fι &'vεξocρτησΙoc της &'πο τOC σΤΟLχε'1:α: που

την &'πocρτΙζοuv, &'πο το συγκεκριμένο δλικό, OCπο το δπο'1:0

e!voct

όργocvωμ,έvη,

xoct fι auvocτότητoc τ~ς μ,ετocφορα,ς Τ'Υ)ς σ' l1λλο UλLκό. nOCLat σχ'Υ)μ,ocτΙζει κocτoc τ~ν aLOCaLXOCa(oc τ-ης μOCθησης μ,LOC f)τocv μ,ocθocΙvει νOC χειρΙζεΤOCL μLOC πρOCξ'Υ), τότε lSXL μ,όνο &'voc-

''Oτocv το aομ,~,

κocλόψocμ,ε στ~ν έξέλιξ~ το!) την 8uvocτότητoc τ~ς ocvocπocρocγωγ~ς τ~ς άντίσΤΟΙΧ'Υ)ς 80μ,-ης, &'λλOC

auvocτότητες

xoct

του ~χοuμ,ε: 8ώσει πολυ μ,εγocλότερες

xocl στην περιoχ~ l1λλων 80μ,ων. 'Έχοuμ,ε έκπocι~εόσεL

268

ΕΠΙΣΤΗΜΟNlΚΒΣ ΕΝΝΟΙΒΣ

το τr:ιx~8Ι γ~α. την 8ριχχμη κιχΙ τώριχ μπορεΤ να. χεφΙζετιx~ το 8εκιίρ~κo. ''Ενιχ β~μιx στην μιίθηση μπορεΤ να. σημιxΙνε~ έκιχτο β~μιxτιx στην Ιξέλ~ξη. 'Aκρ~βως Ι8ω βρΙσκετιχι το θετ~κo στo~χεΤo της κιx~νoόρ­ γ~ιxς θεωρΙιχς, 15τ~ 8ηλ. μίiς 8~8ιίσκε~ να. βλέπουμε την 8~ιxφoρα. ά.νιί­ μεσιχ σε μ~α. 8~8ιxσΚotλΙιx, ~ δποΙιχ μετιx8Ι8ε~ τ6σιχ, 15σιχ μετιxβ~βocζε~ μηχιxν~κιί, κιχΙ σε μ~α. 8~8ιxσκιxλΙιx ποδ μετιx8Ι8ε~ περ~σσ6τεριx ά.π' 15σιχ μετιx8Ι8ε~ &μεσιχ. "Οτιχν μΙΧθιχΙνουμε γριxφoμηχιxν~, 8εν χρε~oc­

ζετιx~ ν' ά.λλιXξε~ τΙποτιχ στην σuνoλ~κη 80μη τ~ς συνεΙ8η~ς μιχς. 'Αλλα. 15τιχν μΙΧθιχΙνουμε πιχρΙΧ8εΙγμιχτος χocρ~ν μ~α. νέιχ μέθ030 του

σκέπτεσθιx~, Ινιχν κιx~νoόργ~o 80μ~κo τόπο, τ6τε ιχότο μίiς 8Ι8ε~ την Ικιχν6τητιχ gx~ μ6νο να. 8ιεκπεριx~ώσoυμε την πρOCξη ποδ εΤνιx~ ά.ντ~­

κεΙμεvo της &μεσης μOCθησης, ά.λλα. μίiς 3Ι8ετιx~ κιίτ~ πoΛU περ~σ­ σ6τερο, 8ηλ. ή 8υνιχτ6τητιχ να. ξεπερOCσουμε κιχτα. πoΛU τα. 15ρ~ιx των

&μεσων ά.ποτελεσμιίτων τ~ς μOCθησοης.

3.

ΤΟ τρΙτο σημεΤο ά.φoρίi την 8~ιx80χ~κη σεφ« μOCθησης κιχΙ

tξέλ~ξ'r)ς. Το ζ~τημιx των χρoν~κων σχέσεων ά.νιίμεσιχ στην μOCθη­

ση κιχΙ στην tξέλ~'r) χιxρocσσε~ η8η μ~α.ν oόσ~ιxστ~κη 3~ιxχωρ~στ~κη γριχμμη ά.νOCμεσιχ στΙς 8όο πρωτες θεωρΙες κιχΙ στην τρΙτη. Σ' ιχότο το ζ~Τ'r)μιχ ~ πρώτη θεωρΙιχ πιχΙρνει μ~α. πoΛU συγκε­

κρ~μΈVη θέση: ή μOCθηση ά.κολουθεΤ χωλιχΙνοντιχς την ιξέλ~ζη, πρω­

τιχ ή ιζέλ~ζη κιχΙ μετα. ~ μOCθ'r)ση. Σόμφωνιχ με την

8eUTtp'r)

θεωρΙιχ

8ΕV μπορεΤ να. τεθεί: κιχθ6λου το Ιρώτημιχ τ~ς 8~ιx30χ~κ~ς σεφίiς των 8όο 8~ιx8~κιxσ~ων, ά.φου οΙ 8όο 8~ιx3ικιxσΙες ίζoμoιώνoντιx~ με­ τιχζό τους. Ώστ6σο ~ θεωρΙιχ ικπoρwετιx~ τr:ριxκτ~κα: ά.πο την προ­

υπ6θεση, 15τ~ ~ μocθ'r)ση κιχΙ ~ ιζέλ~ζη ώς

8uo

πιχριΧλληλες 8~8~κιx­

σΕει; πoρεόoντιx~ σuγχρoν~κα. κιχΙ συμπΙπτουν χρoν~κιX, κιχΙ l5τ~ ή Ιξέ­

λ~ζη ά.κολουθεί: τη ζω~ β~μιx προς β~μιx, 15πως ~ σκ~α. το ά.ντ~κεΙ­ μεν6 της. Ή τρΙτη θεωρΙιχ' 8~ιxτηρεΤ τΙς 8υο ά.ντ~λ~Ψε~ς γ~α. την χρο­ ν~κη σχέση μιίθησης κιχΙ tξέλ~ξης, ά.φου συνενώνε~ τΙς 8όο ιχότες ιπ6Ψε~ς κιχΙ κρΙνε~ την μιχθηση ά.πο την ώρΙμιχνση. 'Αλλα. τΙς συμ­

πληρώνε~ μ' Ινιχ oόσ~ιxστ~κo κιx~νoόργ~o σ'r)μεΤο. Λότο ά.πoρρέε~ ά.πο την «νιrΙληψη l5τ~ ή μιΧθηση εΤνιx~ μ~« 80μημίνη κιχΙ Ιννοημιχ­

τωμένη 8~ιx8~κιxσΙιx. Ή μOCθηση μπορεΤ, 15πως Ιχουμε 8εΤ, να. 8ώ­

aeL

πεΡLσσότεριχ στην tξέλLζη ά.πο τα: &μεσιχ σuμπεριXσμιxτιX της.

'EfιxPILoaILΈV'r) σε (LLιX μ6νο περ~oχη της πOt~8~κ~ς σκέψης, ΙΠ'r)ρειX-

269

ΣΤΗΝ ΠΑΙΔΙΚΗ ΗΛΙΚΙΑ

ζε~ κιχΙ πολλει; &λλει; κιχΙ τΙι; μετιxπλciθει. MnCιt-'e'i: να. άσκεΊ: I)χ~ μόνο κoντ~νει; άλλιχ. κιχι μιxκρ~νει; έπφροει; στην έξέλ~ξη. κιχτιχ. συν~πε~ιx,

ή μάθηση δέν χρειάζεται να παρακολουθεί τήν έξέλιξη, δέν χρειά­ ζεται να βαδίζει μέ το fδιο βήμα 8πως αύτή, άλλα μπορεί να προ­

ηγείται τής έξέλιξης, μ' αύτον τον τρόπο να τήν ωθεί προς τα έμ­ προς καΙ να προκαλεί καινούργια μορφώματα σ' αύτήν. Λότο εΤνιx~ σ-ημιχντικο κιχΙ oόσ~ιxστικ6. 'Απο μόνο του ά,ντιστιxθμΙζε~ πολλει; έλλεΙΨε~ι; ΙΧότΤιι; τΤιι; έκλεκτ~στικTιι; θεωρΙιχι;, .ή όποΙιχ πιxριx~έχετιx~

κιχΙ

TOUt; -rpe'i:c;

λογικσ. ~υνιxτo\.ιι;

Tl)nouc;

~~ΙX~OY.~Ι; των

860

~~ιx~~­

χιxlί~ων.

Ή πρώτ-η θεωρ(ιχ, λ~ξ-η, κιχι ~ ~εότερ-η,

nOU ά,πoμoνώνε~ nOU έξoμo~ώνε~ τΙι;

την μOCθ-ησ-η άπο την έξ~­ 3όο, κιxτιxλ~γoυν στο (3ιο

ΣUμπέΡΙXσμιx πιχρ' δ.λ-η την ά,ντ~θετ~κότητoc τουι;:

iJ

μOCθ-ησΎJ 3έν με­

τιxβocλλε~ oόσ~ιxστ~κα. τΙποτιχ στην έξέλ~ξ-η. Ή τρΙτη θεωρΙιχ μίiι; β«­ ζε~ μπροστα σ' ~νιx έντελωι; xιx~vol)py~o πρόβλ-ημιχ,

nOU

εΤνιx~ E3~­

ιχΙτεριχ σ-ημιxντ~κo γ~ιX μίiι;. " Α υτο

,

"

Τ. ι 'λλ'" L ΤΟ πρ όβλ-ημιχ ε~νιx~ κιx~νoυργ~o, ιχ ιχ στYJν oυσ~ιx επ~στρι;-

φουμε ~τσ~ σε ~νιx πoΛU πιxλιx~ό, σχε30ν ξεχιxσΜΈVo ζ~τημιx, δντιχι; μ~σιx σε ~\ιιx κιx~νoόργ~o στoc~~o τ~ι; έξέλ~ξ-ηι; τηι; έπ~στημYJΙ;. Φυσ~,

κιχ

,~.,

ιχυτ,ι

YJ

\

επ~στροφYJ

~.1.

οι:;ν

"

,

σΎJμιx~νε~ κιxπo~ιx νεκριxνιxστιxσΎJ

30γμ«των, των όποΙων ~ άνεπocρκε~ιx

lXSL

λ

-

πιχ ~ων

ά,π03ε~χθεΊ: προ πολλου.

'Λλλα. δπωι; συμβιxΙνε~ συχνα. στην ΙστορΙιχ τηι; 3~ιxλεκτ~κα. άνιχ­

πτυσσόμεν-ηι; έπ~στημoν~κ~ι; σκέψ-ηι;, ~ ά,νιxθεώρ-ησΎJ μ~ίiι; θεωρΙιχι; • .Ι. ~. \ Ι -, • L~ -, , ΙΧΠυ τ"ν onT~XYJ γων~ιx του νεοτερου επ~πι;ooυ τ-ηι; επ~στημYJΙ;

.~

ooYJ-

γεϊ: στην έπιχνιχπιχρΙΧ30χη όρ~σμένων σωστων θέσεων πoΛU πιxλιx~ό­ τερων θεωρ~ων.

Έννοουμε την πιxλιx~α. 3~3ιxσκιxλΙιx τ~ι; τυπ~κ~ι; έκπιxΙ3ευσΎJΙ;, πού σuν3έετιx~ σuν~θωι; με το δνομιχ του Η erbart. Στην ι!ννοιιχ τ~ι;

τuπικ~ι; έκπΙΧΙ3ευσ-ηι; περ~έχετιx~ ώι; γνωστον ~ άντ!.λYJψYJ δτ~ δπ«ρ­ χουν 3~3ιxκτικoΙ κλιΧ30Ι,

vbTYJTec;

nou

3εν μετΙΧ3Ι30υν μόνο γνώσειι; κιχι Ικιχ­

περιεχόμενει; στον (3ιο τον κλιΧ30, άλλιχ. έξελΙσσουν έπΙσ-ηι;

τΙι; γεν~κει; πνευμιxτ~κει; Ικιχνότ-ητες του πιx~3~oυ. 'Έτσι 3ιιχφορο­ ποιουσε κιχνεΙι; άπό

..ην

όπτι.κη γων(ιχ τ~ι; ..υπικ~ι; έκπιxΙ3ευσYJΙ;

-rouc;

λιγότερο άπο τούς περισσότερο σYJμιχντικοuι; κλιΧ30υι;. Τοότη ~ κιχ­

θιχυτο προ03ευτικη Ε3έιχ ό3~yησε την πιx~3ιxγωyικη πριχκτικη στΙς

270

ΕΠΙΣΤΗΜΟΝΙΚΕΣ ΕΝΝΟΙΕΣ

πιο ά:νΤΙ~Ρotστικες μορφες ~ΚΠotΙ3ευσΊjς, των όποΙων -ή &μεσΊj δλο­ ΠOΙΊjσΊj ~Τotν το γερμotνικο xott το ρωσσικο κλotσσικο γυμνιίσιο. "Αν σ' otυτα: τα: σχολεr.ot ~όθΊjκε μεγιίλΊj προσοχη στήν λotηνικη κotΙ στην ά:ρχotΙot έλλΊjνικη γλώσσot, τοuτο ~εν ~γινε ~πει~η otίιτο θεωρ~θΊjκε ζωτικ~ς 'σΊjμotσΙotς, ά:λλιΧ γιotτt ~ΠΙΚΡotτοuσε -ή &ΠOψΊj Ι)ΤL otύτα: τα: μot θ "l)μotΤot ,

,

\,εΚΠotιοευταοι\

ως τuπικoι

~

,

λ'~

\

κ otοΟΙ προotγουν ΤΊjν

~

γενικι/

πνευμotτικη ά:νιίπτυξΊj του Πotι~ιoυ. Ή ~~Ιot σΊjμotσΙot ά:πoMθΊjκε στα: μotθΊjμotηκα: στα: πρotκτικιΧ γυμνιίσιot. Πιστευότotν, Ι)η τα: μot­

θΊjμot'ηκιX Κotθιστουν ~υνotτη μια: τέτοιot ά:κριβως ~ξέλιξΊj των ά:πot­ ρot(ΤΊjτων ~ιotνOΊjτικων ΙΚotνoτ~των στον τομέot των θεηκων ~πι­

σΤΊjμων, Ι)πως οΙ ά:ρχotr.ες γλωσσες στον τομέot των θεωΡΊjτικων. 'Εν μέρει ~ξ otΙτΙotς τ~ς ά:νεπotρκους ~ξέλιξΊjς της θεωρΙotς τ~ς

τυπικ~ς ~κπot(~ευσΊjς, κύριot Ι)μως γιotτΙ -ή ΠΡotκτικη ~φotρμoγ~ ΤΊjς 3εν ά:ντotΠΟΚΡLνότotν στΙς ά:Πotιτ~σεις τ~ς νε6τotΤΊjς ά:στικ~ς Πot~ot­ γωγικ~ς, κotτέρρευσε θεωρψικα: κotΙ πρotκηκα: Ι)λο το Μγμot τΎjς ΤUΠLκ~ς ~ΚΠotΙ3ευσΊjς. 'Ως Ι8εολόγος ~μφotνΙσθΊjκε ~8ω ό

dike,

Thorn-

θέλονΤotς να: ά:π08εΙξει, ()τι οΙ τυπικοΙ ~ΚΠotL3εUΤLΚΟΙ κλιί~oι

eIvotL ~νotς μύθος, ενotς θρύλος, Ι)ΤL -ή μιίθ"fjσΊj 8εν ~ΠΊjρειίζει Κotθόλου ~ '!:"έλ!:" \ ΤΊjν \ epeuvot " \ otρ, .ι/ν ε", ι",Ίj. 'Ο Th orn d'k 1 e ,,"otΤot λ' Ίjγει σ" otυΤΊj νot νεr.τotι ~ντελως κιίθε ~ξιίρτησΊj μιίθΊjσΊjς κotΙ ~ξέλιξΊjς, ~ξιίρτY)σΊj την όποΙot νotΙ μεν εΤχε 8Ιotισθotνθε;' σωστα: -ή θεωρΙot της ΤUπικ~ς

~ΚΠotΙ8ευσΊjς, Ι)μως την ε!χε Πotρουσιιίσει σε γελΟLOγρotφαη πotρot­ μόρφωσΊj. τα: ~πιχεφ~μotτot του

Thorndike

πεLθoυν μόνο στο βot­

θμο πού ά:φορουν τΙς δπερβολες κotΙ τΙς 8ιotστρεβλώσεις otίιτ~ς τ~ς 8ι8otσκotλΙotς. Δεν ά:γγΙζουν τον πuρ~νot Τ'Υ)ς. Πόσο λΙγο πεισΤLκα: ε!νotΙ τα: ~πιχεφ~μotΤot του

Thorndike,

προκύπτει ά:πο το Ι)η επεσε

θύμot τ~ς λotθεμένΊjς πρoβλ'Y)μotταΎjς, πού ~μπεριέχετotΙ στην 8ι8ot­ σκotλΙot του

Herbart

κotΙ των όΠot8ων του. 'Ήθελε να: τη χτυ~σει

ά:πο την ~~Ιot θέσ'Υ) κotΙ με τα: 8ικιί ΤΊjς Ι)πλot, γι' otίιτο 8εν ά:πέρριψε

,

,

τον πuΡ'Y)νot της,

Ό

ot'λλ'ot

Thorndike

μ ό νο το περι'βλ Ίjμot Τ'Υ)ς.

'

'

θέτει θεωΡΊjηκα: το πρόβλΊjμot της τυπικ~ς ~κ­

ΠotΙ3ευσ'Υ)ς δπο την πρoϋπόθεσΊj

Ι)η Κotτα: την

μιίθ'Y)σΊj Ι)λot έπι-

8ρουν σε Ι)λot. 'Ανotρωτιέτotι, σ.ν -ή έκμιίθ"fjσ'Y) ένος πΙνotκot πολλot­ πλotσιotσμου μπορε;' να: ~πι8ρoc στην σωστη έπιλογη συζύγου ~ στην

κσ:rotνό'Y)σ'Y) ά:νεκ86των. Με την ά:ρνY)τικ~ του ά:πιίνΤΥ)σ'Υ) σ' otίιτο

271

ΣΤΗΝ ΠΑΙΔΙΚΗ ΗΛΙΚΙΑ

..

ιXπo8ε~κνόε~ μ.όνο ε ~ οΙ έπφροες 8ΕV εΤνιx~ κιxθoλ~κες κιχΙ 8εν συν8έ­

O\JV

τυχιχΙους, f1"λoγιx ΣUνυφΙXσμ.ένOυς τομ.ε!ς τΤις μ.ιίθ'Υ)07Jς κιχΙ της

έξέλ~ξ'Y)ς. Γ~' ιχύτο ~χε~ clι8~κo, δτιχν ιΧπο Πιν σωστή θέσ1j, δτ~ δλΙΧ 8εν μ.ποροίίν να: έπ~8ρoίίν σε δλιχ, ΣUμ.πεΡΙXΙνε~ δτ~ τΙποτιχ 3ΕV μ.πορε!

να: έΠ'YJρειίζε~ κιίτ~ όιλλο. 'Απλώς ~χε~ ιXπo8εΙξε~, δτ~ ~ μ.ιίθ'Υ)07J, δ­ τιχν ιΧφορ.χ λε~τoυργΙες που 8εν ~χoυν τΙποτιχ κo~νo μ.ε λε~τoυργΙες

που ιΧφοροίίν έντελώς clιλλες 8ριxστηρ~ότητει; κιχΙ V01jT~xtc:; 8LΙX8LXΙX­ σ(ες, 8εν μ.πορε! να: έκφριίσει κιχθόλου ιχυτες τΙς 8~ιxφoρετ~κει; λε~­

τουργΙει;. Αυτο εΤνιx~ ιXνιxμ.φ~σβ~τψo. 'Εντελώς ιXνo~χτo πιχριχμ.έ­ νε~ δμ.ως το έρώτημ.ιχ, &ν 8~ιx~oρετ~κoΙ κλιX80~, που εΤνιx~ έν μ.έρε~ τιχuτόσ1jμ.ο~, συγγεν~κoΙ η &.πλώς βιxσ(ζoντιx~ σε πιxρόμ.o~ες λε~τoυρ-

,

,

-~.

γ~ες, ιχσκουν ~μ.o~

,. 1j .oπo~ιx

β"

ι

ιx~ιx επφΡΟ1j,

~

σ~ΕUΚO

λ'

υνε~

1j..

,

,

πρoιxγε~ Τ'Υ)ν

έξέλ~ξ'Y) ένος όρ~σμ.ένoυ συστημ.ιχτος λε~τoυργ~ών κιχΙ ι!τσ~ την έκ­

μ.ιίθ1jσ1j ένος clιλλoυ &ντ~κε~μ.ένoυ. Συνεπώς ~ &πόΡΡ~Ψ1j της ΤIIΠ~-

, , 'Th orn d·k' , 1 e ~σΧIIε~

-.!.'~ ΚΎjς εΚΠΙΧ~σεuσ1jς ΙΧΠΟ τον

"

~ λε~στ~κιx γ~ιx ~πoκ

-1 • ,ιν

CΙΙλογ1j σόν8εσ1j τιιχιχΙων λε~ΤOIIρy~ών, 81jλιχ8η λε~ΤOIIργ~ών που σuμ.­ μ.ετέχουν έξ tσοu στην έκμ.ιίθ1jσ1j ΈVoς π(νιχκιχ πoλλιxπλιxσ~ιxσμ.oίί δ,

λ'

πως κιχι σΤ ην επ~

\,

λ ογ.l ζ' "~ό η της σu ιιγοιι κιx~ σΤ1jν κιχτιχνΟ1j07J ιχνεΚσ των.

'Aνιxκόπτε~ το έρώτημ.ιχ, γ~ιxτ( ό

Thorndike

&πο το γεγονός,

δτ~ δλΙΧ 8ΕV έπL8ροίίν σε δλΙΧ, συμ.περιx(νε~ δτ~ τ(ποτιχ 8ΕV μ.πορε! να:

έΠ'YJρειίσε~ κιίτι όιλλο; Το κιίνει ιχύτο έξ ιxtTtιxc:; της γενικης θεωΡ1JΤ~­ κης τοιι &ντΙλ1Jψ1jς, σόμ.φωνιχ μ.ε την όπο(ιχ 8εν ύπιίρχοιιν clιλλες

συν8έσε~ς έκτος ιΧπο όιλογες. Ό

Thorndike &νιίγε~

δλ1J την μ.ιίθ1j07J,

δπωι; κιχΙ Πιν έξέλ~ξ1J, στον μo1JJCΙXVLXo σχ1Jμ.ιχτ~σμ.Ο σuνεφμ.~κών 8~ιx­ πλοκών. κιχτα: σIIνέπε~ιx δλες οΙ 8ριxστηρ~ότητες της σuve'8'Y)07JC:; σνν8έoντιx~ μ.ετιχξό τοιις μ.ε πιxρόμ.o~o τρόπο: ~ έκμ.ιίθ1j07J ένος πΙνιχ­ κιχ πoλλιxπλιxσ~ιxσμ.oίί μ.ε την κιχτιχνό1jσ'Υ) ένος &νεκ8ότου δπως κιχΙ

ό σΧ'Y)μ.ιxτ~σμ.Cς &λγεβρ~κών έννo~ών μ.ε Πιν κιχτιχνό1Jσ'Υ) φυσικών νόμων. 'Αλλα: έμ.ε!ς γνωρΙζουμ.ε, δτ~ στην 8ριxστηρ~ότητιx της σu­

νε'81Jσ1Jς ύφΙστιχνΤΙΧL 80μ.ικές, έννΟ1Jμ.ιχτωμ.έ'ιες σχέσε~ς κιχΙ δτ~ ~ σπιχρξ1j όιλογων 8ιιχπλοκών &ποτελε! μ.ιΧλλον Πι" έξΙΧ'ρεσ'Υ) πιχρα: τον κιχνόνιχ. 'Αρκε! κιχνεΙς να: ένστερν~στε! ιχυτην Πιν &8~ιxμ.φ~σβ~­ Τ1jτη &.ΠΟψ1J της μ.οντέρνιχς Ψιιχολογ(ιχς κιχι δλ1j ~ θόελλΙΧ της κρι­

τικης τοίί

Thorndike,

που ΙΧύτος ήθελε να: Πιν &φ~σε~ να: ξεσπιίσε~

πιίνω στην 8~8ιxσκιxλΙιx της τuπικης έκπιχΙ8εuσ1jς, ξεθυμ.ιχ(νει πιίνω

272

ΕΠΙΣΤΗΜΟΝΙΚΕΣ ΕΝΝΟΙΕΣ

στην 8ικ'ή του θεωρΙιχ. Ό

Koffka,

πιχρ' δλο ποο δ

t8LOt;

8εν εΙχε

σuνεt811σ1l του πρOCγμιχτος, ιΧνιχγκocσΤ1lκε να: έπιστρέψει στην Ι8έιχ τ-ης τυπικ-ηι; έκπιχΙ8εuσ1lς λόγω του (\τι ώς Ψυχολόγος τ-ηι; θεωρ(ιχι;

τΎjι; μορφ-ης ιΧΠΟρρ(7tτει τΥι': !J'.J\'<:ιρμικη σuλλ1lΨ1l τΎjι; μocθYjσ1lς κιχΙ τΤις 8ιιχνΟ1lτικΊjς έξέλιξ1lΙ; του πιχι8~οU. 'Αλλα: κιχΙ το 8εύτερο λιΧθοι; τ:ηι; κριτικΤιι; τ-ης θεωρΙιχς τηι; τυ­

πικΊjι; έκπαΙ8εuσ1lΙ; 8ιέφυγε ιΧπο τον για: να:.κιχτιχρρΙΨει την cXποΨ1Ι του

Koffka, δτι 811λ. ό Thorndike Herbart κιχτέφυγε σε π:::ιρOCμιχ­

τιχ μ~ έξιxιρετ~κα: περιορισμένες, έξει8ικευμένει; καΙ έπομένωι; έξιχι­ ρετικα: στοιχειώ8ειι; λειτουργΙει; . •Ι ΑσΚYjσε το ιΧνθρώπινο πειριχμιχ­ τόζωο να: 8ιιχκρΙνει το μ-ηκοι; ιΧποστOCσεων, καΙ έξέτιχσε μετα: πώι;

ιχότη ~ μocθYjσ1l έΠYjρεocζει την Ικιχνότψιχ 8ιιΧκρισΥΙς τοϊ) μεγέθους γωνιώ9. Αότονόψο εΙνιχι δτι έ8ώ 8εν μπόρεσε να: ιΧνιχκΙΧλυφθεΊ: κιχμ­

μΙιχ έπΙ8ρΙΧσ1). Αότο ~χει

860

ιx~τιιx. Πρώτον, δ

Thorndike

8εν 8Ι-

8ιχξε στο ιΧνθρώπινο πειριχμιχτόζωο κιΧ'η τυπικο για: την σχολικη

8ι8ιχσκΙΧλΙΙΧ· δμωι; κιχνεΙς 8εν ΙσχuρΙσθ1lκε ποτε δτι ~ 8ι8ιχχη στην π08ΥΙλιχσ(ιχ, στο κολύμπι κσcΙ στο γκολφ -ΙΧότει; τΙς έξιχιρετικα: πο­ λόπλοκες, σε συγκρισΥ) με την 8ιιΧκρισΥ) του μεγέθους γωνιών, 8ριχ-

-

\,

,

,

,

\

.l

J..

στηρι ό ΤΥΙτες- μπορει να εΠYjρειxσει κιχπως ουσιιχστικιχ τ ,1'01 γενικ,ι

ιΧνιΧπτυξΥ) της πιxι8ικΎjι; 8ιιΧνοιιχς. Αότο το

ΙσχυρΙσθ1lκαν μόνο για:

κλιΧ80υς Ι)πως ~ ιΧριθμΥΙΤΙΚ'ή, ~ μΥΙτρικη γλώσσιχ κλπ., 8ΥΙλ. πολυ­ πλοκιχ ιΧντικεΙμενιχ, ποο ιΧφορουν πoΛU μεγιΧλιχ συμπλέγμιχτιχ ψυχι­

κών λειτουργιών. Μπορουμε να: υποθέσουμε ΙSτι ~ μελέτη της μYj­ τρικ1jς γλώσσιχι; κιχΙ ~ συνυφιχσμένΥ) μ' ιχότην γενικη έξέλιζΥ) τηι; σΥΙμιχσιολογικ-ηι; πλευρα.ς τΎjι; γλώσσιχι; κιχΙ τών έννοιών μπορεΊ: να:

~χει κιΧποιιχ σχέσΥ) με την μελέΤΥ) τ-ηι; ιΧριθμYjτικ-ηι;. Ό ιΧπέ8ειξε μόνο ΙSτι υπιΧρχουν

860

Thorndike

τυποι μOCθΥΙσΥΙς: ό ~νιxς εΙνιχι τuπι­

κος για: κOCθε έξει8ικευμένΥ) έξέλιξΥ) Ικιχνοτ'ήτων, ποο συνιχντα.με συχν ό τεριχ

~,

στ'ιν

λ

επιχγγε

\ ,εκπιχιοευσΥ) Ι~

μΙΧΤΙΚΥ)

-r1jc; έφιχρμογ-ης τηι;, -r1jc; πιxι8ικΊjι; ~λικΙιxι;,

'λΙ

ενΥ)

~κων,

\ εΠΙσ1)Ι; , Ι

κιχι

για: την έξOCσΚΥΙσΥ)

κιχΙ δ όίλλοι; εΙνιχι ό τυπικος

τρόπος μιΧθΥΙσΥΙΙ;

ποο περιλιχμβιΧνει πoλUπλo­

κιχ σuμπλέγμιxτιx ψυχικών λειτουργιών, κινψοποιεΊ: μεγιΧλουι; το­ μεΊ:ι;

-r1jc;

πιχι8ικ-ηι; σκέΨΥΙΙ; κιχΙ στην ιΧνιΧγΚΥ) ιΧφορα. πιχρόμοιει;, συγ­

γενικει; ~ ιΧκόμΥ) κιχι τιχυτόσΥΙμει; ψυχικει; 8ιΙΧ8ικιχσΙει; σε 8ιιΧφορουι;

τομεΊ:ι; τ-ηι; μιXθYjσYIΙ;. Για: τον πρώτο τρόπο μιΧθΥΙσΥΙΙ; ~ τυπικη έκ-

2ί3

ΣΤΗΝ ΠΑΙΔΙΚΗ ΗΛΙΚΙΑ

ποιΙ8εuσ1j εΙνοιι μα.λλον ή έξιχ(ρεσ1j ποιρα. ιΧπο8εικνύε't'οιι προφοινωι; ώι; ~νocι; ιΧπο

6 κοινόνοις για. 't'ov 3εύτeρo 't'ouc; θεμελιώ8ειι; νόμοuι; 't'ou.

Ό Thor~dike 8ι«λεξε, δπωι; ε(ποιμε, 8ροισ-r1jριότητει; μ«θ1j­ σηι; που βιχσΙζοντοιι σε στοιχειώ8ειι; κοιΙ ώι; προι; την σuγκρότηση

•

'

"

- .1j

ΤOUC; οιπλ oua't'OΙTεC; λ ει't'οuργιει;, ενω

"

Δ έ κπoιιoεuση ,~ σχο λ ικ'ι ιι;χει

\

νοι

κ«μει με ψuχικει; λέιτοuργ(ει;, που 8εν 8ιοικρΙνοντοιι μόνον X«P1j σε μια. πολuπλοκότεΡ1j 30μ~, ιΧλΜ, δπωι; έξοικριβώθ'ηκε σε έξει8ικεu­ μένει; έ!ρεuνει;, cΧπoτελoίίν έντελωι; κοιινούργιοι λει't'οuργικα. auσ-r~­ μοι't'οι. Μποροίίμε να. εΙκιΧσοuμε, δτι ή 8uνοι't'ό't'1jΤΙΧ τηι; τuπικηι; έκ­

ποιΙ8εuσηι; εΤνοιι μεγοιι.vτεΡ1j σ-rόν τομέoc 't'ων ιΧν(~'t'ερων 8ιοι8ικοι­ σιων, που γεννιοίίντοιι στην πορεΙοι 't'ηι; πολι't'ιστικηι; ιΧνιΧπτuξ1jΙ;

τοίί ποιι8ιοίί ποιρα. σ-roν τομέοι των στοιχειω8ων 8ιοι8ικοισιων. Γι' οιυτό μα.ι; πε(θει ή όμοιογενηι; σuγκρότηση κοιΙ ή ένιοιΙιχ προέλεuση όλων των ιΧνώ't'ερων ψuχικων 3ιοι8ικοισιων, που ιΧπ08εΙχθ1jκε έπιχ­

ν&ιλ1jμμένοι σε πειροιμοιηκει; έ!ρεuνει;. 'Έχοuμε ~81j έπισημιΧνει, δτι όλει; οΙ ιΧνώτερει; AeLτoupyLEC; με't'οιβιΧλλοντοιι σε ιΧνώτερει; έπει8η

εΙνοιι σuveL81jΤEC; κοιΙ έλεγχ6μενει;. t-

\

\

οικιχιωμιχτικοι νοι

χιχριχκτηρισ

θ

•Η λογικη μν~μ1j μπορε! το t3Lo \ .s.' , υπωι; ΚΟΙΙ '1 EXOUaLΙX

- .ωι; ExouaLOΙ .,

EL

ιt

προσοχη ώι; λoγικ~. '"Αι; προσθέσοuμε ότι οιυτει; οΙ 8ύο λειτοuργΙει;, σε ιχντι8ιοιστολη με τΙι; σuγκεκριμένει; μορφει; τηι; μν~μ1jΙ; κιχΙ τηι; προσοχηι;, μπορουν να. όνομιχσθοίίν ιχφ1jΡ1jμένει; ιχκριβωι; δπωι; 3ιιχ­

κρ(νοuμε ιχνιΧμεσοι σ-rην ιχφ1jΡ1jμέν'η κιχι στην ΣUyκεxPLΜΈV1j σκέψ1j. 'Αλλα. για. την ιχντΙλ1jψ1j

XpLa1jC; V1j ιχπο

't'oiJ Thorndike

ή [3Θοι τηι; ποιοτικηι; 8ιιΧ­

ιχνώτερων κοιΙ κοιτώτερων 8ιοι8ικοισιων εΙνοιι ιχκ6μ1j πιο ξέ­

την Ι8έοι τηι; 8όμ1jσ1jΙ;. Θεωρε! κοιΙ τους 3ίιο τόποuι; 8ιοι8ικιχ­

σ(οιι; τοιuτόσημοuι; ώι; προς την φύση τouc; κοιΙ ώι; έκ τovτou θεωρε! δη 8ικοιιοίίτοιι να. λύσει το ζ~τημιx τηι; 't'uπικηι; έκπιx(8εuσηι; σ-roν

τομέοι τηι; (στεvα. σuν8ε8εμέν1jΙ; με ιΧνώτερει; λειτοuργΙει;) σχολικηι; έκποιΙ8εuσ1jΙ; με β«σ1j το ποιρ«&ι"(μοι μια.ι; μιΧθ1jσηι;, που βιχσΙζετοιι όλότελοι σε σΤΟLχειώ8εις 8ιοι8ικοισΙει;.

'Έχοuμε 't'ώροι σuγκεντρώσει το ιχΠΟΙΡΟΙΙΤ1jΤΟ θεωΡ1j't'ικο ύλικο γιΟι. να. μπορέσοuμε να. 8ιοιτuπώσοuμε σχ1jμοιτικα. την λύση του ζ1j­ τημιχτοι;, που μέχρι τώροι έ!χοuμε Oεωρ~σει κuρΙωι;

XPL't'LX«. Έ8ω b31jYouv

στηριζ6μοιστε σε τέσσεριι; πειροιμοιτικει; σειρει; που μα.ι; ιΧπο κοινοίί σε μια.ν ένιοιΙιχ σόλλ1jψ1j

't'OU

πρoβλ~μoιτoι; της μιΧθ1jσ1jΙ;

274

ΕΠΙΣΤΗΜΟΝΙΚΕΣ ΕΝΝΟΙΕΣ

κιχι τΊjς έξέλιζΊJς. Ξεκιναμε -ιχυτό θέλουμε ν:Χ τ(, έπισΥιμάνουμε

ιΧπό τ~ν ιΧρχ~- ιΧπο το gτι μάθ'φΊ) κιχι έξέλιζΊ) ~εν άποτελοϊϊν Μο άνεζάρτψες μετιχζυ τους ~ιιx~ικιxσίες ~ μιOC κιχΙ τ~ν ιxυτ~ ~ιιx~ικιx­ σίΙΧ, άλλιΧ gτι ιΧνάμεσσ. τους υφίστιχντιχι πoλUπλoκες σχέσεις. Αυτες

τις σχέσεις τΙς κάνιχμε άντικείμε\/ο έξει~ικευμενων έρευνων, τιΧ άποτελέσμιχτιχ των όποίων πιχρουσιιχζουμε. Αυτες οΙ

t!peUVEc, συν~έoντιxι, gπως εLπιχμε, στο πλιχίσιο τοσ

πρoβλ~μιxτoς έξέλιξΊ) κιχΙ μιχθ'YjσΊ). Στόχος τους ~τιxν ~ άνιχκάλυψΊ) των άλλΊ)λεπι~ριχG'εων έξέλιξΊ)ς κιχΙ μάθ'YjσΊ)ς σε συγκεκριμένους

έπιμέρους τομεΊ:ς τΊjς σχoλικΎjς έργιχσίιχς με πιxι~ιoc, στ~ν έκμάθ'YjσΊ) τΤις γριxφΊjς ΚΙΧΙ τΊjς άνιχγνωσΊ)ς, στOC μιxθ~μιxτιx τΊjς γριxμμιxτικΎjς, της άριθμΊ)τικΎjς, τΎjς φυσικΎjς κιχΙ τΎjς κοινωνιογνωσίιχς. Περιλάμ­ βιχνιχν μιOC σεφOC έρωτ~σεις: τΙς ί~ιιxιτερότψες τΊjς έκμάθΊ)σΊ)ς των

~εκιx~ικoυ συστ~μιxτoς κιχ't'lχ τ~ν άρίθμΎ)σΊ) σε συνάφειιχ με τ~ν άνιχ­ πτυζΊ) τΊjς gvvoLιxc, του OCριθμου, το έρώΤΊ)μιχ, OCν κιχΙ πως συνεΙ~Ί)­ τοποιεΊ: το πιxι~ι τΙς μΙΧθΊ)μιχτικες του πριχζεις κιχτα: τ~ν πορείΙΧ τΊjς έπίλυσΎ)ς των ~oσμένωνΠΡOβλΎ)μάτων, το έρώΤΎ)μιχ των ί~ιιxιτερo­ τ~των τΊjς θέσΊ)ς κιχΙ λuσΎ)ς άσκ~σεων ιΧπο μιχθΎ)τες τΊjς πρώΤΊ)ς τάζΊ)ς. ΟΙ ~ρευνες ιχυτέ!, ~ιιxκρίβωσιxν τΙς Ι~LOμoρφίες τΎjς έξέλιζΊJς τΊjς πρoφoρικΊjς κιχΙ γριχπτης γλώσσιχς κιχτOC το πρωτο σχολικο

~τoς, ~8ειζιxν τOC στά~ιιx έξέλιζΊ)ς τΊjς κιχτιχνόΎ)σΊ)ς μετιxφoρ~κων σYj­

μιχσιων, ΧOρ~γΎ)σΙXν υλικο για: το ζ~ΤΊ)μoc τΊjς έΠΙ~ΡΙXσΎ)ς ποδ άσκεΊ: ~ οίκεΙΟΠΟΙΊ)σΊ) γριχμμιχτικων ~oμων κιχτα: τήν πορείιχ των ψυχικων λειτουργιων κιχΙ τέλος φώτισιχν τ~ν κιχτιχνόΊ)σΊ) κιχΙ τΙς σχέσεις των φυσιογνωστικων κιχΙ κοινωνΙΟΥνωστικων κλoc~ων στο σχολεΙο.

Στο έπίκεντρο βρίσκοντιχν τα: έρωτ~μιxτιx του βιχθμου ώριμό­ 'τ"ητιχς ιχυτων ~ τφν 1ί.λλων ψυχικων λειτουργιων κιχτιΧ τήν ~νΙXρζΎ) τΊjς μιχθΊ)σYjς, ~ έπιρροή της μιχθΊ)σΊ)ς κιχτα: τ~ν πορείΙΧ τΎjς έζέλιζ~ς ΤΎ)ς, το έρώτημιχ των χρονικων σχέσεων OCνOCμεσιχ στ~ν έζέλιξΊJ κιχΙ

στ~ν μάθΎjσΊ), το έρώΤΎ)μιχ της οuσ(ocς κιχΙ τΊjς σΎ)μιχσίιχς τΊjς μιχθΎ)­

G1Jc, σ' ιχύτον ~ στον 1ί.λλο κλιX~o Ι~ωμένo OCπο την όπτική γωνίΙΧ της άνιχλυσΎ)ς τΎjς 8ι~ιxσκιxλ(oι;ς τΊjς τυπικΊjι; έκπιxί~ευσΊ)ζ [43]. 1. Ή πρώτη έρευν1Jτική crsιpιx εΤχε να: OCποσιχφΎ)ν(σει τον βΙΧ­ θμο ώρ(μιχνσΊ)ζ των ψυχικων φιχινομένων, στα: άποΊ:ΙΧ βιχσ(ζετιχι ~

\,

\

'θ λ θ' J, \, L , μιχ Ύ)σΊ) στιχ κυριιχ σχο ικιχ μιχ Ύ)μιχτιχ: Ύριχφ,ι κιχι ιχν
275

ΣΤΗΝ ΠΑΙΔΙΚΗ ΗΛΙΚΙΑ

θμ'tj7ικ,η κοι/. φυσικ',ι, Αότες οι ερεuνες ε8εLζοιν δμ,όφωνιχ,

(;'n

τ'ην

στιγμή πο,j ιΧρχίζεL 'η μιχθ'ησ1j 8εν 3ιιχφοιίνετοιι σε κιχι..ούι:; μ,ΙΧθ1jτες

fj'JTe

τ<Ι ποιριχμ,ικρο 8εϊ:Υμ,ιχ τ~ς ώριμ,όΤYjτιχς των ψυχολΟΥικων έκεί­

νων προϋποθέσεων, πο,j σύμ,φωνιχ μ,ε τήν ΠΡ6)Τ1j θεωρίοι επρεπε νιχ. ύπιχρχουν ~31j ιΧπο τήν ιΧρχη τ~ς μ,ιχθ1jσ1jς. Θιχ. θέλιχμ,ε νιχ. το 3ιευ­ κριν~σoυμ,ε οιότο μ,ε το πιχριχ8ειγμ,ιχ της γριχπτης γλώσσοις. Γιιχ,,/' ποιρουσιιχζει 8υσκολίες γιιχ. τον μ,οιθ1jτη ~ γροιπτη γλώσ­

σοι κοιΙ. γιοιτΙ ε!νοιι πoλu λιγότερο ιΧνιχπτuγμέν1j ιΧπο την πρoφoρικ~, ετσι ωστε 'ή 8ιοιφοριχ. γλωσσικης ~λικίoις νιχ. υφ(στοιτιχι κοιι' στούς 3ίιο

γλωσσικούς τύπους σε όρισμ,ένοι έκπoιι3εuτικιχ. στιχ8ιοι μ,έχρι τιi

.. 8 Ίί

χρ ό νιοι; Λ'" υτο

'θ1jxe ερμ,1jνεu

aUV1j'θ ως

6

1το . ' υΤΙ j{' Δ γλ' μ,{;; η γροιπτ,ι ωσ-

σοι, ώς κoι~νoύργιoι λειτουργίΙΧ, έποινοιλοιμ,βιχνει στην έξέλιξή της τιχ. κύριιχ στOC8ιοι πού ε!χε 3ιοινύσει κιχποτε 'ή προφορική, ετσι &στε ~ γροιπτη γλώσσοι ένος όκτOCχρονου ποιι8ιου ν&: θυμ,ίζει ιΧνοιγκοιστικ&:

την προφορική Υλώσσοι ένος 8ίχρονου. Μ&.λιστοι προτιχθYjκε νιi μ,ε­ τριέτοιι ~ ~λικ(oι της γροιπτης γλώσσοις ιΧπο την ένοιρκτ'ήριιχ στιγμ,η της έκποιΙ8ευσ-ης κοιι' ετσι νιχ. ιΧποκιχτοιστΙΧθεϊ: ~ ποιρ&.λληλη σuμ,φω­ ν(οι τ:ης γροιππ,ς γλώσσοις μ,ε την ιΧντ(στοιχη 'ήλικίοι.

•Αλλιχ.

οιότη ~ έρμηνείοι ε!νοιι ιXνεπoιρκ~ς. Κa.ΤOΙ'lOOϋμ,ι;; γιοιτΙ. το

3Ιχρονο ποιι8Ι ΧΡYjσιμοποιεϊ: γλωσσικ&: ~νιx περιορισμbJο λεξιλόγιο Κ,οιΙ πρωτόγονες συντοικτικες 30μές. ΔιιχθΘτει κοιτ' ιiρχην Ινοι έξοιι­

ρετικιi πενιχρο λεξιλόγιο κοιΙ 8εν εχει μιχθει:ιΧκόμ,η ν&: κoιτoισκεu&.ζει μ,ιιi σύνθεΤΥ) πρότοιGYj. ΤΟ λεξιλόγιο της γροιπτης γλώσσοις 8ΕV ε!νοιι l>μ,ως σ' ~νoιν μ,οιθ1jτη φτωχότερο ιΧπο οιότο της προφορικης. Σύντοι­

ξη κοιΙ. γροιμ,μ,οιτικες μ,ορφες ε!νοιι l3tec; στην προφορικη κοιΙ στην γροιπτη γλώσσοι. ΤΟ πιχι8Ι τΙς κοιτέχει ~8η. Koιτιi συνέπειιχ, οΙ oι~ τΙες που έρμ,ηνεύουν τον πρωτόγονο χοιροικτήριχ της προφορικης

γλώσσοις ένος 8Ιχρονου πoι~8ιoυ (εν3ειοι του λεξιλογΙου κοιΙ υποιν&.­

πτυκτη σύντοιξη), 3εν μ,πορουν ν&: Εσχύουν ιΧνοιφορικ&: μ,ε την γροι­ πτη γλώσσοι

'tOU μ,οιθητη κοι! γιιΧ 'touTo ~ ιΧνιχλογ(οι με ..ην προφορι­

Κ,η γλώσσοι 8εν ε!νοιι βιχσιμ,η. 'Ι1 ερευνοι 3είχνι;;ι

l5TL

~ γροιπτη γλώσσοι στιχ. κύριοι χοιροικτη­

ριστικ&: τ:ης έξΘλ~ξής της 3εν έποινοιλοιμ,βιχνει

..ήν

ΙστορΙοι της προ­

φορικης, l5τι ~ όμ,οιότητοι των 3ύο 3ιοι8ικοισιων ιΧποτελε! μ,ίiλλoν μ,ι&:

•

,φ, Δ'ομοι ό τητοι ποιροι "ό ι εζωτεΡΙΚ1j, σuμπτωμoιτικ,ι μιοι τοιυ ητοι oυσ~oις.

....

FΠΙΣΤΗΜΟΝΙΚΕΣ Ι:ΝΝΟΙFΣ

276 'Η

')

Ι ~'1' " Ι r ,,\" γροιπτ-η γ ,ωσσοι οεν ε~νOΙΙ επ~σ'rι; κοιποιlχ οιπ/\tj μετοιφριχσ1J

,.... ':"1jC;

'itpOcpOpLXr,c; σε σ-ημεLΙΧ του γριχπτου λόγου, κιχ/. ~ έκμιfθηση της γΡΙXΠΤ~ζ γλώσσιχς 8εν εΤνιχι μιΟι &πλ~ oΙκεΙOΠOΙljσ-η τ-ης τεχνικ-ης

τοίί γριχψΙμιχτος. Τότε θα έ!πρεπε νΟι περιμένουμε δτι με τ~ν οΙκειο­

ποΙησ-η σtυτης της τεχνικ~ς ~ γΡσtΠΤ~ γλώσσσt θΟι ~τσtν το t8Lo πλοό­ σισt κιχ/. ά,νσtπτuγμένη δπως ~ πρoφoρικ~ κσtΙ δη θΟι τ~ς έ!μoισtζε δπως ~ μετιfφρσtσ-η στο πρωτότυπο. 'ΑλλΟι xιxt σtύΤO 8εν συμβσtΙνει .

•Η γΡσtΠΤ~ γλώσσσt ε!νσtι μια Ι8ισtΙτερ-η γλωσσικ~ λειτoυργΙσt που &πο πλευρας σuγκρότ-ησ"l)ς κσtΙ λειτoυργΙσtς 8εν ~ισtφέρει λιγό" , ~ , 'ιΙ t:' , " "t: \ τερο σtπo την ΠΡOςJOΡΙΚ1ι ΟΙΠ

(,,τι Ί) εσωτερικ-η σtπo την ε~ωτεΡΙΚΊj

γλώσσιχ. Ή γΡσtπ":~~ γλώσσσt προϋποΟέτει, δπως 8εΙχνει Τι έ!ρευνσt, έ!στω XΙXL γιΟι την έλάχιστΊj έξέλιξή ΤΊjς ~νσt μεyιfλo βσtθμo ά.φσtΙρε­

σ-ης. EΤνσt~ μιΟι γλώσσσt χωρΙς τoνικόΤΊjτσt, χωρΙς τ~ν μoυσικ6τητσt, έκφρσtoτικ6ΤΊ)"σt, γενLΚOι χωρΙς τ~ν ~ΧΊ)"ική τ-ης πλευριf. EΤνσtι μιΟι γλώσσσt στ~ν σκέψ-η, στ~ν φσtντσtσΙoι, ά.λλΟι μιΟι γλώσσσt που

τΥις

λεΙπε~ το oυσισtστικότε'ρo χσtρσtκτηριστικo ττις πρoφoρικ~ς, ~-ηλ. δ «υλικο:;» φθόγγος. " Α υτο

'

'ό 'λλ οι'ζ ει ης 'Ψ υχο λ ογικες συν θκσtι μ νο οι Ί)κες

,exeLve:c;

,

που

8~σtμoρφώθηκσtν στον προφορικο λόγο. ΤΟ πσtι8Ι σ' σtύτην την ~λικΙσt

έ!χει φθιfσει ~8η με τ~ν βoήθεισt τ-ης προφορικ-ης γλώσσσtς σ' ~νσtν ά.ρκετα. ψΊ)λΟ βσtθμo &φσtΙρεσΊjς ά.νσtφOΡΙΚOι με τον έμπριfγμσtΤo κό­ σμο. Tώρσt ά.νημετωπΙζει ~νσt κσtινoόργιo

πρόβλ1Jμσt: πρέπει νΟι

κιfνει ά,φσtΙρεσ-η ά.πΟ την υλικη πλευρΟι της γλώσσσtς κσtΙ νΟι μετοιβε! σε μιΟι ά.φηρ-ημένΊj γλώσσσt, που 8εν ΧΡ1Jσιμοποιε'i: λέξε.ς, &λλΟι πσt­

ριxστιfσεις λέξεων. Άπο σtύτη την &ΠΟψ1J ~ γρσtπτη γλώσσσt 8ισtφέ­ ρει &πο τ~ν προφορική, δπως ~ &φηρημένη σκέΨη ά.πΟ την έποπτι­ κή. EΤνσtι φυσικό, δτι ~8η γι' σtύτoν τον λόγο 8εν μπορε! ~ γρσtπτη γλώσσσt νΟι έπσtνσtλιfβει τΟι στιf8ισt έξέλιξης της προφορικ-ης. 'Όπως

8εΙχνουν

OL

έ!ρευνες, ά.κριβως δ &φηρημένος χσtρσtκτηριxς της γρσt­

πτΥις γλώσσσtς, 81JAσt8Yj το δτι σtίιτη ~ γλώσσσt 8εν έκφέρεΤσtΙ, &λλΟι υπιfρχει μόνο στο μυσtλό, ά.ποτελε! μιΟι &πο τΙς μεγσtλότερες 8υσκο­ λΙες κσtτOι την έκμιfθησή τ-ης. Το νιΧ βλέπει κσtνεΙς μιιΧ &πο τΙς βσtσι­

κες 3υσκολΙες στην &νεπσtρκη ά.νιfπτυξΊj τοίί λεπτοί) μυ"κοίί συστή­ μσtτoς κσtι σε ωσt στοιχε'i:σt, σημσtΙνει lSτ~ 8εν βλέπει τΙς ρΕζες των 3υσκολιων έκε! δπου πριfγμσtτι όπιfρχoυν.

277

ΣΤΗΝ ΠΑΙΔΙΚΗ ΗΛΙΚΙΑ

'1-1

~ρευνιx ~8εLξε ιΧκόμ;η, 6TL ή γριxπτ~ γλώσσιχ eIVΙXL κιχΙ ιΧπα

&λλης πλευρOCς ΠLΟ ιΧφηρημένη ιΧπο την προφΟΡLΚ·~. EtVΙXL γλώσσιχ χωρΙς σuνομLλητη, [LLιX. έντελως ιχσuν~θLστη κιχτιίστιχση YLιX. το ΠΙΧL~'Σ-Δ. oL. "ιν

"

'

--Δ γ λ' l' ~ , θ'υνετ:x~ η 'λ γριχ""ι ωσσιχ ιχυτος, στον ΟΠΟLον ιχπ::;υ γ ωσ-

σιχ, ε(τε 8ΈV elVΙXL πιχρων ε(τε 8εν ~XEL XΙXILILLιX έπιx'P~ με τον γριί­ φοντιχ. EtVΙXL [LLιX. γλώσσιχ-μονόλογος, ή σuνομLλ(ιχ με [LLιX. κ6λλΙΧ &σπρου XΙXPTLOU, με ενιχ φιχντιχσΤLΚΟ ~ OCπλως νοερο σuνομLλητη, ένω κιίθε κιχτιίστιχση της προφΟΡLκηι:; γλώσσιχς elVΙXL χωρΙι:; προσπιίθεLΙΧ του ΠΙΧL8Lου [LLιX 8LιχλογLΚ~ XΙXTOCaTΙXaYj. Ή κιχτιίστιχσΥ) της γριχπτης

'

,

,

~ '1 ~, '~λ'" ~ λ γ λ ωσσιχς ΙΧΠΙΧLτεL ιχπο Το ΠΙΧLοL [LLΙX οΙΠ η ιχφιχφεση, οη

.

'".Δ' 1 ιχυ"ι ΙΧΠο

τ~ν ~XYjTLX~ πλευριΧ. της γλώσσιχς κιχΙ ΙXύΤ~ ιχπο τον σuνομLλητη. Ή "

ερευνιχ

~ , ,,'~ OELxveL OTL εοω

!!

,

",yxeLTΙXL η

~ , Oe'JTEPy)

β

\

-

~ λ' ΙXaLXYj ουσκο LΙX του μιχ-

θητη κιχτιΧ. τ~ν έκμ&.θησΥ) τΊjς γριχπτης γλώσσιχι:;. ElVΙXL φuσLκό, οη

ή γλώσσιχ χωρΙς nPΙXYILΙXTLXO '~χ/), που μόνο τ·ην φιχντιχζ6μιχστε τ~ν σκεφτόμιχστε κιχΙ

που ιχΠΙΧLτεr σuμβολLσμο

1)

των ~χητ'Lκων

σ\)μβόλων, 8ηλ. ενιχ σuμβολLσΙLΟ 8εότερης τιίζ-ηζ, εΤνΙΧL YLOC το ΠΙΧL8Ι

,

στον

,,~

LoLO

β

"\

"

θ ,~ λ' Δ 'Ο'λ β ιχ μο ουσκο οτεΡΥ) ιχπο την προφΟΡLΚιι /)πως η ιχ γε ριχ

ε!νΙΧL 8υσκολότερη ιΧ.πο τ~ν ιχΡLθμηΤLΚ·'ι. Ό γριχπτος λόγος elVΙXL κιχτα: xocnOLO τρόπο ή άλγεβριχ της γλώσσιχς.

' ΑλλιΧ. ιχΚΡLβως 6πως

ή ΟLκεLοπο(ηση τ.:ης OCλγεβριχς 8εν έπιχνΙΧλιχμβιίνe:L τ~ν έκμιίθηση της ιΧΡLθμηΤLκ.:ης, ιΧλλιΧ. ιχποτe:λεr ενιχ ΚΙΧLνοόργLΟ aTιX8LO τ.:ης έξέλLξης της ιχφYjρημένηι:; μΙΧθημ:χηκης σκέψης, το όποrο μετιχπλιΧθe:L τ~ν προγενέστεριχ 8LιχμορφωμένYj ιχΡLθμηΤLΚ~ σκέψΥ) κιχΙ τ~ν έξuψώνεL σ' ενιχ ιΧνώτερο aTιX8LO, ιΧΚΡLβως ~τσL κιχΙ ή OCλγεβριχ τΊjς γλώσσιχς ~ , J. λ' " \ ~\ ", , 1...' Ι η γριχπτ,ι γ ωσσιχ eLaΙXyeL το nΙXLoL στο ιχνωτιχτο ιχφηρημι:;νΟ επ~πε-

80 της γλώσσιχς κιχΙ μετιχσχημιχτ(ζει έΠLπλέ:ον κιχΙ το προγενέστεριχ σχημΙXτισμΈVO ψuχολογLΚΟ σόστημιχ τΊjς προφΟΡLκΊjς γλώσσιχς. ΈΠLπλέον ή ~ρευνιx μOCς ό8ηγεr στο σuμπέριxσμιx 6TL τά κίνη­ τρα που προκαλούν την χρήση τής γραπτής γλώσσας έλάχιστα

'11-

πάρχoVΝ άκόμη στό παιδι που άρχίζει νά μαθαίνει την γραφ1]. 'Αλ­

λα: το κ(νητρο YLιX τη γλώσσιχ, ή ιΧνιίγκη όμr.λEιxς βρ(σκεΤΙΧL, 6πως κιχΙ κιίθε &λλος τόπος 8ριχστηΡLότητιχς, πιίντιχ στ~ν ιXρχ~ τΊjς έξέ­ λLξης της 8ριχστηΡLότητιχς. 'Απο την [στορΙιχ τΊjς έξέλLζης τΊjς προ­

φΟΡLκΊjς γλώσσιχς μίiς εΤνΙΧL κιχλα: γνωστό, 6TL ή ιΧνιίγκη YLιX προφο­ PLX~ έπιxφ~ ιΧνιχπτόσσετιχι στην πορεΕιχ τΊjς βρεφLκΊjς ήλLκ(ιχς κιχΙ εΤ-

ΕΠΙΣΤΗΜΟΝΙΚΕΣ ΕΝΝΟΙΕΣ

2ί8

'.IΣc~ μιιΥ. &πο τtς σημιχντικότερες πρoi.ίπυθέ'1εις y~ά. τ"ην έμ'P:xν~ιj'"Ij -;ίj; πρώτης ένVΟ"ljμσcτωμέvης λέξ"ljς.

"Av

ΙXόΤ~ ~ OC')&'ΥΚ-Ι) ~εν

στη,) &πιχριχ(τητη ώριμότ"ljΤΙΧ, πσcριxτ"l)ρεΤτσcι

(JoLcl

S!xeL

φθι1.,'jε~

ΚΙΧθuστέρ"ljΟ'"I) -;'fις

γλωσσικΊjς έξέλιξ"ljς. 'Αλλά. κιχτά. .~ν ~νιxρξη της έκπιχΙ8εuσ"ljς εΤ·η.~

OCκόμη OCνώριμη ή ιΧν&.γκη

-Yjc;

γριxπτ~ς γλώσσιχς:σ.Ον μΙΧθητ"ή. Β&.-

-, - ' 'μΙΧΛιστoc '' ,πουμε rl • μιχ θ ητ,ιζ Λ πο'; " ιχρτων ερευνων μπορουμε νιχ ατι Ο

creL

χΙζεL να γρ&.φει

μόνο 8εν ιχΙσθ&.νετιχι κιχμμLά.ν ιΧν&.γκ·1) ΙXόTίjς .Ίjς

lSxt

κιχινούργιιχς γλωσσικ9jζ λειτουργΙιχς, ιΧλλά.

~χει μόνο μ~ά. έξσ.~­

xoct

ρετικά. &σιxφ~ Ι8έoc γιά. το σε τΙ τ~ν χρε~&.ζετιxι. "Οτι το κΙν"ljΤΡΟ πρoηγεΤτιx~ της πρ&.ξηζ 8ε,) LO'"i.'je~ μόνο για. -;"ην όντογένεσ"lj, ιΧ'λλά. κιχι. γιά. κά.θε

8LOCAOYO,

γιά. κ&.θε πρότιχση. Ή

κιχτ&'στιχσ"1) τ:ης πρoφoρ~κΎjς γλώσσιχς ~"ιjμιοuργεΤ ιΧνά. πocσιχ σηγμ"η ΚΙV"ljτρο κ&.θι:: κιχινούργιιχς τροπΊ;ς τΊjς όμ~λΙιxς, τ:ης σ'JγκΙν"ljσ"lj';,

-;0

"ou 8~ιxλόγoυ. •

κocι

,

ιΧνά.γκη ·ί~ά. κά.τ~ ΚΙΧ'. μι,χ πιχρocκληση, ~ρώτ"lJ"1)

Mr.!l

.!.

ιχπor;ντηΟ'"i),

,

,

ιχποφιχνσ"lj

•

ΚΙΧ ..

"

ιχντφρηση,

.... er.

'λ

,

~

"π",ιζ

ΚΙXΤΙXνOησΎj

,

κχι.

έπεξ~γηση κιχι μ~ά. πληθώρσc πσcρόμoιων σχέσεω') ιXνά.μεσσc στ-ο κ(­ ΨIjΤΡΟ κιχι. στη γλώσσσc κσcθορΙζοuν έν-;-ελ(;'>ς τ~ν πρσcγμσcτ~χ~ γλωl7σικη κιxτά.στσcση. Κιχτά. την όμ~λε'X οε·) χρει.ά.ζετχ ο• ν,χ ~Ύjμr.I)';Ρϊηθε~

νλωσσικο κΙνητρο, Υr.ιχτr. ~

\

~

'"

,~'

iCporpopr.x'i;

της ιχπο την οuνιχμLΚ",1 κιχτιχστιχση.

γλ(~σσlX Ρ'JθμΙζετσcr. στ~ ροή

'Α πορρ έ' - ιχπο " ει εντε λ ως

.,

,

lχυτ"1) τ"φ

κιχτιΧστιχση κιχι έξελΙσσετσcι. σύμψω')ιχ με τον τύπο τω,) 8r.ιxOLYoσc­

σιων πού τLθε')ΤΙΧL σε κΙν"ljΟ'"Ij κιχι. κιxθoρΙζoντιx~ ιΧπό oιΛτ~ν, Στ~ν γριχ­

πτη γλώσσιχ εf:μιχστε δποχρεωμένοι νιΧ 8ημr.Ο'JΡΥ~σοuμε οΙ

,

κιχτιχστιχση

;''1). σωστοτεριχ , " νσc την

θ

-

.~

,

Ι,

.

tO!o .. ,

μ~ά.

φσcντιxσ ουμε ιoειxτιx.\.ΙXΤσc ΚIXΠo~oν

τρόπο πρoυπoτLθετιxι κιχτά. τ"ην χρ~ση τ:ης yριxπτ~ς Υλώσσoc; μ~ά. ριζικά. t},λλη τοποθέτηση ιΧπένιχντι σε μιά. κocτά.στocσ1j OCπ' 5,τι στ"ην

πρoφoρικ~, ~ γριxπτ~ γλιJ)σσoc ιXiCocLTeL μ~ά. πιο ιΧνεξ&.ΡΤ1jΤ"lj, πιο fιθελ1jμέν1j κιχι. πιο έλε.ύθεΡ1j στ&.ση ιΧπένιχντι σε ΙXότ~ν την κιχτ&.­ στιχσ1j.

Ή

Iipeuvoc

ξεκΙΧθιχρΙζε ..

l:iClcr"ljI;

σε τΙ σ'JνΙστocτocι ΙXίιΤ~ ~ στ&.σ"lj

ιΧπένιχντι σε μιά. κσcτ&.στιxσ"lj πού ιΧπιχιτεΤτσιι ιΧπο το πιχιΟ1. κιχτά. τ~ν

χρ~ση τΊjς γριxπτΊj; γλώσσιχ;. Ή πρώΤ1j Ι8ιομορφΙιχ ΙXίιτΊjς της στ&.­

G1jI;

σUVLσΤOCΤΙΧL στο

lSTL

το πιχι81. στον γρocπτο λόγο

iCpeiCet

γεΊ: έκούσιιχ, 5τι ~ γριχπτη γλώσσιχ OCπιχιτεΤ περισσότερ1j

ιΧπο την πρoφoρικ~. Αυτο 8tιxiCepvOC σιΧν κόκκινο νΊjμιx

νά. ένερ­ βοuλ'r)ση

l5A1j την γροι:-

279

ΣΤΗΝ ΠΑΙΔΙΚΗ ΗΛΙΚΙΑ

πτ~ γλώσσα.. 'Ή81J οΙ 'ήΧ1Jτικες μοl)φες τ:ης λέξ1Jς,

nOU

στ~ν ποο­

φoρικ~ γλώσσα. έκφέpετα.~ ΙΧότόμιχτιχ χωρLς την &ρθρωσΥ) σε μεμο­ νωμένους φθόγγους, &πιχιτεΤ στην γριχφ-η ~νιx συλλιχβισμό, μιιΧν &ρ­ θρωσ1). 'Ότιχν το πιx~8Ι έκφέρει μιιΧ λέξYj, 8έν έξYjγεΤ στον έιχυτό του ποιούς φθόγγους έκφέρει κιχL 8εν έκτελεΤ κιΧποιες σκόπιμες ένέρ­

γειες κιχτιΧ τ~ν έκφοριΧ κιΧθε ξεχωριστοu φθόγγου. Στην γριxπτ~ γλώσσιχ, ιΧντΙθετιχ, πρέπει νιΧ συνει8Yjτοπο~~σει την ~ΧYjΤΙΚ~ 80μ~ τ:ης λέξYjς, πρέπει νιΧ ιΧνιχλόσει τ~ν λέξΥ) κιχL νιΧ την &νιχπιχριχγιΧγει έκούσιιχ σε γριΧμμιχτιχ. 'Εντελως &νιΧλοη ε!νιχι κιχι ή 8ριχσΤYjριό­

ΤYjΤΙΧ

'rOU

nιxt8tou κιχτoc τον σΧYjμιχτισμο μιίΧς λέζYjς στον γριχπτο

λόγο. Πρέπει νιΧ συνιχρμολογ-ήσει τLς προτιΧσεις το Ί8ιο έκοόσιιχ ΙSπως &νιχπιχριΧγει μεγΙΧλόφωνιχ τ~ν πρoφoρικ~ λέ;Υ) φθόγγο προς φθόγγο, έκούσιιχ κιχL σκόπψ.oc, &πο τιΧ μεμονωμένιχ γριΧμμιχτιχ. Ή σύντιxζ~ του ε!νιχι στον γριχπτο λόγο το Ί8ιο έκούσιιχ ()πως κιχι ή φωνYjΤΙΚ-~

του. Τέλος ή σYjμocσι()λ()ϊΙΚ~ 80μ~

aYjC;

γριχπτοu λόγο\) ιΧΠOCιτεΤ έπί­

'tOU

(J.LιXv έκούσιιχ έργιχσΙC(. πιΧνω στΙς σ1)μOCσίες των λέξεων κιχι τ~ν

έξέλιξ~ τους σε μιιΧ συγκεκριμέψη 8ιιx80ΧΙΚ~ σεφιΧ, οπως ή σίιντιχ­ ξΥ) κιχι ή φωνολογίιχ. Τοuτο όφεΙλετC(.~ στο ()τι ό γριχπτοι;; λόγος συν8έετιχι 8ιιχφορετικιΧ με τ~ν έσωτερικ~ γλώσσιχ ιΧπ' (),τι ό προφορι­

κός. "Αν ή έξωτερικ~ γλώσσα. ΠΡΟYjγεΤτα.ι τ:ης έσωτερικ:ης στην έξέ­ λιξ1J, τότε ή γριxπτ~ βρίσκετιχι μ.ετιΧ τ~ν έσωτερικ~ κιχι προσποθέ­ τει τ~ν ()πα.ρξ~ της_ Ή γριxπτ~ ε!νιχι σύμφωνοι: με τούς κιχι'Η

ead το'

κ λ~' ειοι

, \ "

- ,εσωτεΡΙΚ'Υ)ς 'tYjc;

γ λ' ωσσιχς.

\,

~,

...

'ό

ιχπο την εσωτερικ,ι στην γΡΙΧΠΤΥ) ιxπιxιτε~ ιχκ

'Αλλ" ιχ

Yj

J ackson 'β ιχσΥ) μετιχ

,

,ι

\

μΥ) ΙΧI)ΤΟ, που σΤYjν πο-

ρείΙΧ τ-ης ~ρευνιxς χιχριχκτηρίσθYjκε &πο έμίΧς ώς έκούσιιχ σYjμιχσιο­ λογίιχ κιχL

μπορεΤ νιΧ συν8εθεΤ με την έκ01σιιχ φωνΟλογίιχ τ:ης

nou

γριχπτ:ης γλώσσιχς. 'Η γριxμμιxτικ~ τ:ης σκέψYjζ συμπίπτει στ~ν έσω~

τερικ,ι

\

κιχι

\

στYjν

\

γΡΙΧΠΤΥ)

γ

λ'

ωσσιχ,

ιι!,

Yj

ι,

εννΟYjμιχτωμενYj

t:'

συνΤΙΧ<:.Υ)

... 'rYjc;

έσωτερικ:ης γλώσσιχς ε!νιx~ έντελως 8ιιxφoρετικ~ &πο ιχύτη τ:ης προ­ φορικ:ης κιχL ιΧπο ΙΧύτη τ:ης γριχπτης γλώσσιχς. 'Ισχύουν σ' ΙXότ~ν έντελως &λλοι νόμ.οι της σuγκρ6τησYjς

'rou

ΙSλoυ κιχι των νΟ1Jμιχτικων

ένοτητων. ΚιχτιΧ μιιΧ ~ννoιιx μπορεΤ νιΧ πεΤ κιχνεΙς ΙSτι ή σόντιχζ1J τ:ης έσωτερικης γλώσσιχς &ντιτΙθετιχι &π' εόθείιχς σ' ιxύτ~ν τ:ης γρα:πτ:ης.

'ΑνιΧμεσιχ στούς 8ύο πόλους βρίσκετιχι ή σόντιχζΥ) τ:ης προφορικης.

Ή έσωτερ~κ~ γλώσσιχ ε!νιχι σε μέγιστο βΙΧθμο συμπυκνωμέν1J,

Ε-ΠΙΣΤΗΜΟΝΙΚΕ-Σ Ε-ΝΝΟΙΕ-Σ

2111)

\ ι σUιιτμYjΜΈVYj «σ-;ενογριχφικ"l)) γ"λωσσιχ.

'11

'λ' τ ' γριχπτ"l) γ ωσσιχ ELIIΙXL σε

μεγιΧλο βΙΧθμο έκ8ιπλωμέιιΥΙ, ι2πο -ruitLX'~ &ΠΟψΥ) πιο τελεΙΟΠΟΙΥΙμέΙΙΥ) κι

-'ο 1 oc;ito

' γ λ ωσσιχ

'I:J:Ί εσωτεΡΙΚΥ) , \ , σuιιτιχκτικYj ΤΥΙς

~,,~ \ , Δ'" 'λλ '.1. Τ'ΙLL ιοιιχ την προφορικΥΙ' εll εχει ε ειψει~.

Τ εLνΙΧΙ

.!.' \ γεμoc;τYj ιχπο

" ιχuτες.

\

'Ω ς προς

~ Τ'ιll

~oμη εΤιιιχι σχε~oll ιΧποκλειστικα: κιχτηγΟΡ1jμιχτικ·ή. "Οπως ~ ~ικ~ μιχς σuιιτιχξ1j τ~ς πρoφoρικΎjς γλώσσιχς γΙιιετιχι χιχ't'"ljγΟΡ1jμιχτικη

ΟΤΙΧLL το δποκεΙμειιο κιχΙ τα: μέρ1j τΤις πρότιχσ'ljς

itou ι211~κΟUIl σ' ιχυτο

γΙιιοιιτιχι κιχτα: κιΧποιο τρόπο σuιιομr.λ1jτές, έ:τσι κocΙ ~ έσωτερικ'~ '

,

"

γ λ ωσσιχ, στ,ιιι οποιιχ το ,

Δ

, , τ UitOxetILEIlO, 'Ij, GUIlOILLλ'ιjΤΙΚ1j\ κιχτιχστιχσ'lj EL-

ΙΙΙΧΙ πιΧντιχ γιιωστη στον ~8ιo τοll σκεπτόμενο ιΧιιθρωπο, σuνΙσΤΙΧΤΙΧL σχε~oll ι2ποκλειστικα: ι2πο ΚΙΧΤ'ljγορ~μιχτιχ. Δεν χρειιΧζετιχι ποτε νOC γιιωσΤΟΠΟL~σοuμε στόν έιχuτό μιχς περΙ τΙνος γΙιιετιχι λόγος. Λυτο

προUποτΙθετιχι πιΧιιτιχ σιωΠ'Ωρα: κιχΙ σχ'ljIJ.OtτΙζει το δπόβΙΧΟρο τΤις

Mocc; ιΧπομένει l1.όιιο ιια: ΠΟUI1.ε ΟΤΙ ι2πο ΙXIJTO GUvιXYETΙX', ό XΙXT1jYOp'ljILΙXtLXOC; χιxριxκτ~ριxς T'i)c; έσωτερικ~ς Υλώσσιχς. 'Ως έκ 'rOUTOU ~ έσωτερικη yλ(~σσιx θα. πιχρέμειιε ιΧκιχτιχιιό'ljΤ'lj, ιiκόμ'lj κι &11 σuνεΙ8φYIς.

Υιιιότιχν ιXX01JaT~ ιχ.πο τΙ-ιι ξένο, σε oλo~ς έκτος του όμιλ1jτΎj, ιχ.φου L. \1>1 'Υ \ .1. \ ~, \. ,~ λ' σειι γνωριr."εl το ψl);(ΙΚΟ πεοιο, στο οποιο εκοιπ ωνετιχι.

κιxνtoνιxς

κιχτα. σuνέπειιχ ~ έσωτερικη γλώσσιχ εΤνιχι ΥεμιΧτ'lj ιΧπο L8ιωμιχτικες φριΧσεΙζ. 'Λντίθετιχ, ~ γριχπτη γλώσσιχ, στηll όποΙιχ πρέπει να. ιΧΙΙΙΧ­ πιχριχχθεl μια κιχτιΧστιχσ1j μ' όλες

τΙς λεπτομΘρειες, yι~ να: γΙιιει

'r'ljC;

ΚΙΧΤΙΧVΟ1jτη στον σuιιομιλ"jΤ~, εΤνιχι κιχΙ ~ περισσότερ"l) ιiΙΙΙΧΠΤUΥμέ'l1j κιχι γι' ΙΧ I)ΤΟ πρέπει ιΧκόμ1j κι Ο,ΤΙ πιxριxλειπετιx~ στον προφορικό λόγο να: ιΧιιιχφερθεί: όπωσ8~πoτε στον γριχπτό. E!IIΙXL μια. γλώσσιχ προσιχιιιχτολισμέιι'Ij προς τον μέγιστο βΙΧθμο κιχτιχvό1jσ'ljς ι2πο ιΧλ­

ιΧιιθρώποuς. 'Όλιχ πρέπει έ8ω ιια: εεπωθοσll μέχρι τέλοuς. 'Η

"OUC;

μετιΧβιχσ1j ιΧπο την σε μέγιστο βΙΧθμο σuμπuκνωμέIΙ1j έσωτερικη γλώσσιχ, Τ'~ν γλώσσιχ τοσ

r8Lc.u ";'ou

όμιλοσιιτος, στηll έκ~ιπλωμέIΙ1j

σε μέγιστο βΙΧθμο γριχπτη γ~ώσσιx, τηll γλώσσιχ γιOC ενιχ 11λλο πρό­ σωπο, ιΧπιχιτεί: λοιπον ιΧπο το ΠΙXΙ~ι τΙς πιο πολόπλοκες ένέργειες έκουσιιχς σuγκρόΤ'ljσ'ljς νΟ1jμΙΧΤLκωll σuνιχφειωll.

Ή 8εuτεΡ1j [~ιoμoρφΙιx τΤις γριχπτης γλώσσιχς σuν~έετιχι στε,

1

1

•

,

,

νιχ μι;; Τυll εκοvσιο χαρακτηρα

-r1jC;

\

σuvει8'1jτόΤ1jΤΙΧ τ~ς γΡΙΧπτΎίι; γλώσσιχι; σε

ρικ~. 'Ή81j ό

Wundt

Ι

~

.Λ'

κιχι σuν,στιχτιχι στ.,ιll μεγrM\uτεΡ1j

auyxpta1j με τηll προφο­

εΤχε titLG1jILιXllSL τηll μεγΙΧλUτερ't) σκοπψ.ό-

:!ΗΙ

ΣΤΗΝ ΠΑιΔIΚΗ ΗΛΙΚΙΑ

ΤΥ)ΤΙΧ κιχι συνει8Υ)τότψlχ τΊjς γρlXπτΊjς γλώσσιχς ώς ΧIΧΡIΧΚΤΥ)ριστι%χ έξlXιρετικΊjς σΥ)μlχσΙlχς, ποu Τ'~ν 8ιlXφoρoπo~oυν άπο τ~ν πρoφoρικ~

γλώσσιχ. «Ή ουσΙ6)8Υ)ς 8ιlχφορσ. &νOCμεσlχ στ~ν έξέλιξΥ) τΊjς γλώσ­ σιχς κιχι στην έξέλιξΥ) τΤ,ς γρlXψΊjς συνΙστlχτlχι μόνο στο {)τι ~ τελευ­

τιχίιχ σχε80ν έξ άρχΊjς κlXτευθυνετlX~ άπο τ~ν συνεί8Υ)σ'η κιχι την σκο­ πιμόΤΥ)ΤIΧ κιχι ώς εκ τουτου μπορεr έ8ω εϋκολlΧ να άν:χπτuχθεr

έντελως έκουσιο συσΤΥ)μ.1χ σΥ)μεΙων ()πως π.χ. στ~ν σψY)νoει8'~

evOC ypOC-

φ-ή, ενω .~ 8ιlΧ8ικlχσίlχ, ποu OCλλιΧζει την γλώσσιχ κιχι τα στοιχεrιχ Τ'ης, ΠιΧρlχμένει σχε80ν πOCντlχ άσυνεΙ8Υ)ΤΥ)). 'Έτσι ~ ερευνOC μιχς κlχτOCφερε επίσΥ)ς νιΧ 8ιlXπισΤ6)σz~ άνιχφορικα

μ.ε την όντογένεσ'η τΊjς γρlXπτΊjς γλώσσιχς ιχύτο στο όποrο εβλεπε ό

W und ι

τ~ν ουσιω8έστερΥ) Ι8~IX~τεpότY)τlX ΤΤ,ζ ?υλOγεν<πικΊjς έξέ­

λιξΥ)ς τΊjς γριχφ'ης: συνεΙ8"fjσY) κlχι σκοπος κιχτευθυνο')ν έξ ocρχΊjς τ~ν γριχπτη γλώσσιχ τοϊ,ί πlXι8~oσ. Το πlXι~ι μlXθlX:'νε~ τιΧ (JΥ)μεrlχ τ'f,ς

γρlXπτΊjς γλώσσιχς ΚιΧΙ Τ'~ν Ζι,πισΥι τως έκοόσιιχ κιχί. (1)ν;;;ι8Ίjτα σε ά,ι­

τίθεσΊj με την μ..~ συνειΟ·φ·η εφlXρμoγ~ κιχ~ οίΚ;;;ΙΟΠΟΙΥ)σΊ) τΊjς προφο­ pικΊjς πλεuρocς τ'ljς γλώσσιχς .• Η γpocπτ'~ γλ6)σσoc εξιχνιχγκάζει το

πocι~ί. να ορα περισσότερο με την νόΥ)σΥι ΤΟ'). Το έξocνιχγκάζει νOC σ')­ νειoY)τoπoιfισει έντονότεριχ την οιιχ8ΙΚιΧσίιΧ του

rOLO')

το;; λόγο'). Τ α

κLνY)τplX της γΡιΧπτ'f,ς γλώσσιχς ε!νιχι τα 'Ιοιoc πιο άψIJΡΥ)μένlχ, Πιο

νοψιχα κlΧΙ β!ΧσίζοντιΧΙ σε λιγότερο εντονό βlΧθμι) σε μιαν OCνOCγΚΊj. 'ΑνlχκεφocλιΧιώνΟ,lΤlΧζ lΧύτη τ~ν μικp~ εκθεσΥ) τω'l έρευψητικ(.)'Ι

συμπερlχσμOCτων μιχς πOCνω στ~ν ΨυχολογίιΧ

,'f,.:; yρσιπτΊjς γλώσσlΧζ,

μπορουμε να. πουμε οτι ~ γp:xπτ~ γ λώσσσι ocποτελεr μια έντελως oισιφoρετικ~ οισιοικσισίσι OCπο τ~ν πρoφoρικ~ lSσον ιXqJopoc τις λει­ τουργικες βOCσεις ΤΥ)ς. Ε!νσιι ~ &λγεβρσι τΊjς γλώσσσις, ~ ουσκολό­ τεΡΥ) κσιί. πoλυπλoκότεΡΊj μoρφ~ τΊjς σκόπιμ.Υ)ς κσι/. συνεΙΟΥ)της γλωσ­

σικΊjς ΟρσισΤΥ)ριόΤΥ)τlχς. AύΤ~ ~ oισιπίστωσΊj μα.ς έπιτρέπει να βγά.­ λουμε ouο συμπερOCσμσιτσι

nou

μocς ένοιlχφέρουν:

1.

βρίσκουμε έοω

την έρμΊjνεΙOC του γισιτί ό μlΧθψης φσινερώνει μισ. τέτοιlχ χτυΠΊjτη &συμφωνΙIΧ OCνOCμεσlχ στην γροιπτη κlχ1. στην προφορικη γλώσσιχ'

ocύτη ~ &σuμφωνΙσι προσοιορίζετσιι κσιί. κσιτσιμ.ετρα.τocι &πο την άι

,ι

1

σuμφωνισι σ..νσιμ.εσιχ στι)

u"ψ ος

'L

1:'

-

'θ6

lχνΙΧΠΤUι..,Ίjς της ιχι)

,ι

ρμ'ηΤΥ)ς, ιχκουσισις

χιχ( μη σuνεLΟΥ)ΤΟΠΟΙ'ημSνΊjς OρlXσΤΊjριόΤ'ητlXς, OCπο την μια πλευρά.,

~σι1. ά.πο την &λλΊj στην ά.φY)ρY)μSν'Y), έκοόσιιχ κσιι σuνειο1jτοΠΟΙΎj-

ΕΠ{ΣΤΗΜΟΝΙΚΙ;;Σ ΕΝΝΟΙΕΣ

282 μέv-η· τητοι

2. -

στο έρώτ-ημοι πού

των

λ ειτουργιωv, -

()τoιv "ο ποιιδΙ OCρχΙζει

[Locc; ένδιοιφέρει σχετικOC με τηv ώριμόβ οισι'ζ ετοιι Ύj , γΡOΙΠΤΎj'λ ' γ ωσσοι,

"Ι σΤΎjν οπο οι

vOC τηv

μοιθοιΙvει, OCvοιγνωρΙζουμε: με τηv πρώτ·1j

μοιτιOC "ο ocΠΡOσδόΚΎjΤO γεγοvόι;,

ISTL

την στιγμη που αρχίζει ή έκ­

μάθηση τής γραπτής γλώσσας, 8λες οί κύριες ψυχολογικές λειτουρ­

γίες, στις δποίες βασίζεται, δέν έχουν δλοκληρώσει την έξέλιξή τους,

κι

.,

οιvωριμει;

ο ϋτε

"

καν

' "εχουν αρχισει· ., " Ύj

την

Ψ υχικει; 'λ ειτουργιες, '

\,

,~ εΚΠOΙΙoευσΎj

που οικρι βως

β οισι'ζ ετοι ι. σξ;; ~

'

'έ ρχοvτοιι σΤΎjν τ ό τε εισ

πρώ"Ύj φ&.σΎj τ-ηι; έξέλιξ-ήι; τους. Αυτο το συμπέροισμοι έπιβεβοιιώvε"οιι κοιΙ OCπο όίλλει; ~ρευvει;: ~ διδοισκοιλΙοι τ-ηι; ocριθμΎjτικ-ηι;, γροιμμοιτικ-ηι;, φυσιογvωσΙοις κλπ.

δεv OCρχΙζει τότε ποι) οΙ OCv&.λογει; λειτουργΙει; ε!vοιι ~δΎj ί:>ριμει;. 'Αv­ "ιΘετοι, ~ OCVωριμόΤΎjΤOΙ "ωv λειτουργιωv κοιτoc το χροvικο δι&.σΤΎj­ μοι πού OCρχΙζει ~ διδα.σκοιλΙοι ε!νοιι γεvικοι; κοιvόvοιι;, ()που κοιτοιλ-ή­ γουν δμόφωvοι οΙ ερευvει; σε lSλουι;

Touc;

τομεϊ:ι; ,,-ης έΚΠOΙΙδευσΎjς.

Σε κoιθOΙρότερΎj μορφη έμφοιvΙζετοιι oιίιτ·~ ~ ocvωριμόΤΎjΤOΙ κοιτιΧ τηv ocv&.λυσΎj το\) μοιθ+,μοιτοι; τ:ης γρoιμμoιτικΎjι;, κοιΙ μ&.λιστοι έξ οιε"Ιοις

δρισμέvωv Ιδιοιιτεροτ-ήτωv ΤΎjζ. Γι' οιίιτο θιΧ θέλοιμε κλεΙvοντοις vιΧ

έξετ&.σουμε. οιίιτOC τιΧ έρωτ"~μoιτoι χωρΙς vιX θΙξουμε τιΧ ocλλοι σχολικιΧ μοιθ-ήμοιτοι, ()πωι; ~ OCριθμΎjτικη κλπ., κοιΙ vιX μετοιθέσουμε γιιΧ το έπόμεvο κεφά.λοιιο, ώς όίμεσο OCντικεΙμεvο της προκεΙμεv'l)ι; ~ρευvoις, τηv θεώρ"l)σΎj τ-ης μάθΎjσΎjΙ; ποι) συvδέετοιι με τηv OCπόΚΤΎjσΎj

έπι­

στημοvικωv έvvοιωv. Το ζ-ήΤΎjμOΙ το\) μοιθ-ήμοιτος τ-ηι; γροιμμοιτικ-ηι; ε!vοιι ~vιx. μεθο­

δικιΧ κιχΙ. ψυχολογικιΧ πολόπλοκο πρόβλΎjμIX, ciφοu ή γροιμμιχτικη OCποτελεϊ:

,

civTLxeEILevo

ποι) γιιΧ το ποιιδΙ ε!vοιι φιχιvομεvικιΧ έλ&.χιστιχ.

,

,

.,\, ocpt θ μΎjΤΙΚ,ι

'λ' 'Η' OΙΠIXΡOΙΙΤΎjΤO, ε ιχχιστοι ΧΡΎjσιμo.

,

~,~ ~\ μετοιl)ιοει στο ΠΟΙΙΟΙ

κοιιvούργιει; Ικιχvότητει;. ΤΟ ποιιδΙ ποι) δεv μπορεϊ: vά. προσθέσει ~ vιΧ OCφιχφέσει, μπορεϊ:

vOC

το μάθει ιχίιτο μέσω τωv γvώσεωv της OCρι­

θμΎjτικ-ης. 'Αλλά. ή γριχμμιχτικη φιχΙvι;;τιχι vιΧ μη μετΙΧδΙδει στο πιχιδΙ

,

κιχιvουργιες 'ό ικιχv τητες.

T'~' ο ΠΙΧΙοΙ

-

μπορει

~~ ,ιOΎj

,

"

-

πριv νιχ πιχει σχο λειο

vιΧ κλΙvει ουσιιχστικιΧ κιχΙ ρ-ήμιχτιχ. ΤΙ κιχιvούργιο μΙΧθιχΙvει με τ"ηv γριχμμΙΧτικ-ή; 'Ως γvωστοv δΎjμΙOυργ-ήθΎjκε έξ ιχΙτ(ιχς ιχίιτοσ το\) έ­ ρωτ-ήμοιτοι; το ΚΙVΎjμιx. έvοιvτΙοv τ-ηι; γριχμμιχτικ-ηι; με το ιx~τημσι: νιΧ

OCπομιχκρυvθεϊ: ή γριχμμιχτική OCπο το σόσΤΎjμιx. τωv σχολικων .μιχθη-

283

ΣΤΗΝ ΠΑΙΔΙΚΗ ΗΛΙΚΙΑ

μιkτων γιιχ-:Ι 8εν είνιχι OCVΙXYXΙXLΙX, έξ ιxΙτΙσcς τοίί ίιτι 8εν μετΙΧ8ί8ει

κιχμμίΙΧ γλωσσικη ΙκιχνόΤ'ητιχ που 8εν κιχτέχει ~8η προηγουμένως Τ'Ο πιχι8Ι 'Εν τοότοις, ~ ocνιkλuση τοίί μιxθ~μιxτoς της ocριθμητικ-ης ίΙπως κιχΙ ~ ocνιkλuση της γριχπτ-ης γλώσσιχς ocπ08εLκνόει πόση με-

. γ.ίλη σημιχσίΙΧ gxeL ~ γριχμμιχτικη γιOC την γενικη έξέλιξη τ-ης Πιχι8ικ~ς σκέψYjς. Τ'Ο πιχι8Ι μπορε'!: φ'JGΙΚιΧ πoλu πρΙν πιkει σχολεΤο νιΧ κλίνει

\

\'

\

\

ou-

,

!lλ ~ Δ σιΙXστLΚΙX κιχι ρημιχτιχ κιχι γενLΚΙΧ κιχ-;εχει
μ-ητρικ-ης γλώσσιχς. Κλίνει τιΧ μέρη τοίί λόγου, ocλλιΧ 8εν Τ'Ο γνωρί­

ζει ιχυτό. Λύτη την 8ριχστηριότητιχ την ocπέκτησε

κΙΧθΙΧριΧ 80μικιk,

πιχρόμοιιχ ίΙπως τιΧ φωνητικιΧ συστιχτικιΧ στo~χεΤιx τ-ης λέξης. ''Αν σε πεφιΧμιχτιχ πιχριχκΙΧλέσει κιχνεΙς ~νιx μικρ'Ο πιχι8Ι νιΧ έκφέρει ~νιx

δπoι08~πoτε φθογγικ'Ο σόμΠλεγμιχ, ίΙπως ·π.χ. '«σχ», 8εν θιΧ τ'Ο κιkνει, γιιχτΙ μιιΧ τέτοιο'.) e~80'Jt; έκοόσιιχ &ρθρωση τοίί είνιχι Μ­ σκολYj, ocλλιΧ στην λέξη «Μόσχιχ» έκφέρει τους

t8Lout;

φθόγγους

ocκοuσιιχ κιχΙ με ευχέρειιχ. Μέσιχ σε μιιΧ συγκεκριμένη 80μη 8ημι­ Ο'JΡΥοuντιχι ocΠ'Ο μόνοι τους στη γλώσσιχ τοίί πιχι8ιοίί, ένώ 8εν είνιχι κιχτορθωτοΙ γιιΧ Τ'Ο πocι8Ι gξω ocΠ'Ο ΙΧύτη την 80μ~. Συνεπώς το παιδι μΠΟΡbί νά έκφέρει ένα φθόγγο, άλλά οχι έκούσια. Λύτ'Ο εΤνιχι τ'Ο θε­ μελιώ8ες γεγονος που ocντιμετωπίζοuμε στ'Ο κιχτώφλι τ-ης σχολικ-ης

\

\

.5.λ ι \, Ι " \ "λ λ '1: 'Ι ικ~ιxς, κιχι ισχυει επισης ΥΙΙΧ ο ες ης γ ωσσικες πριχ",εις του πιχι-

8ιοίί.

Λύτ'Ο σημΙΧίνει ίιτι τ'Ο πιχι8Ι κιχτέχ,ει στ'Ον γλωσσικ'Ο τομέΙΧ c,ρισμένες Ικιχνότ-ητες, ocλλιΧ 8ε γνωρίζει ίιτι τΙς κιχτέχει. Λύτ'Ο ocπο8εικνόετιχι ocΠ'Ο τ'Ο 5τι ιχυθόρμητιχ, σε μιιΧ συγκεκριμένη κιxτιkστιxση, τΙς κιχτέχει ιχυτόμιχτιχ, 8ηλ. 5τι τΙς κΙΧτέχει 5τιχν προκΙΧλεΤτιχι ocΠ'Ο την 80μη

[LLoct; περΙστιχσης

νιΧ έφιχρμόσει ιχυτες τΙς Ικιχνότητες, ίΙμως

gξω ocΠ'Ο μιιΧ δρισμένη 80μη -έκοόσιιχ, σuνει8ητιX κιχΙ σκόπιμιχ­ τ'Ο πιχι8Ι 8εν ε!νιχι σε θέση νιΧ πριΧξει ιι,τι πριΧττει OCκοUσιιχ. 'Ώστε

~ έφιχρμογη της LκιχvόΤ1jτιkς του δπόκειτιχι σε περιορισμοός.

• Η ~λλε:ιΨη συνει8ητότητιχς κιχΙ ~ ~λεΙΨ1j έκοuσιόΤ'1jτιχς ocπο8εικνόοντιχι ώς Μο οψεις μιocς ουσιιχστικης 8ιιχ8ικιχσίιχς. Λύτ'Ο Ισχύει

έξ δλoκλ~ρoυ κιχΙ γιιΧ τΙς γριχμμιχτικες Ικιχνότητες τοίί πιχι8ιοίί, γιιΧ τΙς κλίσεις των μερών τοίί λόγου. Τ'Ο πιχι8Ι ΧΡ1jσιμοποιε'f: την σω­

στη πτώση κιχΙ την σωστη ρημιχτtκη μορφη μέσιχ στην 80μη

[LLoct;

ΕΠΙΣΤΗΜΟΝΙΚΕΣ ΕΝΝΟΙΕΣ

σ'Jγκεκριμ.~ν1)C:; πρότιχσ-ης, ά.λλOC 8ΈV του ι;;Τνιχι σιχφες πόσες τέτοιες •

ι

,

,~\

Τ

!. θ'

μ.ορφες υποφχουν κιχι οι;;v ι;;~νιxl σε

..,

'λ'

ι;;σ-η νιχ κ

\

ινι;;ι ενιχ ουσιιχστικο

~

'1

ενιχ ρΎjμ.ιx. Το πιχι8Ι τΤις πρoσχoλ~κΎjς ~λικιιxς κιχτέχe:ι ~81) 8λες τΙς βιχσικες γριχμ.μ.ιχτικες κιχΙ σuντιxκτικες μ.ορφές. ΤΟ πιχι8Ι 8εν ά.ποκτOC

στο σχολεΤο μ.ε τ~ν 8ι8ιχσκΙΧλίοι της μ.-ητρικΎjς γλώσσιχς κιΧποιe:ς ουσιώ8εις κιχινουργιες ΙΚΙXνόΤΊjτες στον χεφισμ.Ο τωv γριχμ.μ.ocτικων

κιχΙ σuντιxκτικων μ.ορφω,ι κιχΙ 80μ.ων. 'Απο ΙXόΤ~ τ~ν &ΠΟψ'η το μ.Χ­ θ'ημ.ιχ της γριχμ.μ.ιχτικη; εΤνιχι πρχγμιχτι μ.ια: OCΧΡ'ηστ'η υπόθεσ-η. 'Αλ­

λα: το πιχι8Ι μ.οιθιχΙνει στο σχολεΤο, κοιΙ μ.ιΧλιστιχ κυρΙως μ.έσω τΎjς γΡΙΧπτΥί; γλώσσιχς κιχι τΎjς γριχμ.μ.ιχτικYjς, να: σuνει8'ητoπoιεΤ τΙ κιΧ­ νει κιχΙ να: έvεργεΤ ~τσι έκουσιιχ μ.έ τΙς Ικιχνότητές του. Ή Ικοινότη­ τιΧ του μ.ετιxφ~ρε,,:,ιxι ά.πΟ το έπΙπε80 του ά.σuve;(8'ηΤΟ'J, ιχυτόμοιτου, σ' έκεΤvο τοϊ) συ'ιει8'η,,:,οϊί, σκόπιμ.ο,) κιχΙ έκουσιου.

A·jTo

ποίι γνωρίζο')με ~8'η για. τον συvε~8'ηΤO κιχι έκουσιο χοι­

ριχκτηριχ της γΡΙΧΠΤΤ,ζ γλώσσιχς έπιτρέr.ει να. δπολο'(ισθεϊ: χωρtς "λλ

:χ

,

,ν,

ες ες'ηΎ'YJσεις ποιιχ

,

ι

ΤΟΠΟΙ'ησ'η κιχι ΚΙΧ":'Οχ'η

-

":"fjI;;

"-

,ι

σ'ημ.ιχσιιχ Ι

εχει \

\

,\

ΙX'J,y)

~

'1

~

(j1J'/ειο'η-

.l-

οικειιχς Ί'r,ωσσιχς γιοι Τ'η'/ κα.ΤΟΧ'ι

":'0')

γριχ-

, ΠΟ '~"!:' I)μ.ε" O"(OU .•'Ι , itopoUfLE: vιχ ο,,:,ι χωρις ''1'1 ΙΧVΙΧΠΤ')..,'Ij ιχuτων 8uo στοιχεΙωv 'ή γρoιπτ~ '(λώσσιχ ε!,/ιχι γε'ιικα. ά.Μνιχτ'η, 'Όπως

Πτου

των

,Ι

πρω,,:,ιχρχ'.κ'η

,-"

λ'

στο itιxL8t γΙνετocι σuvει8YjΤΟ για. πρώ":'1) φορα. στ~ν γριχπ,,:,'1ι γλώσσιχ Ο":'ι στην λέξ-η «Μόσχιχ» περιέ-ι.οντιχι

OL φθόγγοι Μ-ο-σ-χ-ιχ, 8'ηλ.

σuνει81j,,:,οποιεΤ ,~ν 81κ'ή το') ήχη,ικ~ 8ριχσΤ'ηριό,,:,'I)'t'ΙΧ κιχΙ μ:ΧθιχΙνει

να. έκφέρει κχθε ξεχωριστο στo\χε~o ,:;'ς 'ήχ-ητικ'ίjι; 8oμ'ίjς, το 1:8ιο ά.ρχίζει

":'0

πιχI8(, μα.θ:χΙνο·I-::χς τΤι'1 γριxψlι, νχ πρ:χ.τ,,:,ει ~M,jcrLΙX το

~διo ΠΟ') Εκιχνε ΠΡΟΥιγο')μένως μιλιl),/τ:xς ά.κουσιιχ, Δ'ηλιx8~ ~ γρ:χμ­ μιxτικ~ κιχΙ ~ γριxφ~

8(,/01)'1

στο πιxι~Ι ,,:,~'ι Ικιχνότητιχ 'ια. ιΧ'/εβεϊ: σ' ενα.

ά.νώτερο έπί;:ε80 τΤις "(λωσσικΥ,ς ,,:,ου έξέλιζ'ης. 'Ανιχφέρα.με 8όο πρOCγμ.ιχ,,:,ιχ μ.όνο, τ~ν γριxφ~ κιχΙ την γριχμ.μα.­ τική, ιχλλα: θα: μ.ποροΙΙσιχμε vα. έπικΙΧλεσθοϊίμε κα.ι ,ο ά.ποτέλεσμ.ιχ τ-~ς ερευνιχς για. όλους τούς ύπόλοιπο')ς κυριους xλi80'J; τοϊί σχο­

λείου, γιιχ,l 8εΙχνουν το (8ιο, 8'ηλ τ~ν ιχνωριμότ'η":'ΙΧ της σκέΥης κιχτα. την ενιχρ;'η

"r,c:; έΚΠΙΧί8e:uσ-ης.

'Αλλα: μ.ποροϊίμε τώρ:χ να. βγOC­

λουμε ε,lΙΧ πλουσιο σε περιεχόμενο συμ.πέριχσμ.ιχ ά.πο ,Ις έρευνές

μα.ς. Βλέπουμε, ο'η gλ'η 'ή σχoλlκ~ 8ι8ιχσκΙΧλΙΙΧ, Ι8ωμέν'η

ιΧπο τ~'ι

Ψυχο;"'ηικη πλΕUΡOC, περιστρέφετιχι ΣUνεχως γυρω ιΧπο τον

OC;Ov:x

285

ΣΤΗΝ ΠΑΙΔΙΚΗ ΗΛΙΚΙΑ

βαtσικων κιχινοόργιων ά.ποκτ·ιιμιχτων της σχολικ:ης ~λικtσcς: της ΣUVEL~YjTOTCO(YjOYjt; κΙΧι τ:ης κιχτοχ:ης. Μποροuμε νιΧ 8ιιχπιστώσοuμε,

δτι κιχΙ οΙ ~ιιxφoρετικoΙ κλιX~oι

lxouv

~νιx κοινο δπόβΙΧθρο στην

IjJu-

χολογΙιχ τοί) ΠΙX~ΙOί) κιχ! δτι ιχίιτο το κοινο δπόβΙΧθρο ώς βιχσικο κιχινοόργιο ά.πόΚΤYjμιχ της σχολικ:ης ~λικ(ιxς ά.νιχπτόσσετιχι κιχΙ ώρι­

μιχζει κιχτιΧ την πορεΙιχ τ:ης έκπιχΙ8εuOYjς, 8έν δλοκλYjρώνει δμ.~ς τον κόκλο τ:ης έξέλιξ~ς ΤΟι) στην ά.ρ~η της έκπιχ(~εUOYjς. Ή έξέλιξη τού ψυχολογικου υπόβαθρου ηίς μάθησης των κύριων κλάδων δεν

προηγείται τ·ης εναρξης τής διδασκαλΙας, 'άλλα πραγματοποιείται σε αξεδιάλυτη έσωτερικη σχέση μ' α1~τη στην πορεΙα τής προόδου της.

2.

Ή ~εότερY) έρεuνYjΤΙΚ~ μιχς σεφιΧ ~τιxν ά.φιερωμένΥ) στην

ά.πoσιxφ~νιOYJ τοί) έρωτημ.ιχτος της χρονικης ά.λλYjλεΠ(~ΡΙΧOYjς ά.νιί­ μ.εσιχ στΙς ~ιιx~ικιxσΙες της μ.ιχθYjOYjς κιχΙ στην ά.νιίΠΤUξY) τοί)

λογικοί)

Tout;

Uποβιίθροu. ΟΙ

lpeuvet;

IjJuxo-

ά.πέ~ειξιxν δτι ~ έκπιχΙ~εuOYJ

προπορεόετιχι πιχ.ντιχ τ-ης έξέλιξYjς. Το πιχι8Ι μ.ocθιχ(νει νιΧ κιχτέχει δρισμ.ένες ΙκιχνόΤYjτες σ' ~νιxν όρισμένο κλιΧ80 πρΙν μ.ιχθει νιΧ τΙς χει­ ρ(ζετιx~ σuνει~YjΤιΧ κιχΙ έκοόσιιχ. ΚιχτιΧ την lpeuvIί μ.ιχς uTCιxpxouv πιίν­ τιχ ά.σuμ.φωνΙες κιχι ~έν ~ιιxπιστώνετιxι ποτέ έ!νιχς ΠΙΧΡΙΧλλYjλισμ.Ος ά.νιχμ.εσιχ στην πορεΙιχ της σχολικης έκπιχ(8εUOYjς κιχι στην έξέλιξΥ) των λe:ιτοuργιων.

Ή ~ιιx~ικιxσΙιx μ.&.θYjOYJς

lXEL την 8ιιx~oχικ~ της σεφ&., την λο­

γικ~ της κιχι την πολόπλΟΚΥ) όργιχνωσή της. Πριχγμ.ιχτοποιεLτocι μ.έ

την μ.ορφη ώρων ~ι~ιxσκιxλΙιxς η έκ~ρoμ.ων. Σ~μ.ερoc μ.ιιΧ τιίξΥ)

tXEL

όρισμένες ώρες, ιχ{)ριο &λλe:ς. Στο πρωτο έξιίμ.Yjνο ~ιMσκετιxι μ.ιιΧ δλYj, στο ~εότερo κιχποιιχ &λλYj. Ή 8ιιx~ικιxσΙιx της ~ι~ιxσκotλΙιxς ρuθ­ μ.(ζετιχι ά.πο το πρόγριχμ.μ.ιχ ~ι~ιxσΚotλΙιxς XOCL το ώΡΟλόγιο πρόγριχμ­

μ.ιχ. ΘιΧ ~τιxν μ.εγιίλο λ&.θος νιΧ uποθέσοuμε δτι ιχίιτη ~ έξωτερικη σUν­ θεσΥ) τ:ης ~~ιxκτι~ης ~ιιx~ικιxσΙιxς σuμ.πΙπτει έντελως με έσωτερι­

κοδς νόμ.οuς σuγκρότηOYjς των έξελικτικων έκεΙνων ~ιιx~ικιxσιων, ποδ ~Yjμ.ιοuργοUντιχι ά.πΟ την ~ι~ιxσκιxλΙιx. ΘιΧ ~τιxν ΛΙXθεμ.ΈVo νιΧ πι­

στέΦοuμ.ε, δτι ~νιxς μ.ΙΧθYjτης ποδ σ' ιχίιτο το έξιίμ.Yjνο ~LMxeYjxe: κιίτι στην ά.ΡLθμ.YjΤΙΚ~,

TCmxe: σ' ιxUτo το χρονικο ~ιιχστημ.ιx ά.κρι­

βως τιΧ t~LΙX ά.ποτελέσμ.ιχτιχ κιχΙ στην έσωτερικ~ τοΙ) έξέλιξYj. "Αν

πρoσπιxθ~σει κιχνεΙς νιΧ πιχριχστησει σuμ.βoλικιX την πορεΙιχ της ~Loc-

ΕΠΙΣΤΗΜΟΝΙΚΕΣ ΕΝΝΟΙΕΣ

286

8LΚΙXσεΙXς μOCθ1)σης με -:-η'Ι μορψη μ~αζ κιχμπόλ1)ς κΙΧί, έπ(σΥιζ, να. t'

ι

-

Ι,

\

,Ι

σχεo~ιxσε~ μιιχ κιχμϊ.υΛΥι "ης ιχνιχπτΙ)

ξ

-,

Ι

#

-

1)ς οσωΊ ψuχικωΊ λεΙΤΟ\Jργιων

μoe-:tlOUV όίμεσιχ σΤ~Ί μOCθφ1) (όπως πριχγμιχτικα.

προσπιχθΎι­

-:0

σιχμε στα πεφOCμιχτOC μιχ;), τότε μπορεΤ να 8ιιχπιστώσει, oτ~ ιxuTe;

οΙ κιχμπόλες 8εν σuμπίϊ.':"οuν ποτέ, άλλα άπoκιxΛUΠΤO\η ποΜ πο­ ΛUπλoκες άλλ1)λεπι8ρOCσε~ς.

Σuνfιθως ~ πρόσθεσΎ) 8ι8ιΧσκετιχι

πρΙν άπο τ~ν άφΙΧίρεσ'Υ).

'γπOCρχει μια δρ~σμέν'Y) έσωτερικη 8~ιx80χη στην μετOC80σ'η 8λων των άριθμψικων γνώσεων. 'Απο τ~ν πλεuρα τΥις έξέλιξ'Υ)ς, όμως, μεμονωμένιχ TμofιμoocTιx ΙΧU7τ,ς τ.:ης 8~cx8Lxιxcrtιx.; μπορουν να εΧΟ1Jν έν­ τελως 8ιιχφορετικη άξίΙΧ. ~IπoρεΤ να προκόψει, 8τι το πρωτο, το 8εύτερο, το τρίτο, ι σ'Y)μoιxcrLCX

Tou.;

κιχμπυ 'Υ)

ΤΤις

τέ7ΙΧΡΤΟ τμ.:ημιχ ε!νιχl ά8ιOCφοριχ ώς προς την

Lr,'Y) τ-r,ς

κOCποιο πέμπτο 'λ

-:0

-

\ \ '~έλ ~ γ~ιx την ε;

e!VCXL

κΙΧθοριστικο

'~/λ ~

'έβ

εζε ~ζ'Y)ς

ιχν

'ηκε

\

'θ έψ ,ι ι (Xρ~ μ'Y)ΤLΚΊίς σκ 'Υ)ς κιχι ο"':ι μονο

άρχην για την έξέλιξ'Υ). Ή

XCXT'

't'-, Ι εοω ιχποτομcx

Ι

TCX

\

\

προς

πιχνω

XCX'. \

~σως προr.ορεUετιχι σε σόγκριο-η με μιαν δλόκληρ'Υ) σεφα. των έπο­ μrIων τμ'Υ)μOCτων τΊjς 8ιΙΧ8ικιχσίιχς μOCθ'Υ)σ'Υ)ς, ετσι ώστε το π:χ.ι8t

θα οΙκεΙΟΠΟΙ'Υ)θεΤ cxuτα. τα τμfιμΙX7ΙX έντελως 8ιιχφορε'nκχ άπο τα ΠΡΟ'Υ)γοόμενιχ. Σ' ιxuTo

-:0

σημεΤο τ'ijς 8ι8ιχσΚΙΧλίιχς έμι:pιx\lίζετιx~ στην

έξέλιξ'Υ) μια ιχΙφνί8ιιχ μετιχβολ-ή. το πιχι8Ι εχει κιχτιχνο-ήσει κOCτι δλο­ κλ1)ρωτικOC, εχει οΙκεΙΟΠΟΙ1)θεΤ κOC'η πού ε!νιχι το οuσιω8έστερο, κιχί

\

\

\

με το το

βιιωμιχ

-" «οι Ι

τοΙ)

\

- εγινε "

Ιλ ιχ β ΙΧ.» Ι κιχτιχ τοι)

κιχ θ ΙΧΡ'Υ)

\

μιιχ κιχ θ 0-

λικ-η άρχ-ή. ΤΟ πιχι8ί πρέπει cpUGLΚιX να οΙκεΙΟΠΟΙ1)θεΤ xιxt τιΧ έϊ.ό­

μενιχ τμ'ήμιχτιχ του προγριχμμιχτος 8ι8ιχσκΙΧλίιχς, άλλιΧ ιxuTιX πρcxκτι­ κχ πε;ριέχοντιχι σ' ιχuτο πού εχει μιχθει τώριχ. κιχθε κΜ80ς εχει τ.Χ οuσιώ8'Υ) σ'Υ)μεΤιχ του, τΙς βιχσικές τοι) έννοιες. "'Αν σuνέπιπτε έΊτε­

λως ~ πορείΙΧ της έξέλιζ'Υ)ζ μ' ιχuτη της 8ι8ιχσκιχλίΙΧι;, τότε -

μειο

-

Τ'Υ)ς

λΙ

t' t'

οιοιχσκιχ

ιιχς

τότε θιΧ σuνέπιπτιχν

θ

OL

\! \ ιχ ε χε Τ'Υ)ν

ι

"t'

\

ΙοΙΙΧ σ'Y)μ.ιxcrLCX γιιχ

x:iOe σ'Υ)-

~

"ιιι

,~Ι,

~

ε;ε;Λιςη,

8υο κιχμπόλες. κιχθε σ'Υ)μεΤο τΤις κιχμπόλ'Υ)ς

τΥις 8ι8ιχσκΙΧλίcxς θα άνηκιχτοπτριζότιχν crutLμoeTPLXιX στην κιχμπό­ λη της έξέλιξ'Υ)ς. Ή ερεοJνcx 8είχνει δμως το άντLθετo: ~ 8ι8ιχο-..ιιχι λ ΙΙΧ

\. κιχι 'Υ)

'f:tt.ι ξ'Υ) '"louv 1!

ε."

ζουν σε μιαν δλόκλYJΡYJ

\

τιχ

κομ

β

\

-

ικιχ σ'Υ)μειιχ

τοuς,

\

που

t' Ι οεσπο-

σεφιΧ προγενέστερων κιχί έπόμενων G'1j-

μείων. AuTιX τιΧ κομβικιΧ σ'Υ)μεΤιχ 8εν σuμπίπτoυν στΙς Μο κιχμπόλες,

,

ιχποκιχλ' υπτουν

"

\.

-

ομως περιϊ. λ εγμ έ' νες εσω7ερικες ιχμοι β ιχιες

σχ έ σει;,

ΣΤΗΝ

287

ΠΑΙΔΙΚΗ ΗΛΙΚΙΑ

ποu ε!νιx~ 8uνιχτες μόνον γ~ιxτι οι

860

κιχμπόλες 8εν σuμπ(πτοuν.

Ή έξέλ~ξ1j πριχγμιχτοπο~εtτιχ~, ~ν θέλοuμε να: το έκφριΧσοuμε

~τσL, με 8~ιxφoρετικo ρuθμο ά.πο τ~ν μιΧθφ1j. Έ8ω έμφιxν(ζετιx~ κιΧτι, το όποtο πιχροuσιιΧζετιχι ΣUνεχως σε μ~α:ν έπιστημoνικ~ ~peUVΙX για: τΙς σχέσεΙζ ά.νιΧμεσιχ σε

νιΧφειιχ μετιχξό τοuς.

•Η

8uo

8ιΙΧ8ικιχσ(ες ποu βρ(σκοντιχι σε σu­

ά.νιΧπτuξ1j της σuνει81jΤΟΠΟ(1jσ1jς κιχι τ-ης

έκοuσLόΤ1jτιχς 8εν μπορεt να: σuμπέσει στο ρuθμό

'r1jt;

με το ρuθμο

το\) 1JΡΟΥριΧμμιχτος τ-ης Υριχμμιχτικ-ης. 'Ακόμ1j κιχι τα: χρονικα: σ1j­ μεtιχ 8εν μπορο\)ν να: σuμπέσοuν στην μια: κιχι στην ocλλ1j περ(πτωσ1j.

