İLK OKUMAYAZMA ÖĞRETİMİ
F. İLK OKUMA – YAZMA ÖĞRETİMİ İlk okuma yazma öğretiminin öğrencilere okuma ve yazma becerilerini kazandırmaktan daha geniş bir içeriği bulunmaktadır. Bu süreçte sadece okuma ve yazma becerilerinin kazandırılması değil aynı zamanda Türkçeyi doğru, etkili ve güzel kullanma, iletişim kurma, problem çözme, karar verme gibi temel becerilerin de geliştirilmesi amaçlanmaktadır. İlk okumayazma öğretimi, öğrencilerin zihinsel, duygusal ve sosyal becerilerinde önemli değişimlere neden olmaktadır. Bu değişimler öğrencinin hayat boyu kullanacağı anlama, sıralama, sorgulama, ilişki kurma, tahmin etme gibi zihinsel becerileri de geliştirmektedir. Öğrencilere yukarıda belirtilen nitelikleri kazandırmada ilk okumayazma öğretim yöntem ve uygulamalarının büyük rolü vardır. 1. İlk Okuma Yazma Öğretim Yöntemi Bu programda ilk okumayazma öğretiminde Ses Temelli Cümle Yöntemi’nin uygulanması benimsenmiştir. Ses temelli cümle yönteminde, ilk okumayazma öğretimine seslerle başlanmaktadır. Anlamlı bütün oluşturacak birkaç ses verildikten sonra seslerden hecelere, kelimelere ve cümlelere ulaşılmaktadır. İlk okumayazma öğretimi, kısa sürede cümlelere ulaşılacak şekilde düzenlenmektedir. İlk okumayazma öğretimi boyunca okuma ve yazma birlikte sürdürülmektedir. Okunan her öge yazılmakta; yazılanlar da okunmaktadır. Yazı öğretiminde, öğrencilerin gelişimine uygun olan bitişik eğik yazı harfleri kullanılmaktadır. Bu yöntemin özellikleri, ilkeleri, aşamaları ve bitişik eğik yazıya ilişkin bilgiler aşağıda verilmektedir: a. Ses Temelli Cümle Yönteminin Özellikleri Ses Temelli Cümle Yönteminin özellikleri şöyle sıralanabilir: · Ses Temelli Cümle Yönteminde ilk okumayazma öğretimi, dinleme, konuşma becerilerinden kopuk sadece okumayazma becerilerini geliştirme olarak değil Türkçe öğretiminin beş öğrenme alanı ile birlikte yürütülmektedir. · İlk okumayazma öğretimine seslerle başlanması, seslerin birleştirilmesi ile anlamlı heceler, kelimeler oluşturulması ve cümlelere ulaşılması öğrencinin bilgileri yapılandırmasını kolaylaştırmaktadır. Bu yönüyle Ses Temelli Cümle Yöntemi, yapılandırıcı öğrenme yaklaşımına uygun bir yöntemdir. · Türkçede her harf bir sesi karşıladığından bu yöntem Türkçenin ses yapısına uygundur.
.
224
· Bu yöntem öğrencilerin duyduğu ve çıkardığı seslerin bilincine varmasını sağlamaktadır. Böylece öğrencilerin dil gelişimine (doğru telâffuz, akıcılık, sesleri ayırt etme vb.) katkıda bulunmaktadır. · Öğrencilerin bütün sesleri öğrenmesi, yazma sürecinde kelimeleri doğru yazmalarını sağlamaktadır. · Öğrenci yazı ile konuşma arasındaki benzerlikleri görmekte, yazının harflerin birleştirilmesiyle; konuşmanın ise seslerin birleştirilmesiyle yapıldığını anlamaktadır. · Öğrencilerin sözlü dilden yazılı dile geçmesini kolaylaştırmaktadır. Bu yöntem ilk okumayazmayı öğrenme sürecinde öğrencilerin bireysel, zihinsel ve sosyal gelişimlerine katkı sağlamaktadır. b. Ses Temelli Cümle Yönteminin İlkeleri İlk okumayazma öğretim sürecinde dikkat edilecek ilkeler şunlardır: İlk okumayazma öğretiminde; 1. Öğrencinin ön bilgilerinden hareket edilmelidir. 2. Özellikle ve öncelikle anlamlı heceler elde edilmelidir. 3. Oluşturulacak hecelerde aşağıdaki ölçütlere dikkat edilmelidir. · · · · ·
Kolay okunması. Dilde kullanım sıklığına sahip olması. Anlamının açık ve somut olması. Anlamı görselleştirilebilir olması (canlandırılabilir, resmedilebilir vb.). İşlek hece yapısına sahip olması.
