FARMACEUTKO ZDRAVSTVENI FAKULTET TRAVNIK
Opće osobine virusa SEMINARSKI RAD ( predmet : Mikrobiologija sa parazitologijom )
Student : Belma Karić Broj indexa : 185/11
ass. Azra Bačić
SADRŽAJ
1. Uvod 2. Definicija virusa 3. Historija virologije 4. Opće osobine virusa 5. Građa virusa 6. Podjela virusa 7. Cjepljenje/vakcinacija 8. Sažetak 9. Literatura
1. Uvod Broj virusa kao patogena ili „tihih putnika“ drugih organizama, od bakterija do sisara,vrlo je velik. Otkrivanjem novih niša za život, te poboljšanjem osjetljivosti i specifičnostiraznih tehnika istraživanja, broj virusa se širi. Zbog specifičnih svojstava virusa (građe iaktivnosti), kriteriji u klasifikaciji koji vrijede za biljni i životinjski svijet, ne mogu se primjeniti u taksonomiji virusa. Taksonomija virusa se stalno mijenja, počev od trivijalnih promjena (korištenjem kurzive za pisanje imena vrsta), pa sve do kompletne reorganizacije potaknute eksplozijom niza novih informacija. U težnji da se stvori jedinstvena klasifikacija virusa, 1973. godine osnovan je Međunarodni komitet za taksonomiju virusa ( International Committee onTaxonomy of Viruses - ICTV). Danas, ICTV djeluje pod pokroviteljstvom Odjela za virologiju Međunarodne unije mikrobioloških društava. Međunarodni komitet za taksonomiju virusa je odbor koji odobrava i organizira taksonomsku klasifikaciju virusa. Oni su razvili univerzalnu taksonomsku shemu za viruse s ciljem da se opišu svi virusi živih organizama.Univerzalni sistem taksonomije virusa zasniva se na Linneovoj klasifikaciji na nivou reda, porodice, podporodice, roda i vrste. U taksonomiji virusa trenutno postoji 6 redova, 86 porodica, 19 podporodica, 348 rodova, 2290 vrsta i oko 4,000 tipova koji su još neodređeni. S ciljem da seomogući lakše praćenje istraživanja sistematskih i evolucijskih odnosa između virusa, 1991.godine Odbor osniva i vlastitu bazu podataka – ICTVdB. Vremenom je ona postala glavnireferentni izvor i istraživački alat za taksonomiju virusa, te sadrži taksonomske podatke za preko 2,000 vrsta virusa
1
2. Definicija virusa Virusi su mikroskopski oblici neprestano prisutni u svakodnevnici kao pojam stalne, često veoma ozbiljne pretnje zdravlju, ne samo ljudi nego i drugih organizama - biljaka,životinja, bakterija. Virusi su izgrađeni od samo dve komponente. Jednu predstavlja nukleinska kiselina DNK ili RNK , a drugu omotač proteinske prirode. Premda poseduju genetički, nasledni materijal, o virusima se obično ne govori kao o živim organizmima. Virusi nisu sposobni da rastu, da sintetišu svoje proteine niti da obavljaju metaboličke procese. Proteinski omotač virusa je kapsid. Virusi su acelularni, ultramikroskopski, organizmi nesposobni da se razmnožavaju van ćelije domaćina. Izvan ćelije domaćina oni ne pokazuju osobine živih bića, čak mogu i da kristalizuju. Kristalizovani virusi zadržavaju sposobnost infekcije ćelije. Virusi spadaju u grupu mikroorganizama acelularne građe. Nalaze se na najnižem stepenu organizacije živih sistema. To su živa bića koja su prostija od ćelija, zbog čega se često nazivaju i virusne čestice. Obzirom da sadrže nukleinsku kiselinu i proteine, virusi se ubrajaju u živa bića. Pošto se sami ne mogu razmnožavati, oni koriste žive ćelije i njihove metaboličke mehanizme za svoj rast i razmnožavanje. Ta sposobnost da se razmnožavaju u živoj ćeliji i stvaraju sebi slično potomstvo čini ih živim bićima, a korištenje ćelije domaćina čini ih striktnim unutar ćelijskim parazitima. Naziv virus dolazi od latinske riječi virus, viri = otrovna tvar, toksin. Virusi uzrokuju mnoge bolesti