Δεν έΠLτρέπεΤΙΧL οδτε κ~ν να: δποθέσοuμε έκ των προτέρων, 5τι ~ XPOVLX~ στιyμ~ τ-ης κιxτoχΎjς τ-ης 8L8ιχΚΤLκ-ης ()λ1jς Υια: την έκμιΧθ1j­

G1j

τΎjς κλ(σ1jς των ουσιιχστικων σuμπ(πτει με το χρονικο 8ιιΧστ1jμιχ

ποu e!VΙXL ά.ΠΙΧΡΙΧ(Τ1jΤΟ ΠΟ(1jσ1jς το\)

Myou

YLcX: την έσωτερικ~ έξέλιξ'Υ) τ-ης auνet81jTo­ -rou σ' όπoι08~πoτε τμΎjμιx

μιχς κιχι τ-ης κιχτοχ-ης

ιχυτ-ης της 8ιΙΧ8ικιχσ(ιχς. Ή έξέλιξ1j 8εν δποτιΧσσετιχι στο σχολικο

8ι8ΙΧΚΤLΚΟ πρόΥριχμμιχ, ~xeL την 8ικ~

'r1jt; έσωτερικ~ λΟΥLΚ~. ΚιχνεΙς

8εν ά.πέ8ειξε gτι κιΧθε C>pιx ά.ριθμ1jτικ-ης ά.ντισΤΟLχεϊ: σε κιΧθε β-ημιχ τ-ης έξέλιξ1jς, ~ πο\)με, τ-ης έκοόσιιχς προσοχ-ης, μολονόΤL το μιΧθ1j­ μιχ τ-ης ά.ριθμ1jτικ-ης Υενικα: έΠ1jρειΧζε~ ά.νιχμφισβ~Τ1jΤΙΧ oυσ~ιxστικα:

την μετιXβιxσ1j τ-ης προaοχ-ης ά.πΟ την περιοχη των κιχτώτερων σ' ιχύτην των ά.νώτερων ψuχικων λεLΤΟUΡΥLων. Θα: ~τιxν ά.ξLοπερ(εΡΥΟ,

~ν δπ1jρχε πλ~Ρ1jς σuμφων(ιx ά.νιΧμ.εσιχ στΙς 8όο 8ΙΙΧ8Lκιχσ(ες. Ή ~­ ρεuνιχ ά.π08εLκνόει το ά.ντιθετο,

gTL 81jλo ΟΙ 860 8Lιχ8LκιχσΙες ε!νΙΧL 8LMGxeL κιχνεΙς λΟLπον το ΠΙΧL8L

στην ΚUΡLολεξΙιχ ά.σόμμετρες. Δεν

στο σχολεϊ:ο το 8exιx8LXO σόσΤ1jμιχ ώς τέτοιο, ά.λλOC την yριxφ~ ά.ρι­ θμων, πρόσθεσ1j, πoλλιxπλιxσr.ιxσμό, έπΙλUσ1j πιxριx8ε~yμιXτων κιχι

ά.σκ~σεων, κιχΙ ώς ά.ποτέλεσμιχ gλων ιχύτων ά.νιχπτόσσεΤΙΧL κιχτόπιν στο πιχι8Ι μια: όΡLσμέν1j yeVLX~ ~VVOLΙX το\) 8εκιχ8ικοί) σuστημιxτoς. Το σuνολLΚΟ σuμπέριχσμιχ τ-ης

8eUTeP1jt;

πεφιχμιχτικ-ης σεφ.χς

μπορεϊ: να: σuνοψισθεϊ: ώς έξ-ης: την στιγμη τΎjς ο[κεΙΟΠΟ(1jσ1jς κιΧ­

ποιιχς ά.ριθμ'Υ)τικ-ης πριΧξ1jς, κιΧποιιχς έπιστ1jμονικ-ης ~ννoιoις, 8εν ι!χει όλοκλ1jρωθεϊ: ~ έξέλιξ1j ιχυτης της πριΧξ1jς κιχΙ ιχυτης τ-ης ~ν­ νοιιχς, ά.λλιΧ, μόλις ά.ρχΙζει, ~ κιχμπόλ1j της έξέλιξ1jς 8εν σuμπΙπτει με την 8ι8ιχχη τοί) δλικο\) ποu προβλέπετιχι ά.πΟ το πρόγριχμμ.ιχ·

έ!τσι ά.πο8εικνόετιχι gτι ~ έΚΠΙΧ(8εUG1j προπορεόετιχι τΎjς έξέλιξ1jς.

ι:nIΣΤIΙΜΟΜΚ[Σ Ι::-';ΝΟΙΕΣ

3.

t

Η τρ(';""" CΖιρσ: 7ων :Ξ:ρε\JVC>V μιχς "},ταν ά.φιερ(uμέV1j σ' εν~

έρώτ-ημιχ πού μOLclζε~ με

-:ov Thorndike

-:;,

πρόβ);ημιχ -:ων πειρ:χμιχ-:ικων έρευνων

ένclντιοι στ~ν θεωρίοι τ~ι; τυπικr,ι; έκπ:xί8ευσrιι;. Έ­

μεΤι; πειριχμοιτιζόμοιστε δμωι; σ-:~ν περιoχ~ των ocν(~τερων κοιι

l5xt

-:ων στοιχειω8ων λειτουργιων, κοιι στ~ν περιoχ~ τΊjι; σχoλικ~ι; 8ι-

8οισκοιλίοιι; κοιι οχι τ~ι; έκμclθ'1)σ'1)Ι; τέτοιων προιγμclτων δπωι; ~ 8ιcl­ κρισ'1) OCποστclσεων κ:χι γωνιοικων μεγεθων.

l\H ιΧπλοΙΙστεροι λόγιοι, έμεΤς μετοιφέροιμε το πείροιμοι σ~ μια περιoχ~ f)που περιμένοιμε μισ:ν έλλΓι"('1) συνclφ:::ιοι OCνclμ:::σιχ σ-::Jι OCντιχείμεν:χ τ~ι; 8ι.8οισΚ:Χλία:ς

κ:χι

στΙς λειτουργίες πού συμμΖτέχουν έ8ω. οι έρευνει; άπέ8ειζοιν, 8τι οΙ 8ιclφοροι κλιΧ80Ι τ~ι; axoALXr,ι;

έκποιί8ευσ'1)ς συνεργουν στην πορείot τ-'ίjι; έξέλιζ'1)Ι; τοΙ; ποιι8ιοU. 'Η

έξέλιξ'1) πριxγμoιτoπoιεϊ:τιx~ σε μια πoΛU πιο στεν-η συνιίΡΤ'1)σ'1) OCπ' 8,τι θα μποροuσε να νομίσει κοινεΙι; βιίσει των πειροιμιίτων τοΙ;

Tllorndike,

σΙΙμφωνοι με τα όποϊ:οι ~ έξέλιζ'1) έχει 8ιιίσποιρτο χοι­

ροικτηροι. τα πειριίμοιτοι του

Thorndike

OCπέ8ειξοιν δη ~ έξέλιζ'1)

κclθε έπιμέρους γνώσYjς κιχι ΙκοινόΤ'1)τιχς συνίστοιτοιι στο σΧ'1)μοιτισμο

μιιΧς οιότόνομ'1)Ι; συνειρμικΎjι; σειριΧς πο\.ι με κοινένοι τρόπο 8εν 8ιευ­

κoΛUνει τ~ν 8YjILLoupytoι lΧ.λλων συνειρμικων σειρων. Όλόκλ'1)Ρ'1) ~ έζέλιξ'1) OCπ08είχθ'1)κε ώι; οιότόνομ'1) κοιι έντελως όμοιόμορφ'1), έπιτε­ λοΙΙμ.εν'1) σΙΙμφωνοι με τουι; νόμους τοΙ; auveΙPILou. 'ΑλλιΧ οΙ 8ικέι; μοις έρευνες έ8ειξοιν δτι ~ πνευμOΙΤLΚ~ έξέλιξ'1) τοΙ; ποιι8ιοΙ; 8εν 8ιοιρ­ θρώνετοιι ουτε προιγμοιτοποιεΤτοιι σΙΙμφωνοι με το σΙΙστημοι των κλιί3ων.

Δεν προιγμοιτοποιεΤτιχι ετσ~, ~στε ~ OCριθμ'1)τική, OCπομονωμέν'1) κοιι OCνεξιίρτ-ητ'1), νσ. OCνοιπτΙΙσσει συγκεκριμένες λειτουργίες κοιΙ ~

γρoιπτ~ γλώσσοι πιίλι lΧ.λλες. 'Απ08εικνΙΙετοιι OCντιθετοι συχνcX δτι 8ιοι­ φορετικοΙ κλιί80Ι εχουν ενοι κοινο ψυχολογικο δπόβοιθρο σε lvoιv

έπιμέρους τομέοι. 'Η συνει8'1)τοποί'1)σ'1) κοιΙ ~ οΕκεΙΟΠΟΙ'1)σ'1) έμφοινί­ ζοντοιι έξ ~σoυ στο προσκήνιο μέσοι στην έξέλιζ'1)

,,1jc;

8ι8οισκοιλίσις

τΤιι; γρσιμμσιτικ~ς κοιΙ τΤις γρσιπτης γλώσσοις. Μ' οιότει; εχουμε νάι

κιίνουμε κοιΙ στο μιίθ'1)μοι τ~ς ocριθμ'1)τικ~ς, κοιι στο έπίκεντρο τ~ς πρoσoχ~ς μιχς πσιρουσιιίζοντοιι έπίσ'l)ς κσιΙ κιχτα τ~ν OCνιίλυσ'1) έπι­ σΤ'1)μονικων έννοιων .• Η άφηρημένη σκέψη του παιδιού άναπτύσ­

σεται σέ 8λες τις ώρες διδασκαλίας, κοιΙ ~ OCνιίπτυξή του 8ιόλου 8εν

289

ΣΤΗΝ ΠΑιΔIΚΗ ΗΛΙΚΙΑ

κιχτιχνέμετιχι στους έπιμέρους κΜ30υς, στους όποΙους χωρΙζετιχι ή σχολικη 3ι3ιxσκotλ(ιx. Μπορουμε νιΧ το έκφριίσουμε ιχότο

ώς

έξ:ης. '1"πιίρχει μιιΧ

3ι3ιχ3ικιχσ(ιχ μιίθ'Υ)σYjς. "Εχει την έσωτερικη 30μ~ της, την 3ιιx30Χ~

της, ~ή λoγικ~ της στην έξέλιζYj. Κιχ! σέ κιίθε ξεχωριστο μΙΧθYjτη, που 3ι3ιίσκετιχι, ΙΙπιίρχει κιχτιΧ κιίποιον τρόπο Ινιχ έσωτερικο ΙΙπό­ γειο πλέγμιχ 3ιιχ3ικιχσιων πού γεννιουντιχι κιχ!. πριχγμιχτώνοντιχι στην πορε(ιχ τ:ης 3ι3ιxσκotλ(ιxς, Ι:χοντιχς δμως τήν 3ικ~ τους λογικη

τ:ης έξέλιξYjς. "Ενιχ κόριο κιχθ:ηκον τ:ης ΨυχολογΙιχς τ:ης σχολικ:ης 3ι3ιχσΚΙΧλ(ιχς συνΙστιχτιχι &κριβως στην &ποκιίλυψΥ) ΙΧότ:ης τ:ης έσω­

-repLK1jt;

λογικ:ης, τ:ης έσωτερικ:ης πορε(ιχς των έξελικτικων 3ιιχ3ι­

κιχσιων, που

lxouv

προξεVYjθε! &πο ΙΧότή .η τήν &λλΥ) πορεΙιχ τ:ης

3ι3ιχσκΙΧλ(ιχς. ΤΟ πεΙριχμιχ

lxet 3ιιχπιστώσει όλοκιίθΙΧριχ τρ(ιχ γεγο­ νότιχ: ΙΧ} μιιX~ έκτενή όμοι6τητιχ του ψυχολογικου δποβιίθρου της 3ι3ιχσκΙΧλΙιχς στους 3ιιχφΟΡ$τικοδς κΜ30υς, που η3Υ) προσφέρει κιχ­ θιχυτή την 3υνιχτότYjΤΙΧ τ:ης έπΙ3ρΙΧσ'Υ)ς ένος κλιί30υ σ' ~νιxν &λλο, κιχ­

τιΧ σuνέπειιx την τυπική 3ιιχμόρφωσΥ) κιίθε κλιΧ30υ' β} την &vτΙ­ στροφΥ) έπιρροη της 3ι3ιxσκotλ(ιxς στην ΙΙνιίπτυξΥ) των «νώτερων ψυ­ χικων λειτουργιων, ποδ ξεπερνιΧει κιχτιΧ πoλu τιΧ δριιχ του εΙ3ικοϊ> περιεχομένου κιχΙ της δλYjς τοϊ> &ντΙστοιχου κΜ30υ, κιχ!. κιχτιΧ σuνέ­ πειιχ &πο3εικνόει πιίλι την ()πocρξΥ) μι~ς τuπικιX 3ιιχμορφωμeνYjς έπιστημYjς, ή όπο(ιχ νιχι' μέν ε!νιχι 3ιιχφορετική στούς 3ιιίφορους κλιί30υς, «λλιΧ κιχτιΧ κιχνόνιχ ε!νιχι κοινή γιιΧ δλους το πιχι3( πού

στο θέμιχ των πτώσεων εχει &ποκτησει μιιΧ συνει3Yjτη γνώσ'Υ), Ιχει μιίθει ετσι νιΧ κΙΧτέχει μιιΧ 30μη κιχ! τήν μετιxφlιρει voYjTLKιX κιχ! σέ &λλους τομεΤς, πού 3έν σχετΙζovτιxι &μεσιχ μέ τΙς πτώσεις, κιχΙ

oiSTe

κΙΙν μέ όλόκλYjΡYj τή γριxμμιxτικ~' γ} την &μοιβΙΧ(ΙΧ έξιίΡΤYjσYj κιχ!. την &μοιβΙΧ(ΙΧ σuνιίφειιx των μεμονωμένων Ψυχικων λειτουργιων, "

-

'\'

L

"

οι οποιες ενοιιχφι;;ρουν κιχτιχ κυριο

,,),...

λό γο κιχτιχ τ 'ι

L

'1-

πριxγμ~τευσY) ενΥς

όρισμένου κΜ30υ' Ιτσι, ή &νιίπτυξΥ) της έκοόσιιχς προσοχ:ης κιχΙ τ:ης λογικ:ης μν~μYjς, τ:ης &φYjΡYjμένYjς σκέψYjς κιχ!. τ-ης έπισΤYjμονικ:ης φιχντιχσ(ιχς πριχγμιχτοποιεΤτιχι μέσω του κοινοϊ> ΙΙπόβιχθρου δλων

των ψυχικων λειτουργιων ΙΙνώτερου τόπου ώς ένιιχΙιχ πολόπλΟΚΥ) 3ιιχ3ικιχσ(ιχ' ιχότο ΤΟ κοινο δπόβΙΧθρο δλων των aνώτερων ψυχικων

λειτουργιων, ή έξέλιξΥ) των όποΙων &ποτελεΤ το σYjμιχντικότερο

290

ΕΠΙΣΤΗΜΟΝΙΚΕΣ ΕΝΝΟΙΕΣ

XOCLVOUPYLO ιΧπόκτημoc τ~ς σχολLκ~ς ~λLκΙocς, εΤνocι ~l συνεLa'1jΤΟΠΟΙ'1j­ σ'1j κocΙ ~ κocτoχ~.

4. •Η

τέτocρτη σεφα. των έρευνων μocς ~τocν ιΧφLερωμέν'1j σ'

Ε.νoc

XOCLVOUPYLO ζ~Τ'1jμoc της μοντέρνocς ψυχολογΙocς ποο κocτα. την γνώμ'1j μocς elVOCL κocθΟΡLσΤLκΎjς σ'1jμocσΙocς YLιX. το πρ6βλ'1jμoc της aLaocσκocλΙocς κocΙ τ~ς έξέλLξ'1jς στην σχολLκη ~λLΚΙOC. οι ΨυχολογLκες ~ρευνες ποο σχετΙζονΤOCL με την aLaocσκocλΙoc πεΡLορΙζονΤOCL συν~θως στην aLocπΙστωσ'η τοίί έΠLπέaου τ:ης

aLOCVO'1j-

'rLX~C; έξέλLξ'1jς τοίί ΠOCLaLοίί. Ό προσaLΟΡLσμος τοίί βocθμοίί ιXνιXπτu­ ξ'1jς ένος ΠOCLaLΟU μόνο με την βο~θεLOC ocότοίί τοϊ) έΠLπέaου

"

τοσο

-

'Π ως ocνεΠOCΡΚ'1jς.

'ξ ε

OCXpL β'ωνεΤOCL

'θ ως συν'1j

'.Ι. ocυΤυ

' το

elVOCL

ώσ-

, ι '" επ~πεoo

j

Τ Ο xιXveL κocνεΙς με τη βο~θεLOC ιXσκ~σεων ποο έΠLΜονΤOCL ocότόνομoc ιΧπο το ΠOCLaι Μέσω ocότοίί μocθocΙνουμε τΙ μπορεϊ: κocΙ γνωρΙζεL προς

το πocρον το ΠOCLaι, ιΧφοϊ) λocμβιΧνονΤOCL δπ' ~xeL λόσεL μόνο του.

EtVOCL

OIji'1j

μόνο ιXσx~aeLI; ποο

φocνερό, gΤL μ' ocότην την μέθοaο μπο­

ροuμε μόνο να. aLOCΠLστώσουμε, τΙ

lxeL

ώΡLμιχσεL μέχΡL σ~μερoc στο

ΠOCLaι ΈξOCΚΡLβώνουμε μόνο το σ'1jμεΡLνο έπΙπεaο της έξέλLξ~ς του. 'Αλλα. δ βocθμος &νιχπτuξ'1jς 8εν κocθορΙζεΤOCL ποπ &πο το τι

lxeL

~a'1j ώΡLμιΧσεL. 'Όπως Ε.νocς Κ'1jπουρός, gτocν θέλεL να. aLOCΠLστώσεL την κocτιχστocσ'1j τοϊ) κ~πoυ του, θα. ~πρocττε λocνθocσμένoc ΙΙν την ~XPL­

νε μόνο &πο τΙς μ'1jλLες ποο !χουν ~a'1j ώΡLμιχσεL κocΙ βγιΧλεL ΚOCΡ­ ποός, &ντΙ να. λογOCΡLιΧσεL κocΙ τα. 8έντρoc ποο τώρoc ώΡLμιχζουν, ~τσL

κocΙ δ ψυχολόγος πρέπεL να. λιχβεL δπ'

OIji'1j του κocτα. την έκτΙμ'1jσ'η OlL μόνο τΙς ~8'1j {;)ΡLμες, &λλα. κocΙ τΙς δπο ώρΙμocνσ'1j λεLτουργΙες, OlL μόνο το a'1jILePLVO έπΙπεaο, &λλα. κocΙ τον τομέoc τ:ης μελλονΤLκ1jς έξέλLξ'1jς. πως πρέπεL να. yLveL ocότό j

τοϊ) βocθμοϊ) &νιχπτuξ'1jς

κocτα. τον προσaLΟΡLσμο τοϊ) σ'ημερLνοu έΠLπέ80υ &νιχπτuξ'1jς χρ'1jσtμΟΠΟLοuνΤOCL &σκ+,σεLς ποο &ΠOCLτοuν ILLιXv ocότόνομ'1j

Ma'1j

κocΙ

εΤνOCL χstpοικτηΡLΟΤLκες μόνον YLιX. τΙς ~a'1j σx'1jμoOC"Laμotvec; κocΙ ώΡL­ μocσμένες λεLτουργΙες. Άλλα. ΙΙς πρoσπocθ~σoυμε κιχποτε να. έφocρ­

μόσουμε μoLιX. "έoc μεθόaευσ'η. "'Ας δποθέσουμε δτι ~χoυμε προσ8ω­

pEaeL την 8ιοινΟ'1jΙΤLκη ~λLΚΙOC 8όο ΠOCLaLων στα. όχτω χρόνr.ac. "Αν 8έν ctτocθοuμε έ8ω, &λλιΧ. πρoσπocθ~σoυμε να. έξOCΚΡLβώσουμε πως τα. 8όο ΠOCL8Lα. έΠLλόουν &ax~aeLC; ποο προορΙζΟVΤOCL

YLcX τα. έπ6μ.ε.νoc

στιΧ8'LΙΧ ~λLκΙocς κocΙ ποο 8εν μποροuν να. "Ις λόσουν &πο μ6νoc τους,

291

ΣΤΗΝ ΠΑΙΔΙΚΗ ΗΛΙΚΙΑ

τότε, α.ν τα 8ιευκoΛUνOυμε με βO'YJθ'ητικες έρωτ~σεις στην Ι:νσr.ρξη της ΛUσης κλπ., ιXπ08εικνυετσr.ι {)τι Ι:νσr. ιΧπο τα Μο πσr.L8ια ΛUει με

συνεργσr.σίσr. ιXσκ~σεις μέχρι

12

χρόνων, το 8ευτερο μέχρι

9.

Λότη

~ ιΧπόκλιση ιXνά.μεσσr. στην 8LιχνοηΤLκη ~λLΚΙσr. ~ στο σημεΡLνο έπΙ­ πε80 ιΧνά.πτυξης, ποδ κσr.θορΙζετσr.L με την βo~θεισr. ιXσκ~σεων έΠLλυό­ μενων σr.ότόνoμιΧ, ΚιΧΙ στο έπίπε80 {)που φθά.νεL το ΠιΧι8Ι μέσω της μη ιΧότόνομης, ιΧλλα συλλoγικΎjς ΛUσης ιXσκ~σεων, προσ8LορίζεL ιΧΚΡLβως την πεΡLοχη της έπόμενης έξέλLζης τοσ ΠιΧι8LΟU. Στο πσr.­

ρά.8εLγμά. μιΧς έκφρά.ζεΤιΧL ιΧότη ~ ζώνη

4

ΚιΧΙ για το &λλο με τον ιΧΡLθμο

κσr.Ι τα Μο ΠιΧL8Lα βρίσκονΤιΧL στο

1.

YLa το

Ι:νιΧ πσr.L8t με το ψηφίο

Μποροσμε να υποθέσουμε l)ΤL

t8LO

8LιΧνοητLΚΟ έπίπε80 κσr.Ι {)ΤL

ό βιΧθμος ιXνά.πτυξ~ι;; τους EIνσr.L ό ~8Lος; Όλοφά.νεριΧ

I)lL.

'Όπως 8εί­

xνEL ~ ~ρευνιΧ, ιXνά.μεσσr. σ' σr.ότα τα Μο πσr.L8Lα έμφιΧνίζοντσr.L στο σχολεΤο πολδ πεΡLσσότερες 8LιΧφορές, ποδ έξιΧρτωντσr.L ιΧπο την ιΧπό­

XXLGYj

των ζωνων της έπόμενης έξέλLξης, ΠιΧρα συμφωνίει;;, όφεLλό­

μενες στο ~8LO σημεΡLνο έπίπε80 ιΧνά.πτυξης. Λότο θα έκφΡιΧσθε! πρώΤLστιΧ στην 8υνσr.μLκη της 8Lσr.νΟητLκΎjς τους έξέλLξης μέσιΧ στην πορείιΧ της έΚΠιΧί8ευσης κlχΙ στα σχεΤLκα ιΧποτελέσμlχτlχ των έΠL8όσεών τους. 'Η Ι:ρευνιΧ ιΧπ08εLκνuεL {)ΤL ή ζώνη της έπ6μενης έξέλι­ ξης Ιχει αμεσ6τερη σημασία για την δυναμικη της νοητικής έξέλιξης

καί τού βαθμού &.π6δοσης παρα το σημερινο έπΙπεδο ανάπτυξης.

rLa

την έρμηνείιΧ 'ιΧότοϊί τοσ πεφιΧμιΧΤLκα 8LιΧΠLστωμένου γε­

γονότος μποροσμε να έΠLΚιΧλεσ10uμε το γνωστο ΚιΧΙ ιΧνσr.μφLσβ~τητο

γεγονός, l)ΤL το ΠιΧL8Ι ιΧπο XOLνOU με &λλους, με ΚιΧθ08~γηση ~ με βο~θεLσr. μ~oρε! πά.ντιΧ να ιΧπ08Ι8εL πεΡLσσότεριΧ ΚιΧΙ να έΠLλόεL 8υ­ σκολότερες ιXa~~aELt;; ιΧπ' {),ΤL μόνο του. Στην προκείμενη περίπτω­

ση Ι:χουμε να κά.νουμε μόνο με μLαν εΕ8Lκη περίπτωση ιΧότης της γε­ νLxΎjt;; θέσης. 'Λλλα ~ έρμηνείιΧ πρέπεL να πρoχωρ~σει πεΡLσσότερο, πρέπει '110: ιΧποκσr.λUψεL τΙς ιΧΕτίες ποδ 8ιέπουν σr.ότo το φσr.Lνόμενο. Στην ΠιΧλιΧιότερη ψυχολογίιΧ ΚιΧΙ στην ΚΟLνη γνώμη Ι:χει ΚιΧθLερω­

θεΤ' '110: θεωρεΤτιΧΙ ~ μίμηση ώς ΚιΧθιΧΡΟ: μηΧιΧνLκη 8ΡιΧστηΡ LότητιΧ. 'Λπο σr.ότη την όΠΤLΚη γωνίιΧ θεωρεΤτιχι συν~θως ~ μη σr.ότoMνσr.μη λύση 6)ς μη χσr.ΡιΧκτηρισΤLΚ~, μη έν8εικτικη

κσr.θιΧυτo πσr.ι8ικης νόησΊjς.

YLa

την

έξέλLξη της

KUPLIXPXE'L ~ ιΧντίληψη {)ΤL μπορε'L κσr.νεΙς

να μψ(1)θε'L τα πά.ντιΧ, ()σιΧ θέλει. Λότο ΠΟ') μπορε'L κσr.νεΙς να xocνEL

ΕΠΙΣΤΗΜΟΝΙΚΕΣ ΕΝΝΟΙΕΣ

292

μιμ'ljΤΙΚιΧ 8εν 8'ljλώνει τίποτε &κόμ'lj γιιΧ την 8ιιfνoιιf

-rou κotΙ &ρot

8εν μπορε! νιΧ χσιρσικτηρίσει με κotνένσιν τρόπο την πορεΙot της έξέ:­ λιξ~ς

-rOU. 'ΑλλιΧ otύτη Τι &ντΙληψ'lj εΤνσιι λotθεμέ:ν'lj. Μπορε! νιΧ θεωΡ'ljθε'i: ώς βέ:βotιο γιιΧ την ψuχολογΙσι της μΙμ'lj­

σ'ljς, δτι το Πotι8Ι μπορε! να: μιμ'ljθε'i: μ6νον δ,τι βρΙσκετotΙ στη ζών'lj των 8ικων

-rou νΟ'Yjτικων ΙΚotνοτήτων. "Αν έγω π.χ. 8έν μπορω να:

ΠotΙξω σκιfκι, τ6τε 8εν θα: εΤμotι σε θέ:σ'Yj να: το κιfμω otUτo &κ6μ'Yj κι

οτOtν μου 8είξει ό κοι.λότερος ΠOtΙΚΤ'Yjς πως ΠOtΕζετOtΙ μια: ΠOtρτΕ80t. "Αν γνωρΙζω &ριθμ'Yjτικη &λλα: &ντιμετωπΙζω 8uσκολΙες στην έπΙ­ λuσ'Yj κιfΠΟΙOtς πολόπλΟΚ'Yjζ &σΚ'Yjσ'YjΙ;, τ6τε Τι ΚOtτιf8ειξ'Yj μιOCι; λόσ'YjΙ;

b8'Yjye'i:

&μέ:σως κotΙ στην 8ικΥι

(Joou.

'ΑλλOC gΤOtν 8εν γνωρΕζω &νώ­

τερOt μOtθ'YjμOtτικιf, τότε Τι ΚOtτιf8ειξ'Yj τ~ς λόσ'YjΙ; μιOCι; 8ιOtφορετικ~ι;

έξΙσωσ'YjΙ; 8εν πρoιfγει οι)τε

u'vot β~μOt μπροστιΧ την σκέ:ψ'Yj (Joou προι;

Otuτην την κOtτεόθuvσ'Yj. ΓιOC νιΧ γΙνει Τι μΕμ'Yjσ'Yj, πρέπει να: ύπιfρχει μια: 8UVOtτότητot περιfσμOtΤΟΙ; &πο Otuτό ποο μπορω σ' Otuτο ποο 8εν μπορω.

Μπορουμε λοιπόν να: tπιχειΡήσοuμε μια:

XOtLVOupytot,

οuσιώ8'Yj

σuμπλ+.ρωσ'lj των ΠΡΟ'Yjγοόμενων θεωρ~σεων για: την σuλλoγικη έρ­ γοι.σΙot κotΙ την μΙμ'Yjσ'Yj. "Εχοuμ.ε πε'i:, δτι το ΠOtι8Ι μπορε! &.πο κοινο;) να: &.π08ώσει περισσότερOt &π' δ,τι μόνο

-rou. 'Αλλα:

πρέπει να: προσ­

θl:σοuμε: δχι &πεΕρωι; περισσ6τερOt, &λλιχ. μέσot σ' όρισμένOt δριot έΠOtκριβως χotΡOtγμέvOt &πο τόν βotθμο &νιfπτuξήι;

-rou κotΙ &.πό τΙι; -rou [ΚOtν6τητει;. Στην σuλλoγικη tPYOtGEιx το ΠOtι8Ι εΤνotΙ ΙΚOtν6τερο xOtL έξuπν6τερο &π' δ,τι στην &τομικη tPYOtGtOt, ύπερβotΙ­

νΟ'Yjτικέι;

νει το έπΙπε80 των νΟ'Yjτικων &σκ~σεων ποο έπιλόει,

ώστ6σο ΠOtρot­

μένει πιfVΤot μια: όρισμέν'Yj, OtUστ'Yjριχ. νομοτελειOtκη &π6στOtσ'Yj, ποο προσ8ιορΙζει την 8ΙOtφόριχ. τ~ι; 8ιιfνoιιfς σuλλoγικη έργotσΕot. ΟΙ ι!ρεuνές

(JoOtt;

-rou

στην &.τομικη κotΙ στην

~8ειξOtν δτι το Πotι8Ι 8ι6λοu 8έν

έπιλόει με τη βo~θειOt της μΕμ'Yjσ'YjΙ; δλει; τΙι; &σκ~σειι;,

/Saet;

ι!χοuν

ΠOtρotμεΙνει &λuτει;. Φθιfνει σε ενOt 6ριο 8ιOtφορετικο γιιχ. κιfθε ΠOtι8Ι

Στο πotριf8ειγμιf μ!Χ.Ι; Otuτο το δριο βρισκ6Τotν γιιχ. το ενOt ΠOtι8Ι πολο ΧOtμ'Yjλιf, 8'Yjλ. μ6νο ενOt χρ6νο πιfνω &.πΟ το έπΕπε80 τηι; &.νιfπτuξ~ι;

-rou. Στο &λλο &'ντιθετot 8ιέφερε κOtτα: τέ:σσερOt xp6VLOt. 'Άν μπορου, '!:.l , \ 1 β θ \ -'-'!:' σε κOtνειι;, otνε..σιρτητOt otπο Τυν ot μο σινotΠΤU..'YjΙ; -rou, νOt\ μιμ'Yj θ ει- τot\ πιfντOt, δσOt θα: ήθελε, τ6τε θιχ. tAUotv xOtt τιχ. 360 ΠOtι8ιιχ. με την t8LOt

:193

ΣΤΗΝ ΠΑΙΔΙΚΗ ΗΛΙΚΙΑ

8'JσκολΙoc δλε; ιΧνεξoc~ρετoc τΙ; ιΧσκ+Ισε\~ τΙ; υπολογισμένε; γιιΧ κιχθ. στιί~ιo ~λικΙιxς. Στη'} πρχγμ-ΧΤLΚότ"l)τιχ ιχύτο 8έ,ι σ1)μβιxΙνε~, κχΙ , Ι!ι ~ , ~" λι " 'J. )λ J.' OCΠOOεLΚνυετOCΙ uTL το π!Χωι επ~ υει ιχκομ"l) κoc\ στ ,ιν σ>; \ oγ~κ,ι ερ-

γιχσ(ιχ εύκολότεριχ τΙς ιΧσκ~σ<:\; πο.; βρ(σκo'ιτιx~ πλ"l)lJ"Lέστερχ στο βocθμο ιΧνιXΠΤU;~ς τΟ'), κιχτόπιν ιx\)ξιXνoντιx~

,

κιχι τε

λ

,..,

"

ot ~'JσκολΙε; έπΙλιισ'~ζ ,\ \

'Ι λλ έ ~κoc γ 'ιoντoc~ oc:,επερχστε; oc;~oμ"l) κx~ στ"l)ν σιι OγLι;YI ρ"{oc-

σΙoc. Ή μεγocΜτερ"l) ~ μικρό-:-εΡΊ) 8'J'Jocτ6τ-ητoc το;::; περιίσμχτος ιΧπο ocύτο ποu μπoρε~ να: κά,νει ocύτοΜνσιμιχ το πσι~aι σ' ιx,jTo ΠΟ')

σ'JλλογικιΧ ε!νocι ~ ΠΙΟ μικη τ~ι; έξέλLζ1j; κιχΙ

xiveL aLYO'JP"l) ~ν8~~;Y) ΠΟ') ;('ΧρσιΚΤΥΙρΙζει την 8'JVΙX­ τοσ έπιπέ80υ ιΧπό80σ1j; ':'ou πlχ~8~οiJ. Σ'JμrΡω­

νε~ ιΧπόλυτoc με τ-~ ζών"l) τΊjι; έπόμεν'η; έξέλ~ξ+Ις το\).

"IJΊο'η ~

.. herl 'lXντιμε-:-ωπ~σ::: , "" ιχυτο το

'Κ Ο Ο

"

προ β~ Ι\'ημοι στοι περ~ψη-

μιχ πεφιΧμlχτιί το') με το,); ;(Lί.Lποιτζ~8ες. EΤνoι~ τιΧ ζωιχ σ~ Οέση νιΧ μLμ1jθοuν τΙ; έπι86σει; εύι?υ'Ιοις Χλλων ζώω'ι; Δε,ι ιXitoTEXouv

ot 1'0'(ικε; πριίξει; των πιθ~κων &.πλω; μ~μ"ljτικες Μσεις ιΧσκ~σεων, itO'J XOCeOΙ'JTEC; ε!νoι~ έντελω; ιΧπρ6σ~τες γ~Ot την 8ιιXνo~1X αΛτων των ζώων; ΤΙΧ πεφιίμιχτιχ ιΧπέ8ειζocν (ίτι fι μ~μητικ'~ τω,ι ζώων ε!νιχι ιx,jcrT1jPιi περ~oρισμέν'η ιΧπο τΙς 8ικέι; τους νΟ"l)ΤLκες tκlχν6τ·ητ-ε;. Με ocλλoc

1.6-

γιoc, ό πLθ"l)κο; (ό χιμπocτζης) μπoρε~ να: μ~μ"l)θε~ ελλΟΥOC μόνο ocύτο πο.; ε!νocι σε θέσ"l) να: πριΧξει ΙΧύτόνομoc. Ή μΙμ"l)σ"l) ~ΕV πρoά,γε~ τΙς

VO"l)TLKS;

του; tκocνότ"l)τε;. ΝocΙ μεν μπoρε~ ,ια: 8~8ocχθε~ *-νocι; πLθ"l)­

κο; με έκγύμνιχσ"l) να: 8LεκπεΡΙΧLώνε~ ιΧκόμη κocΙ πολύ περΙπλοκες πριΧ;εLΙ;, τ-1ς .)πo~ε; 8εν θα: κocτ-όρθωνε ποτε μc τ-ην 8~κ~ του ~L&.νΟLOC. 'Αλλα: σ' ΙΧύτη,1 τ~ν π:::ρΙπτωσ"l)

ot πριίξεις 8εν πρocγμocτώνoντιx~ 2-'λ" " , μΊjΧΙXνικΙX, , OY"l) λ'ucr"l), IJ.Λ ιχ ocπλω; ocυτομιχτoc κιχι

, yνωστLΚ,ι Jκιχ . 'ι t; .!!λλ ως

6>;

\

1l.λογη 8εξι6τητ~. 'Η συγκρ ι ΤLΚη ψυχολογΙιχ εχει 8LΙΧΠLστώσεL

\ ,

~

,,.

μιιχ σεφιχ ενοεΙζ,εων,

'θ

που κoc

-

ιστουν

~

\

J.

~,

ουνιχτ"l) Τ'ι'Ι OLΙXKpLu"l)

T"l);

Ι!-

oLΙX-

νο"l)τικ:η;, ελλογ"l); μΙμ"l)σ"l); ιΧπο την ΙΧύτόμ-ιχτη ιΧν,:,ιγρOCCΡ~' Στην πρώτ"l) περΙπτωσ"l) ~ λύσ"l) ιΧφομοιώνετιχι ιΧμέσω; κιχι για: πιίντιχ κιχι

8εν ιΧΠΙΧLτε~ έπocνιxλ~Ψειι;. 'Η κocμ-πόλ"l) των λocθων πέ'ρτεL &πότομιχ κιχι ξιχφνLκα &πο το

100%

στο ο, fι λύα"l) φιχνερώνεL κΙΧθocρα ΊSλot τα

XUpLOΙ χοιροικτ'ηριστικα ποο προσι8ιιΧζουν στην οι,jτόνομ"l),

νOητLκη

λύσ"l) των πιθ~κων: ocύτη πρocγμocτoπoιε~τocι μ~ τη βo~θειιx τη; σύλ­ λ1jψΊJ; τ:ης 80μ"ijς τοσ πε8Ιοu κocΙ των σχέσεων &νιίμεσoc στα «νη­ κε(μενιχ. Με την έκγύμνιχσ"l), ~ ο[κειοπο('Ι)σ"Ι) πρocγμOCΤΟΠΟLεΤΤOCL με

ΕΠΙΣΤΗΜΟΝΙΚΕΣ ΕΝΝΟΙΕΣ

294

τ~ν μέθο80 Τ~ζ &π6πειρα.ζ-λά.θουι;' ~ κα.μπόλΥ) των λα.θεμένωll λό­ σεων πέφτε~ &ργα: κα.!. στα.8ια.κOC, ~ οΕκειοποίYjσ"t) &πα.ιτε~ πολλα.πλει;

~ ~ , ΤΥΙζ -.l.θ 1>.1. ι , , , "f) εΙζ,Υ)• οια.οικocσια. μrι. ΥΙσΥΙζ o~ν φα.νερωνει κocμμια. εΠLγνωσ"t) , κα.μμια: XOCTocIl6"f)σ"t) των 80μικωll σχέσεων κα.!. πρocγμocτο... , λ' ,,1' .Ι. - l '!> ι Α' 1 1 ποιεLΤOCΙ στα. τυφ α. κocι οχι συμφωνoc μ~ • '111 οομΥΙ. υΤυ Τυ γεγο-

,

επιχνα.

νος

λ ι Ψ

slVOCL

θεμελιώ80υς σΥΙμα.σίocι; για: 5λΥ) τηll ψυχολογία. της έκπα. ί-

8ευσ"t)ζ &νθρώπων κoc1. ζώων. 'ΑξLοσ"f)με(ωτο ε!νocι 5τι κιχ!. στ!.ς τρε~ζ

θεωρίες τ~ι; έκπα.ί8ευσΥΙΙ;, ποu έξετOCσα.με στο προκείμενο κεφOCλα.LΟ, 8ΕV 8ιocφoρoπoιε~τα.ι ποuθειια: ~ μocθYIσ"t) των &νθρώπων &πο α.ότη των ζώων.

Koc!. OL

τρε~ς θεωρίες έφocρμ6ζουν την

t8tocv

έρμΥΙνευτικη

&ρχη για: την έκγόμνΙXσ"t) κoc!. TYιIl μOCθΥΙση. 'ΑλλιΧ ~8Y) &πο το πα.ρoc­ πOCνω γεγονος συνOCγετα.ι κα.θocρα: σε τί σull(στocτα.ι ~ πρωτα.ρχικη 8ια.φορOC. 'Ακ6μΥ) κoc!. το έξυπν6τερο ζωο 8εν ε!να.ι σε θέσΥ) να: &να.­

πτόξει τ!.ι; νοΥΙΤΙΚέι; του Ικα.ν6τητες μέσω Τ~ζ μίμΥΙσΥΙζ ~ τ~ς έκπα.Ι8εuσ"t)ζ. Δεν μπoρε~ να: oΙκεΙOΠOΙYIθε~ τίποτα. ποu συγκριτικα. .μ' δ,τι κα.τέχει εΤιιocι θεμελιω8ωι; κocινοόργιο. Ε!νocι μ6νο Ικα.νΟ για: μocθYIσ"t)

μέσω τ~ς έκγόμιια.σYjζ. Μ' ocuτην την εννοιoc μποροσμε να: ποσμε δτι ~νιx ζωο 8εν μπορεϊ: γενικα: να: έκπocι8ευθε~, &ν κα.τα.νo~σoυμε την έκπα.(8εUσ"t) με την εΙ80ΠΟΙΟ &lιθρώΠΙΙΙ"f) εννοιoc.

'AντLθετα., για: το πα.ι8!. ~ έξέλιξΥ) μέσω τ~ς

crullepyoccr(occ;

μot

τη βo~θεια. τηζ μ(μΥΙσΥΙζ &πoτελε~ την Π1Jγη 5λων των εΙ80ΠΟΙα. &νθρώπιιιωll ί8Lοτ~των τ~ς σuνε(8-ησ"t)ς

κα.!. ~ έξέλLξ"f) μέσω Τ~ζ

έκπoc(8εuσ"f)ς &πoτελε~ θεμελια.κΟ γεγονός.

'Άρα. για: όλ6κλΥΙΡΥΙ TYιIl Ψυχολογίιχ το κocίριο σYIμε~o εΤνocι

&-

κριβως ~ 8uνα.τότYjΤOC Τ~ζ κα.τά.ΚΤΥΙσΥ)ζ ένΟζ &νώτερου στα.8Ιου των

νΟYjτικων 8uνocτοτ~των μέσω Τ~ζ σuνεργα.σΙOCζ, -ή 8υνocτ6τητα. τοσ

περOCσμOCΤΟζ &πο α.ό~O ΠQU μπoρε~ το πα.ι81. σ' α.ότΟ ποu 8ΕV μπoρε~ με τη βo~θεια. τηζ μΙμησΥΙζ. Έ8ω βα.σΙζετα.ι δλΥ) ~ σΥΙμα.σίoc της έκπoc(8ευσΥΙζ για: την έξέλιξΥΙ, κα.Ι α.ότΟ &πoτελε~ τελικα: κoc!. το πε­ ριεχ6μενο Τ~ζ εννΟΙΙΧζ «ζώνη Τ~ζ έπ6μενΥΙζ έξέλιξηζ».

•Η

μΙμYIσ"t)

με τηll εόρείΙΧ της σΥΙμιχσίιχ εΤνιχι ~ κόρια. μoρφ~, με την όποΙιχ Τι 8ι8ocσκΙΧλΙoc έΠ1Jρεocζει την έξέλιζYj. Ή έκμocθYIσ"t) τηζ γλώσσΙΧζ κιχ!.

Τι σχολLκη 8ι8ocσκocλίoc βocσΙζοντα.ι κιχτα: πoΛU στην μΙμΥ)σΥΙ' 'Ωστ6σο το πα.ι8Ι 8εν 8ι8OCσκετocι στο σχoλε~o ocότο ποu μπoρε~ να. κOCνε ι

,

~,

'λλ"

ocuToouvocμoot, α.

1 \ -, 1 .Ι. ~ , α. aωΤυ ποΙ} του γινετα.ι προσLΤU μ~ Τ '111 σuνεργα.ι;nα.

295

ΣΤΗΝ ΠΑΙΔΙΚΗ ΗΛΙΚΙΑ

,οίί 8ιxcrxocAoU κιχΙ όπο Τ"~'I κιxθ08fιγ"tjσ~ 'rO'J" Το βΙXσLΚO θέμιχ στην ataιxaxocALσc ε'!νιχι ά-κριβως ΙX'J,O το xιxtvo,jPYLO

•

~'''A ριχ Ίj ΠC<ΙοΙ.

\

ζ' ωνΊj

-., \ \ προσιτων YLOC το

-

πεΡΙOΧΊj των

π'.)u

μΙΧθΙΧίνει το

'''''λ''''' Τ"Γις επομενοl)ς ες,ε ΙζΊjς, ΎJ οποιιχ κιχ θ'ζ ορι ει τ"ν ~,

ΠOCΙοΙ

μετιχ

β

,

Τ'"

.\. -

ιχσεων, ε~νιxι ΙΧΚΡLiJως

το ΚOCθΟρισ,LΚΟ στοιχεΤο τ'ίjς 8ι8ιxσκιxλίΣCς ΚΣCΙ τΊjς ά-γωγ'ίjς .

• Η epeUVΙX "

,

\ " β' \ ζ'ωνΎj ΤΎ)ς ρισκετιχι σΤΊj έπόμενΎ)ς έξέλιξΊjς σ' gvιx στOC8ιο [LLic; όρισμένΎjς Ύιλικίιχς πριχγμoc­ τοποιεΤτιχι στο 8e,j,epo στιΧ8LO κιχΙ περνOCει στο έπίπεaο "r,c; ,ωρι­ ~ οειχνει ο'λ' οι?ιχνεριχ πως ο,η

ν'ίjς έξέλιζΎ)ς. Με α.λλιχ λδγιιχ, ιχύτο πο'; το πιχιat κOCνει σ"~μεριx ά-πο κοινου, ιxvpto οα. ε!νιχι Ικιχνό να. το

xxveL

ά.πο μόνο

-rou.

'Άριχ ε!νιχι

σωστό, οη 8ι8ιχσκΙΧλίoc κιχΙ έξέλιξΎ) στο (J,(ολεΤο σχετίζοντc<ι μετσc­

ζ,)

-rouc;

80

ιΧνOCπτuζ-ης. Στην πιχιaικη "ήλικΙιχ ε:!νιχι κocλη μόνο Ύι 8t8ocaXΙXALΙX

οπως Ύι ζών"/) της έπόμενΊjς έξέλιξΊjς με το σ"/)μερινο έπίπε-

Π0 1; ΠΡOΊjγεΤτΙXΙ τ'ίjς έξέλιζ"/)ς

xoc:.

την κιχτεuθ')νει. Μποροσμε δμως

να. 8ιΜξοuμε σ' ενιχ πιχι8Ι μόνο ιχύτο πο'; ε!'ιιχι LXΙXvb να: μΧθει. Ή

8taιxaxιxALιx ε!νιχι ~1.Jνσcτ"η έκεΤ οπο'.) ύπOCρχει Τι auνιχτότ"'ιΤΙΧ τ'ίjς μί­ μΊjσΊjς. Αύτο σ"l)μιχΙνει 5τι Ύι 8ι8ιχσκΙΧλΙΙΧ πρέπει να: προσιχνιχτολισθεΤ στα: ~8Ίj 8ιιχνuμένσc στOC8ιιχ έξέλιζΊjζ' 8έν στηρΙζετιχι (~στόσo τόσο

πoλ>J στΙς &ριμες, ιΧλλα: στΙς ύπο ώρίμΙXνσΊj λειτοuργίες. Άρχίζει πocντσc μ' ιχύτο που ιΧκόμ"/) 8εν εχει ώριμOCσει στο πιχι8Ι ΟΙ 8uνιχτό­ ΤΊjτες τ'ίjς 8ι8ιχσκΙΧλίιχς Κc<θορίζοντιχt ά-πο τη ζών"1) τ:ης έπόμενΊjς

έζέλιξ"~ς

-rou.

KΙXL για. να: έπιστρέΨΟ1Jμε στο πιχρOC8ειγμOC μιχς, θα:

~" , \' Ι 'tC<\~. o'JO ΠΙΧΙοΙOC, Π'.)') ΠΙXΡ7.ΤΎjΡΊjσΙXμε στο πειριχμoc, ο 81JνιχτόΤΊjτες 'rr,c; 8ι8ιχσΚΙΧλίιχς οα. ε!νιχι 8ιιχφορετικές, μολονότι Ύι 8ιιxνoψικ~ 'rouc; ΥιλικΙιχ ε!νιχι Υι ~8Loc, γιιχτΙ οΙ ζώνες της έπόμενΎjς

L Xι:;γιχμε

,. \ ΟΤL γιιχ

έζέλι;"/)ς ιΧποκλίνΟ'Jν εντονιχ. οι ερεuνες ΠΟ1; προιχνιχφέριχμε ιΧπέ8ει­ ξιχν δη κOCθε σχολικο μocθ"/)μc< 01κ080μεΤ πOCνω σε βOCσΊ) ιΧκό!!"/) ιΧνέ­ τοιμ"/).

τι μπορουμε να: σuμπερocνοuμε ιΧπο ΙΧύτό; Μπορουμε να: 8ιιχ-

, τuπωσοuμε

\ ,c
ης

'

ι. σκε'.γεις:

..."/)

ΙΧν

\

γΡOCΠ't"Ίj

γ

λ'

ωσσσc

,

-

ιχπιχιτει

ιΧπο τον μΙXθΊjτη έΚΟ'JσιόΤΊjΤΙΧ, ιΧφιχΙρεσ"/) ΚΣCΙ άλλες AeLToupyίες, ποu ιΧκόμιχ 8εν εΧΟ1Jν ώριμχσει σ' ενιχν μΙXθΎj~ή, πρέπει "'ι 8ι8ιχσκιχ­ λίιχ σ' ιχύτον τον κλOC80 να: ιXνΙXβλΊjθεΤ μέχρι να: ώριμOCσουν σcύτες οΙ λειτοuργ(ες. 'Λλλα. οΙ έμπεφίες σ' 5λον τον κόσμο εχοuν ά.πο8εΙξει

5τι Υι 8ι8ιχσκΙΧλίιχ της γριχφης

eIVOCL e\Joc

&.πΟ τα: σ"/)μιχντικότερoc μιχ-

296

ΕιΙIΣΤΗΜΟΝΙΚΕΣ ΕΝΝΟΙΕΙ

θ~μαιται καιτιΧ την ~ναιρξη της αxOA~x1jc; tκπαιΙ3εu07jς καιΙ δτ~ αιότη 4κρ~βως πρoκιxλe:Ί: την «vιΧ7t"ruξη των λε:~τοuργtωv ποι) 3εν ~χoυν

4κόμη ώρ~μιXσε~ στο

''Οταιν λιμε δτ~ ~ ΙκπαιΙ8ευση πρέπε~ νιΧ

natt3t.


λε:~τoυργΙες, 3εν όπαιγορεόουμε στο σχολεΤο μ~ιX και~νoόργ~αι συνται­ ~, ωιΧ ιiπλως «πελεuθερωνόμαιστε «πο το παιλ~o λιίθος, δτ~ ~ ιξέλ~ξη πρ~πε~ δπωσ3ήποτε νιΧ 3~αινόσε~ τΙς φιίσε~ς της καιΙ νιΧ προ­

ετοtμιΧσεt Ιντελως το ~3oι:φoς, στο δποΤο ~ 3~3αισκαtλΙαι θιΧ ιγεΙρε~ το οΕκο3όμημιΧ της. Σε σuvιΧφεtαι μ' αιότο μεταιβιXλλoνται~ κιχΙ τιΧ κόρ~ιx πιχt3ιχγωγ~κιΧ συμπεριΧσμαιται των Ψυχoλoγ~κων Ιρεuνων.

πρωται «ναιρωτ~όταιν καινεΙς: εΤνιx~ το παιt3Ι ~8η &ρtμο γ~ιX την

3L-

8αισκΙΧλΙαι της «νιΧγνωσης, «ριθμησης κλπ.; Το έρώτημαι των &ρ~­ μων λε~τoυργ~ων 8~αιτηρεϊ: την έγκυρότητιχ. του. Πρέπε~ πιχ.ντιχ νιΧ πρoσ3~oρΙζoυμε το καιτώταιτο

gptO

τ~ς 3t3ιχσκαtλΙοι:ς. 'Αλλά: μ' αιtιτo

8εν λ~γε~ το θέμαι: πρέπε~ έΠΙ07jς νιΧ εrμαιστε σε θέση νιΧ καιθορΙ­ ζουμε κιχΙ το «νώτιχτο /)ρ~o

T1jt;

8~3αισκιxλΙαις. Μόνο μέσιχ σ' ιxtιτιX

τιΧ /)ρεαι μπορεΊ: νά: εΤνιx~ παιραιγωγLκη ~ 3~8ιxσκαιλ(αι. Μόνο «νιΧμεσαι σ' αιtιτιX βρΙσκεταιι ~ εύνοΤκότερη πι::ρΙο30ς

T1jc;

3~3αισκαtλΙαιι; ένος μαι­

θήμοι:τος .•Η παιδαγωγική πρέπει νά προσανατολισθεί στην παιδική έξέλιξη του αγριο, καΙ όχι σ' α~τ't} του χθές. Μόνο τότε θιΧ εΤναι~ σε

θέση νιΧ K~V~aSL μ~σαι στην 3~3αισκαιλΙαι τΙς έξελ~κτ~κές έκεΤνες 8~αι8~καισΙει;, ποι) βpΙσκoνται~ τώραι στη ζώνη

T1jt;

έπ6μενης Ιξ~λ~ξης.

Θέλουμε νιΧ το 8εΙξουμε αιtιτo με ενιχ &πλο παιρ&.8ε~γμαι. ΚιχτιΧ την 8tιXpxε~oι:

T1jc;

κυρ~αιpχΙιxς τ~ς συμπλεκτ~κ~ς 3~8ιxσκαtλΙιxς στο

σχολεΤο μαις, 36θηκιχν ~ς γνωστον σ' αιtιτo το σόστημαι «παιt8αιγω­

γ~κει; βιίσε~ς». 'ΥποστηρΙχθ"tjκε, δτ~ το συμπλεκτ~κo σόστημιχ

«v-

τ~στρ~χε! στΙς Ε3tομορφΙες τ~ς παιL3Lκ1jς σκ~Ψ"tjς. ΤΟ κόρ~o λιίθος έ3ω ~τιxν

/)TL

δ θεμελιώ3ης προβλημocτισμος ~ταιν έσφαιλμΈVoς. Ξε­

κινοϋσε «πο την «ντΙληψη

iSTt

~ 3t3ataxιxALιx πρ~πε~ νιΧ προσocvαιτο­

λ~σθεϊ: στην tξ~λtξη του χθ~ς, στΙς ~81j &ρφ.ες σήμεραι t8~oc~τερ6τη­ τες τΥις παι~3ικ1jς σκέψης. οι παι~3αιΎωΎoΙ ~θελαιν με τη βoήθε~αι

του σuμπλε:κτ~κoυ σuστημιxτoς νιΧ t3ραι~ώσοuvε μέσαι στην έξέλιξ1j του παιt8ιοu δσαι ~πρεπε νιΧ «φήσε~ πΙσω του με την ε~σo36 του στο σχολεϊ:ο. ΠροσαιvαιτολΙσθ1jΚαιv σ' αιtιτo ποι) το παι~8Ι μπορουσι: νιΧ χιίνε~ αιότδνομιχ με την σκ~Ψη του χαιΙ 3εν ~λαιβαιν δπ' 15ψη τους την

:!97

ΣΤΗΝ ΠΑιΔΙΚΗ ΗΛΙΚΙΑ

~lJ'Jχτό,";Ύϊ;'~ oτ~

';0

πα.~δ~ πέρα.σε ά.π' ~ljΤQ ΠΟ'] ·~,";,X\I ~ZXνO \)χ χά;νc~

" ~ OCU-:O ΠΟ') οεν '"τα-ν α-κομ Ί) .. κα.'ιο\ εξέλ .. ξΊ)ς ~πως ό κουτος ΚΊ)πουρός,

13

,

"

,

'\."

, ι 'ια. κιχ'ιε

'f

φΡOίίτlΧ. Δε,ι ϊλα.βΙΧ'! δπ' οΥ'1) ,ο')ς

"Ε

.. ,

'β θ \ -:0'1 α. μο

..

κρ νιχ,ι

Οηλ. μόνο ιΧπο ,α. ~OΊ) ωριμιχ

51'''

ή έκπα.ίΟ::uσΊ) πρέπeι να. ώθ~­

σε\ προς τα. έμπρος την εξέλ .. ξ'l). Δ.εν πρόσεξα-ν Τ"~ ζώνΊ) τ~ς έπό­ μενΊ)ς έξέλ .. ξΊ)ς, Προσιχνα.τολΙσθΊ)ΚOC'1 σ,~ν ορόμο της ελά.χ\στη; ιΧ'l­ -:(σ,ιχσΥις, στην ά.Οuνιχμ(α. του πιχιοιου κιχ;'

0;("

στ~" Μνα-μ'ή

-:O'J,

Ή κlχ,ά.σ,ιχσΊ) μετlΧτρέπε,α. .. στο ά.ν-:ίθετό .ης Οτα.'ι ά.ρχίζουμΖ

,

....','

'1'7. κα.τιχ'ιοοuμε οτι -ιχκρ"

β....

ως γιιχτ

\ ,0 ...

~ι , Ι \ πlΧ Oι, ΠΟ'} ΠΊ)γαινε\ στο σχο-

..

λε~o με τΙς ~OΊ) ωρ .. μες ιΧπο την πρoσzoλ . κ,~ 'ήλ .. χ.ιιχ λΖ\τοuργ(ες,

zxoΊjλ<:jve .. -:'~ν τocσΊ) γ .. α. 'loΊ)":"y'~, σZ'ήμlΧ-:OΙ ΠΟ') βρίσκοu'J μ\α.,ι ά.νη­

στo~χίιx σ.Ο σ'ψ.πλεκ, . κΟ G,Jcr-:'IίtJ.oι -

-:0

συμπλεκ-:ικ;) G'Jσ,ημoc οε,!

Z!νlΧι -:ίΠΟΤΖ &.λλο ιχπ') Τ-}ί'l lLz.OC?OPιX σ,,;ο σχολει.ο ένος ΟιΟα.κτ\κο;:)

G'JI3T'IιlLΙX";Oc" κα.,ά.I):lJλου γ\:Χ

";0 πα.\Ο). '6'1:; προσχολ .. κ·r.:; 'ήλ .. κ(α.ς, ά.πο

,,:1ιν ~ορocίωσ''ι τ(,η &ο,)νοιμων πλωρων τΥι; ι'iκέΥΥις .οίί πιχιο .. ου της πρoσχoλ .. κΊjς ήλιΔα.ς κιχτα. Τ'~ν ΟιOCρκς;I.α. -:ω,ι πρώτων τεl1crιΧρω'l

χρόνων τΤις σΧOλ\κΊj; Ο\Οιχσκα.λ[ocς. Ε!νχ\ ϊ.να. σ,JσΤΊ)μα. ΠΟ') θ;;;!: χωλΧίνο'lτιχ;

,"1)'1

ε;έλ .. ξ·'ι, ιΧ'lτ~ 'ια. προπορε'Jετχ\

:XxoXO'J-

,!α. "~'1 κχ­

xoct

":Ζ~θ,jνε;~.

Μποροi)μ;; ,ώρα-, :Χφο;;

IJ.zz ..

όλοκλ'lJρωθει. ή πχρουσίocσΊ) των

χιjρ~ων iΡ!'J'J6>ν, νχ γ~ν~ΚΖιjσΟ'Jμε σl,)ντομχ ":'~\) θετ~κ.~ λ')cjΥ) τοα

ζ-ητfιμα:τoζ τ~ς μά.θ'l)t1Υις κα:ί ''Γι.; Ζξέλ\ξΥι;' "Εχουμ;;; oε~ ~τι μά.θησΊ) κα~ Ζξέλ .. ξη όεν σ'Jμπίπ,ο'J'! &'μό;C1ΙΧ, ά.λλα ιΧποτελου'l 0')0 όιιχόικασίε:ς πο'; βρίσκον.χ\ σε πολ'Jπλοκ;;;;

,

α-μοι

,

β ιχιες ~ σχεσεις.

'1Ι

'θ ηση ειναι τ " " , σωστη μοl!ο οταν προετοιμα-

μα

ζει την εξέλιξη, Τότε ξυπνούν και ζωντανεύουν μ' ιxύτ'~ν μι(Ί σει-

• απο , \

ρυ.

λ

'

,

ειτουργιες που

β

,

ρισκοvται

"δ

στο

στα

-

~

,

,

ιο της ωριμανσης και

στη ζιύνη τής έπ6μενης έξέλιξης. Κα-Ι ά.κρ .. βώς σ' α-ύτο σuνίστιχτα-ι ~

.

• ' .. .. ,. • 'θ ~ , 1 επισ'ιjς Ίί μα. 'ljσΊ) 1'OU i':
'

,\

,

'θ Ί)σ ις γιιχ τ ~ 'J:έ~" ~ κυριιχ σημασιιχ 'Ί)ς μα,ιν ε Λιςlj. 'Ω ς προς ΙΧUΤΟ οια.κρινετα-ι

1\1'

.~

,. • 1 ζ' "ιι'! εΚΎ')μνιχσΊ) ε"ος ωου.

~ό":"όν τον τρόπο ξεχωρίζει ~ μ&.θ1jσ~1) ~ou π~~8ιo;:; ιΧπο τ~ν έχ-

'θ Ί)ση μα.

'Ι: εισικεuμ ~ έ νων ε

..

., .. - ικιχνοτητων,

τεχν κων

Ι!. υπως

' το

'ψ ιμο ΎΡα.'

στην γροιφομΊ)χα-νη κοιι ή ΠΟΟ'ljλιχσίΙΧ, πο'; όεν ιXaxouv κ"ποιιχ ού­ σιώ8Ί) έπίοροισ1j στ~ν έξέλιξΊ). Ή τuπιχα. 8ισι:μορφωτικ·η 8LoιxGYoC(­ λία. σέ κι.Χθε σχολικο κλcX80 εΤνιχ .. ή περιoχ~, στ~ν όποίιχ ιΧιjκε!τιχ ..

298

XIXL

ΕΠΙΣΤΗΜΟΝΙΚΕΣ ΕΝΝΟΙΕΣ

πριχγμιχτώνετιχι ιχίιτη ή έπ(οριχση τ~ς μOCθησης πOCνω στην- έξέ­

λιξη.

•Η

~ιolXσκlXλΙIX ~εν θα: ~τlXν οιόλου ιΧνlχγκlχΙIχ, &ν χρησιμο-

-

ποιουσε μ ό νο

toLIX

..

•

d " • , L "Ι:'λ ι: ~'';' ο,τι εχει ωριμιχσει μο;σιχ στην ε",ε ι",η, lΧν οεν ιιτιχν η

πηγή τ~ς έξέλιξης κlχΙ της οημιουργΙlχς κιχινοόργιων στοιχεΙων. ''Αριχ ή μOCθηση εΤνlχι πιχριχγωγική μόνον 8τιχν πριχγμιχτοποι­

ε;;τιχι μέσlχ σε μια: όρισμένYj περΙo~o, κlΧθορισμένη ά,πο τή ζώνη της έπόμεν-Ι)ς έξέλιξης. Αίιτή ή περΙοοος όνομάζετιχι ά.πο πολλοuς πιχι­

~ιχγωγοuς 8πως ή

Montessori

κ.&'. ώς είιlΧΙσθητη φOCση. 'Ως γνω­

στον μ' ιχίιτο ΤΟ Ι)νομιχ χlXρlXκτ~ρισε ό περΙφημος βιολόγος

De Vries

τΙς οιlχπιστωμένες πεφιχμιχτικα: ά.πο τον Ίοιο φOCσεις τ~ς όντογενε­

τικ~ς έξέλιξης, στΙς όπο;;ες ό όΡΥlχνισμος εΤνlχι ~oιlXΙτερlX είιlΧΙσθη­ τος ιXπένσcντι σε έπφροες συγκεκριμένου τόπου. Σ' ιχίιτες τΙς φOCσεις ιΧσκοσν όFισμένες έπφροες ά.ξιοσημεΙωτη έπΙoρocση σ' όλόκληρη τήν πορεΙIχ τ~ς έξέλιξης ΚΙΧΙ προκιχλοuν βlΧθότlχτες μετlΧβολές. Σε

&'λλες φOCσεις μπορόσν οΙ Ί~ιες συνθ~κες να: ά.π08ειχθοσν οU8έτεFες ~ κlχΙ να: ά.σκ~σoυν ά.ντιθετη έπΙ8ριχση στήν πορεΙIΧ της έξέλιξης. ΟΙ είιlχΙσθητες φOCσεις συμπΙπτουν έντελώς με τήν προσφορότερη χρονική περΙ080 τ~ς 8ι8lχσΚlΧλΙlχς. ΜΙIχ ~ιlXφoρα: δφΙστlχτlχι μόνο σε Μο σημε;;ιχ: πρώτον στο 8τι ~χoυμε πρoσπlXθ~σει να: όρίσουμε τ-ην οίισΙIχ ιχίιτών τών ψOCσεων Ι)χι μόνο έμπεtρικoc, ιΧλλα: κlχι πειρ.ιχμιχτικα:

κlχΙ θεωρητικά, κlχΙ ~χoυμε βρε;; μια: έρμηνεΙIΧ τ~ς ε~oικ~ς είιιχισθη­ σΙlχς ιχίιτών τών φOCσεων σε σχέση με τήν ~ι~lXσκocλΙIX ένος όρισμέ­ νου ,όπου στη ζώνη της έπόμενης έξέλιξης, πράγμoc ποu μOCς έπέ­ τρεξε να: ά.νιχπτόξουμε μια: μέθ080 για: τον κocθορισμο ιχίιτών ,ων

φOCσεων' ~εότερoν, στο ΙSτι ή

Montessori

κlχΙ ΓJ.λλoι συγγριχφε;;ς o~­

κo~oμoσν τήν θεωρΙIΧ τους για: τΙς είιlχΙσθητες φάσεις πOCνω σε μια:ν

όίμεση βιολογική ιΧνlχλογΙIχ ιΧνάμεσα: στα: ~ε80μένιx ποu βp~κε ό

Vries

για: τΙς είιlχΙσθητες φάσεις στήν έξέλιξη

των

De

κιχτώτερων

όργιχνισμων κlχΙ σε τόσο πολύπλοκες έξελικτικες ~ιlX8ικlXσιες 8πως ή ά,νOCπτυξη τοσ γριχπτοσ λόγου. ΟΙ ~pευνες μOCς ~χoυν οεΙξει ώστόσο, gTt σ' lΧίιτες τΙς περιό­

οου:;; ~χoυμε να: κOCνουμε με τ-ην κοινωνική φόση των έξελικτ~κων ~ιlX~ικocσιων των ιΧνώτερων ψυχικών λειτουργιων, ποu προέρχοντlχι •

'J.

otπο τ,ιν πο

συνεΡΎ~σ(1X-

-

"

λ ιτισμικιι .l IXIIIXΠΤU",η ., -1: ~ Ι 'ζ .l του πιχιοιοu κlX~ πηγιχ ουν otπο-τ-ιιν

xott

τήν ~ι~lXσκ~λ(lX. 'ΑλΛα:

-roc

έξιχκριβωμένlχ ιΧπο- τήν

299

ΣΤΗΝ ΠΑΙ..Ι.ΙΚΗ ΗΛIΚIΑ

'Iontessol,j

~ε~oμένx ~~oχ.'fJpoiJv i)λYj -:~'Ι π:::~σ';"~χότ'Ij';"X κχ( ίσχ')

-:Ο1)ζ. A/ιτ~ π.χ. χιχ-:ocφερ::: να: &πo8ε(~ε~ oτ~ σε μ~ιX ποΜ πρώιμYj 8~-

8χσχιχλ(ιχ τΤ,ς γριχφτ,ς σε π.Χι8ιά. τεσσεριίμ~σYj μέχρ~ πέντε χρόνων

8ιιχπιστώ'ιετιχι μιόι τόσο πιxριxγωγικ"~, πλουσιιχ κιχι ιχuθόρμYjτ-η χρ'rι-

uYj

....

....

'\'

fI

,

,

~\

της γΡΙΧΠτΎις ':Λωσσιχς οπως ιχυτο σεν συμ

β

,

\,

~

,

ιχινει ποτε στιχ επο-

μενιχ στιί8ιιχ τΥις ~λ~κ(ιxς, πράγμιχ που την ωθ"φε στο συμπέριχσμιχ,

οτι άκρ~βως σ' ιx')τ~ τ~ν ~λικ(ιx βρ(σκετιχι το προσφορότερο χρο­ νιΥ.Ο 8ιOCστ-ημιχ γιιΧ τ"~ν 8ι8ιχσκΙΧλίιχ τΤις γριχφης, έ8ω εΤνιχι συγκε'ι­

":"ρωμέ'ιει:; o~ εΙΙιχ(σθ-η":"ει:; φocσε~ς τo~. Ή

l\fontessori χιχριχκτήρισε

":"(ς πλο')σιες κιχ( κιxτCι κάποιον ":"ρόπο έΚΡ'ηκτικCι έκφρ"σμένες έκ­ φOCνσειι:; ":"Τ,ς πιx~8ΙΚT,ς γριχπτΤ,ς γλώσσιχς σ' ΙXίιτ~ν τ~ν ~λικία: (~ζ

«έΚΡYjκ';"ιχ~)) Ί'ρα:?"~. ΤΟ !:8ιο Ισχυει κιχ). Ί'ιόι -:tς ε';ΙΧίσθ"f;τες φocσε~ς κOCΟε 8ι8ιχκτικο()

κλά80'J. Πρέπ::ι ομως -:ώριχ νόι έρμ-ηνε')σo~με τελειωτ~κά. τ~ν uφ~ ΙXότΊjς τΥις εuιχίσθ'fJΤYjΙ:; φOCσYjς. ΕΤνιχι έξ άρχΥις άπόλυτιχ ΚΙΧΤΙΧVΟYjτό, Ο":"Ι στ~'ι ε'JιχΙσθYjΤYj ψOCσ-η συγκεκριμένες συ'ιθηκες, ί8ιΙΧίτερα: ιχιι-:εζ μιίΧι:; 8ι8ιχσΚΙΧλίιχς εί8ικου Τ')ΠΟ'), -:ότε μόνο μπορουν νόι έπι8ρχσΟ')ν

στ~ν έξέλι;Yj, οτα:ν κλ"f)ρωθε!.

OL

ιΧ'ιτίστοιχοι κ.,)κλαι ά'ιχπ"tυ;YjΙ:;

~I6λιι:; δλοκλ"ηρωθο()ν.

8.!:'J

εχrnv δλ'J­

οί (8ιες συ'ιθΥικες μποραυν νόι

εΙνιχι ή8"1) t)'J8έτερει:;. "Αν .~ έ;έλι;"Ι) εχε~ πε! .η8"η τ~ν τελε~τx~ιx '"fJ:; λέ;Yj στ'~'Ι ά'JΧλογYj περ~oχή, τότε εχει άποπεριχτωθε! ~8Yj ~ εόιχί­ σθ'l)τ'l) φocσ'l) ά.νιχφορικά. με τΙς ά.ντίστοιχες σuνθηκες. Ή μ~ δλο­ κλ"~ρωσ-η όρισμένων έξελικτικων

8ιιχ8ικιχσιω,ι εΙνχι ά.πιχρχίτ'l)τ"l)

προίίπ6θεσ'Yj, ωστε "~ ά'ιτίστοιχYj περίο80ζ νόι ιΧπ08ειχθεΊ: ώς εύχί­ σθYjΤ'l) σε σχέσYj με δρισμένες συνθΥικες. Αύτο σuμφωvε"i: πλήρως ~

μ_

,

τ-ην

\,,"

πριχγμιχτικ'l)

κιχτιχστιχσ'l),

οπως

"ν

ιχuτYj

εςιχκρι

β 'θ ω

'ι)κε

.

σης

ερευνές μ.χι:;.

"Αν πιxριxκoλo~θήσoυμε σχο

),LXYj"λ' 'Ι) ΙΚΙΙΧ

'r"ljv πορείιχ έξέλ~ξ-ης τοσ πιχι8ιου στ~ν ,,

,~ 'Ο" Υ.ΙΧΙ τιιν πορειιχ Τl)ς μιχ -ησ1)l; τω, τοτε ΠΡΙΧΥμιχτικιχ

βλέπουμε ΟΤΙ κιΧθε 8ι8ιχκτικος κλOC80ς άπιχιτεΊ: άπο το πιχι8Ι πιΧντιχ περισσ6ΤΖΡΧ άπ' οσιχ μπ'>ρε!: νά. 8ώσει έκε(ν'Υ] Τ~'Ι στιγμ~, 8'Υ]λ. το πιχι8Ι έχτελε!: σ-:ο σχ,>t.ε"i:ο [JΛα: 8ριχσΤ"fJριότYjΤΙΧ που το έξιχνιχγκιΧζε ι

νά. ξε'περχσει τον ΖΧ1)τό Τ(1). Λότό lσΧ'Jει πOCντιχ γιCι μια. υγι~ σχο­ λικ"~ 3ι8,Μ"κ<ΧλΙ7., 'Πι π.χ~ί~Ι &ΡΖίζ::ι μ~

';0

μ-OCΘ"ημ" της γρα.'p~ς, Ι)τιχν

&xbfJ:fJ 3εν χ<Χτέχει ,;(ς λε~'!'o';ργίες ΠΟ') έγγυωντιχι τ"~ν γριxπτ~ γλ(~σ-

:~oo

εΠΙΣΤΗΜΟΝΙΚΕΣ ΕΝΝΟΙΕΣ

σιχ. • Λκρ~βως

YL'

ιχότο ~ tξέλLξη τουτων των λεLτοuργ~ων yενν~έτιxι

κοιΙ ΚΙXΤΕUθόνετΙXΙ ιχπο την 3ι3ιχχη τ~ς γριxφ~ς. Αότο γLνεΤΙΧL πά.ντιχ, δτιχν ~ 3~oισκσtλΙιx ε!νιχι ΠΟΙΡΙΧΥωγLΚ~. Το ιχνσtλφά.β'l)το πιχι3Ι θα: ύστερε! μέσιχ σε (LLιX όμά.3ΙΧ πιχι3ιων ,

- , \1>

που μπορουν νιχ οΙΙΧ

'"

,. το r3LO

β 'ζ ι ~ '!:L)., Ι:' ιχ ουν κιχι νιχ γρ,ιχφουν XΙXL ως προς .,ιν ε~ι;; L~η

του κιχΙ ώς προς τΙς σχετικες tπι36σεLς του,

δπως ενιχ πιχι3Ι

που μπορε! να: 3ΙΙΧβιίζει κιχΙ να: γρά.φει μέσιχ σε μια. όμιί3ΙΧ ιχνσtλφά.­ βητων πιχι3ιων, μολον6τι για: το ενιχ πιχι3Ι ~ πρ6030ς στην έξέλιξη

κιχΙ στΙς έπι36σεις 3υσχεριχΙνετιχι έπει3η το μά.θ'l)μιχ τοί) ε!νιx~ ποΜ

3υσκολο, ένω γ~α: το α.λλο έπει3η τοί) ε!νιχι πoλu ε~κoλo. Λότες οΙ ιχντιθετικες συνθ~κει;

b3'1)youv

στο (3ιο ιχποτέλεσμιχ: κιχΙ στΙς 3όο

περιπτώσε~ς ~ μά.θ'l)ση πριxγμιxτoπoιεΤτιx~ έκτος τ~ς ζώνΥΙς τ~ς έπ6μενΥΙς tξέλιξYjς, κιχθως βρEσκετιx~ την μια: φορα: πι1νω, την

dtAAYj

dtλλη φορα: κιίτω ιχπ' ιxότ~ν. ΤΟ να: 3ι3ά.ξεις στο πιχι3Ι τα: gaιx δπερ­ βιχΙνουν τΙς 3υνιχτότητές του ε!νΙΧL το

r3LO

στε!ρο με το να: τοί) 3ι3ά.­

ξεις gaιx ~3η μπορε! να: κά.'1εL ΙΧότο3όνιχμιχ. Θα: μποροόσιχμε περιχιτέρω να: tξετά.σοuμΖ σε τΙ σΙJνLστιχντιχι οΙ Ε3ιιχιτερ6ΤΥΙτες της μά.θ'l)σYjς κιχ Ι. της tξέλιξYjς εΕ3ικα. στην σχολι­

κη .ηλ~κΙιx, γιιχτΙ μά.θΥΙσΥΙ κιχΙ tξέλtξη 3εν tμφιχνΙζοντοι:ι για: πρώτη φορα. gτoι:v το ποι:ι3Ι ΠYjγoι:Ινει στο σχολείο. Μά.θYjGYj δπι1ρχει σ' gAιx

τα. στιf3ιιx τ~ς πιxι3ικ~ς ιχνά.πτυξης ι1λλά., όπως θα: 30uμε στο έπό­ μενο κεφά.λοι:ιο, σε κά.θε βοιθμΙ3ΙΧ της ~λικΙιxς πιχΕρνει δχι μόνο έξει3ικεuμ.ένες μορφές, ι1λλιΧ ι1ποκτ.χ κοι:ι tντελωι;; Ε3ιιχ(τερες σχέσε~ς με την tξέλ~ξYj.

Μποροuμε τώροι: να: πεΡLορισθοuμε ά.πλως στην γενΙκεuσYj σuμπεριxσμά.των της ερευνιχς που ι1νιχφέριχμε ~3η ΠΡΟYjγοόμενοι:. Ε(3ιχμε στο πιχρά.3ειγμιχ της γριχπτης γλώσσιχς κιχΙ της γριχμμιχτι­

κ~ι;;, κοι:Ι θιχ 30Uμ.ε apy6TεPιx στο πιχρά.3ειγμιχ tπιστημονικων έννοιων, δτι ~ Ψυχολογικη πλεuρα: τ~ι; 3ι3ιχσκΙΧλΙιχς στα. κόριιχ σχολικα: μιxθ~­ μοι:τιχ ιχποκοι:λόπτει ενιχ κοινο δπ6βοι:θρο για. δλουι; ΙΧότουι; τουι; κλά.-

30υι;. 'Όλει; οΙ κόριει; λειτουργΙει;, που μετέχουν tνεργιχ στήν σχο­ λική 3ι3ιxσκσtλΙoι:, στρέφοντιχι γόρω ι1πο τουι; κόριουι; νέουι; σχΥΙμιχ­ τισμουι; τ~ι; σχoλικ~ι; "ήλικΙοι:ι;: τήν σuνει3YIτ6τητoι: κιχΙ την έκουσι6ΤYjτcx. Λότα. τα.

Suo

GYjμεΤcx ιχποτελοuν τα:

xuptcx

Stιχκρtτικα. γνωρΙ­

σμ.cxτcx l5λων των ιχνώτερων ψυχικων λειτουργιών, που Sιcxμ.ορφώ-

301

ΣΤΗΝ ΠΑΙΔΙΚΗ ΗΛΙΚΙΑ

νoντot~ σ

otύτήν την ~/.LK(ot. Συνεπως ή σχολLκη ήλ~κΙot

e!votL

~

προσφορ6τερΥ) περΙο30ς τΎjς 8L3otaxotλLott; :η ~ εuotΙσθYjτη φιχσΥ) των κλιΧ8ων ποδ στYjρΙζοντOtL σε μ,~γLστο βOtθμ,ο σε σuνε~8YjΤΟΠΟLYjμ,~νες

\.,

Κot~ εκoυσ~ες

λ

ι

εLτοuργ~ες.

κλιχ80υς πρoσφ~ρε~ τΙς

Γ

\

-

~ot τουτο

KOtMTtptt;

.s.'/

~ ~

λ'

o~oOtaKot

~ot σ

,

,\

\

otυτους τους

συνθΎjκες γ~α. την ιXνιχΠΤUξY) των

ιΧνώτερων Φυχoλoγ~κων λε~τoυργ~ων ποδ βρΙσκονΤotL στή ζώνΥ) της έπ6μ,ενYjς ~ξ~λιξYjς. <Η 8L8otσκotλΙot μ,πορεί: να. έπ~μ,βε~ στην έξ~λ~ξY) κotι να. ιXσκήσε~ την Κotθoρ~στ~κή

TYjt;

έπΙ3ρOt07j ιXκρ~βως γ~otτl otύτες

οΙ λε~τoυργΙες μ,ε την ΙνotρξΥ) τΎjς σχολLκYjς ήλ~κ(otς 8εν ε!νot~ ιΧκ6μ,Υ)

C>ρ~μ,ει;

KOtl

Ιτσ~ μ,πορεί: ή 8~8otσκotλ(ot να. όργιxνώσε~ την πotριχ­

πέριχ 3~ιx3LKΙXatΙX τ-ης έξ~λ~ξήι; τους κιχ! ΙτσL να. κιxθl)ρ(σε~

Tb

πε­

πρωμ,~νo τους.

ΤΟ ~8~o Ισχόει πλήρως κιχ! γ~α. το βιxσ~κ6 μ,ιχς πρ6βλYjμ,ιχ, 8Yjλ.

την έξ~λιξY) ~ΠLστYjμ,ον~κων έννΟLων στην σχoλ~κη ήλLΚ(ot. 'Όπως ε~8ιχμ,ε, ΠYJγή τους ε!νιx~ ή σχολική 8ι8ιxσκotλ(ιx. "Αριχ το πρ6βλYjμ,ιχ της 8L8ιχσκιχλ(ιχς κιχ! της έξέλLξYjς e!VΙXL το κόριο ζΎιτημ,ιχ κιχτα. τήν ιXνιXλυσYj τΎjς προέλεuσYjς xιxt του σχYjμ,ΙΧΤLσμ,οu έπιστημ,ονLκων έν­ νοιων.

4. "Ας ιΧρχΙσουμ,ε μ,ε την ιΧνιχλυ07j του σYJμ,ΙXντLκότερoυ σYJμ,ε(oυ, της

aUYXpLT~xΎjt; ιXνιXλυσYJς των έπ~στYjμ,ονLκων κot! των ΚΙΧθYjμ,εΡLνων έννo~ων του μ,ιχθYjτΎj. Γ~α. να. 8~ιxκρ(νoυμ,ε τήν Ι8~oμ,oρφΙιx των έπι­ στημ,ονLκων έννo~ων, e!VΙXL φυσ~κo να. 8ιΙΧλέξουμ,ε πρωτot τον 8ρόμ,α

της ΣUYΚP~TLKΎjt; Ιρεuνιxς των έννo~ων ποδ ιΧmκτησε το πotι8Ι στο σχολεί:ο κιχ! των ΚΙΧθYjμ,ερινων του έννo~ων, τον 3ρ6μ,0 ιΧπο το -Υνωστο

στο &γνωστο. ΜίΧς ε!νιx~ γνωστή μ,~α. σεφα. Ι8~ΙΧLτεροτήτων των κιχθYjμ,ερ~νων έννo~ων του μ,ιχθYjτη. ΤΗτotν xιxTιxvoYjTή ή έπ~θυμ,(ιx μ,ιχς

να. 80υμ,ε πως έκφριχζοντιχι οΙ ~3Let; t3~ιxLTep6TYjTet; σε σχέσYJ μ,ε τΙς έπ~στημ,oνικει; ΙνναLες.

fL'

ιχύτο Ιπρεπε νιΧ 3αθουν 30μ,LΚιΧ πotρόμ,οιες

πεLρotμ,otΤLκες ιΧσκήσεLς, πο,) έΠLλόοντιχ~ ιΧπο τήν μ,ιιΧ στην περιοχή των έπιστημ,ονικων κιχ! ιΧπο την ιχλλΥ) στην περ-ιοχή των κιxθYJμ,ερ~-

302

πω:ΓH~ION1K[Σ Ι:ΝΝΟΙΕΣ

νων i.νVQ~;;)ν ,QU μαΟ-φΓι. 'η π-/ιμικν-;ιχιJτερo πυμπέρασμα αuτ-'fjς τΊjς ερευνας συνΙσταται στο ΟΤΙ οΙ Μο εννοιες, οπως ~ταν ά.ναμ:::νό­

μενο, ~εν φανερώνουν το ~~ιo έπΙπε~o στ~ν έξέλιξ~ τους. Ή ~ια­ πΙστωσΥ) lXίτιω~ων έξαρτ~σεων οσο καΙ των σχέσεων συνέπειας των πρά.ξεων με έπισΤYjμονικες καΙ καθYjμερινες ~ννoιες ~σαν έξ ~σoυ προσιτες στο παι~Ι Ή συγκριτικ~ ά.νά.λυσΥ) των έπισΤYjμονι­ χων χαι των καθYjμερινων έννοιων σε ~να στoc~ιo ήλιχΙας ε3ειςε

ο-:ι, αν ύπά.ρχουν τα ά.ντΙστοιχα στοιχε!:α του προγρOCμματος ~LalX­ σχαλΙας στην έκπαι~ευτικη 3ια~ιχασΙα, ή ά.νά.πτυζΥ) τι";)ν έπιστYj­ μονικων έννοιων ξεπερνOC αύτη των α,jΟόρμψων. Στ~ν π:::ριοχη

".,

,

....,εννοιων ....

των

επισΤYjμονικων

Ψ Yjc;

αιπ

""

ο,τι

,

στις

" "ανωτερο

β' ρισκουμε

'Ι ~ επ πεοο

ενα

1." και θ Yjμερινe;ς εννοιες.

'Η

'λ καμπυ

Yj

-

ι σκε-

λ'υσεων

των

των ά.σκ~σεων (συμπλΥιρωσΥ) φρOCσεων Tcou ~ιακόπτoνται στΙς λέ­ ξει «έπει~~» καΙ «παιρ' όλο») ά.νεβαΙνει για τΙς έπισΤYjμονικες ~ν'ψ

νοιες υ

, "Ιο,τι Yj Yj λ'οτερα lχπ

Ιλ

t

καμπυ

~ Yj "YjC;

"~ ιοιας

" OCcrXYjGYjC;

,

, xoc-

γιιχ τις

θYjμερινες εννοιες. A~τo το πρωτο 3ε~oμένo χρειά.ζετocι κά.ποιoc έρμ YjveLoc.

πως έξYjγε!:ται ότι το έπΙπε~o των λUσsων της L~LIΧC; CfaXYjGYjC;

ά.νεβαΙνει, όταν ή CfcrXYjGYj μεταφέρεται στ~ν περιoχ~ των έπισΤYjμο-

-,

-

νικων εννοιων;

Π

" ", ιψ , IΧPXYj'! να αιπορρ ουμε 'YjV

έ

ι , πρωτη ερ-

Ρ πει κατ

[LYjveLIΧ, Tcou προσφέρεται ιΧπο μόνΥ) της. Μπορε!: να θεωρfισει κανεΙς ότι ή έξακρΙβωσΥ) αίτιω~ων σχέσεων ιΧκολουθΙας στην περιoχ~ των

,

-,

-

...

-

'λ "Ι λ"\" ~I επισΤYjμονικων εννοιων ειναι απ ως πιο ευ κο ΙΧ προσιτ/ι στο παιo~

γιατΙ το βΟYjθουν σ' αύτο οΙ σχολικές του γνώσεις, ένω ή ά.νεπOCρ­ κει α ιΧνOCλογων προβλYjμά.των στ~ν περιοχη των καθYjμερινων έν-

-

J!

νοιων "'χει

, 'Yj'!

,

Ι , "λλ Ψ αιτια της σΤYjν ε ει

Yj

, Yj, υπ , ό-

Ι 'Αλλ" γνωσεων. α αυΤΥ)

θεσΥ) καταρρΙπτεται ιΧπο μόνΥ) ΤYjς, αν λά.βει κocνεΙς ύπ' 8ΨΥ) του ότι ή κόρια ~ια8ΙΚιΧσΙα της ερευνας ά.πέκλειε κά.θε 8υνατότψα της

έπιρροης αύτης της αίτΙας. "H3Yj ό Ι

,

Ι

Piaget

,Ι",

στα πειραματα του κατα τροπο ωστε

Yj

J!~'λ

e;N

ει

~ιευθετoυσε το ύλικο Ψ

Yj

Ι

γνωσεων

~.I...' Ι oe;v εμπο-

~ισε ποτε το TCocLIH να λόσει σωστα μιαν ασΚYjσYj. Τόσο στα πειρά.­ ματα του

Piaget

όσο καΙ στOC ~ικά. μας ε'Ιχαμε νOC χά.νουμε με πρά.γ­

ματιχ κιχΙ σχέσεις, Tcou στο πιχι3Ι εΤναι όπωσ~fιπoτε γνωστά.. ΤΟ ~,

ΠΙΧLoι

"

επρεπε

"

νιχ

λ

Ι

αποτε ειωσει

Ι

φριχσεις,

ι,

πιχρμενsς

1

ΙΧΠυ

..\,

τ/ιν

~

Ι

οικη

του ΚΙΧθYjμερινη γλώσσιχ, TCOU όμως ~ΙΙXκόΠΤOνΤΙXν στην μέσΥ) κιχι

303

ΣΤΗΝ ΠΑΙΔΙΚΗ ΗΛΙΚΙΑ

επρεπε να συμΠ)'ηρωθ{ιίίν. Στην oc\ιθόρμ-ητ-η γλώσσoc τοίί ΠOCL8LΟU βρΙσΚΟVΤOCL oc8LOCΚΟΠOC OCνOCλογες, σωστα 80μ-ημένες όλόκλ-ηρει; φρOC­

σεLς. Έντελως ocvuπόστocτ-η γΙvεΤOCL ocuτη ~ έρμ-ηvεΙoc, 8τocv λocβεL

KOCVeLt;

όπ' <Ιψ-η του δΤL

έΠLστ-ημΟVLΚες

OL

EVVOLec;

ε8ωσocv όψ-ηλ6τερ-η

κocμπuλ-η έπΙλυσ-ης. Δεν μποροϊϊμε να πocρoc8εχθοuμε, 8η το ΠOCL8Ι ΛUVeL μLα ιltσκ-ησ-η με ocuθόρμ-ητες

πο8~λocτο, γLOCΤΙ •. , η

-

ltVVOLec;

(ό πο8-ηλOCτ-ης επεσε OCπο το

το πλοΤο βοuλLocζε στη θocλocσσoc με το φορ­

τίο του, γLOCΤΙ .. ) χεφότερoc OCπ' δ,η μLα ιltσκ-ησ-η με έΠLστ-ημΟVLκες

εVVΟLες, που OCΠOCLΤΟUV την 8Locπ(στωσ-η oclΤLω8ωv έξocρτ'ήσεωv

ocvoc-

μεσoc σε γεγονότoc XOCl ~VVOLec; OCπο την πεΡLοχη τΥίς ΚΟLvωVLογvωσ(OCς" γLOCΤΙ το πέσLμο OCπο το πο8'ήλocτο -

τ

του e~VOCL

σ-η,

XOCl

, ,

XOCl το LXO

βοόλLocγμoc ένος πλοΙου

λ' 1 1 ξ'" ~, 'λλ Lγοτερο γνωστoc OCΠυ Τυν ΤOC ocγωvoc, τ,/ν εκμετoc ευ-

την ΠOCΡLσLvη ΚομμοUvoc.' ΑvocμφLσβ'ήτ-ητoc το πλεονέκτημoc

τΥίς έμπεφ(ocι;

XOCL

των γνώσεων βΡLσκότocv OCπο την πλευρα OCΚΡLβως

των κocθ-ημεΡLvωv έVVΟLωv,

XOCL

πocρ' 8λoc ocuτα

OL

πρocξεLς μ' ocuτει;

φocν-ηκocν στο ΠOCL8Ι 8υσκολότερει;. Αύτη ~ έρμ-ηνεΙoc 8εν μπορεϊ: προ­ φocνως να μας LκocνΟΠΟL'ήσεL.

rLιX νιΧ ό8-ηγηθοϊϊμε σε μLιΧ σωστή έρμ-ηνεΙoc πρέπεL νιΧ σθοϊϊμε, γLOCΤΙ YLιX έ!νoc ΠOCL8Ι

eIVOCL

OCVOCAOYL-

8υσκολο νιΧ ιΧ.ποτελεLώσεL μLιΧ

φρOCσ-η 8πωι; ocuτη που πocρocθέσocμε ΠLΟ πOCνω. Μαι; φoc(νεΤOCL, 8η σ' ocuτο το έρώτημoc μπορεΊ: νιΧ 80θεΊ: μόνο μLιΧ ιΧ.πOCντησ-η:

eIVOCL

8ό­

σκολο YLιX το ΠOCL8Ι, γLOCΤΙ ocuτη ~ &σκTJσ-η ιΧ.ΠOCLτεϊ: ιΧ.πΟ ocuτο να XOCveL σuνεL8TJΤιΧ

XOCl

έκοuσLOC 8,η

XOCveL

ocUθόρμ-ητoc

XOCl

ιΧ.κοόσLOC πολλει;

φορει; κOCθε μέρoc. Σε μLα σuγκεΚΡLμένTJ περΙστιχσΤ) το ΠΙΧL8Ι χρ-ησL­ μΟΠΟLεϊ: την λέξ-η «έπεL8η» σωστOC. "Αν ενoc ΠOCL8Ι

8 με 9 χρόνων εβλε­

πε πως πέφτεL ενocι; πο8TJλιΧΤTJς ιΧ.πΟ το πο8'ήλocτό του 8εν θιΧ ελεγε ποτε 8ΤL επεσε

xocl

εσπocσε το πό8L του γLOCΤΙ τον π"ιγocνε στο νο­

σοκομεϊ:ο, 8μωι; στην έπΙλυσΤ) μLiiι; ιιtσΚTJσTJς τιΧ πσι:L8LιΧ λένε σι:ύτο η κιΧΤL πσι:ρσμΟLΟ. 'Έχουμε ~8T) ΠLΟ πOCνω έξTJγ'ήσεL τη", 8LσcφOΡιX OCνOC­ μεσσι: στην έκοόσLOC κσι:Ι στην ocκοuσLσι: έκτέλεσΤ) ΚOCΠΟLσι:ς πρOCξ-ης. 'ΑλλιΧ στο ΠΙΧL8Ι, που χρ-ησLμΟΠΟLεϊ: σωστιΧ στην ιχυθόρμ-ητη γλώσ­

σιχ του την λέξ-η «έπεL8'ή», ~ ~8LΙX ~

EVVOLOC

«έπεL8η»

ιΧ.σUνεL8η. ΈφιχρμόζεL ιχυτη την σχέσ-η, πρΙν να τοίί

Tou eIvotL

eIVOCL ιΧ.κόμΤ) ytveL σuνεL8TJΤ'ή.

ιΧ.πρόσLτη ~ έκοuσLΙΧ χρ'ήσΤ) των 80μων, την όποίσι: κσι:τεϊ:χε

σε μLιΧν ιΧ.νOCλογΤ) περΙστocσTJ. Ξέρουμε κιχτιΧ σuνέπεLσι: τΙ λεΙπεL στο

:104

ΕΠΙΣΤΗΜΟΝΙΚΕΣ ΕΝΝΟΙΕΣ

πα.ι3Ι γιOC τ·ην σωστη έπΙλΙ.Jσ1) της &σΚ1)σΥις: σtινε:ι3Yιτη γνώσ1) κα.Ι έΚΟ'JσιόΤΊjΤα. κα.τιχ τ·ην χρ~σ1) τ(;")ν έννοιων. ΘOC θέλα.με: τC:ψα. νιΧ στριχφουμε προς τις ιXσκ~σεις ποδ ~χoυν πα.ρθε:ί: ιΧπο την περιοχη της κοινωνιογνωσΙα.ς. Ποιές πράξεις ιΧπα.ι­ τουν α.υτες οι ιXσκ~σεις ιΧπο το πα.ι3Ι; "Ενιχ πιχι31. ιΧποτελειC:>νει την • , , φρα.σ1j , \ του -" ι;..' • 'ξΊjμιτελ1) που εχουν οωσει ως ε 1)ς:

~ «Σ τ,/ν

Σ ο β ιετικ,/ ~ "Ε

-

νω(1) μπορεί: νιΧ πριχγμα.ΤΟΠΟ(1)θεϊ: μια σχε3ια.σμέν1) ο[κονομΙα., γιιχ-;1

,

σΤ1)ν

Σ

ο

β

,

ιεΤΙΚ1)

"Ε ι;..~" , ~ νωσ1) οι:;ν υπα.ρχει α.τομικ,/

''Ι> , ΙΟΙΟΚΤ1)σιιχ

- !lA' υ 1) Ίj

γ:η, ολΙΧ τα έργοστOCσιιχ, έγκα.τα.στάσεις κα.Ι έγκιχτα.στOCσεις ήλεκ­ -:ρισμου βρΙσκοντιχι στα χέρια. των έργα.των κα.Ι των ιΧγροτων». ΤΟ

πα.ι8Ι γνωρίζει τ·ην ιχlτΙα. &ν την 8ι8ιΧχθ1)κε κα.λιΧ σΤΟ σχολεΤο

xat

&ν ~χει έπεξεργα.σθεί: α.ίιτΟ το έρώΤ1)μoc σόμφωνα. με το πρ6γρocμμιχ 3ι3ιχσκα.λΙα.ς. 'ΑλλιΧ γνωρΙζει πρOCγμα.τι κα.Ι τον λόγο ποδ βοόλια.ξε

το πλοτο:η ποδ ~πεσε δ π(31)λ&.ΤΊjς; τι κOCνε:ι στ' ιXλ~θεια., 8τα.ν ιΧπιχν-

- , α.υτο , ,

τα. σ

'

'έ ρωτημα.; "Ε 'ξ το < χουμε τ ~'!l' ,/ν γνωμ1) υΤΙ πρα.

1)

1)

\

που έκτε-

λεί: δ μΙΧθ1)της κα.τα την έπΙλυσ1) ιxu·';jc; τ-ης &σΚ1)σ1)ς μπορεϊ: να έρ­ μ1)νευθεϊ: ώς έξ-ης: α.ίιτη ~ πράξYj ~χει την ΙστορΙιχ Τ1)ς, 3έν γενν~­ θ1)κε την στιγμη της 3ιεξιχγωγ-ης του πειριχμιχτος, το πε(ριχμιχ εΤνα.ι κα.τα κάποιον τρόπο ό τελεuτocί:ο κρΙκος, ποδ κα.τα.νοεί:τα.ι μ6νον σε συνάφεια. με τοδς ΠΡ(1)γοόμενους κρ(κους. Ό 3ιχσκα.λος, 80υλεόο'Ι­

τα.ς με τον μα.θψη πιχ'ιω στο θέμα., ιXπoσιxφ~νισε, μετέ3ωσε γν6>­ σεις, ρώΤ1)σε, 8ιδρθωσε κα.Ι &φ1)σε τον

t8Lo

τον μα.θYjτη να έρμ1)νεό­

σει. Αίιτη ~ έργα.σΙα. πιΥ..νω στΙς ~ννoιες, ~ 8ια.3ικιχσία. του σΧ1)μιχτι­ σμου τους εΤνιχι ιΧποτέλεσμα. έπεξεργα.σ(ιχς του

TCoct8toij

μέσιχ στην

8ια.8ικα.σ(ιχ της 8t3acrxocAEιxc; σε συνεργιχσ(α. με έν~λικoυς. Κα.Ι δτιχν

το πιχι3Ι λόνει τώρα. την &σΚ1)σ1), τΙ ζ1)τά.ει τοότη ιΧπο ιχυτ6; την Ικα.ν6τητιχ έπΙλυσ1)ς α.υτ-ης της ίσΚ1)σ1)ς μιμ1)ΤΙΚιχ, με τη βo~θεια.

του 3α.σκά.λου, πα.ρ'

8)10

ποδ την στιγμη τ-ης έπΙλυσ1jς 3έν υπά.ρχει

κα.μμια έΠ(ΚΙΧΙΡ1) περΙστα.σ1j κα.1 σuνεργα.σΙιx. Αύτη βρΙσκετα.ι στο

πιχρελθ6ν. ΤΟ πα.ι8Ι πρέπει ΙΧίιτη την φορα νoc ιXξιoλoγ~σει α.υτό­ νομιχ τα ιΧποτελέσμα.τα. της ΠΡ(1)γοόμεν1)ς συνεργα.σ(α.ς του .

•Η

ουσια.στικη 3ιιχφορα ιΧνά.μεσιχ στην πρώΤ1) &σΚ1)σ1j με κιχ­

θ1)μερινες εννοιες κα.Ι. στην 3εότεΡ1) με κοινωνικές συνΙστα.τα.ι στο

δτι το πα.ι31 έπιλόει την 8εότερ1) με τη βo~θειιx του 8ιχσκά.λου. Γιιχτl. 8τα.ν λέμε δτι το πα.ι8Ι λειτουργεϊ: μιμ1)ΤΙΚά., ιχίιτο 3εν σ1)μιχΙ-

305

ΣΤΗΝ ΠΑΙΔΙΚΗ ΗΛΙΚΙΑ

νeL 8L6λοu

'rOCL.

;)TL

XOLTιXEL κιΧΠΟLον 1}.).)..ον &νθρωπο στα: μ.ιχηoc κocΙ μ.Lμ.εΤ­

"Αν Ι:χω 8εΤ σ-ήμ.ερoc xιXTL κocΙ κιΧνω OCίlριO το

μ.Lμ.-ηΤLΚιί. 'Άν ~νocς μ.ΙΧθ-ητης λόνει στο σΠ(ΤL

t8LO, τ6τε το Tou «σκ-ήσεLς,

κιχνω «φοίί

τοίί 36θ-ηκε στο σχολεΤο Ινoc δπ63ειγμ.oc, λεLτοuργεΤ «κ6μ.-η σέ σu­ νεργocσΕoc, πιχρ' ΊSλo ποο ό 3ιίσκocλος την στLγμ,η iκε(ν-η 3έν

EIVOCL πoc­

ρών. ΔLΚOCLοόμ.ocστε να: θεωρ'ήσοuμ,ε την λόσ-η τ:ης 8εότερ-ης &σκ-ησ-ης, «ν«λογoc μ,έ την λόσ-η των ιiσκ-ήσεων στο σπ(τι, ώς μ,ια: λόσ-η μ,έ τη

βο-ήθεLOC τοίί 8σισκ«λοu. Αυτη Ύι βο-ήθεLσι τ:ης auvepyιxa(oιt; EIVOΙL «θl:oc­ τoc δπocρκτη κσιΙ πεΡLέχετσιι στΙς ~ξωτεΡLΚσ. σιυτο8όνocμ.ες ~ΠLλόσεLς τοίί ΠOCL3Lοίί.

"'Αν Uποθέσοuμ.ε lSη σε μ,ια: 1lσκ-ησ-η τοϊί πρΙ:)τοu τόποu

-

μ,έ

κσιθ-ημ,εΡLνές Ι:ννοιες- κoc/. σε μ,Lα: &σκ-ησ-η τοίί 8εότεροu τόποu-μέ ~ΠLστημ,ονLκές !ννοιες- στην ουσΙιχ «ΠOCLτοuνΤOCL «πο το ΠOCL8Ι 3όο

8LocφορεΤLκές πριΧξεις (8-ηλ. την μoLιX φορα: πρSπεL να: xιXveL xιXTL Ποο 8LεκπερσιιώνεL σιυθ6ρμ,-ητσι κocΙ είlκoλoι:, tνω την &λλη φορα: πρl:πεL να:

EIVOCL σέ θcσ'I'j να: κιΧνει σέ auvepyoιaEoc μ,! τον 8ιίσκocλο X«TL ποο 8!ν θα: το ι!κocνε το t3LO ocυθ6ρμ,-ητoc), τ6τε γ(νετocι σocφeς, ΊSτι Ύι «mxλL­ σ-η στΙς λUσεις των 8όο «σκ'ήσεων ~ξ-ηγεtτocι μ,όνο «πό την ~pμo'tjve(oc μ,ocς. Ξέροuμ,ε

lSTL Ινσι πσιι3/.

μ.πορε! σε

auvepyoca(oc να: «πο8ώσει πε­ elVOCL σωστό, ί5τι xocTιX την ΛUσ-η ΚΟLνωνLκων «σκ-ήσεων Ύι κοινωνικη σuμ,μ,ετοχη eIVOCL μ,όνο κotλuμ,­ μ.Cv-η, τότε y(veTOCL κσcτocνο-ητ6, YLocTl δποσκελΙζει την λόσ-η κocθ'tjμ,ε­ ρισσ6τερσι «π' ί5,τι ocότ6νομ,σι. "Αν

μ,ερινων προβλ-ημ,ιίτων.

"Ας στρocφοϊίμ.ε τώρoc στό 3εότερο 3ε8oμ,ΈVo, ί5τι 3-ηλ. Ύι λόσ-η «σκ-ήσεων μ,ε τον σόν3εσμ,ο «πσιρ' lSλο» πocροuσιιΧζεL μ,Lα:ν !ντελως

3ιocφορετικη ε[κ6νoc στην «ντΕστοιχ-η τ«ξ-η. ΟΙ κocμ,πόλες των λόσεων

«σκ~σεων μ,ε ~πιστημ,oνικες

xocI. κΙΧθ-ημ,ερινες lVVOLet; σuμ,πoρεόoν­ Tout; «πΈVocντι στΙς κocθ-ημ,ερινές. Ή ~ρμ,-ηνεΙoc γι' ocuTo elvocL lSTL ή κocτηγορ(oc των «νΤLθετLκων σχέσεων, ποο «vocmaaOVTOCL «ργ6τεριχ «πο ιxUτη των τσιι, οΙ ~ΠLστ-ημ.ονικες Ιννοιες 3εν 8ε(χνοuν την δπεροχ'ή

σι[ΤLω3ων, έμ,φocνΙζεΤΙΧL έπΙσ-ης «ργ6τερoc στην oι:UΘ6ρμ,-ητ-η σκl:ψ-η τοί) ΠOCL8ιοU. Προφocνως οΙ σιυθ6ρμ,-ητες

lVVOLet;

3εν eIVOΙL «κ6μ,-η τ6σο

&ΡLμ.ες σ' σιύτην την πεΡLΟΧ'ή, &στε οΙ έΠLστ-ημ.ονLκες να: δψωθοίίν π«νω «πο ocuτές. Σuνει3-ητο μ,πορεΤ να:

ποο κocτέχεL, κocΙ να: uποτocχθεt μ.πορεΤ

y(veL σε Κ«ΠΟLον μ,6νο X«TL xocveLt; μ,6νο σε μ,Lα: λεLΤΟUΡ-

ΕΠΙΣΤΗΜΟΝΙΚΕΣ ΕΝΝΟΙΕΣ

306

γΙα. fι81j ένεργ~. "Αν gvoι. πα.ι8Ι α.ότηι; τ~ι; 1)λικΙα.ι; Ι:χει στρώσει ~8η τ~ν α.ό€όρμ1jΤ1j χρ+ισ1j τοϊί «έπει8~», μπορεί: νΟι κιiνει σuνει81jΤ~ α.ότ~ τ~ν λέξ1j με τ~ν σuνεργα.σΙα. κα.Ι νΟι τ~ν ΧΡ1jσιμοποι~σει έκοό­ σια.. "Αν στ~ν α.Uθόρμ1jτη σκέψ1j -rou 8εν Ι:χει μιίθει &κόμη το ~8ιo νΟι κα.τονομιίζει τΙι; έκφρα.ζόμενει; &πο τον σόν8εσμο «έπει8~»

σχέσειι;, τότε εΤνα.ι φuσικό, οτι κα.Ι στ~ν έπιστημoνικ~ -rou σκέψη 8εν μπορεί: &κόμη νΟι τοσ γΙνει σuνει81jΤΟ ο,τι 8εν κα.τέχει, κα.Ι 8ΕV μπορεί: νΟι κα.τέχει τΙι; &ποσσει;; λειτοuργΙει;. 'Άρα. πρέπει κα.Ι 1) κα.μ­ πόλ1j των έπιστημονικων έννοιων σ' α.ότ~ν τ~ν περΙπτωση νΟι βρ(­

σκετα.ι το ~8ιo χα.μ1jλΟι όπωι; α.ύτ~ των λύσεων με xιxe1jfLSPLvec; Ι:ν­ νοιει;.

Το τρ(το έρεuνητικο σuμπέΡα.σμα. σuν(στcxτcxι στο οτι 1) λύση (LLOCC; &crX1jσ1jt; με τη βo~θεια. κα.θ1jμερινων έννοιων έΠι8Ι8ει γρ~γoρσι' 1) κα.μπόλη των λύσεων ιχότων των &σκ~σεων &νεβα.Ινει στΙΧθερΟι κιχΙ πλ1jσιιiζει ολο κα.Ι περισσότερο την κα.μπόλ1j των λύσεων &σκ~­

σεων με έπιστ1jμΟ\ίικει; gννοιει;, lι)σποu τελικΟι νΟι σuμπορεuθουν. ΟΙ κα.θ1jμερινει; ι!ννοιει; προφθιίνοuν κιχτΟι κιίποιον τρόπο τΙι; έπιστη­ μονικέι;, &πο τΙι; όποΤει; εΤχιχν δπερφcxλα.γγισθε'i:, κιχΙ &νuψώνοντcxι

οΙ ~8ιει; στο έπΙπε86 τοuι;. Ή πειστικότερ1j έρμηνεΙιχ γι' α.ότΟ εΙνιχι ΙSτι

1) κιχτοχη ένοι; &νώτεροu έπιπέ80U στ~ν περιοχη των έπιστη­

μονικων έννοιων 8εν πα.ρα.μΈVει χωρΙι; έπΙ8ρα.ση κα.Ι στΙι; προγενέ­ στερα. σΧ1jμα.τ~σμ.ένsι; ΙΧόθόρμψει; Ι:ννοιει; του πιχι8ιου. Aότ~

1) κιχ­

τoχ~ ό8ηγεί: σε μιΟιν &νόψωση του έπιπέ80U των κα.θ1jμερινων έν­ νοιων, ποίι μετιχσχημιχτΙζοντιχι μ' ιχότον τον τρόπο γιιχτΙ το πιx~8Ι

Ι:χει μιίθει νΟι κιχτέχει έπιστημονικει; ι!ννοιει;. Αότο εΤνιχι τόσο Πι­ θιχνότερο, όσο

lfLe'i:c; 8εν μπορουμε νΟι φιχντα.σθουμε πιχριΧ μόνο 80-

μικιΧ τ~ν 8ιιχ8ικιχσΙα. του σΧ1jμα.τισμου κιχΙ της έξέλιξηι; των έννοιων'

ιχότο cr1jfLcxlveL oτ~ οτιχν το πιχι8Ι μιiθει νΟι κιχτέχει όπoιιx8~πoτε &νώ­ -rSp1j 80μ~ &ντΙστΟΙΧ1j στην σuνεL81jΤ~ γνώσ1j κιχΙ στην κιχτοχη όρι­ σμΈVων έννοιων, 8εν εΤνιχι &νιχγκιχσμένο νΟι &π08Ι8ει έκ νέοu την

~8ιιx έργιχσΙιχ γιιΧ κιiθε προγενέστεριχ 3ημιοuργημένη ΙΧόθόρμητη

lvvotιx, άλλιΧ μετιχφέρει τ~ν άλλοτε 8ημΙΟUΡγημέv1j 80μη ~ι; προι; τΟι κόριιχ χιχριχκτηριστικιί της &π' ευθείΙΧι; στΙι; προγενέστεριχ έπε­

ξεργα.σμένει; lvνοιει;.

ΜιιΧ έπιβεβιχ(ωση ιxότ~ι; τ~ι; έρμηνεΙιχι; βλέποuμε στο τCτoφτo

307

ΣΤΗΝ ΠΑΙΔΙΚΗ ΗΛΙΚΙΑ

έρευν'Y)ταCι συμπέριχσμιχ. Ή σχέσ'Υ) των έΠLσΤ'Υ)μονLκων κιχ!. των

κιχθ'Υ)μεΡLνων έννΟLων, ποο &.νήκουν στήν κιχτηγορΕιχ των

&'VTLOeTL-

κων σχέσεων, πιχροuσLιίζεL στήν τέτιχρτ'Υ) τιίξ'Υ) εΕκόνιχ πιχρόμΟLΙΧ με

την κιχτηγορΕιχ των ιχΕΤLω8ων σχέσεων τ~ς 8εότερ'Υ)ς τιίξΎjς. Έ8ω &.ποκλΙνουν πολο ι!ντονιχ οΙ κιχμπόλες έπΕλυσ'Υ)ς των 8όο τόπων

&.σκήσεων, ποο πρ!.ν σuνέπLΠΤΙΧV" ~ κιχμπόλ'Υ) των έΠLστ'Υ)μονικων λόσεων υπερφΙΧλιχγγΙζει πιίλL ιχυτη των λόσεων &.σκήσεων με κιχθ'Υ)­

μεΡLνες lννΟLες. ΠεΡΙΧLτέρω ~ τελευτιχΕιχ έμφιχνΕζει μιιΧ γρήγορ'Υ) ιx(J­ ξ'Υ)σ'Υ) , μLιΧ γρήγορ'Υ) προσέγγLσ'Υ) στ!.ς πρωτες κιχμπόλες κιχ!. τελικιΧ συμπΙπτει μ' ιχίιτήν. ΟΙ κιχμπόλες των έΠLστημονικων κιχ!. των κιχ­

θ'Υ)μερινων έννοιων έμφιχνΙζουν λοιπον σε πριίξεLς με το «πιχρ' l)λο» τ!.ς

l8Lec;

νομοτέλειες κιχ!. την ~8ιιx 8υνιχμαή &.μΟLβιχΙων έΠL8ριίσεων

ΙSπως οΙ κιχμπόλες των έΠLστημοναων κιχ!. των κιχθ'Υ)μερινων έν­

νοιων στΙς πριίξεLς με το «έπεL81j», &.λλιΧ μόλLς 8όο χρόνιιχ &.ργό­ τεριχ. Λυτο έπιβεβΙΧLώνεL τήν υπόθεσή μιχς ΙSτι οΙ νομοτέλειες ποο πεΡLγριίψιχμε ποφιχπιίνω ΣUνισΤOίίν γενικες νομοτέλεLες στή" έξέ­ λLξ'Υ) της μια.ς ~ τ~ς &λλ'Υ)ς lVVOLΙXC; &.νεξιίρτητιχ &.πΟ το σε ΠΟLό χρό­ νο της ~λικΙιxς έμφιχνΙζονΤΙΧL κιχ!. με ποιές πριίξεLς συσχετΙζοντιχι. Μα.ς φιχΙνετΙΧL,

l)TL

ΙSλιx ιχίιτιΧ τιΧ συμπεριίσμΙXΤΣC έmτρέποuν νιΧ

&.ποσιχφ'Υ)νΙσουμε ~νιx ζήΤ'Υ)μιχ ποο μίiς έν8ιιχφέρεL, 8'Υ)λ. την &λλ'Υ)λε­ πΙ8ρΙΧσ1) έπιστημονικων κιχ!. κσcθ'Υ)μεΡLνων έννοιων τΙς πρωτες σTLy­ μες της &.νιίπτuζ'Y)ς ένος ΣUστημΙXΤOς γνώσεων σε κιίΠΟLΟ κλιί80. Μα.ς έΠLτρέποuν νιΧ &.πoκιxλUψoυμε το κομβLΚΟ σ1)με!ο της έξέλLξ'Υ)ς των Βόο τόπων έννοιων με έπιχρκη βεβΙΧLότ'Υ)ΤΙΧ,

lTaL

&στε νιΧ μπο­

ρ~σoυμε νιΧ πιχριχστησουμε υποθεΤLΚιΧ την κιχμπόλ'Υ) της έξ6λιξ'Υ)Ι; ιχυθόρμ'Υ)των κιχ!. μη ιxUθόρμ'Y)των έννοιων. Κιχτ« την γνώμ'Υ) μιχς ~8'Y) ή &.νιίλυσ'Υ) των πιχριχτεθεLμένω" &.ποτελεσμιίτων μίiς έπιτρέπει νιΧ συμπεριίνουμε

l)TL ή έξέλιξη τών ba δρόμο που αvτιτΙθεται σ' αυθόρμητης bvota, τού παιδιού. Μποροσμε

έπιστημονικών έννοιών ακολουθεί

αυτον τής έξέλιξης τής

τώριχ νιΧ &.πιχντησουμε στο ΠΡΟ'Υ)γοόμενο έρώτημιί μιχς γLιX το πως

σuμπερ~φέρονΤΙΧL &.μΟLβΙΧ!ΙΧ μέσιχ στην έξΘλLξ1j τους

lVVOLec;

l5πως

«&'8ερφος» κιχ!. «έκμετιίλλευσ1)), λ6γοντιχς ΙSTL κιχτιΧ κιίποιον τρόπο

&.νσcπτUσσονΤΙΧL σε &.νΤLθετικη κιχτεόθυνσ'Υ). Λυτο εΤνιχι το xίIPLO σ1)με!ο της υπόθεσής μιχι;.

