REFERAT “IDENTIFIKASI FORENSIK”
Diajukan Oleh: Imba Wahyu Wahyu Ginandra !"#$#""$%#& !"#$#""$%#& Ory'a Sa(i)a !"#$#""$*$& Ri+ky ,erdian !"#$#""$-$& .adame Arum Nurilla !"#$#""$*-& Wahyu +ahyani !"#$#""$$/& Karina Ai0yah Se(ia1a(i !"#$#/"$"/&
D2k(er 3embimbin4 : dr5 Su4ihar(26 .5 Ke06 ..R6 S7
KE3ANITERAAN KE3ANITERAAN K8INIK I8.9 KEDOKTERAN FORENSIK DAN .EDIKO8EGA8 RS9D DR5.OEWA D R5.OEWARDI RDI S9RAKARTA FAK98TAS KEDOKTERAN 9NIERSITA 9NIERSI TAS S .97A..ADI;A7 .97A ..ADI;A7 S9RAKARTA S9RAKARTA *$#%
1
REFERAT “IDENTIFIKASI FORENSIK”
;an4 Diajukan Oleh : Imba Wahyu Wahyu Ginandra !"#$#""$%#& !"#$#""$%#& Ory'a Sa(i)a !"#$#""$*$& Ri+ky ,erdian !"#$#""$-$& .adame Arum Nurilla !"#$#""$*-& Wahyu +ahyani !"#$#""$$//& Karina Ai0yah Se(ia1a(i !"#$#/"$"/&
Telah di0e(ujui dan di0ahkan 2leh
Tan44al
3embimbin4 : dr5 Su4ihar(26 .5 Ke06 ..R6 S7
5555555555555555555555555555555555&
Di=re0en(a0ikan di hada=an : dr5 Su4ihar(26 .5 Ke06 ..R6 S7
555555555555555555555555555555555&
Di0ahkan Ke(ua 3r24ram 3r2,e0i : dr5 D2na De1i Nirla1a(i
555555555555555555555555555555555&
2
REFERAT “IDENTIFIKASI FORENSIK”
;an4 Diajukan Oleh : Imba Wahyu Wahyu Ginandra !"#$#""$%#& !"#$#""$%#& Ory'a Sa(i)a !"#$#""$*$& Ri+ky ,erdian !"#$#""$-$& .adame Arum Nurilla !"#$#""$*-& Wahyu +ahyani !"#$#""$$//& Karina Ai0yah Se(ia1a(i !"#$#/"$"/&
Telah di0e(ujui dan di0ahkan 2leh
Tan44al
3embimbin4 : dr5 Su4ihar(26 .5 Ke06 ..R6 S7
5555555555555555555555555555555555&
Di=re0en(a0ikan di hada=an : dr5 Su4ihar(26 .5 Ke06 ..R6 S7
555555555555555555555555555555555&
Di0ahkan Ke(ua 3r24ram 3r2,e0i : dr5 D2na De1i Nirla1a(i
555555555555555555555555555555555&
2
IDENTIFIKASI FORENSIK
I5
DEFINSI Iden(i,ika0i Iden(i,ika0i ,2ren0ik meru=akan meru=akan u=aya u=aya yan4 dilakukan dilakukan den4an den4an (ujuan memban(u =enyidik un(uk menen(ukan iden(i(a0 0e0e2ran45 Iden(i,ika0i =er02nal 0erin4 meru=akan 0ua(u ma0alah dalam ka0u0 =idana mau=un =erda(a5.enen(ukan iden(i(a0 =er02nal den4an (e=a( ama( =en(in4 dalam =enyidikan karena adanya kekeliruan da=a( berakiba( ,a(al dalam =r20e0 =eradilan5* 3eran ilmu ked2k(eran ked2k(eran ,2ren0ik dalam iden(i,ika0i iden(i,ika0i (eru(ama =ada jena'ah (idak dikenal6 jena'ah yan4 ru0ak6 membu0uk6 han4u0 (erbakar dan ke+elakaan ma0al6 ben+ana alam6 huru hara yan4 men4akiba(kan men4akiba(kan banyak k2rban menin44al6 menin44al6 0er(a =2(2n4an (ubuh manu0ia a(au keran4ka5Selain keran4ka5Selain i(u iden(i,ika0i iden(i,ika0i ,2ren0ik ju4a ber=eran dalam berba4ai ka0u0 lain 0e=er(i =en+ulikan anak6 bayi (er(ukar6 a(au dira4ukan 2ran4(uanya5Iden(i(a0 0e0e2ran4 yan4 di=a0(ikan bila =alin4 0ediki( dua me(2de yan4 di4unakan memberikan ha0il =20i(i, (idak mera4ukan&5 *
I I5
DASAR > DASAR IDENTIFIKASI FORENSIK
3
Da0ar Da0ar huku hukum m dan dan unda undan4 n4?u ?und ndan an4 4 bida bidan4 n4 ke0eh ke0eha( a(an an yan4 yan4 men4 men4a(u a(ur r iden(i,ika0i jena0ah adalah : A5
maya(
(er0ebu(
dan
diberi
label
yan4
memua( memua(kan kan iden(i iden(i(a0 (a0 maya(6 maya(6 dilak dilak den4an den4an diberi diberi +a= jaba(an jaba(an yan4 yan4 diileka(kan =ada ibu jari kaki a(au ba4ian lain badan maya(5
<5 9ndan4 9ndan4?un ?undan dan4 4 Ke0eha( Ke0eha(an an 3a0al 3a0al -" #5 Selain Selain =enyidi =enyidik k =ejaba =ejaba(( =2li0i =2li0i Ne4ara Ne4ara Re=ubl Re=ublik ik Ind2ne0ia Ind2ne0ia ju4a ke=ada ke=ada =ejaba( =e4a1ai ne4eri 0i=il (er(en(u di De=ar(emen Ke0eha(an diberi 1e1enan4 khu0u0 0eba4ai =enyidik 0eba4aimana dimak0ud dalam 99 N2 B (ahun #-B# (en(an4 7ukum A+ara 3idana6 un(uk melakukan =enyidikan (indak =idana 0eba4aimana dia(ur dalam dalam undan4?undan4 ini5 *5 3enyidik 3enyidik 0eba4aim 0eba4aimana ana dimak0u dimak0ud d dalam dalam aya( aya( #& ber1enan4 ber1enan4 : a5 .elakukan .elakukan =emerik0aan =emerik0aan a(a0 kebenar kebenaran an la=2ran la=2ran 0er(a ke(eran4an5 ke(eran4an5 b5 .elakukan =emerik0aan (erhada= 2ran4 yan4 didu4a didu4a melakukan5 +5 .emin(a .emin(a ke(eran4an ke(eran4an dan bahan bahan buk(i dari 2ran4 2ran4 a(au a(au badan badan u0aha5 d5 .elakukan .elakukan =emerik0aan =emerik0aan a(a0 0ura( 0ura( a(au d2kumen d2kumen lain5 e5 .elakukan .elakukan =emerik =emerik0aan 0aan a(au a(au =enyi(aa =enyi(aan n bahan bahan a(au a(au baran4 baran4 buk(i5 buk(i5
