Sasa Markovic - Manifest Protiv Imperije

Šaša Marković

MANIFEST PROTIV

IZDAVAČKA KNJIŽARNICA ZORANA STOJANOVIĆA SREMSKI KARLOVCI • NOVI SAD

AKADEMIJA ZA DIPLOMATIJUIBEZBEDNOST BEOGRAD

„Šaša Marković kroz ceo rad izbegava suvišne i opterećujuće opise, opredeljujući se za sintetizovan pri­ kaz političkog sistema SAD, ali uz nove ključeve za čitanje savremenih istorijskih tokova i uloge ame­ ričke spoljne politike u tim novim epohalnim okvirima. Pisac je u obradi tematike pokazao širinu i poznavanje svih relevantnih savremenih teorijskih pravaca. (...) Visoka biznis-elita, zaključuje autor, uspela je da nametne političku kon­ trolu, što će po njemu imati kata­ strofalne posledice za klasične ideale liberalno-demokratske filo­ zofije. Ako Šaša Marković, nakon detaljne analize geneze američkog neoimperijalizma i ubedljivog uka­ zivanja na njegove pojavne vidove, tvrdi da tobožnji mir i bezbednost doskora prevladavajuće velesile nagoveštava ’dugoročne lance rop­ stva kao posledicu liberalnog modela kapitalizma1, onda nama ne preostaje ništa drugo do da se sa njim saglasimo, a njegovu knjigu svesrdno preporučimo za čitanje i ozbiljnu raspravu. Jer, svet je u me­ đuvremenu postao multipolaran, čime su porasle i šanse za jedan oz­ biljan, nepristrasan dijalog o ma­ nama svake hegemonističke politike. “ Prof. dr Smilja Avramov

ŠAŠA MARKOVIĆ

MANIFEST PROTIV IMPERIJE prilog istoriji američkog (neo)imperijalizma

IZDAVAČKA KNJIŽARNICA ZORANA STOJANOVIĆA SREMSKI KARLOVCI ®NOVI SAD

2013

AKADEMIJA ZA DIPLOMATIJUIBEZBEDNOST BEOGRAD

Copyright © by Šaša Marković 2013. Sva prava zadržana

C IP - Каталогизација у публикацији Библиотека Матице српске, Нови Сад 327(73)”20” М АРКОВИЋ, Саша Manifest protiv imperije : prilog istoriji američkog (neo) imperi­ jalizma / Šaša Marković. - Sremski K arlovci; Novi Sad : Izdavačka knjižamicaZorana Stojanovića ; Beograd : Akademija za diplomatiju bezbednost, 2013 (Novi Sad : Sajnos). - 256 str.; 21 cm. - (Biblioteka Posebna izdanja / Izdavačka knjižamica Zorana Stojanovića) Тираж 5.000. Bibliografija. - Registar. ISBN 978-86-7543-267-8 (IKZS) a) Међународни односи - 21. в. b) Спољна политика - САД - 21. в. COBISS.SR-ID 278732551

Mojoj majci...

IZNEVERENI IDEALI Savremeni svetski analitičari projektovanja modela za XXI vek i novih oblika ideološkog inženjeringa polaze od jedne nesporne činjenice: čovečanstvo je ušlo u treći milenijum sa mnoštvom nerešenih problema, bez jasne perspektive u pogledu mogućnosti njihovog rešenja. I dok jedni krajnje pesimistički gledaju na budućnost, pribegavajući povremeno biblijskim proročanstvima, poput, primera radi, Umberta Eka, koji smatra da se svet kreće jednom jedinom cilju, a to je - pakao, drugi, s nepouzdanim optimizmom, najavljuju novu ovoze­ maljsku ideologiju u vidu Novog svetskogporetka. Pisac ove studije Šaša Marković argumentovano odbacuje oba navedena pristupa, smatrajući ih izlišnim i nerealnim. Pri tom, njega nisu povela, još manje zanela, velika imena savremene političke misli; on ih je temeljito proučio, ali je smelo krenuo sopstvenim putem, opredeljujući se za empirijski postupak u analizi savremenog sveta i nje­ gove budućnosti. Po njegovom mišljenju, promene koje su se odigrale u društvu i u prirodi, i to na planetarnom nivou, zahtevaju novu logiku i novu naučnu metodologiju. U epicentar svoje knjige autor smelo postavlja američku neoimperijalnu politiku, koja planirano, kontinuirano i sistematično „proizvodi44i istovremeno primenjuje političko nasilje koje vodi samo jednom cilju, a to je - apokalipsa. To je ideja vodilja koju pisac

7

znalački razrađuje kroz tri dela svoje studije: 1. Imperijalni karakter republike; 2. Poreklo angloameričke dominacije, i 3. Multipolamost ili izolacija Amerike. Možda bi se autoru moglo zameriti na redosledu izlaganja i postaviti pod brojem 1 poglavlje broj 2, što bi hronološki posmatrano, bilo naoko logičnije. Međutim, opravdanje za ovakvu autorovu opciju moguće je naći u nastojanju da prikaže kontinuitet američkog neoimperijalizma, za koji cilj je bilo potrebno detaljno raščlaniti kategorijalni aparat, i upravo ta komponenta čini okosnicu prvog dela ovog spisa. Kompleksnost međunarodnih odnosa često zahteva promenu taktike, strategije i, saobrazno tome, metodologije, pri čemu imperi­ jalistički pragmatizam, prema Markovićevim zaključcima, bez obzira na fenomenološke preobražaje, ostaje ista, nepromenjena: ona je -

konstanta američke politike. Šaša Marković kroz ceo rad izbegava suvišne i opterećujuće opise, opredeljujući se za sintetizovan prikaz političkog sistema SAD, ali uz nove ključeve za čitanje savremenih istorijskih tokova i uloge američke spoljne politike u tim novim epohalnim okvirima. Pisac je u obradi tematike pokazao širinu i poznavanje svih relevantnih savre­ menih teorijskih pravaca. On je uspešno uporedio ulogu finansijskog kapitala u sistemu vlasti britanske imperije XIX veka, i preuzimanje istog modela od strane SAD kroz konstituisanje Federalnih rezervi, kao privatne centralne banke i bitne poluge u izgradnji države na­ cionalnog blagostanja. Marković argumentovano osvetljava domi­ nantnu ulogu finansijskog kapitala od strane uskog kruga visoke elite, smatrajući daje upravo ta činjenica od presudnog značaja za razumevanje sadašnje faze američkog imperijalizma, ali i za odstupanje od

8

osnovnih ideja ,,očeva-osnivača“ SAD. Te proturečnosti došle su do izražaja i u Ustavu SAD, najstarijem aktu takve normativne težine u istoriji modernog sveta. Ipak, pisac, razume se, ne negira revolucionarni karakter ovog akta koji po prvi put u organizovanoj društvenoj zajednici i savremenoj državi poverava suverenitet narodu. Princip narodne demokratije biće od tog vremena matrica i ideja vodilja budućim generacijama. Pisca nisu poneli, niti su mu zamračili vidike prvi uspesi Novog sveta ; on se suvereno kreće kroz lavirinte istorije i ukazuje na teškoće u izgrad­ nji države novog tipa. Borba oko kontrole nad finansijskim kapitalom je jedan od ključnih problema na koje Marković ukazuje od samog početka svoje knjige. Pitanje je da li banke, koje su bile u naglom po­ rastu, treba da imaju veću moć od države, provlači se sa svom oštri­ nom u kapitalističkom svetu do današnjih dana. Pisac veoma precizno prati i analizira teške probleme koji iskrsavaju između bankarskog sektora i drugih dobara vrhunske elite, i tu otkriva koren budućeg svetskog hegemona. Apetiti američke elite su rasli, ali su se i sukobljavali sa antikolonijalnim pokretom, naglim razvojem Nemačke, pokušajem razvoja novog svetskog poretka kroz Društvo naroda, u kome pisac vidi prikrivenu nameru stvaranja svetske vlade. I pored povremenih sukoba u vrhu fmansijskog kapitala izmedju SAD i Velike Britanije pronađen je, ipak, zajednički jezik između ove dve imperije: udareni su temelji UN tokom rata, da bi nakon njegovog okončanja osnovane UN, form iranje Međunarodni monetarni fond i Međunarodna banka za obnovu i razvoj, čime je obezbeđena američka monetama hege­ monija, a osnivanjem NATO, konačno, i vojna hegemonija SAD.

9

Visoka biznis-elita, zaključuje autor, uspela je da nametne političku kontrolu, što će po njemu imati katastrofalne posledice za klasične ideale liberalno-demokratske filozofije. Ako Šaša Marković, nakon detaljne analize geneze američkog neoimperijalizma i ubedljivog ukazivanja na njegove pojavne vidove, tvrdi da tobožnji mir i bezbednost doskora prevladavajuće velesile nagoveštava „dugoročne lance ropstva kao posledicu liberalnog modela kapitalizma44, onda na­ ma ne preostaje ništa drugo do da se sa njim saglasimo, a njegovu knji­ gu svesrdno preporučimo za čitanje i ozbiljnu raspravu. Jer, svet je u međuvremenu postao multipolaran, čime su porasle i šanse za jedan oz­ biljan, nepristrasan dijalog o manama svake hegemonističke politike.

Prof dr Smilja Avramov U Beogradu 4. april 2013. godine

10

UVOD MANIFEST PROTIV IMPERIJE, nije samo puko, izravno ukazivanje na propadanje zapadne civilizacije koja u magnovenju, okupirana od angloameričke imperije, još uvijek promišlja svoju su­ periornost. Prilog istoriji američkog (neo)imperijalizma - to ova knji­ ga nedvosmisleno i pokazuje i dokazuje - odvodi nas posredno do dramatične pomisli, bez ikakve politikantske primisli, kako taj konti­ nuitet planiranog nasilja, kako ta - od početka XX vijeka - neprekinuta proizvodnja vojnih sukoba anglo-američke elite, može voditi samo apokalipsi. Ta opasnost je pojačana usled nespremnosti Amerike da se odrekne apsolutne hegemonije uspostavljene poslije sloma SSSR-a i prihvati realnost rađanja novog multipolamog svijeta. Sjedinjene Države su gotovo uspjele da snagom svoje tehnološko-manipulativne politike konstituišu mnjenje da su ratovi ne tek sredstvo za ostvari­ vanje demokratije, već demokratija sama. Ako sve doista vodi kona­ čnom slomu, on, i etimološki, i semantički, i po sili geopolitičke logike, nipošto ne može biti partikularan, on ne može pogoditi samo jednu zemlju, iako je ta zemlja inicijator i inspirator planetarne pošasti. Da li su ratovi odista prošlovjekovna i novomilenijumska sudbina postmodemog čovjeka? Na ovo delikatno i suštinsko pitanje politička teorija mahom ćuti, a o onome o čemu ona ćuti, govori velika literatura koja se političkom umu čini potpuno izlišnom. „Novi rat ima stvaralačku funkciju u razvoju vrste. Ludendorf

11

je rekao: ’Rat je grandiozna tekovina istorije i daje najširi prostor blistavom stvaralaštvu’. Ja sumnjam. Ratovi ne - usavršavaju. Na kraju, ratovi privremeno, provizorno i pojedinačno mogu izazvati ispoljavanje izvesnih viših moralnih i duševnih (teško duhovnih) osobina koje nije zahtevao mir, ali to, ma se proširilo i na ceo narod, ne usavršava ga. Najpre jer traje koliko i rat, a zatim što se napredak jednog bića, skupine ili šire zajednice, ne meri snagom morala već vrstom i obimom spoznaje. Ratovi ne donose nikakvu spoznaju, čak ni očiglednu - da su štetni. Elementarne krize su nešto drugo. (Leonidova i Džonova noga koje su, prva slučajno, druga namemo uništile mravinjak.) Priroda otrežnjuje, priroda, čak i kada nas pogađa, širi površinu svog dodira sa nama, pa s njom, naše saznanje o međuzavisnosti, bez koje nema trajne budućnosti za humanitet. Uveren sam da bi neka dramatična prirodna opasnost, od topljenja polova, recimo, poremećaja u teži, susreta sa nekim lutajućim nebeskim telom, ujedinila vrstu jače, dublje i korisnije od svake, pa i najidealnije istorijske ideje. I ne samo to (jer enozis nije dovoljan, nužan je njegov cilj) ova bi opasnost u borbi za opstanak fundamentalno izmenila naš odnos prema prirodi i naše mesto u njoj. Promena mesta, donela bi promenu čovekove funkcije. Više ne bi bili savest prirode, to da je ispravlja, već njene svesti o samoj sebi. Promene funkcija zahtevala bi nova oruđa. Nova čula, novu inteligenciju, novu logiku, nov život koji još ne možemo ni da za­ mislimo. Ta su oruđa u nama. Nužan je potres koji će ih izbaciti na površinu. Znam daje strašno ono što ću reći - ja taj i takav potres vidim, paradoksalno naizgled, i u jednom nuklearnom ratu. Jer se nuklearni rat jedini od svih neće osloniti na ljude, on će pokrenuti i prirodu. U tome ratu učestvovaće i priroda. Promeniće se klima, razbesneti vode i zemlje, umreti deo atmosfere, i možda, mada kasnije, biološki ’poludeti’ preostala flora i fauna. Svet će biti

12

drukčiji, pa će i preostatak čoveka morati drukčiji biti. Možda će tek na ruševinama svoje grandiozne pogreške naći put koga je zatrpao svojim lakim i naopakim izborom. Možda će promeniti nešto u prirodi, morati da promeni svoju razaračku funkciju. Možda će drugi početak (ili ko zna koji) biti bolji. Najzad, valjda postoji i za naše postojanje i neki bolji razvoj od samouništenja.441 Upravo zbog ove posljednje rečenice, zbog ove spekulativne mogućnosti koju nagovještava veliki pisac i treba dobro analizirati i proučiti dosadašnju (neo)imperijalnu politiku jedne velike sile. Bez njihovog dosadašnjeg političkog sveobuhvatnog angažmana, koji je od njih nametnut kao jedini mogući model gdje se tjeramo da budemo slijepi vjernici, jedino i postoji nada za naše postojanje i za naše opstajanje, i za neki bolji razvoj od samouništenja do koga nas politika SAD neminovno dovodi. Događaji, akcije i procesi, kako u Americi, tako i u međuna­ rodnoj zajednici, koji su doveli do uspona i slabljenja američke hege­ monije biće predmet analize u ovoj knjizi u tri poglavlja: 1) imperijalni karakter republike; 2) porijeklo anglo-američke dominacije; 3) multipolamost ili izolacija Amerike.

1) „Posebnost što'ju je tokom čitave svoje istorije Amerika sebi pripisivala, stvorila je dva protivrečna stava u odnosu na spoljnu politiku. Prema prvom, Amerika najbolje sledi svoje vrednosti time što unapređuje soptvenu demokratiju, zahvaljujući čemu pred­ stavlja svetionik za ostatak čovečanstva; prema drugom, te iste vrednosti Americi nameću obavezu da za njihovo ostvarenje širom

1 Borislav Pekić, Tamo gde loze plaču , Beograd, 2012. god, str. 126.

13

sveta vodi krstaške ratove. Rastrzana između nostalgije prema davno minuloj prošlosti i čežnje za savršenom budućnošću, ame­ rička misao se kolebala između izolacionizma i angažovanja.. .“2 Bžežinski3 i Kisindžer,4 neupitno daju Americi ulogu lidera slobodnog svijeta, negirajući karakter imperije. Oni pokušavaju im­ perijalni karakter Amerike podmetnuti javnosti kao njenu borbu za demokratiju, slobodu i ljudska prava, zato što imperijalistička politika Amerike nije imala i nema podršku kod većine Amerikanaca. Ta činje­ nica predstavlja jedan od najvećih problema američkom vodstvu. Predmet sporenja u samom vrhu američke elite predstavlja dilema - na koji način Amerika treba, ili može, vladati svijetom. Pri­ padnici realističke škole u teoriji međunarodnog prava i međunarodnih odnosa u Americi, pretpostavljaju „globalno vodstvo” nasuprot „glo­ balnoj dominaciji”,5 koju su pokušavali sprovesti neokonzervativci predvođeni Polom Volfovicem u vrijeme Bušovog mandata.6 Nave­ dena dilema svodi se na jednostavno pitanje - vladati sam, ili podijeliti carstvo sa par mlađih saveznika? Izdanak stare britanske imperijalne škole, Najl Ferguson prigovara Americi zašto nije otvoreno prihvatila ulogu imperije, jer je suštinski, kako kaže, cijela istorija Amerike imala imperijalni kara­ 2 Henri Kisindžer, Diplomatija, Beograd, 2008, str. 5-6. 3 Zbignjev Kazimirz Bžežinski (Zbignievv Kazimierz Brzezinski) rođen 1928. jeste jedan od vodećih američkih politikologa i geostrateških analitičara, koji je između ostalih funkcija, obavljao i funkciju Savjetnika za nacionalnu bezbjednost u administraciji predsjednika Džimija Kartera 1977-1981. 4 Henri Kisindžer (Негау Alfred Kissinger) rođen 1923, jeste američki (rođen u Njemačkoj) istoričar,politički analitičar i diplomata, koji je obavljao visoke državne funkcije u adminis­ tracijama predsjednika Ričarda Niksona i Džerarda Forda. Između 1969-1973. je obavljao funkciju savjetnika za nacionalnu bezbjednost u administraciji Ričarda Niksona. Od 1973. do 1977. je obavljao funkciju Državnog sekretara, prvo kod Niksona do njegove ostavke 1974., zatim u kontinuitetu i kod novog predsjednika Forda, od 1974. do 1977. Kisindžer je vodeći predstavnik američke realpolitičke (realpolitik) škole u međunarodnim odnosima. Dobitnik je Nobelove nagrade za mir 1973. godine. 5 Zbignjev Bžežinski, Američki izbor, Podgorica, 2004, str. 143. 6 Vidjeti u: Frensis Fukujama, Amerika na prekretnici, Podgorica, 2007, str. 36.

14

kter.7Amerika je širila teritoriju u XIX vijeku na svom kontinentu, a u XX vijeku širi uticaj na sve druge kontinente, sa više ili manje uspje­ ha. Sa jasnim ciljem, željom za kontrolom i dominacijom. Ferguson smatra Ameriku kao imperiju dobrim izborom, prema njemu, ona pred­ stavlja neminovnost i jedina može obezbijediti stabilnost i bezbjednost svijetu. Ferguson pronicljivo promišlja i budućnost SAD-a, iskazujući bojazan da bi „do pada imperija ovaj put, kao u primjeru Gibonova Rima, moglo doći iznutra.”8 Kritičari i oponenti američkog hegemonizma Ameriku jasno determinišu kao imperiju kojom vlada oligarhija, dok je demokratija samo paravan izgrađen sa ciljem prikrivanja elite koja direktno kontroliše i planira politiku Vašingtona. Karol Kvigli9 naglašava d aje uska elita visokog finansijskog kapitala preuzela dominantnu ulogu u sistemu vlasti britanske imperije krajem XIX vijeka. U Americi će se isti proces odvijati u dvije faze; 1) konstituisanjem Federalnih rezervi (The Federal Reserve System) kao privatne centralne banke u SAD 1913. godine; 2) izgradnjom države nacionalne bezbjednosti 1946-47. godine, nakon smrti F. D. Ruzvelta. Period predsjednikovanja Frenklina Delano Ruzvelta, koji je porijeklom pripadao finansijskoj i političkoj eliti,10 bio je izuzetak u

7 Vidjeti u: Niall Ferguson, Kolos - Uspon i p ad Američkog imperija, Zagreb, 2011, str. 306. 8 Isto, str. 506. 9 Karol Kvigli (Carroll Quigley) 1910-1977, jeste jedan, po riječima Dr Pitera Kroa (Peter F. Krogh), dekana Škole za spoljne poslove, univerziteta Džordžtaun, od posljednjih makro-istoričara koji nam je svojom velikom sposobnošću osvijetlio trasu razvoja civilizacije. Pred­ sjednik Bil Klinton je u svom pozdravnom govoru demokratskom kokusu, poslije izbora za predsjednika SAD 1992, posebno naglasio, da su za njegov razvoj kao političara, zaslužna samo dva čovjeka. Jedan je bivši, ubijeni predjsednik Džon Kenedi, a drugi profesor Karol Kvigli. Kvigli je doktorirao istoriju na univerzitetu Harvard, a predavao je na Prinstonu, Harvardu i Džordžtaun univerzitetima. Kvigli je iako jedan od najznačajnijih istoričara X X vijeka, sakrivan od akademske javnosti u Americi u posljednjih četrdesetak godina. K vigli je u svojim djelima opisao način funkcionisanja i donošenja najvažnijih odluka u Britaniji i Americi. Iz tih razloga, čuvari američke državne bezbjednosti, već pola vijeka pokušavaju vještim manipulacijama sakriti njegovo veliko djelo, prije svega preko izostavljanja Kviglija iz američkih obrazovnih programa. 10 Vidjeti u: Carroll Quigley, Tragedy andHope, N ew York, 1975, str. 533, 534.

15

mnogo čemu. Ruzvelt se sukobio sa visokim finansijskim kapitalom iako je bio njegov integralni dio. Razlog sukoba je bila Ruzveltova nakana da stvori državu socijalne pravde.11 On je imao veliku podršku američkog naroda okupljenog oko dva zajednička'cilj a: prevazilaženja velike ekonomske krize i pobjede u II svjetskom ratu. Ruzvelt je na svoj rad gledao kao na misiju koju nije htio ispustiti iz ruku, te je vršio vlast u nepuna četiri mandata, što je presedan u američkoj istoriji. Ipak ne treba zaboraviti, da je Ruzvelt bio i imperijalista, sa željom da Amerika dominira svjetskom politikom nakon rušenja britanske im­ perije. Uspio je završiti svoj projekat na međunarodnom planu, ali na žalost, smrt g a je spriječila da dovrši svoj posao u izgradnji Amerike kao države socijalne pravde. Snage visokog finansijskog kapitala, sa željom da se osiguraju od dolaska na vlast nekog novog Ruzvelta, prema riječima Gora Vi­ đala,12 Sjedinjene Države pretvaraju u „državu nacionalne bezbjednosti.”13To će se desiti u vrijeme mandata Harija Trumana. Na ovaj način će vojno-industrijski kompleks zajedno sa obavještajnom zajednicom SAD-a postati zaštitna garda staroj oligarhiji i visokom finansijskom kapitalu Vol Strita. Bijela kuća i Kongres će predstavljati instrument ove elite, donekle sa izuzetkom Kenedija koji će biti ubijen u Dalasu 1963. i Niksona koji će biti smijenjen 1974. godine. Osamdestih godina prošlog vijeka, za vrijeme mandata Ronalda Regana u SAD i Margaret Tačer u Velikoj Britaniji, vrh fi­ nansijskog kapitala je dao zamah projektu neoliberalnog kapitalizma, poslije decenije surovih eksperimenata ovim ekonomskim modelom u Latinskoj Americi. Teorijsku potporu neoliberalnom modelu kapi­ talizma dala je Cikaška škola Miltona Fridmana, koji postaje guru 11 Vidjeti u: Michael Мооге, Capitalisam, Love story, dokumentarni film. 12 Gore Vidal (Gore Vidal Eugene Luther), 1925-2012,jeste jedan od najznačajnijih amer­ ičkih pisaca, esejista, scenarista i dramaturga XX vijeka, a koji je po porijeklu pripadao samoj američkoj eliti. Poznat je po svojoj kritici američkog neoimperijalizma i po svojim liberalnim političkim uvjerenjima. 13 Vidjeti u: Gore Vidal, The Last Empire, N ew York, 2002, strana 240.

16

ovog pravca u ekonomiji. Kratkoročno, ovaj radikalan zaokret donio je izuzetne rezultate, veliki rast američke ekonomije i rušenje sovjetske imperije. Međutim, tridesetak godina kasnije, neoliberalni model kapi­ talizma će dovesti cjelokupnu svjetsku ekonomiju do ruba propasti.14 Propašću SSSR, čije je postojanje pomoglo uzdizanju SAD kao svjetskog hegemona, Sjedinjene Države su pokazale pravu prirodu svog svjetskog angažovanja. Novi svjetski poredak, zvanično promovisan od Džordža Buša starijeg, u početku je mnogima davao novu nadu. Željno očekivana demokratija i slobodno tržište, kod naroda bivšeg komunističkog bloka, umjesto slobode i blagostanja, donijeli su ovim narodima razočarenje. Efekti neoliberalizma, sa sveobuhvat­ nom i brzom privatizacijom i deregulacijom u državama bez vladavine prava, stvorili su sistem sveopšte, i od njih legitimisane pljačke, državne imovine. One vlade koje su najbrže i najbolje odradile ovakve privatizacije, nagrađene su pohvalama od MMF-a i Svjetske banke za uspješno izvršenu tranziciju.15 Otpor ovakvom američkom međunar­ odnom angažovanju postoji na oba politička krila u SAD-u, kako među konzervativcima, tako i među liberalima. Želja dijela konzervativaca jeste da se Amerika povuče u okvire Monroove doktrine i tradi­ cionalnog izolacionizma. Dio liberala oštro kritikuje američki intervencionizam, jasno ukazujući daje on bio najvećim dijelom vezan za interese američkih korporacija, koje su poslovale u regionima u ko­ jim a je intervenisano. Američki trijumfalizam koji je nastupio poslije sloma Sovjet­ skog Saveza, donio je nova stremljenja i razmišljanja. Frensis Fukujam a je nagovijestio „kraj istorije”, a liberalnu demokratiju kao konačni poredak u ideološkoj evoluciji čovječanstva. Dakle, sa suko­ bima među nacijama je gotovo, kaže Fukujama, i svijet će se „okrenuti riješavanju ekonomskih i tehnoloških problema.” 16Ali, u takvom idi­ 14 Vidjeti u: Naomi Klajn, Doktrina šoka, dokumentarni film 15 Vidjeti u: D žozef E. Štiglic, Protivurečnosti globaltacije, Beograd, 2004, strana 68. 16 Frensis Fukujama, Kraj istorije iposlednji čovek, Podgorica, 2002, strana 20.

ličnom svijetu u kojem nema sukoba postavlja se pitanje dalje uloge SAD-a, kao čuvara slobodnog svijeta u međunarodnim odnosima. Emanuel Tod ukazuje da su SAD nepotrebne svjetskom poretku u svo­ joj sadašnjoj ulozi, jer su faktički izmještene iz centra političkog, ekonomskog i kulturnog zbivanja - Evroazije.17 Nekadašnja uloga Amerike kao stožera, koju želi zadržati, u novoj realnosti svjetske poli­ tike, postala je faktor nestabilnosti. Gubitkom starog takmaca na ideološkoj osnovi, Amerika je morala stvoriti novog. Samjuel Hantington tvrdi da svijetu više ne pri­ jete sukobi po ideološkim podjelama, ili po liniji bogatih i siromašnih, već „sukob civilizacija.”18 Hantington pokušava Americi dati novu poziciju u međunarodnom poretku. Nekadašnjeg branioca “slobodnog svijeta” u vrijeme straha od SSSR, treba promovisati kao zaštitinika zapadne civilizacije i demokratije (naš kurziv) koja je po Hantingtonu ugrožena od nekoliko civilizacija u ekspanziji, posebno od musli­ manske. Događaji od 11. septembra 2001. godine bili su inicijalna kapisla američkom vodstvu za rat protiv terorizma. Rat koji je počeo invazijama na Avganistan i Irak, bio je mnogo više rat za osvajanje novih izvora nafte nego obračun sa terorizmom. Imperijalna politika je nastavljena svrgavanjem Muamera el Gadafija u Libiji, kao i izazi­ vanjem i finansiranjem građanskog rata u Siriji, sa ciljem rušenja Bašara el Asada. 2)

Ono što posebno pobuđuje radoznalost, a što se do sada jako skromno proučavalo u stručno-naučnim krugovima, jesu istorijske kontroverze oko događaja koji su omogućili anglo-američku domi­ naciju u XX vijeku. Mejnstrim autori najčešće objašnjavaju istorijski tok i uzroke 17 Vidjeti u: Emanuel Tod, Posle imperije, Beograd, 2006, strana 14. 18 Samjuel P. Hantington, Sukob civilizacija, Podgorica, 2000, strana 203-206.

18

dva velika svjetska rata, kao niz nepovezanih, ničim usmjeravanih do­ gađaja, stigmatizujući Njemačku kao glavnog krivca. Ovi autori ko­ riste i argument da je anglo-američka elita često griješila.19 Preispitivanjem logičkog slijeda događaja i argumenata, ukazuju se drugačiji, novi, ključevi za čitanje istorijskog toka i uzroka koji su svi­ jet doveli do I i II svjetskog rata. Da li je ono što meinstream autori žele pikazati greškom, suštinski bila namjera, ili (prevedeno današnjim rečnikom međunarodnog krivičnog prava) udruženi zločinački poduh­ vat vrha anglo-američke elite, u izazivanju I i II svjetskog rata, sa cil­ jem uništenja Njemačke? Gvido Đakomo Preparata20 dokazuje u jedno-stavnoj jednačini, daje rezultat njihovih aktivnosti, dakle rezul­ tat oba svjetska rata, bio anglo-američka dominacija usljed potpunog uništenja glavnog takmaca - Njemačke.21 Kontroverze oko dolaska Hitlera na vlast su direktno povezane sa ratnim reparacijama, koje su pobjednici nametnuli Njemačkoj po odlukama Versajskog mira, a koje su bile ultimativne - “uzmi ili os­ tavi”. One su stvorile ogromnu ekonomsku i političku nestabilnost u Njemačkoj, koja je pogodovala stvaranju ekstremnih desnih i lijevih pokreta. Neupitna je činjenica da je Hitler, poslije pisanja Main Kampfa, postao glavni ljubimac anglo-američke elite. On će biti nese­ bično fmansiran od strane ove elite u svom usponu na vlast. Takođe, anglo-američka elita će vojno i ekonomski pripremiti Hitlera za novi Veliki rat,22 gurajući ga da krene u konačan obračun sa Sovjetskim Sa­ vezom. Hitler nije bio svjestan da ga Britanci uvode u zamku novog

19 Vidjeti u: Guido Giacomo Preparata, Conjuring Hitler, N ew York, 2005, strana 228. 20 Gvido Đakomo Preparata (Guido Giacomo Preparata) rođenje 1968. u Bostonu, SAD, jeste američko-italijanski autor i profesor političke ekonomije. Obrazovan u Rimu i Kembridžu (VB), gdje je diplomirao ekonomiju i kriminologiju, a magistrirao i doktorirao iz oblasti političke ekonomije na univerzitetu Južne Kalifomije (USC). Kasnija usavršavanja iz raznih oblasti vezanih za ekonomiju i istoriju imao na Stenfordu, UCLA, Caltech i London School o f Economics. Predavao političku ekonomiju na univerzitetu Vašington 2000-2008, a danas živi u Rimu, gdje predaje na univerziteu Pontifical Gregorian. 21 Vidjeti u: Guido Giacomo Preparata, Conjuring Hitler, str. 263-268. 22 Isto, str. 192.

19

ratovanja na dva fronta, vodeći tako Njemačku u konačan sunovrat. SSSR je, iako pobjednik u ratu sa Hitlerom, uzeo za sebe pre­ velik zalogaj. Okupacija Istočne Evrope i kasnije stvaranje Varšavskog pakta stvorilo je velike probleme u funkcionisanju sovjetske imperije. Od ideologije koja je trebala donijeti pravdu i ravnopravnost, stvorene su države neslobode i represije. Ovakav slijed događaja je bio idealan za pozicioniranje SAD-a kao zaštitnika slobodnog svijeta.23

3) Rušenje vestfalskog poretka, čiju istrošenost naglašavaju Nor­ man Bejli i Kriton Zoakos, jeste najvažniji dio procesa globalizacije.24 Vestfalski model u međunarodnim odnosima je pretpostavljao primat nacija-država i suverenitet.25 U novim modelima međunarodnih odnosa postavlja se pitanje koje to države objektivno imaju suverenitet. Multi­ nacionalne korporacije su postale najvažniji distributeri socijalne i poli­ tičke moći, važniji i od samih država u kojima privređuju. Puno puta odluke direktora multinacionalnih kompanija više se manifestuju na kompletne društvene slojeve nego odluke vlada tih država.26 Takav novi model u međunarodnim odnosima koji se gradi preko političke i vojne moći SAD-a, a kroz nametanje liberalnodemokratskog modela, uz kontrolu finansijskog sektora matičnih država od strane MMF-a i Svjetske banke, suštinski je pokušaj stvaranj a neokolonij alnog svij eta.27 Proces globalizacije, koji je pokrenula anglo-američka elita, ušao je u period velike krize. Korporacijski kapitalizam nije mogao do

23 Vidjeti u: Henri Kisindžer, Diplomatija, Beograd, 2008, str. 506-510. 24 Vidjeti u: Norman Bejli i Kriton M. Zoakos, „Posle kraja istorije”, vvebsite Nova Srpska Politička Misao, http://www.nspm.rs/svet-nakon-l l.-septembra/posle-kraja-istorije.html?alphabet=l 25 Vidjeti u: Smilja Avramov, Međunarodno javno pravo, Beograd, 2011, str. 178-184. 26 Vidjeti u: Dejvid G.Beker, Ričard L. Sklar, Postimperijalizam i svetskapolitika, str. 7. 27 Vidjeti u: F. William Engdahl, Stoljeće rata, str. 190.

20

kraja ukinuti međunarodno pravo i poredak, iako mu je to bio cilj, kroz uništavanje nacionalnih država. Korporacije nisu uspjele preuzeti ulogu država, jer su države na koncu subjekti koji moraju brinuti za svoje građane, dok su korporacije one, koje brinu isključivo o svom profitu. Dejvid Harvi smatra d a je kapitalizam kao sistem iscrpljen i da nema budućnosti, ponovo aktuelizujući Marksa. Međutim, Harvi nam ne daje odgovor na pitanja kuda i kako dalje. Tražiti to od njega, kaže Harvi, bilo bi isto kao i očekivati od srednjevjekovnog monaha da opiše kako će izgledati industrijski kapitalizam XIX vijeka.28 Nemogućnost da se obezbijedi pretpostavka rasta od 3% na godišnjem nivou, natjerala je fmansijsku elitu da stvara virtuelni rast preko mahinacija u sektoru finansija, praveći derivate koji su izvedeni iz osnovnih akcija na berzi. „Share-holder value maksima je označavala novu ekonomsku mantru, po kojoj je jedini cilj privređivanja povećanje profita i vrednosti kapitala njegovog vlasnika.”29 Harvi naglašava da je do raslojavanja došlo usled nemo­ gućnosti ovog modela da stvori adekvatan razvoj koji bi pratio rast ekonomije na godišnjem nivou. Ovo je rezultiralo fmansijskim sek­ torom koji je rastao, a svi drugi segmenti ekonomije padali i slabili. Nezaposlenost, slabljenje ili uništavanje srednje klase, izmještanje proizvodnje u države trećeg svijeta, su dio efekata globalizacije i neoliberalnog modela. Suština neoliberalnog modela prema Harviju je „akumulacija otimanjem” (accumulation by dispossession).30 Na to slikovito ukazuje Vang Jian: ,,U prošlom (XX) vijeku, američki narod je bio pionir u sistemu i tehnološkim inovacijama. Međutim, zbog in­ teresa par američkih fmansijskih monopola, sada vode zemlju u rat. To je tako velika tragedija za američki narod.”31 28 Vidjeti u: David Harvey, „Hard Talk“, interview BBC. 29 Jože Mencinger, „Socijalno-Tržišna i l i ,Cista’ Tržišna Privreda”, dodatak knjige, D žozef E. Štiglic, Protivrečnosti globalizacije, Beograd, 2004, str. 291-292. 30 David Harvey, The New Imperialism, New York, 2003, str. 137-142. 31 Wang Jian, Chinese bureaucrat, citat iz: William R. Clark, Petrodollar Warfare, Gabriola Islands, 2005, str. 202.

21

Ulazak ruske vojske u Gruziju, poslije bombardovanja prijestonice Južne Osetije, na dan otvaranja Olimpijskih igara u Kini, avgusta 2008, prema Dilipu Hiru je bio kraj američke vojne dominacije, kao jedine vojne super-sile.32 Ovaj događaj zajedno sa američkim ekonomskim kolapsom 2007. godine, od kada američke fmansije na nogama drži Kina, simbolički možemo smatrati krajem američke hegemonije i rađanjem novog multipolamog svijeta. Oba ova događaja su pokazala koliko je Amerika ranjiva, pre­ ciznije, koliko su njene mogućnosti i pored velike moći ograničene. Vojni potencijal Amerike je najveći, ali i pored toga, Emanuel Tod tvrdi da SAD mogu vojno poraziti samo beznačajne protivnike. Takvim pobjedama preuveličava značaj da bi sebi dala na važnosti. Dakle, Amerika vodi permanentne ratove protiv mnogo slabijih pro­ tivnika, kako bi te regione držala u nestabilnosti, namećući time neophodnost za njenim globalnim prisustvom.33Amerika je prepušta­ jući Gruziju i Sakašvilija na milost Rusiji, priznala svoje limite. Ovo je označilo početak novog poglavlja u svjetskoj politici, poglavlja koje možemo nazvati novom ravnotežom snaga ojačanom nuklearnim po­ tencijalom. Više ne u bipolarnom, već u multipolamom svijetu. Novi svijet koji se nazire u međunarodnim odnosima iziskuje analizu svih činilaca koji će distribuirati moć u svjetskoj politici. Ša­ hovska tabla koju nam je ponudio Bžežinski,34 uveliko će biti prekomponovana, ne toliko sa novim takmacima, koje je on veoma precizno odredio kao igrače i stožere, već prije svega u odnosima među njima, koji će donijeti i novu podjelu moći. Njemačka je zavisna od Rusije u energetskom pogledu, a Rusiji treba visoka tehnologija iz Njemačke, EU je dovedena do ivice raspada monetarne unije i vapi za finansijskom pomoći iz Kine. Sjedinjene Države zvanično podržavaju evrop­ sku monetarnu stabilnost i euro, ali američka budućnost kao 32 Vidjeti u: Dilip Hiro, After Empire, New York, 2010, str. 276. 33 Vidjeti u: Emanuel Tod, Posle imperije, Beograd, 2006, str. 114. 34 Vidjeti u: Zbignjev Bžežinski, Velika šahovska tabla, Podgorica, 2001, str. 42.

22

hegemona, mnogo više od balističkih raketa, zavisi od uloge dolara u svjetskoj ekonomiji. Germar Rudolf nije samo ironičan kada kaže: „Jedini način da SAD povrati monopol svojoj valuti je da uništi državu koja je u stvari srce eura, dakle, da otpočne treći svjetski rat protiv Njemačke. Ali to naravno ne može, jer je Njemačka ‘dobra djevojka’ od 1945. godine, a i nuklearni potencijal Francuske je na njenoj strani, ohrabren od strane Rusije i Kine u pozadini.”35 Uspon Kine, Indije, Brazila (kao i najvećeg dijela Latinske Amerike), Južne Afrike i vraćanje Rusije u svjetsku politiku kao vojne super-sile i energetskog diva, te njihovim okupljanjem u organizaciju BRICS, stvorenje kontra teg američkoj hegemoniji. Rusija će omeđiti svoj bezbjednosni prostor evroazijskog diva i kroz stvaranje Šangajske grupe.36 Evropa je u krizi, kako ekonomskoj tako i političkoj. Nje­ mačka mora odlučiti da li će svoj razvoj i stabilnost žrtvovati zarad opstanka EU. Na horizontu se nazire novi multipolami svijet, ali svijet koji se mora uobličiti novim međunarodno-pravnim poretkom. Ujed­ injene nacije su iscrpile svoj legitimitet i postale su jedan glomazan birokratski, uveliko korumpirani aparat koji je, u praksi, često negacija samom sebi i proklamovanim ciljevima. U tom kontekstu, nesumnjivo je da je Amerika i dalje potrebna svjetskoj politici, ali u sasvim dru­ gačijoj ulozi. Dati doprinos sagledavanju svjetske politike iz naučnog ugla koji nije kontaminiran dogmama i mantrama nametnutim od strane analitičara i autora koji su u službi anglo-američke elite, predstavlja naučni cilj ove knjige. Takođe, cilj istraživanja je i nakana da se dokaže kontinuitet anglo-američke politike u čijoj srži leži želja za dominacijom u globalnom kontekstu, kao i nemogućnost njenog daljeg

35 Germar Rudolf, „On the Brink o f World War Three”, citat iz: William R. Clark, Petrodollar Warfare, str. 201. 36 Članice Šangajske grupe: Rusija, Kina, Kazahstan, Tadžikistan, Kirgistan i Uzbekistan. Promatrači su Indija, Mongolija, Iran i Pakistan, i svi osim Indije žele članstvo u savez.

23

trajanja u tom obliku poslije nestanka sovjetskog bloka. Konačno, temeljni motiv za pisanje ove knjige jeste pokušaj da se što objek­ tivnije sagleda svijet u kojem živimo i ukaže na moguća rešenja prob­ lema sa kojima smo suočeni. Živimo u vremenu u kojem se vrši tranzicija dobrog dijela državne moći na multinacionalne korporacije preko sveobuhvatnih pri­ vatizacija i liberalizacija tržišta. Takođe, živimo u političkim sistemima koji se nazivaju demokratskim i liberalnim, a suštinski su sistemi, na­ jblaže rečeno, problematične demokratije i upitne slobode. Na kraju, živimo u svijetu u kojem Amerika sebe predstavlja zaštitnikom tih istih „vrijednosti” i pokušava održati monopol nad tom ulogom. Preispiti­ vanjem ovih fenomena, koji determinišu svjetsku politiku danas, pokušaćemo ukazati na pravu ulogu Amerike i njene stvarne nakane. „Reč ‘demokratija’ danas je glavni organizator konsenzusa. Teži se tome da ova reč ujedini kako rušenje socijalističkih država, tako i pretpostavljeno blagostanje naših zemalja, kao i krstaške hu­ manitarne ratove Zapada.“37 Istraživanjem teme koja intrigira, može se naslutiti da će do­ bijem rezultati istraživanja otvoreno izazivati davno prihvaćene sudove. Uz akademsku provokaciju, radi ponovnog preispitivanja nametnutih dogmi koje ova tema obuhvata, korišćeni su metodološki alati koji se nadopunjuju i smjenjuju sa ciljem oblikovanja naučne projekcije u cjelini, i koji ne ostavljaju dilemu o korektnom naučnom pristupu. „(...) Pitanj e metodološkog postupka j e odavno postalo j edno od onih na koje odgovori uobličavaju izgled i domete čovekovog rasuđivanja."38

37 Alen Bađiju, PregledMetapolititke, Beograd, 2008, str. 53. 38 Željko Simić, Preobražaji totalitarne svesti, Beograd, 2006, str. 18.

24

Željko Simić veoma nadahnuto obrazlaže Hegelovu dijalektičko-funkcionalnu sintezu, precizno određujući metodologiju koja je korišćena i prilikom ovog istraživanja. „Umesto haotičnih predstava celine, dijalektika se zalaže za bogatu celinu, mnogih odredaba i odnosa, jer se suština pojedi­ načnog ne može saznati u njegovoj mrtvoj odelitosti, već u kretanju i odnošenju.” Takođe, Simić dodatno pojašnjava dijalektički metod u is­ traživačkom radu. „Za dijalektičku metodu je od ključnog značaja da se neka pojava tek onda može valjano saznati, kada se sazna njen ukupan razvitak, njena geneza... Polazeći od iskustva da živimo u neslo­ bodnom svetu, dijalektika nastoji da otkrije one dinamičke društveno-istorijske snage koje vode oslobođenju.”39 Induktivnom metodom na osnovu pojedinačnih činjenica i saz­ nanja vezanih za američki politički sistem, kao i njene spoljnopolitičke doktrine, dolazi se do opšte slike i zakonitosti koje determinišu amer­ ičku ulogu u svjetskoj politici. Deduktivnom metodom, kao prirodnom dopunom induktivne metode, na osnovu zakonitosti u međunarodnim odnosima tokom čitavog XX vijeka, nameću se zaključci vezani za rast ili slabljenje anglo-američke dominacije. Komparativna i istorijska metoda su bile neophodne za analiziranje porijekla anglo-američke dominacije. Korišćenjem raznovrsnih istorijskih izvora i njihovim sla­ ganjem u mozaik rekonstruisana je prošlost, mimo šablona nametnutih od strane pobjednika u oba svjetska rata. Znajući daje revizionistička istorija veoma klizavo tlo, u pojedinim djelovima se, ipak, nije moglo

39 Isto, str. 19.

25

izbjeći nešto što bi moglo ličiti na revizionizam. „Uostalom, Hari Bams je rekao d aje revizionizam ‘ni više ni manje nego uložen napor da se u svetlu kompletnijeg zbira istorijskih činjenica, smirenije političke atmosfere, i objektivnijeg pris­ tupa, izvrši ispravljanje nekog istorijskog zbivanja’.”40 Metodom analize i sinteze analizirana je kompleksnost savremenih međunarodnih odnosa i rađanje novog multipolamog svjetskog poretka. Svi pomenuti metodi, spregnuti u međudejstvo, slivaju se prirodno u funkcionalistički metod koji, i teorijski i praktično, objed­ injuje sve već pomenute metode i u kinematografskom maniru (za ra­ zliku od statičnog, fotografskog), sve elemente jednog fenomena ostavlja u samjerljive odnose.

40 Stevan Košutić, Amerika od demokratije do imperijalizma, Zemun, 2010, str. 355.

„Vidim kako se u budućnosti približava kriza koja mi ne da mira i zbog koje drhtim nad sigurnošću moje zemlje, korporacije su ustoličene, uslijediće doba korupcije i nov­ čana moć u zemlji će podsticati predrasude među ljudima, kako bi produžila svoju vlast nad njima. Tako će biti sve dok se bogatstvo ne sažme u svega nekoliko ruku i Repu­ blika ne bude uništena. “ Abraham Linkoln (Abraham Lincoln), predsjednik SAD u periodu 1861-1865. (Iz pisma pukovniku Vilijamu Elkinsu (William F. Elkins), 21. novembar 1864.)

27

DIO PRVI IMPERIJALNI KARAKTER REPUBLIKE

Politički sistem Sjedinjenih Država Politički sistem Sjedinjenih Američkih Država datira od kraja 18. vijeka i bio je uzor mnogim državama, ali i predmetom različitih vrednovanja i razumijevanja. De Tokvil će ga veličati kao liberalnu demokratiju, u kojoj se Amerikanci „mnogo više služe opštim idejama nego Englezi i mnogo više u tome uživaju”.41 Kroz ideal demokratije o f the people, by the people, for the people, Amerika je od svog postanka kao suverena država bila uzor mnogima za borbu i osvajanje građanskih sloboda. Vjerovatno nigdje nije toliko korišćen termin sloboda kao u slučaju Amerike, termin koji je kod mnogih autora u konačnici i identifikovan sa evolucijom poli­ tičkog sistema Sjedinjenih Američkih Država. Land o f the jree')Q bila omiljena fraza, sa Kipom slobode koji je dočekivao milione doseljenika koji su dolazili po još jednu šansu u životu, iz, u to vrijeme nepravedne Evrope 18. i 19. vijeka. DžonAdams, Bendžamin Franklin, Aleksan­ dar Hamilton, Džon Džej, Tomas Džeferson, Džejms Medison i Džordž Vašington, očevi osnivači Sjedinjenih Američkih Država, udarili su temelje društva koje je po njihovim idealima trebalo biti suprotnost jednom nepravednom kraljevstvu, kakvo je bila britanska imperija. Njihova antikolonijalna borba je, po ubjeđenju kolonista, tre­ 41 Aleksis de Tokvil, O demokratiji u Americi, Sremski Karlovci - Novi Sad, 2002, str. 387.

29

bala biti i borba za novo, liberalno i demokratsko društvo, zasnovano na drugačijim vrijednostima. „Uz simplifikacije u grubim crtama, više pomoću sindroma karakteristika, politički sistem SAD-a bi se mogao odrediti kao ustavna, federativna, predsednička, dvopartijska, elitističko-predstavnička zapadna demokratija.”42

Power game (igra-konfrontacija-moći) je sintagma koju često čujemo od američkih analitičara unutrašnje politike, kojom se trude da olakšaju razumijevanje američkog političkog procesa. Striktna podi­ jeljenost tri grane horizontalne vlasti u američkom predsjedničkom sis­ temu, izvršne - Predsjednik, zakonodavne - dva doma Kongresa, te sudske - Vrhovni sud, su jedna od najvažnijih odrednica političkog sis­ tema SAD-a. Ustav SAD-a garantuje nezavisno djelovanje ovih odvo­ jenih grana vlasti, te konfrontacija među njima i unutar Ovih institucija kroz uzajamnu kontrolu zvanu checks and balances (kočnica i ravnoteža),43 uticaj velikog broja nevladinih organizacija na politički proces, uz upliv privatnog kapitala (visokog finansijskog kapitala) u državne poslove, čini sintagmu power game mnogo jasnijom. Deklaracija o nezavisnosti donosi korpus prava koji pret­ postavlja da su ljudi stvoreni jednaki i da su im ta prava neotuđiva i data od Boga. * „Svi su ljudi rođeni kao ravnopravni. Njihov tvorac im je svima podario određena lična prava u koje spadaju: život, sloboda i težnja ka sreći. Vlast treba ljudima da osigura ostvarenje tih prava, pri čemu ona treba da budu zasnovana na saglasnosti naroda. Kada se vlast javlja kao smetnja za postizanje tih viših ciljeva, narod ima pravo da izmijeni formu vlasti, čak i da je uništi i na njeno mjesto 42 Vučina Vasović, Savremene demokratije I, Beograd, 2008, str. 139. 43 Vidjeti u: „About.com American History“, web site, http://americanhistory.about.com

30

postavi novu vlast koja će garantovati sigurnost i blagostanje n aro d a...”44 Neophodno je podsjetiti se osnovnih smjernica koje su očevi osnivači dali svojim potomcima kao trasu puta za razvoj političkog sistema, revolucije koja se trebala razviti u liberalni i demokratski poredak. Ustav SAD-a iz 1787. godine predstavlja najstariji važeći Ustav na svijetu. Iako je u početku isključivao dobar dio stanovništva iz političkog života, crnce, žene i nepismene, kasnijim amandmanima su data prava i svim grupama građana. Ustav je kratak, ima samo 7 članova i 24 amandmana. Očevi osnivači su koristili iskustva raznih država u pisanju ovog ustava, prije svih engleskog iskustva, kao i ideje Loka i Monteskjea.45 Uveliko hvaljen, Ustav SAD-a ipak je više okrenut „formalnoj slobodi i proceduralizmu nego jednakosti. U tek­ stu Ustava nema reči jednakost, a ni socijalnih odredaba. Reč jed ­ nakost ne spominje se ni u Bili o f rights koji je postao deo Ustava od 1791.”46 Sjedinjene Američke Države su federacija sastavljena od 50 država i distrikta Kolumbije u kome se nalazi glavni grad Vašington. S obzirom na akcenat koji je u ovoj knjizi stavljen na ulogu Amerike u svjetskoj politici, specifičnosti američkog federalizma neće biti posebno analizirane. Nabrajajući osnovne elemente političkog sistema SAD, očigledno je želja očeva osnivača bila da se stvori nova država, umno­ gome različita od država starog svijeta. Aleksis de Tokvil sa ushićenjem piše o novoj državi i njenim demokratskim institucijama u svom djelu 0 demokratiji u Americi 1835. godine. De Tokvil piše svoje djelo još u456 44 Tomas Džeferson, citat dijela Deklaracije o nezavisnosti SAD, „Deklaracija o nezavisnosti", web site, http://www.ushistory.org/declaration/document/index.htm 45 Vidjeti u: Jeanne S. Holden, ,,What is Democracy, Lock and Montesquieu“, http://www.ait.org.tw/infousa/zhtw/DOCS/whatsdem/whatdml 1.htm 46 Vučina Vasović, Savremene demokratije I, str. 148.

31

vrijeme robovlasništva i brutalnog pogroma nad Indijancima, ali ipak gleda na američki politički sistem kao na veliki iskorak naprijed u odnosu na Evropu tog vremena, gdje glavnu riječ vode imperijalne sile, En­ gleska, Rusija, Turska, Austrija, Francuska i Njemačka. U poređenju sa njima američko iskustvo je revolucionarna promjena gdje je suverinitet dat narodu. Ovaj princip narodne demokratije je bio osnovna ideološka matrica na kojoj su edukovane sve generacije Amerikanaca. „Aleksis de Tokvil i Džon Stjuart Mil opasnost po slobodu nisu videli u svemoći pojedinca i manjine, već u njihovoj nemoći u odnosu na svemoć većine u modemom demokratskom poretku. Pri tome, oni su pod svemoći većine, odnosno tiranijom većine, podrazumevali i moć centralizovane i birokratizovane države i tiraniju javnog mnjenja, odnosno tiraniju ili despotizam vladajućeg mišljenja.”47 Vojislav Koštunica napominje daje Tokvil, upotrebljavajući izraz „tiranija većine”, bio svjestan činjenice da se radi o metafori. Tokvil taj izraz koristi u prvoj knjizi Demokratije u Americi, dok se u drugoj, samo pet godina kasnije, taj izraz ne koristi. Prema Koštunici, pri kraju druge knjige, u kojoj Tokvil više nema oduševljenje za demokratiju u Americi, Tokvil uzaludno traga za adekvatnim izrazom koji bi opisao oblik ugnjetavanja koji je karakterističan za demokratsko društvo. Stare riječi despotizam i tiranija su neodgovara­ juće, te, pošto ne može da ih imenuje, Tokvilu ostaje jedino da ih pokuša definisati.48 Na drugoj strani Džejms Alen Smit smatra da je cilj ameri­ čkih ustavotvoraca bio izbjegavanje demokatije, stvarajući sistem koji će narodu dati što je moguće m anji politički uticaj.49 Čarls 47 Vojislav Koštunica, Ugožena sloboda - Političke i pravne rasprave, Beograd, 2002. str. 6. 48 Vidjeti u: Vojislav Koštunica, Ugožena sloboda - Političke i pravne rasprave, str. 53. 49 Vidjeti u: Stevan Košutić, Amerika od demokratije do imperijalizma, str. 229.

32

Bird,50 takođe smatra daje pisanje Ustava bilo djelo male i veoma ak­ tivne grupe ljudi prevashodno zainteresovane za sopstvenu svojinu. „(...) Ustav je, u suštini bio ekonomski dokument baziran na konceptu da su osnovna privatna prava na svojinu ispred države i da su bila izvan domena populističke većine."51

Demokratija ili oligarhija „Sloboda demokratije nije bezbjedna ukoliko narod toleriše rast privatne moći do onog stepena kada ta moć postane jača od same demokratske države. To je, u svojoj biti, fašističko vlasništvo nad vladom od strane pojedinca, grupe ili nekog drugog oblika pri­ vatne kontrole."52 Franklin D. Ruzvelt, predsjednik SAD u periodu 1933-1945.

1. Mlada republika Teško bi se precizno mogao defmisati današnji model ameri­ čkog političkog sistema. АТо bi rekli da je to sistem liberalne većinske demokratije, našli bi se daleko od istine. Naime, ova definicija odgo­

50 Čarls Bird (Charles Austin Beard), 1874-1948. jeste jedan od najuticajnijih istoričara prve polovine XX vijeka u SAD. Njegova nadaleko čuvena knjiga The Riče o f American Civilisation, koju je napisao zajedno sa suprugom Магу Beard, imala je dominantan uticaj na američke istoričare do sredine XX vijeka. Zastupajući političke pozicije tradicionalnog izo­ lacionizma, kao i liberalne ideje, Bird se otvoreno usprotivio ulasku SAD-a u II svjetski rat. Naučni i politički stavovi ovog neosporno velikog akademskog autoriteta, smetali su neoimperijalnoj politici SAD-a, u svijetu koji su počele graditi poslije II svjetskog rata. Guranje u drugi plan i ovog autora, uz već pomenutog Karola Kviglija, od očiju američke stručne i laičke javnosti, preko aktivnosti čuvara američke državne bezbjednosti, jeste dokaz više za definiciju unutrašnjeg uređenja SAD-a, kao države lažne slobode i lažne demokratije. 51 Vidjeti u: citat Čarlsa Birda, preuzeto od, Stevan Košutić, Amerika od demokratije do im­ perijalizma, str. 227. 52 Vidjeti u: citat Frenklina Delana Ruzvelta, William R. Clark, Petrodollar Warfare, str. 165.

33

vara istini, onoliko koliko je i istina da su narodne demokratije soci­ jalističkih država bile demokratske. Amerikom vlada vrh finansijskog kapitala kroz simbiozu nekoliko multinacionalnih korporacija i naj­ većih banaka sa Vol Strita, zajedno sa potomcima onih porodica koje su imale glavnu ulogu u izgradnji Amerike. Emanuel Tod smatra da se politički sistem Amerike, (isto kao i politički sistem njegove Francuske) vraća u svijet Aristotela, ,,u kojem je demokratiju mogla da nasledi oligarhija41.53 Za razliku od Toda, Gor Vidal američku politiku defmiše kao porodičnu stvar, sma­ trajući daje ona od svog postanka oligarhija.54 Od samih početaka, kada su očevi osnivači utkali u temelje mlade republike ideale o slobodi, uticaj starog svijeta nije izostao. Ini­ cijalna kapisla u borbi za nezavisnost američkih kolonija upaljena je podizanjem nameta kolonistima, a pod uticaj em odluka Centralne banke Engleske (Bank of England). I pored toga, finansijski sistem mlade republike je izgrađen po uzoru na engleski. Naime, jedan od oče­ va osnivača Aleksandar Hamilton je bio zagovornik ideje da centralna banka SAD treba da bude privatna banka, odvojena od vlade, i da funkcioniše po uzoru na Centralnu banku Engleske. Tražeći nove izvore novca u prvim godinama republike, osnovana je Centralna banka SAD 1781. god, koja je bila u privatnom vlasništvu. Njen naziv je bio Banka Sjeverne Amerike. Pod tim nazivom institucija je funkcionisala tri go­ dine. Samo nekoliko godina kasnije 1791. godine osnovana je nova ce­ ntralna banka SAD, ponovo u privatnom vlasništvu i njen naziv je bio Prva banka Sjedinjenih Američkih Država. Država je čuvala anonim­ nost njenih osnivača. Američki finansijski sistem je dat u ruke tajnoj grupi fmansijera, po uzoru na većinu flnansijskih sistema tadašnje Evrope, prije svih Engleske. Prvoj banci SAD-a, Kongres je dao dozvo­ lu za rad na 20 godina uz mogućnost produženja, ukoliko njen rad da pozitivne rezultate. Tadašnji ministar fmansij a Aleksandar Hamilton je 53 Emanuel Tod, Posle imperije, 2006, str. 19. 34 Vidjeti u: Gore Vidal, Rat iz snova, Čarobna knjiga, Beograd 2004, str. 8.

34

bio zagovornik ovakvog modela, suštinski zastupajući interese visokih fmansijera. Hamilton je vjerovao da stabilnost i efikasnost fmansijskog sistema treba obezbijediti preko snažnih finansijskih institucija.55 Prateći borbu unutar američke elite oko kontrole i uticaja na finansijski sistem i visoku politiku, paralelno će se sagledati i evolucija američkog spoljnopolitičkog angažmana. Uporedo sa konsolidacijom države i njenih institucija, kasnije njenim ekspanzivnim ekonomskim rastom nezabilježenim u istoriji, širenjem teritorije na uštrb indijanskih domorodaca, Meksika i španskih kolonizatora, Amerika je mijenjala svoju ulogu u svjetskoj politici. Očevi osnivači su imali razumijevanja za politiku evropske ravnoteže snaga, znajući da je za razvoj mlade republike u prvim decenijama najvažnije nemiješanje evropskih im­ perija u unutrašnje poslove Sjedinjenih Država. Najhladnije proraču­ nati interesi kroz koje je Aleksandar Hamilton artikulisao tadašnju američku spoljnu politiku, govore o američkoj distanci u odnosu na ono što se dešava u Evropi. Za ovu distancu je najviše zaslužan Tomas Džeferson koji je imao veliku bojazan od starih imperijalnih želja evropskih kolonijalista i zbog toga je smatrao da Amerika mora širom otvorenih očiju pratiti evropsku politiku. Kisindžer napominje da Dže­ ferson ni malo različito od britanskog kabineta, u to vrijeme, ne gleda na evropsku ravnotežu snaga. Džeferson je priželjkivao što veći sukob među evropskim silama kako bi njihova sopstvena bezbjednost zahti­ jevala povratak kući i nemiješanje u druge djelove svijeta.56 Sukob Hamiltona i Džefesona je odredio spoljnu politiku Amerike tog peri­ oda. Naime, Hamilton je bio pro-britanski orjentisan i smatrao je poli­ tički sistem Britanije svojim uzorom, dok je Džeferson više bio okrenut Francuskoj. Kroz sukob ova dva politička krila definisala se spoljna politika Amerike na početku XD( vijeka.57

55 Vidjeti u: Martin Griffiths, Теггу O ’ Callaghan and Steven C. Roach International Relations, Routledge, 2002, str. 171. 56 Vidjeti u: Henri Kisindžer, Da li je Americi potrebna spoljna politika, 2003, str. 267. 57 Vidjeti u: Stevan Košutić, Amerika od demokratije do imperijalizma, str. 231-236.

35

Dok se Amerika mudro distancirala od svjetske politike u da­ nima mlade republike, unutar države se vodila velika politička borba oko kontrole nad fmansijskim sistemom. Dvadest godina rada Prve banke SAD-a donijelo je podijeljenost među donosiocima odluka oko njenog budućeg rada. Kongres je prvo odbio da produži dozvolu za rad Prvoj banci SAD-a, jer je po mišljenju većine kongresmena zadirala u suverenitet države. Mišljenje d a je banka preuzela ogromnu moć, veću nego što je imala sama država, nije bilo bez osnova. No, Kongres je 1816. godine pod uticajem velikih lobija vrha finansijskog sektora, dozvolio osnivanje nove centralne banke u privatnom vla­ sništvu. Novo ime za staru banku bilo je, Druga banka SAD-a. Osni­ vački ulog Vlade SAD-a je bio 20%, a ostatak je bio u rukama privatnih akcionara. Kao i u slučaju Prve banke SAD osnivači su ostali u tajnosti. Ono što se moglo saznati je, da su jedna trećina od 80% pri­ vatnih vlasnika bili stranci.58 Početkom treće decenije XIX vijeka Amerika počinje da se uključuje u svjetsku politiku kao aktivan igrač i čuvar zapadne hem­ isfere. Monroova doktrina u američkoj spoljnoj politici je korak napri­ jed u pozicioniranju SAD-a u odnosu na Evropu. Suština ove doktrine je bila da se Amerika neće miješati u evropske poslove ukoliko se Evropa ne miješa u američke. Američka zona uticaja definisana je tako da obuhvata čitavu zapadnu hemisferu.59 Ovaj iskorak je doveo SAD u poziciju aktivnog igrača u međunarodnim odnosima, doduše, još uvijek pozicioniranog na zapadnu hemisferu. Monroova doktina, ipak ne bi bila moguća bez dogovora sa Engleskom, koja je još uvijek imala daleko najjaču mornaricu, i stoga bila dominantna međunarodna po­ morska sila. Na unutrašnjem planu, iskustvo i sa Drugom bankom SAD-a nije bilo dobro. Stvorena je velika opozicija ovakvom načinu poslo­ 58 Vidjeti u: William T. Still, The Мопеу Masters, dokumentarni film 39 Vidjeti u: Monroe Doctrine, ourdocuments.gov, web site, http://www.ourdocuments.gov/doc.php?flash=true&doc=23

36

vanja u kojemu su tajni finansijeri kontolisali američki novac, što je i bio jedan od razloga za dolazak Endrjua Džeksona na mjesto pre­ dsjednika SAD-a, kao otvorenog protivnika do tad implementiranog modela centralne banke. Predsjednik Džekson Drugoj banci SAD-a nije produžio dozvolu za rad 1836. godine i centralna banka, u vla­ sništvu tajnih finansijera se, po treći put, ukida. Tokom čitavog deve­ tnaestog vijeka vođena je velika politička borba između vrha bankarskog sektora i drugih djelova američke elite oko kontrole nad američkim finansijskim sistemom. Građanski rat između Unije (Sjevera) i Konfederacije (Juga), od 1861-1865. godine, odnio je na obije strane preko 600 hiljada ži­ vota, od 35,2 miliona koliko je tada naseljavalo Ameriku. Unija je u ratu izgubila 360,000 ljudi, dok su gubici Konfederacije bili 258,000 žrtava. Ovaj rat je osim pitanja budućeg državnog ustrojstva Amerike donio i promjenu socijalne komponente zaokruživši i proces industrij­ ske revolucije.60U ovom neravnopravnom sukobu, koji se i pored toga prolongirao četiri godine, pobijedila je Unija. Čarls Bird smatra da se ,,u pozadini tzv. Građanskog rata ... krio socijalni rat koji je završio uspostavljanjem nove neprikosnovene državne sile, koja je donela značajne promene u klasnoj strukturi, u akumulaciji i distribuciji bo­ gatstva, u industrijskom razvoju, kao i u Ustavu nasleđenom od Osni­ vačkih očeva“.61 Stevan Košutić se poziva, između ostalih i na Baringtona Mura mlađeg, koji građanski rat u Americi vidi kao posljednju kapi­ talističku revoluciju, smatrajući ropstvo glavnim uzrokom, što njegove stavove približava marksističkom tumačenju ovog sukoba.62

60 Vidjeti u: Pol Kenedi, Uspon i p a d velikih sila, Podgorica, 2003, strana 208. 61 Beard, Charles A. i Beard, Мегу R., The riče o f American civilisation, preuzeto od, Stevan Košutić, Amerika od demokratije do imperijalizma, str. 253. 62 Vidjeti u: Stevan Košutić, Amerika od demokratije do imperijalizma, str. 253.