ΕΠΙΣΤΗΜΟΝΙΚΕΣ ΕΝΝΟΙΕΣ

308

ΣτΙς otUΘ6ρμητες ~ννoιές του το πotι3Ι φθιίνει ώς γνωστόν σχε­ τικ« &ργ« σε μι« συνει3ητη γνώση της «ννοιotς, σε Ινot προφορικό δρισμ6 της, στην έκοόσιιχ xp~a1J ιχζιτης της ~ννoιιxς κιχτ« την 3ιιχ­

πΙστωσ1j των πολόπλοκων λογικων σχέσεων μετιχξδ των έννοιων. Τό πιχι3Ι γvωpEζει βέβΙΧLot κι6λιχς τ« &ντ[στοιχιχ &ντικε[μενιχ, «χει την Ι:ννοιιχ του &ντικειμένου. •Αλλ« το τΙ ε!νιχι ιχζιτη η Ι:ννοιιχ, πιχριχ­

μένει &κ6μ1J στο πιχι3Ι &σιχφές. "Εχει μια: πιxpιίστΙXσ1j του &ντικει­ μevοu κιχΙ ~χει

auveE31Ja1J

του ~3ιoυ του &ντικειμένου ποδ &πεικο­

ν[ζει η «ννοιιχ, &λλα: 3εν Ι:χει σuνεΙ3ηση τΥίς t3tιxc; της Ι:ννοιιχς, τΤις

3ικΤις του νοητικΥίς πριίξης, με τη βo~θειιx της δποΙιχς φιχντιίζετotι τό &ντΙστοιχο &ντικεΕμενο. 'Αλλα: η έξtλιξ1) μL&ς έπιστημονικ1jς Ι:ννοιιχς &ρχΙζει &κριβως με την έργιχσΙιχ πάνω στην Ι:ννοιιχ ώς τέτοιιχ (έργιχσΙιχ ποδ &κ6μιχ 3εν εΤχε &νιχπτυχθεϊ: έπιχρκως πάνω στΙς ιχζι­

θ6ρ(1)τες Ιννοιες κιχτα: την 3ιάρκειιχ δλης τ1jς σχολικΥίς ηλικΕιχς) με τόν προφορικό δρισμό της ι!vνoιιxς, με πράξεις ποδ προσποθέ­ τουν την μη ιχΜ6ρμητη έφιχρμογη ιχζιτης της Ι:ννοιιχς. Πρέπει &ριχ να: συμπεριίνουμε, δτι οΙ έπιστημονικες ι!vνoιες &ρχΙζουν &πο Ινιχ έπΙπε30, δπου 3εν «χει φθάσει &Κ6μ1J η ιχζιθ6ρ(1)­ τη πιχι3ικη Ιννοιιχ ~ν έξtλιξ~ τους.

Ή lpsuvιx

&no3eLXVUSL

δτι, έξ ιxtTEιxc;

&νάμεσιχ στοδς 3όο τόπους έννοιων στό

T1jc; 3ιιχφορ&ς έπιπέ30ι) t3to πιχι3Ι κιχτα: την σχολι­

κη ηλικΙιχ, ε!νιχι 3ιιχφορετικες η &3υνιχμΕιχ κιχΙ η 3όνιχμ,1) των έπι­ στημονικων κιχι των κιχθ1)μεΡLνων έννoLών. Ή 3όνιχμ,1J της Ιννοιιχς

«&3ερφ6ς», ποδ Ι:χει 3ιιχνόσει μιχκρδ 3ρ6μο έξtλιξ1Jς κιχΙ Ι:Χει έξotν­

τλ~σει μεγάλο μέρος το13 έμπεtρΙΚOυ περιεχομένοΙ) της, &π03ει­ κνόετιχι ώι; η &3όνιχμη nMupιX

-r1jc;

έπιστημονικΥίς Ι:ννοιιχς, κιχΙ τό

&ντΕθετο: η Εσχδς μ,ι&ς έπιστημονικΥίς Ι:ννοιιχς, π.χ. «η &ρχη το13

•Aρχιμ~31))

:tι η «έκμετιXλλΕUση», &πο3εικνόετιχι ώς η &σθενηι; πλευ­

ρα: τΥίς κιχθ1Jμεριν1jι; Ι:ννοιιχς. Τό ΠΙΧι3Ι ΓVωρΙζει &κριβως τΙ ε!voιι ό &3ερφ6ς, ιχζιτη η γνώση ε!νιχι μεστη «πό έμπεtρΙιχ, &λλ« gTιxv το πιχι3Ε, δπως στα: πεtράμιxτιx του

Piaget, πρέπει να: λόσει

μια:ν &ιp1J­

Ρ1)μένη &σΚ1)ση για: τόν &δερφο του &3ερφου, b31JyeLTιxt σε aUyxta1J. Τ6τε &ποδεικνόετιχι,

l5Tt

ξεπερνάει τΙι; δυνάμεις τοι) να: ΈVεργ~σει

σε μια: μη σuγκεκριμέν1J περΙστΙXσ1j μ' ιχζιτην τη." Ιννοιot, 31JAιx3Yι

με μια:ν &φ1)Ρ1Jμtν1J Ιννοιιχ, μια:ν &φ1JΡ1Jμέν1J σ1jμ,ιxσΙιx. Αζιτο Ιχει &πο-

309

ΣΤfΙN ΠΑΙΔΙΚΗ HΛlKIA"

&ιχθεί: τόσο ~ιεξ03ικα: στΙς !ργιχσΙεζ το13

&στε μπ')ρο13με

Piaget,

ιiπλωζ να: &νιχφερθο13με στΙζ ~ρεuνέζ του. "Οτιχν το πιxι~Ι οtκεLΟΠΟLε'i:ΤΙΧL μιιχν Ιννοιιχ &ρχΙζεL σχετικα: γρή­

γοριχ νιχ κιχτέχεL ΤΙζ πρotξεLζ, στΙς δπο'i:ες ~LιχφιχΙvεΤΙΧL ~ &~υνιxμΙιx της ~yyOΙΙXΖ «&~ερφ6ζ». Μπορεί: e\SKoAιx να: πooσ~ιoρΙσει την lVVOLΙX, την χρησιμοποιεϊ: σε ~ιιxφoρετι~ νοητικεζ πρ&.ξεΙζ κιχΙ βρΙσκεL την σχέση της με &λλες Ιννοιεζ. 'Ακριβωζ !κεί: που ή Ιννοιιχ «&~ερφOζ»

&πο3εικvόεΤΙΧL ~ς Ισχυρη ~ννoιιx, ~ηλ στην ΙΧόθόρμητη χρήση της, στην !φιχρμογή της σε πoλΛtς συγκεκριμένες περιστotσεLζ, στο πλοό­

σιο !μπεφικό τηζ περιεχόμενο κιχΙ στην σόν~εση με την &τομική του ~μπεφΙιx, 3εΙχνει ή !πιστημονικη ~ννoιιx την &~υνocμΙιx της. Ή &νotΛυση ΙΧόθόρμητων πιχL3ικων !ννοιων μα.ς πε(θει

gTL

το πιχι3Ι

lleL

σε πολυ μεγιχλότερο βιχθμο σuνεΙ8ηση το13 &VΤLκειμννοu πιχρα: τ1jζ t8ΙΙΧζ τηζ ΙννΟΙΙΧζ. Ή &νotΛυση τ1jζ !πιστημονLκης ~VVΟLΙΧζ, &ντ(θε­ ΤΙΧ, μα.ς πε(θει

5TL

το πιχι3Ι &ρχικα: Ιχει συνει8ητοποιήσει πολυ κιχ­

λότεριχ την t~Lιx την Ιννοιιχ πιχρα: το &νΤLκεtμενο που &νιχπιχριστα..

"Αριχ δ κΙν8υνος που &πειλεϊ: την !ξέλιξη των !πιστημΟΥικων κιχΙ των ΙΧόθόρμητων έννοι"ων elVΙXL 8LιχφορεΤΙΚΟζ για: τους Βόο ΙΧότοΌζ τόπουζ !ν'Jοιων. τιχ πιχριχ~ε(γμιχτot μΙΧζ θιχ το ~ΠLβεβιχιώσοuν. Στο !ρώτημ.ιχ τΙ elVΙXL μLιχ !ΠΙΧVotστιχση &Πotντησιχν πιxι3Lιi τηζ τρΙτηζ τotξης στο 3εό­

τερο έξotμηνο μετα: την πριχγμotτεuση των θεμιίτων

1905 κιχι 1917:

«Ή ~ΠΙΧVotστιχση e!VΙXL Ινιχς πόλεμΟζ, στον δπο'i:ο ή 't'otξη των κιχτιχ­ πιεζομννων πιχλεόει κιχτα: τ1jζ Τotξηζ των κιχτιχπιεστων. Όνομιίζε­

τιχι ~μφόλιoς πόλεμΟζ. ΟΙ πολΙτες μια.ζ χώριχς πολεμο13ν μετιχξό 'ιΌυζ».

Σ' ocUτην την &Πotvτηση &ντιχνιχκλα.τιχι ή &νιίπτυξη τΊjζ συνεΙ3ησηζ το13 πιxι~ιoίί. Σ' ιχότην βρΙσκετιχι το KpLTYιpLO τηζ τotξης. 'Άλλα: ή σvνειδητη γνώση ιχότοίί το13 δλικοίί εΤνιχι &νιχφορικα: με το βciθΟζ κιχΙ την ~κτιxση ΠΟLοτικα: 8ΙΙXφOρεΤLΚη &πο την &ντtληψη το13 !νηλΙκου.

Το έπ6μενο πιχρci3εLγμιχ το &π03εικνόει &κόμη κΙΧθιχρότεριχ: «ΔοuλοπotΡΟΙΚΟUζ ~νομciζοuμε τούζ &γρ6τεζ, που ~σιxν [3ιοκτησ(ιχ το13 γιχιοκτήμονιχ»

-

«πωζ ζουσε λοιπον ΙνΙΧζ γιχιοκτήμονιχς 't'ηv

iποχη τηζ 80uλΟΠΙΧΡΟLΚ(ΙΧζ;»

- «Πολυ κιxλci. "Ολoc ~σιxν σ' ΙΧότοδζ

310

ΕΠΙΣΤΗΜΟΝΙΚΕΣ ΕΝΝΟΙΕΣ

τ6σο πΛοίισιιχ. "Ενιχ σπΙτι με 8έκιχ πιχτώμιχτιχ, πολλα. Βωμ!Χτιιχ,

δΛΙΧ κομψιί. Ήλεκτρικο φως εΚΙΧΙΥε στΙς κιχμιίρες κλπ.». ΚιχΙ σ' ιχύτο ,ο πιχριί8ειγμιχ βλέποuμε δτι το πιχι8Ι με τον

τρ6πο 'rO'J, εστω κιχ!. ocitAotxIί, κιxτotΛιxβιxίνει την ούσίιχ της

80uAo-

πιχροικίιχς. Αύτη ~ κιχτιχν61jση βιχσΙζετιχι περισσότερο σε μια.ν εΙκο\

\

ι

1.

\

,

1!

\

1.-Λ

νισΤΙΚ1j πιχριχστιχση πιχριχ σι;; μιιχν επισΤ1jμονΙΚ1j ι;;ννοιιχ μι;;

λεξΙιχ του

lSpou.

'Εντελως 8ιιχφορετικα.

lxouv

.,ιν

xUpto-

τα πριίγμσcτιx σε μια.ν

εννoισc δπως «(X~ερ?ός». ΒρΙσκοuμε έ8ω την &8uνιχμίιχ ιΧπόσπσcσ1jς ιχπο την περιστιχσιιχκη σ1jμιχσΙιχ ΙΧύτης της λέ;1jς κιχΙ προσέγγισης ΙΧύτης της εννοιιχς σα.ν να. ~τιxν μια. ιχφ1jΡ1jμέν1j εννοιιχ' έπίσης εΤνιχι

ιχΜνιχτο να. ιΧποφεuχθοuν Λογικες ιiντιφocσειι; στην χρήση ΙΧύτης της εννοιιχς. ΑύτοΙ εΤνιχι οΙ πιο πριχγμιχτικοΙ κιχΙ σuν1jθισμένοι

xtv8uvot

στον 8ρ6μο της έξέλιξ1jς των κιχθ",lμεριν(;. ν έννοιων. Θα μποροόσocμε

xocp1j

μεγΙΧλότερ",lι; σσcφήνειιxς να. πιχριχσ,ή­

σοuμε σΧ1jμιχτικ&: τον 8ρόμο ,ης έξέλιζ1jς των ιχύθόρμ1jτων κιχι. των έπιστημoνικων"ΈVνoιων ώς Μο ιχν,ίθετιχ κocτεuθuνόμενες γριχμ.­

μές, ιχπο τΙς όποτε; ~ μιιΧ Π1jγιxΙνει ιχπο π!Χνω προς τιΧ κOCτω κιχι Τ έ μνετoc~ σ

'

••οποιιχ ο 1j

οΙ L. ,ο '" ' . l l!λλ E'JΙX σuγκεκριμι;;vo επιπεοο με τ,ιν ~ 1j,

'

"ι "'""Α νεl. ιχπο κιχτω προς τιχ πιχνω. ν ΧOCΡΙΧΚΤ1jρισοuμε

ο

Π1jγσcι-

" GUIJ. β' ιχτικιχ οσει;

στοιχειώ8εις [8ιότητες της εννo.σcς ώριμocζοuν γΡ1jγορότεριχ ώς κιχ­ τώτερει; κΙΧί, ιχντίθετoc, τις μετιχγενέστεριχ ιχνιxπτuσσόμενες ε8ιό­

τητες της εννΟΙOCζ, που σuν8έοντocι με την auVEL81jτYι γνώση κιχ!. ,ην έκοuσιό,"'Ιτoc, ώς ιχ'lώ-:-ερες, τότε μπορουμε να.

itOUfLe: με μια.'Ι έπιφό­

λιχξ1j ο,ι οί αtθόρμητες έννοιες του παιδιού άνα.-ττύσσονται ιiπό

κάτω πρός τα πάνω, ιL-τό τις στοιχειωδέστερες και κατώτερες πρός τις ιJ.J'ώτερες ίδιότητες, οί έπιστημονικες ε1J110ιες άντίθετα

άπό πάνω πρός τα κάτω, ιLηό τις πολυπλοκότερες και άνώτε-

"

'

ρες προς τις στοιχειω δ εστερες

'"

' GUVo~έετιχι

οιιχφορα:

"

και κατωτερες

"την '" ' ( την " οια:φοριχ

με

'

ι'δ ιοτητες.

Ι ιxνΙXζjlεριxμε

Α '-Λ .'\.u. 'Ι

1j•

Ι) πιχριχπιχνω

στην σχέσ1j τΥ,ς έπισΤ1jμονικ1jι; κιχ!. τ-r,ς ΚΙΧθ"t)μερινης εννοιχς προς

"

το

,

α:'Γ.ικεφενο.

ΚΙΧ" ιχρχην μια. ιχίιθόρμΎjΤ"t) εννοιιχ 81jμΙΟ'JΡΥε'ί:τα:ι σuνήθως με την &μεσΎj σuγΚΡΟ'Jση 'rGU πocι8ιου με έy..ε'ί:νσc η τα. ιΧλλα: ιXν'nκεΙμεvιx, που νιχΙ μεν έπε;rιγoυντιxι ιΧπο τον ένήλικο, ιχλλα. πα:ρ' δλα: σcύτα. πιχ­

ρocμένοuν ζωντιχν&., πρocγμιχτικ ιΧ ιΧντικεΙμενα:. Μόνο μέσσc ιΧπο μια.

311

ΣΤΗΝ ΠAJΔIΚH ΗλΙΚΙΑ

ILocxpόt tξέλLξη σuνεL8ηΤΟΠΟLεt το nιxL8l το

&'VTLxetILevO, την l8LIX •Η 8ημLοuργΙιχ ILLOCt; έπιστημονLκ'1jς lVVOLΙXt; 8εν &.ρχΙζεL με τ~ν &.π' eMeLOtt; σόγ­ κροuση με τόt &'VTLxeLILevΙX, &.λλόt με ILLόtv lILILeaY) σχέση με το &.ντι­ κεΙμενο. "Αν έκε~ το nocL8t δ8ηγε~ΤΙΧL &.πΟ το πριίγμιχ aτήν lvvotoc, την

lVVOLOt

κιχΙ τΙς &.φηρημένες npιXξeLt; μ' ιxότ~ν.

έ8ω εΤνιχι σuχνόt &.νιχγκocσμένο να: &.κολοuθ~σεL τον &.ντ(θετο 8ρόμο,

8ηλ. &.πΟ την Ιννοιιχ στο OCVTLxeLμoevO. Δεν πρoκιxλε~ λοιπόν Ι:κπληξη δτι ~ 8uνιxτ~ πλεuρα: ένος τόποu

lvvotoct; elVΙXL ~ &.8όνσψ.η πλεuρα: το;:) ocno τΙς πρωτες ωρες 8r.8ocσxιxALιxt;

&λλοu. ΤΟ πιχι8Ι 8LMaxeTΙXL ~81] νόt ocποκιχθcστoc

σχέσεις ocvIίILeaιx στα: &.ντικεΙμενιχ. 'Λλλόt ~

AOYLxet;

κΙν1]ση ΙΧότ'1jς της t:vVOLΙXt; «φuτρώνει» xocTιX κιίποιον τρόπο στο έσω­

TePLxb,

&.νoΙγε~ t:vιx 8ρόμο προς το

ocVTtxeLILevo,

tILneLpLΙX, πο,) ~χει το πιχι8Ι &.VOttpOPLXιX μ' ΙΧότό,

σuν8έετιχι με την

xoct

τ~ν έσωτεΡL­

κεόει. Έπιστημονικες κιχΙ ΚΙΧθ1]μεΡLνες ~VVOLet; βρΙσκονΤΙΧL στο

περΙποu στο

nocL8t

t8Lo

έπΙπε80, κιχΙ μιίλιστιχ με τ~ν Ι:ννοιιχ

t8LO lSTL το

πlχι8Ι 8εν μπoρε~ να: tnLxetp~aet XΙXILILLιX 8ιιχφοροποΙφη &.vIίILeaoc σε ~VVOLet; πο,) &.πέκτησε στο σχoλε~o κιχΙ σε ΙΧότει; πο,) ocπέκτησε ιlπo το σπΙτι τοu. Αότες δμως Ι:χοuν,

,

,

'Ι> J. μιιχν εντελως οιιχφορετικ,ι

yeveTLX1]'

ocno

την &ΠΟψ1]

•LaTOPLΙX: ,

1]•

T'1jt;

8uνιχμικ'1jς,

'>l μιιχ ι;;ννοιιχ

J! ι:;χεL φ θ' ιχ-

σει σ' ιχότο το έπΙπε80 Ιχοντιχς 8ιιχνόσει δρισμένη έΠLμέροuς περιο­

χ~ της έξΘλLξ~ς της &.πο τα: πιίνω, ~ &λλη &.νr(θετιx Ι:φθιχσε στο έπΙπε80 περνώντιχς

ocno

το κιχτώτερο

TIL'1jILoc

t8LO

της έξέλιξής Τ1]<;.

"'Αν λοιπον ~ έξέλιξη T'1jt; έΠLστημονLκ'1jς κocΙ ιχότη της κΙΧθη­ μεΡLν'1jς Ι:ννοιιχι; ocκολοuθε~ 8LΙXtpOpeTLXo 8ρόμο, τότε α-ότές οί δύο διαδικασΙες συνδέονται μεταξύ τους έσωτερικα καΙ πολυ σταθερά. Ή έξέλιξ1]

T'1jt;

κΙΧθ1]μερινYjι; lVVOLΙXt; στο nιxL8l πρέπει να: φθιίσει ΙνOt

όΡLσμένο έπΙπε80, Ι:τσL &στε το πιχι8Ι νόt μπορέσει έν γένει να: ο[κειο­ ΠΟLηθε~ τ~ν έπισΤ1]μOνικ~ lVVOLΙX κιχΙ να: τ~ν auveL81]TOnOL~aet. Το nιxL8l πρέπει στΙι; ΙΧόθόρμ'1jτει; t:vνΟLέι; τοΙ} να: φθιίσει μέχρι το κιχτώ­

φΑι, δποΙ} για: πρώτη φορα: γΙνετιχι γενικόt 8vνιχτη ~ σuνει8ητη έπΙ· γνωση.

''ETaL

οΙ Ιστορικει; Ι:ννοιει; το;:) nιxL8LOU ιlρχΙζouν τον 8ρόμο τYjι;

έξέλLξ~ς τοuι; μόνον gT~ 1ι nOtt8LX~ ΚΙΧθημεΡLτη φΟΡΟΠΟLηθε'i: έπιχρκωι; &.πΟ το πιχρελθόν, των κοντινων τοu ιlνθρώπων

xocl

gTocv

lVVOLOt lxeL 8LOC-

1ι ζω~ του nιxL8LOU,

των &.νθρώπων τοσ περιβιίλλον-

ΕΠΙΣΤΗΜΟΝΙΚΕΣ ΕΝΝΟΙΕΣ

312

τός του, ι!!χε~ έντcxχθε~ μέσιχ στην σuνεΙ8Yjσ~ ,ου στο πλcx(σιο της πρωτιxρχικΎjς γεν(κεuσ'Yjς «πρΙν xιxt τώΡCXΗ. 'Απο τ~ν

rx)).Yj,

Ι)μως, ~ κιχθYjμεριν~ ~ννoιoc, I)~ως 8ε(χνο')ν

τα: πειρά.μ,ocτά. μ,ocς, ε!νιχι εξΙΧΡΤYjμ,ένYj ώς προς την έξέλιζ~ της ιΧπο

την επιστημ,Ο'JΙΚ~. ""Αν εΤνιχι σωστο Ι)τι ή επιστημ,oνικ~ ~ννoιιx ~χει 8r.ιxνόσει το τμΊjμ,α; τΊjς εξέλιξYjς πο.; πρέπει να 8ιιχνόσουν οί

xocoYj-

μ,ερινες !ννοιες τοσ πocι8ιοσ, 8'Yjλo οτιχν έ8ω ~χε~ γ(νει 8υνocτ~ γ~ιX

πρώτη φορΟι στο πocι8Ι μ,ια σεφΟι ιΧπο ενέργειες, πού σε σχέσΥ) μ,ε μιOCν ~ννoιιx ()πως «ιΧ8ερφος» ε!νιχι &.κόμ,Υ) εντελως ά.8όνιχτες

-, τότε

8ΕV μπορεί: νΟι πιχρocμ,εΙνει ά.8ιά.φορος ό ορόμος πού οιένυσε ή επι­

στημ,oνικ~ ~ννoιoc γιΟι το όπόλοιπο τμ,ημ,ιχ του ορόμου των xιxOYjfLE­ ρι\:;)ν έννor.ων.

• Η xιxGYjμoePLV~ ~ννoιιx, σε μ,ιΟι μιχκρα έξέλιζ'Yj ιΧπο \', " "ξ ~ , \... β ιχ θΙυτιχτο φυτρωμ,ιχ Ι ει ορομ,ους γιoc ενιχ

,

κιχτω προς τoc πocνω, εχει ιχνοι

της έπιστημ,ονικΥις έ'Νοιιχς προς τα κιΧτω, έχοντιχς ΟYjμ,ω'Jργ'r,σει μ,ια:

σεφα ά.πΟ οομ,ες ά.ΠΙΧΡOCΙΤYjτες για. τ~ν OYjfLLOIJPY[ΙX κιχ,ώ,ερων

,,-

στοιχε:ιωοων

''1-' LΟΙΟΤYjτων

- "εννοιιχς. , .'1.ΚΡΙ .ι β ως

ΤΊ)ς

''''1' ΙοΙΟ

":"0

xoct

,. Yj ,επ~-

ΚOCΙ

στημ,oνικ~ εννοιιχ, εχοντιχς o~ιxνύσει ενιχ όρισμ.ένο τμ,~μ,ιx του ορό­ μ,ου ά.πο πιΧνω r.ρΟς τΟι κιΧτω, &.νo(γε~ τον ορόμο για: την

εξέλιζΥ)

":"ων κιxθYίμερ~νω,) εννοιων προετοψά.ζοντιχς το εοocφος μ,ιας σειρας

οομ,ικων μ,ορφωμ,ιΧτων ά.πιχρΙΧίτ-ητων γιά. τ~ν κιxτoχ~ των ά.νώ,ερων

10ιοτήτων της εννοιocς. Οί επιστημ,ονικές εννοιες φ1JτρώνΟ'Jν περ-

,

νων":"ocς

"

πιχνω

\, τις

ιx~o

κιχ

θ

'

Yjμoep~ve,:;

,

ΚOCL

τριχ

β'

ωντocς

" , τιχ κιχ,ω.

προς

οι ΚΙΧθYjμ,ερ.νε.:; ~ννoιες φυτρώνουν r.ερνών":"ιχς πιΧνω &.πΟ τις ε~ιστ''ι­ μονικές κoc). τρocβώντιχς προς τά. πιΧνω. λl' ιχ,jτον τον Ισ-,(υρισμο ά:-

) ....

,

\

'λ

Π ,ως γενικε')ο!.ιμ.ε τις νομοτε

'

Q.....

ιJ'

\

,

ειες ΠΟ'j εΧO'Jμ,ε ι-'ρει σ-;-oc πειρocμ,oc":"ιχ.

"Ας ξocνocθuμΊ)θο::Jμ,ε ":"ά. οεοομ,ένoc:

'f,

κocθ'Υ)μ,εΡLν~ ~ννoιx πρέr.ει να:

φθά.σει ενoc όρισμένο επLr.εΟο της «ιχ,jΘόρμYjΤYjς» έξέλιξ~ς της, ~τσι

ωσ":"ε ~ &.νιχκιΧλυψη ής ιΧνωτερότητιχς της έπιστημ,ονLκr,ς εννοιιχς ιΧπένιχντί της νOC γίνει γενικΟι 0υνιxτ~

-

ιχίιτο το βλέπΟ'Jμ,ε στο Ι)η

~ !ννοιoc «επειo~» ΟYjμLοuργε'ί: ΙΧίιτες τις συνθΊjκες ηο'Yj ~ν οεύ­ τεΡΥ) τά.ξ·η, ή ~ννoιιx «πιχρ' 5λο», &.ντίθετιχ, μόλις στ~ν ":"έτιχρτη τά.­

ζYj, &.φου προηγοuμένως φθιiσει στο επίr.εΟο Ι)που ε!χε ((θιiσει ή ~ν-

•

, 'l" ~ 'l' , ,,.. 'A~Ί' θ .1.." 'l' νοιιχ «επειση» v "ιν οευτεΡΥ) ΤOCζ'Yj. ΛΛOC οι κιχ ημ,ερ~ν;;ς εννοιεζ οιoc-

νύουν γρΤΙγορoc το πιiνω τμ-ημιχ του ορόμου τους, πού το εχουν ά.νοί­

ξει

ot έπιστημ,ονι.κές, μ,ετΙΧβocλλόμενες σύμφωνιχ με τΙς οομές, για:

313

ΣΤΗΝ ΠΑιΔIΚΗ ΗΛΙΚΙΑ

τΙς όπ();;ε:ς ε:Τχιχν προε:τ()ψ.«σε:L το ~~ιxφoς οΙ lmσΤYjμ.ΟVLκές ~VVΟLε:ς

- ιχότο το βλtn:οuμ.ε στο ΙSTL -ή κιχμ.πόλΥ) των ΚΙΧθYjμ.ε:ΡLvωv ~VVΟLωv, ~ όπο(ιχ ΠΡΟYjγοuμ.6vως ητιχν σYjμ.ΙΧVΤLΚιΧ χιχμ.ΥΙλ6τεΡΥ) &.πΟ ΙΧότη των ΙΠLστημ.ΟVLκωv, &.vεβιχ(vε:L &.π6τoμ.σc προι; τιΧ π«νω κιχΙ (lobLσTΙX μ.έ­

lpL το ~π(π~o ΙSnOU βρ(σΚΟVΤΙΧL οΙ ΙΠLστημ.ΟVLκές ~VΟLες του nΙXL­ ~LOQ.

ΘιΧ προσΠΙΧθήσοuμ.ε τώριχ νιΧ γεvLκεUσοuμ.ε:. Μπορουμ.ε: νιΧ πουμ.ε

lSTL ή δJναμη των έπιστημονικων έννοιων φανε(!ώνεται στην πε(!ιοχη των άνώτε(!ων ίδιοτήτων, δηλ. της σvνειδητης έπΙγνωσης καΙ της έκουσιότητας' &.ΚΡLβωι; Ι~ω φιχvερώvοuv την &.~uvιχμ.(ιχ TOUt; οΙ κιχ­

θYjμ.εΡLvές ~νVΟLει; του nΙXL~LOQ, ποδ εΤVΙΧL tσχuρές στην ιxUΘ6ρμ.ητη, πεΡLστιχσLΙΧΚιΧ σuvεL3YjΤΟΠΟLημ.έvYj,

σuγκεκΡLμ.l:vYj Ιφιχρμ.ογή TOUt;

στην σφιχΙριχ της ~μ.πε:φΙιxς ΚΣcΙ της πε(ριχς. Ή &.ν«ΠΤUζY) των lnLστημ.οVLκωv ΙvνΟLωv ιΧρχ(ζεL μ.έ την σuvεL~ητη lπΙyνωσY) κιχΙ την έκοuσL6τητιχ κιχΙ σuνεχΙζε:τΙΧL βλιχστιχ(νοντιχς προς τιΧ κ«τω, στην

σφιχ(ριχ της &.τομ.Lκης Ιμ.πεtΡΙαtζ κιχΙ του σuγκεΚΡLμ.έvοu. Ή ιΧν«­

ΠΤUζY) των ΙΧόθ6ρμ.ΥΙτων ~VVΟLωv ιΧρχΙζεL στο σuγκεκριμ.έvο κιχΙ στην .ι , \ .. 1 -3. ι;;μ.πε:φLΙΧ KΙXL ΚLvεLΤΙΧL προς.

'IV

'θ

-

-'_.'

ΚΙXΤΕu UVσYj των α;νωτε:ρων

Ι\." LOLOT1j-

των των ΙVvοtωv, την σuνε:L~Yjτη Ιπ(γνωσΥ) κιχΙ την έκοuσL6τητσc.

tH

aUV«ιp!:LΙX ιΧν«μ.εσιχ στην ~«ΠΤUζY) ιχότων των Μο γριχμ.μ.ων, ποδ

~ζε:λΙσσΟVΤΙΧL σέ ιΧVΤLθε:τLκη κιχτεόθuvσYj, φιχνερώvεL όλοκ«θΙΧριχ την πριχγμ.ΙΧΤLκή ΤΥΙς φoσYj: ε:ΤVΙΧL ή σvνάφεια άνάμεσα στη ζώνη της έπόμενης έξέλιξης καΙ στό σημε(!ινό έπΙπεδο άνάπτυξης.

EtVΙXL ιΧvιχμ.φLσβήτητο, ΙSTL -ή σuvεL~Yjτη ~π(γνωσYj των ΙVVΟLωv κιχΙ ~ έκοuσL6τητιχ των ΙVVΟLωv, ΙΧότέι; οΙ 300 ιΧνεπιχρκωι; ιXνΙXΠΤUγ­

μ.6vει; t~L6τητες των ιxUΘ6ρμ.YIτων ~vνΟLωv του μ.ιχθΥΙτη, βρΙσκΟVΤΙΧL στη ζώνΥ) της έπ6μ.εvYIς Ιζ'λLζής TOU, 31jλo φιχvερώVΟVΤΙΧL κιχΙ γ(νον­ TΙXL Ινεργές σέ ΣUνεργΙXσ(ΙX μ.έ την σκέψ1j των ΙVYIλ(κων. Λότο μ.a.ς ~ζ1jγε:;; τ6σο το ΙSη ~ Ιζ'λLζ1j των ~ΠLστημ.ΟVLκωv ~vνΟLωv προοπο­

θmL ~YΙX bPLa~VO ΙπΙπ~o των

ιχUθ6ρμ.1jτωv, στο όπο;;ο Ιμ.φιχνΙ­

ζΟVΤΙΧL ~ σuvεL~1jτη ~πΙγvωσ1j κιχΙ ~ έκοuσL6Τ1jΤΙΧ στη ζώV1j της έπ6μ.εvης Ιζ~Lζ1jς, ΙSσo κιχΙ το δη οΙ ΙΠLστημ.ΟVLκέι; ~VVΟLει; μ.ε:τιχ­

μ.ορφώvοuν τΙς ΙΧUθ6ρμ.1jτες κιχΙ τΙς ιΧvuψώvοuv σέ ~yιx ιΧνώτερο Ιπ(­ πε~o, (5nou οΙ Ιπ~στYjμ.ΟVL>tέι; πριχγμ.ιχτώvοuv τη ζώV1j τηι; έπ6μ.ε­

νΥΙζ ΙξέλLξ1jζ των ιxUθ6ρμ.-ητων, YLΙXTl το nΙXL3t θιΧ γΙνε~ Ικιχνσ νιΧ

ΕΠΙΣΤΗΜΟΝΙΚΕΣ ΕΝΝΟΙΕΣ

314 κOCνει α.ιΙριο ά.πο μόνο

,ou α.ότΟ ποu ά.ποSίSει σήμφoc α.πο κo~νoυ.

Βλέποuμε λΟLπον οτι ~ κα.μπ')λη της έξέλιςης των έπιστημο­ νικων έννοιων

Sev

σuμπίπτει με τ~ν κοιμπίιλη της έξέλιξης των OΙu­

θόρμητων, ά.λλα ποιρOCλληλοι κοιι ά.κριβως γι' οιότο ποιροuσιocζει τις

πιο πoΛUπλOκες ά.λληλεπιSρOCσεις μ' οιότ"ήν. Αuτες οΙ σχέσεις θα ~σoιν ά.Μνοιτες, αν οΙ έπιστημονικες ~ννoιες έπα-νοιλά.μβα-νοιν άπλως τ~ν έξέλιξη των οιUθ6ρμητων. Ή σuνά.φειοι

ά.νOCμεσοι στις Μο SLOΙ­

SLxoισle; κοιι ~ μεγά.λη έπίSροιση, ποu ά.σκουν μετοιξίι εΤνοιι Suνοιτες έξ οιίτία.ς του οτι ~ έξέλιξη των

SUO

,ou; ά.μOLβoι~oι,

τοίιτων έννοιων

ιXXOXOUee~ Sιοι-:ρορετικο,;ς Sρ6μοuς.

Μπορουμε να θsσοuμε το &.κ6λΟlJθο έρώτημοι: αν ό Sρόμος έξέλιξης των έπιστημονικων

Tr,;

έννοιων έποινοιλOCμβοινε ουσιοιστικα.

οιuτον των οι,jθ6ρμητων, τΙ θα. ά.πέφερε τότε ~ ά.π6κτηση ένος

cru-

στήμocτος έπιστημονικων έννοιων στην πνεuμοιτικη ά.νά.ΠΤJξη του ποιιsιου; Μόνο τ~ν ociJξηση, την έπέκτοιση του

'ou,

της έξέλιξης των έπιστημονικων έννοιων

Sl,

xuxXou των έννωων ",ou. 'Αλλα αν ~νoι τμΎjμoι Sev Sιocνuετocι ά.πο το ποιι­

μόνο ~νocν έμπλοuτισμο του λεξιλογΙοu

α.ν ~ οίκειοποΙηση

μιας .έπιστημονικης ~ννoιoις προπορείιετοιι

της έξέλιξης, Sηλ. έξελίσσετocι σε μια ζώνη, στ~ν όποίοι

Sev gxouv

ά.κόμη ώριμά.σει τελείως οΙ :ά.ντίστοιχες Suνocτότητες του ποιιsιου, τότε κocτοιλocβocίνοuμε, οη ~ μετά.Sοση έπιστημονικων έννοιων μπο­ ρε~ να ποιΙξει _ά.ποφοιοτστικΟ

ρόλο

στην

πνεuμα-τικη έξέλιξη του

ποιιsιου.

Πριν να έρμηνεuσοuμε ocuτ~ν τ~ν έπίSροιση των έπιστημονικων έννοιων στην γενικη πορείοι της πνεuμοιτικης έξέλιξης του πocιsιου, θέλοuμε να έξετά.σοuμε τ~ν ποιροιπά.νω ά.νocφερόμενη ά.νocλογίοι οιuτης

της StoιSLxoccrloι; με την έκμά.θηση μιας ξένης γλώσσοις, ά.φου ocuτ~ ~ ά.νοιλογίοι

SelxveL

ξεκOCθοιροι οτι ό lιπoθετικoς Sρόμος της έξέλιξης

έπιστημονικων έννοιων, οπως τον Sιοιγρά.ψocμε, ά.ποτελε'!: μόνο μια είsικη περίπτωση μιας eupeloι; όμσ.Socς SιοιSικοισιων έξέλιξης, πηγη των όποίων εΤνοιι ~ σuστημ,ocτικη StSoιcrxoιxtoι.

ΤΟ έρώτημ,οι γίνετοιι κocθοιρ6τερο κοιι πειστικότερο, αν στροι­ φουμ,ε σε μ,ια. σειρOC &.νά.λογων έξελικτικων sιοιaικocσιων. Ή έξέ­ λιξη

aev

συμ,βοιίνει ποτε σε

8Xou;

το,;; τομ,ε'Lς σίιμ,φωνoc μ,ε ~νoι

δμ,οι6μ,ορφο σχΎjμ,oc, οΙ aρ6μ,οι της εΤνocι ποικίλοι. Αότο πο'; πριχγ-

315

:Ι:ΤΗΝ ΠAJΔΙΚH ΗλΙΚIΑ

μαι:τeu6μαι:στε iμεί:c; έ3ω, μΟLιΧζεL πoΛU με την έξ~Lξη μ LίiC; ξbJηc; γλώσσαι:ι; στο

TCOCL3t

σε σuγκΡLση με την μηΤΡLκή του.

tH

έκμιΧθηση

μιίiι; ξbJης γλώσσαι:ι; πραι:γμαι:ΤΟΠΟLε!.ται:L &πο Ιναι:ν 3ρ6μο ιlΚΡLβως &ντΙθετο προς αι:ότον της iξέλLξηc; της μηΤΡLκ~ς. Το

TCOCL3t

3ΈV ιlρ­

χΙζεL την μηΤΡLΚ'η γλώσσαι: ποτε με την έκμιΧθηση τοϊ) &λφαι:βήτου,

με την γραι:φή και:Ι την &νιΧγνωση, με την σuνει3ητη και:Ι σκ6ΠLμη και:­ -rocσxeuYj φριΧσεων, με τον TCpOιpOpLKO δΡLσμο της σημαι:σΙαι:ι; των λέ­ ξεων, με την σπου3η της γραι:μμαι:ΤLκ~ς, &λλιΧ l5λαι: αι:ότιΧ βρΙσκονται:L σuνήθως και:τιΧ την έκμιiθηση μLίiι; ξένης γλώσσαι:ς στην aρχή. ΤΟ

TCOCL3l O[xeLOTCOLELTOCL την μηΤΡLκη γλώσσαι: χωρΙι; iπ(γνωση και:Ι &κου­ aLOC, την ξbJη &ντΙθεται: i; ιlρχ~ι; με σuνεL8ητη γνώση xocl έκοUσLαι:. 'ΈτσL ή &νιΧmuξη της μηΤΡLκ~ς γλώσσαι:ς 1'Cηγαι:Ινe:L ιlπo κιΧτω προς τιi πιΧνω, bιω αι:ότη της ξbJης ιlπo πιiνω προς τιi κιΧτω. Στην πρώ­

τη πe:ρΙπτωση 3ημLοuργοuνΤOCL πρωτυτεροι: οΙ στοιχεLώ8εLς, και:τώ­ τερες t3L6TηTEt; τ~ς γλώσσαι:ς, και:Ι μ6λLς ιlργ6τεραι: οΙ πολυπλοκες μορφές της,

AOYLKOU

TCou _σuν8έονται:L

με την σuνεL8ητη iπΙγνωση τοϊ) φωνο­

σuστήμαι:τoς τ~ς γλώσσαι:ς, των γραι:μμαι:ηκων τυπων της,

και:Ι με την έκοuσLαι: και:ται:σ~ευη λέξεων. Στήν Βε:ύτερη περΙπτωση &νσι:πτuσσονται:L πρωται: οΙ aνώτερες' γλώσσαι:ι;,

TCou

πολόπλοκες [8L6τητες τ~ι;

σuν3έονται:L με την σuνεL3ητή iπ(γνωση και:Ι τήν σκο­

πιμ6τηται:, και:Ι μ6λLς &ργ6τεραι: 3ημLοuργοuνται:L οΙ σΤΟLχεLω8sστε:ρe:ς Ε3L6τητες,

TCOU

σχετ(ζονται:L με την αι:όθ6ρμητη, iλεuθερη χρήση της

ξbJης γλώσσαι:ς.

'Απ' αι:ότη τήν &ποψη θιi μποροόσαι:με νιi ποuμε

I5TL

οΙ νοησLαι:ρ­

lLxεc; θεωριες της έξέλLξης της TCΙXL8LK~t; γλώσσαι:ς, gπωι; αι:ότή τοϊ)

Stern, TCou

δρμωνται:L έξ ιlρχ~ς &πο την και:τοχή της ιlρχ~ς τ~ς

γλώσσαι:ι;, ιlπo την και:τοχή της σχέσ'Υ)ς ιlνιXμεσαι: στο σ'Υ)μεϊ:ο και:Ι στην σημαι:σΙαι:, ε!ναι:L σωστες μόνο "yLιX την περΙπτωσ'Υ) τ~ς iκμιiθ'Υ)σ'Υ)ζ μ~ίiς ξέν'Υ)ζ γλώσσocς και:Ι έφαι:ρμόσψ.ες μόνο σ' αι:ότή. 'Aλλιi ή

ix-

μιΧθ'Υ)ση μLίiς ξέν'Υ)ς γλώσσαι:ς και:Ι ή iξέλLξή της &πο πιΧνω προς τιΧ κιΧτω φαι:νερώνεL αι:ότό

TCOU

8LΙΧΠLστώσιχμε και:Ι "yLιX τΙς Ιννοιες: αυτό,

στό όποίο φανερώνεται ή Ισχύς της ξένης γλώσσας στό παιδl, εΖ­

ναι ή άδύvαμη πλευρα της δικης του καΙ τό άντίθετο, μητρικη φιχνερώνει την [aχό της ε!ναι:L ιl8υνlXμ'Y) ή

παι:ι3Ι ΧΡ'Υ)σιμοποιεϊ: στην μ'Υ)ΤΡLκη γλώσσαι:

ixei:

δπου ή

ξένη. 'ΈτσL το

iξlχΙρετlχ και:Ι ιίψογαι:

15-

316

ΕΠΙΣΤΗΜΟΝΙΚΕΣ ΕΝΝΟΙΕΣ

λουζ τοδζ γριχμ,μ,ιχτικοί.ζ τ,jΠΟUζ, ~έν του ε!νιχι (jμ,ως συνει~'Y)ΤOΙ

ΚλΙνει όνόμ,ιχτιχ κιχι p~μ,ιxτιx, 3έν Ι:χει Ι)μ,ωζ συνε(31)σ'Υ) τΊjζ πρOCξ'Υ)ς του. Συχνα 3εν εΤνιχι σε θέσοlj νά. προσ3ιορΙσει γένος κιχι πτώσ'Υ), 3'Υ)λ.

μ,ιoc γριχμ,μ,ιχτικη μ,oρφ°iι ποδ τό ~3ιo ΧΡ'Υ)σιμ,οποιεϊ: όρθOC σε μ,ια:ν &νOC­ λογ'Υ) πρότιχσ'Υ)ο 'Αλλα: στ~ν ξέν'Υ) γλώσσιχ ~ιιxκρΙ'Iει έξ ά.ΡΧ~ζ ά.ρσε­ νικα: κιχι θ'Υ)λυκOC, Ι:χει συνεΙ8 0ησ'Υ) Τ~ζ κλΙσ'Υ)ζ κιχι των γριχμ,μ,ιχτικω'l μ,ετιχμ,ορφώσεων.

Τό ~~ιo εσχόει κιχ/. για: την φωνψικ~o Τό πιχι81. ΧΡ'Υ)σιμ,οποιεϊ: &ψογιχ την προφορικη πλευρα: Τ~ζ μ,'Υ)τρικης γλώσσΙΧζ, 8ΕV του εΤνιχι

"

,

,

'έ ρει ωστοσο σιχφεζ ποιουζ φ θ' ογγους εκφ

σ

'" ιχυτ'Υ)'1 ~ '/

,

στ'Υ)')

~λλ"ι) ιχ

λέξ'Υ). Γι' ιχυτό του προξενεί: μ,εγιΧλο κόπο στό γρ&.ψιμ,ο ό συλλΙΧβι­

σμ,ός μ,ιας λέξ'Υ)ζ κιχ1. ~ ά.νιXλυσ~ Τ'Υ)ζ σε μ,εμ,ονωμ,ένους φθόγγους. Στ~ν ξέν'Υ) γλώσσιχ ιχυτό 8έν του προξενεί: κιχνένιχ'κόπο. Ή ΎΡΙΧΠτη μ,'Y)ΤΡΙΚ~ γλώσσιχ πιxριxμ,ΈVει σε τρομ,ιχκτ,κό βocθμ,ό πΙσω aπό Τ~') πρoφoρικ~ του, ά.λλOC στην ξέν'Υ) γλώσσιχ 8εν έμ,φιχνΙζετιχι μ,ια: τέτοιιχ

ά.πόκλιση κιχι συχνα: στ~ν έζέλιζo~ Τ'Υ)ς ΠΡΟ'Υ)γεϊ:τιχι της όμ,ΙλΙιχς. "Α­ ριχ οΙ ά.Μνιχμ,ες πλευρες της μ,'Υ)τρικης γλώσσχς εΤνιχι &κριβως οΙ

εσχυρες της ξέν'Υ)ς. Αυτό εσχόει ώστόσο κιχ/. ά.ντΙθετιχ, 8'Υ)λ. οΙ εσχυ­ ρές πλευρές τ~ς μ,'Υ)τρικης γλώσσocς εΤνιχι οΙ ά.Μνχμες της ξένYjς.

Ή ιχυθόρμ'Υ)Τ'Υ) χρ~σ'Y) της φων'Y)τικ~ς, ~ λεγ6μεν'Υ) έκφορ&., ά.ποτελεϊ: την μεγΙΧλότερ'Υ) ~υσκoλΙιx για ενιχν μιxθ"l)τ~ ΠΟ') μΙΧθιχ(νει μιιΖ ξέ'ι'Υ) γλώσσιχ. Ή έλεόθερ'Υ), ζωντιxνo~,-ιxUΘόΡ μ'Υ)τη γλώσσιχ

-

γορ'Υ) κιχ/. όρθ~ χρ~σ'Y) των γριχμμιχτικων 80μω'l

κιχτορθώνετιχι

-

με τ~ν γρ~­

με μεγιΧλουι; κόπους μόνο στό τέλος της έξέλιζ'Υ)Ι; .....Αν ~ έξέλιξ'Υ) της μ'Υ)τρικης γλώσσιχς ά.ρχΙζει με τ~ν έλεόθερ'Υ) ocuθόρμ'Υ)Τ'Υ) χρ~ση κιχ1. όλοκλΥΙρώνετιχι μ,έ την έπ(γνωση των γλωσσικων μορφων κιχι την κιxτoχ~ τους, ~ έξέλιξη της ξέν'Υ)ς γλώσσιχς &ρχΙζει μ,ε τ~ν συ-

\'

\

,

-

λ'

νειοητ'Υ) γνωση Τ'Υ)ς Υ

\

~

,

,

,

,

'λ

ωσσιχς ΚΙΧι τ ,ιν εκουσιιχ ΚΙΧΤΟΧ'Υ) της κιχι Ο

0-

κλ'Υ)ρώνετιχι με την έλεόθερ'Υ), ιxUΘόρμ,ητ'Y) γλώσσιχ. ΟΙ Μο ~ρόμoι έξελΙσσοντιχι &ριχ σε ά.ντLθετη κιxτεόθυνσ"l).

'ΑνιΧμεσιχ σ' otUτοuς τοδι; ά.ντΙθετους 8ρόμ,0:Jς τΊjς έξέλιξης δπOCρχει 15μ,ως μιιΖ διττη αμοιβαΙα έξάρτηση, ά.κριβως Ι)πως στην έξέλιζ'Υ) των έπιστημ,ονικων κιχι των ιxUθόρμ'Y)των έννοιων. ΜιιΖ σu­ νει8ητη κιχΙ σκόπιμ'Υ) ΟLκειοπο(ησ"l) μιας ξέν'Υ)ς γλώσσιχς βιχσΙζετιχι

όλοφιΧνερot σ' ~vot όρισμ~o έπΙπε80 &νιXπτuξης της μητριχηι; γλώσ-

317

ΣΤΗΝ ΠΑΙΔΙΚΗ ΗΛΙΚΙΑ

σocς. Τό πιχι3Ι μΙΧθιχΕνει μιOC ξένYj γλώσσιχ, l)τιχν ~8Yj κιxτέχε~ lvιx σόστημιχ σημιχσιων στην μητρικη γλώσσιχ κιχΙ. το μετιχφέρει σε μιOCν

l1.λλYj γλώσσιχ. ' ΑλλOC ή iXfLιXeYjaYj μ~ocς ξένYjς γλώσσocς &νoΙγε~ &ν­ τΕστροφιχ τον 8ρόμο γ~OC την κocτoχ~ των &νώτερων μορφων της μητρικης γλώσσιχς. ΔΕνει στο πιx~8Ι την 8uνocτότητoc νOC κιxτιxνo~σει τΔ ,ιν

Δ (LYjTpLK'j

,

-

-

"~, Ύ λ' ωσσιχ ως μιιχ ειοικη περ Ε πτωση τοu γ λ ωσσικοu σu-

στημιχτος κιχΙ. κιχτOC σuνέπειιχ νά γενικεύσει τά φαινόμενα τής μητρι­

κής γλώσσας, 8Yjλo νOC σuνει8ητoπoι~σε~ τΙς 8~κές τοu γλωσσ~κες πριΧξεις κιχ;. νOC τΙς κιxτέχε~. 'Aκρ~βως δπως ή l1.λγεβριχ σημιχΕνει 'Ε " Lσuνιrnειιx _ -Δ ~ "Ι ' κιχμιιχ γεν κεuση κιχι κιχτιχ .,ιν σuνειοητYj επ γνωσYj κιχι τοχη των &ριθμYjηκων πριΧξεων, το

t8Lo

σημιχΕνει ή έξέλιξη της

ξένYjς γλώσσιχς, L8ωμένYj με φόντο την 8ικ~ μιχς, την γενΙκεuση των γλωσσικων φιχινομένων κιχι τ~ν σuνει8ητη γνώσYj των γλωσ­ σικων πριΧξεων, 8ηλ. την μετιχφοριΧ τοuς σε ενιχ &νώτερο έπΕπε80 της σuνει8ηΤΟΠΟΙYjμένYjς κιχΙ. έκοόσιιχς γλώσσιχς. Μ' ιχύτην την ~ν­ νοιιχ πρέπει νOC κιχτιχνο'ήσοuμε τ~ν ρ~ση του

Goethe:

«'Όποιος 8εν

γνωρίζει ξένες γλωσσες, 8ΕV γνωρίζει τίποτε γιoc τ~ν 8ικ~ τοu», ΈξετιΧσocμε ιχίιτην τ~ν &νΙΧλογίΙΧ με βιΧση τρε!ς σκέψεις. πρω­ τον, ή &νιχλογΕιχ ιχύτη έρμηνεόει κιχΙ. έπιβεβιχιώνει, δτι &πο την

l1.no-

ψη της λειτοuργικης ΨuχολογΕιχς ό έξελικτικός 8ρόμος των Μο φιχινομενικOC πιχρόμοιων Βομων &νιχγκιχστικOC εΤνιχι

8ιιχφορετικός

στOC 8ιιχφορεηκα: στιΧ8ιιχ ήλικΕιχς κιχ!. κιΧτω &πο τις 8ιιχφορετικες

ΠΡιχΥμιχτικες σuνθηκες της έξέλιξης. κιχτα: βιΧση δπιΧρχοuν Βόο μό­ νο &ποχλειστικες έρμηνε!ες για: το πως έπιτελεΤτιχι σε μια:ν &νώτε­

ρη βιxθμ(~ιx τ~ς ήλικΕιχς ή έξέλιξη ένος &νιΧλογοι> 80μικου σuστημιx­

't'oc; σε σόγκρισYj μ.ε Ινιχ ίΧλλο, που εχει &νιχπτuχθε! σε νειχρότερη ήλικΙoc σε κιΧποιον l1.λλο τομέιχ. 'lπιΧρχοuν μόνο Μο 8ρόμοι γιOC να: έρμηνεόσοuμε τΙς σχέσεις &νιΧμεσιχ στ~ν έξέλιξη της

προφορικης

κιχΙ. της γριχπτης γλώσσιχς, της μητρικης κιχι της ξένης γλώσσιχς,

της λογικης της πριΧξης κιχ!. της λογικης της σκέψης, της λογικης της έποπτικης κιχΙ. της λογικης της ΡYjμιχτικης σκeψης. "Ενιχς ~~ό­

μος έρμηνεΕιχς ε!νιχι ό νόμος Τής μετατόπισης :η μετιΧθεσης, ό νόμος της ιχ.νιχπιχριχγωγης προγενέστεριχ 8ιιχνuμένων έξελικτικων 8ιιχ8ι­ κιχσιων, ό όποΤος σuν8έετιχι με την έπιΧν080 της έξέλιξης των κό­

ριων μετιχπτώσεων μιOCς προγενέστεΡYjς έξέλιξης σ' lvιx &νώτερο

ΕΠΠ:ΤΗΜΟΝΙΚΕΣ ΕΝΝΟΙΕΣ

:111>

έ7':[πε~o. Αυ-:-ος δ 8ρόμος ocκoλoυθfιθ-ηκε έπα.νε~λY)μμένσ. στην ϊ.ολογ[ιχ, OCνιχνε<:)Οηκε OCπο τον τα.~o

OCTOIJ.

Piaget

IjJu-

κιχ! έπιστριχτείιΟηκε ώς τελεu­

"Ενα.ς &λλος 8ρόμος έρμ"Υ)νεία.ς ε!νιχι ό νόμος της ζώνης

Τ1ίς έπόμε1 ι ης έξέλιξης, οπως τον ά.νιχπτίιξιχμε, ό νόμος των OCνΙΧλό­

γων σuστημάτων κιχτωτέροΙ) κιχ!. άνωτέρου έπιπέ80υ, των όποΙων ~ έξέλιξη πορείιετιχι σε ά.ντιθετικη κotτείιθυνση, δ νόμος τ'ίjς ά.μo~­

βιχΙιχς σχέσ"Υ)ς

-:-ou

OCνώτερου κιχ!. κιχτώτερου συστήμιχτος μέσα. στην

έξέλιξ-η, ό νόμος, τον όπo~o έπιβεβιχιώσιχμε βάσει των 8ε~oμένων τΤις έξέλιξηζ ιχυθόρμητων κιχ!. έπιστημονικων έννοιων, της μ"Υ)τρικΥις

κιχ!. τ'ίjς ξένης γλώσσιχς,

-rou

προφορικοσ κιχ! γρα.πτοσ λόγου, κα.!.

τον όπο'i:ο στη συνέχειιχ θέλουμε νΟι έφιχρμόσουμε σε συμπερά.σμα.τα.

ποu έχει 8ια.πιστώσει ό

Piaget

σε μιΟι συγκριτικη άνιΧλυση τ-ης έξέ­

λιζ"Υ)ς τΥις λογικΥις τΥις έποπτικΥις κα.ι. τ.:ης ρημα.τικΎjς σκέψ"Υ)ς, 8πως

κα.ι. στην θεωρία. του γιΟι τον Ρ"Υ)μotτικο συΥΚΡ"Υ)τισ[.ι6. Μ' α.ύτην την έννοια. το πεΙριχμά. μα.ς με την έξέλLξ"l) έπιστ"l)μονικων κα.ι. α.υθόρ­

μ"l)των έννοιων ε.Τνα.ι εν'Χ

experimentum crucis,

ποu έπιτρΘπει νΟι

κριθεϊ: άποφα.σιστικΟι Τι άντιμα.χΙIχ άνά.μεσα. στΙς Μο έρμ"l)νε'i:ες. 'ΙΕ

'1:λ'

3.

,ι

"~ 'ξ

τσι το μι:; "Υ)μιχ μιχς "τιχν επισ"Υ)ς νιχ ιχποοε.ι

".,

ι

ουμε οτι η οικειοποιη-

ση μιας επιστημονικής έννοιας διαφέρει περlποv τόσο &ΠΟ την οικειοποΕηση μιας καθημεΡbνης έννοιας δσο ή οίκειοποΕηση μιας ξένης γλώσσας στο σχολείο &ΠΟ την οίκειοποlηση τής μητρικής,

και δτι &πδ την άλλη πλευρα ή εξέλιξη ένος τύπου έννοιας συνδέεται περlπoυ τόσο μέ την εξέλιξη των άλλων, δσο οί διαδικασlες εξέ­ λιξης τής ξένης και τής μητρικής γλώσσας. Θέλlχμε έπΙσ"Υ)ς νιΧ 8εΙξουμε δη οΙ έπιστ"Υ)μονικες έννοιες γΙνοντιχι το (8ιο άβά.σιμες σε

κιΧποιες κlχτα.στιΧσεις 8πως οί κ'Χθημερινες έννοιες σε μιιΧν έπιστη­ μονικη κα.τά,σΤIXσ"rj κlχ!. 8τι α.ίιτο ά.ντιστοιχεϊ: με το φ'Χινόμενο, πως

~ ξέν"Υ) γλώσσιχ

slVIXL άΜνα.μ"l) σε κα.τα.στά,σεις ()που fι μ"Υ)τρικη 8εΙ­

χνει την Ισχίι Τ"Υ)ς, ένω εΤνlχι Ισχυρη έκεϊ: ()που fι μ"l)τρικη γλώσσα. φσι.νερώνε~ την ά8υνσι.μΙα. τ"l)ς. 'Η 8είιτεΡ"Υ) σκέψ"l) , ποu μocς &θ"Υ)σε νΟι έξετιΧσουμε: σι.ύτην την άνιχλογ[σι., εΤνσι.ι fι βσι.θειΟι συγγένεια. των έξελικτικων 8ια.8ικα.σιων,

OL όπo'i:ες κα.τα. την γνώμ"Υ) μα.ς πσι.ρουσιά.ζουν άνα.λογΙες. Στην ou..ης (8ια.ς

σΙoc Τι άνα.λογ(σι. μα.ς ιχνα.φέρετα.ι στην έξέλιξη 8ίιο πλευρων

ώς προς την ψυχολογική της δφη 8ιIΧ8ικlχσΙσι.ς, 8ηλ. τΥις ρημlXτικΎjς

319

ΣΤΗΝ ΠΑΙΔΙΚΗ ΗΛΙΚΙΑ

σκέψΥ)ς. Στηv περΙπτωσYj της ξέVYjς γλώσσα.ς προωθεΤτα.ι στο προ­

σκ+Ιvιο ~ έξω":"εριΚ'ή, φΟογγικη πλευρα

T-r,t; γλωσσικα ά,ρθρωμέvψ.; , '''έλ ~ , -,TYjV ε:; Ι,>Yj επισΤΎjμOVικωV εvvo~ωv, ~ σY)μα.σιoλoγικ·~ πλευρα 't-r,t; t8'.aI; 8ια.8ικα.σΙα.ς. Έ8ω ~ οΙκειοι .... t:" λ' , β θ ' ΠΟΙΥισΥ) μια.ς ~εV'ιις γ ωσσα.ς ιxπα.~τει, ιχv κα.ι σε μ~ρoτερo α. μο, '.1.

σκεψΥ)ζ,

,~

στYjV

ι

,

οεuτερYj,

κα.τα.

"'1\

,\

,

φυσ~κα κα.Ι τηv κα.τοχη τΥις σYjμα.σιο).ογαης πλευρίΧς της ξέVYjς

γλώσσα.ς, ά,κριβως οπως ~ έξέλιξYj έπισΤYjμονικων έvvοιων, &'.1 κα.Ι σέ: μικρότερο βΙΧθμό, ά,πα.ιτεΤ προσπάθειες γιΟ: την κα.τοχη της έπι­

(jTYjILOVLxr,t;

γλώσσα.ς, ΤΟ13 έπιστημΟVΙΚΟ13 ΣUμβOλ~σμOϋ, ό όποΤος

έμφα.νΙζετα.ι Ι8ια.Ιτερα. κα.θα.ρα κα.τα την οΙκεΙΟΠΟΙYjσYj

T'fjt;

όρολο­

γΙα.ς κα.Ι των σuσΤYjμάτωv σuμβολισμΟ13, δπως π.χ. ΤΟ13 ιXptOILYJTLX013. Γι' α.υτο μπορουσε νΟ: ά,να.μένετα.~ έξ ά,ρχ'fjς, δτι έ8ω θα πρέπε~ να

8ειχθεϊ: ~ ά,vα.λογΙα. μα.ς. ΓvωρΙζουμε ομως δτι ~ έξέλιξYj της φθογ­ γικΥις κα.Ι της σYjμα.σιολογικ'fjς πλευρίΧς

T'fjt;

γλώσσα.ς 8έ:ν έπιχvα.­

λα.μβάvουν ~ μια τηv &λλΥ), ά,λλα ά,κολουθουν 8ικοός τους 8ρόμους,

γι' α.υτο ~ ά,vα.λογΙα. μα.ς, δπως κάθε ά,vΙΧλογΙα., θα εlvα.~ ά,τελ~ς. Ή οΙκειοποΙYjOΎj μιας ξέVΥ)ς γλώσσα.ς σε

,

,

auyxptaYj

,\

με την 8ικ~

\

"'ψ" μα.ς εμφα.vι'ζ ει μοvο α.πο μερικες α.πο εις OILOLOT'rjTΣC μΕί τ ~ ,1'.1 ε'ξ'λ ε ιξ

Yj

έπιστημοvικων έvvοιωv σε: σχέσYj μέ: τΙς κα.θ'rjμεριvές, έvω ά,πο &λ­ λει; ά,πόψειι; έμφα.vΙζει ά,vτιθετιχ βΣCθότα.τες 8ια.φορές. Λυτο μας εΙvα.ι &μεσα. μια τρΙτYj ά,φορμη για vα δπεισέλθουμε στηv έξέτιxσYj α.υτ'fjς τ'fjς ά,vα.λογΙα.ι;. 'Ως γvωστοv ~ έκμάθYjσYj μιας ξέv'rjζ γλώσσα.ς στο σχολεϊ:ο προσποθέτει ~vα. ~8'rj ~τo~μo auaTYjILΙX σYjμα.σιων

T'fjt; (LYjTptx'fjt;

γλώσσα.ς. Κα.τα την έκμάθ'rjσYj της ξένYjς

γλώσσα.ς το πα.ι8Ι 8έ:ν χρειάζετιχι να ά,νιχπτόξει έκ νέου την σYjμιx­ σιολογΙιχ της γλώ~σα.ς, να σΧYjμα.τΙσει κα.ινοόργιες σYjμιxσΙεζ λέξεων

κα.Ι να ΟLκεΙΟΠΟΙYjθεϊ: κιχινοόργιες έ!ννοιες ά,ντικειμένων. Xρειάζετα.~ να OLXEtOitOLYjOeϊ: κα.ινοόργιες λέξεις που ιXVTLσTOLl013'.' μια προς μ~α

στο ~8Yj

xaTaXTYjILkvO

σόσΤ'rjμα. έννοιων. Γ~' α.υτΟν τον λόγο

8YjILL-

ουργεϊ:τα.ι μια έvτελως καινούργια σχέσ'rj τ'fjι; λέξYjΙ; προς το ά,ντι­ κεΙμενο, 8ια.φορετικη ά,πο την σχέσYj της μYjΤΡΙΚ'fjι; γλώσσιχς. Ή

OLXEitOitOtYjΜΈVYj ά,πο το πα.ι8Ι ξένYj λέξYj 8έ:ν βρΙσκετα.ι σε &μεσYj σχέ­ σYj με το ά,ντικεΙμενο, ά,λλα μετα.8Ι8ετιχι 8ια.μέσοlJ λέξεων

T'fjt; (LYj-

τρικ'fjς γλώσσα.ς. Μέχρι έ8ω πα.ρα.μένει σε Εσχυ ~ ά.να.λογΙιχ μιχς. το

t8Lo

πα.ριχτηροσμε έπΙσηι; κιχΙ στην έξέλιξYj έΠLστYjμον~κων έννοιων

ΕΠΙΣ:ΤΗΜΟΝΙΚΕΣ ΕΝΝΟΙΕΣ

320

Π'οο 8~ βρΙσκοντιχι μ~ το ~V't'ικeΙμ.ενό τους σ~ μιιχ.ν ~Π'euθe(ιχς σχέ­ σΥΙ, aλλιχ. σ~ μια: σχέσΥ) διαμεσολαβημέιιη μέσω ΠΡΟΥeνέστeριχ 3ιιχ­ μορφωμένων έννοιων. Ή ~νιxλoγ(ιx μπορεί: να. πιΧει ~κόμY) πιχριχ­ πέριχ. 'Εξ αcEτ(ιxς

"OU

τέτοιου 3ιιχμεσολιχβYjΤΙΚΟU ρόλου, ποδ πιχ(­

ζουν οΙ λέξeις τ~ς μητρικ~ς γλώσσιχς, άνaπτυσσoνται σημαντικα άπδ σημασιολογική άποψη.

•Η

σημαcσ(ιx της λέζΥΙς fι της Ιννοιιχς,

~ιpou μπορe'i: να. έκφραcσθe'i: ~8Y) με 3όο 3ιιχφορετικες λέξeις 360 γλωσ­ σων, 3ηλιχ3η μπορεϊ: ν' ~ποσπαcσθe'i: κocτιχ. κ«ποιον τρόπο ~πo την

&μeση φθογγικη auv3eιTή της με την μΥΙτρικη γλώσσαc, ~πoκτα. μια. σχsτικη ιχuτονομεot, 3ιιχφοροποιε'i:τιχι ~πo την φθογγικη πλευρα. τ~ς γλώσσιχς κor:ί καcτα. σuνέmιιχ γ(νετιχι σuνeι3ητη ώς τέτοιιχ. Το

t3Lo

πιχραιτηροuμε κιχί στΙς Ιννor.ε:ς του παcι3ιοu, οΙ δπο'i:ες 3ιιχμεσολιχβοuν την σχέσΥ) μια.ς κιχινοόργιιχς έπιστημoνικ~ς Ιννοιιχς με το ~ντoικεΙ­

μ.ενο, στο δπο'i:ο ι1νιχφέροντιχι. 'Όπως θα. 30uμoe: πιχριχκ«τω, ή καθη­ μεeινή ΈΙΙVoια, τοποθετημένη άνάμeσα στήν επιστημονική έννοια καΙ στδ άντικεΙμενό της, άποκτα όλόκληeη

aeted

σεων μέ dλλer; έννοιες, κιχί μετιχμορφώνετιχι ή

κaινοveγιων σχέ­

l8toc

ώς προς την

σχέση της μ~ το ι1ντικε(μεvo. •Η ~νιxλoγΙιx Εσχόει κιχί έ8ω. •ΑλλιΧ πιχριχκ«τω πιχριχτηρε'i:τιχι μια. ~ντ(θεση. 'Ενω κιχτα. την έκμ«θηση

μια.ς ξένης γλώσσαcς ε!νιχι 80σμένο έκ των προτέρων Ινιχ σόστημιχ Ιτοιμων σημιχσιων της μητρr.κ~ς γλώσσιχι;, ποδ ι1ποτελεϊ: την προ­ υπόθεση για. την ι1ν«πτυξη ένος κιχινοόργιου σuστημιxτoς, κιχτα. την

έξέλιξη τών επιστημονικών εννόιών δημιουeγείται τδ σύστημα εκ πaeαλλήλου μέ τήν εξέλιξη αυτών τών 8vvοιών καΙ άσκεί τήν μετα­ πλαστική δράση του στΙς καθημερινές Ηννοιες. Ή ι1ντΙθεση σ' ιxuTo το σYjμoe'i:o ε!νιx~ πoλ~ ΟUQ'ιιχστικότερη ι1πο την δμοιότητιχ σ' 15λΙΧ τα. ύπόλοιπιχ, γr.ιxτΙ ι1ντιχνιχκλα. το εΕ80ΠΟΙΟ στοιχεΤο ποο περιέχετιχι στ1jν έξέλιξη των έπισ't"Yjμονικων έννοιων σε ~ντ(θεση με την έξέ­ λr.ξη κιχινοόργιων τόπων της γλώσσιχι;, 15πως τ~ι; ξένης fι τ~ς γριχ­ της. Το πρόβλημιχ

Tou

σuστημιxτoς ε!νιχι το κεvτρικo σYjμoe'i:o 15λης

της έξελικτικ~ς Ιστορ(ιχς των έμπρ«γμιχτων έννοιων

Tou

πιχι3ιοu,

το δπο'i:ο ποτε 3εν Ιχει ~νιxλυθεϊ: ι1πο μια. Π'SιΡιχμιχτικη Ιρεuνιx τε­ χνητων έννοιων. "'Ας στριχφουμε στο ΤΙΙλος ιχότου

Tou

σπου8ιχιότιχτο πρόβλημιχ τ~ς Ιρευ'ι/«ς μιχς.

κεφιχλιχ(ου σ~ τοuτο το

321

ΣΤΗΝ ΠΑΙΔΙΚΗ ΗΛΙΚΙΑ

Κ&θε ~VVOLot

slvott

μιιi γενΙΚΕUσ1J. Αυτο ε.~νotι

aEyOUPO.

'Aλλιi

μέχρ~ τώρot ~XOUμoe: χειρισθεΤ στην Ιρε:uν& μoott; μεμονωμένες ΚΙ ιΧπο­ μονωμένες ~νoιες. 'Ωστ6σο πρoκόπτε~ ιχ,πό μ6νο

"OU

το tρώτημot,

σε ποιά σχέση βρίσκονται οί Ιννοιες μεταξύ τους. πως νuιρotσμέ'Jη μιιi μεμονωμένη

lVVOLot

Σu­

elvott

με το σόστημot των πotι8ικων

έννοτ.ών, μέσot στο όποΤο 8ημιοuργε1:τotι

xott

ιΧνotπτόσσετotι j ΟΙ ~ν­

νοιες στο μoUotλO τοί) itotιBtou 8εν 8ημ~οuργοuντotι δπως τιi μπιζέλιot ποδ τιi ptXVOUμoe: σωρη80ν σ'

itAot

E.votv

σ&κκο. Δεν βρ(σκοντotL ~ μιιi

8(-

~ π&νω στην &λλη χωρΙς νιi σχετΙζοντotι μετotξό τοuς. •Αλλιως

θιi εΙνotL ιΧ8όνoc:τη όποιot8~ποτε νoητικ~ πρ&ξη, ποδ ιXitotLTEL μιιΧν ιχ,λ­ ληλεπΙ8Ρotσ1J των tννΟLων, μιιi κοσμοθεωρΙot τοί)

A6YLot

δλη την πολόπλοκη ζωη της σκέψης

-rou.

itott8tou,

με

860

ΧωρΙς σuγκsκριμ.έ­

νες σχέσεις με &λλες ~ννoιες θιi ητotν ιi8όνotτη ξεχωριστ1jς ~ννΟΙotς, ιΧιροί) ~

OUaEot

της

xott ~ δπoc:ρξη κ&θε έ!ννοιotς xott της γενΙκε:uσης

προσποθέτει, έν&ντιιχ στην τuπικη λoγ~κ~, ΙSχι μιιi πτώχεuση, ιi».ιi

~votv tμoitAouTLaμoo της πρotγμotτικότητotς ποδ πotριστίi ~ ~VVOLot σε σόγκριση με την «τη

xott

&μ.εσ1J otlσθη~ριot ιΧντεληψη

xott

μ.έ την

θεώρησ1J ιχυτης της ΠΡ«Υμotτ~κ6τηΤotς. "ΛΑν ΙSμως ~ γενΙκε:uσ1J έμ­ πλοuτ(ζει την &μεσ1J ιχtσθητηρ~ot ιiντΙληψη τ~ς πρotγμotτι.κ6τητιχς, τότε otύτο 8έν μπορεΤ νιi γΙνε~ 8ιotιρορετικιi itotpιi μέσω τ~ς σuγκρ6-

τησης των πολόπλοκων σuνotιρειων, έξιχρτησεων xott σχέσεων ιiν&με­

aot

στιi ιχ,ντικεΙμενot ποδ πιxριστίi ~ ~ννoιoc

xott

στην υπ6λοιπη ΠΡ«Υ­

μotτικότητot. Κotτ« σuνέπε~ot ~ ιρόσ1J της κ&θε έ!ννοιotς προσποθέτει ~8η ιΧπο μ6νη της την δπotρξη ένος bptaμέ'Jou έννοιολογικοί) σuστη­ μotτος, Ιξω ιΧπο το όπο1:0 8εν μπορεΤ νιi υπ&ρξει.

tH

~PSUvot τοί) σuστημ.otτος των πotι8ικων έννοιων σε κ&θε

auy-

κεκριμένο στ&8ιο ιχ,πο8εικνόει δτι το γενικό (8ι&ιροροι βotθμοΙ της γε­ νικ6τητotς

xott

-

φuτό,

AouAoQ8t, τριotντ&ιρuλλο) s!vott ~ θεμελιω8Sσ-;εΡ7J

σuχν6τερη σχέσ1J ιiv&μosaoc: στΙς σ1JILoc:atεc; (lννοιες), στΙς όποΤες

ιχ,ποκotΛUπτετotι πιο όλοκλ7Jρωμένot ~ ουσΕιχ τοuς. "Αν κ&θε ~ννoιιx

e!vott

μιιi γενΙκεuση, τ6τε πρέπει ~ σχέση μιίiς

&λλη νιi

elvott

lvvotott;

προς μιιiν

μι« σχέση γενικότητας. Ή lpεuvot otύτων των σχέ­

σεων γενικ6τητotς ιΧv&μεσot στΙς ~ννoιες ιΧποτελοuσε ιΧπο

xottpO

~vot

σημotντικο πρ6βλ7Jμot τ~ς λoγικ~ς. Mitopouμoe: νιi ποίίμε δτ~ ~ λο­

γικη itMupιi otuτοu τοί) έρωτημcxτοι;

slVCXL

πληρέστotτot rnεξεργot-

322

EΠaTHMON~BNNO~

σμ.bJ'1j

xOtl 3tepeuv'1jμ.bJ'1j. Αότο ΙSμ.ωι; 3ΕV μ.πορεΊ: νιΧ λεχθεΊ: γιιΧ τιΧ XOtl ψυχολογικιΧ προβλ~μ.OtτOt, που σuν3έοvτOtι μ.' Otότο ζ~τημ.Ot. Έ3ω ξε3ιπλώνετOtι μ.προστιχ ILOtc;; το μ.εγOtλε~βολο τε­

γενετικιΧ το

λικο πρόβλ'1jμ.Ot τηι; lpeuvιXι; μ.OtΙ;.

'Ωι; γνωστον το πocι3Ι 3ΕV &κολοuθεL κOtθόλοu στην tξέλιξ'1j των Ιννοιων του τον λογικο 3ρόμ.ο &πο το ε[3ικο στο γενικότερο. ΤΟ πocι31 ο[κειοποιεLΤOtΙ πρωτUτερOt την λέξ'1j «λουλοό3ι» &πο την λέξ'1j (ιτριOtντιχφuΛΛQ), το γενικο &πο το εt3ικό. 'ΑΛΛιΧ πωι; Ιπιτε­

λε'i:τOtι Otότη ή κ(ν'1jσ'1j &πο το γενικο στο ε[3ικο στο γενικο μ.έσOt σ-nι ζωντOtν~

XOtl &πο το et3ιxo xOtl έμ.πριχγμ.ocτη σκέψ'1j το;:) πocι3ιοu;

Αότο πocρέμ.ενε μ.έχρι τελεuτoc'i:oc έντελωι; &νεξOtκρ(βωτο. llPOσ7tOt­ θ~σOtμ.ε νιΧ προσεγγ(σουμ.ε τΙι; σ'1jμ.ocντικότερει; νομ.οτέλειει; που

πιχρχουν σ' ocότον ~oν τομ.έoc. προπιχντων

u-

κOtτOtφέρocμ.ε νιΧ έξocκριβώσουμ.ε ΙSτι ή 3LOtιpOPιX

δεν σvμπΙπτει με τι}ν δομη τής γενlκεvσης καΙ τά διαφοeετικά της

στάδία, που &νocκocλόψOtμ.ε στην πει ΡOtμ.ocτικ~ &νιχλυσ'1j: τιΧ σuyxp'1j­ τιστικιΧ μ.ορφώμ.OtτOt, τιΧ σuμ.πλέγμ.OtτOt, τΙι; προbJνοιεc;

XOtl τΙι; ~ν­

νοιει;.

πρωτον, etvOt~ 3uνOtτεc;; lvv,ιotεoι; 3ιOtφορετικΊjι; γενικότητOCζ, που ΙSμ.ωι; πocρουσιιχζουν την

t8LOt

30μ.~ γεν(κευσ'1jΙ;. Στην 80μ.~ των σόμ.­

πλοκων Ιννοιων εΤνocι π.χ. 8uνOtτ~ ή {SπOtρξ'1j Ιννοιων 3ιOtφορετικΊjς

γενικότ'1jΤOtΙ;: λουλοό8ι κocΙ τριocντιχφυλλο. 'Ωστόσο Ι3ω πρέπει νιΧ 3ιOtτuπώσοuμ.ε τον περιορισμ.ό, δτι ή σχέσ'1j τηι; γενικότητOtς (ιλου­ λοό8ι προι; τριocντιχφυλλο» θιΧ εΤνocι 8ιocφoρετικ~ σε κιχθε 30μ.η της γεν(κεuσ'1jς, π.χ. σ' ocότη το;:) συμ.πλέγμ.ocτος κocι "Ίjς προέννοιOtς.

Δεότερον μ.ποροUν νιΧ δπιΧρχουν έ!ννοιες τΊjς σε 8ιocφορετικές 80μ.ει; της γεν(κευσ'1jς. ρεΊ: τόσο ή σuμ.πλεκτικη δσο

νιΧ ~χει στον

xOtl

t8LOtc; γενικόΤ'1jτOtς llOtpoc8e(YILoc't'oc; χιXΡΎJ μ.πο­

ή έννοιολογικη 80μ.~ ιιλουλοό3ι»

t8Lo βocθμ.Ο "ην γενικη a'1jILoca(Ot γιιΧ δλOt τιΧ st8'1j κocΙ νιΧ

&νOtφέρετocι σε δλOt τιΧ λουλοό3ιoc. 'Όμ.ως πρέπει πιΧλι νιΧ 3ιOtτuπώ­ σουμ.ε τον περιορισμ.ό, δη ocότη ή γενικότ'1)ΤOt

etVOtL δμ.οιoc μ.όνο ιiπo XOtl έμ.πριΧγμ.ocτης πλευpιiς, δχι δμ.ως &πο ψυχoλoγικΊjς, στΙς 8ιιΧφορες 80μ.ές των γενικεόσεων, 8'1)).. δτι ή σχέσ'1) τΊjι; γενικό­ Τ'1)ΤOCΙ; (ιλουλοό8ι προς τριιΧνΤOtφuΛΛο» θιΧ elVOtL 8ΙOtφορετικη στην λoγικΊjς

σuμ.πλεκ't'ικ~ κocΙ στην έννοιολογικη 30μ.~. Σ' Ινιχ 8(χρονο πocι8Ι

323

ΣΤΗΝ ΠΑΙΔΙΚΗ ΗΛΙΚΙΑ

ιχuτη ή σχέσ-η θιΧ ε!νlX~ πιο συγκεκριμένη' ή γενικ6τερ'l) ~ννoιιx στt­ κετιχι κlχτιΧ XOCitO~OV τρ6πο 8Ιπλχ στην εl8ικ'ή,

..ην

&ντικlΧθιστχ, Ινω

σε Ινιχ όκτocχροvο πιχι8Ι ή μ~ιX ~ννoιιx στέκε..ιχι όπεριkνω της &λλ1jς κlχΙ περιλlXμβιkνει το εl8ικ6.

Μπορουμε λοιπον νιΧ κιkνoυμε την 8ιlχπΙσ-:-ωσ1j δτι ή '1>1. γενικ 6τητιχς ot;V

"'θ' ΣUμπιπτει ιχπ εΙ) ειιχς

,

tLt;

axtrTfJ

της

'Ι> .1 , την οομ,ι της γεν~κευσ-ης

1.'

8ΕV εΤνιx~ δμως με-:lΧ;ό τους ξένες, &σίιν8ετες. 'Aνιkμεσoc τους όΠιkρ­ χει μιιΧ πολίιπλΟΚ1j &μοιβlΧ(1Χ ~;ocρτησ-η, ή όπο(ιχ OOC ~τlXν &8ίινlχτη, κιχΙ &πρ6σιτη γιιΧ 3ιιχπιστώσει,

g.. t

..·ην

ερεuνιί μιχι:;, .ιν 8εν εtχιχμε έκ των προτέρων

ή σχέσ-η τ-ης κοιν6τητιχι:; κιχΙ της 8ιιχφορiiς στΙς

80-

μες τ~ς γεV(κεUσ-ηι:; 8εν σuμπ(πτοuv &μεσιχ μετιχξίι τους. "Αν σuνέ­

πιπταν,

OL σχέσεις μεταξίι -:ouc; θιΧ ~σαν &8ίινιχτες. ΟΙ σχέσεις τ~ς OL 80μες 't"r,c; γενLΚε'Jσrις σ'JμπΙπτοuv ώστ6σο σε ΙΥΙΧ όρισμένο τμ~μιx τους πιχρ' όλο ΠΟ') a .. tt.; 8~ιxφoρετικες 80μες τ~ς γεν(κευσ-ης μποροuv voc ίιπOCρχουν εννοιει:; t8LtXt.; γενικ6τητας καΙ, &πο την ΧλλΥ), στην r8LtX 80μη γεν(κευσ-ης σ-..(έσεις 8ΙΙXφOρεΤLΚ~ς γε­ νικ6τη .. ας, ώστ6σο ιχ.jτες οΙ σ-ι.έσεις της γενικ6τητιχς θιΧ ε!ναι 8ιιχ­ γενικ6τη ..ας καΙ

φορετικες σε κιίθε bp~aμotV"f) 80μη της γεν(κεuσ-ης: τ6σο ~κετ, δπου &πο λογικΥις πλευρiiς ε!νιχι φαινομενικιΧ όμοιες, οσο καΙ ~κεΤ, δπου εΤναι 8ιαφορετικές. 'Η ερευνα &π08εικνίιει ΟΤΙ

OL

σχέσεις -:Υις γενικ6τητας συν8έ­

oντlX~ σ ..εv6τocτιχ με τιΧ 8ιιχι;ιορετικιΧ σ..OC8ιoc τ-ηι; ~ξέλιξ"f)ς των ~ν­ νοιων: σε κάθε δομή τ1Ίς γενίκευσης (συγΚΡ"f) .. ιστικΟ μ6ρφωμα, 'λ εγμoc, σuμπ

προ έ ννo~α,

")' αντιστοιχει-'δ' το ικο

εννοιιχ

της

ει'δ' ΟΠΟΙΟ

σύστημα γενικότητας και σχέσεων κοινότητας γενικών και είδι­

κών έννoιώ~', το 8ικ6 της μέ-:ρο έv6""f)τας, του &φ"f)Ρ"f)μέvου καΙ του συγκεκριμένου, ενoc μέτρο πο,) προσ8ιορίζει την των έννοιων, τΙς 80σμένες 8ιο ~ξέλιξYις

.. ων

VO"f)'t"txEt.;

σ-ημιχσιων των λέξεων.

"Ας το κιίνουμε ocίιτο ματιk μας

-:0

80atLkv"f) XLv1jrTf)

..o~ σ-:ο &1;'0 στOC-

πριίξεις σ' ιxu

aOC?EC; με ενα παριk8ειγμα. ΣτιΧ πειρoc­

παι8Ι ποu 8εν μιλii &x6μo'Yj οlκειοποιεLται χωρΙς 8υσκο­

λΙoc μιιΧ σεψχ λέξεων: -:ραπέζι, κιχρέκλΧ, ντο'JλιΧπχ, κανιχπές, ριkφι.

'...J. 'Y' j A \J.,I

, - \' , ' -:-OU προξενεΤ [8ιιχ(-:ερο κ6πο. 'ΑλΗ 8εν ε!ναι σε θέσ-η ν , ΟLΥ.ε:ΙΟΠΟ~1j , θ ει -ως . "εΚ-:"f) λέν...J. " λ ο)), 1j" οποιιχ , at;1. σχ έ να ζ'Yj. 'iv ~ Λ έ ζ'Yj «επ~π

σειριχ μπορει νιχ επεκτoc θ ει a'YjμoΙXV-:LΚX. 'Η'θ κιχ ε κιχινουργιoc

λέξ'Yj 8εν

32~

ΕΠΙΣΤΗΜΟΝΙΚΕΣ ΕΝΝΟIΕΣ

σ1J με ..1ς πέντε γνωστές

..ou

λέξε~ς πιxρισ't'ίi μια: γενικη Ιννοιιχ, πιχρ'

ΙSλo πο,) ΟLκειοποιε'Lτιχι ι!tκOΠΙX κOCθε ι!tλλY) λέξΥ) &.πΟ την ~8ιιx σειρά: πιxρα:τετιxγμέvων έννοιων της ~8ιιxς γενικότητιχς. Προφιχνως ~

ot-

κεΙΟΠΟΙ1Jσ1J της λέξ1Jς «ι!πιπλο» 8εν 81Jλώvει μόνο την πρoσθ~κY) μιίiς Ι:ΚΤ1Jς λέξ1Jς στΙς ~8Y) υπάρχουσες πέντε, &'λλα: κocτι βιχσικα: 8ιιχφο­

ρετικό, 81Jλo την κιχτοχη της σχέσ1Jς της γεvικόΤ1Jτιχς, την &.πόκτη­ σΥ) της πρώτης uπερκεΙμεv1Jς ι!ννοιιχς, ~ όποΙιχ περικλεΙει μια: σεφα: Ι8ια:Ιτερων, όπoκεΙμ.εvων σ' ιx~την έννοιων, την κιχτοχη μιίiς νέιχς ΚΙV1Jσ1Jς των έννοιων, 81Jλo ΙSχι μόνο της όριζόντια:ς &λλά: κιχι της κιίθετης.

Πιχρ6μοιιχ, ιx~τo το πιχι8Ι εΤνιχι σε θέσΥ) να:

οlκεΙΟΠΟΙ1Jθε'L την

σεφ α: λέξεων: πουκιίμισο, σκουφος, γοόνιχ, μπότες, πιχντελόνι, 8εν μπορε! ΙSμως να: βγε! &πο ΙΧότην την σεφιί, πο,) με την οlκεΙΟΠΟΙ1Jσ1J της λέξ1Jς «έν8υμιχσΙιχ» θα: το προωθουσε σ1Jμιxντικα: πιχρΙΧπέριχ προς

την ~8ιιx κιχτεUθuvσ1J. Ή Ιρευνιχ 8εΙχνει ΙSτι αυτη ή κάθετη κ{νηση, αυτές οί σχέσεις τής γενικότητας ανάμεσα στ1ς lννoιες εΙναι απρό­

σιτες γιά το παιδΙ σ' ένα όρισμένο στάδιο τής σημασιολογικής εξέ­ λιξης τών παιδικών λέξεων. 'Όλες οΙ ~ννoιες &ποτελουν μόνον Ιν­ νοιες μιίiι; σεφίiι;, οΙ όπο'Lες εΤνιχι πιχριχτετιχγμένες, χωρΙι; Ιεριχρχι­

κες σχέσεις, &π' ε~θεΙιxι; σuν8ε8εμένες μ' Ι:νιχ &ντικεΙμεvo κα:Ι όριο­ θετ1Jμέvει; μετιχξό τουι; σόμφωνιχ με το πρόσωπο των &ντικειμέ­ νων πού &νιχπιχριστουν. Αότο πιχριχτηρε'Lτιχι στην ιx~τόνoμY) πιχι8ι­

κη γλώσσιχ, πο,) ιΧποτελε! ~νιx μετΙΧβΙΧτικο σ't'ιί8ιo &πο την ΠΡΟVΟ1J­ τικη μιχσ1JμέV1J γλώσσιχ στην κιχτοχη της γλώσσιχς των έvYjλΙκωv. Πρέπει να: εΤνιχι σιχφέι;, ΙSτι κιχτα: την σuγκρότησY) του έννοιο­ λογικου συστ~μιxτoι;, ()που 8εν εΤνιχι 8υνιχτει; όίλλει; σχέσεις πιχρα: ιx~τές, στΙς όπο'Lες &ντικιχτοπτρΙζοντιχι όίμεσιχ οΙ σχέσεις &νOCμεσιχ

στ&: &ντικεΙμενιχ, πρέπει να: xuPLιxpxe'L στην ΡYjμιχτικη σκέψΥ) τοίί πιχι8ιοίί η λογικη της έποπτικ1jς σκέψYjς. 'Ακριβέστεριχ, μια:

PYjILot-

τικη σκέψΥ) εΤνιχι όλότελΙΧ &.MvιxTYj, &φοίί οΙ ~ννoιες 8εν μποροίίν να:

lΡθουv μετιχξό τους σε αιες σχέσεις πιχρα: μόνο σε έμπριίγμιχτει;. Σ' ιx~τo το στιί8ιο ~ ΡYjμιχτικη σκέψΥ) εΤνιχι 8υνιχτη μ.όνο ώς έξιχρτη­ μένΥ) πλευριΧ τηι; έΠΟΠτLκ1jς έμπριίγμΙΧΤYjς σκέψYjς. Ώι; έκ ΤOUτoυ

l~ Δ ό -, ,., ι , 'Δ 1J ELOLX'j ΣUγκρ τησΥ) των εννοιων κιχι o~ ιχνΤLστοιχες σ ιχυτ,ι V01JTLxec; πριίξεις έπιτρέπουν νιΧ κιχτιχνΟYjθε'L ιχότο το στιί3ιο ώι; μια:

,

Δ'

ιχυτ,ι

325

ΣΤΗΝ ΠΑΙ..Ι.:ΚΗ ΗΛΙΚΙΑ

Ι8ιotΙτεΡΊΙ προσUΎΚΡ1jτιστικ~ βotθΙ1.Ι8ot ,,;,Υις σ1jμ.otσιολογLκ~ς έ;έλι­ ξ1jς των πotι8ικων λέξεων.

•Η

έμ,;χχ.νισ1j τ'Γ,ς τφώ";'1jς δπερκεΙμ.εν,l/ζ

εννοιotς, της πρώΤ1j; λέ.ξ1jς του ";")ΠΟΙ) «επιπλο» Τι «έν8')μ.otσίot», 8εν

\ eVOSL.,1j ytot\ "r1jV

't λ ι .,\, ,,~ι: e~votL ιγοτερο σ1jμotντικ,ι

Ι ~ ""'λ ι: προοσο της ε:;ε

L.,1jt;

-

των

crημotσιων της itotL8Lx~t; γλώσσotς ιΧπ' Ο,ΤΙ ~ έμ?:Χ.νισ1j της πρώΤ1j; έννΟ1jμotτωμέν1jς λέ;1jς.

Περotιτέρω ιΧρχΙζΟ'Jν να. σΧ1jμ.otτΙζον,ot',

σχέσεις της γενικόΤ1jτotς στα. έπόμεν!Χ νοιων, τα. bitoϊ:ot -σπως στcx.8ιο

lvot

' .Ι. Λ UΤυ

8eLXVOUV OL

cr,cx.8L:X ,,:Τις έξέλΙ;1j:; των έν­ xies

ερε\)νες- ά.ποτελοU'l σε

έντελως εΙ8ικο σuσΤ1jμχ σχέσεων.

-

,. \ ι 'Ε'Ι-- β ι \ λ ~\ eLVot~ γενLΚOς νομ.ος. σαι ρισκετχι το κ εΙσΙ της

g_pe'J-

νιχς των γενετικων xιxt ψ\)χο'λογικων σχέσεων του γ:::νικοσ

x:xt του lvot Ι8ιόμ.'Jρφ'} σuστημot σχέσεων xotL γενικότ'ητotς για: xiee: G,,:cx.8Lo τ'Γ,ς γενίκε\)­ G1jc;' ιXvcx.AOYot με τήν σuγκρόΤ1jσ1j otUΤΟU -:ou σuστ~μ:χ-:ο.; εΤνιχι τχ­ ξινομ1jμέvες γενετικα. OL γενικες xxt ot ε18ικές εννοιε.;, ετσ~ ωστε

εΙ8ικοϊί στοιχείο\) των πotι8ικων έννοιων. Ί"π.χρχει

~ κίν1jσ-η ιΧπο το γενικο στο εΙ8ικο xιxt ιΧπο το εΙ8ικο στο γενικο σε βΙΧθμΙ80t τ-ης έξελικτικης σ1jμotσίotς να. ε!νotL 8ιot?ορετικ,η (έξotρ­

xcx.ee:

τ'ημέν1j ιΧπο τήν 8εσπόζοuσot σ' :XύΤ~ την βιχθμΙ80t 80μή της γεvί­

κε')σ1jς). Κotτα. την μετocβotσ1j ιΧπο λετotι το σuσΤ1jμιχ της γενικόΤ1jτotς

":0 lvot στcx.8ιο στο α.λλο μετotβcx.λ­ xott ~ γενετική έξελικτική τcx.ξ1j

των υπερκείμενων xιxt υποκείμενων έννοιων. Μόνον στα. ιΧνώτερot στcx.8~ έξέλιξ-ης των σ-ημιχσιων των λέ­ ξεων,

xott

κιχτα. σuνέπειιχ των σχέσεων "ης γενικόΤ1jτιχς, 8ρχ ό

μιxντ~oς νόμος της Ισο8uνιχμίιχς των έννοιων. Λίιτος λΘει, gτι

lVVOLot

G1jxcx.ee:

μπορεϊ: να. χιχρotΚΤ1jρισθεϊ: μέσω πολλotπλων 8ιot8ικotσιων με

τ~ν βο~θειot α.λλων έννοιων,

xotL χρειocζετotι xcx.itoLιx έρμ.-ηνεΙot.

''Αν φιχντιχσθοσμε, για. μεΥΙΧλUτερ1j πotριχστιχτικόΤ1jΤot, ΟΤΙ λες οΙ εννοιες, πotρόμοιιχ οπως

oAot

g-

τα. σ1jμ.εϊ:ot τ-ης έπιφocνει:χς της

γης πο,) βρίσκοντιχι σε ενιχν όρισμΈVo μεσ1jμβρινο ιΧνcx.μεσot στον βό­

ρειο

xott στον νότιο πόλο, e!vott τot;ινομ1jμένες ιΧνcx.μεσot στον πόλο xotL σ' otuτον

της &μεσ1jς, έποπτικης σuλλ1jψ1jς ένος ιXντικε~μένOI)

της μέγιστot γεvικεuμέν-ης, ιXXPΙXLot ιΧφ1jΡ1jμέv1jς εννοιotς, τότε μπο­

ρεϊ: να. 80θεϊ: ώς «μήκος» τής μιας δοσμένης έννοιας ό πόλος πο,) τέχει ιΧνcx.μεσot στον ιXxpotLot έποπτικο

xot-

xott στον ιΧκρotϊ:χ ιΧφ1jΡ1jμένο

πόλο. ΟΙ ~ννoιες 8ΙotφΟΡΟΠΟLοuντιχι τότε ιΧνOCλογιχ με το «μηΚΟζ»

326

ΕΠΙΣΤΗΜΟΝΙΚΕΣ ΕΝΝΟΙΕΣ

TOUt;

1 στον βΙΧ θ' μ,ο

TCOU' 1 σι;;

-. • -

Ιθ ε οοσμ,ενΎ) ~ Ι.ι' κιχ ι;;ννοιιχ ιχνιχπιχριστιχτιχι Ύ) εν ό

τητιχ του &φΎ)ΡΎ)μ,έvοu κιχι του σuγκεκριμ,έ'Jοu.

"Av

φιχντιχσθουμ,ε:

πιχριχπέριχ, gTι ~ έπιφ&νε:ιιχ της γ~ινΎ)ς σφιχ(ριχς μ,πoρε~

voc

σ\lμ,βο­

λΙσει γιOC μ,OCς όλΎ) τ~ν πολλιχπλότ"l)τιχ της πριχγμ,σι.τικότητιχι;, ~ όποΙιχ &νιχπιχριστOCτιχι στΙς ~ννoιει;, τότε 8Ι8ετocι ώς «πλάτος» μιας Ηννοιας

•

'

-

,,~ Ιο ΙΟ!.)

«μ,~κοuς», οΙ όποϊ:ες δμ,ως &vocφέροντocι σε &.λλoc σ"l)μ,εϊ:oc της

TCpocy-

ο

τ

ό πος ΠΟ!.) κocτιχλ ocμ, β ocνει ι

,Ι

ιχνιχμ.εσoc

,οι .. .. .Ι ΙXΛΛtiς εννοιες

στις

ΤΟ!.)

μ,ocτικότητocς, δπως το γεωγριχφικό πλιΧτος κocθορΙζει ~νoc σ"l)μ,εϊ:ο της έπιφ&νειocς της Το μ,ηκος της

G"l)

της

(8Loct;

y1jt; π&νω σε g,VΙXIJ πocριΧλλΎ)λο. t:VVOLoct; χocρocκτηρΙζει λοιπόν πρώτιστoc

τ~ν φύ­

της νoητικΎjς πρ&ξηι;, τ~ν κocθocuτο σύλληψη των &ντι­

κειμ,ένων σε μ,ιOCν Ιννοιιχ μ,ε την ~νότ"l)τoc του σuγκεκριμ,έvοu

xoct

του

ocψ"l)ρ"l)μ,ένοu, όπως τ~ν έμ,περιέχει ~ Ιννοιoc ocίιτη. ΤΟ πλιΧτος τΥις

t:VVOLoct; χocρocκτηρΙζει πρώτιστoc τΙς σχέσεις μ,ιOCς t:νvoLoct; μ,ε το oc'lτικεΙμ,ενο, το σημ,εϊ:ο τΎjς έφocρμ,ογΤις της σε μ,ιOCν όρισμ,έν"l) περιοχη της πρσcyμ,ocτικότητocς. MΎjκoς κιχι πλιΧτος μ,ιOCι; Ιννοιocς πρέπει νOC μετoc8Ι80uν 'ξ πριχ Ύ)Ι;,

ocTCo "

κοινου μιOCν έξocντληΤLκή πocρ&στιχση της νΟΎ)τικηι; - ιχντικειμννc.u, , L. '/ XOCL,'tou Tcou" OCUΤ'ιΛ

ι...,.s. .ι ΠΟ!.) εμπεΡΙc.λ.ει ι;;ννοιoc,

&νocπocριστOC. 'Έτσι πρέπει νOC περιλιΧβοuν όλες τΙς σχέσεις της γενι­ κότητocς ποδ uφΙστocντιχι τόσο ώς προς τΙς σuντετocγμ,l:νες οσο τΙς (&ν&λογoc

με τον βocθμ,ο γενικόΤΎ)τocς) δπερκεΙμ.ενες

κεΙμ.ενες t:ννoιες. Αίιτη την θέση μιOCς των έννοιων,

lVVOLoct;

xoct

xocl

δπο­

στο σύστ"l)μ,oc όλων

ποδ προσ8ιορΙζετocι &πό το μηκος

xocl

το πλιΧτος

της, τ~ν όνομ,&ζοuμε μέτρο τ?Ίς γενικότητας μιίiς 80σμένΎ)ς Ινvοιocς. Ή ocπocρocΙτηΤΎ) χρησιμοποΙ"Ι)ση μετocφορικων χocρocκτηρισμων

8ιxνεισμ.έvων &πό τ~ν γεωγρocφΙoc ocπocιτεϊ: ~VOCIJ περιορισμό, γιOC νOC

"

-

,'λε/LGοuμε ouar.ωoeLt; ~ "Ε νω ιχποκ πocρocνοησεις.

μ.εσoc στοδς μεσημβρινοδς

στ Λ

'/v

/ ιχνιχ" γεωγρocφLOC

xocl στοδς πocρocλλ~λοuς uTC&pxouv γρocμ­

μικες σχέσεις, Ιτσι &στε οΙ 8ύο γρocμμες νOC τέμνοντocι μόνο σε ~νoc σημ.εϊ:ο, το όποϊ:ο τα:uτόχροvoc προσ8ιορΙζει την θέση τoout; στόν με­

σημβρινό xocl στόν πocριΧλλ"l)λο, οΙ σχέσεις στό σύστημoc των έννοιων e!VOCL πολuπλοκότερες xocl 8εν μπορουν νOC έκφρocσθοuν με την γλώσ­ σα: των γρocμμικων σχέσεων. Ή ώς προι; τό μ1jκος της δπερκεΙμενη

Ιννοιoc

e!VOCL τocuτόχρονoc fι eίIpuτoep"l) lvvoLot ώς πρός το πεΡLεχόμεvo

της περιλocμβrίνει Ινoc όλόκληρο τμημoc των «πocρocλλ~λων)) δπο-

327

ΣΤΗΝ ΠΑιΔΙΚΗ ΗΛΙΚΙΑ

κείμενων σ' ΙXύτ~ν Ιννοιων, Ινιχ τμ~μlX που πρέπει νΟι όρισθε! με πολλιχπλα: σημε!ιχ.

Έπει8η υπάρχει ~νrι. μέτρο γ<:νικότητιχ; για: κ&.θε. ~ννOΙΙX, προ­ κόπτει ετσι κιχι ~ σχέση

'rou.;

με ολες τι,; ΙΙπόλοιπε.ς εννοι<:ς, ~ 8uνα­

τότητα μετάβιχσ"l)ς ocπο όρ~σμένες εννοιες σε ocλλες, 8ημLO~ργε!τιxι ~ 8uvιχτότητιχ τ~ς Ισο8uναμίrι.ς των έννοιων. Για: να. το 8ιευκρινίσοuμε rι.ύτό, άς 8~ΙΧλέ;οuμε Μο OCxprι.~z.; πε,\, \ \ " ~ J.. λ' ,t ι

ι

ριπτωσεις, rι.πo την μιrι. την rι.~ΤOνOμη ΠΧΙΟΙΚΙ) γ

ωσσrι., στην οποια,

()πως ε'L8rι.με, 8εν μπορε! να. υπάρχει κrι.μμι:X. σχέση κοινότ"l)τrι.ς OCv&.μotcrrι. στις εννοιες, κrι.ι τις OCνrι.ΠΤUγμέVες έπιστημονικες εννοιες, οπως οΙ ocριθμ"l)τικες εννοιες, ποό OCνrι.πτUσσΟν-:rι.ι στο μ&.θ"l)μιχ τ~ς OCριθμ"l)τLκ~ς. EΤνrι.ι σαφές, ()τι στην πρώτη περίπτωσ"l) 8εν μπoρε~ να. υπάρχει κιχμμια. Ισ08uνrι.μl ... των έννοιων. Ή εννοιιχ έκφρ&.ζετrι.ι

μόνο ocπο μόν"l) της, &'λλα: οχι μέσω rί.λλων έννοιων. Στην 8εότερ"l)

περίπτωση μπορε! ώς γνωστον

~

ε'NOΙrι. όποιοu8ήποτε &'ριθμο;;

να: έκφOrι.σθε! μέσω μιOCς &'τελείωΤΊjς σειρχς 8ιrι.8ικocσιων, γιocτι ~ &'ριθμψικη σειρα: εΤνrι.ι &πειρ"l) κocι πrι.ρΧλλΊjλrι. με Τ'~ν εννοια κάθε

&'ριθμο;; στο ocριθμ"fJ't'~κο σUστ"l)μrι. 8ί80'ΙΤα.ι ΤΙX;>τόΧΡOνrι. ολες οΙ

8u-

νrι.τες σχέσεις προς OAOUC; τοός υπόλoιπo~ς &.ριθμοός. 'ΙΕτσι μπορε!

ό &.ριθμΟς

1

νΟι έκφρrι.σθε~ ώς

1.000.000-999.999 ~ γενιΥ..Οι ώ; 8ια.­ 1) ώ,; r:JI.έση έ\ος τuχrι.ίoI)

φορα: Μο σuμπληρωμrι.ΤΙΥ..ων ocριθμων

ocριθμοu με τον έrι.uτό τοι) κrι.Ι ocxbμo"!) μέσω ocμέ':"ΡΎ)':"ωv Χλλων 8ια-

8ικrι.σιων. Αυτο εΤναι ενα πεψ,:ακ&.θrι.ρo παρ&.8ειγμιχ της ta08uvιx­ μίας των έννοιων. Στην rι.';τόνoμΊj γλώσσιχ το\) πχι8ιο::! μια εννοιιχ μπορε'ϊ νΟι έκ­ φρrι.σθε'ϊ μόνο μέσω μιας μoνrι.8ικ~,; 8lGtaLxxcrLιx,;. Δεν εχει ΙσοΜνχ­

μιχ, γιιxτ~ 8εν εχει σχέσεις γενικότη;:-χς με 1λλε,; εννοιε,;. Αύτες εΤ­ νrι.ι 8uνιχτες μόνο έπει8η υπάρχει μ~κo,; κιχι πλά-:ος των έννοιων, 8ιάφoρrι. μέτρrι. της γενικότητrι.ς των έννοιων, πο'; έπι':"ρέπουν την μετάβιχση έννοιων σε &λλες.

Ό νόμος τ~ς tcro8uvrι.μo(rι.c; ,,:ων έννοιων εΤνιχι 8ιotφορετικος κx~ εΙ8ικος σε κάθε ιξελικτικ~ βrι.θμΙ8rι. τr.ς γενίκεuσης. 'Αφο;; ~ Ισο8υνrι.μ(rι. των έννοιων έξrι.ρτατrι.ι &μεσιχ OCΠΟ T~'Ι γενικότητ:Χ τους και ~ τελευτrι.Ιrι., 6πως ε'L8rι.με, εΤνrι.ι εΙ8ικη για. κάθε 80μη της γε­ νίκευσης, ε!νrι.ι όλοφάνερο δτι κάθε δομή της γενΙκευσης προσ-

328

ΕΠΙΣΤΗΜΟΝΙΚΕΣ ΕΝΝΟΙΕΣ

διορίζει n)ν δυνατη ίσοδvναμlα τών εννοιών της περιοχής της.

Ό βα.θμΟι; τ~ι; γενΙκευσηι; εΤνα,ι το ΈVα,ρκτηριo G"1jμoe'i:o κOCθε έννoιoλoγικ~ι; 8ρα,σΤ"1jριότ-ητα,c; κα,Ι του βιώμα,τος μιOCι; έ!ννo~α,ι;, l)-

πως 8εΙχνει ~ φα.ινομενολογικ·η &νOCλuσ"1j. "Αν κα,νεΙς μOCς &να,φέρει κOCποια, έ!ννοια., π.χ. «θ"1jλα,στικό», βιώνουμε τα. έξηι;: βρισκ6μα,σΤΖ

σ' ~να, όρισμένο σημ,ε'i:ο μ' όρισμένο γεωγρα,φικο μ~κoς κcιι πλOCτoς, ~xoυμε πOCρει μ~α.ν bpLaμobI"1j θέση για. την σκέψη μα,ς κα.Ι μ,ια.ν &φεΤΥί­ ρΙα, για. τον πρoσσcvα,τoλισμό μα,ς, κα,Ι ε1:μα.στε έ:τοψ.οι να. μετα,κιν"1j­

θουμε &πο 8ω προς όπoιcι8~πoτε κα,τe:όθuνσ"1j. Κιίθε !ννοια, al"1jμooc­ τΙζει κα,τα. κOCποιον τρόπο προθυμΙες, 8ια,θέσεις προς όρισμένες κ'.­ ν~σεις της σκέψ"1jς. Στην ι

ως

,

μια,

,

Δβ'

φιγουρα, στ'ι

CΙσΊ)

auveL8"1jG"1j ιΧρα, κOCθε ~ννoια, πα,ριστiXτα,ι -" έ ' των α.ντιστοιχων 'r"1jt; σχ σεων γενικο-

Τ"1jτα,ς. Γ~' α,ύτόν τον λόγο 8ια,λέγουμε την ιΧπcιρα,ΙΤ"1jτη για. την σκέ­ ψ"1j μα,ς κα,τεόθυνση. "Αριχ ή όλότητα τών δυνατών νoητικιίJν πρά­

ξεων μέ ηίν δοσμένη έννοια.προσδωρίζεται &πο λειτοuργικης πλευ­ ρOCς &πο τον βα,θμο της γενικόΤ"1jτιχς. 'Όπως 8εΙχνει ~ Ιρευνα,

-rou

πιχι8ucου προσ8ιορισμου των έννοιων, οΙ όρισμο;' εΤνιχι ιΧμεσ"1j Ικ­ φριχση του νόμου της Ισο8υνιχμΙιχς των έννοιων ποu

xuPLocpxe'i:

στην

&ντΙστοιχη βΙΧθμΙ8α, έξέλιξ"1jς των σ"1jμα,σιων των λέξεων. Πα,ρόμοια" κOCθε πρocξ"1j, δπως ~ σόγκριση, προϋποθέτει την 8ιιχπΙστωση της 8ια,φορocς κιχ!. της όμoι6τητcις Μο σκέψεων, κOCθε κρΙσΥ)

xoct

κOCθε

συμπερα.σμΟς προϋποθέτει μια. συγκεκριμένΥ) 80μικη κΙν"1jσ"1j στο πλέγμιχ του μ~κoυς κα,!. του πλOCτους των έννοιων. Σε μια. νοσ"1jρη

&ποσόνθεσΥ) των tννoιων κcιτα,στρέφετιxι το μέτρο της γενικόΤ"1jΤΙΧς, σuντελε'i:τΙΧΙ ~ &ποσόνθεσ"1j της ένότητα,ς του συγκεκριμένου κιχ!. του &φ"1jΡ"1jμένοu στ!.ς σ"1jμα,σΙες των λέξεων. ΟΙ Ιννοιες χOCνουν το μέτρο της γενικόΤ"1jτocς τους κα,Ι τΙς σχέσεις τους με τΙς ιΧλλες Ιννοιες, με

τι.ς υπερκεΙμενες κα,Ι τΙς υποκεΙμενες δσο κιχ!. μ' ιχυτες της 8ικης

τους σεφiXς. •Η σκέψ"1j &ρχΙζει να. προχωρoc σε τεθλιχσμένες γρα,μμες ποu &κα,τOCστιχτα. πη8οuν &πο έ8ω κα,Ι &πο έκε'i:, ΎΙνετιχι μη λογικη κιχ!. έξωπριχγμα,τική, &φοϊ) πα,όει να. &ποτελε! μιιΧν έν6τητιχ ~ σόλλη­ ψη των έννοιολογικων &ντικειμένων κα.ι

ol

σχέσεις της &!ννοιιχς προς

το &ντικεΙμενο. Στην έξέλιξ"1j προκα.λοuν έπΙσης μετιχλλoeγες οΙ με­

ΤΙΧβoeλλ6μενες με κιίθε νέα, 80μη της ΎενΙκευσης σχέσεις της Ύενικ6τητιχς σ' δλες τΙς νοητικες πρOCξεΙζ πο(Sνιχι προσιτες στο πα.ι8Ι στό

329

ΣΤΗΝ ΠΑΙΔΙΚΉ ΗΛΙΚΙΑ

έκά.στοτε στά.διο. ΊδιιχΙτεριχ ~ ΙκιχνότYjΤΙΧ της δΙΙΧΤ~ΡYjσYjΙ; μιίΧι; σκέ­ ψ'ν/ς cX.νεξά.ρτYjΤΙΧ cX.πο λέξει; ιχυξά.νει cX.νά.λογιχ (κιχτιΧ τήν ~ρεuνά. μιχ;)

με τον βΙΧθμο cX.νά.πτuξYj; τη; σχέσYjς τη; γενικ6τYjΤΙΧ; κιχΙ της Ισο­ δuνιχμtιχ; των έννοιων. "Ενιχ μικρο πιχr.8L εΤνιχι δεμένο έντελω; στην

κιχτιΧ γρά.μμιχ εκφριχσΥ) του περιεχομένοΙ) πού εχει οΙκεΙΟΠΟΙYjθεϊ:.

Ό μιχθYjΤ~;, δτιχν cX.ποδΙδει ενιχ περΕπλGΚΟ ν6Yjμιχ, εχει κι6λΙΧ; dνε-

-

,

, " , , u την ΡYjμιχτικYj εκφρΙXσYj, μ.ε 'rYjII • 'Τ 'β ει ιχuτο '" το περιεχομενο. ι 'Α νιχ'λ ογιχ με"β οποιιχ ε χε προσλ ιχ τον ιχθμο dνά.πτuξYj; των σχέσεων 'r1j; γενLΚότYjΤΙΧ;, διεuρόνεΤΙΧL ~ cX.vsξιxΡΤYjσEιx T1jc;; ~ννoιιxς cX.πΟ την λέξYj, του περιεχομένοΙ) cX.πΟ την cX.π6ξ ΙΧΡΤYjΤΟΠΟΙYj θ ει

κιχτιχ

λ"" πο ιχπο

δoσ~ τοι) κιχΙ δYjμιοuργεϊ:τιχι μιιΧ δλο κιχΙ μεγΙΧλότεΡΥ) έλe:uθερΙιχ των έννΟYjμιχτωμένων πρά.ξεων,

κιχΘιχuτων

κιχΙ στην ΡYjμιχτLΚ~

'rOU;

eXΙPPΙXaYj. 'ΑνιχζYjτ~σιχμε YLιX πολύ κιχφο κιχΙ πολύ προσεΚΤLΚιΧ μιOCν

,

ιχσφιχ

λ'!!

η

~,.

t;νοειc,η

"

ΥΙΙΧ να;

ι

φωτισοuμε

Δ.

τι,ν

~

,-

οομη

ΤΊj;

Ι ye:VLxs')aYjC;;

,

aTL;

έμπρά.γμιχτει; σ'ν/μιxσLες των πιχιδικων λέξεων κιχΙ μιχζΙ την δl)νιχ­

τότ'ν/ΤΙΧ της μετά.βιχσ'ν/ς cX.πΟ τΙ; πe:φιχμιχτικε; στΙς έμπρά.γμιχτει;

εννοιε;. Μόνον ~ διιxπΙστωσYj T1jc;; συνάφειας ανάμεσα στήν δομή της γενΙκευσης και στις σχέσεις της γενικότητας μίΧς εδωσε στο χέΡL το κλειδΙ γιιΧ τήν λόσΥ) ιχίιτου

TOU

ζYjτ~μιχτος. Έξετά.ζοντιχ;

τήν σχέσΥ) Τ~ζ γενικότYjΤΙΧ; δπoιιxσδ~πoτε ~ννoιιx;, τον βΙΧθμο τη; γενικότητά.; Τ'ν/;, cX.ποκτίΧμε το cX.ξιoπιστότερo κριτήριο τ:η; δομη; τη; γενΕκεuσYj; των έμπρά.γμιχτων έννοιων. ΤΟ νιχ εχει μιιΧ lννoιιx σ'ν/μιχσΕιχ εΤνα:ι το

tBLo

με το νιχ εχει δρισμένε; σχέσεις γενικότητιχ;

προ; τΙ.;; &λλε; ~ννoιες, δ'ν/λ. ~ σYjμιχσΕιχ δ'ν/λώνει ενιχν εΙδικο βΙΧθμο

γενικ6τYjΤΙΧ;. ΚιχτιΧ σuνέπειιχ ~ σuγΚΡYjτιστικ~, σuμπλεκτικ~, προ­ εννοιιχκη φόσΥ) τη; εννοιιχ.;; φιχνερώνετιχι κΙΧθιχρ6τεριχ στΙ.;; εΙδικΕ:ς Ο"',(έσεις της έκά.στοτε εννοιιχ; με &λλε; ~ννoιες. 'Έτσι ~ ερεuνιχ έμ­ πρά.γμιχτων πιχιδικων έννοιων (δπω; π.χ. cX.στδ;, ΚΙΧΠLτιχλιστη;, γιχιο­

κτ~μoνιx.;;, κοuλιΧ.κος) μίΧ; όδ~γ'ν/σε στην διιχπΕστωσ'ν/ των εΙδικων σχέσεων

-r1j.;;

γενικό't''ν/ΤΙXΙ;, πού xuptιxpxouv σε κά.θε στά.8ιο της εν­

νοιιχ;, cX.πο το σuγΚΡ'ν/τιστικο μ6ρφωμιχ μέχρι τη γν~σιιx lννoιιx, κιχΙ μίΧ; έπέτρεψε

15xt μόνο νά. ρΕξοuμε μιά. yktpupιx cX.πο την ερεuνιx των

πεLρotμΙXτικων έννοιων στΙι; έμπρά.γμιχτες, ωά. έπΙσYjΙ; νιΧ cX.πο­

χιχλόψοuμε τΙ; ουσιώδεις πλεuρες των δομων

-r1jc;; yevExe:uaYj;,

πού

330

ΕΠΙΣΤΗΜΟΝΙΚΕΣ ΕΝΝΟΙΕΣ

8ι6λου

8εν μποροίίσιχν να; 8ιιxκρ~βωθoίίν

στο

TeXVYjTo

πεΙριχμιχ.