4
,5 .emin(a ban(uan ahli dalam ran4ka =elak0anaan (u4a0 =enyidikan5 45 .en4hen(ikan =enyidikan a=abila (idak (erda=a( +uku= buk(i 0ehubun4an den4an (indak =idana di bidan4 ke0eha(an5 @5 Ke1enan4an
=enyidik
0eba4aimana
dimak0ud
dalam
aya(
*&
dilak0anakan menuru( 99 N2 B (ahun #-B# (en(an4 7A35
III5
!ENIS > !ENIS .ETODE IDENTIFIKASI FORENSIK !eni0 me(2de iden(i,ika0i ,2ren0i+ da=a( diba4i menjadi me(2de iden(i,ika0i =rimer dan me(2de iden(i,ika0i 0ekunder5 .e(2de iden(i,ika0i (radi0i2nal yai(u me(2de )i0ual6 dimana me(2de ini (idak bi0a dian44a= 0eba4ai me(2de (erbaik dan ren(an dalam ke(idak
(eli(ian5 .e(2de ini di42l2n4kan 0eba4ai me(2de
iden(i,ika0i 0ekunder5@ .e(2de Iden(i,ika0i 3rimer
Gambar#5.e(2de iden(i,ika0i =rimer5 #
#5 Sidik jari5 #5#5 De,ini0i Sidik jari adalah 0ua(u im=re0i dari alur?alur lekukan yan4 men2nj2l dari e=idermi0 =ada (ela=ak (an4an dan jari?jari (an4an a(au (ela=ak kaki dan jari?jari kaki6 yan4 ju4a dikenal 0eba4ai “dermal rid4e0” a(au “dermal =a=illae”6 yan4 (erben(uk dari 0a(u a(au lebih alur?alur yan4 0alin4 berhubun4an5 Dari bayi =un6 ki(a 0emua 0udah mem=unyai 0idik jari yan4 0an4a( iden(ik dan (idak dimiliki 2ran4 lain5 Alur?alur kuli( di ujun4 jari dan (ela=ak (an4an dan kaki mulai (umbuh di ujun4 jari 0ejak janin
5
beru0ia em=a( min44u hin44a 0em=urna 0aa( enam bulan di dalam kandun4an5% Dak(il20k2=i adalah 0ua(u 0arana dan u=aya =en4enalan iden(i(a0 diri 0e0e2ran4 melalui 0ua(u =r20e0 =en4ama(an dan =eneli(ian 0idik jari6 yan4 di=er4unakan un(uk berba4ai ke=erluanCkebu(uhan6 (anda buk(i6 (anda =en4enal a(au=un 0eba4ai =en44an(i (anda (an4an +a= !em=2l&5 % .e(2de ini membandin4kan 0idik jari jena'ah den4an da(a 0idik jari an(em2r(em5 Sam=ai 0aa( ini6 =emerik0aan 0idik jari meru=akan =emerik0aan yan4 diakui =alin4 (in44i ke(e=a(annya un(uk menen(ukan iden(i(a0 0e0e2ran45 Den4an demikian haru0 dilakukan =enan4anan yan4 0ebaik?baiknya (erhada= jari (an4an jena'ah un(uk =emerik0aan 0idik jari6 mi0alnya den4an melakukan =embun4ku0an kedua (an4an jena'ah den4an kan(2n4 =la0(ik5 * Ada (i4aala0an men4a=a 0idik jari meru=akan indika(2r iden(i(a0 yan4 da=a( diandalkan: •
#
Sidik jari unik:Tidak ada ke+2+2kan mu(lak an(ara papiler ridges =ada jari dari dua indi)idu yan4 berbeda a(au =ada jari yan4 berbeda dari 2ran4 yan4 0ama5
•
Sidik jari (idak berubah: papiler ridges (erben(uk =ada bulan keem=a( kehamilan dan (e(a= (idak berubah bahkan 0e(elah ma(i5Sidik jari (umbuh kembali dalam =2la yan4 0ama 0e(elah luka rin4an5 8uka yan4 lebih =arah men4akiba(kan jarin4an =aru( =ermanen5
•
Sidik jari da=a( dikla0i,ika0ikan: Karena
0idik
jari da=a(
dikla0i,ika0ikan6 maka da=a( di iden(i,ika0i dan di da(a 0e+ara 0i0(ema(i0 dan den4an demikian da=a( di=erik0a den4an mudah un(uk (ujuan =erbandin4an5
6
Gambar*5Ana(2mi kuli(: kelenjar ekrin melin4kar6 yan4 (erle(ak didermi06 memiliki 0aluran yan4 naik melalui la=i0an e=idermi0 dan berakhir di0e=anjan4 =a=iladermal5 S(ruk(ur =a=iladermal memberikan =2la0idik jari yan4 kha05@
De(ail ana(2mi ini mem=erka0ar =ermukaan (ela=ak (an4an dan kaki hin44a mem=erkua( +en4keraman kala meme4an4 a(au berjalan5
7
42l2n4an u(ama6 1alau kemudian Fran+i0 Gal(2n ber=enda=a( bah1a hanya ada @ 42l2n4an u(ama6 0elebihnya adalah )aria0i5 %
Gambar @5 2n(2h =2la yan4 =alin4 umum un(uk dermal ridges58ima kela0 u(ama?le,( l22=6 ri4h( l22=6 1h2rl6 ar+h6 dan (en(ed ar+h?umum di4unakan5 Frekuen0i =erkiraan un(uk0e(ia= (i=e dinya(akan dalam (anda kurun459n(uk (ia= (i=e6 =20i0i dari in(i di(andai den4an k2(ak merah dan del(adi(andai 0e4i(i4a hijau5@
#5*5 Si,a( > 0i,a( Sidik !ari
8