4. Kısa sürede cümlelere ulaşılmalıdır. 5. İmkânlar ölçüsünde görsellere başvurulmalıdır. 6. Somut ögelerden yararlanmaya ağırlık verilmelidir. 7. Hece tablosu hiçbir şekilde kullanılmamalıdır. 8. Öğrenilenlerin kalıcılığı sağlanmalıdır. Bu amaçla aşağıdaki etkinlikler kullanılabilir. · Yeni öğrenilenleri önceki öğrenilenlerle ilişkilendirme. · Öğrenci defterlerine yazma. · Okuma ve yazılanları sergileme. · Çalışma kitaplarında yer alan etkinlikleri yapma.
.
225
c. Ses Temelli Cümle Yönteminin Aşamaları Ses Temelli Cümle Yöntemine göre ilk okumayazma öğretimi aşağıdaki aşamalar izlenerek gerçekleştirilir. 1. İlk okumayazmaya hazırlık 2. İlk okumayazmaya başlama ve ilerleme § Sesi hissetme ve tanıma § Sesi okuma ve yazma § Sesten heceler, hecelerden kelimeler, kelimelerden cümleler oluşturma § Metin oluşturma 3. Okur yazarlığa ulaşma İlk okumayazma çalışmalarında dinleme, konuşma, okuma, yazma ve görsel okuma görsel sunu birlikte ele alınmalıdır. Bütün çalışmalar, Türkçe öğretim programının 1. sınıf düzeyindeki kazanımların gerçekleştirilmesine yönelik düzenlenmelidir. d. Bitişik Eğik Yazı İlk okumayazma öğretimine bitişik eğik yazı ile başlanacaktır. Bitişik eğik yazı kullanımına ilişkin açıklamalar aşağıda verilmektedir. 1. İlk okumayazma öğrenmeye başlayan öğrencilerin, kalemi ellerine ilk aldıklarında eğik ve dairesel çizgiler çizdikleri gözlenmektedir. 2. Öğrenciler anatomik yapıları gereği kalemi eğik olarak tutmaktadırlar. 3. Bitişik eğik yazının akıcı ve kesintisiz olması, soldan sağa doğru yazı yönünü desteklemektedir. 4. Bitişik eğik yazı geri dönüşlere izin vermemektedir. Bu durum yazının akıcı ve doğru yönde gelişimini sağlamaktadır. 5. Bitişik eğik yazı, harflerin doğru yazımını desteklemektedir. Harflerin yazılış yönlerinin karıştırılması sorununun ortaya çıkmasını önlemektedir. 6. Bitişik eğik yazıdaki süreklilik düşüncelerdeki sürekliliğe yansımakta, birbirlerini desteklemektedir. Yazıda kazanılan bu akıcılık okuma becerisine de yansımaktadır. 7. Dik temel harflerin ardından bitişik eğik yazı harfleri ile yazmaya başlayan öğrenciler bitişik eğik yazıya geçişte güçlük çekmektedirler. Bu nedenle ilk okumayazma öğretimine bitişik eğik yazı ile başlanmaktadır. 8. Yapılan araştırmalar, öğrencilerin bitişik eğik yazı harflerini yazmada bir problemle karşılaşmadıklarını ve bu yazı türünden zevk aldıklarını göstermektedir. 9. Bitişik eğik yazının estetik görünümü, öğrencilerin estetik bakış açısı geliştirmelerine yardımcı olmaktadır. Bitişik eğik yazı öğretimi ile resim ve müzik derslerinin öğretimleri arasında ilişki bulunmaktadır.
.
226
10. Bitişik eğik yazı alışkanlığı, öğrencilerin diğer yazı karakterleriyle yazılmış metinleri okumalarında problem çıkarmamaktadır. Deneysel çalışmalar, öğrencilerin değişik stillerde yazılmış harfleri tanımakta ve okumakta güçlük çekmediklerini ortaya koymuştur. 2. İlk OkumaYazmaya Hazır lık İlk okumayazmaya hazırlık aşamasında genel hazırlık, okumaya ve yazmaya hazırlık olmak üzere üç tür çalışma yapılmalıdır. a. Genel Hazırlık Öğrencilerin sınıf ortamına, arkadaşlarına alışmaları için okulun ilk gününden itibaren onlara rahat iletişim kurabilecekleri bir ortam sunulmalıdır. Ayrıca sınıfını ve sırasını bulmaya, sınıfına, sırasına, arkadaşlarına ve öğretmenine de alışmaları için gerekli çalışmalar yapılmalıdır. Bu çalışmalarda oyunlar, dramalar, şarkılar, bilmeceler birer araç olarak kullanılabilir. Böylece öğrencilerin, ilk okumayazma çalışmalarına yönelik olumlu tutum geliştirmeleri sağlanmalıdır. Ayrıca öğrenciler çeşitli yönleriyle (görme, işitme, geçirdiği hastalıklar, aile ve sosyal durumu vb.) tanınmaya çalışılmalı, sınıf ortamının düzenlenmesinde ve ilk okumayazma öğretiminde bunlar dikkate alınmalıdır. Yapılacak çalışmalar hakkında aileler bilgilendirilmeli ve onların yardımları sağlanmalıdır. Düzenli aralıklarla çocukların gelişimi ve yapılması gerekenler hakkında bilgiler verilmelidir. b. Okumaya Hazırlık
1. Oturma: İlk okumayazma çalışmalarında düşünce akışını artıran, anlamayı ve çalışmaları kolaylaştıran doğru oturma şekline dikkat edilmelidir. Öğrencilerin sırada yanlış oturmalarına ve eğilerek çalışmalarına izin verilmemelidir.