Το TεlVYjTo πεΙριχμιχ μ~ς έ!8ωσε ~νιx γεν~κo γενετ.κΟ σχΎίμlΧ ποό περιλιχμβιΧνει τα; κόριιχ στιΧ8ιιχ τΎίς έξέλιξYjς των έννοιων. Ή ocvιXAUaYJ των έμπριΧγμocτων έννοιων του πιχι8ιου μooct; βο~θYjσε στην

έξtτotaYJ των έλιΧχιστιχ γνωστων ε8'0τ~των των σuγΚΡYjτιστικων μορφωμιΧτων των σuμπλεγμιXτων κιχΙ των προεννοιων. Σε κιΧθε ~νιx ocπο ιχδτα; τα; στιΧ8ιιχ 8εσπόζε~ μια; ~λY) σχέσΥ) με το OCVTLxetμoevo κιχΙ μια; l1.λλΥ) πριΧξΥ) σόλλYjψYjΙ; ~νoς OCVTLxetμoέYou σε μια; σκέψYj,

8YjA.

τα;

8όο κόριιχ σYjμεΤot, 'Ποό χotΡotκτηρΙζουν την έ!ννοιιχ, φιχνερώνουν την 8ιιχφοριΧ τουι; κιχτιΧ την μετιΧβιχσYj OCΠΟ την μιιΧ 80μη στην l1.λAYj. 'Ωι;

έκ τοότου ~ όφη otδτων των έννοιων κocΙ 5λει; τους

ol

ε8ι6τητει; εΤνotΙ

8ιotφορετικέι;: OCΠΟ μιιΧν l1.λλYj σχέσΥ) με το ocντικεΙμενο ocπορρέοuν σε κιΧθε

voYjTLXo

στιΧ8ιο &λλει; έξιχκριβωμένει; 8υνotτει; συνιΧφειει; κιχΙ

σχέσειι; &νιΧμεσot στιΧ OCVTLxetμoevaι:, OCΠΟ μιιΧν l1.λλYj πριΧξYj σόλλYjψYjΙ; ocπορρέοuν l1.λλει; συν8έσειι; σκβψεων, ocπορρέεL !:νιχι; ~λoι; τόποι; ψυΧΟλογικων πριΧξεων. Σε κιΧθε στιΧ8ιο γΙνοντιχι φσcνερει; οΙ [3ι6-

ΤYjτει; ποό προσ8ιορΙζοντιχι OCΠΟ την φόaYJ τΎίι; έ!ννοιιχι;:

ot)

μιιΧ l1.λAYj

σχέaYJ με το &ντικεΙμενο κιχΙ με τη" aYJμιχσΙιχ τΎίι; λέξYjΙ;· β) l1.λλει; σχέσειι; γενικ6τηΤotζ" γ) ~νιxι; l1.λλοι; κόκλοι; 8υνιχτων πριΧξεων.

•ΑλλιΧ

στην ~ΡΕUνot των έμπριΧγμιχτων έννοιων του πιχι8ιου

δφεΙλουμε κιΧτι περισσότερο ocπο την 8uvotT6TYjTιx τηι; μeτιΧβΙΧaYJΙ; ocπο τΙι; πειριχμιχτικει; στΙς έμπριΧγμιχτει; σYjμιχσΙει; των λέξεων κocΙ την &ποκ!ΧλuψYj των κιχινοόργιων τουι; ε8ιoτ~των που 8ΕV μποροό­

σotμε νιΧ έξιχκριβώσουμε σε TeXVYjTιX 8ιotμορφωμένει; ι!ννοιει;.

T!fjt;

δφεΙλουμε το 5τι κΙΧλόπτουμε ~νιx κενο τΎίι; ΠΡΟYjγοόμενYjΙ; έ!ρευνιχι;

κocΙ ι!τσι μπορουμε νιΧ έλέγξουμε την θεωΡYjΤLΚ~ TYjt; aYjμoιxatot. Στην

"ItpoyevsaTepYj

έ!ρευνιχ κα;τιxνo·~σιxμ.ε την σχέσΥ) τΎίι; λέξYjΙ;

προι; το &ντικεΙμενο σε κιΧθε στιΧ8ιο

(auYXPYjTLaTLXo

μ6ρφωμot, σόμ­

πλεγμot, έ!ννοιot) κιΧθε φοριΧ έκ νέου κιχΙ 8ΕV προσέξotμε δτι κάθε και­

'JIoveyto στάδιο στήιι έξέλιξη τών γενικwσεων στηe{ζεται στήν γε­ ν{κεvση τών προηγουμένων σταδlων. ·Η νέot 80μη τηι; γεν(κευ­

aYjt; 8έν 8YjμιοuργεΤΤotL μέσω μLOCΙ; &μεσYjΙ; γενΙκεuσYjΙ;, ποό έπιχει­ ρεΤτιχι ξotνιΧ &πο την σκέψYj, ocλAιX ocπο την γενΙκευaYJ των OCVTLxεL­ μένων που Ιχουν γενικευθεΤ σε μιιΧ

"ItpoyevsaTepYj

80μή. Προκόπτει

ώι; γενΙΚεuGYj γενικεόσεων, ΚotΙ δχ, &πλωι; ώι; ΚotLVOUPYLOC 8ΙOC8ιΚot-

331

ΣΤΗΝ ΠΑΙΔΙΚΗ ΗΛΙΚΙΑ

σ(ot της γεν(κευσης μ,εμ,ονωμ,ένων ιΧ.ντικειμ,ένων. Ή προγενέστερη

~ιotνoητικ~ έργotσΙot, που ~χει έκφΡotσθεί: σε μ,ιιΧ γενΙκευση ~εσπ6ζουσot σε προγενέστερot στιχ~ιot, ~εν χιχνετιχι, ιΧ.λλιΧ μ,ετlχφέρετlχι 6:ις ιΧ.πlχρlχ(τητη προϋπ6θεση στην ΚotινοόργLΙX 8ιιχνοητικη έργlχσΙlχ l • 'Ως έκ τοότου ή πρώτη μ,ιχς ~ρευνlX ~εν κιχτιχφερε νιΧ έξιχκριβώ­ σει oΙSτε τ~ν lΧότ6χθονη ιΧ.νιχπτυξη των έννοιων oΙSτε κlχΙ την έσω­ τερικη συνάφεια των μεμ,ονωμ,ένων στιχ8ιων έξέλιξηι;.

Mocc;

κlχτηγ6-

ρησιχν γιιΧ το ιΧ.ντ(θετο, 8ηλ. δτι 8εχ6μ,lχστε μ,ιιΧν lΧότοεξέλιξη των έννοιων, ένω κιχθε κιχινοόργιο στιχ8ιο μ,ιocς ~ννoιlXι; πρέπει τιχχιχ νιΧ πιχριχχθεί: ιΧ.πο μ,ιιΧν έξωτερικ~, κιχθε φοριΧ Κotινούργιιχ ΙΧ!Τ(ΙΧ. Στην

πρlχγμ,lχτικ6τητlχ 6:ιστ6σο ή ιΧ.8υνlχμ,(1χ τ~ι; προηγούμ,ενηι; lpεuvlXt;

σuνΙστotτotι στην ιΧ.πουσ(1χ τ~ι; πlXρlX8oχΊjι; εξέλιξηι;,

(LtOCt;

(LLOCt;

πρlXγμ,lXτικ~ι; ιχότο­

ΣUνιXφειlXι; ιΧ.νιχμ,εσlχ στιΧ έξελΙκτικιΧ στιχ8ιlχ. Αότη ή

~λλειΨη δφε(λετιχι στην ~8ιlX τ~ν φύση τοσ πεφιχμ,ιχτος, που ιΧ.πο τ~ν συγκρ6τησ~ του ιΧ.πέκλε:ιε τ~ν 8υνlχτ6τητοι:: ΙΧ) της ιX.πoσlXφ~νισηι; τ-ης συν«φειιχι; ιΧ.νιχμ,εσlχ στιΧ στι%8ιlχ της έξέλιξης των έννοιων κlχΙ

στην μ,ετιχβιχση ιΧ.πο το ~νlX στιχ8ιο στο &λλο, κlχΙ β) της ιΧ.ποκιχλυψης

των σχέσεων τ~ς γεν~κ6τητlXς, ιΧ.φοσ, πρωτον, β«σει της μ,εθο80λογ(ιχς τοσ πεφιχμ,otτος, το ιΧ.νθρώπινο πειρlχμ,lχτ6ζωο ητιχν έξιχνιχγ­

Κotσμένο κ«θε φοριΧ μ,ετιΧ ιΧ.πο μ,ιιΧ λotθεμ,ένη έπΙλυση νιΧ μ,η~ενΙσει την έπιτελεσμ,έΣVη έργιχσ(ιχ, να: κotτlχστρέψει τΙς προηγοόμ,εΥlΧ σχημ,οι:τι­ σμ,ΈVες γενικεύσεις κlχΙ νιΧ ξlχνlχρχΙσει ιΧ.π· τ~ν ιX.ρχ~ την έργοι:σ(ιχ με γενικεUσεις μ,εμ,ονωμένων ιΧ.ντικειμένων· ~ΕUτεΡOν, ιΧ.φοσ οΙ έπιλο:Υ­ μένες γιιΧ το πε(ριχμ,ιχ ~νoιες βρ(σκοντιχν στο

l8to

έπΙπε80 ιX.νιχπΤU­

ξης μ,ε ιχότο της lΧότ6νομ,ης πlXι8ικ~ς γλώσσιχς, 8ηλ. ξεχώριζιχν μ,6νο όριζ6ντιot, ιΧ.λλιΧ

gXL

στο «μ,~κoς». Γι' ιχότο εrμ,ιχστε έξιχνιχγ­

κotσμ,ένοι νιΧ τlXξινoμ,~σoυμ,ε τιΧ στιχ8ιot μ,ε την μ,ορφη πlXρlXλλ~λω'l σε μ,ιιΧ'ι έπιφιχνειιχ ιΧ.ντΙ σιΧν ιΧ.νιοόσlχ σπεΙρlχ.

·Ωστ6σο ή ~ρευνlX των έμ,πρ«γμ,ocτων έννοιων στην τους

(L0Cc;

1.

έξΘλιξή

~8ωσε ιΧ.π· την πρώτη στιγμ,η την 8υνotτ6τητot νιΧ κιχλό-

Ή ιnΙX8ιΙXΚ~ civά,π-ruξ1j των Ιιnoρικων ~ννoιων ά,πδ τδ σύστημιχ των

πρωτιχρχικων γενικeόσεων ιιπρωτύτεριχ κιχΙ τώριχll κιχΙ ή ιnιx8ιιxκ~ ά,νά,π-ruξ1j των κοινωνιοΛογικων ~ννoιων ά,πδ τδ aUOΤ1jILΙX των γeνΙΚCόσιων ιισ~ Gιό"rOόι;

x?tt

O"~ ~ILac;11 ~ξ1jγοuν civcirAufιx ιx~τη την θέO""Ij.

ΕΠΙΣΤΗΜΟΝΙΚΕΣ ΕΝΝΟΙΕΣ

332

ψουμε οι.ότΟ το κενό .• Η ιXνιίλυσYj oτ'ijc; ιΧνιίπτυξηι; των γενLκων ποι;ριχ­

στιiσεων του ΠΙΧL8LΟυ oτ'ijc; προσχολLκ1jι; ~λLΚΙIΧΙ;, ποδ ιXVTLaTOLlOUV στα: σuμπλέγμoι.τlX των πεφlχμlΧΤLκων bινΟLων, ~8εLξε ΠIΧΡIΧGτιίσεLC; ώι; ιΧνώτερο aTιi8LO

gTL οΙ yeVLxεc; -r1jc; έξέλLζηc; κlχΙ T1jc; σηΙJ.lχσΙIχc; των

λΘξεων 8εν 8ημLοuργουνΤΙΧL ιΧπο γεvLκεuμένεc; μεμονωμένες ΠΙΧΡΙΧ­ aTιXaELC;, ιΧλλα: ιΧπο γενLκεuμένεc; IΧtσθηΤ~ΡLες cXντLλ~ΨεLC;, 8ηλ. cXπο γενLκεuσεLς ποδ 8έσποζιχν σέ ~ν~ προγε'ιέστερο aTιX8LO. Αίιτο το βlΧ­

aLXO ,

συμπέρlχσμlχ

T1jc;

πεφοι.μ~ΤLκ1jς cXvιXλuσYjt; λuνεL στην οίισΙIχ gλο

'βλ 'Α LA; ΤΟ προ ημιχ. IIIJ. ογες

L aXtoaELt;

Ι Ι, των κlχινοuργLων γενtκεuσεων με

τΙς πρoγεvέστερες μπoρέσ~με να: έξlΧΚΡLβώσοuμε κοι.τα: την Ιρευνιχ

cXΡLθμηΤLκων κ~Ι cXλγεβΡLκων έννοιων. Έ8ω κlXτlXφέρ~μ.ε, σε σχέση με την μετιΧβοι.ση cXπο τΙς "POέIIVOLEt; του μlΧθητη στΙς

lVVOLec; το;:)

έφ~βoυ, να: 8LΙΧΠLστώσοuμε το ~8LO ποδ στην προηγουμενη ~ΡΕUνlX έξlΧΚΡLβώσιχμε ιΧνlχφορικα: με την μετιίβιχση cXπο τΙς γενLκεuμένες

IΧtσθητηΡLεc; cXνΤLλ~ΨεLc; στΙι; γενLΚ&1Jμένες πlχρlχστιΧσεLς, 8ηλ. ιΧπa το auYXpYJTLσTLXO μ6ρφωμιχ στα: συμπλέγμlχτlχ.

'Όπωι; έκεΊ: cXπο8εΙχθηκε

gTL το νέο aTιX8LO τ~ς έξέλιξης των 0lL με τον μη8ε­ νLσμο τοϊ) προηγουμενου στlΧ8Ιου, με την γεvΙκευση των η8η' yeVLκεuμένων ιΧ.νΤLκεLμένων στο προγενέστερο σόστημσι: κlχΙ glL 8LIXμέσου μι~ς νέlΧζ έξ cXpx1jc; γενΙκεuσηι; μεμονωμένων cXντικειμένων, ΥενLκεόσεων φτιΧνεΤIΧL με τον μετlχσχημlΧΤLσμο κοι.Ι

lτσL ιX.nέ8ειξε κlχΙ έ8ω ή έ!ρευνοι: gΤL ~ μετιίβιχση cXΠο τΙι; προέννΟLεc; (για: τΙς όπο'i:ει; τυπικο ποι:ριί8εLγμιχ elVΙXL ή ιΧ.ριθμηΤLκη lvvotιx του μΙΧθητη) στΙς γν~σιει; τοϊ) έφ~βoυ (γιιΧ τΙς όπο'i:e:c; τυπικο ΠΙΧριί8εLγ­ μιχ slVΙXL οΙ cXλγεβΡLκεc;

lVVOLSC;)

πριχγμιχτοποιε'i:τιχι μέσω

T1jc;

γεν(­

κευσYjς πρoγεvέστερoι. γεvικευμένων ιΧ.νΤLκειμένων. Ή ΠΡΟέννΟL~

elVIXL

ή ιΧ.φιχΙρεσ)ί του &ριθμοϊ) ιΧπο το ιΧ.ντικεΙ­

μενο κlχΙ ή γενΙκευσ'1j των cXριθμηΤLκων Ι8ιοτητων του cXντικεLμένοu, ή όποΙIχ βlχσΙζετΙΧL σ' ιχίιτην την cXφ~Ιρεσ'1j. Ή

lvvOtIX slIIIXL

ή

cXrplX(-

ρεσ'1j ιΧπο τον ιΧ.ΡLθμΟ κοι:Ι ή βιχσLσμένη σ' ιχίιτην την cXrplXtpeσ'1j γεν(­ κευσ'1j όπoιων8~πoτε: σχsσεων ιΧνιίμεσlχ στοδι; ιΧριθμους. Ή ιΧφlχΙ­ ρεσ-η κlχΙ ή γεvΙΚΕUσ'1j της

8Lx1jc;

μιχι; σκέψης 3Lιχφέροuν ιΧ.πΟ την

ιXφlX(ρεσ'1j κlχΙ την γενΙκευση των cXνΤLΚειμένων. Δέν πρ6κεΙΤΙΧL γιιΧ Ινιχ προχώρ-ημιχ προι; την ~8ιιx κετευθυνσ'1j, γιιΧ Ινοι. στιχμιίτημιχ, ιΧλ­

λιΧ γιιΧ την ιΧρχη μL~ς XOΙ:LVOUpYLΙXC; κοι:τε:όθυνσης, την μετCΊβΙXσ'1j σ'

~33

ΣΤΗΝ ΠΑΙΔΙΚΗ ΗΛΙΚΙΛ

ενιχ. κιχ.ινοίιργιο κιχ./. &νώτερο έπΙπεδο τ:ης σκέψ'Υ)ς.

•Η

γεΥΙκευσ'Υ) των

δικων μιχ.ι; &ΡLθμ7jΤLκων πριίξεων κιχ./. σκέψεων εΤνιχ.ι κιίτι &νώτερο

κιχ.Ι XΙXLVOOPYLo σε σίιγκρισ'Υ) με τ~ν γεν(κεuσ7j των &ΡLθμ'Υ)τικων ι8ιο­ τ~των των &νΤΙΧειμένων στ~ν &ριθμ'Y)ΤΙΚ~ ~ννoιιχ.. 'Αλλ&: ή κιχ.ινοίιρ­ γιιχ. ~ννoιιχ., ή XΙXLVOOPYLιx. γενΙκευσ'Υ) δεν 87jμιοuργεϊ:τιχ.L πιχ.ριχ στη βιί­ ση της ΠΡΟ'Υ)Ύοίιμεν7jζ. Αυτο έκδ'Υ)λώνετιχ.L πολύ κιχ.θιχ.ριχ στο δΤL πιχ.­ ριίλλ7jλιχ. με την ιχ.Ιjξ7jσ7j των ocλγεβρικων γενικείισεων έΠLτελεϊ:τιχ.ι μι&: ιχ.fJξ7jσ'Υ) τ:ης έλευθερίιχ.ς --:ων πριίξεων. Ή ocπελεuθέρωσ'Υ) ocίt'o τσ. δεσμ&: του ocpreμo'Y)TLXOG πεδίο!) συμβιχ.Ινει 8ιιχ.φορετικιΧ ocπ' δ,ΤL ή

ocπελεuθέρωση ocπο τιΧ δεσμιΧ του όπτικοϊ) πεδΙου. Ή έξ~γ7jσ'Υ) γιιΧ το δτι fι έλευθερίιχ. ιχ.υζιίνει ocvιXλoyιx. με τον βιχ.θμΟ ιχ.δξ'Υ)σηι; των ocλ­ γεβρικων γενLκείισεων βρίσκετιχ.ι στο δτι εΤνιχ.ι δυνιχ.τη μoLιX

ocVT(-

στροφ'Υ) κίν'Υ)σ7j OCΠΟ το ocνώτερο στο κιχ.τώ--:ερο στιίδιο, πού περιέχε­ τιχ.ι στ~ν ocνώτερ'Υ) γεν(κευσ'Υ): ή κατ(Ωτερη πράξη εμφανίζεται 1jδη

ιος εΙδικη περlπτωση της άνώτερης. 'Αφοϊ) οΙ ocPLeμo'Y)TLKec; ~νoιες διιχ.τηροUντιχ.L &κόμ'Υ) κι lSTΙXV

κειοποι'Υ) θ ουμε

'.ι!'\.

T7jV

IΙ.Λγε

β

FΙX,

, προκυπτει

φυσιο

λ

\, ογικιχ. το

έ

OL' Ρ ωτη μιχ.

σε τί διιχ.φέρει -ή &ριθμητικη ~ννoιιχ. τοϊ) έφήβου, πού κιχ.τέχει την &λγεβριχ., OCΠΟ την ocριθμ'Υ)τικη ~ννoιιχ. τοϊ) μικροσ μoιxe7jTYj. Ή Ιραινιχ.

το φιχ.νερώνει: πίσω της βρίσκετιχ.ι ή ocλγεβρικη ~ννoιιχ.· ή

ocPLetJo'Y)TL-

κ~ ~ννoιιχ. θεωρεϊ:τιχ.ι ώς είδικη περίπτωση μιίiς γενικότερ'Υ)ς ~ννoιιχ.ς ή πριίξ'Υ) μ' ιχ.ίιτην εΤνιχ.ι πιο έλείιθερ'Υ), ΥΙιχ.τΙ βγιχ.ίνει ocπο ~νιχ. γενικο τόπο κιχ.Ι Ιτσι eIVΙXL ocνεξιίρτητη OCΠΟ μιιΧν δΡLσμέν'Υ) ocριθμ'Υ)τικη Ικ­ φριχ.ση.

ΓιιΧ τον μικρότερο μιχ.θ'Υ)τη ιχ.ίιτη ή ocριθμητικη ~νoιιχ. εΤνιχ.ι το

τελικο στιίδιο. Π Ισω της δεν δπιίρχει τΙποτιχ.. 'Άριχ -ή κίν'Υ)ση στο έπΙπεδο ιχ.ίιτων των έννοιων εΤνιχ.ι συνδεδεμένη έντελως με τΙς σuν­

θΤικες τΤις

ocPLetJo'Y)TLK1jc; κιχ.τιίστιχ.σης

δ μιχ.θ'Υ)της των κιχ.τώτερων τιί­

ξεων δεν μπορεϊ: νιΧ ξεπεριίσει την κιχ.τιίστιχ.σ'Υ) ιχ.ότή, το μπορεϊ: δ­ μως δ Ι:φ'Υ)βος. Αίιτη ή δυνιχ.τότητιχ. τοϊ) δίνετιχ.ι OCΠΟ τ~ν δπερκείμε­ ν'Υ) ocλγεβρικ~ ~νoιιχ.. Μποροuμε νιΧ το δοuμε ιχ.ότΟ σε πεφιίμιχ.τιχ. με­

τιίβιχ.σης OCΠΟ το δεκιχ.δικΟ σίιστημιχ. σε ~νιχ. &λλο ocPLeμoΎITLXo συστ'Υ)­ μιχ.. ΤΟ πιχ.ιδΙ μιχ.θιχ.Ινει νιΧ ένεργεϊ: στο έπΙπεδο τοϊ) δεκιχ.δ,.κοϊ) συ­

στ~μιx.τoι;, προτοϊ) ιχ.ίιτΟ τοϊ) γΙνει συνειδ'Υ)τό' δεν κιχ.τέχει το σύστη­ μιχ., OCλλιX εΤνιχ.ι συνδεδεμένο μ' ιχ.υτό.

ΕΠΙΣΤΗΜΟΝΙΚΕΣ ΕΝΝΟΙΕΣ

334

'Η συνεΙΟ'Υ)ΤΟΠΟΙ'Υ)σ'Υ)

'ou aεκιχaικοu συστ~μιxτoς, Ο·ηλ. ~ γενΙ­

κευσ'Υ) μέσω τΤις όποίιχς ιχυτό κιχτιχνοεΤτιχι ώς zlaLX~ περΙπτωσ1j κιΧ­ θε &.ριθμ'Υ)ΤΙΚΟU συστ~μιxτoς έν γένει, όa'Υ)γεϊ: στ~ν auνιχτότ'Υ)ΤΙΧ της έκουσιιχς ένέργειιχς σ' ιχύτο κιχΙ σε κιΧθε συσΤ'Υ)μιχ. Το κριτηριο της σuνειa'Υ)σ1jς περιέχετιχι στην auνιχτότ'Υ)ΤΙΧ μετιΧβσισ'Υ)ς σ' ~νσι &λλο συ­

σΤ'Υ)μιχ γισιτΙ σιύτο σ'Υ)μιχΙνει τ~ν γενΙκευσ'Υ)

'rOU

azxoιar.κou συστ~μιx­

τος, τον σΧ'Υ)μσιτισμο μια.ς γενικ:ης ~ννoια.ς των &.ριθμ'Y)τLκων σuσΤ1j, 'Ω' ι ..s.'ι μετσι'β ΙXG1j σ '" l!λλ ο σuσΤ1jμιχ ι τ" μα.των. ς εκ τουτου ενιχ [λ ε~νιxι ενα.ς &μεσος aε[Κ71jς τ'ijς γεν[κεuσ1jζ

70U

aZXΙXaLXOU συστημιχτος. ΠρΙν

&.πο τον γενικο τυπο, ~νιx πιχιaι μετιχφέρει &.πο το aεκιχaικο στο πεν­ τιχοικο σuσΤ1jμιχ οιOCφορετικα &.π' 6,τι μετιΧ. Ή ~ρευνα. οεΙχνει λοι­ πον 6τ~ ύπιΧρχει πιΧντιχ μιOC σuνaεσ1j τ:ης &.νώτερ1jς γενΙκεuσ1jς προς τ.ην κιχτώτεΡ1j κσιΙ μέσω σιύτης προς το &.ντικεΙμενο.

'Η ~ρευνσι των έμπριΧγμα.των έννοιων ba~Y1jcrz τελικOC στ~ν &να.κιΧλUψ1j κα.Ι των τελευτα.Ιων σχέσεων πού μα.ς ένaιιχφέροuν κιχτOC

, 'r1jV

'1' "

'β ιxcr1j ΙΧΠυ το ενιχ στα.οιο ''Ι> '''λλ μετ α. στο οι ο.

Μ ι λ' 'Υ)σα.με

"

,

πιο πιχνω για.

τ~ν σχέσ'Υ) &νιΧμεσσι στο σuγΚΡ1jτιστ,κο μόρφωμα. κιχΙ στOC συμπλέγ-

" 71jV

μα.τσι κα.τσι

'"

,

\ 1j

,

'β ιχσ'Υ) ιχπο Τψ πρωιμ1j ΠΙΧΙΟΙΚ1j ~ Ιλ' μετα. ικιιχ στην προ-

σχoλικ~ κσιΙ γιOC τ~ν σχέG1j των προεννοιων με τΙς έ:ννοιες κσιτOC τ~ν

'"

'β σισ'Υ) μετσι

α.πο Τ'Υ)ν

σχο λ'

tX1j

,

στψ

, β ΙΚ'Υ), 1j'λ' ZqJ1j ΙΚΙΙΧ.

'Η προκε~μεν1j ι

έ:ρευνιχ των έπισΤ'ημονικων κιχΙ των κσιθ'Υ)μερινων έννοιων φσινερώ-

-,

1 'λλ' 'Ι> l ' \ θ' 'ψ ει, υπως S! θ' νει Τυν ε ειποντιχ συνοεΤΙκυ κρικο, που σι μα.ς επιτρε

oc

OOUfLZ πσιρα.κιΧτω, νOC ξεκΙΧθιχρίσουμε την ~aLΙX έξιΧρτηG1j κσιτOC την μετιΧβα.σ1j &.πο τΙς γενικες πα.ρα.στιΧσεις 'rOU πα.ιaιοu της προσχολι­ κης ~λικΙσις στΙς προέννοιες τοσ μα.θψη. 'Έτσι έπιλύετιχι το έρώτη­ μα. των σχέσεων κα.Ι μετΙΧβιΧσεων &νιΧμεσα. στOC μεμονωμένιχ στιΧaια. της έξέλιξ'Υ)ς των έννοιων, aψ. τ'ijς ΙXύΤOκΙν1jσ'Y)ς των &.νιχπτυσσό­

μενων έννοιων, στο όποΤο aεν μπορούσα.με νOC aώσοuμε &.πιΧντησ'Υ) \,

κιχτοι

Τ'Υ)ν

,

πρωΤ1j

,ι

ερευνσι.

'Ωστόσο ~ έ:ρευνιχ των έμπριΧγμα.των έννοιων

'rOU

πιχιaιοu μα.ς

~aωσε ocκόμ1j περισσότερα.. Μα.ς έπέτρεψε νOC έρμ'Υ)νευσουμε 15χι μόνο τ~ν κΙνηση άνάμεσα στα στάδια της έξέλιξ1jς των έννοιων, &λλιΧ κα.Ι

" XLV1jG1j

Τ'Υ)ν

"

~ μεσα σε ενα στα'δ ιο,

'Ι> λ α.Ο'Υ) 'Ι> , 01j

,

" τις μετιχ β σισεις μ έ σα. κσιτσι

σε ~νιx aοσμέvο στιΧaιο της γενΙκευσ'Υ)ς, π.χ. μετσιβιΧσεις ένος τυπου

συμπλεκτικων γενικεύσεων προς ~νσιν OCνώτερο. 'Η ocρχ~ της γεν[-

335

ΣΤΗΝ ΠΑΙΔΙΚΗ ΗΛΙΚΙΑ

XEuG'tjt;

γενικεύσεων πιχριχμένει σε

κιχι έ8ω, ά.λλα. έκφριχσμέν'tj

LGlU

aιιχφορετικ&.. Σε μεΤΙΧβ&.σεις μέσιχ σ' ~νιx στ&.aιο aιιχφuλocσσεΤΙΧL σ' 1! " .,;νιχ ιχνωτερο

"~ επιπεοΟ

'λέ μιιχ π στερ'tj

'tjGL

,~ Ι προς ιιν προ'tjγοuμεν'tj

β ιχ-

•

θμί8ιχ σχέσ'tj με το ά.ντικείμενο κιχι aεν μετιχβOCλλετιχι τ6σο κΙΧθορ ι­

στικα. όλόκλ'tjΡΟ το σύστημιχ των σχέσεων τ~ς γενικ6Τ'tjτιχς. κιχτα. ~ Τ ιιν

Ι β μετιχ ΙXG'tj

"~ ιχπο

"u

.Ι Ι ~ ~ ενιχ στιχοιο στu

'Ιλλ ~, ~ ιχ ο πιχριχτ'tjρεLΤΙΧΙ μιιχ ορΙΧ-

στικ~ μετιχβολη τ~ς σχέσ'tjς τ~ς ~ννoιιxς με "Q ιΧνηκείμενο κιχι των σχέσεων τ:ης γενικόΤ'tjτιχς ιΧνOCμεσιχ στις ~ννoιες. Αuτες οι ~ρευνες μας CI8~y'tjGιxv έπίσ'tjς σε μια.ν έπιχνεξέτιχσ'tj

του έρωτ~μιxτoς για. το πως πριχγμιχτοποιε'i:τocι ~ μετ&βιχσ'tj ιΧπο το ενιχ στOC8ιο τ:ης σ'tjμιχσιολογικ~ς έξέλιξ'tjς σε ενιχ &λλο. ''Αν ~ νέιχ δο­

μη τ~ς γενίκεuσ'tjς, 6πως πιχρουσιOCσιχμε προ'tjγοuμένως στην πρώτ'tj ερευνιχ, άπλα. ιΧντικιχθιστα. την προγενέστερ'tj κιχι ετσι μ'tj3ενίζει την Ι

προ'tjγοuμεν'tj

"Ι

vo'tj":'Lx'tj

Ι

εργα:σιιχ, τοτε

,

'tj

ιβ

μετιχ

'1!

L

,~

ΙXG'tj σε r:;vΙX νΙ:)ο στιχοιο

8εν μπορεί: να. είνιχι τίποτε &λλο πιχρα. ό νέος σΧ'tjμιχτισμος 6λων των σ'tjμιχσιων των λέξεων, 6σες δπΎjρξιxν ~a'tj προ'tjγοuμένως σε μια.ν

&.λλrι δoμ~. 'Έργο Σισύφου! 'Η

Ι

~ Ι

1l

κιχινουργιιχ .,;ρεuνιx οειχνει


uμως


'β

μετιχ

,

λ ~

ιxa'tj επιτε

ει-

τιχι με &λλον τρόπο. ΤΟ πιχι8ι σχ'tjμιχτΙζει την ΚΙΧLνούργιιχ 80μη τ~ς ΚΙΧΤ' ιXρχ~ν με έλά.χιστες, συν~θως νεoιxπoκτημΈVες εν­

YEvlXEuG'tjt;

νοιες, π.χ. κιχτα. την 3ι3ιχσκΙΧλίιχ' εχοντιχς μo&eEL να. κιχτέχει ιχuτην την κιχινούργιιχ 30μ~, μετιχσχ'tjμιχτίζει βOCσει ιxuTIjt; την 30μη 6λων των προ'tjγούμενων έννοιων. 'Έτσι 8εν χ&νεΤΙΧL ~ προ'tjγούμεν'tj διιχ­ νΟ'tjτικη έργιχσίΙΧ,

,

aev

,~

κιxινoυργ~oυ σΤΙΧοLOυ,

μιχσίΙΧ ιΧπο μo6v'tj

ξιχνΙΧ8'tjμιοuργοuντιχι έκ νέου οι εννοιες κ&θε ~\

οεν

'ζ

χρειιχ

"

ετιχι νιχ

..\.

'θ!:' ε "εχωριστ,l σ'tj-

κιχνει κιχ

"'tjt; 6λ'tj την έργιχσίΙΧ του μετιχσΧ'tjμιχτισμοu της

~oμ~ς. Αuτο πριχγμΙΧΤΟΠGιε'i:τιχι, 6πως σε 6λες τις aομικες νο'tjταες

πρ&ξεΙζ, με την κιχτοχη της κιχινούργιιχς ιXρχ~ς στη βocσ'tj λιγοστων

,

-

εννοιων,

, .οποιες ~

οι

κιχτ

6πιν ε"ιχπ '!:' λ'ωνοντιχι

\

κιχι

'ζ οντιχι μετιχ β ι β ιχ

σ

,

όλ6κλ'tjΡ'tj την περιoχ~ των έννοιων ~3'tj β&σει των 80μικων νόμων. 'Έχουμε

ae'i:

6η ~ νέιχ 30μη τ~ς γενίκεuσ'tjς, στην όποΙιχ κιχτιχ­

λ~γει το πιχι3ι κιχτα. τ~ν 8ι&ρκειιχ τ~ς έκπιχί~εuσ'tjς, a'tjμιοuργε'i: για. τ~ν σκέψ'tj του την 3uνιχτ6τ'tjΤΙΧ της μετocβιχσ'tjς σε ενιχ νέο κιχι ιΧνώ­

τερο έπίπε~o των λογικων πρOCξεων. Οι πΙΧλιες εννοιες μετΙΧβ&λλον­ τιχι ιΧπο μ6νες τους 6>ς προς την συγκρότη~ τους μέσω τ~ς σuμ-

ΕΠΙΣΤΗΜΟΝΙΚΕΣ ΕΝΝΟΙFΣ

336

πs:ρίληψ1)ς των νCι1)τικων πράξεων σ' αύτον τον ιχνώτερο τυπο. Τέλος -ή ~ρευνα των έμπράγματων έννοιων του παι8ιου μ~ς

ό8+ιγφε στ~ν έπίλυσ1) ένος σ.λλου προβλήματος ΠQU εΤχε τεθεί: προ πολλου στην θεωρία τΤις νό'Υ)σ1)ς. "Η8'Υ) ιχπο τLς έΡΥασίες τΤις σχο­ λΤις του WϋrΖburg εΤναι Υνωστο ()τι οΙ μ~ σ lJVεφμLκες σuνιχφειες καθορ(ζουν κίν'Υ)σ1) καΙ. πορεία των έννΟLωv, συν~εσ1) κιχL συνιχρμο­

λόΥφ'Υ) των σκέψεων. Ό ΒϋhΙer π.χ. Ι:χει ιχποaεΙξει, OTL -ή aιατή­

p1JQ'Y) καΙ. -ή ιχναπαραγωγ~ των σκέψεων 8εν πριχγμαΤΟΠΟLεLται ΣUμ­ φωνα με "O'JC:; νόμους τΊjς γενίκευσ1)ς, ιχλλ!Χ μ' αuτοuς τΊjς νΟ1)ματι­ κΊjς συνάφειας. Παρέμενε ώστόσο σ.λυτο μέχρι τώρα το έρώΤ'Υ)μα, ποιές συν8έσεις καθορίζουν πριχγματικα τ~ν ρo·~ των σκέψεων. Αυτες οΙ συν8έσεις ~χoυν περιγραφεί: φαινομενολογικα καΙ. 6χι ψυ­

χολογικ&, π.χ. ώς σχέσεις του σκοπου καΙ. του μέσου για τ~ν έπί­ τευξή του. Στ~ν ψυχολογία της μορφΤις ~γινε -ή προσπιχθεια όρισμου • <10 τους ως οομων,

"

••

'λλ' 1 ,." ~ 1 α α αυτος ο ορισμος παρουσια<.,ει ουο

β ασικες "λ ε -

λείψεις:

1. οι νΟ1)τ ι,κες συνάφειες εΤναι έ8ω έντελως ιχν&λογες με -rl.c:; συν&φειες τΊjς αΙσθ'Υ)τήριας ιχντίλ'Υ)ψ'Υ)ς, της μνήμ"1ίς καΙ. l5λων των

...'!λλων

""

\

λ ειτουργιων -που , υποκεινται • , 'ξ ισου οπως και"'ψ ε Ύ) σκε 1) στους

80μικοuς νόμους συνεπως οΙ νΟ'Υ)τικες συν&φειες 8εν περιέχουν τί­ ποτα καινουργιο, ιχνώτερο καΙ. ειaοποιο σε σύγκρισΎ) μ' αυτες της αΙσθΎ)τήριας ιχντίλΎ)ψ'Υ)ς καΙ. τΊjς μν-ήμΎ)ς, καΙ. πιχραμένει ιχκαταν6'Υ)­

το πως εΤναι 8υνατες στ~ν σκέψ'Υ) κίν'Υ)σΎ) καΙ. συνένωσ'Υ) των έννοιων σ.λλου ε~80υς κocΙ ocλλοu τύπου ιχπο τΙς 80μικες συνενώσεις τΊjς αΙ­ σθΎ)τηριας ιχντίλ'Υ)ψ'Υ)ς καΙ. των εΙκόνων τΊjς μν-ήμΎ)ς. Στην ουσία

-ή ψυχολογίιχ τΤις μορφΤις έπαναλαμβιχνει το λάθος της συνεφμικΊjς

ψυχολογίας, ιχφου ξεκιν~ ιχπο τ~ν ταυτότψα των συν8έσεων στ~ν αΙσθΎ)τηριιχ ιχντίλ'Υ)ψ'Υ), στ~ν μν1)μ'Υ) καΙ στ~ν σκέψ'Υ), καΙ. 8εν βλέπει το εΙ80ΠΟΙΟ στοιχεί:ο τΤις σκέψ'Υ)ς σ' αυτες τΙς 8ια8ικασίες, ιχκριβως επως ξεκινουσε καΙ -ή παλια ψυχολογία ιχπο αυτες τLς 8uo l5μοιες ιχρχές το κιχινούργιο συνίσταται μόνο στο ()τι -ή ιχρχ~ του συνεφμου ιχντικαθΙσταται μ' αύτ~ν τΊjς 80μΊjς, ιχλΜ -ή έρμ'Y)νεl)τικ~ 8ιιχ8ικιχσίιχ

πιχρέμεινε Ίι ΊaLα. 'Απο ΙXύτ~ν τ~ν σ.ΠΟψ'Υ) -ή ψυχολογία της μoρφΊjς Ι:μεινε μιχλιστα πίσω σε σύγκρισ'Υ) με τ~ν σχoλ~ του WϋrΖburg, cχφoϊ:ί τούΤΎ) έ8ω εΤχε ~8Ύ) aιαπιστώσει ί5τι ΟΙ νόμοι της

σΚSψΎ)ς 8εν

ΣΤΗΝ ΠΛΙΔΙΚΗ ΗΛΙΚΙΑ

,

Τ

",....

S~VotL τοιυτοσΊ]μοι μ

οιυΤΟ\ιζ Τ'ιίζ

ι

(L')1jtL't]c;

,rI

ΚΟΙΙ ΟΤΙ

Yj t

...

έ,Ι.

σΤYjριότYjΤΟΙ ί8ιιί.ζοντος τόποlJ, ΠΟ\) IJπόκεLΤotL στοός 8ικοός μους γιι7. την ψυχολογίoc τ,ης μορφ1jς, όμως, ποιους

l8totETEPOUI;

8ικους

T't)c;

~

σκ ψ'l) ε~νotL οροι-

'1) GxcIjJ't)

8εν

T't)C; νό­ iXSL κιί.­

νόμους, &λλα. uπόκειτotι σ' οιότοός ΠΟ')

8pouv στην <Χ[σθ1jτηρι<Χ &ντΙλ1jψ't) xott στην (LY~tL't). 2. 'Av&'yoVTotc; κ<ΧνεΙς τ1.ς συν8έσεις τ1jς σκέψ't)ς σε 80μικ~ς συν&.φειες xotL έξομοιΙ:)νοντ&.ς "έ:ς με τΙς GUV8taSLC; στην πεΡLοχη τ1jς <Χ[σθ't)τ~ρι<χς &ντΙλ1jψ't)ς κ<χ!. T1jc; μ\l~μ1jς, &ποκλεΙει χ&.θε 8uνotτότητoc '.L ξ έ,Ι. \ 'λλ't)ψ1jζ .1.' T1jI; ως . ,<χνωτερου Ι <χνa.ΠΤU 't)c; της σκ 'i''t)C: XOΙL σι) τυπου T1jC; 3Ρotστηρ~6τ't)Τotς κοιΙ της σuνεΙδ1jσηι; σε auyxptG't) με την ot[σθ1jτηριot &ντ(λ1jψ1j xott την (Ly~tL't). Λύτ-η ή έξομοΙωσ1j των νΟ1jτικων νόμων ,

-

κιχΙ των ν6μων σuνένωσ1jς των εΙκ6νων της (Ly~tL1jC; βρ(σκετιχι σε &σuμφιλΙωτη &VTLιpota1j με το συμπέριχσμ&. μιχς ΊSτι σε κ&.θε κιχινοόρ­ γιο στ&.διο

T1jc;

έξέλιξ1jς των έννοιων δ1jμLΟUργΟUντιχι

xottvoupytec;

κιχ!. &νώτερου τόπου συνδέσεις &ν&.μεσ<Χ στΙς σκέψεις.

'Έχουμε δε!

τιχι

lJTL στην ιxUT6votL1j ΠΙΧL3r.κη γλώσσ<Χ δεν uιpLσTotv­ &x6tL1j κ&.ποιες σχέσεις γενικότητotς &ν&.μεσιχ στΙζ εννOLεζ, YL'

<Χυτο κιχΙ μετιχξό τους &πο8εικνόοντιχι 3uνotτες μ6νον οΙ σuνδtσεις

ποό π<χρ&.γοντ<Χι στην <ΧΙσθ1jτηριot &ντΙλ1jψ1j, 31jλo σ' ιχυτό το στ&.3ιο ή σκtψ1j γενικα. εΊνιχι

&MVotT1j

ώς

3ριχστ't)ρι6τητιχ ΙΧύτ6νομ1j κ<χ!.

&νεξ«ρτητη &πο την ot[σθ1jΤ~ΡLot &ντ(λ1jΨ'tJ. 'Αν&.λογιχ με τον βotθμο &ν«πτuξ1jΙ; της

30tL1jc;

τηι; ysv(xεUG1jt; κιχ!. 'Γης πιxριxγωγ1jς ίSλo κιχΙ

ΠLΟ πολόπλοκων σχέσεων γενLκ6τητιχς &ν&.μεσιχ στΙς εννοιες, Ύ]

σκtψ1j κ<Χθιστ« 3uνotτη την aTot3tιxxYj διεόΡUνG1j των σχέσεων &πο τΙς όπο!ες &ποτελε"LΤΙΧL, ΙSπως έΠ(G1jΙ; γιους

xotL

G1j την θεωρ(oe της (Lopιp1jc; κιχΙ P't)tLot YLιX την &π6ΡΡLΨ~ Τ1jΙ;. 'Α νotρωηeτotι τώρot ΙSμως ψ1j

xot!. την μετιίβotG1j σε XΙXLVOUP­

&νώτερουι; τόπους σόν3εG1jΙ;. Αύτο εΊνotL &νεξ~γ1jΤΟ με βιί­

GUy3SaSLC;

&ποτελε!

xotvstc;

xote
έπoeρκει; έπιχεΙ­

πor.Θι; ε[δΟΠΟLες για. την σκέ­

κΙΧθορΙζουν την σuνένωG1j

xott

την ροη των έννοιων.

Πώς κοιθορΙζετotι ελλογl% (LLιX τέΤΟLΙΧ σόν3εG1j; Για. να. &Πotντησοuμε σ' <Χύτο το έρώΤ1jμot πρέπει να. περ«σουμε &πο την ερευνιχ

iVVOLott; στην ερευνιχ T1jc; ουσΙ<χς της σκtψ1jς. lJTL οΙ εννοιες δεν auv3toVTott σόμφωνιχ με τον

T1jc;

μεμο­

νωμέν1jς

Τ6τε &πο3ει­

χνόετιχι

τόπο Κ&.ΠΟLΟΙζ

σuσσώρεuσ1jς συνειρμικων ν1jμrXτων κ<ΧΙ οiJτε σόμφωνot με την &ρχη

333

-:-r,c; νιχ

l:l1IΣΤΗΜΟΝlκι,Σ ι,ΝΝΟIΙΣ

μΟΡ9Υ,ς μέσω ιχΙσο"ιιτων Ύj φιχντιχστιχ(;Jν εί;:όνων, άλλα σίιμ9 ω , , " .... ,ι~ ""', \ β' \.,,_ ουσιιχ 't.f;C; ιοιιχς 70υς τ·ι;ς 9υσγ,ς με u.ση την αρχη των

με 7Ύjν

σχέσεων ηίς γενικότητάς τους.

Κά.θε νΟΥι,;ικη πράξΎj

-6 προσ~ΙΟΡΙGμος των έννοιών. Τι συγ­

κρισ"ιι κιχι Τι ~ιάκρισΎj τΊjς ~ννoιιxς, Τι άτ.oκιxτάσΤΙXσΎj λογικών σχέ­ σεων άνάμεσιχ στις ~ννoιες κ.λπ.- πριχγμιχτοποιεΤ7ΙΧΙ, οπως ~είχνει

Τι ~ρευνιx, πάνω σε γριχμμες πού συν~έoυν τις ~ννoιες με",:ιχ;υ τους με

σχέσεις γενικόΤΥιτιχς κιχι προσ8ιορίζουν 'ι:ouc; έν γένει ~υνιxτoύς ~ρό­ μους &'πο ~ννoιιx σε ~ννoιιx. Ό κΙΧθορισμΌς τών έ"νοιών βιχσίζετιχι \

,

-,

στον νομο τγ,ς

<1'

'

-,

-

\

..

ισοουνοιμιιχς των εννοιων κιχι προυπο

'"

Ο' ~ ετει Τ ,ιν υυνιχ-

τότΥιΤΙΧ μιας τέτοιιχς κΙνΎjσYις εννοιών προς l1λλες, κιχτα την όποίιχ

\

-

\ \

λ' \ θ \" • β ιχθ μος \ ΟΙΤΟζ» -r-r,c; προς κιχ ορισμο εννοιιχς, ο ., θ 'ζ' ~ 'ξ ι ο οποιος κιχ ορι ει τ"ην νοΥιΤΙΚ'Ι πριχ Ύj που πε-

ΤΟ <<μΎjΚOζ» κιχι το «π

'tr,c;

" γενικοτιιτιχς

Τ'Υ)ς,

ριέχετιχι στ~ν ~ννoιιx κοιι την σχέσΎj ΤΥις με το &'ντικείμενο, μπορεΤ νOC έκφριχσθεΊ: με τ"~ν συν8εσ~ ΤΎjς με ~ννoιεζ l1λλου <<μ~κoυς» κοιι «πλά.­ τους» κοιΙ l1λλου βΙΧθμου γενικόΤ1)τοις, με ~ννoιες πού περιέχουν l1λ­ λες νoΎj't'ικες πράξεις κιχι l1λλον τυπο συλλYιψΎjς του &'ν7ικειμbJΟU,

συνολικα. ώστόσο ε!νιχι Ισο8ύνιχμες σε <ψ~κoς»

κιχι «πλιΧτος»

με

την προς κΙΧθορισμο ~ννoιoι. 'Ακριβώς το ;:~ιo πρoi.ίπoθέτoυν &'νιχγ\.~,

κιχστικιχ

7j

συγκρισΎj

..

"fj

,

<1' ,

, - ,

"

.,\,

"η OΙΙXκρισΎj εννοιων ΤΎjν γενικευσΎj τους, τ,ιν

κίνΎjσ~ τους στην γροιμμη τΎ)ς σχέσΎjς της γενικότψιχς προς την ,ι

ΙXνωτεΡΎj

~ννoιες.

J!

ι:;ννοιιχ,

J.ι

στ,ιν

ι

,ι,

οποιιχ

υποτιχσσοντιχι

ι

οι

~,

ουο

,

συγκρινομενες

Πιχρόμοιιχ Υι &'πoκιxτάσΤOΙσΎj λογικών σχέσεων &νάμεσιχ

στις ~ννoιες, οπως γίνετιχι σε κρίσεις κιχι συμπεροισμοός, &'πιχιτεΤ

μια κίνΎjσΎj, στις ;:~ιες πάντοτε γριχμμές, τ:ης σχέσΎjς τ:ης γενικόΤΎj­ τιχς πάνω στις 6ριζόντιες κιχι κάθετες γριχμμες 6λόκλΎjΡOυ του έν­ νοιολογικου συστημιχτος.

Θέλουμε νOC το &'ποσιχφΥινΙσουμε ιχυτο με ~νιx πιχράδειγμιχ τΥις ποιριχγωγικΊ;ς σκέΨΎjς. Ό

Wertheimer

&'πέ~ειξε ί5τι ό συν~θΎjς

συλλογισμός, δπως πιχρουσιOCζετιχι στα. έγχειρΙ~ιιx τ:ης τυπικης λο­

γικΊ;ς, ~εν &'''Υ,κει στον τόπο τΥ,ς πιxριxγωγικΎjς σκέΨΎjς. Kιxτιxλ~γoυμε τελικα σ' ιχυτο πού μας ~τιxν r,~Ύj έξ &'ρχΎjς γνωστό, δΎj"λ. οτι ό σuμ­ περιχσμος δεν περιέχει σ\Jγχριτικα. με τις πρoi.ίπoθέσεις τίποτιχ το

κιχινουργιο. Για την πιχριχγωγη μιας γν~σιιxς νOΎjτικΎjς πράξΎjς, πού

δδ1)γεΊ: την σκέψ1) σε ~νιx έντελως κιχινούργιο συμπέριχσμιχ, στην

339

ΣΤΗΝ ΠΑΙΔΙΚΗ ΗΛΙΚΙΑ

&νιχκάλυψη, στο βΙωμιχ τοσ «(~. Ι κιχτά.λΙΧβΙΧ», εΤνιχι &πιχριχΙτητο να

περνα το Χ, πού &ποτελεί: το πρόβλημιχ τοσ συλλογισμου μιχς κιχ/. &ν~κει στ~ 80μ~ Α, &νιχπάντεχιχ κιχ/. στ~ν 80μ~ Β. κιχτα συνέπειιχ

OL

βιχσικες προσποθέσεις τ~ς πιxριxγωγικ~ς σκέψ'Yjς εΤνιχι ~ 8ιά.λυση

τ~ς 80μ~ς Α, στ~ν όποΙιχ &ρχικσ.. γενν~θηκε το πρόβλ'Yjμιχ, κιχ/. ~ εεσ­ χώΡΥ)ση ιχύτου τοσ πρoβλ~μιxτoς σε μιαν έντελως lJ..λλ'Yj 80μ~. 'Αλλα πως εΤνιx~ 8υνιχτο το Χ, πού &ν~κει στ~ν 80μ~ Α, νOC εεσχωρεί: τιχυ­ τόχρονιχ .στ~ν 80μ~ Β; ΓιOC νOC γΙνει ιχύτο πρέπει όλοφOCνεριχ να συμ­ περιλ&βουμε σε μ~ κιχινοόργιιχ 80μ~ το προβλημιχτικο σημείο,

&φοσ το εχουμε &ποσπάσει &πο τ~ν 80μ~ μέσω τ~ς όποΙιχς εΤνιχι 80σμένο στ~ν σκέψ'Yj μιχς. 'Η ~ρευνιx 8εΙχνει 8τι ιχύτο συμβιχΙνει μέσω

τ~ς κΙνησ'Yjς πOCνω στ/.ς γριχμμες των σχέσεων τ~ς γενικότητιχς, μέ­ σω του &νώτιχτου βΙΧθμοσ γενΙκευσ'Yjς, μέσω της &νώτερης ~ννoιιxς, .s."β' '1 οποιιχ ρισκετιχι

( ,

υποκειντιχι

\ "'Yjv

,ι

εννοιιχ

σ

, "

"l'~I"A πιχνω ΙΧΠυ τις οομι:;ς

ιχυτην.

(~,..ψ

.1

ων

ό

'Β κιx~Ι" κιχι τις

"

, κιχνει νιχ

", \

μιχστε κιχτιχ κιχποιον τροπο πιχνω

Α' β Ι " \ κιχι κιχτε ιx~νoυμε μετιχ προς την

1!

ι:;ννοιιχ

Β

.

ιχπο

, η,

Α' υτη

ε8ιOCζουσιχ όπέρβιχση τ~ς 80μικ~ς σόν8εσ'Yjς γΙνετιχι 8υνιxτ~ έπει8~ όπάρχουν συγκεκριμένες σχέσεις γενικότητιχς &νOCμεσιχ στ/.ς ~ννoιες.

ΓνωρΙζουμε 8τι σε κOCθε aομ~ τ~ς γεν(κευσ'Yjς &ντιστοιχεί το 8ικό Τ'Yjς σόσΤ'Yjμιχ σχέσεων γενικότητιχς, γιιχτ/. γενικεόσεις 8ιιχφο­

ρετικ~ς 80μ~ς βρΙσκοντιχι μετιχξό τους σε 8ιιχφορετικο σόστημιχ

σχέσεων γενικότψιχς. Συνεπως σε κά.θε 80μ~ τ:ης γενΙκευσης &ν­ τιστοιχεί κιχ/. το 8~κό της εε8ικο σόστημιχ 8υνα:των λoγ~ων

yo'Yj-

τικων πράξεων. Αυτος ό νόμος, ~να:ς ά:πο τούς σπου8ιχιότερους 8λ'Yjς τ~ς έννoιoλoγικ~ς ψυχολογΙιχς, 8'Yjλώνει κιχτα βάση τ~ν ένότητα: 80μ~ς XΙXt λειτουργΙιχς της σκέΨης, τ~ν ένότητα: της εννοιιχς κιχ/. των 8υνιχτων γι' ΙXύτ~ν πρOCξεων.

Μ' ιχύτα μπορουμε να κλεΙσουμε τ~ν πιχρουσΙα:ση των βιχσικων συμπερα:σμOCτων κιχ/. να έξηγ~σοuμε πως πιχροuσιιχζεΤΙΧL ~ 8ιιχφορε­ τικ~ φόσ'Yj των έπισΤ'Yjμονικων κιχ/. των κιχθ'Yjμερινων έννοιων σόμ­ φωνιχ μ' ιχύτα τα συμπεριχσμα:τιχ. Μετα τα 8σιχ 8ιεξ~λθιxμε μπορου­

με ~8η &πο τώριχ νOC προσ8ιορΙσοuμε τ~ν 8ιιχφορσ.. της Ψυχολογικ"ijς όφ~ς των 8όο έννοι6)ν. ΣυνΙστιχτιχι στην ';;παρξη η στήν άνυπαρξία • , ι "Ε1=' '! l συστημιχ ' β ρ~σκoντιx~ ι , εννοιες " Ι.. ενος συστηματος. ...ω ιχπο ι:;νιχ οι σι:;

μιαν lJ..λλ'Yj σχέση με το ά:ντικεΙμενο ά:π' 8,τι 8τα:ν &ν~κoυν σ' ~νιx

ΕΠΙΣΤΗΜΟΝΙΚΕΣ ΕΝΝΟΙΕΣ

3~O

συγκεκριμένο σύστημσ.. Ή σχέσ1) της λέξ"fj; «λΟ'Jλούδι» με το ι:Χ.ν­ τικεΙμενο ε!νσ.ι έντελως δισ.φορετική γ~α ενσ. πσ.~δΙ πcι') δεν γνωρίζει ιΧκόμ"fj τις λέξεις «τρισ.ντOCφυλλο, μενεξές, -:τοl:;γόνσ.το το\)

MOCLOU»

ι:Χ.πο ό,τι σε ενoc &λλο, που τοίί ε!νocι oΙκε~ες. Έκτος συστ~μocτoς ε!νocι δυνocτες μόνον έννοιολογικες συνδέσεις, ΠΟ') σ'Jγκροτοuντocι ι:Χ.νOCμε­ σα στα: Ίδια τα: πρOCγματα, δ1)λ. έμ-:τειρικες σ1J'lδέσεlς. 'Ως έκ τού­

του στο μικρο παιδL υπερισχύει ~ λογική 7r.c; ϊ.ρOCξ"fjς καΙ. των έντυ­ πωτικων συγκΡ1)τιστικων συναφειων. Παρω,'Yjλoc με το σύσΤ1)μσ.

δ"1)μιουργοϊίντocι

OL σχέσεις των έννοιων πρός τις εννοιες, δ1)μιουρ­

γε~ται Τι (διocμεσολσ.β1)μέ·I1) μέσω της σχέσΤις με άλλες εννοιες) σχέσ"1) των έννοιων με τα: ιΧντικείμενσ., πσ.ρOCγετσ.ι γενικα: μια Γί.λλ"1) σχέσ"1) των έννοιων με το ιΧντικείμενο' καθίστω'Ται δυl'ατές ύπερ­ εμπειρικές συνδέσεις στις έννοιες.

Σε μια: ερευνα θα: μποροϊίσε να. ιXπoδειχτε~ ΟΤΙ ολες οΙ έξακρι­ βωμένες ι:Χ.πο τον

Piaget

ΙδιομοΡttίες τ-ϊjς πσ.ι.διχr,ς σ'"έψ1)ζ, σπως ό

συΥΚρΊ)':"ισμός, ~ ελλεΙψ1) εύocισθΊ)σίocς ιΧϊ.έναντ'. σε ιΧντιψOCσεις, ο Ι τOCσεΙζ για ό:πλή ΠCΙ:POCλλ'ηλ1) ϊ.ocρΧθεσ"1), μετocξίι Χλλων ξεΠ1)δουν ιΧπο την ι:Χ.ϊ.οuσίoc συσ...-+ιμocτος στ!.ς εννοιες το;; πoc~δω::ί. Ό ~διoς ό

Piaget

κocτocνοε"i. σπως είδσ.με, ()τι ~ διαφορα: ιiνOCμεcrσ. στην αύθ6ρμ"1)τη >l 11' , ε;ννοισ. του πσ.ιοιου κσ.ι

EVVOLOC

'"

σ'1)ν

-')' 1! ~, ,ικο\) ε;γκειται u' ,ιν σ.-

του

eV"fj

πουσίoc συστ~ματoς ιir:o την πρώΤ1) κσ.ι στην συσ't'"fjμσ.τικ6τητoc της δεύτερ"fjζ, κocL γι' αύτο δισ.τυπώνει τ'ην ιΧρχή τΤ,ς &.πελευθέρωσ"1)ς μιας

ποιιδικ:;;ς ιir:όι;ιανσΊJς ιΧπο το σUσΤ"fjμσ., ωστε 'ΙΧ ά,ποκαλuφθοuν οΙ ocύθόρμ-ητες εννοιες που ocύτη έμπεριέ'-.,(ει. T{/)":"fj ~ ι:Χ.ρχη είναι ιΧ­ ναμφισβΥιτη':"α σωστ-ή.

'Ar:o τ'ην φυσ1) TOUC; ο[ α.:ιθόρμ"fjτες εννοιες δεν εΤνocι συσ':'Ί)μα,:,ικές. Το r:octat, λέει ό Piaget, εΤνocι έλιfχιστα

σuσn;μα':"ικό, Τι σκέ?1) το!) δεν εχε~ έϊ.ζφκη συ'lOC9εισ. κσ.1. εΤνcιι

ι:Χ.πocγωγικ-ή, στο r:ιxtal. ε!νσ.ι ξέν1) ~ ι:Χ.'ιOCγκΤι τΤ,ς &.Π09uγ:;;ς ιχντιφOC­ σεων, εχει την τOCσ"1) τΊjς πocρOCλλ"1)λ"1)ς παρά.θεσης κρίσεων ιiν1'l. τ-Γις σύνθεGΊjς κocl. 1'Τις ιiνocλuσ-ής τοuς, ι:X.ρκε~1'cιι

crE:

σuγΚΡTι1'ισ1'ΙΚO: σχ~­

μα1'OC. Με l1.λλoc λόγια ~ crκέψ"1) του πcιιδΙOϊί βρΙσκε1'OCΙ πλησιέσ1'ερoc crτο σύνολο των διocπιστώσεων, που Π1)γOCζουν τocuτόχροvα ά,πο την " , " ~'oι. ....), κocι την φocν1'ocσια, πσ.ρα σ1'1)ν σuσ't'"fjμσ.τικ,ι κocι συνεΙΟ1).,ι

'Ι;' πρα<.,1)

σκέψΎ/ '":ων ένηλίκων. Ό

Piaget

κλίνει άρα να θεωρε~ την ιΧποuσΙcι

σuστημoc1'ΟΙ; ώς το κυριότερο γνώρισμα των α,jθόρμ1)1'ων έννοιων,

3~1

ΣΤΗΝ ΠΑΙΔΙΚΗ ΗΛΙΚΙΑ

μ.όνον ποδ 8!ν βΜπεt ΙSτι ή «nouaEιx ΣUστημ.ιxΤOζ 8~ stVΙXL Ινιχ «ν«­ μ.εσιχ στ« l1.λλ.a. γνωρΕσμ.ιχτιχ τηι; πιxι3ικ~ι; σκέψηζ, ιΧλλ« ή ρΙζιχ, «πο

την δπο(ιχ nPo€:PXOVTΙXL ΙSλει; οΙ [8ιομ.ΟΡιΡΙεζ της nΙXL3LK~C;; σκeψης, ΙSπως ΤΙζ έξιχκρΙβωσε ό t3ιος.

Μπορε! κιχνεΙς ν&: 3εΙξει ΙSτ~ ΙΧότει; οΙ Ι8~μ.oριpEες

«noppeouv

&μ.εσιχ «πο την «nOUaEΙX ΣUστήμ.ΙXΤOς των ΙΧόθ6ρμ.ητων έιινοιων- έρ­ (LYjVEUOVTΙXL ΙSλει; μ.ε β«ση τΙι; σxeaSLI; τ~ι; γενικότητιχι; ποδ 3εσπ6ζοuν .στο σuμ.πλεκτικΟ σόστημ.ιχ των ιxUΘ6ρμ.ητων έννΟLων. Σ' ιχότο το σόστημ.ιχ των σχέσεων τηι; γΕVικότηΤΙXς βρΙσκετιχι το κλει3Ι

ΙSλων των ιΡιχινομ.tvων, δσιχ Ιχει περιγρ«ψει κιχ! έξετ&σει δ

Piaget.

πιχρ' δλο ποδ ιχότο εΤνιχι θέμ.ιχ μ.ιOCς Ι:ΡΕUνΙXς ποδ Ιχοuμ.ε ξεκι­ νήσει τώριχ, θ&: θeλιχμ.ε ώστόσο ν&: προσπΙΧθήσοuμ.ε ν&: nΙXPOUat«­ σοuμ.ε σχημ.ιχτικ&: ιχότη μ.ιχς την σκέψη. Ή έλλειμ.μ.a.τικη σόν3εση της πιxι3ικ~ς σκέψης εΤνιχι ή &μ.εση ΙΚιΡριχση τ~ς «νεπιχρκους «ν«­ ΠΤUζηι; των σχέσεων γενικ6τητιχι:; «ν«μ.εσιχ στΙς i!vνΟLες. Ί3ιιχΙτεριχ ή Ιλλειψη «πιxγωγικ~ς σκέψης ξεπη30c &μ.~σιx «πο το «μ.~κoς», 3ηλ.

«πό τΙς «νΙXν«ΠΤUκτες σuν3έσεις «ν«μ.εσιχ στΙς ι!ννOr.ες ποδ «ιΡοροσν τΙς κ«θετες γριχμ.μ.ες των σχέσεων τηι:; γενικ6τητιχι:;. •Η ι!λλειψη της

«ν«Υκηι:;

YL&: την «ΠΟιΡuγη «νΤΙιΡ«σεων nphnSL «νιχΥΚΙΧστικ«, ΙSπως

μ.πορε! ν&: «π03ειχθε! siSxoλιx- μ.' Ινιχ ιΧπλο πιχρ«3ειγμ.ιχ, ν&: Ι:χει τΙς

ρΙζει; της σε μ.ι&: τtτoιιx σκέψη, στην δποΕιχ οΙ μ.εμ.ονωμ.tvες

8cv

lVVOLst:;

δποτ«σσονΤΙΧL σε μ.ιιΧν «νώτερη δπερκεEμ.εvη ι!ννοιιχ. Γι&: ν&: ιχΙσθιχνθοσμ.ε

(LL&:V «ντΕιΡιχση ώς ένοχλητικη γι&: την σκέ­ 8uo «νΤΙΙΡΙΧΤLΚει; κρΙσεις ώς εΙ3ικες nSPL-

ψη nptπSL να: θεωρήσοuμ.ε πτώσεις

(LLOCt:;

ένιιχΕιχς ι!ννο&ιχς. 'Αλλ' ιχότο «κριβωι:; 8εν μ.πορε! ν&:

δπ«ρξεL σε Ιννοιει:; έκτος Στ&: πεφOCμ.ιχται: του

x«notou

Piaget

σuστημ.ιxτoς.

Ινιχ πιχι3! lσχuρΕσθηκε κOCποτε

δ σβωλοι:; 8ιιχλόθηκε στο νερο την μ.ι&: ιΡορ&: γιιχτ! ~τιxν

(LLXpOC;;

gTL κιχΙ

την ιίλλη γιιχτ! ~τιxν μ.εyOCλoς. "'Αν θέλοuμ.ε ν&: έξετOCσοuμ.ε τΕ σuμ.­

βιχΕνεL στην σκέψη μ.ΙΧΙ:; δτιχν ιχΙσθιχνόμ.ιχστε την «ντΕιΡιχση «νOCμ.εσιχ στΙι:; 8όο κρεσεις, θ&: κιχτιχλOCβοuμ.ε τΕ λεΙπει στο nιxL8l γι&: ν« κιχτιχ­

νΟήσεL ιχότην την «ντΕιΡιχση. Ή Ιρεuνιx 3εΕχνει, δτι ή «ντΕιΡιχση γΕνε­ TΙXL «ντιληπτη, δτιχν οΙ 3όο ι!ννοιες, γι&: τΙι:;

bno'Le:c;;

έΚιΡέρετιχι ή «ν­

ΤLιΡιχτικη κρΙση, «νήκοuν στην 30μ.η μ.ιOCι:; ένιιχΕιχι:; δπερκεΕμ.ενηι:;

lννΟLιχς, ποδ στtκει «ποπ«νω ΤΟUζ. Τότε otΙσθιxνόμ.ιxστe:, l5TL γι&: το

342

ΒΠΙΣΤΗΜΟNlΚΒΣ ΒΝΝΟΙΒΣ

~8ιo πριXγμΣC qοuμε έκφριΧσει

360

ιΧψηφιχτικες κρΙσεις. 'ΑλλιΧ στο

πιχι8(, έξ ιx[τΙσcς των δπιχνιΧπτυκτων σχέσεων

ιΧποuσtιΧζεL ιΧκόμ1j iι 8υνιχτ6τητιχ νιΧ ένώσει. τΙς

σcΙσc 30μη μtotς uπερκε(μεv1jς, κσcΙ

yt'

της

860

γεν ικότηΤΣCς ,

~ννΟtες στην ένt­

σcότo έκφέρεt τΙς

860

ιΧλλ1jί,οσc­

ποκλει6μενες κρ(σεtς, [3ωμένες ιΧπο την bπτtκ~ του γωνΙσc, το

(8LO

Oxt ytOC

ιXντικε(μΕVO, ιΧλλιΧ γιιΧ 3όο μs:μονωμένΙΧ. ΓιιΧ την λογtκ~ του

εΤνσct 8υνιχτες μ6νο σχέσεtς ιΧνιΧμεσιχ στΙς ~ννοtες, οΙ όπο'i:ες ε!νσct

8:)-

νιxτSς ιXνιXμ.εσσc στιΧ (8ιΣC τιΧ ιXντικεΙμενσc. ΟΙ κρ(σε~ς του Ι:χουν κσcθιx­

ριΧ έμπεtρtκ6, 3LσcΠLστωτtκο χσcριxκτ~ρσc. •Η λογtκη τΥίς ιχ[σθ1jΤ~Ρtσcς ιΧντΙλ1jψ1jς 3Θν γνωρΙζεt ιΧντtφιΧσεLς. Το itσct8L έκφέρεL ιΧπο την

bmL-

κη σcότης της λογικΥίς 8όο έξ ~σoυ δρθες κρ(σεtς. A~τες ιΧνΤLφιΧσΚΟ IJν ιΧπο την bπτtκη γων(σc των έν1jλ(κων, ιΧλλιΧ

Olt

ιΧπο σcότη τοϊί itΣCL­

δtοu· iι ιΧντΙφσcσ1j δπιΧρχει γιιΧ την λογικη 'rYjt; σκέψ1jς, 'λOYLX1j , ΤΎ)ς 'r1jV

1j Ψ 1jς. "0 τσcν το'

'θ' "λ σcta 1jΤ1jΡLσcς ΣCντι

OlL ομως YLOC •LGl'JP'Ιζ ετσcL

~, itσctot

οτt iι ιXπ6φσcνσ~ του εΤνΣCL ιXπόλυτσc σωστ~, μπορεϊ: νιΧ ιΧνσcφέρe;τσcL στιΧ φΙΧLν6μενιχ xιxt στιΧ γεγονότιχ. ΣτιΧ πεφιXμΣCΤιX μσcς τιΧ itxt8LιX,

-

•

,

των οποtων

θ1.λ

ι;

' .,

, npoaOl1j, σ,

ιχμε νιχ επtστΎ)σouμε την

,~

,

,

,

σcυτ ,1'1 ΤΎ)ν oc.ντt-

ζpΙXG1j, ιΧπιΧντησιχν συχνιΧ: «ΤΟ εΤ3σc ό l8Lος». Το πχι3ι. Ι:χει πριχγμχ­ -rtxιX 3εϊ: νιΧ 8Loc.λόεΤΙΧL την μtιΧ φοριΧ ενχς μικρος κιχΙ την &λλ1j eνoc.t;

μεγιiλoς σβωλος. •Η σκέψ1j που περtέχεt iι κρΙσYj του 8·ηλώνεL στην οόσ(ιχ μόνο το έξΥίς: ~χω 3εϊ: δτι 8toc.λόθ1jκε ό μtκρος σβωλος· ~χω δεϊ: δτι δLσcλόθ1jκε δ μεγιΧλος σβωλος. ΤΟ

bito'i:o

3tx6

του «έπεL8·~», με το

ιΧπιχντot σε μLιΧν έρώΤΎ)σYj το;; 3Lεuθ6νοντος το πεΙριxμσc, 3εν

δ1jλώvεL κιχτιΧ βιΧσ1j την 8ΙΙXπΙστωσYj μtiXς ΙΧLΤLώ80uς έξιΧΡΤ1jσYjς, που πιχριχμένει ιΧκιχτιχν61jΤΎ) γιιΧ το πιχι3Ι, ιΧλλιΧ ιXν~κει στην τιΧξ1j

ιχότων των μη σuνεL31jΤΟΠΟL1jμένων

xoc.L

&ΧΡ1jστων γιιΧ έκοUσLoc.

XP~G1j «έπειδ~», τα. όποΤιχ συνιxντησσcμε στην έπΙλuσYj τΥίς &σx1jG1jt; τΥίς σuμπλ~ρωσ1jς μιotς iιμιτελOϋς φριΧσ1jς. Πιχρ6μοιιχ 31jμLOuργεLΤΙΧL μLιΧ

πιχριΧλλ-ηλ-η πιχριΧθεσοη δτιχν iι

σκέψ1j, συμφωνιχ με το βoc.θμΟ 'Γης γενLκότητιΧς τ-ηζ, 8εν κινεΤτιχι ιΧπο ιΧνώτερες σε κιχτώτερες εννοιες. τιχ συγκρ-ητιστικα. σχ~μoc.τoc. εΤνιχι έπ(σ7jζ μια. τυπικη έκ8~λωσ7j τΥίς κυριιχρχ(ιχς έμπεtρικων συν3έσεων

κιχΙ τΥίς λογικΥίς τΥίς ιχίσθ7jΤ~ΡLιχς ιΧντ(λ7jψ7jζ στην σκέψ-η του πιχι-

3LOU.

Γι' ιχότο το πιχι8Ι θεωρεϊ: την σuν8εσ7j των ένΤΥπώσεών του

ώς σuν3εσ7j των ιΧντικειμένων.

ΣΤΗΝ ΠΑΙΔΙΚΗ ΗΛιΚΙΑ

"Οπωι; 8ε;(χνε~ ~ ~ρευνσt, οΙ ΙΠLστημ,ονLκΘς ~ννoιες

8LOU

πσtι-

'TOU

8ΈV Ιμ,φσtν(ζoυν σtu-rsc; τΙς t8Lότητες κσtΙ 8ΕV uπόκεΙV'TσtL σε σtό­

τοος τοος νόμ,ους, ιΧλλιΧ 'Τοος μ,ετσtβιXλλOυν. Ή 80μ,~ της γεν (κευcrης,

ποο 8εσπόζει σε κιΧθε aTιX8LO της έξέλr.ξης των ΜΟLων, κσtθOρ(ζει το ιXVT(aTOLJCO ΣUστημ,σt των σχέσεων τ~ς γΕVικότητσtς ιXνιXμ,εσσt στΙς ~OLec; κσtΙ Ιτσι δλόκληρο τον κόκλο των 8υνσtτων 'TUΠLκων

νοηΤLκων πριΧξεων τοϋ ιΧντ(σΤΟLΧΟU στσt8Ιoυ.

rL' σtίιΤO ~ ιXνσtκcXλυψη

τ~ς yeVLK~C; σtΙτ(σtς δλων των φσtLνομ,έvων τ~ς πσtL8Lκ~ς σκέψης, ποο

~XSL πεΡLγριΧΨεL δ

Piaget,

δ8ήγησε ιXvσtYKσtaTLKcX σε

ILLcX θεμ,ελLσtκ~

ιXνσtθεώρηση τ~ς έρμ,ηνε(σtς του. A~TLO σtότων των Ε8Lομ,ορφLων 8ΕV

e!VσtL δ έγωκενΤΡLσμ,ός, σtόΤOς δ σuμ,βLβσtσμ,ος ιXνιXμ.εσσt στην λογLΚ~ των όνε(ρων της έγρήγOρcrης κσtΙ στην λογLΚ~ της πριΧξης, ιΧλλιΧ οΙ

et8LKSC;

σχέσεLς γενLκ6τητσtς ιXνιXμ,εσσt στΙς ~oιες, οΙ δποΤες συν(­

aTσtVTσtL στην υφσtσμ,ένη ιΧπο σtUΘόρμ,ητες ~VVOLec; σκέψη. Αότες οΙ

t8Lομ,ορφ(ες ποο πεΡLέγFσtΨε δ γισtτ Ι

OL!

J!

L

ι:;ννοιι;;ζ του

β

,

Piaget

8ημ,LοuργοuνΤσtL στο πσtι8Ι Ι>χι

".1.

,

,

•

PLaKOVTσtL μ,σtκρυτερσt σtΠυ τσt πρσtγμ.σtΤLκσt σtν-

τικε(μ,ΕVσt ιΧπ' δ,τι οΙ ~VVOLec; των ένηλΙκων κσtΙ πλ1jροuντσtL ιΧκ6μ,η ΙΧΠΟ την σtότόνoμ,η λoγικ~ τ~ς σtόΤLστικ~ς σκέψης, ιΧλλιΧ YLσtTl βρΙ­ σκοντσtL σε κονΤLνότερη κσtΙ ιΧμ,ε:σ6τερη σχέση μ,ε το ιXVTLKetμoevO ιΧπ' δ,τι οΙ

lVVOLec;

τοίί ένηλΙκου.

''Aρσt οΙ νομ,οτέλεLες των πσtL8Lκων τρόπων σκέψης 8ρουν μ,όνον

στ~ν mPLOX~ των σtίιθόρμ,ητων έvνΟLων. ΟΙ έΠLστημ,ονLκες ~VOLec; τοίί ~8LOU πσtL8LΟU έμ,φσtν(ζOυν έξ ιXρχ~ς !λλην υφή. Kσtθως πσtριXγoν­ 'rσtL ιΧπο τιΧ πιΧνω, στοος κόλπους !λλων έννΟLων, γεννLοuντσtL με την

βοήθεLσt των σχέσεων της γενLκότηΤσtζ ιXνιXμ,εσσt στΙς ~ννΟLες, ποο aUYKPOTOUVTσtL κσtτιX τήν 8Lσt8LKσta(σt τ~ς έκπσtΙ8ευσης. Σόμ,φωνσt μ,ε

τ~ν φόση τους περιέχουν κιΧΤL ιΧπο σtότες τΙς σχέσεLς, ιΧπο το σόστη­

μ,σt. '0 ΤUΠLκbς σχημ,σtΤLσμ,ος σtu-rων των έΠLστημ,ονLκων tννΟLων tκ8ηλώνεΤσtL κσtΙ στην μ.εΤσtλλσtγ~ δλης τ~ς πεΡLοχ~ς των σtUΘόρμ,η­ των έvνΟLων τοίί πσtL8LΟU. Σ' σtότO βρ(σκεΤσtL ~ έξσtφετικιX μ,εγιΧλη τους σημ,σtσΙσt. γιιΧ τ~ν 8LσtνοηΤLΚ~ έξέλLξη τοίί πσtL8LΟU.

Στ~ν πρσtγμ,σtτικ6τητσt δλσt σtίιΤιX περιέχOντσt~ κσtλυμ,μ,ένσt ~8η στη θεω'ρΙσt τοίί

Piaget,

ΙτσL &στε ~ υπόθεσή μ,σtς δχι μ,όνο μ,α.ς κιΧ­

veL νιΧ μ,~ν ιΧποροίίμ,ε γιιΧ τιΧ συμ,περιXσμσtτσt τοίί Piaget, ιΧλλιΧ. έΠL­ τρέπεL YLcX πρώτη φοριΧ ILLcX πρόσφορη έξήγησή τους. Μποροίίμ.ε vcX

344

ΕΠΙΣΤΗΜΟΝΙΚΕΣ ΕΝΝΟΙΕΣ

πουμε οτι Ιτσι ολο το σύΙΠΥΙμχ τοσ

Piaget έκρ~γ'J'J":'σc~ OCπο

τιΧ μέσ«

OCπο την βε« των 3ε30μένων που Ιχουν συμπιεσθε~ μέσσι σ' Ο!.ύτΟ κσιι ~εθεί: στην &λυσΙ3σι μιiς λσιθεμέ'lYIς [3έσις. Ό

τον νόμο του

Claparede

Piaget

έπικσιλε!τσι ~

γιιΧ την σuνειδYjΤΟΠΟΙYjσYj. συμφωνσι με τον

δποί:ον οΙ Ιννοιες γενoντσι~ τόσο λιγότερο σuvε~δYjτες, οσο περισσό­ τερο ΧΡΥΙσφοποιοσντσιι otυθόρμΥΙΤσι. ΟΙ «Uθ6ρμYj.ες εννοιες πρέπει κσιτιΧ συνέπειot νιΧ εΤ.. σιι ocπο την φόσΥ) τους μη σuνε~3Yjτες κσιι ocκot­ τά)).Yjλες γιιΧ έκοόσισι έφ«ρμoγ~. ΤΟ Ι>τι 3εν εΤνσιι σuνεΙ/)Yjτες σημσιΙ­ νει, δπως εtδσιμε, δτι OCπουσιάζει μιιΧ γενίκευση, δr,λ. δτι το σόστη­

μσι των σχέσεων της γενικ6τητσις εΤνσι~ ύπoσινocπτuκτo. ΚσιτιΧ σuν,~­ πεισι αυθορμησία και μη σvνειδητότητα τijς έννοιας, αυθορμησία και απουσία συστήματος εΙναι συνώ~'υμα.

Kott ":'0

OCν.ιθετο: οΙ μη

σιυθ6ρμΥΙτες έπιστημονικες εννοιες πρέ7:ε~ OCπο την ?υση τους νιΧ ε!­ νσιι έξ ιχρχηι; σuνει3YjΤΟΠΟΙ'r]μέ'lει; κσιΙ νιΧ εχouν ενσι σ,jσΤYjμσι. 'ΌλΥ) -ή 3ισιφωνΙ« μσιι; με τον

Piaget σ' σιύ,,:,ο ":'0 σημε~o ιχνOCγετσιι μόνο OL σuσ":''r]μ«τικες εν'lοtες τΙς μη συσΤΥΙμχ, , aλ β , 'θ1. ,' , τικες κσιι κ«τ σιμ σcVO'JV ΤYjν ..ση τους . "1) ΙXVΙX7:,,:,uaaOV"C'«L πσινω , β'σιση των -, _. , β '''ι... ' στη μ'r] σ';σΤΥΙμ«τικων ενVΟLων κιχι μετχ ΧΛΛουν τις τεστο έρώΤYjμχ: ιχπωθοσν

λευτσι~εζ συμ?ων« με -:ον 8~κό -:ουζ -:,jπο 8"1)μ~O';ργώνΤ«ζ στην έν­ νοιολογΙΚ'1) σ?χ:'ρ«

T013

πσιιδιου ΥΙιΧ πρώ-:Υ) φορχ g'JX όρισμένο

σ''1)μχ; Το σόστημ« εΤνot~ ετσι το βotσιχ.Ο έρώΤ'ημχ,

γύρω

auιχπο

το δπo~o στρέφετ«ι όλόκλYjΡ'1) -ή έξέλιζΥ) τω') έννo~ων στην σχολική -ήλικΙιχ. ΠσιρOCγε-:σιι στην σκέψΥ) .ου

πσιρ:i)):ηλot με την έ;έ-

λΙζΥ)

U'

.......

.. ,

των

....,

επιστημονικων

-

εvνΟLωv

'it«t8tou .ou ΚΧΙ\

~ Ψ

,

ωνε~

' ')"λ' 1 '"YjoJ

πνε')-

μotΤΙΚ~ του έξέλιξΥ) σ' ενσι ιχνώτερο έπΙπεδο.

" "0YYj f τη\ σημσισιΟ!. , του , Ι, V λ'β ot ουμε υπ συσ7ljμχτος, 'itO'J π«ρσι, " \ 'ξLλ ξ , _. _, 'ζ ι ι:; ι Yj επισΤYjμονικωv εννo~ων, ot7:0σσ;φYjνι ετotι κσιι 1 θ ' ζ' , , , ....l 'ξLλ ν γενικυ εωρYjΤΙΚΟ Yjτημσι των σχεσεων otνσιμεσot σ. ,.ν ε ι:; ΙζΥ) "Α

γετσιι σιπο την ε

ι ΤΟ

-,

-

,"

,

-

,

'.1.

των εννοιων κσιι στην οικεΙΟΠΟΙYjσ"1) της γνωσYjζ, σιν~μεσot

θ'ηση Κotι στην έξέλιξ'Yj. Ό

Piaget

u.

~

,

,/ν μσι-

ώς γνωστον 3ισιχωρΙζει το ~σι

ocπο το 1},)).0· οΙ Ιννοιες που 80υλεόοντχι ocπο το πocιδΙ στο σχολεί:ο

δεν τον ένδιotφέρουν κ«θ6λου κotτιΧ την ερεuν« της [8ιομορφΙotς της \11 'itotLoLXYjC;

'ψ Yjς. σκε

Μ «ΥΙση 'θ κχι".ι. σιν~πτu ξ

, ~, Yj «ΠΟυεικνυοντ«ι

σ

" «u-

τον ώς OCσόμμετρες /)ι«3ικ«σΙες, ώς δόο ocνεξάρτητες μετ«ξό τους 8ι«/)ικ«σ(ες. "Οτι το πσιι3ι μσιθ«ενει κot t OCνotπ.,jσσετσι ι,

otύτιΧ τιΧ

345

:εΤΗΝ ΠΑΙΔΙΚΗ ΗΛΙΚΙΑ

Μο πριΧγμ:χτιχ δεν βρ(σκονΤΙΧL

YL'

ιχίιτον σε κιχμμLOt GUIIιXpTYjιrη.

TouTo όφεΙλετιx~ στο ρ~γμιx ποΙΙ δημLοuργ~θYjκε tGTOPLXOt στ~ν ΨuχολογLΙΧ ιχνιΧμεσιχ στην έ!ρεuνιχ της δoμ~ς κιχΙ τ~ς λεLΤΟUΡ­ γΙιχς της σκ~Ψης.

ΣτΙς ιχπιχρχες τΤις ψuχολογΙιχς της νόησ1ις ή epeuvιx πεΡLΟΡΙ­ στηκε στ~ν ιχνιχ.λuιrη ΤΟί) πεΡLεχομένοu της σκ~Ψης. 'Τπέθεσιχν δη ενιχς ιχπο πνεuμΙΧΤLΚ~ &ποψη ιχνιχπτuγμ~ος &νθρωπος δLΙΧκρΙνεΤΙΧL

ιχπο Ινιχν λLγότερο ιχνιxπτuγμένo προπιΧντων

ιχπο τ~ν ποσότητιχ

των πιχριχστιΧσεων, τΙς όποΤες δLιχθ~τεL, l)πως κιχΙ ιχπο τον ιχΡLθμο των σuν8έσεων ποιι uφΙ:τιχνΤΙΧL ιχ,ιιχ.μεσιχ σ' ΙΧότες τΙς πιχριχστιΧσε:Lς,

OTL

δμωι:; οΙ νοη'ηκες πρά.ξεις e!VΙXL πιχρόμΟLες στOt κιχτώτιχτιχ κιχΙ

στOt ιχνώτιχτιχ VOYjTLXάo στιχ.δLΙΧ. ΤΟ βLβλΙο τοί)

Thorndike YLOt

την

μ~τρηιrη της δLιχνΟLΙΧς ·ητιχν μιOC μεγotλεπήβoλη προσπιχθεLΙΧ uπεριχ­

σΠLGYjς

TYj::; ~πoΨης δτι ή έξέλι;η TYj::; σκέψης σuνΙσΤΙΧΤΙΧL κuρΙως

στον σχημ:χτισμο κ:χινοuργLων πιχντιχ σΤΟLχεΙων -:-ης σόνδεσης ιχνιχ­ μεσιχ στίς μιφονωμένΖς πιχριχστιχσεLς κ:χί ΟΤL μLOt όλότμΥι'":Υ) κ:χμπό­ λYj σuμβολΙζεL τ~ν κλΙμ:χκιχ τΤις δLιχνΟYjΤLκYjς έξέλιξης ιχπο το

λήΚL μέΧΡL τον 'AILePLxιxvb φοι ΤΥιτΥι. ΣΥιμεριχ δεν Uπά.ρχε~ L.. κιχνι;νιχς,

• ποι)

,

axouaLYoup:x

",..

θ' ιχ uπεριχσΠL ζ' οτιχν ιχuτην την ιχπο Ψ η.

'H"1i' ., ΙΧVΤLσριχσYj eVΙXVTLΙX

'1i' ' Yj Yj oaYjYYjae,

Ψ σ """λ ΙΧ'Jτην ιχνΤL

TYjII

f! σπω ς

γΙνε'"::χι σuχνά., στ~ν ιχνΤLστροφ~ τοu ζητ+Ιμιχτος. Ύπέθεσιχ') δτι οΙ π:xριxστά.σε~ς ώς όΧικο ΤΤ,ζ σκέΥης δε,) π:ιΙζοuν κιxνέ'J:x ρόλο σ' ιxu­

Τ~ κιχ!. &.PXLGΙX\l ν.χ σηκεντρώνοuν την πρoσoχ~ στΙς ιδLες τΙς '10yj-

TLKE::; πρά.ξε~ζ, στις λειτοuργLες ΤΤ,ζ σκέΨΥιζ, σΙιχ. •Η σχολη τοί) Wurzburg το όδ+ιγYjσε

στην νΟΥιτικ·η διιχδLΚ:Χ­ ιχίιτο &ς τOC &.κριχ xιxt

lφθιχσε στο σuμπέρσισμιx ΟΤΙ .~ σκέψ-η ε!νιχι μιOC δισιδαιχσΙιχ, στ~ν t , οποιιχ

" , τιχ ιχντικεLμενιχ

τικ6τητιχ, ιχνιχ.μεσιχ.

;STL

, ποΙ)

..ou::;

, ιχνιχπιχριστοuν

\ την

'f:

ε

J.ι

... ωτερικ,ι

πριχγμιχ-

κσι!. ή λέξη, δεν πσιΙζοuν κιχνένιχ ρόλο κιχ!.

ή σκέψη ε!νιχι κΙΧθσιρOC πνεuμ:χτικο ένέργ-ημιχ πο,) σuv(aTΙXΤΙXL

στην έπoπτικ~ σίιλλ-ηψη ιχφ-ηP'lJμ~ων σχέσεων. 'Ως γνωστο το θετι­ κο στοιχεΤο σιό.. ης ..-ης έργιχσΙιχς ~τιxν ί)τι διιχτuπώθYjκε δL:χμέσοu τΤις πεφιχμιχτικ-ηι; ιχνιχ.λuσης μιά. όλόκλYjρ-η σεφOC πριχκτικων θέσεων κιχΙ έμπλουτ(στ7jκιχν οΙ [δέες μ,ιχς για: την ΙδιομορφΙιχ των νο-ητικων πριχ.­

ξεων. 'Αλλόι το έρώτημιχ, πως ιχντικιχτοπτρΙζs:τιχι κιχ!. YS:VLxe,jnιxL

στην σκέψ7j ή ΠΡΙΧΥμιχτικότητιχ, έξοβελΙσΤ7jκε ιχπο την ψυχολΟΥΙΙΧ.

3~6

ΕΠΙΣΤΗΜΟΝΙΚΕΣ ΕΝΝΟΙΕΣ

Σ~μερoc βλέποuμε 8τι γεννιέτocι πOCλι κιχινούργιο ένοιlχφέρον για. 8,τt ιΧποτελουσε πocλια. το μονocοικο ιΧντικεΙμενο τ~ς ~ρεuνocς.

nνe:τlXι σocφες

8-n

οΙ νΟYjτικες λειτοuργΙες έξocρτωντocι ιΧπο τ~ν σuγ­

κρόΤYjσYj των σκέψεων που βρΙσκονΤIΧL σε λειτοuργΙα:. ΚOCθε σκέψΥ) ιΧποκocθιστOC τ~ν σύνoεσYj μ' ενoc όμοΙωμα: που πlχριστOCνετocι στ.ην

auveE8YjaYj

ιΧπο κομμιΧτιoc τ~ς πρlχγμlχτικόΤYjτocς. Κιχτα. σuνέπειoc για.

τΙς 8uνιχτες νΟYjτικες πριΧξεις 8εν μπορεί: να. ε!νocι ocνε'J

aYjILocaLoct;

με ποι6ν τρ6πο πlχριστOCνετocι -ή πρocγμocτικ6τητιχ στ~ν auveLoYjσYj. Με ocλλoc λόγιιχ οΙ οιιΧφορες νΟYjτικες λειτοuργΙες πρέπει να. έξocρτων­ τocι ιΧπ' ocύτο που λειτοuργεί:, που ιΧποτελεί: το ύπ6βΙΧθρο ocυτης τ~ς 8ιoc8LκocσΙocς.

'Ακ6μΥ) όι.πλούστερoc: -ή νοYjΤΙΚ~ λειτοuργΙoc έξOCΡΤOCΤOCL ιΧπο την 80μ.η τ~ς (8ιocς τ-ης σκέψYjΙ;· ιΧπο την σuγκρ6ΤYjσYj τ-ης

LOLIXt;

, "O'Jpyouaoct; •Η έργocσΙoc

'Ι:' πρoc."εων

σχ έψ

του

Yjt;

- .ο

ε'ξ ocρτσ.τocι

Piaget

,

χocρocκτ"l)ρocς

-

των

της λειΤYjς.

εΤνocι -ή ιΧκρocΙoc εκφρocσ"1J ocύτου του έν8ιoc­

φέροντος για. τ.ην Οομ.η τ-ης

L8toct;

τΤις σκέψYjς. Αυτ6ς, 8πωι; κocΙ -ή

ψuχολογΙoc τ~ς μoρφ~ι;, ό8~γYjσocν στα. ocxpιx τουτο το μονομερει; έν8ιιχφέρον για. την ooμ~, ίσχuριζ6μενοι, 8τι οΙ λειτοuργΙες 8εν με­ τocβιΧλλοντocι κlχθ6λο'.) ~"κlXτα. τ.ην έξέλι;Yj· μετocβιΧλλοντιχι οΙ 80μές,

-ή σuγκρ6τησYj, κocι. γι' ocύτον τον λ6γο -ή λεLΤΟ'JργΙιχ πΙΧίρνει νέο χoc­ ριxκτ~ριx.

•Η

έπ~στρoφη στην cXνιΧλuσYj τ~ι; σuγκρ6ΤYjσ"lJς τ~ς L8tιxt;

τ~ς πlχι8ικ-ης σκέψYjς, τ~ς έσωτερικ~ς

"Yjt;

σιων του

Piaget.

'Αλλα. κιχΙ στον

, ,

"Yjt; 80μ~ς κιχΙ τ~ς πλ~ρωσ~ζ

με περιεχ6μενο σuνιστουν ετσι την κύριιχ κιχτεύθuνση των έργιχ­

Piaget

' < l \ 'κιχι "

ιχνιχμεσoc στη." οομΥ)

8εν ιΧπιχλεΙφετιχι έντελως το ρ~γμot

ι - σκε'ψ ης στην λειτοuργLΙΧ της

'ι'" ιχuτος ELVΙXL

κocΙ ό λόγος που -ή οι80cσκιχλΙΙΧ ιΧποσπOCτocι ιΧ.πο την έξέλιξη. Ό ιΧπο­ κλεισμος της μιOCς πλεuρocς ύπερ της &λλης όοηγεί: στο gτι τα. έρώ­ τημιχτoc της σχoλικ~ς 8ι8ιχσκocλΙιχς γίνοντιχι ιΧΜνιχτoc για. μια. ψuχο­

λογLκη ερεuνιχ. "Αν κιχνεΙς θεωρεί: την γνώση έκ των προτέρων

ιΧσύμμετρη ώς προς την σκέψ1j, τότε κλεΙνe:τOCΙ έξ ιΧρχης ό 8ρόμος για. κOCθε προσπOCθειιχ e{)peaYjt; τ~ς σuνocφειιχς κιχΙ έξέλιξ1jς. "Αν προσ­

πιxθ~σει gμως κιχνεΙς, "gπως κOCνιχμε στην προκεΙμεν1j ερεuνoc, να. ένώσει κιχΙ τΙς 8ύο Ι>ψεις τ~ς ~peuvoct; τ~ς νό1jσYjς, την 80μικη κocΙ

την λειτοuργικ~, ι1ν πιχρΙΧ8εχτεΤ gτι αύτο που λειτοuργε'i: είνιχι μ.Θχρι

3~7

ΣΤΗΝ ΠΑΙΔΙΚΗ ΗΛΙΚΙΑ

ένας όp~σμ~')oι; σ·ημΖΙου άποφOCιj'~σt~κο γ~~

":'0

;τ:1; λΖ~7a1jΡΎε~, --:ό7Ζ

λ'JΟν,:,ocι χocι ocότOC τOC έρωτΥιμα7OC. "ΑΙ) ~ ϊοιoc ~ σ'f)μασ(oc τω') λέξεων ocνfικει σε ενα. δρισμέ'/ο μιχο Τ'JΠΟ, τότε εί')α.ι ουνιχτος μόνον ~ν,χς δρισμένος

X'JXAO;

00-

πρ&­

ζεω') στα πλα,Ισι:χ τ~ς ocντ(στωχ'f)ς ooμ~ς, ενα.ς &λλος Κ'Jχλος OCντ(­ θετα. στα. πλα,ίσιoc μιχς αλλ'f)ς Ooμ~ς. Στ'~'1 νo'ητιχ'~ έξέλιζ'f) εΧΟ'Jμε να. κ&νουμε με δρισμέ'ι;:;:; πολ') περίπλοκες έσω-;εριχες οια,οικασίες,

πο') μετocβ&λλουν τ~·, έσω-;ερικ~ ooμ'~ το\) rοωu σκέψεων. Ύπά.ΡΧΟ'Jν

":'0;)

πλέγμα,τος των

060 πλευρες σ,,:,ις δπο'i:ες π&ντα. προσκρούοuμε

κα,-;α: τ,ην σuγχεκριμέν'f) έρευνα. τΤις σκέψ'f)ς' κα.ι οΙ Μο είνιχι πρω/

/

'rZ'JOUcroc; G'f) μαfJια.ς .

•Η

μια: πλεuρα. είναι ~ ocν&πτ\)ξ'f) χαι ~ ~ξέλιξ'f) των π'Χιοικων

έννοιων ~ των σ'f)μασιων των λέξεων. Ή σ'f)μασLα, μιας λέξ'f)ς είναι μια. γε'Jίκε')/)·η.

Ot οιιχφορε7ικες οομες ιχότων -;ων γενικε';σεων ο'η­

λώνΟ'Jν oιιxrρrψε,,:,ικες οια,οιχασ(ες το;) OCν7ιχα,,:,οπ-;ρισμο\) τ~ς πριχγ­

ματιΧότψα.ς και 'τ~ς σχέψΊ)ς. Αότο σ'f)μα('ιει με Τ~'I σεφ& το\) οια­ φορετικες !!ιo"l) σχέσεις γενικόΤ'f)τιχς OCν&μεσα. στις εννοιες. Τέλος οΙ Οια.,ρορ:τικες σχέσεις τΤις γενικόΤ'f)τιχς κ,.θορLζΟU'J το')ς οιιχ'?ορε,,:,ι"

χους

τυπους

.....

των

~ .... οuνα."t'ων

ιγ ΠΡΙΧζΖω'ι

'Ψ σκε' Ί)ς.

....)'

Τ'f)ς

ιχψ,ισΤΟΙΧ'f)ς

Σ' ε

G'J'I&P":"I)G'f) μ' α.,JτΟ ΠΟ') λειτοuργε'i: κιx~. με το πως Ζ!'ΙOCΙ οομ'f)μέ-/ο OC'J":o πο.; λΖι,,:ουΡΥΖ'!: προοοωρίζΖΤOCΙ ~ οια,οικιχσΙoc κoc!. δ χocριxκτfι­ ρocς τ~ς ιοιιχς τ-~ς λεΙ":Ο\)ΡΥΙocς. Κιχ). ιχότο OCποτελε'!: ocκ~ιβως την &λ­ λΊ) πλεuρoc κ&θε ερεuνocς τΤις νόΊ)σ'f)ς. Αότες οΙ πλεuρες εί,ιιχι έσωτε­

ρικιΧ συνοεΟΖμέ'/ες μετocξύ τοuς κocι π&ντoc οτocν OCποκλε(::;τocι ~ μια. προς χ&ρ"l) τΤις αλλ"l)ς ζ'f)μιώνετιχι 'ή ερευν& μα.ς. "Α

•

ς,

/

"Ψ

'ι ΟΙ ουο ο

•

εις ενω

θ

-

,

,,/

,

ουν σε μιιχν ερεuνιχ, το τε κιχ

θ'

ς,

ιστιχτιχι ο\)νιχ-

τον να. Ιοωθε'!: ~ συ'ι&ψειιχ, ~ έξocρτ"l)σ'f) κιχ!. ~ ένό":ψιχ έκε'!: οπου ~ μο­

νoμερ~ς EpZuvιx εβλεπε μιOC μετιxψυσικ~ ocντωεσ'f), μια: συνεχ~ σύγ­

xpoucr"l)

κιχ!. στ~ν χΙΧλύτερ"l) πεΡ(πτωσ'f) την ου'lιχτότ'f)ΤΙΧ έ'ιος συμβι­

βιχσμοίί OCν&μεσιχ σε

060

άσυμφιλ(ωτιχ &κρoc. ΟΙ ocύθόρμψες κιχι οΙ

έπιστημονικες ε'Νυι:::ς OCποοείχτ'ηκιχ'l στην ερευν& μocς συνυφιχσμέ'ι;:;ς με,,:,ιχξύ ,,:,ο\)ς με πο).,{ιπλοκες έσωτερικες συνΟέσεις. 'Ακόμ'f) περισ­

σότερο: οΙ ιΧ'Jθόρμ'f)τες εν'ιοιες τοίί πιχιοιοίί πιχρουσι&ζc'ιτιχι έπίσ"l)ς Cι.ν&λoyες μέχρ', ένος δρισμένου

(j"I)!J.Z(O'J με τις έπισ"t''f)μονικές, ετπι

{:)στε στο μέλλον OCνοΙγετocι χαι Υ"α. τις δύο ~ ου'ια,τότητιχ μιας ένι-

348

.εΠΙΣΤΗΜΟΝΙΚΕΣ ΕΝΝΟΙΕΣ

ιχΙιχς κσι:τεόθUνσ-ης της ~ρεuνιχς.

•Η

~ι~ιxσκιxλΙιx ~έν πρωτιχρχΙζει

στην σχολικη ~λικΙιx, ~ι~ιxσκιxλΙιx ύπιfρχει κσι;ι στην πρoσχoλικ~. Μια: μελλοντικη ~peuvιx θα: ~εΙξει Ίσως δτι οΙ ιxUΘόρμ-ητες ~ννoιει; του πιxι~ιoυ εΤνιχι &κριβως προ'Ιον τ~ς ~ι~ιxσκιxλΙιxς της πρoσχoλικ~ς

~λικΙιxς, δπως οΙ έπιστημονικές εΤνιχι προtον της σχoλικ~ι; ~ι~ιxσκιx­ λΙιχς. Ξέροuμε .η~-η &πο τώρσι; δτι κOCθε ~λικΙιx ~χει τον ει~ικό τ-ης τόπο σχέσεων &νOCμεσσι: στην μOCθ-ησ-η κιχι στην έξέλιξ-η. 'Όχι μόνο ~ έξέλιξ-η μετocβιΧλλει τον χιxριxκτ~ριx τ-ηζ σέ κOCθε ~λικισι;, ι5χι μόνο ~ μocθ1jσ1j ~χει σέ κOCθε στOC8ιο την έντελως Eoιιxιτερ~ τ-ης όργocνωσ1j

κιχι το εE~ικό της περιεχόμενο, &λλα: ~ σχέσ-η &νOCμεσoc στην μoιfe1jσY)

xocl

στην έξέλιξ1j εΤνιχι εΕ8ικη για: κOCθε ~λικ(ιx. Σέ μια:ν &λλ1j έργιχσ(ιχ

&νιχπτόξιχμε ιχuτές τΙς ~oέες πιο ~ιεξo~ικOC. Έοώ θέλοuμε ά:πλως να:

&vιxrpkpouμoe, δτι μια: μελλο\ιτικη ~peuvιx θα: ~ε(ξει πωζ ~ [~ιιx(τερ-η

ύφη των ocUθόρμ-ητων έννοιων του πιxι~ιoυ έξΙΧΡΤOCΤOCΙ έντελως &πο την

μOCθ-ησ-ης

GlkG1j

xoct

έξέλιξ1jς ποu ύπOCρχει στην προσχολικη

~λικ(ιx κιχΙ χιχριχκτ-ηρ(ζετιχι &πο έμας ώς ιχ 1jθόρμ'ητος-&ντι8ριχστικος

"

-

'!> '!> λ'ιιχς, μετιχ β ocτικος τuπoς ΤΎ)ς οιοιχσκιχ

"

,

-

,

"λ ενιχς τuπος που ιχποτε ει τ-ην

μετocβocσ-η &πο τον ιχuθόρμ-ητο τόπο ~ι~ιχσκocλ(ιχς στην μικρη πιxι~ι-

X1j, -η• λ' ικιιχ β ιχσι'ζετιχι

,

,

-

~ '!> λ'ιιχς στον τuπο ΤΎ)ς οιοιχσκιχ "'!>

στις

,

ΙΧ'lΤΙοριχσεις

-

το!)

- '1'1 l σ,

σχο λ"

LX1j

-η λ' ικισι:,

,

πο!)

~­ πocιοιοu.

Δέν θέλουμε έοω να: xocvouμos: κι &λλες ύποθέσ<.ις πOCνω σέ GUμo­

περOCσμιχτιχ μελλοντικών έρευνων. "Exouμoe κOCνει τώρoc ενιχ β:ιjμιx προς την XOCLVOupytιx κΙΧτ<.όθυvσ1j κιχΙ θέλοuμε να: πουμε, οικιχιολο­

γώντocς το, δη -δσο κι

ocv

περιέΠλεξε τΙς Εοέες μιχς για: τα: φιχινο­

μενικα: OCπλα: ζ1jτ~μιχτιχ της μooce1jσY)C; κιχΙ τ:ιjς έξέλ~ξYjς- σέ σόγ­ ΚΡ',σΥ) μέ την μεγιfλ1j πολuπλοκότ-ητιχ τ:ιjς πριxγμιxτικ:ιjς κιχτOCστιχσ-ηζ

θα: πρέπει να: φιχΙνετιχι μόνο σα:ν χοντροκομμένΎ) OCπλοποΙ-ησ-η.

5. ΙΗ συΎκρtΤLΚ~ έ!ρευνιχ των έπιστημ.ονικών (ΚΟLvωVLογ'Jωστικω\l)

κιχΙ των κΙΧθτιμερινων έννοιων κιχΙ τ~ς έξέλιξ~ς τους στην σχολικη

-ήλικ(ιχ, δπωι; την ~κιxμε δ ΣΙψ, εχει, μετα: &πο τα: 6σoc εΙπώθ-ηκlχν

349

ΣΤΗΝ ΠΑΙΔΙΚΗ ΗΛΙΚΙΑ

,

,

~

, 'rj a'rjILOCaLOC.

λ'

ΠΙΟ πocνω, οΙΠ

Π

-

ρωτο

;' "'rj; κoc θ-·fjXOII J .(r:OCII 'rj

,

π&:ιρocμocτικ-η

έπocλ~θεuσ'rj το;:) συγκεκριμένο') μέρουι; τ~ι; Uπόθεσ'rjς έργocσ(οις μocς σχετ~κιX με τον

l8tocLTEPO

έξελικτικο 8ρόμ? των έπιστ'rjμονικων έν­

,ιοιων σε σόΥκρισ-η με τΙς κoeθ'rjμερινές. Το 8εότερο

lpeuvoct;

xoce1jxov

τrις

ητοι:'ι ~ έπ(λυσYj, β&.σει ocuτης της εl8ικ1jς περ(πτωσ'rjΙ;, τou

γενικο;:) πρoβλ~μocτoι; των σχέσεων

ocV&.ILeaoc στην (L&.e'rjσYj xoct στην

έξέλtξ'rj. Δεν θέλουμε νιΧ έπocνocλ&.βοuμε τ~ρoc πωι; έπtλόθ'rjκocν τιΧ ~'" ouo ερωτημocτoc

σ

...Λ Jl ιν ι:;ρεuνoc,

••

oc •

,

, ,(LOCI; -

~·λλ' λ' ,~ ot. ocπ νoc οtocπιστωσοuμε oτ~

oc

φoc(νετoct νιΧ έπιλόθ'rjκocν ocπόλuτoc Lκocνοποι'rjΤΙΚ&.. Π~;ρ&.λλ'rjλoc μ' ocuTιX τσ.

860

έρω'L'~μocτoc έμφocν(σθηκocν

xoct

Μο

&λλoc OCκόμη. πρωτον το έρ6)τημoc T1jt; uιp1jt; των ocUθόρμητω'ι έν­

νοιων του πocι8ιοu, που μέΧrΙ τώρoc έρευ\l~θηκε μεμο\lωμένoc,

xocL

8εότερον το γενικο πρόβλημoc T1jt; ψuχολογικ1jς έξέλιξης το;:) μocθη­

'L'1j,

χωρΙς το όποίο

etvoct

oc8όνocτη μιιΧ έξει8ικευμέ\ιη Ιρευνoc των

πocι8ικων ΈVνoιων. ΑότιΧ τιΧ έρωτ~μocτoc 8εν μποροuσoc\l φυσικιΧ νιΧ κocτocλ&.βοu'ι στην

lpeuvoc

'L'ην (8ιoc θέση ΙSπως τιΧ

860 πρωτoc.

Δεν βρ(σκοντocν στο

κέντρο, ocλλi στο περιθώριο τ-ης προσοχΤιι; των έρευνητων. 'Άρoc

μποροuμε έ8ω 'JιX μιλ~σoυμε μόνο γιιΧ Μ'

"

'Ι! μμεσoc τoc

...

ocuτoc

όποθέσεις

(Loct;

' σuμπερocσμocτoc

ocvocιpoPLXιX μ' lχότιΧ

't ιΧ

lILILeaoc συμπεΡ &'aILocToc. • οι 860 έρωτημιχτoc πιχρα; OCVIXL-λλ' μoc 0\1 επι β ε β' ocιωνοντocι

pouVToct. Ή σποu8octό'L'ερη σημιχσ(ιχ ocuτης 'L'1jt; lpeuvιxt; συν(στιχτιχι στο ΙSτι ό8ηγεί σε μιιΧ κocινοόργιιχ προβλημιχτικη για; την έξέλιξη τω\l

έννοιων στην σχoλ~κη ~λικεoc, πocρέχει μιιΧ όπόθεσ-η έργιχσίιχς που έρμ.ηνεόει ΙSλoe τιΧ ocποτελέσμocτi των προηγουμένων έρευνων

xoct

έπιβεβocιώνετocι ocπο τιΧ πεφιχμocτικιΧ συμπερ&.σμocτoc της προκεΙμε­

νης lρεu"ocι;. Τέλος, ~ σYjμocσΙoc

-r1jt;

Ιρευνocς βρΙσκετocι έπΙσ-ης

στο ΙSτι 8ιΙΧμέσου της έπεξεργocσθ~κιχμε μιιΧ μέθο80 για; την

xoct lpeuvoc

των έμπρ&.γμιχτων έννοιων το;:) πocι8ιοu, [8ιιχ(τεριχ των έπιστημονι­

κων,

xoct Ιτσι lSxt μό'ΙΟ ρΙξlχμε μιιΧ γέφυριχ ocπο την πεtριxμoιτικη

OCν&.λuση των έννοιων προι; την OCν&.λuσYj των έμπρ&.γμocτων κocθημε­ ρινων έννοιων το;:) πιχι8ιοu, ocλλιΧ ocνο(χθηκε έπΙσYjΙ; μια; κιχινοόργιoc,

πρocκτικα; σ-ημιχντικη ~ όποΙIχ

lxet

XOCt

θεωρητικιΧ γόνιμη, έρευνητικη περιoχ~,

έξocιρετtκη σ-ημιχσίoc για; ΙSλ'rjν την πvευμιxτικη έξέ-

350

ΕΠΙΣΤΗΜΟΝΙΚΕΣ Γ.ΝΝΟΙΕΣ

λιζ'Υ) του μotθ'Y)Τ~.

cX.πέaειζε π(,.ις μπορεί

'11 EPZUIJot

έρ­

xocvett; vci.

μ'Y)νεόσε~ έπισΤ'Υ)μονικOc την έξέλιξ'Υ) των έΠΙιr.YjμOνικων έννοι(,)ν. Τέλος βλέποuμε τ~ν ΠΡotχηκ~ Τ'Υ)ς

G'Y)IloccrLot

στο δτι OCνοιξε

ytci.

τ~ν Πotι~ικ~ ψUΧΟλογLot την ~uνotτότ'Υ)Τot μιOCς ψuχολογικ1jς cX.νOCλUσ'Υ)ς.

που κotθo~ηγεΤτotΙ πOCντot OCπο τ~ν ocρχ~ τ~ς έξέλιξης στον τομέot της ,~

4!

\

,

,

Τ'

"-,

μεΤotοΟσ'Υ)ς ενος σuσΤ'Y)μotτoς επιστημονικων γνωσ-Ζων.

~

Ep-ZUVot

otuτοχρονot

ό~ηγεΤ έπΙσης σε μια. σεφα. Πotι8otγωγικω,ι πορισμOCτω'ι

για: το μocθημoc τΤ;ς κοινωνιογνωσΙotς, cX.ιpou φωτίζει, φuσ:ικα. προς

το πotρον μόνο σε χοντρικOC, γενικα. κotι ΣΧ'Υ)μot':"ικα. γνωρΙσμotΤot, τΙ σuμβotΙνει σε κOCθ-Ζ μ.otθητ~ στο μOCθημot της κοινωνιογνωσΙotς. Βλέποuμ,ε σ' ocότ~ την ~ -;t οuστuχως ,ισotν

ot μ,ια. xottVOupytoc

σκόπεuε σε

EpeUVot τρεΤς , otuτ,ιν ,~" την

βotσικες έλλεΙψεις, που

\

'ξ' επεΡotστες γι

'θ πρωτη προσπot ειot ποu

κotτεόθuνση. Ή πρώτη σuνΙστotτotι στο

δτι οΙ κοινωνΙΟΥνωσηκες ειινοιες του Πotι8ιου ΚOCΤotνο~θηΚotν περισ­

σότερο OCπο τ~ν γενικ~ Πotρα. OCπο τ~ν έξει8ικεuμ,ένη

πλεuρOC.

'rout;

ΜOCς χρησΙμ,εψotν περισσότερο ώς πρότuπo κOCθε έπιστημ,ονικ1jς εν­ νΟΙotς, ώς όρισμ,ένΟζ τόπος ένος ε[8ικου

-

'

!l "~ νοιων. Α'" uτο οφειΙλ ετotι στο σΤΙ στην otρχ,ι

et8out; έπιστημ,ονικων έν, ;t , "ou- πεtρotμ,ocτος 'ι',ot\ι otΠot-

ρotΙτητη ~ όριοθέτησ'Υ) των έπιστημ,ονικων OCπο τΙς Κotθημ,ερινες εν­ νοιες κotΙ Ύι ocποκocλuψη του τΙ προσι8ιιίζει στΙς κοινωνιογνωστικες εννοιες ώι; ε[8ικ~ περΙπτωση των έπιστημ,ονικων. ΟΙ 8ιotφορες δ­ μ,ως, οΙ όποί:ες ύφΙοΤotντotΙ ocνιίμεσoc στα. 8Ιotφορετικα. εt8η των έπι­ στημ,ονικων έννοιων (OCριθμ,Υιτικων, φuσικοεπιστημ,ονικων, κοινω-

νιογνωστικων

pEUvott;

,

-)

εννοιων

,

~1. o~ν

-

μ,ποροuσotν

"

νot

ytvouv

,

,

otντικειμ,ενο

1!

ι:;-

πρΙν να. χotρotχτεί: το δριο που ξεχωρΙζει τΙς έπιστημ,ονικες

OCπο τΙς Κotθημ,ερινες εννοιες. 'Έτσι

etvoct φτΙotγμ,ένη Ύι λογικη της

έπιστημ,ονικ1jς ερεuνotς: πρωτoc βρίσκοντotι τιΧ γενικα. γνωρΙσμ,otΤot, που περικλεΙοuν τον 80σ'μ.Θνο κόκλο φotινομ,ένων, κotΙ μ,ετα. ψocχνοuμ,ε

για. τΙς εΙ8ικες 8ιotφορες μ,έσoc σ' ocότον τον

t8to κόκλο.

