RESENHA¹ CASTRO, Iná Elias de. Geografia e Política territ!rio, escala de análise e instit"i#$es. Rio de %aneiro &ertrand &rasil, '((). Andr* +"i Arg"el-es Arg"el-es dos Santos il-o/
O te0to e1 2"est3o * co14osto de "1a Introd"#3o, a 2"al a a"tora a5or a5orda da a te1át te1átic ica a da Geog Geogra rafi fia a Polí Polític tica a no s*c" s*c"lo lo 66I, 66I, ) ca4í ca4ít" t"lo los s e as considera#$es finais concl"indo a o5ra. No entanto, consta1 neste tra5al-o a4enas os dois 4ri1eiros ca4ít"los da o5ra, 4ortanto a Introd"#3o e o ca4ít"lo 7Rela#$es entre territ!rio e conflito o ca14o da geografia 4olítica8, os 2"ais ser3o discorridos ao longo desta 4rod"#3o. Introd Introd"to "toria ria1en 1ente te Iná Elias Elias de Castro Castro afir1a afir1a 2"e a geogra geografia fia co1o co1o disci4lina acad91ica 4oss"i o de:er de co14reender a 4rod"#3o, organia#3o e a diferencia#3o do es4a#o, o" se;a, a disci4lina 5"sca ter do1ínio acerca das rela#$es 2"e ocorre1 no es4a#o geográfico, logo sa5er analisar e entender as for1as de dis4osi#$es de o5;etos, fi0os e fl"0os, no <15ito es4acial. A a"tora 4roc"ra ainda, asseg"rar a rele:se de citar o 2"e a 1es1a c-a1a de 7le2"e te1ático8 co1o rec"rsos, os 2"ais refor#a1 s"a tese. Al*1 disso, Castro ta15*1 fa "1 a4an-ado -ist!rico relati:o = Geografia Política e o 4r!4rio de5ate te1ático e te!rico, "tiliando>se desde a disc"ss3o do s*c"lo 4assado, no 2"e di res4eito =s g"erras 1"ndiais, 2"e cara caract cter eri ia a a 4ri1 4ri1ei eira ra gran grande de g"er g"erra ra co1o co1o "1 1o1e 1o1ent nto o e1 2"e 2"e -a:i -a:ia a estra estrat* t*gi gias as e infl infl"9 "9nc ncia ias s de 4ode 4oderr e do1in do1ina# a#3o 3o 4or 4or 4arte 4arte dos dos Esta Estado dos s nacionais, os 2"ais 4oss"ía1 grande controle referente aos territ!rios, deste 1odo 1odo,, conc concl" l"ii 2"e 2"e a4!s a4!s a Pri1e Pri1eir ira a G"er G"erra ra ?"nd ?"ndia iall os concon-ec eci1e i1ent ntos os ad2"iridos ser:ira1 4ara a cria#3o de no:as fronteiras na E"ro4a. @"anto a Seg"nda G"erra ?"ndial, a a"tora cita o conte0to geográfico da *4oca, onde o te!rico ale13o riederic- Ratel e a escola geo4olítica ale13 fornecia1 os 4or2"9s te!rico>conceit"ais 4ara o a"toritaris1o e e04ansionis1o ale13o. O fato * 2"e a4!s a seg"nda grande g"erra a geografia 4olítica 4asso" 4or "1 ostracis1o, onde se"s 4rinci4ais o5;etos de est"do fora1, de certo 1odo, a5andonados, 4ois neste 4eríodo era1 des4olitiados e 4o"2"íssi1os o" nada de s"as a15i#$es te!ricas anteriores. Ainda referindo>se a -istoricidade da geografia 4olítica "tilia>se do 4erío eríodo do de G"err "erra a ria ria, 7iní 7iníc cio da glo5 lo5ali alia# a#3o 3o8, 8, o fi1 fi1 da RS RSS, o fortal fortaleci eci1en 1ento to da de1ocr de1ocraci acia a re4res re4resent entati ati:a :a Bestas Bestas 4oster 4osterior ior1en 1ente te a "1 regi1e a"toritário, onde os 1ilitares go:erna:a1 e o"tros 1o1entos -ist!ricos