37

2. Džin se rodio Na prelasku iz XIX u XX vijek naziralo se rađanje džina koji iz prikrajka mjerka poprište svjetske politike. Teodor Ruzvelt je bio real političar i u toku svog mandata je kroz spoljnopolitički angažman Sjedinjenih Država, nagovijestio imperijalni karakter republike. On je na Sjedinjene Države gledao kao na veliku silu, potencijalno najveću. To je vrijeme velike američke ekspanzije, kada Amerika postaje naj­ veća ekonomija svijeta i kada najavljuje svoju buduću ulogu svjetskog hegemona. Teodor Ruzvelt smatra da ono što država ne može zaštititi sopstvenom snagom, ne može učiniti niti iko drugi. Ruzvelt je eksplicitan kada kaže da je „mlako pozivanje na pravo bez oslanjanja na snagu podjednako loše, ako ne i gore od snage koja se oslanja na pravo“.63 Usled odbacivanja razoružanja (koje je bilo aktuelno u evropskoj ravnoteži snaga tog vremena), Teodor Ruzvelt proglašava američko pravo da interveniše u zapadnoj hemisferi, ne samo kao odgovor na miješanje spolja, već i kao sredstvo zaštite i unapređenja američkih interesa kroz širenje uticaja. To je faktički predstavljalo novu spoljnopolitičku doktrinu SAD-a. Ruzveltovo naravoučenije Monroove doktrine, (Roosevelt Corollary - dio obraćanja Naciji 1904.) oficijalno je bio početak američkog intervencionizma, koji je Sjedinjenim Državama dao novu ulogu u svjetskoj politici.64 U toku Ruzveltovog mandata intervenisano je na Haitiju. Iza­ zvana je revolucija u Panami koja je dovela do secesije od Kolumbije, sve u interesu građenja Panamskog kanala koji će kontrolisati SAD. Uspostavljen je fmansijski protektorat nad Dominikanskom Repub­ likom. Amerika pomaže Kubi u borbi za oslobođanje od španskih ko­ lonizatora, što ujedno koristi d aje nakon oslobođenja okupira. „(...) Sjedinjene Države su, premda izložene teškim kušnjama 63 Henri Kisindžer, Da li je Americi potrebna spoljna politika, str. 271. 64 Vidjeti u: „About Theodore Roosevelt“, web site, http://www.theodoreroosevelt.org/life/rooseveltcorollary.htm

38

antiimperijalnog rata, također učinile prve korake na putu prema stvaranju imperija, aneksijom Teksasa 1845, Kalifom ije 1848, Aljaske 1867, te Filipina, Portorika, Havaja i Guama 1898. Štoviše, o njihovoj povijesti u ХГХ stoljeću moguće je govoriti kao prijelazu iz kontinentalnog u hemisferski imprijalizam.“65 Najl Ferguson smatra daje Amerika imala imperijalne ambi­ cije još i sredinom XIX vijeka, kada je širila teritoriju mlade republike na sopstvenom kontinentu. Američki imperijalni apetiti su rasli srazmjemo jačanju njene snage. Ali, moralna načela i antikolonijalizam koje su očevi osnivači ugradili u temelje SAD-a, a samim tim i amer­ ičkom narodu, bili su veliki problem za sprovođenje otvorene politike intervencionizma iza koje su stajali golo širenje uticaja i interesa. Izolacionizam je bio snažan odgovor Teodoru Ruzveltu i nje­ govoj želji za ekspanzijom. Značajan dio političkih snaga unutar Kon­ gresa je bio za nemiješanje u evropsku politiku. U političkoj borbi između izolacionista i onih koji su Ameriku vidjeli kao svjetsku silu koja permanentno širi svoje sfere uticaja, dočekan je početak I svjet­ skog rata. Bitno je napomenuti da američki izolacionizam nije ima­ nentan anti-imperijalizmu, kako se često pojednostavljeno želi prikazati. Izolacionisti su jednako imali imperijalne aspiracije, ali su one bile vezane za zapadnu hemisferu, uslovno rečeno, za granice koje je vukla Monroova doktrina. Visoki finansijski kapital je u predvečerje velikog svjetskog rata krenuo u odlučujuću ofanzivu. Vilijam Bil Stil u svom dokumen­ tarnom filmu Gospodari novca ukazuje da je početkom dvadesetog vijeka, mahinacijama tada najvećeg bankara u Americi, J. R Morgana, izazvana velika panika na finansijskom tržištu. Ova panika je dovela do propasti depozita gotovo svih malih banaka. Tada se pojavljuje isti J. P. Morgan, koji uz odobrenje Kongresa štampa 200 miliona dolara

65 Niall Ferguson, Kolos - Uspon i p a d Američkog imperija, strana 306.

39

bez pokrića i spašava male banke. Ova programirana kriza je pokrenula raspravu među elitom u SAD-u o potrebi stvaranja nove centralne banke u privatnom vlasništvu. Karol Kvigli daje precizne podatke o preraspodjeli moći u vrhu američke države tog vremena. Skoro pedeset godina od 1880. do 1930. godine dominirale su dvije velike grupacije fmansijskog kapi­ tala, ustrojene na gotovo feudalan način. To su bili J. P. Morgan i Rokfeleri. Morgan je imao potpunu kontrolu nad Republikanskom strankom, a preko svojih ortaka indi­ rektno je kontrolisao i demokrate. Njegovi glavni rivali su bili monopolski kapitalisti Rokfeleri. Ali, i Rokfeleri su ubrzo sa naftnih monopola prešli u sferu fmansijskog sektora postajući uz Morgana na­ jveći magnati na Vol Stritu.66 Ove dvije grupacije fmansijskog kapitala, pomognute od strane evropskih finansijskih magnata, Rotšilda, Varburga i Sifa, lo­ birale su za stvaranje nove centralne banke. Međutim, zakon o cen­ tralnoj banci predložen od strane senatora Nelsona Oldriča67 nije prošao. Nakon toga visoki finansijski kapital se okreće demokratama i finansiranju Vudroa Vilsona, profesora sa Prinstona, kao kandidata za predsjednika. Iako je Vilson izričito obećao u svojoj kampanji građanima SAD-a da neće biti nove centralne banke pod privatnom kontrolom, to je bilo prvo obećanje koje je prekršio. Nova centralna banka u privatnom vlasništvu sa nazivom Sistem federalnih rezervi će se ozakoniti već krajem 1913. godine. Ferguson, naravno sa dozom britanskog cinizma, kaže da zakonodavci u SAD-u „nikako nijesu bili skloni odviše moćnim finansijerima pa tako dva puta nije uspio pokušaj stvaranja začetka središnje banke (prva i druga Bank of the United States). Tako je zakon o središnjoj finansijskoj ustanovi, Federal Reserve System, izglasan tek 1913“.68 Naziv Sistem federalnih rezervi trebao je stvoriti lažan utisak 66 Vidjeti u: Carroll Quigley, Tragedy andHope, str. 530. 67 Nelson V. Oldrič, Senator u Kongresu SAD i lider Republikanske partije u Kongresu 1881-1911. 68 Niall Ferguson, Uspon novca, Zagreb, 2009, str. 56.

40

Amerikancima da ova banka pripada saveznim institucijama SAD-a. Kongresmen Luis Mekfejden (Louis Thomas McFadden, predsjedava­ jući Komiteta za bankarstvo i monetarni sistem u Kongresu SAD-a, od 1920. do 1931. godine), kritikujući Sistem federalnih rezervi naglašava da one nijesu državna institucija SAD-a, iako to dio građana misli. One su prema Mekfejdenu, privatni kreditorski monopol koji radi isključivo za svoje interese i interese svojih stranih klijenata.69 Ferguson, očekivano, ćuti kada treba objasniti suštinsku ulogu Sistema federalnih rezervi. Zakon je proguran u Kongresu 22. decem­ bra 1913. i to na mala vrata, kada je veliki broj senatora bio na božičnom odmoru, a od svojih rukovodstava bio uvjeravan da niti jedan zakon neće doći na glasanje prije nego završe praznici 25. de­ cembra. Na dan kada je usvojen Zakon o Federalnim rezervama, za razliku od većine današnjih političara i autora, mnogi nijesu ćutali. Kongresmen Čarls Lindberg7071je rekao: „Ovaj zakon uspostavlja najveći trust na svijetu. Kad pred­ sjednik potpiše ovaj zakon, nevidljiva vlada monetarne moći će biti legalizovana. Narod to možda neće odmah znati, ali dan ponora je samo pomeren za koju godinu. Najgori kriminalni zakon u istoriji je donesen ovim bankarskim zakonom/471 Lindberg godinu dana kasnije objašnjava kako Federalne rez­ erve kreiraju ono, što danas zovemo poslovni ciklus, radeći to isključivo radi svoje dobiti. „Da bi proizveli visoke cene, sve što Federalne Rezerve treba da 69 Luis Mekfejden, citat dijela govora u Kongesu SAD, pruzeto od, Louis T. McFadden's Speech in the House o f Representatives, http://www.afn. org/~govem /m cfadden_speech_l932.html 70 Čarls August Lindberg, Američki Kongresmen 1907-1917. 71 Vidjeti u: citat dijela govora kongresmena Lindberga, preuzeto od, William T. Still, The Мопеу Masters, dokumentarni film

41

urade je da smanje eskontnu stopu... Ovo dovodi do ekspanzije kredita i tržišta, i onda kad se ljudi naviknu na ovakve uslove usred započetih poslova se proizvoljno povećaju kamate. Oni isto tako mogu da tržišno klatno pomeraju nežno - malim promenama es­ kontnih kamata, ili pak mogu da vrše veće promene povećanjem kamate. U oba slučaja oni poseduju informacije o stanju finansija unapred... Ovo je najčudnija, najopasnija prednost data u ruke posebno privilegovane klase od strane neke Vlade... Sistem je u privatnim rukama, vođen radi ostvarivanja najvećeg mogućeg prof­ ita uz pomoć tuđih para... Oni znaju unapred kad da prave paniku radi svoje koristi. Znaju kad će panika i da stane. Inflacija i de­ flacija jednako dobro radi za njih.“72 Stevan Košutić smatra da intervencija i protekcionizam države prema bogatima ima korijene u temeljima duštva koje je stvarao Aleksandar Hamilton. On, dalje, pozivajući se na Tomasa Dilorenca, optužuje Hamiltona d a je izdao revoluciju i d aje utro put neuspjelom ekonomskom modelu zasnovanom na protekcionizmu, centralnom bankarstvu i zaduživanju.73

Neuspješan ulazak u veliku igru Guranje američkog diva u evropsku klanicu 1917. godine dominantno je zasluga visokog finansijskog kapitala. Prezaduženost Engleske i Francuske kod banaka sa Vol Strita, nije ostavljalo puno manevarskog prostora. SAD su ušle u rat kako bi spašavali od poraza ove dvije dužničke države. Poslije izlaska Rusije iz rata, eventualni poraz Engleske i Francuske bi neupitno doveo do velikog gubitka Vol Strita, ako ne i njegovog potpunog bankrota. Nova spoljnopolitička doktrina je išla uz interes i želje vi­ 72 Vidjeti u: isto, William T. Still, The Мопеу Masters. 73 Vidjeti u: Stevan Košutić, Amerika od demokratije do imperijalizma, str. 206.

42

sokog fmansijskog kapitala. Kisindžer smatra da je Vilson poveo Ameriku u I svjetski rat zbog principa koji su daleko bliži američkom istorijskom iskustvu, nego evropskoj ravnoteži snaga.74 Prema Polu Kenediju, Vilson je bio okrenut stvaranju „novog prosvećenog svjet­ skog poretka".75 Kisindžer je vješt u namjeri da skrene temu sa stvarnih donosioca odluka i pravih ciljeva spoljne politke SAD-a poslije I svjetskog rata. Međutim, pored nesumnjive moći visokog finansijskog kapitala, tradicionalni konzervativci, koji su zastupali pozi­ cije izolacionizma, pokazali su obazrivost i konačno skepticizam prema novom pravcu u međunarodnim odnosima. Vilsonov idealizam je bio prepoznat kao vid nastavka imperijalne politike Teodora Ruzvelta. Ovoga puta politike širenja uticaja SAD-a van granica za­ padne hemisfere, ali sakrivenog iza priče o etici i pravdi. Vilsonovih četrnaest tačaka koje je predložio početkom januara 1918. godine nijesu bile originalno njegova ideja. Bila je to čista britanska imperijalna pamet, koju je ser Edvard Grej, ministar spoljnjih poslova Velike Bri­ tanije predložio Vilsonu kao osnovu za novo uređenje svjetske politike 1915. godine.76 Ovaj poredak, koji je na koncu promovisao Vudro Vil­ son, preko Versajskog mira i Društva naroda, doživio je fijasko već u inicijalnoj fazi. Odluka o ratifikaciji Versajskog mira i ulaska SAD-a u Društvo naroda, u Senatu nije dobila dvotrećinsku većinu, što je bio poraz politke Vudroa Vilsona. Prvi pokušaj pravljenja novog svjetskog poretka zastao je na samom početku. Vilson će svoje razočarenje iznijeti u obraćanju građanima Amerike pri kraju svog drugog mandata, kada sebe sve više počinje doživljavati kao zatočenika vrha fmansijskog kapitala i njihovih poli­ tičkih projekcija. „Mi smo postali jedna od najgorih Vlada, jedna od najkontrolisanijih Vlada u civilizovanom svetu - Mi nismo više Vlada 74 Vidjeti u: Henri Kisindžer, Da li je Americi potrebna spoljna politika, str. 273. 75 Pol Kenedi, Uspon i p ad velikih sila, Podgorica, 2003, str. 320. 76 Vidjeti u: Henri Kisindžer, Diplomatija, Beograd, 2008, str. 187.

43

slobodnog mišljenja, nismo više Vlada izabrana većinom glasova, već smo Vlada mišljenja i prisile male grupe dominantnih ljudi. Neki od najznačajnijih ljudi u SAD-u iz oblasti privrede i industrije se boje nečega. Oni znaju da postoji negde moć tako dobro organizovana, prepredena, obazriva, povezana, da im je bolje da je ne spominju.4477 Na narastajući uticaj visokog finansijskog kapitala reaguje i, u to vrijeme, bivši predsjednik SAD-a Teodor Ruzvelt. On je 22. marta 1922. u Njujork tajmsu upozorio američki narod. „Ovi internacionalni bankari i Rokfelerov Standard Oil, kontrolišu veći deo štampe i čine sve da pokore ili oteraju zvaničnike vlasti koji odbijaju naredbe moćnih podmićenih klika, koji čine nevidljivu Vladu.“778 Na upozorenje Teodora Ruzvelta nadovezao se gradonačelnik Njujorka Džon Hilan. „Upozorenje Teodora Ruzvelta je dato u pravo vreme, jer prava pretnja našoj republici dolazi od ove nevidljive Vlade koja kao džinovski oktopod pruža svoje sluzave krake nad našim gradovima, državom i nacijom. On grabi svojim moćnim kracima naše izvršne organe, pravosuđe, škole, sudove, štampu i svaku drugu instituciju koja radi u interesu naroda... Da bi bio što konkretniji, dopustite da vam kažem da je glava ovog oktopada Rokfelerov Standard Oil i mala grupa moćnih bankara koje obično zovemo međunarodni bankari. Ova mala klika moćnih međunaro77 Vidjeti u: dio govora Vudroa Vilsona, prezeto od, ,,New World Order Quotes“, web site, http://allfaith.corn/prophecy/newworldorderquotes.htrnl 78 Vidjeti u: dio govora Teodora Ruzvelta, preuzeto od, „Things No One Ever Teliš You About the Economy“, web site, http://salient.org.nz/features/things-no-one-ever-tells-youabout-the-economy

44

dnih bankara praktično vodi američku vladu zbog svojih sebičnih potreba. Oni praktično kontrolišu obe partije, pišu političke plat. forme, biraju partijske lidere, kontrolišu vodeće ljude privatnih firmi, koriste sva moguća sredstva da bi imenovali samo one ljude na visoka mesta koji su povodljivi korupciji krupnog biznisa. Ovi međunarodni bankari i Rokfelerov Standard Oil kontrolišu veći deo štampe i časopisa u ovoj zemlji.4479 Dolaskom na vlast Vorena Hardinga, Sjedinjene Države se vraćaju tradicionalnom izolacionizmu. Monroova doktrina je ponovo glavna spoljno-politička odrednica. Iako spriječen u svojim međunaro­ dnim ambicijama, vrh finansijskog kapitala je, kroz Sistem federalnih rezervi i kroz dominaciju na Vol Stritu, do kraja ostvario monopol u finansijskom sektoru Sjedinjenih Država. Zastoj u njihovom pokušaju da postanu dominantni činilac svjetske politike i fmansija, bio je privremen. „Snage finansijskog kapitalizma su imale mnogo važniji plan, ništa manje nego da stvore sistem finansijske kontrole u privatnim rukama, koja će biti sposobna da dominira nad političkim sistemom svake države i cjelokupne svjetske ekonomije.4480 Usled politike izolacionizma u SAD-u između dva rata, visoki fmansijski kapital će biti primoran da koristiti spoljnopolitičke resurse Velike Britanije za ostvarivanje svojih ciljeva. Politička elita Britanije je bila pod kontrolom vrha britanskog finansijskog kapitala i stare oli­ garhije. Termin međunarodni bankari kroz ovu praksu dobij a svoj pravi smisao, dajući još jedan dokaz o fluidnosti moći koja je dolazila sa obije strane okeana.7980

79 Vidjeti u: dio govora Džona Hilana, preuzeto od, „Things N o One Ever Teliš You About the Есопоту", web site, http://salient.org.nz/features/things-no-one-ever-tells-you-aboutthe-economy . 80 Carroll Quigley, Tragedy and Hope, str. 530.

45

Pol Kenedi ukazuje da se... „centar svetskih fmansija prirodno pomerio preko Atlantika između 1914. i 1919. godine, kako su se dugovi Evrope povećavali i kako su Sjedinjene Države postajale naj­ veći svetski kreditor. S druge strane, sasvim različita struktura ame­ ričke privrede - koja je bila manje zavisna od spoljne trgovine, mnogo manje integrisana u svetsku privredu, sklona protekcionizmu (posebno u poljoprivredi) pre nego slobodnom tržištu, kojoj je ne­ dostajao potpuni ekvivalent Engleskoj banci (Bank of England), koja je daleko više oscilovala u periodima buma i propadanja, i gde su na političare mnogo direktnije uticali domaći lobiji.. .“81 Iako se centar fmansija pomjerio ka Americi, visoki finansijski kapital nije potpuno napustio Englesku. Odnosi između Federalnih rezervi i Centralne banke Engleske (Bank of England) su bili odnosi poslovnih partnera koji gledaju u istom pravcu, preciznije, bili su to interesi istih finansijskih monopola. Vrh finansijskog kapitala SAD-a i Britanije u to vrijeme, bio je faktor koji izgrađuje specijalne odnose između ove dvije države, dakle nekoliko decenija ranije nego što će Čerčil i Ruzvelt zvanično obznaniti Atlansku povelju 1941. godine. Centralna banka Engleske (Bank of England) je ustanovljena 1694. godine kao privatna banka koja će upravljati novcem kra­ ljevstva. Do kakvih je rezultata dovelo privatno upravljanje novcem Engleske, dva vijeka kasnije, u sferi visokog biznisa i fmansija ukazuje nam Karol Kvigli. „Elemenat tajnosti je jedna od karakterističnih odlika engleskog biznisa i finansijskog života. Najslabije ‘pravo’ koje Englez ima je ‘pravo da zna’, koje je otprilike ograničeno kao znanje o američkim nuklearnim operacijama. Većina položaja, moći i aktivnosti u biznisu su kontrolisani običajnim procedurama i konvencijama, a ne kroz

81 Pol Kenedi, Uspon i p ad velikih sila, str. 318.

46

eksplicitna pravila i regulaciju, i često su nosila obilježja uzgrednih dogovora između starih prijatelja. Ne postoje zapisi o tim dogo­ vorima i oni su uopšteno tretiram kao privatni poslovi koji se ne tiču drugih, čak i kada u sebi uključuju milione funti državnog novca. Iako se ovakva situacija polako mijenja, unutrašnji krug engleskog fmansijskog života i dalje se zasniva na tome ‘koga neko zna’, prije nego ‘koliko zna’. Poslovi se i dalje obezbjeđuju preko porodice, brakom, ili školskim vezama; biti ličnost iz ovog kruga je smatrano mnogo više važnim, nego imati znanje i vještinu; i značajne pozicije, po ovim kriterijumima, su davane čovjeku bez učenja, iskustva, ili obrazovanja koje bi ga kvalifikovalo.“82

Ruzveltova imperija Vrh fmansijskog kapitala nije birao sredstva kako bi destabilizovao izolacioniste između dva rata. Odlučujući udarac svojim oponentima zadaju preko Sistema federalnih rezervi 1929. godine. Ova akcija je bila sa jedne strane dobro organizovana pljačka, a sa druge precizno sprovedena politička akcija izazivanja ekonomske krize u kojoj je visoki fmansijski kapital trebao preuzeti potpunu kontrolu nad političkim sistemom. Avgusta 1929. Federalne rezerve počinju da povlače novac sa tržišta. Najveći fmansijeri u SAD-u, među kojima su Rokfeleri, Džozef Kenedi, J. P. Morgan, Bernard Baruh, povlače se na vrijeme sa berze i svu svoju imovinu pretvaraju u gotovinu i zlato. „Dvadeset četvrtog oktobra 1929. veliki bankari Njujorka su opozvali svoje dvadeset četvorosatne pozajmice. Ovo je značilo da su prodavci i kupci morali da istovare svoje akcije u cilju pokrivanja ovih pozajmica, bez obzira na cenu otkupa akcija. Ovo je rezultiralo

82 Carro]] Quigley, Tragedy andHope, str. 499.

47

urušavanjem berze i taj danje poznat kao ‘Crni četvrtak’.“83 Federalne rezerve su ovu krizu produbile daljim povlačenjem novca, pri čemu su u periodu od 1929-33. povukle jednu trećinu iz op­ ticaja. Predsjednik Huver nije uspio izvesti Ameriku iz krize, iako mu se Vol Strit nekoliko puta nudio kao spasilac ekonomije kroz svoje programe oporavka, što je ovaj odlučno odbijao. Huveru je bilo jasno da se piroman nudi za gašenje požara. Kriza je bila sve dublja i na kraju visoki fmansijski kapital dovodi na vlast svoga kandidata. Na izborima 1932. godine pobjedu odnosi Frenklin Delano Ruzvelt. Demokrata iz same elite američkog društva, multimilioner po majci, a u rođačkim vezama sa bivšim predsjednikom Teodorom Ruzveltom. Po očekivanju visokog finansijskog kapitala, Frenklin Delano Ruzvelt je trebao biti predsjednik koji će zaustaviti krizu i vratiti Sjedinjene Države na svjetsku političku scenu, kao aktivnog igrača sa imperijal­ nim ambicijama. Ova očekivanja nisu bila bez osnova, jer je Ruzvelt bio imperijalista koji je smatrao da SAD treba da imaju vodeću ulogu u svjetskoj politici. Ono što ovaj monopol nije očekivao, bio je rela­ tivno slab uticaj koji će uspjeti da ostvari na novog predsjednika. Ruzvelt će već u svom inauguralnom govoru optužiti bankarski monopol za izazivanje fmansijske krize, šaljući im na taj način poruku da će sarađivati sa njima, ali da neće biti njihova lutka na koncu.84 Prema mišljenju Antoni Satona, Ruzvelt je lično vjerovao da je Vlada SAD-a faktički bila vlasništvo elite finansijskog kapitala.85 Konzervativni istoričar Saton kritikuje Ruzvelta, tvrdeći d a je ideja Nju dila, kao mjera oporavka ekonomije SAD-a, bila kreirana na Vol Stritu kako bi se stvorio novi monopol koji je imanentan socijalis­ tičkom ekonomskom poretku. Savjetnik F. D. Ruzvelta, Bernard Baruh, koji je pripadao samom vrhu finansijskog kapitala, po tvrdn­ 83 William T. Still, The Мопеу Masters, dokumentarni film 84 Vidjeti u: Conrad Black, FD Roosevelt Champion of freedom, New York, 2003, str. 271. 85 Vidjeti u: Antony Sutton, Wall Street and FDR, New York, glaval, str. 2.

48

jama Satona, bio je jedan od stvarnih kreatora Nju dila. Saton na žalost ne sagledava punu kompleksnost odnosa unutar elite u SAD-u, i Ruzveltovo pozicioniranje u odnosu na njih.86 Program oporavka je išao u tri faze. Prva faza hitnih olakšica za potpuno obezglavljeni narod, zatim program obnove i na kraju re­ forma finansijskog sistema. Otvaranjem velikih javnih radova Ruzvelt je, već u prvoj godini mandata, dramatično smanjio nezaposlenost sa 25% na 14,3%. Ova stopa će djelimično rasti u godinama nove depre­ sije 1937-38, ah do pred kraj rata Ruzvelt će smanjiti nezaposlenost na 1,9%. Veliki broj zakona koji su omogućili jači uticaj države na ekonomiju i finansijski sistem je prošao oba doma Kongresa. Jedan od najvažnijih zakona je bio Bankarski akt (The Banking Act) koji je odvojio rad investicionih od depozitamih banaka.87 Ove promjene nisu prošle bez otpora među konzervativnim političarima, bankarima i industrijalcima, koji su smatrah da Ruzvelt uvodi socijalizam na mala vrata. Britanski ekonomista, Džon Majnard Kejnz je bio idejni tvorac niza mjera koje će Ruzvelt uvesti u vidu državne regulacije i kontrole finansijskog i ekonomskog sistema SAD-a. Majki Hard i Antonio Negri smatraju d a je u Sjedinjenim Državama mjere Nju dila „podržavala snažna politička subjektivnost, kako među širokim masama tako i među elitom. Kontinuitet libe­ ralnog i populističkog vida američkog progresizma od početka veka konvergirao je u akcioni program FrenklinaDelano Ruzvelta. Moglo bi se s pravom reći d aje F. D. Ruzvelt razrešio protivurečnosti amer­ ičkog progresizma time što je izvršio sintezu američkih imperijalis­ tičkih ambicija Teodora Ruzvelta i reformističkog kapitalizma Vudroa Vilsona“.88 Kroz Nju dil je obnovljeno američko kapitalističko društvo. Hard i Negri dalje kažu d a je država hvaljena ne samo kao „posred­ 86 Vidjeti u: Antony Sutton, Wall Street and FDR, glava 6, str. 1. 87 Vidjeti u: Carroll Quigley, Tragedy and Hope, str. 534. 88 Majki Hard i Antonio Negri, Imperija, 2005, str. 263.

49

nik u konfliktima, nego i kao motor društvenog kretanja".89 Kejnzova formula koja je primijenjena na politiku rada i novca, prema ovoj dvojici autora izvršila je preobražaj pravne struk­ ture države. Taj preobražaj će omogućiti „snažno učešće i izraz široke pluralnosti društvenih snaga".90Ruzvelt je dao novi lik kapitalističkom sistemu u Americi, pokušavajući da izgradi državu blagostanja. „Bio je to kapitalizam koji je imao želju da bude transparentan, regulisan od države koja vrši liberalno planiranje."91 Ruzvelt je vodio porijeklo iz jedne od najstarijih porodica Njujorka. Njegovo porijeklo i bogatstvo su mu omogućili da odraste sa elitom i da je dobro upozna. On je znao sa kim ima posla. Činjenica da je prekršio nepisano pravilo i uzeo treći, a potom i četvrti predsjednički mandat, govori najviše u prilog tome d aje imao velike planove, te da je kupovao vrijeme kako bi izvršio korjenite promjene u političkom si­ stemu Amerike. No, znajući koliko je visoki finansijski kapital duboko ukorijenjen i među demokratama i republikancima, sa njima je morao pažljivo igrati političku utakmicu. Njegov veliki uspjeh je bio u tome što su ga oni i dalje smatrali svojim, kako po porijeklu, tako i po bliskim vezama sa Vol Stritom. No, Ruzvelt je kroz četiri nepuna predsjednička mandata sebi uspio izgraditi autoritet i mogućnost donošenja autono­ mnih odluka. Obnavljajući ekonomiju prvo kroz dva programa Nju dila, zatim kroz ratnu ekonomiju, Ruzvelt je spremao drugu ustavnu Deklaraciju o pravima (Second Bili of Right). Njome je želio ugraditi u Ustav ono što su propustili očevi osnivači. Želio je stvoriti državu so­ cijalne pravde. Smatrao je da samo pravedna Amerika može biti garant opstanka republike i kao takva garant mira u svijetu. Godinu dana prije smrti Ruzvelt je u godišnjem obraćanju naciji pred oba doma Kongresa (State of the Union), najavio ustavne promjene: ,,U današnje vrijeme neke ekonomske istine se smatraju 89 Isto, str. 263. 90 Isto. 91 Isto.

50

očiglednima. Druga Deklaracija o pravima kojima se uspostavlja novi temelj sigurnosti i blagostanja za sve, bez obzira na položaj, rasu ili vjeru. Među njima su: pravo na koristan i plaćen posao; pravo na zaradu dovoljnu za odgovarajuću prehranu, odjeću i rekreaciju; pravo svakog farmera na uzgoj i prodaju svojih proizvoda po cijeni koja će omogućiti njemu i obitelji pristojan život; pravo svakog poslovnog čovjeka, velikog i malog na raz­ mjenu u ozračju slobode, slobodni od nelojalne konkurencije i dominacije monopola, domaćeg i stranog; pravo svake obitelji na pristojan dom; pravo na odgovarajuću zdrastvenu skrb, i priliku za postizanje i uživanje dobrog zdravlja; pravo na odgovarajuću za­ štitu od ekonomskih strahovanja zbog posljedica starije dobi i bolesti, nesreća i nezaposlenosti. Sva ova prava čine sigurnost. I nakon pobjede u ovom ratu, moramo biti spremni krenuti naprijed u provedbu onih prava, prema novim ciljevima ljudske sreće i do­ brobiti, jer ukoliko nema sigurnosti ovdje, kod kuće, ne može biti ni trajnog mira u svijetu.4492 F. D. Ruzvelt nije dočekao kraj II svjetskog rata. Njegovi nasljednici nijesu otišli stazom koju je on utabao. Zadatak Harija Trumana kao novog predsjednika je bio da završi rat i da vrati Bijelu kuću pod kontrolu finansijskog kapitala, a ne da gradi državu socijalne pravde. Međutim, na međunarodnom planu Ruzvelt je, tokom rata, udario temelje novog svjetskog poretka nastavljajući tamo gdje je stao Vudrou Vilson. Osnovane su Ujedinjene nacije, a na konferenciji u Breton Vudsu stvoreni su preduslovi za američku ekonomsku hege­ moniju nad svojim saveznicima. Hegemonija je obezbijeđena po Hardu i Negriju „pomoću strateškog izbora liberalnog razvoja zasno­ vanog na relativno slobodnoj trgovini i uz to zadržavanje zlatne poluge (SAD su posedovale oko jedne trećine svetskih zaliha zlata) kao garan-92 92 Vidjeti u: dio govora Frenklina Delana Ruzvelta, preuzeto od, Michael Moore, Capitalism; Love story, dokumentarni film

51

čije za vrednost dolara. Dolar je bio ‘zlata vredan’. Drugo, sistem je zahtevao sporazum za monetarnu stabilizaciju između Sjedinjenih Država i ostalih dominantnih kapitalističkih država... Najzad, Breton Vuds je diktirao uspostavljanje kvazi - imperijalističkog odnosa Sjed­ injenih Država prema potčinjenim nesocijalističkim zemljama. Sistem monetarne hegemonije Sjedinjenih Država bio je u suštini nov angaž­ man jer, dok je kontrola ranijih međunarodnih sistema (naročito bri­ tanskog) bila čvrsto u rukama privatnih bankara i finansijera, Breton Vuds je dao kontrolu nizu državnih i regulativnih organizacija, uključujući Međunarodni monetarni fond, Svjetsku banku i najzad Federalne rezerve SAD“.93 Džozef Štiglic, dobitnik Nobelove nagrade za ekonomiju, smatra Džona Majnarda Kejnza za jednog od glavnih ekonomskih arhitekata Breton Vudsa.94 F. D. Ruzvelt jeste bio imperijalista i želio je stvoriti među­ narodni fmansijski sistem, u kojem će Sjedinjene Države biti domi­ nantne, ali ujedno i sistem koji će moći da spriječi ponavljanje krize iz tridesetih godina dvadesetog vijeka. Zato je uloga Kejnza u kreira­ nju ovog sistema bila od suštinskog značaja. Građenje međunarodnih finansijskih institucija koje nisu tre­ bale biti u privatnom vlasništvu, nije predstavljalo objektivan problem za visoki fmansijski kapital. Trebali su samo sačekati smrt već teško bolesnog Ruzvelta, kako bi sebi vratili političku moć, kroz kontrolu Bijele kuće i Kongresa. Naime, ova elita je zakulisnim radnjama smi­ jenila dotadašnjeg potpredsjednika Hernija Valasa (Непгу A. Wallace) kao budućeg Ruzveltovog potpredsjedničkog kandidata za izbore 1944. godine. Henri Valas je uživao veliku podršku demokratskog kokusa i bio je garant sprovođenja Ruzveltove politike u izgradnji Amerike kao države socijalne pravde. Koristeći Ruzveltovu već poodmaklu tešku bolest i nemoć, Valas biva izbačen iz igre od strane vi­ 93 Majki Hard i Antonio Negri, Imperija, str. 286. 94 Vidjeti u: D žozef E. Štiglic, Protivrečnosti globalizacije, str. 25.

52

sokog fmansijskog kapitala, kako bi se za potpredsjedničkog kandidata doveo, u to vrijeme malo poznati senator, Hari Truman. Vrijeme će pokazati d a je vrh elite bio u pravu, jer je Truman, poslije dolaska u Bijelu kuću, bio pod njihovom potpunom kontrolom.95 Poslije Ruzveltove smrti međunarodne fmansijske institucije koje je izgradio u Breton Vudsu došle su pod potpunu kontrolu visokog fmansijskog kapitala. Umjesto da služe izgradnji stabilnog svjetskog fmansijskog sistema, ove institucije će postati glavni instrumenti za pljačkanje svijeta.

Država nacionalne bezbjednosti „(...) Hari Truman je zamijenio staru republiku sa Državom nacionalne bezbjednosti čiji je jedini cilj da vodi vječne ratove vruće, hladne i meke. Tačan datum zamjene? 27. februar 1947. Mjesto: Bijela kuća. Učesnici: Truman, zamjenik državnog sekre­ tara Din Ačeson, nekoliko kongresnih lidera. Republikanski senator Artur Vandenberg je rekao Trumanu da može imati militarizovanu ekonomiju samo ako prvo ‘žestoko uplaši američki narod’ da će Rusi doći. Truman je poslušao. Vječiti rat je počeo. Narodna vlada iz naroda, za narod, je sada izblijedjelo sjećanje."96 Trumanova doktrina se smatra početkom hladnog rata. U skladu sa njom Sjedinjene Države su odlučile da zaštite Grčku i Tursku 1947. godine, zatim i Zapadnu Evropu 1949. godine, a deceniju kas­ nije ta zaštita se odnosila i na čitav preostali svijet.97 Hladnim ratom, Sjedinjenim Državama su otvorene velike mogućnosti i manevarski prostor u svjetskoj politici. Kroz politiku obuzdavanja, Amerika je sebi dala odriješene ruke da može intervenisati vojno ili preko tajnih

95 Vidjeti u: Oliver Stones, Untold History o f the United States, chapter 2, dokumentarni film http://ww\v.youtube.com/watch?v=z-qeW0qcSY4 96 Gore Vidal, The Last Empire, 2002, str. 240. 97 Vidjeti u: Henri Kisindžer, Da li je Americi potrebna spoljna politilca, str. 277.

53

operacija, bilo gdje u svijetu. Hladni rat je iskorišten i za korjenite promjene na unutrašnjem planu. Vrh finansijskog kapitala više ništa nije želio prepustiti slučaju. Eventualni ulazak u Bijelu kuću nekog budućeg predsjednika koji bi imao ambicije i karakter F. D. Ruzvelta, trebalo je spriječiti. Najbolji načinje bio stvaranje uskog omeđenog političkog prostora u kojem će djelovati svaki budući predsjednik. „Kongres je 26.7.1947. godine ozakonio Akt o nacionalnoj bezbednosti, kojim je stvoreno Veće za nacionalnu bezbednost.“989 U istom paketu odluka, rođena je i Centralna obavještajna agencija (CIA). Država nacionalne bezbjednosti je institucionalizovana. Davanjem na značaju Pentagonu i nizu bezbjednosno-obavještajnih agencija, sve u „ strahu da Rusi dolaze napravljen je politički sistem, koji će u spoljašnjoj formi imati sve atribute liberalne demokratije, ali će u suštini biti totalitaran. U njemu će biti vrlo malo otvorenih zabrana koje karakterišu klasične totalitarne sisteme, ali će se preko korumpirane političke elite, tajnosti u radu vojno-industrijskog kompleksa, velikih ovlašćenja i zloupotreba bezbjednosno-obavještajne zajednice, kontrolom velikih medija, filmskom propagandom Holivuda, stvoriti ono što Gor Vidal naziva „Prihvaćeno mišljenje".100 Vidal lucidno parafrazira Hjuma koji kaže da Nekolicina drži Mnoge pod kontolom uz pomoć Mišljenja.101 Ko je odstupao od Prihvaćenog mišljenja bio je guran na margine društva, a u ne malom broju sluča­ jeva i procesuiran kao neprijatelj države i žigosan, uglavnom kao ko­ munista. Lov na vještice će predvoditi republikanski senator Džozef Makarti (Joseph McCarthy) uz pomoć Federalnog istražnog biroa

98 Gore Vidal, Rat t snova, str. 93. 99 Isto, str. 86. 100 Isto, str. 63. 101 Vidjeti u: Gore Vidal, Rat iz snova, str. 57.

54

(FBI) na čijem čelu se nalazio doživotni prvi policajac Amerike Edgar Huver (J. Edgar Hoover). On je upravljao FBI-em od 1924. godine do svoje smrti 1972. godine. Ovim čistkama su na udaru bili svi građani Sjedinjenih Američkih Država, a posebno će loše proći, vjerovatno kao primjer drugima, dio lijevo orjentisanih stvaralaca u filmskoj in­ dustriji i kulturi generalno. Među njima i jedan od najvećih, a koji nije dozvolio da bude slomljen - Carli Caplin. Za kaznu mu je, poslije službenog puta u Evropu, onemogućen povratak kući, u Ameriku. Postao je persona non grata. Vrh finansijskog kapitala je postigao cilj, mogli su otvoreno kontrolisati predsjednikov kabinet i omeđiti slobodno djelovanje iza­ branih predstavnika naroda u oba doma Kongresa. Ovakav će sistem, baziran na instrumentima sile, proizvesti veliki rast uticaja i moći vojno-industrijskog kompleksa. Ruzvelt je, još krajem II svjetskog rata upozorio da se stvara vojno-industijski džin, kao rezultat ratne ekonomije, ukazujući na njega kao na opasnost za opstanak republike. Endiju Baćević precizno nabraja djelove države i društva koji su izgradili nacionalni konsenzus o ovakvom unutrašnjem ustrojstvu Amerike. Ovaj sistem i način njegovog djelovanja Baćević naziva Vašingtonska pravila (Washington rules). „То obuhvata glavne komponente države nacionalne bezbjednosti - ministarstvo odbrane, ministarstvo spoljnih poslova, i u sko­ rije vrijeme unutrašnju bezbjednost (Homeland security), skupa sa raznim agencijama koje uključuju obavještajne i federalne policij­ ske zajednice. Njihovo članstvo se širi i na think thank grupe, kao i na grupe za specijalne interese. Advokate, lobiste, posrednike, bivše menadžere i penzionisane oficire, koji još uvijek imaju pristup vrhu vlasti i članovi su koji se cijene. Moć Vašingtona se širi i van političkog sistema, na velike banke i druge finansijske institucije, proizvođače vojne opreme, najvažnije korporacije, tele­ vizijske mreže i elitna novinska izdanja poput Njujork tajmsa, čak

55

i kvazi-akademske grupe kao što su Savjet za spoljne poslove i Harvard - Kenedi školu za upravljanje. Prihvatanje Vašingtonskih pravila, sem u slučaju rijetkih izuzetaka, čini preduslov za ulazak u taj svijet.“102 Sagledavajući djelove sistema koje je Baćević pobrojao, očigledno je da su donosioci odluka tamo gdje se nalazi visoki kapi­ tal. Uticaj finansijskog kapitala je i dalje dominantan, ali prvu deceniju hladnog rata karakteriše i nagli uspon vojno-industrijskog kompleksa, koji je davao stabilnost ekonomiji. Preko vojnog budžeta i ogromnih troškova u izgradnji vojno-bezbjednosnog sektora, Amerika je suštinski provodila, ne tržišnu, već plansku ekonomiju. Na početku hladnog rata Džejms Forestal, ministar odbrane, je stanje u kojem su se našle Sjedinjene Države nazvao stanje polurata (semiwar). Ovo stanje „definiše uslove u kojima velika opasnost uvijek prijeti Sjedinjenim Državama, i ta prijetnja će trajati beskonačno u budućnosti."103 Ovakva histerična militarizacija Amerike nije ostala bez odgovora unutar njenih institucija sistema. Predsjednik Ajzenhauer je opraštajući se od nacije, upozorio Amerikance na ovaj narastajući problem. Odlazeći iz Bijele kuće neposredno pred kraj drugog man­ data, glavnokomandujući savezničke vojske iz II svjetskog rata, pred­ sjednik Ajzenhauer, otvoreno je optužio da postoje vežni djelo vi unutar sistema vlasti koji nijesu pod predsjedničkom kontrolom.104 Ove optužbe su se odnosile na Alena Dalsa (Allen Dulles) i Kurtisa Lemeja (Curiš LeMay). Alen Dals je bio na čelu Centralno obavještajne agencije (CIA) od 1953. do 1961. godine, i do kraja svog mandatata je uspio u svojoj namjeri, da CIA sa svojim pipcima dosegne do svakog kutka 102 Andrevv J. Bacevich, Washington Riiles, N ew York, 2010, str. 15. 103 Isto, str. 15. 104 Vidjeti u: Andrevv J. Bacevich, Washington Rules, str. 32.

56

na svijetu.105 Kurtis Lemej je bio na čelu Strategijske vazduhoplovne ko­ mande (Stretegic Airforce Command - SAC). SAC je bio vazduhoplovstvo unutar vazduhoplovstva. Lemej ova moć je bila slična moći koju je imao Alen Dals u CIA. SAC je upravljajo cjelokupnim nuk­ learnim arsenalom Amerike, stoje njegovu ulogu u sistemu odbrane činilo jako kompleksnom. Takva uloga SAC-a, zajedno sa ulogom CIA-e stvorile su jedan zaseban, tajni i nedodirljivi svijet unutar in­ stitucija vlasti Amerike. Lemej je već do sredine pedesetih rukovodio sa 200 000 ljudi, smještenih u 55 vojnih baza. Utisak američke javnosti, kao i Kongresa, je bio takav da je Lemej moćniji i od pred­ sjednika i ministra odbrane kada se treba dati konačni sud o spremnosti američkih vazduhoplovnih snaga i nuklearnog kapaciteta.106 Ovakva moć vojnog vrha je stvorila poremećaj balansa između civilne vlasti i Pentagona. Moć grupe generala koji su postali sebi dovoljni, odavao je utisak da Pentagon samo čeka vamicu kako bi otpočeo nuklearni napad na SSSR. Umjesto politike obuzdavanja oni su razmišljali o pre­ ventivnom ratu protiv Rusa. Ajzenhauer u toku svog drugog mandata, Kurtisa Lemej a pre­ bacuje sa čela SAC-a na mjesto zamjenika šefa generalštaba, kako bi bio što bliže ministru odbrane i pod budnijim okom civilne vlasti. Drugi korak je bio oduzimanje monopola SAC-u nad planovima eventalnog nuklearnog rata. Generali su dobili zadatak da naprave novu strategiju odbrane, ali ovoga puta sa smjernicama koje su dominantno dolazile od civilnog dijela vlasti. Džon F. Kenedi je odlučio da završi započeti posao Ajzenhauera. Dovodi na mjesto ministra odbrane relativno mladog ali od­ lučnog Roberta Meknamaru, predsjednika kompanije Ford, sa nimalo lakim zadatkom stavljanja svih djelova Pentagona pod civilnu kon­ trolu. Događaji koji će uslijediti dali su Kenediju za pravo da sa naj­ 105 Vidjeti u: James Srodes, Allen Dulles Masters ofSpies, Washington, DC, 2000, str. 439. 106 Vidjeti u: Andrew J. Bacevich, IVashington Rules, str. 34-36.

57

većom odlučnošću sprovede reforme. Fijasko koji je doživjela CIA sa pokušajem prevrata na Kubi, poniženjem i gubicima u Zalivu svinja, te odlučnost Kenedija da vojno ne interveniše i pored velikog pritiska Pentagona, bili su okidač za sveobuhvatne promjene. Smijenjen je moćni Alen Dals šef CIA-e, a Meknamara je počeo zavoditi red u Pen­ tagonu. Važan udarac generalima Bijela kuća je zadala za vrijeme tra­ janje kubanske raketne krize, kada se Amerika našla na ivici nuklearnog rata sa SSSR. Na žalost, Kenedi neće preživjeti potpuno obuzdavanje vojno-industrijskog kompleksa. Iako je povećao konven­ cionalno i nuklearno naoružanje Sjedinjenih Država, poslije najava krajem svog prvog mandata da će prekinuti rat u Vijetnamu, biva ubi­ jen u, do danas, nerazjašnjenim okolnostima u Dalasu 22. novembra 1963. godine. Vojno-industrijski kompleks će i u budućnosti ostati jedna od glavnih poluga moći vrhu finansijskog kapitala u Americi za sprovođenje imperijalne politike. Robert Kuper, geopolitički analitičar, sa velikim iskustvom diplomate, za godine hladnog rata kaže da su „period rata i tenzija, ali (da) je postojao i prožimajući poredak. On je postojao u obliku prećutnog razumevanja da će Sjedinjene Države i Sovjetski savez na svaki način probati da izbegnu direktni sukob, kao i njihovi glavni saveznici. Ovakvo ponašanje je, naravno, podsticalo nuklearno naoružavanje. Druga strana ove medalje bila je činjenica daje Sovje­ tski Savez mogao slobodno da okupira sopstvene saveznike, a da se Zapad ne umeša“.107 U svojoj analizi Kuper namjerno izostavlja još jednu važnu dimenziju svjetske politike tog perioda, činjenicu da su i Sjedinjene Države okupirale sopstvene saveznike. Sjedinjene Države su iskoristile bipolarnu podijeljenost u vri­ jeme trajanja hladnog rata, kako bi se nametnule kao hegemon svim nesocijalističkim državama. Stavljajući sebe u poziciju samozvanog

107 Robert Kuper, Raspad nacija, Beograd, 2007, str. 28.

58

branioca slobodnog svijeta, Sjedinjene Države su iskoristile prijetnju od komunizma kako bi stvorile međunarodni sistem bezbjednosti, kao i međunarodni finansijski poredak u kojem će one biti neprikosnoveni lider. Ovom modelu će uspjeti donekle da pruža otpor jedino Fran­ cuska, predvođena Sari de Golom, koji je 1966. godine Francusku izvukao iz NATO pakta zadržavajući samostalnu komandu nad nukle­ arnim arsenalom i vojnim snagama. Na povratak Francuske u NATO alijansu, kao punopravnog člana, trebalo je čekati preko 40 godina. Taj posao će obaviti, uz veliko protivljenje domaće javnosti i političkog establišmenta, pro-američki predsjednik Francuske Nikolas Sarkozi. Dominacija Amerike među saveznicima bila je sprovođena na dva nivoa. Prvi je finansijski, koji je omogućen odlukama iz Breton Vudsa, gdje su Međunarodni monetarni fond i Svjetska banka davali Americi mogućnost kreiranja i kontrole svjetskih finansija. Drugi nivo kontrole i uticaja je išao preko pitanja bezbjednosti. Osnivanjem NATO alijanse, svi saveznici (izuzev Francuske) faktički su stavljeni pod vojnu komandu Sjedinjenih Država. NATO sistem je omogućio Americi duboki prodor, ne samo u vojne strukture, već i u civilne bezbjednosno-obavještajne zajednice svojih saveznika. Standardi koje je nametala Amerika stvarali su obavezu kod saveznika da kupuju američko oružje kao vid imperijalnog danka. Uspostavljanje kontrole nad državama u dva nivoa, fmansijskom i vojno-obavještajnom, bilo je ostvarenje davno zacrtanog plana od strane donosioca odluka, elite fmansijkog kapitala koja je vladala Amerikom. Ovaj monopol je, po riječima Stivena Kinzera, bio dominantni pokretač vojnih intervencija i prevrata iza kojih su stajale Sjedinjene Države. „Kroz dvadeseti i na samom početku dvadeset i prvog veka, Sjedinjene Države su više puta koristile svoju vojnu moć, kao i svoje tajne službe, da bi oborile vlade koje su odbijale da štite amer­ ičke interese. Svaki put, Amerika je uvijala svoje intervencije u plašt

59

retorike nacionalne bezbednosti i oslabađanja. U većini slučajeva, međutim, dejstvovale su najviše iz ekonomskih razloga, naročito da bi uspostavile, potpomogle i odbranile pravo Amerikanaca da obavljaju poslove širom sveta bez ikakvog mešanja.“108 Od vremena razgradnje Havajske monarhije 1893, preko Kube i Filipina 1898. Sjedinjene Države su pokazivale karakter imperije. U periodu hladnog rata intervencionizam je postao češći, ogrnut u plašt borbe protiv komunizma i politike obuzdavanja Sovjetskog Saveza. Izuzev dva čisto imperijalistička rata koja su SAD vodile u Koreji i Vijetnamu, a koji su imali par exelance i geopolitički značaj, obezbjeđujući strateško prisustvo Amerike na Dalekom istoku, najveći broj drugih intervencija i prevrata nijesu imali nikakav geostrateški značaj osim omogućavanja američkim korporacijama i velikim bankama ne­ smetane pljačke tih država. Ukoliko bi se neka legitimno izabrana vlast usprotivila neokolonijalnom odnosu svojih država u odnosu na ameri­ čke korporacije koje su radile u njoj, te najavile ili sprovele nacional­ izaciju, ili promijenile regulaciju u korist države, pokretao se mehanizam na relaciji visoki finansijski kapital - lobisti - državni sekretar - Bijela kuća - izvršioci CIA ili Pentagon. Američke multi­ nacionalne korporacije i velike banke su koristile vojno-obavještajne potencijale SAD-a kako bi sačuvali neokolonijalni odnos, prije svih u Južnoj Americi i na Bliskom Istoku. Prema mišljenju Noama Čomskog, američki spoljnopolitički angažman od završetka II svjetskog rata do danas, precizno možemo determinisati kao neoimperijalizam. Primjer Irana je možda najeklatantniji. Uz svesrdno angažovanje CIA-e zbačen je demokratski premijer Muhamed Mosadek, koji je nacionalizovao naftne izvore koje su, do tada, eksploatisale bri­ tanske naftne kompanije. I pored činjenice da je Mosadek želio do­ govor sa Britancima (koji su ovi odbili), te ih kasnije i pobijedio pred

108 Stiven Kinzer, Svrgavanje, pučevi revolucije i invazije, Beograd 2006, str. 9.

60

međunarodnom arbitražom, donesena je odluka o njegovom svrga­ vanju na relaciji britanske i američke naftne kompanije, državni sekre­ tar Džon Foster Dals, njegov brat šef CIA Alen Dals i Bijela kuća. Nizom akcija, uz pomoć velikih fondova kojima su korumpirani iranski zvaničnici, Mosadek je konačno zbačen i doveden je šah Reza Pahlavi. Vladavina korumpiranog šaha pretvorila se u brutalnu diktaturu, ah su zato vraćena naftna polja pod američko-britansku kontrolu.109 Gvatemala i Čile su dobri primjeri intervenisanja bezbjednosno-obavještajnog aparata Vašingona za račun krupnog kapitala. U Gvatemali se branio interes kompanije “Junajted fruit” brutalnom vojnom kam­ panjom podržanom od strane SAD-a. U toj kampanji ubijeno je više od sto hiljada majanskih indijanaca. Drugi primjer je Čile, gdje je za račun ITT (Američka telegrafska i telefonska korporacija) svrgnut demokratski izabran predsjednik Aljende, a dovedena na vlast vojna hunta na čelu sa Pinočeom. Pinoče će počiniti velike zločine nad svo­ jim građanima, ah će svo vrijeme svoje diktatorske vladavine imati punu podršku Vašingtona. Dobar primjer ftmkcionisanja na relaciji Vol Strit - Vašington, predstavljaju poslovne i političke karijere braće Dals. Ova dva brata su bila visoko pozicionirani advokati Vol Strita, koji su tokom II svjet­ skog rata ušli u politiku. Džon Foster Dals je, kao najbliži savjetnik predsjedničkog kandidata Ajzenhauera, poslije njegovog izbora za predsjednika, imenovan za državnog sekretara SAD-a (ministra spoljnjih poslova). Takođe, Ajzenhauer je njegovog rođenog brata Alena Dalsa postavio za direktora CIA-e. D aje kontrola vašingtonske političke elite od strane visokog biznisa u kontinuitetu i do danas, govori predizboma kritika budućeg predsjednika Baraka Obame 2008. godine. „Nije slučajno to što je katastrofalna politika u proteklih osam

109 Vidjeti u: Stiven Kinzer, Svrgavanje, pučevi revolucije i invazije, str. 116-120.

61

godina bila propraćena nezapamćenim prisustvom lobista, bogataša i ljudi sa dobrim vezama. Preko 2,8 milijardi dolara je potrošeno u 2007. godini na lobiranje kod federalne vlade... U našoj demokratiji cena pristupa i uticaja ne bi trebalo da bude veća od vašeg glasa i volje na izborima. Vreme je za obnovu naše politike u ovoj zemlji - kako bi osigurali da u Vašingtonu nadanja i brige prosečnih Amerikanaca govore glasnije od šaputanja skupih lobista po hodnicima."110 Naravno, po dolasku u Bijelu kuću, Obama ništa suštinski neće promijeniti. Činjenicu daje i on pod kontrolom vrha fmansijskog kapitala dokazuje dolazak Timoti Gajtnera, prvog čovjeka Njujorških federalnih rezervi na čelo ministarstva fmansija SAD-a. Koliko je ve­ lika Obamina autonomija u samostalnom odlučivanju, dakle političara koji je veoma glasno najavljivao korjenite promjene u vršenju pred­ sjedničke funkcije, precizno ukazuje Baćević: „Od kada je preuzeo predsjednički ured, predsjednik Obama je radio na više frontova kako bi upodobio vodstvo Sjedinjenih Država. Ali to upodobljavanje je rijetko bilo više od kozmetičkog. Kada bi se došlo do suštine, on bi zastao. Konsenzus o nacionalnoj bezbjednosti koji su slijedili svi predsjednici od 1945. se nastavio. Kada je ovo u pitanju, promjene nijesu došle u Ameriku."111

Poslije trijumfalizma 1. Unipolarnost kao problem „Kada je počeo napad na Irak, istaknuti istoričar i Kenedijev savetnik Artur Slezinger napisao je da je predsednik usvojio poli110 Вагак Obama, Pramena u koju verujemo, Beograd, 2010, str. 169. 111 Andrew J.Bacevich, Washington Rules, str. 20.

62

tiku preventivne ‘samoodbrane’zastrašujuće sličnu politici koju je carski Japan primenio u slučaju Perl Harbora - događaj koji će, prema rečima jednog bivšeg predsednika, ostati u sramotnoj uspo­ meni. Franklin D. Ruzvelt je bio u pravu, samo što danas mi Amerikanci ostajemo u sramotnoj uspomeni. “112 Sjedinjene Države su sedamdesetih godina prošlog vijeka ušle u veliku krizu. Kejnzijanski model kapitalizma koji je do tada obezbjeđivao stabilan rast i razvoj, te čuvao socijalnu komponentu unutar si­ stema, naprosto je bio potrošen.113 Naomi Klajn će reći d aje pohlepa elite bila razlog za ulazak u eksperiment Fridmanovog modela neoliberalnog kapitalizma i apsolutne dominacije finansijskog sektora u ekonomiji.114Uklanjanje svih pravila i propisa koji mogu ometati aku­ mulaciju kapitala, prodaja svog državnog vlasništva kojima bi korpo­ racije mogle upravljati, naravno, ostvarujući profit i radikalno rezanje subvencionirane javne potrošnje,115 osnove su Fridmanovog ekonom­ skog modela, koji će iz korijena promijeniti svijet. No, moramo sliku sagledati i kroz širi kontekst i sve aspekte krize u kojima su se našle Sjedinjene Države sedamdesetih godina XX vijeka. Poraz u Vijetnamskom ratuje oslabio međunarodni uticaj i ugled Sjedinjenih Država, a unutar države je stvorio traumu koja će trajati do današnjih dana. Uloga Kine je počela da prevazilazi regionalni značaj i ona se strpljivo i strateški mudro uključivala u međunarodni poredak kao sve značajniji igrač. Lijevi pokreti u gotovo svim država Zapadne Evrope su bili na vrhuncu. Sovjetski Savez je djelovao stabilno i moćno ne zaostajući vojno za Amerikom. Sve ovo zajedno ostavljalo je utisak poljuljane pozicije i ozbiljne krize čuvara slobodnog svijeta. U takvoj situaciji Sjedinjene Države su povukle radikalne

112 Noam Čomski, Hegemonija ili opstanak, Novi Sad,2008, str. 19. 113 Vidjeti u: Frensis Fukujama, Građenje države, Bograd, 2007, str. 14. 114 Vidjeti u: Naomi Klein, The Shock Doctrine, dokumentarni film 115 Vidjeti u: Naomi Klein, Doktrina šoka, Zagreb, 2008, strana 63-64.

63

poteze. Otvorile su se prema Kini, ozbiljno umanjujući ovom spoljnopolitičkom akcijom negativne efekte poraza u Vijetnamu. Amerika je sebi vratila dominantnu ulogu geostrateškog igrača na Dalekom istoku i pri­ morala SSSR da otpočne detant nuklearnog naoružanja. Kontra udar na diplomatskom planu je pratila promjena kapitalističkog modela. Često se uzimaju Ronald Regan i Margaret Tačer, kao državnici koji su izveli ovu promjenu, iako je neoliberalni model pokrenut skoro deceniju ranije. Ne bez osnova, jer su Regan i Tačerka bili lideri koji su neoliberalnom modelu dali puni zamah. Džimi Karter je u svojoj kampanji upozorio Amerikance 15. jula 1979. godine, u posljednjoj godini svog mandata, u poznatom govoru 0 krizi povjerenja u Americi. Predsjednik Karter je proročki ukazao na posljedice koje će imati potrošačko društvo u koje se Amerika pretvorila. Neoliberalni kapitalizam će, još više, učvrstiti devijaciju u Americi o kojoj je govorio Karter, da u Americi „čovjeka više ne određuje to što on jeste, već to što ima.“116 Rezultati su doveli do brzog razvoja finansijskog sektora i umrežavanja međunarodne ekonomije nesocijalističkih država ujedan sistem. Počeo je proces koji danas zovemo globalizacija. On će kasnije donijeti više nego pogubne efekte, kako na ekonomiju SAD-a, tako i na čitav svijet. Kratkoročno, efekti neoliberalnog modela su bili više nego dobri za Ameriku. Došlo je do naglog rasta ekonomije, dok je na međunarodnom planu kroz niz mjera i akcija Sjedinjenih Država, došlo do posustajanja glavnog rivala - SSSR-a. Ovo posustajanje će rezultirati i brzim kolapsom komunističke imperije. Kolapsom SSSR-a Sjedinjene Države su ostale jedini hege­ mon na svjetskoj političkoj sceni. Mejnstrim autori u Americi tvrde daje Vašington bio iznenađen brzinom i silinom urušavanja sovjetske imperije. Po njima, to je glavni razlog grešaka i nesnalaženja SAD-a na spoljnopolitičkom planu u prvim godinama poslije hladnog rata. Promjene koje su nastale poslije rušenja Berlinskog zida do116 Džimi Karter, citat dijela govora, preuzeto od, Crisis o f Confidence speech Лтту Čarter, http://www.youtube.com/watch?v=tXvGKJF2XQU

64

brom dijelu svijeta, a ne samo Amerikancima, ulile su veliki opti­ mizam i nadu da će se izgraditi bolji i sigurniji svijet. Taj optimizam i nada najveći su bili u Evropi. Kako među izmučenim narodima bivšeg sovjetskog bloka, tako i u Zapadnoj Evropi, koja je četrdesetak godina živjela u psihozi hladnog rata. Ubrzo su ushićenje i nada prešli u osjećaj gorčine. Mnogi su previdjeli činjenicu d aje Amerika uvijek bila imperija sa ciljem postepenog preuzimanja hegemonije u svjetskoj politici. Strah ili teret od SSSR-a, kao i zaglušujuća propaganda od strane Amerike, stvoriili su psihološku blokadu u realnom sagleda­ vanju karaktera Sjedinjenih Država. U godinama koje slijede dobar dio onih, koji su u Americi vidjeli spas, shvatiće da su prevareni. Bilo je to vrijeme u kojem je Amerika slavila pobjedu, Ame­ rički vijek je iz perspektive američke elite dobio svoj pravi smisao. Po Kisindžeru, Amerika će po treći put pokrenuti proces građenja novog svjetskog poretka. Tačnije, elita finansijskog kapitala će ući u završnu fazu projekta započetog u predvečerje I svjetskog rata, ali se, sticajem raznih istorijskih okolnosti, ta faza produžila do kraja XX vijeka. Opijen pobjedom, Fukujama trijumfalno najavljuje kraj istorije i definitivnu pobjedu demokratije. Kraj istorije, po njemu, leži i u činjenici da liberalno-demokratske države, po pravilu, ne bi trebale da ratuju međusobno i da je svijet došao u svoju konačnicu, kada se to tiče ideološkog i ekonomskog oblika života. Fukujama naglašava da liberalne demokratije nemaju želje da međusobno dominiraju. „One dele principe univerzalne jednakosti i prava, pa prema tome ne postoji razlog zbog kojeg bi osporavale jedne drugima le­ gitimaciju. U takvim državama ‘megalotimija’ nalazi, umesto rata, druge ‘ventile’, ili pak toliko atrofira da teško može provocirati modemu verziju krvave bitke. Objašnjenje se onda ne sastoji toliko u tome da liberalna demokratija ograničava čovekove prirodne porive za agresijom i nasiljem, već u tome d a je ona bitno preo-

65

brazila same instikte i iskorenila motivaciju za imperijalizam.“117 Ovo Fukujamino buncanje, usled opijenosti pobjedom nad ideološkim protivnikom, kao i bahato poigravanje sa zdravim razu­ mom, nije toliko važno, koliko je važna činjenica da je on odličan primjer u kakvom se stanju euforije nalazila američka elita i njeni mejnstrim ideološki tumači. Nije samo Fukujama u ekstazi trijumfalizma. Američko vodstvo zaboravlja na obećanja data Mihailu Gorbačovu, i kreće u ofanzivu ubrzanog širenje NATO pakta na istok. Kisindžer je realista i pored pobjedničkih truba, on je oprezan i pokušava ukazati da se hegemonija može ostvariti i bez otvorenog ma­ hanja silom. „Međunarodni poredak u XXI veku obeležavaće nešto što na prvi pogled deluje proti vurečno: sjedne strane će doći do usitnja­ vanja, a sa druge do sve veće globalizacije. Na nivou međudržavnih odnosa, novi poredak će više nalikovati evropskom sistemu država iz XVIII i XIX veka, nego rigidnim strukturama iz vremena hladnog rata. Sastojaće se najmanje od šest velikih sila - Sjedinje­ nih Država, Evrope, Kine, Japana i Rusije, i, možda, Indije - kao i mnoštva srednjih i manjih zemalja. Istovremeno, međunarodni odnosi su prvi put zaista postali globalni. Komunikacije su trenutne; svetska privreda funkcioniše istovremeno na svim konti­ nentima. Čitav niz problema koji su iskrsli, kao što su nekontrolisano širenje nuklearnog oružja, zaštita čovekove okoline, demografska eksplozija i ekonomska međuzavisnost, može da se rešava jedino na svetskom nivou.“118 Bžežinski je još precizniji kada analizira pravce i načine budućeg djelovanja. U duhu klasične geopolitičke škole, on pozicionira 117 Frensis Fukujama, Kraj istorije iposlednji čovek, Podgorica, 2002, str. 277. 118 Henri Kisindžer, Diplomatija, Beograd, 2008, str. 10.

66

Evroaziju kao centralno polje svjetske politike, prikazujući je kao Ve­ liku šahovsku tablu. U šahovskoj partiji koja pobjedniku omogućava dominaciju u svjetskoj politici, Bžežinski potencijalne američke tak­ mace i partnere dijeli na geostrateške igrače i geopolitičke stožere. Geostrateški igrači su „one države koje imaju sposobnost da svoju moć i uticaj sprovedu van svojih granica kako bi promijenili, u stepenu u kojem pogađa američke interese, postojeće geopolitičko stanje.“119 Po Bžežinskom, geostrateški igrači su Francuska, Njemačka, Rusija, Kina i Indija. Veliku Britaniju, Japan i Indoneziju, i pored nji­ hove nesumnjive važnosti, Bžežinski ne determiniše kao geostrateške igrače. Pored geostreteških igrača Bžežinski definiše i geopolitičke stožere, čiji značaj ne izvodi iz njihove moći, već iz njihovog osje­ tljivog položaja. On smatra da ranjivo stanje „geopolitičkih stožera može uticati na ponašanje geostrateških igrača“. Bžežinski ih određuje i po „specifičnom geografskom položaju, ih pak po značaju da omogućavaju ih sprečavaju pojedine igrače da dođu do vitalnih resursa, a mogu se odrediti i ukoliko djeluju kao odbrambeni štit za vitalnu državu ih čitavi region.“ 120 Geopolitički stožeri su Ukrajina, Azarbejdžan, Južna Koreja, Turska i Iran. Jasno je da vispreni Bžežinski postavlja granice kojima će limitirati moć Rusije i Kine. Ah on ne krije svoju nervozu zbog toga što Rusija ne želi priznati svoj poraz, kao što je to učinila Nje­ mačka poslije II svjetskog rata, i konačno prihvati poziciju SAD-a kao neospornog lidera. Naravno, Bžežinski i Kisindžer odbijaju mogućnost da Amerika vodi imperijalnu politiku. Za njih je to američka izuzetnost u kojoj dominira etika i borba za slobodu i demokratiju. „Glavni zadatak Amerike u okviru trećeg pokušaja u ovom veku da stvori novi svetski poredak, biće uspostavljanje ravnoteže 119 Zbignjev Bžežinski, Velika šahovska tabla, str. 42. 120 Isto.

