SISTEM GERAK BOLA MATA
Oleh : Muhammad Fatony Hadikusuma 2010730142
Pembimbing : Dr. Zaki, Sp.S
Anatomi
Mata
I. KELOPAK MATA. Fungsi : Melindungi bola mata. Membuka sinar masuk. Buka / tutup pembasahan & pelicin. Kedip menghindarkan debu.
Lapisan : lapisan luar
dalam
1. Kulit (paling tipis dari seluruh tubuh ). 2. Jaringan longgar. longgar. 3. Jaringan otot. 4. Tarsus (lapisan paling tebal). 5. Fascia. 6. Konjunctiva.
Otot :
M.Orbicularis Oculi ( N.VII)
Rusak kelopak mata terbuka saja : Lagophthalmus. M.Levator Palpebra ( N.III) membuka.
Rusak kelopak mata tertutup saja : Ptosis. M.Muller : menahan palpebra.
menutup.
Tarsus : - membentuk rangka palpebra. - palpebra sup. & inf.
II. CAVUM ORBITA : Rongga yang berbentuk piramid dengan puncaknya Foramen Opticum dan dasarnya menghadap ke depan luar & terbuka “ Aditus Orbita “. Dinding dibentuk : os frontalis, zygomaticum, sfenoid, maxilaris, etmoid, nasal, lacrimal.
Isi : 1. Bola mata. 2. N II,yang membawa sensasi dari retina ke area 17. 3. M.Rectus. 4. Pembuluh darah. 5. Syaraf. 6. Lemak. 7. Fascia.
Persyarafan :
Motorik : 3, 4, 6.
Sensorik : 5 (cabang N 1 & 2).
Antara dinding medial & dasar cavum : ada fossa sacci lacrimal.
Dinding bagian nasal (medial) & bawah tipis, sehingga mudah retak tidak dijumpai pembuluh limfe & kelnjar limfe.
Ganglion Ciliare : Terletak Motorik
di luar N II.
: N III
III. BOLA MATA Berat : 7,5 gram. Panjang 24 mm (ant-post) Dinding bola mata : cornea & sclera. Isi bola mata : uvea, retina, badan kaca, lensa, aquos humor. Ruang dalam bola mata : COA, COP. Ruang badan kaca.
CORNEA.
Horizontal : 12 mm vertical : 11 mm Tebal : 0,6 mm Batas cornea & sclera : limbus. Terdiri dari 5 lapisan : - epitel ( bbrp lapis ). - membran Bowman. - Stroma ( paling tebal ). - Membran Descement ( paling kuat ). - Endothel
Pembuluh darah (-).
Persyarafan banyak : Trigeminus.
Jalan sinar masuk tegak lurus.
Media refraksi paling kuat.
Bila ada ulcus cornea menembus membran descement DESCEMENTOCELE. Bila sampai endothel,maka bola mata akan keluar : PERFORASI. : isi bola mata dibuang, sclera Eviscerasi tinggal. Enucleasi : isi bola mata & sclera dibuang. : enucleasi + jaringan tipis Eksenterasi dikeluarkan, tinggal tulang (pd tumor ).
SCLERA
Paling keras, jar.fibrosa, putih, 1 mm. Foramen sclera anterior : tempat melekat cornea. Foramen sclera post. : pintu keluar N II. Dangerous zone : 3 mm dari limbus. Lapisan luar ke dalam : - Conj.bulbi. - Capsula Tennon. - Episclera - Sclera
ISI BOLA MATA UVEA. - IRIS : Membran berwarna, sirkuler, kripta,. Pupil : bulat, gerakan diatur oleh M.Sphincter pupil & M.Dilator Pupil. Pupil OD = OS isokori. Pembuluh darah & syaraf banyak.
- CORPUS CILIARIS
Produksi aquos humor.
Otot ciliaris untuk akomodasi.
Processus ciliaris & otot ciliaris.
Berhubungan dengan menggantung lensa.
Zonulla
Zinni
yang
- CHOROID
Terletak antara retina & sclera.
Banyak sekali pembuluh darah - retina - lensa - corpus vitreous.
nutrisi :
Ora serrata (depan).
Papil N II ( depan).
Membran coklat tua.
CORPUS VITREOUS (badan kaca)
Mengisi 4/5 dari isi bola mata.
Dikelilingi oleh membrana Hyaloidea.
Media refraksi
Avaskuler, nutrisi berasal dari choroid.
Melekat pada pars plana & N II.
transparan.
LENSA Transparan, bikonvex, tebal 5 mm. Media refraksi 9 19 – 20 D ). Bagian post. lebih melengkung dari bg ant. Pertemuan ant. & post : equator. Zonulla zinnii melekat pada corpus ciliaris akomodasi. Tdd : kapsul, korteks, nukleus.