Αότο έξηγεί: γιotΤΙ ό κόκλος των έννοιων, που σuμ,περιλ~φθη­ κotν στην

lpeuvoc,

8εν πotριστOC κOCποιο σόστημ,oc βotσικων έννοιων

που σΧYjμ,otτΙζοuν την

l8tot

τ~ λoyικ~ του ocντικειμ,ένοu, OCλλιΧ OCπο­

τελεί:τotΙ περισσότερο OCπο μ,ια. οειΡα. ξεχωριστων, ξό

'rout;

σuν8ε8εμ,ένων έννοιων, που

EXouv

l>xt

ocμ,εσoc μ,ετoc­

σuyκεντρωθεί: βOCσει του

~ι8QO(ΤΙΚOϋ προγρOCμ,μ,otτος. 'Έτσι έξηγεί:τotι έπΙσης γιotΤΙ Ύι

EpeUVot

351

ΣΤΗΝ ΠΑιΔίΚΗ ΗΑΙΚΙΑ

γενLκων νομοτελεLων τΊjς έξέλLξ1jς έΠLσΤ1jμονLκων ένVΟLωv σε σόγ­

ΚΡLσ1j με τΙς ΚΙΧθ1jμεΡLvες έ!νVΟLες ιΧποφέρεL πoλu πεΡLσσότεριχ ιΧπ'

lS,TL

οΙ

etBLXEt;

νομο':'έλειες κοινωνικων έννοιων κιχΙ γιιχτΙ κοινωνιο­

γνωστικες ~ννoιες πιχριχβλ~θ1jΚΙΧV με ΚΙΧθYJμεΡLνές, ποδ Βεν ,εΤχιχν

πιχρθεΊ: ιΧπο τ~ν tBLιx περιοχη της κoινωνικ~ς ζω~ς, ιΧλλα: ιΧπο &λλες. Ή ΒεότερΥ) .~λλεΙΨ1j ποδ περιέχει ~ έργιχσ(ιχ συνΙστιχτιχι στ~ν

ίιπερβολικα: γενικ~, ιΧθΡΟLσΤLΚ~ ~ρευνΙX τ~ς

BoILYjt;

των ένVΟLων, των

σχέσεων τΥις γενLκότηΤΙΧς ποδ ιXν~ΚOυν στην ιΧντΕσΤΟΙΧΥ) Boμ~ κιχι των λεLτοuργιων ποο προσΒιορΕζονΤΙΧL ιΧπο τ~ν ιΧντΕσΤΟLΧYJ Boμ~ κιχΙ τΙς ιΧν&.λογες σχέσεις γενικότητιχς. ' Ακριβως δπως ~ πρώΤ1j ~λλει­

ψ1j bB~Y1jGE στην ιXνεπιxρκ~ έπεξεργιχσΙιχ των έσωτερικων συνΒέ­ σεων των κοινωνιογνωστικων ΈVνOιων, ~τσι YLιX

I5A1j

την σχολικη ~λικEιx προβλ~μιχ't'Oς

'tou

ιΧvιχπόφεuκ'tιχ

bB1jye'i:

ή ΒεότερΥ) ~λλειΨY) στ~ν μ~ ΒLεξοΒικ~ ΠΡΙΧΥμ&:rεuGYj

'tou κεντρικοί)

έννοιολογικοί) συστη­

μιχ'tος. ΑΙΙτη την XΙX't' ιXρχ~ν ιΧνιχπόφευκτη &:ΠλοόστευσΥ) τ~ν έπι­ τρέψιχμε ~B1j κιχτα: τον σχεΒιιχσμο της πειριxμιxτικ~ .. lρεuvιχς, γιιχτΙ ι ερωΤ1jμιχ " 11. πρεπε νιχ 'θ Ν'εντε λι Το τε ει ως κιχφιιχ.

..

Α'-Δ U"I

• " Ι 1)• ΙΧΠΛουστευσΥ)

γένν1jσε με την σεφ&. της ILLιXv ιXvεπ(τρεπτη &:πλΟΠΟΙ1jGYj 'T~ς ιΧνιχλυ­ GYjt: των νΟ1jτικων έκεΕνων πριίξεων ποδ εΤχιχν εΕσιχχθεΊ: ιΧπο έμίiι;

στο πεΙριχμ.ιχ. 'Έτσι π.χ. στΙς ιXσκ~σεις ποδ ΧΡ1jσιμοποι~σιχ:μ.ε οΙ ~

,Ι

οιιχφορεΤΙΚΟL

τυποι

l5πως ιΧπο τον

-,

των

Piaget,

~-

ιχιτιωοων

'ξ

ε

ι

ιχρτησεων

~1...

oι;;v τιχ

ξ

'θ

ινομ1)

1jXΙXV,

στο έμπειρικό, στο ψυχολογικο κιχΙ στο λο­

ΥΙΚΟ «έπειB~))' κιχΙ ιχίιτο bB~Y1jGE ιΧπο μόνο του στην έξιfλεΙψ1j των ~λLκιιχκωv συνόρων μέσιχ στο πλιχΙσιο της σχολικ-ης ~λικEιxς. ' Αλλα: ΙΠFεπε να: ΠΙΧΡΙΧLτηθοuμε σuvειΒ1jτα: ιΧπο τΙς λεπτολΟΥΙες κιχΙ τΙς ΒLιχφοροποι~σεις της ψυχολΟΥικ-ης ιXv&.AUGYjt; για: να:

lXOUILE

την εΙΙ­

κιxφEσc να: πιχρουμε ILLιX κιχτα: το Βυνιχτον ιΧκριβη ιΧπιΧvτησ1j στα: έρω­

'T~μ.ιxτιx της έξέλιξ1jς έπισ't1jμοvικωv έννοιων. Ή τρΙτη ~λλειΨY) ιχu't-ης τ-ης έργιχσίιχς βρΕσκετιχι στην ιΧνεπιχρ­

κ~ πεφιχμιχτικη έπεξεΡΥιχσΕιχ των Βόο έρωτημιΧτων ποδ ιΧνιχφέριχμε πιο πιΧνω,

B1jA.

της ίιφ-ης των κιχθ1jμ.ερινων έννοιων κιχι της Βομ-ης

της ψυχικ-ης έξέλιξ1jς στ~ν σχολικη ήλLκΕιχ. ΤΟ ζ~Τ1jμιχ τ-ης συνιΧφειιχς

ιΧνιΧμ.εσιχ στ~ν πιxιBικ~ VΟ1jΤLκη Boμ~, δπως πεΡΙΥριΧφ1jκε ιΧπο τον

Piaget,

κιχΙ των ΥνωρισμιΧτων ποδ χιχριχκτηρΕζουν την κσcθιxυτo

ίιφη των κιχθ1jμ.εΡιvων έννoιΩV (ΙλλεΙψ1j σuσ't~μ.ιχτος κιχΙ ~κoυσιό-

352

ΕΠΙΣΤΗΜΟΝΙΚΕΣ ΕΝΝΟΙΕΣ

"Ίjτιxς) κιχΙ ιχπο την &λλ'1j ΠΟ('1jσ'1jΙ; κιχι

't1jt;

-:0

ζήΤ'1jμιχ τ~ς έξέλ~ξ'1jς τ:ης συνει3'ητο­

έκουσιότ'ητιχι; μέσσ. <Χπο το 3τιμ~Cιυργoόμενo σό­

σΤΤιμοι των έννοιων, εΤνocι 3όο έρωτημοιτιχ ΠΟΙ) 3εν τέθ'1jκοιν πεφoc­ μοιτικιχ. Για: μια: κιχπωι; έξΙΧντλτιτικη έπεξεργοισΙοι των 3όο ιχύτων

ζ'1jτημ,ιχτων θα: ~τιxν 3'1jλo <ΧποιροιΙτητη μια: εε3ικη ερευνιχ, "Ετσι ~ κριτική μ,οιι; στΙι; κόριες θέσεις τοδ

Piaget.

μόνο «πο την λογικη του πειριχμοιτοι;,

,-

-,

σ'tY)Ρ(Χθrικε «νεπιχρκως

,

'Εξ' 'λλει'ψ εις ΙΧUΤ'1jΙ; Τ'ης εργοισιοιι;, ~ ετοισοιμε ε

\'

ΠΟΙ)

κινησοιν

\

την

προσοχή μοιι;, γιοιτΙ μ' ιχύτον τον τρόπο «νο(γοντιχι κιx~νoόργιες \ \ \ \.1. ~ \ \ --Δ' ι ,-

προοπτικες κοιι γιοι νοι κιιινουμ,ε ουνοιτη μιιχ σωυ.,/ εΚΤLμηση ιχυτης

της έργοισΙοις,

ώς ενιχ πρωτο κοι;' σωστο β1jμ,ιχ πιχνω σε μια: κοιι­

νοόργιοι, προικτικα: κιχΙ θεωρηηκα: ιΧπειριχ γόνφ.η περιοχη της ποιι-

3Lx1jt;

σκέψης,

Π ρέπε~ <Χκόμη να: πουμ,ε, lSτι ~ δπόθεση έργιχσ(ιχς μοις xoιt ~ πειριχμ,ιχτικη ερευνιχ <Χπο την ενιχρξή της μέχρι την δλοκλήρωσή της έξελΙχθηκιχν 3ιοιφορετικα: <Χπό δ,τι πιχρουσιιχσθηκε έ3ω. Στη ζων­ τιxvΗ πορε(ιχ της έρεuνηΤLκ1jς 30υλειOCς τα: πριχγμ,ιχτοι 3εν εΤνlχι ποτε

<.

,

"11 ''\ ~ -Δ ' <Η όθ ~ ετσι υπως στην τεΛ~Κ'Ι γριχπ.,/ πιχρουσιιχση. υπ εση ι>ργιχσιιχς

8εν πρorιγήθηκε της πεφιχμ,ιχτικ:ηι; ερευνοις κιχΙ ~ ερευνιχ 3εν μπόρε­ σε νιΧ στηριχθεϊ: έξιχρχ1jς σε μ,ισcν έντελως έπεξεργιxσμ,ΈVη δπόθεση. Ή θεωρΙιχ κιχ;, το πεΙροιμαι: εΤναι:~, σόμφωνιχ με μ,~ιX Ρ'ήση το;)

3ύο πόλοι ένος ΈVΙOC(OI) 8υναι:μ,ικοϋ όλου'

Lewin,

3ιοιμ,ορφ6)νονται:ι μαι:ζΙ, xιxt

«ναι:πτύσσοντιχι παι:ριχλληλιχ γονιμ,οποιώντιχς κιχ;'. προιχγονται:ς το εναι:

το &λλο. Μια: «πο τΙς σημαι:ντικότερες ΈV3εΙξεις για: την πιθαι:νότηται: κιχ!.

την γονιμότηται: της δπόθεσής μ,αι:ς βλέπουμε στο ότι ~ πεφιχμαι:τικη «νιίλυση κιχ!. ~ θεωρητικη δπόθεση

ILocc;

δ3ήγησαι:ν δχι μόνο σε σύμ,­

φωναι:, <Χλλα: σε έντελως ένιοιϊ:οι συμ,περιχσμαι:τοι. 'Έ3ειξαι:ν την κύριιχ ε3έοι όλΥ)ς της έργοισΙοις μοις: δη κιχτα: την oεκειoπo(rιση

ILLocI;

κοιι­

νούργιοις λέξης ~ έξελικτικη 8ιοι3ικοισΙοι τ:η" «ντΙστοιχη:; εννοιοις 8εν τελε~ώνει, «λλα: μ,όλις «ρχΙζει. Ή σ'toι3ιoικ·η έσωτερικη έξέλιξη τ:ης σημ,οισ(οις ΤΥ)ς δ3ηγεϊ: έπ(σης στην ώρΙμ,ιχνση τΊjς (8ιοις της λέ­ ξης κοιθιχυτης.

•Η

«νιχπτυξη το;) νοημ,οιτικου περιεχομ,ένου τ:ης

γλώσσοις <Χπο3εικνόετοιι 1:3ω, κοι!. ποιντου, ώς ~
ΣΤΗΝ ΠΑιΔΙΚΗ ΗΛΙΚΙΑ

353

'Όπως λέεL δ Τολστ6L, «~ λeξη e!VOCL σχε3όν πιΧντσι. ~τoψ:η, δτσι.ν ε!­ votL ~τoψ.η ~ lVVOLot», ~νώ ΣUν~θως δπoθtτσι.μ.ε lSTL ~ lVVOLOC e!votL σχε3όν πιΧντoc ~TOLμoYj, ί!ν e!VΙXL ~TOLμoY) ~ λeξη.

νιl.

ΣΚΕΨΗ ΚΑΙ ΛΕΞΗ 'Έχω ξεχάσει τή λέξη

που '7jθελα ιιά πώ, ΚαΙ dσώματη έπιστρΑφει ή σκbpη

Στά μεγαλόπρεπα δώματα τώιι '1σκιωll.

1. •ΑρχΙσοψ.ε

την Ιρευν&. μοι.ς με την προσπ&.θειιχ της ~ξlXκρΙβωιπις της

~σωτερικης σχέιπις &ν&.μεσσι: στην σκέψη κιχι στην λέξη στιi &κρlχΤIχ στ&.8ιlχ της φυλ(ηενετικης κιχι όντογενετικηι; ~ξέλιξηι;. B~~κlXμε

δτι ή &ρχη ιχuτηι; της ~ξέλιξηι;, ή προ"στορικη φ&.ιπι τηι; σκέψηι; κιχι τηι; γλώσσιχ.ι; 8εν φιχ.vερώνεL κ&.ποιει; σuγκεκριμένει; σχέσειι; &ν&.με­ σσι: στΙς γενετικtς &πιχ.ρχες τηι; σκSψηι; κιχ.ι της γλώσσιχ.ι;. "Ετσι,

IXUTtc; οΙ ~σωτερικες σχέσειι; &ν&.μεσιχ. στην λέξη κιχ.ι στην σκέψη 3εν εΤνlχι κ&.ποιο ~ξ &ρχηι; 8oσμ.Sνo μέγεθοι;, &λλιi πιχ.ρ&.γοντιχ.ι οΙ ~8ιει; κιχ.τ· &ρχην κιχ.τιi την 8ι&.ρκειlχ της Ιστoρ~κηι; ~ξέλιξηι; τηι; &νθρώ­

πινηι; σuνεΙ8ηιπιι; κιχι εΤνlχι Ιτσι κι οΙ ~3ιει; το προ"ον της &νθρώπι­ νηι; ~ξέλιξηι;.

•Ακόμη

κιχ.ι στιi &νώτεριχ ζωικιi ε~3η -στιi &νθρωποει3η­

ή γλώσσιχ, ποδ &πο φωνητικη &ποψη εΤνlχι πιχρόμοιιχ με την

&'.1-

θρώπινη, 3εν σχετΙζετlχι με την 8ι&.νοισι:, ποδ κι ιχuτη εΤνlχι πιχρόμοιιχ

με την &νθρώπινη.

KlXl

στΙι; &πιχρχες τηι; πιχ.ι8ικηι; ~ξέλιξηι; 8ιlχπι­

στώσιχ.με Ινσι: προνοητικο στιt8ιo κιχ.τιi την 3ιιχ.μόρφωιπι τηι; γλώσ­ σιχ.ι; κιχ.Ι ~ιχ. προγλωσσικο στ&.3ιο στην ~ξέλιξη της σκέψηι;. Σκέψη κιχι λέξη 3εν σuν8έoντιχ.ι λοιπον μετιχ.ξό τους με 3εσμιi ποδ όπ&.ρχουν έξ &ρχ ηι;. Αuτη ή σόν3ειπι 3ημιοuργεLτιχ.ι, μεταιβ&.λλετιχι κlχl έξιχ-

356

ΣΚΒΨΗ

πλώ'~εΤΙΧL γοργα. προι;

l5Aec;

τΙι; πλειιρει; στην πορεΙιχ της έξέλLξ1jς.

Θα. ~τιxν l5μωι; λιχθεμένο να. φιχντιχσθοuμε την ν6ησ1j κιχΙ τ~ν γλώσσιχ ώι; 3όο ά.νεξOCρτητει; μετιχξό τοιιι; 3uνocμεLς ποu πορεόονΤΙΧL

πιχρά.λλ1jλιχ ~

..έμνονΤΙΧL

σε σUΥκεΚΡLμένιχ σ1jμεϊ:ΙX το;) 8ρ6μοιι τοιιι;

κlχΙ ~τσL ά.λλ1jλοεΠ1jρεOCζονΤΙΧL μ1jχlχνLΚOC. Ή ά.ποιισΙιχ μLOCΙ; πρωτογε­

'ιIOUI; σuνocφεLιχζ ά.νOCμεσιχ στην σκέψη κιχι στην λΘξ1j 8εν σ1jμιχΙνεL κιχθ6λοιι l5ΤL ΙΧύτες μποροuν να. πιχριχχθοuν μ6νο μέσω μLOCΙ; έξωτε­ ΡLκ:ηι; σόν3εσ1jΙ;, ώι; 8όο οUσLιχστLΚα. έτερογενεϊ:ι; 3ριχστηΡL6τητει; τηι; σuνεΙ31jσ1jΙ;. 'Όπωι; ά.ντtθετιx 8εΙξιχμε στην ά.ρχ~ τ:ηι; έρΥlχσΙοιι; μοιι;, το

xupLO

μεθ030λογLΚΟ λά.θοι; των πεΡLσσ6τερων έρειινων

της ν61jσ1jΙ; κιχι τηι; γλώσσιχι; βρ(σκεΤΙΧL ά.ΚΡLβωι; σε μLα.

-rnOLIX

&ν­

ΤΙλ1jψ1j. Πρoσπιxθ~σιxμε να. ά.π08ε(ξοιιμε l5ΤL μLα. ά.νιX.λιισ1j ποu ά.πορρέεL ά.πΟ μLα. τέΤΟLΙΧ ά.ντΙλ1jψ1j elIIΙXL ΚΙΧΤΙΧ3Lκιχσμέν1j σε ά.ΠOΤUχ(ιx, YLΙXT(,

YLa. να. έρμ1jνεόσεL τΙς ε3~6τητες τ:ηι; γλωσσLΚα.

ά.ρθρωμέν1jΙ; σκέψηι; ώι;

δλ6τητοις, 3Lιχχωρ(ζεL ιχυτη την δλ6τητιχ στα. στΟLχεϊ:ιχ ά.πΟ τα. δποϊ:ιχ ά.πιχρτΙζεΤΙΧL, 31jAιx8~ σε ν6ηση κιχι γλώσσιχ, οΙ δποϊ:ει; 3εν πεΡLέχοuν l5σες [8L6τητει; ά.ν~κoιιν στην δλ6τητιχ, κιχι ά.ποκλεΙεL lτσL έξ ά.ρχ:ηι; τον 8ρ6μο τηι; έρμ1jνεΙιχι; ιχύτων των [3Lοτητων. Τον έρεuν1jΤ~, ποu έ­ φιχρμ6ζεL ιχυτη τ~ν μέθ030,

YLa.

να: έξ1jγ~σεL το l5ΤL το

τον σuγκρΙνιxμε με τον ~νθρωΠ'O ποu

IIEFO

σβ~νεL την φωΤLα. προσπΙΧθεϊ: να: το

ά.νιχλUσεL σε όξιιγ6νο κιχΙ Μρογ6νο κιχΙ βλέπεL ~κπληκτoς l5ΤL ΤΟ όξιιγ6νο έΠLβΟ1jθεϊ: την κιxόσ1j κα:Ι l5τ~ το Μρογ6νο το

l8LO

κιχΙγετιχι.

Πρoσπιxθ~σιxμε πεΡΙΧLτέρω να: 8ε(ξοιιμε l5ΤL ΙXύΤ~ ~ μέθ030Ι; τηι; ά.νιX.λιισ1jΙ; σε σΤΟLχεϊ:ιχ 3εν elvιiL ά.νιX.λιισ1j με την κιχθιχιιτο σ1jμιxσ(ιx τηι; λέξ1jΙ;. ElVΙXL μOCλλoν μιά άνύψαιση πeός έσωτεΡLΚ~ ά.νocλιισ1j κιχΙ έπεξεργιχσΙιχ ΤΟ;)

τό γενικό πιχρα: μLα:

e[3LXOU

ποu πεΡLέχεΤIΧL

στο προι; έξ~y1jσ1j g>IΧLν6μενο. 'Απο την φόσ1j τηι; ΙΧύτη ~ μέθο80ς δ31jγεϊ: μOCλλον στην γεν(κειισ1j

fJ

πιχρα. στ~ν ά.νιX.λΙΙσ1j. ΠρocγμΙΧΤL,

3LιχπΙστωσ1j l5ΤL το 'ιIltpO a.ποτελεϊ:ΤΙΧL ά.πΟ Μρογ6νο κιχΙ όξΙΙΥ6νο,

ά.φορOC ΚOCΤL ποu σχετΙζεΤΙΧL έξ lσοu με το νερο yeIILKιX κιχΙ στον βΙΧθμο με

l5Aec;

l8LO

τοιι τΙι; [3L6τητει;: τον μεγιΧ.λο ώκειχνο l5πως κιχΙ μLα:

στιχγ6νιχ βροχ:ηι;, την [3L6Τ1jΤIΧ το;)

.. ερο;)

να. σβ~νε;, την φωΤLα: l5πωι;

κιχι τ~ν ά.ρχή ΤΟ;) 'ΑΡΧLμ~31j. Πιχρ6μΟLΙΧ, ~ 3Lιχπ(στωσ1j l5ΤL ~ γλωσ­ σLκα: ά.ρθρωμέν1j σκέψ1j πεΡLέχεL 'ιI01jTLKtc; 8LεργιχσΙες κοιι γλωσσLκει;

ΚΑΙ

357

ΛΕΕΗ

λεLτοuργLες, &.νocφέρετοιι στην γλωσσικη σκέψΥ) ώς όλ6τη,:,οι κιχ;. σέ δλες της τΙς μεμονωμέ-ιες l8L6Τ1jτες, κιχΙ 8εν λέει Τ(ποΤιχ ΥΙOC

•• oaoc "'θ τι εντιχι

L. σuγκεκριl"",,'O ..ι.... προ'βλ1jILΙX, ιχπ μεμονωμf;VΟ

";0 "

κOCθε

~ ερεU'JΙΧ στ,Ιν

τΤις γλωσσLΚ:ης σκέψ1jς.

Γι' ιχότο u[οθετησιχμε έξ rι.ΡΧYίς μιOCν &λλΥ) σκοπιOC. Προσπocθ-ή­ σιχμε νOC rι.νΤLκιχτιχστησοuμε την μέθο80 της rι.ν«λUσYjς σε στ~ιχεί:ΙX με μιOCν rι.ν«λuσYj που 8ιιχφεί: την ένιιχίιχ όλότητιχ της γλωσσ~κΎjς σκέ­ ψ1jς σέ έν6τητες, οΙ όποί:ες, σε &.ντι8ιιχστολη μέ τOC στοιχεΤιχ, rι.πo­ τελοίίν πρωτιχρχικOC σYjμεί:OΙ, που νιχΙ μεν 8εν rι.φoρoίίν όλ6κλΥΙΡΟ το

προς έξέτOΙσYj φΟΙLν6μc:νο, GLYOUpOΙ δμως ΣUγκεκριμένες μεμονωμέ­ νες πλεuρες κιχΙ ί8ιότητες. ΑότΟι "Οι προΊ:6ντοι της rι.νιΧλUσYjς, 8LOCφΟ­ ρεηκΟι &.πΟ τOC στοιχεί:οι, 8ΈV

X«VOU'!

δσες Ε8ι6τητες ιXν-ήΚCιlJν στην

όλότητοι κιχι χρει«ζοντοιι έρμ1jνε(ιχ, rι.λλOι τΙς έμπεΡLέχοuν σε ιΧπλοό­ σ,οιτη πρωτογενη μορφ-ή.

Σ τη'

l

-

σημασ α της

λέ"ζΥΙς β' P1jXOΙILt

•

- l την ' • , , ΙΧ'ΙΤΟΙ• OΙU"I ε"οτητoc, ποu

νιχκλίχ. την ένότητοι νόYIσYjς κοιΙ γλώσσοις στην ιΧπλοόστοιτη μορφ-ή της. Ή σYjμOΙσίOΙ τΥις λέξ1jς ε!νιχι μια: ένότητοι των 8όο 8ιιx8~κιxσιων, ~ 6ποίιχ 8έ'Ι έπι8έχε-:ιχι περοιι":"έρω 8ιιx(ρεσYj κοι:' γιΟι την όποΙα. 8ΈV μπορεί: νΟι λεχθεί: πλέον ιiν &.ποτελεί: φα.ιν6μενο της γλώσσΙΧζ η φα.~ν

-, 1\1" 6μενο της νOYIσYjς. ια.

L. • ι οιπογuμνωμf;VYj α.Πο

l "ιν

'

σYjμΙXσιΙX της

λ,φ ε~;η

8εν ε!'1ιχι ΜξΥΙ: ε!νοιι ΕVιxζ κενος ~χoς' σu'ιεπως, ~ σYjμιxσίιx ε!νιx~ ε,ια. ιΧποιριχ(τητο, θεμελιω8ες ΓVώρισμιx τr.ς r8LΙXC; της λέξΥΙ/;' Ε!,ιιχι ~ λέ­ ζΥ) που πιχριχτηροίίμε rι.πo την έσωτερικη πλεuρOC. 'Έτσι μίχ.; φΙΧίνεΤΧΙ

•

,

. . .1j

,

α.ρκετιχ β' ιχσιμο να. θ εωρειτιχι

-

Ι'!! σYjILΙXGLoι. ως ~/α. φιχιν ό μενο της

γλώσσιχς. •ΑλλOC ΨuχολογLΚΟι ~ σYjILιxa(oc της λέξΥΙς ε!·ια.ι μιΟι γεν(­ X~UσYj η μιOC l-JVOLΙX. fev(xeuσY) κοιΙ λεκτικη σYjμιxσ(ιx ε!νιχι σuνώνuμιχ. Κ&.θε yeVLxeUσYj, δμωι;, κ«θε σχΥΙμιχτισμος Ιννοιιχς ε!",ιχι μιOC εί8ι­

κη κοιΙ rι.8ιιxμφισβ-ήτητη V01jTLXYι πρ«ζΥΙ' ΚιχτΟι ΣUνέπειOΙ lxouILt το

8L-

κΙΧίωμσι νOC θεωροίίμε την λεκτικη σYjμιxσ(oι ώς φσιιν6μενο της σκέΨΥΙς. Έπoμr:.ιως ~ σημιχσ(οι τ:ης λέ;ΥΙς ε!νοιι -roιu't'bxpovoι !vιx γλωσ­ σικο κιχΙ έ"ιχ '-ΟΥΙΤΙΚΟ φοιιν6μενο. Ή σημοισ(ιχ της λέξΥΙΙ; ε!νοιι φιχι­ νόμενο της σκέΨΥΙζ μ6'νΟ στο βΙΧθμο ποο ή σκέψΥ) ε!νοιι σuv3e8eILΘV1j κιχΙ ένσιχρκωμtl1j στη λιξη

-

κοιΙ το rι.ντ(θετo: ε!νοιι ενιχ φσιινόμενο

της γλώσσαιι; μόνο στον βοιθμο ποο ή γλώσσσι σuν3έετΙXΙ με -τη" σκέψη κσιΙ φωτ(ζετοιι rι.π· οιότην. ΕΤνσιι ε~rι. φσι~νόμενo της ΎλωσσικιΙ

358 'θ

α:ρ

ΣΚΕΨΗ

L 'ψ ρωμε;'ΙΎ)ς σκε Ίjς

',\1)

- ,

Ι

~

Ι

'1)

" .

η;ς εννΟΊjμα:-:-ωμε'l'r,ς γΛωσσocς, ε~'1α\

,

,

ενυ-

τητα λέ;'1)ς κα:Ι σκέψΊjς. Μας φαίνετα:ι, ΟΤΙ α:uτο l)e,l χρειάζετα:ι Κι).L'Iο.Jρ'(!,!χ έπ\β::βα:tω­

σ"1J' ΟΙ πειρα:μα:τικές μας ερεu',ες aικα(ωσ:χ,l Τ~'1 &πoΨ~ μ:χς, ocπο­ aεικ\uοντα:ς οτι κατ α. 1~ν χρfιση τ-r,ς σημα:σί7..ς

,,-r,t; λέ;-lJς ώς μα'ιά­

aιxc; τ'fις γλωσσικα. OCρθρωμένης σκέψ'lJς μπoρε~ '1α. βρεθε~ μ\ιΧ au';ιx­

τότψα: συγκεκριμένΊjς ει:ευνα:ς τΊις έξέλ\ξ'ης "'f,t; γλωσο\κΥ'ς σκέψης κα:Ι έρμψείocς των οuσιωaέστερων ιaΙ-Jτ+ιτων της στα. a\ιX,-?opιx στ&.­

aLIX. Ώστόσο το X'JPLO συμπέr-α:σμoc τω,ι έρ::υ'lω'l μιλς εί'lαι ~ oc'l:xκάλυψΊj, ΟΤΙ οΙ σΊjμα:σί::ς των λέξεων εξελίσσονται. Ή OC'ι:χκάλυψη

-

ΤΥις μετα

β

Ο

-

λ-

Υιζ των

,,'r,c; - ,ε..,ε ι: ι λ ~ ι \ζΊjς

λέI:

",εων κα:ι

-, Ι \ τους μ7..ς επι-:-ρεπε\ γι:χ

πρώΤΊj φορα. ναι ζεπερι:kσoυμε όριστικαι τ~ν npoUnbezcrΊj προγενέ-

,

στερων α:ντι

λ ιΨ η

"

θ

ι

,

\,

::ων για: την στα εΡOΤΊjτα: Κ:ΧΙ ΤΊjν α:μετα:

βλ

ι

-

Ύ)σια των

σΊjμα:σιων των λέξεων. ι .1.' λ ι Σ υμφωνα μι:; την πα αΙOτεΡΊj

Ψ

υχο

λ

,.

Ι

ογια: 'Υ) συνα:φεια:

)

Ι".

\

,εζΊjς κα:~

σ'Υ)μασΙα:ς είνα:ι μιαι σuνειρμικ~ σuνaεσΊj πού πρα:γμα10πoιε~τα:ι με την συνεχ~ συμπτωσΊj των έντυπώσεων τ't;ς λέ;Ίjς κα.Ι των έντυ­ πώσεων του OCντικειμένου πού περιγρι:kφει ~ 'έξΊj. Ή λέ;Ίj θυμίζει την σΊjμα:σΙα: Τ'1)ς ετσι οπως το πα:λτο έ ~oς 8ιι:kσΊjμoυ OCνθρώτ,ου θυ'ζ

μι

"

1

.,~

..

ει α:υτον Τυν ~oιoν Ίj

Ο

πως

,,. , '1•) εζωτερικ'1)

"ψ

ο

. \

-

Ίj ενος σπιτιου

θ

'Υ

υμι",ε\

τούς OCνθρώπους πού το Κιλτοικ')Vν. "Ετσ\ ~ σΊjμα:σΙOΙ μιας λέ;'Υ/ς

aev

μπoρε~ οuτε να. OCνα:ΠΤUχθεΊ: οuτε να. μετα:βλTιθε~. Ό συν.::ιρμ6ς, που

συνaέει τ~ν λέ;Ίj με την σ"lJμοισία: ΤΤις, μπορεΊ: να. έ;οισθενΙσει Ίι να. lσχυΡOΠOΙΊjθεί:, μπορεΊ: να. έμπλουτισθεί: OCπο μια. σειρα. συνaέσεω') με &λλοι OC.,ιτικεΙμενα: του 'LaΙOU τύπου, να. έπεκτα:θεΊ: προς ενα:

ZUF\J-

τ::ρο κυκλο πρα:γμι:kτων βάσει τ'fις όμοιότητας Ίι μιας συγγένεια:ς ~, το OC.,ιτΙθετο, να. πεμορΙσει Ίι ναι στενέψει αuτον τον κύκλο

-

με

&λλα: λ6γιoc μπορεΊ: να. περάσει μια: σειραι ποσοτικω.,ι καΙ έξωτερικων

μετα:λλαγων, OCλλα. δεν μπορεΊ: να. μετα:βι:kλει τ~ν έσωτερικ~ ψυχολ ογικ'Υ)ι

\

• ~ για:τι\ τ ό τε θ'" ι ΤΊjς υφ,ι α: επα:υε lοι ε ~ι ναι συ/εφμος.

Φυσικα. άπο οιuτ~ν τ~ν όπτικ~ γωνΙα: ~ έξέλιζ'Υ) των Λεκ-:-ικω'l σ'Υ)μα:σιων ε!ναι έν γένει OCνεξ+ΙΎΊJΤΊj κα:Ι άΜνα:τ'Υ). Αuτο έκφρι:kσθψ~ε τόσο στ~ν γλωσσολογΙα: οσο κα:Ι στ~ν ψυχολογΙα: ,'ijt; πα:ιaικ'ijς

γλώσσα:ς κοιι τ~ς γλώσσα:ς των ένοψ,Ικων. Ή

έπιστ+ΙμΊj της γλωσ­

σολογΙα:ι;, ~ bnoloe άσχολε!τοιι με την ~ρευνα: της σημα:σΙOλoγικΊjς

ΚΑΙ

359

ΛΒΒΗ

πλευρίΧς τΊjς γλώσσιχς, την σημΙXσΙOλOγ(ΣC, θεωρε~ τη·ι σημιχσΕιχ της λέξης ώς ΣUνεφμO OCνOCμεσιχ στην ~χητικη πλευρα: της λέξ'ης κιχΙ στό έμπρά.Υμιχτο περιεχόμενό της. "Aρσc δλες οΙ λέ;εις -

οΙ πιό OCφη­

ρημ~νει; κιχΙ οΙ πιό σuγκεΚFιμ~νες- OCπο σημΙXσιoλoγικΊjς πλευρίΧς

εΤνιχι 80μημέ'ιες ΠΣCρόμOΙΙX κocΙ 8εν περιέχουν Τ(ΠΟΤΙΧ το eLaLKιX γλωσ­ σικό. Ή συνειρμικη σόν8ε ση , που ΣU"ενώ\ει λέξη κιχΙ σημocσ(ιχ, OCποτελεϊ: έξ (σου το ψυχολογικο

ύπόβΙΧθρο της έννοημιχτωμένης

γλώσσιχς δπως ΙΧύτη της θόμησης ένός OCνθρώπου στην θέιχ τοα πΙΧλτοα του. Διιχμέσου τΊjς λέξης μίΧς 8Εaετιχι Ύι ocφcρμη να: θυμηθοα­ με την σημιχσ(oc της, l)πως γενικα: ~νιx τυχocϊ:ο OCντr.κεEμενo μΠΟFεϊ: να: μίΧς θυμ(σει ~νιx &λλο: 'Η σημιχσιολογ(ιχ, μη βλέποντιχς ΚOCτL το εΙ-

8ικο στην σό\8εση τΊjς λέξης με την σημιχσΕιχ, 8ΕV μπόρεσε να: θέσει κιχθόλου το έρώτημιχ τΊjς έξέλιξης των σημιχσιων των λέξεων. Ό­ λόκληρη Ύι έξέλιξη περιορΕσθηκε OCποκλειστικα: στΙς μετιχλλιχγΕι; συνεφμικων σuνaέσεων OCνOCμεσιχ στΙς μεμονωμένες λέ;εις κιχΙ στα: μεμονωμένιχ OCντικε(μενιχ: Ύι λέξη μποροασε να: χιχριχκτηρ(σει πρωτιχ

~"ιx OCντικε(μενο κocΙ μετα: να: σuνaεθεΤ συνεφμικα: με ~νoc llλλο. "Ε­ τσι μπορεϊ: ~νιx πocλτο ocλλιiζoντιxς Ι8ιοκτητη να: θυμΕζει πρωτιχ τον ~νoc κιχΙ μετα: τον lX.λλον OCνθρωπο. Ή έξέλιξη της σημιxσιoλoγικΊjς πλευρίΧς τΊjς γλώσσιχς έξιχ"τλεϊ:τιχι για: την γλωσσολογΕιχ στΙς με­

τιχλλOCΥες τοα έμπρOCγμιχτου περιεχομένου των λέ;ε.ων, &λλα: τΊjς

εΤνιχι ξένη Ύι σκέ~η δτι Ύι σημιχσιολογικη aομη των σημocσιων των λέ;ε.ων μετιχβOCλλετιχι στην πορε(ιχ γλώσοocς

της

ΙστoρικΊjς έξέλιξης της

δπως κocΙ ~ ψυχολογικη ύφη ΙΧύτης τΊjς σημιχσΕιχς, δτι ~

\ •

Υ λ ωσσικιχ ιχρ

θ

1. ··1..1. ,. \ , Ι , ρωμι:ονη σκι:οψη περνιχει ιχπο κιχτωτερες κιx~ πρωτογο-

νες μορφες της γενΕκευσης σε OCνώτερες κocΙ πολυπλοκότειρες, που έκφρOCζοντιχι στΙς OCφηρημένες ~ννoιες,

κα.Ι δτι τίλος στην πορε(ιχ

τΊjς ΙστopικΊjς έξέλιξης τΊjς γλώσσocς Ιχει OCλλOCξει ΙSχι μόνο το έμ­ πρOCγμιχτο περιεχόμενο της λΙξ'ης, ωα: κιχΙ δ χιχριχκτηριχς της OCντιχ­

νOCκλιχσης κιχΙ .. :ης γεν(κευσης τΊjς πριχγμιχτικότητιχς μlσιx στήν λlξη. 'Έτσι ~ συνεφμικη &.ποψη κιxτιxλ~γει στο lSτι ~ έξέλιξη της σημιxσΙOλOγικΊjς πλευρίΧς της γλώσσιχς στην

πιχιaικη ήλικΙOC εΙ­

νιχι ocauvιxTη κocΙ ciνεξ~γητη. Ή έξίλιξη της σημιxσ(αtς των λέξεων στο πιχι3Ι μπορεΤ

va περιορισθεΤ

επομίνως μ6νο σε κσtθσcpα: iξω­

τερικει; κιχΙ ποιοηκέι; ciλλιxγει; -vων συνειρμ.ικων συν3Ισεων πού

360

ΣΚΕΨΙΙ

ενωνουΥ λέξ'Υ)

xcxt

σ'Υ)μocσΙιχ, στον έμπλουτισμ6

ποΙφ'Υ) ιχίι.ων .ων συνΟέσεων. 'Ότι ~ ooμ~ σεω" ά:νOCμεσα: σ.-~'Ι λέξ'Υ)

xcxt

xxt

xcxt

στ~ν στΙΧΟερο­

~ 9'~σ'Y) .ων συνοέ­

στ·η σ'Υ)μocσίcx μποροσ" να: μετα:βλ'Υ)Οο;;ν

κιχί ότι πρocγμocτ~ μεταβOCλλοντιχι στ~ν πορείΙΧ τr,ζ έξέλιξψ, ';Ίjς πχι­ οικΥις γλώσσιχς, ε!νιχι λοιπον ά:νεξfιγ'Y)ΤO ιΧπο τ~ν όπ.ικ·η συ"εφμικ:ης θεωρίιχς.

•Η

YWVLoc

τr,ς

κιχτιχνό'Υ)σ·η τ~ς γλώσσιχς συνίσ,,:ocτχι σε

μια: σεφα. σuνεφμων ποu προκύπτουν ά:πο τ·ην έπιρρο·η γνωστων λεκτικων είκόνων. Ή ~κφριxσ'Y) μια.ς σκέψ'Υ)ς σε λέ;'Υ) ε!νιχι ~ ά:ντΙ­ σΤΡΟ9'Υ) κΙν'Υ)σ'Υ) στούς ~oιoυς σ'J'ιειρμικούς ορόμους ά:πο τα: ά:'1τικεί­ μενιχ πού πιχριστOC"οντιχι στ~ν σκέψ'Υ) προς τοuς Ρ'Υ)μcx,,:ικοuς χιχριχ­

ΚΤ'Υ)ρισμους τους. Ό συνειρμος συγκροτε! πOCντιχ ΙXόΤ~ τ~ν διττ~ συνοεσ'Υ) ά:νOCμεσιχ σΤLς δύο πιχριχστOCσεις: τ~ν μια: φορα: μπορ ε! το πΙΧλτο να. μOCς θυμΙσει τον OCνθρωπο πού το φορOCει, την OCλλ'Υ) φορα:

μπορε! ~ θέιχ ένος ά:νθρώπου να. μOCς θυμίσει το πΙΧλτό του. Στ~'1

, τιχνΟ'Υ)σ'Υ) ΤΊjς

γ λ' ωσσιχς

" "εκφριχσ'Υ) κιχι στ'Υ)ν

xoc-

-'ψ' '1-' μιιχς σκε 'Υ)ς σε λ'''' ε;'Υ) οε'l

περιλιχμβOCνετιχι σuνεπως τίποτιχ το ίδιιχΙτερο σε σόγκρισ'Υ) με κoc­ ποιιχ τυχιχΙιχ πρOCζ'Υ) τ:ης ά:νOCμν'Υ)σ'Υ)ς κιχΙ τ:ης συνειρμικ~ς συνένωσΥις. Πιχρ' /)λο πού ~ ά:βιχσιμ6τ'Υ)ΤΙΧ τ:ης σuνειρμΙΚYις θεωρίιχς ά:νιχ­ γνωρΙσθ'Υ)κε σχεηκα: νωρΙς κιχΙ ά:ποδείχτηκε πειριχμιχτικα: κιχΙ θεω­

Ρ'Y)ΤΙ~oc, ώστ6σο ιχότο δεν ε!χε έπιπτώσεις στ~ν σuνειρμικ~ ά:ντίλ'Υ)­ ψ'Υ) για: Τ~'I φόσ'Υ) τ:ης λέζ'Υ)ς κιχΙ της σ'Υ)μιχσΙιχς της. Ή

σχoλ~ το\)

Wίirzburg, κιχτα: τ~ν δποΙιχ ~ ν6'Υ)σ'Υ) δεν μπορε! να: ά:νιχχθε! σε μια: σuνειρμικ~ ρο-η πιχριχστOCσεων, ά:λλα: ίιπόκειτιχι σε ίοιιχΙτερες νομο­ τέλειες, πού κιχθοδ'Υ)γο\)ν Τ~'I ρo~ τ:ης σκέψ'Υ)ς, οεν ~κιxνε τΙποτιχ για:

να: ά:νιxθεωρfισει τΙς σuνειρμικες ά:ντιλ~Ψεις πOCνω στ~ν φυσ'Υ) τω" σχέσεων ά:νOCμεσιχ στην λέξ'Υ) κιχΙ στ~ν σ'Υ)μιχσίΙΧ, κιχΙ δεν θεώρ'Υ)σε .., -, , ., ....l' , ιχνιχγκιχιο νιχ εκφρασει ,,1'1 ιχνιχγκιχιοτητιχ

κιχν

-

έ

'θ'

μιιχς τ τοιιχς ιχνιχ

εω-

Ρ'Υ)σ'Υ)ς. 'Απελευθέρωσε την σκέψ'Υ) ά:πο τα: δεσμα: κOCθε έποπτεΙιχς,

την ά:πέσπιχσε ιχπο τούς συνειρμικούς νόμους, την μετιχμ6ρψ(ο)σε σε μια: κΙΧθιχρα: νO'Y)'rLΚ~ πρ ιχ.ξ'Υ) , έπιστρέφοντιχς ~τσι σΤLς Π'Υ)γες τr.ς προεπισΤ'Υ)μονικης πνευμιχτοκΡιχτικΥις ιχντίλ'Υ)ψ'Υ)ς το\) ΑυγουστΙνΟ 1)

XCXL

το\)

Descartes,

κιχΙ δδ'Y)γ~θ'Y)κε ~τσι τελικα: σε

IJ..vcxv

ίιποκειμενι­

κο ίοειχλισμο ώς προς την διοιχσκΙΧλΙΙΧ Τ'Υ)ι, για: την νό'Υ)σ'Υ). Ξεπερ­

νώντιχς τον

Descartes,

δ Kίilpe διιxκ~ρυττε: «Δε" λέμε μό'ιο: •σκέ­

φτομιχι ocριχ ίιπOCρχω" ιχλλα: κιχΙ 'δ κ6σμΟζ εΙνιχι οπως τον διΟ(.πιστώ-

ΚΑΙ νοuμ,ε κιχ.ι τ"ν κιχ. θ ορι'ζ οuμ,ε "Η

"

».

361

ΛΕΞΗ

Ψ uxo λ' ογιιχ.

~ '11>' κινοuντοι.ν προι; τιι; ιoε~ι;

"

του ΠλιΧτωνοι., gπωι; πιχ.ριχ.τ1]ΡΥΙσε ό ~~ΙOζ ό Kίilpθ.

,

, σκε'ψ' uxo λ'ογοι την YJ ιχ.Πο1 τoc'11>οε" , ' '" \ σuνεφμ,ικοuι; \, ι 11> " στοuι; νομ,ουζ. 'Η σuνοεσYJ οι.νιχ.μ,εσσι:

'Απε λ εu θ' ερωνοντιχ.ι;

,

ιχ.uτοι οι'ψ

'θ' "έ σμ,oc κιχ. ε εποπτε Ι ιχ.ι;, ΤΥΙν ιχ.π κο Ψ ιχ.ν ιχ.πο την γ λ ωσσιχ. χιχ.ι την εγκoc-

,

'λ ει Ψ ιχ.ν εντε 'λ~ τε ωι;

στην λέξΥ) κιχ.ι στην σΥΙμ,σι:σ(σι: σuνέχιζε να: θεωρε'Lτιχ.ι OCπο την σχολη

του WϋrΖburg ώι; ocπλΟι; σuνειρμ,όι;. Ή λέξΥ) ~γινε ~τσι έξωτερικη

~κφρσι:σY) 'Γηι; σκέψΥΙΙ;, το ρουχο ΤΥΙζ, πού ~ε'I σuμ,μ.ετε'Lχε στ~ν έσω­ τερικη ζωή τηι;. ποτε μ,έχρι τώρσι: ~εν εΤχιχ.ν ξεχωρισθεΙ: κιχ.Ι ocπο­

μ,ονωθεΙ: Ιτσι μ,ετσι:ξό

-rouc; νόΥΙσΥ)

κιχ.Ι γλώσσιχ., δπωι; στην σχολη του

WϋrΖburg. ΤΟ ξεπέριχ.σμ,σι: τ-ηι; σuνειρμ,ικ-ηι; ψuχολογ(ιχ.ι; στ~ν πε­

ριοχη τ-ηι; νό"IJσYIΙ; ό~fιγY)σε λοιπον σε μ,ια:ν tσχuρότερYJ έ~ριx.(ωσY) τ-ηι; ΣU'ιειρμ,ικ-ηι; OCντ(λΥΙΨΥΙΙ; τηι; γλώσσσι:ι;. Ό

Selz, ό όποί:οι; κιχ.θόρισε κιχ.Ι ocνέπτuξε πιχ.ρocπέρoc ocότην την auvocστερισμ,ου (Konstellationstheorie), ~YIλ. σε τελεuτιχ.Ισι: ocνιΧλuσYJ

κιχ.τεόθuνσYj, ocπέ~ειξε δλΥ) την OCβσι:σιμ,ότητιχ. τ-ηι; θεωρ(ιχ.ι; του

τ-ηι; σuνειρμ,ικ-ηι; θεωρΙιχ.ι; τηι; πσι:ριχ.γωγικ-ηι; σκέψΥΙΙ;' 'ΑλλιΧ ocνέπτuξε

'

,

' κσι:ινουργισι: θ εωρισι:, μ,ιιχ.

YJ••οπο ισι:

'

'θ μ,ονο β ιχ.

uvc:

' ,ισχυΡΟΠΟΙΥΙσε ,

κσι:ι

το ρΎjγμ,σι: πού εΤχε προκλΥΙθεΙ: OCνιΧμ,εσσι: στην σκέψΥ) κιχ.Ι στην λέξΥ)

στΙι; έργσι:σΙει; σι:ότ-ηι; τηι; τιΧσΥΙΙ;' ΈρεόνΥΙσε κι σι:ότοι; πσι:ριχ.πέρσι: την σκέψΥ) κιχ.θιχ.uτfι, OCπομ,ονωμ,ένΥ) OCπο την γλώσσσι:,

κσι:Ι σuμ,πέριχ.νε

OCπ' ιχ.ότΟ δτι η πσι:ρσι:γωγικ~ σκέψΥ) του ocνθρώποu εΤνιχ.ι βιχ.σικα: -rιx.u­ τόσΥΙμ,Υ) μ,ε τΙι; νΟΥΙτικει; πριΧξειι; του χιμ,πσι:τζ-η, OCφου τιΧχσι: η λέξΥ) ~ιόλοu ~έν ~χει μ,ετιχ.βιΧλει την φόσYj τ-ηι; σκέψΥΙΙ; κσι:Ι η σκέψΥ) πσι:ριχ.­ μ,ένει OCνεξιΧρτητη OCπο τ~ν γλώσσσι:. Ό

Ach,

ό όποί:οι; εκιχ.μ,ε την σYjμ,ιx.σ(σι: των λέξεων όf.μ,εσo ocντι­

κε(μ,ενο τ-ηι; ΙρεuνιΧι;

(

'θ εωρ σι: σ. ~ μ,ΙΚΥ) "ν

-rou

κιχ.Ι πρωτοι; όf.ρχισε να: ξεπερνίΧ την σuνειρ-

θ' εωρισι:

-rou

,

Ι"εννοιει;, σι:νιχ.γνωρισε, " 'λ γιιχ. τ~ι; πσι:ριχ.

-

λΥΙλσι: μ,ε ΤΙζ σuνειρμ,ικει; τιΧσεΙζ, κιχ.Ι πρoσ~ιoριστικει; τιΧσειι; κιχ.τα: τον σΧΥΙμ,ιχ.τισμ,Ο των έννοιων. Δεν ξεπέριχ.σε στα: σuμ,περιXσμ,σι:τιX

-rou

τα: δρισι: τΎjι; προγενέστεΡΥΙζ OCντ(λΥΙΨΥΙΙ; για: τ~ν σYjμ,σι:σ(ιx. των λέξεων, έξομ,οιώνοντιχ.ι; εννοιιχ. κιχ.Ι σYjμ,ιx.σ(σι: τ-ηι; λέξΥΙΙ; κιχ.Ι OCποκλε(οντιχ.ι; ετσι κιΧθε ~uνιχ.τότ'Υ/Τιχ. μ,ετσι:βολ-ηι; κιχ.Ι έξέλιξΥΙΙ; των έννοιων. Ή σΥΙμ,ιχ.σ(σι:

τ-ηι; λέ;ΥΙς, OCπο την στιγμ,~ πού 3YJμ,ιοuργ7)θεί:, πσι:ριχ.μ.ένει ιΧκσι:τσι:­

νόYJτη κσι:Ι στσι:θεpfι. T~ν στιγμ,~ του σΧΥΙμ,οι.τισμ,οσ τ-ηι; σYjμ,oι.σ(oι.ι;

362

ΣΚΕΨΗ

μι.χς λέξης ~χει όλοκληρωθεϊ: ό έξ:::λικτικ6ς της 8ρόμοζ' OCλλα. ocότό ~Ι8ιχ.σκιχ.ν κιχ.Ι οΕ ψυχολόγοι, των όποΙων την

ιΧποψη πολεμουσε ό

Ή ~ιocφoρα. OCνOCμεσιχ. σ' ocότον κιχ.Ι στούς OCντιπOCλους του συνΙ­

Ach.

στocτιχ.ι άπλωι; στο δτι ocότοΙ πocριστουν την ocρχη του σχημιχ.τισμου τ~ς σημocσ(ocς μι.χς λέξης με 8ιOCφορους τρόπους' ώστ6σο κιχ.L γι' 'ι , '" '...Λ . , ~ ! ό ' , λ ι ιχ.υτον κιχ.ι )'ιιχ. εκεινουι; ocυ, ιl η OCρχιl ε νιχ.ι τιχ.υτ χρονιχ. κιχ.ι το τε ΙΚυ

σημεϊ:ο όλόκληρης τ~ς έξέλιξης των έννοιων. Ή (8ιιχ. κιχ.τOCστocση προέκυψε έπΙσΊις κιχ.L στην ψυΧΟλογΙoc τ~ς μoρφΎjς στην περιοχη τ~ς νόησης κιχ.Ι της γλώσσιχ.ς. Λότη ~ τOCση προσπOCθησε νιΧ δπερβεϊ: την συνεr.ρμικη ψυχολογΙιχ. ώς όλότητιχ. ρι­ ζικότεριχ. συνεπέστερη κocΙ θεμελιιχ.κ6τερη. Δεν &ρκε'!:τιχ.ι στην μιοη

λόση του ζητ~μocτoς (\πως οΙ προκOCτοχοΙ της, έξOCγοντιχ.ς οχι μόνο Δ. ν τιιν

6ηση,

'λλ" ιχ. ιχ. κιχ.ι

Δ. TII'J

'

"Δ. γλ ωσσoc ocπο τιιν

,περιοχη των

συνειρμι-

κων νόμων κιχ.L δποτOCσσοντιχ.ς έξ (σου κιχ.Ι τLς Μο στούς 80μικούς

νόμους. Κιχ.τιχ περΙεργο τρόπο, (\μως, ιχ.ότη ~ τOCση δχι μ6νο 8ΕV προχώρησε προς ocότην την κιχ.τεόθυνση, 0Cλλα. κιχ.Ι ~κocνε σε σύγκρι­ ση με τούι; προκιχ.τόχους της ~ιχ. μεγOCλο β:ημιχ. πΙσω. ΠροπOCντων 8ιocτ~ρησε ~κέριχ.ιo το βocθύ ρ~γμιχ. &νOCμεσιχ. στη ν6ηση κιχ.Ι στη

γλώσσoc. Ή σχέσ"f) σκέψης κιχ.Ι λέξης έμφιχ.νΙζετιχ.ι έ8ω ώι; άπτη OCνιχ.λογΙιχ., ώι; &νιχ.γωγη στον κοινο 80μικο πocρoνoμocστ~. Ή 8ημι­ ουργΙoc των πρώτων έννοημocτωμένων πocι8ικων λέξεων πocριστOCνετocι σ

,

'.1 .1 ' "λ 1.' 1. ,,,. ocυΤ'lν τιιν τocση ocνoc ογη μf; τιι; νοηΤΙΚf;Ι; ΠΡOCζειι; των χιμ-

πocτζ~8ων στα. πειρOCμocτoc το\) του OCντικειμένου κocΙ ocποκτ.χ

KOhler. Ή λέξη μπocΙνει στην 80μη lTat μιιΧ όρισμένη λειτουργική σημoc­

σΙoc, πocρ6μοιoc δπωζ για. τον πΙθηκο το μπocστοόνι μπocΙνει στην 80μη τ~ι; περΙστocσηι;, (\τocν μ' ocότο φτιχνει Ινocν κocρπ6, κocΙ &ποκτα. την

λειτουργική σημocσΙoc ένοι; έργocλεΙου. 'Έτσι ~ σόν8εση λΘξηι; κocΙ σημocσΙocι; πocριστOCνετocι δχι πλέον ώι; συνειρμικ~, &λλα. ώι; 80μική συνOCφ:::ιoc. Λότο εΤνocι Ι'JOC β:ημoc μπροστOC. Πocρocτηρώντocι; (\μωι;

προσεκτικ6τερoc πεΙθετocι κocνεΙι; δτι ocότο το βΎjμoc μπροστα. εΤνocι μια. ocότocπOCτη κocΙ (\τι κocτα. βOCθοι; πocρocμεΙνocμε έκε'!: (\που βρισκό­

μocστε προηγουμένωι;, 8ηλ. μπροστα. στιχ συντρΙμμιoc τ~ι; συνειρ­

μικ~ι; Ψυχολογ'ocι;. Ή Μξ1j κocΙ το «ντικεΙμενο πού ocότή ΧOCΡOCΚΤ'1)ρΙζει «ποτελοuv

πρ&.γμocτι μιιi ένιoc'oc 30μή. •Άλλα. otUTή ή 30μή elVott τOCχoc έντελωι;

ΚΑΙ

363

ΛΕ3Η

ιΧνOCλογ-η με κOCθε aομικη συ'ιlOCφειOΙ ιΧνOCμεσοι σε Μο ιXντLκε(μενOΙ. Δεν , , \'~ 1 περιεχει τLΠOΤOΙ το εΙοΟΠΟΙυ

\

.l

γιοι τ,/ν

λέ!:'

<.;η

., τετοιοι.

ως

-

Δ'

υο τυχοιιοι

OCντLκείμενOΙ, ocaιocφορο ~ν ε!νοιι μποιστούνι κοι/. φρουτο ~ λέξη κοι/. το ιΧντικείμενο ποΙΙ οιυτή χοιριχκτηρΙζει, σuντιxι Ρ ιOCζοντιχι , !Sπως λέ­ γετιχι, σύμφωνιχ με τοΙΙς ~aιους νόμους σε μιOC ένιιχίιχ aομ~. "Ετσι ~

λέξη ε!νιχι ~νoι πρOCγμιχ OCνOCμεσιχ στOC &λλοι κιχ/. σuνaέετιχι με &λλΙΧ ιΧντικεΙμενοι σύμφωνιχ με γενικοΙΙ; aομLΚοuς νόμους. 'ΑλλιΧ ιχυτο ποΙΙ ξεχωρίζει τήν λέξ"/) OCπο κOCθε &λλο πρOCγμιχ κιχ/. τήν aομή τ"/)ς

ιΧπο κOCθε &λλ'Υ) aομ~, το έρώτημιχ, πως πιχριστα ~ λέξ'Υ) το OCνΤLΚεί­ μεν ο στή auveLa'Y)σ'Yj, πιχροιμένει έ8ω έκτος του οπτικου

Ή

TCeaLOU.

&ρν"/)σ'Υ) του εΙ8ικου x.ιxριxκτ~ριx τΊjς λέξ'Υ)ς κιχ/. τΊjς σχέσ'Υ)ς Τ'Υ)ς με τ/.ς σ"ι)μιχσΙες, !Sπως κοι/. ~ aιocλuσ'Yj οιυτων των σχέσεων στή

θOCλιχσσιχ

των aομικων σχέσεων, πιχριχμένουν κοι/. σ' ιχυτή την θεωΡ'Υ)τική τoc­ σ'Υ), το ~aLO ()πως κιχ/. στην πΙΧλΙΧιOC. Για. να: OCποσιχφ'Υ)νίσουμε τήν ιΧντΙλ'Υ)ψ'Υ) τΊjς θεωρΙιχς τΊjς μορ­

φΊjς για: τήν ύφή τΊjς λέξ'Υ)ς μπορουμε να: ιΧνιχτρέξουμε στο

'LaLO

πιχ­

ρOC8ειγμοι, με το όποί:ο πρoσπιxθ~σoιμε να: έρμ'Υ)νεύσουμε τ/.ς ιΧντι­ λ~Ψεις τΊjς ΣUνεφμLΚΊjς ψυχολογΙοις για: τήν φύσ'Υ) τΊjς σύν8εσ'Υ)ς OCνOC­ μεσοι στήν λέξ'η κιχ/. στην σ'ημιχσίΙΧ. Ή λέξ'Υ), έ!τσι εrχιχμε μίζει το

raLO

TCe'L,

θυ­

τή σ'ημοισίιχ της, ()πως ~νιx πιχλτο μας θυμίζει τον

&'1-

θρωπο με τον όποί:ο το εraιχμε. Αότο aιιχτ"/)ρεί: κιχ/. για: τήν ψυχολο­ γίΙΧ τΊjς μoρφΊjς τήν Ισχύ του, γιιχτ/. γι' ιχυτην το πιχλτο κιχ/. ό &νθρω­

πος ποΙΙ το φορOCει ιΧποτελουν έξ ~σoυ μια:ν ένιιχΙιχ aομή !Sπως ~ λέξ'η κιχ/. το OCντικείμενο ποΙΙ ιχυτή ΧΙΧΡΟΙΚΤ'ηρΙζει. ΤΟ γεγονός, ()τι το πΙΧλτο μπορεί: να: μας θυμίσει τον laιοκτ~τ'Υ) ()πως κιχ/. ~ θέιχ ένος OCνθρώπου

το πΙΧλτό του, έρμ'Υ)νεύετοιι κι έaω ποιρόμοιιχ με aομικοuς νόμους. Έπομένως στην θέσ"/) τΊjς ocρχΊjς του σuνεφμoυ τιθετοιι ιχυτή της aομΊjς, ιΧλλα: αυτή ή καινούργια αρχή επεκτεΕνεται το ίδιο κα­ θολικά καΙ αδιαφοροποΕητα σε δλες τις σχέσεις άνάμεσα στά αιιτι­ κεΕμενα εν γένει δπως και ή παλια αρχή. 'Ακουμε, gη ~ σύν8εσ"l) ιΧνOCμεσιχ στην λέξ'η κιχ/. στήν σ'ημιχσίοι

της συγκροτεLΤΙΧΙ ποιρόμοιιχ δπως ΙΧότή ιΧνOCμεσιχ στο μπιχστούν ι \.l

'

κοιι στ ,/ν μποινιχνιχ.

'Αλλ

\'

,

\

\,,~ ι <Ιοι προκειτιχι πριχγμιχτι γιιχ Τ'Υ)ν ιοΙΙΧ συνοεσ"/)

δπως ιχότη το\) ποιριχaεΙγμιχτ6ς μιχς; Στήν νε6τερ'η δπως κιχ/. στήν

ποιλΙΧι6τερ1Ι ψυχολογΙoc ιΧποκλε(ετocι έκ των προτέρων ~ aυνocτ6ΤΊjΤΙΧ

364

ΣΚΕΨΗ

μιας έρμ'Υ)νείσις των εΙ80ποιων σχέσεων άνάμεσσι στ~ν λξη xιxt στ~', σ'Υ)μσισίσι. Γι' σιιιτες τ!.ς σχέσεις, γίνετσιι κσιτ' ocpχ~ν άπο8εκτο έκ των προτέρων οτι 8εν ξεχωρίζουν άπο ολες τις ιΧλλες τυχσι~:ς σχέσεις μετσιξο των άντικειμένων. Στο σκοτά8ι του κσιθολικου στρουκτου­ ρσιλισμου ε!νσιι ολες

OL

γάτες πσιρόμοι.χ γκρίζες οπως κσιι στο σκό­

τος τ~ς κσιθoλικ~ς συνειpμικΎjς μεθό80υ. Ό

Ach

προσπάθ'Υ)σε να: ξεπεράσει τον συνεφμο με την βο+Ιθεισι

τ~ς πpoσ8ιopιστικΎjς τάσ'Υ)ς, την ψυχολογίσι τ~ς μopφ~ς με Τ~" βο+Ι­ θεισι τΎjς άpχΎjς τ-ης μορφ-ης, άλλα: κσι/. έ8ω κσι!. έκε'ϊ

8 ι σιΤ'Υ) Ρ ουντσι ι

τα:

Μο βσισικα: χσιρσικτηριστικα: τΎjς πσιλσιιας θεωρίσις: πρωτον ~ ύπόθ εσ'Υ),

" οτι

,

'Υ)

,~ συνοεσ'Υ)

.,

σινσιμεσσι

~ στ,ιν

λ'Ι:

ε<.,'Υ)

"

κσιι

σΤ'Υ)ν

'τ σΥ)μσισισι ε~νσιι

τσιυτόσ'Υ)μ'Υ) βσισικα: με τ~ν σύν8εσ'Υ) Μο δποιων8+Ιποτε ιΧλλων πρσιγ­

μάτων κσιί, 8εύτερον, ~ πσιpσι80Χ~ οτι ~ σ'Υ)μσισίσι μιας λέξ'Υ)ς 8εν μπορε'ϊ να: έξελιχθεΙ Άκριβως οπως στ~ν συνειΡμικη ψυχολογίσι ~τσι κσιι στ~ν θεωρίσι τΎjς μορφης ισχύει δτι ~ έξέλιξ'Υ) της σ'Υ)μσισίσις τΥις λέξ'Υ)ς ε!νσιι περσιτωμέν'Υ) τ~ν στιγμ~ τ-ης γένν'Υ)σ+Ις Τ'Υ)ς. Συνε­ πως ~ άλλσιγη των 8ισιφορετικων ψυχολογικων τάσεων, ποο ~χoυ'l τόσο προάγει έπιμΙρους τομε'ϊς της ψυχολογίσις, οπως σιίιτοος τΎjς σιίσθ'Υ)τΥιρισις άντίλ'Υ)ψ'Υ)ς κσι!. της μν+Ι μ'Υ) ς, γεννσ. την έντύπωση, οτι

σιιιτες γυρίζουν σε κύκλο κσι!. 8εν προχωρουν οτσιν πρόκειτσιι γιOC το πρόβλ'Υ)μσι της νό'Υ)σ'Υ)ς κσι/. της γλώσσσις. Ή μιOC άpχ~ άντιτίθετσιι 8ισιφορετικα: στ~ν &λλ'Υ), άλλα: στην 8ι8σισκσιλίσι της νό'Υ)σ'Υ)ς κσι!. τΎjς γλώσσσις μοιάζουν σα:ν μονωογενεΤς 8ί8υμοι .

. . Αν

~ νεότερ'Υ) ψυχολογίσι στον τομέσι της γλώσσσις έπιμένει

στ~ν πσιλιά της ιΧΠΟψ'Υ) κσι!. 8ισιτηρεΤ τ~ν OCνεξσιΡΤ'Υ)σίσι της σκέψ'Υ)ς OCπο τ~ν λέξ'Υ), στον τομέσι της σκέψ'Υ)ς πισω8ρομεΤ ~νσι βημσι. ΑΙΙτό έκφράζετσιι στο οτι ~ ψυΧΟλογίσι της μορφης OCρνε'ϊτσιι εί80ποιες νομοτέλειες της νό'Υ)σΥ)ς ~ τ/.ς 8ισιλύει μέσσι στοος γενικοος 80μικοος νόμους. Ή σχoλ~ το\) Wίirzburg ~χει κάνει βέβσιιιχ την σκέψ'Υ)

κσιθσιρα: 8ισινΟ'Υ)":ικη πράζ'Υ) κσι/. έξ+Ιγφε τ~ν λέξ'Υ) με βάσ'Υ) κσιτώτε­ ρους συνειρμούς, άλλOC πσιρ' ολα. σιίιτOC κσιτά.φερε νOC ξεχωρίσει τοος εΙ8ικοος νόμους τΎjς συνά.φεισις κσι!. της poΎjς των σκέψεων ιΧπο τοος

στοιχειώ8εις νόμους τΎjς συνένωσΥ)ς κσι!. τΎjς πορείιχς των πσιρσιστά.-

,

-

,

,

,

'Α-' 'λ' ~ την "-πο l! Ψ η uπεσεων κocι των σιισvιιΤ'Υ)Ριων σιντι η Ψ εων. 'Α.\. Πυ σιUΤ'ι

ρεLχε της νεότεΡYJς ψυχολογίσις. Ή θεωρίιχ της μoρφΎjς OCν+Ιγιχγε τ~ν

ΚΑΙ

365

ΛΕΞΗ

πρώτYj ένVΟ'YjμιχτωμένYj λέζYj τοίί ΠΙΧL~LΟU κιχΙ την ~νιχπτuγμένYj πιχ­

ριχγωγαη σκέψΎ) τοσ ~νθρώπoυ στο ~ομLΚΟ

yeVLXO

πιχρονομιχστη

τ~ς ~ντΙλ'YjΨYjς τ~ς κότιχς κιχΙ στΙς νΟ'YjΤLκες πριχξεLς των ΧLμπιχτζ~­ ~ων, κιχι ~τσL ~εν έξιΧλεLψε μόνον τα. lSPLΙX ~νιχμεσιx στην ~oμη τ~ς

έννΟYjμιχτωμέν'Yjς λέξ'Yjς κιχΙ στην ~oμη τοίί μπιχστοuνLΟU κιχΙ τ~ς μπιχνιχνιχς, ιΧλλα. κιχΙ τα. lSPLΙX ~νιχμεσιx στην σκέψYj στΙς ιΧνώτερες

μορφές ΤYjς κιχΙ στην στΟLχεLώ~Yj ΙΧlσθητηΡLΙΧ ιΧντΙληψη. Σύμφωνιχ με τούτη την φευγΙΧλέιχ ΚΡLΤLκη ~νιxσκόπηση των σYjμιχνΤLκότερων θεωΡLων YLιX την νόYjση κιχΙ τήν γλώσσιχ τα. XOLVιX τους σημεΤιχ μποροίίν να. ιΧνιχχθοσν ε{Sκολιχ σε ~ύo κύΡLες θέσεLς. πρωτον, κιχμμLα. τιχση 8ΕV λιχμβιχνεL ύπ' ι5ψYj της την (τόσο σημιχνΤL­

κή YLιX τήν ψUΧΟλογLκή ύφή της λέξης) yevtxeUaYj ώς el~LXO τόπο ιΧν­ τιχνιχκλιχσης τ~ς πριχγμΙΧΤLκότητιχς στην ΣUνεΙ~ηση. Δεύτερον, ιxu­ τες οΙ θεωρΙες βλέπουν την λέξYj κιχΙ την σημιχσΙιχ της ~ξω ιΧπο τήν

έξέλLξη. Kιxt τα. Μο σημεΤIΧ

etVIXL

έσωτεΡLΚα. συν~ε~εμένιx μετιχξό

τους, γLιχτt μόνο μLα. έπιχρκηι; ιΧντΙληψη YLιX την ψuχολογLκή ύφή τ~ς λέξης μπορεΤ να. μίΧς b~Yjy~aeL στην κιχτιχνόηση τ~ς έξέλLξης τ~ς λέξYjς κιχι τ~ς σημιχσΙιχς της. MLιX που τα. 3όο λιίθη 3LιχτηροuνΤΙΧL στΙς 8όο ιΧλληλοιχνιχφοόμενες τιΧσεLς,

οUσLlχστLΚα.

έπlχνΙΧλιχμβιχνεL

~ μLα. την ι!tλλη.

2. Ή ιΧνlχκιχλυψη, δΤL οΙ σημιχσΙες των λέξεων κιχι οΙ έξελΙξεLς τους 8εν

etVIXL στΙΧθερές, ιΧλλα. μετlΧβΙΧλλόμενες, ~πoτελεΤ την σ'YjμιχνΤLκό­ τερη 3LιχπΙστωση, που μόνο ιχυτη μπορεΤ να. βγιχλεL ιΧπο το ιΧ~Lέξο80 το πρόβλημιχ της σκέψης κιχι της γλώσσιχς. Ή σημιχσ(ιχ μLίΧς λέξης μετιχβιχλλεΤΙΧL στην ιXνιχΠΤUξη τοσ ΠΙΧL8LΟU. ΜεΤΙΧβιχλλεΤΙΧL έπΙσης στους ~Lιχφοροuς λεLτοuργLκους τόπους τ~ς σκέψης κιχι ιΧποτελε,

μίΧλλον !νιχ 3uνιχμLΚΟ πιχρα. !νιχ στlΧΤLΚΟ μόρφωμιχ. Ή μετιχβΙΧΤLκό­ τητιχ των σημιχσLων έξΙΧΚΡLβώθηκε μόνον δτιχν δρΙσθηκε σωστα. ~

t3LΙX τους ~ φόση. Ή φόση τους σuνΙστlΧΤIΧL προπιΧντων στην γεν(­

κευση πού πεΡLέχεΤIΧL σε κιχθε λέξη, γLIΧΤΙ κιχθε λέξΎ) ιΧποτελε! ~3η μLα. γενΙκευση.

366

ΣΚΕΨΗ

"Αν 8μως Ύι σημσισΙoc των λέξεων μπορεϊ: νOC μετσιβocλλει την έσωτερικ~ της φύση, τότε ocίιτο σημσιΙνει 8τι μπορεϊ: νOC ocλλOCζει

XOCL έψ "λέ1:' Γ" , , a"t) ""t)C; σκ Ύ)ς προς την ι.,"t). ιoc νσι κocτocνο"t)σοuμε Τψ μετσιβλΎ)τότψσι XOCL την auνσιμικη των σχέσεων τΎjς σκέψ"t)ς προς την "t),

σχ έ

λέξ"t), πρέπει κocτOC κocποιον τρόπο νOC κocνοuμε μιOC ~ιocτoμη στο γενετικο σuστ"t)μoc των σ"t)μocσιο λ ογικων

"

στην κύριoc

lpEuvoc μocς.

-

μετσι β ο λων που σινocπτυι.,ocμε

"

'1:'

Πρέπει να: έρεuν"t)θεϊ: ό λειτουργικός ρόλος

στη νοητικη πράξη.

Δεν ε~χσιμε μέχρι τώρσι κσιμμιOC εϊικσιφ(σι νOC έpευν~σoυμε την ρ"t)μocτικη σκέψ"t) ώς δλόΤΎ)Τσι. 'Ωστόσο εχουμε σuγκεντpώσει ~a"t) δλσι τα: OCΠOCΡOCΙΤ"t)Τσι aεaΟρ'ένoc, γιOC νOC μπορέσουμε νOC φocντσισθουμε πως έξελΙσσετσιι σιίιτη Ύι ~LaocaxocALoc. "Ας πpoσπocθ~σoυμε νOC

aX"t)-

μσιτΙσουμε μιOC εΙκόνα. γιOC την πoΛUπλOΚΎ) ΣUγκρόΤΎ)σΎ) κOCθε πρocγ­ μσιτικΎjς νOΎ)τικΎjς ~ισι~ικocσΙσις

xoct

γιOC την σuν~εaεμένΎ) μ' ocίιτην

πoΛUπλOΚΎ) πορεΙσι τΎjς πρώΤΎ)ς, άσocφους γέννΎJσΎ)ς μιOCς σκέψΎ)ς

, ""t)C;

"λ μ έ χει τψ ο ο κλ' Ύ)ρωση πει

, νσι

, , , περocσουμε σιπο

'λ ~, ως γ ωσσικ,ι οιocτυπωσΎ).

.), τ,ιν

.), , . ), γενετικη στ,ιν

λ

Γ'" ι σιυτο

' ειτουργικη

θ

πρ έ' εωρηση,

~ηλocaη νOC μην περιγρocψοuμε την έξελLΚτικη ~ισι~LΚOCσ(σι των σημoc­ σιων

xoct -rtc;

μετσιλλocγες των aομων της, άλλOC την σημασία στη

ζωντανή της λειτουργία στην ρηματικη σκέψη. ''Αν το κocτορθώ­ σουμε ocϊιτό, μπορουμε νOC aεΙξοuμε δτι κocθε έξελικτικο στocaLO ~εν

κocτέχει μόνο την εΙ~ικ~ του ~oμη ώς προς την σΎ)μocσ(oc των λέξεων,

"

,

"

"..)"

'λλ' ,~.), σχεση ocνocμεσoc σ, ,ιν νοηση κσιι"λ' α. σι κocι την ειοικ,ι στην γ ωσσσι,

8πως την κocθορ(ζει OCύΤ~ Ύι ~oμ~. 'Ως γνωστον τOC λειτουργικOC προ' 'λ'υοντocι βλΎ)μσιτoc επι

'λό τερσι ευκο

!! οτσιν

'11. Ύ) ι:;ρευνσι

' , επεκτεινετσιι

, στις

άνώτερες άνocπτυγμένες μορφες μιOCς aΡocστηΡιόΤΎ)τocς, στην δποΙσι Ύι λειτουργικη ~oμ~ πocροuσιocζετocι σε aισιΡθΡωμένη

xoct ι':>ριμη μορ­

φ~. ΘOC θέλocμε γι' σιίιτο νOC πocρσιμερΙσουμε γιOC λΙγο τOC ζ"t)τημocτσι τΎjς έξέλιξ"t)ς

xoct

στην σκέψη

να: στρocφουμε προς την lPEuvoc των σχέσεων άν&.μεσσι Xott στην λέξΎ) μέσoc στ~ν άνOCΠΤUγμΈVΎ) συνεΙ~Ύ)ση.

Μόλις το πpoσπocθ~σoυμε ocϊιτό, μOCς έμφσινΙζετσιι ενσις μεγoc­ λειώ8ψ;

xoct

Ι8ιocΙτερσι πoλUπλoκoς π(νσικιχς, ποu ίιπερβσιΙνει μΘ την

λεπτη ~ιocρθρωση της άpχιτεκτoνικΎjι; του 8λoc, 8σα. ~χoυν πα.ριχ­

στησει

xoct τOC πιο εuφocντσιστιχ σχ~μα.τα. των έΡeuν"t)των. Έ~ω έπι­

βεβocιώνοντocι τOC λόγισι του Τολστόι 8τι «Ύι σχέση τΎjς λέξΎ)ς προς

ΚΑΙ

367

ΛΕΞΗ

την σκέψη κιχΙ ό σχημιχτισμος νέων ΈVνOιων εΤνιχι μιιΧ πoλUπλoκη, μυστηριώ8ης κιχι τρυφερη ψυχικη 8ΙΙX8tκιxσΙιx».

ΠρΙν φθιίσουμε στην σχημιχτικη πιχρουσ(ιχση ΙΧύτης τ:ης 8L0t8LXΙX­ σ(ιχι;, θιΧ θέλιχμε, προκιχτιχλιχμβιίνοντιχς τιΧ περιχιτέρω συμπεριίσμιχτιχ,

νιΧ πουμε κιίτι γιιΧ την κιxτευθυντ~ριιx [8έιχ τ:ης Ιρευνιχς ποδ ι1κολου­ θεί:. Αύτη ~ κιxτευθυντ~ριιx [8έιχ μπορεί: νιΧ έκφρΙΧσθεϊ: με το γ.ενικΟ τόπο: ~ σχέση τ:ης σκέψης προς την λέξη 8ΕV εΤνιχι ~ιx πριίγμιχ, &,λ­ λιΧ μιιΧ 8ιΙΧ8ικιχσΙιχ, ΙΧύτη ~ σχέση ε!νιχι μιιΧ κ(νηση ι1πο την σκέψη προς την λέξη κιχΙ το ι1ντtθετo

-

ι1πο την λέξη στην σκέψη. Αύτη

~ σχέση πιχριστιίνετιχι στην ψυΧOλOγLΚη ι1νιΧλυση &ς μιιΧ έξελικτι­ κη 8ιιχ8ικιχσ(ιχ ποδ 8ιιχνόει μιιΧ σειριΧ ι1πο φιίσεις κιχΙ στιΧ8ιιχ. Αύ­

τον6ητιχ 8εν εΤνιχι μιιΧ ~λικι«κ~, ιΧλλιΧ μιιΧ λειτουργικη έξέλιξη. Ή νοηηκη 8ιιχ8ΙΚΙΧσ(ιχ ι1πο την σκέψη στην λέξη

elVCXL

μιιΧ έξέλιξη. Ή

σκέψη 8ΕV έκφριίζεΤCXL στην λέξη, ι1λλιΧ έπιτελεϊ:τcxι στην λέξη. ΘιΧ μπορουσε &ριχ νιΧ μιλ~σει κcxνεΙς γιιΧ Ινcx γΙγνεσθΙΧι (γιιΧ μιιΧν έv6τητcx

του

elVCXL

ΚCXL του μη

elVCXL) τ:ης σκέψης

μέσcx στην λέξη. Κιίθε σκέψη

κcxτεuθόνεΤCXL στο νιΧ σuν8έσει κιίτι με κιίτι &λλο, νιΧ συγκροτησει μιιΧ σχέση ι1vιίμεσcx σε κιίτι ΚΙXL σε κιΧτι &λλο. Κιίθε σκέψη ξε8ιπλώ­

νετιχι, κοντολογ:ης, έκπληρώνει μιιΧ σuγκεκρψ.ένη λειτοuργ(cx, έπι­

ΛUει ~vcx όρισΜΈVo πρ6βλημcx. Αύτη ~ πορεtcx της σκέψης περνίϊ ι1πο μιιΧ σεφιΧ στcx8tων &ς μετιίβcxση της σκέψη.:; προς την λέξη

xcxt

τη.:;

λέξης προ.:; την σκέψη. ΣυνΕπως πρωτο κcxθ:ηκον μιίϊς ι1νιίλυσης εΤJl -, VCXt η• ι:;ρεuνcx των φCXΣεων,

'-3.'η ΚLvηση ELTCXt CXU.'I έπιπέ8ων, τιΧ όΠΟϊ:CX 8LCXVUEL ~ σκέ­

, \ \ • Μ -,_ λ Μ <χπο τις οποιες ιι.ποτε

ΚΙΧΙ ~ 8ιιίκριση των 3Lcxφορετικων

ι

ψη ποδ ~χει έvσcxρκωθεϊ: στην λέξη. Έ8ω &ποκcxλUπτονΤCXL πολλιΧ \

ι'

,

Ι"

γιιχ τον ερευνητη, «που Ουτε

vCXΙ 'rCX\ 'ονεφευτειΜ

MJ.

μπορει

'1

λ

'

σχο ιχστικη

μ,ιχς σοφΙcx».

ΚιχΙ πρωτιχ-πρωτιχ ~ &νιΧλυση μίϊς ό3ηγεϊ: στην 3ιιίκριση 8όο έπιπέ3ων μέσιχ στην t3tιx την γλώσσιχ. Ή Ιρεuνcx 3εΙχνει

15TL ~

έσω­

τερικ~, ~ σημΙXσΙOλOγLΚη νοημιχτικη πλευριΧ τ:ης γλώσσιχ.:; κιχΙ ~ lξωτερLΚ~, φωνητικη πλευριΧ τ:ης γλώσσιχς,

7t'IXp'

15λο ποδ ι1ποτε­

λουν μιιΧ έν6τητιχ, όπ6κειντιχι στοδς 3ικοός του.:; [3ιιχΙτερους νόμου.:;. Ή γλωσσικη έv6τητcx

elvcxt

μιιΧ πoλUΠλoκη, ιΧλλιΧ ι1νομοιογενης

έν6τητcx. ΟΙ έκιχτέρωθεν κιν~σεις της σημcxσιολογικ:ηc:; κcxΙ τη.:; φω­ νητικ:ης πλευρίϊ.:; τ:ης γλώσσcxς 3LιχφcxΙνονΤCXL σε μιιΧ σειριΧ σuμπερcx-

368

ΣΚΕΨΗ

σμ,ιχτων που σχετΙζoντιx~ μ,ε τον τομ,έΙΧ της πιx~~~κης γλωσσ~κ.:ηι;

έξέλιξ'r)ς. Θέλουμ,ε νιΧ έπ~ιrημ,ιXνOυμ,ε μ,όνο τιΧ Μο a'r)IloιxνT~xbΤEPoc γεγονότιχ. 'Ω ς

.Ι. • γνωστυν

'r)

'λ ~\ ε'ξ εε'ξ ωτερ~κη π ευριχ Τ'r)t; γ λ' ωσσιχς στο ΠΙΧΙοΙ

\ -

\

λίσσε~ιx~ ά,πο την l-PYιιrη Ilo~occ; λέξης στην σuνιχψ'r) 8uo Υι τρ~ων λέ­ ξεων, μ,~ιX στην «πλη πρότιxιrη KOCL στην σιιν~ειrη προτιΧσεων κocί, ά,κόμ,'1) ά,ργότεριχ, σε σΙΙνθετες προτιΧσεις κιχΙ σε μ,ια: συνεκτ~κη γλώσ­

σιχ, πο.J ά,πιxρτίζετιx~ ιΧπο μ,ια: πρό8'r)λ'r) σειρα: προτιΧσεων. Το πocι~Ι πρoχωρε~ λοιπόν, κιχθως ιχόξιΧνετιχι η κιχτοχη τΎ,ς ~l'r)TLK1ic; πλευ­

pocc; τΤ,ς γλώσσιχς, ιΧπο τα: μ,έρη στο δλο. Γνωστο εΤνιx~ έπιιrης δτι η πρώτ'r) λέξ'r) του πιxι8~oυ ώς προς την ιrηIlooccrLιx της ά,πoτελε~ μ,~ιX μ,ονολεκτικη πρότιxιrη. Στην έξέλ~ξ'r) της ιrημ,ιxσιoλoγικ~ς πλεuρocς της γλώσσocς το πιχι8Ι ά,ρχΙζει μ,ε το δλο, μ,ε την πρότιxιrη, κιχΙ μ,όλ~ς ιΧργότεριχ περνoc στην κιχτοχη των !8~ιxιτερων νοημ,ocτικων ένοτη­ των, στΙς ιrημ,ιxσίες των έπιμ,έρους λέξεων, ιXvocΛUovτιxc; τΙς συμ,πιε­

σμ,ένες, έκφρotσμένες με μ~α: μ,oνoλεκτ~κη πρότocιrη !8έες του σε μιιΧ σειρα: έπ~μέρoυς ιΧλλ'r)λέν8ετωv ιrημ,ιxσ~ων λέξεων.

"Av

έντοπίσουμ,ε

το ιΧρχικο κιχΙ το τελικο ιrημεϊ:o της έξέλ~ξης της ιrημ,ιxσιoλoγ~κης κιχΙ της ~Χ'r)τ~κης πλεuρcxς της γλώσσιχς, μ,πορουμε νιΧ πεισθουμ,ε εί)κολιχ δτι ιχύτη ιΧvocπτuσσετιχ~ σε ιΧντίθετες κιxτευθόνσε~ς. Ή ση­

μ,ιxσ~oλoγ~κη πλευρα: της γλώσσocς προχωρoc στην έξέλιξ-ή της ιΧπο το

\ ριχ

01.0 στο μέρος, ιΧπο την πρότιxιrη στην λέξη, η έξωτεραη πλευ"θ ,\ \ έ \!lλ' \ .), ~ L ~ .), , ΙX'I~Ι ετot οιπο το μ, ρος στο u ο, ιχπο Τ 'ι" Mζo'r) στ ,ιν προτocιrη.

"H8'r) ιχύτο ιΧρκεϊ: γιιΧ να: 8ιοικρΙνουμ,ε την έξέλιξ'r) της ιrημ,ιxσιo­ λογΙιχς κοιΙ της φωνηταr.ς τ1ic; γλώσσιχς. ΟΙ έξελΙξεις 8εν συμ,πί­ π~oυ'I στο ~voc

KOCL

στο !ί:λλο έπΙπε80, μπορουν 15μ,ως, δπως στην πε­

ριπ~ωιrη που πιχρotκολουθ-ήσοιμ,ε, να: έπ~τελoυντιxι ιΧντιθετικιΧ. Αότο

8έν σ'r)μΙΧLvε~ κοιθόλου την ά,πoμόνωιrη η την ά,νεξιχρτησΙιχ των Μο πλευρων. 'Αντίθετιχ, η 8ιιχφορα: των Μο έπιπέ8ων εΤνιχι το πρωτο κχΙ ιΧπιχριχΙτητο βημιχ γ~α: την συγκρότηση της έσωτερικ1iς τους ένό'":"'ιjτιχς. Ή ένότητιΧ τους προUποθέΤΞ:Ι ξεχωριστές έξελΙξεις της κιiθε πλεuρcxς κοιΙ πoΛUπλoκες σχέσε~ς ιΧ'ιιΧμεσιχ στΙς Μο έξελΙξεις. Ή ~ρευνιx οιύτων των σχέσεων εΤνιχι 8υνοιτη μόνον 15τocν ~χoυμ,ε ξε­ χωρίσε~ τΙς πλευρές έκεϊ:νες ιΧ·ιιΧμ,εσιχ στΙς δπo~ες δ9ίστιxντιx~ ΙΧύτες

ot

σ"ι.έσεΙζ. "'Αν συνέπιπτοιν οΙ 8ύο πλευρές, 8έν θα: μπορουσε ~ιόλoυ

369

ΚΑΙΛΒ3Κ

νιΧ

YLIJEL λόγοι; γιιΧ δπoιεσ8~πoτε σχέσειι; στήν ~σωτερική σuγκρό­ -r1jc;; γλώσσιχι;, γιlχτΙ σχέσειι; ~νoι; πριίγμιχτοι; με τον ~lXυτό

τηση

του εΤνlχι ιΧ8όνlχτει;. Στο πιχριί8ειγμιί μιχι; ιχυτη ή ~σωτερική ~νό­ τητιχ των

860

πλευρων τηι; γλώσσιχι;, των δποΙων οΙ έξελΙξειι; εΤνιχ,

ιΧντιθεηκέι;, έμφlχνΙζετιχι ΙSχι λιγότερο κlΧθlΧριΧ ιΧπ' δ,τι ή ιΧΣUμφωνΙIX τουι;. Ή σκέψη του πιχι8ιου εΤνlχι ιΧρχικιΧ ~IX &σιχφες κlχΙ &8ιιίρθρω­ το δλο, κιχΙ γι' ιχυτο &κριβωι; πρέπει νιΧ έκφρlχσθεΊ: γλωσσικιΧ με μιιΧ

μονΙΧ8ικη λέξη. Το πιχι8Ι 8ισtλέγει το γλωσσικο ~8υμlX των σκέψεών του οΙονεΙ με μέτρο. Στο μέτρο που 8ιιχρθρώνετιχι ή πιχι3ική σκέψη κlχΙ περνίΧ στην συγκρότηση ιΧπο τιΧ έπιμέρουι; τμ~μlXτlX, περνίΧ κlχΙ το πιχι8Ι ιΧπο τιΧ μέρη στο 8ιιχρθρωμένο δλο. ΚIχΙ ιΧντΙστροφlχ

-

στο

μέτρο που το πιχι8Ι περνίΧ γλωσσικιΧ ιΧπο τιΧ μέρη στο 8ιIXρθρωΜΈVo δλο

-r1jc;; πρότιχσηι;,

μπορεΊ: έπΙσηι; νιΧ περιίσει νoητ~κιX ιΧπο το ιΧ8ιιίρ­

θρωτο δλο στιΧ μέρη. Συνεπωι; σκέψη κlχΙ λέξη 8εν εΤνlχι έξ ιXpx1jc;; κομμένει; σόμφωνιχ μ' ~νlX 8εΤγμlχ. ΚlχτιΧ κιίποιον τρόπο μπορουμε νιΧ πουμε δη &.vιίμεσιί τουι; όπιίρχει μίΧλλον μιιΧ &.voτLcplXσY) πlχριΧ μιιΧ σuμφωνΙιx. Ή γλωσσικη συγκρότηση 8εν εΤνlχι κιίποιοι; ιΧπλοι; ιΧν­ τικιχτοπτρισμοι; τηι; voYjOΤLK1jc;; συγκρότησηι;. Ή γλώσσιχ 8ΈV εΤνlχι

Ικφριχση μιiiι; ~τoιμηι; σκέψηι;. "OOΤIXV μετlΧβιΧλλετlχι ή σκέψη σε δμιλΙIΧ, 8ιιχρθρώνετιχι ΚιΧΙ μεΤlΧβιΧλλετlχι. ·Η σκέψη 8ΈV έκφριίζετιχι στην λέξη, ιΧλλιΧ ~πιτελεΊ:τlXι στην λέξη. Γι' ιχυτο ιΧκριβωι; οΙ ιΧντι­ θετικει; έξελ(ξειι; τηι; σημlχσιολογικ1jι; κlχΙ τηι; oήXYjOΤLx1jc;; πλευρίΧι; τηι;

γλώσσιχ.; ιΧποτελουν ΓV~σιlX ~ν6τητlX έξιχιτ(ιχς ιΧκριβωι; της ιΧντιθε­

-rLx1jc;;

πορε(ιχι; τουι;.

"Ενιχ ιΧλλο, l5χι λιγότερο σημιχντικο γεγονόι;, σuν8έετIXι με μιιΧ

μετlχγενέστερη έποχή

-r1jc;;

έξέλLξηι;. 'Όπωι; ~8η ιΧνlχφέρlχμε, δ

get Ιχει έξιχκριβώσει δτι το πιχι8Ι κlχτέχει πρωτότεριχ

Pia-

την πολόπλο­

κη 80μή των 8ευτερευουσων προτιίσεων με τουι; σuν8έσμoυι; «έπει8η» «πιχρ' δλο», «ιΧφου» «!ν κIχΙ», πιχριΧ τΙι; νοημιχτικει; 80μει; που .1_

- . ιχυτουι; ." ".Η γριχμμιχτικ,ι J. τους ΣUντlXκηΚOυι; τυπουι;.

al:voτtaOΤOLXouv σ

προπορεόετιχι στην έξέλιξη του πιχι8ιου ιΧπο την λoγικ~ του. ΤΟ πlχι8(, το δποΊ:ο στήν IXUΘόρμητη γλώσσιχ του κlχl σε μιιΧν ιΧνιΧλο­ γη περΙστlχση χρησιμοποιεΊ: έντελωι; σωστιΧ κlχl κlχτιΧλληλlΧ τουι;

lX[ηώ8ειι;-σuμπερlXσμIXΤΙΚOυι;,

χρονικοόι;,

ιΧντιθετικοόι;,

όποθετι­

κουι; συν8έσμουι;, κlχΙ ιΧλλουι; που έκφριίζουν ιXλλε~ έξlXρτ~σειι;,

370

ΣΚΕΨΗ

κιχτα: την 8ιά.ρκειιχ δλ'1jς της σχολικ:ης ~λικ(ιxς 8ΕV εχει σuve(8'1jσ'1j τ:ης

σ'1jμιχσιολογικϊjς πλευρα.ς ιχότων των σuν8ετικων λέξεων κιχι 8εν μπορεϊ: να: ΧΡ'1jσιμοποι~σει ~κoυσιιx ΙXότ~ν την πλευρά.. ToUτo σ'1j­ μιχ(νει δτι ~ ~ξέλιξ'1j της σ'1jμιχσιολογικ:ης κιχι της ~χητικ:ης πλευρα.ς τ:ης λέξ'1jς 8εν συμπ(πτουν ώς προς την ~ξέλιξ~ τους κιχτα: τ~ν κιχ­

τoχ~ των πoλUπλoκων συντιχκτικων 80μων. Ή IivιXλua'1j μια.ς λέ­ ξ'1jς θα: μπορουσε να: 8ε(ξει, δτι ΙXόΤ~ ~ άσuμφων(ιx γριχμμιχτικ:ης κιχι

λογικ:ης, άκριβως δπως κιχι στ~ν ΠΡΟ'1jγοuμεν'1j περ(πτωση, 8εν άποκλεΙει τ~ν ~ν6τητά. τους, άλλα: άκριβως κιχθιστα. 8υνιxτ~ τ~ν ~ν6τητιx τ:ης σ'1jμιχσΙιχς κιχι τ:ης λέξης.

Λιγ6τερο &μεσιχ, δμως άκ6μη κΙΧθιχρ6τεριχ, ~ άσυμφων(ιχ της

σ'1jμιχσιολογικ:ης κιχι τ:ης ~Χ'1jτικ:ης πλευρα.ς της γλώσσιχς ~μφιxνΙζε­ τιχι στ~ν λειτουργ(ιχ τ:ης άνιχπτυγμένης σκέΨης. Για: να: το 8ε(ξουμε ιχότο πιχριχστιχτικά., πρέπει να: περά.σουμε άπα τ~ν γενετική στην λειτουργικη θεώρησ'1j. 'Ωστ6σο κιχι τα: πορΙσμιχτιχ άπα την ΙστορΙιχ τ:ης γένεσ'1jς της γλώσσιχς μα.ς ~πιτρέπoυν να: ~ξιxγά.γoυμε δρισμένιχ

συμπερά.σμιχτιχ άπο λειτουργικ:ης πλευρα.ς. "Αν ~ ~ξέλιξη τ:ης σ'1j­ μιχσιολογικ:ης κιχι τη; ~χητικ:ης πλευρα.ς τ:ης γλώσσιχς πηγιχ(νε Ι

σε άντιθετικες κιχτευθυνσεις κιχτα: την 8ιά.ρκειιχ δλ'1jς τ:ης πρώιμ'1jς πιχι8ικ:ης ~λικΙιxς, ε!νιχι XΙXTΙXVO'1jTO δτι άνά.μεσά. τους 8ΕV μπορεϊ: νιΧ: όπά.ρξει ποτε άπ6λυτη σuμφωνΙιx. Πολύ περισσ6τερο χιχριχκτηριστικιΧ: ε!νιχι τιΧ: συμπερά.σμιχτιχ,

πού άπορρέουν &μεσιχ άπο τ~ν λειτουργική &νά.λυσ'1j τ:ης γλώσσιχς. Αότα: τιΧ: 8ε8ομένΙΧ ε!νιχι σΙγουριχ γνωστα: στην μοντέρνιχ, Ψυχολο­ λογικιΧ: προσιχνιχτολισμέν'1j γλωσσολογ(ιχ. Έ8ω πρέπει νιΧ: άνιχφερ­

θεϊ: πρώτιστιχ ~ άσuμφωνΙιx γριχμμιχτικου κιχι Ψυχολογικου δποκει­ μέ'JΟU κιχι κιxτηγoρ~μιxτoς.

«Δεν δπά.ρχει πιΟ λΙΧθεμένος 8ρ6μος γιιΧ: 't~v ~ρμηνεΙιx του νΟ'1jμιχτικοu περιεχομένου δΠOΙOύ8~πoτε γλωσσικου φιχινομένου», λέει δ

Vossler,

((άπ' ιχότον τ:ης γριχμμιχτικ:ης ~ρμ'1jνεΙιχς. 'Απ' ιχόταν

τον 8ρ6μο γεννιουντιχι πιxριxνo~σεις πού όφεΙλοντιχι στην &σuμφων(ιx τ:ης Ψυχολογικ:ης κιχι τ:ης γριχμμιχτικ:ης 8ιά.ρθρωσ'1jς τ:ης γλώσσιχς.

Ό

Uhland

άρχΙζει με τιΧ: ~ξ:ης λ6γιιχ ΤΟν πρ6λογο στον Δούκα

"Ερνστ φαν Σβάμπεν: "'Ενιχ ζοφερο θέιχμιχ προσφέρετιχι στιΧ: μά.τιιχ σιχς'. 'Απο την πλευρα: της Υριχμμιχτικ:ης 80μ:ης το 'ζοφερο θέιχμιχ'

ΚΑΙ

ΛΕΞΗ

371

ElVΙXL το δποκεΕμενο κιχΙ το 'ΠΡΟσιΡέρεΤΙΧL' το κιχτηγ6ΡΥΙμιχ. 'Αλλ& &.πΟ την πλευρ& τ1jς ΨuχολογLκ1jς ~oμo1jt; της γλώσσιχς, &.πΟ την σκο­

TCL& έκεΕνου ποδ ~θελε ν& έxιppIίaEL δ ΠΟLYjτης, το 'TCPOaΙPSPETΙXL' slVΙXL το δποκεεμενο, ένω το 'ζΟιΡερο θέιχμιχ', &'ντεθετιχ, το κιχτηγ6-

ΡΥΙμιχ. Ό ΠΟLYjτης ~θελε ν& πε~ μέ τουτιχ τ& MYLΙX: ιχίιτο ποδ θ& ~LιχδριχμΙΧΤLσθε~ μπροστιΧ στιΧ μιίΤLΙΧ σιχς ElVΙXL (LLιX τριxγω~Ιιx. Στην συνεE~YIσYj του &κΡ,)ΙΧτ1j έρχ6τιχν πρώτη ~ [δέιχ, δΤL μπροστιί του θιΧ ΠΙΧLχθε~ (LLιX τριxγω~Eιx. Kιxt ιχίιτο το πριίγμιχ ElVΙXL έκεϊ:νο, YLιX το

δπo~o γΙVεΤΙΧL λδγος στην προκεΙμενΥ) ιpριίσYj, ~YIλ. το ΨuχολογLΚΟ

δποκεεμενο. ΤΟ ΚΙΧLvοόργLΟ, ποδ ~YjλώvεΤΙΧL YLιX τουτο το δποκε(με­

vo, ElVΙXL ~ [δέιχ τ~ς τριχγωδΙιχς, ποδ ElVΙXL κιχι το ΨuχολογLΚΟ δπο­ κεεμενο».

'ΑκόμΥ) κΙΧθιχρ6τεριχ &.ποσΙΧΙΡYjvΙζεΤΙΧL ιχυτη ~ &'σuμιpωνEιx &.νιί­ μεσιχ στο YPΙXμoμoΙXTLXO κιχι στο ΨuχολογLΚΟ δποκεΕμε:νο κιχΙ κιχτηγ6ΡΥΙμιχ στο &.κόλουθο πιχριί~εLγμιχ. 'Άς πιίρουμε την πρ6τιxσYj: «το

pOML lπεσε», στην δποειχ «το POML» ElVΙXL το δποκεΙμενο κιχι το (~lπεσε» το κιχτηγ6ΡΥΙμιχ, κιχι &ς ιΡιχντΙΧσθουμε δΤL ιχυτη ~ πρότιxσYj

έΚιΡέρεΤΙΧL σέ 860 ~LΙΧιΡορεΤLκές πεΡLστιίσεLς, κιχι κιχτιΧ ΣUVsmLΙX μέ την taLΙX μορφη έΚιΡριίζεL δόο δLΙΧιΡορεΤLκές σκέψεLς. Κιχτευθόνω την πρoσoχ~ μου στο δΤL τ? POML στιχμιίτησε κιχι ρωτιΧω σέ τΙ &ιΡεε­ λεΤΙΧL ιχυτ6. ΚιίΠΟLος &.πιχντιΧ Λέγοντιχς: «το

POML Ιπεσε». Σ ιχυτην

την περEπτωσYj εΤχε &'πΟ ΠΡΟΥΙγοόμενιχ την [δέιχ του ρολογLου, το

POML εΤVΙΧL σ ιχότην την περ(πτωσYj το ΨuχολογLΚΟ δποκεΙμενο, ιχίιτο YLιX το δπο!ο λέγεΤΙΧL κιΧΤL. Ώς ~εότερoν γενν~θηκε ή [δέιχ δΤL το

POML lπεσε. «'Έπεσε» slVΙXL σ' ιχίιτην την περEπτωσYj το Ψυχο­

λογLΚΟ κιχτηγόΡΥΙμιχ, ιχίιτο μέ το δπο!ο δηλώvεΤΙΧL κιΧΤL YLιX το δπο­

κεΙμενο. Σ' ιχυτην την περ(πτωσYj ΣUμπεΠΤOυν ~ γΡΙΧμμΙΧΤLκη κιχι ή ΨuχολογLκη δLιΧρθρωσYj της πρ6τιxσYjς, &λλιΧ μπορε! κιχι νιΧ μη συμ­ πεπτουν.

'Ενω δουλεόω στο γΡΙΧιΡε!ο μου &κοόω τον ηχο !νος &'VΤLκεL­ μένου ποδ πέιΡτεL κιχ! ρωτιΧω τΕ lπεσε. Μου &.πιχντουν μέ την taLιx πρ6τιxσYj: «το ρολ6L Ιπεσε». Σ' ιχυτην την περΙπτωσYj στην σuνε(­

~YIσYj δπ~ρχε ΠΡΟΥΙγουμένως ή πιxριXστιxσYj YLιX κιΧΤL ποδ Ιπεσε· «'Έπεσε» sl'JΙXL ιχυτ6, YLιX το δπο!ο δYjλώvεΤΙΧL κιΧΤL σ~ ΙΧίιτη τη" πρ6-

ΤΙXσYj, ~ηλ. το ΨuχολογLΚΟ δποκε(μενο. Αυτο ποδ δYjλώvεΤΙΧL YL'

372

ΣΚΕΨΗ

αύ,:,ο το ύποκείμε'ιο, το δποί:ο ~ημιοuργεί:τocι ώς ~εΌτερO στη,) GU-

νεΙ~'φη, ε!'ιαι ~ πocριΧστocση «το ρολόι», κocΙ ε!νocι σ' OCύτ'~ν την πε­ ρΙπτωση

':'0

ψuχολογικο κocτηγόρημα. Στην ουσΙoc ocύτη ~ ε~έx μπο­

ροσσε νOC έκφρασθεί: ώς έξ.:ης: αυτο ποδ επεσε ε!'Ιocι το ρολόι. Τό,:,ε θ

,

oc\

\

\

σu',επιπτocν γρocμμcι.τικo και

Ψ

uxo λ ογικο\

,

\

κατηγορημα, στο πα-

ρά.~ειγμιX μας ώστόσο δεν σuμπΙπτοuν. Ή ocνιΧλuση ~εΙχνει οτι σε

\

μιoc

, θ' au') ετη προτocσ'η

-

-

\'

.~, Ψ μπoρε~ oπo~ooηπoτε τμημoc της νoc γινε~

u-

χολογικο κχτηγόρημoc. Σ' αύτην τη'l περΙπτωσ'Yj φέρε~ τον λογικο

το'ιισμό, τοσ δποΙοu ~ λε~τοuργικη σημασΙα σuνΙστocται στο νOC ύπογρocμμΙσει το Ψuχολογικο κocτηγόρημoc. «Ή γρocμμocτικη κocτη­ γορΙoc ιΧποτελεί: κ:ι.τα κιΧποιο'l τρόπο μιαν ιΧπολίθωση τ.:ης ψuχολογι­ κr,ς», λέει δ

Paul,

«κocΙ γι' ocύτο χρειιΧζετocι την ιΧνocζωογόνηση ιΧπο

τον λογικο τονισμό, ποδ όπογρocμμΙζει την σημocσιoλoγικ~ της ~o­ μ~». Ό

Paul

εχει ~εΙξει πώς πΙσω ιΧπο την L~LOC γρocμμocτικη ~oμη

μπορεϊ: να κρΌβετocι μια έντελως διocφoρετικ~, έσωτερικ~, Ψuχικ~. 'Ίσως ~ σuμφωνΙoc γρocμμocτικ1jς κocΙ Ψuχολογικ.:ης δομYjς τYjς γλώσ­ σocς ~εν ιΧπocντίΧτocι τόσο σuχνα ΙSσo Uποθέτοuμε. ΜίΧλλον ~ιocτuπώνε­ ται ιΧπο έμίΧς &'πλως ώς ιΧξΙωμoc, ένω στην πρocγμocτικότ'YjΤOC δεν

πραγμocτώνεται πocρα σπιΧνιoc η ποτέ. Πocντοσ, στην φωνολογΙoc, μορφολογΙα, λεξικολογΙoc κocΙ σ'YjμocσιολογΙoc

κρύβοντocι, πΙσω

-

ιΧπο τΙς τuπικές, Ψuχολογικες κocτηγορΙες. "Αν σuμπΙπτοuν στην μια περΙπτωση, ιΧποκλΙνοuν στην OCλλη. Δέν μπορεϊ: κocνεΙς νOC μιλιΧει μόνον για Ψuχολογικα στοιχεϊ:oc της μορφYjς κocΙ για σημσισΙες, για

\uποκειμενoc ., Ψ uxo λ ογικoc

\

,

κocι κ:ι.Τ'Yjγορημocτoc,

'1:' ~ oc e"taou oLXOCLou-

l.~λ\

ΙΜ\

τocι να μιλιΧει για ενocν ψuχολογικο ιΧριθμό, γένοι;, πτώση, ιΧντωνu­ μΙoc, OCρθρο, Ur..ερθετικΟ βocθμό, μέλλοντoc κλπ. ΠocριΧλληλoc με τΙς

γρocμμocτικες κocΙ τuπικες εννοιες τοσ uποκειμένοu, κocτηγoρ~ματoι;;

\ ,

-

\.uno θέ σοuμε

κocι γενοuι;; μποροuμε νoc

κoc~ι

\" Ι: 'r'Yj'! uπocρ"η

Ψ των

uxo λ0-

γικων ιΧντιστοΙχων τοuς η ιΧρχετύπων τοuι;;. Αυτο ποδ για την γλωσ­

σικη θεωρΙoc ε!νocι λocθεμένο, μπορεϊ: να εχει κocλλιτεχνικη &ξΙoc,


προκύπτει &πο μιαν ocύτοτελη φύση. ΤΟ WΟπωι; ~yω κόκκινιχ χεΙλη χωρΙι; χιχμόγελο 8εν ά.Υιχπω, ι!1'αι κιχΙ 1'ιΧ ρωααικιΧ χωρΙι; γριχμμιχ1'ΙΚιΧ Μθη,

ΚΑΙ

"

εχεL

, ot θ'uτ,:ρ'Yj a'YjILotaLot

β

373

ΛΕΞΗ

, aUV'Y'θ' j ως σκεφτετotL κχ'/εLς.

"1! otΠ υ,η

,

'Ο' otπο-

λυ,,;,ος π.χρotμεΡLσμΟι:; των άσuμφωνLων προς χOCΡ'η τ~ι:; γΖ'!Lκ~τητιχς

κ:χι μιOC σωστ~ έκφρotση έΠLτuγχocνΖτotL σίγουρot μό/ο έξω άπο τη,ι γλώσσχ κ:χι τΙς σuν+ιΟεLες τηι:;, στOC μotθ'YjμotΤLΚά,. Ό πρωτος, ό όΠΟLος

\ ILLot\

"βλ ε7Cε στot 'θ ε μot ημotτ~κot

"

,

\

-

νot πουμε:

'Y,j aUV'Yj θ LaIL έ v'Yj

\ ,

'

σκε Ψ' η που προερχοτotν otΠΟ ΤY)'l γ λ ωσ-

σα, άλλOC την ξεπερνοuσε, ~τotν όλοφά,νερot ό

Descartes.

Μ7Cοροuμε

,

'

.,..

θ λ' β κχ ημεΡLν'Yj μ:χς γ ωσσχ ΡLσκετotL ει:; otι-

τίαι:; των Τotλotντευσεών της κotΙ των άσuμφωVLων ΨuχολογLΚΟU γρotμμotΤLΚΟU χotρotκτηρot σε

ILLOC

xoct

κα,τά,στotση εόotΙσθητης Ισορροπίας

άνά,μεσot στο L8ΙXVLXO

, xotL\ ILOVLotc;

ILLOCC; μotθημotτLΚ~Ι:; Κ:ΧΙ ILLOCi:; φot'lτotστLΚ~Ι:; &ρ\ ILLotv \ otκotτotπotυστη " , Yja'Yj που\ τ'ι~ Ι χotρotχτηΡL'ζ ουμε XLV'

σε

ώι:; έξέλLξ'Yj.

"Αν πotρotθέσουμε otύτOC τιΧ πotρot8εΙγμotτot "(LιX νιΧ 8εΙξουμε την άσυμφωνίot τ~ι:; φωνολογLΚ~Ι:; κotΙ τ~ς σημotσLολογLκ:ης πλευρOCς τ~ς γλώσσotι:;, άπο8εLκνuεΤotL ομως Τotυτόχρονα, οη otύτη ~ άσυμφωνΙot στην λέξ'Yj προUποθέτεL άπotρotΙτητot τ~ν ένότητot των Μο πλευρων,

γLotτt ΤΟUΤ'Yj ιΧποτελεϊ: άπotρotΙτητο ορο τ~ι:; πρotγμocτωσ'YjΙ:; τ~ς

XLV'Yj-

σης ιΧπο την σκέψ'Yj στην λέξ'Yj: Θέλουμε με Μο παρot8εΙγμotτot νOC ιΧποσotφ'YjνΙσοuμε πωι:; οΙ ιΧλλotγει:; τ~ς ΤUΠLΚ~Ι:; κotΙ τ~ς γρotμμOCΤLκ:ηι:;

8oIL;jc;

μπορουν νOC ό8'Yjy/jσουν σε ILLιX βχθuτotτ'Yj μεΤotβολη ολου του

νο+Ιμotτος τοί) λόγου κotΙ σε σuνά,φεLot μ' otύτο θέλουμε κotΙ νιΧ ξεκot­ θotρΙσουμε την έσωτεΡLκη έξιίρτησ'Yj άνιίμεσot στιΧ Μο γλωσσLΚOC

έπίπε8ot. Ό Κρύλοβ άνΤLκotτέστησε τό μυρμήγκι το τζLτζΙΚL του τ~ς έ8ωσε το άνιίρμοστο

"(L'

στο μύθο Ή λιβελούλλη και

Lafontaine

με τη" λLβ~λοuλλ'Yj κα,Ι

otύτην έπιθετο «~ &λΤΡLot». ΣτOC γotλ­

λLΚιΧ ΤΟ τζLτζίΚL εΤν~L θ'Yjλuκο κotΙ ετσL Τot.LρLιίζεL νιΧ ένσotρκωθεϊ: στη

μορφη του θ'Yjλuκου ~. άπε:ΡLσκε:ΨΙot κotΙ ~ άμεΡLμν'YjσΙot. •ΑλλιΧ στOC ρωσσLΚOC χιίνεΤotL άσφοιλωι:; στη μετιίφρotση «τζLτζΙΚL κotΙ μυρμ+Ιγ­

XL» otύτη ~ νΟ'Yjμιχταη πotpotλλotγη στην πotρουσΙot της άπεΡLσκε­ ψΙotς, "(L' otύτο στον Κρύλοβ υπερΙσχυσε το γρotμμιχηκο γέ~oι:; άπέ­ ν:χνΤL στην προιγμotΤLκη σ'YjμoισΙot - ό τζΙτζLκιχς EYLve: λ~βελούλλ'Yj (~ ρωσσLκη λέξ'Yj στρέκαζα εΤνotL θ'Yjλυκοu γένουι:;), 8Lοιτ+ιρησε ομωι:; ολοι τOC γνωρΙσμotτot τοί) τζΙτζLΚot (&λΤΡLot, τρotγου80υσε), ποιρ' ολο

ποδ

ILLOC λLβελούλλ'Yj Ο\Jτε πη8ιΧεL οδτε: 'rpotYOu8ιXEL. Ή άνά.λογΥ) άπ6-

80ση όλ6κληρου τ<.lί) πεΡLε:χομένου τοί) μύθου κocτέστησε άνοιγκοιΙα:

3ίfι

ΣΚΕ'Ι'Η

τ,ην 8ιιχτ-ήρηση της γριχμμιχτικ:ης κιχτηγορΙας τοίί

O'Y)AuKou

γ ivout;

για: την ~ρωΙ~ιx τοίί μόθοu. ΤΟ &.ντΙΟετο σuμβαΙνει με την μετOCφριχσ'Υ) τοίί ποιήματος τοίί

Heine Τό πεύκο καί ό φο{νικας (("Ενα πείίκο στέκετιχι μοναχό ..., -, 'Α" , ) Σ τα' γερμotνικα, το, neuxo 'rou. εινιχι ιχρσενικοu γενοuς. πο ιχuτο κερ~Ιζει l>A'Y) ~ ΙστορΙιχ την σuμβολικη σημιχσΙιχ τ:ης ά.γOCΠ'Υ)ς γιΟι μιΟι ι Γ" ~ , "~ ~, , yuvιx~xιx. ιιχ νιχ οΙΙΧΤ'Υ)Ρ'Υ)σει ιχuτη Την νΟ'Υ)μιχτικ,ι ιχποχρωση -rou γερμιχνικοίί κειμένοu, ό Τιοίίτσεβ ά.ντικιχτέσΤ'Υ)σε το πείίκο με τον κέ~ρo (~ &.ντΙστοιχ'Υ). ρώσσικ'Υ) λέξ'Υ) κιεντρ εΤνιχι ά.ρσενικοίί γένοuς)

-

~ιxς κέ~ρoς στέκεται μοναχός

'0 ALι:;ρμοντο β" , ο

-rou.

Ν' 'λLξ' Ι " οποιο" μετιχφριχσε κ~τιx ι:; 'Υ), αφιχφεσε ιχπο

l' '-Δ ~ , , ό ,Ν "ΟΙΤο ΠΟΙ'Υ)μιχ ΙXU .,/ν τ ι/ν νΟ'Υ)μιχηκ'Υ) ιχπ χρωση κιχι εοωσε

-rOU

"

rl

ετσι <.να

ούσιιχστικα: &.φιχφετικότερο κιχΙ γενικότερο νό'Υ)μα (~ ρωσσικη λέξ'Υ) για: το πείίκο, σόσνα, εΤνιχι

Q'Y)AUXOU γένοuς). 'Έτσι ~

μεΤιΧλλαγη μιας

φιχινομενικΟι γριχμμιχτικ:ης λεΠ"t'oμέρειιxς ό~'lJγε! στην ά.λλιχγη δλ'Υ)ς τ:ης σημιχσιολογικ:ης nAeUpOίt; της γλώσσιχς.