kod čovjeka, životinja i biljaka, a napadaju i bakterije i druge mikroorganizme. Među ljudskim i životinjskim virusima su osobito poznate boginje, dječija paraliza, gripa, hepatitis, prehlada, bjesnoća, slinavka, šap, žuta groznica, HIV-AIDS,SARS te mnoge druge bolesti. Bolesti uzrokovane virusima nazivaju se zajedničkim imenom viroze, a nauka okoja proučava viruse naziva se virologija. Definicija virusa prema Fraenkel – Conrat (1988): Virusi su zarazni uzročnici (čestice) koji sadrže samo jedan tip nukleinske kiseline: DNA ili RNA; njihova je nukleinska kiselina umotana u proteinski omotač izgrađen od jednog ili nekoliko proteina; kod nekih virusa oko proteinskog omotača dolazi složeno građena ovojnica izgrađena od proteina, lipida i ugljikohidrata; virusi su sposobni svoju nukleinsku kiselinu prenositi od jednog do drugog domaćina; sposobni su, dalje, nametnuti ćeliji domaćina svoju genetičku informaciju, zbog čega se mogu koristiti enzimatskim kompleksom domaćina za svoje razmnožavanje; neki virusi mogu svoju nukleinsku kiselinu ugraditi na više ili manje reverzibilan način u DNA domaćina, te tako postati latentni ili perzistentni: neki su od takvih virusa sposobni transformirati genom ćelije domaćina i ometati njezin kontrolni mehanizam rasta, te uzrokovati tumore.
2
3. Historija virologije Virusne bolesti su harale čovječanstvom od davnina, a neke od njih su jasno opisane u starim spisima. Pojedine virusne bolesti, kao velike boginje i influenca su u relativno bliskoj prošlosti prouzrokovale velike katastrofe. Tek krajem prošlog vjeka ruski botaničar Ivanovski je ukazao na postojanje infektivnih agenasa manjih od bakterija. Početkom virologije smatra se 1892. godina. Dimitrij Ivanovski, upoznat sa radovima Majera, filtrira sok bolesnih biljaka i utrljava ih u listove zdravih biljaka. Nakon nekoliko dana na listovima su se počeli pojavljivati simptomi. To je ponavljao i došao do zaključka da u bolesnim biljkama duhana postoji nešto sitnije od bakterija. On je saopštio svoje rezultate u kojima je naveo da je otkrio „filtrabilnu infektivnost“. Prema ‚‚zapadnjačkim’’ knjigama, otkrivačem virusa smatra se Martinus Williem Biejerinku ( Bežernik). Međutim, on je svoja istraživanja nastavio na istraživanja Ivanovskog, potvrdio ih i proširio. Također, krajem 19.-tog vijeka postaje jasno da su i uzročnici slinavke i šapa filtrabilni, odnosno ne zadržavaju se na bakteriološkom filtru, a to isto je ustanovljeno i početkom 20.-tog vijeka za uzročnika dječije paralize. Uzročnici su u prvi mah bili nazvani živi otrov, jer istraživači nisu imali predstavu o čemu se tu zapravo radi. Loeffler i Froch (1898.) otkrili su uzročnike odgovorne za bolesti slinavke i šapa. Iste godine kada je Ivanovski otkrio virus, holandski istraživač Bežerink izvodi iste pokuse i objavljuje da je otkrio novi tip infektivnog uzročnika – contagium vivum fluidum. 1915. i 1917.godine dva naučnika su, nezavisno jedan od drugog,otkrili bakteriofage. Godine 1935.W. M. Stanley prvi put uspijeva dobiti virus u čistom stanju, a nakon toga je ubrzo uslijedilo otkriće da u građi TMV-a osim proteina učestvuju inukleinske kiseline. Godine 1939. zahvaljujući razvoju elektronskog mikroskopa, Ruska i sar.načinili su prvi elektronsko-mikroskopski snimak TMV-a
3