2"e 4ro:ocara1 na disci4lina "1a reno:a#3o te!rico>1etodol!gica e1 "1 4eríodo 2"e 4ode>se identificar estando entre as d*cadas de DF( e D(, at* adentrar>se na conte14oraneidade, o s*c"lo 66I, onde atento">se 4ara a acelera#3o dos 4rocessos e interesses 2"e relaciona1>se e1 di:ersas 4ro4or#$es. No seg"ndo ca4ít"lo do te0to, a a"tora di:ide>o e1 2"atro 4artes, co1 o o5;eti:o de enfatiar os 1arcos conceit"ais da 4olítica 4ara 2"e se 4ossa organiar interesses e analisar o territ!rio co1o "1 recorte e contedo desses interesses. A 4riori, Iná Elias de Castro 4roc"ra de1onstrar a inse4ara5ilidade da geografia co1o disci4lina acad91ica e as características instit"cionais da 4olítica, as 2"ais s3o esta5elecidas 4elos Estados nacionais, o 2"e res"lta no recon-eci1ento da geografia 4olítica co1o "1a área es4ecífica da disci4lina. A 4artir dessa análise 5"sca o le:anta1ento e4iste1ol!gico enfatiando os conte0tos geográficos, os 2"ais infl"enciara1 4ara a g9nese deste ca14o geográfico e de s"a ra1ifica#3o 4olítica. Considera>se 2"e a geografia ten-a se esta5elecido na seg"nda 1etade do s*c"lo 6I6 e"ro4e", e1 "1 4eríodo 1arcado 4or dis4"tas territoriais e de "1 e04ansionis1o, 2"e consolida a ideia de na#3o e s"a territorialidade 4olítica, co1o 1eio de afir1ar essencial1ente s"a e0ist9ncia. E1 "1 seg"ndo 1o1ento, a a"tora 5"sca dar enfo2"e a disc"ss3o 4olítica e territorial co14arando a 4olítica co1 os atos das instit"i#$es 45licas, as 2"ais 4oss"e1 carga social e s3o territorial1ente a14las, e1 contra4artida 2"e o"tros atores sociais 4oss"e1 a#$es li1itadas, o" se;a, afeta a4enas áreas e gr"4os direta1ente :inc"lados. Al*1 disso, Iná Elias de Castro a4resenta o 4eríodo de siste1atia#3o do desen:ol:i1ento científico da disci4lina co1o sendo 4arte do 4ro;eto 4olítico>territorial geográfico no fi1 do s*c"lo 6I6, onde co1 a intelect"alia#3o ela5orada, fora constit"ído o 4r!4rio f"nda1ento da disci4lina, o 2"e seg"ndo :es +acoste seria 4ara faer a g"erra, e1 se" te0to, A Geografia > isso ser:e, e1 4ri1eiro l"gar 4ara faer a g"erra B+acoste, D). Ratificando isso, a geografia foi instit"ída co1o ed"ca#3o ele1entar o5rigat!ria, e1 1eados de D)(, e a4!s a :it!ria ale13 na G"erra ranco>Pr"ssiana BDF(>DFD 4olíticos "tiliara1 s"as infl"9ncias 4ara 1ilitariar a ed"ca#3o geográfica, 4ara o fi1 de refor#ar e 4o4"lariar a conce4#3o de Estado>na#3o, fato 2"e al*1 do 1ais, esta:a1 correlacionados = e04ans3o i14erialista. Na terceira 4arte deste ca4ít"lo, as 4ro4osi#$es geo4olíticas ratelianas 1arcadas 4or "1 forte tra#o de 4atriotis1o -i4er5!lico s3o relacionadas =s do italiano Nicola" ?a2"ia:el, o 2"al :i:ia "1 4eríodo de a5sol"tis1o 1onár2"ico. A15os frag1entara1 a 1oral 4olítica da 1oral co1"1, real#ando e
so5re4ondo os fatores nacionalistas aos 1*todos solicitados 4ara c"l1inar e1 "1 5e1 1aior. ?a2"ia:el :isl"15ro" o Estado 1oderno, a5sol"tista, co1o a estrat*gia con:encional 4ara concretiar, d"rado"ra1ente, o 4oder dos italianos so5re se"s territ!rios. En2"anto Ratel 4erce5e" 2"e, esta estrat*gia territorial teria 2"e 4rosseg"ir 4ara a constr"#3o do Estado>na#3o co1 a aceita#3o das 1assas ao ideal nacionalista. Na lti1a 4arte do te0to, a a"tora instit"i o ra1o da geografia 4olítica at"al co1o a rela#3o entre a 4olítica, a e04ress3o e for1a de controle dos conflitos sociais, o territ!rio e 4or fi1, a 5ase 1aterial e si15!lica da sociedade. Por fi1, Iná Elias de Castro, esta5elece 2"e 4ensar e1 "1 espaço político co1o rec"rso 1etodol!gico, c";a finalidade * identificar as condi#$es 2"e o di:erge1 de o"tros es4a#os, o5;etos de est"do geográficos s3o algo necessário, 4ois assi1, 4ode>se caracteriar "1a área de a#3o o" de e0tens3o de "1 fenJ1eno o" 4rocesso 2"e caracterie "1a área do con-eci1ento.