RETINA Membran tipis & bening. Tdd penyebaran serabut syaraf optik. Makula lutea, di tengahnya : Fovea Centralis : paling tajam melihat, sel kerucut >>>. Papil N.Opticus, di tengah melekuk Excavatio. Tdd 10 lapisan,lap. Ke 10 (epitel pigmen) melekat ke choroid.
Sel kerucut ( cone ) : Banyak pada makula lutea. Terang, bentuk benda, warna. Sel batang ( rod ) : sedikit pada makula lutea. Untuk cahaya redup. Xerophthalmia. Def. vit A Fungsi : menerima visual yang dikirim ke otak.
RUANG DALAM BOLA MATA COA : dibatasi cornea, depan iris, capsule ant. Lensa. COP : dibatasi belakang iris, corpus ciliaris, corpus vitreous. COA & COP berisi cairan air mata menentkan TIO. TIO ↑ : Glaucoma. TIO ↓ : Atrophy.
Otot dan Persyarafan Motorik
Mata
SISTEM GERAK BOLA MATA
26
OTOT-OTOT MATA
(1)
OTOT BULBUS OCULI + GERAKAN 1. 2. 3. 4. 5. 6.
o o o o
M. Rectus Superior M. Rectus Inferior M. Rectus Lateralis M. Rectus Medialis M. Obliquus Superior M. Obliquus Inferior
Elevasi (+ Adduksi) Depresi (+ Adduksi) Abduksi Adduksi Rotasi medial (abd + depr) Rotasi lateral (abd + elev)
Menggerakkan Bulbus Oculi Insertio pada sclera bulbus Oculi dan melalui Anulus tendineus ke sekeliling For. Opticum Dibungkus oleh Fascia Bulbi Semua otot bola mata diinnervasi N. III, kecuali m. Rectus Lat (N. VI) dan m. Obliquus Inferior (N. IV)
Otot penggerak bola mata ( 6 buah ) : M.rectus
medialis , N III, 5 mm dari limbus.
M.rectus
inferior , N III, 6 mm dari limbus.
M.rectus
lateralis , N VI, 7 mm dari limbus.
M.rectus
superior , N III, 8 mm dari limbus.
M.rectus
oblq.sup. , N IV, equator.
M.rectus
oblq.inf. , N III, blkng lateral.
N. III = N. OCULOMOTORIS o
Keluar
: FISSURA ORBITALIS SUPERIOR CAVUM ORBITA
o
Sp. Subarach
: Cisterna basalis + Cisterna Interpeduncularis
o
Nucleus
:
o
1.
Nucleus motoris N. III (SM) otot-otot extrinsik Oculi (gerakan Oculi)
2.
Nucleus Edinger-Westphal (VM) otot intrinsik Oculi (miosis pupillae)
Lintasan
:
Nucleus motoris (MES) +
N.
III Sinus Cavernosus Fissura Orbitalis Sup masuk dlm Cav. Orbita
Nucleus EW (MES) (SM) innervasi m. Rectus Sup, inf, med, m. obliq. Inf, m. Levator palpebrae (VM) m. Sphincter pupillae + m. Ciliare
Ggl. Ciliare
o
Ggl. Sensoris
o
Ggl. Parasympathis: Ggl. Ciliare dalam Cavum Orbita
: TIDAK ADA
32
33
34
N. IV = N. TROCHLEARIS o
Keluar
: FISSURA ORBITALIS SUPERIOR CAVUM ORBITA
o
Sp. Subarach
: Cisterna Superior + Cisterna Basalis
o
Nucleus
: Nucleus Motoris N. IV (SM) m. Obliquus Sup
o
Lintasan
:
Nucleus Motoris (MES) → N. IV → Sinus Cavernosus → Fissura Orbitalis Sup ↓ innervasi m. Obliq. Sup (SM)
o
Ggl. Sensoris
o
Ggl. Parasympathis: TIDAK ADA
←
masuk Cav. Orbita
: TIDAK ADA
35
36
N. VI = N. ABDUCENS o
Keluar
: FISSURA ORBITALIS SUPERIOR CAVUM ORBITA
o
Sp. Subarach
: Cisterna Basalis
o
Nucleus
: Nucleus Motoris N. VI (SM) m. Rectus Lateralis
o
Lintasan
:
Nucleus Motoris (MES) → N. VI → Sinus Cavernosus → Fissura Orbitalis Sup ↓ innervasi m. Rectus. Lat (SM)
o
Ggl. Sensoris
o
Ggl. Parasympathis: TIDAK ADA
←
masuk Cav. Orbita
: TIDAK ADA
37
38
39
Fisiologi Gerak Bola
Mata
Fisiologi Gerak Bola Mata keseimbangan gerak otot
orthoforia bayangan jatuh ke fovea sentralis fusi bayangan di retina
1.Visus ~ sama 2.Otot mata bekerja sama dengan baik 3.Susunan saraf baik
Single binocular vision