4. Opće osobine virusa Virusi su acelularni, ultramikroskopski, organizmi nesposobni da se razmnožavaju van ćelije domaćina. Izvan ćelije domaćina oni ne pokazuju osobine živih bića, čak mogu i da kristalizuju. Kristalizovani virusi zadržavaju sposobnost infekcije ćelije. Zrela virusna, vanćelijska, čestica sposobna da inficira ćeliju domaćina naziva se virion. Ulaskom u ćeliju virion postaje aktivan tj. virus. Virus u ćeliji preuzima kontrolu nad molekularnim aparatom domaćina i koristi ga za sopstveno razmnožavanje. Ćelija domaćina tada stvara djelove virusa, a ne materije koje su njoj potrebne za normalan rad. To u domaćinu dovodi do patološkog stanja ( bolesti), pa se virusi smatraju isključivim unutarćelijskim – obligatnim parazitima (lat. obligatan = obavezan). Veličina virusa kreće se od 10 – 300 nm (1 nm = 0,000001 mm) tako da se mogu vidjeti samo elektronskim mikroskopom što znači da su ultramikroskopski ( lat. ultra = prekomerno ; grč. mikro = sitno; scopeo = gledam, posmatram). Za viruse se u pravom smislu može reći da se nalaze između živog i neživog svijeta. Prisustvo nukleinske kiseline i sposobnost da se ona mijenja (mutira) čime se virusi prilagođavaju promjenama u spoljašnoj sredini kao i prisustvo proteina su svojstva živih bića. S druge strane, u odnosu na živi svijet, virusi nemaju ćelijsku građu (acelularni su), niti sposobnost obavljanja metabolizma. Kako im sve to nedostaje oni se mogu razmnožavati samo unutar žive ćelije. To su aćelijski oblici građeni od proteinskog omotača – kapside i genetičkog materijala – genoma koji je upakovan unutar kapside. Neki virusi mogu imati ovoj – peplos ( envelope ). Genom virusa su sve nukleinske kiseline sadržane unutar virusne čestice, ili nukleinske kiseline upakovane u populaciji virusnih čestica. Dok se u ćelijskim organizmima nalaze uvijek obje vrste nukleinskih kiselina DNA iRNA, kod virusa dolazi samo jedna od njih. Nukleinske kiseline su sastavni dio virusnih partikula, a različiti virusi sadrže u čestici različite iznose nukleinskih kiselina. Nukleinske kiseline virusa predstavljaju genom virusa. Genom je skup gena jednog organizma sadržanog u haploidnoj hromosomskoj garnituri. Za razliku od celularnih organizama, kod virusa i RNAmože biti nosilac genetičke informacije, pa se razlikuju RNA–virusi i DNA–virusi. Genom virusa može biti cjelovita nukleinska kiselina koja može biti različitog oblika – linearna i cirkularna (prstenasta). Genom virusa može biti i fragmentiran tj. podijeljen na 2 do12 odsječaka. Takvi virusi se zovu virusi sa podjeljenim genomom i kod njih segmenti mogu doći zajedno u jednoj čestici npr. influenca virus (kod njih postoji 8 segmenata RNA) ili reoviride (unutar jedne čestice ima 10 – 12 segmenata) ili segmenti mogu doći u posebnim česticama, i takvi virusi se nazivaju multikomponentni virusi, npr. virus šišavosti duhana u kojem su dva fragmenta genoma upakovana u posebne čestice. Drugi primjer je ss RNAvirusa mozaika lucerke čiji je genom građen iz 4 odsječka, a za infekciju je potrebankompletan genom. U jednolančanih RNA virusa (ss RNA) genom se može u procesu replikacije dvojako ponašati, pa prema tome su i označene kao ss RNA + - pozitivna i ss RNA - – negativna. Virusni genom je RNA+ kada se u procesu replikacije ponaša kao iRNA(informaciona RNA). 4
RNA+ nakon oslobađanja proteina kapside u ćeliji se veže za poliribosome i započinje sintezu ranih proteina tj. enzima koji će katalizirati sintezu virusnih genoma potomaka. RNA- genom imaju oni virusi čiji je genom komplementaran informacionoj RNA, tj. za aktiviranje genoma neophodan je enzim RNA transkritpt a za ugrađen u kapsidi koji će omogućiti transkripciju RNA- u iRNA tj. RNA+. Najviše biljnihvirusa ima RNA+. Posebno su interesantni RNA-DNA virusi zbog toga što posjeduju ili RNA kaogenetički materijal, ali se razmnožavaju preko DNA intermedijera, ili posjeduju DNA kaogenetički materijal, ali se replikacija vrši preko RNA intermedijera. Prvu grupu nazivamo retrovirusi i oni imaju jednolančanu RNA kao genom. Retrovirusi čine posebnu grupu virusa. Sadrže RNA, a od ostalih virusa se razlikuju po tome što pomoću vlastitog enzima svoju genetičku uputu prevode u DNA. Pripadaju im virusi koji su uzročnici najtežih bolesti, umora iAIDS a. Drugu grupu čine hepadna virusi koji imaju dvolančanu DNA kao genetički materijal. 