bumi6 kemun4kinan mun+ulnya dua 0idik jari manu0ia yan4 0ama baru akan (erjadi la4i @$$ (ahun kemudian6 a(a0 da0ar ini6 0idik jari meru=akan 0arana yan4 (er=en(in4 khu0u0nya ba4i ke=2li0ian didalam men4e(ahui ja(i diri 0e0e2ran45% Diba1ah ini meru=akan 0i,a(?0i,a( khu0u0 yan4 dimiliki 0idik jari:
%
a& Perennial nature6 yai(u 4ura(an?4ura(an =ada 0idik jari yan4 meleka( =ada kuli( manu0ia 0eumur hidu=5 b& Immutability6 yai(u 0idik jari 0e0e2ran4 (idak =ernah berubah6 ke+uali menda=a(kan ke+elakaan yan4 0eriu05 +& Individuality6 =2la 0idik jari adalah unik dan berbeda un(uk 0e(ia= 2ran45
#5@5 .a+am > .a+am Sidik !ari a& Latent prints Sidik jari 8a(en&5 Walau=un ka(a “la(en” berar(i (er0embunya a(au (ak (am=ak6 =ada =en44unaan m2dern di ilmu ,2ren0ik i0(ilah 0idik la(en berar(i kemun4kinan adanya a(au im=re00i 0e+ara (ak 0en4aja yan4 di(in44alkan dari alur?alur (2nj2lan kuli( jari =ada 0ebuah =ermukaan6 (an=a meliha( a=akah 0idik (er0ebu( (erliha( a(au (ak (erliha( =ada 1ak(u (er0en(uh5 Teknik mem=r20e0 0e+ara elek(r2nik6 kimia1i6 dan ,i0ik da=a( di4unakan un(uk meliha( re0idu 0idik la(en yan4 (ak (erliha( yan4 di(imbulkan dari 0ekre0i kelenjar ekrin yan4 berada di alur?alur (2nj2lan kuli( yan4 mem=r2duk0i kerin4a(6 0ebum6 dan berba4ai ma+am li=id& 1alau=un im=re00i (er0ebu( (erk2n(amina0i den4an 2li6 darah6 +a(6 (in(a6 dll5 @ b& Patent prints Sidik jari 3a(en&5 Sidik ini ialah im=re00i dari alur?alur (2nj2lan kuli( dari 0umber yan4 jak jela0 yan4 da=a( lan40un4 (erliha( ma(a manu0ia dan di0ababkan dari (ran0,er ma(eri a0in4 =ada kuli( jari ke 0ebuah =ermukaan5 Karena 0udah da=a( lan40un4 diliha( 0idik ini (idak bu(uh (eknik?(eknik enhan+emen(6 dan diambil bukan den4an dian4ka(6 (e(a=i hanya den4an di,2(25 @
9
+& Plastic prints Sidik jari 3la0(ik&5 Sidik =la0(ik adalah im=re00i dari 0en(uhan alur?alur (2nj2lan kuli( jari a(au (ela=ak yan4 (er0im=an di ma(erial yan4 mem=er(ahankan ben(uk dari alur?alu( (er0ebu( 0e+ara de(ail5 2n(2h umum: =ada lilin +air6 de=20i( lemak =ada =ermukaan m2bil5 Sidik?0idik 0e=er(i ini da=a( lan40un4 diliha(6 (a=i =enyidik ju4a (ak b2leh men4enyam=in4kan kemun4kinan bah1a 0idik?0idik la(en yan4 (ak (am=ak dari 0ek2n4k2lan =elaku mun4kin ju4a (erda=a( =ada =ermukaan (er0ebu(5 90aha un(uk meliha( im=re00i?im=re00i n2n =la0(ik =un haru0 dilak0anakan5@
#5/5 Kla0i,ika0i Sidik !ari Sebelum k2m=u(eri0a0i men44an(ikan 0i0(em =enda(aan manual di 2=era0i?2=era0i =emr20e0an 0idikjari yan4 be0ar6 kla0i,ika0i 0idik jari manual di4unakan un(uk men4ka(a42rikan 0idik jari berda0arkan ,2rma0i alur?alur (2nj2lan 0e+ara umum 0e=er(i ada a(au (ak adanya =2la?=2la 0irkular =ada jari?jari&6 2leh karena i(u =enda(aan dan =en4ambilan +a(a(an la=2ran dalam jumlah be0ar berda0arkan =2la?=2la (er0ebu(6 yan4 (erle=a0 dari =er(imban4an nama6 (an44al lahir6 dan da(a bi24ra,i05 Si0(em?0i0(em kla0i,ika0i 0idik jari yan4 =alin4 =2=uler dian(aranya 0i(em R20+her6 0i0(em u+e(i+h6 dan 0i0(em 7enry5 Dari 0i0(em?0i0(em ini6 0i0(em R20+her dikemban4kan di !erman dan dia=lika0ikan di !erman dan !e=an45 Si0(em u+e(i+h dikemkan4kan di Ar4en(ina dan diim=lemen(a0ikan di 0eluruh Amerika 9(ara6 dan 0i0(em 7enry dikemban4kan di India dan diim=lemen(a0ikan di kebanyakan ne4ara?ne4ara berbaha0a In44ri05 % Si0(em 7enry bera0al dari =2la rid4e yan4 (er=u0a( =2la jari (an4an6 jari kaki6 khu0unya (elunjuk5 .e(2da yan4 kla0ik dari (in(a dan men44ulun4 jari =ada 0ua(u kar(u +e(akan men4ha0ilkan 0ua(u =2la rid4e yan4 unik ba4i ma0in4?ma0in4 di4i( indi)idu5Dalam 0i0(em kla0i,ika0i 7enry6 (erda=a( (i4a =2la da0ar 0idik jari: Ar+h len4kun4an&6 822= uliran&6 dan Wh2rl lin4karan&5 %
10
a5 Tipe Arch6 3ada =a(ern ini keru(an 0idik jari mun+ul dari ujun46 kemudian mulai naik di (en4ah6 dan berakhir di ujun4 yan4 lain5 b5 Tipe Loop6 3ada =a(ern ini keru(an mun+ul dari 0i0i jari6 kemudian memben(uk 0ebuah kur)a6 dan menuju keluar dari 0i0i yan4 0ama ke(ika keru(an i(u mun+ul5 +5 Tipe Whorl 6 3ada =a(ern ini keru(an berben(uk 0irkuler yan4 men4elilin4i 0ebuah (i(ik =u0a( dari jari5 Dari ke(i4a kla0i,ika0i dia(a0 (erda=a( ju4a kla0i,ika0i yan4 lebih k2m=lek0 yan4 men4iku(0er(akan =2la =lain