Μποροίίμε λοιπον να: ποίίμε, l>ΤL ~ δπιχρξ'Υ) ένος ~εότεροu γλωσσι­

κοίί έπιπέ~οu,

nOu

βρΙσκεται πΙσω ά.πο τΙς λέξεις, ~'Y)λ. ~ σόνταξ'Υ)

των σημιχσιων των λέξεων, μας έξιχνιχγκOCζει νΟι μην βλέποuμε στην

ιΧπλη γλωσσικη &φιχνση μια: στΙΧθερη σχέσ'Υ) ά.νOCμεσιχ στην σ'Υ)μιχ-

'

\

σιο λ ογικη κιx~

-

... '

,

--Δ' 'λ' 'λλ" v. ι/ν 'Υ)Χ'Υ)ηκ'Υ) π sUpΙX Τ'Υ)ς γ"ωσσας, ΙΧ ΙΧ μιιχ μετιχ-

βιχση ά.πο την σόντιχξ'Υ) των σ'Υ)μιχσιων

στην

Ρ'Υ)μιχτικη σόνΤιΧξ'Υ),

μιΟι ΤΡΟΠΟΠΟΙ'Υ)ση τ:ης σημιχσιολογικ:ης ~oμ:ης κιχτΟι την ένσOCρκωσή της σε λέξεις. "Αν ~ φων'Υ)τικη κιχΙ ~ σημιχσιολογικη nAeupOι τ:ης γλώσσιχς

8εν σuμπΙπτοuν, ~έν μπορε! προφιχνως νΟι προκόψει μονομιας μιΟι

γλωσσικη Ι;κφιχνση σ'

l>AYj Τ'Υ)ς την Ι;κτιχση, ά.φοίί ~ σ'Υ)μασιολογικ'η

κιχΙ ~ προφορικη σόντιχξ'Υ) ~εv ~'Υ)μιοuργοuντιχι τιχuτόχρονιχ, ά.λλΟι

προuποθέτοuν μια:- μετOCβαση ά.πο την μιΟι στ,ην &λλ'Υ). 'ΑλλΟι ιχύτη

~ πoλUπλoκ'Y) μετOCβιχση ά.πο τΙς σημοισΙες στοuς ιpObnout; έξελΙσ­ σετιχι. Ή ~ιocρθρωση της γλώσσιχς σε σημιχσιολογεοι κιχΙ φωνολογΙιχ 8έν εΤνιχι ~oσμέν'Y) έξ ά.ρχ:ης, ά.λλΟι προκόπτει κατ' ά.ρχην στην πορεειχ

της έξέλιξ'Υ)Ι;: το πιxι~ι πρέπει να: ~ιlXφoρoπoιήσει τΙς ~uo πλεuρες τηι; γλώσσιχς καΙ να: σuνει8ητoΠOιήσει τη,ι ~ιιxφoρoc

-rout; κιχι τη"

φύση τηι; κΙΧθεμιίΧι;. 'Αρχικα: 8έν σuνιχvτΙΧμε στο π~ι8Ι κιΧποιιχ έπΙ-

ΚΑΙ

375

ΛΕΞΗ

γνωσΊj των λεκτικων μορφων καΙ σΊ)μασιων. Ή λέξΊj καΙ ~ φων'lj­

τικη Τ'/jς ~oμη κατανοε!ται ιΧπο το παι~Ι ώς τμΎjμα το\) !i'ιτικειμέ­ νοΙ) ~ ώς μια. ι~ιότητoc τοι) ποδ ~εν ξεχωρίζει ιΧπο τ1.ς ύπόλοιπες Ι~ιό­ Τ'/jτές

TOU.

ΛΙΙτο εΤνα~ προφανως φαι'ιόμενο ποδ χαρχκτηρίζει κOCθε

πρωτόγο\ι'/j γλωσσικη σuνεΙ~'/jσΊ). Ό

Humboldt

παραθέτει Ινα ιXνέκ~oτo, στο όποί:ο Ινας αν~ρας

κατώτερ'/jς ΚOινωνικΎjς τocξ'/jς, ιΧκούγοντας μια. σuζ~τ-Ιjσ'/j φΟΙΤ'/jτων

της ιΧστρονομίας για. τα. ιΧστέρια, έ:θεσε την έρώτησΊ): «Καταλα­ βαίνω, {)τι ό ανθρωπος κατOCφερε με τΥιν βo~θεια ()λων των ~uνατων

μ'/jχαν'/jμocτων να. μετρ~σει την ιΧπόστασΊ) τΎjς γΎjς ιΧπο τα. μχκρινό­ τερα ιΧστέρια καΙ να. έξακριβώσει τΥιν θέσΊ) τοuς καΙ τΥιν XLν'/ja~ τοuς. 'Λλλα. θα. ~θελα να. ξέρω, πως ~μαθαν τα. όνόμα~α των ιΧστεριω,ι;» ΠΙστεuε {)τι τα. όνόματα των &.στεριων μαθαΙνοντχι μόνο ιΧπο αίιτα.

τα. t~Lrl. •ΛπλιΧ πειρOCματα ~eLxνouν {)τι τα. παι~ια. στΥιν προσχολικΥι ~λικΙoc έξ'/jγοuν τα. όνόμocτoc των ιΧvτικειμένωv ιΧπο τΙς Ι~ιότητέ~ τοuς. «Ή ιXγελιX~oc όνομOCζετocι 'ιXγελιX~α' γιατΙ ~χει κέρατoc, το 'μοσχOCρι' γιατΙ τα. κέρocτOC τοι) ε!ναι ιXκόμΊj μικρOC, το 'αλογο' γιocτ1. ~εν ~χει κέρατoc, το 'σκuλΙ' γιocτΙ ~ΕV ~χει κέρατoc κoc1. εΤvocι μικρο­ καμωμένο, το 'αίιτoκ(νΊjΤo' γιocτΙ ~εν ε!ναι ζωο». Σ ~" .,1'.1 ερωτησΊ),

'-'Ι

Ν

r:ι.v μπορει κα"εις νoc ocντικocταστησει ΤΊj'I " .

"

• 0'10-

μασίoc ένος ιΧντικειμένοΙ) με μια. αλλ'/j, &'.1 κocνεΙς πocρoc~εΙγματoς χoc­

P'/j μπορεί: να. ονομOCσει την ιXγελιX~oc μελιXνΊj καΙ την μελιXνΊj ιΧγελιΧ­ ~oc, τα. πocι~ια. ιΧπαντοσν ()τι α~τo ε!ναι έντελως ιΧΜνocτο, γιατΙ κα, , 1 .την .' νεις γρocφει μι:;

•Η

• Ν rlV'/j, ενω

με λ'

'/θ ετoc αντι

.s.' ~~, 'Ι αγε λ' αοoc οινει

'λ γα

oc.

μετocβΙβOCσΊ) τοσ όνόματος ~'/jλώνει κocτα. κOCποιον τρόπο καΙ την

μετocβ(βocσ'/j της Ι~ιότητας ένος ιΧντικειμένοΙ) σε Ινα αλλο, τόσο στε­ vα. καΙ ιΧξε~ιocλuτα ε!vocι σuν~ε~εμένες οΙ Ι~ιότητει; ένοι; ιΧντικειμέ­

vou

με το

βOCσει το

ovoILoc του. Πόσο ~ύσκoλo ε!vαι για. Ιvα παι~Ι vα. μεταβι­ ovotLoc ένοι; ιΧντικειμένου σε lvoc αλλο, γ(νετocι σocφει; ιΧπο

πειρOCμocτoc, στα. όποΤoc, κocτόπιv ύπo~ε(ξεωι;, οvομocζοvται ιΧντικεί­

μεvoc τεχνΊjΤOC, με ψεύτικoc τα.

bvbILocTrl

bvbILocToc. Σε Ινoc πεΙραμoc ιΧvτocλλιΧχθΊjκocν

«ιXγελιX~α-σκύλoι;» κocΙ «πocρOCθuρο-μελιΧνΊj». «''Αν Ινoc

σκuλΙ ~χει κέρocτα, ~(veL τότε γ&λσc;» ρωτηθΊjκε Ινσc παι~ι. «NσcΙ».

«"Εχει ~ ιXγεM~oc κέΡOCΤOCϊ».

«Noc(». «Ή ιΧγεΜ80c ε!νocι λοιποv axu-

λ(, μα. ~χει lvrι. σκυλΙ κέρrι.τrι.ϊ» -

«Φuσικoc,

&'.1

το σκuλ1. ε!vαι ιΧγε-

376

ΣΚΒΨΗ

λιX~lX, ι1ν όνομ&ζετιχι ~τσι

-

&.γελιΧ81Χ, τότε πρέπει να: ~χει κιχι κέρlχ­

ΤΙΧ. "Ενιχ σκυλί, που όνομάζετιχι &γελά.~IX, πρέπει να: ~χει όπωσ~~πoτε μικρα: κέρlχτlχ».

Βλέπουμε &πο ιχύτο το πlXρ&~ειγμlX, πόσο Μσκολο εΤνlχι για: (.νιχ πιxι~ι να: ~ιιxχωρΙσει το ονομιχ ένος &ντικειμένου &πο τις ε~ιό­

τητές του κιχι πως

ol

ε~ιότητες ένος &ντικειμένου συνo~εύoυν το

()νομιχ κιχτα: τ~ν μεΤΙΧβΙβιχσYJ, ί5πως ~ t~ΙΟΚΤYJσίιχ τον t~ιοκτ~τYJ' τα: t~Lιx &ποτελέσμlχτoc πΙΧίρνουμε σε έρωτ~σεις για: τΙς L~ι6τητες τ~ς μελιΧνYJς κιχι του πιχριχθύρου κιχτα: τ~ν &ντlXλλιxγ~ των ΧΙΧΡΙΧΚΤYJΡΙ-

-

στικων τους.

Σ-l

"

...YJ

"ιν ερωτησΥ), ιχν

με

λ'

Υ ~ , , ιχνΥ) ε~νιxι οιιχφιχνΎ)ς, πιχφνουμε

την &πάντησΥ): δχι. «Άλλα: ~ μελιΧνΥ) εΤνιχι το πιχράθυρο, το πιχ­

ράθυρο ~ μελιΧνYJ». «Συνεπως ~ μελιΧνΥ) εΤνιχι πιχρ' ί5λoc ιχύτα: μελάνΥ) κlχΙ &~ιιxφιxν~ς». Μ' ocύτο το πlXρά~ειγμιx θέλlχμε να: ~εΙζoυμε χεφοπιιχστά, δτι ή φωνητικη και ή σημασιολογικη πλευρα τής λέξης &ποτελουν για

\

το παι

δ'

\"

,

,~

ι μιαν αμεση, ιχοιιχφοροποιYJτη

\ "

~

κlχι ιχσυνεΙΟΥ)

~,

ενοτητα.

Μ

\

ιιχ

σYJμιχντικ~ γρlXμμ~ της γλωσσικ~ς έζέλιζYJς του πlXι~ιoυ συνίστιχ­ τιχι &κριβως στην διαφοροποΕηση και συνειδητοποΕηση αυτής τής έν6τητας. "Αριχ τα: Μο γλωσσικιΧ έπίπε~ιx συγχωνεύοντιχι στ~ν &ρ­ χ~ τ~ς έξέλιζYJς κlχΙ μόλις στιx~ιlXκα: &ρχΙζει gvιxc; ~ιιxχωρισμ6ς τους,

Ι:τσι ώστε ~ &πόστιx~ τους ιχυζ&νει με τ~ν ~λικΙIX. 'Έτσι σε κOCθε στoc~ιo τ~ς έξέλιζYJς των σΥ)μιχσιων των λέξεων κιχΙ της συvει~YJ­ τότητάς τους &ντιστοιχε! μιιΧ [8ιάζουσlχ εL8ικ~ σχέσΥ) τ~ς σΥ)μιχσιο­ λoγικ~ς κιχΙ της φωνΨLΚ~ς πλευρας τ~ς γλώσσιχς κιχΙ gvιxt; L~ι&ζων εΙ~ικoς ~ρόμoς της μετ&βΙΧσΥ)ς &πο την σΥ)μιχσΙIχ στον φθόγγο. Ή

&'.'επιxρκ~ς όριοθέτησΥ) των Μο έπιπέ8ων μετιχζύ τους συν~έετιxι με το δτι στ~ν πρώιμΥ) πιxι8ικ~ ~λικΙIX μόνο σε περιορισμένο βιχθμο εΤ­

νιχι 8υνιxτ~ ~ ~κφριxσY) κιχι ~ κv:τιχνόYJσYJ μιας σκέψYJς. ''Αν λιΧβουμε

•,

υπ

!!ψ U

YJ

,,1"

,,-

\

\ -λ ''/V

μιχς ιχυτιχ που ειπocμε σ.ρχικιχ γιιχ

'

J.

επικοινωνιιχκ,ι

λ

ει-

τουργ(ιχ των σYjμιxσιων, γίνετιχι σιχφές, δτι ~ έπικοινωνΙιχ του πιχι8ιου με την βo~θειιx τ~ς γλώσσιχς βρΙσκετιχι σε &μεσΥ) ΣUν&ρτYjσY) με τ~ν ~ιιχφΟΡΟΠΟΙYJσΥ) των σYjμιxσιων των λέξεων κlχΙ με τ~ν σuνει~YJ­ ΤΟΠΟΙYJσΥ) ιχύτων των σΥ)μlχσιων.

ΓιιΧ να: το έζ't)γ~σουμε οιύτο πρέπει να: έζετ&σουμε Ινιχ σYJμιχν­

τικο χοφοικτYJΡΙστικο της σYjμoισ(OΙζ των λέξεων, το όποΤο ~8η &VOΙ-

ΚΑΙ

ΛΕΞΗ

3 -ι ι

φέρσιμε. Στ~'ι σ"ΙJμσισιολογικ~ aομ~ τγ;ς λέξΊjς 3ισιχωρίσσιμε τ~ν έμ­ πράγμσι-:"ΙJ ά.'ισιCΡOρά Τ'Υ)ς ά.πο τ~ν σ'Υ)μσισίσι -:'Υ)ς κσιι 3.::ίξσιμε ο'η ΟΙ δ':ιο σιίι-:ες οεν συμπίπτουν. 'Απο λε"oυργ~ΚY,ς πλευΡiς σιίι,,:ο μας

όο+Ιγ-ησε στ~'ι O'Y)λωτ~κ~ κσιι όνoμσισηκ~ λε~τoυργίσι τΥ,ς λέ;Ίjς, απο τ~'ι μ~ά., και στ~'ι σ'Y)μσισ~oOoηx.~ Τ'Υ)ς λε~,,:oυργίσι, ά.πο τ~'ι α.λλ'Υ). "Αν συγκρίνουμε σιίιτες τις aομ~κες κσιι λε~τoυργ~κες σχέσε~ς σΤ'~ν

αρχ~, κσιτα: τ~'ι 3ιάρκε~σι κσιι στο τέλος -:Υ,ς έξέλ~ξ'Y)ς, μπορουμε να: πε~σθοuμε για: τ~ν ακόλουθ'Υ) γενετικ~ νομοτέλεισι. Στ~ν αρχ~ τ~ς

έξέλ~ξΊjς ύφίστσιτσιι στ~ν aομ~ τΥ,ς λέξης ά.ποκλειστικιΧ ~ έμπρά.γ­ μαΤΊί α'ισιφορά της κσιι ά.πο τις λειτουργίες μόνο ~ OΊίλωτικ~ κσιι "ή ό'loμσιστικ~. Ή (ά.νεξάρτ'Υ)Τ'Υ) ά.πο την έμπράγμσιτ'Υ) ά.νσιφορα:) σ'Υ)­ μσισΙσι κσιι ~ (ανεξάρτ'Υ)Τ'Υ) ά.πο τ~ν ύπoo~λωσ'Y) ένος αντικειμένου κσι1. τ~ν κσιτονομσισίσι του) σ'Υ)μσισιοaόΤ'Υ)σYj ΟΊίμιουργουντσιι αργότερσι κσι1. ανσιπτυσσοντσιι απο τους ορόμους που έξετάσσιμε κσιι περιγρά­

Ψαμε πιο πάνω. 'Αλλα: σιίιτες οΕ οομικες κσιι λειτουργικες ι3ιότψες τ~ς λέζ'Υ)ς

απο τ~ν ά.ρχ~ της a'Υ)μιουργίσις τους ά.ποκλΙνουν στο πσιι3ι σε συγ­ κρισΊί με τον έν~λικo προς Μο αντιτιθέμενες πλευρές. 'Απο τ~ν μ~α:

~ έμπράγμσιτ'Υ) ανσιφορα: τ~ς λέξης έκφράζετσιι στο πσιι31. πολυ έντο­ νότερσι ά.π' ε,τι στον έν~λικo: για: το πσιι31. ~ λέ;"1J ε!νσιι gνσι τμΊjμα ,του αντικειμένου, μια: απο τις ιοιόΤΊίτές του, ε!'ισιι ά.συ"{κριτσι στενό­

τερσι συν3εοεμέ-ι'Υ) με το ά.νηκεΙμενο απ' Ο,τι ~ λέξη του ένηλίκου. Αίιτο a'Υ)μιουργε'L έπίσ'Υ)ς gvoι πoΛU μεγσιλίιτερο «ειοικο βάρος» ης έμπράγμαΤ'Υ)ς ά.νσιφορας. Άπο Τ~'Ι αλλ'Υ) μπορεΤ δμως ~ λέξ'Υ), ά.κρι­ βως γισιτι στο πlY.~oι ε!'ισιι στενότερσι συ'ι3ε3εμέν-1J με το αντικείμενο ά.π' δ,τι σε μας, να: αποκοπεΤ είικολότερσι απ' σιίιτό, Ο'Υ)λ να: ά.'ιτι-

,\,

\

, l' , , , 'Ψ ~ ι κσιτσισΤ'Υ)σει Το σιντικειμενο μεσσι σΤΊίν σκε' 'Υ) κσιι νσι ΚlΥ.νει μισι οΙΚ'Υ)

της ζω~. Μ' σιίιτον τον τρόπο ~ ά.τελ~ς 3ισιφοροποί'Υ)σ'Υ) τΊjς έμπράγ­ μσιΤ'Υ)ς ανσιφοριΧς κσιι τ~ς σ'Υ)μσισίσις τ~ς λέ;"ιJς όΟΊίγεΤ στο ΟΤΙ το ~, πσιΙοι

β

,

ρισκετσιι

ό τσιυτ χρονσι

'

κοντυτερσι

,

κσιι

,

μσικρυτερσι

'"

σιπο

Τ'Υ)ν

πρσιγμσιτικόΤΊίΤσι πσιρoc δ έν~λικoς. Το πσιι31. αρσι aεν 3ισιφοροποιεΤ αρχικΟι σ"ι)μσισΙσι τ~ς λέ;'Υ)ς κσιι α.ντικεΙμενο, σ'Υ)μσισΙσι κσιι φωνψικ~ μoρφ~ τ~ς λέξ'Υ)ς. Μόνον κσιτΟι τ~ν πορείσι τΊjς έξέλιξ'Υ)ς συμβσιίνει

, , ,

' "

-

,

~ "'λ 1.' β θ ~ α.υτ'Υ) 'Υ) οισιφΟΡΟΠΟΙ'Υ)σ'Υ), α.να. ογσι μς; τον ΙΥ. μο σινσιπτυ"'"lJζ τ-ης γενι-

κεuσ-ης, και στο τέλος της έξέλιξΎ)ς, οτσιν έμφσινίζοντσιι ~o'Y) γν~σιες

3ί8

ΣΚΕΨΗ

~ννoι:;:ς, ~'Υ)μιοuργοUvτιχ.ι l>λo::c; ιχ.υτες οΙ πολόπλοκες σχέσεις ά.νιίμΖσιχ. στόι ~ιιx.ρθρωμένιx. γλωσσικόι ~πΙπz8ιx., γιόι τόι όπo~ιx. μιλ-ίjσιx.μz πιο ι

πιχ.νω.

Ή ιx.ι~ξιx.νόμεν'Y) με τόι χρόνιιχ. ~ιιx.φOΡOΠOΙYισ'Y) στόι Μο γλωσσικόι έπΙπε~ιx. συμβιx.~Ιζει κιχ.! με τ~ν ~ξέλιξ1j τ'Yjς σκέψ1jς κιχ.τόι τ~ν μετιχ.­ βoλ~ τ'Yjς σόντιχ.ξ1jς των σχέσεωΥ σε σόν't"ιχ.ξ1j των λέξεων. Ή σκέψ1j σφριχ.γΙζει μιόι ά.πο τΙς λέξεις της πρότιχ.σ1jς με τ~ν σφριχ.γΙ8ιχ. του λογικου τονισμου κιχ.ι ίιπογριχ.μμΙζει ~τσι το ψυχολογικο κιχ.Τ1jγό­

Ρ1jμιχ, χωρΙς το όπο'i:ο θόι πιχ.ρέμενε ά,κιχ.τιχ.νό1jΤ1j κιίθε πρ6τιχ.σ1j. Ή

•

ομι

""

λ "ιιχ. ιχ.πιχ.ιτει ~, 'β 1 'ι οι1 ,,. Τ1jν μετιχ. ιχ.σ'Υ) ιχ.πο το εσωτερικυ επ~πεoo στο εζω-

τερικο κιχ.! ~ κιχ.τιχ.νό1jσ'Υ) προϋποθέτει τ~ν ά,ντΙστροφ1j κιχ.τεόθuνσ1j ά.πο το ~ξωτερικo στο ~σωτερικo γλωσσικο ~πΙπε~o.

3. ι " Π ρεπει ομως

πλευρόι

-r'Yjc;

"Ι νιχ. εισχωΡ1jσοuμε

Ι κιχ.πως

"

γλώσσιχ.ς. Ή σ'Υ)μιχ.σιολογική πλευρόι

ι " Ι 'Ι οιμονον το Evιx.pXT1jpLO επ~πεoo.

πι

~σω

TOu

β

-r'Yjc;

uιp'Yjc;

-r'Yjc;

γλώσσιχ.ς ε!νιχ.ι

ι , 'ι οιρισκετιχ.ι το επ~πεoo ΤΎ)ς

έσωτερικ'Yjς γλώσσιχ.ς. Χωρ!ς τήν σωστή κιχ.τιχ.ν61jσΎ)

x'Yjc;

,

β ιχ. θ' υτεριχ. σΤ1jν εσωτερικ'Υ)

-r'Yjc;

ψuχολογι­

~σωτερικ'Yjς γλώσσιχ.ς 8έν ίιπOCρχει κιχ.μμιόι ~uνιχ.τ6τητιχ.

ά,ποσιχ.φ~νισ1jς των πολόπλοκων σχέσεων

-r'Yjc; σκέψΎ)ς προς τήν λέ­

ζΎ). Αυτο το πρ6βλ'Υ)μιχ περιέχει σΙγοuριχ. τιΧ. πιο μπλεγμbιιχ. ζ1jΤ~­ μιχτιχ. στ~ν περιοχή της ν61jσ1jς κιχ!

-r'Yjc;

γλώσσιχς. του ά,ξΙζει λοιπον

νόι ~ρευν'Y)θεΊ: ξεχωρισ't'ιί. Θ~λoυμε νόι ά.νιχ.κοινώσουμε μερικόι θεμε­ λιocκόι 8ε~oμένιx. ιχ.υτης

-r'Yjc;

~ρευνιx.ς, ά.φοί) χωρΙς ιχ.υτόι 8έν μπορουμε

νόι κιx.τιx.νo~σoυμε τη,> σχέσ'Υ) σκέψ1jς κιχ.ι λέξ1jς. Ή σόγχισ'Υ) ά.ρχΙζει μέ την όρολογική ά.σιίφειιχ.. Ό

lSpoc; «~σωτε­

ρική γλώσσιχ.» :η «έν80φιχ.σΙιχ.» ΧΡ1jσιμοποιε'i:τιχ.ι στή βιβλιογριχ.φΙιχ. για: τα: πιο 8ιιχ.φορετικιΧ. φιχ.ιν6μενιχ.. 'Απ' ιχ.ίιτο προκόπτουν πολλές πιχ.ριχ.­

νοήσεις, μια: ποu οΙ συγγριχ.φεΤς συχνα: ~ρΙζoυν για: 8ιιχ.φορετικόι πριίγ­ μιχ.τιχ., τα: όπο'i:ιχ. lSμως όνομιίζοuν μέ τον (8ιο

lSpo.

Ε!νιχ.ι ά.8όνιχ.τον να:

~ντιίξoυμε τήν γνώσ'Υ) μιχ.ς γιόι την ίιφή της ~σωτερικΎjς γλώσσιχ.ς σ'

όποιο8ήποτε σόστημιχ.,

&'1

8εν ξεκocθocρΙσουμε ΠΡΟ1jγοuμένως τήν

ΚΑΙ

,

ορο

λ

,.1'

ΑΕ!!:Η

379

,

• \

,.,

ι έ ,ι ~Ι.Ι • λ'β ογιιχ. "~ ιιχ που κιχν νιχς ιχκομ-η οεν εχει α.να. α. ει οιuτο το εργο,

οεν βρίσκουμε σε κα.νένα. συγγρα.φέχ μια. συστημxτικ~ πχρουσίιχσ-η

άκόμ-η κα.Ι ά:πλών 8ε80μένων για. την υφ~ της έσωτεΡLΚ~ς γλώσσα.ς. 'Η πρώτη σ-ημιχσίΙΧ ιχύτοίί τοίί

IJpou βιχσιζότιχν στ~ν άνΤΙλ-ηψ-η

της έσωτεΡικΥις γλώσσα.ς ώς ρ-ημcxτικ7jς μν~μ-ης. Μπορώ να. cXπα.γ­ γείλω ε·ιιχ ποί-ημα. πο'; εχω cXποστηθίσει, cXλλ~ μπορώ έπίσ"t)ς να. το cXνcxπα.ρα.γrχγω μόνο στην μν~μ"t). Το 'ίοιο μπορεί: να. cXντικcxταστα.θεί:

~ λέξ"t) cXπο την πα.ρά.στιxσ~ Τ"t)ς :η

cXTCO μια. είκόνιχ τ~ς μν+Ιμ"t)ς, ΙJπως

κOCθε ΙJ.1:λ0 πρ:Χγμα. Σ' ιxύτ~'1 την περίπτωση

,

~

'"''

'ξ

οιακρινε":"χι α.πο τ-ην ε

f,

έσωτερικη γλώσσα

~"",~" t Ι , \ " ωτερικ,/ το ΙοΙΟ οπως Τι ποιραστιχση α.πο ενιχ

πρα.γμα.":"ικΟ cXντικείμενο. 'Έτσι κιxτανo~θ-ηκε ~ έσω":"ερικη γλώσσα cXΠΟ τους Γά.λλους σuγγριxφεΤς. ΑUΤΟL έρευν-ησιχ'l πOCνω σε ποιOC

πρότuπιx μ'l~μ-ης

-cXxouanxoc, όπτικ&., κιν-ητικα. κα.Ι σuνθετικo:­

πριχγμιχτοποιεΤτιχι fι cXνά.μν-ηση σε λέξεις. 'Όπως θα. οοίίμε στα. έπό­

μενιΧ, fι γλωσσικ~ μν~μ-η άποτελε! ενιΧ σ"t)με'i:ο που ΚιΧθορίζει ~ν φυση της έσωτερικΥις 'ί \ώσσιχς. νοιιΧ ΚιΧΙ οεν σuμπίπτει μ' α.Uτ~ν.

•ΑI:λα. 8εν έξιΧντλεί: α.ύτην την ε­

Ot

πσιλιΧιό":"εροι σuγγριχφε'i:ς έ;ο­

μοιώνουν Π&.'I":"ιΧ την cXνιΧπαΡιΧγωγ~ λέξεων ΚΙΧΙ την έσωτερικη γλώσ­ σχ. Πρόκει":"ιχι ώστόσο για. Μο ΟΙιΧφορετικες Οια.ΟΙΚιΧσίες.

Ή δεύτερη σ"t)μιΧσίιΧ τ.:ης έσωτερικ7jς γλώσσιΧς συνοέεται σ'Jν'r,­ θως με τη·ι συντμ"t)ση τ.:ης φυσιολογικΥις πρά.;'Υ)ς τοίί όμιλεί:ν. Ώς έσωτερικη γλώσσα ΧΧΡιΧκτηρΙζει κανεtς σ' αuτη,ι ,ην ι εκ?ερομεν"t),

περΙπ":"ωσ-η

β ου β' ι ~ ) Ύj γ λ ωσσχ, Ο'Υ)

, " τον γνω,. - σuμ9ωνα με στο όρισμο ":"ου Mίiller- τ~ν γλώσσιχ ένος Y;Z0'J. Κιχ,,:"χ ,0'1 Watson

, την

" μΎj

είνιΧΙ πα.ρόμοιιχ με τον έξωτερικο λόγο, cXλΗ οε·ι πεΡιΧ":"ώ·lε":"ιχι. Ό ~Iπεχτέρε~ την ορισε ώς ενα. γλωσσικο ~lτα.'Iα.κλxστικό, ΠΟ') οεν έ;ωτερικείι~ΤXΙ στο ΚΙ'I7jτικό ΤΟΙJ τμ~μα. Ό Σε-:-σένοβ ώς ε·ιχ ιΧ'ι­ ":"χ'lακλασ":"ΙΧΟ που οιιχκόπ"t)κε στα. Μο ":"ρίτα: το\) ορόμου τω. Ώσ­

--:όσο κι

xU7"1J

Τι άντΙλ'Υ)'-Ι'Υ) μπορεί: να. χαρχκτηρ(σει μόνο ενιχ σ"t,με'i:ο

~ς έσω":"εΡLΚ~ς γλώσσας. Με

-:-0

να. έκφέρε: κχνεtς λέξεις α9ωψ:l.,

οεν τΙς με ":"χ β ά.λλει οιόλου σε έσωτερικη γλώσσχ. Τον τελευταίο

κχιρο ό

Schilling πρό7εινε το'l Ο:ιΧχωρισμο ιΧ'lά.μεσχ σ--:ην

γλώσσιΧ κχι στην έσω7ερικη όμιλία' με

έσω-:-ερικ~

-:-0'1 -:ελευ,":ιχί:ο α.';,0 (;ρο

χιχρχκτηρίζ:::-:-lΧι το περιεχόμενο, το όπο'i:ο προσέοιοιχ'l οί σ'J·ΠΡΧ9:::r.ς ι

ΠΟ')

1~

μuι.~ς

'έ

χνχ1'

ριχμε

~

σΊ,/,1

Jl

-,

εννωιχ Τ'~ς

-

~,

εσω-:-ερικ-r,ς γl'.ωr;σχς

Α' , .."'1.\)--:1)

380

ΣΚΕ'ΡΗ

~ ~VVOLIX ξεχωρΙζεL ποσΟΤLΚιΧ ιiπo την ~σωτεΡLκη γλώσσιχ ~ι; προι; το gTL πεΡLΛotμβιίνεL μόνο τΙι; ένεργYj't'Lκέι;, I5XL δμωι; κlχΙ τΙι; πlχθYj't'L­ κει; 3L1X3LxlXarEt; τηι; γλωσσLκΎjι; 3ρlχστηΡLότYjΤIΧΙ;, xlXl ΠΟLΟΤLΚιΧ ώι; προι; το gTL χlχρlχκτηρΙζεL την ~νlχρκτηΡLIΧ ΚLνYjτηΡLIΧ 3ρlχστηΡLότη­ ΤΙΧ τηι; γλωσσαΎjι; λεLτοuργ(Iχι;. Ό ~σωτεΡLΚΟΙ; λόγοι; e!VIXL ιiπ' ιχότην την δΠΤLκη γων(ιχ (LLιX (LEPLKYj AELTOUPY(IX Tr,c; έσωτεΡLκΎjι; γλώσσιχι;, (LLιX γλωσσΟΚLνYjΤLκη ~νέργεLIΧ ιiPXLXO;) χιχριχκτηριχ, τΎjι; δποΙIχι; οΙ ~θ~σειι; 3εν βρ(σκουν ΙκφρlXσYj σε ιiρθρωΤLκει; XLy~aELt; ot)TE ~x3Yj'1.1 1.20 ιι! ι 'δΗ ~" ΛωνονΤIΧL σι;; ~σlχφεLΙ; κlΧ ~YjXEt; ΚLνYjσεtι;, OL ΠΟLει; σuνOoευoυν, υποστηρ(ζουν. ~ πlXρεμπo3(ζoυ~ την VOYjTLKYj AELTOUPY(IX. Ή τρΙτη xlXl ΠLΟ σuγκεχuμένYj ιi'Jτ(λYjΨYj ιiπο3Ι3εL στην ~σω­ TEpLKYj γλώσσιχ (LLιX πoΛU εόρε(ιχ σYjμlXσ(lX. Δεν θέλουμε νιΧ πεΡLγριί­ Ψουμε την Ιστορ(ιχ τηι;, ιiλλιί, σuντομιχ, την σYjμεΡLν~ τηι; XIXTcXaTIXaYj, δπωι; μπορε! νιΧ ιiντλYjθε'i: &.πΟ πολλει; ~ργlXσ(ει;.

'Ωι; έσωτεΡLκη' γλώσσιχ δ Goldstein δρ(ζεL δλlΧ, δσιχ προ­ YjYOUVTIXL τηι; ΚLνYjτηΡLIΧΙ; γλωσσLκΎjι; ~νέργεLΙΧΙ;, gAYj την ~σωτεΡLκη πλευριΧ τηι; γλώσσιχι;, στην δπο(ιχ ξεχωρΙζεL Μο σYjμεΤIX: πρωτον

την έσωτεραη γλωσσLκη μορφη των γλωσσολόγων ~ τιΧ γλωσσLΚιΧ

X(VYjTPIX του Wundt, ΚΙΧ(, 3εοτερον, ~νlX β(ωμιχ lSXL Et)xoAιx προσ8Lορ(σLμο, gXL IΧlσθYjτηΡLΟ ~ XLVYjT~PLO, &.λλιΧ et3LKιX γλωσσLκό, το δποΤο νlχΙ μεν γνωρ(ζεL δ κlXθΈVIXι; κΙΧλιί, ιiλλιX το δποΤο 3εν έΠL3έχε­

't'ΙXL ~στόσo &.ΚΡLβη ΧlΧρotκτηΡLσμό. "'ETaL ό

Goldstein

σuνενώνεL

στην lVVOLIX τηι; ~σωτεΡLκΎjι; γλώσσιχι; gAYj την έσωτεΡLκη πλευριΧ κιίθε γλωσσLκΎjι; 3ρlχστηΡLό't'YjΤιχι;, 3εν xIίVEL κιχμμLιΧ 3LιiκPLσYj &.νιi­ μεσιχ στην ~σωτεΡLκη γλώσσιχ των Γιίλλων συγγριχφέων κlχΙ στην

λέξYj-lννΟLIΧ των Γερμιχνων xlXl κιχθLστoc lTaL την έσωτεΡLκη γλώσ­ σιχ έπ(κεντρο gA'tJt; τηι; γλώσσιχι;. Έ3ω ιiλ'tJθεuεL ~ &'pv'tJTLKYj πλευ­

ριΧ του όΡLσμου, 3'tJA. gTL οΙ IΧlσθ'tJτηΡLει; κlΧ! ΚLν'tJτηΡLει; 3LΙX3LXιxa(Et; e!VΙXL 3euτeoeuoualXt; σYjμlXσ(lXι; στην έσωτεΡLκη γλώσσιχ' auyxexuμέY'tJ ΚΙΧ! &ριχ &.νσιΚΡLβηι; e!VIXL δμωι; ~ θεηκη πΛεuριΧ. ΠρέπεL κlχνεΙι;

ν' ιiν't'Lτlχχθε! στην TIXUTLσYj του XUpLOU σYjμε(oυ bAbXA'tJp'tJt; τ~ι; γλώσ­ σιχι; μ' ~νlX tVOplXTLXO β(ωμιχ, το όποΤο τιΧχlχ 3εν e!VIXL προσLΤΟ σε ''Ι.

I~

~,

κlχμμLIΧ ΛεLτοuργLΚ'tJ, οομLΧ,ι

, ' ~'.l. XIXL yeVLXIX, κιχμμLIΧ lχνΤLκεLμε'JLΚ,ι lXν~-

λυσYj. ΠρέπεL κlχνεΙς έπ(σYjΙ; νιi ένιχντtωθε'i: στην έξoμo(ωσYj ιχότου

του βLώμlχτοι; με την έσωτεΡLκη γλώσσιχ, μέσlχ στην όπο(ιχ χιίνοντιχι -

ΚΑΙ

381

ΛΕΞΗ

δλ6τελα. τoc έπψ.έροuς 80μικOC έπΙπε8ΙΧ, ποίι μποροu'ι νOC 8ια.κριθοUν ξεκά.θα.ρα. σε μιOC Ψuχολογικη &"ά.λuσ~. Αυτό το γλωσσικό βΙωμα.

εΤ,lα.ι κοινό γιOC δλ~ Τ'~ν γλωσσικη 8ρα.στ~ριότ~τα. κα.ι α.ρα. 8εν μπο­ ρε!: νά. χα.ρα.κτ~ρΙσει τις εΙ8ικες λειτοuργΙες τ~ς έσωτερικΊjς γλώσ-

'

,,,

Ιέ' ~ σα.ς. "'Αν κα.νεις σκεφ θ~' ει με σuνεπεια. μ χρι το τέλ ος ΤΎJΊ α.πο ψ ΎJ τοι)

Goldstein,

θά. &να.γνωρΙσει δη ~ έσωτερικ~ τοΙ) γλώσσα. 8εν εΤνα.ι

"

,

'~ 'λ' -'Λ λ α. μια. aUYXLVΎJaLOCX~- β κα. θ ΟΛΟΙ) μια. γ ωσσα., σοΛ

ouλΎJΤΙΚΎJ'

,

,

κιχι μια.

νOΎJτικη 8ρα.στηριότψα., &φοί) περιέχει γλωσσικά. Κ('/ΎJΤΡα. και κΙνΎJ-

-

' •

,

τρα. της γ λ ωσσικα. εκφρα.σμενΎJς σκ έψ ΎJς.

Σ' , τ~ν κα. λ' uτεΡΎJ περιπτω-

ση περιλα.μβιΧνει σε &8ιιXρθρωΤΎJ μορφη δλες τΙς 8ια.8ικα.σΙες ποίι

έπιτελοUντα.ι μέχρι την στιγμη τ~ς δμιλΙα.ς, 8ΎJλ. δλΎJ την έσωτερικη πλεuρά. τ:ης έξωτερικ~ς γλώσσα.ς.

' Μ ια.

•

•

'ξ εκινιχει .!. . , το 1 υΤΙ 11 •• ορ θ' OτεΡΎJ α.ντι'λ·ι. ΎJψΎJ πρ έ πει να. α.πο ΎJ εσω-

τερικη γλώσσα. εΤνα.ι ενα. Ιδιαίτερο ώς πρόι; τήν ψυχολογική του υφή μόρφωμα, ενα.ς Ι8ια.Ιτερος τόπος τ~ς γλωσσικ~ς 8ρα.στηρι6τητα.ς: ποίι κα.τέχει την εΙ80ποιό Ι8ιομορφΙα. της κocΙ βρΙσκετocι σε ποΜπλο­

ΚΎJ σχέση με τοΙΙς &λλΟUζ τόποuς της γλωσσικ~ς 8ρα.στηριόΤΎJτα.ς, Γιά. νά. έξιχνιιΧσοuμε α.υτες τις σχέσεις τ~ς έσωtερικ~ς γλώσσα.ς &πό την μιά. με την σκέψΎJ κocΙ &πό την &λλ~ με την λέξΎJ, πρέπει να. ,~,

ΤΎJν οια.κρινοuμε τ

'

ό σο α.πο "J , '11 \"'l1λλη, πρ έ πει να. τι/ν μια. υσο κα.~ α.Πο την

rx

8ιocκριβώσOUΜε την εΙ8ικ~ της λειτοuργΙα.. Δεν εΤνα.ι &8ιά.φορο,

&'1

κα.νεΙς μιλOCει στόν έα.uτ6 τοι) ~ στοίις &λλοuς. Ή έσωτερικη γλώσσα.

εΤνα.ι γλώσσα. τοί) ~8ιoI) τοί) δμιλοσντος. Αυτη ή θεμελια.κη 8ια.φορά. έσωτερικ~ς κocΙ έξωτερικ~ς γλώσσocς 8εν μπορε!: νά. μεΙνει χωρΙς

au-

νέπειες γιά. την 80μικη όφη των 8όο γλωσσικων λειτοuργιων. ΕΤ­ να.ι έπομένως λά.θος νά. 8ια.κρ(νοuμε την έσωτερικη γλώσσα. μό­

νον ώς πρός τόν βα.θμό, τ6 xιXνouν οΙ

J ackson

κα.Ι

l>xt l5μως ώς πρός την ουσεα. ΤΎJς, δπως Head. Δέν πρόκειτα.ι έ8ω γιά. την &ρ­

θρωσΎJ. Ή δπα.ρξΎJ ~ ~ &νυπα.ρξΙα. μιας φθoγγικ~ς έπέν8υσης 8εν θεμελιώνει την φόση της έσωτερικ~ς γλώσσα.ς, &λλά. εΤνα.ι πα.ρεπό­

μενό της. Κα.τά. κιΧποιον τρόπο μποροσμε νά. ποσμε δτι ~ έσωτ.. ρικη γλώσσα. 8εν ΠΡΟYJγε!:τα.ι της έξωτερLΚ~" 06τε την &να.πα.ριΧγει στη,ι μν~μYJ, ιΧλλά. δη &ντιτ(θετα.ι στην έξωτερικη γλώσσα.. Ή έξωτερικη

γλώσσα. εΤνα.ι ~ μετα.μόρφωση μιαι; σκέψYJς σε λέξΎJ, εΤνα.ι ~ «όλο­ iCOLYja~» της κα.ι ή έξα.ντικειμενΙχ.ευ~ ΤYjς. Έ8ω πρόκειτQC.Ι δμως

382

ΣΚΕ'l'Η

YLcX (LLcXII

«ντεθετιχ έξελLσσόμ.ενη 8Lιχ8LκιχσΙιχ, ποδ πηγιχΙνεL «πο τιΧ

~ξω προς τιΧ μέσιχ,

(LLcX

«έξιίτμLση» της γλώσσιχς στΙς σκέψεLς.

'Απο 8ω OΠPOXUmeL κιχΙ ή 80μη ιχυτης της γλώσσιχς, με 6λες της τΙς 8LΙXtpOpet; ιΧπο την 80μη της έξωτεΡLκ1jς γλώσσιχς.Ι Ή έσωτεΡLκη γλώσσιχ ιΧποτελε! σΙγουριχ τον 8υσκολ6τερο το­ μ.έΙΧ

-r1jt;

Ψuχολογr.κ1jς ερευνιχς. ΒρΕσκουμε πολλες έντελως ιχυθιχΙρε­

τες κιχΙ ένιχτενLστLκες κιχτιχσκευες κιχΙ 8εν 8LΙΧθέτοuμ.ε σχε80ν κιχνένιχ 8ε80μ.ένο. ''EYLVΙXII μόνον πεφιίμιχτιχ κιχτΙΧ8εΕξεων πιίνω σ' ιχύτο το πρόβλημιχ. ΣυχνιΧ

eYLve

ή προσπιίθεLΙΧ νιΧ κιχτιχνοηθοϊίν μη έξΙΧΚΡL­

βώσψιχ, στην κΙΧλότερη περΙπτωση ΤΡLτεuοuσιχς σημιχσ(ιχς κιχΙ Ιί.σχε­ τιχ με το ΠΡΙXγμΙXΤr.κO πρόβλημιχ ΚLνητηΡLΙΧ συμπιχρομιχρτουντιχ tpΙXL­ νόμενιχ στην Ιί.ρθρωση κιχΙ στην ιXνΙXΠ\lOή. ΑύτιΧ τιΧ ζητήμιχτιχ πιχρέ­

μ.εLνιχν ιΧπρόσLΤΙΧ

με

yeveTLxet;

YLcX

το πεΙριχμιχ μ.έΧΡL ποδ έΠLτεuχθηκε ή έργιχσ(ιχ

μεθ680υς. 'Η έξέλLξη ~τιxν κιχΙ έ8ω το

XAeL8t YLcX

την

κιχτιχνόηση (LLOΙt; ιΧπό τΙς πολυπλοκότερες λεLτοuργ(ες της ιΧνθρώΠL­ νης συνεΕ8ησης. Με την ιΧνιχκά.λυψη (LLOΙt; κιχτιίλληλης μεθό80υ

YLcX

την ερευνιχ

νε­

T1jt; έσωτεΡLκ1jς γλώσσιχς ξεπεριίσθηκε ΠΡΙΧΚΤLΚcX το rL' ιχύτο έξετιίζουμ.ε προπιίντων την μ.έθο80.

κρο σημε!ο.

Ό

Piaget

εστρεψε πρωτος την προσοχή του στην l8LιχΕτερη

λεLτοuργ(ιχ

T1jt; έγωκεντρr.κ1jς γλώσσιχς του ΠΙΧL8Lου κιχι μ.πόρεσε νιΧ έκημήσεL την θεωρηηκή της σημιχσΙιχ. 'Η προσψοριί του συν(στιχ­ TΙXL στο 6TL 8εν προσπέριχσε ιχύτο το ΚΙΧθημ.εΡLνΟ γεγονός, ιΧλλιΧ το έρεόνησε κιχΙ προσπιίθησε νιΧ το έρμ.ηνεUσεL θεωρηΤLΚιί. 'ΑλΜ πιχ­ ρέμ.εLνε έντελως τυψλΟς ιΧπένιχνη σ' ενιχ σημιχνΤLΚΟ σημ.ε!ο της έγω­

κεVΤΡLκ1jς γλώσσιχς, 8ηλ. την γενεΤLκή της ΣUyykveLΙX κιχΙ σUν8εση !. την " ..Ι. γλ' , ο;τσL 1l '" λ ιχ θ εμο; εσωτεΡLΚ,ι ωσσιχ, XΙXL την ερμηνεuσε συνεπως μ.ένιχ ιΧπο λεLτοuργLκ1jς, θεση μ.ε τον

Piaget

80ILLx1jt;

κιχι γενεΤLκ~ς πλευρΟΙς. Σε ιΧντ(­

τοποθετησιχμ.ε στο έπΕκεντρο των έρευνων μ.ιχς

το πρόβλημιχ της σχέσης της έγωκενΤΡLκ1jς μ.ε την έσωτερr.κη γλώσ­ σιχ. Αυτο μ.ΟΙς ~8ωσε την 8υνιχτότητιχ νιΧ έρευνήσουμ.ε την έσωτερr.κη

1. 'Όπως προκόπτει &πο τιi: αuμφρoιζ6μενoι, ιU την πoιρoιστoιτικ~ Ι!κφροι17'1) «tξιiτμιση της γλώσσοις στΙς σκέψεις), δ σuγypoιιpioιC; iννooίίσι: την πoιoτικ~

μετoιβoλ~ της γλωσσικης 3ιοι3ικοισ(οιι; κoιτιi: την νοηΤΙΚ7) πριiξη, μ~ κοινένοι

τρόπο ώστ6σο την tξοιφιiνιση της λέξ'l)ς

(a'l)IL. της σόντσιξ'l)ς).

ΚΑΙ

383

ΛΕΞΗ

γλώσσα ά.πο πεφαμαηκους aρόμους πληρέστερα ά.π' σ,ΤL μέΧΡL ι

τωρα.

'Έχουμε ~aYj έκθέσε~ σλους τους θεμελLακους συλλογLσμοός, σόμφωνα με τους όποΙους ή έγωκενΤΡΙΚ1} γλcόσσα αποτελεί ενα προστάδιο ηΊς έξέλιξης τής έσωτερικης γλώσσας. ''Ας θυμYjθοuμε,

σΤL αυτος ό συλλογLσμος εγLνε κ&τω ά.πο τρε~ς όπηκες γωνΙες: τ~ν λεLτουργLΚ~ (εΊχαμε βρε~ ΟΤL ~ έγωκενΤΡLΚ~ γλώσσα, παρόμΟLα με

τ~ν έσωτεΡLΚ~, ά.σκε~ νΟYjτLκες λεLτουργΙες), τ~ν aομLΚ~ (εΊχαμε βρεΊ: ση ~ έγωκενΤΡLΚ~ γλώσσα ΠλφLάζεL ώς προς τ~ν συγκρό-

,

\)

",

ΤYjσYj της ΤYjν εσωτεΡLΚYj

τον

Piaget

\

\

\

XΙXL την γενεηκYj

(στο,~ΟLαΠLστωμενο "

,

απο

aεaομένο, ΟΤL ~ έγωκενΤΡLΚ~ γλώσσα πεθαΙνεL με τ~ν

εΊσοaο σΤ'~ν σχολLΚ~ ~λLκΙα, εΊχαμε ά.νΤLπαραθέσεL μLα σεφα άπο συμπεράσματα που μας άνOCγκαζαν να. τoπoθετ~σoυμε τ~ν εναρξYj της έξέλLξYjς της έσωτεΡLκης γλώσσας στ~ν raLIΧ χρονLΚ~ σΤLγμ~,

καΙ συμπεράναμε ά.π' αυτο δη ~ έγωκενΤΡLΚ~ γλώσσα aεν πεθα(νεL στο κατώφλL της σχολLκης ~λLκΙας, ά.λλα. μεταβάλλεταL σε έσωτε­

PLX~ γλώσσα). Αuτ~ ~ δπόθε~ έργιχσΙας

YLOC τ~ν aομ~, τ~ν λεL­

τουργΙα καΙ το πεπρωμένο "ης έγωκενΤΡLκης γλώσσας μας έπέ­

τρεΥε να μετασΧYjματΙσουμε ΡLζLΚα. τ~ν θεωρΙα

YLcX. τ~ν έγωκεντρLΚ~

γλώσσα καΙ να έμβαθόνουμε στ~ν δφ~ της έσωτεΡLκΎjς γλώσσας. ""Αν ά.λYjθεόεL, δΤL ~ έγωκενΤΡLΚ~ γλώσσα άποτελεί:

μLα. πρώψη

μoρφ~ της έσωτεΡLκης, τότε ετσL έΠLλόεταL το πρόβλYjμα της με­ θόaου.

'

'Η

~ εγωκενΤΡLΚιι

λ ι γ ωσσα

., ε~ναL

" \ σ αυΤYjν

\ Τ'ην

Ι πεΡLπτω~

1

Το

κλεLaι YLιX τ~ν ερευνα της έσωτεΡLκης γλώσσας. ΤΟ πρωτο Τ'ης προ­ τέΡ'ημα συνΙσταταL στο δΤL άποτελεί: ιΧκόμ'η μLα. φθογγLΚα. έπενaυ­

μέν'η, μLα. ήΧ'ηΤLΚ~ γλώσσα, aYjλo μLα. ώς προς τ~ν μoρφ~ της έμφά­ νLσ1jς Τ'ης έξωτεΡLΚ~, ώς προς την λεLτουργΙα της καΙ τ~ν aομ~ της

ώστόσο ταυτόχρονα έσωτεΡLΚ~ γλώσσα. Κατα. τ~ν ερευνα πολόπλο­ κων έσωτεΡLκων aLαaLκασLων πρέπεL, YLιX να. μπορέσουμε να. πειρoc­ μOCΤLσθοuμε καΙ να. έξανΤLκεLμενLκεuσουμε την παρατηρημένη έσω\

'TepLKYJ

~

~

, \ ,

ΟLαοLκασLα,

να

παραγαγουμε

\

πειραμαΤLκα

~,~

τ,ιν

ι

εc,ωτεΡLΚ'η

της πλευρα. συνaέοντocς την με μLιΧν έξωτεΡLΚ~ aραστηΡLότητα. Αuτο σημαΙνεL, οη πρέπεL να. μετατοπΙσουμε τ~ν έσωτεΡLΚ~ aLαaLκασLα προς τα. εζω,

YLcX.

να γLνεL aυ'lατ~ ~ ά.νηκεLμενLκ~-λεL'tουργLΚ~

&'1&-

38(,.

ΣΚΒΨΗ

λυση, ~ δΤCOΙΙX ι1ΚΡLβωι; βιχσΙζετιχ, στΙι; πιχριχτηρ~σεLΙ; τηι; ~ξωτεΡLΚ:ιjc;

πλευρίΧι; τηι; !σωτεΡLΚ:ιjc; 8LΙΧ8LΚΙΧσΙΙΧΙ;. Στην πεΡΙ7'C't'ωση τηι; ~ωκεν­ τρr.κ:ιjι; γλώσσιχι; Ιχουμε να. κιΧνουμε κιχτα. κιΧΠΟLον τρόπο μ' lvιx φuσLΚΟ πεΙριχμιχ ΣUγκρOτηΜΈVO σόμφωνιχ μ' ιχότον τον τότco. ΕΤνιχι

ή προσιτη στην l1.μεση παρατήρηση καί στόν πειραματισμό έσω­

τερικη γλώσσα, 8ηλ. μια. 6'>ι; τcρoι; την οόσειχ τηι; ~σωτεΡLκη κιχι ~ι; προι; την μορφη τηι; !μφιΧνL~Ι; τουι; !ξωτερικη 8tιx8LKΙXatΙX. Αότοι; εΤνιχ, δ λόγοι;

YLa

το δτι ~ Ιρευνιχ τηι; ~ωκενΤΡLΚ:ιjι; γλώσσιχι; εΤνιχ,

~ βΙXσr.κη μέθ080Ι; τ:ιjι; Ιρευνιχς τηι; ~σωτεΡLΚ:ιjc; γλώσσιχι;. ΤΟ 8εότερο προτέρημιχ ιχότηι; τηι; μεθό80υ σuνΙστΙΧΤΙΧL στο δ",

!ρευνίΧ την ~γωκεντρικη γλώσσιχ

glL

στιχτικα. ι1λλα. στην έξέλιξή

της, στην mΙX8LΙXKYj ~λιXττωση δρισμένων κιχΙ στην ι1ργη ΙΧiSξηση Ιί.λλων

t8L

μορφLων. Μ' ιχότον τον τρόπο γΙνετιχι 8υνιχτη ~ κρΙση

τcιXνω στΙι; !ξελLκτικες τιΧσειι; τηι; !σωτερr.κ:ιjι; γλώσσιχι; κιχι τιχυτό­ χρονιχ ~ ι1νιΧλυση τοϊ) τε εΤνιχι ι1~μιxντo

YL'

ιχότην κιχι ~ιxττώνετιxι

κσι.τα. την 8tιXpxeLΙX τ:ιjι; !ξέλLξηι; δτcωι; ~πΙσηι; κιχι τοϊ) τΙ εΤνιχι οό­ σιω8ει;

YL'

ΙΧότην κσι.ι !νLσχόετιχι κσι.τα. την

8LιXpxeLΙX τ:ιjι; έξέλLξηι;.

Τέλοι; ~ Ιρευνιχ ιχότων των γενετικων τιΧσεων, με την βοήθειιχ τcιx­ ρέμβλητων μεθό8ων, κιχθιστίΧ 8υνιχτη την σuνιxγωγη τηι; φόσηι; τηι;

l8tιxc; τ:ιjι; έσωτεΡLΚ:ιjι; γλώσσΙΧζ. ΠρΙν νιΧ πιχρΙΧθέσουμε τιΧ κόΡLΙΧ σuμπεριXσμιxτιX μσι.ι; θέλουμε

νιΧ έξετιXσoυμ~ σόντομιχ την γενικη ι1ντ(ληψη για. την ~ωκενΤΡLκη γλώσσιχ

YLa

να. ξεκΙΧθιχρ(σουμε τελεLωτικα. το θεωρηΤLΚΟ δτcόβιxθρo

τηι; μεθό80υ μιχι;. ΘιΧ ξεΚLνήσΟUρ'ε ι1τco την

ιΧνΤLπιχριΧθεση

ριων γιιΧ την !γωκενΤΡLκη γλώσσσι., ΙΧότη τοϊ) μιχι;. Σόμφωνιχ με την θεωρ(ιχ τοϊ)

Piaget

Piaget

860

θεω­

κσι.Ι τη 8r.κ~

~ !γωκεντρικη γλώσσιχ

τοϊ) πιχι8LΟU εΤνιχι &μεση Ικφρσι.ση τοϊ) !γωκεντρισμοϊ) τ:ιjι; ΠΙΧL8Lκ:ηι; σκέψης δ !γωκεντρισμ6ι;, πιΧλι, ι1ποτελε! lvιxv σuμβLβιχσμο ι1νιΧμε­ σιχ στον πρωτογενη ιxόΤΙίrμo. τ:ης ΠΙΧL8LΚ:ιjc; σκέψηι; κιχι στην στιχ8ιιχ­

κή της ΚΟLνωνLκοπο(ηση, lvιx 8uνιχμLΚΟ σuμβιβσι.σμo κιχτιΧ κιΧΠΟLον

τρόπο γιιΧ κιΧθε στιΧ8ιο ~λικΙιxς, στον δπο!ο, ι1νιΧλογιχ με το στιΧ8LΟ !ξέλιξης τοϊ) πιχι8ιοu, !λιχττώνοντιχι τιΧ στοιχε!ιχ τοϊ)

ΙΧότισμοϊ) κιχι

σι.όξιΧνουν ιχότα. τ:ιjι; ΚΟLνωνικοποιημένηc; σκέψηζ. •Αντ(στοιχιχ, στιχ­ ΒιιχκιΧ !ξιχφιχνΙζεΤΙΧL ~ντελωι; δ ~ωκ~ντρισμoι; στην σκέψη δπωι; κιχΙ στην γ).ώσσιχ.

385

ΚΑΙ ΛΒΞΗ

Άπο ιχότο &πορρέεL ή &ντΙλYjψYj τοϊ)

Piaget

YLιX. την 80μ~,

την λεLτοuργΕιχ κιχΙ το πεπρωμένο τ~ι; έγωκενΤΡLΚ~Ι; γλώσσιχς. Σόμφωνσ. μ' ιχότην 8εν χρεLιίζεΤΙΧL να. προσιχρμοσθεΤ το πιχι8Ι στην σκέψYj 'rOu ένYjλΙκοu' ξ!τσL πιχρΙΧμένει ή σκέψYj του σε μέγιστο βΙΧθμο

έγωκεντρικ~, πριίγμιχ ποο έκφριίζετιχι στο axιxTιxv6YjTO τ~ς έγωκεν­ τρικ~ς γλώσσιχι; για. κιίποιον lJ.λλον, λ6γω της σuντμYj~ς 'rYjt; κιχΙ lJ.λλων 80μικων Ε8ιιχιτεροτητων. 'Ως προς την 80μ~ της ή έγωκεν­ τρικη γλώσσιχ μπορεΤ να. elVΙXL μόνο συνο8εΙιχ τ~ι; κόριιχι; μελω8Ιιχι;

τ~ι; πιxι8ικ~ς 8ριχστYjρι6ΤYjτιχς, μια. συνο8ευτικη μoυσικ~, ποο 8εν μετιχβιίλλει τΙποτιχ στην ~8ιιx την μελω8Ιιχ. Δότη ή γλώσσιχ 8εν &σκεΤ κιχμμια. λεLτοuργΕιχ μέσoc στην ΣUμπεριφOΡα. κιχΙ στην σκέψYj τοϊ) nιxt8tou. ΚιχΙ &φοϊ) εΤνιχι ξ!κφρΙXσYj τοϊ) πιχι8ικοϊ) έγωκεντρισμοu, ό όποΤος πOCλι εΤνιχι κιχτΙΧ8ικιχσμένοι; σε θ&.νιχτο κιχτα. την πορεΙιχ τ~ι;

έξέλιξηι; τοϊ) nιxt8tou, φυσικα. πρέπει XL ΙΧότη &πο γενεΤLκη lJ.ποψYj να. πεθιίνεL έκ πocριxλλ~λoυ. "Δριχ ή έξέλLξYj 8LΙXVUEL μLα. φθΕνουσιχ κιχμπόλYj, τ~ς όποΙιχς το &νώτιχτο σYjμεΤO βρΙσκεΤΙΧL στην &ρχη τ~ς έξέλLξYjς κιχΙ ή όποΕιχ πέφτεL στο μYj8εν στο κιχτώφλL της σχολLΚ~Ι; ήλtχ(ΙXς. ''ETaL YLιX. την έγωκενΤΡLΚ~ γλώσσιχ EσxUEL ιχότο ποό εΤπε

ό List YLιX. τα. ΠΙΧL8Lα.-θιχUμιχτιχ, gTL 8Yjλ. gλο τουι; το μέλλον βρ(~ε­ 'rΙXL στο πιχρελθόν τουι;. Δεν ~XEL μέλλον. Δεν έξελΙσσεΤΙΧL, &λλα. πε­ θocΕνεL' &.ποτελεΤ &πο την φόσYj 'rYjt; nePLaa6TEPo μLα.8Lιχ8LκιχσΕιχ ένέ­ λLξης πιχρα. έξέλιξYjς. ''ETaL elVΙXL ιpuaLx6, gTL ΙΧότη ή γλώσσιχ, σε

κιίθε 80σμένYj βιχθμΙ8ιχ τ~ς nΙXL8Lx~t; έξέλLξηι;, προκuπτεL &.πΟ μLα. &νεπιχρκη ΚΟLνωνLΚΟΠΟΙYjσYj τ~ς &.ρχικα. &τομLκ~ς γλώσσιχι; κιχΙ εΤ­

VΙXL lJ.μEσYj ~κφριxση τοϊ) βΙΧθμοϊ) ιxότ~ι; τ~ς &'VEnotPXOUt; κιχΙ &τελοuς ΚΟLνωνLκοποΕησYjς.

Σόμφωνιχ με την θεωρΕιχ μσι:ι; ή έγωκενΤΡLκη γλώσσιχ elVΙXL ~ιx μεΤΙΧβΙΧΤLΚΟ φΙΧLν6μενο &πο τΙς 8LΙΧψUΧLκες στΙι; έν80ψUΧLκες λEL­ τουργΕες, 8ηλ. &πο τΙς μορφει; τηι; ΚΟLνωνLΚ~Ι; σuλλογLΚ~Ι; 8ριχστη­ ΡL6τητιχι; τοϊ) nΙXL8LOU στΙι; &τομLκέι; του λεLτοuργ(ει;. Δότη ή μετιί­ βΙXσYj εΤνιχι, gπωι; 8εΙξocμε προηγουμένωι;, ι!νιχι; κΙΧθολικοι; ν6μοι; τηι; έξέλLξηι; gλων των &νώτερων ψυχtχων λεLτοuργLων ποό &PXLxtl

8ημLοuργοuνΤΙΧL με την ΣUνεργιxσEιx κιχΙ &ργ6τερσι: γΕνονΤΙΧL ιχότοτε­ λεΤι; ΨuχολογLκει; μορφει; 8ριχστηΡL6τητιχι;. Ή γλώσσσι: YLιX. τον t8LOV

τον δμLλοuντιχ 8ημLοuργεΤΤΙΧL &πο την 8LΙXtpOponoEYjσYj τηι; &PXLxtl

386

ΣΚΕΨΗ

ΚΟLνωνLκ~ς λεLτοuργΙocς τ~ς γλώσσocς τ.:ης ΠOCL~Lκ1jς

YLa τους &λλους. Ό ~ρόμ,oς

έξέλLξης ~εν e!νOCL ocότος τ~ς σΤOC~Locκ~ς ΚΟLνωνLΚΟ­

ποί-ησης, που μ,ετocβLβocζεΤOCL στο ΠOCL~Ι ά.πΟ -ra ~ξω, έξocτομ,ίκευσΥ) που γεννLέΤOCL στην βOCσΥ)

-r1jc;

tina ~ aTOC~LOCXYj

ΚΟLνωνLκ1jς του ύπό­

στOCσΥ)ς. Σε συνOCρτησΥ) μ,' ocότο ιΧλΜζουν κocΙ οΙ ά.νΤLλ~ΨεLς μ,ocς YLa την ~oμ,~, την λεLτοuργίoc κocΙ το πεπρωμ,ένο

-r1jc; έγωκενΤΡLκ1jς

γλώσ­

σocς. Ή ~oμ,~ της ocνocπτuσσεΤOCL πocρOCλληλoc μ,ε την ~Yjμ,Lοuργίoc των

λεLτοuργLων της κocΙ σε συμ,φω"'ΙOC μ,' ocότές. Μ' &λλoc

MYLOC ~ γλώσ­

σoc μ,ετocμ,ορφώνεΤOCL, φuσLΚa κocΙ ώς προς την ~oμ,~ της, ά.ποκτών­ τocς u'νocν &λλο σκοπο'κocΙ ΠΡΟΟΡLσμ,6. Θa έξετOCσουμ,ε ά.ργ6τερoc ~Le­ ξΟ~Lκa τΙς ~ομ,Lκες [~LόΤYjτες, κocΙ τώρoc ~LOCΠLσ'ι"ώνοuμ,ε μ,όνο

(jTL

~εν πεθocίνου'ι, δεν μ,Yj~ε'JίζονΤOCL ~ ά.τροφοUν,

πocρOCλληλoc με την oci.ίξηση ά.νocπτUσσεΤOCL σε

(loLav

tina έξελΙσσονΤOCL -r1jc; ~λLκίocς, ~oτaL &στε ή έξέλLξ~ τους νa

ιX'ILOuaOC κocμ,πόλη.

Ή λεLτοuργΙoc τ~ς έγωκενΤΡLκ~ς γλώσσocς auγyeνeueL, σόμ,φω­ νoc μ,ε

-ra

πεφOCμ,ocτOC μ,ocς, μ,ε την λεLτοuργίoc τ~ς έσωτεΡLκ1jς γλώσ-

σocς.

'... Δ εν eLνOCL

δίoc,

(loLa

(loLOC,

110 ~ συνooευτLΚ.ι

"λλ'" (loOUaLXYj, oc oc (loLOC

6

ocυτ νομ,η μ,ε λ ω-

ocότό lομ,η λεL'ι"οuργΙoc μ,ε σκοπο τον ~LOC')OYjTLXO προσocνocτο­

λLσμ,δ, την σuνεL~Yjτ6τYjΤοΧ, την ύπέρβocση ~uσκολLων κocΙ έμ,πo~ίων, που ΧΡYjσLμ,εuεL στην σκέψη

TOU

ΠOCL~LΟU ώς γλώσσoc

YLa

τον t~LOV

τον όμ,LλοUντoc. Ή ά.'IOCπτυξ~ της ~ΕV e!VOCL έ\έλLξYj, ά.λΜ yν~OLOC έξέ­

λLξYj. Θuμ,ΙζεL έλOCΧLστoc τΙς γνωστες στην βLολογΙoc κoι~ στην ΠOCL~LOC­

-rPLXYj

ένελLΚΤLκες ~LOC~Lκocσίες, δπως ~ έποόλωσΥ) τοί)

κocΙ ~ πτώσΥ)

-rou

-rou

όμ,φocλοu

όμ,φocλLΟU λώρου ~ ή ~Locκοπη της λεLτοuργίocς

βοτocλεLΟU π6ρου κocΙ 'ι"~ς όμ,φιΧλLocς φλέβ:ις στη·) περΙo~o τ-ης

γέν\ησης. Πολυ πεΡLσσότερο θuμΙζεL δλες έκε!νες τΙς ~LOC~LXOCatec;

της ΠOCL~Lκ-ης έξέλLξYjς, που κocτεuθόνονΤOCL προς

-ra

έμ,προς κocΙ ά.πο­

τελοuν ά.πΟ την φόσΥ) τους ~Yjμ,LοuργLκές, μ,εστες ά.πΟ θεΤLκη σΥ)μ,oc­

σίoc έξελLΚΤLκες ~LOC~Lκocσίες. Σόμ,φωνoc μ,ε την ύπ6θε~ μ,ocς, ~ έγω'λ' xeνOΤpLXYj γ ωσσoc

Τ·" eLVOCL ως προς

την

Ψ υχο λ OYLXYj'

της

λ eLTOUPYLOC '

γλώσσoc έσωτεΡLΚ~, κocΙ ώς προς την ~oμ,~ της έξωτεΡLΚ~. Πεπρωτ· 'λ' μ έ ο της eLνOCL yj μ,ετoc'β' OCσΥ) της σ~, ,,/ν εσωτεΡLΚYj γ ωσσoc.

Αότη ή ύπόθεσΥ) ~xeL ά.πένocνΤL σ' ocότην TOU Piaget (loLa aeLpa ά.πΟ πρoτερ~μ,ocτoc. Mίiς έΠLτρέπεL νιΧ έξη~σoυμε θεωΡYjΤLκa

προσφυέστερoc δoμ~, λεL'ι"οuργίoc κocΙ πεπρωμ,ένο της έγωκενΤΡLκ-ης

ΚΑΙ

387

ΛΕΞΗ

γλώσσιχς. ΤΙΧLpLocζεL κιχλότεριχ στ~ πεLpιχμΙΧΤLΚ~ 8ε80μένιχ, σόμφωνιχ

με τ~ όποί:ΙΧ ό σuντελεσ'L'~ς τ~ς ~γωκενΤΡLκ~ς γλώσσιχς &νεβιχΙνεL, ίιτιχν σε μL~ 8ριχστηΡLότητιχ έμφιχν(ζον'L'ΙΧL 8υσκολΙες ΠΟι) &ΠΙΧLτοuν

έπΙγνωση κιχι σκέψη -

Piaget

8ε80μένιχ, ποι) &πο τ~ν bΠΤLΚ~ γω-ι(ιχ TOU

eIVΙXL &νεξ~γητιx.

'Aλλ~ το &ποφιχσLσΤLΚΟ πλεονέκτημιχ ιxότ~ς της δπόθεσης συ­ V(σTΙX't'ΙXL στο Ι>ΤL έρμη 'SUSL ΙΚΙΧ, ΟΠΟLηΤLΚ~ την πιχρ&.80ξη κιχτ&.στιχση

ποι) ~XSL πεΡLγρ&.ΨεL ό ~8LOt; ό

TOU

Piaget

Piaget.

Πρ&.γμΙΧΤL, κιxτ~ τ~ ι θεωρ(ιχ

ή έγωκενΤΡLΚ~ γλώσσιχ πεθιχΙνεL με τη ι πρό080 τ~ς

ήλικΙιχς. Θ~ ~πρεπε ν~ πεΡLμένοuμε λΟLπον ίlTL πιχρόμΟLΙΧ σUΡΡLκ'lώ­ VOVTΙXL οΙ 80μικες [8Ιομορφ(ες της κιχι Ι>'L'L 8εν ΙΧόξ&"ιουν πιχρ&.λληλΙΧ με τ~ν δποχώρησή τους, YLΙXTL 8όσκολιχ μπορεί: ν~ φιχντΙΧσθεί: κιχ­

νεΙς ίlTL ιxότ~ ή ύποχώρηση &φορίΧ μόνο την 'TCOaOTLX~ πλευρ~ τ~ς 8tιx8LXΙXa(ΙXt; κιχι ίlTL 8εν ~μφιχν(ζεΤΙΧL κιχθόλου στ~ν έσωτεΡLΚ~ της

80μ~. Kιxτ~ 'L'~V μετ&.βιχση &πο το 30 στο 70 ~τoς, 8ηλ. &πο τον μέ­

YLaTO στον έλιίΧLστο βιχθμο τ~ς έγωκεντρικ~ς γλώσσιχς, ~λιxττώ­ VSTΙXL κιxτ~ πoΛU ό έγωκενΤΡLσμος της 'TCιxL8LX~C; σκέψης. "Αν οΙ 80μLκες l8LΙΧLτερότητες της ~γωκεν'L'ρα~ς γλώσσιχς, ποι) έκφρ&.ζον­

τιχι &θΡΟLσΤLΚ~ στο &κιχτΙΧ\όητο ΙΧότης της γλώσσιχς YL~ oτouc; &λ­

λους, ~χoυν τΙς ρΙζες τους στον έγωκενΤΡLσμό, τότε θ~ ~πρεπε ν~ ~ξιχλεLφθοuν κιχι ν~ έξιχφιχνLσθοuν σTΙX8LΙXX&., πιχρόμΟLΙΧ ίιπως οΙ t8LSC;

οΙ μορφες ~μφ&.νισης ιxότ~ς τ~ς r8LΙXt; τ~ς γλώσσιχς. Θ~ ~πρεπε ν~

&νιχμέιεΤΙΧL, ίI'L'L ή δποχώρηση της έγωκeνΤΡLκ~ς γλώσσιχι; έκφρ&.­ ζεΤΙΧL κΙΧι στ~ν δπoχώρηcΠι τών 80μLκών τηι; l8LΙΧLτεροτητω'ι, 8ηλ. ίιΤL ιχυτη ή γλώσσιχ 6>ι; προς τ~ν έσωτεΡLκή τηι; συγκρότηση πλη­ σι&.ζεL ίιλο κιχι πεΡLσσότερο τ~ν ΚΟLνωνLΚΟΠΟLημέιη γλώσσιχ, κιχΙ κιxτ~ σuνέΠS:LΙΧ γΙνεΤΙΧL ίιλο κιχι ΠS:ΡLσσότερο κιχτιχνοητη. τε λέ'ιε δ­ μως τ~ 8ε80μένιχ σε σχέση μ' ιχυτό; llOLΙXVOU ή γλώσσιχ eIVΙXL 'TCLO

&κιχτιχνόητη, ιxότ~ τοu τρΙχρονου ~ ιxότ~ -rou έπτ&.χρονου 'TCΙXL8LOU; ''Ενιχ &ποφιχσLστLΚΟ πόΡLσμιχ τ~ς ~peuvocc; μιχς λέεL, gTL ή 80μLΚ~ l8LομορφΙιχ τ~ι; έγωκενΤΡLκ~ς γλώσσιχς, στ~ν όπο(ιχ bφεΙλεΤΙΧL το

,

ιχκιχτιχν ό ητο

,-

-

ιχυτης της

γλ' ωσσιχι;

,ι YLΙX τους

~λλ ουι;, ιχ

'ξ' ιxu ΙΧΊεΤΙΧL

XΙXLι

8εν ~λιχττώνεΤΙΧL με Τ~'1 ήλLΚ(ΙΧ, ίlTL στ~ 3 χρόνιιχ φθ&.νει στον έλ&.­

lLaTO κιχι στ~ 7 στον μέγLστο βιχθμό της, ίI'L'L συνεπώς 8εν φθ('ιεL, &λλ~ &νιχπτόσσεΤΙΧL, δΤL σuμπεΡLφέρεΤΙΧL &ντ(στροφιχ προς τον σuν-

388

ΣΚΕΨΗ

τελεστή τ~ς tγωκενΤΡLκ~ς γλώσσotς. 'Ενω ot6τος στ~ν πορε(ot της tξέλLξης κotτεβot(νεL σuνεχως

xLott;

xotl στο κotτώφλL τ~ς σχολLκ~ς ~λL­ 8LotVQOUV μLocν ιΧντεθετη

μη8εν(ζεΤotL, οΙ 80μLκες t8LotLτερότητες

tξέλLξη, 8ηλ. στ~ν όλότητot των 8LotΚΡLΤLκων γνωΡLσμocτων τοuς

ιΧνεβιχ(νοuν ιΧπο σχε80ν μη8εν σε τρ(χρονot ΠΙΧL8LOC σε

100%

σχε86ν.

Σόμφωνιχ με τον Piaget εΤνιχ" ιXνεξ~γητo κιχι ιΧκotτιχνόητο πως με τ~ν υποχώρηση τοϊ) πotL8LΚΟU tγωκενΤΡLσμοu

xotl

τ~ς tγωκενΤΡL­

κ~ς γλώσσιχς ΙΧ6ξocνοuν πόσο Ι:!ντονιχ οΙ t8LΙΧLτc:ρότητές τοuς. τι ση­

μot(νεL ιΧλ~θεLΙΧ ίιτ" πέφτε. δ σuντελεστής της tγωκενΤΡLκ~ς γλώσ­ σςχς; ΟΙ 80μLκες t8LotLτερότητες τ~ς tσωτεΡLκ~ς γλώσσιχς

xotl

~ λεL­

"OUPYLX~ "out; 8Lιχφοροπο(ηση ιΧπο τ~ν tξωτεΡLΚ~ γλώσσot ot6ξOC'Jοuν πιχρocλληλΙΧ με τ~ν ~λLΚ(ΙΧ. τι μεLώνετotL λΟLπον τότε; •Η μεΙωση τ~ς tγωκενΤΡLκ~ς γλώσσotς 8ηλώνε. μόνο ίΙτ" μεLώνεΤΙΧL ιΧποκλεLσΤLΚOC

~ φθΟΎΎLΚ~ της tπέν8uση, ό ΧotΡotκτ~ρotς της ώς μεγotλόφωνης γλώσσιχς. Μποροuμε νOC σuμπερocνοuμε ιΧπ' ιχ6το ίιτ" τοuτο tσο8uνot­

με'1: με τον θocνotτο τ~ς tγωκενΤΡLκ~ς γλώσσιχς ώς όλότητιχς; Α6το εΤνιχ" ιΧπιχρoc8εκτο, γLotΤΙ τότε κιχθ(στotΤΙΧL tντελως ιXνεξ~γητη ~ tξέ­ λLξη των 80μLκων

xotl

λεLτοuργLκων

t8LΙΧLτεροτητωv της. Με τ~ν

8LX~ μιχς υπόθεση ~ με(ωση των σuντελεστων της έγωκεVΤΡLκ~ς γλώσσιχς γ(vετotL, ιΧvτ(θετot, λογLΚ~

xotl

κιχτιχνοητη. Ή ιΧντ(φotση

ιΧvocμεσιχ στ~ν tλOCττωση τοϊ) ένος σuμπτώμotτος της tγωκενΤΡLκ~ς γλώσσιχς (τ~ν φθΟΎΎLΚ~ tπέv8uση) ΠΤCι,lμocτωv (τ~ς 80μLκ~ς

xotl

xotl

την ΙΧiSξηση των 1.J.λλων σuμ­

της λεLτοuργLκ~ς 8Lotφοροπο(ησης) εΤ­

νιχ" μLOC φotLνομεVLΚ~, ιΧπotτηλ~ ιΧvτ(φotση. "Α

ς ΚΙΧΤΙΧ

λ'ξ λ ~ !. \. Ι Ν Ν η οuμε ΟLΠοv σι;; μLotv ερμηvεLΙΧ των πεφotμotΤLκων

μιχς σuμπεριχσμOCτωv. ΟΙ 8ομαες

xotl

λεLτοuργLκες t8LotLτερότητες

της tγωκεVΤΡLκ~ς γλώσσιχς ot6ξocvονΤΙΧL πotρOCλληλΙΧ με τήν ~λLΚ(ot

't'ou

πotL8LΟU. ΣτOC

3

χρόνLot ~ 8Lotφορoc ot6της της γλώσσιχς ιΧπο την

έπαΟLvωνLotκή γλώσσot τοϊί πotL8LΟU εΤνotL σχε80ν μη8έν. ΣτOC

7 χρό­

VLΙX Ι:!χοuμε νOC κocvοuμε με μLoc γλώσσιχ, ~ όπο(ιχ 8Lιχκρ(νε't'ΙΧL σε ίιλες σχε80ν τΙς λεLτοuργLκες κιχι 80μLκες t8LotL't'ερ6τητες έκιχτο το'1:ς έκot­

't'o

ιΧπο τ~ν ΧΟLνωVLκή γλώσσιχ τοϊ) τρ(χρονοΙ) ΠΙΧL8LΟU. Σ' ot6το έκ­

φρocζεΤotL, ίιτ" οΙ 8όο γλωσσLκες λεLτοuργ(ες 8LotφΟΡΟΠΟLοuντotL προ08εUΤLΚOC με τ~ν ~λLΚ(ΙΧ xotl ίΙτ" ή γλώσσα για τόν ίδιον τόν όμιλοϋντα και ή γλώσσα για τους αλλοvς ξεχωρΙζονται άπό τ11ν γενική άδιάρ-

ΚΑΙ

θ ρωτη

'

" 'Itou

γ λ ωσσικη λ ειτουργια

ρετε~ αυτοος τοος

OUO

389

AB31i .' ~ , η'λ στ J "ν πρωψη παLΟLκη

' Uπη, LXLIX

ΠΡΟΟΡLσμοuς σχε~oν παρόμΟLα. Αυτο εLνlΧL

~να OC~LαμφLσβ~τητο γεγονός .

. . Αν

εLναL ~τσL, τότε 8λα τιΧ uπόλΟLπα γίνονταL OCπο μόνα τοuς

κατανο'Υ)Τά, .....Αν οΙ ~ομLκες καΙ λεLτοuργLκες t~LαLτερότητες της έγω­

κενΤΡLκΊjς γλώσσας, ~'Y)λ. ~

έσωτεΡLΚ~ τοuς σuγκρότησ'Υ) καΙ ό

τρόπος τΊjς ~ραστηΡLόΤ'Υ)τά,ς τοuς, έξελΙσσονταL 8λο καΙ πεΡLσσό­

τερο καΙ ξεχωρΙζοuν OCπο τ~ν έξωτεΡLΚ~ γλώσσα, τότε πρέπεL OCνά.­ λογα με τον βαθμο αuξησYjς αυτων των t~LαLτεροτητων νά φθΕνει ή

εξωτερική, ήχητική της πλευρά, νιΧ έξα:φανίζεταL ~ φθογγLΚ~ της έπέν~uσYj, πρά.γμα ποο έκ~ηλώνεταL έπίσYjς στ~ν έλά,ττωσYj του σuντελεστΊj της έγωκενΤΡLκΊjς γλώσσας σΤΟ ~Lά,στημα OCπο τον

μέΧΡL τον

30 70 χρόνο της ~λLκίας. Άν!ι:λογα OCΚΡLβως με τον βαθμο

ocποχωΡLσμοu της λεLτοuργίας τΊjς έγωκενΤΡLκΊjς γλώσσας, ~ηλ. τΊjς γλώσσα:ς YLιX τον ~~LOV τον όμLλοuντα, γίνεταL καΙ ~ φθογγLΚ~ της έπέν~uση λεLτοuργLΚOC πεΡLΤΤ~ καΙ παρά,λογη (ξέροuμε πρΙν OCπο τ~ν έκφορά, της τ~ν πρότασYj ποο σκεφτόμαστε) κ α!. OCΚΡLβως OCνά,λογα με τον βαθμο αι.ίξ'Y)σYjς των ~ομLκων t~LαLτεροτ~των της έγωκενΤΡLκΊjς γλώσσας γίνεταL OCOUνατη ~ φθογγLΚ~ της έπέν~uση. MLιX έντελως ~Lαφορε't'LκιΧ σuγκρoτημένη γλώσσα YLιX τον ~~LO τον όμLλοuντα ~εν μπορεΤ νOC έκφρασθε! σε μLOC ~ομLΚιΧ έντελως ~Lαφο­

ρεΤLΚ~ έξωτεΡLΚ~ γλώσσα:. Ή 8ημLοuργοuμεν'Υ) σ' αυτ~ν τ~ν περίο-

80 80μLΚιΧ έντελως εt8LΚ~ γλωσσLΚ~ μορφη πρέπει νά lχει και την J, εκφρασης. " 'Η αυ<,'Υ)ση ι/Ι: λ εLτοuργLκων - ,~ , ει'δ ικη' της μορφ,l LοLαLτεροτητων τΊjς έγωκενΤΡLκΊjς γλώσσας, ό ocποχωΡLσμός της ώς αυτόνομης γλωσσLκΊjς λεLτοuργΙας, ~ στα8Lακ~ 8LαμόρφωσYj της έσωτεΡLκΊjς Τ'Υ)ς φόσYjς ό8ηγουν ocναπόφεuκτα στο νOC γΙνεταL ώς προς τ~ν έξω­

τεΡLΚ~ της έμφά,νLση όλοένα κα!. φτωχότερη, 8ηλ. νιΧ

xocveL δλο κα!.

πεΡLσσ6τερο την φθογγLΚ~ της έπέν8uσ'Υ). T~ν σΤLγμ~ ποο ~ γλώσ­ σα YLιX τον

l8LO') τον δμLλοuντα lχεL 8LαχωΡLσθεΤ OCπο την γλώσσα YLOC τοος &λλοuς, πρέπεL ocναγκασΤLΚOC νOC σταματησεL νOC εΤναL μLOC ήΧ'Υ)ΤLΚ~ γλώσσα καΙ σuνεπως 8ΙνεL την ΙνΤόπωσYj l)ΤL ~χεL έξαφα.:

ν Lσθε!.

, Aλλa. οι.υτό εΤνοι.ι μόνο ~ Μόπωση. Το νΙΙ θεωροσμε την πτώ­ ση το\) σuντελεστη της έγωχ.ε:νΤΡLΧ~Ι; γλώσσας στο μη8εν ώι; Ινα:

390

ΣΚΕ'Ι'Η

σόμ,πτωμ,ιχ τηι; δπoχώρYIσYJΙ; τ~ι; ~γωκενΤΡLΚ~Ι; γλώσσιχι; eIVIXL το r~LO σιΧν νιΧ θεωΡΟUμ,ε ώι; δπoχώρYIσYJ τ~ς Ικιχνότητοιι; προς ocριθμ,YjσYJ τον χρόνο ποu το ΠIΧL~1. στιχμ,ιχτoc νιΧ ΧΡYjσLμ,ΟΠΟLεΤ στ~ν ocριθμ,YjσYj

,

~, λ ΤLΧ olXΧΤU ΙΧ

XIXL'

-"

'

,

~ .1_ 'θ περνιχ ιχπο τ"ν φωνlΧΧΤΥ) oι.pL μ,YIσYJ στΥΙν

,

~ Σ τ"ν

,

νΟYjΤLΚYj.

'Ι' 'l'~" 'l'Ι"λ ουσ ΙΧ ΠLσω IΧΠυ ιχυτ"ν ΤΥΙν μ,εLωσYj, ΠLσω IΧΠυ lχυΤυ ΤΟ ενε

,

ΚτLΚO

,

'β εΤIΧL συμ,πτωμ,ιχ κρυ

""λ ενιχ lΧπο υτιχ

θ ετLΚυ 1

, πεΡLΞ:χομ,ενο.

L-

'Ι-Ι

πτώσYJ τοί) ΣUντελεστ~ τ~ς έγωκενΤΡLΚ~Ι; γλώσσιχι; κlχ1. ~ μ,εΙωσYJ της φων-ητLΚ~Ι; ΤΥΙΙ; eIVIXL μ,όνο φlΧLνομ,ενLΚιΧ ιXρνYIτLΚιX κlχ1. ένελLΚΤLΚιΧ ΣUμ,πτώμ,lXτlX. Στ~ν πρlXγμ,lXτLκότητlX χlχρlχκτηρΙζουν (LLιXν έΠL~Ι­ ~oυσlX ~ξέλLξYj. ΠΙσω τους δεν κρύβεται ό θάνατος, άλλα ή γέννηση μιας καινούργιας γλωσσικής μορφής.

Ή ~ιίττωσYJ των έξωτεΡLκω ι γνωΡLσμ,ιίτων τηι; έγωκενΤΡL­ κ~ς γλώσσιχι; πρέπεL νιΧ θεωΡΥΙθεΤ ώι; σόμ,πτωμ,ιχ τ~ι; ιXν~πτυσσό­

μενΥΙΙ; ιXφlXΙρεσYJς ocπο την 1ιΧYjΤLκη πλευριΧ τ~ι; γλώσσιχς, ποu ocπο­ τελεΤ ~νlX ocπο τιΧ σYJμ,lχνΤLκότερlχ θεμ,ελLώ~Yj ΧIΧΡIΧΚΤYjΡLσΤLΚιΧ τ~ς

~σωτεΡLΚ~Ι; γλώσσιχι;, γLIΧΤΙ προιγμ,IΧΤΟΠΟLεΤΤIΧL (LLιX ΠΡOO~ευτLΚ~ ~LIX­ φoρoπoΙYIσYJ ocνιίμ,εσιχ στην ~γωκενΤΡLΚ~ κlχΙ στην

έΠLΚΟLνωνLοικη

γλώσσιχ κlχΙ γLor.τ1. το ΠΙΧL~Ι γΙνεΤIΧL Ικιχνο νιΧ σκέφτεΤIΧL κlχΙ νιΧ φιχντιί­

ζεΤIΧL λέξεLΙ; ιΧντΙ νιΧ τΙς έκφέρεL, ~YIλ. νOC ένεργεΤ μ,ε τ~ν ε!κόνιχ (LLOCt; λέξ-ηι; ιΧντΙ μ,ε τη.) λέξΥ) τ~'ι r~LIX. Έ~ω βρΙσκεται:L ~ σ'Yjμ,lχσΙIχ τοί) και:-Lό,ιτοι; ΣUντελεστ~. Ή πτώσΥ) ~XEL ~ναι: ~ντελωι; όΡLσμ,ένο νόΥΙμ,Iχ: , J . οπο ' Ι αι: ε'ξ ε λ'LσσεΤIΧL -η • ιχνιχπτυ, , συμ, β ΙΧLΊεL στ J."~ ι,') LuLIX κιχτευ'θ υνσ-η, υ."ν ξ-η λεLτοuργLκων κlχ1. ~ομ,Lκων !~LIΧLτεροτ~των τ~ι; έγωκενΤΡLΚ~Ι; γλώσσιχς, ~'Yjλo προι; την και:τεόθυνσΥ) τ~ς ~σωτεΡLκ~ς γλώσσιχς. Ή σ-ημ,IΧ'IΤLκότ:- P'Yj 8Lαι:φορoc ιΧνιίμ,εσαι: στ~'1 ~σωτεΡLκη και:Ι στη·) έξωτε­

PLX~ γλώσσαι: συνΙστlX~αι:~ στη·) ~λλεLΨYj Τ~Ι; φθΟ"ι'γLκ~ς έπέ'ι~uσ'YjΙ;. Ή ~σωτεΡLκη γλώσσor. eI"CXL βoυβ~ γλώσσαι:. Αuτο eIVCXL το κό­ pLO ΧΙΧΡIΧΚΤYjΡLσΤLκό Τ'Yjς. Ή φθογγLκη έπέν~uσ'Yj τ~ς έγωκενΤΡLκ~ς γλώσσιχς πέφτεL στο μ,YI~έν, Y(VETCXL βoυβ~ γλώσσαι:. "ETaL πρέπεL νOC τ >\ 'J. , ,~ -, λ' ε~ναι:~, οι.ν αι:JΤ" aUVL(t't"1X γενεΤLΚIΧ προσΤlΧοLor. 'r'Yjt; εσωτεΡLΚ'Yjς γ ωσσιχς. ΤΟ γεγονός, gΤL ~ έγωκενΤΡLκη γλώσσιχ ξεχωρΙζεΤΙΧL πρωται:

ιΧπο λεLτοuργLκ~ς κιχΙ ~ομ,LκΎjς πλεuρocι; XL ~lL ώς προς τ~ν φθΟΎΎLΚ~ της έπέν8υσΥΙ, ~'YjλώνεL ΙSτL ~ ~ξέλLξYj τ~ι; έσωτεΡLΚ~Ι; γλώσσαι:ς ~εν πριχγμ,ΙΧΤ!)ΠΟLεΤΤΙΧL ~Lιχμ,έσοu τ~ς μ,ετιίβιχσ-ηι; ocπο τ~ν όμ,LλΙot στο ψL­

θόΡLσμ,αι: και:Ι ιΧπο το ΨLθόΡLσμ,αι: στ~ν βoυβ~ γλώσσαι:, ιΧλλιΧ 8Lιχμέσο

ΚΑΙ

391

ΛΈΞΗ

ένοι; 80μ,LΚΟU κιχΙ λεLτοuργLΚΟU ocποχωΡLσμ,οu τΤις έξωτεΡLκΎjι; γλώσ­ σ«ς, περνώντιχι; OCπο τοότην στήν έγωκενΤΡLκή κιχΙ OCπο ΙX'~τή'ι στην

έσωτεΡLΚ~. "Ε

-raL,

.1" " 'ι ΙΧVΤLφ«ση οι.νιχμ,εσιχ

.....λ t, ,.. '1: σ"ιν υποχωρηση των ε ωτ-ραων

..

χιχριχκτηΡLσηκω'l τΎjι; έγωκεVΤΡLκΎjι; γλώσσιχι; κιχΙ στή" ιχiJξηση των έσωτεΡLκωv της L8LΙΧLτεροτ~τωv ocπο8εLκvόεΤΙΧL ώι; OCντΙφιχση qJΙXL'IO­ μ,!:VLΚ~. Στήν πριχγμ,ΙΧΤLκότητιχ, πΙσω OCπο τήν πτώση του ΣUντελε­

στΎj τΤις έγωκεVΤΡLκ1jι; γλώσσιχι; κρόβετ«ι ~ OCφιχ(ρεση OCπο τη., ~χη­ ΤLκή πλευρα: τΎjι; γλώσσιχι; κιχι ~ δΡLσΤLκή 8Lα:φοροποΙηση έξωτεFL­

κΎjι; κιχι έσωτεΡLκ1jι; γλώσσιχι;. Συνεπως, ~ λεLτοuργLΚ~, 80μ,Lκή κΙΧι γεvεΤLκή &ποψη κιχι δλιχ τα: γνωστα: σε μ,OCς συμ,περιίσμ,ιχτιχ YLιX: τήν έξέλLξη τΎjς έγωκεVΤΡLκ1jι; γλώσσιχς (OCνιίμ,εσιί τους

Piaget)

ocπο8εLκvόοuv δμ,όφωνιχ τΟ

t8LO:

XL

ιχύτα: του

ή έγωκεντρική γλώσσα

άναπτύσσεται προς τήν κατεύθυνση της έσωτερικης, κιχι ~ έξέλLξ~ της μ,πορε! να: Κ«ΤΙXVOηθεϊ: μ,όνον ώι; μ.Lα: σΤΙΧ8Lιχκή ιχiJξηση δλων των L3Lοτ~των τΎjς έσωτεΡLκΎjς γλώσσιχι;. rLιX: να: έ8ΡΙΧLωθε"i: θεωρηΤLκα: ~ θέση μ,ιχς, πρέπεL να: 8,Ιξει ~νιx κρΙσιμ,ο πεΙριχμ,ιχ ΠΟLιί OCπο τΙς 8όο ocντιλ~Ψεις YLιX: τήν έξέλLξη τΎjι; έγωκεντραΎjι; γλώσσιχς OCντιχποκρ(νετιχι στην πριχγμ,ΙΧΤLκότητιχ. Σόμ,φωνιχ μ,ε τον

Piaget

~ έγωκεντρική γλώσσιχ 8ημ,LΟUργε!­

TΙXL OCπο τήν OCνεπιχρκή κοινωνικοποΙηση μ,ιOCς ocρχικα: OCτομ,ικΤιι; γλώσσιχς. Σόμ,φωνιχ με τήν γνώμ,η μ,ιχς 8ημ,LΟUργε!ΤΙΧL OCπο μoLOCV OC'ιε­ πιχρκή έξιχτομ,Ικευση μoLOCt; OCPXLKιX: ΚΟLvωνικΎjς γλώσσιχς, OCπο τήν ocνεπιxρκ~ τηι; 8LιίΚΡLση κιχΙ 8Lιχφοροπο(ηση. Στή" πρώτη περ(πτω­

ση ~ έγωκεντρική γλώσσα: βρΙσκετιχι σε μ,ια: XΙXTLQuaΙX κιχμπόλη κιχΙ ι!χεL ~8η ξεπεριίσει το bPLΙXKb της σημ,ε!ο, πεθιχ(

,

• ,

,

'EL.

Στην 8εότερη

,

λ' β 1.'.1.. ι· ωσσιχ ΡLσκετιχι σι:; μ,ιιχν ιι.νιουσιχ κιχ μ-

πεΡLπτωση η εγωκεντρικη γ

πόλη κιχΙ 8εν ι!χεL 'rpeιXaO:L OCκόμ,η το δψLστο σημ,ε!ο της. ΈξελΙσσε­

τιχι σε έσωτερική γλώσσιχ. Στην πρώτη περΙπτωση ~ γλώσσιχ YLιX: τον δμ,Lλοuντιχ, 3ηλ. ~ έσωτεΡLκή γλώσσιχ, μ,ετιχφέρεΤΙΧL OCπο τα: ι!ξω πιχριίλληλΙΧ μ,ε την ΚΟLνωνLκοποΙηση,

m,v

3εότερΥ) περ(πτωση 8η­

μ,LΟUργε!τΙΧΙ OCπο την έγωκενΤΡLκή γλώσσιχ, 8ηλ. ocνιχπτόσσεΤΙΧL OCπο τα: μ,έσιχ προι; τα: ι!ξω. Για: να: OCποφιχσ(σουμ,ε ποιιχ &ποψη εΤνιχι σωστ~, πρέπει να: έξιχ­

Κf)Lβωθε! ΠΕLΡΙΧμ,ιχτικιχ, πωι; έπι3ρOC στήν έγωκεντρική γλώσσιχ

'1'OU

392

Σκε'lΗ

πσι.L8LΟU (-LLιX 8uσχέρεLσι. -t1jc; ΚΟLvωνLκ1jς γλώσσσι.ς. ''Ολσι: τιΧ έΠLχεLp~­

μσι:τσι:, lSaιx: πσι:ρσι:θέσσι:με (-LέxPL τώρσι: ύπερ -t:rjc; ιΧvτ(λYJΨ~ς μσι:ς "yLιX την έγωκεVΤΡLκη γλώσσσι:, 8YJλσι.8η ένσι.ντ(ον τοσ

6"

Piaget, -

{)σο β/Χρόνοντσι.

\ VIXVΙXL, 1! 1! "'~ ' 1 τ,ιν ~ XΙXL ι:;χουν μ νο εμμεσΊJ σημσι:σLσι: XΙXL ε'oσι:ρτωvτσι:L /ΧΠο συ-

vολLκη έρμYJvείσι:. Αυτο το πε(ρ/Χμ/Χ θιΧ μποροσσε &στ6σο νιΧ μOCς 8ώσεL (-LLιXv ocμεση ιΧπιχ,VΤYJσYJ στο έρώΤYJμoc μ/Χς. rL' /X·jTo το θεωροσμε &ς

experimentum crucis. "'Αv YJ • εγωκεVΤΡLΚ,ι , ~ r λ' ωσσoc

,

1-

εγωκενΤΡLσμο της

σκ

έψ

YJc;

του

' \

t' - προ έ ρχεΤOCL /Χπο τον Ι του Π/ΧLοLΟU

-

, /Χνεπσι:ΡΚΥ)

\~,

XOCL

τ,ιν

του

ΚΟLvωvLΚΟ-

ΠΟLYJσYJ, τ6τε κιχ,θε έπ(τocση -r:rjc; μονσι.ΧLκ6τητocς τοϊ) ΠOCL8LΟU κσι.ι της

ιΧπocλλocγ:rjς του ιΧπο τιΧ 8εσμιΧ T1jc; ΚΟLv6ΤYJτσι.ς, κιχ,θε έπ(τσι:σΥ) -t1jc; ψu­ χολογLκΎjς του ιΧπομ6vωσYJς κ/χι T1jc; σUΡΡLκvωσYJς -r1jc; ψuχολογLκ1jς έπocφ1jς με dtλλοuς ιΧνθρώπους, κιχ,θε ιΧπ08έσμευσΥ) τοϊ) ΠOCL8LΟU ιΧπο

την ιΧvocγΚOCL6τητoc -t1jc; προσσι:ρμογ1jς στην σκέψΥ) των dtλλωv κ/χι κσι:τιΧ σuνέπεLOC -t1jc; ΧΡYJσLμΟΠΟ(YJσYJς (-LLOCC; ΚΟLvωVLκ1jς γλώσσσι.ς lSΛιx; ocuτιΧ πρέπεL νιΧ b8YJYouv σε (-LLιXV ιΧπ6τομΥ) &v080 ΤΟϊ) συντελε­

στ1j της έγωκεVΤΡLκ1jς γλώσσocς ε[ς βOCρος -r1jc; ΚΟLνωVLΚΟΠΟLYJμένYJς, γLOCΤΙ ~τσL 8YJμLοuργΟUVΤOCL &ΡLστες auve1jxec; "yLιX (-LLιXV έλεόθ:ψΥ) κσι:Ι

όλ6πλευΡΥ) έμφOCVLση -r1jc; !lvεπocρκοuς ΚΟLvωVLΚΟΠΟLYJσYJς τ1jς σκέψYJς xocl -r1jc; γλώσσ/χς ΤΟϊ) ΠOCL8LΟU. 'Άν ιΧντεθετoc ~ έγωκεVΤΡLκη γλώσσσι: πocριχ.γεΤOCL ιΧπο (-LLιXV ιΧνεπ/Χρκη 8LocφΟΡΟΠΟLYJσYJ ιΧνιχ.μεσσι: στην γλώσσσι:

YL/X\

1 "t' τον

LoLO

-

\

κ/χι ιΧπο το lSΤL

'

\. λ ~ λ τον ομL ουντoc XΙXL στ,ιν γ ωσσoc

'1 \, ~ ,~, σι.Πο (-LLΙXV /Χνεπσι:ρκ,ι εc:./ΧτομLκεuσYJ

ij γλώσσσι: "yLιX τον

-,

\

(-LL/XC; /XPXLX/X

YL/X\

ι

l!λλ

τους α;

ους,

λ' ΚΟLvωVLΚ'fjς γ ωσσσι:ς

όμLλοuντoc 8εv ~xeL ξεχωΡLσθε'i: κσι.Ι

όΡLοθεΤYJθε'i: ιΧπο την γλώσσ/Χ "yLιX τούς &λλους, τότε δλες σι.υτες οΙ &λλιχ:γες T1jc; κocτocστocσYJς πρέπεL νιΧ b8YJYouv σε (-LLιXv ιΧπότομΥ) πτώ­ σΊJ -r1jc; έγωκενΤΡLκ1jς γλώσσσι:ς. ''ΕτσL 8LocτuπώvεΤOCL το έρώΤYJμσι: πού τLθεΤOCL στο πε(ρocμιχ. μσι.ς.

Ώς ιΧφεΤYJΡίoc "yLιX την σuγκp6τφT) του 8Locλέξ«με στΟLχε'i:oc πού ε!­

XOC'L 8LOCΠLστωθε'i: ιΧπο τον !8LO τον Piaget στην έγωκεVΤΡLκη γλώσ­ σoc. Π/Χρ' lIλο πού ό

Piaget 8εν

ιΧπο8(8εL σ' ocuτιΧ κocμμLιΧ θεωΡY)'tLκη

σημ/ΧσΙσι: xoct τιΧ πεΡLγριχ.φεL πεΡLσσότερο &ς έξωτεΡLΚιΧ ΓVωρ(σμσι:­ τσι. της έγωκενΤΡLκ1jς γλώσσσι:ς, &στ6σο μOCς έκπλΤ)σσουν τρεΤι; t8LOCLτερότητες ocότ1jι; T1jc; Ύλώσσ«ς:

1) δΤL e!VΙXL !:ν«ς σuλλογLκος μο­

νόλΟΎος, 8ΊJ". δΤL έμφιxvΙζεΤΙΧL μόνο σε μoLιX ΚΟLνόΤΊJτα; πα;L8Lων, κα;τιi

ΚΑΙ

393

ΛΒΙ!Η

την πocρουσΙιχ &λλων πιχι8ιων πού &.σκουν τ~ν ~8ιιx 8ρcxσΤYJΡLότητcx, 5χι ()μως ()τιχν το πιxι8~ εΤνιχι μόνο του·

2) ()Τι ΙΧύτος ό συλλογικος

μονόλογος συν08εοετιχι &.πΟ τ~ν ψευ8ιxισθYJσY) ()τι γΙνεσιχι κcxτcxνοYJ­ τός, 8YJλo ()'t'L το πιxι8~ πιστεοει κιx~ όποθέτει δτι οΙ έκφράσεις του, πού 8εν &.πευθύνοντιχι σε κιχνένιχν, γΙνοντιχι κcxτιχνΟYJτες ocπο τούς ocνθρώποuς του περιβάλλοντός του·

3) ()τι ΙXύΤ~ ~ γλώσσιχ για: τον

~8ιoν τον όμιλουντιχ Ι:χει τον χιχριχκτΤιριχ τΎjς έξωτερικΎjς γλώσσιχς

κιχΙ θυ~Eζει έντελως τ~ν ΚΟLνωνLΚΟΠΟLYJμένYJ γλώσσιχ, &'λλα: 8εν μιL ΨL θ υριστιχ, ι λ Ιι;;ΤΙΧΙ

" , Κ' ι "" 'l'l μποχωρις ν. ocκοuγεΤΙΧL. ocι τoc τριιχ σYJμεLΙΧ οι:;ν

ρεί: να: εΤνιχι τυχιχ'ί:ΙΧ. Ή έγωκεντρLΚ~ γλώσσιχ εΤνιχι όπoκειμενικ~ ,

~

1

,~

~

"'l'

'l'

~

α.Πυ τ ,ιν σΚΟΠLOC του ΙοΙΟΙ) του πιχιοιου

("

YJ

, !! ι α.υΤΙΧπα.ΤΥ) υΤΙ γινετα.ι κιχ-

τcxνοYJτό), OCνΤLκεLμενLΚ1ι ώς προς τ~ν κιχτάστιχσΥ) (συλλογικος μο­ νόλογος), κιχΙ ώς 'προς τ~ν μoρφ~ ΤYJς (φθOΎΎΙΚ~ έπέν8uσYJ) 8εν ξε'ζ

χωρι

,Ι

,

ει ουτε ocποκ

όβ

'1 ~ , λ Ι ετιχι α.Πυ τ lιν κοινωνΙΚΥ) γ ωσσιχ.

'

'λ OCΧLστcx Ι ~ 'θ ιχρρυνει ε μocς εν

"H'l"ΟΥ)

,

ιχυτο

'θ εωΡYJσοuμε Ι ~ κοινωνικοτ ~, ,ιν ocνεπcxρκ,ι

vOC

ΠOΙYJσY) ώς «(τιο τΎjς έγωκεντρικΎjς γλώσσιχς. Αύτες οΙ Ι8ιομορφ(ες

περισσότερο ύπ08YJλώνοuν μια:ν ύπερβoλικ~ ΚΟLνωνLΚΟΠΟLYJσYJ κα.Ι ~νιxν ocνεπιχρκ~ ocποχωΡLσμο τΎjς γλώσσιχς για: τον (8ιον τον όμιλουν­ ριχ ocπο τ~ν γλώσσιχ για: τούς &λλους. Μocρτυρουν ()TL ~ έγωκεντρικ~ γλώσσιχ, Υι γλώσσιχ για: τον ~8ιoν τον όμιλουντιχ έκφράζετιχι κάτω OCΠΟ τΙς OCνΤLκεψενLκες κιχΙ ύποκειμενικες συνθΎjκες, στ~ς όπο'ί:ες • Ι υποκειτιχι ΚΙΧΙ,

YJ •

~ γ λ ωσσιχ, Ι κοιιιωνικιι

YJ •

Ι γ λ ωσσιχ

YLOC

,τους \

OC"λλ ους.

"O't'L ~ 8ικ~ μιχς OCΠOτΙμYJσY) των τριων ocύτων σYJμεΙων 8εν εΤ­ νιχι ocποτέλεσμιχ προ8LιχμορφωμένYJς γνώμYJς, γΙνετlχι σιχφες OCπο το

()τι ό

Grunbaum

ό8YJγε'ί:ΤIΧL σε μια: πιχρόμοιιχ OCΠΟΤLμYJσYJ μόνο βά­

σει τΎjς έρμYJνε(ocς των 8ε80μένων του

Piaget.

ΜιλOCει για: περι­

πτώσεις, στΙς όπο'ί:ες ~'1ιxς έπιπόλιχιος πιχρα.ΤYJΡYJτ~ς θα: μπορουσε να: πιστέψει δτι το πιxι8~ εΤνιχι έντελως βυθισμένο στον έιχυτό του.

Aύτ~ ~ λΙΧθεμένΥ) έντόπωσΥ) 8YJμLοuργε'ί:ΤΙΧL, ()πως λέει, γιιχτΙ περι­ μένουμε OCπο ~νoc τρΙχρονο πιχι81 μια: λoγικ~ τoπoθέτYJσY) ιΧπένιxvη

,

στο περι β

oc'λλον

του.

'l"

'Α φου ~, 'l'l" '" ' ΤΟ ΠΙΧΙοι οι:;ν ι:;χει ocυΤ1)ν ΤYJν τοπο θ εΤYJσYJ

&.πένιχντι στ~ν πριχγμΙΧΤLκότYJΤΙΧ, ύποθέτουμε ε\Jκολιχ ()'t'L ζε'ί: βυθι­

σμένο στΙς σκέψεις του κocΙ στΙς φιχντocσ(ες του κιχι ~χει έγωκεντρι­ κη 8ιOCθεσ"l). ΤρΙχρονιχ μέχρι πε\lτOCχρονιχ πocι8ια: σε συλλογικο πιχι­ χν(8ι εΤνιχι σuχνoc ocπ«σχολYJμ~νιχ με τον έ«'Jτό τους κιχι μιλOCνε συ-

394

ΣΚΕΨΗ

χνα. μ,όνο μ,ε τον έ«υτό τους. "Αν «uτο

8YjILLOUPYE'i: &πο {LOCXPLtJ. τ~ν {LLiXt; συζ~τ-ησ-ης, &πο κοντα: &πο8ΖLκνόεΤIΧL ώς συλλογι­ μ,ονόλογος, a't"ov όπο'i:ο οΙ σuνομ,LλYjτες 8ΕV &κουνε xoct 8εv &π«ν­

έντόπωσYj κος

τουν μ,ετ«;ό τους. Σε τελεuτlχΙ« &'/ιΧλuσYj, ώστόσο, ιχότο το φιχινο­ μ,ενικα: π«ρocστOCΤLκότocτο πιχριΧ8ΖLγμ,« τ~ς έγωκεντρικΎjι; στιΧσYjς

του πocι8LΟU στην πρ«γμ,oc'nκότητιχ &πο8::Ιχνει πεΡLσσότερο την κοινωνLκη

auv8EaYj του ΠOCL8Lου. Στον σuλλογLΚΟ μ,ονόλογο 8εν έμ,­ φιχ-ιεζετocι κιΧποιιχ: σκόΠLμ,η &πομ,όνωση '&πο την κοινότητoc XOCL έπΙ­ aYjt; κlΧ'/ένιχς ιx·~ησμ,όι;. Ό Piaget, ό δπο'i:ος κιΧνεL τον έγωκενΤΡLσμ,ο &κρογωνιιχ!ο λLθo τ~ι; έρμ,ηνείocς των ψυχικων Ι8Lομ,ορφιων του πocι8ιου, &νιχγκιΧζεΤΙΧL να: π«ρ«8εχθε'i:, δΤL τα: Π«L8ια. πιστεόουν στον σuλλογLΚΟ μ,ονόλογο, δη σuζYjτοuν μ,ετoc~ό τους κιχι δΤL οΙ &λλΟL τα.

&κουνε. ΕΤνιχι σωστο δη σuμ,πεΡLφέρονΤΙΧL

σα.ν να: μ,ην πρόσεχιχν

τοδς &λλουι;, &λλα: «'~τό γΙνετιχι μ,όνον έπεL8η δποθέτουν δτι κιΧθε μ,ια. &πο τΙς σκέψειι; τουι;, ~ όποΙιχ ε~τε 8εν έκφριΧζετιχι κιχθόλου εΤτ;;;

έκφριΧζετ«ι &τελωι;, εΤνιχι ώστόσο κιχτα: τόν

Grunbaum

κτ~μ,«. Αυτο &πο8ΖLκνόεL

XOLVO

την &τελη 8LιXXPLaYj τ~ς &τομ,Lκ~ς Ψυχ~ς του

πocι8LΟU &πο το ΚΟLνωνLΚΟ δλο. Θέλουμ,ε να: έπιχνιχ\ιΧβουμ,ε &κόμ,η

{LLdt

φορ&: δη ~ όΡLΟ'τικη λό­

σ-η του ζYjΤ~μ,«τοι; 8εν εΤνιχι δπόθεσYj ιχυτηι; ~ τΎjι; &λληι; έρμ,ηνε(ιχι;,

&λλα: δπόθεση του π::φιΧμ,«τοι;.

iVLaxuaOUILE

Στο πεΙρlχμ,ιχ προσπιχθ~σocμε να.

~ να: &πο8υνα;μ.ώσουμ,ε τΙι;

-rpE'i:t;

l8LΙΧLτeρόΤYjτει;, YLιX

τΙι; δπο'i:ες μ,ιλ~σιxμ.ε ΠLΟ πιΧνω (φθογγLκη έπέν8υση, σuλλογLΚΟΙ;

μ,ονόλογος, Ψεu8«ΙσθYjσYj δΤL YLVEaΙXL κ«τιχνΟYjτόι;). Στήν πρώτη γραμμή των πειραμάτων μας προσπoc9~σ«με να: κ«τιχστρέΨουμ.ε την «'~τ«πιΧτYj ποδ 8Yjμ.Lοuργε'i:τ«ι στην έγωκεντρικη γλώσσ«, δη 8ηλ. γΙ'/εΤ«L κιχτιχνΟYjτη &πο r&λλιχ: ΠΙΧL8ιιΧ.

fL'

ιχυτον

τον σκοπο μ,ετΙΧθέσocμ,ε το πlχι8Ι, του όποΙου δ συντελεστη~ τ~ς έγωκεντρικΎjς γλώσσιχι; εΤχε μ,ετρηθεί: προηγουμ,ένως σε μ,ια: πocρό­

μ,οι« κ«τιΧστ«ση μ,' ~Uτην των πεφ«μ,ιΧτων του Piaget, σε {LLιXv &λ­ XOL-

λYj κιχτιΧστ«ση: ε~τε μ,ετιχφέρθYjκε ~ 8ριχστηΡLότητιΧ του σε {LLιX

νότητ« κωφ«λιΧλων πocι8ιων ε~τε τοποθετ~θYjκε σε μ,ια. κοινότητιχ πιχι8ιων ποδ μ,Lλοuσ«ν μια:ν &κιχτιχνόηση

YL'

«υτο ξένη γλώσσιχ.

κιχτα: τα: &λλoc ~ κocτιΧστ«σYj πιχρέμεLlJε στην 80μ~ τηι; κιχΙ σ' δλει; τηι; τΙι; λεπτομέρεLες &πιχριΧλλΙΧχτη. ΜετΙΧβλητο μέγεθοι; ~ΤΙΧ'J στο

ΚΑΙ

395

ΛΕΞΗ

πεΙριχμιΧ μιχς μ6νον ~ Ψευ~ιχΙσθ'φYj, δτL γΙνεσιχι κιχτιχνΟYjτ6ς, ποδ στ~ν πρώΤΥ) περΙστιχσΥ) προέκυψε με φυσικο τρ6πο, ~νω στ~ν ~εύ­

τεΡΥ) ητιχν OCποκλεισμένΥ) ~ξ OCρχΎjς. πως μετιχβλ~θYjκε τώρα: ~ ~γω­ κεντρικ~ γλώσσιχ; τoc πεφιΧμιχτιχ ocπέ~ειξαν ()τι δ συντελεστ~ς

'tYjc;

ι!πεσε .κατακ6ρυφιχ, ώς ~π!. το πλεί:στον στο μYj~έν, κιχ!. σε δλες τ!.ς ύπ6λοιπες περιπτώσεις κιχτoc μέσον δρο όκτιχπλιΧσιιχ. ' " Α υτιχ

,

~l.._" "β J!. τιχ πειριχμιχτιχ oι;v ιχψηνουν κιχμμιιχ ιχμφι ο λ'ιιχ uη

Yj'ψ ευ-

~ΙΧLσθYjσYJ, πως γΙνεσιχι κιχτιχνΟYjτ6ς, ~εν OCποτελεί: ενιχ τυχΙΧί:ο κιχ!. ocσ~μιxντo ~ευτερευoν γεγονος τΎjς ~γωκεντρικΎjς γλώσσιχς, OCλλOC ()τι λειτουργικOC ε!νιχι

oc~ιιXλυτιx συν~ε~εμένo μ' ιχUτ~ν. 'Απο τ~ν

όπτικ~ γωνΙιχ τΎjς θεωρΙιχς του '~ξ ιχ. νοντιχι ΠΙΧΡΙΧοΟ

Piaget

ιxuoτoc τOC συμπεριΧσμιχτιχ φιχΙ-

"Ο σο λ ιγ ό τεΡΥ) Ψ υχο λ ογικ,/ ~,επιχφΥ) ' "υπιχρχει

"

ιχνιχ-

μεσιχ στο πιxι~!. κιχ!. στο περιβιΧλλον του, τόσο λιγότερο OCπιχιτεί: ~

κιχτιΧστιχσΥ) μιOC κοινωνΙΚΟΠΟΙYjμένYj γλώσσιχ κιχ!. τ~ν πρoσιxρμo~ 'ψ 'Yjς του σ Τ'Yjς σκε

" ".ιχ

εμφιrIΙΙζ ετιχι

' θ'ιχ J! .,πρεπε " εγωκεντρισμος "έψ'" ο aoτ'YjV σκ Yj κιχι κιχτιχ σuνεπειιχ '" ΙXUOΤYjV

-"λλ των ιχ ων, τ

6σο

'λ'θ πιο ε ευ εριχ

στην γλώσσιχ του πιxι~ιoυ. Σ' ιxuoτo το σuμπέριχσμα: θOC ι!πρεπε νOC

ΚΙΧ'ΙΧλ~ξοuμε &ν ~ κoινωνικ~ γλώσσιχ του παι~ιoυ γεννιότιχν OCπο τ~ν OCνεπιχρκη κοινωνΙΚΟΠΟLYjσYJ τΎjς σκέψ'Yjς τοι) κα!. της γλώσσιχς του.