1953. godine Andre Lwoff definisao je 4 osnovna svojstva virusa koji ih razlikuju od ostalih mikroorganizama i svih ćelija: Virusi sadrže samo jedan tip nukleinske kiseline bilo RNK ili DNK ali nikada obje istovremeno; virusi se razmnožavaju od svoje nukleinske kiseline a ne diobom kao drugi mikroorganizmi i ćelije; virusi su intracelularni paraziti; virusi predstavljaju specifičnu strukturu izgrađenu od proteina i nukleinske kiseline koja ih razlikuje od ćelijskih struktura prokariota i eukariota. Virusne nukleinske kiseline sadrže uobičajne baze(nukleotidi su građeni od purinske i pirimidinske baze, šećera riboze u RNA i dezoksirboze u DNA i ostataka fosforne kiseline), a neki bakteriofagi umjesto citozina imaju 5 – hidroksimetil citozin tj. 5 hidroksi – metil uracil, a umjesto timina 5 – hidroksipenil uracil.
5
5. Građa virusa Tipičan virus ima vanjsku opnu ili omot koji se sastoji od bjelančevina. U njoj se nalazi jedna vrpca genetskog materijala obično DNK. Virusi su najčešće građeni od samo dvije komponente: nukleinske kiseline i proteina (kapsida), koji zajedno grade nukleokapsid. Samo neki virusi pored navedenih dijelova sadrže i dodatni omotač izgrađen od lipida i glikoproteina ( lipidi su porijeklom od membrane ćelije domaćina). Nukleinska kiselina je ili DNK ili RNK , pri čemu oba tipa mogu biti i jednolančane i dvolančane. Nukleinska kiselina čini virusni genom (skup svih gena), koga čini jedna kopija gena. Zato se virusi mogu smatrati haploidnim organizmima. Virusni genom može sadržati od nekoliko gena do nekoliko stotina gena. Virusi mogu biti različitih oblika npr. kao cigla, šipka, loptica za golf, čak i svemirska raketa. Veličina virusa kreće se od 10 do 300 mili-mikrona (milijunitih dijelova jednog milimetra). Kemijska građa virusa malog oblika je vrlo siromašna, a virusi većeg oblika imaju građu sličnu građi bakterija. Kapsid je omotač, izgrađen od proteina, koji obavija nukleinsku kiselinu. Sastoji se od jednakih proteinskih jedinica — kapsomera. Kapsid ima više uloga: - štiti nukleinsku kiselinu od razarajućeg dajstva enzima ćelije domaćina; - omogućava prenošenje nukleinske kiseline od jedne do druge ćelije domaćina (kao “paket”); - reaktivne grupe u kapsidu omogućavaju da se virus veže za receptore (osjetljiva mjesta) na ćeliji domaćina; - proteini kapsida imaju svojstva antigena. Virusi su dobri antigeni i, unijeti u organizam ljudi i životinja, dovode do stvaranja specifičnih antitijela. Ta specifičnost može biti tolika da se po stvaranju posebnih antitijela mogu i unutar jedne vrste virusa razlikovati više tipova i podtipova. To ima vrlo važnu ulogu kada je u pitanju stjecanje otpornosti protiv nekih virusa, jer infekcija jednim od tipova ne stvara imunitet, i protiv ostalih tipova, već samo imunitet koji tom tipu odgovara. Oblici virusa: štapićasti – cilindar (virus mozaika duhana); nitasti- elastične niti (virusi biljaka i bakterija); loptasti, oblik poliedra – virusi ljudi i životinja; kockasti – virusi ljudi i životinja poput palice, s glavicom i izdankom – virusi bakterija i aktinomiceta.