2. Kitap tutma ve açma: Öğrencilere kitabı nasıl tutmaları ve sayfaları nasıl açmaları gerektiği gösterilmelidir. Göz ile kitap arasındaki en uygun uzaklık sağlanmalıdır.
3. Görsel okuma: Okuma çalışmalarından önce öğrencilerin görselleri tanıma, anlama, yorumlama ve anlatma becerileri geliştirilmelidir. Bu amaçla şu çalışmalar yapılabilir. § Gördüğü bir resmi tanıma, diğerlerinden ayırt etme, § Görsellerde gördüğü ayrıntıları anlatma, § Söylenen kelimenin görsel karşılığını bulma, § Söylenen cümleye uygun resimleri bulma, § Sorulan bir soruyu görsellerden yararlanarak cevaplama, § Görsellerden yararlanarak hikâye oluşturma, § Görsellerden yararlanarak oluşturulan bir hikâyedeki kahraman, olay, yer, zaman hakkında konuşma.
4. Okumaya özendirme: Öğretmen, örnek okuma yaparak öğrencileri okumaya özendirmelidir. Bu amaçla şu çalışmalar yapılabilir. .
227
§ Hikâye, masal, fıkra, şiir, şarkı, tekerleme vb. okuma. § Öğrencilerin resimli hikâyeleri okuyormuş gibi anlatmalarını sağlama. c. Yazmaya Hazır lık
a. El hareketleri: Yazmaya başlamadan önce öğrencilerin çeşitli oyunlarla el kol kasları geliştirilmelidir. Bu çalışmalarla öğrencilerin kas esnekliği sağlanmalıdır. Bu amaçla aşağıdaki etkinlikler yapılabilir. § Parmakları kullanarak şarkılar söyleme. Örneğin, “sağ elimde beş parmak, sol elimde beş parmak...” şarkısının söylenmesi. § Parmak uçları ile sıra üzerine vurarak yağmur yağma sesinin çıkartılması (hafif yağmur, şiddetli yağmur, gök gürültüsü taklitleri). § Direksiyon çevirme hareketiyle sağa ve sola doğru dönüşler yapma. § Elma, armut toplama veya parmaklarını açıp kapatarak far yakıp söndürme taklidi yapma.
b. Boyama: Çeşitli boya kalemleriyle resim yapma etkinlikleri yapılabilir. c. Kalem tutma: İlk okumayazma öğretimi açısından kalem tutmanın ayrı bir önemi bulunmaktadır. Öğrencilerin bu aşamada edinecekleri alışkanlıklar ömür boyu sürmektedir. Öğrencinin kalemi yanlış tutması, ellerinin çabuk yorulmasına neden olmakta ve güzel yazı yazmasını engellemektedir. Bunu önlemek için öğretmen her öğrencinin kalem tutuşunu gözlemelidir. Kalemi doğru tutma alışkanlığı kazanmalarını sağlamalıdır.
d. Serbest çizgi çalışmaları: Serbest çizgi çalışmaları bitişik eğik yazıya hazırlayıcı nitelikte olmalıdır. Öğrencilere çeşitli resimler yaptırılır. Yapılan bu çalışmalar çevrede görülen ve bilinen varlık ve nesnelerden örneklendirilerek öğrencinin çevresiyle bütünleşmesi ve yaptıklarını anlamlandırması bakımından önemlidir. Bu aşamada şu çalışmalar yapılabilir. § Karalama (kuş yuvası, çember, bulut yapma). § Sürekli ve eğik çizgiler çizme (dalga, yılan, halat vb.).
e. Düzenli çizgi çalışmaları: Bu aşamada yapılacak çizgi çalışmaları harfleri yazmaya hazırlık niteliğindedir. Bu amaçla şu çalışmalar yapılabilir. § İki çizgi tek aralıktan oluşan satır aralığına çizme. İki satır çizgisinin arası 2 cm olmalıdır.
.