67

između dvostrukog iskušenja što ga u sebi krije njen ekscepcionalizam: stalno prisutnog poriva da se povuče u sebe i ideje da mora da ispravi svaku nepravdu i da dovede u red svaki poremećaj.“ш Ova “mesij anska” uloga Amerike, u interpretacij i Bžežinskog i Kisindžera, prije svega je namijenjena unutrašnjem javnom mnjenju i mejnstrim analitičarima. Ona bi trebala biti ideja vodilja u odbrani imperijalnog karaktera spoljne politike Sjedinjenih Država. Uvođenje kategorije moralnosti kao argumenta u uređenju međunarodnih odnosa od strane Amerike, prema Ričardu Kuperu i DžozefuNaju je važna odrednica. Ovi autori smatraju, imajući u vidu američku političku kulturu, da će uvijek postojati zahtjev javnosti za moralnošću spoljne politike Amerike. Prema njima problem nije u tome, da li moralnost izbjeći kao argument, već kako je zadržati kao bitnu komponentu.121122 Pozivanje Vašingtona na moralnost u spoljnoj politici, iako kontradiktorno sa potezima Amerike u praksi, veoma je važno za kreiranje domaćeg javnog mnjenja. Upotreba moralnosti na ovaj način je jedan od najvažnijih elemenata spinovanj a javnosti kada treba sakriti stvarni karakter američke spoljne politike. Džozef Naj smatra da nijesu samo ekonomska moć i vojna sila ono što čini Ameriku superiornom u odnosu na takmace. On njenu ve­ liku snagu pripisuje i tzv. mekoj moći (sofi power), američkim vrijed­ nostima i načinu života koji su drugi uzeli za uzor i žele ga oponašati.123 Farid Zakarija tvrdi da se u zemljama u razvoju, stare elite kao i tradicionalni poredak na krilima demokratije i kapitalizma urušavaju usled uspona širokih masa. Amerikanizacija je, prema Zakariji, poslije II svjetskog rata donosila novu kulturu koja je prije ili' 121 Henri Kisindžer, Diplomatija, str. 738. 122 Vidjeti u: Richard N. Соорег, Joseph S. Nye, Jr., Global Dilemas, Ethics andforeign policy, The Center o f International Affairs Harvard University and University Press o f America, 1985, str. 23 123 Vidjeti u: Joseph Nye, “How soft is smart“, web site, http://www.guemicamag.com/interviews/how_soft_is_sm art_l/

68

kasnije dosegla do svih. MekDonalds, farmerke i rok muziku, potisnuli su stari način života. Uticaj masovnog kapitalizma, prema njemu je univerzalan, namećući američki konzumerizam svima. Zakarija za­ ključuje daje masovna kultura pobijedila..., je r u doba u kome vlada demokratija, kvantitet pobjeđuje kvalitet. Broj slušalaca važniji je od toga ko sluša.“124 Zakarija kao propagator amerikanizacije nije toliko zavodljiv, kao njegov kolega iz Velike Britanije, Timoti Garton Eš, koji je postao uzor mnogim intelektualcima i političarima u zemljama bivšeg soci­ jalizma. Naravno, sa ove distance gledajući na ulogu Garton Eša, ona je više nego jasna - čisto neokolonizatorska. On u svojoj kritici Amerike smatra da se Americi mora dati još jedna šansa, a upravo je to i sušta američka potreba - još vremena. Timoti Garton Eš traži da se vjeruje u novu i bolju Ameriku. „Da sam ja kojim slučajem rođen na Bliskom istoku, u Latin­ skoj Americi ili jugoistočnoj Aziji, možda bih manje verovao u to. Kao istoričar ja znam da su, u globalnoj trci tokom Hladnog rata i u svom zahtevu za naftnu i ekonomsku prednost, Sjedinjene Države podržavale nedemokratske režime i tolerisale represiju. To je bilo još gore usled hipokrizije tolerisanja neslobode u ime ‘slo­ bodnog sveta’. Ali, kao Englez koji je iz prve ruke video šta su Sjedinjene Države uradile za Evropu, ja još uvek verujem u to.“125 Amerikanizacija, ili nametanje američkog modela masovne kulture, koja agresivno traje od perioda poslije II svjetskog rata, dobila je veliko ubrzanje kroz proces globalizacije. Preko sofisticirane pro­ pagande nudi se neka vrsta američkog sna (american dream) - idili­ čnog, ali suštinski - lažnog modela života. Američki san)Q ostvaren u postotku jedan u milion, ali se taj jedan, svijetu, permanentno nudi 124 Farid Zakarija, Post-Američki Svet, Smederevo, 2009, str. 77. 125 Timoti Garton Eš, Slobodan svet, Beograd, 2006, str. 232-233.

69

kao uzor. Naravno, efekti amerikanizacije, kako na države Zapadne Evrope, tako i na države bivšeg socialističkog bloka, nailaze na sve veći otpor poslije prvog talasa globalizacije. Snaga sofipower politike sve češće ima kontra efekat i topi se kao svijeća u odnosu na svoju ulogu iz vremena hladnog rata. „Sjedinjene Države danas su imperij - ali jedna osebujna vrsta imperija. On je neizmjerno bogat. S njim se, u vojnom pogledu, ne može mjeriti ni jedna druga zemlja. Njegovi kulturni dosezi izne­ nađujuće su veliki. Pa ipak, za razliku od drugih imperija, on često nastoji nametnuti svoju volju drugim zemljama. Njegovi neuspjesi u izvozu američkih institucija u druge zemlje kudikamo su brojniji od njegovih uspjeha."126 Za Fergusona nema dileme da li Amerika treba voditi otvorenu imperijalnu politiku. Naime, on Ameriku smatra imperijal­ nom državom od svog postanka, ali sa velikim problemom unutrašnje propagande pri čemu su sve generacije Amerikanaca od sticanja neza­ visnosti, odrasle i vaspitavane u duhu antikolonijalizma i antiimperijalizma. ,,U ne jednom smislu, američki imperij ima iste težnje i ambi­ cije kakve je imao posljednji anglofoni hegemon. Premda svoj nas­ tanak duguju pobuni protiv britanskog imperijalizma, Sjedinjene Države naslijedile su mnoge značajke svoga tvorca. Našavši se, u valjanoj whigovskoj terminologiji, ‘imperijem slobode5, Repu­ blika, tada još u povojima upustila se u zaprepašćujuće brzu kolo­ nizaciju središnjeg pojasa sjevemoameričkog kontinenta. Način na koji su slobodni Amerikanci izvlastili domorodačke narode bio je u najmanju ruku okrutniji od načina na koji su se ponašali kao bri-

126 Niall Ferguson, Kolos - Uspon i p ad Američkog imperija, str. 482.

70

tanski podanici

“ 127

Ferguson je jasan kada preferira imperijalni status Amerike, naglašavajući probleme bezbjednosti koje bi donio multipolami karakter međunarodnih odnosa. Naravno, Ferguson namjerno prećutkuje činje­ nicu, da osim bezbjednosti, ovaj koncept američke unipolamosti donosi i neokolonijalne odnose i plaćanje imperijalnog danka. Mir i bezbjednost, koje nudi američka imperija, sa sobom donose i dugoročne lance ropstva, kao posljedicu neoliberalnog modela kapitalizma. Politika trijumfalizma najavljena novim svjetskim poretkom, išla je u nekoliko pravaca. Neoliberalni model kapitalizma, modeliran preko MMF-a i Svjetske banke, doveo je do dužničkog ropstva najveći dio srednjih i malih država u odnosu na najveće američke banke i ko­ rporacije. Nobelovac D žozef Stiglic je bio angažovan u poslovima kreiranja svjetske ekonomske politike, prvo kao dio ekonomskog tima predsjednika Bila Klintona, a od 1997. do 2000. i kao glavni ekono­ mista i jedan od potpredsjednika Svjetske banke. Veoma je značajno svjedočenje Štiglica kao insajdera. „Na nesreću, MMF i Svetska banka su pristupile ovim pitanji­ ma iz uske ideološke perspektive - privatizacija je morala da bude obavljena brzo. Vršeno je ocenjivanje zemalja koje su krenule u tranziciju iz komunizma u tržišnu privredu: one zemlje koje su privatizovele brže, dobij ale su više ocene. Kao rezultat toga, privati­ zacija često nije donosila obećane koristi. Problemi koji su proistekli iz tih neuspeha izazvali su antipatiju i za samu ideju o privatizaciji."127128 Više je nego čudno da nobelovac Stiglic ovakve aktivnosti MMF-a i Svjetske banke karakteriše kao ideološke greške. Mnogo je 127 Isto, str. 482. 128 D žozef E. Stiglic, Protivrečnosti globalizacije, str. 68.

71

precizniji Dejvid Harvi, koji Marksovu teoriju o primarnoj akumulaciji kapitala iz perioda ranog kapitalizma, u slučaju neoliberalnog kapita­ lizma i ekonomskih posljedica uzrokovanih tim modelom, prevodi u termin akumulacija otimanjem.129 Preko Evropske unije su nametnuti politički i ekonomski modeli svim pretendentima na članstvo, pri čemu su brze tranzicije dovele do nesagledivih potresa i raslojavanja u tim državama. Lažni sjaj političkih vatrometa pri ulasku u EU, ubrzo je otrijeznio omamlje­ ne građane tih država. Nove države članice Evropske unije su dove­ dene u poziciju korporacijskih posjeda. To je značilo da su glavnu distribuciju političke i socijalne moći vršile strane banke u njima, kao i najveće strane korporacije. Taj proces je obavljen, uglavnom, preko američkih nevladinih organizacija, koje su fmansirale i upravljale stvaranjem lokalnih civilnih sektora i tzv. nezavisnih medija, pod plas­ tom razvijanja demokratskih kapaciteta. Te američke nevladine orga­ nizacije su bile produžena ruka vlade SAD-a, preciznije ministarstva spoljnih poslova i obavještajnih agencija, a za interese vrha anglo­ američkog fmansijskog kapitala. Na ovaj način stvoreni lokalni civilni sektori i mediji, postaju glavni čuvari mantre u državama u tranziciji, pri izgradnji neoliberalnih ekonomija i stvaranju političke elite koja će to bespogovomo sprovoditi. Takve političke elite nisu izgradile građanima odgovorne i demokratske vlade, već prije svega vlade koje su postale servis visokom kapitalu. ,,MMF tvrdi d a je mnogo važnije da se brzo privatizuje, a da se kasnije može raditi na pitanjima konkurencije i regulacije. Ali, ovde je opasnost da, kada su stečena prava jednom institucionalizovana, njihovi nosioci imaju podsticaj i novac da održavaju svoju monopolističku poziciju, mrveći regulaciju i konkurenciju i usput izobličavajući politički proces.“130 129 David Harvey, The New Imperialism, str. 153. 130 D žozef E. Štiglic, Protivrečnosti globalizacije, str. 70.

72

Postavljanje uslova kandidatima za članstvo u EU bilo je jako traumatično za većinu država. Nekima se povlađivalo, iako nisu imali ni osnovnih uslova za članstvo, dok su se drugima standardi postavljali neopravdano visoko. Usta puna priča o standardizaciji domaćih poli­ tičkih i ekonomskih sistema zemalja kandidata, uz retoriku o idealu građenja vladavine prava u njima, bila je ništa drugo do navlačenje nove neokolonijalne košulje. Na žalost, novopridošli članovi EU, poslije traume sovjetskog zagrljaja, našli su se zarobljeni briselskom birokratijom i nosiocima visokog kapitala. Ubrzo su shvatili daje umjesto vla­ davine prava pokretački mehanizam neoliberalnog modela kapitalizma na prvom mjestu korupcija, i to na svim nivoima. „Korupcija: to je, zapravo, srž problema. Ona nikada nije slučajna. Korupcija je inherentna vršenju vlasti i, dakle, vršenju Zla. Odakle god da dolaze, oni koji stižu u neuralgični centar poslova, svuda po svetu, odmah bivaju preobraženi korupcijom, i upravo tu zapečaćuju svoje istinsko saučestvovanje. Ali saučesništvo se ne zaustavlja tu, kao ni suština Zla. Jer korupcija elita je, pre svega, korupcija svih nas: korupcija je kolektivna psihodrama i ako preziremo rukovodioce, pošto su oni takvi kakve zaslužu­ jemo, to je uvek odraz prezira svakog od nas prema samom sebi kao političkoj životinji. U korupciji nesumnjivo treba videti istin­ sko pravilo igre, odjek fundamentalnog simboličkog pravila (ra­ zličitog od političkog i društvenog) koje je postalo, s one strane svakog morala, praktično pravilo, imanentno i tajno, funkcionisanja... Korupcija ideja nije nikakav izuzetak.44131 Ova Bodrijarova ocjena o korupciji ideja je važna odrednica za veliki dio intelektualne elite, posebno u Americi, koja se stavila u službu propagandista njenog spoljnopolitičkog angažmana. Među 13

131 Žan Bodrijar, Pakt o lucidnosti ili ineligenciji Zla, Beograd, 2009, str. 131.

73

njima je vidljiv nedostatak britke i nedvosmislene kritike kada se radi o američkim zloupotrebama, podvalama ili pak zločinima u njenom međunarodnom angažmanu, a kojih nije bilo malo. Očiti i nadasve ra­ zočaravajući primjer je pisanje o američkom ratu u Vijetnamu, jedne od najznačajnijih intelektualaca XX vijeka, Hane Arent. Arentova, kojoj se daje značaj jednog Hobsa, Hegela, Mila ili Marksa, ne bez osnova, dolaskom u Ameriku (bježeći pred Hitlerom), vremenom gubi svoju kritičku oštrinu, kada se radi o zločinima Amerike. U svom eseju Laž u politici, Hana Arent veoma meko kritikuje imperijalistički rat Amerike u Vijetnamu, dajući omaž američkoj štampi za koju kaže da je nepotkupljiva.132Ako je Arentova sedamdesetih godina XX vijeka pokleknula pod snagom američke države, možemo samo pretpostaviti što se dešavalo i dešava, sa nizom mnogo manjih akademskih au­ toriteta, a koji su vodili ili vode katedre najznačajnijih američkih uni­ verziteta. Upravo korupcija ideja, ili samocenzura najvećih umova današnjice, govori više od bilo kojeg argumenta da živimo u društvima totalitarne svijesti. Mašimo Fini smatra da je korupcija u neoliberalnom demokratskom društvu gotovo nužnost, za razliku od diktatura ili autokratija, gdje je to mogućnost, doduše vrlo vjerovatna. U demokratijama je gotovo nužnost jer je „uzrokovana upravo onim što je njena suština: kompeticija. Naime, u pitanju nije lojalna kompeticija između pojedinačnih i jednakih građana, postavljenih na istu polaznu poziciju, nego žestoka borba između organizovanih grupa za raspodelu vlasti, kojima stoga trebaju strukture, ogromna fmansijska sredstva, ljudi, sluge i, pre svega, novac.“133 U svijetu bez blokovske podijeljenosti, Amerika je počela da se ponaša kao slon u staklarskoj radnji, i bila joj je potrebna nova spoljnopolitička pozicija. Humanitarne intervencije za vrijeme Klintonove administracije bile su nedovoljne za očuvanje hegemonije. 132 Vidjeti u: Hana Arent, Istina i laž u politici, Beograd, 1994, str. 106. 133 Mašimo Fini, Podanici, Beograd, 2007, strana 88-89.

74

Pojačano vojno prisustvo Amerike u svijetu je bilo u suštin­ skoj kontradiktornosti sa Fukujaminim predviđanjem kraja istorije. Pobjeda u hladnom ratu i širenje NATO alijanse, kao garancija za oču­ vanje američke hegemonije, bili su dijametralno suprotni njenim zvanično proklamovanim ciljevima spoljne politike. Emanuel Tod smatra da se nekadašnja američka uloga čuvara stabilnosti svjetskog poretka, svela na njenu suprotnost. Sjedinjene Države, izmještene iz glavnog polja političkog zbivanja Evroazije, poprimaju sve češće ulogu faktora nestabilnosti, čije aktivnosti idu u pravcu kvarenja odnosa između bivših protivnika iz vremena hladnog rata, prije svih Njemačke i Rusije. Naravno, ta igra, ili kako je Bžežinski zove ša­ hovska partija, veoma je kompleksna. Amerika igra simultanku na mnogo tabli sa više ili manje uspjeha, uz upozorenje Emanuela Toda, da treba uvijek paziti kada se igra šah sa Rusima, jer, kako kaže Tod, oni su u tome najbolji. Američka opsjednutost angažmanom na svim meridijanima mogla bi biti rezultat i njenog straha da je sve više nepotrebna svjetskoj politici u ulozi koju je do sada imala. „Ova beskorisnost Amerike jedna je od dve osnovne strepnje koje pritiskaju Vašington, i istovremeno jedan od ključeva za razumevanje spoljne politike Sjedinjenih Država. Formalizovan od strane šefova američke diplomatije, ovaj novi strah najčešće poprima, što je uobičajeno, oblik obrnute afirmacije: u februaru 1998. godine, Medlin Olbrajt, Klintonov državni sekretar, pokušavajući da opravda raketni napad na Irak, definiše Sjedinjene Države kao ‘neophodnu naciju’ (indispensible nation). Kao što je uočio Šaša Gitri, ono što je suprotno od istine već je veoma blizu istine. Ako se zvanično tvrdi da su Sjedinjene Države neophodne, znači da se postavlja pitanje njihove korisnosti za svet. Kvazilapsusima, državnici tako puštaju da u javnost procure stvari koje zabrinjavaju strateške analitičare."134 134 Emanuel Tod, Posle imperije, str. 14.

75

Džordž Kenan je poslije drugog svjetskog rata u internoj ana­ lizi za Stejt dipartment vrlo jednostavno i precizno objasnio ciljeve američke spoljne politike. Stečena pozicija Amerike, u kojoj ona sa 6% svjetske populacije ima kontrolu nad 50% svjetskih izvora energije i sirovina, obavezuje njeno vodstvo, da svaku svoju akciju u budućnosti vodi u pravcu očuvanja ili širenja ovog uticaja.135 Moć Amerike koja se postepeno urušava, usled pobrojanih, ekonomskih, ideoloških i geostrateških problema, pokrenula je na ak­ ciju grupu neokonzervativaca okupljenih oko Projekta za novi ameri­ čki vijek. Oni su 1997. godine zaključili da se ciljevi američkog spoljnopolitičkog angažmana, koje je eksplicitno naveo Kenan, moraju dominantno braniti uz pomoć vojne sile. Ovu grupu su činili Donald Ramsfeld, Pol Volfovic, Ričard Armitaž, Ričard Perle, uz još nekoliko neokonzervativaca, koji će kasnije činiti uzak krug Bušovog tima u ministarstvu odbrane i spoljnih poslova. Dejvid Harvi podsjeća d a je ova grupa neokonzervativaca u izvještaju iz 1999. godine istakla, kako je potreban neki katastrofičan događaj sličan Perl Harburu, koji bi omogućio međunarodnu i domaću podršku za buduće vojne akcije Sjedinjenih Država.136 Novi smisao i ulogu Sjedinjenim Državama u međunarodnom poretku nagovijestio je i Samjuel Hantington. On ide u potpuno novom pravcu u odnosu na druge meinstrim analitičare, ukazujući da će se poslije ideoloških sukoba između društvenih klasa, dakle bogatih i siro­ mašnih, u budućnosti sukob odvijati između različitih kulturnih entiteta. Njegove analize su vjesnik nove američke spoljnopolitičke doktrine, ne slučajno. U posthladnoratovskom periodu on daje Americi novi mesi­ janski zadatak. Prema Hantingtonu, Sjedinjene Države čeka novi izazov - odbrana Zapada i njegovih najznačajnijih vrijednosti, slobode i demokratije, od onih kultura koje, po njegovom mišljenju, ne prihvataju 135 Vidjeti u: F. WiIIiam Engdahl, ,,GeopoIitics-Geoeconomsic“, website, http://www.engdahl.oilgeopolitics.net/Geopolitics___Eurasia/Since_Kennan/since_kennan.html 136 David Harvey, The New Imperialism, str. 15.

76

demokratske vrijednosti, prije svih muslimanske civilizacije.137138 Kristofer Koker Hantingtonovu teoriju, svojim zapadnim saveznicima predočava kao opomenu, da je u opasnosti ne samo buduća uloga SAD-a u svjetskoj politici, već i uloga čitave zapadne civilizacije. „Hantingtonova teza je pokušaj da se formuliše nova para­ digma za međunarodne odnose. Ona Zapadu nudi i priliku da sebe redefiniše, i tako u sledećem veku opstane kao održiva politička sila.44138

2. Dar sa neba - 9/11 “U terorističkim napadima u Njujorku i Vašingtonu 11. sep­ tembra 2001. godine poginulo je oko 3000 ljudi i ovaj događaj promenio je i odredio put kojim je Buš išao kao predsednik. Nije bilo preterivanja u onome što je zapisao u svoj dnevnik te noći: ‘Danas se desio Perl Harbur 21. veka.5Ovi napadi su u neku ruku bili još razomiji. Za razliku od Havaja 1941. koji tada nisu bili država, meta su sada bili najmoćniji centri u domovini. Umesto Japana, napade je izveo skriveni neprijatelj koji nema ni zemlju niti vidljivu armiju.”139 Pedesetak godina nam je trebalo da saznamo da Japan nije napao Perl Harbur bez objave rata, kao i činjenicu daje vrh američke države žrtvovao zastarjeli dio svoje pacifičke flote, kako bi pridobio javno mnjenje za ulazak u II svjetski rat. Isto toliko vremena je trebalo da se rehabilituju admiral Hasbend Kimel (Husband Edward Kimmel) i general Volter Sort (Walter Short), na koje je bila svaljena glavna 137 Vidjeti u: Samjuel Hantington, Sukob civilizacija , str. 28. i 29. 138 Kristofer Koker, Sumrak Zapada, Beograd, 2006, str. 189. 139 Bob Vudvord, Plan napada, Beograd 2004, str. 32.

77

krivica za propuste u Perl Harburu. Zato postoji objektivna potreba da se posebno analizira teroristička akcija ovog skrivenog neprijatelja, kako g aje nazvao Bob Vudvord. Vudvordova tvrdnja, da su događaji od 9/11 promijenili Bušovu politiku i odveli Ameriku u rat protiv tero­ rizma, takođe zahtijeva poseban osvrt. Niz najavljenih i realizovanih aktivnosti Bušovog tima prije ulaska u Bijelu kuću ukazuje d a je rat bio zadati cilj njegove administracije od početka mandata. Amerika je dobila punu međunarodnu podršku poslije 9/11. Zbili su se redovi i na domaćem planu. Amerika je disala kao jedno tijelo. Podrška koju je dobio predsjednik Buš, bacila je u zaborav sve kontroverze oko njegovog dolaska na vlast. Problematično brojanje glasova na Floridi, završeno je najvećom kompromitacijom Vrhovnog suda u njegovoj istoriji. Mit o striktno podijeljenoj vlasti u Americi, ovim događajem, je ozbiljno narušen. Sudije Vrhovnog suda, koje imenuje predsjednik SAD, uz odobrenje Senata, gotovo uvijek se bi­ raju, ne samo po stručnim kvalifikacijama, već i po ideološkom opre­ djeljenju. Prebrojavajući se upravo po partijskom i ideološkom opredjeljenju, sudije Vrhovnog suda odlučile su, većinom glasova, da se ponovno brojanje prekine. Ogroman dio javnosti zahtijevao je da se ponovno brojanje glasova nastavi. Udarima aviona u tornjeve Svje­ tskog trgovinskog centra i Pentagona, skandal oko izbornih mahinacija gurnut je u drugi plan i postao je daleki, ružan san za novog predsjed­ nika. Izgledalo je da su svi vjetrovi duvali u leđa neokonzervativnom timu, koji je samo nekoliko godina ranije sanjario o novom Perl Harburu. 0 nelogičnostima u zvaničnom izvještaju američkih vlasti o terorističkim napadima na Njujork i Vašington, prvi je javno progovo­ rio francuski autor Tijeri Mejsan. Samo godinu dana poslije 9/11 Mejsan je izazvao političku buru pozabavivši se zabranjenom temom. Događaje od 9/11, on je ocijenio kao akciju ekstremnih desničara iz redova vojno-industrijskog kompleksa SAD-a, kojima su trebali ovi

78

režirani teroristički napadi kao casus belli za rat protiv Avganistana i Iraka.140Američka vlada je oštro reagovala, optužujući Mejsana za oz­ biljno ugrožavanje američkih nacionalnih interesa, kako su rekli, šire­ njem opasnih laži. NVO - udruženje arhitekata i inženjera za istinu o 9/11 (Architects & Engineers for 9/11 Truth), koje istražuje kontroverze oko rušenja Kula bliznakinja i Kule 7, otišlo je korak dalje. Oni na čisto strukovnoj osnovi dokazuju da se Kule bliznakinje nijesu mogle srušiti u slobodnom padu usled udara aviona i kasnijeg požara, ne ulazeći u ostale kontroverze vezane za ovaj događaj. Udruženje broji oko 1600 arhitekata i inženjera. Veliki autoritet i argumentacija ovog esnafskog udruženja, bitno su poljuljali povjerenje američkih građana u vladinu zvaničnu verziju o 9/11.141 Posebno mjesto u objašnjavanju kontroverzi o terorističkim napadima 9/11 pripada dokumentarnom filmu Nulto-istraživanje o 9/11 (Zero - An Investigation In to 9/11). Italijanski nobelovac Dario Fo i američki pisac i esejista Gor Vi dal, uz puno svjedoka i naučnika koji se bave ovom temom, otkrivaju stvari i događaje koji se moraju navesti. U ovom filmu dovodi se u pitanje zvanični izvještaj Vašingtona o uzroku kolapsa tornjeva. Nacionalni institut za standarde i tehnologiju SAD-a koji je dobio zadatak da u ime vlade Sjedinjenih Država prouči i dođe do zaključaka o uzrocima pada tornjeva Svjetskog trgovinskog centra, tvrdi da su tornjevi pali usled kombinacije udara aviona i vatre nastale u kasnijem požaru. Ovom oficijalnom obrazloženju uzroka pada tornjeva, autori filma konfrontiraju zaključke udruženja arhitekata i in­ ženjera Za istinu o 9/11, koji tvrde da je brzina kojom su se tornjevi urušili bila brzina slobodnog pada, što znači da u donjim djelovima nije bilo nikakvog otpora. Da su se tornjevi srušili samo zbog udara aviona i kasnijeg požara, padali bi na drugačiji način, a ne kao prilikom kontrolisanog rušenja, u slobodnom padu. 140 Vidjeti u: Thierry Meyssan, 9/11: The BigLie, London, 2003, chapter 11, strana 139. 141 Vidjeti u: „Architects & Engineers for 9/11 Truth“, web site, http://www.ae911truth.org

79

Polemike između predstavnika vlade Sjedinjenih Država i do­ brog dijela stručne javnosti, kvalifikovane da sudi o prirodi pada kula Svjetskog trgovinskog centra, svode se na pitanje brzine njihovog pada. No, da se ne zaboravi Kula WTC 7 pala je takođe u slobodnom padu sedam sati kasnije, iako u nju nije udario ni avion niti bilo koji drugi leteći objekat. Tražeći razloge za pad Kule 7, pad o kome su bri­ tanski mediji izvijestili par sati ranije nego se stvarno i desio, ovako kreiranoj fantazmagoričnoj stvarnosti od strane mejnstrim medija, treba dati puni doprinos. Prateći mejnstrim argumentaciju i nivo obja­ šnjavanja pada Kule 7, ne bez ironije, treba kandidovati još jednu teoriju, u svom tom moru nesuvislosti, daje Kula 7 pala sama od sebe u znak čiste solidarnosti sa svojim sestrinskim kulama Bliznakinjama. Ipak, ne treba zaboraviti da su u Kuli 7 bile smještene centrale svih obavještajnih agencija za sjeveroistočni dio Sjedinjenih Američkih Država. Dio planova, akcija, arhiva, dokumentacije, američke oba­ vještajne zajednice čuvane u Kuli 7, nepovratno su izgubljene. Autori dokumentarnog fima Zero - 9/11 postavljaju i forenzička pitanja, koja ozbiljno dovode u sumnju službenu teoriju o rušenju tornjeva. Bez obzira što službena Amerika dezauviše ove sumnje izni­ jete od strane više autora, ona sama još nije dala valjan odgovor na optužbe da su u česticama prašine urušenih tornjeva nađeni ostaci vo­ jnog eksploziva termata. Termat je eksploziv koji se koristi prilikom kontrolisanog rušenja zgrada izgrađenih od čelične konstrukcije.142 Dario Fo naglašava da su i pitanja oko napada na Pentagon ostala bez odgovora. Oštećenje na zgradi Pentagona je prečnika od samo pet metara, a raspon krila boinga 757 je 38 metara, dok je visina zajedno sa repnim krilom 13,5 metara. Fo ukazuje i na činjenicu da nije ostao niti jedan dio od aviona, već su ostaci naprosto isparili. Dalje, Fo se pita, kako zanemariti činjenicu daje zatajila protivvazdušna odbrana najčuvanije građevine na svijetu. Gor Vidal, ne bez

142 Vidjeti u: Zero an investigation in to 9/11, dokumentarni film.

80

gorkog cinizma, u dilemi je da li je to bio avion ili projektil. Naj­ moćnija država na svijetu koja godišnje troši 892 milijarde dolara na svoju odbranu pokušava, po autorima filma, nametnuti priču da su svi sistemi odbrane zatajili. Intrigantna je i činjenica da borbeni avioni nijesu uzletjeli kako bi presreli putničke avione-samoubice. Iste te go­ dine, dakle 2001, do mjeseca septembra bilo je 67 vazdušnih uzbuna, pri čemu su borbeni avioni svaki put uzletjeli u intervalu od 6 do 10 minuta. Samo se zatajilo tog kobnog jutra 11. septembra 2001. godine. Robert Bouman, odlikovani pilot, veteran iz Vijetnama objašnjava koje su procedure za dizanje borbenih aviona. Uzbuna se podiže uko­ liko: avion skrene sa kursa; izgubi se radio komunikacija kontrole leta sa avionom; izgubi se signal sa transpondera aviona. Ako se dogodi bilo koji od ova tri slučaja uzbune, avion mora biti presretnut. Jedanaestog septembra su se dogodila sva tri slučaja odjednom, a avioni nisu bili presretnuti.143 U SAD-u su postojala dva protokola oko presretanja aviona. Jedan brzi, koji je davao pilotima borbenih aviona odriješene ruke da se shodno situaciji nose sa problemom, a drugi spori protokol koji je uključivao i odlučivanje Pentagona. Oba protokola su važila do 1. juna 2001, kada ministar odbrane SAD Donald Ramsfeld ukida brzi pro­ tokol i na snazi ostaje samo onaj u kome Pentagon mora dati odobrenje za dizanje borbenih aviona. Tog jutra odgovora nije bilo iz Pentagona. Kasnije je utvrđeno da Ramsfeld nije bio dostupan sve do 10:30 ujutru. Tada je već sve bilo završeno. Sjutradan, 12. septembra vraćena je stara procedura sa dva protokola. Za razliku od Perl Harbura kada je dio vojnog vrha bio ražalovan kao krivac za propuste u odbrani, poslije 9/11 niko nije kažnjen od zvaničnika Bušove administracije.144 „Andreas fon Bulou (Andreas von Bulow) je bio član nje­ mačke Parlamentarne komisije koja je nadgledala rad tri različite 143 Isto. 144 Isto.

81

grane njemačkih tajnih službi, u vrijeme njegovog poslaničkog mandata u njemačkom parlamentu između 1969. i 1996. godine. Fon Bulou je američkoj organizaciji Fri pres (Free Press) saopštio da vjeruje da izraelska tajna služba Mosad, kao i CIA, stoje iza terorističkih napada od 9/11.“145 Kontroverze o 9/11, bilo da se radi o zavjeri u vojno-obavještajnom vrhu sa djelovima vlasti i donosiocima odluka, ili pak, o či­ stom daru sa neba o kojemu su sanjarili Ramsfeld i njegovi momci, još dugo će intrigirati svijet, a prije svih američku javnost. Prema istra­ živanjima javnog mnjenja u Americi, poslije 12 godina, sve manje ljudi vjeruje u zvanične izvještaje Vašingtona o ovom događaju. „Džordž W. Buš je sa svojim saradnicima, nekoliko dana kas­ nije, dok je nadletao ruševine Pentagona koje su se još pušile rekao: Dobro pogledajte ono što gledate, jer to je početak I svetskog rata 21. veka. Nešto kasnije, dok se pripremala vojna replika protiv Talibana, on je obećao da će okupiti ceo svet u borbi protiv terorizma. Neprijatelj je identifikovan. ‘Krstaški rat’ - prema rečima Buša, može da počne.“146 Sjedinjene Države su dobile podršku ne samo od svojih naj­ bližih saveznika. Rusija je otvoreno stala uz bok Americi u najavljenoj borbi protiv terorizma, tražeći saveznike za svoje akcije u Čečeniji. Željena podrška je bila više nego ostvarena. Stvorena je atmosfera ve­ likog naboja, uzavrelih osjećaja patriotizma podgrijavanih od strane medija. Želja za osvetom izgovorena, prije svih, iz usta predsjednika Buša, riječima kako će uhvatiti Bin Ladena živog ili mrtvog, uvela je Vašington u folklor iz vremena Divljeg zapada. Samovolja šerifa koji su čuvali zakon u to davno vrijeme, bila je sve više i nova atmosfera 145 F. William Engdahl, Full Spectrum Dominance, Wiesbaden, 2009, str. 206. 146 Erik Loren, Rat Bušovih, Beograd, 2003, str. 109.

82

kojom je, gotovo kao jedno tijelo, disao politički establišment u Vašingtonu. Neokonzervativni jastrebovi su postigli cilj. Stvorena je pogodna klima da se kroz širenje straha u nastupajućem ratu protiv terorizma i nevidljivog neprijatelja, građanima Amerike proda politika neoimperijalizma. Imperijalnu politiku su, kako je nekoliko puta nave­ deno, svi prethodni predsjednici u XX vijeku morali uvijati u različite spoljnopolitičke forme. Taj problem ih prati od Vilsonovog idealizma, koji je odmah doživio neuspjeh usljed jake struje izolacionista u Americi, preko Ruzvelta koji je uz puno poteškoća uveo Ameriku u II svjetski rat, te hladnog rata i obuzdavanja komunizma, do Klintonove ere i humanitarnih intervencija. U ratu protiv nevidljivog neprijatelja podgrijavan je strah da neprijatelj vreba u komšiluku. U panici koja je stvorena, Bušova ad­ ministracija je mogla progurati bilo koji zakon. Preko noći je i donesen zakon koji je suštinski ukidao dobar dio sloboda zagarantovanih Usta­ vom SAD-a, sa nazivom Patriotski akt (Patriot Act). Preciznije, Savezna vlada je dobila ingerencije do tada nezamislive u Americi. Ovim zakonom, za kojeg Majki Mur tvrdi d aje izglasan u Kongresu, iako ga većina kongresmena nije ni pročitala, državi su data ogromna ovlaštenja u prisluškivanju i praćenju građana Sjedinjenih Država. Zakon je omogućavao hapšenje građana bez optužnice, uz onemogu­ ćavanje kontakata sa porodicom i advokatima, samo na osnovu indi­ cija da bi neko mogao imati veze sa terorizmom. Pritvor je mogao trajati neodređeno dugo, ili preciznije, dok predsjednik Amerike ne odluči d aje prošla opasnost od terorizma.147 Žan Bodrijar, obrazlaže više aspekata o uzrocima terorizma, te smatra da ne treba odbaciti ni teoriju da sadašnji svjetski poredak hrani terorizam i obrnuto, da nema terorizma ovakav poredak se ne bi ni mogao održati.

147 Vidjeti u: Michael Moore, Fahrenheit 9/11, dokumentarni film

83

„Bez hipoteze o toj tajnoj koaliciji, saučesničkoj predispozi­ ciji, ništa nećemo shvatiti o terorizmu i nemogućnosti da se izađe na kraj sa njim.“148 U konačnici svoje opservacije Bodrijar donosi intrigantan za­ ključak. „Tu smo već kod onog da ako terorizam ne bi postojao, sistem bi ga izmislio... I zašto ne napad od 11. septembra kao udar CIA-e?“149

Patriotski akt, zakon potpuno stran liberalno-demokratskom poretku, bio je uvod za donošenje nove Strategije nacionalne bezbjednosti. Buš je novom spoljnopolitičkom doktrinom najavio preventivne ratove (preemptive war) u kojima će Amerika imati pravo da napadne bilo koju suverenu državu, ukoliko po mišljenju Amerike, ona ima veze sa terorizmom, ili preciznije, ako ugrožava američke nacionalne inte­ rese. Preemptive war se mogao otpočeti bez odluke Kongresa. Široka je lepeza koja determiniše što sve ugrožava nacionalne interese Sjedi­ njenih Država, počevši od oružja za masovno uništenje, razvoj a nukle­ arne energrije, onemogućavanja pristupa izvorima energije i slično.150 Bušovi jastrebovi su sebi omogućili pravni okvir za nastavak građenja unipolamog svijeta, obezbjeđujući domaću podršku kroz represivni aparat i neviđenu medijsku propagandu, koja je bila na ivici histerije. Za okupaciju Avganistana Buš je imao podršku skoro svih saveznika. No, uspjeh njegove spoljnopolitičke doktrine preventivnog rata, doživljava potpuni neuspjeh kada je pokrenuo invaziju na Irak. ' Manipulacijama obavještajnog sektora i meinstrim medija, uspio je

148 Žan Bodrijar, Duh terorizma, Beograd, 2007, str. 43. 149 Isto, str. 42. 150 Vidjeti u: George W. Bush, President, „The White House“, web site, http://georgewbushwhitehouse.archives.gov/nsc/nss/2002/

84

dobiti većinsku podršku javnog mnjenja u Americi za ovu akciju, ali je, ipak, naišao na veliki otpor kod kuće, najviše u visokim intelektu­ alnim krugovima, kako među liberalima, tako i među konzervativnim izolacionistima. Otpor na koji je Buš naišao u najvećem dijelu među­ narodne zajednice, bio je takođe, do tada nezamisliv. Od većih država dobio je podršku samo od Velike Britanije i Španije, tako da se stvorila velika koalicija protiv rata i međunarodnog poretka stvorenog poslije 9/11. Fukujama u ovakvoj politici neokonzervativca vidi najbolje na­ mjere, ali koje se sprovode na pogrešan način. „Neokonzervativci su, kao i većina Amerikanaca, od početka imali snažno osjećanje potencijalne moralnosti američke moći, koja je korišćena kroz istoriju republike u borbi protiv tiranije i širenje demokratije širom svijeta. Ali vjera u mogućnost povezi­ vanja sile i morala, transformisana je u ogromno prenaglašavanje uloge sile, posebno vojne sile, kao sredstva ostvarivanja američkih nacionalnih interesa."151 Za razliku od Fukujame, Emanuel Tod precizno definiše sla­ bosti Sjedinjenih Država i nalazi praktične razloge ovakve politike. „Zbog ograničenosti ekonomskih, vojnih i ideoloških resursa, Sjedinjenim Državama ne preostaje drugi izbor nego da ‘maltreti­ raju male sile’ kako bi afirmisale svoju svetsku ulogu. Postoji skrivena logika u naizgled pijanom teturanju američke diplomatije. Stvarna Amerika isuviše je slaba da bi se suočila sa bilo čim, osim svojim patuljcima. Time što provocira sve sporedne aktere, ona barem uspeva da afirmiše svoju svetsku ulogu... Nedostaci njenih realnih resursa dovode do teatralne histerizacije sporednih kon­ flikata."152 151 Frensis Fukujama, Amerika na prekretnici, str. 57. 152 Emanuel Tod, Posle imperije, str. 112.

85

Korišćenje sile u međunarodnim odnosima u mjeri koju su pretpostavili neokonzervativci stvorilo je veliki otpor, te je Buš bio svjesan da će se na kraju moći osloniti samo na Veliku Britaniju. Toni Bler je bio vjeran saveznik, iako je bio na meti žestokih kritika u svojoj zemlji. Koalicija koju je Buš poslije 9/11 najavljivao za svoj krstaški pohod u ratu protiv terorizma, srušila se u hiljadu komada. Izabravši opasan put rata kao sredstva za očuvanje američke hegemonije, neokonzervativci su ubrzali opadanje američke moći, kao i stvaranje do tada nezamislivih koalicija u svijetu, uz velika povećanja vojnih budžeta svojih glavnih rivala. Svjestan opasnosti koju nosi ovakva politika, Bžežinski upozorava na štetu koju može izazvati nacionalna histerija koju su vješto proizvodili spin majstori u Bušovoj admini­ straciji. Prema njemu rat nije najbolje i jedino sredstvo za borbu sa nevidljivim neprijateljem. Teroristi su slabi u odnosu na američku moć, oni su malobrojni, ali su zato jako motivisani. Bžežinski smatra da će se bez uklanjanja uzroka te motivacije svaki pokušaj uništenja terorista završiti neuspjehom. On naglašava da u ovom sukobu najviše može izgubiti sama Amerika, kao i razvijeni Zapad, prije svega na načinu života i vlastitom blagostanju. Bžežinski je svjestan da moć i sila nijesu dovoljni za pobjedu u ovom ratu.153 Poraz Bušove spoljne politike je imao velike implikacije, kako na spoljnom, tako i na unutrašnjem planu. Donosioci odluka su morali upotrijebiti sve svoje potencijale kako bi se vratilo izgubljeno povjerenje zapadnih saveznika u Ameriku. Ne manji posao se trebao uraditi unutar Amerike, u obnavljanju nacionalnog konsenzusa o njenoj daljoj ulozi u svjetskoj politici. Početni korak je bio u smjenji­ vanju neokonzervativaca sa vlasti i dovođenju u Bijelu kuću prvog crnog predsjednika, Baraka Obame. Obama je Amerikance po mnogo čemu podsjećao na Kenedija, što je bio dodatni adut za stvaranje nove političke klime. Preko Obamine harizme i izvanredne retorike, gradja-

153 Vidjeti u: Zbignjev Bžežinski, Američki izbor, str. 39. i 41.

86

nima Amerike i čitavom svijetu se poslala poruka, da nova admini­ stracija predstavlja radikalan raskid sa politikom neokonzervativaca. Obama će na početku svog predsjedničkog mandata dobiti Nobelovu nagrada za mir, samo na osnovu svojih političkih obećanja. Ova politizovana nagrada, nad kojom inače, Amerika ima uveliko kontrolu, trebala je biti simbolični početak za građenje novog povjerenja između Amerike i njenih zapadnih saveznika. Donosioci odluka u Sjedinjenim Državama su bili sve više svjesni činjenice na koju upozorava Endrju Baćević, da je zapadna moralna tradicija, kroz vjekove odbacivala koncept preventivnog rata.154 Obama je imao nimalo lak zadatak u ču­ vanju pozicije hegemona, ali na potpuno novi i saveznicima pri­ hvatljiviji način. Krenuo je putem izgradnje novog svijeta koji iz ugla njegove administracije treba samo da liči na multipolami poredak, a koji mu je sofisticirano trasirao jedan od njegovih specijalnih savjet­ nika Zbignjev Bžežinski. Naravno, i nova politika znači čuvanje isto­ čnih granica koje su neokonzervativci povukli do Kavkaza i Ukrajine. Ostao je prioritet i u osvajanju novih izvora energije, ali sada drugači­ jim sredstvima, uz davanje veće uloge saveznicima kako bi se izbjegle optužbe za unilateralnost američkih akcija. Korišćenje Francuske i Italije za svrgavanje Gadafija u Libiji, kao i finansiranje pobunjenika u Siriji pod plastom međunarodne humanitarne akcije, predstavlja pokušaje Amerike da dokaže diskontinuitet sa unilateralnom politikom jastrebova iz vremena Bušovog mandata. Međutim, oni su faktički ništa drugo do novi oblik američkog intervencionizma. Ipak, niko više od Amerike nije svjestan njenih slabosti. Ponovna najava da odustaju od građenja protiv-raketnog štita, predstavlja defanzivan potez i even­ tualno novo pozicioniranje, koje može biti značajno dalje od ruskih zapadnih granica. Obami i njegovim savjetnicima ostaje još jedno važno pitanje: da li će Amerika, u novom svijetu u kojem će ipak ponovo dominirati

154 Vidjeti u: Andrevv J. Bacevich, Limits ofpower, N ew York, 2009, str. 163.

87

ravnoteža snaga, uspjeti da proda novu-staru neoimperijalnu politiku svojim građanima? Donosiocima odluka u Americi je, više nego jasno, da najveći dio njihovog međunarodnog angažmana, bez obzira u kojoj bio formi, američki narod ne podržava.155

155 Vidjeti u: Clyde Prestowitz, Rogue Nation, New Уогк, 2003, str. 171.

„Ко kontroliše prošlost, (...) kontroliše budućnost; ko kontroliše sadašnjost, kontroliše prošlost." Džordž Orvel (George Orwell), „1984“

89

DIO DRUGI PORIJEKLO ANGLO-AMERIČKE DOMINACIJE Henri Lus (Нешу Luče), izdavač magazina Tajm (Time), je američku dominaciju u dvadestom vijeku nazvao Američki vijek156 (American Century). Ovaj termin koristi dobar dio autora kao odre­ dnicu za politička kretanja u dvadestom vijeku. Anglo-američka domi­ nacija je ostvarena poslije pobjede nad Njemačkom u II svjetskom ratu. Njemačka je tada kao velesila izbačena iz političke igre za domi­ naciju Evroazijom. Drugi potencijalno veliki igrač sa početka XX vi­ jeka Rusija, ostala je zarobljena u komunističkoj imperiji - SSSR-u. Uloga SSSR-a je bila jedna od odlučujućih, kako za slamanje Nje­ mačke, tako i za guranje u naručje Americi, čitavog zapadnog svijeta. Meinstrim autori tvrde da su I i П svjetski rat, iz čijeg je ishoda proizašla anglo-američka dominacija, rezultat agresivnih politika, izuzev Amerike, svih velikih sila, a najviše Njemačke. Njemačke aspiracije za novu preraspodjelu moći u svjetskoj politici kojom je dominirala Britanija, po ovim autorima, dovele su do istorijskih previranja s kraja XIX i u prvoj polovini XX vijeka. Bilo koja spoljnopolitička akcija Britanije ili SAD-a koja je imala katastrofalne rezultate za istorijski

156Američki vijek (American СепШгу), jeste termin koji dobar dio meinstrim anglo-američkih autora koristi kao sinonim za XX vijek, pozivajući se na argument, daje Amerika do­ minirala politikom, ekonomijom i kulturom tokom čitavog XX vijeka. Nasuprot njima, Dejvid Harvi smatra daje termin Američki vijek Henri Luse uveo u upotrebu, kako bi ga anglo-američki autori koristiili u literaturi kao zamjenu za tačniju i adekvatniju odrednicu -

američka imperija.

91

tok prve polovine XX vijeka, od ovih istih autora se uvijek tretira kao nekompetencija i nenamjerna greška njenih lidera. Otvaranjem arhiva i sa veće istorijske distance oslobođeni tereta pobjednika i poraženih, dolazi se do dijametralno različitih rezultata. Anglo-američka domi­ nacija je po svemu sudeći rezultat dobro osmišljene akcije elite posr­ nule britanske imperije, čiji je cilj bio potpuno uništenje glavnog rivala Njemačke. Za ostvarenje tog cilja Britanija je platila visoku cijenu. Izgubila je imperiju i morala tražiti strateško partnerstvo sa Amerikom. Na zgarištu britanske imperije, Amerika će nastaviti projekat izgradnje novog svjetskog poretka i u konačnici - svjetske vlade. Njen glavni oslonac u tom poslu će biti elita Britanije, koja je na prelazu između XIX i XX vijeka ovaj posao i započela. Analizom istorijskih zbivanja ХГХ vijeka, politike ravnoteže snaga, uzroka za početak I svjetskog rata, te na kraju međuratnih do­ gađanja koja će svijet dovesti do još većeg sukoba, političke događaje tog vremena stavljamo u samjerljive odnose, koji pomažu da se jasnije razumije nastanak anglo-američke dominacije. Nagli rast i razvoj Njemačke u drugoj polovini XIX vijeka, stvorio je konkurenta britanskoj imperiji na koga se moralo računati. U isto vrijeme Rusija otpočinje proces modernizacije. Dvije velike sile su postale ozbiljna prijetnja britanskoj dominaciji. Međunarodni odnosi, zasnovani na ravnoteži snaga, počinju da se mijenjaju u korist kontinentalnih sila. Prelaz između dva vijeka i samo predvečerje I sv­ jetskog rata jeste period u kome su vođe britanske imperije krenule u odlučujuću akciju kojom su željeli očuvati svjetsku dominaciju Velike Britanije. Karol Kvigli smatra daje ideja ujedinjenog svijeta oko Bri­ tanije kao nukleusa, bila daleki i planirani cilj među donosiocima od­ luka ovog kraljevstva.157 Pokušaj stvaranja novog svjetskog poretka kroz Društvo na­ roda, bio je prvi oficijelni korak u pokušaju stvaranja svjetske vlade.

157 Vidjeti u: Carroll Quigley, The Anglo-American Establihment, San Pedro, 1981, str. 126.

92

Strategija, taktika i metodi u sprovođenju plana mijenjani su u odnosu na istorijske okolnosti. Kompleksnost međunarodnih odnosa puno puta je zahtijevala promjene taktike i periodično zaustavljanje ovog procesa, te nastavljanja u istom pravcu, ali ponekad sa potpuno razli­ čitim strategijama. Pokušaj očuvanja britanske imperije kroz građenje svijeta na federalnim osnovama sa Britanijom u centru završio je neuspjehom. Ipak, projekat stvaranja svjetske vlade je nastavljen, ali sa Vašingtonom kao budućim nukleusom. Najveći dio elite u ovom projektu ostao je isti. Američki imperijalni projekat je u suštini britan­ ska pamet, prihvaćena širom raširenih ruku od strane elite visokog finansijskog kapitala u Americi.

Spašavanje imperije - Sesil Rouds i Milnerova grupa „Posle potresa što su ih izazvali Francuska revolucija i Napoleonovi ratovi, evropski državnici su 1815. godine na Bečkom kongresu ponovo uspostavili ravnotežu snaga i ublažili bezobzirno oslanjanje na silu, time što su pokušali da na osnovu zajedničkih pravnih i moralnih normi usklade ponašanje na međunarodnoj sceni. Ali, krajem XIX veka, evropski sistem ravnoteže snaga vra­ tio se načelima politike sile, i to u okruženju koje je to teže moglo da podnese. Nipodaštavanje neprijatelja pretvorilo se u standard i metod vođenja diplomatije, što je izazvalo stalno odmeravanje snaga, sve dok 1914. nije izbila kriza od koje niko nije ustuknuo.“158

1. Britanija kao lider Tokom 18. vijeka u Evropi se desila čitava serija ratova za održavanje ravnoteže snaga. Većinom su to bili ratovi koalicija pred­

158 Henri Kisindžer, Diplomatija, str. 9.

93

vođenih Engleskom i Francuskom. Gotovo je nevjerovatno, ali En­ gleska je bila u ratu 56 godina u periodu od 1689. do 1815. „Završna runda sedam velikih anglo-francuskih ratova koji su se vodili između 1689. i 1815. godine trajala je dvanaest godina i bila je najoštrije iskušenje od svih njih.“159 Ti ratovi su bili u isto vrijeme i veliko finansijsko breme za zaraćene strane, ali i podsticaj ekonomskog razvoja, i ne manje, društvenih, fmansijskih i administrativnih reformi. Sve će kulminirati porazom Napolena na Vaterlou, i Bečkim kongresom koji će uspostaviti novu ravnotežu snaga. Na zapadu Evrope pobjednik je bio očigledan, to je bila Velika Britanija. Na kon­ tinentu neće biti jasnog pobjednika. Iako je Rusija dobila najviše, njenu snagu će umnogome kontrolisati ostale evropske kontinentalne sile. Među evropskim liderima bilo je onih koji su vidjeli kuda vodi potpuni poraz Napoleona. Tako je veliki ruski general Kutuzov upo­ zorio 1812. da bi gonjenje Napoleona kroz Njemačku samo koristilo Engleskoj. Teško je vjerovati da je i tako dalekovid čovjek kao Kutu­ zov mogao zamisliti do koje mjere će Britanci biti dominantna sila tokom narednih 50-60 godina. Velikoj Britaniji će sve ići na ruku. Francuska, koja je bila nji­ hov kolonijalni takmac tokom 18. vijeka, bila je drastično oslabljena poslije Napoleonovog poraza. SAD su još delako od vremena kada će moći da ugroze Britaniju. Španija nije ni približno jaka da joj svojim prekomorskim carstvom parira. Tome valja dodati superiorni finansijski i bankarski sistem koji je Engleska posjedovala, kao i industrijsku revoluciju koja će multiplicirati njenu premoć u odnosu na druge sile. Na moru će nadmoć Engleske biti gotovo totalna. Nova ideologija ekonomskog liberalizma sa svojim rodonačelnikom Adamom Smitom

159 Pol Kenedi, Uspon i p a d Velikih sila, str. 154.

94

je tu da da više teoretsko obrazloženje onome stoje engleska potreba, i što velemajstorski praktikuje u to vrijeme. Dok se razvijala ekonom­ ska premoć britanske imperije u odnosu na druge kolonijalne sile, u samoj imperiji dolazi do velike socijalne raslojenosti stanovništva poslije uspostavljanja slobodne trgovine. „Godine 1820. britanski parlament je donio jednu carinsku deklaraciju kaj a će dovesti do niza promjena, a jedna od posljedica tih promjena bit će, skoro cijelo stoljeće kasnije, izbijanje I svjet­ skog rata i sve njegove posljedice... Tu je carinsku deklaraciju Par­ lament ozakonio 1846. godine svojim opozivom zaštite engleske poljoprivrede, tj. čuvenog ’Zakona o žitu’ (Com Lows). Opoziv toga zakona temeljio se na proračunima moćnih fmansijskih i trgo­ vinskih interesa londonskog City-a da im prevlast u svijetu daje odlučnu prednost koju treba iskoristiti do krajnjih granica. Ako već vladaju svjetskom trgovinom, ‘slobodna trgovina’ će samo osigu­ rati jačanje te vlasti na štetu trgovina drugih, manje razvijenih zemalja.“160 Uspon Engleske ne bi bio moguć bez ravnoteže u kontinen­ talnom dijelu Evrope. Vjekovna engleska doktrina polazi od impera­ tiva da Engleska ne smije dozvoliti ni jednoj evropskoj državi da postane dovoljno moćna da dominira kontinentom i, samim tim, ugrozi Englesku. Tokom 18. vijeka sprovođenje te doktrine je puno koštalo Britaniju. Konstantno je bila (pre)zadužena. Sposobnost da podnosi taj fmansijski teret bolje od drugih (u prvom redu Francuske) je vjerovatno bila odlučujuća u njenoj pobjedi u trci za vodeću evrop­ sku silu. Ali, poslije 1815. godine Englesku je održanje sopstvenog statusa kao vodeće sile koštalo znatno manje. U periodu od 1815. do 1865. ona je trošila manje od 3% BND na vojsku i mornaricu. Jedno­

160 F. William Engdahl, Stoljeće Rata, str. 15.

95

stavno, nije bilo potrebe za skupim ratovima na kontinentu. Izuzetak je Krunski rat sredinom pedesetih godina. Mnogi u Engleskoj su i taj rat (pogrešno) smatrali nepotrebnim.161

2. Slabljenje Austije i Rusije Ključ za tako povoljno stanje na kontinentu je bila Austrija. N a zapadu je ona držala pod kontrolom francuske, a na istoku ruske ambicije. Pored toga, otežavala je proces ujedinjenja u Italiji i Nje­ mačkoj. Nezavršenost tih procesa je samo davala Velikoj Britaniji dalju prednost. Austrija je isto tako držala pod kontrolom nacionalne i liberalne reforme širom Evrope. Ministar spoljnih poslova Austrije i glavni kreator njene politike Klemens fon Metemih, bio je najžešći branitelj starog sistema Evrope. Doduše, jednom kad su snage na­ cionalnih buđenja i liberalizma postale dominantne, relativni značaj Austrije je počeo ubrzano da pada.162 Rusija nikada nije uspjela da blagovremenim reformama i mudrom diplomatijom iskoristi izvanrednu početnu poziciju koju je imala poslije Napoleonovih ratova. Njena vojska, iako brojem daleko najveća, počela je tehnički da zaostaje. Nerazvijena ekonomija je bila snažan uzrok ruskog zaostajanja za ostatkom kontinentalne Evrope, koja je, pak, zaostajala za Engleskom. No, bez obzira na relativni za­ ostatak za evropskim silama, Rusija je bila jača nego ikad ranije u odnosu na Tursku. Revolucijom 1848. godine, Francuska, Pruska i pogotovo Austrija, će iz temelja biti uzdrmane. Snage liberalizma i nacionalnog osvješćenja su označile novo doba. Revolucija nije zahvatila Britaniju koja je uglavnom bila ispred drugih, a na žalost, ni Rusiju, iz upravo suprotnog razloga - bila je iza drugih. U Francuskoj će Napoleon III doći na vlast i u početku će izgledati kao d aje Francuska na putu opo161 Vidjeti u: Pol Kenedi, Uspon i p a d Velikih sila, str. 178-180. 162 Vidjeti u: Henri Kisindžer, Diplomatija, str. 77.

96

ravka, na putu da zauzme staro mjesto najmoćnije kontinentalne sile. Ruska vojska će pomoći Austriji da uguši pobunu u Mađarskoj koja je zaprijetila samom opstanku bečke monarhije. No, tom intervencijom Rusi su samo pokazali u kojoj mjeri zaostaju. Ipak, Austrija je u to vrijeme imala moćnog saveznika. Njeno očuvanje je bilo od prvo­ razrednog značaja za britanske interese na kontinentu. Kada je revolucija iz temelja uzdrmala Austriju, britanski pre­ mijer Lord Palmerston je rekao: „Austrija se nalazi u središtu Evrope i predstavlja bedem pro­ tiv prodora s jedne, i invazije, s druge strane. Po mom mišljenju, politička nezavisnost i sloboda Evrope zavise od očuvanja celovitosti Austrije kao evropske sile; stoga, sve što teži da neposredno ili izdaleka oslabi i obogalji Austriju, štaviše da ugrozi njen status prvorazredne sile i da je svede na državu drugorazrednog značaja, mora da se shvati kao veliki poremećaj za Evropu, koji svaki En­ glez treba da osudi i pokuša da spreči.“163 Krimski rat koji će ubrzo uslijediti (1853-1856), a koji je u osnovi vođen za tursko nasljeđe, izbaciće Rusiju iz igre. Poraz na sopstvenom tlu pokazao je da je Rusija osuđena na propast ukoliko ne sprovede modernizaciju. Novi car Aleksandar II napraviće velike ko­ rake u tom smjeru, ali Rusija ni približno neće igrati ulogu u evropskoj politici kakvu je igrala prethodnih 40 godina. Britanija, iako pobje­ dnica Krimskog rata, pokazala je i svoju slabost. Njena sposobnost i još više spremnost da vodi strateški uspješan kontinentalni rat u Evropi, nije bila proporcionalna njenoj ekonomskoj snazi. Palmerston nije bio u poziciji da ostvari ono što je želio - da nastavi rat do totalnog razbijanja Rusije. Austrija, iako je bila na strani pobjednica, nije puno dobila ratom. Njen glavni ideološki saveznik Rusija, drastično je 163 Palmerstonovo obraćanje Donjem domu, 21. jul 1849, citat dijela govora, preuzeto od, H.Kisindžer, Diplomatija, str. 77.

97

oslabljena. Njen strateški saveznik Britanija još manje će se uplitati u kontinentalnu politiku. Krimski rat je naizgled donio značajnu pobjedu Francuskoj. Dio stare slave iz doba Napoleona vratio se nazad. Francuska će, pod Napoleonom III, neko vrijeme izgledati kao najvažnija kontentalna sila Evrope. Napoleon III će se tako i ponašati. No, pravi dobitnik će biti Pruska, kojoj su revolucija iz 1848. i Krimski rat otvorili strateški prostor. Ona će briljantnim vođenjem politike, u prvom redu Bizmarkovim, iskoristiti svoje prednosti. Na štetu svih drugih, naravno.164

3. Rađanje njemačkog carstva Ubrzo poslije Krimskog rata dolazi do II rata za italijansko ujedinjenje. Uz pomoć Francuske, a oslabljene Austrije, Garibaldi će uspjeti 1859. u onome što mu nije pošlo za rukom revolucionarne 1848. Bio je to siguran znak da se odnos snaga u Evropi mijenja. Međutim, najveće promjene tek će doći. Pruska nije uspjela ratom 1848. da uzme Danskoj Slezvig i Holštajn. Skupa sa Austrijom uspjeće u tome 1864. Razlozi za uspjeh Pruske su brojni: 1) Pruska i ostale njemačke države su već uveliko bile u procesu industrijalizacije. Sa pedesetak godina zakašnjenja, ona će se još uspješnije industrijalizovati nego Engleska; 2) pruska vojska će proći proces modernizacije koristeći prednosti koje joj je davala industrijalizacija; 3) strategija i vođenje pruske vojske, bili su bolji nego u drugim vojskama. Superi­ orni generalštab ostaće karakteristika njemačke vojske do kraja II svje­ tskog rata; i 4) vjerovatno najvažnije - diplomatska i državnička vještina Ota fon Bizmarka. Procijenivši tačno kada da udari i koliko daleko može ići, on je maksimalizovao uspjeh Pruske. Uspjeh u ratu sa Danskom biće samo prvi od tri velika Bizmarkova uspjeha. Sedmonedjeljnim ratom sa Austrijom 1866. godine

164 Vidjeti u: Pol Kenedi, Uspon i p ad Velikih sila, str. 198-201.

98

Pruska postaje dominantna njemačka sila. Rat će de facto dovesti do ujedinjenja Njemačke pod pruskim vodstvom, sa, na drugoj strani, Austrijom istisnutom iz tog procesa. Stvoriće se takozvana manja Nje­ mačka. Veća Njemačka je bila ostvarljiva samo pod austrijskim vodstvom. Istisnuvši Austriju, Bizmark je obezbijedio da proces inte­ gracije njemačkih država bude ubrzan i efikasan. Italija, njemački saveznik u ovom ratu, dobiće Veneciju, čime će Austrija biti istisnuta i iz Italije i iz Njemačke, a samim tim i osuđena da nastavi sa širenjem svog uticaja na Balkanu, što će je dovoditi u sukob sa Rusijom. Takođe, Austrija će biti sve više suočena sa mađarskim pitanjem i već naredne godine će morati pristati na preuređenje carstva i formiranje Austro-Ugarske. Češko i hrvatsko pitanje će samo postajati akutnije kako XIX vijek bude odmicao. Pruski uspjeh ne bi bio moguć bez brze vojne pobjede i brzog mira koji je uslijedio prije nego su se druge sile stigle uključiti u sukob. Najveći i najznačajni uspjeh Pruske tek treba da uslijedi. Po­ bjeda u Francusko-Pruskom ratu 1870. učiniće Njemačku (Prusku) na­ jmoćnijom evropskom silom. Iako to danas zvuči nevjerovatno, veći dio Evrope je očekivao, vjerovatno i priželjkivao, pobjedu Francuske. Time bi bila potkresana krila ambicioznoj i arogantnoj Pruskoj. Ali, superiornost njene vojske je ponovo presudila. Samo četrdesetak dana po početku rata, Napoleon III je bio Bizmarkov zarobljenik. Pruska će dobiti Alzas i Lorenu, proglasiti njemačko carstvo i to baš u Versaju da ponizi Francuze, nametnuti Francuskoj da plati ratnu štetu, po glavi stanovnika jednaku onoj koju je Napoleon nametnuo Prusima poslije pobjede 1806. Tako je Pruska u nešto više od dvadeset godina od na­ jslabije među velikim silama Evrope, koja de facto nije mogla samostalno djelovati, postala najjača sila.165 „Evropa je, da ponovimo dosetku iz tog vremena, izgubila

165 Vidjeti u: Pol Kenedi, Uspon i pad Velikih sila, str. 211-222.

99

gospodaricu a dobila gospodara. Pod zadivljujuće spretnim Bizmarkovim rukovođenjem, Nemačka će dominirati sistemom ve­ likih sila tokom dve decenije posle 1870. godine; diplomate su pravili opaske da su sada svi putevi vodili u Berlin. Pa ipak, kao stoje većina ljudi mogla videti, nisu samo pamet i nemilosrdnost carskog kancelara bili ono stoje od Nemačke napravilo najvažniju silu na evropskom kontinentu. Tu su bili i nemačka industrija i tehnologija, koji su još brže napredovali kada je okončano na­ cionalno ujedinjenje; tu su bili nemačka nauka i obrazovanje, kao i lokalna uprava; a tu je bila i impresivna pruska armija.“ 166

4. Borba za prevlast Paralelno su se desile kolosalne promjene u Americi i u Japanu. Sjever će pobijediti jug i SAD će preživjeti kao jedinstvena država. Industrijski - iza Engleske, ali ispred Njemačke, sa nevjerovatnim potencijalom, Sjedinjene Države će tek postati moćan igrač na svjetskoj političkoj sceni. U Japanu se u to vrijeme odigrala Meiji restauracija koja će završiti uvođenjem Japana na svjetsku scenu. Na­ ravno, on neće nikada uspjeti da igra ulogu koju je igrala Amerika, ali će postati sila o kojoj će druge sile morati da vode računa. Svjetska politička scena je i dalje bila, prije svega, evropska politička scena. Upravo završeni uspon Pruske je u potpunosti promijenio stanje nastalo poslije napoleonovskih ratova. Pitanje je bilo, kuda će dalje razvoj ići.167 Bizmark je bio genije, u prvom redu, zato što je znao dokle može ići. Svjestan da vrijeme radi za njega vješto je izbjegavao sukobe i održavao ravnotežu među velikim silama. Brojne probleme, krize i aspiracije drugih velikih sila, gotovo uvijek je uspijevao da iskoristi za dalje povećanje relativne pruske snage. Uskoro je postalo jasno da 166 Pol Kenedi, Uspon i p ad Velikih sila, str. 217. 167 Vidjeti u: Pol Kenedi, Uspon i pad Velikih sila, str. 221.

100

ratna odšteta koju je nametnuo Francuskoj nije takva da izbaci nje­ mačke zapadne susjede na duže vrijeme. Francuzi su lakše otplatili odštetu nego što je Bizmark računao. Od ideje da vodi novi rat sa Fran­ cuskom je odustao, čim su Britanci pokazali da neće dozvoliti dalju promjenu odnosa snaga u njemačku korist. Ipak, najveći Bizmarkov problem bio je odnos Austrije i Rusije. Istisnuvši je iz Italije i Nje­ mačke, on je austrijske interese okrenuo ka Balkanu, gdje se Austrija neminovno morala sukobiti sa Rusijom. Mogućnost da se Austrija ras­ padne pri čemu bi Njemačka dobila njemačke države i jadransku obalu, a Rusija prilično slobodne ruke na Balkanu, sigurno je odgo­ varala i Njemačkoj i Rusiji, ali su Francuzi i Englezi stavili jasno do znanja da to ne bi tolerisali. Zato se Bizmark opredijelio da se postavi kao zaštitnik Austrije u njenom potencijalnom sukobu sa Rusijom. Na isti način na koji se postavljao prema Italiji, koju je štitio od Francuske. Time je, naravno, otežavao poziciju i Rusima i Francuzima, ali ujedno se izlagao riziku eventualnog saveza između Francuske i Rusije. Na­ ravno, u početku je takav savez izgledao nemogućim, jer su ideološke razlike između Rusije kao branitelja starog poretka i Francuske kao inspiratora i idejnog lidera liberalizma bile prevelike. Postojala je i jasna razlika u Bizmarkovom odnosu prema Rusiji i Francuskoj. On je sve pokušao kako se Rusija i Njemačka ne bi udaljile u potpunosti. Bizmarkova diplomatska vještina je bazirana na činjenicama da svi znaju daje Njemačka najjača, na njegovom uvjerenju da vrije­ me radi za Njemačku i konačno, njegovoj politici održanja statusa quo. Rezultat te vještine biće savez tri carstva (Njemačke, Austrije i Pruske).168 Najveća opasnost za Njemačku prijetila je od Engleske, pa će tako uskoro britanski premijer Bendžamin Dizraeli nadmudriti Bizmarka, de fakto prisilivši ga na Berlinski kongres. I pored reformi, Rusija je relativno zaostajala za Njemačkom. Usled velikog nje-

i68 vidjeti u: Henri Kisindžer, Diplomatija, str. 95-101,135.