6
6. Podjela virusa Virusi se dijele 1. prema vrsti domaćina: a) bakteriofagi – inficiraju bakterije i druge mikroorganizme Bakteriofag ili kraće fag je specifični bakterijski virus koji se umnožava na račun bakterija. Fag pliva u kulturnom mediju dok ne nađe bakteriju koju inficira da bi njen proces razmnožavanja zaustavio, a umjesto toga započeo proces izgradnje mnogih novih faga (phaga). Na kraju se bakterija rasprsne, a fagi se oslobađaju u kulturnom mediju gdje se sve prethodno opisano ponavlja, ali na mnogo više bakterija. Fage je 1917. godine prvi opisao Kanađanin Félix Hubert d'Hérelle. Njihov kromosom može različito izgledati. Zbog neposjedovanja vlastitog prometa materije (metabolizam|metabolizma) virusi za vlastitu reprodukciju trebaju jednog biološkog domaćina. U slučaju bakteriofaga to je jedna živa (podesna) bakterijska stanica. Proces reprodukcije moguće je podijeliti u pet faza: 1.Apsorpcija – prianjanje krajeva faga koji su u vidu tanke niti (repa) na površinske strukture bakterijske stanice koja ima ulogu domaćina. 2.Injiciranje (unošenje) fagove DNK odnosno RNK u bakterijsku stanicu. Pritom omotač faga ostaje na površini bakterijske membrane kao nefunkcionalne bjelančevine. 3.Latentna faza tokom koje se u bakterijskoj stanici još uvijek ne mogu uočiti niti dokazati strukture bakteriofaga. U ovoj fazi počinje transkripcija virusnog genoma, translacija viralne mRNK, te replikacija virusnih nukleinskih kiselina. Ova faza može potrajati nekoliko sati. 4. U fazi sazrijevanja se dešava svojevrsno sastavljanje novonastalih dijelova faga (tzv. Assembly). 5. Oslobađanje novih virusnih čestica u postupku uništavanja (lizije) bakterijske stanice – domaćina ili se pak kod nekih bakterija događa samo preuzimanje pojedinih genetskih informacija u vlastiti genom. Nastaju desetine, nekada stotine novih bakterijskih virusa – faga nakon iskorištavanja infrastrukture i materijala bakterijske stanice - domaćina b) biljni virusi – virusi koji inficiraju biljke . Zbog toga što se znanja o virusima gotovo isključivo odnose na viruse koji parazitiraju na čoveku, domaćim životinjama, bakterijama patogenim za čoveka i gajenim biljkama nije se javila potreba za klasifikovanjem virusa koji parazitiraju na grupama organizama koje nemaju praktičnog značaja za čoveka. Mali broj istraživanja je sproveden na virusima algi i gljiva, a samo neznatan broj podataka imamo o virusima praživotinja. Zbog toga se virusi algi i gljiva grupišu kao biljni virusi, a virusi praživotinja kao animalni virusi. Upravo zbog slabe proučenosti navedenih grupa virusa može se u budućnosti očekivati otkriće na hiljade novih vrsta koje bi mogle pružiti značajne podatke za rasvetljavanje filogenetskih puteva celularnih organizama, a isto tako pružiti jasne informacije o interakciji nežive i žive materije u ranim etapama evolucije života. Danas se zna da veliki broj virusa može da inficira biljne ćelije. Naime, čak jedna četvrtina svih do sada poznatih virusa se klasifikuju kao biljni virusi. 7