228
§ Dört çizgi üç aralıktan oluşan satır aralığına çizme. Dış iki çizgi arası 2 cm olmalıdır.
§ Dört çizgi üç aralıktan oluşan standart yazı aralığında çalışma. Dış iki çizgi arası 1.3 cm olacak şekilde düzenlenmelidir.
.
229
.
230
3.İLK OKUMAYAZMAYA BAŞLAMA VE İLERLEME Bu aşamada sesi hissetme ve tanıma, sesi okuma ve yazma, sesten anlamlı heceler, kelimeler ve cümleler oluşturma ile metin oluşturma çalışmaları yapılmaktadır. a. Sesi Hissetme ve Tanıma Sesi hissetme ve tanıma aşaması tanıtılacak sesin öğrenciler tarafından fark edilmesini sağlamaya yöneliktir. Bu aşamada aşağıdaki çalışma ve etkinlikler yapılmalıdır. 1. Kısa öyküler anlatma, drama yapma, tekerleme ya da şarkı söyleme gibi etkinliklerle ses hissettirilir. 2. Sesin geçtiği kelimelere örnekler buldurulur. Örneğin tanıtılan sesin hangi öğrencilerin adında bulunduğu, hangi bitki, hayvan veya eşya adında olduğu sorulabilir. 3. (Bu kelimeler söylenirken ilgili ses vurgulanır. Öğrenciler örnekler vermeye özendirilir.) 4. Görsellerden yararlanılarak sesi ayırt etme çalışmaları yapılır (Sesin bulunduğu ve bulunmadığı kelimelerin resimleri gösterilerek bu kelimelerde ilgili sesin geçip geçmediğini belirlemeleri istenir). b. Sesi Okuma ve Yazma Sesin yazıdaki sembolü olan harf aşağıdaki sıraya göre yazılmalı ve okunmalıdır. 1. Öğretmen tahtada bu harfin nasıl yazıldığını göstermeli ve öğrencilerle birlikte okumalıdır. 2. Alıştırma kitabındaki büyükçe çizilmiş harfin üzerinden öğrenciler ok yönünde defalarca giderek harfin yazılışına hazırlanmalıdır. 3. Öğrencilerin, satır aralıklarına (dört çizgi üç aralık) yazılmış harf örneklerinin üstünden kalemleriyle gitmeleri sağlanmalıdır. 4. Dört çizgi üç aralıktan oluşan satır aralarına öğrenciler harfleri yazmalı; ne yazdıkları sorularak harfin doğru yazımı ve seslendirilmesine özen gösterilmelidir. 5. Yazılması zor olan (a, A, k, y, g, G, f, ) harflerinden önce, bu harflerin yazımına yönelik hazırlayıcı çizgi çalışmaları yapılabilir.
.
231
Tablo 3: Ses Grupları Tablosu
.
232
Sesler alfabedeki sıralarına göre değil aşağıda verilen sıraya göre ele alınmalıdır. Ayrıca, gruplardaki seslerin yerleri değiştirilerek farklı gruplamalar da yapılabilir. Ses gruplarının düzenlenmesinde, harflerin yazım kolaylığı ve anlamlı hece (kelime) üretmedeki işlekliği dikkate alınmalıdır.
1. Gr up : e,l,a,t
E,L,A,T
2. Gr up : i,n,o,r,m
İ,N,O,R,M
3. Gr up : u,k,ı,y,s,d
U,K,I,Y,S,D
4. Gr up : ö,b,ü,ş,z,ç
Ö,B,Ü,Ş,Z,Ç
5. Gr up : g,c,p,h
G,C,P,H
6. Gr up : ğ,v,f,j
Ğ,V,F,J
1. Büyük Harfler Büyük harfler verilirken oluşturulan kelime ve cümlelerden yararlanılabilir. Bunun için özel adların yazım kuralından, cümleye büyük harfle başlama kuralından hareket edilebilir. Örneğin “ela” kelimesi üretildiğinde bu kelimenin farklı anlamları üzerinde durularak insan adı olan “Ela” kelimesinin yazım şekli gösterilmelidir. Elde edilen büyük harfin yazım şekli üzerinde durulmalıdır. · Bitişik yazıda C,Ç,I,İ,J,O,Ö,P,S,Ş,U,Ü,V,Z harflerinin büyük ve küçükleri benzerdir. · Bitişik eğik yazıda, harfler üstten bağlanır ve harflerin noktaları ve noktalama işaretleri kelime yazımı bittikten sonra konur. · Bitişik yazıda “F, N, P, V, T ” harfleri yazılış özelliği bakımından kendinden sonra gelen küçük harfle bağlanmaz. Büyük harf yazıldıktan sonra kalem kaldırılır. Örnek : Fatma,
Nevin, Papatya, Vatan, Temel
· Bitişik yazı büyük harfleri ile kelime yazılırken harfler birleştirilmez . Örnek : A .