ar+he0 len4kun4an
0ederhana a(au (en(ed ar+he0 lekukan yan4 0e=er(i (enda& 5 32la 822= da=a( berarah radial a(au ulnar6 (er4an(un4 arah ek2r dari l22= (er0ebu(5 32la Wh2rl ju4a diba4i dalam 0ub4ru=?0ub4ru=: =lain 1h2rl6 a++iden(al 1h2rl06 dan +en(ral =2+ke( l22=5 %
Gambar /5 32la da0ar 0idik jari5 %
#5"5 ara 3en4ambilan Dan 3emerik0aan Sidik !ari Dari 0embilan me(2de iden(i,ika0i yan4 dikenal hanya me(2de =ene(uan ja(i diri den4an 0idik jari dak(il20k2=i&6 yan4 (idak la'im dikerjakan 2leh d2k(er6 melainkan dilakukan 2leh =ihak ke=2li0ian5 Walau=un =emerik0aan 0idik jari (idak dilakukan 2leh d2k(er6 d2k(er ma0ih mem=unyai ke1ajiban yai(u un(uk men4ambilkan a(au men+e(ak
11
0idik jari6 khu0u0nya 0idik jari =ada k2rban yan4 (e1a0 dan keadaan maya(nya yan4 (elah membu0uk5 Teknik =en4emban4an 0idik jari =ada jari yan4 keri=u(6 0er(a men+2=2( kuli( ujun4 jari yan4 (elah men4elu=a0 dan mema0an4nya =ada jari yan4 0e0uai =ada jari =emerik0a6 baru kemudian dilakukan =en4ambilan 0idik jari6 meru=akan =r20edur 0(andar yan4 haru0 dike(ahui d2k(er5% ara =en4an4ka(an 0idik jari yan4 =alin4 0ederhana adalah den4an me(2de du0(in4 =enaburan bubuk&5
0(2=le05 Dalam 0(2=le0
(er0ebu(6 di(aruh ju4a
=ermukaan benda yan4 didu4a men4andun4 0idik jari yan4 (elah di2le0i minyak5 Tu(u= ra=a( 0(2=le05 Sian2akrila( ber0i,a( mudah men4ua= 0ehin44a ua=nya akan menem=el =ada =ermukaan benda berminyak yan4 didu4a men4andun4 0idik jari5 Semakin banyak 0ian2akrila( yan4 menem=el =ada =ermukaan berminyak6 0emakin (am=aklah 0idik jari 0ehin44a da=a( diiden(i,ika0i 0e+ara mudah5 % ara lainnya den4an men44unakan i2din5 I2din dikenal 0eba4ai 'a( =en42k0ida0i5 !ika di=ana0kan6 i2din akan menyublim6 yai(u berubah 1ujud dari =ada( menjadi 4a05 Kemudian6 4a0 i2din ini akan bereak0i den4an kerin4a( a(au minyak =ada 0idik jari5 Reak0i kimia ini men4ha0ilkan 1arna +2kela( kekunin4?kunin4an5 Warna yan4 diha0ilkan (idak ber(ahan lama 0ehin44a haru0 0e4era di=2(re( a4ar da=a( did2kumen(a0ikan5 a( kimia lain yan4 bia0a di4unakan adalah =erak ni(ra( dan laru(an ninhidrin5 !ika =erak ni(ra( di+am=urkan den4an na(rium kl2rida6 akan diha0ilkan na(rium ni(ra( yan4 laru( dan enda=an =erak kl2rida5 Kerin4a( dari =elaku men4andun4 4aram da=ur na(rium kl2rida6
12
Nal& yan4 dikeluarkan melalui =2ri?=2ri kuli(5 3ada =rak(iknya6 laru(an =erak ni(ra( di0em=r2(kan ke =ermukaan benda yan4 didu4a (er0en(uh =elaku5 Se(elah " meni(6 =ermukaan benda akan kerin4 dan =erak ni(ra( =un (erliha(5 8alu6 0inar (eran4 a(au ul(ra )i2le( yan4 di02r2(kan ke =ermukaan benda akan membua( 0idik jari yan4 men4andun4 =erak ni(ra( (erliha(5 Se=er(i halnya i2din6 1arna yan4 diha0ilkan (idak ber(ahan lama 0ehin44a haru0 0e4era di=2(re( a4ar da=a( did2kumen(a0ikan5 Ninhidrin meru=akan 'a( kimia yan4 da=a( bereak0i den4an minyak dan kerin4a( men4ha0ilkan 1arna un4u5 !ika jari =elaku kejaha(an men4andun4 minyak a(au kerin4a(6 lalu (er(em=el =ada =ermukaan benda6 0idik jarinya akan (erliha( den4an +ara menyem=r2(kan laru(an ninhidrin5 Se(elah dibiarkan 0elama #$?*$ meni(6 akan (am=ak 1arna un4u5 3r20e0 ini da=a( di=er+e=a( den4an meman,aa(kan =ana0 lam=u5.e(2de =alin4 mu(akhir yan4 di4unakan un(uk men4iden(i,ika0i 0idik jari adalah (eknik mi+r2?? ray ,lu2re0+en+e .RF&5 Teknik ini dikemban4kan 2leh hri0(2=her W2rley6 ilmu1an a0al 9ni)er0i(y 2, ali,2rnia yan4 bekerja di 820 Alam20 Na(i2nal 8ab2ra(2ry5 Dibandin4kan den4an me(2de lainnya yan4 bia0a di4unakan6 (eknik .RF mem=unyai bebera=a kelebihan5 .RF da=a( men4iden(i,ika0i 0idik jari yan4 (idak da=a( diiden(i,ika0i me(2de lain5%