Prema savremenim procenama poznato je više od 2000 vrsta biljnih virusa. Među biljnim virusima su poznati oni koji poseduju genom u vidu jednolančane DNK, dvolančanog DNK molekula, dvolančane RNK, negativne jednolančane RNK, a najveći broj se odlikuje pozitivnim jednolančanim RNK genomom. Tri familije su zajedničke za biljne i animalne viruse: Rhabdoviridae, Bunyaviridae i Reoviridae, dok su ostali biljni virusi svrstani u posebne porodice. c) animalni virusi – virusi koji inficiraju kičmenjake Virusi uglavnom predstavljaju izrazito specijalizovane parazite. Tako neki od njih parazitiraju samo u ćelijama bakterija i označavaju se kao bakteriofagi, drugi se razmnožavaju samo u ćelijama životinja i označavaju se kao animalni virusi, dok se treći razvijaju samo u biljnim ćelijama te se označavaju kao biljni virusi (Juretić, 2002). Iz ovih podataka se dolazi do zaključka da biljni virusi ne mogu inficirati životinje niti animalni virusi mogu zaraziti biljke, a isto tako biljni virusi virusi ne mogu inficirati bakterije, niti bakteriofagi mogu inficirati biljke. Međutim, od ovih pravila postoji manji broj izuzetaka. Tako se pojedini biljni virusi mogu razmnožavati u ćelijama insekata koji se hrane biljnim sokom i koji ih prenose sa zaraženih na zdrave jedinke, a mehanizam razmnožavanja ovih virusa nije potpuno poznat. Ovi izuzeci često taksonome dovode u nedoumicu da li virus koji se može razmnožavati i u animalnim i u biljnim ćelijama treba svrstati u animalne ili biljne viruse. 2. prema tipu nukleinske kiseline: a)
DNK virusi
Postoje, za sada, šest familija DNK virusa, a po nazivu se zaključuje da je njihova odlika prisustvo dezoksiribonukleinkse kiseline u svom virionu. Njihova klasifikacija, bila bi sledeća: 1. PARVO virusi (najmanji DNK virusi); 2. PA-PO-VA virusi (uzročnici malignih transformacija): PA – papiloma virusi (stvaraju papile – izraštaje), PO – polioma virusi (stvaraju polipe), VA – vakuolizirajući virusi (izazivaju vakuolizirajuću degeneraciju); 3. ADENO virusi (napadaju žlezdano tkivo, a naročito limfne žlezde gornjih respiratornih puteva); 4. HERPES virusi (ima ih 25. vrsta, od kojih su 5. najčešći): Herpes symplex tip 1. (usna groznica), Herpes symplex tip 2. (genitalni herpes), Herpes varicella-zoster (kod dece, osipna groznica, ovčje boginje – varičela, a kod odraslih se javlja kao kasni recidiv istog oboljenja), Cytomegalo virus (izaziva žuticu ni A, ni B, napada limfne žlezde, a opasan je za trudnice jer izaziva oštećenje ploda), Epstein-Barr virus (infektivna mononukleoza); 5. IRIDO virusi (izazivaju hemoragične groznice i prenose ih krpelji); 6. POX virus (uzročnik velikih boginja, najveći DNK virus koji se jedini razmnožava u citoplazmi inficirane ćelije): Vaccinia (uzročnik kravljih boginja, može se sa goveda preneti na ljude. Od ovog virusa je Edvard Džener napravio vakcinu protiv velikih boginja.),Variola (uzročnik zaraznog, karantinskog i smrtonosnog oboljenja, velikih boginja ili Variola vera); 8
b) RNK virusi Poznato je jedanaest porodica RNK virusa. Po ulasku virusne čestice u ćeliju, ribonukleinska kiselina ovih virusa se pod dejstvom enzima reverzibilne transkriptaze kopira u jedan lanac DNK (reverzno prepisivanje) koja služi kao matrica za sintezu kompletnog molekula. Tako nastala dvolančana DNK se integriše u genom ćelije domaćina. Koristeći sintetske mehanizme ćelije, sada se obavlja transkripcija u RNK matrice koje služe kao i-RNK i kao genetički materijal novih virusa. 