101

mackog rasta to zaostajanje se ubrzalo. Na drugoj strani, dijelom za­ hvaljujući tim istim reformama, Rusija je sve više prednjačila ispred Turske i muslimanskih zemalja srednje Azije. Samim tim, ona je mogla relativno lako da se širi na tu stranu. Stoje najvažnije, to širenje se nije sukobljavalo sa njemačkim interesom. Doduše, objema stranama je bilo jasno da mora doći do jasnog razgraničenja sfera uticaja između Austrije i Rusije na Balkanu. Interesantno je d aje u svim takvim (tajnim) sporazumima Srbija ostajala u austrijskoj interesnoj sferi. Do rusko-turskog rata doći će 1877-1878. godine. Taj rat Rusija je, iako uz veće teškoće od očekivanih, uvjerljivo dobila. Shodno tome je i potpisan Sanstefanski mir. No, Britancima nije bilo u interesu jačanje Rusije na račun Turske i ona će pozvati Njemačku (Bizmarka) da posreduje. Naravno, Bizmark je shvatao o čemu se radi. Bilo koji novi mirovni ugovor morao bi ići na štetu Rusije, što bi je moglo udaljiti od Njemačke. Bizmarkovo posredovanjenije nije donosilo neposrednu dobit za Njemačku, a komplikovalo je odnose sa Rusijom. Svjestan toga, Bizmark će cijelo vrijeme isticati da je on samo pošteni posrednik.169170 „Dizraelijeva naklonost prema Austrougarskoj nije bila ideo­ loške, već isključivo strateške prirode. Nikada nije pominjao njenu ’civilizatorsku misiju na Balkanu’, o kojoj su bečki državnici rado govorili. Premijer je samo primenjivao ono stoje naučio još u doba Krimskog rata - da su trupe Habzburške monarhije bile najpouzda­ nije sredstvo Velike Britanije za odvaraćanje Rusije od njenih bal­ kanskih pohoda.44170 U prvoj polovini osamdesetih godina 19. vijeka doći će do Konferencije o afričkim kolonijama. SAD, Rusija i Austrija, iako uče­ snici, biće uglavnom posmatrači. Britanija, Francuska i Njemačka će 169 Vidjeti u: Henri Kisindžer, Diplomatija, str. 125-131. 170 Miloš Ković, Dizraeli i Istočno pitanje, Beograd, 2007, str. 390.

102

podijeliti plijen. Britanci će dobiti najviše, a Njemačka najmanje. Sve­ jedno, ta konferencija će jasno pokazati d a je strateška pozicija Bri­ tanije strahovito oslabila i da konstantno nastavlja da slabi. Njeno vrijeme, kao najjače svjetske sile, je zapravo već bilo -p ro šlo vrijeme. To će se odraziti i na rezultat konferencije. Dobila je najveći dio. Ranije je mogla imati gotovo sve izvan Evrope i Amerike. Vrlo nerado, Britanija je morala prihvatiti da će morati davati ustupke drugima, kad je u pitanju kolonijalna, trgovačka i finansijska dominacija svijeta. Naravno, Britanija je još uvijek bila izuzetno jaka i najbogatija država, pa je samim tim mogla usporavati svoje dalje strateško slabljenje i što je najvažnije odlučujuće uticati na razvoj strateške ravnoteže među drugim silama. Slabljenje Britanije bilo je posljedica neminovnih procesa. Njena pozicija najjače sile, bila je rezultat spleta sretnih okolnosti koje je njena vladajuća elita vješto iskoristila, svjesna da dominacija ne može trajati vječno. Zapravo je iznenađenje, koliko je dugo trajala. Najveći problem je ležao u činjenici, d a je Britanija gubila stratešku prednost na svim stranama. I niko toga nije bio više svjestan od samih Britanaca. Među evropskim političarima 19. vijeka važilo je mišljenje da će odnosi među Englezima i Amerikancima uvijek biti hladni i nategnuti. Nijesu shvatali da su Amerikanci i Englezi de facto strateški saveznici. Monroova doktrina bi tokom 19. vijeka bila mrtvo slovo na papiru bez engleske flote. To je u prvom redu slabilo ostale evropske sile, ali je i Sjedinjenim Državama dalo stotinjak godina mirnog razvoja potrebnog da se prošire na sjevemo-američkom kontinentu i ekonomski razviju. Američki građanski rat 1861-1865. će sačuvati SAD i što je jednako važno, dati ubrzani podsticaj industrijalizaciji. Jednom kad je taj proces započeo sve mu je išlo na ruku. Trideset go­ dina kasnije, Amerika će biti najmoćnija industrijska zemlja na svijetu i biće u prilici da sama sprovodi Monroovu doktrinu. Gotovo istovre­ meno postaće arbitar na drugim kontinentima. Da se radilo planski,

103

svjedoči i bizarni podatak d a je SAD, mjereno u odnosu na ostale zemlje, imala krajem 19. vijeka bitno jaču ratnu, nego trgovačku mornaricu. U svakom slučaju Londonu je postajalo jasno d aje na za­ padnoj hemisferi stasao džin kojega neće biti lako obuzdati.171 Drugo uvriježeno mišljenje među evropskim političarima 19. vijeka, bilo je da su Engleska i Rusija osuđene da imaju zategnute odnose zbog sukobljavanja interesa u Aziji. Krimski rat i Rusko-Turski rat su bili potvrda toga. Bilo je očigledno da Rusi potencijalno ugrožavaju Engleske interese u Indiji i Kini i da se opasno približavaju Persijskom zalivu. Takvo mišljenje nije bilo bez osnova. Ali, Amerika i Rusija nisu bili jedini britanski problemi. Sukobljavanje sa Francuskom oko kolonija, pogotovo na Mediteranu, bilo je konstantno. U nekim drugim uslovima bi englesko, de facto, zaposijedanje Egipta 1882. dovelo do rata sa Francuzima. Šesnaest godina kasnije, sukob oko Fasode Francusku i Englesku je i doveo na sami rub rata. Tome treba dodati Japan, čiji su planovi ugrožavali En­ gleze na Dalekom istoku i to prije svega u Kini. Konačno, Njemačka je postajala sve veći problem. Uprkos Bizmarkovim tvrdnjama da Njemačka nema namjeru da se dalje širi, Britanci su se plašili njene snage. Britanski strah bio je potpuno oprav­ dan. Nevjerovatni industrijski rast Njemačku je učinio drugom naj­ jačom industrijskom silom, prvom iza Amerike. Britaniji je trebalo 80-100 godina da postane najjača industrijska sila, a Njemačkoj će tre­ bati 30-50, d a je prestigne. Za Britaniju je bilo lako propovijedati i praktikovati slobodnu trgovinu kad je bila daleko najrazvijenija, a samim tim i najkompetitivnija. Doduše, ta će politika imati trajne ne­ gativne posljedice po Englesku, učinivši je zavisnom od uvoza hrane. Amerikanci su se zaštitili od britanske robe visokim tarifama. To im je dalo šansu da razviju sopstvenu industriju, a veliko i nezasićeno tržište u SAD-u i kasnije Latinskoj Americi je pogodovalo tome.

171 Vidjeti u: Pol Kenedi, Uspon i p a d Velikih sila, str. 207-211 i 276-280.

104

Njemci nisu imali slično domaće tržište. Samim tim, morali su se opredjeljivati na izvoz i time biti konkurencija Britancima. Njemci su bili produktivniji i kompetitivniji, zato je rezultat te trke mogao biti samo jedan. Odatle potiče prirodna želja Nj emaca da razviju jaku ratnu mornaricu koja će štititi njihovu trgovinu. Jaka njemačka mornarica opet znači da Englezi nisu više jedini arbitri. Vrijeme lagodne izolacije nepovratno je prošlo za Britance.172 Palmerstonu se pripisuje često ponavljana maksima da država nema stalne prijatelje, nego stalne interese. Ovu maksimu Njemci će uskoro osjetiti u praksi, na sopstvenu štetu. Britanci su relativno rano postali svjesni svojih problema i imali najvještije političare i vjerovatno vukli najrazumnije poteze. Svejedno, ništa nije moglo po­ moći. Međutim, realan odnos snaga bio je nepovratno protiv njih. U jednom periodu, suočeni sa ubrzanim pogoršanjem sopstvene strateške pozicije, razmišljali su o savezu sa Njemcima. Ta strategija bi vjerovatno produžila život njihovog kolonijalnog carstva, svijet bi danas izgledao drugačije, ali na kraju neminovno bi završilo ispada­ njem Britanije iz prve lige svjetskih sila. Britanski strateški potezi koji će uslijediti bili su prije svega logični, iako su donekle precjenjivali sopstvenu snagu. Sukob sa Sjedi­ njenim Državama, jasno, nije dolazio u obzir. Amerika je bila jača i na neutralnom terenu, a kamoli u za­ padnoj hemisferi koja je jedina mogla biti poprište sukoba. Jedini rat koji su Britanci izgubili u 18. vijeku bio je rat protiv Amerikanca. Iako su Amerikanci bili pomognuti od Francuza, glavni razlog britanskog poraza ležao je u činjenici da nije mogla voditi sama kopnene ratove protiv ozbiljnih protivnika. Pogotovo ne, na razdaljini od par hiljada kilometara. Od 18. vijeka Amerika je strahovito napredovala. Zato će Britanci učiniti sve da pridobiju Amerikance kao strateške partnere za predstojeći sukob u Evropi. Prvi korak je bio popustiti Amerikancima

172 Isto, str. 245.

105

u teritorijalnim sporovima koje su imali u zapadnoj hemisferi (Aljaska i Venecuela). Američko-Španski rat zbrisao je i posljednji uticaj Španaca izvan Evrope. Americi je donio punu dominaciju nad sre­ dnjom Amerikom i Filipinima. Britanija nije ni najmanje protestovala na ovaj uspjeh Amerike, iako će on bitno promijeniti odnos snaga u američku korist, a na njenu štetu. Alternative nije bilo. Rat za po­ morsku premoć bi ionako završio pobjedom Amerikanaca. Novi odnos snaga biće legalizovan nakon I svjetskog rata. Londonskim sporazumom odnos snaga engleske, američke i japanske mornarice dogovoren je na 5:5:3. Njemci nikada nijesu us­ pjeli doseći 60% (odnos 5:3) snage britanske mornarice. Sporazum je u osnovi bio povoljan za Engleze. Amerikanci su već bili u poziciji da postanu najjača pomorska sila svijeta. Jedino pitanje je bilo - da lije to njihov prioritet? Istina je da je I svjetski rat ubrzao taj proces, ali odluku da će podržati uspon Amerike kao velesile, Britanci su donijeli tridesetak godina ranije. Paralelno teče proces pomirenja Engleza sa Francuzima. Diplomatska revolucija iz prve decenije 20. vijeka će dovesti do ali­ janse između dvije zemlje. Francuski san da dobiju Engleze kao saveznike protiv Njemaca je sve više postajao realnost. Jula 1903. go­ dine još dok su vođeni pregovori oko Antante, riječi francuskog emisa­ ra Britancima, „da najozbiljniju prijetnju miru u Evropi predstavlja Njemačka, da su dobri odnosi između Francuske i Engleske jedini način da se preduprede nemački planovi i da će Engleska, ukoliko takav sporazum bude postignut, otkriti d a je Francuska sposobna da izvrši blagotvoran uticaj na Rusiju čime će ih osloboditi mnogih briga u vezi sa tom zemljom44,173upečatljivo govore o strategiji koja se gradi. To će imati i konsekvence na ponašanje Italije. Ona je postala previše izložena flotama novonastalih saveznika, a samim tim, nije bila u mogućnosti da ispoštuje svoje obaveze prema Trojnom savezu. 173 Markiz Lansdaun ser E. Monsonu, 2. ju l,1903, „European Diplomartic History“, citat preuzet iz, Henri Kisindžer, Diplomama, str. 156.

106

Rusija se neminovno udaljavala od Njemačke. To sigurno nije bio Bizmarkov cilj, ali pitanje je da li bi i on uspio zaustaviti taj proces. Njegovi, mnogo manje vješti nasljednici, su ga ubrzali. Kao prvo, Bizmarkova pomoć Italiji i Austriji koja će na kraju dovesti do Trojnog saveza, bilo je davanje garancija dvijema najslabijim silama. No, sa francuskog i ruskog stanovišta, to nije izgledalo tako. I Francuska i Rusija su se osjetile ugroženim. Francuska je bila prva na udaru nje­ mačke snage. Rusija manje, iako je, gledajući na čitav XIX vijek, ona u tom periodu imala najmanju snagu. To je upravo period kad je ušla u Dvojnu alijansu sa Francuskom. Možda bi političar Bizmarkovog ka­ paciteta odmah shvatio gdje to vodi i preduzeo odgovarajuće korake. Njegovi nasljednici nijesu reagovali dok nije bilo prekasno, tj. kad je postalo jasno da Britanci, ne samo da staju u blok protiv Njemačke, nego njime i diriguju. Stvaranjem Dvojne alijanse i pogoršavanjem odnosa sa Britanijom, Njemačka pozicija postajala je sve teža.174

5. Elita britanske imperije na prelazu iz X IX u X X vijek Nadmetanje u vrhu britanske elite među različitim grupaci­ jama moći, imalo je zajednički cilj. Jačanje, čuvanje imperije i ost­ varivanje svjetske domanicije. Posvećenost ideji za ostvarivanje zajedničkog cilja, britansku elitu je činila monolitnom strukturom. Iako je imperijalistička politika Engleske, kao i sve imperijalističke politike, imala pljačkaški karakter, sa sobom je kolonijama donosila i novu organizaciju vlasti, koja je svakako pomogla njihovom kasnijem modemizovanju i napretku. Imperijalističke politike Spanije, Fran­ cuske, Portugalije, Holandije i Britanije, imale su mnogo više zajed­ ničkih karakteristika, nego različitosti. Ali, britanski imperijalizam bio je efikasniji i uspio je ostaviti dublji trag u državama koje je kolonizovao. Davanjem velike autonomije kolonijama i razvijanjem lokalnih

174 Vidjeti u: Henri Kisindžer, Diplomatija, str. 102-108.

107

vlasti u njima, koju su, naravno, činili Englezi, Britanija je uspjela os­ tvariti veću produktivnost i organizovanost, za razliku od svojih tak­ maca koji su kolonije vodili iz svojih matičnih država. Upravljanje sa gotovo polovinom svijeta nije bilo jednostavan posao. Donošenje strateških odluka, od kojih će zavisiti budućnost im­ perije, nije dozvoljavalo improvizaciju. U takvim okolnostima Britanci su napravili organizaciju i sistem, u kojima se moć koncentrisala i dis­ tribuirala preko tajnih ili polutajnih društava. U njima će participirati sami vrh elite. Tu elitu će činiti najviša aristokratija po porijeklu, kako kraljevska porodica preko svojih opunomoćenih članova, tako i nji­ hovo najbliže plemstvo. Tu će biti i najbogatiji ljudi iz vrha finansijskog kapitala koji su preko monopolskih pozicija u bankarstvu ili privredi, napravili svoja lična mala carstva veća i od pojedinih država. Treći dio elite su predstavljali najznačajniji intelektualci svog vre­ mena, kao i vrh novinarske profesije. Ovako širok opis elite vjerovatno bi bio adekvatan bilo kom kraljevstvu tog doba, ali sistem organizacije koji je ostvaren u Britaniji bio je jedinstven. Ova jedinstvenost je karakteristična kako po efika­ snosti, tako i po ciljevima koje su sebi zadali donosioci odluka u Ve­ likoj Britaniji. „Jednog zimskog posljepodneva u februaru 1891. tri čovjeka su učestvovala u veoma značajnom razgovoru u Londonu. Kao rezultat tog razgovora će nastati posljedice od najvećeg značaja za britansku imperiju, kao i za čitav svijet u cjelini. Oni su učestvovali u stvaranju tajnog društva, koje će u idućih pedeset godina biti jedna od najvažnijih pokretačkih snaga, kako u stvaranju, tako i u sprovođenju odluka vezanih za politiku unutar britanske imperije, kao i na njenu spoljnu politiku. Tri čovjeka koja su učestvovala u ovom poslu, bili su već dobro poznati u Engleskoj. Lider je bio Sesil Rouds (Cecil Rhodes), fantastično bogati graditelj imperije i najvažnija osoba u Južnoj Africi. Drugi je bio Vilijam Stid (William

108

T. Stead), najpoznatiji i vjerovatno najsenzacionalniji novinar tog vremena. Treći je bio Redžinald Baliol Bret (Reginald Baliol Brett), kasnije poznat kao Lord Ešer (Lord Esher), prijatelj i povje­ renik Kraljice Viktorije, a kasnije i najuticajniji savjetnik Kralja Edvarda VII i Kralja Džordža V.“ 175 Karol Kvigli naglašava da se ovo tajno društvo nazivalo ra­ zličitim imenima, u zavisnosti od perioda djelovanja. Najčešća imena koje srijećemo u literaturi su Milnerovo obdanište (Milner’s Kindreggarten), ili Grupa okruglog stola (Raund Table Group). No, Kvigli sugeriše da je najpraktičniji i najtačniji naziv za ovo tajno društvo, Milnerova grupa (Milner Group). Edvard Grierson ovu Grupu naziva Milnerova omladina (Milner’s Young Men), opisujući Milnera kao os­ nivača škole za buduće imperijaliste.176 Organizaciona struktura društva se sastojala od unutrašnjeg kruga koji se zvao Društvo izabranih (The Society of Elect), kao i od spoljašnjeg kruga poznatog kao Asocijacija pomagača (The Association of Helpers). Milnerovo obdanište i Grupa okruglog stola su, po Kvigliju, faktički bili različiti nazivi za Asocijaciju pomagača (spoljašnjeg kruga ovog tajnog društva). Članovi za unutrašnji krug, Društvo izabranih, su regrutovani iz redova Asocijacije pomagača. U prvim godinama rada, glavnu riječ u Društvu izabranih su vodili Sesil Rouds, Vilijam Stid, Lord Ešer i kasnije pridošli član Alfred Milner. Osnivanje ovog društva Rouds je planirao sedamnaest godina. On je imao lidersku ulogu od 1891. do 1902. godine, sa Stidom kao najuticajnijim članom. Od 1902. do 1925. lider društva je Alfred Mil­ ner, sa Filipom Kerom (Philip Kerr, kasnije Lord Lothian) i Lajonelom Kertisom (Lionel Curtis) kao najvažnijim članovima. Od 1925. do 175 Carroll Quigley, The Anglo-American Establishment, str. 3. 176 Vidjeti u: Edward Grierson, The Death o f the Imperial Dream, NY, 1972, str. 153.

109

1940. Ker je bio lider, dok je poslije njegove smrti tu ulogu 1940. preuzeo Lord Brand. Ovo tajno društvo je imalo uticaj i kontrolu nad svim važnijim univerzitetskim tajnim društavima, prije svih nad onima sa Oksforda. Milnerova grupa je izdavala i mjesečni časopis Okrugli sto (The Round Table), a uz to, imala i kontrolu nad najznačajnijim britanskim nedjeljnikom Tajmsom (The Times) više od pedeset godina. Ideja o Britanskom Komonveltu nacija je bila izvorno ideja Milnerove grupe, ideja koju su promovisali između 1908-1918. godine. Milnerova grupa je imala dominantan uticaj na ratnu vladu Dejvida Loj da Džordža u periodu od 1917. do 1919. godine. Vodila je glavnu riječ na Mirovnoj konferenciji 1919. godine, kao i u stvaranju Društva nar­ oda. Poslije I svjetskog rata Milnerova grupa je osnovala Kraljevski institut za spoljne poslove 1919. godine i imala potpunu kontrolu nad njim. Osim kolonijalne politike, ovaj Kraljevski institut je imao domi­ nantnu ulogu na britansku spoljnu politiku, a posebno po pitanju odnosa prema Njemačkoj od 1920-1940. godine.177 U prvom broju mjesečnika Okrugli sto (The Round Table) glavni i prvi članak je nazvan „Anglo-njemačko rivalstvo" (AngloGerman Rivalry). Milnerova grupa je dominantno bila anti-njemačka do I svjetskog rata. Ovo tajno društvo dijametralno mijenja svoju poli­ tiku poslije rata i u periodu od 1930. godine zauzima otvoreno pronjemački stav, sve do početka II svjetskog rata. Kvigli lucidno zaključuje da Milnerova grupa, iskreno, nikada nije bila ni pro, ni kontra Njemačke, već je njihova politika suštinski bila pro - imperijalna.178 Kvigli napominje, da se Milnerova grupa nikada ne bi mogla uzdići do tolike količine političke moći da nije imala podršku Roberta Sesila (Rober Arthur Talbot Gascoyne - Cecil), poznatijeg kao Lord Selsberi (Lord Salisbury). Porodične veze i političku moć proizašlu iz tih veza ovog britanskog političara koji je bio premijer četrnaest go­ 177 Vidjeti u: CarroII Quigley, The Anglo-American Establishment, str. 3-6. 178 Isto, str. 121.

110

dina (sa pauzama, u periodu 1885-1903), Kvigli naziva Sesilov blok. Lord Selsberi je svoju moć crpio ne samo iz svoje funkcije premijera, već i statusa Fellow o f AliSouls (članstva u najprestižnijem dijelu oksfordskog Univerziteta od 1853), kao i funkcije Rektora Univerziteta u Oksfordu (od 1869-1903). Nepotizam Lorda Selzberia ogledao se u činjenici da je imao dva brata i dvije sestre, kao i pet sinova i tri kćerke, koji su bili direktno ili preko bračnih drugova vezani za sami vrh političkog života. Kvigli nas upućuje u njihove uloge, dovodeći ih u direktnu vezu sa Milnerovom grupom kao njene članove ili lo­ gističare. Poslije smrti Lorda Selsberia njegovi potomci su nastavili najbliže odnose ili direktan rad u Milnerovoj grupi. Grupa nikada ne bi mogla biti izgrađena samo Milnerovim pregalaštvom. On sam nije imao toliku političku moć i uticaj, iako je bio veoma sposoban čovjek i veliki vizionar. Dakle, snaga Milnerove grupe koja je odredila bri­ tansku politku prve polovine XX vijeka, suštinski je dolazila od Sesilove porodice i porodica povezanih sa njom. Kvigli ih precizno nabraja: ,,Lyttelton (Viskounts Cobham), Wyndham (Barons Leconfield), Grosvenor (Duces o f Westminster), Balfour, Wemyss, Palmer (Earls o f Selbome and Viscounts Wolmer), Cavendish (Dukes of Devonshire and Marquisses of Harington) and GathomeHardy (Earls of Cranbrook) “ 179 Milnerova grupa je vodila precizno zacrtanu politiku koja je trebala sačuvati svjetsku dominaciju britanske imperije. Ona je do­ minirala vladom i davala glavne smjernice britanskoj imperijalnoj spoljnoj politici, od Sesila Roudsa, preko Milnera do Kera i Kertisa. Čitav projekat je bio sublimacija svekolike britanske imperijalne pameti u pravcu građenja novog svjetskog poretka i svjetske vlade sa

179 Carroll Quigley, The Anglo-American Establishment, str. 15-16.

111

Britanijom kao nukleusom. Njihove akcije će direktno dovesti do dva svjetska rata. Cilj koji su sebi zacrtali, uništenje njemačkog carstva bio je u konačnici ispunjen, ali uz veoma visoku cijenu, kako za čitav svijet, tako i za britansku imperiju.

6. Rat kao neminovnost Član Asocijacije pomagača, preciznije Grupe okruglog stola, vodeći geograf u britanskoj imperiji, uvaženi profesor, ser Haliford Mekinder (H. J. Mackinder) je održao predavanje u Kraljevskom ge­ ografskom društvu (Royal Geographical Society) 25. januara 1904. godine. Predavanje je bilo na temu geopolitičkih izazova britanske im­ perije, sa naslovom „Geografski centar istorije“ (The Geographical pivot o f History). Njegov rad koji je kasnije u aprilu iste godine štam­ pan u Geografskom žurnalu, predstavljaće osnovu za geostrateško pozicioniranje britanske imperije u godinama pred I svjetski rat. Antinjemačka politika koja je vođena u Britaniji u to vrijeme dobij a puni smisao kada se osvrnemo na rad profesora Mekindera. Mekinder ukazuje d a je ravnoteža snaga produkt, na jednoj strani geografskih uslova, ekonomskih i strategijskih zajedno, kao i relativnog broja, sposobnosti, opremljenosti i organizaciji ljudi koji se nadmeću.180 „Kako smo razmotrili šire tokove istorije, zar uporno pojavlji­ vanje geografskih odnosa nije evidentno. Zar nije glavni region svetske politike to veliko područje Evro-Azije koje je nedostupno brodovima, i koje je u daljoj prošlosti stojalo otvoreno za nomade na konjima, i koje danas upravo postaje pokriveno mrežom želje­ zničkih pruga? Tu su bili i još uvijek jesu, uslovi za vojnu ekonom­ sku moć od dalekosežnog, ali i dalje ograničenog značaja. Rusija

180 Vidjeti u: H. J. Meckinder, The Geographical Pivot o f History, „The Geographical Jumal“, London, april 1904, str. 437.

112

je zamijenila mongolsku imperiju. Njen pritisak na Finsku, Skan­ dinaviju, Poljsku, Tursku, Persiju, Indiju, i na Kinu, zamjenjuje centrifugalne sile nomada. Gledajući svijet u cjelini, ona zauzima u njemu centralno strategijsko mjesto, isto ono koje Njemačka za­ uzima u Evropi. Ona može udariti na sve strane, ali i biti udarena sa svih strana, osim sjevera. Potpuni razvoj i modernizacija njenog željezničkog potencijala je samo pitanje vremena. Nije vjerovatno da će moguća socijalna revolucija suštinski promijeniti odnose u vezi sa njenim velikim geopolitičkim ograničenjima. Mudro prepoznavši fundamentalna ograničenja svoje moći, njeni vladari su se rastali od Aljaske, jer je zakon za Rusiju da ne posjeduje ništa preko mora, koliko je za Britaniju neophodno da bude superiorna na okeanima.“181 Mekinder dalje upozorava, da ukoliko Njemačka postane blizak saveznik Rusije, stvoriće se sila koja će zagospodariti centra­ lnim dijelom Evroazije. Snagom i resursima njihov savez će izgraditi flotu koja može ugroziti i Monroovu doktrinu, dajući Berlinu u budućnosti centralno mjesto u svjetskoj politici.182 Dakle, njemačko-ruski savez bi stvorio evro-azijsku tvrđavu koja bi ostrvske sile dugoročno izbacila u borbi za svjetsku domi­ naciju. Mekinderovo upozorenje, da ko vlada centralnim dijelom Evroazije vlada i svjetskom politikom, među donosiocima odluka u britanskoj imperiji uzeto je sa najvećom ozbiljnošću. Britanija je došla u poziciju da mora praviti veliki savez protiv Njemačke, kako bi se izbjeglo čvršće povezivanje njemačkog i ruskog carstva. Insistiranje Njemačke da gradi željeznicu na liniji Berlin-Bagdad, kada je nafta postala sirovina od koje sve zavisi, samo je učvrstio britanske stratege u namjeri da se Njemačka mora sputati u predsto­ jećem neminovnom sukobu.183 181 Н. J. Meckinder, The Geographical Pivot ofHistory, str. 434-436. 182 Vidjeti u: H. J. Meckinder, The Geographical Pivot of History, str. 436. 183 Vidjeti u: F. William Engdahl, Stoljeće rata, str. 25.

113

Stratezima u Londonu je bilo jasno da će golemi potencijal Rusije, ako se modemizuje postati opasnost za kolonijalno carstvo. Modernizacija Rusije je ugrožavala dominaciju britanske imperije i sa gledišta koje je iznio profesor Mekinder u njegovom već pomenutom istraživanju. No, Rusija je bila buduća opasnost. Njemačka je bila neposredna opasnost. Dio tog konteksta postaje i Japan koji sredi­ nom devedesetih godina 19. vijeka iznenadnim ratom, bez objave, protiv Kine značajno popravlja svoju poziciju na Dalekom istoku. Time otvara vrata sopstvenoj ekspanziji u Mandžuriji i Koreji. Bri­ tancima takav razvoj situacije sigurno nije bio po volji, ali najbolje što su mogli postići je napraviti od Japana saveznika. Dolazi do saveza sa Japanom 1902. Sporazum svrstava Koreju u japansku in­ teresnu zonu. Sporazum ne kaže ništa o Rusiji, ali je teško vjerovati da bi Japanci bez njega napali Rusiju 1905. ponovo bez objave rata. U to vrijeme su doduše mnogi aplaudirali Japancima, gledajući podozrivo prema Rusiji. Japanska pobjeda će biti relativno brza i pot­ puna. Uz sve druge probleme, Rusi su imali i nerješive logističke teškoće. Interesantno je da su Francuzi bili saveznici Rusa, a Englezi Japanaca. Svejedno, nijedni ni drugi nisu ušli u rat kako bi pomogli saveznike. Očigledno Rusi, kao ni Njemci, još uvijek nisu shvatali ko vuče konce. Ono što se dešavalo te 1905. godine pomaže da se shvati širi kontekst događaja tog perioda. Poražena Rusija je pretrpjela masovne nemire koji mnogi vole da zovu Revolucijom 1905. Dakle, njena vojna moć je bila minimalna. Njena pozicija bi bila još teža da se nijesu umiješale Amerika i Engleska, i dogovorile mir između Rusije i Japana. Za te aktivnosti Teodor Ruzvelt će dobiti Nobelovu nagradu za mir. S obzirom da su izgubili rat, mirovni uslovi su bili ekstremno povoljni za Rusiju. Plan Britanaca je bio da oslabi Rusiju, te je takvu uvuče u čvrsti savez protiv Njemačke. Ne iznenađuje činjenica d aje glavni fmansijer Japana u ovom kratkom ratu bio bankarski mogul Jakob Sif (Jacob Schiff) ili, preciznije, visoki finansijski kapital Vol

114

Strita.184 Mnogi u Tokiju bili su jako nezadovoljni, ali zaduženost zemlje izazvana ratom nije davala izbora. Englezi su još uvijek čvrsto kontrolisali svjetske fmansije. Rusi su se morali osjećati ”zahvalni” i Englezima i Amerikancima. Dakle, idealno za zaboravljanje starih trzavica i otopljavanje odnosa sa Engleskom, naravno - na štetu Nje­ mačke. Znajući d aje relativna snaga Rusa bila najniža 1894. godine, a d a je relativna snaga Njemačke bila najveća 1903. godine, nije li 1905. godina bila idelna prilika za Njemce da udare na Francuze? Istoričari daju razne odgovore na to pitanje, od teorije da se car Vilhem II bojao socijalne revolucije, do pretpostavki da su njemački političari bili nesvjesni svoje prednosti. Međutim, oni ne daju logično objašnje­ nje koje se nameće - da Njemačka nije toliko htjela rat! Naprotiv, Vilhem II započinje, doduše nevješto, diplomatsku ofanzivu. Nudi savez Rusima. Biće tu mjesta i za Francuze. Prekasno! Britanci su karte već nepovratno podijelili. Slijedi Marokanska kriza. Vilhem П će ispasti smiješna figura, ali mnogo važnije, njemački uticaj u konačnom rješenju će biti mini­ malan. Davno su prošla Bizmarkova vremena i Berlinski kongres. U svakom slučaju, bio je to znak da su se Englezi pobrinuli da vrijeme radi protiv Njemaca. Njemci osjećaju omču oko vrata. Postaju ner­ vozni i agresivni. Uskoro će Austrija aneksirati Bosnu. Potez koji se ne može nazvati defanzivnim i potez koji je šamar Rusima. Da li bi ikada Bizmark napravio nešto takvo? Teško je vjerovati. Bizmarkova škola je ipak zastupala stav da se Njemačka ne smije sukobiti sa Rusima. Događaji će pokazati da je ta škola bila aktuelna i u dvadese­ tom vijeku. Nije li upravo sporazum Hitler-Staljin potvrdio osnovno načelo Bizmarkove škole? No, ne valja ići predaleko. Bizmark nije htio postati neprijatelj Rusa, ali nije ni mnogo učinio da stekne njihovo 184 Vidjeti u: „Dictionaiy o f American Biography“, Jacob Непгу Schiff, New York, 1928-1936., str. 430-432.

115

pravo prijateljstvo. Ali, što je to prijateljstvo među državama? Zar Palmerston ne uči da država ima samo interese. Čak ni Bizmarkov genij nije mogao vidjeti gdje će to pravilo primijenjeno u praksi voditi. Nije mogao vidjeti da će Engleska dobiti i Ameriku i Rusiju protiv Njemačke. Barem nije mogao to vidjeti 20 godina prije nego se to i desilo. Njegovi nasljednici nijesu to vidjeli ni dok se dešavalo.185186 Balkanski ratovi koji su uslijedili će završiti još jednim poniženjem Rusa. Svejedno, oni neće popraviti austrijsku poziciju. Balkanske države su iskoristile slabost Turske istiskujući je potpuno iz Evrope. Srbija, Bugarska, Grčka i Crna Gora su sinhronizovano na­ pale Tursku i ostvarile izuzetne rezultate. „Trojni savez se suprostavio napredovanju Srbije ka Jadran­ skom moru i predložio stvaranje nove države Albanije, kako bi se Srbija držala dalje od mora. Kratka ratna kriza je završena kada je Rusija ponovo odustala od srpskih teritorijalnih zahtjeva, te je Aus­ trija bila u mogućnosti da primora Srbiju i Crnu Goru da se povuku iz Drača i Skadra.44186 Mir u Londonu 1913. godine primorao je Tursku da se odrekne najvećeg dijela evropskih teritorija. Nezadovoljna nemogućnošću izlaska na Jadransko more, Srbija je tražila kompen­ zaciju teritorijom Makedonije. To je išlo na štetu Bugarske i ubrzo je došlo do II Balkanskog rata u kome su Srbija, Grčka, Rumunija i Turska napale Bugarsku. Mirom u Bukureštu i Konstantinopolju avgust-septembar 1913. godine, Bugarska je izgubila najveći dio Make­ donije koji je pripao Srbiji i Grčkoj, dobar dio Dobruje koju je uzela Rumunija i dio Trakije koji je pripao Turskoj. Ovakav ishod Bugarsku je radikalno približio Trojnom savezu.187

185 Vidjeti u: Pol Kenedi, Uspon i p ad velikih sila, str. 283-291. 186 Carroll Quigley, Tragedy and Hope, str. 220. 187 Vidjeti u: Carroll Quigley, Tragedy and Hope, str. 220.

116

Rezultati Balkanskih ratova su produbili krizu među velikim silama. Austrijanci su nezadovoljni i pored toga što su za mirovnim stolom dobili više nego što su očekivali. Međutim, austrijsko nezado­ voljstvo je bilo mnogo manje važno u odnosu na činjenjicu da su Njemci bili uplašeni, i usled toga postali agresivni. Između ta dva poniženja koja je Rusija doživjela, februara 1912, Britanci šalju najvećeg “njemačkog prijatelja u Engleskoj”, mi­ nistra rata, Ričarda Haldejna u Berlin. Englezi vole da pregovaraju sa jakim kartama, a Njemci su ponosan narod. Taj zadnji engleski “pokušaj” da se izbjegne rat nije mogao uroditi zadovoljavajućim plodom. Tu vrstu anglo-američke diplomatije kasnije će osjetiti mnogi. Poslije rata Rusije i Japana dolazi do velike modernizacije u Rusiji. Propušten je čitav jedan vijek, ali možda još nije bilo kasno. Briljantni premijer Stolipin tražio je samo 20 godina mira. Nije mnogo, ali neće ih dobiti. I Berlin i London su svjesni ruskog poten­ cijala. Berlin ga se, naravno, plaši, i smatra d aje 1917. poslednja go­ dina kada Njemačka može pobijediti u opštem ratu. Ne manje ga se plaši i London. Previše jaka Rusija i previše jaka Njemačka, uz njihov eventualni strateški savez, kao i već priznati primat Americi u zapa­ dnoj hemisferi, doveli bi do kraja britanskog carstva. Razvoj situacije će konačno eksplodirati pucnjevima u Sara­ jevu 1914. Oroz je povukao Gavrilo Princip. Nije pomoglo što su Srbi upozorili Austrijance na mogući atentat. K oje povukao Principa? Gla­ sine kažu da je jednom boravio u Engleskoj. „Ubistvo habzburškog nadvojvode Franca Ferdinanda u Sara­ jevu 1914. godine obično se u većini historijskih knjiga prikazuje kao djelo usamljenog zaluđenog fanatika. Međutim, pomno istraži­ vanje pozadine Gavrila Principa otkriva njegova tajna putovanja u London i Pariz u sedmicama prije toga ubistva, koje je pokrenulo cijeli lanac događaja poznatih pod nazivom I svjetski rat. 1914. go­ dine Balkan je bio pion u daleko većoj šahovskoj igri globalnih

117

središta moći.“188 Za razliku od Engdala, Lion Degrel se, između ostalih, fokusira na ruskog vojnog atašea u Beogradu, pukovnika Viktora Artamanova, kao na nekog k o je ohrabrivao srpsku obavještajnu službu kako nema razloga za zabrinutost, zato što će Rusija braniti Srbiju.189 Dok je ministar spoljnjih poslova Rusije želio rat sa N je­ mačkom, pri čemu je najveći dio njegove diplomatske mreže radio u tom pravcu, car Nikolaj je do posljednjeg trenutka želio pronaći mogućnost da se dogovori sa svojim rođakom Vilhemom II. Ferguson će odgovornost svaliti na komplikovane i nepotrebne diplomatske igre britanskog ministra spoljnjih poslova Edvarda Greja. Naravno, kvalifikujući to kao zbunjenost, grešku, ali nikako namjeru.190 Ferguson, Pol Kenedi, kao i Džon Kigen i Kisindžer, neupitni autoriteti u istorijskoj nauci za period I svjetskog rata, su decidni. Atentat u Sarajevu se mogao prevazići među velikim silama. Nažalost, jedna strana je očajnički željela ra t Srbija će pomirljivo odgovoriti na ultimatum Austrije. Neće pomoći. Rejmond Poenkare je bio u Rusiji da da garancije da Francu­ ska neće još jednom dozvoliti da se Rusija ponizi. Ko može kriviti Francuze za to? Ako je neko bio ugrožen od Njemaca, bili su to oni, i sada su konačno imali omču oko njemačkog vrata. Saveznici su Rusima obećali i Dardanele. A Rusima je trebalo još samo 10 godina mira. Stolipin je to znao, ali na žalost, biva ubijen 1911.1 Lenjin je to znao pa je 1918. potpisao Brest-Litovski mir. Međutim, taj mir će biti veće poniženje od svega što su im Austrijanci mogli učiniti 1914. go­ dine. Jedan događaj, tog burnog vremena, bio je jako znakovit. 188 p w illiam Engdahl, Stoljeće rata, (predgovor bosanskom izdanju), str. 1. 189 Vidjeti u: Leon Degrelle, Hitler Born at Versailles, 1987, chapter II. 190 Vidjeti u: Niall Ferguson, The Pity ofWorld War I, N ew York, 1998, str. 158-168.

118

„U proljeće 1914. sile Antante su bile spremne da zaskoče Njemce. 29. maja 1914. Edvard Haus, specijalni savjetnik pred­ sjednika Vilsona, Teksašanin koji je bio siva eminencija anglo­ američkih imperijalnih aspiracija, javlja iz Evrope: ‘Kada god Engleska da pristanak, Francuska i Rusija će krenuti na Njemačku i Austriju’.'11191 Telegram koji je Haus poslao u Vašington iz Evrope, mjesec dana prije kobnih hitaca u Sarajevu, jedan je od niza dokaza da su Bri­ tanci bili ti, koji suštinski upravljaju događajima. Kako se manipuliše ovim dijelom istorije, vidimo i iz pera britanskog istoričara Džona M. Robertsa. „Teško je poverovati, ali mnogi Evropljani ušli su u rat 1914. bez žaljenja. Neki su u ratu nalazili beg iz dosadne svakodnevnice buržoaskog sveta, priliku za heroizam i samožrtvovanje kojima bi nadomestili stvarnost u kojoj su živeli. Drugi su u tome videli sasvim određene mogućnosti. Nemački ekonomisti i generali sma­ trali su da će se užas neprijateljskog okruženja okončati jednom za svagda; pripadnici britanske mornarice smatrali su to prilikom za okončanje pretenzija Nemačke da ostvari prevlast na moru; fran­ cuska vojska u pobedi je videla jedinu moguću osvetu za Sedan. Nemački car i mnogi Nemci nadali su se ostvarenju nacionalnog sna o pobedi nad Slovenima.. ,“19192 I pored jasne želje da svojom analizom obesm isli prave uzroke za početak rata, Roberts namjerno podmeće netrpeljivost N jem ca prem a Slovenim a kao istorijsku konstantu (sa jasnim zadatakom - stalno držati N jem ce i Ruse m eđusobno zavađe­ nim). 191 G. G. Preparata, Conjuring Hitler, str. 20. 192 Džon M. Roberts, Evropa 1880-1945., Beograd, 2002, str. 307.

119

Vilhem II, koji je sve jasnije osjećao englesku omču oko vrata, vidio je rat kao jedini spas. Rezultat rata bio je mnogo više remi, nego njemački poraz. Trebaće još jedan svjetski rat da se stvari konačno raščiste. 7. Propast ruskog carstva i ulazak Amerike u rat „Prvi Svjetski rat je bio tragičan i nepotreban sukob. Nepotre­ ban zbog toga što je slijed događaja koji su doveli do izbijanja rata, mogao biti prekinut u bilo kom trenutku trajanja petonedjeljne krize, koja je na kraju dovela do oružanog sukoba... Tragičan zbog deset milona žrtava, uništenja zajedničke evropske kulture... Drugi Svjetski rat, pet puta više destruktivan u ljudskim žrtvama, neračunljivo skuplji u materjalnom pogledu, je bio direktan proizvod I svetskog rata.“193 Poslije početnih uspjeha Njemačke na Zapadnom i Istočnom frontu, I svjetski rat se pretvorio u pozicionu klanicu na ova dva fronta. Ratna sreća se mijenjala, ali ono što je potrebno posebno sagledati, a što će ostaviti trajne posljedice na buduću geopolitičku kartu Evrope, bilo je svrgavanje cara u Rusiji i boljševička revolucija, kao i ulazak Sjedinjenih Država u rat. Rusija je bila gotovo uništena ratom. Njen spoljni dug prema Britaniji je iznosio skoro trećinu godišnjeg državnog prihoda. Nezado­ voljstvo u vojsci i među stanovništvom su bili kapisla koja je mogla eksplodirati svakog trena. Car je u takvoj, skoro bezizlaznoj situaciji pokušao dobiti separatni mir sa Vilhemom П. Događaji koji su uslijedili još uvijek se tumače uz puno istorijskih kontroverzi, iako je od tog vremena prošao skoro čitav vijek. Pažljivo prateći dešavanja, posebno je interesantna

193 John Keegan, The First World War, N ew York, 1998, str. 3.

120

velika aktivnost britanskog ambasadora u Moskvi, Lorda Džordža Bjukenena. Njemu je sredinom januara 1917. godine rečeno, da se priprema mirovna konferencija između Rusije i Njemačke. Britanska odlučnost da ovo ne dozvoli bila je presudna. Čitav trud i gubici u I svjetskom ratu, kao i budućnost same britanske imperije su se u tim trenutcima našli pred provalijom. Izlazak Rusije iz rata dao bi šansu Njemačkoj da prebaci sve svoje raspoložive snage na Zapadni ffont, što je vrlo vjerovatno moglo odlučiti ishod rata. Osim ovog problema, lebdjelo je u zraku i Mekinderovo upo­ zorenje kao zla kob, o eventualnom savezništvu Rusije i Njemačke i njihovoj budućoj dominaciji svjetskom politikom. Gvido Điakomo Preparata smatra da se iza događaja koji su štrajkovima paralizovali Moskvu u februaru 1917. godine, a koji su imali ishodište u Februarskoj revoluciji, krio lično britanski ambasador Bjukenen. Britanski premijer, Lojd Džordž, će reći d a je sa svrgava­ njem Ruskog cara, jedan od ciljeva postignut. Rusija i Njemačka su još jedanput uspješno razdvojene.194 „Februarska revolucija 1917. nikada nije bila djelo Njemaca, a još manje djelo Boljševika. Kada se dogodila erupcija, Lenjin je bio zatočen kao lav u kavezu u Cirihu, dok je Trocki - još jedan od protagonic+r>. budućeg Novembarskog pruzimanja vlasti - agitovao po Menhetnu.“195 Preparata ukazuje i na ulogu Aleksandra Helfanda, poznatog pod pseudonimom Parvus. On je bio na čelu obavještajne mreže koja je trebala spriječiti približavanje Rusije i Njemačke. Parvus, koji će sebe predstavljati kao revolucionara, uspio je doći u kontakt sa naj­ višim predstavnicima ministarstva spoljnih poslova Njemačke. Ponudio je svoje usluge za posao destabilizacije carske Rusije u toku 194 Vidjeti u: G. G. Preparata, Conjuring Hitler, str. 29. 195 G. G. Preparata, Conjuring Hitler, str. 33.

121

rata, preko revolucionarnog pokreta. Posao je obavljao iz Kopen­ hagena i Štokholma, gdje je bio na vezi sa njemačkim ambasadorom u Danskoj. Njemci su u dvije godine platili preko devet tona zlata za subverzivne djelatnosti protiv cara Nikolaja II, koje su išle preko Parvusa, ne znajući da ovaj radi i za Engleze. Februarska revolucija, ili preciznije liberalni puč, nije dala očekivane rezultate. Liberali nisu uspjeli dovesti na carski presto brata zbačenog cara, Velikog Vojvodu Mihaila. U isto vrijeme, u aprilu 1917. godine Parvus uspijeva omogućiti Lenjinu prolaz kroz Nje­ mačku u armiranom vozu i povratak u Rusiju. Menjševika Plehanova, koji je podržavao novu liberalnu vladu, u Rusiju su dopratili britanski razarači.196Treći revolucionar, Lav Trocki, sa američkim pasošem, koji je lično odobrio Vudrou Vilson, krenuo je iz Njujorka u Moskvu. Pošto je bio zaustavljen od strane kanadskih vlasti u Halifaksu, intervenci­ jom Londona, koji se u početku protivio ovom putovanju u Rusiju, biva pušten i nastavlja svoj put i povratak kući.197 Liberalni pučisti na čelu sa novim premijerom Kerenskim nijesu uspjeli da učvrste vlast. Pokušaj boljševika da izvrše puč u julu završio je neuspjehom. Lenjin je izbjegao u Finsku, a Trocki je bio uhapšen. Previranja i permanentna nestabilnost, na vlast dovodi boljše­ vike, poslije oktobra 1917. godine. Nova vlast će tajno biti podržana i od Britanije i od .Sjedinjenih Država. U to vrijeme Bjukenen javlja Londonu da ukoliko liberalna vlada Kerenskog ne uspije ugušiti boljševike, bilo mirnim putem, bilo silom, Londonu ostaje da podrži samo jednu alternativu, a to su boljševici.198 Za Britaniju, sve je bolje nego povratak cara Nikolaja II. Kas­ nija znakovita uloga saveznika u prodaji Bijelih (snaga lojalnih caru Nikolaju II), njihovih komandanata Kolčaka i Judeniča u petogodi­ 196 Vidjeti u: G. G. Preparata, Conjuring Hitler, str. 29-33. 197 Vidjeti u: Antony Sutton, Wall Street and the Bolshevik Revolution, HTML version сгеated in the USA, 2001, str. 12-17. 198 Vidjeti u: G. G. Preparata, Conjuring Hitler, str. 36.

122

šnjem građanskom ratu koji je uslijedio, samo nam potvrđuje ulogu Britanije u svrgavanju cara. Na drugoj strani, među ljevičarima, Karl Kaucki, ortodoksni marksista, kritikuje boljševike kao nekoga ko će lijevu ideju povesti u potpuno pogrešnom pravcu i nanijeti joj nesagledivu štetu.199 Lenjin će potpisati mir u Brest-Litovsku u martu 1918. go­ dine, ali uz poruku, da mir među klasama nikada neće biti postignut. Ova će opcija sa boljševicima, iako u tom trenutku ne najpoželjnija za London, Britancima kasnije otvoriti velike mogućnosti za konačan obračun sa Njemačkom. Sjedinjene Države će ući u I svjetski rat i pored jakog poli­ tičkog bloka izolacionista. U aprilu 1917. godine Amerika će ulaskom u rat značajno popraviti poziciju Britanije i Francuske, koje su bile na ivici poraza. Vrh finansijskog kapitala će uvući Sjedinjene Države u prvi veliki svjetski sukob, dajući joj novu ulogu u svjetskoj politici. Američka imperija je bila spremna da zamijeni staru britansku impe­ riju, ali će ipak, na to sačekati još par decenija. Milnerova grupa nije imala direktan uticaj na vladu u periodu od 1905. do 1915. godine. Vodeći članovi Grupe su se u tom periodu okrenuli poslovima građenja imperije. Karol Kvigli naglašava da je spoljna politika u ovom periodu pod komandom liberala Askuita (Asquith), Greja (Grey) i Haldena (Haldane), vođena u skladu sa želja­ ma Milnerove grupe. Takvo vođenje politike još jednom nam potvrđu­ je činjenicu da je elita u britanskoj imperiji bila monolitna. Ali, Milnerova grupa je očajnički željela da dobije direktnu kontrolu nad vladom, kako zbog rata, tako i zbog kreiranja novog svijetskog poretka poslije rata. Preko spletki, Milnerova grupa je uspjela da podijeli Libe­ ralnu partiju i sruši vladu u toku rata, krajem 1916. Liberali se poslije tog udara više nikada neće oporaviti. Lojd Džordž je doveden za pre­

199 Vidjeti u: Karl Kautsky, Terorrism and Communism, The National Labour Press Ltd, 2002, chapter VIII.

123

mijera 16. decembra 1916. godine, a dobar dio vodstva Milnerove grupe ušao je u vladu.200 Praksa po kojoj su lideri partija morali dobiti najznačajnija mjesta u vladi nije ispoštovana u ratnom kabinetu novog premijera. „Lideri Laburističke i Konzervativne partije su trebali biti tu (u vladi); ali Lojd Džordž je izbjegao partijsku hijerarhiju i izabrao između ostalih članova (vlade) dva pro-konzula, Kurzona i Milnera, bivšeg visokog komesara za Južnu Afriku."201 Poslije četiri godine, do tada najsurovijeg rata u svjetskoj istoriji, sa oko deset miliona vojnih žrtava i blizu sedam miliona ubijenih civila, Njemačka je zatražila primirje. Njemci će reći da su zatražili mir na osnovu Vilsonovih četrnaest tačaka. Sve što će kasnije Nje­ mačkoj biti urađeno od strane Britanije, bila je suprotnost proklamovanom novom svijetu Vudroua Vilsona. Rezultat rata nije zadovoljio donosioce odluka u Velikoj Britaniji. I pored činjenice da su nestala četiri velika carstva, Rusko, Njemačko, Austrijsko i Otomansko, posao nije bio završen.

Velika igra - dovođenje Hitlera na vlast 1. Mirovna konferencija u Versaju Mekinder je pred kraj rata upozorio donosioce odluka u Lon­ donu kako Britanija ne smije prihvatiti niti jedno ishodište rata, uko­ liko ono u sebi ne sadrži rešenje odnosa između Njemačke i Slovena u Istočnoj Evropi. To znači da se mora konačno otkloniti opasnost od njemačko-ruskog strateškog savezništva, upravo ona opasnost koja je za malo izbjegnuta na početku vijeka. On podsjeća da su generali 2 °o vidjeti u: Carroll Quigley, The Anglo-American Establishment, str. 140-141. 201 Peter Clarke, Hope and Glory - Britain 1900-1990, London, 1996, str. 86.

124

starog Rima, u svečanim povorkama poslije vojnih trijumfa iza sebe držali roba u kočijama, koji im je stalno šaputao, ti si smrtan. Poučeni mudrošću Rimljana, kada britanski državnici opijeni trijumfom po­ bjede budu pregovarali sa poraženim neprijateljem, neko stalno mora da im šapuće riječi. ,,Who rules East Europe commands the Heartland; Who rules the Heartland command the World-Island; Who rules the World-Island command the World.“202 (Ko vlada Istočnom Evropom komanduje Centralnom zemljom; ko vlada Centralnom zemljom, komanduje Svjetskim-ostrvom; ko vlada Svjetskim-ostrvom, komanduje Svijetom.)2032045 Milnerova grupa je izvršila prevrat i smijenila liberalnu vladu krajem 1916. godine, između ostalog, i da bi mogla odlučivati u miro­ vnom procesu. „Milner je lično postao druga najmoćnija osoba u vladi (poslije Lojd Džordža), posebno u vrijeme dok je bio ministar bez portfelja/4204 Njemačka će biti žestoko kažnjena. Mejnstrim autori kažu, da je Njemačku stigla osveta pobjednika I svjetskog rata. Naravno, gleda­ jući iz današnje perspektive, jasno je da su odluke Versajskog mira imale nešto sasvim drugo za cilj. „Dramatično kršeći tradiciju, pobednici nisu pozvali pobeđene sile na Konferenciju. One će biti pozvane tek pošto se sačine različiti dokumenti koji ih se tiču, dakle biće stavljene pred faits accomplis.44205 202 Haliford J. Mackinder, Democratic Ideals and Reality, London, 1988, str. 150. 203 Svjetsko-ostrvo Haliford Mekonder koristi kao drugo ime za Evroaziju 204 Carroll Quigley, The Anglo-American Establishment, str. 142. 205 Miša Gleni, Balkan 1804-1999. drugi deo, Beograd, 2001, str. 61.

125

Britanci nisu bili previše sretni rezultatom rata. Posao nije bio završen. Njemačka nije bila u puno gorem stanju od Britanije, iako je poražena. O tome najbolje govori frustracija Loj da Džordža 26. okto­ bra 1918. godine kada je na sjednici ratnog kabineta komentarisao prve njemačke signale za uspostavljanje primirja. „Premijer je rekao daje Francuska u industrijskom pogledu uništena, a da se Njemačka izvukla. Istog časa kada smo se našli u situaciji da kaznimo Njemačku, ona je rekla da odustaje. Postavlja se pitanje ne bi li trebalo da nastavimo daje šibamo onako kao što je ona šibala Francusku.61206 Naravno, Britanci nisu više bili u stanju da šibaju Njemce, jer su i sami bili na izmaku snaga. Njemačka nije bila uništena u onoj mjeri koliko je sebi postavila kao zadatak britanska elita sa početka XX vijeka. Odlukama u Versaju, Britanci su željeli uraditi ono što nijesu uspjeli na bojnom polju, uništiti Njemačku. „Uprkos najavi datoj u ‘četrnaest tačaka’, ugovor je Njemačku kažnjavao u teritorijalnom, ekonomskom i vojnom pogledu. Nje­ mačka je morala da preda 13 odsto svoje predratne teritorije."*207 Njemačka je izgubila i sve svoje predratne kolonije, a ratne reparacije koje su kreirali visoki bankari iz Londona i Vol Strita, pri­ padnici „bratstva međunarodnih bankara",208 bile su toliko visoke da ih ne bi mogla vratititi ni do kraja XX vijeka. Ratne reparacije su kroz svoju primjenu ekonomski gotovo uništile isključivo njemački narod, dok nisu ugrožavale visoke njemačke finansijske krugove.209 106 Mare Trachenberg, Reparation in World Politics, preuzeto od, Henri Kisindžer, Diplomatija, str. 229. 207 Henri Kisindžer, Diplomatija , str. 200. 208 Carroll Quigley, Trageđy and Hope, str. 271. 209 Vidjeti u: G. G. Preparata, Conjuring Hitler, str. 87.

126

Jedna od najkontroverznijih odluka novog mira je bilo nametanje Njemcima apsolutne krivice za otpočinjanje I svjetskog rata, od strane saveznika. „Pitanje odgovornosti, u svakom slučaju, bilo je veoma složeno. Moralni i činjenični argumenti lako se mogu pomešati u raspravi o ovom problemu. Iz današnje perspektive čini se d aje ustanovljena moralna odgovornost nekih Nemaca za izbijanje rata. Međutim, opšti stav naveden u ugovoru bio je pogrešan, nepotre­ ban i opasan."210 Novonastaloj situaciji tog vremena valja dodati, daje gotovo 3 milionaNjemaca ostalo u novoj državi Čehoslovačkoj. Poljska je do­ bila starateljstvo nad koridorom koji je dijelio Istočnu Prusku od osta­ log dijela Njemačke. I u Poljskoj su, novim razgraničenjem iz Versaja, ostali milioni Njemaca. Bilo bi naivno smatrati da su ovakve odredbe Versajskog mira donesene kao plod greške ili osvete prema Njemcima. Lojd Džordž u memorandumu od 25. marta 1919. godine u pismu pred­ sjedniku Vilsonu naglašava, da bi uzroci budućeg rata mogli biti ponovna želja za njemačkim ujedinjenjem. Nema dileme, to i jeste bila želja kreatora mira. Stvoriti novu Njemačku, ali sa radikalno desnom vladom koja će kada dovoljno ojača tražiti reviziju Versaja. Već u prvim godinama poslije rata, Lojd Džordž, na sjednici kabineta, jasno daje smjernice buduće britanske politike na kontinentu. Njegove riječi su još jedan od velikog broja dokaza, daje Versajskim mirom određena buduća sudbina Njemačke. „Njemačka je za nas najznačajnija zemlja u Evropi, ne samo zbog naše trgovine, već i stoga što predstavlja ključ za rješenje situacije u Rusiji."211 210 Džon M.Roberts, Evropa 1880-1945, Beograd, 2002, str. 362. 211 Henri Kisindžer, Diplomatija, str. 214.

127

Torstein Veblen (Thorstein Veblen) jedan od vodećih američkih ekonomista i sociologa s početka XX vijeka, lider pokreta institucionalne ekonomije (institutional economics), jedini je od svih mislilaca svog vre­ mena vidio i prorekao što će Evropi donijeti Versajski mirovni ugovor. „Godine, 1920. nakon stoje ratifikovan zloglasni mirovni ugovor u Versaju, ugovor nesposoban da obezbijedi raspored koji je Veblen smatrao neophodnim, a to je razoružanje Njemačke i pretvaranje ove države u miroljubivog partnera anglo-saksonskog komonvelta, on je (vidovnjački) prorekao sledećih 20 godina nadolazećeg armagedona između boljševičke Rusije i reakcionarne Njemačke (1941). Ovo proročanstvo, o kome je dao svoj osvrt J. M. Kejnz (J. M. Kaynes), u najprodavanijoj knjizi o Versajskom mirovnom ugovoru, Kejnz vidi kao najbolji mogući političkoekonomski dokument, kao svjedočanstvo najvećeg genija - kao trajnu i vrišteću optužbu o užasnom tajnom planu, stvorenom od strane Britanaca tokom šest mjeseci trajanja mirovne konferencije posvećene I svjetskom ratu.“212 Dio najviđenijih članova Milnerove grupe koji nisu ušli u Lojd Džordžovu vladu, imali su ne manje važan zadatak. S obzirom da je ova grupa imala potpunu kontrolu nad ministarstvom spoljnih poslova, njen posao je bio izlobirati ulazak Sjedinjenih Država u veliki rat. To je realizovano, kako preko političkih veza, tako i preko visokog finansijskog kapitala. Važno je imati u vidu daje Sesil Rouds, osnivač ovog tajnog društva, bio u najbližim vezama sa Rotšlidima. Lord Rotšild je bio jedan od izvršilaca u tri njegova testamenta, dok je u jednom od testamenata bio jedini izvršilac. Ova bliskost je jako bitna za razumijevanje daljeg razvoja događaja i lobiranja u Americi. Uvesti Sjedinjene Države u rat, u periodu dominacije struje

212 G. G. Preparata, Conjuring Hitler, str. 43.

128

izolacionista, bilo je ravno podvigu. Veze Rotšilda sa Morganom i Rokfelerima stvorile su veliku koncentraciju ekonomske i političke moći u Americi, koja je planirana za poslijeratnu izgradnju novog svijeta. Iako ideja o Društvu naroda nije bila originalno Milnerova ideja, i Sesil Rouds i Alfred Milner baštinili su ideju svijeta uređenog na federalnim osnovama sa Britanijom u centru. Kvigli napominje da su začetnici ove ideje bili Stjuart Mil (Stuart Mili) i Henri Grej (3rd Earl Grey), ministar kolonija između 1846-1852. godine.213214Planirajući dugoročno, Sesil Rouds je želio dobiti Sjedinjene Države na svoju stranu, kao saveznika u izgradnji novog svjetskog poretka. Rouds je bio ubij eden da će Britanija biti stariji partner u tom savezništvu. Do­ gađaji će ga potpuno demantovati sredinom XX vijeka. Društvo naroda je po riječima Kisindžera, prvi pokušaj građenja novog svjetskog poretka. Ovaj projekat na samom startu doživljava neuspjeh, jer biva odbijen od strane konzervativnog dijela Amerike. Amerika se vratila u okvire Monroove doktrine i to će trajati za vrijeme administracija Vorena Hardinga (Warren Harding), Kelvina Kulidža (Calvin Coolidge) i Herberta Huvera (Herbert Hoover). Poraz na prvom koraku nije obeshrabrio nosioce visokog finansijskog kapi­ tala sa Vol Strita da zajedno sa britanskom elitom nastave projekat stvaranja federalnog svijeta i svjetske vlade. „Nijedna zemlja, koja drži do sopstvene bezbjednosti ne bi dopustila ono što je Milnerova grupa postigla u Britaniji - tačnije, da mali broj pojedinaca bude u poziciji da ima moć u administraciji i politici u tolikoj mjeri, da imaju skoro kompletnu kontrolu nad objavljivanjem dokumenata koji se odnose na njihove aktivnosti, da budu u stanju da vrše uticaj na cirkulisanje informacija kojima se kreira javno mnjenje, te da skoro u potpunosti monopolizuju pisanje i podučavanje istorije njihovog perioda.44214 213 Vidjeti u: Carroll Quigley, The Anglo-American Establishment, str. 127. 214 Carroll Quigley, The Anglo-American Establishment, str. 197.

129

2. Specijalna veza Montagju Norman - Hjalmar Šaht Njemačka se našla u potpunom haosu usljed reparacija namet­ nutih Versajskim mirovnim ugovorom. Politička nestabilnost je bila posljedica kako ekonomske krize, tako i uličnog nasilja. Nekoliko oz­ biljnih pokušaja prevrata, kako od ekstremno lijevih političkih snaga, tako i od krajnje desnice, dovelo je zemlju u potpuno bezakonje. U Njemačkoj su se smjenjivale vlada za vladom, čija je stabilnost najviše zavisila od mogućnosti ispunjenja međunarodnih obaveza, preciznije plaćanja reparacija. Raparacije su bile toliko velike da ih je bilo nemoguće plaćati. Jedan od arhitekata finansijskog kažnjavanja Njemačke kroz plaćanje reparacija, bio je i budući guverner Centralne banke Engleske (The Bank o f England) Montegju Norman (Montagu Norman). Nor­ man je postao guverner Banke Engleske 1920. godine i obavljao je taj posao 24 godine, do 1944. Toliko dug period rukovođenja bankom je bio jedinstven u njenoj istoriji. Događaji koji će obilježiti ovih, više od dvadesetak godina, a u kojima je jedan od glavnih protagonista bio Montegju Norman, daju odgovor na začuđujuću dužinu njegovog mandata. Izgradnja nove njemačke države realizovana je pod nje­ govom dirigentskom palicom. Kolika je bila moć Normana kao gu­ vernera Banke Engleske, najbolje ilustruje Vol Strit Žurnal (Wall Street Journal), koji će ga 11. novembra 1927. godine, nazvati monetarnim diktatorom Evrope. Norman to neće negirati, već će neposredno pred veliki ekonomski lom 1929. godine, reći da ne kontroliše samo evrop­ ski monetarni sistem, već da on „drži hegemoniju u svijetu (I hold the hegemony of the world)“.215 Norman je bio čudan čovjek, koji je uspješno suzbijao u sebi histeriju i paranoju. Ove njegove karakterne osobine, bile su velika prijetnja s obzirom na moć koju mu je pružalo privatno bankarstvo.

215 Carroll Quigley, Tragedy and Hope, str. 62.

130

Bio je jake volje i surov, gledajući na svoj život kao na borbu sa snagom „nečujnog novca“,216 koji je bio okružen opasnostima anarhije i komunizma. Važno je istaći da će njegov rad u rukovođenju Bankom Engleske, neki istoričari ocijeniti kao pro-njemačku djelatnost.217 Ove ocjene o Montegju Normanu su u službi prikrivanja njegovog pravog zadatka i stvarne politke Britanije prema Njemačkoj. Monolitnost bri­ tanske elite je bila nesumnjiva, a u njenom radu nije bilo impro­ vizacija. Norman je bio integralni dio elite i to samog njenog vrha. Upravo ta činjenica otvarala mu je put koji ga je doveo na čelo naj­ važnije finansijske institucije u kraljevstvu, Centralne banke Engleske, i održala na toj funkciji više od dvadeset godina. Drugi važan čovjek za uskrsnuće Njemačke bio je, u to vri­ jeme, mladi njemački bankar Hjalmar Šaht (Hjalmar Schacht). Za ra­ zliku od svog brata koji je bio rođeni Amerikanac, Hjalmar se rodio u Njemačkoj i to sasvim slučajno. Bolest njegove majke zahtijevala je povratak cijele porodice u Njemačku. Da bi njegova porodica sačuvala veze sa Amerikom, roditelji su Hjalmaru dali srednje ime Horas Grili (Horece Greeley), po tada jako poznatom političaru Demokratske par­ tije u Americi. Šahtova porodica je, osim svojih korijena izNjujorka, imala i snažne poslovne veze u ovom gradu. Radili su u čuvenoj finansijskoj kući sa Vol Strita, Ekjutejbl trast (Equtable Trust), koju je kontrolisao J. R Morgan. Kasniji napredak Hjalmara Šahta kao bankara, biće određen ovim porodičnim vezama sa Vol Stritom, stoje bilo i za očekivati.218 U vrijeme velike krize u poslijeratnoj Njemačkoj, usljed nemogućnosti da zemlja dalje plaća reparacije, Šaht je predložio nacrt rješenja ovog problema. Obratio se direktno jednom od vodećih advo­ kata sa Vol Strita, Džon Foster Dalsu. Dals je tada radio kao advokat firme Salivan & Kromvel, a bio je i aktivni učesnik u pisanju Ver216 Isto, str. 326. 217 Vidjeti u: James i Suzzane Pool, Tkoje fmansirao Hitlera, Zagreb, 1981, str. 240. 218 Vidjeti u: Antony Sutton, Wall Street And The Rise OfHitler, str. 10.