N K A R A 233
2. Rakamlar Rakamlar Matematik Dersi programının gerektirdiği zamanda verilmelidir. Ancak rakamların yazılışları ses öğretimi tamamlandıktan sonra gösterilmelidir.
1, 2, 3, 4, 5, 6, 7, 8, 9, 0 c. Heceler Kelimeler ve Cümleler Oluşturma İlk okumayazma öğretiminin en önemli aşaması heceler üretme; hecelerden kelimeler, kelimelerden de cümleler oluşturmadır. Bu aşamada aşağıdaki çalışmalar yapılmalıdır. 1. Verilen ilk iki sesin ardından bu seslerden hecelere ulaşılmalıdır. 2. Elde edilen hecelerle okuma ve yazma çalışmaları yapılmalıdır. 3. Verilen her yeni ses, önceki öğrenilenlerle ilişkilendirilmeli yeni heceler ve kelimeler oluşturulmalıdır. 4. Her ses grubu tamamlandıktan sonra yapılan çalışmalar gözden geçirilmeli ve değerlendirilmelidir. Bir sonraki ses grubuna geçişte öğrencilerin daha önce verilenleri öğrenmiş olmalarına dikkat edilmelidir. 5. Sesler verildikçe üretilen heceler artacak bunlara bağlı olarak kelime ve cümle oluşturma süreci de kolaylaşacaktır. Bu süreçte elde edilen kelimelerden özel ad olanlar ile cümle başlarının yazımında büyük harf yazımı ve kullanımı eş zamanlı olarak verilmelidir. 6. Elde edilen kelime ve cümlelerin anlamları üzerinde durulmalıdır. 7. Öğrenciler, kelime ve cümle oluşturmaya özendirilmelidir. Oluşturulan kelime ve cümleler okunmalı, yazılmalıdır. d. Metin Oluştur ma Öğrenilen kelimelerden, yeni cümleler, cümlelerden yararlanılarak metin oluşturulmalıdır. Metin yazdırılırken doğru yazma ve yazı estetiğine özen gösterilmelidir. Öğrenciler yazılarını dört çizgi üç aralıktan oluşan satır çizgilerine yazmalıdırlar. Ayrıca kendi oluşturdukları farklı metinleri okumaları teşvik edilmelidir. 4. Okur Yazar lığa Ulaşma Bu aşama ilk okumayazma öğretim sürecinin son aşamasıdır. Serbest okumayazma aşaması da denilmektedir. Bu aşamada öğrencilerin şiirleri, tekerlemeleri, hikâyeleri ve okuma kaynaklarından seçtikleri metinleri sınıftaki arkadaşlarına okumaları sağlanmalıdır. Ayrıca kendilerini yazılı olarak ifade etmeleri ve yazılanları okuyarak paylaşmaları sağlanmalıdır. Yazılarını tek çizgili defter satırı üzerinde yazmalıdırlar. .
234
5. Uygulamalar
“
e
” Sesi
a. Sesi Hissetme ve Tanıma Bu aşamada tanıtılacak sesin öğrenciler tarafından fark edilmesi sağlanmalıdır. Bunun için tanıtılacak ses ile ilgili aşağıdaki etkinlikler yaptırılmalıdır: §
Canlandırma, tekerleme, şarkı, öykü vb. etkinliklerle “e” sesi hissettirilmelidir. Örneğin: Bebeğini uyutmaya çalışan bir anne canlandırılabilir. Annenin bu sırada söylediği “eee….eee….” sesi çıkarılır.
§
Öğretmenin söylediği kelimelerden, öğrencilerin “e” sesinin olduğu kelimeleri belirlemeleri ve başka örnekler vermeleri istenmelidir. Örneğin; öğretmen “erik, etek, fare, kale, Emel, Ece, Elif vb.”
§
“e” sesinin olduğu ve olmadığı kelimelerin görsellerini kullanarak öğrencilerin sesi ayırt etmeleri sağlanmalıdır.
Adlarında “ e” sesi geçen görsellerin altlarındaki kutuyu boyayınız. Değer lendir me: İçinde “ e “ sesinin geçtiği ve geçmediği resimlerden oluşan bir çalışma kağıdı düzenlenmelidir. Öğrencilerden “ e “ sesinin geçtiği resimleri belirlemeleri istenir. b. Sesi Okuma ve Yazma
.
235
Bu aşamada tanıtılacak sesin sembolü olan harfin yazımı için aşağıdaki işlemler yapılmalıdır:
Öğrencilerin harfin yazılış yönüne dikkat ederek üzerinden defalarca gitmelerini sağlayınız. Bunu yaparken keçeli kalem, boya kalemi vb. kalın uçlu kalemler kullanılabilir.