1. PICORNA virusi (najmanji virusi): RHINO virusi (ima ih preko 100. vrsta,a izazivaju kijavicu – Rhinitis), ENTERO virusi (crevne infekcije): POLIO virus tip 1, 2 i 3. (uzročnik dečje paralize), COXACKIE virus (zapaljenja srca), ECHO virus; 2. RHEO virusi (imaju dvostruki lanac RNK); 3. TOGA virusi (ima ih više vrsta među kojima je najznačajniji uzročnik Rubellae – crvenke); 4. CORONA virusi (izazivaju prehlade); 5. BANYAN virusi (izazivaju hemoragične groznice, prenose ih krpelji); 6. ARENA virusi (izazivaju hemoragične groznice, prenose ih krpelji); 7. RETRO virusi (izazivaju maligne transformacije): ONKOVIRUSI (onkogeni); SPUMA VIRUSI (gde spada uzročnik Ebole); LENTI VIRUSI (u ovoj podgrupi je HIV virus); 8. ORTOMYXO virusi (u ovoj grupi je najvažniji virus gripa, Inluenzae tip A, B i C); 9. PARAMYXO virusi: virus MUMPSA (zauške); virus MORBILA (male boginje); RSV virus (respiratorni sincicijalni virus koji napada disajne organe); 10. RHABDO virus (je samo jedan tip koji izaziva besnilo, Rabies ili Lyssa-u); 11. FLAVOVIRUSI (žuti virusi, među kojima je najznačajniji uzročnik teškog, zaraznog i karantinskog oboljenja – žute groznice); 3. prema tipu nukleinske kiseline, građi virusne čestice i načinu replikacije virusa: a) porodice (-viridae) b) podporodice (-virinae) c) rodove (-virus) d) vrste
9
7. Cjepljenje/vakcinacija a) Definicija i historija Vakcinacija je postupak kojim se određeni antigeni materijal unosi u organizam. Unošenje se vrši putem vakcine. Cilj vakcinacije je stvaranje imuniteta na određenu bolest. Vakcinacije se smatraju najjefikasnijim i najjeftinijim metodom spriječavanja pojave i širenja infektivnih bolesti. Vakcina može sadržavati žive ali oslabljene patogene bakterija ili virusa, mrtve ili deaktivirane patogene ili samo izdvojene specifične proteine datih patogena. Boginje su bile prva bolest koji su ljudi pokušali spriječiti vakcinacijom. Tvrdi se da je cijepljenje protiv boginja vršeno u Kini ili Indiji već u II stoljeću prije nove ere. A 1718. godine, ledi Mary Wortley Montague je izvijestila da Turci primjenjuju neku vrstu cijepljenja tekućinom dobijenom od lakših slučajeva boginja i da je i ona cijepila svoju djecu na taj način. Prije 1796. godine kada je britanski ljekar Edward Jenner testirao mogućnost upotrebe vakcine protiv kravljih boginja za imunizaciju ljudi protiv boginja, bar šest drugih istraživača je to uradilo prije njega: nepoznata osoba u Engleskoj (oko 1771.), Gosp. Sevel,Njemačka (oko 1772,), Gosp. Jensen, Njemačka (oko 1770.), Benjamin Jesty, Engleska, (1774.), Gosp. Rendall, Engleska (oko 1782.) i Peter Plett, Njemačka, u 1791. Samu riječ "vakcinacija" privi put je upotrebio Edward Jenner 1796. godine. Louis Pasteur je unaprijedio ovaj koncept svojim pionirskim radom na polju mikrobiologije. Vakcinacija (od lat. vacca - krava) dobila je upravo takvo ime jer su se prve vakcina pravile od relativno bezopasnog virusa 'kravljih' boginja na osnovu kojeg se mogao razviti određeni stepen imuniteta protiv opasne zarazne i smrtonosne bolesti kao što su boginje. Cijepljenje, vakcinacija i imunizacija su slični pojmovi. Rad na vakcinaciji je nerijetko bio propraćen kontroverzijama i otporom iz razloga etničke, političke, vjerske i druge prirode. No, bez obzira na to, otkriće vakcina protiv velikog broja bolesti koje su u prošlosti desetkovale populacije ljudi te današnja masovna primjena vakcinacije dali su ogroman doprinos ukupnom zdravlju čovječanstva, poboljšanju životnog standarda i produženju životnog vijeka. Cijepljenje se zasniva na unošenju promijenjenog uzročnika bolesti u organizam u malim količinama čime se potiče tvorba antitijela: Di-difterija, Te-tetanus, Perhipavac, Polio-dječja paraliza, Mo-ospice, Pa-zauške, Ru-rubeola, BCG-tuberkuloza, Ana-anatoksin, PPD-pročišćeni