131

sajskog mirovnog ugovora. Šahtov plan je predviđao stabilizovanje ekonomskih prilika u Njemačkoj preko jakih monopolskih korpo­ racija, koje bi stvorile potrebno povjerenje za nove investitore. Plan je bio više nego interesantan eliti sa Vol Strita. Dals je, koristeći svoj uticaj i kontakte predstavio Hjalmara Šahta J. P. Morganu, i to „kao jednog od najsposobnijih i najprogresivnijih mladih bankara u Njemačkoj“.219 Po preporuci Dalsa, Šahtov plan je trebalo najozbiljnije razmotriti.

3. Anglo-američko finansiranje Njemačke i uspon Hitlera Uspon Hjalmara Šahta poslije pozitivne odluke vrha Vol Strita, bio je vrtoglav. Samo godinu dana kasnije Šaht je postao gu­ verner Centralne banke Njemačke. Odluka je donesena na relaciji, Dž. F. Dals - Morgan & Co. - Montegju Norman - njemački državni vrh. Dovođenjem na mjesto guvernera Centralne banke Njemačke čovjeka, koji je bio pod kontrolom Angloamerikanaca, mogao je početi projekat uskrsnuća Njemačke. Njemačka je preko Šahta finansirana od strane Vol Strita, njujorških Federalnih rezervi i Banke Engleske. Glavne američke kompanije koje su ulagale u Njemačku u tom periodu su bile Ford, Dženeral elektrik i Standard oil. Dakle, tri najveća finansijska monopola u Americi, čiji su vlasnici bili Henri Ford, J. R Morgan i porodica Rokfeler. Ove kompanije će, kako preko direktnih ulaganja, tako i preko partnerskih firmi u Njemačkoj, znača­ jno fmansijski pomoći Hitlera u dolasku na vlast. Presudno će biti i njihovo finansiranje Hitlera u vojnom i ekonomskom uzdizanju Nje­ mačke, pripremajući je za novi rat.220 Uspon Hitlera je išao u dvije faze. Poslije uličnih borbi sa ko­ munistima i njegovog neuspjelog puča, te hapšenja pred kraj 1924. godine, on biva amnestiran i pušten iz zatvora, poslije trinaest mjeseci 219 G. G. Preparata, Conjuring Hitler, str. 160-161. 220 Vidjeti u: Antony Sutton, Wall Street And The Rise O f Hitler, str. 130.

132

provedenih na robiji. Hitler je u zatvoru napisao svoj čuveni manifest Mein Kampf (Moja borba), kojim skreće na sebe pažnju, ne samo nje­ mačke političke javnosti, nego i anglo-američkih obavještajnih službi. Hitler je bio idealan izbor za njih. Odlučan, sa ciljem da se obračuna sa komunistima i Sovjetskim Savezom, te svojim ekstremnim stavovi­ ma u odnosu na Jevrejsko pitanje, uklapao se u plan i Šemu za konačno uništenje Njemačke. Preparata smatra da je u svom usponu Hitler imao manje ili više pomoć tri različite grupacije. Anglo-američke finansijere, SSSR i Vatikan. Prve dvije su učestvovale aktivno u ovoj političkoj igri, dok je Sveta Stolica to radila manje aktivno.221 Politički vrh u Njemačkoj, u deceniji koja je prethodila Hitlerovom dolasku na vlast, pokušao je, u par navrata, diplomatskim akcijama vratiti ravnotežu u Evropi i omogućiti Njemačkoj izlaz iz permanentnog ekonomskog haosa koji je produbljivao političku nesta­ bilnost. Na konferenciji u Đenovi koju je sazvao Lojd Džordž 1922. godine, kako bi se sumirali rezultati Versajskog mirovnog ugovora, Njemačka je sa Sovjetskim Savezom napravila dogovor o postizanju punih diplomatskih odnosa, kao i stvaranju specijalnih veza. Naime, našavši se izolovan na Đenovskoj konferenciji od strane Britanaca, dr Valter Ratenau, ministar spoljnih poslova Njemačke, tajno se u toku noći, na marginama konferencije u mjestu Rapalo, sastao i dogovorio sa Sovjetima. Sovjeti su se obavezali oprostiti Njemačkoj sve ratne štete, pri čemu im je Njemačka obećala, između ostalog i prodati svoju naprednu tehnologiju. Zbunjenost i ogorčenost Britanaca je bila ogromna. Pred njihovim očima se događalo ono čega su se najviše bo­ jali, rusko-njemačko strateško povezivanje. „Kada je primio zakasnele obaveštajne podatke o tom sas-

221 Vidjeti u: G. G. Preparata, Conjuring Hitler, str. 189.

133

tanku, Lojd Džordž je izbezumljeno pokušao da stupi u kontakt sa nemačkom delegacijom, kako bi je pozvao na razgovor koji je do tada stalno odbijao. Nemački pregovarač Ratenau je tu poruku primio u trenutku kada je polazio na potpisivanje sovjetsko-nemačkog sporazuma. Malo je oklevao, a onda je promrmljao: ‘Le vin est tire; ii faut le boire’ (Vino je izvađeno; valja ga popiti).“222 Par mjeseci poslije Đenovske konferencije, 24. juna 1922. go­ dine, Ratenau će biti ubijen u atentatu. Zvaničan nalaz istrage glasio je da je atentat počinila njemačka ultra-nacionalistička organizacija. Ostaje logično pitanje, da li je stvarni razlog za njegovo ubistvo bilo “vino” koje je popio sa Sovjetima u Rapalu. Događaj koji je slijedio poslije Rapala, bio je ulazak fran­ cuskih i belgijskih trupa u Njemačku - januara 1923. godine, koje će okupirati Rur, centar njemačke industrije. Na ovaj čin su Francuska i Belgija bile indirektno gurnute od strane Britanaca koji su odbijali da im daju bezbjedonosne garancije u odnosu na Njemačku. Henri Kisindžer vješto pokušava distancirati anglo-američku elitu od ove akcije, optužujući Francusku i Belgiju da su to uradile bez dogovora sa saveznicima. Činjenica da su SAD povukle svoje trupe iz Rajnske oblasti u znak protesta, te da su Britanci, prema riječima Kisindžera, poprijeko gledali na Francuze, ne može abolirati Britance od krivice, zbog, kako je već rečeno, ignorisanja zahtjeva Pariza u cilju postizanja njihove pune bezbjednosti.223 Ne dugo poslije, za Britance nemilih događaja u Rapalu, održana je nova mirovna konferencija u Lokamu krajem 1925. godine. Očekivalo se da će konferencija donijeti konačno pomirenje i reviziju Versaja. Kraj konferencije dio evropske javnosti dočekao, je sa eufori­ jom, nakon postizanja konačnog dogovora oko zapadnih granica saveznika sa Njemačkom, a što je bila jedna od odluka konferencije. 222 Henri Kisindžer, Diplomatija , str. 223. 223 Vidjeti u: Henri Kisindžer, Diplomatija, str. 227.

134

Međutim, pitanje istočnih granica povučenih u Versaju, a koje su Nje­ mačku najviše pogađale, ostalo je neriješeno. „Lokamski pakt je dočekan s ogromnim olakšanjem, kao početak novog svetskog poretka, a ministi spoljnih poslova Aristid Brijan iz Francuske, Ostin Čemberlen iz Velike Britanije i Gustav Strezman iz Nemačke, dobili su Nobelovu nagradu za mir. U jeku slavlja, niko nije obratio pažnju na to da su tri državnika zaobišla stvarne probleme; u Lokamu je mnogo manje ostvarena paci­ fikacija Evrope, nego stoje određeno poprište sledećeg rata.“224 Kisindžer ispravno determiniše dogovor u Lokamu kao korak ka novom ratu, iako su njegovi potpisnici dobili Nobelovu nagradu za mir. Naravno, on neće ukazati na glavnog krivca za takav rezultat kon­ ferencije. Plan uvlačenja Njemačke u novi rat sprovodio se precizno. Zapalo je Ostina Čemberlena da se dogovori sa Njemcima (Kisindžer namjerno naglašava u Diplomatiji, d a je Ostin jedini lider Konzerva­ tivne partije, uz njegovog oca Džozefa u XX vijeku, koji nije postao predsjednik vlade - sve do Vilijama Hej ga 1997. Kisindžer dalje kaže, daje Ostinov otac Džozefbio političar koji je htio dogovor saNjemacima na početku XX vijeka, ali daje ostao u velikoj manjini). Ostin Cemberlen je bio čovjek velikog integriteta i, iako se smatrao frankofllom, zbog ugleda svog oca među Njemcima trebao je biti adutom više u pre­ govorima. Međutim, Ostin Čemberlen je bio jedan od najvažnijih čla­ nova Milnerove grupe čija je uloga bila veoma značajna u okviru plana zavaravanja Njemačke da Britanija sa njom želi istinski mir. Iako Nje­ mačka nije imala prevelik manevarski prostor u pregovorima u Lo­ kamu, Ostin Čemberlen je bio neko koje trebalo da smekša njemačkog ministra spoljnih poslova Strezmana. Gustav Strezman je bio njemački patriota i državnik koji je duboko razumio geopolitiku. Ubij eden u kriv­

224 Henri Kisindžer, Diplomatija, str. 233.

135

icu Britanije za uvlačenje Njemačke u I svjetski rat, kao i u nepraved­ nost odluka mira u Versaju, Štrezman je bio čovjek koga nije bilo lako nadmudriti. To su razlozi zbog kojih je uloga Ostina Čemberlena, kao sina britanskog političara koji je htio dogovor sa Njemačkom, trebala biti dodatna garancija Njemcima da prihvate odluke pakta u Lokamu. Ostavljajući neriješeno pitanje istočnih granica, Lokamo nije bio temelj u stvaranju stabilnog mira u Evropi, nego novi međupotez za uvlačenje Njemaca u klopku. Na drugoj strani, Njemačka je morala prihvatiti do­ govor zapadnih granica, jer joj je od Versajskog mira, permanentno pri­ jetila opasnost od Francuske, koja je, opravdano, imajući na umu njena dotadašnja iskustva, imala velike frustracije za svoju bezbjednost u odnosu na Njemačku. Mirovnim sistemom iz Versaja, ostavljeno je En­ glezima da štite Njemačku od Francuske. Rešavanjem ovog problema, Njemačka je od strane donosioca odluka u Velikoj Britaniji, gurnuta da rešava svoje probleme na istoku. Ne slučajno. Anglo-američki finansijeri su prestali da daju novčanu infuziju Njemačkoj u toku velike ekonomske krize i kraha berze 1929. godine. Od 1931. godine Njemačka se ponovo našla u haosu. Razvoj situacije je išao na ruku nacistima i vrtoglavo im podizao politički rejting. Za razliku od njemačke države, čitavo vrijeme svog političkog uspona Hitler je imao neograničene fondove za svoju političku borbu, koji nijesu bili samo njemački. Međunarodni finansijeri su imali planove za njega, o kojima Hitler tada nije ni mogao sanjati. Hitlerovo otvoreno neprijateljstvo prema sovjetskoj Rusiji anglo-američka elita je koristila kao glavni izgovor za finansiranje njegovog dolaska na vlast. Dio njemačkih komunista je radikalizovao svoje djelovanje i ušao u otvorene ulične sukobe sa nacističkim jurišnim odredima - SA (Sturm Abteilung). Njihov naziv je bio njemački Crveni šakali i bili su pod direktnom kontrolom Moskve. Ovakva politika je uveliko išla protiv Socijal-demokrata i Komunističke partije Njemačke, nepotre­ bno radikalizujući njemačku politiku do krajnjih granica. Staljin je to znao, ali je računao da će preko Hitlera i njegove radikalne politike

136

doći do potpune polarizacije političke scene i konačno revolucije, koja će rezultirati stvaranjem komunističke Njemačke. Na kraju, i Vatikan je imao svoje interese vazane za Hitlera. Hitler je morao trgovati sa Svetom Stolicom zbog katolika, kojih je bilo trećina od ukupnog stanovništva Njemačke. Takođe, Svetoj Stolici je odgovarala religijska neutralnost nacional-socijalista, pošto su protestanti činili najveću vjersku grupu u Njemačkoj. Tadašnje arhitekte novog svjetskog poretka, okupljeni oko Milnerove grupe, kao i šireg kruga elite (oko Grupe okruglog stola), uz najjače fmansijere sa Vol Strita, uspjeli su dovesti do kraja ovu prvu fazu političkog plana. Hitler je postao kancelar. Druga faza plana je predviđala brzo i efikasno naoružavanje i ekonomsko jačanje Njemačke. Ovaj zadatak je ponovo povjeren čo­ vjeku od najvećeg povjerenja anglo-američke elite. Jula 1934. godine, Hjalmar Šaht sa mjesta guvernera Centralne banke Njemačke biva postaljen za Hitlerovog ministra ekonomije.225 Njemačka će pod Hitlerom vrlo brzo postati glavni privredni klijent Britanije. Montegju Norman, guverner Banke Engleske nese­ bično daje zajmove Hitleru. Priroda ovih zajmova je bila takva, da su se u kreditnom smislu mogli smatrati bespovratnim. Zaposlenima u Banci Engleske ovi poslovi su predstavljeni kao strogo povjerljivi, uz zabranu iznošenje bilo kakvih informacija van banke. Banka Engleske je arhivirala vrlo malo mateijala vezanih za aktivnosti fmansijskih zaj­ mova za Njemačku u tom periodu. Kompanija Vikers - Armstrongs (Vickers - Armstrongs), prestižni britanski proizvođač teških topova, armiranog platna i vojnih brodova, je već 1932. godine nudila Njemačkoj tenkove i druga oklo­ pna vozila. Ser Herbert Lorens predsjednik ove kompanije, nije ni pokušavao da se brani od optužbi kako tajno naoružava Njemačku. Na postavljana pitanja njegov spreman odgovor je glasio - sve radi

225 Vidjeti u: G. G. Preparata, Conjuring Hitler, str. 216.

137

uz odobrenje vlade Velike Britanije. Američkom ambasadoru u Berlinu Vilijamu Dođu (William Dodd), koji nije bio dio velike igre, bile su veoma čudne transakcije velikih američkih korporacija. Između ostalih, Rokfelerov Standard oil je ulagao enormno velika sredstva, za koje nije bilo ekonomske računice da se mogu vratiti, a kamoli obezbijediti značajniju fmansijsku dobit. Vol Strit je trošio milijarde dolara kako bi Hitlera što prije osposobio za rat. Iako će ove aktivnosti najveći broj autora kasnije pripisivati pohlepi nekoliko trulih jabuka, Preparata precizno dokazuje da su ova ulaganja u Njemačku, anglo-američkim fmansijerima u poslovnom smislu donosila gubitke. Dakle, navedeni finansijeri nijesu imali ekonomske, nego prevashodno političke motive, što ih čini je ­ dnom od najhitnijih karika velike igre. Njihove akcije su bile jasne, Njemačku vojno i privredno osposobiti za rat. Rat koji će kao rezultat imati uništenje Njemačke kao glavnog anglo-američkog rivala u svjet­ skoj politici.226 U avgustu 1936. godine Hitler se osjećao dovoljno moćnim, donosi nacrt novog četvorogodišnjeg plana za naoružavanje N je­ mačke, koji je predstavljao i završne pripreme za rat. U tom periodu, kada su se karte potpuno otvorile, Šaht biva smijenjen sa funkcije min­ istra ekonomije, i to akcijom koju je sam režirao i vraća se na mjesto guvernera Gentalne banke Njemačke. Uviđajući da dolazi vrijeme ve­ likog sukoba, Šaht je namjerno isprovocirao niz javnih prepirki sa Geringom, što je automatski značilo njegovo guranje u drugi plan. Posljednju značajnu ulogu Šaht je dobio 1938. godine. Hitler g a je zadužio da predloži uticajnom jevrejskom lobiju sa Vol Strita konferenciju na kojoj bi se riješilo pitanje iseljenja Jevreja iz Nje­ mačke. Konferencijom bi predsjedavao Montegju Norman. Za uzvrat, Hitler traži kredite i olakšice. Anglo-Amerikanci sabotiraju ovaj do­ govor. Obrazloženje je glasilo da ih Hitler ne može ucjenjivati.

226 Isto, str. 224-226.

138

4. Klopka za Hitlera Preparata lucidno demaskira političku šaradu britanske elite. Kao i Kvigli, on na britansku elitu gleda kao na veoma monolitnu strukturu. Politička razilaženja među njima, koja su naravno postojala, nikada nijesu dovodila u pitanje osnovne principe i ciljeve. Za njih nije bilo dileme ili neslaganja oko onoga sto je potrebno uraditi sa Hitlerom. Cilj je uništiti ga kada za to dođe vrijeme, ujedno, bacajući Njemačku pod noge. Preparata je jasan, imperijalna logika ove elite je zahtijevala ovakav pristup. Ako se želi dovesti Njemačka u zamku ratovanja na dva fronta, trebalo je zaplesati sa Njemcima političku igranku. Britanci su ples odigrali brilijantno, vodeći ga u pravcu plani­ ranih događanja. U tom plesu su igrale tri različite formacije, prvi antiboljševici, zatim Milnerova grupa (otvoreno pro-njemačka), te na kraju mirovnjaci. Tri različite grupe su simulirale sukob u političkom vrhu Britanije, zbunjujući do kraja Hitlera. Čvrstu osnovu ove mono­ litnosti davala je Milnerova grupa, koja je suštinski stajala iza cijelog projekta. Projekta uništenja Njemačke čije je planiranje počelo pred kraj ХГХ vijeka.227Anti-boljševici i Milnerova grupa (Grupa okruglog stola) su gradili pro-njemačko raspoloženje u Velikoj Britaniji, otvoreno dajući Njemačkoj ulogu odbrambenog bedema od Sovjet­ skog Saveza. Dio igre je bio da i Sovjeti i Njemci povjeruju kako Bri­ tanija želi da izgradi svjetsku geostratešku mapu podijeljenu na tri bloka, pri čemu će na istoku stabilnost davati SSSR, u centralnom di­ jelu Njemačka i Francuska, a na zapadu Velika Britanija i Amerika.228 Hitler još uvijek nije uviđao ko vodi igru, smatrajući i dalje Britaniju potencijalno strateškim partnerom. Ne bez razloga. Jedan od najvažnijih britanskih zvaničnika Lord Halifaks će Hitleru dati uvjera­ vanja u novembru 1937. godine, prema kojima Britanija gleda na Nje­ mačku kao na bastion u borbi protiv komunizma. Takođe, Halifaks će 227 Isto, str. 224-226. 228 Vidjeti u: Carroll Quigley, Tragedy andHope, str. 580-583.

139

mu reći da Britanci nemaju zamjerki na Njemačke pretenzije prema Austriji, Čehoslovačkoj i Danzigu, uz savjet, da Njemačka ne bi tre­ bala koristiti silu u ostvarivanju ovih ciljeva. Britanci još više povećavaju stepen svoje perfidnosti u odnosu na Hitlera, kada premijer Nevil Čemberlen (Neville Chamberlain) u Donjem domu Parlamenta objavljuje, da se od Britanije ne očekuje da podržava nezavisnost Austrije. Ovo je bio jasan signal Hitleru i on je krenuo u akciju, ne shvatajući da ga Britanci uvlače u živo blato. Jedan od najvažnijih dokaza za britansku šaradu i perfidiju jeste njihovo odbijanje saradnje sa načelnikom Generalštaba Nje­ mačke, Ludvigom Bekom (Ludwig Beck), koji je namjeravao da zaus­ tavi Hitlera. „Generali i nekoliko važnih civilnih vođa su se onda odlučili na zavjeru predvođeni generalom Ludvigom Bekom (načelnikom Generalštaba). Svi važniji generali su bili u tome, uključujući ge­ nerala Ervina Viclebena (Erwin Witzleben) (guverner Berlina) i generala Georga Tomasa (Georg Thomas) (glavni intendant). Među civilnim vođama su bili Baron Em st fon Vajczeker (Emst von Weitzsacker) (državni sekretar u ministarstvu spoljnih poslova), Erih Kord (Erich Kordt) (šef Ribentropovog kabineta) i Urlih fon Hasel (Urlich von Hassell) (ambassador u Rimu 1932-1938). Nji­ hov udar se sastojao iz tri faze: (1) učiniti svaki napor kako bi Hitler uvidio da griješi; (2) upoznati Britance sa svojim nastojanjima i moliti ih da stanu čvrsto uz čehoslovačku stvar, uz upozorenje nje­ mačkoj vladi da će Britanija ratovati, ako Hitler pokrene rat protiv Cehoslovačke; (3) ubiti Hitlera ukoliko ni manje ni više, naredi napad na Čehoslovačku. Jedna za drugom su slane poruke Britaniji, u prve dvije sedmice septembra, preko Vajczekera, preko Korda, preko generala, i preko drugih odvojenih misija, ali su Britanci odbili da sarađuju. Kao rezultat toga, odlučeno je da se ubije Hitler, čim se naredi napad (na Čehoslovačku). Ova akcija je odložena

140

čim su došle vijesti do Berlina, da Čemberlen dolazi u Minhen da zapomaže. Naredba za napad (na Čehoslovačku) je izdata od strane Hitlera tog jutra u 2 sata.“229 Kada je došla na red Poljska, Britanija je iznenada promijenila svoj ples, počevši da igra po novoj koreografiji. Nevil Čemberlen će u parlamentu dati apsolutne garancije Poljskoj, iako je ona imala znatno manji strateški značaj od Čehoslovačke, koja je lako prepuštena Hiti eru. Nevil Čemberlen je bio dio velike igre, isto kao i njegov polubrat Ostin koji je samo deceniju ranije dao Njemačkoj u Lokamu garan­ cije za sigurnost njenih zapadnih granica, stoje Njemačkoj omogućilo da krene u reviziju Versajskog ugovora na istoku. Britanci će u tajnoj diplomatiji hrabriti Poljsku da ne prihvati niti jedan kompromis sa Hitlerom. Hitler je bio potpuno iznenađen ovim britanskim zaokretem. Uvjeren d aje godinama ohrabrivan, naoružavan i finansiran od strane Anglo-Amerikanaca da bude evropski bedem protiv boljševizma, preko noći biva od svojih dotadašnjih mecena zaustavljen, pod prijetnjom rata. Jasno je da Hitler nije imao želju da pokori Poljsku ukoliko mu ona dozvoli slobodan prolaz njemačkih trupa preko njihove teritorije, kada krene u napad na SSSR. Ova promjena britanske politike u maju 1939. godine, natjerala je Hitlera da po prvi put razmišlja o Britaniji kao potencijalnom neprijatelju. Njemačka nije ostavljala dileme da se priprema na rat sa sovjetskom Rusijom. Čitava njemačka strategija se bazirala na neutralisanju boljševika i zauzimanju dobrog dijela njihove evropske teritorije, kao jedne od najbogatijih svjetskih žitnica i ogro­ mnih izvora energije. Kako se približavao veliki sukob, Čerčil je bivao sve bliže britanskoj vladi. Ples se odvijao precizno i do kraja disciplinovano, po svakom dogovorenom koraku. Staljinu je, takođe, odgovarala ova igra, on je imao svoje adute. Staljin će eliminisati svog vjerovatno najtalentovanijeg generala

229 Carroll Quigley, Tragedy and Hope, str. 631.

141

Tuhačevskog, koji je bio pandan njemačkom generalu Guderijanu ocu modernog, ili blic ratovanja. Tuhačevski je uporno upozoravao Britance i Francuze, kao i Staljina kod kuće, na razmjere opasnosti koja se nadvila nad Evropom. Smatrao je da treba preventivno djelo­ vati protiv Njemačke, nesvjestan da se igra potpuno drugi ples, igra navlačenja Njemačke u klopku. U velikoj igri nikome nije trebao bučni i ugledni Tuhačevski i on će to platiti glavom. Staljin je iskoristio ovo ubistvo kao izgovor da ubije još 35000 oficira, proglašavajući Tuhačevskog njemačkim špijunom. Staljin je imao svoje razloge i taktizirao je između Britanije i Njemačke. Dogovor Njemačke i Rusije je bio međupotez koji su odi­ grali i Hitler i Staljin, u želji da dobiju na vremenu, dobro znajući da će završni okršaj biti između njih dvojice. Hitler je pakt morao napra­ viti, zbog britanskih garancija Poljskoj, a Staljinu je trebalo nekoliko godina da pripremi Rusiju za veliki rat. Dogovor između Staljina i Hitlera je podrazumijevao da se podijeli Poljska poslije napada koji bi išao sinhronizovano istoga dana. Rusi su prevarili Hitlera i ušli u Poljsku nekoliko nedjelja kasnije. Staljin je to pravdao nespremnošću svoje vojske. Poslije Hitlerove invazije na Poljsku, Britanija i Francuska su objavile rat Njemačkoj. Hitler je vjerovao da je u vladi Britanije preovladala anti-njemačka struja, ali da će brzim vojnim prodorom na Zapad uspjeti da privoli Britance na mir. On još nije vjerovao da čitava britanska politička elita igra u pravcu njegovog zavaravanja i uvlačenja u klopku ratovanja na dva fronta. Nije bilo anti, ili pro-njemačke struje u britanskoj vladi, kako je vjerovao Hitler, nego je, kako tvrdi Prepa­ rata, sve bila precizno odigrana šarada na koju je Hitler nasjeo. „Formalno, Britanija je sada trebala da objavi rat i Rusiji, ali, naravno, ona to nije uradila. I Džozef Kenedi, američki ambasador u Londonu, koji je bio fasciniran duplom igrom britanske diplomatije, pitao je Cerčila - zašto? Pismom mu je odgovorio: Opa­

142

snost po svijet je Njemačka, a ne R usija.. ,“230 Kada je rat počeo, Britanci su promijenili svoj vodeći tim. U vladu je ušao Čerčil, kao šef mornarice. Na istom mjestu u vladi je bio i u I svjetskom ratu. U daljem defmisanju svojih odnosa sa Njemačkom, Staljin je pokazao opravdanu zabrinutost za strateško zaokruživanje sovjetske bezbjednosti. U pregovorima koje je vodio Vjačeslav Molotov u Berlinu sa Hitlerom i Ribentropom 1940. godine, posebno je insistirao na pitanjima Crnog mora, Dardanela i Bugarske. Molotov je bio posebno pohvaljen od Staljina, jer se pokazao kao jako tvrd pregovarač. ,Jaruga runda pregovora, posle ručka, trajala je ‘zlovoljna’ tri sata. Molotov je pritiskao Hitlera tražeći odgovore. Hitler je Rusiju optužio za pohlepu. Ništa nije uzdrmalo tvrdoglavu upornost ‘Gvozdene guzice’. M olotov je, prema uputstvima iz Staljinovog telegrama, objasnio da ‘svi događaji, od Krimskog rata do iskrcavanja stranih trupa za vreme Intervencije (Građan­ skog rata) znače da se sovjetska bezbednost ne može uspostaviti bez... Dardanela’.“231 Viktor Suvorov tvrdi da je Staljin bio taj, koji je Hitlera uvukao u zamku II svjetskog rata, spremajući sa njim, zajednički napad na Poljsku. Istoričar Suvorov, inače bivši ruski vojni obavještajac koji je prebjegao u Veliku Britaniju, za račun anglo-američke elite, pokušava svu krivicu svaliti na Staljina za vođenje politike, koja je Hitleru dala šansu i trasirala mu put za agresije. Istina, Staljinova krivica nije bila mala, ali svakako nije bila presudna u projektu

230 David Irving, Churchill’s War, str. 193, preuzeto od, G. G. Preparata, ConjuringHitler, str. 254-255. 231 Sajmon Sibag Montefjore, Staljin - Dvor crvenog cara, Beograd, 2007, prvi deo, str. 417-418.

143

navlačenja Hitlera na rat. Staljin je znao da će biti napadnut od Hitlera, prije ili kasnije, imajući u vidu Hitlerovu glavnu strategiju širenja Nje­ mačke na istok. Hitler nije vidio budućnost njemačkog Rajha ukoliko, kako je već navedeno, ne zauzme nepregledna žitna polja Ukrajine i velike izvore nafte na Kavkazu. Hitler je u proljeće 1940. godine okupirao Norvešku i Dansku, te pokrenuo ofanzivu na Belgiju, Holandiju i Francusku. Poslije pada Francuske, Cerčil preuzima komandu nad Velikom Britanijom i postaje premijer. Britancima početak obračuna sa Hitlerom ne ide po planu, nisu vjerovali u tako brz pad Francuske. Ipak, ne odustaju od rata sa Njemačkom do uništenja. Hitler i dalje nije u potpunosti svjes­ tan svoje situacije, te u julu 1940. godine nudi Britaniji mir i eventualni dogovor oko podjele interesnih sfera i kolonija. Smatra, da mu je pre­ govaračka pozicija izvanredna, a dogovor sa Englezima bio mu je neophodan, kako bi se konačno okrenuo ka istoku i diplomatski, ili vojno, pritisnuo Ruse i definitivno ih izbacio iz igre za svjetsku domi­ naciju. Na taj način bi zauzeo geostrateški prostor centra Evroazije. Hitler je duboko vjerovao da je on taj izabrani čovjek njemačke istorije, koji će završiti ono što je Bizmark započeo. U to vrijeme, nije mogao ni sanjati, d a je zapravo izabran, ne od Boga, ili od sudbine, nego od mnogo vidljivije sile. Ta sila je bila anglo-američka elita, koja g aje dovela na vlast, dominantno naoružavala i ohrabrila, da pokrene reviziju odluka iz Versaja, koje su jako boljele Njemačku. Naravno, Britanci odbijaju ponudu za mir, iako su u mnogo lošijoj poziciji nego što su planirali. Ipak, povratka nije bilo, jer su već odavno trasirli put propasti Njemačke, njihovom preciznom i zakuli­ snom političkom igrom. Kada to i Hitler bude konačno shvatio, za svi­ jet i Njemačku će biti kasno. Hitler je bio u poziciji da mora da drži pod okupacijom skoro cijelu Zapadnu Evropu, a Staljin g a je vrebao sa istoka, čekajući da Njemačka iscrpi svoje snage. Staljin je morao znati da anglo-američka elita priprema Hitlera na rat protiv SSSR-a. Međutim, daje Staljin znao daje ta akcija

144

uperena ne na uništenje Rusije, već na uništenje Njemačke, malo je vjerovatno. On je svoje odluke i donosio u pravcu sprečavanje velike koalicije protiv Sovjetskog Saveza. Dakle, Staljin je želio dobiti na vremenu. Prema Suvorovu, on je planirao napad na Njemačku u pro­ ljeće 1942. godine. Njegova namjera je bila da izveze boljševičku re­ voluciju u Evropu, uz pretpostavku da će ga Evropa dočekati kao oslobodioca od nacizma.232 Hitler je, takođe, bio svjestan kolika mu opasnost prijeti od Staljina. Stalno povećavanje Staljinovih zahtjeva u pregovorima, bili su Hitleru jasan znak da se Rusi ne žele dogovoriti, već da odugovlače dobijajući na vremenu. Uvidjevši da Staljin gomila ofanzivne trupe na granici sa Njemačkom, Hitler odlučuje da ga pre­ duhitri i krajem 1940. godine počinje pripreme za napad na SSSR. Istorijska nauka još nije precizno odgovorila na pitanje, da li je Hitler poslije odbijanja mira od strane Britanaca 1940., želio da odustane od sukoba sa Rusima, te da lije njegov napad na SSSR bio iznuđen zato što Staljin nije želio čvrst dogovor. Strah da će ga Staljin napasti do 1942. godine, prema Suvorovu, bio je opravdan. Da lije u njemu bilo Bizmarkove mudrosti, koja je mogla nadvladati ambicije iznesene u Mein Kampf-ul Ministar spoljnih poslova Italije, grof Galeaco Cano, inače veliki anglofil i protivnik ulaska Italije u pakt sa Njemačkom, u svojim memoarima citira, sa sastanaka od 15. juna 1941. godine održanog u Veneciji, ministra spoljnih poslova Njemačke, Ribentropa. „Rusko-Nemački odnosi su se u poslednje vreme veome pogoršali i to zbog masovnih koncentracija trupa koje na svojoj granici sprovodi sovjetska vlada. Pod tim okolnostima više je nego verovatno da će ćela stvar dovesti do krize. Po svoj prilici će se firer krajem meseca obratiti Rusiji sa nekim pitanjima koja će biti ultimativnog karaktera..."233 232 Vidjeti u: Viktor Suvorov's book presentation, Who Started World War II?, 2009, http://www.youtube.com/watch?v=I7zVLfjWzmE&noredirect=l 233 Vladimir Volkov, Staljin je hteo drugačiju Evropu, Beograd, 2007, str. 125, 126.

145

Ćano zaključuje na osnovu Ribentropovih opaski, da će Hitler ubrzo napasti Sovjetski Savez, iako je Hitler vodio kampanju u pravcu dogovora sa Rusima. Hitlerov cilj je bio zbuniti Ruse i Staljina. U tome je više nego uspio. Rusija je bila nespremna za odbrambeni rat. Hitler je odlučio da uđe u totalni rat na dva fronta, krenuo je na sve ili ništa. Pokreće plan Barbarosa i napada Sovjetski Savez 22. juna 1941. godine. Sovjetske jedinice na granici sa Njemačkom su bile u ofanzivnim formacijama i nisu mogle organizovati uspješnu odbranu. Ruska nespremnost se ne može pripisivati samo Hitlerovoj uspješnoj propagandi. Laki proboj Njemačke kroz sovjetske linije odbrane i rela­ tivno brzi dolazak do Moskve i Lenjingrada, idu u prilog i Suvorovljeve teze, da se Staljin spremao za ofanzivni rat protiv Njemačke. Britanska elita je mogla da odahne, plan je do kraja sprove­ den. Vuk je upao u klopku i trebalo g aje dokrajčiti. Poslije ulaska Amerike u Drugi svjetski rat, Čerčil je uporno opstruirao želju Amerikanaca da se što prije iskrcaju u Evropu. Iako je već u julu 1941. godine Staljin tražio otvaranje Zapadnog fronta, Čerčil je uspijevao da odugovlači sve do juna 1944. godine. Mekinderov strah i upozorenje, da onaj ko vlada centralnim dijelom Evroazije vlada i svijetom, bilo je na putu da se riješi. Sa pozicije anglo-američkih in­ teresa, trebalo je pustiti Ruse i Njemce da se uzajamno što više unište. Poginuće preko 20 miliona Sovjeta i preko 9 miliona Njemaca. Njemci će, osim totalnog poraza u ratu, biti i stigmatizovani krivicom holokausta nad Jevrejima. Hitlerov zločin je bio užasan, tu nema dileme. No, ne treba zanemariti podatak da je Hitler nekoliko puta prije rata, nudio da se riješi jevrejsko pitanje putem iseljenja, što je svakako veliki zločin, ali mnogo manji od genocida koji će kasnije izvršiti. Od strane elita u Britaniji i Sjedinjenim Državama, svaki put je bio odbijen. Naravno, to ne abolira Hitlera krivice, ali jasno stavlja ozbiljan dio tereta odgovornosti i anglo-američkoj eliti na leđa. Dio te elite bio je jevrejskog porijekla. Nije bez osnova Preparatina tvrdnja

146

da je anglo-američka elita navlačeći Njemačku u rat, na čelu sa fa­ natikom kakav je bio Hitler, okretala glavu u stranu kada su u pitanju njegovi zločini nad Jevrejima. Činjenica da uopšte nisu bombardovali, u inače danonoćnom bombardovanju Njemačke, djelove koncentra­ cionih logora u kojima se sprovodilo sistematsko ubijanje Jevreja, ukazuje na sumnju od koje se ledi krv u žilama. Sumnju, daje nekome na Zapadu, među saveznicima, politički odgovaralo da Hitler izvrši holokaust. Veoma naivno i smiješno djeluje propaganda prema kojoj su saveznički vojnici saznali za logore smrti pred sam kraj rata. Šest miliona mrtvih Jevreja, patnje djece, žena i staraca bili su, izgleda, za nekoga mala cijena, koju su platili nedužni, u konačnom obračunu anglo-američke elite sa Njemačkom. Holokaust je teg oko vrata Nje­ mačke koji nosi kao teret i danas, i pored njenog suočavanja sa krivi­ com i sveobuhvatnog preobražaja. Taj teg je jedan od najvažnijih faktora koji i dalje sprečava punu njemačku političku emancipaciju od anglo-američkog staratelj stva. Za zločin nad Jevrejima su krivi kako oni koji su finansirali Hitlera, tako i oni koji su mu prodavali tehnologiju za rat. Među naj­ većim finansijerima Hitlera je bilo veoma moćnih Jevreja sa Vol Strita, kao i iz Britanije. Da nije bilo tehnologije Rokfelerovog Standard oil-a, ne bi bilo ni kompanije I.G.Farbena. Standard oil je u međuratnom pe­ riodu dao svoju tehnologiju sintetičkog goriva I. G. Farbenu koji je proizvodio 5/6 ukupnog goriva za potrebe Hitlerovog rata. Standard oil je zadržao dio svojih ljudi u upravama njemačkih kompanija i poslije početka rata, uz uredno izvršavanje svih finansijskih obaveza do kasno u 1944. godinu. Treba li napomenuti da se Standard oil povukao iz Njemačke tek kada su počeli žestoki kopneni okršaji Amerikanaca i Britanaca sa Njemcima. Dok su se Rusi sami tukli u Evropi, Standard oil je uredno sarađivao sa nacistima.234 Hari Truman je kao Senator u jesen 1941. godine rekao, da treba pomagati i Ruse i 234 Vidjeti u: Robert Engler, The Politics o f Oil, str. 102, preuzeto od, Antony Sutton, Wall Street And The Rise O f Hitler, str. 57.

147

Njemce da se što više međusobno ubijaju.235236Naravno, poslije rata, niko od ovih pomenutih predstavnika najvećeg anglo-američkog kapi­ tala nije bio kažnjen zbog saradnje sa Hitlerom. Posljednji zadatak koji je odradio za anglo-američku elitu Hjalmar Šaht je obavio svojom odbranom na nimberškom sudu. Svo­ jim iskazima je kupio slobodu, govoreći naručene laži o fmansiranju i naoružavanju Hitlera. Anglo-američka elita koja je stajala iza svega, nije se smjela kompromitovati. Njemačka će biti uništena, ali i Britanci će izgubiti mnogo. Dva svjetska rata preko kojih su pokušavali ostvariti svjetsku hegemoniju koštaće ih gubitka imperije, vojne i ekonomske snage. Ipak, dio bri­ tanske elite će nastaviti da djeluje preko američkog establišmenta. „Sadašnja geopolitička aktivnost Sjedinjenih Država je direk­ tan i u potpunosti konzistentan nastavak stare imperijalne strategije Britanije. To je taj nepogrešivi koktel agresije, subverzije i masovnih ubistava, natovarenih na pleća vitalnih djelova kopnenog dijela stanovništva, od Palestine i Centralne Azije, do kapija Kine, u Tajvanu i Koreji, sa težnjom da umanje bilo koji pokret u pravcu konfederacije nacija sposobnih da pretvore kontinentalnu bazu u evroazijsko društvo socijalno-političke saradnje i odbrane (protiv anglo-američkih nasrtaja).44236 Ruzvelt neće dozvoliti Britaniji da bude dominantna u budućim specijalnim anglo-američkim odnosima. Njegova vizija svi­ jeta će biti slična onoj Sesila Roudsa pred početak XX vijeka, ali sa Amerikom kao nukleusom u novom svjetskom poretku. Dio britanske elite, pogotovo onaj fmansijski, postaće integralni dio anglo-američke elite, koja će nastaviti projekat svojih očeva. 235 Vidjeti u: Oliver Stones, Untold History o f the United States, chapter 2, dokumentarni film, http://www.youtube.com/watch?v=z-qeW0qcSY4 236 G. G. Preparata, Conjuring Hitler, str. 263.

148

Drugi pokušaj građenja novog svjetskog poretka je bio Ruzveltovo djelo. Britanska imperija je bila na izdisaju. Kroz proces dekolonizacije narodi nisu bili oslobođeni. Dovedeni su u neokolonijalni položaj, koji je kao takav bio perfidniji i gori od otvorenog kolonijalizma. Amerika će nametnuti potpunu hegemoniju Zapadnom svijetu stavljajući sebe u ulogu bastiona i branitelja od komunizma. Geo­ stratešku ulogu na Istoku će sebi izgraditi, preko okupacije Japana. Bacanje atomskih bombi na Hirošimu i Nagasaki, nije urađeno samo u cilju bržeg završetka rata, nego prije svega kao poruka da će Amerika biti novi centar svijeta i kao poruka što je sve kadra uraditi da bi takvu poziciju za sebe očuvala. Sistem planiranja, kontrole i organizacije, Amerikanci su dijelom preuzeli od svojih učitelja Britanaca. Preko Savjeta za spoljne poslove SAD-a, kasnije polutajnih organizacija Bilderberške grupe i Trilateralne komisije, stvoreni su uži i širi krug donosioca odluka, ali ovog puta na globalnom planu.237 Kroz proces globalizacije, u ovaj projekat su uvučene sve značajnije ličnosti iz svi­ jeta visokog finansijskog kapitala, politike i intelektualnih krugova. Naravno, smjer i ton će davati anglo-američka elita. Vojna moć 8ADa će biti garant dominantnoj ulozi anglo-američke elite u građenju novog, globalizovanog svijeta. Iako će se na sastancima Bilderberške grupe i Trilaterale, puno puta različitio gledati na vođenje svjetske politike, nerijetko uz žučne polemike, ipak će se izgraditi monolitnost u pogledu osnovnog cilja - nametanja procesa globalizacije čitavom svijetu. Kroz proces globalizacije države su postepeno ustupale najveći dio svog suvereniteta multinacionalnim korporacijama i međudrža­ vnim savezima kao širim okvirima udruživanja. Cilj ovog procesa bio je i ostao, izgradnja svijeta utemeljenog na federalnim osnovama i sa jednom (svjetskom) vladom na čelu. Kontrola te vlade od strane anglo­ američke elite se u ovakvoj projekciji podrazumijeva.

237 Vidjeti u: Smilja Avramov, Trilateralna komisija, Beograd, 2008, str. 23, str. 50.

149

„RAT JE MIR SLOBODA JE ROPSTVO NEZNANJE JE MOĆ“

Džordž Orvel, „1984“

151

DIO TREĆI MULTIPOLARNOST ILI IZOLACIJA AMERIKE

Ubijanje nacionalnih država - globalizacija „Haos sa kojim smo danas suočeni potiče iz činjenice daje, s obzirom na tehnološki i privredni razvoj koji uglavnom stiže iz Sjedinjenih Država, ogroman broj produktivnih aktivnosti čovečanstva na takvom nivou i takvog opsega da prevazilazi na­ cionalne granice u okviru kojih deluju suverene države.“238 Prema mišljenju američkih mejnstrim analitičara, Vestfalski model je u međunarodnim odnosima potrošen. Ovaj model, koji vuče svoje korijene od Vestfalskog sporazuma 1648. godine, bio je osnova za izgradnju međunarodnih odnosa i međunarodnog prava u proteklih skoro pet vjekova. Prema Dejvidu Bejkeru vestfalski model je istorijski odgovarajući naziv za model međunarodnih odnosa koji je posta­ vljen na osnovu sljedećih kriterij uma: 1) jedini subjekti moći su države, koje vrše apsolutnu kontrolu nad svojom teritorij om i ljudima na toj teritoriji; 2) svaka država j e suverena; 3) ne postoji nikakva država ili blok država koji mogu da na­ tjeraju ostale države na poslušnost; 238 Norman Bejli i Kriton M. Zoakos, „Posle kraja istorije

153

4) svaka država ulazeći u interakcije sa drugima, zadržava sopstvene autonomije djelovanja; 5) moć je shvaćena kao sposobnost svake države da postigne svoje ciljeve u odnosima sa drugim državama čak i pored nji­ hovog protivljenja.239 Kisindžer smatra d a je svaki svjetski poredak težio da bude konačan. No, on naglašava da su međunarodni odnosi prolazne pojave. Poredak stvoren poslije Vestfalskog mira je trajao vijek i po. Poredak uspostavljen na Bečkom kongresu je trajao sto godina. Vijek i po ka­ snije, hladni rat, kao determinanta tadašnjeg međunarodnog poretka je trajao četrdeset godina.240 U izgradnji ovih različitih međunarodnih poredaka koje nabraja Kisindžer, a koji su se razlikovali u zavisnosti od pozicije i relativne snage velikih sila, osnovnu strukturu je činio vestfalski model. Modeliranje novog svjetskog poretka na potpuno novim osno­ vama, različitim vestfalskom modelu, a pod dominantnim uticajem Amerike kao najmoćnije države svijeta, izazvalo je velike potrese. Norman Bejli i Kriton Zoakos novi svjetski poredak gledaju kroz fenomen procesa koji je nazvan - globalizacija. Ovaj termin po njima više skriva nego što kazuje. „Uporedo sa rastom aktivnosti koje se odvijaju izvan granica nacionalnih država, zakonski i regulativni domašaj tih država se smanjuje. Pojavili su se novi akteri - multinacionalne korporacije, svetska fmansijska tržišta, nevladine organizacije, organizovani kriminal, terorističke organizacije - koji osporavaju monopol tih država na upravljanje. Aktivnosti tih aktera nisu regulisane među­ narodnim pravom koje se zasniva na formalnim sporazumima 239 Vidjeti u: Dejvid G. Векег, Ričard L. Sklar, Postimperijalizam i svetska politika, poglavlje II, str. 5. 240 Vidjeti u: Henri Kisindžer, Diplomatija, str. 716.

154

među nacionalnim državama, a nacionalne države za sada nisu u stanju da se dogovore o sporazumima koji bi se bavili problemima £globalizacije’.“241 Fukujama tvrdi da su za eroziju suvereniteta u post-vestfalskom međunarodnom poretku najviše krive slabe vladavine ne malog broja država. On smatra da se to prevashodno odnosi na snagu države, a ne njenih institucionalnih kapaciteta.242243Fukujamini stavovi su veoma važni, jer se preko njih čitaju ciljevi američke spoljne politike. Slabljenje državnih suvereniteta pojedinih država, među kojima, kao primjer, koristi Somaliju i Avganistan, a u kojima su vladali gospodari rata, prema Fukujami, Americi daje pravo da interveniše u njima. Fukujama manipuliše svojim stavovima, jer dobro zna da to nije suština američkih intervencija. „Humanitarne intervencije 1990-ih godina dovele su do proši­ renja de facto međunarodne imperijalne vlasti nad delom sveta u kojem su dominirale neuspešne države.'11243 Fukujamina namjerna omaška i u ovom slučaju, kada koristi termin međunarodne, umjesto precizno da ih nazove - američke im­ perijalne vlasti, jeste njegov nevješti pokušaj prikrivanja američkog unilateralizma. Ovakvim manipulacijama, pakuje se američka spoljna politika domaćoj (američkoj) javnosti, kojoj se teško prodaje otvorena neoimperijalistička politika. Dobar dio američkih meinstrim analitičara najviše eksploatiše problem bezbjednosti u međunarodnom poretku, kao opravdanje za američko vojno prisustvo u gotovo svim regionima. Ovi agrumanti su na staklenim nogama, pošto upravo američka politika, te iste regione, 241 Norman Bejli i Kriton M. Zoakos, „Posle kraja istorije“ 242 Vidjeti u: Frensis Fukujama, Građenje države, str. 109-110. 243 Frensis Fukujama, Građenje države, Beograd, 2007, str. 111.

155

sračunato i permanentno đestabilizuje. Emanuel Tod lucidno rezonuje kada kaže daje najveći problem Amerike to što ona više nije potrebna svijetu, u ulozi koju je imala: „Amerika ne samo da nije u iskušenju da se vrati izola­ cionizmu, već je u strahu od izolacije, odnosno strahuje da se i sama ne nađe u jednom svetu kojem više ne bi bila potrebna. Ali, zašto se ona danas plaši distance u odnosu na svet, kad je upravo to i bio razlog njenog postojanja, od Deklaracije nezavisnosti iz 1776, pa sve do Perl Harbura?“244 Sklar i Bejker umjesto globalizacije, koriste termin postimperijalizam. U duhu Marksove analize društvenog razvoja, oni sma­ traju da post-imperijalizam „kao istorijski koncept, implicira revolucionarnu promenu od nacionalnog ka supra-nacionalnom siste­ mu političke i socijalne kontrole".245 Sklar naglašava da novi oblici međunarodnog udruživanja prevazilaze nacionalne političko-socijalne organizacije. „Tokom nekoliko vekova, nijedan tip ljudskog organizovanja nije bio efikasniji od poslovnog udruživanja u izazivanju efekata koji transformišu nacionalna društva i međunarodne odnose. Danas, kao nikad pre, direktori kompanija su socijalni arhitekti, ili svojom namerom ili nenamemim, ali široko društvenim posledicama svojih odluka."246 Izgradnja novog svjetskog poretka, kome je u konačnici cilj da međunarodne korporacije preuzmu najveći dio suvereniteta na­ cionalnim državama, garantuje se vojnim prisustvom Sjedinjenih 244 Emanuel Tod, Posle imperije, str. 15. 245 Dejvid G Beker, Ričard L. Sklar, Postimperijalizam i svetskapolitika, poglavlje I, str. 1. 246 Isto.

156

Država. Međunarodni poredak je, poslije rušenja SSSR-a dobio svjet­ skog policajca, koji je sam sebi dodijelio ulogu čuvara svjetske bezbjednosti i supervizora demokratskih poredaka, sloboda i ljudskih prava na svim meridijanima. Kroz višeslojnu analizu dolazi se do zaključaka da proklamovani ciljevi Amerike nijesu svrha njihovog međunarodnog angažmana. Stiven Kinzer tvrdi daje razlog za najveći broj američkih intervencija uzrokovan ugroženim interesima američkih multinacionalnih kom­ panija u državama u kojima su poslovale. Čomski, Vidal i Engdal još preciznije determinišu američki intervencionizam. Smatraju da Ameri­ ka ide po linijama Kenanovih uputa o neophodnosti njenog očuvanja kontrole nad 50% svjetskih energetskih izvora. Treba dodati još jednu ulogu koja ne negira prethodno pomenute. Amerika preko svoje vojne sile, ali i uz pomoć sofi power uticaja, u kojem Holivud igra jednu od ključnih uloga u uništavanju nacionalnih kultura, obezbjeđuje proces razgradnje državnih suvereniteta na svim meridijanima, u korist svojih multinacionalnih korporacija. Ovaj posao se obavlja na više nivoa i različitim intenzitetom, u zavisnosti od veličine države sa kojom se Amerika suočava.

Američke vrijednosti ili totalitarnost neoliberalnogporetka Amerika je sama sebi dodijelila ulogu čuvara i tumača uni­ verzalnih vrijednosti i ideala, kao što su demokratija, sloboda i ljudska prava. Ideolozi američkog neoimperijalizma su ove vrijednosti nazvali američkim vrijednostima. Tumačenjem i nametanjem tih vrijednosti, Amerika opravdava svoje prisustvo i agresivnost u svjetskoj politici. Implementaciju američkih vrijednosti u svijetu poslije disolucije SSSR-a, Sjedinjene Države ostvaruju, osim propagande i diplomatskih pritisaka, uz pomoć tajnih operacija CIA-e, kao i vojnim angaž­ manom, putem humanitarnih intervencija ili preventivnog rata. Demokratija, ljudska prava i građanske slobode, u posljednjih

157

pedesetak godina su gotovo obesmišljene u američkom političkom si­ stemu, a da paradoks bude veći, njihovo eventualno kršenje bilo gdje u svijetu Amerika koristi kao razlog svog političkog ili vojnog intervencionizma. Takvu poziciju Amerike lako je dokazati na najsvježijem primjeru dvojice diktatora, ubijenog predsjednika Libije Gadafija i saudijskog kralja Abdulaha. Gadafi je za Amerikance bio tiranin i neprijatelj koga je trebalo eliminisati, dok je kralj Abdulah za njih i dalje strateški saveznik i garant stabilnosti u regionu. Na unutrašnjem planu, za politički sistem Amerike formalno, može se reći daje dvopartijski. U njemu pojedinac, faktički, ne može uticati na visoku politiku ako nije kandidovan od Demokratske ili Re­ publikanske partije. Međutim, razlike između ove dvije partije su veoma male, gotovo beznačajne, bez bitnih teorijskih mimoilaženja. R alf Najder, koji je bez uspjeha pokušao poljuljati politički monopol Demokrata i Republikanaca kandidujući se za predsjednika Sjedinj­ enih Država 2000. godine ispred partije Zelenih, smatra da se suštinski radi o dvopartijskoj diktaturi. On tvrdi da su Vašington zaposjele multinacionalne kompanije, pri čemu se državne institucije kontrolišu preko korporacijskih lobista i njihovih izvršioca na državnim položa­ jima.247 Ron Pol248 ide i dalje od Najdera u tumačenju, on smatra da Amerika ima jednopartijski sistem. Svoj sud, Pol temelji na činjenici, da obije partije jednako podržavaju intervencionizam u prekomorskim državama, ali ujedno i pišu izbornu legislativu i pravila kampanje, što bukvalno onemogućava rušenje njihovog monopola.249 Sjedinjene Države, u kojima vlada oligarhija, pokušavaju svoj politički sistem predstaviti kao demokratski poredak. To nije nimalo lak posao. Za takvo predstavljanje sistema koriste se sofisticirana sred­

247 Vidjet u: Stevan Košutić, Amerika od demokratije do imperijalizma, str. 255. 248 Ron Paul, Kongresmen i član Republikansk partije, poslanik u Predstavničkom domu 1997-2013. 249 Vidjeti u: Stevan Košutić, Mostart, Amerika od demokratije do imperijalizma, str. 255.

158

stva manipulacije i prisile, kako bi se ostvario politički konsenzus unu­ tar američkog društva. Unutrašnje političko uređenje, Ameriku delegitimiše u svom nastojanju da sebe prikaže kao univerzalni brend za liberalno demokratski i kapitalistički poredak. Time pada i ideološka osnova za američko međunarodno angažovanje u sadašnjem obliku. Kapitalizam je u Americi dobio novi zamah poslije II svjet­ skog rata, na krilima državnog intervencionizma u ekonomiji i Maršalovog plana, koji je Kejnzijevu ekonomsku formulu proširio na sve primaoce američke pomoći. Model državnih regulacija i interven­ cionizma u ekonomiji, imao je široki konsenzus. Emanuel Tod tvrdi da, osim što su Maršalovim planom obno­ vile Evropu, Sjedinjene Države su sebe zaštitile od eventualne nove ekonomske krize slične onoj iz 1929. godine. Ontakođe naglašava da ta politička akcija „predstavlja potez političke i ekonomske mudrosti sa kojim je malo sličnih primera u istoriji. 0 tom periodu može se go­ voriti kao o periodu pozitivnog imperijalizma".250 Prilikom osvrta na kapitalizam mora se naglasiti, daje odnos između kapitalizma i demokratije rutinski bio izbjegavan od strane skoro svih naučnika i sociologa u periodu prije i odmah nakoh II svje­ tskog rata. Jedan od pionira, koji je ukazao da su korporacije ne samo ekonomske već i političke institucije, bio je Adolf Berle. On je ukazao na pogrešan pristup isključivanja ekonomskih institucija iz domena političke analize. Danas je očigledna ispravnost Berleove teorije, po kojoj su korporacije i visoki biznis prepoznate kao političke institucije koje vrše društvenu kontrolu i imaju direktan uticaj na koncepciju savremene demokratije.251 Promjene koje je donio neoliberalni model kapitalizma otvorile su stara pitanja daljnjeg opstanka samog kapitali­ stičkog sistema. Američki politički sistem je poslije II svjetskog rata evoluirao 230 Emanuel Tod, Posle imperije, str. 60. 231 Vidjeti u: A d olf A. Berle, Jr, The Twentieth Century Capitalist Revolution, pruzeto od: Dejvid G. Beker, Ričard L Sklar, Postimperijali-am i svetska politika, str. 7.

159

u strogo kontrolisano društvo, pri čemu se kontrola sprovodi na vrlo sofisticiran način, uz perfidno obesmišljavanje i eliminisanje preispi­ tivanja nametnutih dogmi i autoriteta. Svijest građana se usmjerava preko medija, obrazovanog sistema i kulture. Džon Kin smatra, d aje na početku modernog doba bilo „rašireno verovanje da građane ugrožava oskudica informacija, i da će upotreba štampe za bacanje ka­ menica kritičkog mišljenja u prozore skrivene vlasti izazvati senzaciju u javnosti. Despotska vlast će biti zbrisana. Građani će jasno videti svet, i vladaće samima sobom na jasnom danjem svetlu, bez obmana i nesporazuma. Danas, uz retke izuzetke, preovlađuje suprotna težnja. Svet izgleda toliko prepun informacija da manjka ljudske sposobnosti da im pridaju bilo kakav smisao. Razglašavanje novih ideja kroz medije retko ruši neodgovornu vlast. Publicitet više liči na grudvanje sa mećavom, ili puštanje mehura od sapunice u topli jesenji vazduh“.252 Kin vrlo suptilno zaključuje, da građani u sveopštoj mećavi informacija, a u nemanju dovoljno slobodnog vremena, hvataju samo fragmente, u nemogućnosti da osmisle njihove tokove i suštinu. Na taj način sama informacija prekida svoju vezu sa događajem o kome govori i postaje događaj za sebe. „Građani su zatrpani navalom predstava koje su se razobručile; svet je tako zasićen osećajem hiperrealnosti da građani više nisu u stanju da znaju šta žele. Oni protiv svoje volje postaju shizofreni; otvoreni za sve i uvek smeteni. Svedeni su na ‘m ase’, sposobne (u najboljem slučaju) jedino za to da se vladaju kao jo ­ gunasta deca, koja umeju reći samo ‘da’ ili ‘пе’.“253 Čomski u svojim analizama modeliranja javnosti u SAD-u identifikuje „pet filtera kroz koje jedna vijest plasirana preko medija, 252 Džon Kin, Mediji i demokratija, str. 134-135, pruzeto od: Željko Simić, Preobražaji total­ itarne svestu, str. 427-429. 253 Isto.

160

da bi to uopšte postala, mora proći: 1) filter korporativnog vlasništva nad medijima; 2) filter reklamiranja i medijskog oglašavanja; 3) filter ‘stručnih’ izvora koji pružaju samo ‘prave informacije’; 4) filter privilegovanih demanata i 5) filter autocenzure ili pragmatičnog usvajanja službenog diskursa“.254 Elita fmansijskog kapitala je ta koja, po Čomskom, ima domi­ nantnu moć u kreiranju svijesti građana. Ona je i glavni distributer so­ cijalne moći. Ideološki i kulturni menadžeri su u službi najvećih korporacija, obezbjeđujući njihovo nevidljivo prisustvo u samoj stru­ kturi nužnih iluzija. Rezultat toga je vladavina ove elite, koja ima apso­ lutni monopol nad tržištem ideja, i to upravo onih ideja koje suštinski oblikuju političku stvarnost. Glavnu ciljnu grupu koju je potrebno medijski oblikovati predstavlja neobrazovana masa. Ogromna većina stanovništva, kao glavni konzumenti liberalno-demokratskih sloboda, ima iluziju da će svojim glasom na izborima nešto promijeniti i da predstavlja subjekat u političkom životu. Ova većina se mora neutralizovati uz pomoć emo­ cionalno potentnih simplifikacija - kako glasi popularna menadžerska floskula. To znači d a je idealna društvena jedinka onaj pojedinac koji je zaokupljen nečim bezsadržajnim, pri čemu ga ideološkom kono­ tacijom snabdijevaju televizijski sadržaji i obrazovni sistem, kroz neprestani trening za poslušnost i potrošnju. Takvog idealnog poje­ dinca, ili poželjnog člana društva, treba zaokupiti borbom za egzisten­ ciju, pri čemu je ona mjera svekolikog uspjeha ili promašenog života. Kada se prihvati takav odnos, potrebno mu je još popuniti i slobodno vrijeme (kojega u neoliberalnom kapitalizmu gotovo više i nema),

254 Noam Chomsky, Mediji, propaganda i sistem, e-knjiga, str. 5.

161

morem nepotrebnih informacija i produkata pod-kulture, kao zamjene za bilo kakav smislen život i kritičku misao. Ovako oblikovan modemi pripadnik masovnog društva, nalazi se doslovno u narkotičkoj zavi­ snosti od stalnih medijskih, tržišno plasiranih, sadržaja. „Arhimed je jednom izjavio: ‘Dajte mi na šta da se oslonim i pokrenuću svet’. Danas bi on pokazao na naša električna opštila i rekao: Osloniću se na vaše oči, uši, živce, mozak - i svet će se kre­ tati onim tempom i na onaj način na koji ja odaberem. Te tačke oslonca izdali smo pod zakup privatnim korporacijama.44255 Prema Vojislavu Koštunici, snaga Tokvilove misli u prouča­ vanju demokratije danas, nije u analizi tiranije političke većine, već u jednom od njenih najvažnijih segmenata, u upozorenju na opasnost koje sobom nosi tiranija javnog mnjenja. Dakle, Tokvilova kritika demokratije u Americi od sredine XIX vijeka, koja je aktuelna i danas, dokazuje neprekinutu nit apsolutne kontrole javnog mnjenja od strane donosioca odluka u Americi. „Baveći se pitanjem tiranije javnog mnjenja, Tokvil je tvrdio daje ona rezultat ne onoga što ljudi čine, već onoga što oni ne čine; ne njihovog mišljenja, već nesposobnosti da misle. Moć javnog mnjenja goni pojedince da više nastoje da se prilagođavaju uslovima i okolnostima svoga života nego da ih menjaju. Celokupan život pojedinca pretvara se u težnju da se ispunjavanje ličnih in­ teresa i sitnih zadovoljstava uskladi sa društvenim i moralnim zahtevima većine. Ovakav način života vodi gubljenju ličnosti i strahovitom uticaju javnog mnjenja i opšteprihvaćenih vrednosti.44256256

255 Maršal Makluan, Poznavanje opštila - čovekovih produžetaka, preuzeto od: Željko Simić, Preobražaji totalitarne svesti, str. 410. 256 Vojislav Koštunica, Ugožena sloboda - Političke i pravne rasprave, str. 48.

162

Kultura u liberalno-demokratskom društvu postaje inkubator na koji su spojeni svi članovi društva, koja ima za cilj stvaranje mase pogodne za permanentnu spektakularnu obradu senzacionalističkim aktuelnostima, sa ciljem stvaranja totalitarne svijesti. „(...) ’Masovna kultura’je, u krajnjim konsekvencama, priro­ dan produžetak proizvodnje kulturnog ambijenta koji je bio kara­ kterističan za smišljeno prilagođavanje kulturnih ponuda potrebama ranijih totalitarnih ideologija; (...) ovo prilagođavanje odvija se pod znakom brižljivog lociranja i sondiranja stanja one pod-kultume grupacije ili sloja koji najbolje odgovara principima tekuće totalitarne prakse, koja zatim modalitete kulturne recepcije te grupacije nastoji da promoviše u univerzalni standard.”257 Zeljko Simić, takođe ističe, da se „princip favorizacije ‘potkultumosti’ umešno oslanja na parole ‘demokratizacije’, ‘altemalizacije’ i postmodeme de(kon)strukturizacije, manipulišući konglo­ meratom potkultumih grupa tako što po potrebi - i uz vrednosnu nivelaciju - u javnu dominaciju naizmenično propušta stavove različi­ tih potkultumih grupa: time se, s jedne strane, maskira jedina bitna činjenica održavanja globalne kulturne efektive na potkultumom - što znači nekritičkom - nivou, a s druge, održava iluzija ‘otvorenosti’ modernog društva, jedna od najuticajnijih i najperfidnijih obmana modernog totalitarizma".258 Totalitarnost liberalno-demokratskog poretka je negacija proklamovanih ciljeva demokratije. Demokratija je provučena kroz blato u oba politička projekta dvadesetog vijeka, koja su promišljala modemost. Na jednoj strani su socijalistička društva gradila narodne demokratije, koje su potonule u živom blatu gulaga i golih otoka, dok je kapitalizam gradio drugu kulu od karata, liberalnu demokratiju, u 257 Željko Simić, Preobražaji totalitarne svesti, str. 411-412. 258 Isto.

163

kojoj je iluzija slobode trebala zamagliti svu nepravdu usled pljačkanja društvenog bogatstva od strane nedodirljive uske elite finansijskog kapitala. Umjesto poretka koji je pretpostavljao vladavinu naroda ili građanina, imala se vladavina oligarhija. Oligarhija, koje su sjedjele u centralnim komitetima ih Vol Stritu, svejedno je. „Poslušni kao stoka, kao ovce koje bleje, slepi kao nojevi koji zavuku glavu u pesak, puštamo da nas nosi struja, da nas odvedu do malja bez opiranja, bez suprostavljanja, ne tražeći čak ni izlaz. Nedostaje naime, misao koja bi promišljala modemost. Prvi put u istorij i Zapada, slavnog Zapada Heraklita, Parmenida, Aristotela, Platona, Plotina, crkvenih otaca, Avgustina, Tome Akvinskog, Alberta Velikog, Rajmunda iz Penjaforta, Dunsa Skota, Bejkona, Lajbnica, Rusoa, Adama Smita, Dejvida Rikarda, Kanta, Hegela, Sopenhauera, Marksa, Ničea, Hajdegera, ne postoji misao koja promišlja sebe samu. Nema filozofije koja bi dala oijentir. Jednom reči, više nema filozofije. Nema filozofa. Danas se istaknutim mi­ sliocem zapadnog modela smatra Karl Poper, koji je napisao: Tvrdim da živimo u divnom svetu. Mi, zapadnjaci, imamo izvrsnu privilegiju da živimo u najboljem društvu koje je istorija čovečanstva ikada upoznala. To je najpravednije, najegalitamije i najhumanije društvo u istorij i ’. Ah to nije liberalni filozof, to je liberalna sluškinja.44259 Sto je danas ostalo od proklamovanih ciljeva demokratije definisane na američki način uz neoliberalni model kapitalizma, kao glavnih izvoznih artikala Amerike, koji služe u svrhu totalitarizacije svijeta? Američki mejnstrim analitičari će reći da je demokratski poredak - niz striktno utvrđenih pravila i procedura. Da se kroz slo­ bodne i fer izbore, preko izbora od strane većine određuju predstavnici259

259 Mašimo Fini, Podanici, Beograd, 2007, str. 46.

164

koji će u unaprijed određenom vremenskom periodu vršiti vlast, i donositi odluke validne za cijelu zajednicu. Oko ovih proklamovanih ciljeva demokratije, koji su doduše jako uopšteni, moramo se svi složiti. No, da li je tako i u praksi? Da li su izbori slobodni i fer? Ko su narodni predstavnici koji će u ime većine vršiti vlast za dobro države i naroda? Zatim, ko su predstavnici koji će kroz parlamentarne - kongresne mehanizme, u ime manjine, kontrolisati tu vlast? Koje su političke opcije ponuđene na tržištu političkih ideja i koje ideologije stoje iza njih? Kakve su mogućnosti stvarne akcije građanina ili građana, ako ne žele prihvatiti vrlo uski diskurs ponuđenih političkih opcija? Da li su mediji, kao jedan od osnovnih ugaonih kamena demokratskog poretka, slobodni i ko su njihovi vlasnici? Kroz niz ovakvih retoričkih pitanja dolazimo do nedvosmi­ slenog zaključka, d a je demokratija u kapitalizmu svedena na Kelzenov stav: „Moglo bi se misliti daje naročita funkcija demokratske ideo­ logije ta, da održi iluziju slobode”, i dalje Kelzen se pita, “kako je jedan tako neobičan rascep između ideologije i stvarnosti moguć na duže staze.”260 Oligarhija je ugušila demokratiju, istu onu demokratiju koju Amerika izvozi putem sile po čitavom svijetu. Ovakav projektovan model u međunarodnim odnosima, trebao je da obezbijedi američkoj oligarhiji kontrolu nad cijelim svijetom.