Hukum Sherrington Otot sinergik
Otot antagonistik
m. rektus superior & m. obliq inferior (elevasi)
m. rektus superior & m. rektus inferior Dekstroversi
Stimulasi: * m. rektus lateral D * m. rektus medial S
Inhibisi: * m. rektus medial D * m. rektus lateral S
Hukum Hering Agar gerak kedua mata ke arah yang sama, persyarafan otot-otot agonis harus sama
Parese Saraf Motorik
Mata
Parese N. Okulomotorius (N.III) Klasifikasi : 1. Komplit : kelemahan elevasi, depresi, aduksi, ptosis, midriasis ipsilateral 2. Parsial 3. Bilateral : lesi pada nukleus okulomotorius Sebab : Post trauma, tumor, inflamasi, vaskulopati
Parese N. Troklearis (N.IV) KELUMPUHAN N. IV
Klasifikasi : 1. Sukar melihat bawah 2.Diplopia
ke
Sebab : Orbita, puncak orbita, sinus kavernosus
KELUMPUHAN N. VI
Pemeriksaan Motorik Bola
Mata
NERVUS OKULOMOTORIUS, NERVUS TROKHLEARIS DAN NERVUS ABDUSEN (N III, IV , VI)
Pemeriksaan : 1. Celah kelopak mata 2. Pupil 3. Gerakan Bola Mata Perhatikan adanya kelainan pada mata yang mungkin dapat mempengaruhi hasil pemeriksaan.
•
Ptosis kelumpuhan
•
Refleks pupil
M. Levator palpebra
- refleks cahaya langsung positif
- pasien diminta untuk
- refleks cahaya tidak langsung
memejamkan mata - pemeriksa memegang kelopak
positif •
mata pasien
Refleks akomodasi 1.
OS diminta untuk melihat jauh kemudian diminta untuk melihat dekat (jari pemeriksa)
2.
Normal pupil mengecil
- minta pasien untuk membuka mata dan nilai kekuatannya •
Pupil - isokor atau anisokor - miosis atau midriasis
•
Kedudukan atau posisi bola mata
- eksoftalmus - enoftalmus
•
•
Gerakan bola mata 1.
OS diminta mengikuti gerakan jari tangan pemeriksa ke lateral, medial atas, bawah dan kearah yang miring
2.
Perhatikan apakah mata pasien dapat mengikuti atau tidak
Nistagmus 1.
OS diminta melirik pada satu arah
2.
Perhatikan gerak bola mata apakah ada gerakan bolak - balik bola mata yang involunter dan ritmik
DAFTAR PUSTAKA •
•
•
•
•
•
•
•
•
•
Baehr M, Frotscher M. 2005. Duus’ topical diagnosis in neurology anatomy·physiology·signs symptoms 4th. New York: Thieme.. p 137-160. Ilyas S. 2010. Anatomi dan Fisiologi Otot Pengerak Bola Mata. Dalam: Ilmu Penyakit Mata. Jakarta: Fakultas Kedokteran Universitas Indonesia. hal 233-65. Juwono T. 1996. Pemeriksaan klinik neurologik dalam praktek. Jakarta: EGC. hal 20-29. Lumbantobing, S. M. 2011. Neurologi Klinik – Pemeriksaan Fisik dan Mental. Jakarta: Badan Penerbit Fakultas Kedokteran Universitas Indonesia Mardjono M, Sidharta P. 2009. Saraf Otak dan Patologinya. Dalam: Neurologi Klinis Dasar . Jakarta: Penerbit PT. Dian Rakyat. hal 114-82. Mumenthaler M, Mattle H. 2006. Fundamentals of Neurology An Illustrated Guide. Thime Stuttgart: New York. P21, 183-192 Mason H. 1999. Anatomy and Physiology of the Eye, in Mason, H. & McCall, S. Visual Impairment: Access to Education for Children and Young People , David Fulton Publishers, London. p:30-38. Misbach J. 1999.Neuro-opthamologi pemeriksaan klinis dan interpretasi. Jakarta: Balai Penerbit FKUI. hal 1-40. Monkhouse S. 2006. Cranial nerves functional anatomy. Cambridge: Cambridge University Press. hal 121-7 Radjiman T, dkk. 1984. Ilmu Penyakit Mata, Penerbit Airlangga, Surabaya. h:1-8. Snell, RS. 2006. Kepala dan Leher. Dalam: Anatomi Klinik . Jakarta: EGC. hal. 768-780