Avaliação Crítica
A 1etodologia do te0to da 4!s>do"tora, Iná Elias de Castro, acerca da te1ática 7Geografia Política8, fa co1 2"e a4esar do tra5al-o ser e0tenso, o fato dos ca4ít"los estare1 4ont"ados facilita a leit"ra e a co14reens3o so5re a o5ra. Por traer "1a carga -ist!rica e e4iste1ol!gica 1"ito forte 7Geografia e Política territ!rio, escala de análise e instit"i#$es8 * "1 te0to ideal 4ara 2"e1 2"er refletir a res4eito das 2"est$es 4olíticas en:ol:endo o es4a#o, 4ois fa a reto1ada desde o s"rgi1ento da e04ress3o 7Geografia Política8 co1 o fil!sofo franc9s T"rgot, e1 DF)(, 4assando 4ela siste1atia#3o da geografia no s*c"lo 6I6 e seg"indo e1 "1a lin-a do te14o at* a conte14oraneidade, o s*c"lo 66I. A geografia 4olítica, at"al1ente, está 1"ito 4resente nas rela#$es de 4oder, no entanto, o 2"e antes era "1 4oder 4ratica1ente e0cl"si:o do Estado, está dissi4ado entre e14resas, as 2"ais conseg"e1 infl"enciar deter1inados territ!rios. 1 e0e14lo disso * a instala#3o de 4ro;etos co1o a Kale, a Eletro5rás e Al"norte 2"e conseg"e1 7ditar a din<1ica econJ1ica e 4olítica das áreas e1 2"e est3o instaladas8, 4ois 4ro:oca1 "1a 1o5ilia#3o diferenciada no es4a#o.
Por fi1, s! resta dier 2"e a a5ordage1 te!rica "tiliada 4ela a"tora foi 1"ito 5e1 feita, ind" o leitor a 2"estionar acerca da ess9ncia da Geografia Política, se" :ínc"lo co1 a 2"est3o territorial e o en:ol:i1ento das ci9ncias 4olíticas e rela#$es internacionais. O fato * 2"e, 4ara alg"ns este ra1o 4ode ser e1 4ri1eiro l"gar til 4ara a g"erra, o"tros 4ara 4o4"lariar "1a ideologia, o" 1es1o 4ara a for1a#3o de estrat*gias de gest3o de territ!rios. No entanto, esta área geográfica, na :erdade, * isso e 1"ito 1ais, 4ois ela está inti1a1ente ligada = 4olítica e ao territ!rio e conse2"ente1ente ao 4oder e seg"ndo o fil!sofo e 4olítico rancis &acon 7 o conhecimento é em si mesmo um poder” .
D. Tra5al-o a4resentado = disci4lina Geografia Política, so5 a orienta#3o da 4rofessora 2.
Catia O. ?acedo. Al"no do c"rso de +icenciat"ra Plena e1 Geografia da EPA, t"r1a do 'L se1estre, 1atríc"la '(D)'M(D(.