Krah neoliberanog modela „Imperijalistički nastrojen biznismen, koga zvezde ljute jer ne može da ih anektira, shvatio je da će vlast, organizovana same

260 Hans Kelsen, Sociologia della democrazia, preuzeto od: Mašimo Fini, Podanici, str. 110.

165

sebe radi, proizvesti još više vlasti. Kada je akumulacija kapitala dostigla svoje prirodne, nacionalne limite, buržoazija je razumela da će samo sa ideologijom ‘ekspanzija je sve’ i samo sa odgovara­ jućim procesom akumulacije vlasti stari motor moći ponovo da se stavi u pogon. “261 Neoliberalni kapitalizam je glavni izvozni artikal Amerike, koji ona po svijetu kalemi na krivo nasađenu granu lažne demokratije. Neoliberalizam se, kao ekonomska doktrina, pojavio kasnih tridesetih godina prošlog vijeka. Fridrih fon Hajek (Friedrich August von Науек), Ludvig fon Mizes (Ludwig von Mises), Milton Fridman (Milton Friedman) i Karl Poper (Karl Raimund Popper) su mislioci po ko­ jim a se prepoznaje ova ekonomska škola. Oni su protivnici bilo kakvog intervencionizma od strane države u ekonomske tokove, za­ lažući se za sveobuhvatne privatizacije. Naomi Klajn kaže da su sma­ trani čudacima u vrijeme dominantnog kejnzijanstva, pred, i u godinama poslije II svjetskog rata.262 Ekonomski model koji je bio smatran ekstremnim, dobio je šansu poslije krize koja je nastupila sedamdesetih godina. Margaret Tačer i Ronald Regan su promijenili karakter države socijalne pravde i otpočet je proces sveobuhvatnih pri­ vatizacija i liberalizacija tržišta. Zajedno sa ovim unutrašnjim ekonom­ skim promjenama, mijenjala se i politika MMF-a i Svjetske banke. Anglo-američki ekonomski model postepeno je proširen na Evropu i na Japan. Deregulacija je završena za vrijeme Klintonovog mandata. Finansijski sektor država više nije kontrolisala. Haosu su doprinosili i skandalozni završni računi banaka i najvećih korporacija. Enriko Kuča (Enrico Cuccia), istaknuti italijanski bankar, tvrdio je da nikada nije vidio završni račun koji nije bio lažan.263 Zak Atali ukazuje na još jedan bitan uzrok ekonomske krize 261 Hana Arent, Izvori totalitarizma, Beograd, 1998, str. 148. 262 Vidjeti u: Naomi Klein, The Shock Doctrine 263 Vidjeti u: Mašimo Fini, Podanici, str. 106.

166

u kojoj se našao svijet u prvoj deceniji novog milenijima. Neravno­ mjerna dostupnost informacija, u neoliberalnom kapitalizmu, stvorila je povlašćenu elitu koja na tome profitira. „Ova nejednakost u pristupu informacija, prvo povlači za sobom višak ponude koji se rešava zaduživanjem neupućenih, uz zalog njihovog bogatstva... Glavni korisnici tog mehanizma, su ‘upućeni’ koji organizuju finansijske insrumente, koji im omoguća­ vaju da osvoje, u isti mah, najsiromašnije dužnike i najbogatije zaj­ modavce."264 Za izvoz neoliberalnog modela iz Amerike pobrinuli su se i akademski krugovi. Fridmanova Cikaška škola intenzivno je proizvo­ dila ekonomiste u cijelom svijetu, kao buduće čuvare mantre u njiho­ vim državama. Dejvid Harvi, pozivajući se na Marksa, kaže d a je primarna akumulacija kapitala u svoje vrijeme stvorila velike društvene potrese u kojima nije manjkalo nasilja. Promjene koje su nastale u posljednjih skoro četrdeset godina, takođe su donijele velike društvene potrese. Taj period kapitalističkog razvoja, kroz neoliberalni model i domina­ ciju finansijskog sektora u ekonomiji, Harvi naziva akumulacija oti­ manjem (accumulation by dispossession).265 „ (...) Jaki talas financijskog kapitalizma koji je započeo iza 1973. je bio jako spektakularan zbog spekulativne i grabljivičke prirode. Promocija berzanskih akcija, ponzi šeme, sistematsko uništavanje imovine preko inflacije, oduzimanje sredstava proizvodnje preko integracija i kupovine manjih preduzeća, i for­ siranje nivoa prezaduženosti koji će od naroda, čak i u razvijenim kapitalističkim državama, napraviti robove, da se ne pominju kor­ 264 Žak Atali, Kriza, a posle? Str. 119-120. 265 Vidjeti u: David Harvey, The New Imperialism, str. 162.

167

poracijske prevare i krađa imovine (pljačkanje penzionih fondova i njihovo desetkovanje preko dioničkih i korporacijskih kolapsa) uz pomoć kredita i manipulacije berzanskim akcijama - glavne su odlike savremenog kapitalizma... Ali iznad svega moramo pogle­ dati spekulativne pljačke koje rade ‘hedge’ fondovi i ostale velike institucije u finansijskim centrima, kao najbolja savremena aku­ mulacija otimanjem.44266 Harvi naglašava, da su osim ovih, stvoreni i potpuno novi mehanizmi za pljačkanje svijeta. Preko Svjetske trgovinske organi­ zacije (WTO), pokušava se ostvariti intelektualna svojina i licenciran ie nad hranom, preciznije, genetskim materijalom i sjemenom što dovodi u zavisnost i na rub ugroženosti čitave populacije.26267 Neoliberalni kapitalizam i liberalna demokratija kao glavni izvozni artikli Amerike, su suštinski alati za izgradnju neokolonijalnog svijeta. Svijeta, koji je od Amerike s početka devedesetih, očekivao nešto sasvim suprotno. Dvadeset godina američke hegemonije, na svim meridijanima, stvorilo je veliku raslojenost unutar društava, pa je otpor globalizaciji rastao jednako, kako u najrazvijenijim kapitalis­ tičkim državama, tako i u državama tzv. trećeg svijeta. Kakvi su rezul­ tati globalizacije koja traje u različitim formama od sredine sedamdesetih, a sa najvećim zamahom poslije pada Berlinskog zida, slikovito je prikazao Džon Perkins, u svojoj knjizi Ispovijesti ekonom­ skog ubice. Džon Perkins je ispričao potresnu priču o modalitetima djelovanja međunarodnih finansijskih institucija, koje imaju samo jedan cilj. Taj cilj je kontrola svjetskih finansija kako bi se najvećim anglo-američkim korporacijama omogućila pljačka i otimanje, na svim meridijanima. „Danas se mogu videti rezultati toga kad ovaj sistem iskače £)avi(i Harvey, The New Imperialism, str. 147. 267 Vidjeti u: David Harvey, The New Imperialism, str. 148. 2 66

168

iz šina i podivlja. Rukovodioci naših najcenjenijih kom panija upošljavaju ljude da za skoro robovske nadnice rintaju od jutra do sutra pod neljudskim uslovima u azijskim fabrikama. Naftne kom­ panije bezobzirno ispumpavaju otrove u reke koje protiču rezerva­ tima sa tropskim šumama, svesno ubijajući ljude, životinje i rastinje, čineći genocid nad starim kulturama. Farmaceutska indus­ trija poriče spasonosne lekove milionima Afrikanaca zaraženim sidom. Dvanaest miliona naših američkih porodica nisu sigurne da će imati za sledeći obrok. Energetska industrija stvara čudovišta kao što je jedan Enron. Finansijski sektor stvara čudovišta kao što je jedan Andersen. Odnos prihoda jedne petine najbogatijih država naspram prihoda jedne petine najsiromašnijih je skočio sa 30:1 u 1960. na 74:1 u 1995-toj. SAD troši preko 87 milijardi dolara vodeći rat u Iraku dok Ujedinjene nacije procenjuju da bi za manje od polovine te sume mogli omogućiti čistu vodu, odgovarajuću ishranu, sanitarne usluge i osnovno školstvo svim ljudima na svi­ jetu. “268 Zvanični podaci raznih državnih biroa i agencija koje se bave suvom statistikom, kao i podaci samih ministarstava Vlade SAD na kraju 2012. godine, govore slikovito o stvarnom stanju u kome se danas nalazi srednji stalež i najsiromašnije stanovništvo Amerike. U oktobru 2008. godine, broj gladnih koji je preživljavao primajući bonove za hranu, iznosio je 30,8 miliona. U decembru 2012. broj je porastao na 47,1 miliona - crni rekord.269 Ukoliko se nastavi dinamika iz posljednje decenije, do svoje 18. godine, svako drugo dijete u Americi primaće bonove za hranu.270 Početkom 2013. godine, ovaj 268 John Perkins, Ispovest ekonomskog ubice, e-knjiga, str. 4. 269 Vidjeti u: „Exclusive: Food Stamp Recipients Outnumber Populations o f 24 States Combined“, BREITBART, web site, http://www.breitbart.com/Big-Govemment/2012/ll/23/Exclusive-Food-Stamp-Recipients-Outnumber-Populations-Of-24-States-Combined 270 Vidjeti u: „DisasterAssistance", USDA, web site, http://www.fhs.usda.gov/pd/34snapmonthly.htm

169

sumoran pokazatelj prevazilazio je brojčano kompletne populacije 24 savezne države.271 Novu 2013. godinu 57% djece u Americi dočekalo je u domaćinstvima sa niskim primanjima, ili sa primanjima tolikim da ta domaćinstva defmišu kao siromašna.272 Ukupan broj stanovnika Amerike koji se smatra siromašnim, zajedno sa onima koji se nalaze na samoj ivici siromaštva, prema zvaničnim načinima procjene propisanim od strane vlade SAD, iznosi 100 miliona.273 Statistika varira među saveznim državama, pa tako, prema Nacionalnom centru za praćenja siromaštva djece, 36,4% sve djece u Filadelfiji je živjelo u siromaštvu, 40,1% sve djece u Atlanti živjelo je u siromaštvu, 52,6% sve djece u Klivlendu takođe je živjelo u siromaštvu i 53,6% sve djece u Detroitu živjelo je u siromaštvu.274 Od 2007. godine do danas, broj djece koja žive u siromaštvu u Kalifomiji, uvećao se za čak 30%.275 Porodično beskućništvo u Vašingtonu D.C. (jednom od najbogatijih regiona u čitavoj državi) se povećalo za 23% od 2008. godine do danas.276 U ovom trenutku, više od 100 miliona državljana SAD je registrovano kod najmanje jednog programa socijalne pomoći koji se vodi od strane Savezne vlade. Ovo se ne odnosi na socijalnu zaštitu (državne penzije i ispomoć) kao i na Medicare (državnu zdravstvenu zaštitu).277 271 Vidjeti u: „Food Stamp Use Soars and Stigma Fades“, New York Times, 28. 11 2009. http://www.nytimes.eom/2009/l l/29/us/29foodstamps.html?_r=0 272 Vidjeti u: „Estimating the Risk o f Food Stamp Use and Impoverishment During Childhood“, JAMA Pediatrics, http://archpedi.jamanetwork.com/articIe.aspx?articleid=382364 273 Vidjeti u: ,,’It’s Spreading’: US Census Reports Nearly 100 Milion Poor in America; Worst Conditions in Fifty Years“, SHTF plan.com, web site, http://www.shtfplan.com/headline-news/its-spreading-us-census-reports-nearly-100-million-poor-in-america-worst-conditions-in-fifty-years_07232012 274 Vidjeti u: „Researchers: Detroit, Cleveland, Cincinnati, Buffalo, Milwaukee, Lead Nation in Child Poverty“, NCCP, web site, http://www.nccp.org/media/releases/release_136.html 275 Vidjeti u: „Milions More Califomia Children Slip into Poverty“, NBC, Вау Area, http://www.nbcbayarea.com/news/local/Millions-More-Califomia-ChiIdren-Slip-intoPoverty-134842133.html 276 Vidjeti u: ,,Family Homelessness Is On The Rise“, CBS Baltimore, http://baltimore.cbslocal.com/2012/10/14/family-homelessness-is-on-the-rise/ 277 Vidjeti u: „More Than 100 Milion Americans Are On Welfare“, The American Dream, web site, http://endoftheamericandream.com/archives/more-than-100-million-americans-areon-welfare

170

Karl Рорег nije osporavao Marksovu osudu kapitalizma bar u jednoj ravni. Ta Marksova osuda je jednako aktuelna i danas. „Posle svega, Marksova osuda kapitalizma je fundamentalno moralna osuda. ‘Sistem je osuđen’ zbog svirepe nepravde koja mu je svojstvena, stoje kombinovano s punom - formalnom - pravdom i pravičnošću. Sistem je osuđen zbog toga, što, prim oravajući eksploatatora da podjarmi eksploatisanog, obojicu lišava njihove slobode. Marks se nije borio protiv bogatstva niti je hvalio siro­ maštvo. On je mrzeo kapitalizam ne zbog njegove akumulacije bo­ gatstva, nego zbog njegovog oligarhijskog karaktera; on ga je mrzeo zato što u ovom sistemu bogatstvo znači političku moć u smislu moći nad drugim ljudima... Marks je mrzeo ovaj sistem, jer je ličio na ropstvo.“278279 Veliki protesti organizovani od strane antiglobalističkih grupa širom planete, kao i velika alternativna medijska i intelektualna mreža na Internetu, prvi su vijesnici promjena, koje mogu povesti svijet u drugom pravcu. „Danas svjetski lideri ne mogu ni ručati zajedno, a da neko istovremeno ne organizira kontra-samit - okupljajući sve, od ra­ dnika iz izrabljivačkih tvornica... do učitelja i profesora koji se bore protiv korporacijske okupacije obrazovanja.44279 Mašimo Fini upozorava daje eksponencijalni razvoj, na kome se zasniva neoliberalni model i koji ima stalnu potrebu da se širi, bilo ekonomski ili geografski, adekvatan samo matematici, ali ne i prirodi koja ima svoje granice.280 Da bi nam tu sliku približio, Fini se pozvao 278 Karl R. Poper, Otvoreno društvo i njegovi neprijatelji, dio II, Beograd, 1993, str. 239-240. 279 Naomi Klein, No Logo, Zagreb, 2002, strana 315. 280 Vidjeti u: Mašimo Fini, Podanici, str. 142.

171

na Karla Rubija (Carlo Rubbia), istaknutog italijanskog naučnika, do­ bitnika Nobelove nagrade za fiziku. Rubija slikovito opisuje današnji svijet, upoređujući ga sa pomahnitalim vozom, koji je izgubio kontrolu i ide 800 km na sat, a zbog svoje unutrašnje dinamike mora stalno da povećava brzinu. U tom vozu bez mašinovođe, više nikome nije pri­ jatno, kako onima pobacanim po hodnicima, tako ni onima zavaljenim u foteljama prve klase.281

Multipolarnost - nova realnost međunarodnog poretka „Sjedinjene Države su u periodu od pada Berlinskog zida pa do Bušove invazije na Irak 2003. godine imale deset velikih vojnih intervencija, svakih petnaest mjeseci jedna - svjetski rekord."282 Američki predsjednici će kao papagaji ponavljati kako je Amerika izabrana država koja čuva demokratiju i ljudska prva na svakoj tački zemaljske kugle. Obama će još kao senator naglasiti da Sjedinjene Države moraju sačuvati ulogu svjetskog policajca sve dok Kina i Rusija imaju svoje velike vojne potencijale, kojima šire snagu oko sebe, kao i dok god postoje agresorske države koje napadaju druge suverene nacije, misleći na Sadamov Irak, koji je napao Kuvajt prije dvadesetak godina.283 Lutanje u definisanju karaktera današnjeg ameri­ čkog prisustva u međunarodnoj politici, vidljivo je i kod Obame. Comski smatra daje Velika Britanija glavni američki partner u izgradnji novog svjetskog poretka. On za Tonija Blera kaže, da je bio dobar propagandni agent Sjedinjenih Država. Bler je bio dopadljiv, jasan i odličan, za posao koji Britanija odrađuje kao mlađi partner Amerike od П svjetskog rata do danas.284Ali uloga Britanaca nije samo

28l.Isto, str. 134. 282 Dilip Hiro, After Empire, str. 271. 283 Vidjeti u: Barac Obama, The Audicity o f Hope, N ew York, 2006, str. 306. 284 Vidjeti u: Noam Čomski, Imperijalne ambicije, Novi Sad, 2007, str. 35.

172

da pomažu. Oni su tu, da za račun vrha angloameričkog kapitala izvrše dodatni pritisak na saveznike u Vašingtonu, ukoliko kod njih postoji neodlučnost za sprovođenje određene akcije. Uloga Tonija Blera bila je presudna prilikom bombardovanja Srbije i Crne Gore 1999. godine, kada se Klinton dvoumio oko slanja kopnenih trupa.285 Bler je bio i najodaniji saveznik Bušu mlađem u invaziji na Irak, invaziji, koja je imala za cilj konačno svrgavanje Sadama Huseina. Pozicija Britanije je imala veliki značaj, jer je njihova podrška Bušu trebala ublažiti otvoreni američki unilateralizam. Bler je dobro zapazio da se u slučaju Iraka javlja velika pukotina među evropskim saveznicima. Ali ne samo pukotina, već je bila ostvarena i nova trilateralna veza između Francuske, Njemačke i Rusije.286 Širak i Putin su ovom akcijom pokazali da su savezništva među njima moguća. Još uvijek ne strateška, ali dovoljna da zabrinu donosioce odluka u Vašingtonu i Londonu. Dejvid Gibs smatra de je novo anti-američko raspoloženje u Evropi buknulo već sredinom devedesetih. „Mnogo toga ukazuje na ovu činjenicu, ali počnimo sa anke­ tom sprovedenom u Francuskoj 1996. Te godine je većina odraslih ljudi u Francuskoj sa antipatijom gledala na politiku SAD-a. Kada su ih pitali koju reč najčešće vezuju za SAD, odgovarali su ovako: ’nasilje’ (59%), ’sila’ (57%), ’nejednakost’ (45%) i ’rasizam ’ (39%). Postojao je, ipak, jedan deo francuskog društva koji je prema SAD-u gajio pozitivna osećanja, ali uznemiruje činjenica da su to bili pripadnici krajnje desničarske Partije nacionalnog fronta."287

285 Vidjeti u: Medeleine Albright, Memoari državne tajnice, Zagreb, 2005, str. 339. 286 Vidjeti u: Топу Blair, A Јоигпеу Му Political Life, New York-Toronto, 2010, str. 429. 287 Dejvid Gibs, Humanitarno razaranje Jugoslavije, Sremski Karlovci-Novi Sad, 2010, str. 46-47.

173

Desetak godina poslije pada Berlinskog zida, Amerika je, u strateškom pogledu zaokružila prvi dio svojih planova. Uspjela je nametnuti državama bivšeg socijalističkog bloka model tranzicije koji će te države dovesti u neokolonijalni položaj u odnosu na strane multi­ nacionalne kompanije. I Rusija je prihvatila taj model tranzicije, pa se njen energetski sektor vrlo brzo našao u rukama oligarha koji su ujedno postali i propustni ventil za strateške interese stranih korpo­ racija. Preko noći su veliki državni giganti za eksploataciju nafte i gasa prešli u privatne ruke. Korupcija je bila u svim porama Rusije. Na­ jveća, u samom vrhu vlasti. Vojni kapaciteti Rusije su bili dovedeni na najniži nivo, država je grcala u siromaštvu. Takva Rusija, na kolje­ nima, otvorila je mogućnost Vašingtonu da pogazi dogovor o neširenju NATO alijanse na istok, koji je bio postignut na relaciji GorbačovDžordž Buš stariji, prije ujedinjenja Njemačke i konačnog demonti­ ranja komunističkog sistema. Dakle, Amerika je prevarila Ruse u najvažnijem dijelu dogo­ vora, onom dijelu koji se tiče bezbjednosti, odlučivši da proširi NATO do samih ruskih granica. „Gotovo nezamijećena posljedica američke politike poslije bombardiranja Srbije iz 1999. godine jest izgradnja velike mreže novih američkih vojnih baza, i to u onim djelovima svijeta u ko­ jima, izgleda, za njih ima vrlo malo opravdanja, uzmemo li u obzir opasnost po sigurnost Amerike koja bi zahtijevala takve mjere predostrožnosti za obranu zemlje i velike poreze koje plaćaju američki vojni obveznici, a o ostalim velikim izdvajanjima za vojsku da i ne govorimo.44288 Engdal dobro zapaža da su Amerikanci odlučili da izoluju Rusiju, što je bila i glavna strategija u vrijeme Hladnog rata. Sada je 82

288

\у јц ја т Engdahl, Stoljeće rata 2, Zagreb, 2007, str. 65.

174

trebalo Rusiju dokrajčiti, iako više nije bila ideološki protivnik. Ovo je još jedan od dokaza da novi svjetski poredak nije zamišljen kao društvo slobodnih naroda, već kao poredak sa anglo-američkom hege­ monijom i apsolutnom kontolom nad svim državama svijeta. „Godine 2007. NATO nije samo jezgra koju čine zemlje Za­ padne Europe, koje su u tome savezu još od Hladnoga rata i kojima zapovijeda jedan Amerikanac, nego uključuje i bivše države Varšavskoga pakta i neke bivše države Sovjetskoga Saveza, poput Poljske, Latvije, Češke, Estonije, Litve, Rumunjske, Bugarske, Mađarske, Slovačke i Slovenije, jedne od zemalja bivše Jugoslavi­ je. Kandidati za članstvo u NATO-u jesu Republika Gruzija, Hrvatska, Albanija i Makedonija. Predsjednik Ukrajine Viktor Juščenko pokušao je nasilno Ukrajinu uvesti u NATO. Sve je to jasna poruka Moskvi te stoga ne iznenađuje što Moskva tu poruku nije dočekala raširenih ruka.“289 (U međuvremenu su Albanija i Hrvatska postale punopravni članovi NATO alijanse.) Amerika se nije zadržala na vojnom opkoljavanju Rusije. Otvorenim miješanjem u unutrašnje stvari Ukrajine, preko tzv. narandžaste revolucije dajući fmansijsku i logističku podršku Juliji Timošenko i Viktoru Juščenku u osvajanju vlasti, željela je prevesti Ukrajinu u svoju zonu uticaja. Gradeći Ukrajini, preko mreže svjetskih medija, imidž nove i mlade demokratije, trebalo je gurnuti Rusiju da ostvaruje svoje geostrateške interese ka Aziji, što bi dovelo do njene sigurne konfrontacije sa Kinom i Indijom. Plan je sprovođen po pravcu koji je precizno utaban još od vremena Haliforda Mekindera. Ukrajina je kao stožer, kako je determiniše Bžežinski na šahovkoj tabli Evroazije, oduvijek bila ključ koji određuje karakter Rusije, kao evroazijske ili samo azijske sile. Timošenkova i Juščenko bili su indikatori na

289 Isto, str. 64.

175

osnovu kojih se dalo pročitati, da američka akcija neutralisanja Rusije ide, po američke interese u dobrom pravcu. Posljednji, ali ne manje važan posao Amerike, u slabljenju Rusije, bilo je njeno neutralisanje kao nuklearne super-sile. Međutim, nuklearni kapaciteti iz vremena Sovjetskog Saveza, koji su ostali u iz­ vanredno operativnom stanju, pokazivali su sliku jedne potpuno dru­ gačije Rusije. „То da raspad SSSR-a ne treba posmatrati kao njegov poraz u Hladnom ratu, nesumnjivo potvrđuje i činjenica da se post-sovjetski prostor nije našao u haosu, a raketno-nukleami potencijal Sovjetskog Saveza u potpunosti je očuvan i premešten u nove baze na teritoriji Rusije koja je priznata kao pravna naslednica nestale države.“290 Izgradnja protiv-raketnog štita u Istočnoj Evropi predstavljala je američki pokušaj zadavanja tog odlučujućeg, posljednjeg udarca Rusiji. Poslije eventualnog neutralisanja Rusije kao nuklearne supersile, izgradnja novog svjetskog poretka mogla je ući u posljednju fazu. Ipak, kako precizno kažu Norman Bejli i Kriton Zoakos, fenomen globalizacije kao proces, u sebi mnogo više skriva nego što pokazuje. Nametnuvši sebe kao lidera globalizacije i jedinog njenog tumača i kreatora, Amerika je u vrijeme administracije Buša mlađeg ignorisala činjenicu da se rađaju nove sile i vraća stara vojna super-sila, Rusija. Konkurencija Americi za liderstvo u globalizaciji i svjetskoj politici je gotovo simultano krenula iz više pravaca. Putin je u Minhenu februara 2007. godine, u svom poznatom govoru najavio povratak Rusije u svjetsku politiku, i to kao vojne super-sile. Optužio je Ameriku za građenje unipolamog svijeta, koji je rezultat njihovog unilateralizama u međunarodnoj politici i kršenja

29° j evgenij Primakov, Svet bez Rusije?, Beograd, 2010, str. 13.

176

međunarodnog prava. Američko pravdanje, da se izgradnjom protivraketnog štita želi zaštititi od neke odmetnute države sa nukleranim potencijalom, za Rusiju je bio lažan argument. Putin je, više nego kate­ gorično poručio Americi: „Danas smo svjedoci jedne gotovo neobuzdane agresivne uporabe sile, vojne sile u međunarodnim odnosima, sile koja svijet gura u provaliju trajnih sukoba. Posljedica toga jest da nemamo dovoljno snage pronaći razumna rješenja za bilo koji od tih prob­ lema. Nemogućim, također, postaje i postizanje bilo kakva poli­ tičkoga dogovora."291 Putin j e posebno naglasio: „Rakete s dometom od pet do osam tisuća kilometara, koje su doista opasnost po Europu, ne postoje ni u jednoj od takozvanih problematičnih zemalja. U skorijoj se budućnosti, prema svim iz­ gledima, to neće dogoditi. Ne može se čak ni očekivati. Primjerice, bilo kakva raketa iz Sjeverne Koreje hipotetski ispaljena na ameri­ čki teritorij preko zapadne Europe očito se protivi zakonima bali­ stike. Kao što bismo mi u Rusiji rekli, bilo bi to kao da se desnom rukom počešeš po lijevom uhu.“292 Kisindžer smatra da Sjedinjene Države nemaju imperijalne pretenzije, kao ni imperijalnu strukturu, ali da su ipak, u dobrom dijelu svijeta doživljene kao imperija. Zalaganje, ne samo američkih rivala, nego i bliskih saveznika, da se učvrsti autoritet Savjeta bezbjednosti Ujedinjenih nacija, jeste reakcija koja ima za cilj da se ograniči ameri­ čka sloboda akcije.293 291 William Engdahl, Stoljeće rata 2, str. 21. 292 Isto, str. 24. 293 Vidjeti u: Henri Kisindžer, Da li je Americi potrebna spoljna politika, str. 322, 323.

177

Uvidom u različite stavove vodećih američkih spoljnopolitičkih analitičara, može se sa sigurnošću zaključiti da među njima po­ stoji visoki stepen saglasnosti oko ciljeva američkog angažmana, iako se na prvi pogled nalaze na dijametralno različitim pozicijama. Fukujama, Hantington, Naj, Kisindžer, Bžežinski, Ferguson, Kenan, traže različite modalitete, ali sa istim ciljem, koji je suštinski američka hege­ monija. Kisindžer i Bžežinski ukazuju na multipolami karakter svijeta i u godinama potpune dominacije Amerike, dok se još otvoreno ne naziru druge velike sile na svjetskom horizontu. Svjesni slabosti Amerike, oni je pozicioniraju kao lidera multipolamog svijeta u godi­ nama u kojima je Rusija još uvijek bila na koljenima, a Kina tek pokazivala prve rezultate eksperimenta sa kapitalizmom. No, njihovo vizionarstvo je vezano ne samo za neosporno veliko znanje i iskustvo koje imaju, već i za multidisciplinama istraživanja vrha američkih think tank grupa. „ (...) Američki nacionalno obavještajni savjet (US National Intelligence Council), objavio je neposredno nakon Obaminog iz­ bora, kako će svijet izgledati 2025. godine. Po prvi put, jedan zvanični državni organ SAD-a je predvidio da će Sjedinjene Države do tada, iako i dalje snažan igrač u svjetskim poslovima, izgubiti svoju dominantnu poziciju. Svijet će biti multipolaran i manje centričan, dok će se značaj nedržavnih faktora (od terori­ stičkih do nevladinih organizacija) povećati. Iznad svega, ‘neviđeni pomak u relativnom bogastvu i ekonomskoj moći, čijeg smo trans­ fera sa Zapada na Istok svjedoci, će se nastaviti’.“294 Događaji iz 2007. godine su najavljivali veliki ekonomski potres koji će pogoditi američku imperiju. Finansijski balon je prekomjerno punjen više od trideset godina. Poslije ukidanja i posijed-

294 David Harvey, The Enigma o f Capital, London, 2010, str. 3 4 ,3 5 .

178

njih oblika regulacije u fmansijskom sektom krajem devedesetih, Vol Strit je u potpunosti postao država za sebe. Divljanje ovog sektora je omogućeno nedostatkom bilo kakve kontrole od strane države. Pra­ vljenje derivata iz osnovnih berzanskih akcija, pa onda novih derivata iz pređašnjih derivata, pa osiguravanje paketa akcija sa falsifikovanim podacima, kao i ponzijeve šeme hipotekamih kredita, povećavali su obim prometa finansijskog sektora i enormno bogatili vlasnike Vol Strita, kao i njihove glavne menadžere. Ovaj finansijski sistem, koga je Harvi precizno nazvao akumulacija otimanjem, postao je tempirana bomba, razorne snage nalik nuklearnoj, koja otkucava nad američkom ekonomijom. Vlasnici Vol Strita i politička elita u Vašingtonu znali su za tu bombu. Ali, svi koji su morali reagovati, ćutali su i gledali u dru­ gom pravcu. Bili su pod apsolutnom kontrolom Vol Strita, kako politički vrh, tako i gotovo svi čuveni američki ekonomisti, koji su svojevremeno okićeni Nobelovim nagradama za svoja naučna dostignuća. U ljeto 2008. godine sistem je počeo da se umšava. Kulmi­ naciju pada označio je bankrot jedne od najvećih banaka Vol Strita, Liman Bradersa (Lehman Brothers). Vol Strit je par dana bio u slo­ bodnom padu i jedino gaje mogla zaustaviti intervencija države. Finan­ sijski sektor kao nosilac modela neoliberalnog kapitalizma, morao je da se spašava akcijama koje su najsličnije ekonomskim mjerama soci­ jalističkih država. Mantra apsolutno slobodnog tržišta je sahranjena u tih nekoliko dana ludila na Vol Stritu. Nevidljiva ruka Adama Smita, koja je prema Fridmanu i Hajeku trebala da samoreguliše slobodna tržišta, postala je i te kako vidljiva ruka Džordža Buša i Baraka Obame, koja im je dala hiljade milijardi dolara državnog novca za spašavanje privatnog finansijskog sektora, prebacujući dug na poreske obveznike, uz pomjeranje limita državnog zaduženja. Taj limit državnog zaduže­ nja, za vrijeme prve Obamine administracije, pom jeranje šest puta, svaki put povećavajući još više dug poreskih obveznika. Drugi događaj koji je nepovratno uzdrmao američku moć, bio je ulazak ruske vojske u Gruziju, zemlju, koja je već bila „zauzela

179

jedno od prioritetnih mesta u američkim programima ekonomske i vojne po moći“.295 Gruzija je uz Ukrajinu predstavljala dvije najvažnije američke poluge za lomljenje kičme Rusiji u post-sovjetskom prostoru. Ruska zaštita dvije otcijepljene gruzijske pokrajine, Abhazije i Južne Osetije, trajala je još od vremena disolucije SSSR-a. Avgusta 2008. godine Rusija je odgovorila snažno i odlučno na Sakašvilijevo bombardovanje Južne Osetije. Ruska vojska je izvršila kontra napad, i za nekoliko dana došla do predgrađa Tbilisija. Američka reakcija je bila samo ver­ balna. Bio je to kraj hegemonije američke vojne super-sile, Rusija se vratila u veliku igru.296 Optužiti samo neokonzervativce, na čelu sa Bušom mlađim, za američku spoljnu politiku u prvoj deceniji XXI vijeka, bilo bi više nego pogrešno. Bušova spoljna politika je logičan nastavak američke neoimperijalističke politike od II svjetskog rata do danas. Poslije rušenja Berlinskog zida, Amerika je svoju ekonomsku moć podredila vojnoj hegemoniji u svijetu. Logičan slijed događaja bio je da ide na kartu vojne moći do krajnjih limita. Neokonzervativci su svojim djelo­ vanjem, jednim dijelom ubrzali vraćanje Rusije kao vojne super-sile, ali sigurno nisu odigrali i ključnu ulogu. Nacionalni konsenzus o Americi kao državi nacionalne bezbjednosti, među donosiocima od­ luka, je nepromijenjen od kraja II svjetskog rata do danas. Očuvanje kontrole nad 50% svjetskih energetskih.res.ursa je prioritetni zadatak svih administracija. Klajd Prestovic (Clyde Prestowitz), ekonomski savjetnik iz vremena Reganove administracije, jasno determiniše pro­ blem u kojem se našla američka imperija, kojoj je vojna sila postala glavna karta na koju igra u međunarodnim odnosima. „Naš glavni izvor moći više nije ekonomija, već vojska. Za­ pravo, poprilično se nalazimo u situaciji gdje je bio bivši Sovjetski 195 Miljan Filimonović, Spoljna politika Ruske federacije, Beograd, 2010, str. 65. 296 Vidjeti u: Dilip Hiro, After Empire, str. 276.

180

Savez. SSSR se nije srušio zato jer im je nedostajalo vojne snage, već zato jer im je posrnula ekonomija. Ista stvar se sada događa i u SAD-u.“297

Rusija -povratak vojne super-sile i energetskog diva ,,U dvadesetom veku mi nismo imali krupnijeg državnika. U svojoj retrospektivi pošao sam od početka vladavine cara Nikolaja II, i nerado sam pokazao da u prvih jedanaest godina njegovog carevanja, 1905. g. na primer, tako je mnogo izgubljeno, d a j e Rusija bila na korak od propasti. I Stolipin je umeo da spase Rusiju iz tog bezdana i da je postavi na čvrsti put razvoja. Da kojim sluča­ jem Stolipin nije ubijen, samo još nekoliko godina nastavka tog razvoja odlučujuće bi promenilo ćelu strukturu, socijalnu strukturu države, a ne samo ekonomiju, i Rusiju ne bi bilo lako razoriti i upropastiti. Duboko sam ubeđen daje ubistvo Stolipina bio onaj pucanj koji je rešio sudbinu razvoja Rusije, zato što je posle toga rukovođenje dopalo u nemoćne i nesposobne ruke koje nisu mogle pravilno da vode Rusiju."297298 Aleksandar Solženjicin (1918-2008) Amold Tojnbi (Amold Toynbee) smatra da izvor akcije nije samo društvo, već i pojedinac, i da svojim stvaralačkim činom taj sposobni pojedinac spašava društvo.299 Takvog sposobnog pojedinca, kojeg determiniše Tojnbi, Rusi su imali u premijeru Petru Stolipinu na početku XX vijeka. Dvadeset godina mira, koliko je tražio Stolipin za sprovođenje svojih reformi, Rusija na početku XX vijeka nije do­ 297 Clyde Prestowitz, intervju RT, preuzeto od: ,,Advance.hr“, Ekonomsko-geopolitički line list, maj 2012. 298 Aleksandar Solženjicin, interviju sa Bernard Pivoat, preuzeto sa: http://atorwithme.blogspot.com/2012/03/aleksandar-solzenjicin-ideolosko-polje.html 299 Vidjeti u: Amold Tojnbi, Proučavanje istorije, Podgorica, 2002, str. 450.

181

O n­

bila. Prvi svjetski rat, svrgavanje i ubistvo cara Nikolaja II, dolazak boljševika na vlast, bile su istorijske okolnosti koje su odvele Rusiju u onom pravcu koji je najviše odgovarao njenim rivalima u svjetskoj politici. Osamdeset godina kasnije, pred kraj XX vijeka, Rusija se ponovo našla u rasulu. Ipak, poslije godina haosa i propadanja, koje su karakterisale period vršenja vlasti predsjednika Jeljcina, Rusija dobija novu šansu. Ovoga puta, dolaskom Putina na čelo države. Onih dvadeset godina koje nije dobio Petar Stolipin, pred sobom je imao Vladimir Putin. Dva Putinova mandata, te jedan mandat Medvedeva, i ponovni povratak Putina na čelo Rusije, predstavljaju period velikog ruskog preporoda. Od početka devedesetih pa do promjena u Rusiji pod vlada­ vinom Putina, predenje težak put. Reforme u Sovjetskom Savezu je otpočeo Andropov, a završio Gorbačov sa politikom Glasnosti i Perestrojkom. Primakov smatra da je Gorbačov vjerovao da se SSSR može sačuvati uz pomoć reformi i novog političkog dogovora. „Međutim, Jeljcin, Kravčuk i Šuškevič, s nevjerovatnom lakoćom, a kako se kasnije ispostavilo, hrabreni neizmemom količinom alkohola, u Beloveskoj šumi su potpisali dokument o likvidaciji Sovjetskog Saveza.44300 Primakov tvrdi da SSSR nije poražen u Hladnom ratu, ali sve ono što će se desiti poslije njegovog raspada, Rusiju je pomjerilo sa pozicije svjetske sile.30301 Rusija je prihvatila Fridmanov model tranzi­ cije u kapitalističko društvo. Ono što će za Amerikance biti ruska Ve­ lika tranzicija, za većinu Rusa će biti Velika depresija. Ekonomski kolaps, u očima građana, biće produkt uvezen iz Amerike.302 300 j eVgenij Primakov, Svet bez Rusije?, str. 3, 4. 301 Vidjeti u: Jevgenij Primakov, Svet bez Rusije?, str. 4. 302 Vidjeti u: Dilip Hiro, After Empire, str. 88.

182

Tranziciju su izvršili liberali, koji su sebe identifikovali kao sljedbenike Čikaške škole Miltona Fridmana. Puna podrška Zapada i Amerike ovakvoj tranziciji, koja je faktički bila primarna akumulacija kapitala, ili preciznije, otvorena pljačka državne imovine, imala je prije svega političke motive. Šok terapijom kroz privatizaciju i libera­ lizaciju cijena, domaće tržište je potpuno otvoreno prema najvećoj svjetskoj konkurenciji, što je po ekonomiju ruske države imalo kata­ strofalne posljedice.303 Džozef Štiglic smatra da je MMF davao pogubne savjete, uvjeravajući zemlje klijente da trebaju izvršiti brze reforme. Šok tera­ pija Rusiji nije donijela ništa dobro, stvorila je sistem u kome „ruska vrsta sintetičkog kapitalizma ne potiče stvaranje bogatstva i gospo­ darski rast, nego rasprodaju imovine. Umjesto funkcionalnog tržišnog gospodarstva, brza je pretvorba stvorila razuzdani Divlji istok.“304 Inflacija od 2520 posto, koja je zahvatila Rusiju 1992. godine, uništila je ušteđevine građana. Prvaprevaraje urađena sa vaučerskom privatizacijom, koja je obavljena između 1992-1994. godine. Hiperinflacija je uništila vrijednost vaučera, tako da se za vaučer mogao kupiti jedan par cipela. Dobit je, na kraju, završila u džepovima par stotina prevaranata, u to vrijeme jako uticajnih u Rusiji. „MMF-ovo insistiranje na tome da Rusija zadrži precijenjenu valutu i podupiranje takve politike milijunskim zajmovima na kraju je izazvalo gospodarski slom.“305 Druga runda privatizacije je obavljena 1995, preko modela koji je napravio bankar Vladimir Potanin. Velike državne kompanije su uzele lizinge od privatnih banaka, koje su morale da vrate do sep­ tembra 1996. Uslovi lizinga su bili, da ukoliko država ne uspije da 303 Vidjeti u: Jevgenij Primakov, Svet bez Rusije?, str. 14. 304 Joseph Stiglitz, Globalizacija i dvojbe koje izaziva, Zagreb, 2004, str. 184-185. 305 Isto, str. 157.

183

servisira te finansijske obaveze na vrijeme, vlasništvo automatski prelazi u ruke zajmodavaca. Naravno, država to nije uradila i rođeni su oligarsi.306 Ubrzo su oligarsi imali u vlasništvu čitave industrije. Dobar dio energetske i prerađivačke industrije, državnih objekata, transport­ nih kompanija, kompanija koje su se bavile izgradnjom infrastrukture, banaka, telekomunikacionih kompanija, djelova industrija za proizvo­ dnju vojne opreme i medija, prešli su iz državnih u ruke oligarha. Na­ jznačajniji među njima su bili Boris Berezovski kao vodeći bankar, vlasnik TV kanala i suvlasnik u naftnoj industriji, Mihail Hodorkovski naftni i gasni magnat, Vladimir Gusinski medijski magnat, Mihail Fridman veliki bankar i naftaški magnat, Aleksandar Smolenski veliki bankar i Roman Abramovič magnat u eksploataciji hidrokarbona.307 Jeljcin je bio pod kontrolom ovih oligarha, a degradacija Rusije je bila „pojačana njenom apsolutnom bezubom spoljnom politikom u prvoj polovini 90-ih godina, a čiji je proklamovani cilj bio ulazak u ‘civilizovani svet’, uz potpuno prenebregavanje ruskih nacionalnih interesa“.308 Jeljcin pobjeđuje na izborima 1996. godine i pored velike nepopularnosti u narodu. Presudna je bila medijska i finansijska pomoć oligarha. Poslije izbora, Jeljcin odlazi na liječenje, i vlast preu­ zima tzv. Porodica, dio oligarha sa Berezovskim i Jeljcinovom ćerkom Tatijanom na čelu. Oni će imati kontrolu sve do dolaska Putina na mjesto predsjednika.309 Oligarsi još više produbljuju sistemsku korupciju u instituci­ jam a vlasti i pravosuđu, a na spoljnom planu, Americi prepuštaju pot­ punu inicijativu. Kada Rusija u maju 1997. godine nije reagovala na širenje NATO alijanse prema istoku približavajući se njenim grani-

306 Vidjeti u: Dilip Hiro, After Empire, str. 89, 90. 307 Isto, str. 90, 91. 308 Jevgenij Primakov, Svet bez Rusije?, str. 15. 309 Vidjeti u: Miljan Filimonović, Spoljna politika Ruske federacije, str. 22.

184

čama, Klinton je odlučio da nagradi Jeljcina prijemom Rusije u grupu G-7, što je i uradio sedam mjeseci kasnije.310 U svojim memoarima Klinton se sjeća tog vremena. „Diskutovao sam sa Stroub Talbotom i ostalima iz našeg tima, kako da pomognemo Jeljcinu da (politički) preživi uz NATO ekspanziju, uključujući i pridruživanje Rusije u G-7, i Svjetsku trgovinsku organizaciju. Na večeri te noći kod predsjednika Finske Martija Ahtisarija, bio sam zadovoljan da vidim Jeljcina u dobrom raspoloženju i djelimično oporavljenog poslije operacije na otvo­ renom srcu.“311 Prvo suprostavljanje američkom unilateralizmu za vrijeme Jeljcinove vlasti, došlo je od strane Jevgenija Primakova, ministra spoljnih poslova Rusije. Primakov je uspio 1998. godine okupiti Kinu i Francusku u Savjetu bezbjednosti UN-a, da zajedno sa Rusijom spri­ ječe dalje stezanje sankcija protiv Iraka. I kasniji, premijerski mandat Primakova obilježilo je mimoilaženje sa Amerikancima. Naime, Pri­ makov je pokušao da izađe iz ekonomske krize kopirajući mjere RuzveltovogNju dila. Klintonova administracija se oštro suprotsavila ovim mjerama, i MMF je odbio da realizuje ranije obećani paket od 13 milijardi dolara. Sabotirane su i investicije stranih ulagača. Amerika je gledala na Primakova sa nepovjerenjem, smatrajući ga nepopravljivim socijalistom. Naravno, sukob saPrimakovom imao je sasvim drugačiji karakter. On je bivao sve popularniji, i njegove ekonomske mjere oporavka podržavalo je dvije trećine građana. Kada je njegova popularnost dostigla kritičnu tačku po Jeljcinov status, oligarsi su ga smijenili 12. maja 1999. godine. Posljednji pokušaj vraćanja popularnosti predsjedniku Jeljcinu, bila je akcija komičnog branjenja Srbije tokom bombar310 Vidjeti u: Dilip Hiro, After Empire, str. 91. 311 Bili Clinton, Му life, New Уогк, 2004, str. 750.

185

dovanja 1999. godine. Jeljcin je prekinuo odnose sa NATO alijansom i poslao nekoliko bojnih brodova u Mediteran. Amerikanci su nastavili bombardovanje istim intezitetom. Ignorisali su akciju Rusije pokazu­ jući svijetu Jeljcinovu nemoć.312 Vladimir Putin je doveden na vlast kao čovjek lojalan Jeljcinu i oligarsima. Odličan organizator i bivši kontraobavještajac, edukovan u školama KGB-a, činilo se da će biti idealan Jeljcinov nasljednik i novi paravan za suštinsku vladavinu oligarha. Njegovo munjevito napredovanje je krenulo kada je kao šef FSB-a (Federalne službe bezbjednosti) onemogućio rad državnog tužioca Skuratova, koji je posta­ vljen po nalogu Primakova da istraži zloupotrebe i malverzacije u Kremlju. Putinova lojalnost je ubrzo nagrađena i u avgustu 1999. dobija mjesto premijera. Pred kraj svog mandata Jeljcin se povlači, i Putin se penje još jednu stepenicu više. Posljednjeg dana 1999. godine postaje vršilac dužnosti predsjednika Ruske Federacije. Putin će po­ bijediti na martovskim izborima 2000. godine i njegova konsolidacija vlasti će ići u dva pravca. Preko centralizacije je omogućio Kremlju kontrolu nad Gubemijama, a razvlašćivanjem oligarha vratio je vlast u institucije sistema. Oba posla je završio u prvoj godini svog mandata. Gubemije su vraćene pod čvršću vlast Moskve, a oligarsima je ponuđeno da nas­ tave bavljenja biznisom, ali da zaborave na politiku. Dva najveća medijska magnata, Gusinski i Berezovski, procesuirani su zbog utaje poreza i ubrzo će napustiti Rusiju.313 Putin je postepeno širio svoju mrežu uticaja preko bliskih saradnika sa kojima je ranije radio u KGB-u, a koje je postavio na naj­ odgovornija mjesta u vrhu države, kao i na čelo najvećih privrednih subjekata u vlasništvu Ruske Federacije. Poslije otvorenih najava Hodorkovskog da će finansirati preuzimanje vlasti u Rusiji, te njego­ vih pokušaja da proda najvažnije naftne gigante američkim naftnim 312 Vidjeti u: Dilip Шго, After Empire, str. 92-96. 313 Vidjeti u: Miljan Filimonović, Spoljna politika Ruske federacije, str. 16-24.

186

koncernima, u oktobru 2003. godine biva uhapšen pod optužbom za utaju poreza. Putin je u obračunu sa Hodorkovskim potvrdio svoj au­ toritet među oligarsima, koji su i prije hapšenja najmoćnijeg među njima, jedan po jedan dolazili na dogovor sa novim predsjednikom. Nizom akcija u privredi, Putin je povratio pod državnu kontrolu naj­ važnije naftne izvore koje su do tada kontrolisali oligarsi. I veliki pro­ jekti za ekspoloataciju gasa Sahalin 2 i Kovitka, vraćeni su pod rusku kontrolu, a strane kompanije su se morale zadovoljiti manjinskim paketima akcija. Putin se koristio nedemokratskim sredstvima i snagom države, kako prema svojim oligarsima, tako i u obračunu sa stranim korporacijama. Ali, i oligarsi i strane korporacije, nosili su ve­ liki dio krivice. Iako su došli do imovine u Rusiji, na osnovu važećih propisa, jasno je daje privatizaciona legislativa u Jeljcinovo vrijeme pisana po diktatu oligarha. Korupcija je bila njihovo najvažnije oruđe u ostvarivanju zadatih poslovnih projekata. Ne opravdavajući jezuitsku maksimu da cilj opravdava sredstvo, Putinovo djelovanje u okviru svog prvog mandata možemo nazvati tihom revolucijom, sa oprav­ danim ciljem. Ukrupnj ivanj em svih dj elova u privredi, kako u energetskom, tako i u vojno-industrijskom sektoru, Putin je dobio na efikasnosti i Rusija je počela ostvarivari velike profite.314 Vladavina Vladimira Putina u dva predsjednička mandata učinila je Rusiju nezamjenljivim izvorom energije za ostatak Evrope. Zavisnost od ruske nafte varira od 14% za Francusku, do 81% za Mađarsku. Rusija je postala i naj­ važniji isporučilac gasa za zemalje EU. Ova zavisnost će vremenom imati sve veću stratešku važnost. Nakon što je Rusija vratila svoju vlast u institucije sistema, i kada je konačno ostvaren nacionalni konsenzus u okviru elite koja je vodila državu, uz vraćene izvore energije pod kontrolu Kremlja, veliki div je mogao ponovo zakoračiti u svjetsku politiku. Moć je ležala, ne

314 Isto, str. 25-31.

187

samo u ekonomiji i energentima (Rusija ima treće najveće devizne, i rezerve zlata u svijetu), nego i u činjenici da Rusija ima gotovo polovi­ nu nuklearnog arsenala od 11400 komada ovog oružja, koliko ga ima u svijetu.315316Jaka i stabilna Rusija, mogla je podsjetiti svijet, a prije svega Sjedinjene Države na ovu činjenicu. D aje Putin svjestan koje su ambicije Amerike, jasno je saopštio 2006. godine na francuskom TV kanalu LCI i američkom NBC-u. „Stranci koji kritikuju Rusiju podsećaju na kolonijaliste iz prošlog veka, koji su opravdavali svoje radnje u Africi i Aziji in­ teresima civilizacije. Samo sada, oni to nazivaju demokratizaci-

Konsolidacija ruskog uticaja na postsovjetski prostor išla je u više pravaca. Ukrajina, Bjelorusija i Kazahstan su najvažnije države po značaju za Rusiju iz skupine država koje čine Zajednicu Nezavisnih Država.317 Ova unija, koja obuhvata post-sovjetski prostor (izuzev Gruzije koja je istupila avgusta 2008. godine), predstavlja prirodnu vezu između njenih članica, s obzirom da su povezani jakim ekonom­ skim vezama. „Zbog nepostojanja trajnih saveza, osim odbrambenog saveza SAD-a i Japana, konfiguracija moći u Isočnoj Aziji ima fluidnu strukturu, sa nebrojenim mogućnostima sklapanja dvostranih i višestranih privremenih i stalnih, ekonomskih i vojnih savezništava.“318

315 Vidjeti u: Dilip Hiro, After Empire, str. 87. 316 Roj Medvedev, Putin - povratak Rusije, Beograd, 2007, str. 323. 317 Vidjeti u: Dragan Petrović, Geopolitikapostsovjetskogprostora, Novi Sad, 2008, str. 159. 318 Miljan Filimonović, Spoljna politika Ruske federacije, str. 79.

188

Slabljenje uloge Ujedinjenih nacija, usled američkog unilateralizma u svjetskoj politici, dovelo je do okupljanja velikih sila u nove oblike organizovanja. Stvaranje grupe B R K (BRIC), koju su činile Brazil, Rusija, Indija i Kina, imalo je prevashodno značaj za nji­ hovu međusobnu privrednu saradnju. Rast privreda država BRIK grupe i njihova uloga u svjetskoj ekonomiji, od fundamentalnog je značaja. Od decembra 2010. godine državama BRIK grupe se pridružila i Južna Afrika. Sastanci BRIK grupe na najvišem nivou se održavaju jedanput godišnje i do sada je održano četiri samita. Na samitu u Kini, aprila 2011. godine je promijenjeno ime u BRIKS (BRICS), s obzirom na novopridruženu članicu Južnu Afriku (South Africa). Sangajska organizacija za saradnju, koja je osnovana 2001. godine, ima karakter bezbjednosnog saveza. Osnovana je sa ciljem smanjivanja tenzija i vojnih kapaciteta pograničnih oblasti Kine, Rusije, Kazahstana, Tadžikistana, Kirgistana i kasnije pridošlog Uzbekistana. Redovni sastanci na nivou šefova država, vremenom su prošireni i na redovne sastanke ministara spoljnih poslova, odbrane, bezbjednosti, trgovine, pravde i životne sredine.319 Ova organizacija vuče korijene iz 1996. godine kada je između ovih država, izuzev Uzbekistana, potpisan prvi ugovor o pro­ dubljivanju uspostavljenog vojnog povjerenjau graničnim regionima. Za države potpisnice, popularno nazvane Sangajska petorka, ovaj novi oblik saradnje nije bio samo smanjivanje tenzija među njima, već i odgovor na američke imperijalne ambicije u tom dijelu svijeta.320 Za odnos Rusije prema Evropi i Evrope prema Rusiji, najveći značaj ima status Ukrajine. Pokušaj uvođenja Ukrajine u NATO ali­ jansu poslije pobjede narandžaste revolucije, na kraju je propao. Posao opkoljavanja Rusije koji je Amerika sprovodila za vri­ jeme Jeljcinove administracije, zaustavljen je ulaskom ruskih trupa u 319 Vidjeti u: Miljan Filimonović, Spoljna politika Ruske federacije, str. 100. 320 Vidjeti u: Smilja Avramov, Međunarodno javno pravo, Beograd, 2011, str. 575.

189

Gruziju avgusta 2008. godine, i dolaskom na vlast Viktora Janukoviča pro-ruskog predsjednika na čelo Ukrajine 2010. Dogovor o produženju prisustva ruske flote na Krimu za još najmanje 25 godina (po isteku postojećeg koji važi do 2017.), potpisan između Ukrajine i Rusije 21. aprila 2010. godine, raspršio je američke nade o trajnoj vojno-bezbjednosnoj kontroli Ukrajine.321 Ukrajina je kulturno i politički podijeljena zemlja. Jugoistočni dio je proruski nastrojen, dok je sjeverozapadni prozapadno orjentisan. Pokušaj bivšeg predsjednika Juščenka da Ukrajinu usmjeri ka NATO-u, bez većinske podrške građana takvoj ideji, pogoršavao je situaciju i dezintegrisao zemlju, što je u krajnjem ishodu moglo dovesti do cije­ panja države. Politika sadašnjeg predsjednika Janukoviča neće načiniti više ni jedan korak ka NATO savezu, dok će približavanje EU ići tem­ pom, koji će više diktirati Moskva nego Brisel. Ukrajina može odoljeti ruskom zagrljaju isključivo ako pređe u orbitu neke druge sile. Ame­ rika se pokazala nemoćnom da to sprovede. Jednim dijelom ekonom­ ska, uz potpunu energetsku zavisnost od Rusije, kao i proruski dio stanovništva, predstavljaju faktore koji daju Rusiji realne šanse da i u budućnosti Ukrajinu drži u svojoj interesnoj sferi. Evropa sa Nje­ mačkom je realna ekonomska sila, ali bez vojne i političke moći. Međutim, ako jednog dana Evropa odluči da obnovi vojnu i političku moć koju je imala prije II svjetskog rata, vrlo je vjerovatno da neće ulaziti u konflikt sa Rusijom po pitanju Ukrajine, „budući da joj je, za emancipaciju od američkog starateljstva, neophodna ravnopravnost koju pruža Rusija kao drugi pol moći“.322 Ekonomija Rusije, sa ekonomijama Njemačke, Francuske i Italije je u jednoj vrsti uzajamne vezanosti. Njihov dalji razvoj zavisi i od povećanja stepena političke saradnje između Rusije i ovih.država EU. Rusija, u skladu sa tom strategijom, produbljuje političku i ekonomsku saradnju sa njima, a posebno sa Njemačkom. Njemačka i 321 Vidjeti u: Branko Vlahović, „Janukovič zakočio NATO“, Večernje Novosti, 24. april 2010. 322 Emanuel Tod, Posle Imperije, str. 138.

190

ruska ekonomija u sebi nose veliki potencijal za sinergiju. Njemačka iz Rusije uvozi ogromne količine nafte i gasa, kao i druge prirodne resurse, te je snabdijevanje ovim energentima za Njemačku od vi­ talnog značaja.323 Rusiji su potrebne tehnologije i kapital kako bi pre­ stala da bude samo izvoznik širo vinskih roba. No, odnos Rusije i Njemačke moramo sagledati i iz drugog ugla. Opomena Mekindera, da ko vlada centralnim dijelom Evroazije vlada i svijetom, jeste do­ voljan razlog da Amerika ne dozvoli strateško povezivanje ove dvije države. Naime, čitava politička budućnost EU zavisiće od toga. Nje­ mačkoj je dozvoljeno ujedinjenje od strane sila koje su je okupirale 1945. godine, ali cijena koju Njemačka plaća nije mala. Njemačka je morala preuzeti na sebe krivicu za rasturanje Jugoslavije 1991. godine, iako je jasno da ona samostalno ne bi smjela napraviti ni daleki? manji korak u spoljnoj politici. Ona je bila izvođač radova za one koji suštin­ ski kontrolišu njenu bezbjednost. Amerika je isturila Njemačku kao svoj gromobran u projektu rasturanja Jugoslavije, dok je Amerika sebe pred­ stavljala kao pomiritelja među bivšim članicama SFRJ. Ovo je dobar primjer za razumijevanje koliko je Njemačka suštinski vezana za Ameriku kroz NATO alijansu. Njeni ekonomski aranžmani sa Rusijom koji su od vitalnog značaja za njen dalji razvoj, gornja su granica nje­ mačke popustljivosti u američkoj igri kvarenja odnosa između Rusije i EU. Njemačka kroz ekonomiju pokušava nadoknaditi ono što gubi ne­ dostatkom sopstvene bezbjednosti koja je u rukama Amerike. Ta igra moći, između Amerike i Njemačke, ima svoj vijek trajanja, posebno ako imamo u vidu da Rusija iz prikrajka čeka svoju šansu, gradeći za sebe novu ulogu kontra-tega američkom vojnom prisustvu u Evropi. Rusija, adekvatno novoj poziciji koju ima u svjetskoj politici, povećava i svoj vojni budžet. Po planu ministarstva odbrane Rusije, do 2020. godine ova država će uložiti 640 milijardi dolara u moderni­ zaciju vojske. Rusko - američka trka u naoružanju je ponovo počela,

323 Vidjeti u: Facts About Germany, Germany, 1996, str. 343.

191

a dugo najavljivani protiv-raketni štit u Istočnoj Evropi od strane Amerike, neće biti prijetnja ruskoj bezbjednosti. Po izvorima iz mini­ starstva odbrane, Rusi imaju adekvatan odgovor, kako na ovu mjeru Amerike, tako i na sve druge izazove. „Rusija, danas, pod oružjem drži 956.000 ljudi. Regruti služe vojni rok od 12 meseci. Oružane snage raspolažu sa 3.000 tenkova i 18.000 tenkova u rezervi, 17.000 oklopnih borbenih vozila, 5,520 topova i 12.215 u rezervi, 1.200 višecevnih raketnih bacača i 2.920 u rezervi, 292 interkontinentalne strateške rakete kopnenog baziranja, sa 12 nuklearnih podmornica nosača interkontinentalnih pro­ jektila, sa 24 nuklearne podmornice, lovcima drugih atomskih podmornica, u floti je jedan nosač aviona, šest krstarica, 18 razarača, osam fregata, 47 korveta... Rusko ratno vazduhoplovstvo raspolaže sa 250 strateških bombardera i sa 1.800 taktičkih aviona. Snage kosmičke i raketne odbrane broje oko 50.000 ljudi, dok specijalne jedinice za kosmičko ratovanje imaju oko 30.000 pri­ padnika. Jedinice ministarstva unutrašnjih poslova, opremljene su kao i armija, samo što nemaju tenkove i borbene avione, a imaju oko 474.000 pripadnika.44324 Američka unilateralnost u svjetskoj politici je završena, a vraćanje Rusije kao vojne super-sile je tome najviše doprinijelo. Kreatori novog svjetskog poretka napravili su krupne greške u pro­ cjenama oko budućnosti Rusije. Rusija nije bila uništena. Plan, iz pe­ rioda prelaza iz XIX u XX vijek, koji je imala elita britanske imperije za neutralisanje Rusije, bio je do pola ostvaren 1917. godine. Amerikanci su bili ubij edeni da su završili započeti posao Britanaca kolapsom sovjetske imperije u posljednjoj deceniji XX vijeka. Nijesu bili u pravu. Rusija je uspjela da preživi i da se ponovo uzdigne do324

324 Miroslav Lazanski,,Arm ija po novom modelu“, Politika online, maj 2012.

192

nivoa jednog od najvažnijih geostrateških igrača. U riječima Bžežinkog se, osim velike količine jeda, jasno naziru i krhotine jednog neostvarenog plana. „Nemci su bili nokautirani i uvereni da su sami krivi za svoje stanje. Rusija još nema takav odnos prema staljinizmu. Ali se to menja. Kod mlade generacije Rusa, pojavljuje se shvatanje da bi Rusija trebalo da učini izbor i da bi taj izbor trebalo da bude u korist Zapada. Takav je istorijski proces. Ali na njegove rezultate trebalo bi sačekati.41325

Kina - buđenje velikog zmaja Uspon Kine, od ratom razorene države 1949. godine, do ekonomskog i diplomatskog džina današnje svjetske politike, nema sličnog primjera u dosadašnjoj istoriji. Kineski BDP je 2010. godine bio manji samo od američkog, a njene devizne rezerve od 1,9 triliona dolara, tri puta veće od rezervi svib 17 država Eurozone zajedno. Kao najveći vlasnik američkih državnih obveznica, postala je i najvažniji strani partner američkih Federalnih rezervi. 0 značaju Kine za ameri­ čki finansijski sistem, najbolje svjedoči činjenica da je ministrar finansija SAD-a, Henri Polsen (Непгу Paulson) za dvije i po godine svog mandata (2006 - 2009) posjetio Kinu 70 (sedamdeset) puta.325326 „Nemajući ovde mesta da se bavimo ‘kineskim načinom mi­ šljenja’, jer bi nas to odvelo predaleko - do samih izvora kineske filozofij e, religij e i etičkih vrednosti - možemo samo nabroj ati naj bitnije karakterne crte kineske civilizacije, uzrokovane konfučijanskom etikom, zen - budističkom religijom i daoističkom askezom: glorifikovanje rada i samodiscipline, kontrolisanje životnih potreba 325 Zbignjev Bžežinski, „Bliži se kraj zapadne dominacije", Politika, jul 2010. 326 Vidjeti u: Dilip Hiro, After Empire, str. 147.