Tanıtılan sesin sembolünü (harf) satır aralığına yazdırınız ve okutturunuz.
eee eee eee e ee eee eee e eeeeeee eeeeeee ee eeee eeee Değer lendir me: Tanıtılan “ e “ sesini bir dizi sembol içinden seçmelerini sağlayınız.
e * + e + *
* + * + * e .
236
“
l
” Sesi
a. Sesi Hissetme ve Tanıma Bu aşamada tanıtılacak sesin öğrenciler tarafından fark edilmesi sağlanmalıdır. Bunun için tanıtılacak ses ile ilgili aşağıdaki etkinlikler yaptırılmalıdır: §
Canlandırma, tekerleme, şarkı, öykü vb. etkinliklerle “ l ” sesi hissettirilmelidir.
Örneğin: Öğrencilerin bildiği bir şarkının melodisini “lal la lal la lal ...” şeklinde söyleyebilirsiniz. § Öğretmenin söylediği kelimelerden, öğrencilerin “ l ” sesinin geçtiği kelimeleri belirlemeleri ve başka örnekler vermeleri istenmelidir. Sessiz harflerin tanıtılmasında kelimelerde harfin aşamalı olarak sonda, ortada ve başta olduğu örnekler seçilmelidir. Örneğin; “kol, gül, bal, zil, elma, kelebek, gelin, kale, limon, lale vb.”
§
“ l ” sesinin olduğu ve olmadığı kelimelerin görsellerini kullanarak öğrencilerin sesi ayırt etmeleri sağlanmalıdır.
Adlarında “ l ” sesi geçen görsellerin altlarındaki kutuyu boyayınız. Değer lendir me: İçinde “l “ sesinin geçtiği ve geçmediği resimlerden oluşan bir çalışma kâğıdı düzenlenmelidir. Öğrencilerden “l “ sesinin geçtiği resimleri belirlemeleri istenir.
.
237
b. Sesi Okuma ve Yazma Bu aşamada harfin yazımı için aşağıdaki işlemler yapılmalıdır:
Harfin yazılış yönüne dikkat ederek üzerinden defalarca gitmelerini sağlayınız. Bunu yaparken keçeli kalem, boya kalemi vb. kalın uçlu kalemler kullanılabilir.
llllllllll llllllllllllllllllllll lllllllllll llllllllll
.
238
c. Sesten Hece ve Kelime Oluştur ma
e el l
Önce “e ” ve ardından “ l ” sesleri yan yana getirilerek birlikte okunur. Bu süreçte şu işlemler yapılmalıdır. 1. “ e “ sesi tahtaya yazılarak öğrencilerden okumaları istenir. Harfi defterlerine yazmaları istenir. 2. “ l ” sesi tahtada yazılarak birkaç defa öğrencilere okutulur. Öğretmen, doğru seslendirme yapılabilmesi için örnek seslendirme yapmalıdır. 3. “ e ” ve “ l ” sesi yan yana getirilerek her ikisinin birlikte nasıl okunabileceği sorulur.
.
239
4. Öğrencilerin cevapları dikkate alınarak “el ” okunur ve yazılır. Öğretmen okumanın doğruluğunu kontrol etmeli, kendisi örnek okumalar yapmalıdır.
el el el el el el el el el el el el el Değer lendir me: Oluşturulan kelimeyi öğrencilere yazdırınız ve okutunuz.
1. Kelime Ür etme
Öğrenilenlerin kalıcılığını sağlamaya yönelik etkinliklerin ardından aşağıdaki uygulama sırası izlenerek açık heceye ulaşılmalıdır.
el ele e Bu süreçte şu işlemler yapılmalıdır: .
240
1. “ el ” kelimesi gösterilerek öğrencilerden okumaları istenir. 2. “ e ” sesi gösterilerek okumaları istenir. 3. Önce “ el ” sonra “ e ” sesi aralarında boşluk bırakılmaksızın yazılarak oluşan yeni kelimenin nasıl okunabileceği sorulur. 4. Öğrencilerin okuma denemelerinin ardından doğru okumayı yaparak tekrarlamaları istenir. “ el ” kelimesine “ e ” sesi eklenerek oluşturulan yeni kelime hecelemeden okunmalıdır. 5. “ ele ” kelimesi birkaç defa okunarak yazılır. Elde edilen kelimelerden yararlanarak cümle oluşturulabilir ve okutturulabilir. Cümleler oluşturulurken görsellerden yararlanılmalıdır. Örneğin:
el ele. Öğrencilerinizden bu farklı isimler vermelerini isteyiniz. Cümlenin anlamlı hale getirilmesinde şarkı, tekerleme ve görseller kullanılmalıdır. El ele tutuşan çocukların resmi yapılabilir. “El ele, el ele verin çocuklar “ şarkısı söylenebilir. Değer lendir me: Öğrencilere “ ele “ kelimesini yazdırınız ve okutunuz.