*5 Anali0i0 Den(al F2ren0ik Od2n(2l24i da=a( meru=akan 0ua(u =enera=an ilmu 4i4i dalam 0y0(em hukum5Ilmu ked2k(eran 4i4i ,2ren0ik memiliki nama lain yai(u forensic dentistry dan odontology forensic5 F2ren0ik 2d2n(2l24i adalah 0ua(u +aban4 ilmu ked2k(eran 4i4i yan4 mem=elajari +ara =enan4anan dan =emerik0aan benda buk(i 4i4i 0er(a +ara e)alua0i dan =re0en(a0i (emuan 4i4i (er0ebu( un(uk ke=en(in4an =eradilan5 Ruan4 lin4ku= ,2ren0ik 2d2n(2l24i meli=u(i : #5 Iden(i,ika0i (erhada= jena0ah k2rban yan4 (idak dike(ahui melalui 4i4i6 rahan4 dan (ulan4?(ulan4 krani2,a0ial
13
*5 Anali0a jejak beka0 4i4i(an @5 Anali0a (rauma 2r2,a0ial yan4 berhubun4an den4an kekera0an 4. Dental jurisprudence (erma0uk menjadi 0ak0i ahli 3elayanan den(al ,2ren0i+ meli=u(i baik =enyelidikan kema(ian mau=un ked2k(eran ,2ren0ik klini0 un(uk men4e)alua0i k2rban kekera0an hidu= 0e=er(i kekera0an 0ek0ual6 kekera0an anak6 dll5 Seba4ai 0ua(u me(2de iden(i,ika0i =emerik0aan 4i4i memiliki keun44ulan 0eba4ai beriku(: #5 Gi4i meru=akan jarin4an kera0 yan4 re0i0(en (erhada= =embu0ukan dan =en4aruh lin4kun4an yan4 ek0(rim5 *5 Karak(eri0(ik indi)idual yan4 unik dalam hal 0u0unan 4i4i 4eli4i dan re0(2ra0i 4i4i menyebabkan iden(i,ika0i den4an ke(e=a(an yan4 (in44i5 @5 Kemun4kinan (er0edianya da(a an(em2r(em 4i4i dalam ben(uk +a(a(an medi0 4i4i dental record & dan da(a radi2l24i05 /5 Gi4i 4eli4i meru=akan len4kun4an ana(2mi06 an(r2=2l24i06 dan m2r,2l24i06 yan4 mem=unyai le(ak yan4 (erlindun4 dari 2(2(?2(2( bibir dan =i=i6 0ehin44a a=abila (erjadi (rauma akan men4enai 2(2(? 2(2( (er0ebu( (erlebih dahulu5 "5
Ana(2midan .2r,2l24i Gi4i .anu0ia B
14
a5 Ana(2mi Gi4i Gi4i manu0ia (erdiri dari (i4a:
Akar 4i4i6 yan4 ber,un40i men2=an4 4i4i dan meru=akan ba4ian 4i4i yan4 (erle(ak didalam (ulan4 rahan45
.ahk2(a 4i4i yai(u ba4ian 4i4i yan4 berada dia(a0 4in44i)a5
8eher 4i4i6 yai(u ba4ian yan4 men4hubun4kan akar 4i4i den4an mahk2(a 4i4i5
b5 S(ruk(ur Gi4i
15
Gambar "5 S(ruk(ur 4i4i5B
+5 .2r,2l24i 4i4i56B .enuru( ma0a =er(umbuhan 4i4i manu0ia (erba4i menjadi dua6 yai(u : #5 Gi4i 0u0u Gi4i 0u0u berjumlah *$ buah dan mulai (umbuh =ada umur % ? bulan dan len4ka= =ada umur * > *6" (ahun5 Gi4i 0u0u (erdiri dari " 4i4i =ada 0e(ia= daerah rahan4 ma0in4 > ma0in4 adalah : * 4i4i 0eri in+i+i)u0&6# 4i4i (arin45 *5 Gi4i =ermanen Gi4i =ermanen berjumlah *B > @* (erdiri dari * 4i4i 0eri6 # 4i4i (arin46 * 4i4i =rem2lar6 dan @ 4i4i m2lar =ada 0e(ia= daerah rahan45 Gi4i =ermanen men44an(ikan 4i4i 0u0u5 An(ara umur % > #/ (ahun *$ 4i4i 0u0u di4an(i 4i4i =ermanen5 Gi4i m2lar # dan * mulai eru=0i =ada umur % > #* (ahun 0edan4kan 4i4i m2lar @ mulai eru=0i =ada umur # > *# (ahun5 d5 N2menkla(ur Gi4iB N2menkla(ur yan4 bia0a di=akai adalah : #5 ara 0i4m2ndy
16
Gi4i 0u0u I III II I
I II III I
I III II I
I II III I
2n(2h : + ba1ah kanan : III
m* a(a0 kiri :
Gi4i (e(a= B%/@*#
#*@/"%B
B%/@*#
#*@/"%B
2n(2h : 3* a(a0 kanan : "
I# ba1ah kiri : #
*5 ara 3almer : +ara yan4 =alin4 mudah dan uni)er0al un(uk dental record Gi4i 0u0u ED
A< D E
ED
A< D E
2n(2h : + ba1ah kanan :
m* a(a0 kiri : E
Gi4i (e(a= B%/@*#
#*@/"%B
B%/@*#
#*@/"%B
2n(2h : 3* a(a0 kanan :
"
I# ba1ah kiri : #
@5 ara Amerika : yai(u den4an men4hi(un4 dari a(a0 kiri6 ke kanan6 ke ba1ah kanan6 lalu ke ba1ah kiri5 Gi4i Su0u =akai huru, r2ma1i&
I
III II
I
I II III I
I
III
II
I
I II III I
2n(2h : + ba1ah kanan : III
m* a(a0 kiri : I
Gi4i Te(a= =akai an4ka bia0a& : #% #" #/ #@ #* ## #$ -
B
# #B #- *$ *# ** *@ */
*" *% * *B *- @$ @# @*
2n(2h : 3* a(a0 kanan : #@
%
"
/
@ *
#
I# ba1ah kiri : *"
/5 ara A=le4a(e Kebalikan dari +ara Amerika yai(u den4an men4hhi(un4 dari a(a0 kanan ke kiri6 keba1ah kiri lalu ke ba1ah kanan
17
Gi4i Su0u : I
II
III
I
I
I III II I
II III
I
I III II I
2n(2h : + ba1ah kanan : II
m* a(a0 kiri :
Gi4i Te(a= : #
*
@ /
" %
B
- #$ ## #* #@ #/ #" #%
@* @# @$ *- *B * *% *"
*/ *@ ** *# *$ #- #B #
2n(2h : 3* a(a0 kanan : /
I# ba1ah kiri : */
"5 ara 7aderu= Gi4i Su0u :
$
$
$?
?$
2n(2h : + ba1ah kanan : $@?
m*
2n(2h : 3* a(a0 kanan : "
I#
a(a0 kiri : $"
Gi4i Te(a= :
?