193

i zahteva i, konačno, predana posvećenost samousavršavanju. Sve to konstituiše jedan obrazac po kojem se radi puno, troši malo, uz stalan napor sopstvenog popravljanja i napredovanja."327 Rast Kine će, bez sumnje, biti najveći izazov u svjetskoj politici XXI vijeka. Njen ekonomski i diplomatski uzlet je već transformisao Daleki istok, a decenije koje dolaze, u kojima će Kina vojno nositi snagu super-sile, samo će povećavati njen uticaj u svijetu. Dobar dio američkih analitičara smatra da će se težište svijeta pomjeriti sa Zapada na Istok i da upravo živimo u vremenu tih promjena. Promjene neće proći bez tenzija i eventualnih konflikata, jer će Kina, srazmjemo jačanju sopstvene vojne, političke i ekonomske moći, oblikovati novi međunarodni poredak.328 Kisindžer jasno vidi Kinu kao zemlju koja je predodređena da postane glavna sila, ali na tom putu neće imati prepreku samo u Americi, već i u Indiji, Brazilu i Rusiji.329 Iako Kina insistira na mirnom razvoju svoje zemlje, modemizovanje njene vojske izaziva veliko podozrenje Amerike. Mjesta za ameri­ čku bojazan svakako ima, jer Kina, iako razvija vojne kapacitete striktno odbrambenog karaktera, u svojoj taktičkoj doktrini najavljuje da će udariti prva na protivnika, ako bude morala. U martu 2011. godine Kina je obja­ vila da planira povećanje vojnog budžeta za 11,2%, do 106,4 milijardi dolara u 2012. godini. Kina povećava svoj budžet za odbranu srazmjemo povećanju ekonomskog rasta, što vodstvo Kine smatra kao razumno i odgovarajuće. Kineski vojni budžet je značajno manji u odnosu na ameri­ čki, koji bi u 2013. trebalo da iznosi 613 milijardi dolara. Ali, ako Kina bude povećavala svoj vojni budžet proporcionalno rastu ekonomije, do 2035. bi trebala stići Ameriku u visini izdataka za vojsku.330 327 Neven Cvetičanin, „Tajna kineskog kapitalizma", Nedeljnik Vreme, septembar 2011. 328 Vidjeti u: G. John Ikenberry, „The Rise o f China and the Future o f the West“, Foreign Afairs, January/February, 2008. 329 Vidjeti u: Henri Kisindžer, Da li je Americi potrebna spoljna politika, str. 160. 330 Vidjeti u: „China’s Defense Budget", GlobalSecurity.org, http://www.globalsecurity.org/military/world/china/budget.htm

194

Kineska vojna doktrina vuče korijene i inspiraciju iz Umijeća ratovanja, i strategije čuvenog generala Sun-Tzu-a iz šestog vijeka prije nove ere. Dvije su bitne poruke iz vremena Konfučija, koje SunTzu šalje, a koje pomažu boljem razumijevanju Kineza: ,,1) Pobijediti neprijatelja bez borbe je pitanje vještine; 2) napasti prvo strategiju neprijatelja, a trupe poslije/4331 Kineski model kapitalizma, ili „jednostavno rečeno, ‘novi’ k in esk i4kolektivistički kapitalizam’ naprosto kombinuje dva ele­ menta: stari kapitalistički elemenat takmičenja i permanentnog usa­ vršavanja, izmeštajući ga pak sa individualnog na kolektivni nivo... Nauka će tek trebati da temeljno analizira ‘kineski fenomen’ i iznađe nove termine da ga opiše, s onu stranu do sada poznatih pojmovnih razlikovanja, poput samog pojmovnog ra­ zlikovanja kapitalizam/socijalizam, koje se na kineski slučaj može primeniti samo uslovno, jer je svaki od ovih pojmova naprosto zastareo i uzak, a da bi se primenio na ‘kineski fenomen’, koji pred­ stavlja jedan novi sui generis, državno-privredni model, sa specifičnim elem entim a/331332 Kinesko-ruski odnosi su od najvećeg značaja za građenje novog multipolamog svijeta. Od vremena disolucije SS SR-a, ovi odnosi su napredovali u svim aspektima i bolji su nego ikada ranije u prošlosti. Vođe Kine i Rusije imaju frekventnu komunikaciju i inten­ zivan diplomatski dijalog na visokom nivou, gradeći zajedničke stavove i dajući jedni drugima podršku. Njihova saradnja i napori idu u pravcu izgradnje strateškog partnerstva. Lideri ove dvije države di­ jele istu posvećenost i filozofiju po pitanju državnog suvereniteta i te­ ritorijalnog integriteta, pri čemu su izloženi čestim kritikama Sjedinjenih Država. Kina i Rusija se, takođe, zalažu da državni suve­ 331 Dilip Hiro, After Empire, str. 180. 332 Neven Cvetičanin, „Tajna kineskog kapitalizma11

195

renitet mora biti zaštićen institucijama međunarodnog prava. Bilate­ ralni odnosi su podignuti do nivoa da njihovi lideri izbjegavaju među­ sobno javno kritikovanje, a sve češće daju i zajedničke izjave. Oni nerijetko podsjećaju na novu realnost u međunarodnim odnosima koja se odnosi na multipolamost u svjetskoj politici, kritikujući američki unilateralizam. U posljednjih nekoliko godina lideri Kine i Rusije su zajednički kritikovali Ameriku, kao glavnog krivca za globalnu ekonomsku recesiju, usled američkog pogrešnog vođenja domaće ekonomije. Nije izostala ni zajednička kritika izvoza demokatije na američki način, kao ni američka izgradnja protivraketnih štitova i mili­ tarizacije svemira. Kina i Rusija zajedno ulažu napore u pravcu vraćanja autoriteta Ujedinjenim nacijama. Njihove delegacije često sarađuju u sprečavanju Amerike u donošenju rezolucija vezanih za sankcije protiv država koje Kina i Rusija smatraju prijateljskim. Pri­ mjeri Burme, Irana i Zimbabvea su najočigledniji. Najbolji oblik saradnje u ovim bilateralnim odnosima je postignut na nivou odbrane. Visoki vojni zvaničnici ova dva moćna susjeda, susreću se često na raznim nivoima. Od 1996. godine školovano je 1000 kineskih stude­ nata na 20 različitih vojnih akademija u Rusiji, a i trgovina vojnom opremom i naoružanjem je na visokom nivou. Ipak, i pored građenja strateškog partnerstva sa Rusijom, Kina najveći dio svojih energenata kupuje iz Afrike i Persijskog zaliva. Znajući da je Rusija najveći proizvođač nafte na svijetu, a Kina najveći uvoznik energenata, osta­ vlja nedoumice nizak nivo trgovine među njima u ovoj oblasti.333 Kinesko-rusko strateško približavanje zatvara put američkom unilateralizmu u međunarodnim odnosima. Rusija, kao nova-stara vojna super-sila i Kina kao svjetski lider u ekonomskom razvoju, do­ voljno su jaka protiv-teža američkoj ekonomskoj i vojnoj sili.

333 Vidjeti u: Richard Weitz, „China-Russia relations and the United States: At a tuming point?“, RIANOVOSTI, 2012, http://en.rian.ru/valdai_op/20110414/163523421.html

196

Nove sile u usponu Sliku novog multipolamog svijeta možemo posmatrati u tri ravni. U gornjoj su tri velike sile. Prva je i dalje najjača sila na svijetu, Sjedinjene Države, a odmah uz nju su i njeni glavni rivali Rusija i Kina. U donjoj gravitacionoj ravni sila su Brazil i Indija. Između njih je uspavani ekonomski džin, stara Evropa, koja i dalje boluje od poli­ tičke nemoći, nalazeći se pod starateljstvom Sjedinjenih Država.

1. Indija - azijski tigar u kavezu „Ро veličini svoje teritorije, broju stanovnika, ekonomskoj moći i vojnoj snazi sa 1,2 miliona vojnika, Indija je najveća sila u južnoj Aziji.“334 Indija se nalazi u pat poziciji sa Pakistanom. Ta uzajamna blokada izazvana njihovim frustriranim neprijateljstvom, rezultirala je okretanjem nuklearnih bojevih glava jednih naspram drugih. Ovom činjenicom veliki potencijal Indije kao međunarodnog igrača, i dalje je relativno politički zamrznut. Sirenje uticaja Indije koje je zaustavlje­ no od strane Pakistana, odgovaralo je i Kini i Sjedinjenim Državama. Rušenjem SSSR-a nestala je jedna od dvije referetne tačke u odnosu na koje je Delhi vodio politiku nesvrstanih. To je otvorilo pro­ stor za unapređenju odnosa sa Amerikom. Od socijalističke države iz vremena nesvrstane spoljne politike, Indija je došla do uspješne kapi­ talističke pozicije, i potencijalno, strateškog partenera Sjedinjenih Država. Amerikanci su svjesni d a je pitanje vremena kada će Indija postati velika sila i važan igrač na globalnom planu. Velika multie­ tnička, nezapadna demokratija, sa veoma važnim geostrateškim položajem, igraće značajnu ulogu balansa u novom multipolamom

334 Dilip Hiro, After Empire, str. 203.

197

svijetu. Ravnoteža snaga među globalnim igračima će u mnogome za­ visiti od pozicioniranja Indije. Vašington je na vrijeme spoznao značaj savezništva sa Indijom, ali da bi uspio napraviti uspješne korake u pravcu strateškog partnerstva, moraće uvažiti specifične zahtjeve ove zemlje. Koje su stvarne namjere Indije, još uvijek ostaje tajna. Iako se čini daje dogovor sa Amerikancima postignut, Nju Delhi kao da čeka veliki rasplet u trouglu najvažnijih, Amerike, Rusije i Kine.335 Početkom XXI vijeka svijet je konačno postao svjestan ekonomskog uspjeha Indije, iako to nije bila nova činjenica. U prvih trideset godina nakon oslobađanja od britanske kolonijalne vlasti i sticanja pune nezavisnosti, Indija je imala relativno blagi ekonomski rast. No, već od 1980. godine Indija ima konstantan rast od 6% na godišnj­ em nivou, sve do 2002. godine. Sledeće četiri godine indijski rast će dostići 7,5%, što će je učiniti jednom od najučinkovitijih ekonomija na svijetu u posljednjih 20 godina. Rezultati su bili vidljivi u svakom segmentu društva. Srednja klasa je brojčano povećana za četiri puta i dostigla je broj od skoro 250 miliona ljudi. Ekonomija Indije je četvrta po veličini u svijetu, sa tendencijom brzog sustizanja treće svjetske ekonomije Japana.336 Nastavljajući liberalizaciju ekonomije, Indija je 2001. godine otvorila svoju vojnu industriju privatnim korporacijama. Strane kom­ panije koje su Indiji prodavale oružje vrijedno preko 70 miliona dolara, bile su u obavezi da investiraju 30% tog novca u Indiju. Za vrijeme administracije Buša mlađeg, 2005. godine, potpisan je ugovor o tješnjoj vojnoj saradnji između Indije i SAD. Ovaj bilateralni do­ govor je sadržao zajednički nadzor nad vojnim segmentom trgovinske razmjene Indije, kao i mogućnosti koprodukcije i tehološke kooperativnosti. Dogovor je u sebi sadržao i političke elemente koji govore o učvršćivanju strateškog partnerstva.337 335 Vidjeti u: C. Raja Mohan, „India and the Balance o f Power“, Foreign Afairs, 2006. 336 Vidjeti u: Gurcharan Das, „The Indian ModeI“, Foreign Afairs, 2006. 337 Vidjeti u: Dilip Hiro, After Empire, str. 203-204.

198

Indija ima izvanrednu saradnju i sa Rusijom na planu vojne trgovine. Potrošila je 3 milijarde dolara na kupovinu 140 ruskih bor­ benih aviona najnovije tehnologije Suhoj (Su-30s), sa rokom isporuke od deset godina, između 2007-2017. Amerika je pojačala aktivnosti približavanja Indiji, i 2006. godine sklopljen je dogovor o saradnji na polju civilne eksploatacije nuklearne energije. Dogovor nije dobro prihvaćen unutar Indije. Desni centar se protivio sporazumu, u strahu da ne proizvede zastoj u daljem razvoju vojnih nuklearnih kapaciteta zemlje. Lijevi front je, na drugoj strani, bio protiv bilo kakvog približavnja „neoimperijalističkoj Americi.44338 Pored problema sa Pakistanom, Indija ima i problem nejedinstva unutar svog društva. Visoka korupcija u politici koja je unazadila standarde u javnom životu poslednjih decenija, slabi indijske napore koji imaju za cilj postizanje još većih ekonomskih uspjeha.338339

2. Latinska Amerika - skidanje neokolonijalnih lanaca Latinska Amerika je politički prostor koji su Sjedinjene Države gotovo uništile, pljačkajući ga i uvodeći u dužničko ropstvo, preko svojih multinacionalnih kompanija, Međunarodnog monetarnog fonda i Svjetske banke. Na prelazu u XXI vijek, pokrenut je veliki proces emancipacije i oslobađanja naroda Latinske Amerike od neokolonijalnih lanaca svojih sjevernih susjeda. Borba ovog kontinenta za slobodu od kolonijalnih osvajača duža je od dva vijeka, a jedna od najhitnijih prekretnica dogodila se 1962. godine sa onim stoje bilo konačno ishodište kubanske raketne krize. Amerika i Rusija su se našle na ivici nuklearnog rata, ali je napravljen kompromis na obije strane. Amerika je uspjela onemogućiti postavljenje sovjetskih nuklearnih bojevih glava u karipskom susje­ 338 Dilip Hiro, After Empire, str. 204. 339 Vidjeti u: Dilip Hiro, After Empire, str. 205.

199

dstvu, ali je platila visoku cijenu za to. Morala se obavezati da neće u budućnosti pokrenuti invaziju na Kubu, te da će poštovati nezavisnost Kube, kao i njen puni suverenitet. Bez obzira na to što će Amerika uvesti najrigoroznije sankcije Kastrovoj Kubi, kao i na činjenicu da su pokušane desetine atentata na lidera Kube, Amerika je morala pri­ hvatiti realnost, da na samo par stotina kilometara od njene obale, po­ stoji država nad kojom nema dominantan uticaj. Monroova doktrina, koja se u bezbjedonosnom i strateškom smislu smatra posljednjom lini­ jom odbrane Sjedinjenih Država, bila je srušena. Mnogi američki stratezi i analitičari negiraju ovu činjenicu, ali ona je spoljnopolitička realnost. Ova važna činjenica, preko koje se olako prelazi, biće znača­ jan faktor kasnijim pokretima za oslobađanje kontinenta od američke dominacije. Simon de Bolivar, oslobodilac Venecuele, Kolumbije, Ekva­ dora i Bolivije od kolonijalne vlasti španske imperije u prvim decenijam a XIX vijeka, bio je inspiracija za stvarajnje Bolivarskog pokreta, gotovo dva vijeka kasnije. Ovaj pokret će postati nosilac borbe za oslobođenje Latinske Amerike od neokolonijalne vlasti SAD. Bolivar, heroj i emancipator, postavio je temelje na kojima se mogla izgraditi pravedna Latinska Amerika.340 Na žalost, istorijski tok će poći u suprotnom pravcu, praveći od država Latinske Amerike poligon za američke ekonomske eksperimente i ogromnu pljačku od strane do­ maće oligarhije i stranih investitora. Na čelu pokreta koji je trebao izvršiti preporod i stati na kraj oligarhiji, došao je mladi oficir vojske Venecuele Hugo Cavez. Usljed velike ekonomske krize 1988-1989. godine izbili su krvavi obračuni između demonstranata i vojske Venecuele, u kojima je ubijeno na stotine civila. U godinama rasula, koje su uslijedile, Cavez je sa skupinom mladih oficira pokušao izvršiti državni udar (1992. godine). Iako udar nije uspio, a Čavez završio u zatvoru, ko­ 340 Vidjeti u: Simon de Bolivar: Message to the Congress ofAngosutra 1918, Fordham University, http://www.fordham.edu/halsall/mod/1819bolivar.asp

200

rumpirana vlast Venecuele sa Karlosom Perezom na čelu, koja je radila isključivo u korist domaće oligarhije i stranih multinacionalnih kom­ panija, dobila je ozbiljnog protivnika. Čavez će za neuspješni državni udar preuzeti potpunu odgovornost, promovišući sebe u lidera novog oslobodilačkog Bolivarskog pokreta. Poslije dvije godine zatvora Čavez je pušten na slobodu. Siromašni građani koji su predstavljah ogromnu većinu stanovništva, dobili su svog heroja. Na predsjedničkim izborima 1998. godine Cavez će pobijediti sa samo dvije tačke izbornog programa. To su bih borba protiv tradi­ cionalne korupcije i ekonomske neravnopravnosti. Na čelo Venecuele je došao 1999. godine. Ekonomska kriza nije jenjavala, inflacija je bila preko 70% i Cavez je pokrenuo sveobuhvatne reforme u tri pravca. Borba protiv siromaštva, podizanje demokratskih standarda i prave­ dnija podjela dobiti od nafte, prije svih, pravednija prema onom dijelu stanovništva koji od nafte nikada nije imao koristi. Poslije tri godine vlasti, Cavez je, u simboličnom smislu, Venecuelu proglasio Bolivarskom Republikom. Čavezove reforme su izazvale žestoke reakcije među domaćom oligarhijom, kao i veliku zabrinutost u Sjedinjenim Državama. Bušova administracija je Čaveza smatrala opasnijim za svoje nacionalne interese od Osame Bin Ladena. Ne bez razloga. Venecuela je treći najveći proizvođač nafte na svijetu. Čavez, za koga će američki naftni gigant Ekson Mobajl saopštiti da se otkinuo sa lanca, pokrenuće proces oslobađanja čitavog kontinenta.341 Čavezov odnos prema Bušovoj administraciji će se defini­ tivno zaoštriti poslije američke podrške pokušaju državnog udara u Venecueli, u aprilu 2002. Amerika je prva pozdravila novu vlast koju je pučem doveo dio vojnog vrha ohrabren upravo iz Amerike i finansiran od strane domaće oligarhije. No, američko ushićenje je trajalo manje od 72 sata. Milion ljudi iz siromašnih predgrađa, blokiralo je ulice Karakasa tražeći povratak Čaveza. Novu vladu nije priznala niti

341 Vidjeti u: Oliver Stone, South ojBorder, dokumentarni film

201

jedna država Latinske Amerike. Čavez je dobio novu šansu. Dio lo­ jalnih oficira je izveo Čaveza iz zatočeništva i vratio ga u predsjed­ ničku palatu. Podrška pučistima od strane Amerike je pokazala po ko zna koji put njeno pravo lice. Ova epizoda je nanijela veliku štetu položaju Sjedinjenih Država u čitavoj zapadnoj hemisferi.342 Čavezova pobjeda je bila početak mirne revolucije u Latin­ skoj Americi. Mirne, ali naoružane revolucije, kako je često naglaša­ vao Čavez, revolucije spremne da brani svoju slobodu i oružjem, od nasrtaj a američkog neoimperij alizma. Vašington je pokušao da destabilizuje Čaveza ne prodajući mu rezervne djelove za borbene avione F16, sa obrazloženjem da se Venecuela ne angažuje dovoljno u ratu protiv droge i u ratu protiv terorizma. Iako onemogućen da remontuje vojne kapacitete ranije nabavljene u SAD, Čavez nije ustuknuo. Okrenuo se Moskvi. U julu 2006, samo dva mjeseca poslije odluke Vašingtona da ga blokira na uvoz vojne opreme, Čavez je od Moskve naručio oružje vrijedno mili­ jardu dolara. Narudžba je sadržala dvadeset četiri borbena aviona tipa Suhoj 30, petnaest borbenih helikoptera i 100.000 kalašnjikova koji su zamijenili belgijske puške FAL. Čavez je dobio i licencu za samostalnu proizvodnju kalašnjikova.343 Čavez je do 2007. godine postao najveći kupac ruskog oružja poslije Alžira. Prilikom sljedeće posjete Moskvi, osim narudžbi za nove avione, helikoptere i puške, Čavez je naručio i pet dizel podmor­ nica kako bi zaštitio bogata podvodna nalazišta nafte Venecuele. Od Bjelorusije je nabavio najmodernije protiv-vazdušne dalekometne radare i raketne sisteme. Do 2008. Čavez je šest puta posjetio Moskvu, naručujući još aviona, helikoptera i podmornica. On će zaključiti i strateške ugovore sa ruskim naftnim gigantima oko eksploatacije naft­ nih rezervi u dolini Oroniko u Venecueli.344 342 Vidjeti u: Dilip Hiro, After Empire, str. 137-138. 343 Isto, str. 144. 344 Isto, str. 145.

202

Drugo strateško pozicioniranje Čaveza je bilo u postizanju do­ govora sa Kinezima oko njihovog snadbijevanja naftom iz Venecuele. Što je Vašington više pritiskao Čaveza, on se odlučnije vezivao za Rusiju i Kinu, kao najveće američke rivale u svjetskoj politici.345 Bolivarska revolucija je zahvatila i Boliviju. Država koja ima drugo najveće nalazište zemnog gasa u Južnoj Americi i država u kojoj je, po nalogu CIA-e 1967. Godine, ubijen el komandante Če Gevara, dobila je 2006. godine po prvi put u svojoj istoriji predsjednika sa in­ dijanskim - domorodačkim korijenima. Novi predsjednik Bolivije Evo Morales krenuo je stopama Huga Čaveza. Socijalista i borac za prava siromašnih, svoju politiku je definisao u pravcu suprotstavljanja MMF-u i stopiranju privatizacije vodnih izvorišta u Boliviji. Američke korporacije koje su dogovorile kupovinu izvorišta vode sa oligarhijom u Boliviji, otišle su korak dalje i probale su da izlobiraju zakon koji bi zabranjivao siromašnom dijelu stanovništva sakupljanje kišnice. Dolaskom Moralesa na vlast ova privatizacija je zaustavljena, kao i slični programi MMF-a. Morales je stao u zaštitu proizvođača lista koke, koja, bez hemijskih procesa, nema dejstvo narkotika poznatog kao kokain, već samo blago stimulativno dejstvo ne jače od kofeina. Tradicionalno žvakanje listova koke u Boliviji, olakšavalo je život na visokoj nad­ morskoj visini. Američka agencija za borbu protiv narkotika DEA je svoje prisustvo u Boliviji zloupotrijebila za ostvarivanje političke kon­ trole u zemlji. Morales je Sjedinjene Držrve optužio ne samo za ove aktivnosti, već i za organizovanje političkih atentata. Morales je poslije ovih događaja protjerao predstavnike DEA-e i američkog ambasadora iz Bolivije. Rat protiv droge, Morales je nastavio da vodi svojim sred­ stvima, a američki rat protiv droge u Latinskoj Americi označio kao geostrateško pozicioniranje SAD-a na kontinentu. Poslije svih trauma sa vojnim huntama i korumpiranim vla­

345 Isto, str. 146.

203

stima, Argentina je u Nestoru Kiršneru, ljevičaru i demokrati, dobila predsjednika koji je donio državi velike promjene na bolje. Kiršner, koji je vršio predsjednički mandat u periodu 2003-2007, odbio je diktat MMF-a, i tu fmansijsku instituciju primorao da se povuče. Otvoreno se suprotstavio i Bušu mlađem u američkim pokušajima da nametnu neoliberalni ekonomski model Argentini. Po isteku Kiršnerovog man­ data, Argentina je nastavila istim političkim pravcem, dalje predvo­ đena predsjednicom Kristinom Kiršner, Nestorovom suprugom, koja je pobijedila na predsjedničkim izborima 2007. godine. Argentina nošena bolivarskim duhom, je postala jedan od najznačajnijih segme­ nata mirne latinoameričke revolucije.346 Rafael Korea, ekonomista školovan u Belgiji i Sjedinjenim Državama, 2006. godine je pobijedio na predsjedničkim izborima u Ekvadoru. Bolivarski savez time je dobio još jednog člana. Korea je, poslije učvršćivanja vlasti i stabilizacije ekonomije, odlučio da obu­ stavi plaćanje duga koji Ekvador ima prema stranim povjeriocima, pod izgovorom d a je taj dug odious debt (pokvaren dug). Pozivajući se na međunarodno pravo koje nacionalni dug, napravljen od strane režima koji nije koristio novac za dobrobit države, tretira kao dug koji država ne mora vraćati, Korea je otišao na međunarodnu arbi­ tražu. Uspjevši da dug bitno smanji u odnosu na početno zaduženje, Ekvador je nastavio da plaća povjeriocima. Socijalne i ekonomske reforme su i dalje ostale prioritet Ekvadora, jer Korea nije dozvolio da otplata duga stranim povjeriocima utiče na socijalnu politiku. Takođe, Korea je zatražio od Sjedinjenih Država da isele svoju vojnu bazu sa teritorije Ekvadora.347 Femando Lugo, bivši katolički biskup, postao je predsjednik Paragvaja 2008. godine. Ovaj borac protiv siromaštva je poslije četiri godine mandata skinut sa položaja impičmentom u Senatu Paragvaja. Smjenjivanje Luga mimo izbora, većina je susjeda ocijenila kao tihi puč 346 Vidjeti u: Oliver Stone, South ofBorder 347 Isto.

204

i odbila priznati novog predjednika Frederika Franka. Osim Brazila, Ar­ gentine, Ekvadora, Dominikanske Republike, protestu, povodom svr­ gavanja Luga, pridružile su se i konzervativne vlade Čilea i Kolumbije. Brazil je posljednja u nizu oslobođenih država Latinske Amerike i najveća sila na kontinentu sa potencijalom globalne sile. Pozicija Brazila je dijelom različita od ostalih država koje nazivamo Bolivarskom skupinom, jer Brazil sa svojom ekonomskom snagom ima potpuno drugačije pregovaračke pozicije sa SAD-om. Peta država po veličini na svijetu, kako po teritorijalnom prostranstvu tako i po broju stanovnika, Brazil je jedan od budućih globalnih divova multipolamog svijeta. Kao član BRIKS grupe država, Brazil, za razliku od Rusije, Kine i Indije, svoju moć u svjetskoj politici bazira na politici bez razvijanja velikih vojnih kapaciteta. Iako se nije direktno konfron­ tirao sa Vašingtonom, Brazil pruža podršku i čuva koaliciju sa zem­ ljama Latinske Amerike. Brazil je i svojom novom ekonomskom politikom ostvario veliki preporod, stoje rezultiralo vraćanjem cjelo­ kupnog duga MMF-u. Interesantno je svjedočenje bivšeg predsjednika Brazila Lula da Silve (Luiz Inacio Lula da Silva), koji kaže, da se MMP žilavo suprotstavljao željama brazilskih vlasti da vrate cjeloku­ pan dug. Očigledno je, daje pozicija dužničkog ropstva država, ona u kojoj MMF najbolje ostvaruje interese za račun anglo-američkog vi­ sokog kapitala. Brazil je, i sa novom predsjednicom Dilmom Rusef (Dilma Vana Rousseff), nastavio politiku u međunarodnim odnosima koju je započeo predsjednik Lula. Brazilsko vodstvo smatra daje „poredak nastao poslije II svetskog rata, čija snaga se reflektuje kroz Savjet bezbjednosti UN-a i koji je nagradio Ameriku vodstvom u Svjetskoj banci, istrošen, te daje vrijeme za nešto novo što se oslanja na realnosti XXI vijeka i za poredak koji će biti više konzistentan u odnosu na demokratske principe u ime kojih su ove pomenute institucije i bile osnovane.44348348

348 David Rothkopf, „Brasil’s N ew Swagger“, Foreign Policy, Мау 2012.

205

Hugo Čavez je pokrenuo promjene na čitavom kontinentu i predstavljao je istu opasnost za Sjedinjene Države kao i Kastro prije pedeset godina. Međutim, Čavez neće uspjeti da pobijedi tešku bolest kojaje uznapredovala 2012. godine i preminuće 5. marta 2013. Njegova smrt će biti veliki izazov za dalji razvoj Bolivarske revolucije. Skoro sve države Latinske Amerike tjeraju iz svojih ekonomija MMF i odbacuju američku kontrolu. Sve snažniji Bolivarski pokret želi da pregovara sa SAD-om kao jedinstven politički subjekt. Primjer sve veće kohezije je pokazao i Samit američkih lidera u Trinidadu (2009. godine), kada su predsjednici latinoameričkih država odbili da potpišu bilo koji dokument u kojem je izostavljena Kuba. Čavezova velika zasluga su i aktivnosti u pravcu jačanja po­ stojećih i stvaranja novih saveza na kontinentu. Uveo je Venecuelu u MERCOSUR, zajedničko tržište Juga, u kojem su već participirali njeni osnivači Argentina, Brazil, Paragvaj i Urugvaj, kao i Bolivija, Kolumbija, Ekvador i Peru kao pridruženi članovi. „Predlog Čaveza da se osnuje Banka za jug (Bank o f the South), kao latinoamerička verzija MMF-a je prihvaćen kada su lideri dvanaest južnoameričkih država odlučili u maju 2008. da formiraju Uniju Južno-Američkih nacija - UNASUR, praveći je od Mercosur-a i četvoročlane Andske zajednice, osnovane 1969. Složili su se da daju pravnu i političku dimenziju ovoj uniji - kao što je to ranije uradila Evropska unija. Evropska unija je bila model koji je korišten za UNASUR. Centar unije će biti u Kuitou (Ekva­ dor), a sjedište Banke za jug u Karakasu (Venecuela).“349 Lideri planiraju da ostvare vojnu koordinaciju i kroz Savjet za jušnoameričku odbranu (Council for South American Defence) koji bi se trebao razviti u strukturu sličnu NATO alijansi.

349 Dilip Hiro, After Empire, str. 141.

206

Stari kontinent Zapadna Evropa je, sa izuzetkom Francuske, svoju bezbjednost, u periodu poslije II svjetskog rata, prepustila Sjedinjenim Državama. Francuska je pod De Golovim uticajem zadržala dio svog bezbjedonosnog suvereniteta, ali će kasnijom integracijom u Evropsku zajednicu, a kasnije u EU, doći u čvršći zagrljaj Amerike, gotovo kao i druge članice. Bžežinski smatra da su Francuska i Njemačka, kao dvije glavne sile u okviru EU, aktivni igrači na geopolitičkoj mapi Evroazije. Britaniju, i pored velike moći koju je zadržala ova bivša imperija, ne može tako okarakterisati, jer je ona svoj spoljnopolitički kapacitet gotovo “utopila” u specijalne odnose sa Sjedinjenim Državama. Velika ekonomska moć koju zajedno imaju Francuska i Njemačka, uz francu­ ski nuklearni potencijal nad kojim Amerika nema direktnu kontrolu, formalno daju za pravo Bžežinskom da ih tako pozicionira. Ali, postoji opravdana sumnja da Bžežinski daje Francuskoj i Njemačkoj značaj aktivnih igrača, kako bi se prikrila očigledna činjenica da su Sjedinjene Države najvažniji političko-bezbjedonosni faktor EU. Naime, nje­ mački manevarski prostor u međunarodnim poslovima je bitno omeđen i kontrolisan od strane Amerike. Njemačka se i pored ove kon­ trole izborila za slobodu u razvijanju svojih ekonomskih odnosa sa inostranstvom. Ipak, njena spoljnopolitička aktivnost, vezana za pi­ tanja bezbjednosti, razvijanja vojnih potencijala, kao i geostrateško pozicioniranje, u najvećoj mjeri su kontrolisani od strane SAD-a. „Francuska i Nemačka su pokretale brojne inicijative u oblasti evropske odbrane, ali su se one pokazale kao nedovoljne... One su formirale i Evropske snage (le Corps europeen), maja 1992. go­ dine, kao jedinicu koja ima evropsku dimenziju... SAD i Velika Britanija su oštro kritikovale ovu francusko-nemačku inicijativu i to su obrazložile, između ostalog, strahom od mogućnosti da Ne-

207

mačka povuče neke svoje kontigente iz NATO-a, što bi imalo za posledicu slabljenje Atlanske alijanse."350 Naravno, Amerikancima ne odgovara da se pozicija Njemačke određuje kao pozicija države koja je pod starateljstvom SAD-a. To je razumljivo iz najmanje dva razloga. Americi, u predstavljanju sebe kao šampiona demokrati]e, šteti uloga otvorenog hegemona nad Nje­ mačkom i EU. Drugi, ne manje važan razlog, leži u činjenici da Nje­ mačka plaća svoj imperijalni danak, ne samo preko ekonomije, već i izvršavajući za Ameriku “prljave poslove” u svjetskoj politici. Za takve poslove Njemačka preuzima odgovornost na sebe, iako ih obavlja u korist američkih geostrateških interesa. Široka je njihova lepeza, a jedan od najboljih primjera je, već navedeno razbijanje Jugoslavije, koje su Njemci izvršili za račun Sjedinjenih Država. Njemačka uloga je vrlo slična ulozi koju Izrael ima na Bliskom istoku. Izrael za Ameriku izvršava “prljave poslove” i na sebe pruzima odgovornost.351 Bez obzira što je geostrateška uloga Evrope i Njemačke danas ovakva, opadanjem relativne moći Sjedinjenih Država, prije svega ekonomske, mora doći do promjena koje će omogućiti rast autonomije spoljnopolitičkog djelovanja Njemačke. Evropa nije previše sretna u američkom zagrljaju i posljednje decenije su period ozbiljnog preispitivanja njenih odnosa sa Amerikom. Ovo vrijeme otkrilo je i istinske antagonizme koji su se do sada vješto ukrivali. „Neprestano pozivanje na ‘osovinu zla’, konstantno pružanje podrške Izraelu, te prezir prema Palestincima, postepeno su izmenili evropski pogled na Sjedinjene Države. Do tada faktor mira, Amerika je postala izazivač nereda. Dugo samo poslušna deca očinske sile koja se poštuje, Evropljani su najzad posumnjali u po­ 350 Milutin Janjević, Spoljnapolitika Evropske Unije, Beograd, 2007, st. 262. 351 Preko ovakvih primjera se bruse ključevi za čitanje američke uloge u svjetskoj politici.

208

tencijalno opasnu neodgovornost tog vrhovnog autoriteta."352 Zapadnevropskim državama nije nedostajalo znanja da pre­ poznaju suštinu američke spoljne politike. Međutim, poslije II svjet­ skog rata dovedene su u pat poziciju - ili prihvatiti američku hegemoniju, ili polako potpadati pod sovjetsku zonu uticaja. Temelji takvom poretku, u kojem će se Evropa malo pitati, postavljeni su na Jalti. Osim pozitivnih odluka koje su se ticale brzog okončanja II svje­ tskog rata, „sastanak u Jalti bio je i obremenjen politikom hegemonija. Od pet velikih sila, prisustvovale su samo tri, SAD, SSSR i Engleska. Pravo pristupa nisu dobile ni Kina, ni Francuska. 0 bitnim pitanjima dveju velikih država, ne samo da se raspravljalo, nego su donete od­ luke na njihovu štetu. I male države i kolonijalne zemlje su bile žrtve ovakve politike. Postoji mnogo dokaza d a je u Jalti bio primenjivan metod tajne diplomatije u negativnom smislu, kao i da su donete kona­ čne odluke o podeli interesnih sfera i u Evropi, i na drugim kontinenti­ ma. Neke od tih odluka donosili su samo vođe, Dvojica od Trojice velikih, Ruzvelt i Staljin, a Cerčil je, kako on to s gorčinom priznaje u svojim memoarima, često bio samo prisutni građanin".353 Disolucijom SSSR-a pao je i dogovor iz Jalte. No, Amerika je prihvatila samo dio promjena koji je njoj odgovarao. Nije se željela odreći staratelj stva nad Evropom. Naravno, ni Evropa u godinama trijumfalizma, nakon poraza komunizma, nije željela razmišljati o svom drugačijem angažmanu u spoljnoj politici, prije svega uljuljkana baj­ kama o kraju istorije i predstavama o pobjedi zapadne liberalnodemokratske ideologije. Ova bajka, na žalost Amerike, nije mogla dugo trajati. Puno je razloga koji guše Evropu našavši se u novom (a suštinski starom) američkom političko-bezbjedonosnom zagrljaju. Nametanje kulturnog modela koji Amerika i dalje, preko masovne kul­ ture, nameće Evropi, ekonomski model koji je gotovo uništio tradi­ 352 Emanuel Tod, Posle Imperije, str. 142. 353 Vladimir Dedijer, Interesne sfere, Beograd, 1980, str. 409.

209

cionalnu evropsku državu socijalne pravde, kao i nastavak američkog pozicioniranja kao glavnog kontrolora i distributera energenata sa Bliskog Istoka od kojih Evropa zavisi, su više nego dovoljni razlozi za eventualnu evropsku emancipaciju od Amerike. Buduću ulogu Amerike u svjetskoj politici, jasno je, najviše će odrediti Evropa, tačnije karakter njihovih političkih odnosa. Amerika je geografski daleko od središta Evroazije, centra političkih zbivanja. Njena uloga na evroazijskoj šahovskoj tabli umnogome za­ visi od toga da li će i dalje zastupati evropske interese i čuvati evrop­ sku bezbjednost. Strah Amerike da više nije potrebna Evropi je opravdan. Uloga Rusije i Kine kao potencijalno strateških partnera Njemačke i Francuske će odlučiti o sudbini eventualnog američkog povlačenja u zapadnu hemisferu i, uslovno rečeno, izolacionizam. „Upravo u trenutku, kada vojna uloga koju igraju prestaje da biva neophodna, Sjedinjene Države postaju planetarni prvaci jedne neegalitame revolucije, odnosno jedne oligarhijske mutacije koja se, sasvim razumljivo, dopada svim strukturama na vlasti diljem sveta. Ono što Amerika danas nudi, više nije zaštita liberalne demokratije, već više novca i više moći za one koji su već najbo­ gatiji i najmoćniji."354 Oligarhije u evropskim državama su prihvatile ekonomski model od Sjedinjenih Država, praveći od EU potpuno liberalizovano tržište. Neoliberalni model se sprovodi preko briselske birokratije, koja faktički nema demokratskog legitimiteta za jako velika ovlašćenja koje je dobila. Političke elite u EU su profilisane da prihvataju bez pogovo­ ra ovakav sistem vrijednosti. Lijevi i desni centar je postao eufemi­ zam za politički korektne snage, koje su na poslu izgradnje zajedničke Evrope pod američkim starateljstvom. Koliko će Amerika držati

354 Emanuel Tod, Posle Imperije, str. 145.

210

Evropu u ovakvoj poziciji preko evropskih oligarhija i korumpiranih političkih elita, pitanje je, čiji će odgovor definisati i budućnost same Amerike. Amerika je svjesna moći koju ima u odnosu na Evropu, ali u isto vrijeme ima i strah, svjesna činjenice da ta moć postepeno slabi. Najl Ferguson, u gotovo paranoičnom tonu, traži razlike između Evrope i Amerike. Sirakovo suprotstavljenje američkom unilateralizmu, on vidi kao težnje Francuske da Evropa postane protivteža ameri­ čkoj vojnoj i ekonomskoj moći u novom multipolamom svijetu.355 Ferguson opominje, zajedno sa Džozefom Najom, da je Evropa ekonomski već dostigla Ameriku, i da se Amerika mora sa Evropom odnositi kao prema sebi ravnoj, posebno imajući u vidu njenu zaje­ dničku valutu euro, i uspješno primanje 10 novih članica. Britansko lukavstvo, na koje su nasjeli mnogi u XX vijeku, a koje provijava iz Fergusonovih teza, opominje da se pogleda u drugom pravcu i podsjeti na maksimu Šaše Gitria koja glasi: „ono što je suprotno od istine već je veoma blizu istine".356 Eurozona i jaki euro se vrlo često potenciraju kao najveća snaga EU i kao izazov za op­ stanak Vašingtonskog konsenzusa, koji između ostalog podrazumijeva dolar kao rezervnu valutu u svjetskim finansijama. Ali, ono što izgleda kao snaga i izazov u uslovima neoliberalnog kapitalizma i divljanja finansijkog sektora, suštinski predstavlja i najveću slabost EU. Ta sla­ bost se najbolje vidi na primjeru Grčke, kada su najveće američke banke kao Goldman Saks (Goldman Sachs) gurnule Grčku u dužničku provaliju.357 Ove akcije Vol Strita meinstrim analitičari će okarakterisati kao poslove koji nijesu etični, te da iza njih stoji samo gola pohlepa. Naravno, uvijek su problem trule jabuke u sistemu, a ne planirana akcija, u ovom slučaju, sa ciljem destabilizacije Evrope. Ci-

355 Vidjeti u: Niall Ferguson, Kolos, Uspon i p ad Američkog imperija, str. 391. 356 Emanuel Tod, Posle Imperije, str. 15. 357 Vidjeti u: K. Dujmovic, „Goldman Sachs gurnuo Grčku propast", Bloomberg, tportal.hr, http://www.tportal.hr/autor?author=K.+Dujmovi%C4%87%2fBloomberg

211

ceronova istorija kao učiteljica života opominje, da se greške ne bi ponavljale. Da li je iza finansiranja Hitlera od strane Vol Strita stajalo samo par trulih jabuka, ako se zna da su Evropa i svijet nakon toga završili u plamenu II svjetskog rata? Zato na ovu sračunatu destabi­ lizaciju Evrope, prije svega, treba gledati kao na ozbiljnu opomenu Amerike, šta je sve kadra uraditi, ukoliko Evropa odluči da krene u proces emancipacije. Ako i potroši političke kapacitete u dominaciji nad Evropom, Amerika se vrlo lako može vratiti radikalnim oblicima kontrole iz vre­ mena hladnog rata. Amerika je početkom pedesetih godina XX vijeka, u okviru NATO alijanse stvorila tajnu armiju za subverzivne djelatnosti. Zvanično, ta armija je trebala djelovati u pozadini (stay behind), kao pokret otpora u slučaju sovjetske invazije na Zapadnu Evropu. Organizovane su grupe u okviru svih država članica NATO-a, ali su ipak bile pod direktnom komandom NATO centrale. Taj dio organizacije zvao se Sektor za specijalne jedinice (Special Forces Section). Na čelu ovog sektora je uvijek i isključivo bio američki ili britanski oficir. Na­ jveći dio tajnih dokumenata imao je na sebi pečat na kome je pisalo „samo na uvid Amerikancima (american eyes only)“.358 Sa radom ove tajne armije, osim samog vrha bezbjedonosnih struktura, bio je upoznat i politički vrh država članica. Predsjednici, premijeri, ministri odbrane i unutrašnjih poslova svih članica NATO alijanse znali su da u okviru njihovih država djeluje ova tajna organizacija, iako nisu mogli direktno uticati na njene aktivnosti.359 U praksi, tajne vojske NATO alijanse, u javnosti poznatije po nazivu Gladio (mač),360 imale su dijametralno suprotan angažman od zapisanih ciljeva u osnivačkim dokumentima. Gladio i slične grupe su služile kao sredstvo destabilizovanja onih Daniel Ganser, NATO s secret armies, New York, 2005, str. 28. 359 Vidjeti u: Daniel Ganser, NATO’s secret armies, str. 1. 360 Gladio je tajna NATO armija koja je djelovala u Italiji u toku hladnog rata, ali se obično sve zapadnoevropske tajne NATO armije identifikuju sa njenim nazivom, te se stoga ustalio naziv Gladio za sve njih, iako su sve tajne NATO armije diljem Zapadne Evrope, imale svoja posebna imena. Gladio u prevodu sa italijanskog - mač. 338

212

država u Zapadnoj Evropi u kojima je ljevica dobij ala sve veću podršku naroda, ugrožavajući vlasti koje su bile pod kontrolom Amerike. Italijanski premijer Đulio Andreoti je 1990. godine, pritisnut optužbama za blisku saradnju sa mafijom, prvi, javno progovorio o operacijama tajne NATO armije u Zapadnoj Evropi. Andreotijevo svjedočenje na sudu, izazvalo je veliku buru, a „NATO je reagovao konfuzno i u strahu za svoj imidž, zbog toga što su tajne (stay-behind) armije bile povezane sa masakrima, torturama, državnim udarima i drugim terorističkim ope­ racijama u nekoliko država Zapadne Evrope.44361 Danijel Ganser tvrdi, da su jedan od najvažnijih oblika djelo­ vanja Gladia bile terorističke akcije. U redove tajne NATO vojske regrutovani su isključivo ljudi besprekome prošlosti, ali sa ekstremno desnim političkim uvjerenjima. Parlamentana komisija u Italiji je 1991. godine istraživala povezanost Gladia sa terorizmom. Prije svega, odgovornost za postavljanje bombe na Centralnoj željezničkoj stanici u Bolonji 2. avgusta 1980. godine. U ovom masakru ubijeno je 85, a ranjeno 200 ljudi. General Đerardo Seravale (Gerardo Serravalle), preko italijanske tajne službe, komandovao je Gladiom u periodu 1971­ 1974. godine. On će, na zahtjev komisije koja je istraživala masakr u Bolonji, pokajnički ustvrditi da nije nemoguće da se dio članova Gladia sedamdesetih godina okrenuo ofanzivnim dejstvima. Na taj načinje indirektno potvrdio umiješanost Gladia u terorizam, ali kao grupe koja više nije bila pod njegovom kontrolom. Na logično pitanje, zašto nije ugasio operaciju Gladio, ako nad njom nije imao kontrolu, general Se­ ravale je objasnio, da on za to nije imao mandat. Komandu su imali Amerikanci.361362 Niz drugih terorističkih napada, kao i ubistva dva pre­ mijera, jednog bivšeg, ali u to vrijeme lidera vladajućih demohrišćana u Italiji, Alda Mora 1978. godine, kao i kasnije, tada aktuelnog premi­ jera Švedske, Ulofa Palmea 1986. godine, bacali su sumnju na umi­ ješanost Gladia. Naravno, osim indicija, do direktnih dokaza se nije 361 Daniel Ganser, NATO ’s secret armies, str. 25. 362 Vidjeti u: Daniel Ganser, NATO ’s secret armies, str. 81.

213

moglo doći. I danas su na snazi zvanična tumačenja ovih ubistava, po kojima je Alda Mora ubilo ekstremno krilo Crvenih brigada sa Mariom Moretijem na čelu, a da je Ulofa Palmea ubio nepoznati počinilac u in­ dividualnoj akciji, koji nije imao političkih motiva i koji do danas nije otkriven. Napisane su desetine knjiga i snimljeno isto toliko filmova, dokumentarnih i igranih, o ubistvima ovih premijera. Nelogičnosti koje se nameću, ukazuju na umiješanost djelova tajnih službi Italije i Švedske u ovim ubistvima, što jasno vodi na trag Gladia. Aldo Moro je pokušao uvesti komuniste u vladu Italije, i za to je platio glavom. Svjedočenje njegove udovice Eleonore Moro, pred Senatskom komisi­ jom italijanskog Parlamenta, u kojem optužuje američkog državnog sekretara Henrija Kisindžera, vrlo je upečatljivo. Ona tvrdi da je njenom suprugu, premijeru Italije u zvaničnoj posjeti Vašingtonu 1974. godine, otvoreno zapriječeno. Aldu Moru je direktno rečeno od strane Kisindžera, da će platiti visoku cijenu ukoliko ne odustane od uvođenja komunista u vladu. Na dan potpisivanja njegovog koalicionog dogo­ vora sa predsjednikom italijanskih komunista Enrikom Berlinguerom, Moro biva kidnapovan i 55 dana kasnije ubijen.363 Priča o Ulofu Palmeu, beskompormisnom ljevičaru, podržavaocu Fidela Kastra i Vijetnamaca u ratu protiv američkog neoimperijalizma, kao i političaru koji je u Švedskoj stvorio državu socijalne pravde, završava njegovim, do danas nerazjašnjenim ubistvom na pločnicima Štokholma. Nedugo nakon Palmeove smrti, nove vlasti pre­ pustile su Švedsku Fridmanovom neoliberalnom modelu kapitalizma.364 Brajan Palmer, profesor antropologije na švedskom univerzitetu, o promjeni koju je donio neo-liberalizam, između ostalog kaže: „ (...) Neo-liberalne reforme u Švedskoj provedene su u mnogim 363 Vidjeti u: Death in Rome, The Case ofAldo Moro, dokumentarni film, http://www.youtube.com/watch?v=Jv9nbsIRMcY 364 Vidjeti u; Internet portal Advance.hr, „Mitologija kapitalizma: skandinavski mitovi i nji­ hova svrha", redakcijiski tekst, 16. X I 2011. http://www.advance.hr/vijesti/mitologija-kapitalizma-skandinavski-mitovi-i-njihova-svrha/

214

sektorima rigoroznije čak i od SAD-a. Švedska je zapravo postala laboratorija za privatizaciju."365 Bez istinskog suvereniteta koji je predala Americi, terorizam i politička ubistva od strane Gladia iz vremena hladnog rata, Evropska Unija je mogla samo politički osuditi. Jasno je bilo da se i pored deklaracije Evropskog Parlamenta iz 1990. godine, koja osuđuje ove zločinačke aktivnosti i izričito traži krivičnu istragu, neće ništa uraditi u pravcu procesuiranja krivaca. CIA, kao glavni organizator i logističar ovih NATO aktivnosti, potpuno je ignorisala zvanične zahtjeve insti­ tucija EU za pomoć u istrazi. Takav stav Amerike jasno sugeriše da operacija Gladio poslije pada Berlinskog zida suštinski nije ugašena. Ona stoji kao mač (Gladio) iznad glava onih evropskih političkih snaga koje smatraju da Evropa može sama bez Amerikanaca, čuvati svoju bezbjednost. Ipak, Amerika još uvijek ima odane saveznike i među naj­ većim državama u EU. Prije svih, među državama koje su platile vi­ soku cijenu američkog zagrljaja. Ima li boljeg primjera od Italije? Romano Prođi, bivši predsjednik Evropske komisije i bivši premijer Italije, smatra da nepovjerenje Amerike prema zajedničkoj evropskoj valuti nema osnova. Iz njegovog ugla sigurno nema, jer Prođi ne vidi Evropu drugačijom osim pod američkim starateljstvom. „Naša spoljna politika je i dalje usmerena na naše prekookeanske odnose, koji su glavni izvor stabilnosti za među­ narodni sistem u celini. Članstvo u NATO-u je bilo veoma važno za Italiju i pomoglo je da se odredi sam identitet naše Republike od vremena rata. Zbog toga mi verujemo da reforma NATO-a i ažuriranje njenih pravila i operativnih metoda predstavljaju jedno od najznačajnijih pitanja s kojima treba da se pozabavimo. Što se

365 Advance.hr, internet portal „Mitologija kapitalizma: skandinavski mitovi i njihova svrha“.

215

tiče međunarodne reforme NATO-a, i njene komandne strukture, mi smo podržali napore Sjedinjenih Država u Mediteranu preko južne komande Združenih snaga jer smatramo da je prisustvo Amerike sama suština Saveza."366 Evropa nije monolitna politička cjelina. Evropska oligarhija koja drži Evropu u čvrstoj vezi sa Amerikom, takođe nije monolitna. Dalje slabljenje Amerike može biti jasan signal da se potraže novi strateški partneri, pri čemu ne treba zanemariti ni opasnost od socijal­ nih eksplozija. Ekonomije Grčke, Irske, Španije i Italije su pred zonom bankrota. Snažnije mjere štednje uz insistiranje na održavanju neoliberalnog modela mogu dovesti do stvaranja nove ljevice i nasilnih protesta. Izbori u Grčkoj (2012.) koji su se ponovili u samo par mjeseci, govore u prilog ovoj pretpostavci. Ranije pomenute brojne inicijative, koje su pokretale Fran­ cuska i Njemačka u oblasti samostalne evropske odbrane, završavale su neuspjehom, usljed oštrih kritika Sjedinjenih Država i Velike Bri­ tanije.367 Stara Evropa, koja je umorna od svjetske politike, sigurno je jedan od najvažnijih faktora stabilnosti i mira u svijetu. Evropa, u am­ plitudi od bespogovomog mlađeg saveznika Amerike, pa do eventu­ alno novog samostalnog igrača na geopolitičkoj mapi Evroazije, bilo u formi EU, ili nekoj zajednici Njemačke i Francuske, nalazi se u međuprostoru. Daleke 1999. godine, tadašnji predsjednik Češke Re­ publike Vaclav Klaus je, taj politički međuprostor, protiveći se bombardovanju Srbije, opisao riječima: „Mi smo članovi NATO-a i to iziskuje našu lojalnost. Ali lo­ jalnost ne znači saglasnost po svaku cenu i ne znači bezuslovnu saglasnost uvek i sa svačim. Povrh svega, istina je i to, da svaki čovek skriva u sebi više lojalnosti, a one često mogu biti u sukobu. 366 Romano Prođi, Moja Evropa, Beograd, 2001, str. 77. 367 Vidjeti u: Milutin Janjević, Spoljnapolitika Evropske unije, str. 262.

216

Smešno je nazivati to izolacionizmom, panslavizmom, nacional­ socijalizmom - kako nam to poneko prebacuje. Umeo bih i ja da upotrebim tekve pojednostavljene etikete u suprotnom smislu, ali odbijam da to činim."368

Strah od nove ravoteže snaga „Oni koji imaju fiksaciju na Bizmarkov model ravnoteže snaga, skloni su zamišljati da su međunarodni odnosi nalik uza­ jamnom djelovanju magneta, pri čemu veća sila privlači satelit kao da je po srijedi željezna strugotina, koji se katkad privlače, ali se još češće odbijaju. Ali što ako se današnje sile prestanu ponašati poput magneta i ako izgube sposobnost privlačenja i odbijanja? Što ako čak i Sjedinjene Države, koje su više nego ikada zaokupljene vlastitim unutarnjim problemima, postanu strateški ekvivalent nepokretnog i bezobličnog komada željeza? To se na mnogo načina već dogodilo Japanu i Evropskoj uniji; nekoć ekonomski titani, sada su ostarjela društva i strategijski patuljci."369 Fergusonov strah od moguće apolarnosti u međunarodnim odnosima, iako naglašava daje odsustvo sukoba strano savremanoj međunarodnoj istoriji, više govori o strahu za položaj Amerike u novom multipolamom svijetu. Dajući nam primjere apolarnosti Japana i EU sa Njemačkom kao glavnom silom, Ferguson namjerno zaobilazi činjenicu da su Japan i Njemačka bile okupirane od strane SAD-a i saveznika poslije II svjetskog rata, te da su zbog toga izgubile svoja magnetna svojstva privlačenja manjih oko sebe. Fergusonova dezorjentisanost u analizi svjetske politike, u kojoj je znatno smanjena anglo-američka dominacija, znak je da su za američke stratege budući koraci Rusije i Kine velika enigma. Naime, Rusija i Kina strpljivo 368 Vaclav Klaus, Evropa i EU, Beograd, 2010, str. 228. 369 Niall Ferguson, Kolos, Uspon i p a d Američkog imperija, str. 496.

217

zaokružuju svoj bezbjednosni prostor, bilateralnim sporazumima ili građenjem saveza sa susjedima. Ekonomski rast i vojno uzdizanje ovih novih-starih super-sila, uz Indiju i Brazil, kao i uz Latinsku Ameriku, oslobođeni kontinent sa klicom nove socijalističke revolucije u sebi, novu ravnotežu snaga će učiniti veoma zanimljivom, ali i komplikovanom. Oduševljenje svijeta izborom Baraka Obame za predsjednika Amerike je trajalo veoma kratko. Mnogi su prolili suze na dirljive ri­ ječi inauguralnog govora novog predsjednika. Nobelov komitet je do­ datno degradirao svoju, već uveliko kompromitovanu nagradu za mir, dajući je Obami samo na osnovu njegovih političkih obećanja. Nara­ vno, Obama se malo pitao o budućim strateškim pravcima američke spoljne politike. „Modemi američki predsjednik - Republikanac ili Demokrata - djeluje kao poštar - sluga velikih domaćih korporacija, braneći ih od kritika, i osiguravajući im da im ništa ne stoji na putu.“370 Arapsko proljeće koje su zapadni mediji promovisali u demokratske revolucije, faktički su bili Obamin kontinuitet sa Bušovom politikom osvajanja novih izvora nafte. Nastavljena su rušenja režima (regime change), ali više ne otvorenom agresijom vojnih snaga SAD-a, već na način koji će biti prihvatljiviji američkim saveznicima. Masovne demonstracije kontrolisane od strane Amerike, koje režime dovode do tačaka pucanja, kao u Egiptu, bombardovanje od strane NATO snaga do svrgavanja režima, kao Gadafija u Libiji, ili izazivanje otvorenog građanskog rata, kao u Siriji, predstavljaju oblike ameri­ čkog intervencionizma u vrijeme Obamine administracije. Obamina politika međutim, nije samo mijenjanje načina djelovanja. Ona pred­ stavlja i pozicioniranje Amerike u zauzimanju čitavog basena Medite­

370 Tariq AH, Obama Sindrome, London - N ew York, 2010, str. 75.

218

rana. Ovaj važan geostrateški prostor predstavlja prirodan pojas za obuzdavanje sila koje kontrolišu centar Evroazije. Spinovanje svjetske javnosti, preko plasiranja neistina i poluistina u američkim velikim medijima, više nije jednostavan posao u novom multipolamom svijetu. Povjerenje zapadne javnosti u njihove najveće mejnstrim medije drastično opada.371 Konkurencija na globa­ lnom medijskom nebu, Americi ne dolazi samo od globalnih tv kuća njenih glavnih geostrateških takmaca, već i od medijskih kuća država srednje veličine (kao što je to Iran). Održati i dalje mit, ili medijsku bajku, o Americi kao svetioniku slobode i demokratije, moguće je još samo među onima koji su ostali i dalje indoktrinisani, ili onima koji sve znaju, ali koji su direktno spojeni na američke grantove. Američko agresivno pozicioniranje na Bliskom istoku i u Persijskom zalivu, sa ciljem kontrole što većeg broja naftnih izvora, kao ulog za neizvjestan period koji dolazi, nema prevelikog strateškog značaja za Rusiju i Kinu. Rusija je najbogatija energentima, dok Kina ima bilateralne sporazume sa Venecuelom, Iranom i Nigerijom, a tu joj je i Rusija kao rezervna energentska opcija. Američke aktivnosti su okrenute, prije svega, ka dodatnoj kontroli Evrope preko nafte sa Bliskog istoka i iz Persijskog zaliva. Međutim, čitav trud Sjedinjenih Država na Bliskom istoku će biti uzaludan ukoliko Iran uspije napraviti atomsku bombu. Na taj način izmijenjenom političkom realnošću bi se neutralizovao Izrael, američko glavno uporište u regionu. Posmatrati Izrael, kao državu koja je faktor nestabilnosti je pogrešno. Taj faktor nestabilnosti je Amerika. Uloga Izraela kao regionalnog hegemona koji u šaci drži arapske države, je zadatak koji dominantno obavlja za račun geostrateških in­ teresa SAD-a. Izrael je Americi od strateškog značaja za kontrolu 371 Jedna od najvećih medijskih kuća na svijetu, američki CNN, nalazi se u velikim prob­ lemima, jer je gledanost ove televizije najniža u dvadesetogodišnjoj istoriji. CNN gubi popu­ larnost, a pad gledanosti je čak 50 posto 2012. godine u odnosu na 2 0 1 1-u, izvor: Jutarnji list, preuzeto sa: http://marketingmreza.com/portal/najniza-gledanost-cnn-a-poslednjih-20godina/

219

Bliskog Istoka, koji sa svojom jakom armijom „sve više podsjeća na neku vrstu nepokretnog nosača aviona (Amerike)61.372 Integracioni projekat - jedinstveni ekonomski prostor Rusije, Bjelorusije i Kazahstana Putin smatra kao istorijsku prekretnicu za sve države postsovjetskog prostora. Projekat Evroazijske ekonomske za­ jednice je put ka stvaranju Evroazijske unije. Putin je vidi kao snažnu nadnacionalnu zajednicu za koju kaže d a j e „sposobna da postane jedan od polova savremenog sveta i pri tom da igra ulogu efikasne ‘spone’ između Evrope i dinamičnog Azijsko-tihookeanskog regiona... Osim toga, logičan i izbalansiran sistem partnerstva Evroazijske unije i EU u stanju je da stvori realne uslove za pramenu geopolitičke i geoekonomske konfiguracije celog kontinenta i imao bi nesumnjivo i pozitivan globalni efekat66.373 Multipolami svijet ne znači definitivan pad anglo-američkog uticaja. Taj uticaj će i dalje biti jak, u nekim regionima dominanatan. Glavni problem daljem trajanju američke globalne dominacije, neće biti njena globalna prisutnost ili odsustvo, nego, prije svega, nepo­ vjerenje svijeta prema njenim glavnim izvoznim produktima. Neoliberalni kapitalizam i liberalna demokratija na američki način, našli su se u krizi kojoj se teško nazire kraj. I treći pokušaj građenja novog svjetskog poretka, koji je anglo-američka elita pokušavala tokom či­ tavog XX vijeka, završio je neuspjehom.

372 Emanuel Tod, Posle Imperije, str. 96. 373 Vladimir Putin, „Novi integracioni projekat za Evroaziju-budućnost koja se rađa danas“, Izvestija, oktobar 2011, prenijeto ša: http://www.vidovdan.org/index.php?option=com_content&view=article&id=19090:moj-predlog-evroazijske-unije&catid=41:svet&Itemid=68

220

ZAKLJUČAK „Što se grbo rodi vrijeme ne ispravi.,.“374 Anglo-američka elita je tri puta pokušavala izgradnju novog svjetskog poretka u XX vijeku.375 U tim pokušajima možemo naći uzroke I i II svjetskog rata, kao i podjelu svijeta na dvije interesne sfere u hladnom ratu. Cilj izgradnje novog svjetskog poretka u realizaciji anglo­ američke elite bio je u suprotnosti sa njihovim proklamovanim ideali­ ma. Vilsonovih četrnaest tačaka i njegov često veličani idealizam, raspršeni su već u odlukama Versajskog mira. Transparentna diplomatija, slobodna trgovina i plovidba, razoružanje i samoopredjeljenje naroda, koje je promovisao Vilson, kao osnove budućeg svjetskog poretka, poslije Versaja, bile su mrtvo slovo na papiru.376 I drugi pokušaj izgradne novog svjetskog poretka je bio suprotnost proklamovanim ciljevima. ,,Na zaj edničkom sastanku predsednika SAD-a Ruzvelta i min­ istra predsednika Velike Britanije Cerčila, održanom 14. avgusta 1941. godine, u proklamaciji poznatoj pod imenom ‘Atlantska 374 Valtazar Bogišić, Opšti imovinski zakonik Knjaževine Crne Gore, (član 1002 - „Što se grbo rodi, vrijeme ne ispravi; - što je s početka nezakonito, to samim vremenom zakonito ne postaje"), Beograd, 1986. 375 Vidjeti u: Henri Kisindžer, Diplomatija, str. 738. 376 Vidjeti u: G. G. Preparata, Conjuring Hitler, str. 47.

221

povelja’, dva državnika su iznela osnovne smemice posleratne poli­ tike. Između ostalog: a) da se ubuduće neće vršiti nikakve teritori­ jalne promene, koje ne bi odgovarale slobodno izraženoj volji naroda; b) .da svi narodi imaju pravo da izaberu oblik vladavine prema svom nahođenju, a onima kojima su suverena prava silom oduzeta da im ta prava moraju biti vraćena nakon uspešno okončanog rata; c) sve države velike i male, pobednice ili pobeđene, treba da imaju podjednak pristup trgovini i sirovinama sveta; d) svi narodi sveta, bilo iz realističkih ili moralnih razloga, nužno moraju doći do saznanja o potrebi odricanja od upotrebe sile.“377 Iako Atlanska povelja ne predstavlja formalni pravni akt, u njenom sadržaju se nalaze proklamovani anglo-američki politički cilj­ evi za izgradnju novog svjetskog poretka, koji se trebao graditi poslije pobjede nad Hitlerom. Konferencija na Jalti će njihove najavljene cilj­ eve ponovo ostaviti kao mrtvo slovo na papiru. Amerika i SSSR će uz pomoć tajne diplomatije podijeliti svijet na interesne sfere.378 Kasnije osnivanje dobrog dijela međunarodnih institucija, prije svih MMF-a i Svjetske banke, biće u službi izgradnje američke hegemonije u nesocijalističkom dijelu svijeta. Svijet, podijeljen na interesne sfere, najviše je odgovarao Americi, jer joj je omogućio da, u ime ideala slobode i demokratije, sebe stavi u ulogu branitelja tzv. slobodnog svijeta. Zvanične ciljeve svoje politike Amerika je ponovo pogazila. Ona je u svojoj interesnoj sferi izgradila sistem bezbjednosti koji joj je omogućio potpunu kon­ trolu nad saveznicima, donekle sa izuzetkom Francuske. Međutim, poslije De Gola, uloga Francuske će biti neutralisana i njen značaj biće više u simboličkoj ravni nego u stvarnom uticaju na svjetsku politiku. Konačno, treći pokušaj građenja novog svjetskog poretka Amerika je najavila nakon kolapsa SSSR-a. Džordž Buš stariji je 29. 377 Smilja Avramov, Međunarodno javno pravo, str. 433. 378 Vidjeti u: Vladimir Dedijer, Interesne sfere, str. 435-436.

222

janura 1991. godine u svom godišnjem obraćanju naciji pred oba doma Kongresa (State of the Union) postavio Americi novi stari cilj, građe­ nje novog svjetskog poretka. Buš je naglasio, da je ta velika ideja, taj davno postavljeni ideal „novi svjetski poredak (naš bold) u kojem će različite nacije raditi u korist zajedničkog cilja, kako bi dosegli uni­ verzalne težnje čovječanstva: mir, slobodu i vladavinu zakona. To je svijet za koga se vrijedi boriti, jer od te borbe zavisi budućnost naše djece."379 Naravno, proklamovani ciljevi će i po treći put ostati samo mrtvo slovo na papiru, kao i u prethodna dva slučaja. Na prelazu iz XX u XXI vijek, Amerika će pokušati da ostvari potpunu hegemoniju u svjetskoj politici. Preko procesa globalizacije ona je rastakala suve­ renitete država, sa ciljem transfera političke i socijalne moći sa država, na multinacionalne korporacije. Dakle, i treći pokušaj anglo-američke elite u stvaranju novog svjetskog poretka završio je neuspjehom. Kreatori globalizacije nijesu postigli očekivane rezultate. Umjesto svi­ jeta u kojem će vladati anglo-američka elita, preko lokalnih oligarhija, multinacionalnih korporacija i vojne moći Sjedinjenih Država, rodio se novi multipolami svijet. „Pristalice unipolamog svetskog poretka ističu činjenicu da Sjedinjene Države podstiču razvoj globalizacije, i postaju lider u razradi i razvoju novih tehnologija. To je neosporna istina. Ali, uporedo s tim, treba izvesti i drugi zaključak - SAD više nijesu je ­ dini lider."380 Ne samo da su se pojavili novi lideri u svjetskoj politici kao ozbiljni konkurenti američkoj dominaciji, već je i po prvi put jedan američki državni organ to priznao. Po procjeni američkog Nacionalnog 379 Džordž Buš stariji (George H. W. Bush), dio govora, State o f the Union Address, Јапиагу 29, 1991, preuzeto sa: http://www.infoplease.corn/ipa/A0900156.html 38° j evgenij Primakov, Svet bez Rusije?, str. 16.

223

obavještajnog savjeta (US National Intelligence Council), Amerika najkasnije od 2025. više neće biti dominantna sila u svijetu. Svijet će do tada postati multipolaran i manje centričan, sa jakom Amerikom, ali i jačima od nje.381 I Bžežinski je više nego svjestan američkog slabljenja u odnosu na rivale, pa nudi nove odnose u svjetskoj politici kroz povećanje stepena kooperativnosti, umjesto dosadašnje imperi­ jalne dominacije.382 Gor Vidal defmiše američku politiku kao porodičnu stvar još od vremena očeva osnivača, dakle, tvrdi, da Amerika nikada nije bila demokratija, već vladavina oligarhije.383 U taj porodični posao vladanja Amerikom vremenom će se uključiti i djelovi najviše elite finansijskog kapitala. Početkom XX vijeka Ameriku će, uz dio stare oli­ garhije, kontrolisati nekoliko porodica sa Vol Strita i iz redova monopolskog kapitalizma. Preko političkog lobiranja ova elita, koja vlada Amerikom, vremenom je izgradila legalan put za kontrolu Vašingtona. Da bi kon­ trola postala do kraja efikasna, Amerika je poslije II svjetskog rata, za vrijeme administracije Harija Trumana, postala država nacionalne bezbjednosti, ograničavajući na taj način moć svakog budućeg pred­ sjednika.384 Pokušaji Kenedija da izađe iz okvira ovih ograničenja i prekine rat u Vijetnamu, završili su njegovim do danas nerazjašnjenim ubistvom u Dalasu. I pokušaj Niksona da bude predsjednik Amerike, a ne lutka o koncu iste ove elite, završio je njegovim političkim davlj enj em u aferi Votergejt. Totalitamost liberalne demokratije u američkoj izvedbi je rezul­ tirala stvaranjem veoma sofisticiranog političkog sistema neslobode. Nametanje svojih vrijednosti cijelom svijetu, kroz korištenje meke moći (soft power) kao sredstva za dominaciju, bio je, uz njeno vojno 381 Vidjeti u: David Harvey, The Enigma o f Capital, str. 34-35. 382 Vidjeti u: Zbignevv Brzezinski, „А new political order“, The Cristian Science Monitor, 19. Septembar 2011. 383 Vidjeti u: Gore Vidal, Rat iz snova, str. 8. 384 Vidjeti u: Gore Vidal, The Last Empire, str. 240.