!
2. Açık Heceye Ulaşma
“ ele ” kelimesinden yararlanarak
le
hecesine ulaşmak için aşağıdaki sıra
takip edilmelidir. 1. “ ele ” kelimesini tahtaya yazınız. Öğrencilerinizin de defterlerine yazmalarını isteyiniz. 2. “ ele ” kelimesini okumalarını isteyiniz. .
241
3. “ ele ” kelimesinde heceler vurgulu okunarak öğrencilerin bu heceleri hissetmelerini sağlayınız. 4. “ ele ” kelimesinde “ e “ açıkta kalacak şekilde “ le ” hecesinin üstü kapatılarak okumalarını isteyiniz. 5. “ ele ” kelimesinde “ e ” nin üstünü kapatarak “ le ” hecesinin nasıl okunabileceğini sorunuz. Okuma denemelerinin ardından sizden sonra tekrar etmelerini isteyerek “ le ” hecesini birlikte okuyunuz. 6. Farklı metinlerde bu hecenin geçtiği yerleri belirlemelerini, göstermelerini ve okumalarını isteyiniz. 7. “ el ” ve “ le ” hecelerini karıştırmamaları için aşağıdaki çalışmaları yaptırınız. § § § §
Karışık olarak verilen heceleri okumaları, Söylenilen heceyi göstermeleri, Söylenen heceleri yazmaları Farklı metinlerde bu heceleri bulup okumaları sağlanabilir.
3. Metin oluşturma: Elde edilen kelimelerden yararlanarak cümle, cümlelerden metin oluşturunuz. Üretilenleri okumalarını ve yazmalarını sağlayınız.
.
242
4. Hece, Kelime ve Cümle Oluşturma Ses
Hece Hece ve ses kaynaştırma Oluşturma
Kelime Oluşturma
Cümle Oluşturma Metin Oluşturma Cümleler oluştururken öğrencilerinizin adlarından yararlanabilirsiniz.
e
“ e ”
el l
“ l ”
l
ele
ele
le
Not: Büyük harfler özel adlarla birlikte verilmelidir.
e, le
al a = ala
al
ala
la
a, la
a
ela , Ela, E,
t
at a = ata
at
ata
ta
a, ta
atla
t
et e = ete ete
e,
a
el ele.
Görsellerden yararlanabilirsiniz. Ela
e et
e
at ata, Ata A,
at
“ t ”
el
a al
“ a ”
el e = ele
al.
et te
te
Ela
at.
Tahmin yaptırabilirsiniz. Ela ………atla.
.
243
“ i ”
i
eli,, il
l
“ n ”
il i = ili
il
ile,
ili
li
ali, Ali
i li
Ali ile Ela A, a
eti
Ali et al.
e
Ali at al. en
n
en e = ene
en
ana
ene
ne
anne
e ne
a
anla an
n
an a = ana
an
enli
ana
na
neli
a na
i
Anne et al. Ela elli tane
al.
tane, taneli, in
n
Ali ile Ela el ele.
in i = ini
in
etli
ini
ni
teni,
i ni
elli,
6. Ölçme ve Değer lendir me Ölçme ve değerlendirme, yapılan bütün çalışmaların bir parçası olarak düşünülmelidir. Hazırlık aşamasından başlayarak okur yazarlığa ulaşıncaya kadar bütün aşamalar değerlendirilmelidir. Öğretmen ilk okumayazma değerlendirme formunda yer alan değerlendirme başlıklarını temel alarak her öğrencinin gelişim düzeyini gösteren ayrıntılı değerlendirme formları hazırlamalıdır. Ölçme ve değerlendirme için aşağıda verilen okuma yazma değerlendirme formlarından yararlanabilirsiniz. YAZMA BECERİSİNİ DEĞERLENDİRME FORMU
1. Yazı Düzeni a. Dik b. Eğik c. Sola Yatık ç. Düzensiz
.
244
Hazir an
Mayıs
Nisan
Mar t
Şubat
Ocak
Ar alık
Numarası:………
Kasım
Ekim
Eylül
AdıSoyadı:………………………………
2. Yazı Büyüklüğü a. Büyük b. Orta c. Küçük ç. Düzensiz 3. Satır Çizgiler ine Yazma a. Düzgün b. Alta Kaymış c. Üste Çıkmış ç. Düzensiz 4. Kelimeler Ar asındaki Açıklık a. Bitişik b. Normal c. Çok Açık ç. Düzensiz 5. Har flerin Yazılış Biçimi a. Tam Yazılmış b. Eksik Yazılmış c. Kuralsız Yazılmış ç. Düzensiz 6. Yazının Temizliği a. Temiz b. Normal c. Çok Silinmiş d. Düzensiz
Öğretmen:
Tarih:
İmza:
OKUMA BECERİSİNİ DEĞERLENDİRME FORMU
1. Atlayar ak Okuma a. Normal okuma b. Harfhece atlama c. Kelime atlama ç. Satır atlama 2. Ekleyer ek Okuma a. Normal okuma b. Harfhece ekleme c. Kelime ekleme ç. Satır ekleme 3. Tekrarlayar ak Okuma a. Normal okuma b.Harfhece tekrarlama c. Kelime tekrarlama ç. Satır tekrarlama 4. İzleyer ek Okuma
.