?
ba1ah kiri : ?#
%5 Sy0(em S+andina)ian (idak be4i(u banyak di4unakan& : un(uk 4i4i 4eli4i a(a0 ? : un(uk 4i4i 4eli4i ba1ah 2n(2h : 3* a(a0 kanan : "
I* ba1ah kiri : *?
5 ara G5 <5 Den(2n Gi4i Su0u :
b
a(a0 kiri : a5" Gi4i Te(a= :
*
a
2n(2h : + ba1ah kanan : c5@
c
d
#
2n(2h : 3* a(a0 kanan : *5"
m*
I#
ba1ah kiri : /5# @
/
B5 ara FID Federa(i2n In(erna(i2nale Den(aire & Gi4i Su0u :
"
a(a0 kiri : %" Gi4i Su0u :
#
%
2n(2h : + ba1ah kanan : B@
B
*
2n(2h : 3* a(a0 kanan : #"
ba1ah kiri : @#
18
m*
I#
/
@
*5*5 Iden(i,ika0i Den(al 3erbandin4an D24ma 0en(ral iden(i,ika0i den(al yai(u bah1a 4i4i =20(m2r(em (e(a= da=a( dibandin4kan den4an den(al re+2rd an(em2r(em6 (erma0uk +a(a(an (er(uli06 study casts radi24ra,i dll6 un(uk men4k2n,irma0i iden(i(a0 k2rban5 Se0e2ran4 yan4 0erin4 melakukan =era1a(an 4i4i bia0anya lebih mudah diiden(i,ika0i dari=ada 0e0e2ran4 yan4 jaran4 melakukan =era1a(an 4i4inya5 3ada 4i4i 4eli4i (idak hanya da=a( mem=erliha(kan =era1a(an yan4 meleka( a(au (er(in44al =ada 4i4i k2rban 0eba4ai 0e0ua(u yan4 unik dan mudah dikenali6 ju4a da=a( ber(ahan 0elama =20(m2r(em bahkan da=a(
menyebabkan =erubahan a(au
keru0akan =ada jarin4an (ubuh yan4 lainnya5
19
Gambar %5 2n(2h +a(a(an den(al =20(m2r(em5 -
Se(elah den(al re+2rd =20(m2r(em (elah len4ka=6 da=a( dilakukan =erbandin4an an(ara kedua +a(a(an (er0ebu(6 =20(m2r(em dan an(em2r(em5 Di=erlukan =emerik0aan =erbandin4an yan4 0i0(ema(i0 dan me(2dik6 den4an memerik0a 0e(ia= 4i4i dan 0(ruk(ur di 0eki(arnya5 Wala=un di(emukannya 0ua(u ben(uk re0(2ra0i 4i4i meru=akan =2in( iden(i,ika0i yan4 =en(in46 banyak ba4ian 2ral lain yan4 da=a( dinilai5 Semakin banyak da(a +iri?+iri 2ral yan4 di(emukan 0emakin berar(i da(a yan4 dikum=ulkan khu0u0nya =ada ka0u0 den4an re0(2ra0i 4i4i minimal5 Den4an 0emakin menurunnya ka0u0 karie0 4i4i6 maka ka0 u0 n2n?re0(2ra0i akan 0emakin 0erin4 di(emukan5 -
20
Gambar 5 2n(2h =erbandin4an radi24ra,i den(al =20(m2r(em dan an(em2r(em un(uk menen(ukan iden(i(a05 32la6 ben(uk dan ukuran =era1a(an 4i4i (am=ak dalam 0a(u 4ambar radi24ra,i re+2rd& yan4 kemudian dibandin4kan den4an 0i,a( dan karak(eri0(ik yan4 0eru=a =ada 4ambar radi24ra,i lainnya5 3ada ka0u0 dia(a06 (am=ak bah1a kedua ,2(2 (er0ebu( bera0al dari 2ran4 yan4 0ama6 menandakan iden(i,ika0i =20i(i,5 -
3er0amaan dan =erbedaan yan4 dida=a(kan dari kedua den(al re+2rd =20(m2r(em dan an(em2r(em& haru0 di+a(a(5 Ada dua jeni0 =erbedaan6 yai(u =erbedaan yan4 da=a( dijela0kan dan =erbedaan yan4 (idak da=a( dijela0kan5 3erbedaan yan4 da=a( dijela0kan bia0anya berhubun4an den4an 1ak(u dian(ara den(al re+2rd an(em2r(em dan =20(m2r(em mi0alnya (erda=a( ek0(rak0i 4i4i a(au re0(2ra0i 4i4i5 3erbedaan yan4 (idak da=a( dijela0kan6 mi0alnya =ada an(em2r(em re+2rd (idak (erda=a( 4i4i 0edan4kan =ada =20(m2r(em re+2rd (erda=a( 4i4i5
21
a(au buk(i an(em2r(em 0ehin44a (idak memun4kinkan men4ambil ke=u(u0an iden(i(a0 adalah =20i(i,5 @5 Insufficient %vidence !barang bu"ti "urang$ # jika da(a?da(a yan4 dida=a(kan (idak men+uku=i un(uk menjadi da0ar dalam men4ambil ke=u(u0an5 /5 %&clusion !pengecualian$# da(a an(em2r(em dan =20(m2r(em jela0 (idak 0ama5
*5@5 3r2,il Den(al 320(m2r(em !ika den(al re+2rd an(em2r(em (idak (er0edia dan med2(e iden(i,ika0i lain (idak da=a( dilakukan6 ked2(eran 4i4i ,2ren0i+ da=a( memban(u
men4uran4i
jumlah
kemun4kinan
=2=ula0i
un(uk