224

uzdizanje, glavni posao američke imperije u godinama hladnog rata .385 Imperija, sa problemom da imperijalnu politiku “proda ” svo­ jim građanima, tražila je modalitete za propagandno pakovanje neoimperijalizma. Holivud i niz američkih globalnih medijskih kuća zatrpavaju Sjedinjene Države i čitav svijet sa produktima masovne kulture uz okean svakojakih bespotrebnih informacija, sa ciljem stvaranja nekritičke mase s kojom se lako vlada .386 Poredak je izgrađen ,po mjeri oligarhija u svim državama. Njegovi efekti su više nego nepravedni, bogati su se još više bogatili, a siromašni došli do granice gladi. Kroz izgradnju novog svjetskog poretka stvarana je nova klasa, tzv. međunarodna korporativna buržoazija. Ovu novu klasu, bez do­ movine i političkih uvjerenja, karakteriše isključivo lojalnost i bespogovoma poslušnost prema svojim multinacionalnim korporacijama. „Sto se tiče kulture McSveta, što znači globalizovane ameri­ čke kulture, ona je, kako beleži Barber,’ne toliko neprijateljski raspoložena, koliko je ravnodušna u odnosu na demokratiju’, jer ‘njen cilj je univerzalno potrošačko društvo’. Njeno planetarno širenje vodi tome da se ‘slobodni građani rođeni u najrazličitijim kulturama’ svuda zamene potrošačima ."387 Novi svjetski poredak, niti u jednom od svojih pokušaja, nije bio egalitaran projekat. Preko njega je trebalo ostvariti dominaciju anglo-američke oligarhije, koja bi vladala svijetom preko lokalnih oli­ garhija i multinacionalnih kompanija. 3 Ako bi ušli u problematiku, ko poimenice, tačno, pripada vrhu anglo-američke elite, eventualno bi omogućili njihovim “đavoljim ad­ vokatima”, kojih na žalost ima na svim meridijanima, optužbe tipa 385 Vidjeti u: Joel Whitney interviews Joseph Nye, „Hovv Soft is Smart“, 8 X 2008, GUERNICA, http://www.guemicamag.com/intemews/how_soft_is_smart_l/ 386 vidjeti u: Željko Simić, Preobražaji totalitarne svesti, str. 411-412. 387 Pjer-Andre Tagajef, Kako odoleti stalnoj pokretljivosti?, Sremski Karlovci - Novi Sad, 2010, str. 112-113.

225

bavimo se teorijom zavjere .388 Priča o teoriji zavjere, je najbolji propagandni mehanizam spin majstora u Americi, kojim se žele obesmisliti optužbe da Amerikom vlada vrh oligarhije, a da je formalni, tačnije Ustavom određeni demokratski poredak, samo paravan. Dakle, kada se pojavi autor koji na precizan način dokazuje da politički sistem u Americi nije zasnovan na vladavini naroda, nego da Amerikom vlada uski, ničim kontrolisani vrh finansijskog kapitala, po narudžbi spin majs­ tora, objavi se nekoliko knjiga sa sličnom tematikom. Te knjige imaju za cilj obesmišljavanje ozbiljne kritike, pa se sve relativizuje preko neozbiljnih i suludnih optužbi da Amerikom vladaju iluminati, ili ma­ soni, ili pak, d a je Amerika žrtva jevrejske zavjere. U međuvremenu se, na takvu temu nakalemi niz autora, koji iz neznanja, ili želje za senzacionalizmom, produbljuju ove teorije zavjere do najnevjerovatnijih Science fiction zaključaka. Ovo more nesuvislosti, a najčešće naručenih traktata od strane čuvara američke nacionalne bezbjednosti, ima samo jedan cilj. Taj cilj je denuncirati bilo koga ko preispituje nametnute dogme o američkoj demokratiji. Sigurno da u vrhu anglo-američke elite ima masona, kao i Jevreja, prije svih pripadnika WASP-a,389 ali ono što ih drži zajedno i čini grupom, nije nacija, rasa, niti religija, kao ni eventualno praktikovanje ezoterijskih obreda. Ono oko čega su oni okupljeni, jeste beskonačna pohlepa, kao i beskonačna želja za kontrolom svijeta. Nji­ hova moć je proizašla iz nezamislivo velikih bogatstava, povećavanih preko monopola iz generacije u generaciju, kao i kontrole i 388 Pokušaj nabrajanja svih ličnosti ili grupa koje pripadaju anglo-američkoj eliti nije tema ove knjige. Ova knjiga se prije svega bavi istraživanjem procesa koji su doveli do anglo­ američke dominacije. Navođenje imena pojedinih predstavnika te elite ima za cilj pružanje orjentira čitaocu u kojem pravcu treba gledati i eventualno dalje istraživati. 389 WASP je izraz koji je nastao od engleske skraćenice White Anglo-Saxon Protestant (Bi­ je li anglosaksonski protestant), a koji se u SAD-u koristi za stanovnike koji u najvećoj mjeri vode porijeko od prvihevropskih protestantskih naseljenika na područje Sjeverne Amerike. Izraz WASP ima i pežorativan karakter, te se njime označavaju pripadnici otuđene američke društvene elite.

226

zloupotrebe vojne i političke sile dvije najveće imperije u XX vijeku, prvo Britanije, a potom i Amerike. Rezultat njihovog vladanja Britani­ jom i Amerikom su permanentni ratovi i visok nivo svjetskog siro­ maštva. Osim kontrole nad 50% svjetskih izvora energije i sirovina, u posljednjih pedeset godina ova elita se koncentrisala na preuzimanje izvora vode, kontrolu usjeva, kao i kontrolu proizvodnje hrane živo­ tinjskog porijekla. Na kraju, moramo se sjetiti izvanrednog Gora Vi­ đala, kada je na permanentne optužbe od strane meinstrim medija u Americi, kako se bavi teorijama zavjere, odgovorio. „Ја nisam teoretičar zavjera, ja sam onaj koji zavjere analizira. ( Г т not a conspiracy theorist, Г т a conspiracy analyst) . “390 Za razliku od Gora Viđala, koji je uzeo velikog učešća u anali­ ziranju kontradiktornosti vezanih za 9/11, Noam Čomski, jedan od naj­ većih kritičara američkog neoimperijalizma, je sebi postavio granicu preko koje neće izazivati snagu američke države. Naime, u intervijuu sa Majklom Albertom februara 2010. godine, Čomski u blago iro­ ničnom tonu, govori o onima koji se bave nelogičnostima i eventual­ nim zavjerama vezanim za ubistvo Kenedija i tragičnim događajima od 9/11. Po njemu, nije bilo političke zavjere u atentatu na Kenedija, jer je, kako kaže Čomski, Kenedi bio predsjednik sa ograničenom moći od strane svog okruženja, te su isti ljudi i poslije njega nastavili da vode Ameriku. Za 9/11 Čomski, takođe, ide na ruku zvaničnom tu­ mačenju događaja, te naglašava daje bavljenje forenzičkim dokazima gubljenje vremena i skretanje teme sa, po njemu, značajnijih pitanja koja su zaokupila Ameriku, a koja su direktna posljedica 9/11.391 Atipi­ čno za Čomskog, koji u ovom slučaju želi da se bavi posljedicama, a

390 Gore Vidal, „Vidal salon", „Diaiy“, Guardian, т а у 2007. http://www.guardian.co.uk/books/2007/may/05/featuresreviews.guardianreviewl4 391 Vidjeti u: The Chomsky Session (2), „Science, Religion & Human Nature" http://www.youtube.com/watch?feature=endscreen&v=f02gcRrdK2I&NR=T

2 27

ne uzrocima događaja. Naravno, ne bez žaljenja, mora se izvesti za­ ključak, da je Čomski, kao uostalom i Hana Arent, u određenom trenutku, izgubio oštricu svoje kritike kada se radi o najosjetljivijim pitanjima nacionalne bezbjednosti Sjedinjenih Država. Zvanični Vašington je pokušajem spinovanja istine oko ubistva Kenedija, rata u Vijetnamu i napadima na Njujork i Vašington 9/11, autoritetima kakvi su Hana Arent i Noam Čomski, jasno ukazao na tri veoma važna događaja koja mu otkrivaju meki trbuh. Dakle, ova tri događaja govore sama za sebe i razotkrivaju suštinu američkog unutrašnjeg ustrojstva i suštinu njenog angažovanja u svjetskoj politici. Procenat Ame­ rikanaca koji vjeruju daje Li Harvi Osvlad sam ubio Kenedija, kao i procenat onih koji vjeruju da su teroristi sami srušili kule u Njujorku, zabrinjavajuće je mali, što je alarmantno za donosioce odluka u Americi. Naravno, taj trend neće popraviti ni ova blijeda epizoda Noama Čomskog, kao što ni Hana Arent nije mogla popraviti sliku o Americi u svijetu, poslije američkih zločina u Vijetnamu. Da svijet neće živjeti u Orvelovoj projekciji još neko vrijeme, zaslužna su dva faktora, nuklearni potencijal Rusije i narasla ekonom­ ska moć Kine. U želji za razumijevanjem karaktera novog multipolamog svijeta, treba naglasiti sledeće činjenice. Dolaskom Putina na vlast392 Rusija se uzdigla kao energetski div, što joj je omogućilo da ponovo zvecka oružjem. I to ne običnim oružjem, nego gotovo sa polovinom svjetskih nuklearnih projektila .393 Kina je spoljnopolitičkom mudrošću i strpljivošću, koje odlikuju potomke Konfučija, postala glavni zajmodavac Amerike. Česta putovanja, više od dva puta mjesečno, Bušovog ministra finansija Polsena na konsultacije u Peking, govore više od riječi .394 Naravno, rađanje novih sila, Indije i Brazila, kao i oslobađanje Južne Amerike iz neokolonijalnih lanaca 392 Sigurno, ne samo dolazak na vlast Putina lično, već čitavog tima koji se prikrivao i čekao šansu za pruzimanje vlasti, onda kad Amerika i oligarsi budu ubijeđeni da su dovršili posao uništenja Rusije kao super sile. . 393 Vidjeti u: Dilip Hiro, After Empire, str. 87. 394 Isto, str. 147.

2 28

SAD-a, doprinijelo je izgradnji multipolamog svijeta. Zan Bodrijar smatra da je globalni sukob čiji smo savremenici, faktički svjetski rat i to ne treći, nego četvrti, u kojem je ulog sama mondijalizacija. „Prva dva svetska rata odgovarala su klasičnoj slici rata. Prvi je stavio tačku na nadmoć Evrope i kolonijalnu epohu. Drugi je dokrajčio nacizam. Treći, koji se, u stvari, dogodio, u vidu hladnog rata i odvraćanja, dokrajčio je komunizam. Između jednog i dru­ gog, svaki put se otišlo dalje u pravcu jedinog svetskog poretka. Ovaj koji je danas virtuelno prispeo do svog kraja, nalazi se u sukobu sa antagonističkim silama na sve strane raširenim u samom srcu mondijalnog, u svim aktuelnim trvenjima. Fraktalni rat svih ćelija, svih singulariteta koji se bune u vidu antitela. Sučeljavanje tako neuhvatljivo da, s vremena na vreme, treba spasiti ideju rata spektakularnim inscenacijama, kao što su one u Zalivu ili ona u Avganistanu. Ali, četvrti svetski rat je drugde. On opseda ceo svetski poredak, svaku hegemonističku dominaciju - ako bi islam vladao svetom, terorizam bi ustao protiv islama. Jer, u stvari, sam svet pruža otpor mondijalizaciji.“ 395 Poslije čitavog vijeka ratova i razaranja, svjedoci smo nove preraspodjele globalne moći. U toj planetarnoj igri ključna mjesta za­ uzima većina starih znalaca. Sjedinjene Države, revitalizovana Rusija i zemlje evropskog kontinenta u svom kompleksnom jedinstvu sa Nje­ mačkom kao liderom, ali i Njemačkom, koja jedino može prekinuti anglo-američku dominaciju Zapadom, ukoliko odluči da se oslobodi američkog bezbjedonosnog “zagrljaja”. Tu su i stare civilizacije sa novim razvojnim odgovorima - Kina i Indija, te sve snažnije zemlje Latinske Amerike koje, u biti svog razvoja, nose reafirmaciju države

395 Žan Bodrijar, Duh Terorizma, str. 11-12.

229

socijalne pravde, različitu od razumijevanja njihovih sjevernih susjeda. Sve njih možemo posmatrati kao nukleuse policentrične globalizacije, kvalitativno vrlo različite i u stalnoj interakciji. Pored toga, globalizacija kao proces, poizVela je niz posljedi­ ca koje su jasni pokazatelji njene složene i polivaletne prirode. Kon­ cept nacionalne države ozbiljno je narušen globalnim interesima krupnog kapitala. Demokratske vrijednosti, kako ih proklamuje i za­ govara SAD na unutrašnjem i spoljnopolitičkom planu, odudaraju od prakse do te mjere da frustriraju ne samo njihove protivnike, u siro­ mašnim zemljama, već i mnogobrojne pobornike u zemljama Zapada, lišene sigurnosti statusa srednje klase. Tačnije, praksa je demantovala one atribute neoliberalnog koncepta zbog kojih je preporučivan, ali i na silu nametan kao jedini razvojni model svijetu, i to u samoj njego­ voj postojbini. Nameće se potreba za ponovnim citatom profesora Dejvida Harvija, koji čitav period neoliberalizma, lucidno naziva

akumulacija otimanjem. Nije bez značaja i činjenica, daje globalizacija donijela ko­ munikacijsko ubrzanje i međuzavisnost posredstvom Interneta. On jeste snažno oružje za ostvarivanje imperijalnih ambicija, ali događaji svjedoče kako se njegova snaga može okrenuti i protiv ciljeva imperije. Očigledno je da su oni koji su ratove pokretali direktno, ili preko zakulisnih vilajeta tajne diplomatije, imali čitavo vrijeme usta puna priča o pravdi, slobodi i demokratiji. Danas je njihov kredibilitet potrošen, jer je dokaza za raskorak između riječi i djela, više nego do­ voljno. Vikiliksovo (WikiLeaks) objavljivanje tajnih američkih diplo­ matskih depeša predstavlja bitan segment u potvrđivanju američkog stvarnog, za razliku od lažnog zvanično proklamovanog angažmana u svjetskoj politici. Kraj Američkog vijeka trebao bi biti i kraj lažnih vrijednosti koje je taj vijek donio, kao i definitivan kraj anglo-američke domi­ nacije. To je zahtjev koji se bezuslovno nameće porastom problema sa kojima se suočava najveći procenat svjetske populacije.

230

Novi multipolami svijet je vrijeme u kojem sazrijeva svijest i potreba za novom formom društvenih odnosa, koja bi parametre za postizanje višeg stepena ljudskog razvoja i sreće, premjestila iz ap­ straktnih indeksa UN-a, kao produžene ruke američke spoljne politike, u njihove svakodnevne živote. Za to su potrebni novi igrači, bez hipoteka viševjekovnih imperijalnih ciljeva, obavijenih prividom potrebe opšteg razvoja, a suštinski okrenutih pljačkanju svijeta. Međutim, Amerika opsjednuta i opijena svojom snagom, iako svjesna njenog naglog opadanja, može pokušati da spriječi kraj svoje apsolutne hegemonije. Takav pokušaj je jedino moguć putem sile i ot­ vorene prijetnje nuklearnim oružjem. Nije Amerika planirala mogu­ ćnost prvog nuklearnog udara samo za vrijeme hladnog rata. Bez obzira što je Amerika nekoliko puta zvanično od protiv-raketnog štita odustajala, njegova izgradnja je američki prioritet u politici njene od­ brane i danas. Dakle, ovakav sistem zaštite od nuklearnog napada, uko­ liko bi postao efikasan, Americi bi dao mogućnost za prvi nuklearni udar. Ovo je krucijalni dokaz da Amerika preko prijetnje mogućnošću pri’og nuklearnog udara želi da zadrži dominaciju nad Evroazijom. Brzina promjena, kako u svijetu, tako i u Americi, daće odgo­ vore na ovu dilemu. Vjerovatnoća da Amerika, ukoliko ne uspije za­ držati svoju kontrolu nad Evropom, svojim eventualnim povratkom u granice Monroove doktrine može doživjeti disoluciju i raspad na ne­ koliko država, nije mala. Takav scenario je moguć usled ekonomskog kolapsa koji bi Ameriku sigurno pogodio, ukoliko dolar u svijetu više ne bude imao ulogu rezervne valute, kao i, ukoliko bi Amerika izgubila kontrolu nad međunarodnim finansijskim institucijama, koju od II svjetskog rata do danas, ostvaruje preko MMF-a i SB. Da li će tada anglo-američka elita napraviti taj završni korak u svojoj neprekinutoj spoljnoj politici, koja je „nepogrešivi koktel agresije, subverzije i masovnih ubistava “396 čitavog XX vijeka i prve

396 G. G. Preparata, Conjuring Hitler, str. 263.

231

decenije novog milenij uma? Završni korak, koji će imati ishodište u konačnom rešenju za ovaj oblik civilizacije, u nuklearnom ratu koji bi završio apokalipsom.

232

LITERATURA Albright, Medeleine, Memoari državne tajnice, Profil, Zagreb, 2005. Ali, Tariq, Obama Sindrome, Verso, London - New York, 2010. Arent, Hana, Istina i laž u politici, Filip Višnjić, Beograd, 1994. Arent, Hana, Izvori totalitarizma, Feministička izdavačka kuća, Beograd, 1998. 5. Atali, Zak, Kriza, a posle?, Hedone, Beograd, 2010. 6 . Avramov, Smilja, Međunarodno javno pravo, Akademija za diplomatiju i bezbednost, Beograd, 2011. 7. Avramov, Smilja, Trilateralna komisija, Akadmija za diplomatiju i bezbednost, Beograd, 2008. 8 . Bacevich, Andrew J., Limits o f power, Metropolitan Books, New York, 2009. 9. Bacevich, Andrew J., Washington Rules, Metropolitan Books, New York, 2010. 10. Badiju, Alen, Pregled Metapolitke, Filip Višnjić, Beograd, 2008. 11. Beker, Dejvid G., Sklar Ričard L. (urednici), Postimperijalizam i svetskapolitika, Akademija za diplomatiju i bezbednost, Beograd, 2010. 12. Black, Conrad, FD Roosevelt Champion o f freedom, Public Affairs, New York, 2003. 13. Blair, Топу, A Јоигпеу Му Political Life, Alfred A. Knopf, New York - Toronto, 2010. 14. Bodrijar, Žan, Duh terorizma, Arhipelag, Beograd, 2007. 15. Bodrijar, Žan, Pakt o lucidnosti ili ineligenciji Zla, Arhipelag, Beograd, 2009. 16. Bogišić, Valtazar, Opsti imovinski zakonik Knjaževine Crne Gore, Službeni list, Beograd, 1986. 17. Brzezinski, Zbignew ,,Anew political order“ The Cristian Science Monitor, 19. Septembar 2011. 18. Brzezinski, Zbigniew, Američki izbor, CID, Podgorica, 2004. 1. 2. 3. 4.

233

19. Bžežinski, Zbignjev, „Bliži se kraj dominacije Zapada 44 Politika, jul 2 0 1 0 . 20. Bžežinski, Zbignjev, Velika šahovska tabla, СШ, Podgorica, 2001. 21. Chomsky, Noam, Mediji, propaganda i sistem, e-knjiga, 2003. 22. Clark, William R., Petrodollar Warfare, New Society Publishers, Gabriola Islands, Canada, 2005. 23. Clarke, Peter, Hope and Glory - Britain 1900-1990, Penguin books, London, 1996. 24. Clinton, Bili, Му life, Allred A. Knopf, New York, 2004. 25. Čomski, Noam, Hegemonija ili opstanak, Rubikon, Novi Sad, 2008. 26. Čomski, Noam, Imperijalne ambicije, Rubikon, Novi Sad, 2007. 27. Cooper, Richard N., Joseph S. Nye, Jr, Global Dilemas, Ethics and foreign policy, The Center o f International Affairs Harvard University and University Press of America, Lanham, 1985. 28. Cvetičanin, Neven, „Tajna kineskog kapitalizma44NedeljnikVreme, septembar 2 0 1 1 . 29. Das, Gurcharan, “The Indian Model” Foreign Afairs, 2006. 30. Dedijer, Vladimir, Interesne sfere, Prosveta, Beograd, 1980. 31. Dictionary, of American Biography, Jacob Непгу Schiff Charles Scribner's Sons, New York, 1928-1936. 32. Engdahl, F. William, Full Spectrnm Dominance, edition.engdahl, Wiesbaden, 2009. 33. Engdahl, F. William, Stoljeće rata 2, Detecta, Zagreb, 2007. 34. Engdahl, F. William, Stoljeće rata, Džaba e-knjiga, 1993. 35. Garton, Eš Timoti, Slobodan svet, B92, Beograd, 2006. 36. FactsAbout Germany, VOD, Eppelhaim, Germany, 1996. 37. Ferguson, Niall, Kolos - Uspon i pad Američkog imperija, Profil, Zagreb, 2011. 38. Ferguson, Niall, The Pity ofWorld War I, BASIC, New York, 1998. 39. Ferguson, Niall, Uspon novca, Ljevak, Zagreb, 2009. 40. Filimonović, Miljan, Spoljna politika Ruske federacije, Infmitas, Beograd, 2010.

234

41. 42. 43. 44.

Fini, Mašimo, Podanici, Ukronija, Beograd, 2007. Fukujama, Frensis, Amerika na prekretnici, СШ, Podgorica, 2007. Fukujama, Frensis, Građenje države, Filip Višnjić, Bograd, 2007. Fukujama, Frensis, Kraj istorije iposlednji čovek, CID, Podgorica,

2002. 45. Ganser, Daniel, NATO’s secret armies, published by Frank Cass, New York, 2005. 46. Gibs, Dejvid, Humanitarno razaranje Jugoslavije, izdavačka knjižamica Zorana Stojanovića, Sremski Karlovci - Novi Sad,

2010 . 47. Gleni, M iša, Balkan 1804-1999, drugi deo, B-92, Beograd,

2001 . 48. Grierson, Edward, The Death o f the Imperial Dream, Dumbleday & Сотрапу, INC., Garden City, NY, 1972. 49. Griffiths, Martin, O ’Callaghan Теггу and Roach Steven C, Inter­ national Relations, Routledge, New York, 2002. 50. Hantington, Samjuel R, Sukob civilizacija, CID, Podgorica,

2000 .

51. Hard, Majki i Negri, Antonio, Imperija, IGAM, Beograd, 2005. 52. Harvey, David, The Enigma o f Capital, Profile Books, London,

2010. 53. Harvey, David, The New Imperialism, Oxford University Press, New York, 2003. 54. Hiro, Dilip, After Empire, Nation Books, New York, 2010. 55. Ikenberry, G. John, „The Rise of China and the Future of the West“ Foreign Afairs, January/February, 2008. 56. Janjević, Milutin, Spoljnapolitika Evropske unije, Službeni glasnik, Beograd, 2007. 57. Kautsky, Karl, Terorrism and Communism, The National Labour Press Ltd, e-knjiga, 2002. 58. Keegan, John, The First World War, AlfredA. Knopf, Ine, New York, 1998.

235

59. Kenedi, Pol, Uspon i pad velikih sila, СШ, Podgorica, 2003. 60. Kinzer, Stiven, Svrgavanje, pučevi, revolucije i invazije, Politika, Beograd, 2006. 61. Kisindžer, Henri, Da lije Americi potrebna spoljna politika, BMG, Beograd, 2003. 62. Kisindžer, Henri, Diplomatija, Klub plus, Beograd, 2008. 63. Klaus, Vaclav, Evropa i EU, Službeni glasnik, Beograd, 2010. 64. Klein, Naomi, Doktrina šoka, V|B|Z, Zagreb, 2008. 65. Klein, Naomi, No Logo, VBZ, Zagreb, 2002. 6 6 . Koker, Kristofer, Sumrak Zapada, Dosije, Beograd, 2006. 67. Koštunica, Vojislav, Ugožena sloboda - Političke i pravne rasprave, Filip Višnjić, Beograd, 2002. 6 8 . Košutić, Stevan, Amerika oddemokratije do imperijalizma, Mostart, Zemun, 2010. 69. Ković, Miloš, Dizraeli i Istočno pitanje, CLIO, Beograd, 2007. 70. Kuper, Robert, Raspad nacija, Filip Višnjić, Beograd, 2007. 71. Lazanski, Miroslav, „Armija po novom modelu" Politika Online, maj 2 0 1 2 . 72. Leon, Degrelle, Hitler Born at Versailles, Institute for Historical Review, e-knjiga, 1987. 73. Loren, Erik, Rat Bušovih, Draganić, Beograd, 2003. 74. Mackinder, Haliford J., Democratic Ideals andReality, Faber and Faber, London, 1988. 75. Meckinder, Haliford J., „The Geographical Pivot of History“, The Geographical Jumal, april 1904. 76. Medvedev, Roj, Putin - povratak Rusije, Kompanija Novosti, Beograd, 2007. 77. Meyssan, Thierry, 9/11: The BigLie, Camot Pub, London, 2003. 78. Mohan, C. Raja, „India and the Balance of Power“ Foreign Afairs, 2006. 79. Montefjore, Sajmon Sibag, Staljin - Dvor crvenog cara, Laguna, Beograd, 2007.

236

80. Obama, Barac, TheAudicityofHope, Crown Publishers, New York, 2006. 81. Obama, Вагак, Promena u koju verujemo, Interkomerc, Beograd,

2010 . 82. Orvel, Džordž, 1984, Libretto, Beograd, 2004. 83. Pekić, Borislav, Tamo gde loze plaču, Službeni glasnik, Beograd,

2012 .

84. Perkins, John, Ispovest ekonomskog ubice, e-knjiga, 2004. 85. Petrović, Dragan, Geopolitikapostsovjetskog prostora, Prometej, Novi Sad, 2008. 8 6 . Pool, James i Suzzane, Tko je finansirao Hitlera, Globus, Zagreb, 1981. 87. Poper, Karl R., Otvoreno društvo i njegovi neprijatelji II, BIGZ, Beograd, 1993. 8 8 . Preparata, Guido Giacomo, Conjuring Hitler, Pluto Press, New York, 2005. 89. Prestowitz, Clyde, Rogue Nation, Basic Books, New York, 2003. 90. Primakov, Jevgenij, Svet bez Rusije?, Službeni glasnik - Fakultet bezbednosti, Beograd, 2010. 91. Prođi, Romano, Moja Evropa, BMG, Beograd, 2001. 92. Rothkopf, David „Brasil’s New Swagger“ Foreign Policy, Мау

2012 .

93. Quigley, Carroll, The Anglo - American Establihment, Books in Focus, Ine, San Pedro, 1981. 94. Quigley, Carroll, Tragedy and Hope, The Macmillan Co, New York, 1975. 95. Roberts, DžonM ., Evropa 1880-1945, Clio, Beograd, 2002. 96. Simić, Željko, Preobražaji totalitarne svesti, Kulturno - prosvetna zajednica Beograd, Beograd, 2006. 97. Srodes, James, Allen Dulles Masters o f Spies, Regneiy Publishing, Washington, DC, 2000.

237

98. Štiglic, Džozef E., (Stiglitz, Joseph), Protivurečnosti globalizacije, SBM-x, Beograd, 2004. 99. Štiglic, Džozef E., (Stiglitz, Joseph), Globalizacija i dvojbe koje izaziva, Algoritam, Zagreb, 2004. lOO.Sutton, Antony, Wall Street and FDR, Copyright by Arlington House Publishers, New Rochelle, New York, 1975. lOl.Sutton, Antony, Wall Street and the BolshevikRevolution, HTML version created in the USA by Studies in Reformed Theology,

2001. 102.Sutton, Antony, Wall Street And The Rise OfHitler, HTLM ver­ sion created in USA by Studies in Reformed Theology, 2000. 103. Tagajef. Pjer-Andre, Kako odoleti stalnoj pokretljivosti?, izdavačka knjižamica Zorana Stojanovića, Sremski Karlovci - Novi Sad,

2010. 104. Tod, Emanuel, Posle imperije, Paideia, Beograd, 2006. 105. Tojnbi, Amold, Proučavanje istorije, CID, Podgorica, 2002. 106. Tokvil, Aleksis de, O demokratiji u Americi, Izdavačka knjižamica Zorana Stojanovića, Sremski Karlovci - Novi Sad, 2002. 107. Vasović, Vučina, Savremene demokratije I, Službeni glasnik, Beograd, 2008. 108. Vidal, Gor, „Vidal salon“, diary, The Guardian, may 2007. 109. Vidal, Gore, Rat iz snova, Čarobna knjiga, Beograd, 2004. 110. Vidal, Gore, The Last Empire, Vintage intemational, New York,

2002. 111. Vlahović, Branko, „Janukovič zakočio NATO“, Večernje Novosti, 24. april 2010. 112. Volkov, Vladimir, Staljinje hteo drugačiju Evropu, Narodna knjiga, Beograd, 2007. 113. Vudvord, Bob, Plan napada, B92, Beograd, 2004. 114. Zakarija, Farid, Post-Američki Svet, Heliks, Smederevo, 2009.

238

WEB SAJTOVI 1. „It’s Spreading’: US Census Reports Nearly 100 Milion Poor in America; Worst Conditions in Fifty Years“ SHTF plan.com,

http://www.shtfplan. com/headline-news/its-spreading-us-census-reports-nearly-100-million-poor-in-america-worst-conditions-in-fifty-years_07232012 2. „About American History“, http://americanhistory.about.com 3. „About Theodore Roosevelt“, http://www.theodoreroosevelt. org/life/rooseveltcorollary. htm 4. „Architects & Engineers for 9/11 Truth“, http://www.ae911truth.org 5. ,,DisasterAssistance“ USD A, http://www.fns.usda.gov/pd/34snapmonthly. htm 6. Food Stamp Use Soars, and Stigma Fades, New York Times, 28.11 2009. http://www.nytimes.com/2009/ll/29/us/29foodstamps.html?_r=0 7. „Estimating the Risk o f Food Stamp Use and Impoverishment During Childhood“ JAMA Pediatrics, http://archpedi.jamanetwork.com/article.aspx?articleid=382364 8. ,,Exclusive: Food Stamp Recipients Outnumber Populations of 24 States Combined“ BREITBART, http://www.breitbart.com/BigGovernment/2012/ll/23/Exclusive-Food-Stamp-Recipients-Outnumber-Populations-Of-24-States-Combined 9. ,,Family Homelessness Is On The Rise“ CBS Baltimore, http://baltimore.cbslocal. com/2012/10/14/family-homelessnessis-on-the-rise/ 10. ,,Geopolitics-Geoeconomsic“ F. William Engdahl, http://www.engdahl. oilgeopolitics. net/Geopolitics___ Eurasia/Si nce_Kennan/since_kennan. html 11. „George H. W. Bush State of the Union Address“, 29.01.1991, http://www.infoplease. сот/ipa/A0900156. html

239

12. „Marketing mreža“, http://marketingmreza.com/portal/na-

jniza-gledanost-cnn-a-poslednjih-20-godina/ 13. „Milions More Califomia Children Slip into Poverty“ NBC, Вау Area, http://www.nbcbayarea.com/news/local/MillionsMore-California-Children-Slip-into-Poverty-134842133.html 14. „Мопгое Doctrine (1823)“ Ourdocmnents.gov, http://www.ourdocuments.gov/doc.php?'flash=true&doc=23 15. „More Than 100 Milion Americans Are On Welfare“ The Ameri­ can Dream, http://endoftheamericandream.com/archives/morethan-100-million-americans-are-on-welfare 16. „New World Order Quotes“, http://allfaith.com/prophecy/newworldorderquotes.html 17. „Researchers: Detroit, Cleveland, Cincinnati, Buffalo, Milwaukee, Lead Nation in Child Poverty“ NCCP, http://www.nccp.org/media/releases/release_136.html 18. „The White House, President George W. Bush“, http://georgewbush-whitehouse.archives.gov/nsc/nss/2002/ 19. „Things No One Ever Teliš You About the Economy“15. X 2007. http://salient.org.nz/features/things-no-one-ever-tells-youabout-the-economy 20. Bejli, Norman i Zoakos, Kriton M., „Posle kraja istorije“ Nova Srpska Politička Misao 21. China’s Defense Budget, GlobalSecmity.org, http://www.globalsecurity.org/military/world/china/budget.htm 22. Dujmovic, K., „Goldman Sachs gurnuo Grčku u propast" Bloomberg, tportal.hr, http://www.tportal.hr/autor?author=K.+Dujmovi%oC4%87%o2fBloomberg 23. Džeferson, Tomas, Deklaracija o nezavisnosti, http://www.ushistory. org/declaration/document/index. htm 24. Holden Jeanne S., „What is Democracy, Lock and Montesquieu“, http://www.ait. org. tw/infousa/zhtw/DOCS/whatsdem/whatdmll. htm

240

25. Internet portal Advance.hr, redakcijiski tekst „Mitologija kapi­ talizma: skandinavski mitovi i njihova svrha“ 16.X I 2011.

http://www.advcmce. hr/vijesti/m itologija-kapitalizma-skandinavski-mitovi-i-njihova-svrha/ 26. Louis T. McFadden's Speech, inthe House ofRepresentatives 10. June 1932, http://www.afii.org/~govem/mcfadden_speech_1932.html 27. Nye, Joseph, interviju sa Whitney, Joel ,,How Soft is Smarr“ 8 . X 2008, GUERNICA, http://www.guernicamag.com/interviews/how_soft_is_smart_l/ 28. Prestowitz, Clyde, intervju RT, Advance.hr, Ekonomskogeopolitički Online list, maj 2 0 1 2 . 29. Putin, Vladimir, „Novi integracioni projekat za Evroazijubudućnost koja se rađa danas“ Izvestija, oktobar 2011, prenijeto sa http://www.vidovdan.org/index.php?option=com_content&view=article&id=19090:moj-predlog-evroazijskeun ije&catid=41:svet&Item id= 68 30. Simon de Bolivar: Message to the Congress of Angosutra 1918, Fordham University, http://www.fordham.edufhalsad/mod/1819bolivar. asp 31. Solženjicin, Aleksandar, interviju sa Bernard Pivoat, http://atorwith.me.hlogspot. com/2012/03/aleksandar-solzenjicin-ideolosko-polje. html 32. Weitz, Richard, “China-Russia relations and the United States: At a tuming point?” RIANOVOSTI, 2012, http://en.rian. ru/valdaiop/20110414/163523421.html

241

DOKUMENTARNI FILMOVI, GOVORI I INTERVJUI 1. (The) Chomsky Session, Science, Religion & Human Nature, II,

2012. 2. Busse, Michael, Bobbi Rossa Maria, Death in Rome - The Case ofAldo Moro, Political Assassination Series, 2001. 3. Čarter, Лгшпу, Crisis o f Confldence speech, 1979. 4. Fracassi, Franco, Tre, Francesco, Trento, Francesco, Zero an investigation in to 9/11, Telemaco, 2008. 5. Harvey, David, Hard Talk, Interview BBC, 2010. 6 . Klein, Naomi, The Shock Doctrine, 2007. 7. Moore, Michael, Capitalisam, Love story, 2009. 8 . Moore, Michael, Fahrenheit 9/11, 2004. 9. Still, William T , The Мопеу Masters, 1996. 10. Stone, Oliver, South ofBorder, 2009. 11. Stone, Oliver, Untold History of the United States, chapter2,2012. 12. Suvorov's Viktor book presentation at the United States Naval Academy, Who Started World WarII? October 7,2009.

242

A

B

Abramovič, Roman (Абрамович, Роман Аркадвевич) 184 Ačeson, Din (Acheson, Dean Gooder-

Baćević, Endrju (Bacevich, Andrew J.) 55-57, 62, 87, 233

ham) 53

Badiju, Alen (Badiou Alain) 24, 233 Balfur - Erlovi Balfura (Balfour - Earl

Adams, Džon (Adams, John) 29

ofBalfour) 111

Ahtisari, Marti (Ahtisaari, Martti) 185

Barber, Bendžamin (Barber, Benjamin) 225

Ajkenberi, G. Džon (Ikenberry, G.

Barns, Hari (Bames, Напу) 26

John) 194,235

Baruh, Bernard (Baruch, Bernard

Ajzenhauer, Dvajt (Eisenhower, Dwight David) 56, 57, 61

Mannes) 47,48 Bejkon, Fransis (Bacon, Francis) 164

Albert Veliki (Albertus Magnus) 164

Bejli, Norman (Bailev, Norman A.) 20, 153-55, 176, 240

Albert, Majki (Albert, Michael) 227 Aleksandar II, Nikolajevič Car Rusije (Александр II, Николаевич) 97

Bek, Ludvig (Beck, Ludwig) 140 Beker Dejvid G. (Baker, David G.) 20, 154,155,159, 233

Ali, Tarik (Ali, Tariq) 218, 233 Aljende, Salvador (Allende, Salvador) 61

Berezovski, Boris (Березовскии, Борис Абрамович) 184, 186 Berle, A dolf (Berle, Adolf) 159

Andreoti, Đulio (Andreotti, Giulio) 213 Andropov, Juri (Андропов, КЈрии

Berlinguer, Enrike (Berlinguer, Enrico) 214 Bird, Čarls (Beard, Charles) 32, 33, 37 Bird, Meri (Beard, Магу Ritter) 33, 37

Владимирович) 182 Arent, Hana (Arendt, Hannah) 74,166, Arhimed (Arhimede) 162

Bizmark, Oto fon (Bismarck, Otto von) 98-102,104,107, 115,116,144, 145,

Aristotel (Aristoteles) 34, 164

217

Armitaž, Ričard (Armitage, Richard) 76

Bjukenen, Lord Džordž (Buchanan,

Artamanov, Viktor (Артамонов, Виктор Алексеевич) 118 Asad, Bašar (Assad, BasharHafez) 18

James McGill) 121,122 Blek, Konrad (Black, Conrad) 48, 233

Askuit, Herbert (Asquith, Herbert

Bodrijar, Žan (Baudrillard, Jean) 73,

Непгу) 123 Atali, Žak (Attali, Jacques) 166,167,233 Avgustin (Augustin) 164 Avramov, Smilja 10, 20,149, 189, 222, 233

83, 84,229,233 Bogišić, Valtazar 221,233 Bolivar, Simon (Bolivar, Sim on) 200, 201,241 Bouman, Robert (Baumann, Robert) 81

228,233

Bler, Toni (Blair, Топу) 86,172,173

243

Brand, Lord (Brand, Robert Нешу, lst

D

Baron Brand) 110 Bret, Redžinald-Lord Ešer (Brett, Reginald Baliol, 2nd Viscount Esher) 109 Brijan, Aristid (Briand, Aristide) 135 Bulou, Andreas fon (Bulow, Andreas von) 81, 82 Buš, Džordž mlađi (Bush, George Walker)

Dals, Alen (Dulles, Allen) 5 6 ,5 7 ,6 1 , 237 Dals, Džon Foster (Dulles, John Foster) 61,1 3 1 ,1 3 2 Das, Gurčaran (Das, Gurcharan) 198,

14,76-8, 81-7,172,173,176,179,180,

De Gol, Šari (De Gaulle, Charles Andre

234

198,201,204,218,228,236,240

Joseph Marie) 59,207, 222

Buš, Džordž stariji (Bush, George Her-

Dedijer, Vladimir 209,222,234

bert Walker) 1 7 ,1 7 4 ,2 2 2 ,2 2 3 ,2 3 6 ,2 4 0

Degrel, Lion (Degrelle, Leon) 118, 236

Bžežinski, Zbignjev (Brzezinski, Zbigniew) 14,22,66,67,75, 86,87,175,178,

DiLorenco, Tomas (DiLorenzo,

193,207,224,233,234

Thomas James) 42 Dizraeli, Bendžamin (Disraeli, Benjamin)

c

101,102, 235 Dod, Vilijam (Dodd, William) 138

Ciceron (Cicero) 211, 212 Cvetičanin, Neven 194,195, 234

Dž

c v

Džeferson, Tomas (Jefferson, Thomas)

Ča plin, Čarli (Chaplin, Sir Charles Spencer) 55 Čavez, Hugo (Chavez, Hugo) 200-03,206

2 9 ,3 1 ,3 5 , 240 Džej, Džon (Јау, John) 29 Džekson, Endrju (Jackson, Andrevv) 37 Džordž V, Kralj Engleske (George V,

Čemberlen, Nevil (Chamberlain,

George Frederick Emest Albert) 109

Neville) 140, 141 Čemberlen, Ostin (Chamberlain,

E

Austen) 135, 136, 141 Čerčil, Vinston (Churchill, Winston) 46, 141-44, 146,234, 242 Čomski, Noam (Chomsky, Noam) 63, 157,160, 161, 172,227, 228,234, 242 r

c Ćano, Grof Galeaco (Ciano, Gian Galeazzo) 145,146

Edvard VII, Kralj Engleske (Edvvard VII, Albert Edvvard) 109 Elkins Vilijam F. ( Elkins, William F.) 27 Engdal, Vilijam (Engdahl, F. William) 20, 76,82, 95,113, 118, 157, 174, 177, 234,239 Eš, Timoti Garton (Ash, Timothy Garton) 69,234

244

F

Gotorn-Hardi - Erlovi Kranbruka (Gathome-Hardy - Earls o f Cranbrook) 111 Grej, Eđvard (Grieg, Edvard Hagerup) 43,118,123 Grej, Henri (Grey, Непгу George) 129 Grierson, Edvard (Grierson, Edward) 109.235

Ferguson, Najl (Ferguson, Niall) 14,15, 3 9 -41,70,71,118,178,211,217,234 Filimonović, Miljan 180, 184,186,188, 189.234 Fini, Mašimo (Fini, Massimo) 7 4 ,1 64­

Grifits, Martin (Griffiths, Martin) 35,235 Grili, Horas (Greeley, Horece) 131 Grosvenor - Grofovi Vestminstera

66, 171,235 Fo, Dario (Fo, Dario) 79, 80 Ford, Henri (Ford, Непгу) 57, 132 Forestal, Džejms (Forrestal, James Vin-

(Grosvenor - Duces o f Westminster) 111 Guderijan, Hajnc (Guderian, Heinz

cent) 56 Franklin, Bendžamin (Franklin, Ben-

Wilhelm) 142

jamin) 29 Franko, Frederiko (Franco, Frederico) 205

Владимир Александрович) 184, 186

Gusinski, Vladimir (Гусинскии,

Fridman, Milton (Friedman, Milton) 16, 63, 166,167, 179,182,183,214 Fukujama, Frensis (Fukuyama, Francis) 14, 17, 63, 65, 66,75, 85,155, 178,235

G Gadafi, Muamer (Gaddafi, Muammar Muhammad Abu Minyar) 18,87,158,218 Gajtner, Timoti (Geithner, Timothy Franz) 62 Ganser, Daniel (Ganser, Daniele) 212, 213.235 , Garibaldi, Đuzepe (Garibaldi, Giuseppe) 98 Gering, Herman (Goring, Hermann Wilhelm) 138 Gibs, Dejvid N. (Gibbs, David N.) 173,235 Gitri, Šaša (Guitiy, Alexandre-Pierre Georges "Sacha") 75,211 Gleni, Miša (Gleny, Misha) 125,235 Gorbačov, Mihail (Горбачев, Михаил Сергеевич) 66,174,182

н Hajdeger, Martin (Heidegger, Martin) 164 Hajek, Fridrih fon (Науек, Friedrich August) 179,166 Halden, Ričard (Haldane, Richard) 117 Halifaks (Viskont) (Wood, Edward Frederick Lindley, lstEarl ofHalifax) 139 Hamilton, Aleksandar (Hamilton, Alexander) 29, 3 4 ,3 5 ,4 2 Hantington, Samjuel R (Huntington, SamuelP.) 18, 76, 77,178, 235 Hard, Majki (Hardt, Michael) 49, 51, 52.235 Harding, Voren (Harding, Warren Gamaliel) 45,129 Harvi, Dejvid (Harvey, David) 21, 72, 76,91, 167,168, 178,179,224,230, 235,242 Hasel, Urlih fon (Hassell, Ulrich von) 140 Haus, Edvard (House, Edward Mandell) 119 Hegel, Fridrih (Hegel, George Wilhelm Friedrich) 2 5 ,7 4 ,1 6 4

245

к

Helfand, Aleksandar-Parvus (ГелБфанд, Александр Л бвович Парвус) 121,122 Heraklit iz Efesa (Herakleitos ho Ephe-

Kalajić, Dragoš, zadnje korice knjige Kant, Emanuel (Kant, Immanuel) 164 Karter, Džimi (Čarter, Jimmy) 14, 64 Kastro, Fidel (Castro, Fidel) 200, 206 Kautcki, Karl (Kautsky, Karl) 123,235 Kavendiš - Grofovi Devonšira i Mark-

sios) 164 Hilan, Džon (Hylan, John Francis) 44, 45 Hiro, Dilip (Hiro, Dilip) 22,1 7 2 ,1 8 0 , 182, 184-86, 188, 193, 195, 197-99, 202 ,2 0 6 ,2 2 8 ,2 3 4

ize Haringtona (Cavendis - Dukes o f

Hitler, Adolf (Hitler, Adolf) 19,20,74,

Devonshire and Marquisses o f Haring-

115, 118,119,121, 122,124,126, 128,

ton) 111

131-33,136-148,212, 222, 236,237

Kejnz, Džon Majnard (Keynes, John Maynard)49, 50, 5 2 ,128,159

Hobs, Tomas (Hobbes, Thomas) 74 Hodorkovski, Mihail (Ходорковскии,

"

Kelzen, Hans (Kelsen, Hans) 165 Kenan, Džordž (Kennan, George Frost)

Михаил Борисович) 184, 187 Holden, Džejn S. (Holden, Jeanne S.)

7 6 ,1 7 8 ,2 3 9

31,241

Kenedi, Džon (Kennedy, John Fitzgerald) 15,16, 57, 58, 62,86, 224, 227, 228

Huver, Edgar (Hoover, John Edgar) 54 Huver, Herbert (Hoover, Herbert Clark) 48, 129 '

I

Kenedi, D žozef (Kennedy, Joseph Patrick, Sr.) 47,142 Kenedi, Pol, (Kennedy, Paul Michael) 37, 42, 43,46, 94, 96, 98-100,104,106, 118, 235

Irving, David (Irving, David John Cawdell) 143

J

Ker, Filip (Kerr, Philip) 109-111 Kerenski, Aleksandar (Керенскии, Александр Федорович) 122 Kigen, Džon (Keegan, John) 118, 120, 235

Janjević, Milutin 208,216,235

KimeI, Hasbend (Kimmel, Husband) 77

Janukovič, Viktor (Лнукович, Виктор

Kin, Džon (Keane, John) 160

Федорович) 189,190, 238 Jeljcin, Boris (Е лбцин, Борис

Kinzer, Stiven (Kinzer, Stephen) 59-61, 157, 235

Николаевич) 182,184-86,189 Jeljcin, Tatjana (Е лбцин, ТатБлна) 184

Kiršner, Kristina (Kirchner, Cristina) 204

Judenič, Nikolaj (КЈденич, Николаи

Kiršner, Nestor ( Kirchner, Nestor) 204 Kisindžer, Henri (Kissinger, Нешу) 14,

Николаевич) 122 Juščenko, Viktor (ТОоденко, Biicrop Андршович) 175

20,35, 38,43, 53,65-68,90, 96, 97,101, 102,106,107,118,126,127,129, 134, 135,154,177,1 7 8 ,1 9 4 ,2 1 4 ,2 2 1 ,2 3 5

246

Kiš, Danilo, zadnje korice knjige Klajn, Naomi (Klein, Naomi) 17, 63, 1 66,171,236,242 Klark, Piter (Clarke, Peter) 124,234 Klark, Vilijam (Clark, William R.) 21, 23, 33,234 Klaus, Vaclav (Klaus, Vaclav) 216,217,

Lindberg, Čarls (Lindbergh, Charles Augustus)41

236

Linkoln, Abraham ( Lincoln, Abraham) 27

Lazanski, Miroslav 192,236 Lemej, Kurtis (LeMay, Curtis Emer­ son) 56,57 Lenjin, Vladimir Iljić (Ленин, Владимир И лбич Улблнов) 118,121-23

Klinton, Bil (Clinton, William Jefferson

Litlton - Viskonti Kobhama (Lyttelton -

"Bili") 15,71,74, 75, 83, 166, 173, 185,

Viskounts Cobham) 111

234

Lok, Džon (Locke, John) 31

Koker, Kristofer (Coker, Christopher)

Loren, Erik (Laurent, Eric) 82

77,236

Lorens, Ser Herbert (Lawrence, Sir Harbert) 137

Kolčak, Aleksandar (Колчак, Александр Василвевич) 122 Kord, Erih (Kordt, Erich) 140 Korea, Rafael (Correa, Rafael) 204

Ludendorf, Erik (Ludendorff, Erich Friedrich Wilhelm) 11 Lugo, Femando (Lugo, Femando) 204,205

Koštunica, Vojislav 32, 162, 236 Košutić, Stevan 26, 32, 33, 35, 37,42,

Lula da Silva (Lula da Silva) 205 Lus, Henri (Luče, Непгу) 91

158, 236 Ković, Miloš 102, 236

м

Kravčuk, Leonid (Кравчук, Леошд Макарович) 182

Makarti, Džozef (МсСагЉу, Joseph)54 Marks, Karl (Магх, KarlHeinrich)21, 72, 74, 156, 164, 167, 171

Kulidž, Kelvin (Coolidge, John Calvin) 129 Kuper, Ričard (Cooper, Richard N.) 68,

Medison, Džejms (Madison, James) 29

234 Kuper, Robert (Cooper, Robert) 58,236

Medvedev Dimitrij (Медведев,

Kurzon, Džordž (Curzon, George) 124

Дмитрии АнатолБевич) 182

Kutuzov, Mihail (Кутузов, Михаил

Medvedev, Roj (Медведев, Рои Александрович) 188,236

Илларионович Голеншцев) 94 Kvigli, Karol (Quigley, Carroll) 15, 33,

Mejsan, Tijeri (Meyssan, Thierry) 78,79 Mekfejden, Luis (McFadden, Louis Thomas)41

40, 45-47, 49, 92,109-111, 116, 123­ 126, 129, 130, 139, 141,237

Mekinder, Haliford (Mackinder, Hali-

L Lajbnic, Gotfrid Vilhelm (Leibniz, Gottfried Wilhelm) 164

fordJ.) 112-114, 121,124, 125,146, 175, 191,235 Meknamara, Robert (McNamara, Robert Strange) 57,58

247

Niče, Fridrih (Nietzsche, Friedrich) 164 Nikolaj П, Car Rusije (Николаи II, Николаи Александрович Романов) 118, 122,181,182

Meternih, Klemens fon (Mettemich, Prince Klemens Wenzel von) 96 Mihailo, Veliki Vojvoda (Александрович, Великии кннзб Михаил) 122 Mil, Džon Stjuart (Mili, John Stuart) 32, 129 Milner, Alfred (Milner, Alfred) 109,

Nikson, Ričard (Nixon, Richard Milhous) 14, 16, 224 Norman, Montegju (Norman, Montagu Collet) 130-132, 137, 138

111, 124 Mizes, Ludvig fon (Mises, Ludwig) 166

0

Mohan, Radža (Mohan, C. Raja) 198,236 Molotov, Vjačeslav (Молотов, Внчеслав Михаилович) 143 Monro, Džejms (Monroe, James) 36,240

0 Kalahan, Teri (O’Callaghan, Тепу) 35, 235

Montefjore, Sajmon Sibag (Montefiore,

Obama, Barak (Obama, Barack) 62, 86,

Simon Sebag) 143, 236 Monteskje, Čarls-Luis (Montesquieu,

87, 172,218, 233,236,237 Olbrajt, Medlin (Albright, Medeleine) 75, 173, 232

Charles-Louis) 31 Morales, Evo (Morales, Evo) 203 Moreti, Mario (Moretti, Mario) 214 Morgan, J.P. (Morgan, John Pierpont) 3 9 ,4 0 ,4 7 ,1 2 9 ,1 3 1 ,1 3 2 ■

Oldrič, Nelson V (Aldrich, Nelson Wilmarth) 40 Orvel, Džordž ( Orwell, George) 89, 151,228, 237

Moro, Aldo (Moro, Aldo) 214,241 Moro, Eleonora (Moro, Eleonora) 214

Osvald, Li Harvi (Oswald, Lee Harvey) 228

Mosadek, Muhamed (Mosaddegh, Mo-

P

hammad) 60,61 Mur, Barington (Moore, Barrington) 37 Mur, Majki (Moore, Michael) 16, 51,

Pahlavi, Reza (Pahlavi, Reza Cyrus) 61

83,242

Palme, U lof (Palme, Olof) 213,214

N

Palmer, Brajan (Palmer, Brian) 214

Naj, Džozef (Nye, Joseph S.) 68,225,233

Palmer - Erlovi Šelbuma i Viskonti Vomera (Palmer - Earls o f Selbome and

Najder, Ralf (Nader, Ralph) 158 Napoleon, Bonaparta ( Napoleon, Bonaparte) 93, 94, 96,98, 99

Viscounts Wolmer) 111 Palmerston, Henri Džon Templ (Lord Palmerston, Непгу John Temple, 3rdVis-

Napoleon III (Bonaparte, LouisNapoleon) 9 6 ,9 8 ,9 9 Negri, Antonio (Negri, Antonio) 49, 51, 52,235

Parmenid (Parmenides) 164 Pekić, Borislav 13, 237 Perez, Karlos (Perez, Carlos) 201

count) 97, 105, 116

248

Perkins, Džon (Perkins, John) 168, 169, 237 Petrović, Dragan 188,237 Platon (Plato) 164 Plehanov, Manjševik (Плеханов, Георгии Валентинович) 122 Plotin (Plotinus) 164 Poenkare, Rejmond (Poincare, Ray-

Ratenau, Valter (Rathenau, Walther) 133,134 Megan, Ronald (Reagan, Ronald Wilson) 1 6 ,6 4 ,1 6 6 ,1 8 0 Ribentrop, Joahim (Ribbentrop, Ulrich Friedrich Wilhelm Joachim von) 140, 143-46 Rikard, Dejvid (Ricardo, David) 164

mond) 118 Pol, Džejms (Poli, James) 131,237

Roberts, Džon Moriš (Roberts, John Morris) 119,127

Pol, Ron (Paul, Ronald) 158

Rokfeler familija (Rockefeller family)

Pol, Suzan (Poli, Suzzane) 131,237

40, 44, 45, 47, 129, 132, 138, 147

Polsen, Henri (Paulson, Непгу) 193, 228

Rotkof, Dejvid (Rothkopf, David) 205,237 Rotšild familija (Rothschild family) 40, 128,129

Poper, Karl R. (Popper, Karl R.) 164,

Rouč, Stiven (Roach, Stevan C.) 35,235

166.171.237 Potanin, Vladimir (Потанин, Владимир Олегович) 183 Preparata, Gvido Đakomo (Preparata,

Rouds, Sesil (Rhodes, Cecil) 93,108, 109, 111, 128,129,148 Rubija, Karlo (Rubbia, Carlo) 172

Gido Giacomo) 19, 119, 121, 122,126,

Rudolf, Germar (Rudolf, Germar) 23

128, 132,133, 137-39,142, 143, 146,

Rusef, Dilma (Rousseff, Dilma) 205 Ruso, Zan Zak (Rousseau, Jean-

148.221.231.237 Prestovic, Klajd (Prestowitz, Clyde) 88,

Jacques) 164 Ruzvelt, Frenklin Delano (Roosevelt,

180,181,237,241 Primakov, Jevgenij (Примаков, Евгении Максњмович) 182-86,223,237

Franklin Delano) 15, 16, 33,46-55, 63, 8 3 ,1 4 8 ,1 4 9 ,1 8 5 , 209,221,233

Princip, Gavrilo 117

Ruzvelt, Teodor (Roosevelt, Theodore)

Prođi, Romano (Prođi, Romano) 215,

3 8 ,3 9 ,4 3 ,4 4 , 114, 239

216.237

S

Putin, Vladimir (Путин, Владимир Владимирович) 173, 176,177, 182, 184, 186-88,220,228,236, 241

R Majmun Penjafortski 164 Ramsfeld, Donald (Rumsfeld, Donald Непгу) 76, 81, 82

Sakašvili, Mihail (Saakashvili, Mikheil) 22, 180 Sarkozi, Nikolas (Sarkozy, Nicolas) 59 Saton, Antoni (Sutton, Antony) 48,49, 122,132,147,238 Seravale, Đerardo (Serravalle, Gerardo) 213

249

225,237 Sklar, Ričard L. (Sklar, Richard L.) 20, 154,156,159,233 Skot, Duns (Scotus, John Duns) 164

Šlezinger, Artur (Schlesinger, Arthur Meier) 62 Šopenhauer, Artur (Schopenhauer, Arthur) 164 Šort, Volter (Short, Walter) 77 Štiglic, D žozef (Stiglitz, Joseph) 17,21, 5 2 .7 1 .7 2 .1 8 3 .2 3 8

Škura tov, Juri (Скуратов, К)рии

Štrezman, Gustav (Stresemann, Gustav)

Sesil, Robert, Lord Selsberi (Cecil Roberts, Lord Salisbury) 110,111 Simić, Željko 24,25, 160, 162, 163,

Илбич) 186

135,136

Smit, Adam (Smith, Adam) 94,164,179

Šuškevič, Stanislav (Шушкевич, Ста-

Smit, Džejms Alen (Smith, James

нислав Станиславович) 182

Allan) 32 Smolenski, Aleksandar (Смоленскии,

т

Александр Павлович) 184 Solženjicin, Aleksandar (Солженицвш,

Tačer, Margaret (Thatcher, Margaret

Александр Исаевич) 181,241

Hilda) 16,64,166

Srouds, Džejms (Srodes, James) 57,

Tagajef, Pjer-Andre (Taguieff, Pierre-

237 Staljin, Josif Visarionovič (Сталин,

Andre) 225,238 Talbot-Stroub, Karl (Talbot-Stroub,

Иосиф Виссарионович) 1 1 5 ,1 3 6 ,141­ 4 6 ,209,236, 238 Stid, Vilijam (Stead, William) 108,109

Carl) 185 Tanasković, Darko, zadnja korica knjige

Stil, Vilijam T. (Still, William T.) 36,39, 4 1 ,4 2 ,4 8 , 242 Stolipin, Petar (С толбшин, Петр

Timošenko, Julija (Тимошенко, К)лш Володимиртна) 175 Tod, Emanuel (Todd, Emmanuel) 18,22, 34, 75, 85, 156, 159, 190,209,210, 211,

АркадБевич) 117,118,181,182

220.238

Stoun, Oliver (Stone, Oliver) 53,148, 201.204.242

Tojnbi, Amold (Toynbee, Amold) 181,238 Tokvil, Aleksis de (Tocqueville, Alexis de)

Suvorov, Viktor (Суворов, Виктор)

2 9 ,3 1 ,3 2 , 162, 238

1 43.145.146.242

Toma Akvinski (ThomasAquinas) 164 Tomas, Džordž (Thomas, Georg) 140

v

s

Trocki, Lav (Троцкии, Ј1ев Давидови ч)121,122

Šaht, Hjalmar (Schacht, Horace Greeley Hjalmar) 130-32,137,138,148 Šif, Jakob Henri (SchifF, Jacob Hemy) 40,114 Širak, Žak (Chirac, Jacques) 173,211

Truman, Hari (Truman, Напу S.) 16, 5 1 ,5 3 ,1 4 7 ,2 2 4 Tuhačevski, Mihail (Тухачевскии, Михаил Николаевич) 142 Tzu, Sun (Tzu, Sun) 195

250

Vilhem II, Car Njemačke (Wilhelm II, Deutscher Kaiser) 115,118,120 Vilson, Vudro (Wilson, Thomas

V Vajczeker, Baron Emst fon (Weizsacker, Emst Freiherr von) 140 Valas Henri (Wallace, Непгу Agard) 52

Woodrow) 4 0 ,4 3 ,4 4 ,4 9 ,5 1 , 83,119, 122, 124,127,221 Vindam - Baroni Lekonfilda (Wyndham - Barons Leconfield) 111

Varburg familija (Warburg family) 40 Vasović, Vučina 30, 31,238

Volfovic, Pol (Wolfowitz, Paul Dundes) 14, 76

Vašington, Džordž (Washington, George) 29

Vandenberg, Artur (Vandenberg,

Veitz, Ričard (Weitz, Richard) 196,241

Arthur Hendrick) 53

Vemis - Baroni Zapadnog Vemisa (We-

Vudvord, Bob (Woodward, Bob) 77,

myss - Barons Wester Wemyss) 111

78,239

Vicleben, Ervin (Witzleben, Job-Wilhelm Georg Erdmann Erwin von) 140

z

Vidal, Gor (Vidal, Gore) 1 6 ,3 4 ,5 3 ,5 4 ,

Zakarija, Farid (Zakaria, Fareed) 68,

79, 157,224,227,238

69,238 Zoakos, Kriton M. (Zoakos, Criton M.) 20,153-55,176, 240

Viktorija, Kraljica Engleske (Queen Victoria, Alexandrina Victoria) 109

251

SADRŽAJ Prof. dr Smilja Avramov: IZNEVERENI IDEALI..............................

7

UVOD................................................................................................... ц DIO PRVI IMPERIJALNI KARAKTER REPUBLIKE Politički sistem Sjedinjenih D ržava............................................. 29 Demokratija ili oligarhija....................................... 33 1. Mlada republika................................................................... 33 2. Džin se ro d io ........................................................................ 38 Neuspješan ulazak u veliku ig ru ................................................... 42 Ruzveltova im perija...................................................................... 47 Država nacionalne bezbjednosti................................................... 53 Poslije trijumfalizma........................................................................62 1. Unipolamost kao problem ................................................... 62 2. Dar sa neba - 9/11 ................................................................ 77 DIO DRUGI PORIJEKLO ANGLO-AMERIČKE DOMINACIJE Spašavanje imperije - Sesil Rouds i Milnerova grupa................ 93 1. Britanija kao lider................................................................ 93 2. Slablj enj e Austij e i Rusij e ................................................... 96 3. Rađanje njemačkog carstva................................................ 98 4. Borba za prevlast................................................................ 100 5. Elita britanske imperije na prelazu iz XIX u XX v ije k .... 107 6 . Rat kao neminovnost............................................................ 112

253

7. Propast ruskog carstva i ulazak Amerike u rat.

120

Velika igra - dovođenje Hitlera na v last .......................124 1. Mirovna konferencija u Versaju....... ..................................124 2. Specijalna veza Montagju Norman - Hjalmar Šaht........... 130 3. Anglo-američko finansiranje Njemačke i uspon Hitlera ..132 4. Klopka za H itlera...... ...........................................................139 DIO TREĆI MULTTPOLARNOST ILI IZOLACIJA AMERIKE Ubijanje nacionalnih država - globalizacija.................................153 Američke vrijednosti ili totalitamost neoliberalnog poretka..... 157 Krah neoliberanog m odela............................................................ 165 Multipolamost - nova realnost međunarodnog poretka..............172 Rusija - povratak vojne super-sile i energetskog d iva.................181 Kina - buđenje velikog zm aja.......................................................193 Nove sile u usponu......................................................................... 197 1. Indija - azijski tigar u kavezu.............................................. 197 2. Latinska Amerika - skidanje neokolonijalnih lanaca 199 Stari kontinent................................................................................ 207 Strah od nove ravnoteže snaga..................................................... 217 ZAKLJUČAK.......................................................................................221 LITERATURA...................................................................................... 233 WEB SAJTOVI.....................................................................................239 DOKUMENTARNI FILMOVI, GOVORI I INTERVJUI.................... 242 INDEKS.................. ..............................................................................243

254

SAŠAMARKOVIĆ M AN IFEST PROTIV IMPERIJE prilog istoriji američkog (neo)imperijalizma

Izdavači IZDAVAČKA KNJTŽARNICA ZORANA STOJANOVIĆA SREMSKI KARLOVCI • NOVI SAD AKADEMIJA ZA DIPLOMATIJUIBEZBEDNOST BEOGRAD

Za izdavače Sreten Stojanović, direktor Prof. dr Nenad Đorđević, direktor Recenzenti Prof. dr Smilja Avramov Prof. dr Darko Tanasković Dizajn korica i priprema za štampu Aleksandar Aleksić Štampa i povez

Novi Sad

Tiraž 5000 Godina 2013. ISBN 978-86-87545-19-9

IZDAVAČKA K N JIŽ A R N IC A Z O R A N A STO JAN OVIĆA 21000 N ovi Sad, Trg M arije Trandafil 5 Tel: +381 (21)

66

24 800 Faks: +381 (21)

66

23 853

w w w .ikzs.com ®ikzs@ ikzs.com A K A D EM IJA ZA D IP L O M A T IJU IB E Z B E D N O S T Travnička 2 ,11000 Beograd, Tel. +381 (0) 11 262 0186 www.diplomatija.com ®[email protected]

Šaša Marković je rođen 1967. go­ dine na Cetinju. Bio je poslanik u Skupštini Republike Crne Gore i poslanik u Skupštini Državne za­ jednice Srbija i Crna Gora, kao i član parlamentarne Komisije za bezbjednost državne zajednice. Učesnik je velikog broja konferen­ cija i parlamentarnih susreta, kao i studijskih boravaka u zemlji i inostranstvu, organizovanih od strane SAD-a i EU. Studirao je istoriju na Filozofskom fakultetu u Beogradu, kao i na Fakultetu političkih nauka, takođe u Beogradu. Magistrirao je na Akademiji za diplomatiji i bezbednost u Beogradu, sa temom „Kraj unipolamog i nastajanje multipolamog svjetskog poretka analiza tranzicije globalne politi­ čke moći“. Živi u Budvi.

„U vreme, pokazalo se, naivnog uverenja daje, posle sloma nacizma i fašizma, tvrdokorno staljinističko jednoumlje poslednji vid totalitarnog mišljenja i delovanja koji zarobljava i ugrožava savremenog čoveka, Danilo Kiš je poručio da promašiti staljinizam znači promašiti sve. Nekoliko poslednjih decenija uverava nas da bi se Kišova misao danas mogla, i morala, osnovano parafra­ zirati: Ko promaši Ameriku, promašio je sve! A temeljna, analitički prodorna i sintetički ubedljiva studija Šaše Markovića Manifest protiv imperije punim pogotkom pogađa Ameriku. Na osnovu opsežne i raznovrsne literature, teo­ rijski pouzdano, a metodološki dosledno, autor doista ispisuje pravi manifest protiv onoga što je u našoj sredini Dragoš Kalajić nazvao ’Američko zlo‘. Istovremeno, Markovićeva studija nije knjiga mržnje prema Americi i Ame­ rikancima. Jer i ova, nekad za ceo svet obećavajuća velika zemlja nade i njeni anestetizovani građani takođe su žrtve poslednjeg u nizu i dosad svakako najperfidnijeg vida imperijalnog totalitarizma, alibijski zaodenutog u plemenite ideale demokratije i ljudskih prava, a bezočno sprovođenog i nametanog ma­ sovnom medijskom manipulacijom, finansijskom alhemijom globalnog do­ mašaja, bezdušnim sankcijama i neprestanim ratovima. Ova sugestivna dijagnoza sindromske prirode razorne globalizacije na američki način dolazi u pravi čas, kad se uz njeno zloslutno metastaziranje počinju zakonito javljati i perspektivno delotvoma sistemska antitela kojima svet odbrambeno reaguje. Uočavanje te tendencije uvodi Imperiju u iskušenje posezanja za krajnjim sredstvima, o čemu je sudbinski važno posedovati jasnu i objektivnu predstavu neopterećenu bilo kakvom političkom ili akademskom ’korektnošću‘, s isti­ nom kao jedinim merilom i putokazom zaključivanja." Prof. dr Darko Tanasković

ISB N 978-86-7543-267-8

9 788675 432678