proteinski derivat. b) Vrste vakcinacija 1. Aktivna vakcinacija Kod aktivne vakcinacije, makroorganizam se inficira određenim mikroorganizmom kome je ljudskom intervencijom oduzeta sposobnost razmnožavanja. Naravno, imuni sistem to ne zna (srećom) te pokreće sve mjere radi identifikovanja, označavanja i neutralisanja ovog 'jalovog' uljeza. Moguće je da pacijent osjeti manje simptome imunološke reakcije (glavobolja, povišena temperatura, nelagoda) ali pošto se klica nece razmnožavati neće biti ni drugih simptoma. Ukratko, aktivna vakcinacija je simulacija infekcije i ima ulogu prevencije. 10
2. Pasivna vakcinacija Kod ove vrste vakcinacije određena antitijela se unose u organizam u terapeutske svrhe (ne preventivne kao kod aktivne vakcinacije). Ova antitijela ce označiti ciljanog uljeza i tako omogućiti njegovu neutralizaciju. Protiv nekih mikroorganizama može se istovremeno primijeniti aktivna vakcinacija (prevencija) i pasivna vakcinacija ako se sumnja da je infekcija nastupila (npr. tetanus). Majčino mlijeko sadrži antitijela stvorena u tijelu majke prirodnim, imunim putem i putem vakcinacije. Dojenje predstavlja odličnu zaštitu od mnogih infekcija. Majčino mlijeko, dakle, sadrži širok spektar pasivnih vakcina. Medutim, pasivne vakcinacije antitijelima garantiraju imunitet tek tokom nekoliko sedmica. Pošto se ne formiraju ćelije sa 'sjećanjem' imunitet nestaje sa razgradnjom antitijela. c) Iniciranje imune reakcije Uopšteno govoreći, ovdje se zapravo radi o vještačkom stvaranju imuniteta u cilju zaštite od od određene zarazne bolesti a to se postiže iniciranjem imune reakcije unošenjem određenog imunogena. Vakcinacija se može vršiti unošenjem jednog ili više imunogena na više različitih načina. Neke savremene vakcine se unose kada je pacijent već oboljeo, npr. pri eksperimetiranju vakcinama protiv Side (AIDS), raka i Alchajmerove bolesti. Većina vakcina daje se putem potkožne injekcije jer se one rijetko dovoljno dobro absorbiraju u crijevima (ako se primijenjuju oralno). Neke druge, kao oslabljene klice polia, nekih vrsta tifusa i kolere daju se oralno kako bi se upravo u crijevima razvio potreban imunitet na ove bolesti.
11
8. Sažetak Virologija je znanost koja se bavi proučavanjem virusa. Virusi su zarazne čestice građene samo od jedne nukleinske kiseline ( RNA ili DNA) i bjelančevinskog omotača. Nemaju staničnu građu pa za svoje umnožavanje koriste živi organizam. Izvan živog organizma mogu se koncentrirati u kristalnom obliku. Domacini virusa mogu biti bakterije, biljke, životinje i čovjek. Viruse koji žive na bakterijama nazivamo bakteriofagi. Posebnu skupinu virusa čine retrovirusi koji imaju sposobnost da svoju molekulu RNA pomoću vlastitog enzima prevedu u DNA. Virusi nukleinskom kiselinom prisiljavaju domacina da ih sinteteizira. Najpoznatiji retrovirus je HIV, uzročnik side ili AIDS-a. Postoje još manje zarazne čestice od virusa, a to su viroidi i prioni. Viroidi su građeni samo od jedne nukleinske kiseline, a prioni samo od bjelančevina.
12
9. Literatura -
Bešlagić Edina: Mikrobiologija, Sarajevo,1998
-
Karakašević: Mikrobiologija i parazitologija, Sarajevo 1987
-
Šarić K.: Medicinska mikrobiologija,Skripta, Sarajevo, 1998
-
http://www.scribd.com/doc/92739335/83/VIRUSI
-
http://www.scribd.com/doc/40136371/Takonomski-Kriteriji-u-SistematiciVirusa
-
http://sh.wikipedia.org/wiki/Virus_(biologija)
13