men4iden(i,ika0i jena0ah5 .e(2de ini dikenal 0eba4ai =r2,il den(al =20(m2r(em5 In,2rma0i yan4 dida=a(kan dari me(2de ini da=a( memban(u dalam mem,2ku0kan =en+arian den(al re+2rd an(em2r(em5 Den4an =r2,il den(al =20(m2r(em da=a( memban(u dalam menemukan in,2rma0i men4enai umur6 la(ar belakan4 ke(urunan6 jeni0 kelamin dan 0(a(u0 ek2n2mi5 3ada bebera=a ka0u06 me(2de ini da=a( memberikan in,2rma0i (ambahan men4enai =ekerjaan6 kebia0aan k2n0um0i makanan6 =erilaku 0ehari?hari bahkan =enyaki( 4i4i mau=un =enyaki( 0i0(emik5 Den4an =r2,il den(al =20(m2r(em da=a( memban(u men4enali jeni0 kelamin mau=un la(ar belakan4 indi)idu5 3ada da0arnya6 dari ben(uk (en4k2rak6 0e2ran4 d2k(er 4i4i ,2ren0i+ da=a( membedakan ra0 dalam (i4a kel2m=2k be0ar yai(u: Kauka02id6 .2n42l2id dan Ne4r2id5 iri (ambahan =ada 4i4i 0e=er(i (2nj2lan arabelli6 shovel'shape in+i02r6 dan multicusped =rem2lar ju4a da=a( memban(u dalam membedakan ra05 3enen(uan jeni0 kelamin bia0anya dilakukan den4an meliha( (am=ilan (en4k2rak6 karena jeni0 kelamin (idak memberikan ben(uk m2r,2l24i 44i yan4 kha05 3emerik0aan mikr20k2=i 4i4i da=a( memban(u men4enali jeni0 kelamin den4an meliha( ada a(au (idak kr2ma(in ; 0er(a den4an =emerik0aan DNA5-
22
S(ruk(ur 4i4i da=a( memberikan in,2rma0i umur 0e0e2ran45 9mur =ada anak (erma0uk ,e(u0 dan ne2na(u0& da=a( di(en(ukan den4an anali0a =erkemban4an 4i4i dan membandin4kannya den4an (able =erkemban4an 4i4i 4eli4i5 Ke0im=ulan bia0anya akura( hin44a 0eki(ar #6" (ahun5 Tabel =erbandin4an yan4 bia0a di4unakan adalah (able 9belaker6 yan4 men4ilu0(ra0ikan =erkemban4an 4i4i 4eli4i dari umur " bulan an(ena(al hin44a umur @" (ahun5 Oleh karena i(u6 (able ini mem=erliha(kan 4ambaran 0u0unan 4i4i dari 4i4i 0u0u6 +am=uran 4i4i 0u0u dan =ermanen6 hin44a 0u0unan 4i4i =ermanen5
Gi4i m2lar ke(i4a di4unakan 2leh
bebera=a ahli 4i4i ,2ren0ik yan4 menandakan u0ia de1a0a muda5 Terda=a(nya (anda =enyaki( =eri2d2n(al6 =emakaian berlebihan6 multiple restoration eka0(rak0i6 da=a( memberikan in,2rma0i u0ia yan4 lebih (ua5
*5/5 3enen(uan 9mur
23
Teknik ini men44unakan 4ambaran radi24ra,i 4i4i dimana da=a( diliha( =erbedaan (in4ka( mienrali0a0i =ada 0e(ia= 4i4i5 Dibandin4kan minerali0a0i (ulan46 =r20e0 minerali0a0i 4i4i kuran4 di=en4aruhi 2leh keadaan nu(ri0i dan 0(a(u0 end2krin6 0ehin44a memberikan in,2rma0i yan4 lebih akura( dalam menen(ukan umur5 #& Table0 (chour and )assler. Table S+h2ur dan .a00ler meru=akan =endeka(an
a(la0
yan4
kla0ik5
S+h2ur
dan
.a00ler
men44ambarkan *$ uru(an =erkemban4an 4i4i dimulai 0ejak u0ia / bulan kelahiran hin44a u0ia *# (ahun5 Dilakukan =erbandin4an =erkemban4an 4i4i 0e0e2ran4
den4an (abel
hin44a da=a(
menen(ukan e0(ima0i u0ia5 *& )oorrees et all 6 membua( (abel berda0arkan ma(ura0i 4i4i =ermanen dalam #/ (in4ka( dimulai 0ejak a1al =emben(ukan =en2nj2lan 4i4i hin44a =enu(u=an a=ek0 0em=urna6 dan dibua( (abel berbeda un(uk =ria dan 1ani(a5 @& Anderson et all 6 melanju(kan (abel )oorrees et all hin44a 4i4i m2lar ke(i4a5 b5 Si0(em Sk2r #$ Demirjian et all menyederhanakan e0(ima0i kr2n2l24i =erkemban4an 4i4i dalam B (in4ka( A?7&6 dan memba(a0inya un(uk 4i4i =er(ama mandibula kiri5 Tabel =erkemban4an 4i4i Demirjian et all ini dibua( berbeda un(uk anak laki?laki dan =erem=uan5 9n(uk menen(ukan u0ia 0e2ran4 anak kedela=an 0k2r (er0ebu( dijumlahkan un(uk menda=a(kan kr2n2l24i u0ia5
24
Gambar B5 Tabel =re0en(a0i =erkemban4an 4i4i 2leh Demirjian et all 5 #$ 3enen(uan umur =ada 2ran4 de1a0a : a5 Teknik .2r,2l24i #& .e(2de Gu0(a,,02n 3enen(uan umur berda0arkan (able Gu0(a,,02n =ada umumnya berman,aa( 0elama 4i4i ma0ih dalam ma0a =er(umbuhan5 9n(uk mem=erkirakan umur 0e0e2ran4 0e(elah ma0a i(u di4unakan % me(2de6 an(ara lain : #5 A(ri0i 3en44unaan 4i4i 0e(ia= hari membua( 4i4i men4alami keau0an yan4 0e0uai den4an ber(ambahnya u0ia5 *5 Sekunder den(in Sejalan den4an adanya a(ri0i6 maka di dalam ruan4 =ul=a akan diben(uk 0ekunder den(in un(uk melindun4i 4i4i6 0ehin44a 0emakin ber(ambah u0ia maka 0ekunder den(in akan 0emakin (ebal5 @5 Gin44i)a a((a+hmen(
25