245
Hazir an
Mayıs
Nisan
Mar t
Şubat
Ocak
Ar alık
Numarası:………
Kasım
Ekim
Eylül
AdıSoyadı:………………………………
a. Normal okuma b. Parmakla izleme c. İki eliyle izleme ç. Cetvel, kalem vb. izleme 5. Otur ma Biçimi a. Dik oturarak okuma b. Öne eğik oturarak okuma c. Geriye dayanarak okuma ç. Öne arkaya gidip gelerek okuma 6. Okumada Ses Tonu a. Yüksek b. Alçak c. Normal ç. Düzensiz 7. Okuma Hızı a. Çok yavaş b. Yavaş c. Normal d. Hızlı 8. Okuma Kur alları a. Noktada durma b. Virgülde durma c. Vurgu yapma ç. Tonlama yapma 9. Nefes Kontr olü a. Mırıltı çıkarma b. Düzensiz nefes alıp verme c. Okuma aralığı uzun d. Normal Okuma
İLK OKUMAYAZMA ÖĞRETİM SÜRECİNİ DEĞERLENDİRME FORMU Aşağıda yer alan formda değerlendirmelerinizi 1 (yapamıyor), ile 5 (mükemmel yapıyor) arasında bulunan değerleri dikkate alarak yapınız.
Öğretmen:
.
Tarih:
246
İmza:
Duyduğu sesi ayırt etme Görsellerle sesi eşleştirme Sesi okuma Sesi yazma Seslerden hece oluşturma Heceleri okuma Heceleri yazma Hecelerden kelimeler oluşturma Kelimeleri okuma Kelimeleri yazma Kelimeleri görsellerle eşleştirme Cümleler oluşturma Cümleleri okuma Cümleler yazma Cümleleri görsellerle ifade etme Metin oluşturma Metin okuma Kendini yazılı ifade etme
7. İlk OkumaYazma Öğretimi İle İlgili Türkçe (15) Öğretim Programında Yer Alan Kazanımlar
Hazır lık § Dinlemeye hazırlık yapar. § Yazmaya hazırlık yapar. § Okumaya hazırlık yapar. Sesi Hissetme ve Tanıma § Duyduğu sesleri ayırt eder. § Dinlediğine dikkatini yoğunlaştırır. § Seçici dinler. .
247
Hazir an
Mayıs
Nisan
Mar t
Şubat
Ocak
Ar alık
Kasım
Ekim
Eylül
Adı Soyadı:
Sesi Okuma ve Yazma § Ön bilgilerini kullanarak okuduğunu anlamlandırır. § Okuduğunu anlamlandırmada görsellerden yararlanır. § Yankılayıcı okur. § Rehber yardımıyla okur. § Bitişik eğik yazı harflerini kurallarına uygun yazar. Seslerden Heceler, Kelimeler ve Cümleler Oluştur ma § Seslerden heceler, hecelerden kelimeler, kelimelerden cümleler oluşturarak okur. § Seslerden heceler, hecelerden kelimeler, kelimelerden cümleler oluşturarak yazar. § Yankılayıcı okur. § Rehber yardımıyla okur. § Bütün yazılarını bitişik eğik yazı ile yazar. § Dikte etme çalışmalarına katılır. Metin Oluştur ma § Kelimeleri doğru telâffuz eder. § Bütün yazılarını bitişik eğik yazı ile yazar. § Dikte etme çalışmalarına katılır. Okur Yazar lığa Ulaşma Bu aşamada 1. sınıf dinleme, konuşma, okuma, yazma, görsel okumasunu kazanımlarının tümü kullanılmalıdır.
.
248
Ek 1: Kılavuz çizgili yazı defteri örneği
10 mm
5mm
15 mm
m
7mm
.
249
Ek 2 : Kılavuz çizgili defter üzerinde bitişik eğik yazı harflerinin yazımı
A B C Ç D E F G Ğ H I İ J K L M N O Ö P R S Ş T U Ü V Y Z a b c ç d e f g ğ h ı i j k l m n o ö p r s ş t u ü v y z
.
250