Σ'

νεσιχι

'"

Ι·,

xrtoτιxvo'YjOΤ6ς,

J! θ ιχ' .,πρεπε

'

-

,

,

'ξ ο β ε λ ισμος της ιxυΤΙXΠΙXΤΎjΙ:;, uτL J!. , γι-

ιxUOΤYjV Τψ περιπτωσΥ) -ο ε

, ιχνε 'β' νιχ ιχσει

, τον

-

,

~ της εγωauvoτe λ εστ,/

κεντρικΎjς γλώσσιχς. Σύμφωνιχ με την ύπόθεσ~ μιχς τOC πεφιχμα:ηκOC σuμπεριΧσμιχτιχ μπορουν νOC ί~ωθoυν ώς ~μεσΎj ocπ6~ειξY) δη ~ OCνε­ πιχρκης έξιχτομLκεuσΎj της γλώσσα.ς γιOC τον ~~ιo τον δμιλουντα. κιχ!. το γεγον6ς, δη ~εν χωρ(ζετιχι OCπο τ~ν γλώσσιχ γιOC τοδς &λλοuι:;,

oc-

ποτελουν τ-ην ιχίτΙιχ γιOC τ-ην ~'Yjμιουργ(α. τΎjς έγωκεντρικΎjι:; γλώσσιχι:;

- ποδ

~εν μπορεί: νOC λειτοuργ~σει κιχ!. νOC ζ~σει α.Uτόνομα. κιχ!. έξω OCπο

τ-ην κοινωνικ-η γλώσσιχ. 'Αρκεί: κιχνε!.ς νOC ~ξoβελΙσει την Ψεu~ιχΙσθ'Yj­

a'Yj,

δη γΙνεσιχι κιχτιχνΟ'Yjτ6ς, ocuoτo το σ'YjμιχντLΚΟ σ'Yjμεί:ο κιΧθε κοι­

νωνικΎjς γλώσσιχς, κιχ!. ~ έγωκεντρικ~ γλώσσιχ ύποχωρεί:. Στην δεύτερη έρεvνητικη σειρά είσιχγOCγιχμε ώς μετιχβλψο μέ­ γεθος κιχτOC τ~ν μετOCβα.σΥ) OCπο το βιχσικο στο κρΙσιμο πεΙριχμιχ τον

σuλλογικο μον6λογο του πα.ι~ιoυ. ΠOCλι μετρ~θYjΚέ OCρχικOC δ σuντε­ λεστης της έγωκεντρικΎjς γλώσσΙΧζ στην βιχσικη κιχτιΧστιχσ'Yj, στ-ην δποΙα. έμφιχν(σθYjκε δ σuλλογικος μον6λογος. Κιχτ6πιν μετιχτοπΙ-

396

:εΚΕΨΗ

σΤYjκε ή ~ρcxσΤYjρι6τYjΤCX τοσ πιχι8ιοσ σε μια.ν

rJ.MYj

κcxτocστα:σYj, στ~ν

όποΙα: ή 8υνα:τόΤYjτα: τοσ συλλογικοσ μονολόγου εΤχε ιΧποκλειστεϊ: ε~τε τοποθετώντιχς το πιχι8Ι σε ~να:ν κόκλο rJ.γνωστων πιx~8ιων, με τα: όποϊ:ιχ 8εν συζ~ΤYjσε o~τε πρΙν o~τz μετα: o~τε κα:τα: το πε(ριχμα:, ε'Lτε τοποθετώντιχς το πα:ι~ι ιΧπομονωμένο σε ~νιx

rJ.AAO

τρocπέζι

στην γωνΙα: τοσ 8ω μιχτ (ου, ~ ιXφ~νoντά,ς το έντελως μόνο του να:

'" 'VYjV

~ λ' "ξ ω οιπο σου ,ευει ε

κοιν ό ΤYjΤΙΧ

Yj"'λ τε ος

""

r , με το νοι εγκιχτα: λ ειπει ο

~LEIJeuv;t'~c;; τοσ πεφά,μα:τιος τ~ν κοινότψιχ, στ~ν μέσΥ) τοσ πεφά,μιχ­ τος κιχΙ δσο κριχτοσσε μια: τέτοια: έπιμέρους έργocσΙoc, ιXφ~νoντα:ς

"

,

"

,~, 'λλ'" '~ό μονο του το πα:ιοι, οι α: εχοντα:ς την ουνα:τ τητιχ νοι το βλ' επει κα:ι νοι

το ιΧκοόει. τα: ιΧποτελέσμιχτoc συμφωνοσν ιΧπόλυτα: μ' ιχίιτα: της πρώτης πεφα:μιχτικ-ης σεφOCς. Ό έξοβελισμος τοσ συλλογικοσ μονο­

λόγου ό8Yjγεϊ: κocτα: κα:νόνιχ σε μια:ν ιΧπότομΥ) πτώσΥ) τοσ συντελε-

-,

,

στYj, μονον κα:πως

λ

ό θ" 'ιf ~ , , ιγ τερο κα: ιχρα: οιπ ο,τΙ στ,ιν πρωΤΥ) περιπτω-

σYj. ΟΙ συντελεστες της πρώΤYjς κα:Ι τ-η.;; ~εότερης κιχτά,στocσης συμ­ περιφέροντιχν

5

προς

1.

ΟΙ ~ιocφoρετικες 8ιoc8ικιχσΙες έξοβελισμοσ

τοσ συλλOγLΚOσ μονόλογοΙ) ιΧπο τ~ν κιxτά,στcxσY) ~8ειξα:ν μια: ~ιιxβά,­ θμισΥ) στ~ν ύποχώΡYjσYj τ-ης έγωκεντρικ-ης γλώσσocς. 'Αλλα: ή βιχ­ σικ~ τά,σΥ) για: πτώσΥ) τοσ συντελεστ-η έξcxκριβώθYjκε όλοκά,θα:ρα:

, ,

κα:ι σ

'..\.

cxuτ,ιν

' 'rYjV

..\'

πεφιχμocηΚη γρcxμμYj.

-λ οιπον \ Μ πορουμε

, 1 α:πο

,~

α:~τ,ιν

, 'VYjV

1( Ψ ot.ΠΟ

Yj

"

,

λ'β ουμε τις

να: επα:'/οι; οι

σκέψεις μα:ς για: τ~ν πρώΤΥ) έρεuν'YjΤΙΚ~ σειρά,. Π ροφιχνως ό συλλο­ γικος μονόλογο.;; ~εν εΤνα:ι τυχα:ϊ:ο κα:Ι 8ευτερεσον φιχινόμενο τ-ης

,

-

εγωκενΤΡΙΚ'Yjς γ λ' ωσσα:ς,

ΤΥ) σuνά,φειcx μιχζΙ

'r'Yj';;.

'λλ' οι α:

β Ρ Ε σκετα:ι λ ειτουργικοι "

'ξ εσια: ~ 'λ σε α:

u-

'Απο τ~ν σκοπια: τ-ης ύπόθεσYjς τοσ

Piaget

ιχίιτο εΤνα:ι ~νιx πα:ρά,~oξo. Ό έξοβελισμΟ.;; τ~ς κοινότψιχς θα: ~πρεπε να: ιΧπελεuθερώσει τον 8ρόμο για: τ~ν έγωκεντρικ~ γλώσσα: κιχΙ να: δ8'Yjγ~σει σε μια: yp~yop'Yj α:~ξYjσYJ τοσ συντελεστ-η ΤYjς, iλν πρά,γμιχτι

,

~. ιχυτ,ι

'Yj

'

l'

-

'1'

'l"~ γ λ ωσσα: για: τον Ισιον τον ομι λ οuντcx προ έ ρχετα:ι α:πο μιοιν

ιXνεπσφκ~ κοινωνΙΚΟΠΟ('YjσYj της σκέψYjς κιχΙ της γλώσσOCς του πιχι­ ~ιoυ. τα: συμπερά,σμα:τα: 8εν εΤνα:ι 5μως πιxρά,~oξoc, ιΧλλα: ιΧποτελουν

κοιΙ πά,λι ιΧΠCXΡCXΙΤYjΤYj συνέπεια: τ-ης ύπόθεσ~ς μocς: iλν ~ έγωκεντρικ~ γλώσσα: βocσΕζετα:ι σε Ινα:ν ιXνεπιxρκ~ 8ιocχωρισμο τ-ης γλώσσιχς για: τον όμιλοσντα:

XOCL της γλώσσα:ς για: -rouc;; &λλους, g,t'L δ έξοβελισμος του auλAoYLXou

σοuμε έξ ιΧρχης

πρέπει να: ύπoθέ~

μονολόγοΙ) ό8'Yjγεϊ:

ΚΑΙ

391

λΒΞΗ

&νocγκocστLΚιΧ σε ILLιX πτώση του συντελεστ~ της lγωκενΤΡLκ~ς γλώσ­ σocς του

'ItOCL3LOU.

Δότη ή όπόθεση lΠLβεβOCLώνεΤOCL πλ~ρως &πο τιΧ

γεγονότoc.

Στήν τρΙτη πειραματική σειρα 3Locλέξocμε ώς μετocβλYjΤΟ μέ­

γεθος κocτιΧ την μετ&.βocσΥ] &πο το βocσLΚΟ στο κρΙσLμΟ πεΙρocμoc την rpeOYΎLKYj lπέv3uση τ~ς lγωκενΤΡLκ~ς γλώσσocς. ΚocτιΧ την μετocβο­ λη τοί) συντελεστ~ τ~ς lγωκενΤΡLκ~ς γλώσσocς στην βocσLκη κocτ&.­ στocση 3uσκολεόθYjκε ~ lξοβελ(σθYjκε "(LιX το

rpeOYΎLK~t; lπέν3uσης. ΤΟ &πο τιΧ ΙΙλλoc

'ItocL3L&',

'ItOCL3l ή 3υνocτότητoc τ~ς 'ItocL3l τοποθετ~θYjκε σε μεγ&.λΥ] &πόστocσΥ]

τιΧ δπο!oc ΠΟφόμΟLOC κ&.θοντocν σε μεγ&.λ-η &πό­

στocσΥ] μετocξό τους σε ILLιX σ&.λoc· πΙσω &πο

'rout;

τοΙχους του

lpyoc-

στYjρΙοu, δπου 3Lεξocγότocν το πεΙρocμoc, εtτε ι!ΠOCLζε ILLιX Δρχ~στρoc

~ προξεν~θYjκε θόρυβος, δ δπο!ος σκέπocσε l'Jτελωζ

lSXL

μόνο την

ξένΥ] φων~, &λλιΧ κocΙ την 3LK~ του, κocΙ τέλος &πocγορεόθYjκε στο

'ItocL3l νιΧ

μLλίi 3υνocτιΧ κocΙ του όπ03ε(χθYjκε νιΧ συζ-ητίi μόνο

φωνoc κocΙ ΨLθUΡLστ&.. Σ' δλoc ocότιΧ τιΧ

xocILYjMxp(aLILOC ΠEφ&.μOCΤOC πocρocτηρ~­

σocμε κocΙ π&.λL με lντuπωσLocκη νομοτέλεLOC την γρ~γoρY] πτώση τ~ς κocμπόλYjς του συντελεστ~ τ~ς lγωκενΤΡLκ~ς γλώσσocς. ΒέβOCLOC σ' ocότιΧ τιΧ πειρ&.μocτoc ή πτώσΥ] τοί) συντελεστ~ lκφρ&.σθYjκε με κ&.­ πως πολυπλοκότερο τρόπο &π' l),ΤL στην 3εότερΥ] σειριΧ (δ συντελε­

στης Ο'uμπεΡLφέρθYjκε στο βocσLΚΟ κocΙ στο κρΙσLμΟ πεΙρocμoc με την &νocλoγΙoc

5,4 : 1)·

ή 3Locβ&.θμLO'Yj lκφρ&.σθYjκε κocτιΧ τΙς 3LocφορεΤL­

κες 3Loc3Lκocσ(ες lξοβελLσμοu ~ 3υσχέρocνσης τ~ς rpeOYYLK~t; lπέν-

3uaYjt; &κόμΥ] 'ItLO &κρoc!ιχ &π' l),ΤL.στην 3εότερ-η σειρ&.. 30uILE σ' ιχότιΧ τιΧ πειρ&.μocτoc ILLιXv lΠLβεβιχΙωΟ'1) τ~ς

Μπορουμε νιΧ

όπόθεσης "(LιX

την lσω~εΡLκη γλ~σσoc ώς τον κόριο πuρ~νoc τ~ς γλώσσocς "(LιX τον

t3LOV τον δμLλοuντ:ιχ στιΧ 'ItocL3LιX 'Itou 3εν κocτέχουν &κόμ-η την lσω­ τεΡLκη γλώσσoc με την κocθιxuτo σημocσΙoc τ~ς λέξ-ης. Σ' ΙΧότες τΙς τρε!ς πειρocμOCΤLκες

aELptt;

lΠL3Lώξocμε τον

t3LO

σκοπό. Θέσιχμε ώς β&.ση τ~ς Ιρευν&.ς μocς τρΙoc φOCLVόμενOC σχε30ν κ&.θε lγωκενΤΡLκ~ς γλώσσocς: την ψευ3ocΙσθ-ηση

l)ΤL γΙνεσOCL κocτoc­

νΟYjτός, τον συλλογLΚΟ μονόλογο κocΙ την φθΟΎΎLκη lπέv3uση. ΚocΙ τιΧ τρ(oc φOCLνόμενoc εΙνOCL XOLVιX στην lγωκεVΤΡLκη κocΙ στην ΚΟLνω­

VLKYj

γλώσσιχ. Συγκρ(νocμε τΙς κocτιχστ&.σεLς κocτιX την δπocρξΥ] κocΙ

την &πουσ(oc ocότων των φΙΧLνομένων κocΙ εt30cμε l)ΤL ή &ΠΙΧλΟLφ~

398

:εΚΕ'ΡΚ

τους δ3Yjγε! &νιχπόφευκτιχ στ~ν όποχώρYj
'

γλ ωσσιχς.

.,.,

,

'

'Α" ΙΙ.1 έγωκεντρικYj π ιχυτ ό μπορουμε νιχ σuμπεριxνoυμε o't'L,/

γλώσσιχ τοσ πιχι3ιοσ εΤνιχι μια: &πο λειτoυργικ~ς κιχΙ 30μικ~ς πλευ­

ρ«ς ~3Yj ξεχωριστη, l8ιιχΙτερYj γλωσσικ~ μoρφ~, ή δποΙιχ &στόσο &ς

προς την έμφ&.νι~

't'Yjt; 3εν ι!χει &ποσπσι:στε! &κόμYj τελειωτικα: &πο

τ~ν κoινωνικ~ γλώσσιχ.

Θίλουμε να: το &πoσιxφΎjνΙσoυμε ιχύτο μ' ~νιx δποθετικο πιχρ&.8ειγμιχ. Κ&.θομιχι σ' ~νιx γριχφε!ο κιχΙ σuζYjτω μ' ~νιxν &νθρωπο πο,; βρΙσκετιχι πΙσω μου, κιχΙ 8εν τον βλέπω' χωρΙς να: το κιχτΙΧλ&.βω, δ

σuνομιλYjτ~ς μου έγκΙΧΤΙΧλεΙπει το 3ωμ&.τιο κιχι έγώ έξιχκολουθω να: μιλω με την Ψεu8ιχΙσθYjσYj δτι κ&.ποιος με &κοόει κιχι με κιχτιχλιχ­ βιχΙνει. Σ' ιχύτην τ~ν περΙπτωσΥ) ή γλώσσιχ μο\) θυμΙζει έξωτερικα:

τ~ν έγωκεντρικ~ γλώσσιχ, ~νιxν μονόλογο, τ~ν γλώσσιχ για: τον

t3Lo

τον όμιλοσντιχ. 'Αλλα: κιχτ' ουσΙιχν εΤνιχι φυσLΚα: μια: κoινωνικ~ γλώσ­

σιχ. "Ας σuγκρΙνoυμε τ~ν έγωκεντρικ~ γλώσσιχ τοίί πιχι8ιοσ μ' ιχότο το πιχρ&.3ειγμιχ. Σόμφωνιχ με τον

Piaget

ή κιχτ&.σΤΙΧσΥ) εΤνιχι έ8ω

&ντ(στροφYj: &πο την όπτικη γων(ιχ τοσ πιχι8ιοίί ή γλώσσιχ του εΤνιχι

μία: έγωκεντρικ~ γλώσσιχ γι' ιχότο το

t8Lo, ~νιxς μονόλογος, κιχι μόνο 'rYjt; εΤνιχι κoινωνικ~. &ποτελε! έξ taou ιχUτιχπ&.τYj δπως ό

&ς προς τ~ν έξωτερικη μoρφ~ τ~ς έμφ&.νισ~ς Ό κοινωνικός

'rYjt;

ΧΙXΡΙXΚΤ~p'ιxς

έγωκεντρικος χιxριxκτ~ριxς τ~ς γλώσσιχς μου στο πιχρ&.8ειγμιχ. Σόμ­ φωνιχ με τ~ν όπόθεσ~ μιχς ή κιχτ&.στιχσYj εΤνιχι έ3ω πολδ πιο περΙ­ πλοκYj: ψυχολογικ&', ή γλώσσιχ τοσ πιχι8ιοσ &πο λειτoυργικ~ς κιχι

30μικ~ς πλευρ«ς εΤνιχι μια: έγωκεντρικ~ γλώσσιχ, 8Yjλo μια: Ε8ιιχ[­

-repYj

κιχι ιχuτόνομYj μoρφ~ τ~ς γλώσσιχς, ωα: l)χι έντελως, &φοσ

&ς προς την Ψυχoλoγικ~ της όφη εΤνιχι δπoκειμενικ~, 8εν εΤνιχι &κό­ μYj σuνει3YjΤ~ &ι; έσωτερικη γλώσσιχ κιχι το πιχιaι 8εν την 8ιιχκρΙνει ·&πο την γλώσσιχ για: τοδι; &λλους' κιχΙ &πο &ντLκειμενικ~ς πλευρ«ι;

&ποτελε! λειτουργΙιχ 8ιιχφΟΡΟΠΟΙYjμένΎj &πο ΙΧύτην τ~ς κoινωνικ~ι; γλώσσιχι;, &λλιk π&.λι l)χι έντελωι;, &φοίί έμφιχν(ζετιχι μόνο σε μια: περΙστιχσYj πο,; κιχθιστ« 8υνιχτη την κοινωνικη γλώσσιχ. Συνεπως

-

'-'.

-

".1λ' 'ι' CXUΤYj γ ωσσιχ ΙΧΠο \)ποκειμενικYjΙ; κιχι aς;ντικειμενικYjΙ; πλ-' ευριχς ιχπο-

'/

τελε! μια: μετιxβιxτικ~ μορφη &πο τ~ν γλώσσιχ για: τοδι; &λλους στην γλώσσιχ για: τον ~8ιo τον όμιλοίίντιχ, ένω πιχρ&.λλYjλαc

-

κιχΙ έ3ώ βρΙ­

σκετιχι ή νομοτέλειιχ τ~ς έξέλιξΎjΙ; τ~ι; έσωτερικ~ς γλώσσιχι;- ή

ΚΑΙ

'

\

γ λ ωσσιχ

\

γιοι

τον

,'~ ~oιo

\

, ) -

τον

399

λΕΞΗ

ομ.ι ,ουντιχ

μ.ετιχ

β 'λλ ιχ ετιχι

\ εσωτεΡΙΚΎj , \

σε

γλι~σσιx περισσότερο ώς προς τ~ν 80μ.~ κιχ!. τ~ν λειτουργΙιχ Τ'1)ι.;

πιχρα: ώς προς τ~ν μ.oρψ~ τ~ς έμ.ψOCνισ~ς Τ'1)ι.;. ' !! Κ ιχτιχ λ Ύjγoυμ.ε ι:;τσι \

Ι

,

~"

,

,

\' σΤΎjν επι β ε β ΙXιωσΎj -,

....

- ,υπο'Ο εσΎjζ '

ΤΎjς

\

λ'

μ.ιχ;,

Ι!,

τοι. ΤΎjν οποιιχ 'Ι ερευνιχ ΤΎjς εγωκενΤΡΙΚΎjς γ ωσσΙΧζ κιχι οι τιχσειι.;

κιχ-

..

't"IjI.;

τελευτιχΙιχς να: έπιτεΙνει όρισμ.ένει.; κιχ!. να; OCπο8υνιχμ.ώνει OCλλες Ι8ι-

,

ιxιτεΡOΤΎjΤZς,

,

ιχποτε

-

\

λ ε~ το

\

-

κλ ειοι ~\ γιιχ ΤΎj'! \!! Ψ υχο λ ογΙΚ'1)ς ι:;ρευνα: της

ύπόσΤΙXσΎjς 'tr,c; έσωτερικΎjς γλώσσιχς.

4. Ή ~ρευνoc μ.«ς τΎjι.; έσωτερικ~ς γλώσσα:ς μ.ίΧς ό8+ιγ'1)σε στην πεποΙ­ θΎjσΎj δη ή έσωτερικ~ γλώσσιχ 8εν μ.πορεί: να; χιχριχκτηρισθεί: ώς

γλώσσιχ μ.:;;Τον το σΎjμ.εΤo, ocλλα; ώς [8ιιχ(τερΥ) ώς προς την συγκρόΤΎjσ-η

\

κιχι

\

,

λ

Πj'! ΡOΎj τ-ης γ

~ λ

ωσσικ,ι

,.,

ι

,

'ξ

ειτουργιιχ, Ύj οπο ιχ ε

-

ι

ιχιτ ιχς ΤΎjς

[8ιιχ(τ. ρ~ς Τ'1)ι.; ΠOιόΠjΤΙXς βρΙσκετιχι σε ocξε8ιOCλυτ'1) 8υνιxμ.ικ~ ένότητιχ

\

~'ξ 'λ'" ,~ μ.ε τ'ι" ε ωτερικ'1) γ ωσσΙΧ κιχτιχ τ/ιν

'ρ μ.ετιχι-ιχσ'1)

,

1

ΙΧΠυ

1"

Τυ

ενιχ

έπΙπε.80 στο &λλο. Ή πρώτη [8ιομ.ορψΙιχ τ~ς έσωτερικ~ς γλώσσιχς εΤνιχι'ή έντελως εΙ8ικ~ τ-ης σόντα:;'1). κιχτα; την ~ρευνιx τ~ς σόντ.χ;'1)ς

τ~ς έσωτερικ~ς γλώσσιχς στην έγωκεντρικη γλώσσιχ του πιχι8ιου, βρ~κιxμε μ.ια; ΤOCσ"t) που ιχυξOCνετιχι ocν&λογιχ μ.ε τον βα:Ομ.Ο ocνOCπτυ­ ξ-ης της έγωκεντρικ~ς γλώσσιχς. Αυτη ΣUνΙστΙXΤΙXΙ στην ψιχινομ.ε­

νικη ~λλειΨY) συνoχ~ς, στον OCποσπιχσμ.α:ηκΟ χιxριxκτ~ριx τ-ης κιχΙ στην σόντμ.'1)σΥ) τ~ς έσωτερικ~ς γλώσσιχς σε σόγκρισΥ) μ.ε την έξω­ τερικ~. Στη"

ΠΡXΙγμ.ΙXτικόΠjΤΙX α:ύτη ή ΠΙXΡΙXτTιΡ'1)σΎj 8εν ε!νιχι κιχι­

νοόργια:. 'Όσοι συγγρα:φ'εΤς Ι:χουν έξετOCσει την έσωτερικη γλώσσα:,

-'-'"

,

-

'Wt a-

'ό μ.'1) κι ιχπο Τ'1)ν OΠΤΙΚΎj γων ι α: του μ.πιχιχ β ιορισμ.ου, -ιι ιχκ οπως ο

son,

έρεόνΎjσΙXΝ ιχύτο το βιχσικο γνώρισμ.ιχ τ~ς έσωτερικ~ς γλώσσιχι.;.

Μόνον οΙ συγγρα:ψεΤς που ocνOCγουν την έσωτερικη γλώσσα: σε μ.ια;ν OCνιχπιχριχγωγη τ~ς έξωτερικΎjς γλώσσιχς σε

elxbvec;

τ~ς μ.ν~μ.'1)ς,

την θεωρουν ώς OCντικιχτοπτρισμ.Ο της έξωτεΡΙΚΎjς. ' Αλλα. κιχνεΙς, OCπ'

l:Iao

ξέρουμ.ε, 8εν ξεπέριχσε ΙΧύτει; τΙς περιγριχψικες 8ιιχπιστώ-

~oo

ΕΚΕΨΗ

σεις. ΚιχνεΙς μocλιστιχ 3ΈV έπιχε(ρ1jσε: μια.ν έμβριθη περιγριχφικη

ιiνOCλυσ1j ιχότοσ τοσ φιχινομένου τ~ς έσωτερικ~ς γλώσσιχς, Ιτσι

&-

στε μια. σεφα. 3ιιχφορετικων φιχινομένων ιiνιχμ(χθ1jΚιχν &ΚΡΙΤΙΧ, γLιxΤΙ βρ(σκουν την κοινή τους lXΙPPΙXa1j στην έξωτερική τους έμφocνισ1j, στην lλλεΙψ1j ΣUνOχ~ς κιχΙ στον ιiπoσπιxσΜΙXτικ6 τους χιχρΙΧΚτήριχ.

ΠροσπΙΧθήσιχμε να. έξιχνιocσοuμε γενετικα. την δπ6σΤΙXσ1j τ~ς έσωτερικ~ς γλώσσιχς κιχΙ να. ~ρμ1jνείισοuμε τα. φιχιν6μενoc Τ1jς. Πιχ­ ριχκινοίιμενος ιiπo το φιχιν6μενο της σίιντμ1jσ1jς κιχτα. την ιiπ6κτησ1j

Ικιχνοτήτων, ό

f11jlO

Watson πιστείιει

δη το (3ιο έμφ«ν(ζετιχι κιχΙ στον

λδγο κιχΙ στην σκέψ1j. 'Ακ6μ1j κι

κρυφει; 3ιΙΧ3ικιχσΙες ~

&'1

&'1

κocνιχμε φιχνερες δλες τΙς

μποροίισιχμε να. τΙς κιχτιχγρocψοuμε σε μια.

εόιχ(σθ1jΤ1j πλOCκιx, θα. δ~ρχιxν τ6σες πολλες σuντμήσεις, έμπλοκές, κιχΙ έξοικονομήσεις, &στε 3εν θα. τΙς ιiνιxγνωρ(ζιxμε,

&'1

3ΈV -rr.c;; πιχ­

ριχκολουθήσουμε ιiπo την κοινωνικη ιiφετηρ(ιx μέχρι το τελειωτικ6 τους ιiτoμικo μ1j κι

&'1

aTOC3LO.

Ή έσωτερικη γλώσσιχ θα. ~τιxν λοιπ6ν, ιiκ6-

την κιχτιχγρocφιχμε σε μια. πλOCκιx, σε aίIyxpta1j με την έξω­

τερική, σuντμ1jμέν1j, ιiπoσΠΙXσμΙXτLκή, ιiσuνεχης κιχΙ ιiκιχτιχν61jΤ1j. ''Ενιχ έντελως ιiνOCλoγo φιχιν6μενο πιχριχτηρε!τιχι στην έγωκεν­

τρικη γλώσσιχ τοσ πιχι3ιοσ, με την μονΙΧ8ικη 8tιxιpopoc, δτι ΙΧότη ιχόξocνεL, περνίΧ ιiπo το ~νιx στιί3ιο της ~λικ(ιxς στο &λλο κιχ(, ιiνOCλo­ γιχ με τον βΙΧθμο πρoσέγγΙσ1jζ της έγωκεντρικ~ς προς την έσωτε­

ρικη γλώσσιχ, ιpeocνet στο ιiπoκoρίιφωμιί της στο κιχτώφλι της σχο- ' λικ~ς ~λικ(ιxς. Ή ιxΊSξησή της 8εν έπιτρέπει κιχμμια. ιiμφιβOλΙΙX, δτι ΙΧότή, &ν κιχνεΙς έπιμηκίινει την κιχμπίιλη, θα. πρέπει να. έμφιχνι­ στε! τελLΚα. έντελως ιiκιxτιxν6ητη, κομμιχτιιχστη κιχι σuντμ1jμένη.

ΤΟ προτέρημιχ της Ιρευνιχς της έγωκενΤΡLΚ~ς γλώσσιχς συν(στιχτιχι ιiκριβως στο ?ΤΙ ~πoρoσμε να. πιχριχκολουθήσουμε β~μιx προς β~μιx, πωι; 8ημιουργοσντ,ιχι στιχ8ιιχκα. ιχότες οΙ Ι8ιομορφ(ει; της έσωτερι­

κ~ι; γλώσσιχς. Ή έγώκεντρικη γλώσσιχ e!νΙXL έΠ(σ1jς, δπως ~8η πιχρΙΧτήρησε δ

Piaget,

ιiκιxτιxν6ητη,

&'1

κιχνεΙς 3εν γνωρ(ζεL την κιχ­

τιίστΙXσ1j μέσιχ στην δπο(ιχ πιχριίγεΤΙΧL, κιχΙ ιiκ6μ1j, σε σίιγκΡΙσ1j με την έξωτερική, ιiπoσΠΙXσμΙXΤLΚη κιχΙ συντμημένη. Ή γενετικη Ιρευνιχ 8ε(χνει &μεσιχ, πως κιχΙ ιiπo τ( προκίιπτει ή σίιντμησ1j. Με την μορφη ένος γενικοϊ) ν6μου θα. μποροίισιχμε να.

πουμε δτι ~ έγωκεντρικη γλώσσιχ, ιiνιίλoγ~ με τον βΙΧθμο ιiνιίπτυ-

ΚΑΙ

401

ΛΕΞΗ

ξ~ς της, ~εν πιχροuσLιχ.ζεL μLOCV &'πλη τιχ.σYj

YLOC

σό'/τμησYj, κιχμμLOC

&'πλη μετιχ.βΙXσYj σε τηλεγριχψικο δφος, ιΧ.λλOC μιOC σόντμησYj της πρ6τιχσης με ~LΙXT~p"ljσYj του κιxτηγoρ~μιxτoς κιχΙ των λέξεω'ι πού το συ'/ο8εόουν κιχΙ με πιχριχ.λεLψη του ύποκεLμέvοu κιχΙ των λέξεων πού το συνο8εόου'/. Αότη ή τιχ.σYj της σοντΙΧξης της έσωτερικης γλώσ­ σιχς προς τον κιχτηγορημΙΧΤLΚΟ χοφιχκτηριχ ιΧ.πο~εLκvUεΤΙΧL σ' gλιχ μιχς τOC πεφιχ.μιχτιχ με μιOCν ΙΧόστηρη κιχΙ σχε~oν χωρΙι; έξΙXΙρεσYj κιχ­

VΟ'/LκόΤ1jΤΙΧ, ~TaL ί:>στε τελικOC πρέπεL νOC ~εχτoυμε, χρησLμοποιώv­ τιχι; την πιχρεμβληΤLκη μέθο80, τον κΙΧθΙΧρο κιχΙ ιΧ.πόλυτο κιχτηγο­

ρημιχτικο χιxριxκτ~ριx ώι; XUpLΙX aUVTΙXXTLXYj μορφη τηι; έσωτεΡLκηι; γλι~σσιxς.

rLOC

νOC το κιχ.'/ουμε ιχότο σιχφέι;, πρέπεL

voc

χρησLμοποι~σοuμε

μιOCν ιΧ.νιχ.λογη εεκόνιχ, πού ~ημ~οuργεϊ:ΤΙΧL κιχ.τω ιΧ.πο όρισμένει; προ­ uποθέσεLΙ; στην έξωτεΡLκη γλώσσιχ. Ό κΙΧθΙΧρOC κιχτηγορημΙΧΤLΚΟΙ;

χιxριxκτ~ριxς ~ημιoυργεϊ:τιxι στην έξωτερικη γλώσσιχ σε ~όO βιχσι­ κει; περιπτώσειι;:

erTe

στην ΚΙXτιχ.στΙXσYj τηι; ιX.πfντησYjΙ;

erTe

σε μLOC

ΚΙXτιχ.στΙXσYj κιχτOC την όποΙιχ το ύποκεΙμενο τηι; έκφριχσμένηι; κρΙσηι;

e!VΙXL ΓVωστO στον σuvομLλητη έκ τω'/ προτέρων. Στην έρώτησYj, ιΧν κιχ.ΠΟLΟΙ; έΠLθuμεϊ: !vιx φλuτζιχ.VL TaιXL, κιχνεΙι; ~εν ιΧ.πιχντα. με την όλοκληρωμένη φριχ.ση:

«(5lL,

~εν θέλω !VΙX φλuτζιχ.VL τσιχ.ι», ιΧ.λλOC

ή ιX.πιχ.ντησYj ~Lιχτuπώ'ιεΤΙΧL κΙΧθΙΧρOC κιχτηγορημΙΧΤLΚιχ.: «(5χω.

Πε­

ριέχεL μό'/ο το κιχτηγόρημιχ. Προφιχνωι; μLOC τέτοιιχ κΙΧθΙΧρOC κιχτη­ γορημιχτικη πρ6τιxσYj ε!νιχι ~υνιxτη μ6νο έπεL~η το ύποκεΙμεν6 τηι;

'6 ,

-ιχυτ

ι l' ~, έ ".'.1 ~ ό >l. YLΙX Τυ ΟΠΟLΟ ιχνιχφ peTΙXL XΙXTL σ ΙΧυτην τ ,ιν πρ ΤΙXσYj- ι:;χει

περιχ.σει έΠLπλέον ιΧπο τον

vou

των σuvομLλητωv. ΠιχρόμΟLΙΧ στο

έρώτημιχ: «~χει ~Lιχβιχ.σεL ό ιX~ελφ6ι; σιχι; ιχότο το βιβλΙο

j»

~εν ιΧκο­

λουθεϊ: ποτε ή ιXπιχ.ντησYj: «νιχΙ, ό ιX~ελφ6ι; μου ~xeL ~ιιxβιχ.σει ιχότο το βLβλΙο», ιΧλλOC ή κΙΧθΙΧρOC κιχτηγορημΙΧΤLκη &.πιχ.'/τηση «VΙXL» ~

« μιΧ.λLστιχ». Έντελωι; ιXvιX.λoyη e!VΙXL ή κιxτιχ.στιxσYj κιχΙ στην ~εότερη περΙ~ , 'Τ Ι, έ ι πτωσYj, στ,ιν ΟΠΟLΙΧ e~VΙXL ΓVωστO εκ των προτ ρων στουι; σuvομLλητει; το ύποκεΙμενο τηι; έκφριxσμtιηι; κρΙσηι;. 'Άι; φιχντΙΧσθουμε

ΙSTL μεΡLΚΟΙ &vθρωΠΟL πεΡLμέvοuν στην στιχ.σYj το λεωφορεϊ:ο

YLOC

νOC

πα.νε σε μLocν όρισμένη ΚΙXτεoθυνσYj. ποτε κιχνεΙι; ιΧπο ΙΧότούι; ~ΕV θOC πεϊ: σε πλ~ρη μορφη βλέποντιχι; νOC πλησιιχ.ζεL το λεωφορεϊ:ο:

«το

402

ΣΚΒΨΗ

λεωφορεί:ο Β,

-n:o,)

-n:εριμbιοuμε,

YLa:

νa: -n:ocμε ~3ω ~ ~κεί:, ~ρχετσω),

&λλa: ~ ~κφρoιση θa: εΤνοιι -n:άντοι συντμημένη στο κοιτηγόρημοι: «~ρι Β χετοιι» ~ «Το

'/

».

- , '-J.'

,

•

'

Π ροφοινως σ oιu.,1 την -n:εριmωση η κοι θ οιροι κοι-

τηγoρημoιτικ~ -n:ρότοιση 8ημιοuργήθηκε στην ζωντοινη γλώσσοι γιοι­ τΙ. το u-n:οκεΙμενο κοιΙ οΙ λέξεις -n:o,) Το συν08εόουν ~σoιν ι!tμεσoι γνωσ.. a:

&-n:o

την κοιτάστοιση στην όποΙοι βρΙσκovτoιν οΙ συνομιλητές. Σuχνa:

τέτοιες κοιτηγορημοι.. ικες ~κφράσεις 8Ι80υν &φορμη σε κωμικες πoιρoι\o~σεις κοιΙ κάθε

-ru-n:ou quidproquo,

γιοιτΙ ό &κροοιτης 8εν

σuσχετΙζει το ε~πωμένo κοιτηγόρημοι με το δποκεΙμενο

-n:o,) ~ννo­ ouae ό όμιλητης, &λλιΧ μ' οιό..ο των 8ικων ..ou σκέψεων. Σ' οιότες τΙς 3uo περιπτώσεις 3ημιουργεί:..οιι ό κοιθοιριΧ κοιτηγορημοιτικος χοιροι­ κτηροις ~κεί: I)-n:ou το δποκεΙμενο της &πόφοινσης περιέχετοιι σ.. Ις σκέψεις των συνομιλητων. 'Άν συμφωνουν όΙ σκέψεις των 8uo κοιΙ έννοουν το (8ιο, τότε ή συνεννόηση μόνο με τ~ν βo~θειoι του κοιτη­

γoρ~μoιτoς εΤνοιι -n:λ~ρης. 'Άν το κοιτηγόρημοι &νοιφέρετ.σιι σε 8ιοι,. ι 'Lψ ό' ι • ~ -, , φορετικοι u-n:οκειμενcx στις σκι;; εις τους, τ τε OΙUΤo οοηγει oινoι-n:oφευκτοι στην &λληλοποιρεξηγηση.

Xe~po-n:LoιIΠιX πσφoι8~Ιγμoιτoι τέτοιων σuντμ~σεων της ~ξω­ &'. oιγωyΎjς τους μόνο σε κoιτηγoρ~μoιτoι βρΙσκουμε στιΧ μυθιστορήμοιτοι τοί) Τολστόι, -n:o,) ~πoινειλημμένoι έρεόνησε την ψυχολογΙοι ..:ης κοιτοινόησης.

τερικ:ης γλώσσοις κοιΙ τ:ης

ιlΚοιvεΙς 8εv εΤχε &κοοσει κoιθoιρcί, τΙ lλεγε (δ NΙKOλcίι Λ~βιν πεθοιΙνον­ τοις). Μόvο ~ ΚΙτ't'U εΤχε κoιτoιλcίβει τΙ

ivvoouae. Τδ κoιτcίλoιβε, γιοιτΙ οΙ σκ~Ψεις

της στριφοΥόριζοιν &8ιcίκoπoι στδ τ! θιi μποροσσε iκεΤvος νιi χρειcίζετoιι iKE!-

'11) &.κριβως τηv στιγfL-η» [45]. Θιi μπoρ.ooιtoιμ,ε νιi ποσμε, δη στηv σΚ~Ψ1) της, πού &.κολουθοσσε τηv σ'Κ~Ψ1) τοσ !τoιμoθcίvoιτoυ, τδ ύποκεΙμενο ijτοιv iκεΤvο στο δποΤο &vοιφερότοιv η λ~ξ1) του, χωρίς vιi την κοιτοιvοεΤ κoιv~oις. Τδ πιδ

&ξιοπερΙεργο πoιρcί8ειγμoι θιi πρ~πει ώστόσο νιi ijτοιv ~ iξομολ6y1jσ1) &γcίΠ1jς τοσ Λ~βιv κοιΙ της KΙττu με τηv βο-ηθειοι &.ρχικων γpoιμμcίτωv λ~ξεωv. II"Ηθελοι &πδ ΚΟΙιΡδ κcίτι vιi σiiς pωτησωll •..

ii Ρωτηστε ,

ποιροικοιλω

!"

ιlΠοιροικοιλω,

κοιταχτε l:8ω», εΤπε κοιΙ ~γpoιΨε -τιi· &κόλουθοι &pχικιi γρά.μμοιτοι: Ο, μ, οι Δ, ε, 8, ά, οι] π, 1), μ, τ ... Aότιi τιi γρ&.μμοιτοι σ-ημοιινοιν: Iι'Ότοιv μοσ &ποιvτη­ σοιτε: 'Δεv εΤνοιι' 8υνοιτο' σ-ημοιιvε οιότδ ποτέ ~ μόvο τότε;ιι ΤΗτοιv πολύ &πΙ­ θοιvο, δτι iKeIv1) θιi μποροσσε νιi κοιτοιλ&.βει οιότη την μoικpιιi φpά.~ ... ιιτ-ην

κοιτά.λοιβοι", εΤπε τ~λoι; κοκκιv!ζοντοις. IIΠOιcί ~ξ1) εΤνοιι ;11 ρώτησε οιότδς κοιΙ ~8ειξε τδ π πού σ-ημοιιvε ·πoτ~'.

403

ΚΑΙ λΕΞΗ

«Λύτη ~ λέξη σημ~Ινε\ 'ποτε')) &πάντησε ιχύτη. ιι'Αλλa ιχύτη -ή λέξη 8εν λέει την &λ~θειιx».

Έκε!νος ~σβησε γρ~γoριx Ta γριxμμΈVιx, της ~8ωσε την κιμωλΙιχ κιχΙ 07)-

κώθ'l)κε. Λύτ-η ~γριxΨε: Τ, 8, μ, Υ, ΙΧ, 8 ... Ξιχφvικa ~λιxμΨε σ' δλο του το πρό­ σωπο: είχε κ~τιxλiXβει. Λύτο σ~μιxινε: «Τότε 8εν μποροϊίσιχ va ,xπιxντ~σω 8ιιχ­ φορετικά ... )). 'Εκείνη ~γρoιΨε Ta ,χκόλουθιχ &ρχικa γράμμιχτιχ: Ν, μ, v, σ, κι v, ξ, τ, σ. Λύτο σ~μιxινε: ttNa μπορέσετε va σuγχωρέσετε κιχΙ va ξεχάσετε τε συνέβη». '

"Λρπαξε με σποισμω8ικa τρεμάμενιχ 8άχτuλιx την κιμωλΙΙΧ κιχΙ ~γριxψε τόσο ,xνoιστιxτωΜΈVoς, ώστε ~σπιxσε την κιμωλΙΙΧ, τα: &PXLKa γράμμιχτιχ των έπόμενων φράσεων: «Δεν ~χω τΙποτιχ

va συγχωρέσω κιχΙ va ξεχάσω' σαι; ,χγιχ­

πω ,χκόμιχ δπωι; πρΙν».

Τον κοΙτιχξε μ' &!νοι ~σuχo χιχμόγελο. «ΚοιτάλΙΧβΙΧ», ψιθύρισε

txelvYj.

Λύτοι; κάθησε κιχΙ ~γριxΨε μια: μεγάλη φράση. Λύτη

Ta κιχτΙΧλciβιχινε

δλΙΧ, κιχΙ χωρΙι; να: ρωτησει ιΧν τα: είχε κιxτιxνo~σει δλΙΧ σωστά, π'ijρε την κιμω­ λΙιχ κοιΙ ,χπάντησε &μέσωι;.

πιχρ' δ,τι προσπάθησε πολύ 8εν μποροϊίσε κιχΙ την κοΙτιχζε

aUXVa

κιχΙ tvτελωι; ,χνΙκιχνος

tvvoouae'

<ΧλΜ

δσιχ ηθελε

va

τελειώσει κιχΙ

aTa

Va κιχτΙΧλάβει τΙ είχε γράψει

στα: μάτιιχ. ΤΗτιχν συνεπιχρμένος &πο την ΕUτuχΙΙX του

Va

β<Χλει στα: &ρχικα: γράμμιχτιχ τΙς λέξεις πού tκεΙνη

θελκτικa μάτιιχ της, πού ι!tστριxφτιxν &πο εύτuχLιx, 8ιciβιχσε

μάθει. ΚιχΙ τότε ~γριxΨε τρΙιχ γράμμιχτιχ. 'A/J..ιX 8εν πρόφθιχσε

txelvYj

8ιάβιχσε

Ta

γριχμμένιχ πΙσω ,χπο το χέρι του,

Ta

va

&ποτε­

λεΙωσε κιχΙ ~γριxΨε ,χμέσωι; κιχΙ την ,χπάντηση: «ΝιχΙ)) ... Στην σuζ~τηση είχιχν εΙπωθε! δλΙΧ ιχύτη τον ,χγιχπα κιχΙ δτι

ΙΧύτοι; θα: ~φθιxνε

ea

Ta

&πιχριχΙτητιχ' είχε εΙπωθε!, «δτι

~λεγε στον πιχτέριχ τηι; κιχΙ στην μητέριχ τηι; δτι

txe! ιx!Spto το πρωΙ)) [45].

Λότο το πα.ριf8εLγμα. ε!να.L έξα.φεηκ-ηι; ΨuχολογLκ-ηι; σrjμα.σ(α.ι;, γLα.τ(, δπωι; κα.Ι δλο το έπεLσό8LΟ τ~ι; έρωτLΚ~Ι; έξoμoλ6yησrjΙ; τοίί

ΛέβLν κα.Ι τ-ηι; Κ(ττu, ι!χεL πα.ρθε! &πο την ~8La. την βLογρα.φ(α. τοίί Τολστ6L. •ΛΚΡLβώι; ι!τσL έξομολοΥήθηκε την &γιfTCη ~8LOt; στην Σ.Λ. Μπέρι;, την κα.ΤΟΠLν~

-rou

-rou XL

ό

yuvιx(xαo. Λότο το πα.ριf-

8εLγμα., δπωι; κα.Ι το προηγοόμενο, βρ(σκετα.L σε στενη σχέσrj με το πρόβλημα. τηι; σόντμησrjΙ;. ''Οτα.ν σuντοιuτ(ζονΤΟΙL οΙ σκέψεLΙ; των

σu'/ομLλητων κοιΙ μΟLιfζεL ~ σuνεL8ησLα.κη κα.τιfσ't'οιση, πεΡLορ(ζοντα.L στο έλιfΧLστο οΙ γλωσσLκει; έκ8ηλώσεLΙ;. •Aλλdι ποιρ' δλοι oιότdι κα.­ τοινοοUντα.L χωρΙι; λιfθoι;.

·0

Τολστ6L ποιροιτηρε! κοιΙ σ' ~να. &:λλ.ο

-rou

ι!ργο, δΤL &νιfμεσιx σε &νθρώποuι; ποι) ι!χοuν πoΛU στενη σχέσrj (LLdι

τέ't'ΟLΟΙ κοιτοιν6ηση, με την βο~θεLα.

(LLat; γλώσσα.ι; ΣUντμημένηι;

404

ΣΚΕΨΗ

σε δπσι;Μγμοόι;, ιΧποτελεΤ μίiλλoν τον κσι;νόνσι; πσι;ρα: τ~ν έξσι;(ρεση. «'Ο Λέβιν εΤχε ~8Y) σuvYjeEaeL ν&: ~κφριiζει τΙι; σκέψεις του χωρΙι; ν&: τΙι; ΚΙΧλοσκέφτετιχι, χωρΙι; ν&: προσπιχθεi ν&: τΙς ν-ιόσει με ά,κριβεiς λέξεις: ~ξερε δτι 1ι γuνιxΙκιx του σε τέτοιες στιγμες ά,γιiΠYjΙ;, δπωι; τώριχ, θ&: κιxτΙXΛιiβcιινε κιχΙ ύπιχινικτικιΧ, τΙ ~θελε ν&: πεi' κι cιύτη τδν κιxτιxλιiβιxινειι,

Ή ~ρευνσι; τέΤΟLων σuντμ1jσεων στ1jν 8Lσι;λογLΚ~ γλώσσσι;

b81j-

γYjσε τον ΓLιχκοuμπΙνσκL στο συμπέρσι;σμσι;, δ't'L ~ κσι;τσι;νόYjση μέσω

εΙκσι;σLων κσι;Ι ιΧν't'ΙσΤΟLχων uπσι;ΜΚΤLκων έκφρ«σεων πσι;Ιζε, σ't'~ν γλωσσLκη σuvσι;vσι;σ't'ροφη τερ«σ't'LΟ ρόλο, δτσι;ν κσι;.. εΙι; ΥνωρΙζε, περΙ τΙνοι; πρόκεLτσι;L. Ή xotTotv6YjσY) τηι; γλώσσσι;ι; ιΧπσι;LτεΤ \,α: γνωρΙζε, κσι;νεΙι;,

YLOC τΙ

πρ«γμσι; πρ6κεLτσι;L. Ό ΠολLβ«νοβ λέε, π«νω σ' σι;U't'ό:

«Στην οόσΙσι; δλσι;, δσσι; λέμε, χρεL«ζοντσι;L ~νσι;ν ιΧκροσι;τη, ό όποΤοι; να: κσι;τσι;λσι;βσι;Ινε, περΙ τΙνοι; πρόκεLτσι;L. 'Άν δλσι;, δσσι; θέλσι;με να: ποuμε,

περιέχον't'σι;ν στΙι; τότε

YLOC

TUnLXEC; σημσι;σιει; των

ΧΡYjσΨΟΠΟLοuμενων λέξεων,

νOC έκφρ«σOUΜε κ«θε ξεχωΡLστ1J σκέψΥ) θα: χρεLσι;ζ6μσι;στε

πεΡLσσότερει; λέξειι; ιΧπ' δ,τ, συμβσι;Ινε, στην πρσι;γμσι;ΤLκ6τητσι;.

ML-

λίiμε μόνο με τοόι; ιΧπσι;ρσι;Ιτη't'οuι; Uπσι;MγμOόι;». Ό ΓLιχκοuμπΙνσκL λέε, σωστ«, δτ, οΙ σuν't'μ1jσεLΙ; εΤνσι;ι (LLιX

Ι8ιομορφΙσι; τηι; σuντσι;ΚΤLΚ~Ι; 80μ~ι; 't'~c; γλώσσσι;ι;, ~ ιXVTLXSLILSVLx1j

TYjt;

ά,πλ6τητσι; σε σuγκΡLση μ' ~ν«ν ιXvσtλUTLXO λόγο. Ό ά,πλΟΠΟLYj­

μένοι; χσι;ριχκτηρσι;ι; τ~ι; σuντσι;ξYjΙ;, ό έΜΧLστοι; βσι;θμοι; σuνΤ«ΚΤLΚ~Ι; 8L«ρθρωσηι;, ~ ~κφρσι;ση των σχέσεων σε σuμπ't'UγμένYj (Lopιp1j, ό σημσι;ντικOC μικρό't'εροι; ιXPLeILOt; των λέξεων -

δλσι; σι;ότOC εΤνσι;, γνωρΙ­

σμσι;τσι; ποό χσι;ριχκτηρΙζουν τ1jν τ«ση προι; τον κσι;τηγΟΡYjμσι;ΤLΚΟ χσι;­ ρσι;κτηρσι;, δπωι; έμφσι;νΙζετσι;, στ1jν έξωτερικ~ γλώσσσι; σ' όΡLσμένει; πεΡLστ«σεLΙ;. Το ιΧν't'ιθετο τηι; κσι;'t'σι;ν6YjΙΠΙΙ; με ά:ΠλουστευμένΥ) σον­

τσι;ξΥ) εΤνσι;, οΙ κωμLκει; πεΡLπτώσειι; τηι; ιΧσuνεννΟYjσΙιχι;, τΙι; όποΤει;

προσι;νσι;φέρσι;με, δπωι; έπΙσηι; κιχΙ ~ yνωστ1j πσι;ρω8ΙΙΧ τ~ι; σuζ1jτησηι;

800

κουφων, ποό ό κσι;θένΙΧι; τουι; εΤνσι;, έν't'ελωι; ιΧπομονωμένοι; στΙι;

σκέψεLΙ; του ιΧπο τον &λλον. ''EVΙX/O κουφδι; lφερε fvιxv &λλο κουφδ μπροστ&: σ' ΙVιxν κουφδ 8ικιχστη. Ό κουφδι; φώνιχξε: «Μου lκλεψε την ά,γελιi8ιxιι. «'Αλλ&: σε πιxΡCΙκΙXΛωι), του πέτcιξε δ &λλοι; σ&:ν ά,πιXvτησYj χcιτιxπρ6σωπo.

«Αύτη την χέρσιχ

y1j

τ~ν κιiτεχε ~8Y) ό μcικιxρΙτηι; δ πιχππούς μοωι, Ό 8ικιχ-

ΚΑΙ

~05

ΑεΞΗ

στ);; άπ~px:nσε: «Γι~τΙ κχτηΥορε! έ8ώ ό εν:χι; ά8ελφόζ τόν &λλο; ΤΟ φτοι(­ ξιμο 8εν εΤν:χι oΊSτε τοίί ~νός oΊSτε

Tou &λλου, ά.λλόι τοίί κοριτσιοίί)).

'Α'J't'Lπα.ρα.θέτοντα.ς ocϋτές τΙς 8όο &κρocϊ:ες πεΡLπτώσεLς -τ~ν

ίρωτικ~ έξομολόγηση της Κ(ττυ κocΙ του ΛέβLν κα.Ι τ~ν

-

κtυφων-

των

8LX1j

•

β ρισκουμε t Ι οι-' L ι • , τους ουο π όλ ους, ocν~μεσoc στους ΟΠΟLους

XL-

νοuνΤOCL οΙ συντμήσεLς τ~ς έξωτεΡLκ1jς γλώσσα.ς. "Οτocν uπcίρχεL κιtΠΟLΟ

XOLVO ίιποκεΙμενο στΙς σκέψεLς των συνομLλ1jτων, ocύτοΙ TocVOOUvTOCL πλήρως με την βοήθεLα. μLocς γλώσσocς συντμ1jμέ '1jI;

κoc­ στο

f:ΠOCΚΡΟ κocΙ με έξocφετικα; ιΧπλΟΠΟL1jμέν1j σόντocξ1j' στην &ντιθετη περ(πτωσ1j 8εν uπcίρχεL συνεννό1jση &κ6μ1j κocΙ με μLα; 8Lεξο8LΚ~

γλώσσoc. Δόο κουφοΙ 8εν κocτορθώνουν να; συμφωνήσουν, δπως κocΙ

860

~νθρωΠΟL ποu &πο8Ι80υν στην

r8La.

λέξ1j 8Locφορετικό πεΡLεχ6-

μενο ~ ϊιπερocσπΙζουν 8LocιpopeTLxec; &πόψεLς. 'Όπως λέεL ό ΤολστόL, δλΟL οΙ ~νθρωΠΟL, δσΟL σκέφτο'J't'OCL πρωτότυπoc κα.Ι μονOCΧLΚcί, προσ­ λocμβcίνoυν 8όσκολoc ~λλες σκέψεLς κα.Ι &γocπουν [8LocΙτερoc τΙς 8Lκές

τους. •Αντιθετoc, ~νθρωΠΟL Π'οu (χουν έπα.φ~ μετocξό τους μπορουν να; συνεννΟ1jθοuν με UΠOCLνLγμοός, τοuς όποΙους ό ΤολστόL χocρocκτη­ ΡLσε ώς λocκωνLκη κocΙ κocθocρή, σχε8όν χωρΙς λέξεLς &να.κοΙνωσ1j των πολυπλοκότερων σκέψεων.

5. 'Έχοντocς έξετιtσεL την σόντμ1jση στην έξωτεΡLκη γλώσσoc βιtσεL α.ύτων των πocρoc8εLγμcίτων, μπορουμε να; έΠLστρέψουμε στό

t8Lo

πρόβλ1jμoc στην έσωτεΡLκη γλώσσoc. Αϋτό τό πρόβλ1jμα. έμφocνΙζε­

... αoL

πcίντoτε, δτα.ν λεL...ουργεϊ: ~ έσω..-εΡLκη γλώσσoc. Ή σ1jμOCσΙoc ...ου y(veL έντελως ξεκιtθOCΡ1j, ι1ν συγκρΕνουμε ιΧπό α.ύτην την ~πoΨη ...ην έξω...εΡLκη γλώσσoc με την γρα.πτη κocΙ την έσωτεΡLκή. Σόμφωνα. με ... όν ΠολLβιtνοβ θα; χρεLocζόμocστε YLιX την Ι:κφρocση θα;

κcίθε μεμονωμέϊ1jς σκέψ1jς πολu πεΡLσσότερες λέξεLς ΙΧΠ' δ,ΤL πριtγ­

μOC"'L ΧΡ&:Locζ6μocστε, ι1ν δλα., δσoc θέλουμε να; έκφριiσoυμε, περr.e­ χοντocν στΙς

...unLxet; σημα.σΕες ...ω" λέξεων nou χρησLμΟΠΟLοUμε.

(ιΟ6

ΣΚΕ'Ι'Η

AύΤ~ ~ περΙπτωση έμ.φlχνΙζετlχ~ στην γρ<Χπτη γλώσσιχ. Έ8ω έκφρOC­ ζετιχι ~ σκέψη πο.; θέλουμ.ε σε πoΛU μ.εγιχλύτερο βlΧθμ.Ο ιπ~ν τυπικη σημ.ιχσ(ιχ "(ων χρησιμ.οποιοόμ.ενω',l λέξεων &π' δ,τ~ στ-~ν πρoφoρικ~.

Ή yplXπτyι γλώσσιχ eYvlX~ γλώσσιχ χωρΙς συνoμ.~ητ~. Γ~' ιχότο elvlX~ &νlχπτuγμ.ένη στο έ!πιχκρο' ~ συντσ-κηκη 8~ocρθρωση φθOCνει έ8ω στον &νώτιχτο βlΧθμ.ό της. Σ' lΧύτην την γλώσσιχ

eYVIXL

σπOC'lιlχ

8uvlX-

τ~ μ.~ιX συνεννόηση μ.έσω Uπιχινιγμ.ων ~ κιχτηγορημ.α:ηκων έκφρOC­ σεων έξ lχ!τΙlχς του χωρισμ.ου &πο τον συνoμ.ιλητ~. Στ-~'1 γριχπτη γλώσσιχ ΟΙ συνομ.ιλητες βρΙσκοντlχ~ σε 8ιιχφορετικες κιχτιχστocσεις, πρOCγμ.1χ πο.; &πoκλε(ε~ τ~ν 8u'llχτότYjΤIΧ ένος κοινου υποκειμ.ένου

στΙς σκέΨε~ς τους. "Ως έκ τοότου ~ γριχπτ~ γλώσσιχ σε σόγκριση μ.ε την προφορικη eYvlX~ στο έ!πιχκρο &νlχπτuγμ.ένη

xlXt

συντσ-κηκιΧ πο­

λύπλοκη γλωσσικ~ μ.ορφή, ιπην όποΙIχ γιιΧ την έ!κφριχση κOCθε ξε­

χωριστης σκέψης χρε~lXζόμ.lXστε πολ'; περισσότερες λέξεις &π' δ,τι στην προφορικ-Ι]. 'Όπως λέε~ ό

Thompson,

σε μ.ιιΧ yplXm-~ &νOCπτυ­

ξη χρησψοπο~οuντιχ~ συνήθως λSξεις κα:Ι κocτ::ιισκεuές, πο.; στον πρoφoρ~κo λόγο θιΧ φlχΙνοντlχν &φόσικες. Ή ρ~ση του Γκριμ.πογιέ'ι­ "(οβ

«xlXt

μ.~λιXει δπως γρOCφεω στοχεόει σ' lΧύτην τ~ν κωμ.ικη κατOC­

στιχση τ~ς μ.ετιχφορ~ της λεκτικιΧ πλοuσιιχς, συντlχκτικιΧ πολύπλο­ κης γριχπτης γλώσσιχς στον προφορικο λόγο.

Τον τελευ"(ιχί:ο

XIXLpo

~ρθε στην γλωσσολογΙα: σε πρώτη θέσ'η

το πρόβλYjμ.1χ της λειτουργικής πολλαπλότητας της γλώσσας. "Η γλώσσα μ.OCλιιπlχ, &πο τ~ν όπτικ~ γω'/ΙIΧ τω'ι γλωσσολόγων, 8εν

eYVIXL

έν~IX(1X 8ρlχστηρ~ότητlχ, &λλιΧ όλότητιχ πολυσχι8ων γλωσσικων

λε~τoυργιων. "Η θεώρηση τ~ς γλώσσιχς &πο πλευρOCς συνθηκων κιχΙ

στόχου της γλωσσικ~ς έ!κφριχσης μ.~κε στο έπΙκεντρο.

Humboldt

"H8Yj

ό

8ιέΥνωσε καθΙΧριΧ την λειτουργικη πολλιχπλόΤ1jΤΙΧ της

γλώσσιχς σε σχέση μ.ε τ~ν πο(ηση κιχΙ την πρόζιχ, πο.; &πο πλευρOCς κιχτεόθυνσης κιχΙ μ.έσων

eYVIXL

8ιιχφορετικες κιχΙ ουσιιχσηκιΧ 8εν μ.πο­

ρουν νιΧ συμ.φω'/~σoυν ποτέ, γιlχτΙ ~ ποΙηση 8εν ξεχωρ(ζετιx~ &πο την μ.oυσικ~, ένω ~ πρόζΙΧ έπιχφ(ετιχι &ποκλειστικιΧ στ~ν γλώσσιχ. Ή πρόζιχ 8~ιxκρΙνετιxι κlχτιΧ τον Η umboldt &πο το δη ~ γλώσσιχ ΤΊjΙ;; χρησιμ.οποιεί: τιΧ 8ικOC της πλεονεκτημ.ιχτιχ, δμ.ωι;; τιΧ δποτOCσσει μ.ε

την νομ.οθεσία: τηι;; στον σκοπο πο.; 8εσπόζει έ8ω' μ.ε τ~ν πιχρOCτιχξη καΙ την υπότιχξη των προτOCσεων στην πρόζιχ &νιχπτόσσετιχι με [8ι-

ΚΑΙ

407

ΛΕΞΗ

Ι ι 'λ OγΙΚΎj "θ " α;ντα;ποκριν α;ιτερο τροπο μιoc ευρυ μια; Ι ~ ~ • Ι, 'ζ ΡOΎj, μι:; τ,ιν οποιot ενα;ρμονι

ETOCL .s.'1

6μενΎj

'

~ στην νOΎjηκ,1

λ ι ιζ γ ωσσα; ΤΎjς προ α;ς

ι μεσω του

8ικου της στ6χου. Κα;Ι στΙς 8όο περιπτώσεις ~ γλώσσoc εχει τΙς

Ι8ιομορφΙες ΤΎjς ώς προς την έκλογη των έκφρOCσεων, την χρ~σΎj των γρocμμα;τικων τόπων

XOCL

των συντα;κηκων μέσων κα;τα. την συ­

να;ρμογη των λέξεων σε γλώσσα;.

Ή σκέψΎj του Η umboldt συνΙστα;τα;ι λοιπον στο δη

OL

8ια;­

φορετικες ώς προς τον προορισμ6 τους γλωσικες μορφές εχου'ι τη

8ικ~ τους λoγικ~, γρα;μμα;τικη κα;Ι σόντα;ξΎj. Αότο ε!να;ι έξα;φετικOC σΎjμα;ντικό. Πα;ρ' δλο ποο

ouTE

ό Η umboldt

ouTE

'ξ λ' ,~ι 1 'β α;σΙΚΎj Ι του α; ιο OγΎjσα;ν α;υΤυ Το γεγονυς σΤΎjν

ό ΠοτέμΠ'ιια; 8έν "

σΎjμα;σια;

ΠΡOχώρΎjσα;ν πέρα; &πο την 8ιOCκΡΙσΎj ΠOΙΎjσΎjς κα;Ι πρ6ζocς

~, XOCL οεν - κα;Ι,

μέσα; στην πρ6ζα;, 8εν ΠΡOχώρΎjσα;ν πέρα; &πο την 8ιOCκΡΙσΎj &'ιOCμεσot στον 8ιocμορφωμένο 8ιOCλoγo κα;Ι στην κα;θ1jμερινη φλυα;ρΙα;, ποο

ΧΡΎjσιμεόει μόνο για. την &να;ΚOΙνωσΎj πρα;γμOCτων χω ρΙς να. ξυπνα. σκέψεις ~ α;Ισθ~μα;τα;

-, ώστ6σο ~ σκέψ1j τους, ποο μόλις τε­

λευτα;!α; &να;κα;λόφθΎjκε κα;Ι πOCλι, ε!να;ι έξα;φετικης σΎjμα;σΙα;ς για.

την γλωσσολογΙα; κα;Ι την ψυχολογΙα; της γλώσσα;ς. Σόμφω'ια; μέ τον Για;κουμπΙνσκι μια. τέτοια; ΠΡOβλΎjμα;τικη ε!να;ι .η8'1 ξέ'ΙΎj για. την γλωσσολογΙα; κα;Ι 't'ιx εργα; της 8εν ΣCΠΤOντα;ι α;ότου του πρoβλ~μα;­

τος. Ή ψυχολογΙα; της γλώσσα;ς, μέ τον 8ικό γε!, δπως

XOCt

~ γλωσσολογΙα;, στο

r8Lo

T1jC;

8ρόμο, μα.ς ό8Ύj­

πρ6βλΎjμα;, 8Ύjλ. στην 8ιOC­

ΚΡΙσΎj τΎjς λειτουργικης πολλα;πλ6τητα;ς της γλώσσα;ς. ΕΙ8ικα. ~

θεμελια;κη 8ιOCκΡΙσΎj των 8ια;λογικων κα;Ι των μονολογικων μορφων της γλώσσα;ς &ποκτα. πρωτεόουσα; σΎjμα;σΙα; στην ψυχολογΙα; της

γλώσσα;ς. Ή γρα;πτη γλώσσα;, ποο στην προκεΙμενη περΙπτωσΎj την ΣUγκρΙνOυμε: με την πρoφoρικ~, ε!να;ι μια. μονολογική μορφη της γλώσσα;ς.

•Η

προφορικη γλώσσα; ε!να;ι &ντιθετα; στΙς περισσόΤΖρες

περιπτώσεις διαλογική.

Ό 8ιOCλoγoς προσποθέτει δτι οΙ συνομιλ1jτες γνωρΙζουν τον πυρ~να; του πρOCγμα;τος, πρOCγμα; ποο έπιτρέπει μια. σεφα. συντμ~­ σεων κα;Ι σε δρισμέ'/ες κα;τα;στOCσεις δ8Ύjγε! στην 81jμιοuργΙα; xoceocpιX κα;τηγΟρ1jμα;ηκων έκφρOCσεων. Ό 8ιιΧλογος πρoσπoθiτει πOCιτα; την

&ντLλΎjψ1j του συνομLλ1jτη, της μιμικης του, των χεφονομιων του κα;Ι της τονικης 'ItλEupiXc; της γλώσσα;ς. Αότο κα;θιστα. 8υνα;τη την

&08

ΣΚΕΨΗ

,

ΣUνεννO-ησ-η

έ μ σω

ι -, UΠΙΧLνLγμων, τ-ην

ι Jι UΠΙΧLνLκηκ,ι

'

"

εΠLΚΟLνωνLΙΧ,

YLΙX

την όποΙιχ &.νιχφέριχμε πιχρΙΧ8εΙγμιχτιχ ΠLΟ πά.νω. Μόνο στ'Υ)ν προφο­

ΙHΚ~ γλώσσιχ ε!νΙΧL 8υνιxτ~ μLα: συνομLλΙΙΧ που κιχτα: τον

Tarde

&.πο­

τ.::λε! ιΧ.πλωι; συμπλ~ρωση των &.νΤΙΧλλιχσσόμενων βλεμμά.των. 'Α­

φοί) μLλ~σιχμε ~8-η YLιX τ~ν τά.σ-η τ~ι; προφΟΡLΚ~Ι; γλώσσιχι; προι; aU'Jτμ-ησ-η, θα: θέλιχμε μόνο να: πιχρΙΧθέσουμε ~νιx κλιχσσLΚΟ πιχρά.8εLγμιχ &.πΟ τα: σ-ημεLωμιχτά.ΡLΙΧ τοί) ΝτοστογLέφσΚL, που 8εΙχνεL σε ΠΟLό βιχ­

θμο ό τονLσμοι; 8LευκολόνεL μLα:ν λεπτα: 8LιχφΟΡΟΠΟL-ημέν-η ΚΙΧΤΙΧνό7Jσ-η τ~ι; σ-ημιχσΙιχι; των λέξεων.

Ό ΝτοστογLέφσΚL μLλoc YLιX την γλώσσιχ των μεθυσμένων, ~ όποΙιχ &.ποτελε!ΤΙΧL μόνο &.πΟ ~νιx οόσLιχσ't'Lκό, που 8εν ε!νΙΧL κιχτιχ­

γριχμμένο στο λεξLκό. ιιΜιc!t Κυριιχκή, σκοτεΙνιιχζε κιόλιχς, πέριχσιχ τυχιχιιχ περίπου 8εκιχπέντε βήμιχτιχ 8Ιπλιχ &πο

(LLc!t

δμιΧ8ΙΧ lξι

πείσθηκιχ, δτι δλες οΙ σκέψεις, δλΙΧ

μεθυσμένων

έργιχτόπιχι8ων.

Ξιχφνικc!t

Tc!t α:!σθήμιχτιχ κιχ! άκόμ7j ΚΙ δλόκλ7jΡΟΙ

σuλλoγισμo! έκφριΧζοντιχν μόνον με την έκφορc!t ιχύτοίϊ τοίϊ ουσιιχστικοίϊ, ποu

&λλωστε είχε κιχ! πολu λΙγες συλλΙΧβές. Ό lνιx.; νειχρος προφέρει ΙΧύτο το σιιχστικο βΙοιια: κιχ! έYepyηTLXc!t του

ytc!t

ouytc!t vc!t έκφριΧσει τ~ν περιφρονητικότερη dfρνηση

κιΧτι πού συζητοϋσιχν μιχζ! ΠΡΟ7jγουμένως. "Ενιχς dfλλος έπιχνΙΧλιχμβιΧ­

νει το (8ιο ουσιιχστικό, άπιxvτώντιχς του, άλλc!t σε dfλλo τόνο κιχ! με ι3ίλλο νόημοι,

8ηλ. με την ~ννoια: της πλήρους &μφιβολΙιχς ytc!t τ~ν όρθότητιχ τΤις dfPV7jarι.; τοίϊ πρώτου νέου. Ό τρίτος έξοργΙζετιχι ξιχφνικc!t με τον πρώτο, &νιχμιγνόετιχι βΙα:ιιχ κιχ! πΙΧθια:σμένιχ στη συζήτησ7j κιχ! τοίϊ φωνιΧζει το (8ιο ουσιιχστικό, άλλc!t i\8η σιiν πρoσβoλ~ κιχ! βρΙσιμο. Έ8ώ έπεμβιχΙνει πιΧλι ό 8εότερος νέος, ό ό­ ποιος είνιχι έξοργισμένος με τον τρΙτο, τον υβριστή, κιχ! τον 8ιοικόπτει μ' ιxίITc!t

Tc!t λόγιιχ: 'Τι σοίϊ ~ρθε vc!t πέσεις έ!τσι &πιΧνω του; Συζ7jτοuσοιμε i\ρεμιχ κιχ! &ρχίζεις χωρ!ς λόγο νιi μαλώνεις με τον Φίλκιχ'. 'Όλη ιχ.jτη τ~ν σκέψ7j την έξέφριχσε με την t8Lιx λέξ7j, ΙXύτ~ν τ~ν &παΙσιιχ λέξη, ιχύτοll τον έξιχφετικc!t όλι­ γοσόλλιχβο χιχριχκτηρισμο ~νoς &ντικειμένου, κιχ! ijθελε κιχ!

vc!t σηκώσει το χέρι του vc!t ιΧρπιΧξει τον τρΙτο νέο άπο Tou.; &μους. Άλλc!t τότε προβιχΙνει ξιχφνικc!t

ό τέτιχρτος νέος, ό νεότερος δλης της πιχρέιχς, ποu μέχρι τότε σιωποίϊσε, γιιχτ! σίγουριχ ζητοϋσε μιc!t λόση γιιi το πρόβλ7jμιχ ποu είχε κιΧμει vc!t ξεσπ:Χσει δ κιχυγιΧς, κιχ! κιχτενθουσια:σμένος σ7jκώνει ψηλc!t το χέρι .. 'EGP7jXoι,

';0 πιστε'J­

ετε; Το βρΤικοι, το βρ'ίjκoι'. Κιχθόλου 'εGρηκιχ' κιχ! 'το βρ'ίjκιx': έπιχνΙΧλιχμβιΧνει

ιΧπλώς το

t8Lo ουσιοιστικο ποu 8εν υπάρχει στο λεξικό, μόνο μιιi ).έξη και! τί­

ποτα: περισσότερο, άλλc!t με μιιiν iνθουσιώ81j κιχ! χιχρμόσuν7j κρα:υγη, Τι όποίιχ

σΙγουριχ ~τιxν υπερβολικc!t 8υνιχτη γιιχτ! 8έν dfpeae στον έ!κτο, τον μεγα:λίιτερο

κα:! γκρινιιΧρη νέο, πού σ,~ στιγμη μετρΙιχσε τον πα:ι8ικο ένΟουσιιχσμο τοσ μι-

ΚΑΙ

409

ΛΒΞΗ

κροσ, κιχΙ ΥυρΙζοντιχς προς ιχύτόν με την yκptvtιXPLX7j κιχΙ έπικριτική μπάσιχ φων~ του έπιχνΙΧλιχμβάνει ά.κριβωι; το t8Lo, ά.πιχγορευμένο μπροστ&: σε κυρΙες ούσιιχστικο ποο σημιχΙνει κιχθιχρ&: κιχΙ ξάστεριχ: 'Μήν ούρλιάζεις, 8εν ύπάρχει κιχνένας λόγος'. 'Ανιχφέρει λοιπον t!ξι φορες δ t!vιxc; μετ&: τον tfλλoν μόνο ΙΧύτή την ά.γιχπημένη τους λεξοόλιχ χωρΙς ν&: προφέρουν κιχμμι&:ν d/λλην λέξ7j κιχΙ σu­ νεννo~θηκιxν σωστιΧ. Αύτο εΤνιχι γεγονόι;, κι έγω ijμουν μιΧρτυρας».

Έ8ω βλέπουμε σε κλιχσσικη μορφη μιιΧν &κόμιχ πηγη &πο την όποΙIχ προέρχετlχι ~ τcίCΠj προς σόντμYjCΠj τ~ς γλώσσιχς. την πρώτYj ΠYjγη την βρ~κlXμε στην σuνεννόYjCΠj των σuνομιλYjτων, οΙ όπo~oι έκ

-

των

'TCpo't'έ ρων

-"

'"

ι με το ιχν't'ικεψενο

συμφωνουν ιχνιχφορικιχ

~, 'ι

't'o

θέμlχ τ~ς δλYjς συζ~τηCΠjς. Στο προκεΙμενο πIXριf8ειγμIX πρόκει't'IΧΙ γιιΧ κιfτι 8ιlχφορε't'ικό. Μπορεϊ κlχνεΙς, δπως λέει ό Ν't'οστογιέφσκι, νιχ: έκφρcίσει δλες

't'tt;

σκέψεις, τιΧ lX[σθ~μlXτlX, &κόμYj κlχΙ όλόκλYj­

ρους συλλογισμοός, με μιιΧ μόνο λέξYj.

ό

't'oVLaILot;

λYjτων, μέσω τ~ς όποΙlχς γΙνε't'IΧΙ

lYjt; λέξYjς.

Au't'o

εΤνlχι 8UνlΧ't'ό, δτιχν

&πο8Ι8ει την έσωτερικη Ψυχολογικη έπιχφη 't'ων σuνoμι­

XIXTIX"OYjTO

ΤΟ νόYjμlχ τ~ς &ντΙστοι­

Στην σuζ1jτηCΠj που κρυφcίκoυσε ό Ν't'οστογιέφσκι lΧύτη

~ έπιχφη υπcίρχει την μιιΧ φοριΧ στην περιφΡΟ"Yjτικη &PVYjCΠj, την &λλYj στην &μφιβολΙIχ; την τρΙτη στην &γlXνcίκτηCΠj κλπ. Προφιχνως, δτιχν το έσωτερικο περιεχόμενο της σκέψYjς &π08Ι8ετlχι στον τονι­

σμό, ~ γλώσσιχ μπoρε~ νιΧ 8εΙξει την &νώτερYj -rcίaYj γιOC aUVTILYjaYj κlχΙ μιOC όλόκλYjΡYj συζ~τηCΠj μπoρε~ νOC 8ιεξlXχθε~ με μιOC μονΙΧ8ικη λέξYj. Κιχ/. τOC 8όο στoιχε~lX, που uποβΟYjθοuν την σόντμYjCΠj της προ­

φορικ1jς γλώσσιχς -~ γνώσYj τοί) θέμlχτος ΚΙΧ/' ~ &μεCΠj &πό8οσYj μιίΧ.ς σκέψYjς με τον τονισμο- &πlXλεΙφOντlXι έντελως &πο την γριχπτη • Γ" 1εψιχστε " , .. L νιχ ' ΧΡYjσψοποιοuμε ..,..J. γλ ωσσιχ. ι lχυΤυ IΧΥlχγκlχσι-νοι u ••ιν γριχπτη γλώσσιχ πoλu περισσότερες λέξεις γιOC την έ!κφρlXCΠj

t8LIXt;

-r1jt;

σκέψYjς &π' δ,τι στην πρoφoρικ~. Ή γραπτη γλώσσα εΙναι

έτσι ή πλουσιότερη σέ λέξεις, άκριβέστερη και πλέον άνεπτvγμένη γλωσσικη μορφή. Mπoρε~ κιχνε/'ς νOC &πο8ώσει σ' IXUτην με λέξεις

δ,τι στην προφορικη γλώσσιχ &π08Ι8ετlχι με την βo~θειlX τοί) τονι­

aILou

κιχι της &μεCΠjς &ντΙλYjψYjς

-r1jt;

κlXτcίστlXσ"ης. Ό Στσέρμπlχ

σYjμειώνει δη γιOC την προφορικη γλώσσιχ ό 8ιιΧλογος εΤνlχι ~ φυσι­

κότερYj μορφ1). ΈννοεΤ δτι ό μονόλογος εΤνlχι σε CΠjμlXντικO βlΧθμο

τεχν1jτη γλωσσικη μoρφ~ κιχ/. ΙSτι ~ γλώσσιχ &ποκιχλόπτει την πριχγ-

410

ΣΚΕΨΗ

μ.ιxτr.κ~

T1jC; o~σΙιx μ.όνο στον 8ιιΧλογο. Ψυχολογικά. ~ 8ιΙΧλογικη γλώσ' Λ μ.ορφ1j. 'Κ"Γ ' ! σιχ ε νιχι πριχγμ.ιχτι 1j"Λ ΙΧΡΧΙΚιι γλ ωσσικ,l ιχι ο ισκουμ.πι'/σκι - rl ,~ .t... 'rl Τ' β' " φρονει ση Ο ΟΙΥ<.Λογος, πιχρ σΤΙ ε~νιxι ιχνιχμ.φισ 1jT1jTΙX ε'.'ιχ πολιτισμ.ικΟ φιχινόμ.ενο, ε!νιχι ώστόσο σε μ.εγιxλUτερo βΙΧθμ.Ο φυσ'ΙΚΟ φocι, νομ.ενο

, ' rσ,τι l ΙΧΠ

• Ο

μ.ονο'λ ογος.

Γ" ιιχ

την

'

!

Ψ υχο λ ογικ,l Λ"ερευνιχ

- ,

ε 'iιχι

, ,

,~ β' l' ιχοιιχμ.φισ 1jτητο r σΤΙ Ο μ.ονο'λ ογος ΙΧΠοτε λ ει την ιχνωΤΖΡ1j, πο λ υπλο-

κότερ1j γλωσσικη μ.ορφη ποο &νιχτcτόχθ1jκε Ιστορικά. ά.ργότεριχ &πο τον 8ιιΧλογο. 'Αλλά. έ8ω μ.~ς έν8ιιχφέρει ~ σόγκΡΙσ1j των

8uo μ.ορ­

φων μ.όνο ά.νιχφορικά. με την τιXσ1j γιά. σόντμ.1jσ1j της γλώσσιχς κ:χι

σε σxka1j μ.ε την &νιχγωγή σε κΙΧθΙΧρά. κocτηγΟΡ1jμ.ιχτικες &ποφιΧνσεις. Ό γρήγορος ρυθμ.Ος της προφορικης γλώσσιχς 8εν ε!νιχι πιxρiX, ι προος;γει L. ριχγοντιχς που

, T1jV

•

-,

Λ της - γλ ωσσΙΚ1jς εν έ ργειιχς ως πο λ' ΡΟιι

u-

πλΟΚ1j βοuλ1jηκη 8ριχστηριότητιχ μ.ε 8ιιχλογισμ.ό, itιXλ1j μ.ετιχξΟ των

,

,-

.YP1jYOPOC; ,

'λ ογ,l Λ κ λΠ.' ος;ντι'θ ετιχ, ο κιν1jτρων, εκ

-

'

ρυ θ' μ.ος της γλ ωσσοις

περισσότερο προϋποθέτει τήν ροή της ώς στοιχειώ81j βοuλ1jηκή

8ριχστηριότητιχ. ΤΟ τελευτιχί:ο 8ιιχπιστώνετιχι γιά. τον 8ιιΧλογο μ.έ μ.ιcXν ιΧπλή πιχριχτηΡ1jσ1j' ~ 8ιΙΧλογική έπικοι'ιων(ιχ προϋποθέτει, σε ά.ντΙθεσ1j μ.ε τον μ.ονόλογο (κιχι ε!8ικά. τον γριχπτό), την &κιχριιχΙoc κοιι όίμ.εσιχ 8ιιχτuπωμ.έν1j ~κφΡΙXσ1j. Ό 8ιιΧλογος

e!V9tL

γλώσσιχ ποο

ά.ποτελεί:τιχι ά.πΟ συνθ1jμ.ιχτικες λέξεις, μ.ιά. ιΧλυσι8ωτη &ντΙ8ΡΙXσ1j.

•Η

γριχπτή γλώσσιχ συν8έετιχι ά.ντιθετιχ έξ &ρχης μ.ε την σuνει81jτό­

τητιχ κιχι την σκοπψ6τη.. ιχ. Γι' ιx~τo δ 8ιιΧλογος ι!χει πιΧντιχ την 8uνιχτότYjΤΙΧ νά. &φήσει κιΧη &νε(πωτο η &νοιχτο κιχΙ 8εν &πιχιτεί: ί5λ1j την ένεργΟΠΟΙ1jσ1j

..ων

λέξεων ποο θά. έ:πρεπε νά. χρησψοποΙ1j­

θουν γιά. νά. έκφριχσθεί: ~ t8Lιx σκέψYj κιΧτω &πο τΙς συνθΤικες της γλώσσιχς του μ.ονολόγου. Σε &ν.. Ιθεσ1j μ.ε την ιΧΠλότη.. ιχ της σόνθε­ σYjς του 8ΙΙΧλόγου, δ μ.ονόλογος ε!νιχι σχετικά. πολόπλοκος, κιΧνοντιχς

σuνει8YjΤά. τά. γλωσσικά. 8ε80μ.ένιχ ώς τέτΟΙΙΧ, ~τσι &στε νά. συγκεν­ τρώνε-rιxι ε~κoλότεριx ~ προσοχη σ' ιx~τιX. Ή γριχπτή γλώσσιχ &νητιθετιχι σΥ ιx~τη την περΙτcτωσ'YJ στην προφορική. Στην γριχπτή γλώσσιχ &πουσιιΧζει ~ σιχφής κιχΙ γιά. τοος 8όο σuνομ.ιλYjτες κιxτιXσΤΙXσ1j κιχι κιΧθε 8υνιχ.. 6τητιχ έκφριχσηκου τονι­

σμ.ου, μ.ψικης κιχΙ χειρονομ.ιων. Κιχτά. συνέπειιχ έ8ω &ποκλεΙετιχι έξ &ρχης ~ 8uνιχτόΤ1jΤΙΧ συντμήσεων. 'Ε8ώ ~ κιχτιχνόYjσ'YJ συμ.βιχ(νει είς βιΧρος των λέξεων κιχι των συν8έσεών τους. Ή γριχπτη γλώσσιχ

ΚΑΙ

ΛΕΞΗ

elνιxt πολuπλοχ6τεΡ1j 8ριχστηρt6τητιχ. Σ' ιχότην στηρΙζετιχt ~πΙ~ι;

ή xιxτιxσκευ~ ένοι; σχε8Ιου. Ό 8ρ6μοι; &πο την '&κocθΙΧΡΤYj' στην xιxθιxρ~ γριχφη elνιxt «κρtβωι; δ 8ρ6μοι; μtα.ι; πολόπλΟΧ1jΙ; 8ριχστη­ ρt6τητιχι;' &λλά. &Χ6μΥ) κιχι χωρΙι; σxt8to σuλλογΙζετιχt χιχνεΙι; έντο­

ν6τεριχ' στήν &ρχή μtλα.με &σκοπιχ χιχΙ μετά. γρOCφουμε' ιχότο elνιxt

νOYjTtXO

axt8to.

Λότο το ν01jTtxo σxt8tO τ~ι; γριxπτ~ι; γλώσσιχι; ε!­

νΙXt &Χρtβως, δπωι; προσπΙΧθήσιχμε νά. 8εΙξουμε, ή ~σω't'ερtχη γλώσ­ σιχ. Λότη ή γλώσσιχ 8εν πιχΙζεt μ6νο στο γρocψtμο τον ρ6λο του ν01j­

't'txoi)

σχε8Ιου, &λλά. xιxl στον προφορtχο λόγο. 'Άριχ πρέπεt νά.

συγκρΙνουμε τώριχ την 'TCPOΙPOptxY) κιχι την γριχπτη γλώσσιχ με την

έσωτερtχη δσον «φορα. την τOC~ ytιX σUντμ1j~. 'Έχουμε 8ε'1: δτt στην 'TCPOΙPOptXY) γλώσσιχ ή τOCσΥ) ytιX σόντμ1j­

a1j

xιxl ytιX τον χιχτηγΟΡ1jμιχτtχο χιχριχχτήριχ τηι; &π6φιxν~ι; ~μφιxνΙ­

ζετιχt σε Μο m:ρtmώσεtι;: πρώτον, δτιχν ή xιxτocστιx~ e!vιxt σιχφηι; xιxl στοuι; 8όο σuνομtλ1jτει; xιxl 8εότερον δτιχν δ δμtλ1jτηι; ~χφρocζεt

την ψUΧΟλογtχη ~πιxφη των λεχθέντων με τον τονtσμ6. Kιxl οΙ Μα

,

πε Ρ tπτωσεtc;

Ι 'λ εLοντιχt ΙΧΠΟΧ

'ο ιχΠ

τ J. ,ιν

\ γριχπτη

γλ' ωσσιχ.

Γ"

t

\

ιχυτο

ή

γριχπτη γλώσσιχ 8εν ~μφιχνΙζεt χιχμμtά. τoc~ ytιX χιχτηγΟΡ1jμιχταη

μορφή. 'Αλλά. πωι; ~oυν &πο ιχότην την &ποψη τά. πρOCγμιχτιχ με τη'ν ~σωτερtχη γλώσσιχ; 'ΕξετOCσιχμε τ6σο &νΙΧΛUτtΧά. την τoc~ τ~ι;

'TCPOtpOPtX~t; γλώσσιχι; προι; την χιχτηγΟΡYjμιχ't'tχη μορφή, ytΙXTl ή &νOCλυσή τηι; ~πtτρέπεt νά. έχφρOCσουμε την ~μιxνταη

θέ~ ytιX

τον χιχτηγΟΡ1jμιχτtχο χιχρΙΧχτήριχ τηι; ~σωτερtχ~ι; γλώσσιχι;. 'Ενω

ή τOC~ προς την χιχτηγΟΡ1jμιχτtχη μορφη 8Yjμtοuργε'1:τιχt στην προ­ ιpoptXY) γλώσσιχ σ' δρtσμένει; m:ρtπτώσεtι; &ρχετά. συχνά. κιχΙ νομο­ τ.::λεtotΚOC, ~νω στην γριχτη γλώσσιχ &ντ(θετιχ ποτέ, στην έσωτερtκη γλώσσιχ πιχροuσtocζετιχt πOCντιχ. ΤΟ χιχτηγ6Ρ1jμιχ e!VΙXt ή μονιχ8tκη βιχσtκ~ μορφη τ~ι; ~σωτεΡtκ~ι; γλώσσιχι;. 'Επι πλέον 8εν ~χoυμε νά. χOCνουμε έ8ω με μtά. σχεΤtκ~ 8tιxTήpYj~ του χιχτηγορήμιχτοι; εΙι; βOC­ ΡΟΙ; τηι; πιχρ&.λεtψ1jΙ; το;) υποκεΙμενου, &λλά. με ~νιxν &π6λυτιχ κιχτη­ γΟΡYjμιχτtχο χιχριχκτήριχ. Ή γριχπτη γλώσσιχ «ποτελε!τιχt νομοτε:­

λεtιχκά. &πο &νιxmuγμeνιχ υποχεΙμενιχ κιχι κιχτηγορήμιχτιχ, &λλά. ή έσωτερtκη πιχριχλε(πεt το

t8to νομοΤελεtιχκά. το

υποχεΙμενο κιχΙ &πο­

τελε!τιχt μ6νο «πο χιχτηγορήμcxτcx.

Πο;) βcxσΙζετcxt ΙΧότοι; δ χcxτά. xcxν6νιx χcxθΙΧΡά. χιχτηγΟΡ1jμΙΧ1.αΟς

412

ΣΚΕΨΗ

χα.ρα.κτηρα.ς της

~σωτερικ~ς γλώσσα.ς; Κα.τ' ιΧρχην μπορέσα.με

άπλως να: τον 8ια.πιστώσοuμε στο πεΙρα.μα.. ΤΟ πρόβλ'1/μα. ώστόσο 3. , " OΙUTΊJC; - Τ'1/ς - οια.π ~ Ι στωσ'1/ς. Α' J! ,/τα.ν '. 1/ γενικεuσ'1j κα.ι, '1•/ έ ρμ'1/vεια. UT'1,/ r:;γιvε πσιρα.τηρώvτα.ς τ'~v τcίσ'1j τ~ς α.{)ξ'1/σ'1jς To:.i κσιθοιρα: κσιΤ'1/γορ'1/­ μσιτικου χα.ρα.κτ~ρα. ιΧπο τΙς ιΧρχικές μέχρι τΙς τελικές τοι> μορφές ,

~

,

L'

-

κσιι σuγκριvοvτιχς τ ,/'1 Τιι.σ'1j εσωτς:;ΡΙΚ'1/ς γ

λ

'

,~,,~ J. ωσσσις με τ ,/'1 ιοια. Τιι.σΊj

της γρσιπτης κα.Ι τ~ς προφορικης.

Θέλοuμ.ε 'ι' ιΧρχΙσοuμε μέ τηv ιXντιπσιρcίθεσΊJ της ~σωτερικης γλώσσα.ς, ιΧπο .nιv μια: πλεuρcί, κσιΙ της προφορικYjς κσιΙ γρσιπτης, ιΧπο τηv &λλ'1/. Ο[ t8ιες σuvθ:ηκες που 8'1/μιοuργοuv κcίπoτε στηv

προφορικη γλώσσσι τηv 8uvσιτότητσι για: κσιθσιρα: κα.τηγορημσιτικές έκφcίνσεις κα.ι που ιΧποuσιcίζοuv ~vτελως ιΧπο τηv γρα.πτη γλώσσα.,

εΙvα.ι οΙ μόvιμοι

cruv0801 τ~ς ~σωτερικ~ς γλώσσιχς. 'Άριχ ~ τcίσ'1/ 8'1/-

προς τοv κιχτηγΟΡ'1/μα.τικΟ χιχριχκτηρα. στηv ~σωτερικη γλώσσιχ

μιοuργε~τιχι, c>πως 8εΙχvει το πεΙριχμιχ, ιΧvιχπόφεuκτιχ ώς μόvιμο

φα.ιvόμε'ιο, κιχΙ μcίλιστα. στη,ι κΙΧθιχρότερ'1/ μoρφ~ τοu.

"Av

~ γριχπτη

γλώσσιχ ιXπoτελε~ τηv 8ιιχμετρικη ιXvτιθεσ'1j τ:ης προφορικης μέ τηv J! r:;VVOLΙX

μιιχς

"ι..., ~ Ι ιστ'1/ς

" ! : 'εκει-"οποι>

λ ε~ποuv ι 'λJ! εvτε ως υσες

ιxvιxmu<"YJC;

σuvθΎjκες προκα.λοίίv τηv πιxρcίλειψ'1/ του δποκεψέvοι>

στηv προφο­

ρικη γλώσσιχ, ~ ~σωτερικη γλώσσιχ ε!vιχι 8ιιχμετρικά: ιΧvτιθετ'1/ μέ

,

,

τηv προφορικη,

'λλ' ό ιχ ιχ μ

'10

'ι ΙX'Iτ~στρoφlX,

.1.

-

ιι.φοι> σ

,

,

!:.!.

,

ιχυΤ'1/ν προε<"ιι.ρχει

στΙΧθερά: δ κιχτηγορημιχτικος χιχριχκτηριχς. Ή προφορικη γλώσσιχ

κιχτέχει &ριχ ~v8ιcίμεσ'1/ θέσ'1j μετιχξυ της γριχπτYjς κιχι τ:ης έσωτε­ ρικ:ης γλώσσιχς.

"Ας ΠΙΧΡΙΧΤ'1/ρ'ήσουμε ιΧπο πιο κοvτα: τΙς σuvθ:ηκες που συμβcίλ­ λουν στην σόvτμ'1/σ'1/ τ:ης ~σωτερικης γλώσσιχς. Θα: θέλιχμε νά: δπεv­

θυμΙσουμε ιΧκόμ'1/ μιά: φoρcί, δη στην προφορικη γλώσσιχ 8ημιουρ,-

-

,

,

-"

'θλ'ψ rl , υποκε • Ι μεvο της ιχποφιχνγουvτιχι εκ ι εις κιχι συvτμησεις, οτιχν το

σ'1/ς ε!\'ιx~ γνωστο ~κ των προτέρωv κlχΙ στους 8όο συ'ιομΙλητές. Μιά:

τέτοιιχ κιχτOCστιχσ'1/ δπιΧρχει πOCντΙΧ στην ~σωτερικη γλώσσιχ. Στην ~σωτερικη γλώσσιχ ξέρουμε πOCντιχ περΙ τ(vος πρόκειτιχι. Ξέροuμε π:Χvτιχ την 8ικ'ή μιχς έσωτερικη κιxτcίστιxση. ΤΟ θέμιχ του έσωτερ~­ κοί) μιχς 8ΙΙΧλόγου μας ε!vα.ι πcίντιx γνωστό. Ξέρουμε τΙ σκεφτ6μιχ­

σ~ε. Το ,jποκεΙμενο της ιΧπ6φΙΧ'ισ'ής μιχς δπOCρχει πιΧvτιχ στΙς σκέψεις μιχς. Σκεφτόμιχστε πOCντιχ προσθετικα. ώς προς οι;υτ6. Ό.

Piaget

ΚΑΙ

413

ΛΕΞΗ

έΠLο-ημ.οι(νεL κ&.που, δ'η έμΠLστευ6μcxστε ε(Sκολcx μoLιX λέξη κιχΙ 6ΤL ~ ιi'ι&.γκ'Yj YLιX ιiπο8ε(ξεLΙ; κιχΙ ΙΧ[ΤLολοΥήσεLΙ; γεννLέΤΙΧL μ6νον δτιχν συ-

-

νcxνΤLωνΤΙΧL

OL•

έψ σκ

ELt;

μιχι;

μ

,

'1.

ιχυτι:;ς

1!'" ...

α.ΛΛων.

• ιχ'

Θ

,

μπορουσιχμε

,

νιχ

πουμε δτι κιxτιxλιxβσt(νoυμε ε()κολΙΧ τον έιχυτ6 μιχι; μ~ UΠCXLνLγμοuς,

δη ~ έσωτεΡLκή γλώσσσt δ8ηγε'LΤCXL στΙΧθεριΧ σ~ μoLιX κιχτ&.στιχο-η δπως ΙΧότη δπου δ δμLλ'Yjτης έκφρ&.ζεL δλ6κλ'Yjρες κρ(σεLς στην στ&.σ'Yj του λεωφορεΙου με ~ιx μονΙΧ8LΚΟ συντομο ΚΙΧΤ'Yjγ6Ρ'Yjμιχ: «το Β». Πιχριχ­ κολουθουμε λΟLπον συνεχως τΙς προσ80κ(ες μιχι; κιχΙ τΙι; προθέσεLς

μιχι;. Με τον έιχυτ6 μιχι; 8ΕV Uπ&.ρχεL πoτ~ ~ ιiνcxγΚCXL6τ'YjΤCX νιΧ ιiνσt­ τρέξουμε σ~ Ρ'Yjτει; 8LcxτυπώσεLς δπως: «το λεωφορε'Lο Β, το δπο'Lο

πεΡLμένουμε YLιX νιΧ πα.με έ8ω ~ έκε'L, Ε:ρχεΤΙΧL». Έ8ω μ6νο το κιχτη­ y6p'Yjμocx

etIICXL

ιiιιcxγκιχ'Lο κιχΙ έπιχρκέι;. ΤΟ δποκε(μενο πιχριχμένεL

π&.ντιχ «ΚιχτιΧ νου», δπωι; ιiΚΡLβωι; δ μcxθ'Yjτης E!χEL «στο μυιχλ6 του» το uπ6λΟLΠΟ που ξεπερν&.εL την 8εκ&.8ιχ.

Στην 8Lκή μιχι; έσωτεΡLκη γλώσσιχ έκφέρουμε, δπως δ ΛέβLν στη συζήΤ'Yjσ'Yj με τή γυνιχ(κιχ

-rou,

έλευθεριχ την σκέψ'Yj μιχς χωρΙι; να;

προσπΙΧθήσουμε νιΧ την 8Lιχτυπώσουμε με ιiκρ(βεLCX. Ή ψυΧLκή έγ­ γότητιχ του συνομLλητ~ 8'YjμoLOupye'L, δπωι; 8ε(ξιχμε λ(γο πρΙν, στους

δμLλουντει; μoLιX ΚΟLν6τ'YjΤCX ιiντ(λ'Yjψηι;, που έΠLτρέπεL την συνενν6η­ ση μέσω UΠΙΧLνLγμων, τον έλλεLΠΤLΚΟ χιχριχκτήριχ τ~ι; γλώσσιχι;.

'ΑλλιΧ ιχύτη ~ ΚΟLν6τ'YjΤCX ιiντ(λ'Yjψης κιχτιΧ την έΠLΚΟLνων(ιχ μ~ τον έιχυτ6 μΙΧΙ;

eIVCXL

στην έσω't'ερικη γλώσσιχ πλήρηι; κιχι ιiπ6λυτ'Yj' κιχτιΧ

συνέπειιχ ~ λιχκωνLκή, κΙΧθιχρη κιχΙ σχε80ν χωρΙς λέξεις ιiνcxκοΙνωσ'Yj

των ΠLΟ πoλUπλoκων σχέσεων, που δ Τολστ6L θεωρε! ώι; σπ&.νιιχ έξcxΙρεσ'Yj στήν προφορικη γλώσσιχ, στην έσωτερικη γλώσσιχ εΤνιχι δ κιχν6νιχι;. Αύτή ~ ιiνιχκο(νωσ'Yj εΤνιχι 8υνιχτη μ6110ν δτιχν ιiν&.μεσιx

,

.,

"6

Δ γ λ' στους δ μι λουντες υπιχρχεL μoLσt ΟLκεL τητιχ. ΣΔ' Τ'ιν εσωτερικ,ι ωσσιχ

8ΕV χρε:ι&.ζεΤCXL ποτε νιΧ ιiνιxφέρoυμε ιχότο γιιΧ το δπο'Lο γΙνετιχι λό­

γος, 8'Yjλo το δποκεΙμενο. Περιοριζ6μιχσρε μ6νο στο κιχτηγ6ρ'Yjμcx. Ή ιiν&.λυση τ~ς ιiν&.λoγηι;

-r&.a'Yjt; στην προφορικη γλώσσιχ

~~εLξε, πρωτον, δη ~ τ&.ση προι; τον ΚΙΧΤ'Yjγορημcxτικο χιχριχκτήριχ 8'Yjμιουργε'LΤCXL δτιχν το δποκε(μενο τ~ι; ιiπ6φιxνσηι; εΤνιχι γνωστο έκ των προτέρων στουι; συνομιλ'Yjτtς κιχ(, 8εότερον, δτιχν δπ&.ρχεL

στους δμιλουντει; δρισμένη κοιν6τητιχ ιiνΤ(λ"l)ψ'YjΙ;. Στην περ(πτωσ"l)

τ~ι; έσωτερικ~ς γλώσσιχι; κιχι τιΧ 3όο ιχότιΧ Ιχουν φθιiσει στο lπιχ-

ΣΚΕΨΗ

κρο. Κατανοουμε γιατί στ~ν !σωτερικ~ γλώσσα. παρατ"t)ρε'Lται ~ ά.πόλUΤ"t) κυρια.ρχΙα: του κα:θα.ρα κατ"t)γοΡ"t)μα:ΤLκου χα:ρακτηρα:.

"0-

πως ε'~~α:με, στον προφορικο λόγο αύτες οΙ περιστά.σεις δ~ηγoυν

στον !λά.χιστο βα.θμΟ της σuντιχκiικ~ς aιά.ρθρωσ"t)ς, κα.ί γενικα σε

μιαν eLaLXo~ συντα.κτLΚ~ aομ~. 'Αλλα α.ύτΟ πού στ~ν πρoφoρικ~ γλώσσα:

-

ποφα.Τ"t)ρειτα.ι

'λ' ως ιγοτερο"t) περισσ ό τερο

..

' " -rrxcr"t) ,

rxcrrxιp"t)C;

στ ~ ,ιν

!σωτερικ~ γλώσσιχ !μφα.Λζετα.ι ώς μέγισΤ"t) συντα.κτLΚ~ cXπλΟΠΟΙ"t)­

cr"t), ώς ά.πόλuτ"t) συμπύκνωση τ~ς σκέψ"t)ς, ώς !ντελως κιχινούργια: σU'JΤα.κτLΚ~ aομ~. AύΤ~ ~ aομ~ σ"t)μα.Ινει στην κυριολεξΙα. τ~ν πλ~­ ρη κα.τά.ργησ'Υ) τ~ς σύντα.ξ'Υ)ς τ~ς πρoφoρικ~ς γλώσσα.ς κα.ί τ~ν κα.θα.­ ρα. κα.τ"t)γορ"t)μα.τLΚ~ συγκρότ'Υ)σ'Υ) τ~ς πρότα.σ'Υ)ς. Δεύτερον, ~ άνά.λυσ'Υ) ~εΙχνει, ΟΤΙ ~ λειτoυpγικ~ μετιxβoλ~ τ~ς γλώσσιχς δa"t)γε'L ά.να.γκιχστικα σε μια μετα.λλα:γ~ τ~ς aομ~ς της. Κα.ί πά.λι πα:ρα.Τ'Υ)ρουμε OτL ~ (στ~ν πρoφoρικ~ γλώσσα: λΙγο ~ πολύ άΜνα.μη) τά.σ'Υ) για aομικες μετα:λλα.γες κά.τω ά.πΟ τ~ν !πιaρα:σ'Υ) των λειτουργικων L~ιομορφιων, στ~ν !σωτερικ~ γλώσσα. δa'Υ)γε'Lτα:ι ι.

'

.,

,-,

'λ υτ'Υ) μορφ,ι ~'έ' 'Η λ ειτουργια: της εσωτερικιχι μ χρι τα. α.κρα:.

σο; α.πο

κ~ς γλώσσιχς δa'Υ)γε'L ά.να:πόφευκτιχ στο ΟΤΙ ~ !γωκεντpικ~ γλfuσσα:, Τι δποΙα. ά.ρχικα aια.κρΙνετιχι ά.πΟ τ~ν κoινωνικ~ γλώσσα. μόνον ά.πΟ λειτoυpγικ~ς πλευρας, μετα.βά.λλετα.ι στα.aιιχκα. ώς προς τ~ν aομ~ της με τ~ν α:ίιξ'Υ)σ'Υ) τ~ς λειτoυργικ~ς aιιχφΟΡΟΠΟΙ'Υ)σ'Υ)ς κιχί gτσι φτά.­ νει τελικα σε μια πλ~Ρ"t) κα:τά.ργ'Υ)ση τ~ς σύντΙΧξ'Υ)ς τ~ς πpoφopικ~ς γλώσσα:ς.

"οτlX'l στρεφ6μιχστε στ~ν &μεσ"t) gpeuvιx των aομικων

LaLO-

μορφιων τ~ς !σωτερικ~ς γλώσσιχς, μπcροuμε να. πιxριxκoλoυθ~σoυ­

με β~μα: προς β~μιx τ~ν α:ίιξ'Υ)σ"t) τοσ ΚΙΧΤ'Υ)γορημιχτικοσ χιxριxκτ~ρα:. Στ~ν ά.ρχ~ ~ !γωκεντρικ~ γλώσσιχ μοιά.ζει ά.κ6μ'Υ) ά.πόλυτα με τ~ν

, ,

-

-

,~ 'β α. θ μυ 1 που " α.να.πτυσ, κοινωνικ'Υ) α.πο οομΙΚ'Υ)ς πλ ευρα.ς. 'Αλλ' α. σΤον

σετα:ι κιχί ξεχωρΙζει ώς α:UτόνOμ"ι') γλωσσικ~ μoρφ~ !μφιχνΙζει l>λο κιχί περισσότερο τ~ν τά.σ'Υ) για σύντμ"t)σ"t), για !ξιχσθέν"t)σ'Υ) τ~ς συν­ ΤΙXΚτLκης aιά.ρθρωσ'Υ)ς κιχί για σuμπύκνωσ"t). Κα:τα τ~ν όπισθοχώ­

Ρ'Y)σ~ Τ'Υ)ς κα:ί τ~ν μετά.βιxσ~ Τ'Υ)ς στ~ν !σωτερικ~ γλώσσα: atveL .ηa"t) τ~ν !ντύπω~ μιας ά.ποσπιχσμιχτικ~ς γλώσσιχς, ά.φοσ δποτά.σσετιχι

crxeaov !ντελως σε μια κΙΧθιχρα κα:τ"t)γΟΡ'Υ)μοιτLΚ~ σύντιχξη. ΤΟ πεΙριχ­ μιχ aetxveL κά.θε φορά., πως κιχί &πο ποιά. ΟΙLτtιχ aημιοuργε'Lτοιι oι')τ~

415

ΚΑΙΑΕΞΗ

-ή νέιχ σόντιχξΥ) της ~σω't'ερικ'ijς γλώσσοι:ς. ΤΟ πιχι3Ι μιλ&.ει γι' οι:υτ6,

"\ T1JV

:Ι. \ δ ~, λ ~ μot; το ποιο ιχποι:σχο ε~τoι:ι εκεινΥ)

'Ι'

aTLyμo1J,

't'

ιχκρι

,

β~

,

ως κιχνει τω-

ριχ κιχι τΙ Ιχει στο μυΙΧλ6 του. Γι' οι:ύτο πιχρΙΧλεΙπει δλο κοι:Ι περισσ6-

τοεριχ, συντέμνει, σuμ,πυκνώνει τοο δποκεΙμενο κιχΙ τΙς &.νοι:φερ6μενες μ' ocύτο λέξεις, περιορΙζει την γλώσσιχ του δλο κocΙ περισσ6τερο μ6-

νο στοο xoc't'1Jy6p1Jμooc. ΜιιΧ &'ξιοπocρoc't'ήΡ1Jτη νομοτοέλειoc, πού μπορέ­ σocμ,ε νιΧ 3ιocπιστοώσουμ,ε Gις σuμπέρocσμoc των πειρocμcXτων μocς, συ-

,

\ , 61.ου θ!! oc: υσο

νιστιχτιχι στιχ ιχκ

,

\

,

'β περισσοτερο ρισκεται στο προσκηνιο

η λειτουργικη σημασΙα τής έγωκεντρικής γλώσσας, τόσο καθαρό­ τερα έμφανΙζονται οί συντακτικές της ΙδιομορφΙες με την Ιννοια τής άπλοποΙησης καl τού κατηγορηματικού χαρακτήρα τής σύνταξης.

"Α

λ

"

,

\,

,

,

~

ν στΟ!: πειριχμιχτιχ μocς κocνουμ,ε μιιχ συγΚΡΙσ1J ιχνιχμεσoc σ. ,ιν

!γωκεντρικη γλώσσιχ

't'ou

πιχι3ιου στον ε[3ικ6 της ρ6λο της ~σωτoε­

ρικ~ς γλώσσιχς Gις μέσου v01Jμoιx't'o36TYJa1JC; (με τocυτο6χρονΥ) πειριχ­ μιχτοικη πocρεμβολη 3υσχερειων) κιχΙ στΙς περιπτώσεις, δπου ~ γλώσ­ σιχ ΙΧύτη ~μφιxνΙζετιxι Ιξω &.πΟ την τοέτοιιχ λειτοουργΙιχ, το6τε 3ιιχπιστώ­

νετοιχι κΙΧθΙΧριΧ τοο ~ξ'ijς: δσο έντοον6τερoc έκφρcXζετιχι -ή ε[3ικη νΟ1J't'ικη λειτοουργΙιχ της έσωτερικ~~ γλώσσιχς, το6σο κΙΧθocρ6τοεριχ ~μφιxνΙζoν­ τοιχι κocι οΙ [3ιομορφΙες της σuVTocXTLX'ijc; της 30μ'ijς.

'ΑλλιΧ στον XΙXTYJYOp1Jμoιx't'LXo χocρocκ't'ήρα; της έσωτοεΡικΥίς γλώσ­ σιχς 3ΕV ~ξιxντoλε'1:τocι το δλο σόμπλεγμιχ τοων φocινoμΈVων, τοο δπο'1:0 φιχνερώνετοocι &.θροιστικιΧ στην aUv't'μo1Jσ1J της ~σωτερικYίς γλώσσιχς σε σόγκρισ'YJ με τοην προφορική. ΠΙσω κρόβετοιχι μιιΧ σειριΧ 30μικων

Ε3ιομορφιων της ~σωτερικYίι; γλώσσocι;, &.πΟ τοΙι; δΠΟLει; θιΧ έξετοcX­ σουμε μ6νο τΙι; ουσιω3έστερες.

Πρώτοιστιχ θιΧ &.νocφέρουμε έ8ώ τοον περιορισμο τοών φων1J't'ικώv στοιχεΙων της γλώσσιχς, τοον δπο'1:0 συνocν't'ήσocμε σε μερικες περι­

πτώσεις τοΥϊς auv't'μo1Jσ1Jt; τηι; έξoμoλ6Ύ1Jσ1J της

npocpoPLx'ijt; γλώσσιχς. Ή ~ρωτoική KLffU κιχι 't'ou Λέβιν, μιιΧ μιχκριΧ ΣUζήτησ1J πού

lγινε με την βοήθειιχ &.ρχικών γρocμμcXτων λέξεων, κιχι τοο μcXντοεμιχ δλ6κλ1Jρωv φρcXσεων μoocc; Ι3ειζιχν ~81J, δτοι σε πιχρ6μοιιχ σuvEL31Jatocxoή κιχτcXστιχσΥ) οΙ γλωσσικες ~κφά.νσειι; περιορΙζοντοιχι στο έλcXχιστο

(τιΧ &.ρχικιΧ γρcXμμocτιχ) κocΙ πocρ' δλoc ιxu't'ιX πρocγμ,ocτοοποιε'1:τοιχι μιιΧ &'ΜνθιχστΥ) σuvevv61Jσ1J. 'ΑλλιΧ ΙΧύτοος δ περιορισμοι; γλωσσικών έκ­ φιχνσεων δ31Jγε'1:τιχι πά.λι μέχρι

't'a &κριχ κocΙ πιχρocτηρε'1:τοocι σχε30ν

Β6

ΣΚΕΨΗ

&πόλυτιχ στην έσωτερικη γλώσσιχ, γιlχτΙ ~ σuνει8Yjσιιχκη κιχτιχστlχσΥ) ε'[νιχι έ8ω δλοκλYjρωτικα; δμοιιχ. Βιχσικα; στην έσωτερικη γλώσσιχ

προεξάρχει πιχντιχ ~ κιχτιχστιχσΥ) που σ~ν προφορικη γλώσσιχ &πο- \ Σ-l ' J. γλ ωσΙ • ,ιν εσωτερικ,ι Ι Ι J. L γ,1 , Ι β

Ι \ , ~ 'ξ Ι τε λ ει μισι σπσινιιχ κιχι εντυπωσιιχκ,ι ε ΙXφει1Yj.

σιχ

ρισκομιχστε πσιντιχ στ,ιν κιxτ~στιxσY) ΤYjζ σu~YjΤYjσΥ)ς σινσιμεσιχ

στην ΚΙττυ κιχΙ στον Λέβιν. Μια;ν κιχτιχπλYjκηκη &νΙΧλογΙιχ μ' ιxό~ την συζ~τY)σY) βρίσκουμε στΙς ~ρευνες του

Lemaitre

για; την έσω­

τερικη γλώσσιχ. "Ενιχς &πο τους 8ω8εκocχρονοuς που έξέτσισε δ

Lemaitre σκέφτετιχι ~ν πρόΤCX:σΥ) «Les montagnes de la S uisse sont belIes» (τα; βουνα; τ-ης Έλβετίιχς e'[VCX:L ώριχΤσι) με την μορφη μιίΧς &λφΙΧ~Yjτικ1jς σεφΙΧς LmdlSsb~ πίσω &πο την δποίιχ: 8ιιχκρίνον­ τιχι φευγΙΧλέιχ περιγρocμμσιτιχ των κορυφων των βουνων

[46].

Έ8ω,

στην &ρχη τΎjς 8ισιμόρφωσYjς της έσωτερικ~ς γλώσσιχς, βλέπουμε μια; 8ισι8ικιχσίσι σόντμYjσYjς κιχΙ &νlXγωγΎjς της φωνYjτικ-ης πλευρίΧς

-

λ Ι \, \ Ι 1. λ~- 'λ 1. J. τ"ιις γ ωσσσις στσι σιρχικσι γρσιμμσιτcx:, ι:;ντε ως ~νσι ογιχ μι:; τ ,ιν

συ-

ζ~ΤYjσYj τΎjς Κίττυ κσιΙ του Λέβιν. Στην έσωτερικη γλώσσιχ 8εν

u-

πιχρχει ποτε ~ &νσιγκσιιότητιχ τ-ης έκφορΙΧς τ-ης λέξYjς μέχρι τέλους.

ΚιχτΙΧλιχβιχίνουμε ~8Y) &πο ~ν πρόθεσYj, ποιoc λέξΥ) πρέπει να; προ­ φέρουμε. Με την &ντιπιχρocθεσYj ιχότων

..ων

8όο ΠCX:ΡΙΧ8ειγμocτων 8εν

θέλουμε να; ποσμε δτι στην έσωτερικη γλώσσιχ οΙ λέξεις &νηκιχθί­ στιχντιχι πocντιχ &πο τα; &ρχικα; γρOCμμιχτlχ. Έννοουμε κocη πιο γενι­

κό, συγκεκριμένσι: δπως στον προφορικο λόγο με \ Ι Il \ Ι σΙΙΧΚΥ) κιχτσιστιχσΥ) υπως κιχτσι τ J. ,ιν συ ζYjΤYjσΥ) της

..ην t8LCX:

σuνει8Yj-

ΚΙιττυ κιχι\ του - Λέβ ιν

περιορΙζοντιχι οΙ γλωσσικες iκφocνσεις στο έΜχιστο, ~τσι κlχΙ στην έσωτερικη γλώσσιχ περιορίζε..cx:ι πocντcx: ~ φωνYjτικη πλεuρOC. Ή έσωτερικη γλώσσιχ ε'[νιχι &ΚΡLβως μια; γλώσσιχ σχε80ν χωρΙς λέξεις.

Γι' ιxu..

oε'[νιχι έξσιφετικα; ΧΙΧΡΙΧΚΤYjριστικη ~ σuμφωνίιx: των πσιριχ-

8ειγμocτων μσις' το γεγονός, δτι σε μερικες περιπτώσεις τόσο ~ προ­ φορικη δσο κσιΙ _~ έσωτερικη γλώσσrt. περιορίζουν τΙς λέξεις στα; &ρχικα; γρocμμσιτιχ,

xrt.t

το γεγονός, δη κσιΙ έ8ω

xrt.t

έκε! uπocρχει

~νιxς iν..ελως πιχρόμοιος μYjχιχνισμός, μίΧς πείθει &κόμΥ) περισσό­

τερο για; την έσωτερικη συγγένεισι των &ντιπιχρσιτεθειμένων φιχινο­ μένων της πρoφoρικΎjς κιχΙ τ-ης έσωτερικ-ης γλώσσιχς. Περσιιτέρω, πίσω &πο την σόντμYjσYj τ-ης έσωτερικ-ης γλώσσσις

σε σόγκρισΥ) με Τ'~ν προφορικη έμφσινίζετιχι ~νιx &κόμΥ) σYjμlχντικο

ΚΑΙ

417

ΛΕΞΗ

cpatινόμενο. 'Ανatcpέρatμε μέχρι τώρat τον κat't"ηγΟΡYjμatτικο χatραι:κτή­

pat xatL

την με(ωO'Yj

-r1jt; έξωτερικ1jς πλευρ«ς -r1jt; γλώσσαι:ς ώς αι:lΤLαι: -r1jt; έσωτερικ1jς γλώσσαι:ς. Katl τιΧ Μο 8Yjλώνοuν .l ' .l λ ι \ \, λ,,"> .. στ ην εσωτερικ,ι γ ωσσat YEVLxat μιatν εντε ως atΛΛΥ)

γιιΧ την σόντμYjO'Yj 11 β ι υΤΙ ρισκουμε

σχέσΥ) «νocμεσat στην σΥ)μatσιολογικη και:Ι στην έξωτερικη πλευριΧ

«π' δ,τι στην πρoφoρικ~. Ή έξωτερικη πλευριΧ της γλώσσαι:ς, ~ σόνΤΟΙ:;Υ)

xatl

~ φωνY)τικ~

't'Y)t;

μειώνοντOlι, &πλοποιοίίντοι:ι στον μέ­

γιστο βαι:θμο κοι:Ι σuμπuκνώνοντatι. Στο πρoσκ~νιo Ιρχεται:ι ~ O'Yjμαι:­ σΕat των λέξεων. Ή έσωτερικη γλώσσαι: ένεργεϊ: κυρ(ως με την 0'Yj-

μlχσιολογΕαι: και:Ι ΙSχι με την cpωνολογ(at της γλώσσος.

•Η

σχετικη

οι:ότονομΕat της O'Yjμοι:σ(αι:ς της λέξΥ)ς «πο την cpωνYjΤΙΚ~ ΤΥ)ς πλευριΧ έμφαι:ν(ζεται:ι πoΛU και:θοι:ριΧ στην έσωτερικη γλώσσοι:. 'ΑλλιΧ γιιΧ την έρμΥ)νε(at

't'Y)t;

πρέπει νιΧ λocβοuμε όπ' ΙSΨY) Ιναι: τρ(το oι:lTLo της σόν­

τμΥ)O'Yjς. ΤΟ βρΙσκουμε στην Ε8ιαι:ΕτεΡΥ) O'Yjμοι:σιολογικη 80μη της

έσωτερικ1jς γλώσσοι:ς. 'Όπως 8εΕχνει ~ Ιρευναι:, ~ σόντοι:ξΥ) των σYjμoι:­ σιων κοι:Ι δλΥ) ~ νΟΥ)μαι:τικη 80μη

'r1jt;

γλώσσαι:ς 8ΕV εΙναι:ι λιγότερο

[8ιόμορφες «πο την σόνται:ξΥ) των λέξεων κοι:ι την ήχητικη 80μη της Ύλώσσαι:ς. Σε τ( σuν(στoι:ντoι:ι τώροι: οΙ Ε8ιομορφ(ες της O'Yjμοι:σιολο­ γΕοι:ς της έσωτερικ1jς γλώσσοι:ς j

Bρ~και:με στην

lPEuvoc

μοι:ς

'rpELt;

κύριες l8ιό't'Y)τες ποδ «ποτε­

λοίίν την Ι8ιαι:Ετερη νοημatτικη 80μη της έσωτερικ1jς γλώσσαι:ς. Ή πρώΤΥ) σuνΙστοι:τatι στην όπερ(σχuO'Yj τοίί νo~μoι:τoς πocνω στη O'Yjμαι:­

σΕαι:

'r1jt;

λέξ-ης στην έσωτερικη γλώσσtt.. Στον

την εΙσαι:Υωγη

'r1jt;

'r1jt; 8LocXPLO'Yjt;

Poland

6φε(λουμε

«νocμεσαι: στο νόYjμαι: χtt.l στη O'Yjμtt.σΕαι:

λέξYjς. ΤΟ νόημtt. μια.ς λέξYjς

Elvtt.t,

δπως «πέ8ειξε, ~ δλό't'Y)ται:

δλων των ψυχικων 8ε80μένων, δσαι: π«ρocγΕΙ ~ λέξΥ) στην σuνεΙ8η­ σή μatς, το νόΥ)μαι:

'r1jt; λέξης Elvatt

λοιπον

lvtt. 8υναι:μικο

ρέον καtl πο­

λόπλοκο 8Yjμιοuργημoc με πολλtt.πλοUς τομεΤς 8ιαι:cpορετικ1jς σται:θε­

ρό't'Y)ται:ς.

•Η

O'Yjμοι:σ(αt.

Elvatt

μόνο

lvtt.t;

τομέtt.ς τοίί νo~μαι:τoς ποδ

προσλαι:μβ&.νει ~ λέξη στιΧ σuμφρoι:ζόμεναι: μι«ς γλωσσικ1jς lκCPΡΟΙ:O'Yjς,

xtt.l

μOCλισται: εΙνοι:ι ~ στoc'}ερότερΥ) καtl δμοιογενέστερη περιoχ~. 'Ως

γνωστον μιιΧ λέξη προσλαι:μβocνει εδκολοι: 6.λλο νόYjμαι σε 6.λλΥ) σuvoc­

cpELat.

Ή σYjμoι:σ(oc εΙναι:ι «ντΕθετoc «μετocβλη't'Y) κοι:ι «μεταικ(νηΤΥ) κοι:ι

πatρatμένει στοι:θερη σ' δλες τΙς μεταtβOλες τοίί νο~μatΤΟζ της λέξης σε 8ιcιφoρετικιX σuμφρatζόμεναι:. Ή μεμονωμένΥ) λέξη, δπως την

418

ΣΚΕΨΗ

πocΙρνουμε OCπο το λεξικό, ~χει μόνο μιOC σΥΙμocσΙoc. Aύτ~ ~ σYjμιχσΙIχ είνocι μιOC ΜναμΥ) πού πραγμocτώνεται μόνο στ~ν ζωντocν~ γλώσσα:. Ή σYjμα:σΙα είνocι στ~ν ζωντocν~ γλώσσα μόνο μιOC πέτρlχ τοα

VOYj-

μocτικοα οίκοaομ~ματος.

Θέλουμε νOC έξYjγ~σουμε αύτ~ν τ~ν aιocφοΡOC OCνάμεσoc στ~ν σYjμασΙIχ καΙ στο νόYjμα με το παΡάaειγμα της τελευταΙας λέξYjς τοα

μύθου του Κρύλοβ Λιβελούλλη και μυρμήγκι. Ή λέξΥ) «χόρεψε», με τ~ν όποΙα τελειώνει αύτος ό μύθος, ~χει μιOCν έντελως καθορι­

σμένΥ) σταθεp~ σYjμασία, πού είναι ~aLIΧ σε κάθε συνάφεια δπου έμ­ φανίζεται. 'ΑλλOC στOC συμφριχζόμενιχ τοα μύθου προσλocμβάνει

VOYj-

τικOC κιχι συγκινYjσιακoc ~να. πολύ πιο έκτενες νόYjμα.. Σ' αύτ~ν τ~ν συνάφεια σYjμαίνει τα.υτόχρονα.: aια.σκέaα.σε κα.Ι πέθα.νε. Αύτος ό έμ­

πλουτισμος της λέξYjς με ~να. νόYjμα., πού το προσλocμβάνει OCπο δλα. τOC συμφρocζόμενoc,

aeixvet τ~ν aυναμικ~ των σYjμlχσιων. 'Απο τOC VOYj-

συμφρα.ζόμενα., στα όπo~α. ~χει έντα.χθε~ ~ λέξYj, προσλα.μβάνει

τικα: καΙ συνα.ισθYjμα.τικα: περιεχόμενιχ κocΙ σYjμα.ίνει ~τσι περισσό-

,

'λ'

τερα και

ιγοτερα. α.π

"r!

/,.."

,

,

υ,ΤΙ πεΡΙWλετα.ι σΤYjν σYjμocσια. ΤYjς,

!l

υτα.ν

~

τ ,ιν

παραΤYj~~σουμε OCπομονωμένΥ) καΙ έ!ξω OCπο τα: συμφρα.ζόμενα.: πε­ ρισσότ<:ρα.

-

για.τΙ

ateupuvet

τον κύκλο των σYjμlχσιων ΤYjς καΙ έπι­

πλέον γεμίζει μέ κα.ινούργιoc περιεχόμενα.· λιγότερα.

-

γιlχτΙ ~ ocφYj­

ΡYjμένYj σYjμlχσία της λέξYjς περιορΙζετιχι κocΙ στενεύει OCπο τα: aοσμέ­ νoc συμφpαζόμ~να. ΤΟ νόYjμα. μιας λέξYjς εΤνα.ι σύμφωνα. μέ τον Ρο­

land

~να πολύπλοκο, κινούμενο φocινόμενο πού μετα.βάλλετocι σέ

όρισμένο βocθμο OCν&λογα. με τ~ν OCντίσΤΟΙΧΥ) συνείaφYj κα.Ι για: τ~ν ,,~ ιοια.

,~ συνειοYjσYj

"λ α.να ογα.

~, μι:; τις

συν

θYjκες.

'Α'" πο ocυΤΥ)

,

~, τ,ιν ΟΠΤΙΚΥ)

γωνίoc το νόYjμoc μιας λέξYjς είνα.ι OCνεξάντλψο. Ή λέξΥ) ocποκτα το νόYjμά ΤYjς μόνο σε μια: πρότα.σYj, ocλλOC ~ ~aloc ~ πρότασΥ) ocποκτα το νόYjμά ΤYjς μόνο στα: συμφρocζόμενoc μιας πα.ρα.γράφου, ~ πα.ράγριχ­

φος σ' α.ύτα: του βιβλίου, το βιβλίο σ' α.ύτα: της lSλYjς πocρα.γωγης ένος συγγρα.φέα.. ΤΟ πραγμα.τικΟ νόYjμα. κάθε λέξYjς κα.θορίζετα.ι σε

τελευτα.ία. OCνά:λυσΥ) OCπο l:Ιλο\l τον πλοατο των στοιχείων πού ΙΙπά:ρ-

'! ! 'εκφρα.'ζ ει Yj" α.ντι, υ,ΤΙ σΤΟΙΧΥ) λέξYj. «ΤΟ νόYjμα. της γης», λέει ό Poland, «εΤνlχι το ~λια.κO

ι~ '" χουν στ ~ ,ιν συνεΙΟYjσ'η κocι\που α.να.φεροντα.ι σ

σύσΤYjμα., πού συμπλYjρώνει τ~ν πlχράστα.σΥ) της γης το νόYjμlχ του ~λιακoυ συστ~μocτoς είνα.ι ό γocλα.ξΙα.ς, κα.Ι το ν6Yjμoc τοα γocλα.ξΙα. ...

ΚΆΙ

ιχύτο σ'l)μιχ(νει

g't'L

419

ΛΕΞΗ

ποτε 8ΕV γνωρ(ζουμε το νό'ημιχ κάποιου πράγμιχ­

τοι; κlχΙ κιχτα. ΣUνέπειlX ποτε όλόκλ'ηΡΟ το νό'ημιχ μιαι; λέξ'ηΙ;. Ή λέ­ ξ'η εΤνlχι μια. ocνεξάντλ'ητη ΠΎjγ1ι κιχινούργιων προβλ'ημOC't'ων. ΤΟ νό'η­

μιχ μιαι; λέξ'ηΙ; 8ΕV εΤνlχι ποτε πλ~ρει;. ΒασΙζετlχι σε τελευτlχΙIχ ocvιx­ λυσ'η στ~ν ocντΙλ'ηψ'η για. τον κόσμο κlχΙ στην έσωτερικ~ 80μ~ τ~ι; προσωπικότ'ηΤ ΙΧΙ;».

Ή συμβολή τοσ

Poland

σuνLστlχ't'IΧΙ στο gτι ocνέλuσε τ~ν σχέ­

σ'l) σκέψ'ηΙ; κlχΙ λέξ'l)ι; κιχΙ ocπέ8ειξε Ι)τι ocνάμεσιχ στο νό'l)μιχ κlχΙ στην

λέξ'l) όπOCρχει πολυ μ.εγιχλύτερ'η lΧύτονομΙIχ oCΠ' Ι),ΤΙ ocνάμεσιχ στ~ν σ'ι)μάσΙIχ κlχΙ στ~ν λέξ'l). ΟΙ λέξειι; μποροσν ν' ocποκοποuν ocπο το νό'ημιχ που έκφράζουν. Είνιχι γνωστο ocπο πιχλια: Ι)τι οΙ λέξειι; μπο­ ροσν ν' ocλλάζοuν το νό'ημά τουι;. Μόλιι; πρΙν ocπο σχετικιΧ λΙγο κιχι­

ρο ζψ~θ'ηκε να. έρεuν'l)θεΤ το πωι; ocλλάζοuν τα: νo~μlXτlX των λέξεων ~ OCκριβέστερlχ. πωι; οΙ

gvvotEt;

ocλλάζοuν l>vOμolX. Ό

Poland

πιχρα:­

θέτει πολλα. πlχρlχaεΙγμlχτlχ για: το πωι; συνεχΙζουν να: υπάρχουν λέ­ ξειι; Ι)τιχν πια: ~χει χlXθε~ το νό'l)μιχ. Έρεύν'ησε τΙς στερεότυπει; φρά­ σεις τ~ι; κlXθ'ημεριν~ι; γλώσσιχι; (π.χ. «πως είσθε ;»), τό ψέμlχ κlχΙ

OCλλει; μορφει; έμφάνισ'l)ι; τ~ι; lΧύτονομΙIΧι; των λέξεων OCΠΟ το νό'ημιχ. ΤΟ νό'ημιχ χωρΙζετlχι το ~8ιo εt>κολιχ OCΠΟ τ~ν λέξ'η, Ι)πωι; μπορεΤ να: προσκολλ'ηθεΤ στΙΧθερα. σε μια.ν OCλλ'η.

«' Ακριβως l>xt

μιαι; λέξ'ηΙ; σuνaέετlχι μ' όλόκλ'ηΡ'η τ~ν λέξ'η κlχΙ τουι; φθόγγουι; Τ'ης,>, λέει ό

Poland,

Ι)πωι; το νό'ημιχ με κlχθένlχν OCΠΟ

«~τσι σuν8έετIXι το νό'ημιχ μιας

πρότlχσ'Ι)Ι; μ' όλόκλ'ηΡ'η τ~ν πρότlχσ'Ι) κlχΙ

l>xt με τΙς μεμονωμένες

λέξειι;. "Αρα: μια. λέξ'η μπορεϊ: να: πάρει την θέσ'Ι) μιας OCλλ'ης. Το νό'ημιχ χωρΙζετlχι OCΠΟ τ~ν λέξ'η κlχΙ 8ιιχτηρεΤτιχι μ' ιχύτον τον τρόπο.

"Αν Ι)μως ή λέξ'η μπορεt να: υπOCρξει χωρΙι; νό'ημιχ, μπορεϊ: πιχρόμοιιχ να: υπOCρξει νό'ημιχ χωρΙι; λέξειι;».

Ή ~ρευνlX τοσ

Poland

έπιτρέπει τ~ν ocνιχκάλuψ'η ένοι; φιχινο­

μένου στ~ν πρoφoρικ~ γλώσσιχ που συγγενεύει μ' ιχύτο που ocvιxxlX­ λύφθ'ηκε πεφιχμιχτικα: στ~ν έσωτερικ~ γλώσσα:. Στην πρoφoρικ~ γλώσσιχ ξεκιναμε κιχτα. κιχνόνιχ OCΠΟ την σ'ι)μlχσΙα: τ~ς λέξ'ηΙ; κlχΙ πα­

με προι; το γενικό Τ'ηΙ; νό'ημιχ. Στην έσωτερικ~ γλώσσιχ ocντ(θετιχ ή κυρια:ρχΙoc τοσ νo~μlXτoι; πάνω στ~ν σ'ι)μlχσΙIχ -μια: κυριιχρχΙIχ την

όποΙIχ στ~ν πρoφoρικ~ γλώσσα: πιχριχτ'l)ροuμε λΙγο -η πoλu ocμou8pιX σε μεμονωμένει; περιπτώσειι;- ό8'ηγεϊ:τlχι μέχρι τα: OCκρlχ κιχΙ ocνΤL-

420

ΣΚΕΨΗ

προσωπεύεΤΙΧL &.π6λυτιχ. -Ε8ω ~ ~γεμoν(ιx τοίί νo~μιxτoς πιχνω στ~ν σημ,ιχσ(ιχ, 't1jc; πρ6τιχσ'1)ς πιχνω στ~ν λέξ'1), δλων των συμ,φριχζομέ­ νων πιχνω στ~ν πρ6τιχσ'1) eIVΙXL δ ΚΙXθOλLΚOς κιχν6νιχς.

-Λπο ιχίιτα προκύπτουν 8ύο πεΡΙΧLτέρω ε8L6τητες 't1jc; σ'1)μ,ιχ­ σLολογ(ιχς 't1jc; ~σωτεΡLΚ1jς γλώσσιχς. -Λφορουν τ~ν σύνθεσ'1) των λέ-

• 6

'J.'

,

- ,

ι: ~, 'Η ,~ ",εων XΙXL τ,ιν συνσεσ'1) τους. επ μ,εν'1) LσLΟΤ'1)ΤΙΧ μ,πορεL νιχ πιχριχ-

βλ'1)θεΊ: με τ~ν σuγχώνευσ'1), ~ δπο(ιχ ΠΙΧΡΙΧΤ'1)ρε'i:ΤΙΧL σε μ,εΡLκες γλωσ-

•

~ πο λ' , ~ ~ , Τ'1)ς - συν, LYO'j u σπιχνLΙΧ σLΙΧσLκιχσLa:

'θ '1)ς, σε 'l(λλ' σες ως συν'1) UI. ε; ως λ'

8εσ'1)ς λέξεων. ΣτιΧ γερμa:νLΚιX π.χ. ~ΠLτελε'i:ΤΙΧL σuχνιX ό σχημ,ΙΧΤL­ σμος ένας μ,ονΙΧ8LΚΟU οuσLa:σΤLΚΟU &.πΟ μLιΧ όλ6κλ'1)Ρ'1) πρ6τιχση ~ &.πΟ πολλες μεμ,ονωμ,ένες λέξεLς, οΙ δποϊες ~μ,φa:ν(ζοντa:L

κιχτ6ΠLν

στ~ν λεLτοuργLκη σημ,ιχσ(ιχ μL~ς μ,ονιχ8Lκ1jς λέξης. Σε &λλες γλωσ­

σες ΠΙΧΡΙΧΤ'1)ρε'i:ΤΙΧL συνεχως ΙΧίιτη ~ συγχώνευσ'1) λέξεων. ΟΙ σύνθε­ τες λέξεLς 8εν eIVΙXL κa:τιΧ τον

Wundt

κιχΠΟLΙΧ τυχιχϊιχ λεΚΤLΚιΧ συ­

νονθυλεύμιχτιχ,ι&'λλιΧ <ϊ.Χ'1)μ,ιχτ(ζονΤΙΧL σύμ,φωνιχ μ,ε όΡLσμένοuς κιχν6-

νες. Λυτες οΙ γλώσσες- duνενώ.νοuν ~νιx μ,εγιχλο &.ΡLθμ,Ο λέξεων, ποu χΙΧρΙΧΚΤ'1)ρ(ζουν ιχπλες lννΟLες, κιχΙ φΤLιχχνοuν μ,LιΧ λέξ'1) μέσ:ω T1jc; όποΙιχς 8εν ~κφριχζονΤΙΧL μ,6νο ~ξΙΧLpεΤLΚιΧ πολύπλοκες lννΟLες, &.λλιΧ πεΡLγριχφονΤΙΧL ~π(σης κιχΙ δλες οΙ ~ΠLμ,έροuς πιχριχστιχσεLς ποu πε­ ΡLέχονΤΙΧL στην lVVOLΙX. Σ' ιxυτΎj τΎjν σuγχώνευση των γλωσσLΚων στΟLχε(ων &.π08(8εΤΙΧL μ,έγLστη σημ,ιχσΙιχ στ~ν κύΡLΙΧ lVVOLΙX, YLotTt lτσL γ(νεΤΙΧL ε~κολot κotτa:νοητΎj ~ γλώσσιχ. ''ΕτσL uπιχρχεL π.χ. στοuς Ντελιχγουερ μ,LιΧ σύνθετ'1) λέξ'1), ~ δπο(ιχ &.ποτελε'i:ΤΙΧL &.πΟ τΙς λέξεLς «φθιχνω», «βιχρκιχ»

xott «~μ~ς» κιχΙ σημ,ιχΙνεL ΚUΡLολεΚΤLΚιχ: μ,~ς

φθιχνουν με τ~ν βιχρκιχ, lPXOVTΙXL σε μ,~ς μ,ε τΎjν βιχρκιχ &.πΟ τΎjν &'VTL-

πέριχ Ι>χθη. ΛυτΎj ~ λέξ'1), ~ δπο(ιχ ΧΡ'1)σLμΟΠΟLε'i:ΤΙΧL κυρΙως ώς πρ6-

,

l' -θ" l ' --J. Κλ '1)σ'1) προς τον εχ ρο νιχ περιχσεL Το ποτιχμ,L, ΧΡ'1)σLμ,ΟΠΟLεLΤΙΧL σ. ,ιν

γλώσσιχ των Ντελιχγουερ σ' ΙSλες τΙς 8υνιχτες ~κλ(σεLς κιχΙ χρ6νους. Έ8ω eIVΙXL 8ύο πριχγμ,ιχτιχ &.ξLοσημ,ε(ωτιχ: πρωτον, δη δλες

οΙ ~ΠLμ,Ιροuς λέξεLς' ποu χρησLμ,ΟΠΟLοuνΤΙΧL στην σύνθεση 't1jc; σύν­ θεΤ'1)ς λέξ'1)ς uπ6κεLνΤΙΧL συχνιΧ σε -ηΧ'1)ΤLκες σuντμ,~σεLς, &'φου Ινιχ τμ,1jμ,ιχ T1jc; λέξ'1)ς πεΡLέχεΤΙΧL στ~ν σύνθετ'1) λέξ'1)' ~ Ι:τσL πιχριχγ6μενη λέξYJ, ποu ~κφριχζεL μ,LιΧ πολύπλοκη lVVOLΙX, έμ,φιχν(ζεΤΙΧL 80μ,LΚιΧ κιχΙ λεLτοuργLΚιΧ ώς ένLΙΧ(ΙΧ λέξη xott lSXL ώς ΣUνένωσ'1) ιχυτ6νομων λέξεων. ΣτΙς &.μ,εΡLκιχνLκες γλωσσες, λέεL δ

Wundt, ~ σύν-

~21

ΣΑΙ ΛΒΙΙΗ

θετη λέξη θεωρεΤτιχι &κριβως 6πως ή &πλή κιχΙ κλ(νετιχι το

t8Lo.

Κiτι ιiνiλoγo πιχριχτηροuμε έπΙσης O"t'ήν έγωκεντρικη γλώσ­

σιχ 'L'OQ πιχι8ιοU. 'Λνiλoγιx με τον βιχθμο πΡοσέπισής της προς την έσωτερική γλώσσιχ ή σuyχώνευση έμφαι;νΙζετιχι 6λο κιχΙ σuχν6τερoc κιχΙ κΙΧθιχρ6τεριχ &ς 8ιιx8ικocσ(ιx σχημιχτισμοί) ένιιχ(ων σ\)νθέτων

λέξεων για. την Ικφριχση ΣUνθέτ~ν έννοιων. ΤΟ πocι8Ι έμφιχν(ζει στΙς έγωΚε'lτρικες έκφiνσεις του, πιxρiλληλιx με τήν πτώση του σuντ~­ λεcΠtj

-r1jc;

έγωκεντρικ1jς γλώσσιχι;, 15λο κιχι σuχνότεριx την τιiση για.

&σόντocκτη σuyχώνευση των λέξεων. Ή τελευτιχ(ιχ [8ιότητιχ τ1jς σημιχσιολογΕιχς

-r1jc;

έσωτερικ1jι;

γλώσσιχι; έξηγεΤτιχι εόκολότεριχ μέσω μιίiι; ιiντιπιχρiθεσης με ~νιx

&νiλoγo φιχινόμενο τ1jς προφορικ1jι; γλώσσιχς. "Η ουσΕιχ του σuν(­ στιχτιχι στο 15τι το νόημιχ τ1jς λέξης σuνενώνετιxι

xor;l

σuΥχωνεόετor;ι

σόμφωνιχ με &λλους νόμο\)ι; &πο 15,τι οΙ σημιχσ(ες των λέξεων. ΟΙ νοημιχτικει; bιότητες χόνοντor;ι κιχτα. κiποιον τρόπο ή μια. μέσor; στην &λλη

xor;l &λληλοεπηρεiζοντor;ι, Ιτσι &στε οΙ προηγοόμενες xoVTor;L στην τελευτιχ(or; ~ την τροποποιουν. Στην έξωτερική

περιέ­

γλώσ­

σιχ πocριχτηροuμε ιiνiλoγιx φιχινόμενιχ Ι8ιιχΕτεριχ σ\)χνα. στην κΙΧλλιτε­

χνική-λογοτεχνική γλώσσιχ. "Η λέξη, ή δποΕιχ έπor;νΙΧλιχμβiνετor;ι

σ' ΙVoc λογοτεχνικο ΙρΥΟ, &πoρρoφίi 6λη την πoλλor:πλότητor; των νοημor;τικων bιoΠjτων ποδ περιέχει κocΙ γΕνετor;ι Ιτσι νοημor;τικα. πε­

ρ(που το tσο8όνor;μο 15λου Τ~ί) Ιργου. Λυτο φor;(νετor;ι Ι8ιιχΕτερor; κor;θιχ­ ρα. σε τΕτλους λογοτεχνικων Ιργων. Στην λογοτεχνΙιχ δ τΕτλοι; βρΙ­ σκετor;ι σε &λλη σχέση με το Ιργο &π' 15,τι πor;ΡΙΧ8εΕγμιχτοι; χiρη στην ζωγρor;φικη ~ στην μουσική. Τέτοιες λέξειι; 6πωι; Δον Κιχώτης

xor;l

'Άμλετ, EUyένιoς Όνιέγκιν

έπΊ,ρροη τοί)

voijIIoor;Toc;

xor;l

"Λννιχ Κιχρένινor;, 8ε(χνουν την

σε ΚΙΧθor;ρή μορφή. Έ3ω το νοημor;τικο περιε­

χόμενο 15λου τοί) Ιργου κλεΕνετor;ι έμπρiγμιxτιx σε μια. λέξη. "Ενιχ

Ί3ιocΕτεριχ εGστοχο πιχρi3ειγμιχ T1jc; έπιρρο1jι; του νοήμιχτος εΤνιχι δ -τΕ-τλος του μυθιστορήμιχτος

'fOu Γκόγκολ ΟΙ "εκ(!Βς ψvxές. "Η ιiρ­

χική σημιχσΕιχ ιχuτ1jς τ1jς λέξης 3ηλώνει -τοδς πεθΙΧμένουι; 30uλοπi­

ροικους, ποδ 3έν lχoυν ΙΙκόμη 3ιιχγριχφεt &πο -τοδς κocτιxλ6γoυς mιθεώρησης

xor;l

γι' ιχότο μπορουν &κόμη να; &γοριχσ90υν κιχΙ να.

πουληθουν 6πως οΙ ζωντιχνοΙ &γρ6τει;. ΕΤνιχι πε~ιxμένoι .ciγρότει;, &λλα. κιχτιχχωρημένοι ιiκόμη σα.ν να. ησor;ν·ζωvτor;νoE. Μ' ιχό-το -το νόη-

422

ΣΚΕ'l'Η

-

.s.

μΙΧ χρ"l)σιμοποιειτιχι,ι λ'Ι: ε","Ι)

\,

κιχι σ

\

,

'λ' ο οκλ "Ι)ρο το μυ θ' ιστορ"l)μoc, που

οΙκ080μεΤτιχι όλόκλ"l)ρο πιΧνω στην πώλ"l)σYj νεκρών ψυχών. 'ΑλλOC

διocπερνώντocς ΙΧίιτες οΙ 8ύο λέξεις, ΙΙπως μιOC κόκκιν"l) κλωστ~, ΙΙλον 1 Τυν

"ιστο

του

μυ θ' ιστορ"l)μιχτος,

προσλ ιχμ β' ιχνουν

"

ενιχ

,

κιχινουργιο,

πλουσιότερο νόYjμoc, OCπορροφουν, ΙΙπως ~νoc σφουγγιΧρι το νΖρό, τΙς πολu βocθειες γενικεύσεις του νo~μιxτoς μεμονωμένων κεφocλΙΧLων

του μυθιστoρ~μιxτoς κιχ!..των μορφών, κιχΙ μόλις στο τέλος του έ!ρ­ γου ~χoίJν διιχποτισθεΤ έντελως OCπο το νόYjμoc. 'ΑλλOC τώριχ ocιιτες οΙ

λέξεις 8"1)λώνουν κιΧτι έντελως δΙOCφΟρετικΟ OCπο την OCΡΧLΚ~ τους σYjμιχσΙoc. ΟΙ νεκρει; ψυχες δεν ε!νιχι οΙ πεθocμένοι κιχ!. κocτocχωΡYjμέ­

νοι ώς ζωντιχνο!. δουλοπιΧροικοι, ιΧλλOC ΙΙλοι οΙ ~ρωει; του μυθιστoρ~μocτος,

, που

VOCL\

1 μι:;ν

-

ζ ουν

'λλ' ιχ ιχ ε

rVOCL

\

Ψ υχικιχ

,

νεκροι.

Κ&.τι πιχρόμοιο πιxριxτηρ~σιxμε -7'CιXAL σε &κριχΙιχ μορφη- στην έσωτερικη γλώσσιχ. 'Εδω ~ λέξ"l) κιχτOC κιΧποιον τρόπο OCπoρρoφίi το ν6ημιχ των προγενέστερων κιχ!. των έπόμενων λέξεων κιχ!. διευ­

ρύνει το σ"IjμΙXσιoλoγικ6 της πεδΙο σχεδον OCπεριόριστιχ. Στην έσω­

-rePLKYj

γλώσσιχ ~ λέξη eIVΙXL πoΛU πεΡLσσότερο φορτωμέ'ΙΥ) με νό"l)μιχ

OCπ' ΙΙ,τι στην έξωτεΡLΚ~. EIVΙXL, ΙΙπως κιχΙ ό τΙτλος του μυθLστορ~­ μιχτοι; του Γκόγκολ, μιOC νο"l)μΙΧΤLκη συμπύκνωσ"l). rLιX να: μετιχφριΧ­ σοuμε την σ"l)μιχσΙιχ στην έξωτερ,κη γλώσσιχ, θα: έ!πρεπε να: ξεδL­

Πλώσοuμε πocνοριχμLΚOC τ!.ς νο-ημΙΧΤLκει; ένότ-ητει; ποu σuvuπιΧρχοuν σε (-LLιX λέξη. ΤΟ (δLΟ θOC έ!πρεπε νOC κιΧνει κιχνεΙς YLιX νOC ocνοιπτύξεL το νόημιχ του έ!ργοΙ) του Γκ6γκολ, να: ξεδLΠλώσεL ΙΙλο το κεΙμενο των

Νεκρών Ψυχών. 'ΑλλOC ΙΙπωι; OCΚΡLβωι; ό νοημΙΧΤLΚΟΙ; πλουτοι; οιίιτοσ του μυθLστορ~μιχ1'ΟΙ;

σuμΠLέζεΤΟΙL στα: στε\ι~ πλοιΙσLΙΧ δύο λέξεων,

έ!τσL μπορεΤ κιχ!. να: περLλοιμβιΧνεΤΟΙL έπΙσηι; ~νιx όλόκλ-ηρο νοημΟΙΤLΚΟ περιεχόμενο τηι; έσωτερικΎjι; γλώσσοιι; σε

(-LLOC

(-LOνΙXaLKYj λέξ-η.

Αιιτες οΙ τρεΤι; tδLότ-ητει; τ~ι; νΟYjμΙΧ1'LΚ~Ι; πλεuρίiς τ~ς έσωτε­

PLKΎjc; γλώσσιχι; όδηγουν σ-ro OCκοιτιχν6ητο

"1jc;

έγωκεν ΤΡLκ1jι; ~ τηι;

έσω1'ερικ~ι; γλώσσιχι;. EIνΙXL OCδύνιχτο νOC ΚΟΙ1'ιχνο~σουμε την έγωκεν­

-rPLKYj δ~λωσ"lj ένοι; ποιιδLου, &'1 δεν γνωρΙζουμε σε τΙ OCνιχφέρετοιι το ' 1 1'ul 'οποιο -, " ~\ βλ' κιχτηγ ό ρημιχ, ΙΧΠυ ιχποτε λεΙΤΙΧL, O1'ΙX'! οεν επουμε "L" κοινει το ΠΙΧLδΙ, τΙ OCκριβωι; σκέφτετοιι. Σύμφωνιχ με τον

..

\ •

, Λ γλ' εσωτερικ,ι ωσσιχ -ιχν κιχτορ θ' ωνιχμε νιχ -Δ ,/'1

Watson,

~

' \ σuγΚΡΙΧ1'"fjσοuμε σε

μιOC πλιΧνιχ γριχμμοφώνου- θιΧ έ!πρεπε νιΧ πιχριχμένει έντε:λωι; OCκιχτιχ-

ΧλlΛΒΖΚ

ν6ητη για: μ.ίi.ι;. Λότο το ι1καtταtν6ητo εΤνιχι -πιχρ6μ.οιιχ μ.ε την σόν­ τμ.ησή τηι;- Ιναt γεγονοι; ποο νιχΙ μ.εν εΤχε ~ξιxκριβωθεΤ ιlπo τοδι; συγγριχφεΤι;, ιlλλα: 8εν

lXtL ιlκ6μ.η

gAouc;

ιlνιxλυθεΤ. ΙΗ ιlνιXλυση 8εΙχνει

gΤL το ι1κιχτιχν6ητο τηι; έσωτερLΚYίι; γλώσσιχι; ιlπoτελεΤ τήν ιlθρOΙ­ στLΚή lκφριχση 8ιιxφoρετLκων πιχριχγ6ντων. ΙΗ Ι8ιιχ(τερη σόντιχξη

τηι; ~σωτερικYίι; γλώσσιχι;, ή μ.εΕωση τηι; φωνητικΥίι; τηι; πλευρίi.ι;, ή Ι8ιιχ(τερη σημ.ιxσιoλoγικ~ τηι; συγκρ6τηση, ~ξηγoσν μ.ε έπιχρκειιχ την ΨυΧOλOγr.κή όφή ιχότοσ τοσ ιlκιxτιxν6ητoυ. Θα: θέλιχμ.ε gμ.ωι; ι1κ6μ.η να: ~πισημ.ιχνoυμ.ε 8όο στοιχεΤιχ, ποο λιγ6τερο ~ περισσ6τερο προ­ κιχλοσν αtότo το ι1κιχτιχν6ητο. ΤΟ πρωτο εΤνιχι κιχτα: κιχποιον τρ6πο

μ.ια: συνολική συνέπειιχ gλων των πιο πιχνω ιlΠΙXριθμ.ημ.ένων στοι­ χε(ων κιχΙ ιlΠOρρέει ιlπo την Ι8ιιχ(τερη λεLτοuργ(ιχ τηι; έσωτεΡLΚYjι; γλώσσιχι;. ΙΩι; προι; την κιχθιχυτο λεLτοuργ(ιχ τηι; ιχότη ή γλώσσιχ

8έν προορΙζεΤΙΧL για: τήν ιlνιxκo(νωση, eIVΙXL

ILLa:

γλώσσιχ

YLa:

τον

δμ.LλοUντιχ ποο έξελΕσσεΤΙΧL κιχτω ιlπo έντελωι; &λλει; ~σωτεΡLκει; συνθYjκει; ιlπ' g,ΤL ή έξωτεΡLΚ~. Γι' ιχότο 8εν εΤνΙΧL &ξLον ιlπoρ(ιxι;, gΤL εΤνιχι ι1κιχτιχν6ητη, ιlλλα: ιlντEθετιx gΤL θα: lπρεπε να: περιμ.ένουμ.ε την κιχτιχν6ησή τηι;. ΤΟ 8εότερο στοιχεΤο βρ(σκετιχι σε συνιχφειιχ μ.ε

την σημ.ΙXσΙOλOγLΚ~ τηι; 80μ.~. Θα: θέλΙΧμ.ε πιΧλL να: το κιχνουμ.ε ιχότο κιχτιχληπτο μ.ε βιχση Ινιχ συγγενικο φιχιν6μ.ενο τΥίι; έξωτεΡLΚYjι; γλώσ­

σιχι;. Ό Τολστ6L ~κθέτεL στο Παιδική ήλικlα, πeοεφηβική ήλικlα καl έφηβεlα, gπωι; κιχΙ ιlλλoσ, πωι; ιlνιχμ.εσιx σε ιlνθρώπoυι; ποο κιχ­ νουν την t8LΙX ζωή 8ημ.LοuργοUνΤΙΧL εΙSκoλιx συμ.βιxτr.κει; σημ.ιχσ(ει; λέ­ ξεων,

ILLa:

t8Lιχ(τερη 8ιιΧλεκτοι; ~ Ι8Εωμ.ιχ, ποο eIVΙXL κιxταtνoητει; μ.6-

νο στοδι; ιlνθρώπoυι; ποο ·συμ.μ.ετεΤχαtν στην 8ημ.ιουρΥ(ιχ τουι;. τέτοιιχ 8LΚ~ τουι; 8LιΧλεκτο εΤχιχν' οΙ ιl8ελφol 'Ιρτενέγιεβ, κιχι

τέΤΟLΙΧ 8LιΧλεκτο

lxouv

MLa: ILLa:

τα: ιlλητιΧκLΙΧ. ΟΙ λέξεLι; μ.ετιχβιΧλλουν ~8ω το

συνηθισμ.tνO -ι;ουι; .ν6ημ.ιχ κιχΙ την σuνηθLσμ.ένη τουι; σημ.ιχσ(ιχ κιχΙ

προσλΙΧμ.βιχνουν μ.~α: εΙ8r.κή σημ.ιχσ(ιχ, ποο τοδι; 8ΕνεΤΙΧL ιlπo τΙι; συγ­ κεκριμένει; σuvθYjκε:ι; τηι; γένεσήι; τουι;. Παtρ6μ.OΙΙX, στΙι; συνθΥίκει;

τηι; ~σωτεΡLΚYjι; γλώσσιχι; 8ημ.LοuργεΤΤΙΧL ιlνιχγκιχσΤLκα:

ILLa:

τέτοιιχ

έσωτερική 8LWΚΤΟΙ;. κιχθε λέξη προσλιχμ.βιχνει στην ~σωτεΡLκή χρ~ση στιχ8ιιχκα: &λλει; χροιέι;, &λλει; "Oημ.ΙXΤLΚει; ιlποχρώσεLΙ;, ποο μ.ετιxβιίλλoνταtι στιχ8ιιχκα: σε μ.ια: χΙXινOόργΙαt σημ.ιxσΙαt τηι;. τα: πει­

ριίμ.αtτoι

3e(xvouv g't'L οΙ σημαtσ(ει; των λέξεων στην ~σωτερr.κή γλώσ-

ΣΚΒ'Ι'Η

σιχ εΤνιχι π&.ντιχ ΙδιωματισμοΙ πού 8έν μ,ποροσν να. μ,ετιχφριχσθοσν

~ν ~ξωτερr.κ~ γλώσσιχ. ΕΤνιχι π&.ντιχ &τομ,ικες σημ,ιχσΙες, κιχτιχνοη­ τές μ,6νο στα. πλιχΙσιιχ της ~σωτεΡικYίς γλώσσιχς, ή όποΙιχ εΤνιχι ~πΙ­ σης γεμ,&.τη «Ι8ιωμ,ιχτισμ,ούς» l)πως εΤνιχι κιχι γεμ,&.τη aπό ~κθλΙΨεις

κιχι πιxρotλεΙΨεις. Βιχσικα. ή συγχώνευση ένος πολυποΙκιλου νοημ,ιχ­ τικοσ περιεχομ,ένου σέ μ,ια. μ,oνιx8ικ~ λέξη Ισο8υνιχμ.ε! κά,θε φορα.

μ,έ τον σχημ,ιχτισμ,ο μ,ιOCς &τομ,ικΥίς &μ,ετ&.φριχστης σημ,ιχσΙιχς, 8ηλ. ένος Ι8ιωμ,ιχτισμ,οσ. 'Ε8ω συμ,βιχΙνει l),τι 8εΙχνει το κλιχσσικό πιχρ&.8ειγμιχ τοσ Ντοστογιέφσκι, πού προιχνιχφέριχμ,ε. Λότό πού συνέβηκε στην συζήτηση των ~ξι μ,εθυσμ,ένων έργιχτ6πιχι8ων κιχΙ &ποτελε!

για. την ~ξωτερr.κ~ γλώσσιχ ~ξιxΙρεση, εΤνιχι για. ~ν ~σωτερικ~ ό κιχ­ ν6νιχς. Στην ~σωτερικ~ γλώσσιχ μ,ποροuμ,ε να. ~κφρ&.σoυμ,ε ΙSλες τΙς σκέψεις, l)λΙΧ τα. ιruνιxισθήμ,ιxτιx, κιχΙ &κ6μ,η κιχι βΙΧθότιχτους συλλογι­ σμ,ούς μ,' gvιx μ,ονΙΧ8ικο χιχριχκτηρισμ,6. 'ΕπΙ πλέον, ή σημ,ιχσΙιχ ιxu­ τοσ τοσ χιχριχκτηρισμ,οσ ΙΧότον6ητιχ 8εν μ.ετιχφρ&.ζετιχι ~ν συνηθι­

σμένη σημ,ιχσΙιχ τΥϊς ~ξωτεΡικYίς γλώσσιχς

o(STe

συγκρΙνετιχι μ,ε την

συνηθισμέ', η σημ,ιχσΙιχ της t8Lιxt; λέξης. 'Εξ ιχΙτΙιχς του Ι8ιωμ,ιχτικοσ

χιχριχκτήριχ της σημ,ιχσιολογΙιχς τΥϊς έσωτερr.κYίς γλώσσιχς ιxότ~ εΤνιχι φυσικα. &κιχτιχ\ 6ητη κιχι 8όσκολΙΧ μ.ετιχφρ&.ζετιχι ~ν 8ική μ,ιχς συ­ νηθισμέ;η γλώσσιχ.

Μ' ιχότα. κλεΙνουμ.ε ~ν ~πισκ6πηση των Ι8ιομ,ορφιων της ~σω­ τερικΥίς γλώσσιχς. Μπορέσιχμ.ε &ρχικα. να. τΙς ~ξιxκριβώσoυμ.ε στ~ν πεφιxμ,a.τικ~ Ι:ρευνιχ της έγωκεντρικΥϊς γλώσσιχς για. να. έρμ,ηνεό­ σουμ,ε ιχότο το 8ε8oΜΈVo, τ~ν &ντιπιχρΙΧθέσιχμ,ε με &ν&.λογιχ κιχΙ συγ­

γενιΧα. 8ε80μέιιχ &πο την περιoχ~ τΥίς ~ξωτεΡικYίς γλώσσιχς. Λότο 8έν ~τιxν για. μ,OCς μ,6νο ~νιx μέσο της &ποσιχφήνισης της Ι8ιομ,ορφΙιχς τ1"jς έσωτερr.κYίς γλώσσιχς β&.σει πιχρΙΧ8ειγμ,ιίτων &κό τ~ν προφορι­ κή. Αυτη ή &ντιπιχρ&.θεση &πέ8ειξε l)τι οΙ 8υνιχτ6τητες για. τον σχη­

μ,ιχτισμ,ο ιxUτων των Ι8ιομ,ορφιων περιέχοντιχι ~8η ~ν ~ξωτερικη γλώσσιχ, πρ&.γμ,ιχ πού έπιβεβιχιώνει τ~ν fιπ6θεσή μιχς για. τ~ν γένεση

της ~σωτεΡικYίς γλώσσιχι; &πο την ~γωκεντρr.κ~ κιχΙ την ~ξωτερική. ΕΤνιχι ση μ,ιχντικ6 , l)τι ιχυτες οΙ Ι8ιομ,ορφιες μ,ποροσν να. γεννηθοσν

κ&.τω &πο δρισμέιες συνθΥίκει; στην έξωτερικ~ γλώσσιχ· σημιχντικό εΤνιχι ~πΙσης l)τι ιxUτό εΤνιx~ γενικα. 8υνιχτ6,

κιχτηγορημιχτικο λόγο, την μ.εΙωση

't'Yjt;

l)TL

οΙ τιίσεις πρΟι;. τον

~ξω't'ερικYjς πλευρOCς

-rYjt;

ΚΑ.Ι

425

ΛΕΞΗ

γλώσσιχς, τ"lΙν ίιπερΙσχυσ1J το;; νο+,μιχτος πιΧνω στ~ν σYjμ.ιχσίΙΧ, Τ"I;'ι συγχώνευσ1J σYjμιχσ~ολογ~κων έ'Ιοτ+,των, Τ~'1 σuμπτuξYj τω'l VOYjfLΙX­ τ~xων ένοτ"ήτων κιχΙ το'ι ί8~ωμιxτ~κo χιχρακτ-ήριχ τΊjς γλC:)σσιχς, r.ιx­

ΡΙΧΤYjΡΟU'l'ΙΧ~ έπΙσYjς κιχι στ~'I έξωτ<:ρ~κ~ γλώσσα., o";"~ κα.τα σu'lέπειιχ

,

"

φυσΥ) κιχι νoμo~

- λ'" -rr,c; e;Yjt; το,

-

,

, ,

"~ κα. θ ~σ'i:'οu'l ιχuτο οU'.ΙΧΤΟ. Α' uτο επ~ β ε-

βιx~ώ'/ε~ δτ~ ~ έσωτερ~κ~ γλώσσιχ 8ημ~οuργεi:τιχ~ πιΧνω στους 8ρό­ μοuς τ-'t;ς 8~ιχφΟΡΟΠΟΙYjσ1Jς κιχι του 8~ιxχωρ~σμo;; τ-Ίjς έγωκε'lτρ~κΎ;ς κιχΙ της ΚO~'/ω'!~κΊjς γλώσσιχς του πιx~8ιoυ.

ΟΙ ί8~oμoρφΙες της έσωτερ~κΎ;ς γλώσσιχς

7]

8eLX'/OUV

έΠΙσYjς oτ~

έσωτερικη γλιυσσα άποτελεί μια ίδιαίτερη, αύτόνομη καί αύθύ­

:Ζαρκτη λειτουργlα τrΊς γλώσσας. ΠριXγμΙXΤ~, εχοuμε να κιΧ'Iοuμε με μια γλώσσιχ, που ά,π' δλες τις πλεuρες 8~ιxφέρε~ ά,πο τ~ν έξωτερ~κ~

'

γ λ ωσσιχ.

"Ε < 1'0'1.

~ ι o~κιx~oυμιxστε

, ...Δ νιχ ~ ,1'1

' κιχτιχ\ο-χισουμε

"~ , ως ~oιιx~τερo

έσωτερ~κo έπίπε80 της γλωσσ~κα ά,ρθρωμένYjς 9"κέψης, που συγκροτει

,~ Δ 'rYj'l ουΊιχμικ,ι

σχ έ σΥ)

"

'έ'" ~έ" ιχνιχμεσιχ σΤYjν σκ ψη κιχι σΤYjν Λ

, ,

'l" -rYj'l

"β J !η ' μετιχ'β ΙXσ1J ΙΧΠυ υπιxρχε~ κιχμμιιχ ιχμφι ο λ'~ιx οΤΙ

;Yj. ""

Δ'εν

εσωτερικη στην

έξωτερα~ γλώσσιχ 8εν ά,πο-rελεi: &πλ~ μετocφριxσ1J τΎ;ς μιας στ~'I OCλλη, κocπo~ιx &π~~ φθOΎΎα~ έπέν8uσYj της έσωτερικης γλώσσιχς, OCλλα μια έπαναδόμηση 'της "γλώσσας, τη'l μετιxμ6ρφωσ1J μ~ας έντε­ λως ,ιχυθόπιχρκτης σόντΙΧξης, της σ1Jμιxσ~oλoγαης κιχ;. ~χητικΎ;ς

80-

μης της έσωτερικης γλώσσιχς σε OCλλες 80μ~κες μορφές, που προ~ ,'!' oυ'l σ~oιιx

..

"ξ 'λ ι στηΊ ε ωτερ~κY) γ ωσσιχ.

ι ~'! λ ι -. γ λ ωσσιχ οε'l ε '1α.ι γ ωσσιχ μειον ο

r

ε '1ιχι

έ σωτερικη'λ' γ ωσσιχ

". 3; συν το'! ,ιχο.

'

-

'Α κρι β ως J! " εσωτεΡΙΚΥ) , υπως η ,ι , ετσι κιx~

3:. 'ιΧος,

,

'Η

Yj•

,

'ξ ~.1. ε ωτεΡΙΚΥ) οι:;ν

μετιχ'β ΙXσ1J ΙΧΠυ τη'l εσω-

'l" ~ , urcλ οκο οu'lιχμ~κο

-

, στ,ιν Δ 'ξ ωτερ~κη 'λ ο τερ~κY) ε γ ωσσιχ ιχποτ? λ ει ε'lιχ πο λ'

με't'ιχσχYjμιχτισμο

- την μετιχμόρφωση μ.~ας ΚΙΧΤYjγΟΡYjμιχτ~κΎ;ς κιχ;. ί8~ωμιxτ~κης γλώσσιχς 'σε μια σuν't'ακτικoc 8ιιχρθρωμέ/Υ) κιχι κα.Τιχ­

νoη1'~ γ~α τους OCλλους γλώσσιχ.

6. Μπορουμ.ε τώριχ να έπιστρέψουμε στον όρ~σμo της έσωτερικης

'

'6'

,~, Ύλ ωσσιχς ΚΙΧι u. ιχντιποφιχ εσYj της

,1'1

,

"'ξ με ε ωτερ~κη.

'rYj'!

Ε"ιπιχμε

426

ΣΚΕΨΗ

'

fI ., 'λ σΤ~ ΊJ εσωτεΡ~XΊJ γ ωσσιχ

-'-

~

φ

,~,

,

ar;ποτεΛε~ μ~ιxν ~O~ΙX~τεΡΊJ

'

λ

"ξ ΧΙΧΤΙΧ XΙXΠO~O'! τρ 6"θ πο ιxντ~Τ~ ετιχι στην ε ωτεΡΙXΊJ

"

'.' \ ' ...1εν

ι ιf

Δ

"

-

λ'

-

,..

-

σuμψωνουμε

-"

σΤυ υΤ~ ΊJ εσωτερ~x,ι γ ωσσιχ πρoΊJγειτιx~ ΤΎjς εζωτερικ.,ις ως

,

λ

ι

'Ε

τεΡΙXΊJ π εuριχ της.

- '1,) εζωτεριχ'1) ,.. 'λ ι γ ωσσιχ

νω

XXL,

ε~τοuργtχ

...

εινιx~

, '1) εσω-

ι '1,~~ ) oια.oιxα.σ~α:

της μετιχμ6ρψωσ'1)ς τΥις σκέψ'1)ς σε λέξ'1), fι ιιέζuλίκεuσ'1)) χα:Ι έξιχ,l­

τιχεψεν(χεuσΊJ της σκέψ'1)ς, έ8ώ π:χρα:τηρουμε μ~ά:ν &ντισΤΡOΨΊJ 8~ιx8ιχιχσί:χ, fι όποίιχ χσι.τά: χά.ποιον τρόπο έξελίσσετιχι ά.πο τά: εξω προς

"

τιχ

μεσ.χ,

\

,,..,

μια.

«εζιχτμLσ'1))

-

λ Ι

της γ ωσσα.ς

"ι

στ-φ

σκεψ'1).

ΙΩ

ι

σ:"οσο

'1,)

γλώσσιχ 8ιόλου 8εν έξιχφιχνΙζετotι στη., έσωτεριx~ Τ'1)ς μoρCΡ+Ι' Δεν

,

'ξ'ζ ιιε ιχτμι ετotι»

'

Ύj

,~ συνεΙOΎ)σΊJ χ:χι,~, οεν

-

~ λ' 'θ' οΙΙΧ υετα.ι σε χιχ ιχρο π·/ε'Jμot.

,

'Η εσω't'εΡΙΚΎj γ λ' .. Ι. π:χρ '''λ' , γλ ωσσιχ, ι ~ λ . νOΊJι ωσσιχ πιχρotΓ""'/ει ο ιχ ιχυ-;χ ΟΎ) ~ ~ έ'1'1) με"λέ" σ'1) σuvοεοεμ την ζ'1).

'Ω σ-;οσο ι ,-, ε'lω Ύ)

'

'Ψ Ύ) στ'ηV "Ι: σχε' ε..,ωτεριχ'1)

γλώσσιχ ένσιχρΧώνετιχι στην λέξΊJ, fι λέξΎ) πεθιχΙνει στην έσωτεριx~ γλώσσιχ χιχΙ γεννα. ~τσι την σκέψ,j. Ή έσωτεριx~ γλώσσot ε!νιx~ σε σ"ημιχντιχο βΙΧθμο μ~ά: ν6Ύ)σ"η με χα.θιχρες σΎ)μιχσίες. Ε!νιχι 8uνιχμιχ~,

' χotι" ρεοuσιχ, χιχι\ εμφotνι , 'ζ ετιx~ otνιχμεσot " , " πλεο'l σχ'1)μετot βλ'1)τη στους μιχ't'ισμέ'/οuς κιx~ στΙΧθεροος &χριχ(οuς πόλους της γλωσσιχά: &ρθρωμέ­

ν'1)Ι; σκέψ'1)ς - &νά.μεσot στην λέξΊJ xιx~ στην σκέψ'1). 'Άρot fι πριxγμιxτιx~ σ"ημιχσία. της κσι.ι θέσ'1) της μπορουν νά: έρμΊJνεuθοuv μό'/ο ιΧν κά.νοuμε

"

.,. ,

'ό μα. βι' ενιχ ιχκ ΊJμα. πρυς τιχ μ έ σot. Τό -:-ε κσι.τotΛ'1)γοuμε σ

, ε'lιχ " χσι.ινουργιο ι

έπίπε80 τ~ς γλώσσotς, 8Ύ)λ. στη·, t8tιx τ~ν ν6Ύ)σ"η. Πρώτο μα.ς xxθΊj­ κον ε!νιχι fι όριοθέτησ'1) ιχίιτοίί τοσ έπιπέδου. Κά.θε σκέψΎ) πρoσπxθε~ νά: σuν8έσει ενιχ πριΧγμot μ' ε"ot

ociJ.o,

ιΧ'Ιιχπτυσσετιχι κιχΙ συΎΚρoτε~

μιά: σχέσ"η &'lιΧμεσιχ σε μιά: χιχτιΧσ-:-,χσ'1) χ:ιΙ μια: ~λλ'1), XO'/τoλo~ς

,

-

'λ ι , , , ι, λ'" όβ) ιχσκει μιιχ ει-:-οuργιιχ, πσι.ριχγει μ.ια. εργιχσιot, επι uει ε'ιot πρ .Ύ)μσι..

Α' " .'"i.u't'Ύ)

'1)

, πορειl7. της

της γλώσσιχς. ΟΙ

"

'Ψ~' σκε' Ύ)ς οε'ι

860

"

ομως χα.ι τιχυτισ'1).

,

,Ι "''''λ ξ σuμπιπτει σψεσιχ με τ-φ ε;ε

L '1)

8ΙΙΧδLκα.σίες i:ιχροuσιά.ζοuv μLα:" ένότητ:ι, ~χι

Σ'" .. , u,lδεο·/τα.ι μετXΖU

TOUt;

'λ' με πο ')Πλ οκες με-;:ι β' ιχ-

σεις κ:ιΙ μετα.μορφώσεLς, άλλα: 8~'1 συμπίπτουν. Εϊικολ6-;εριχ r.εΙθε­

-;χι χ:χ'lεΙι;

YL' ιχότο οτ:ι'ι fι διot'~OΊJ-:~Κ~ έργοι.σίσι. -;ελειώ'ιει με rtL:X'1

ιΧποτuχΙot, ο-;χν ιΧi:οδεΙΧ,l'J<:ΤΙΧΙ ο":'ι fι σκέψΎ) , οπως λέει ό ΝΤΟσ:"Ο­ γLέψσκι, 8ε" -rotΙPLιX~L σε μ.ια: λέξΎ). Γιά: νιΧ το &ποσ:Ι?Ύ)VLσοuμε χότο

ΧΡΎ)σιμοποιοίίμε πιΧ.λι E'JΙX λογοτεχνικό ΠotριΧοειγμ:χ, μιά: σχΎ)ν~ ιΧπο

, n

τις

'

αρατηρησεις

.,,:(

- O'-L

ενος 'ιρωα το\)

, ., Δ' λ' ποιιχ ο otTUl'jt; ιχπεσ,:,α. μενος

U~·/aXL.

-, των otΥροτω'/,

'Η

ι " CT""'ΊJ'I'1) , ~Ί

0-

'β ι λέΙ: μ'1) ?ισκO'Iτ~ς εις

...

ΚΑΙ

427

λΒΞΗ

YLιX νιΧ txιppιiaEL την μ.εγιΧλη σκέψη ποο τον κlχτεΤχε, βlχσlχν(ζεΤIΧL ιΧν-ήμπορος κlχΙ προσεόχεΤIΧL σ' ~νlXν όίγLΟ νιΧ του 3ώσεL δ Θεος την

-! l "lχνεLπωτlχ ι:;νιχ

, δλlΧ lχότιΧ δ,ΤL UπOΙPCPEL τουτο το φτωχο μulΧλο στην οόσ(ιχ 3ΕV 3LIX-

J!. ι:;ννo~lX,

γεννιχ

β lXalXVLσTLXO '(σθ O'U'IIX ημιχ.

'

Κ IXL πιχρ

ιpCpEL ιχπο το μlχρτόΡLΟ της λέξης, δπως το IχΕσθιiνεΤIΧL ~νlXς ποιητης. ιιΘcX στο ~λεγoι φΙλε μοu, 3εν θcX στο ~κρuβοι κοιθόλοu -

ιlλλcX μου λείπει

ιlκριβωι; 'ιι γλώσσcι ... cιόΤO ποδ θέλω vcX πω βγcιΙνει στη σκέψ-ιj σωστά, ιlλλcX 3εν κcιτεβcιΙνει μέχρι τη γλώσσcι. Αότο 8cX ε!νcιι το κcικo σ' ~cιν 'ήι,!θιο i!!νθρω­

πο δπωι; tyώ". Πρόσκcιφcι TcX σκoτά8ιcι TcX 8ιcι8έχoντcιι φωτεινει; στιγμές, φωτΙζετcιι το μucιλΟ του 8uaτuXLaΜΈVou κcιΙ cιΙσθάνετcιι ·δπως δ ΠΟΙ7jτης δτcιν

έπιτέλοuι; «το μuστικοll πcιΙρνει μιcX yvώριμ7j ΙSΨ7j. Έπιχεφεί μιcX έξ~Y7Jσ7j: «'ΌΤCΙν

tych

πcιρcι8εΙγμcιτoι; xιXP7j γΙνω χωμcι, γιcιτΙ ~ω γΙνει ιlπo χωμcι, ιlπo

χωμcι. ~ Αν έγώ πιxρoι8εΙγΜCΙΤoι; xιXP7j γΙνω πάλι χωμcι, πωι; μπορεί: κcινεΙι; vcX μου ζ7jτήσει λύτρcι YLcX τη

yij ;11

«"Α !ιι, ξεσπάσcιμε ~oι χcιρoύμενcι. «Περιμένετε !νοι λεπτό, έ8ω λεΙπει &κόμ7j μιcX λέξ7j... Βλέπετε κύριοΙ μοu, πόσο πολδ λεΙπει ... II.

'Ο ιlπεστcιλΜΈVoι; των ιlγρoτων σ7jκώθ7jκε κcιΙ στάθ7jκε στη μέσ7j του 8ωμcιτΙοu κcιΙ ητcιν ΙΙτοιμος

vcX μετρ~σει ιlκόμ7j !νcι 8άχτuλo του χεριου -rou.

ιιΈ8ω 8εν εΙπώθ7jκε ιlκόμ7j κcιθόλοu το κcιθσιuτό, το σωστό ... Λοιπον πρέπει vcX ε!νcιι ~σι: γιcιτΙ πcιριx8εΙγμcιτoς xιXp7j ... II, ιlλλcX έ8ω σuγκρcιτηθ7jκε

κcιΙ πρόφερε με πάθος: «Ποιός σου ~8ωσε έσένcι .την Ψuχ~ aou ;11 «'Ο Θεός',. «Σωστά. Έντάξει. Tώρcι κoΙτcι έ8ω ... II. Θέλcιμε ιlκριβως

vcX κοιτάξοuμε, ιlλλcX δ ιlπεστcιλμέ'.loς κόμπιcισε πάλι,

ξερoκcιτάπιε, χάνoντcις το xoupιXYLo -rou χτύΠ7jσε με TcX χέριcι aTcX μπoύτιcι κcιΙ φώνcιζε <τ,(ε80ν ιlπεyνωσμένcι:

«"Οχι, 8εν γΙνετcιι τΙπoτcι. 'Όλcι λεΙποuν ... 'Άχ, Θεέ μοu. NcιΙ, έ8ω θcX προσθέσω κάτι. Έ8ω πρέπει ιlκόμ7j κάτι

vcX εΙπωθεί:. Έ8ω πρέπει vcX εΙπωθουν

ιlκόμ7j πoλλc!ι YLcX την ψuχi). ΆλλcX 8εν TcX βρΙσκω, 8εν TcX βρΙσκωl,.

Σ' ιχότη την περ(πτωση,

E!VIXL κlΧθlΧριΧ τιΧ lSPLIX ποο ξεχωρ(ζοu'J την σκέψη ιΧπο την λέξη. "Αν σUνέΠLπτε όίμεσιχ ~ σκέψη στην auyκρότηση κlχΙ στην πορε(ιχ της με την σuγκρ6't"ηση κlχΙ την πορε(ιχ της γλώσσιχς, τότε θιΧ ~τlXν ιΧ3όνιχτη (LLιX τeΤΟLIΧ περΕπτωση, δπως

πεΡLγριiφηκε ιΧπο τον ΟόσπένσκL. • Η σκέψη EXEL δμωι; την 3Lκ-ή της σuγκρότηση, την 3ικ~ της πορε(ιχ, ~ μ.ετιiβlXση ιΧπο ιχότη,ι στην σU-Υχρότηση κιχι στην πορε(ιχ της γλώασιχς 3ε,l προκ:χλεΤ μόνο στον

428

ΣΚΕΨΗ

~ρωα. της σΚ'ψης μεγάλες auσκολίες. Κι α.ύτΟ το πρόβλημα. ,Ίιι; 'ψ

σκε

\

'β

'Υ)ς, πο!) κρ!)

,

,. \

\

ετα.ι πισω α.πο τις

λ Ι '"

,

,

,.

,

εςεις, aLYoupιx το α.'/τψ.ετω-

πισα.ν οΙ ~θoπoιoι ποΜ πριν άπο τοΙΙς ψuχολόγοuς. Σuγκεκριμέ'ια. στο σύσΤ'Υ)μα. τοσ Στα.νισλάβσκι βρίσκοuμε μια. τέτοια. προσπά.θεια. να. ξα.να.ζωντα.νέψει το κρuφο κείμενο κάθε άν,α.π.ΧνΤ'Υ)σ'Υ)ς σ' ε,ια.

' "εργο, Ο'Υ) ~ λ. Ο εα.τρικο

ν

"

-.'Υ)

α.'ια.κα. λ υφ θ ει

,.,

σκε'ψ 'Υ)

κα.ι Τι

\

επι θ' uμoLIΧ

ΠΟ'.)

βρίσκετα.ι πίσω άπο κάθε εκφρα.σ'Υ). "'Ας άφήσοuμε να. μιλήσει κα.ι

πάλι ενα. πα.ρcfaειγμα.. Ό Τσάτσκι λέει σε μια σuζήτησ'Υ) με την Σοφία.:

Κα.λα παν ε 5λα. σ' 5ποιον πιστεύει, α.υτΟς ε!να.ι ευλογ'Υ)μένος.

-

ΤΟ κρuφο κείμενο α.ύτ~ς τ~ς πρότα.σης ό Στα.νισλcfβσκι το κα.­ τα.νοοσσε με τ~ν εννοια.: «"'Ας τελειώσοuμε α.ύτ~ τ~ν σuζήΤ'Υ)σ'Υ)).

Θα. μπορουσα.με να aοuμε έπΙσ'Υ)ς τ~ν 'latIΧ πρότα.σ'Υ) ώς εκφρα.σ'Υ) μιας &λλ'Υ)ς σκέψ'Υ)ς: «Δεν σας πιστεύω. Μιλατε πα.Ρ'Υ)γορ-ητικα. για. να με κα.τεuνcfσετε». "Ή μποροσμε να. προσθέσοuμε άκόμα. μια. σκέ­

ψ'Υ): «Δ~ βλέπετε, λοιπόν, 5τι με βα.σα.νίζετε. Θα ~θελlΧ να σας πιστέψ ω'

, ι .. ·Α uτο

,

θ" ι έ ,~, 'Η α.τα.ν για. μ να. ευΛογια.».

1

,

f

\

\

πα.ντα. Τιι κρuφο Τ'Υ)ς κεψ.ενο με μια. σκ

Μ ει

έψ

'Υ)

ζ

ι , " ωντα.νΊ) προτα.σ'Υ) εχει

\ ποι>

'β

κρι>

"

ι ~ , \, ~ 'ξ Ι Ψ ,α. πα.ρα.οειγμα.τα., στα. οΠΟΙα. οει α.με οτι το

,

Ι

,

ετα.ι α.πο πισω.

uxo λ ογικο"

υπο-

κείμενο κα.ι κα.τηγόΡ'Υ)μα. aε,ι σuμΠLπτουν με τα. γρα.μμα.τικcf, aLIΧκ όψ α.με

ι

κα.ι

~I' λ' ι, 'λ' α.ποτε ειωσα.με την α.να.

ucr'Y)

οεν

μα.ς.

'Η

,,~ 'ψ ιοΙα. σκε ΊΙ

μπορεΓ: να. έκφρα.σθεΓ: με aια.φορετικες φρcfσεις, άκριβως 5πως Υι raLIΧ πρότα.ση μπορεΓ: να. ΧΡ'Υ)σψ.εόσει για. την εκφρα.ση aια.φορετικων

σκέψεων. Ή άσuμφωνία. της γρα.μμα.τικ~ς κα.ι της Ψuχολογικ~ς aoμo~o:; της πρότα.σης κα.θορίζετα.ι πρώτιστα. άπο το ποιά σκέψ'Υ) έκ­ φρ&.ζε,α.ι μ' α.ύτ~ν ,~ν πρότα.ση. Πίσω ιΧπο τ~ν φράση: «ΤΟ ρολόι ,ι . " \ , , επεσε», ποι> α.πα.ντα. στην ε ρωτ'Υ) ση Ι μποροuσε να.

β ρισκ ό τα.ν 'Υ) ' σκ έψ 'Υ):

: « Γ' ια.τι

« 'Ε' γω

,

ι στα.μα.τησε το

,

φτα.ιω

ρο

λ' οι»,

Ι εσπα.σε, " " ποι> επε-

σε». ' Αλλα. Υι raLIΧ σκέψη θα. μπορουσε να. έκφρα.σθεΓ: με &λλες φρ&.­ σεις: «Δεν ιΧγγίζω σuνήθως ξένα. πρ&.γμα.τα., τΙνα.ξα. μόνο τ~ν σκό­

ν'Υ)). "'Αν το νό'Υ)μα. ε!να.ι μιιΧ aLXIΧLoAoYLΙX, τότε μπορεΓ: να. έκφρα.σθεΓ: σε μιαν ιΧπο α.υτες τις φρ&.σεις. Σ' α.ύτ~ν τ~ν περίπτωσ'Υ) οΕ Μο σ'Υ)­ μα.σιολογικα. τόσο aια.φορετικες φρ&.σεις θα. εχουν το

Ή σκέψ'Υ)

atv

'lato

νό'Υ)μα..

σuμπ(πτει λοιπον &μεσα. με τ~ν γλωσσικ~ έκ­

φρα.ση. ΤΟ vb'YJμooc -οπως κιχι Υι γλώσσιχ- aεν συνΙστα.τα.ι ιΧπο με-

ΚΑΙ

429

λΕΞΗ

μονωμένες λέξεις. "Αν θέλω νά ιΧποδώσω τ~ν σκέψ-η δτι σΎjμεριx εί8ιχ πως έ'/ιχς νειχρος με μιΟι μπλε μπλούζιχ περνοσσε ξuπόλuτος

τον δρόμο, δεν βλέπω ξεχωριστχ τον νεocρό, ξεχωριστά τ~ν μπλού­ ζot, ξεχωριΟ"':'ά δτι ΙXύΤ~ είνιχι μπλέ, ξεχωριστά δτι δεν φoρ~ πιχπού­ τσιoc, ξεχωριστα: δη περπιχτιΧει. Τά σκέψ;,ομιχι δλΙΧ μocζΙ, ιΧλλΟι τά ιΧ'Ιocλύω γλωσσικΟι

σε

μεμονωμένες λέξεις. ΤΟ νό-ημιχ ιΧποτελεί:

πιΧντιχ μιΟι όλότητoc, κιΧ,,;,ι σε gκτcxσ-η κιχΙ μέγεθος μεγα.λύτερο ιΧπο μιΟι μεμο'/ωμέ'I-η λέξ-η. "Ε-/ιχς όμιλ-ητ~ς ιΧνιχπτόσσει σuχνΟι σε πολλΟι

λεπτΟι τ~ν

t8LCX

σκέψ-η. AύΤ~ ίιπιΧρχει ώς όλότητιχ κocΙ δεν 8-ημLΟUΡ­

γs:'i:τocι σ't'ιx8ιOCΚιX, σε μεμονωμένες ένότ-ητες, δπως ~ όμιλΙΙΧ Α-δτό πού περιέχεται συγχρονικα στην σκέψη,

-rou.

ξεδιπλώνεται δια­

δοχικα στην γλώσσα. Μπορεί: κιχνεΙς να: σuγκρΙ'Iει τ~ν σκέψ-η μ' ε,lΙΧ

"

,

"

,~ 'ζ ει ιχπο μια. 'β ροχ-η 'λέξ εω'l. κρεμocσμεΊΟ σuννεφο ποu ιχοειιχ

•

-η

'β ιχση μετιχ

"\ την

ιχπο

σκ έψ -η

\

στ-ην

γ λ' ωσσιχ

Τ ε~νιxι

\ μιιχ

Γ"

L CXU't'U1

-~ πριxγμOCΤtΚoς;

πολύπλοκ-η διιχ8ικocσΙιχ τΊjς ιΧνιΧλuσ-ης της σ;ι.έψ-ης κιχΙ τ.:ης έπιχνΙΧδ-η­

μιοuργΙα.ς της σε λέξεις. 'Αφοσ ~ σκέψ-η 8εν σuv-πΙπτει ο\)τε με τ~ν λέξ-η ο\)τε με τΙς σ-ημιχσΙες, στΙς όπο'i:ες έκφέρετιχι, ό δρόμος ιΧπο

τ~ν σκέψ-η στ~ν λέξ-η περνίi μέσιχ ιΧπο την σημιχσίΙΧ. Στ~ν γλώσσιχ μocς ~χοuμε πιΧντιχ κιΧτι σΤΟ μucxλό μιχς, Το xpUιpO κείμενο. 'Αφοσ δεν είνιχι δuνocτ~ μι~ &μεσ-η μετιΧβιχση ιΧπο την σκέψ"η στην λέξ-η, ιΧλλΟι 8ιιχνόετιχι πιΧντοτε lνcxς πολύπλοκος δρόμος, γεννιοuντcxι έρω­

τ~μιxτιx γιΟι την ιΧτέλειιχ της λέξ1Jς κιχΙ πικρά πιχριΧπ.ονιχ γιΟι το δη μιά σκέψ-η δεν μπορεί: νά έκφρcxστε'i:: πως να: μιλ~σει ή κιχρΒιιΧ,

πως να: σε κιχτΙΧλιΧβει κάποιος d!λλος ...

1j: "Αχ! ας μπορουσε κιχνεΙς να: μιλ~σει ΒΙχως λέξεις ιΧπο τα: βάθ7j της ΨUx'ij,,; το\)!

Γιά νά ξεπεριΧσοuμε ιχύτα: τΟι πιxριfπoνιx, γίνοντιχι προσπιΧθειες τ~­

ξ-ης τ.:ης λέξ-ης, με Το &νοιγμιχ κιχινούργιων δρόμων ιΧπο την σκέψ1J στην λέξ-η μέσω κιχινούργιων σημιχσιών των λέξεων.

'0

Χλιέμπ­

νικοβ το σuνέκΡLνε ocύτα με την κcxτcxσκεuη ένας δeόμοu ιΧπο μια:

:εΚΕΨΗ

κοιλά,οχ στ·~ν ~λλrι, μιλοσσε γιιΧ τον ορόμο ιΧπο Τ·~'Ι l\Iόσχ:χ στο ΚΙε­ βο, όχι μέσω Κέ:χς 'Ι'όΡΚΤις, και χα.ριxκτ~ρισε τον έα.υτό του όοο­ μ:ηχα.'ΙικΟ τ'ljς γλώσσα.ς.

ται πειρά,μα.τα οείχνουν δτι ~ σκέ~·η οε,ι έκφρά,ζετα.ι στ-~'ι λέξrι, ά.λλιΧ όλοκλrιρC:)'Iεται σ' α.Uτ~'ι. Κά,ποτε οεν όλoκλrιpώνετoιι οδτε κ:χι ~ λέξη, οπως στον ~pωα. τοϊί ΟUσπένσκι. 'Ήξερε σ.UτΟς καθόλου

,

"θ ε λ' ~ ΤΙ·'ι ε να. σκεφ θ ει;

Τ'ο ~ξ " "γέ " κα.τι που\ θ'λ 'Ι ερε ετσι οπως ζ ρει κ:χνεις ε ει

ναι θυμ-ηθε~, πα.ρ' δλο πο'; οεν κ:χτα.φέρνει νιΧ το θυμrιθε~. ΕΤχε ά.ρ­ χΙσει ναι σκέφτετα.ι; ΕΤχε ιΧρχίσει, ετσι δπως κιχ'ιεις ιΧρχίζει ναι θυμ:Χ­ τα.ι. 'ΑλλιΧ ε!χε ετσι Οια.'ιύσει κ&ποια. νorιτικ·~ ΟΙ:ΧΟικ:χσία.; Αuτο το έρώτημ:χ πρέπει ναι ιXπα.ντ-ηθε~ ιXρνrιτικά, .• Η σκέψrι οεν μετιχοίοε­

τα.ι μόνο έξωτερικαι οιαμέσου των σrιμείω'ι, ιΧλλα: και έσωτερικOC μέσω των σ-ημασιων .• Η &μεση έπικοινω'ιίοι ιΧ'ιά,μεσσ. σε μια: συ­

νείorισrι κα.ι μιOCν &λλrι οεν εΤνα.ι μόνο φυσικά" ά.λλιΧ κα.Ι ψυχικιΧ ιΧδύ­ να.τ-η. Πρα.γμoιτoπoιε~τα.ι μόνο μέσω ένος εμμεσου, Oια.μεσoλα.βrιμέ­

νου ορόμου, με τ·~ν έσωτερικη μετά,ooσrι της σκέΨrις πρωτα. μέσω των σ-ημα.σιων κα.ι μετιΧ μέσω των "έξεων. 'Άρα. .~ σκέψrι οεν ~σOϊί­ τcχι ποτε με τη,ι &μεση σrιμα.σία. των λέξεων. Ή σ-ημα.σία. μετα.Οί­

οει την σκέψrι στον ορόμο τ-ης προς την ρrιμα.τικη εκφριxσrι, Orιλ. ό

'"

ορ

ό

\

2. \ , 'ψ λ,γ τ 11 , , '" μος lχπο τrιν σκε rι. στ-ην εζrι ε~να.ι ~μμεσoς, εσωτερικα. οια.με-

σoλα.βrιμένoς. Μ&ς ιΧπομένει ιXκόμrι νιΧ κά,νουμε ενα. τελεUΤiXLΟ βΎjμoι στην ιXνά,λυσrι των έσωτερικων έπιπέοων τΎjς γλωσσικά.· ιXρθpωμένrις

σκέΨrις .• Η σκέψrι οεν εΤνα.ι ά.κόμ-η ό τελευτιx~oς ιΧνα.βα.θμΟς σ' δλrιν

,\

'''' '"

,

α.υτrι ν τrι'ι οια.οικιχσια..

Δ'ε'ι

,

• "'"

"

'l!λλ προκυπτει rι ιοια. α.πο μια.ν ΙΧ rι σκ έψ rι,

ιΧλλα: ά.πΟ την περιοχη των κι,,~τρων τΎjς συνείorι~ς μα.ς, δπου περι

, e e \ \ e, ι \ ,~, \ e λ α.μ β α.νοντα.ι οι ορμες κα.ι οι α.να.γκες μα.ς, τα. ενοια.φεροντα. κα.ι οι

πα.ρωθ~σεις μα.ι;., τιΧ πά,θrι κα.Ι

OL

συγκιν~σεις μα.ς. Πίσω ιΧπο την

"σκέψrι βρίσκοντα.ι συγκιν-ησια.κες κα.ι βουλ-ητικες τOCσεις. Μόνο αou­ τες μποροϊϊν νιΧ οώσουν μιιΧν ιXπά,ντrισ"'η στο τελευτα.~o «για.τΙ» της ,

./Λ

~

'ψ

α.νlM\uσης τ-ης σκε

rις.

"Α

'

,

ν σuγκρινα.με τψ σκ

έψ

-η μ

'
σύννεφο, πο'; ξεσπ& σε μιιΧ βροχη λέξεων, γιιΧ νά. Οια.τηρ~σοuμε την μετα.φορά. θά. έξομοιώσουμε το κίνrιτρo της σκέΨrις με τον &νεμο πο'; Ν τα. " κινει σuννεφα..

Μ πορουμε \ κα.τα.λ α.'β οuμε εντε 'λ, ξέ νrι σκ έ να. ως μια.

-

Ψrι μόνον δτα.ν ά.νσκα.λύψοuμε το ένεργο σuγκινrισια.κΟ-βοuλ"'η't'ικQ

ΚΑΙ

431

ΑΕ:::Η

-,

•

,•

-

,

Α" ., .'." Ψ η των ΚL'JηΤΡων, που οοηΥουν ~ υΠ όβ σι θ Ρ ό της. Ji.υτη η σι':σικ~υ στην

8ημ.LΟUΡΥΙσι της σκέψης χσιΙ χσιτευθόνουν την πορεΙσι της, ιΡωτΙζετσιL

μ.ε το πσιΡά.8εLΥμ.σι

TOU xpUΙPOU χεψένου κσιτιΧ. την σκηνLΚ~ έρμ.ηνεΙσι 'rOU ηρωσι ένος 8ρά.μ.σιτος

ένος ρόλου. ΠΙσω &πο χά.θε &ντσιπά.ντηση

ΙΙπά.ΡχεL χσιτιΧ. τον ΣτσινLσλά.βσχL (LLιX. έΠLθυμ.Ισι προσσινσιτολLσμ.ένη προς τ~ν έκπληρωση δΡLσμ.ένων &πσιLτησεων. A~τo που στην προ­

κεΙμ.ε·/η περΙπτωση πρέπεL νιΧ. 8ημ.LουΡΥηθε! έχ νέου μ.ε την μ.έθο80 τΥίς (r.,ιηνLκ'ijς έρμ.ηνεΙσις, στ~ν ζωντσιν~ Υλώσσσι &πoτελε~ πά.'/τσι τ~ν &φετηρΙσι χά.θε ρημ.σιτικΥίς νοητιχ1jς πρά.ξης.

ΠΙσω &πο χά.θε &πόιΡοινση ΙΙπά.ΡχεL (LLιX. βοuληΤLχ~ &ξΙωση.

rL'

σι~τo δ Στσι'!LσλιίβσκL σημ.εLώνεL πσιριίλληλσι μ.ε το κεΙμ.ενο ένός

XOILILOΙTLOU .τη'! έΠLθυμ.Ισι που &νΤLσΤΟLχε! σε χιίθε &ντσιπιίVΤΗση, που χLνε! .την σκέψη κσι! τ~ν Υλώσσσι

TOU ηρωσι.

Πσιρσιθέτουμ.ε ώς πσιριί-

8εLΥμ.σι το χεΙμ.ενο χσιΙ τό κρυιΡΟ κεΙμ.ε"ο YLιX. μ.εΡLκες &πσιντησεLς &πό τον ρόλο τοu ΤσιίτσκL (&πο το εΡΥΟ Συμφορά άπό τό πολύ μυαλό τοu ΓΚΡΨΠΟΥLέντοβ) κσιτιΧ. τ~ν έρμ.ηνεΙσι Κείμεl'ο τού κομματιού

-

'ΑνταπαJlτήσεlς

TOU

ΣτσινLσλιίβσκL.

naedllfJla

καταγραμμέι'1j

έπιΘVμ{α

ΣοφΙα:

"Αχ, Tσcχτσκι, εΙμα:ι Βι!ι τόσο χα:poύμεvη

Θέλει νι!ι

που σίΧς βλέπω έΒώ.

της.

κρύψει την ιΧμηχα:ν(σι

Tσcχ-=σκι ΕΤστε χα:ρούμενη; ~ Ας εΙνα:ι.

Ή χα:ρχ μιλcXει λΙγο Bια:φopετικcχ, νομΙζω.

KiXI

α.χ! σχεΒον μοίί φΙΧίνετσιι

Θέλει με την εΙρωνείσι νι!ι ιΧπευ­ θυνθεί στην σuνεΙBησ-ή της. Δεν ντρέπεσθε

λοιπόν Ι

δ-=ι κυνηγώντσις άνθρώπους κσιΙ ζώα:

Θέλει νι!ι την προτρέψει νι!ι μι­

ΒισισκεΒιΧζω μόνο την 8ικ-ή μου βλσικείσι.

λ-ήσει εΙλικρινιί.

Λιζέττιχ

'Ωστόσο, αν ~σIXσΤIXν λίγο πιο νωρΙς έΒώ:

Θέλει νι!ι τον κα:-=ευνcχσει.

Σ' σιυ-:ο έΒώ το Βωμιχτιο πρΙν ιΧπο πέντε

Θέλει νι!ι βγcχλει την ΣοφΙσι ιΧπο

λεπτιΧ μιλcXγσιμε γιιΧ σίΧς, άζιότιμε κύριε,

μιιΧ

Βίισκολη

κσιτCΧσ-=σισJ).

γιιΧ σίΧς.

Σοφίσι Κα:Ι Ι!Χ ι τώρα:, άκα:τcχπσιυστσι,

Θέλει νι!ι xιxe7jauxCΧaEL τον

~ Ας μ~ με μεμφθεί κα:νε!ι; ...

Τσιχτσκι.

Δεν ι!μaιι Βιόλου ~OX7j Ι

432

ΣΚΕΨΗ

Τσάτσκι

Κιχλoc λοιπόν, &ς το όποθέσουμε.

• Ας

ΓιιχτΙ κιχλά πάνε ολΙΧ σ' οποιον πιστεύει,

σuζ~Τ7jσ7j κλπ.

ΙΧίι-:-ος εΤνιχι εuλογ7jμένος

στιχμιχτησουμε

ιχίιτην

την

!...

'Ότα.ν κocνεΙς κα.τα.λα.βα.Ινει 8,τι λέει gvαoc; &λλος, α.ίιτΟ 8εν σ.να.-

,

, ,. κα.ι -η

φερετα.ι

'Αλλ'α.

μονο

'λέξ εις, σης κα.τα.ν ό -ησ-η

,

,

-

'λλ' 'ψ εις του α. α. κα,ι σης σκε

των

σκ έψ εων θ' α. J:. ιιτα.ν

συ'lομι λ-ητ-η.

'λ' α.τε -ης,

"

χωρις τ-ην

κα.τα.νόησ-η του νO-ηΤLΚOϊί κιν~τρoυ. Κα.τα: τ~ν σ.νιίλυσ-η μιίΧς σ.πό-

,

-

'

,

"

,

,

έ λΙψ φα.'ισ-ης εισχωρουμε μ χρι το') πυρ-ηνα., οτα.ν α.νιχκα. ουμε το τε-

u

λευτα.Το κα.Ι Πιο κρυφο έπΙπε80 της γλωσσικα: σ.ρθρωμέν-ης σκέ­ ψ-ης: το κΙν-ητρό τ-ης.

Μ' α.ίιτα. τελειώνει -η σ.'ιιίλυσ~ μα.ς. ''Ας πρoσπα.θ~σoυμε να.

έπισκoπ~σoυμε σε ποιό τελικο συμπέρα.σμα. μίΧς δ8~y-ησε. Ή γλωσ­ σικ α: σ.ρθρωμέν-η σκέψ-η ε!να.ι δποΤο

ot

gva.

πολύπλοκο 8υνα.μικΟ 8λο, στο

σχέσεις σ.·ιιίμεσα. στ~ν σκέψ-η κα.Ι στ~ν λέξ-η φα.νερώθ-ηκα.ν

ώς κΙν-ησ-η μέσα. σε μια. σεφα: έσωτερικων έπιπέ8ων, ώς μετιίβα.σ-η

σ.πο το

gva.

έπΙπε80 στο &λλο. Κιίνα.με τ~ν σ.νιίλυσ~ μα.ς σ.πΟ το έξω­

τερικότερο προς το έσωτερικότερο έπΙπε80. Στ~ν ζω'lτα.ν~ γλωσ­ σικα. σ.ρθρωμέν-η σκέψ-η -η κΙν-ησ-η 8ια.νόει τον σ.ντιθετο 8ρόμο

-

σ.πΟ

το κΙν-ητρο προς την 8ια.μόρφωσ-η της σκέψ-ης, στην 8Lα.μεσολιίβ-ησ~

τ-ης μέσα. στ~ν έσωτεΡLΚ~ λέξ-η, στΙς σ-ημα.σΙες των έξωτεΡLκων λέ­ ξεω'Ι κα.Ι τελLΚOC στΙς λέξεLς.

eoc ~τα.ν ώστόσο λιίθος να: δποθέσουμε

8η στ~ν πρα.γμα.τLκότητΙX 8Lιχνόετα.L μόνο α.ίιτΟς δ 8ρόμος σ.πο Τ~" σκέψ-η στην λέξ-η. 'Αντιθετιχ, ε!νΙΧL 8υνιχτες οΕ

TCLO

8Lα.φορεΤLκες

&-

μεσες κιχΙ σ.ντΙστροφες ΚLν~σεLς, που 8εν μπορουμε να: τΙς έΠLσκο­ πήσουμε σχε80ν κιχθόλου με το σ-ημεΡLνο έπΙπε80 των γνώσεών μιχς. Ξέρουμε έπΙσ-ης έ'Ιτελως γενLκα: δτι ε!νιχι

-η δπο(ιχ ~Lα.κόπτεΤΙΧL σ'

gva.

8υνιxτ~ μLα: κΙν-ησ-η,

σ-ημε!ο α.ίιτοσ τοίί 8ρόμου προς α.ίιτ~ν ~

την &λλ-η κιχτεόθυνσ-η: σ.πο το κΙν-ητρο μέσω της σκέψ-ης προς τ~ν 'λ ~ γ λ' εσωτεΡLκ-η γ ωσσιχ, α.Πσ τ-ην εσωτεΡLΚ'j ωσσα. πρσς την σκ έψ -η'

,

'

'1"

l'

ιΧπο την έσωτερικ~ γλώσσιχ προς τ~ν έξωτεΡLΚ~ κλπ. 'Ωστόσο το πρόβλ-ημιί μα.ς 8εν ~τιxν να: έρευν~σoυμε ιχυτες τΙς 8LΙXqIOPSTLxeς ΠΡΙXγμΙXΤLΚες ΚL'J~σεLΙ;. Έ8ω μίΧς έν8Lέφερε μόνον -η σχέσ-η σκέψ-ης

κιχι λέξ-ης ώς 8uνα.μLΚ~ 8Lα.8Lκα.σΙιχ, ώς δ 8ρόμος ιΧπο τ~ν σκέψη στ~ν λέξ-η, ώς δλoκλ~ρωσ-η κιχι ένσιίρκωσ-η της σκέψ-ης σε λέξ-η.

ΚΑΙ

433

ΛΕΞΗ

'AχoλoυO~σα.μz στη,ι ερευνιΧ μα.ς ~'Ια.'; κάϊ::ως &συΛιθιστο δρό­ μο. Προσπα.Ο'ήσιΧμε ,;~ &',α.Μσουμε τ'~" σΊιμα.σΙα. τω,ι λέ;εω'l, ΠΟI) &ς τώρα. έρευγήΟ''ιχε &'ιεπαρκως. 'Η έσωτεpικ'~ κ:χι 'JΟ'ljμ:χτικ'~ πλευρα.

"Ijt; ,

γλώσσα.ς π:χρέμενε μέχρι ΤΟ'Ι τελεuτα'Lο καφο άγνωστη \

περιοχη

γι:χ

Ι

\

τη'ι

)

,

ψυχο ,ογια..

ΙΤ'

\.υριως

,

-

ερευΊουσα.ν

\ ,ε"ωτεριχ,ι t:'

-λ

τηΊ

πλευρα ":"'fις γλώσσ:χς, Γι' αίιτο οΙ σχέσεις &,.άμεσα. σ't"~'I σκέ~'1j κχΙ σ-:η,ι λέξη, πα.ρ' (jλΖς

-rtt;

δΙ:Χ9ορε-:ικες έρμ-φε'Lες, κ:χτα.,10'ήθηκχν ώς

σταθερές, πά·ιτ:χ &με-:άβλητες σχέσεις των πρα.γμιΧτω'ι Κ!ΧΙ όχι ώς έσω-:ερικές, δυναμικες Κ!ΧΙ κι'ιη-;ες σχέσεις δια.δικα.σιω,ι. 'Ένα.

x,jpto

συμπέρα.σμα. ZLvoιt λοιπον οτι οΙ διαδικ:χσΙες που eLXOC,l θεωρηθε'L ώς σU'Jδεaεμέ'ιες μετσιξΙΙ τους &μ::τιΧβλ'IjΤ!Χ κα.Ι δμοιόμορφ:χ, στην πρα.γμ:χτικότητα. eLv:xt συνδεδεμένες μέσα. στη,ι κΙ'Iησ~ τους. Ή

προσπάθΖΙιΧ μα.ς 'Ια. όριoθετ~σoυμε τ'~ν έξωτ.::ρικη καΙ τ-~ν νο't)μσι-

,

ΤΙΚ'Ij

π λ ευρα.

'

γ λ' ωσσ!Χς,

-

της

'λέ"" την ζΎ) κ.Χι

την

'ψ' ~ σκε α.πoσκoπε~

't),

στο νOC πα.ρα.σ-:~σoυμε ώς μια λΖπτη συνιΧφεισι την ένότ'ηΤα. που ιχ.πο~, τε λ ει στφ

"λ' πρα.γμα.τικοτητα. η γ ωσσικα.

'

'θ ρωμενη σιρ

'ψ 'η. σκε

'Η

πoΛUπλoκ'1j συγκρ6-:'ηση σιίιτΊjς τΊjς έν6τητα.ς, οΙ πoΛUΠλoκες κινη-

,

,

,

τες συνσιφειες κα:ι μετα. β' α.σεις

"

-

"έ' ι ~ α.να.μεσα. στα. επιμ ρους επ~πεoα. Τ'ιjς

γλωσσικα &ρΟρωμένης σκέψ't)ς ποφάγοντιχι μόνο στη,ι έξέλιζ'η. Ό δ.ιχχωρισμΟς

-

-r,t;

'ψ μενο, ΤΎjς σκε

't)t;

σημασΙα.ς &πο τον ~χo,

"

,

απο την

..

-rr,t;

λέξης &πο το ιχ.ντικεΙ-

"

,

λέ" ,~, ζη ε~ναι απαρα:ΙΤ'ητα σ't'αoια στην ιστο-

ρία: τr,ς έξέλιξΎjΙ; των έννοιων.

Δέν ~τα:ν πρόθεσ~ μα:ς να έξαντλ~σoυμ.:: ολη την πολυπλοκό­ τητα: της δoμΎjς καΙ της δυνα:μικης της γλωσσικα &ρθρωμέν't)ς σκέ'λαμε "ε Ψ ης. Θ

,-

'"

-

'λ-' ~, α.π ως να μ.::ταοωσουμε μια πρωτη εικ ό να: ΙXυΤΎjς ΤΎjς

, ,

~ 'Ι"λ β' ''Ι- ' 0υναμΙΚΎjς OOμΎjς, κιχι μ:χ LG't'oι: ασει πειρ:χμα:τικα ΙXΠOΚΤΎjμ.ενων οε-

~oμ.ένων, βάσει τ-ης θ.::ωρητικης τους &νιΧλυσ'ης καΙ. γενΙκευσης.

Ή συνειρμικη ψυΧΟλογία φα:ντιΧζεται την σχέση σκέψ'ης καΙ. 'Ι: "ν ~''I'1-' , \ 'ζ λ ε..,ης ως εζωτερικ,ι συνοεση oUO φαινομενων, που σΧΎjμ:χτι εται

μέσω της έπα'ιιΧληψης καΙ ιΧντισ't'οιχε'L στη βιΧG'tj της με την συ­ νειρμικη σΙΙνδεσ'η

ζευγαρωτης &ποστ~θισ't)Ι; Μο συλλαβων δί­

-r-r,t;

χως ν6Ύjμα. 'Η ψuχολογία της μορφης ocντικατέστ't)σε α:·jτην την

,

,

,

.,

~ ~' ~ "ψ" λέ σuνοεσ'η μ_ μια οομικη συναφεια αναμεσα σ't''ην σκε και στην

't)

-

ζ'η, διατ~ρφε ομως το ιχ.;Ιωμα τοσ μη είδοποιοσ χσφχκτ~ριχ αιιτΊjι; τ:ιjς σuνιΧφειαι;, τοποθετώντας την σε μια σειρα άλλων δομικων συν-

434

ΣΚΕΨΗ

~έσεων, που παράγοντα:ι άνά.μεσα: σε Μο άντικεΙμενα:, π.χ. το μπα:­ στοίινι κα:ι τ~ν μπα:νάνα: στά πειράμα:τα: με χιμπα:τζη~ες. ΟΙ θεω­ ρίες που προσπάθφα:ν νά λUcrouv α:ύτο το πρόβλΎ)μα: ~ια:φoρετικά., σuνομα:aώθ'Υ)κα:ν σε Μο άντιτιθέμενες άντιλfιψεις. Τον ~να: πόλο Ν Ύ)• α:ποτε λ ει

,

σα:,

" ποu

"'λ "ό μπιχα: β ιορισΤΙΚΎ) α:ντι Ύj Ψ Ύj για: ΤΎjV ν ΎjσΎ) κα:ι"λ τψ γ ωσ-

'

'ζ ετα:ι μι:; .1." • σκε'ψ,. Ν' εκφρα τον τuπο: Ύj Ύj ε~να:ι γ λ' ωσσα: μειον ο

~χoς. Τον ?J..λλον πόλο άποτελεί: Ύι άνα:πτuγμένΎj άπο τ~ν σχoλ~ το13

Wtirzburg

κα:ι τον

Bergson

άνΤΙλΎjψΎ) της τέλεια:ς άνεξα:ρτφΙα:ς

της σκέψΎjς άπο τ~ν λέξΎ), της παρα:μόρφωσΎjς που έπιφέρει Ύι λέξ!) στ~', σκέψ'Υ). 'Έτσι γενν+ΙθΎjκε Ύι προσπά.θεια το13 aιαχωρισμΟ13 τ-~ς

σuνειaφΎjς άπο τ~ν πρα:γμα:τικότψα: κα:Ι, για: να: μιλ+Ισοuμε με τά λόγια: το13

Bergson, ~χoντα:ς

σπάσει τα: πλα:Ισια: της γλώσσα:ς κα:τα:­

νΟΟ13με τις έ:ννοιές μα:ς στ~ν φuσικ+Ι

, ,

,~, απο ΤΎjν οuνα:μΎj

"β" ενα:ν α:σικο

, Tou-χωροu.

κα:τάστα:σΎj

Touc;

-

έλείιθερες

,

Α''ι'"

uτι:;ς οι α:ντι λ'Ψ" Ύ) εις εχοuν κα:τι κοιν ό

όΠ' α:ντιιστορισμ. αρα:πα:ιοuν l5λ" ες ανα:μεσα:

ι crTouc;

:

π όλouc;

το13 κα:θα:ρο13 να:τοuρα:λισμΟ13 κα:ι της κα:θα:ρης πνεuμα:τοκρα:τΙα:ς κα:ι

θεωΡΟ13ν τ~ν νόΎjσΎj κα:ι τ~ν γλώσσα έ:ξω OCπο τ~ν ΙστορΙα: τοuς. 'Ωστόσο μόνο μια: Ιστορικη ψUΧΟλογΙα:, μόνο μια ίστορικη θεωρΙα τής εσωτερικής γλώσσας μπορεί να μας όδηγήσει στην δρθη κατανόηση αύτού τού πολύπλοκου προβλήματος. 'Ακολοuθ+Ι­ σα με στ~ν έ:ρεuνά μας άκριβως α:ύτον τον aρόμο. Εrοα:με, δτι Ύι σχέ­

σ·η σκέψΎ)ς κα:ι λέξΎjς ε!ναι μια: ζωντα:νη

atocaLxoccrloc

της γέννφΎjς

τ~ς σκέψΎjς μέσα στ~ν λέξΎj. Ή λέξΎj που της έ:χοuν άφα:ιρέσει την σκέψΎ), ε!να:ι νεκρ~ λέξΎj. 'Όπως λέει ό ΠOΙΎjτής: 'Άσχ-ημοι

σct μέλισσες σε &8ειο ποινέρι

μuρΙζοuν οΙ νεκρες λέξεις.

'Αλλα: κα:ι σκέψΎj που

abJ

ένσα:ρκώθΎjκε σε λέξΎj παραμένει μια:

σκια: της Στuγός, «~χoς κα:ι κα:πνός», l5πως λέει ~νας l1.λλος ΠOΙΎj­ τ+Ις. Ό

Hegel

σκέψ Ύj.

'~ Α u. 'Ι

θεωροσσε την λέξΎj ώς f)πα:ρξΎj ζωντα:νεμένΎj άπο τ~ν

."

,.

,

,

"

ι: 'λ' Ύ) uπα:ρr.,Ύ) ε~να:ι απο uτως ανα:γκα:ια: για: τις σκ έψ εις

μα:ς.

ΟΙ σχέσεις άνά.μεσα: στ~ν σκέψΎ) κα:Ι. στην λέξΎ) 8εν εΙνα:ι άρχέ­ γονες, aοσμένες μια για: πάντα:. ΔΎ)μιοuργοuνΤαίΙ στ~ν έξέλιξ-η κα:ι

ΚΑΙ

έξελΙσσον-:α,L

xcct οΙ ~8Lες. «Έ,) ά.ρχη δ Goetlle ά.πOCνΤ'Υ)σε με

τΎjς ΒΙβλου ,

\ J: ,ιτα,ν

ΙΧΡΧ'Υ)

•

'Υ)

πα,ρα,Τ'Y)ρε~ δ

,~ πρΙΧζψ>,

Guzman,

\

YLΙX

435

ΛΕΞΗ

~ν δ λ6γος». Σ' α,ιιτα. τα λ6γLrx. το στόμα. τοα Φ:ΧΟ'Jστ: «Στ'~')

\ .υΠΟΤLμ'Υ)σεL ,

νιχ

ά.κ6μoc

XL

1l

ι:.τσL

λ'~

'Αλ)'

Goetlle

8εν έκ­

\

ΤΎjν

()τιχν μrx.ζΙ με τον

ε;Ύj.

,Χ,

τψ.& κrx.')εΙς Ι8LocΙτερrx. τ~ν προφερ6μεν'Υ) λέξ'Υ), μπoρε~ ώστ6σο να Τ'~ν ~ Ρ' ">!λλ ο~rx.ι-'ιχσεL μ , ενσ.ν οι; ο

'

τονLσμο.

\ ,

\

Στην αρχη J: • πρα:'ξ ,ιτσ.ν 'Υ)

\ '1) .•Θ'λ ε εL να:

πε~ μ' σ.ίιτο 8η στην λέξη έκφρOCζετσ.L το ά.νώτερο στOC~LΟ έξέλLξΎjς

του &.νθρώπου. Φυσ~κα ι!χεL

8LXLO

σ' ιχΙΙτ6, γLιχτt ~ λέ;Ύj 8εν ύπηρξε

στ~ν &.ρχ~. Στ~ν &.ρχ~. ~τιxν ~ πρOCξΎj. Ή λέξ'Υ) βρίσκετσ.L μαλλον στο τέλος πrx.ρα στην &.ρχη τ-ης έξέλLξΎjς κιχΙ στεφιχνώνεL το ι!ργο.

ΠρέπεL &.κ6μΎj να'θίξουμε με λίγα:λ6γLrx. τΙς προοπηκες πο,) προ­ Χ1)πτουν &.πΟ την έργσ.σΙrx. μocς. Ή έργιχσΙrx. μιχς μας φέρνεL κοντα .σ

, eνrx. " α:κ • 6μΎj ΠLΟ\ευρυ . \ XΙXL\ β ιχθ'υτερο πρ 6βλ'" Ύjμσ. α:π

\ -

(Χυτο της σκ έψ Ύjι"

8Ύjλ. στό πρ6βλΎjμιx τ-ης σuνεΙ8ΎjGYJς. Προσπιχθ~σΙΧ~J.ε να έρε1)ν~σoυμε

\,

έ

-

πειρrx.μΙΧΤLΚσ. Τ'Υ)ν σχ σ'Υ) Τ'1)ς

λ'ξ

\ \,

,

1.

J.

ε Ύjς με το α:νΤLκεLμενο, μι:; τ,ιν πρσ.γ-

μσ.ηκ6τητoc, κιχΙ τ~ν 8Lσ.λεκηκ1ι μετOCβιχσ'Υ) &.πΟ το συνσ.Ισθ'Υ)μσσ στ~ν σκέψ'Υ) , κιχΙ νOC &.π08εΙξοuμε ()η ~ πρσ.γμσ.ηκ6τητιχ &.ντσ.νσ.κλατσ.L 8Lσ.φορεΤLΚOC στην σκέψΎj ιΧπ' 5,ΤL στο σuνιχ[σθ'Υ)μoc

XL

5ΤL το κύΡLΟ

8Lσ.ΚΡLηκΟ γνώΡLσμσ. τ-ης λέξΎjς ε!νιx~ ~ γεVLκευμένΎj &.ντιχνOCκλιχσ'Υ) τ-ης πρrx.γμΙΧΤLκ6Τ1)τσ.ς. "ΕτσL &.γγΙξocμε

(JoLOC

πλεuρα τ-ης φύGYJς τ:ης

λέξΎjς πο,) μπορεΤ νOC έρεuν'Υ)θε~ μ6νο σε σχέσ'Υ) με το γε"Lκ6,ερο πρ6βλΎjμΙX τ:ης λέξΎjς κσ.Ι τ:ης σuνεί8Ύjσ'Υ)ς. "Αν το σUVΙΧίσθ'Υ)μιχ κσ.Ι ~ σκέ­ ψΎj ε!νOCL 8LΙΧl>ορεΤLκες 8LΙΧ~LΚιχ".ίες &,ντ/Χ')ιχκλιχσ'Υ)ς, τότε &.ποτελουν κσ.t 8ΙΙΧl>ορεηκοuς σuνεL8'Υ)σLσ.κοUς τύπους. Σuνεπως ή σκέψη καl ή

γλώσσα εΙναι κατάλληλες σαν κλειδl για την κατανόηση τής φύσης τής ανθρώπινης σvνεtδησης. "Αν «~ γλώσσoc e!νΙXL το ~8LO πrx."λLα

5πως ~ σuνεί8ΎjσΎj», &ν «~ γλώσσιχ ε!Vσ.L ~ δπσ.ρκτ1ι πρrx.κηκη σu­ νεί8'Υ)σYJ ΎLOC τoouc; l1λλους xoct xιxt'oc συνέΠ~LΙΧ κσ.Ι

YLOC

μένιχ»,

&'1 «~ κσ.­

τιχρoc τ:ης (5λΎjς... βσ.ρύνεL έξ &.ρχ-ης την κσ.':)σ.ρη σuνε(8ΎjσYJ», τότε

.ε!νσ.L δλοφιχνερο 5ΤOL ΙSXL μ6νο ~ σκέψYJ, &.λλOC δλ6κλΎjΡYJ ~ συνεί8YJσYJ στην έξέλLξ~ ΤOYJt; βρίσκεΤOCL σε σuνιχφεLΙΧ με την έξέλLξYJ τ-ης λέξYJζ. ΟΙ gρεuνεζ 8είχνουν ξιχνOC

xoct ξσ.νOC 5ΤL ~ λέξΎj πocίζεL σYJμιχνΤLΚΟ ρό­ lSXL στOC έΠLμέρους τμ~μιxτιχ ΤYJς.

λο στην συνεί8YJσΎj ώς δλόΤΎjΤΙX κσ.Ι

Ή λέξΎj στην σuνε(8YJσYJ elνΙXL -δπωι; λέεL δ

Feuerbach- ιΧ8ύνσ.τYJ

"(LOC κιχθε ξεχωΡLστο l1νθρωπο κοι;Ι 8υνιχτη μόνο "(LOC 8όο. Etνoι;L ~ ιXμε~

436

ΣΚΕΨΗ

σότφrι ~κφρασY) τ~ς ίστoρικ~ς φόσΥΙς τ~ς &νθρώπινΥΙς συνεΙ~YIιJYjς. 'Η

,~

συνεΙοΥΙσΥ)

,

ιχ.ντανακ

\

\

λ~ λ'Ι:!! '''λ ιος σε μιoc ιχ.τιχ.ι στ ,ιν ε~Y) υπως Ο

Yj

σταγό"α νεροU. Ή λέξΥ) συμπεριφέρετιχ.ι πρός τ~ν συνεί8'qσYj δπως ό μικρός κόσμος πρός τόν μεγά.λο, δπως τό ζωντιχ.νό κόττocρο πρός

τόν όργocνισμό, δπως τό α.τομο πρός τόν κόσμο. Ή έννΟΥΙμιχ.τωμέ­ ν'Υ) λέξΥ) ε!νocι ό μικρόκοσμος της συνεί8YjO'ΥΙς.

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΚΕΣ ΑΝΑΦΟΡΕΣ

[1] [2] [3] [4] [5]

J. Piaget, Le langage et Ια pensee chez l'enfant, Editions Delachaux et Niestιe S.A., NeufcMteI - Paris 1923. J. Piaget, Le jugement et le raisonnement chez l'enfant, Editions DeIachaux et Niestle S.A., NeutcMtel - Paris 1924. Ε. Bleuler, Dαs autistische Denken, Berlin - Gδttίngen - Heidelberg 21963. W. Ι. Lenin, Aus dem philosophischen Nachlαss, Dietz Verlag, Berlin 1953. J. Piaget, Γλώσσα καΙ σκbpη τού παιδιού, ρωσσ. μτφ., Γκοσιζντ!iτ 1932.

[6] [7] [8] [9]

J. Piaget, La representation du monde chez Ι' enfan t, Librairie Felix Alcan, Paris 1926. J. Piaget, La causalite physique chez l'enfant, Librairie Felix Alcan, Paris 1927. C. und W. Stern, Die Kindersprache, Leipzig 41928. Η. Volkelt, Πειραματικη ψυχολογΙα τού παιδιού τής προσχολικής ήλικΙας, ρωσσ. μτφ., ΓκοσιζντιΧτ

[10]

[11] [12] [13]

[14] [15]

1930.

W. Stern, Psychologie der frαhen Kindheit, Heidelberg 71952. Ε. Meumann, 'Die Entstehung der ersten Wortbedeutung beim Kinde', Philosophische Studien, Leipzig 1902. W. Stern, Person und Sache, Ι, Leipzig 1906. W. ΚδhΙer, Intelligenzprαfungen απ Menschenaffen, Berlin-Gδt­ tingen - Heidelberg 1963 (<<νιχτόπωσ'/j τ7jι; 2'/jΙ; ι!κ8.). R.M. Yerkes and Β. W. Learned, Chimpanzee Intelligence and its IIocal expressions, Baltimore 1925. W. Μ. Borowski, Elσαγωγή στην συγκριτικη ψυχολογΙα, Μ6σχιχ 1927.

[16] [17] [18] [19]

Κ.

Biihler, Die geistige Entwicklung des Kindes, Jena 111930. W. ΚόhΙer, 'Zur Psychologie der Schimpansen', Psychologische Forschung, Ι, Berlin - Gδttίngen - Heidelberg 1922. Η. Delacroix, Le Zangage·et Ια pensee, Paris 1924. 'νΥ. Wundt, 'Die Sprache', Volkerpsychologie, Ι, Leipzig 1911.

~38

ΒΙΒΛΙοrΡΑΦΙΚΕΣ ΑΝΑΦΟΡΕΣ

\V. KiihlCJ', 'Dic Λfethoden dcr psycJlologischen FoI'schnng an Affen', Handbrlch der biologischen Arbeitsl7Iethoden, hrsg. v. ]
3, 1901. [31] [32] [33] [3~]

Κ. Marx, Dαs ΚαρίιαΙ, ι, Berlin 1951. G. W. Plechano\v, Beitrαge ΖΙΙΙ' Geschichte des Materialismus, BerIin 1946. F. Engels, Dialektik der Natur, BerIin 1952. Β. Schιηίdt, Die 8prαche und αndere Ausdrucksformen der Tiere, Mίinchen

[35]

1923.

F.Rίιηat,'ΙntelΙίgenΖuntersuchungen

anschIiessend an die Achsche Untersuchungen zur Psychologie, Philosophie und Pαdagogik, hrsg. v. Ν. Ach, ν, Leipzig - Gottingen 1925. Α. GeselI, Παιδαγωγικη τής πρώιμης ήλικΕας, 1932. L. Levy-BruhI, Das Denken der Να turlJolker, Wien-Leipzig 21926. Κ. Groos, Dαs Seelenleben des Kindes, BerIin 1923. Ε. Κretschιηer, Medizinische Psychologie, Stuttgart 1950. Suchιηethοde"

[36] [37] [38] [39] [~O]

Σ. ι. ΣΙφ, Ή εξέλιξη τών επιστημονικών και τών καθημερινών εν­ νοιών, δισιτριβ~.

[41]

Α. Ν. Τολστόι, Παιδαγωγικα ΥΕργα, έκδ. Κουσνέρεβ,

[~2]

J. Piaget, 'Psychologie de !'enfant et !'enseignement de !'hisloire', Bulletin trimestriel de Ια Cοnfι!rence InternatiQnαle pour Ι'εΠ6εί· gnement de ['histoire, Nr. 2, Paris 1933.

1903.

BIBΛIOlΊ'AΦIΚBΣ ANAΦOP~

[43]

439

Διπλωμcιτικέι; ~ργcιαLει; των φοιτητων τοίί Πcιι3cιγωγικoίί 'Ινατιτοuτοu «Α. X~PταΕV» ατο Λ~ινγκρcιντ (Άρα~ιεβcι, 'Έφει;, Kcινoόαινcι, Nι~­ φει;, Σcιμπoλ6τvoβcι, Tαcιντoόpι κ.&.).

[44]

Ο.

Kiilpe,

σoqιΙα, «ρ.

[45] [46]

'Σόγχρονη IjIuxoAoyEcι τ'ijι; ακ~Ψηι;', Νέες 'Ιδέες στήν Φιλο­

16, 1914.

Λ. Ν. Τολατόι, 'Άννα Κα(!έιιινα.

Α.

Lemaitre, 'Observations sur Ie Iangage interieur des enfants"

Archives de Psychologie,

ΙΥ, αθη~νθ

1905.

έχδόσεις ~ "Υνώσψ, Λεβ ΒυγΧότσχι ΣΚΕΨΗ ΚΑΙ

r ΑΩΣΣΑ

Στοιχειοθεσία: 'ΑγYjσ1.λαος ΖουμαοάΚYjς 'ΕκτuπωσYj: Τ άσος Βαγενας

Βιβλιοοεσία: 'Α. Σαλτοριά.Ο-ης & ηοι ΟΕ

Λίγο πριν άπο τον πρώιμο θάνιχτό του ό Λεβ Βυγκότ­ σκι, μια άπο τις μεγάλες προσωπικότητες της νειχρης άκόμιχ σοβιετικης έπιστ~μης, συνόψισε στο εργο ιχύτο τα πορίσμιχτιχ των πειριχμιχτικων έρευνων ΚΙΧι των θεω ­ ρητικων του στοχιχσμων πάνω στο θεμελιωδες πρόβλη­ μιχ των σχέσεων σκέψης ΚΙΧι γλώσσιχς. Μέσιχ άπο τ~ν κριτικ~ άντιπιχράθεση με τις θεωρίες του Πιιχζέ, της ψυχολογίιχς της μορφης ΚΙΧι του μπιχΙΧβιορισμου άνέ­ πτυξε μια μΙXρξιστικ~, κιχι συνάμιχ άνoιχτ~ κι άδογμά­ τιστη, έρμηνείΙΧ της συνείδησης, δείχνοντιχς τ~ν ίστορι­

κότητιχ της διιxμόρφωσ~ς της κιχ! τ~ν συνύφιxνσ~ της με τ~ν κoινωνικ~ πράξη. "Υ στεριχ άπο δεκιχετίες λησμο­ νιας το σημιχντικο ιχύτο εργο ήρθε στο έπίκεντΡΟ της προσοχης, τόσο στ~ν Άνιxτoλ~ όσο κιχι στ~ν Δύση (όπου μετιχφράστηκε στις κυριότερες γλωσσες), κιχ! εδωσε άξιόλογες πιxρωθ~σεις στους τομείς της φιλοσο­ φίιχς, της Ψυχολογίιχς κιχι της πιχιδιχγωγικης.

22 ISBN 960-235-228-0