3er(ambahan u0ia ju4a di(andai den4an be0arnya jarak an(ara =erleka(an 4u0i dan 4i4i5 /5 3emben(ukan ,2ramen a=ikali0 Semakin lanju( u0ia6 0emakin ke+il ju4a ,2ramen a=ikali05 "5 Tran0=aran0i akar 4i4i Semakin (ua u0ia 0e0e2ran4 maka akar 4i4inya 0emakin benin46 hal ini di=en4aruhi 2leh minerali0a0i yan4 (erjadi 0elama kehidu=an5 %5 Sekunder 0emen( Ke(ebalan 0emen 0an4a( berhubun4an den4an u0ia5 Den4an ber(ambahnya u0ia ke(ebalan 0emen( =ada ujun4 akar 4i4i ju4a 0emakin ber(ambah5 Se(ia= =arame(er dia(a0 diberi 0kala berbeda dari #?@& dan den4an menjumlahkan keenam =arame(er (er0ebu( dida=a(kan =erkiraan kr2n2l24i u0ia5 b5 Teknik Radi24ra,i *$ +vaal et all men4emban4kan (ekn2l24i un(uk menen(ukan =erkiraan umur menilai ukuran =ul=a 4i4i dari 4ambaran radi24ra,i =eria=i+al dari (i=e 4i4i : in0i0i)u0 0en(ral dan la(eral mak0ila6 kaninu06 dan =rem2lar =er(ama5 3erkiraan umur berda0arkan jeni0 kelamin dan =erhi(un4an bebera=a ra(i2 =anjan4 dan lebar =ul=a un(uk men4imban4i =embe0aran dan an4ula0i dari 4ambar 4i4i yan4 a0li den4an 4ambaran radi24ra,i5 ,$ +vaal
and
(olheim
men4k2mbina0ikan
ju4a
(eknik
mem=re0en(a0ikan m2r,2l24i
dan
me(2de
radi24ra,i
yan4 un(uk
menen(ukan =erkiraan umur5
26
lebar
akar
=ada
daerah
cementoenal
junction =ada
4ambar
radi24ra,i RW&6 lebar =ul=a =ada daerah =er(en4ahan akar RW.&6 lebar akar =ada daerah =er(en4ahan akar RW.&5 +5 .e(2de A0am A0=ar(a( 7a=u0an a0am a0=ar(a( (elah di4unakan un(uk menen(ukan u0ia berda0arkan =ada (erda=a(nya bahan (er0ebu( =ada den(in manu0ia5 K2m=2nen =r2(ein (erbanyak =ada (ubuh manu0ia berben(uk 8?amin2 A+id6 D?amin2 a+id yan4 di(emukan =ada (ulan46 4i4i6 2(ak dan len0a ma(a5 D?amin2 a+id di=er+aya mem=unyai =r20e0 me(ab2li0me yan4 lamba( dan (ia= ba4iannya mem=unyai laju =eme+ahan yan4 lebih lamba( dan mem=unyai ra(i2 dek2m=20i0i yan4 lebih lamba( ju4a5 A0am a0=ar(a( mem=unyai kemam=uan =en4ha=u0an =alin4 (in44i dari 0emua a0am amin25 3ada #-% 7el,man dan DC8& J *k a0=ar(a(&( k2n0(an(a K : ,ir0( 2rder kine(ik ( : a+(ual a4e Gi4i yan4 di4unakan dalam ka0u0 ini adalah 4i4i 0eri (en4ah ba4ian ba1ah dan =rem2lar =er(ama5 .ereka menemukan =erkiraan umur yan4 lebih baik dari ,rak0i (2(al a0am amin2 den4an memba4i menjadi ,rak0i k2la4en yan4 (idak laru( dan ,rak0i =e=(ide5 Dibandin4kan
27
den4an (2(al a0am amin26 ,rak0i k2la4en yan4 (idak laru( dan ,rak0i =e=(ide yan4 (erlaru(6 mem=unyai k2n0en(ra0i 4lu(amine dan a0am a0=ar(a( yan4 lebih (in44i5 ##
*5"5 Iden(i,ika0i F2ren0ik Od2n(2l24i Ke(ika (idak ada yan4 da=a( diiden(i,ika0i6 4i4i da=a( memban(u un(uk membedakan u0ia 0e0e2ran46 jeni0 kelamin6dan ra05 7al ini da=a( memban(u un(uk memba(a0i k2rban yan4 0edan4 di+ari a(au un(uk membenarkanCmem=erkua( iden(i(a0 k2rban5 #5 3enen(uan 90ia 3erkemban4an 4i4i 0e+ara re4ular (erjadi 0am=ai u0ia #" (ahun5 Iden(i,ika0i melalui =er(umbuhan 4i4i ini memberikan ha0il yan4 yan4 lebih baik dari=ada =emerik0aan an(r2=2l24i lainnya =ada ma0a =er(umbuhan5 3er(umbuhan 4i4i de0idua dia1ali =ada min44u ke % in(ra u(eri5 .inerali0a0i 4i4i dimulai 0aa( #* > #% min44u dan berlanju( 0e(elah bayi lahir5 Trauma =ada bayi da=a( meran40an4 0(re00 me(ab2lik yan4 mem=en4aruhi =emben(ukan 0el 4i4i5 Kelainan 0el ini akan men4akiba(kan 4ari0 (i=i0 yan4 memi0ahkan enamel dan den(in di 0ebu( 0eba4ai ne2na(al line5 Ne2na(al line ini akan (e(a= ada 1alau=un 0eluruh enamel dan den(in (elah diben(uk5 Ke(ika di(emukan maya( bayi6 dan di(emukan 4ari0 ini menunjukkan bah1a maya( 0udah =ernah dilahirkan 0ebelumnya5 3emben(ukan enamel dan den(in ini umumnya 0e+ara ka0ar berda0arkan (e2ri da=a( di4unakan den4an meliha( ke(ebalan dari 0(ruk(ur di a(a0 ne2na(al line5 3er(umbuhan 4i4i =ermanen diiku(i den4an =enyera=an kal0ium6 dimulai dari 4i4i m2lar =er(ama dan dilanju(kan 0am=ai akar dan 4i4i m2lar kedua yan4 menjadi len4ka= =ada u0ia #/ > #% (ahun5 Ini bukan re,eren0i 0(andar yan4 da=a( di4unakan un(uk
28
menen(ukan umur6 =enen(uan 0e+ara klini0 dan radi24ra,i ju4a da=a( di4unakan un(uk =enen(uan =erkemban4an 4i4i5 B
Gambar -5 Gambaran ?ray 4i4i =ada 0e2ran4 anak5 B Gambar dia(a0 mem=erliha(kan 4ambaran =an2rami+ ray =ada anak : #5 Gambaran yan4 menunjukkan 0ua(u =2la =er(umbuhan 4i4i dan =erkemban4an =ada u0ia - (ahun =ada u0ia % (ahun (erjadi eru=0i dari akar 4i4i m2lar a(au 4i4i % (a=i belum (umbuh 0e+ara u(uh&5 *5 Dibandin4kan den4an dia4ram yan4 diambil dari S+h2ur dan .a00ler =ada 4ambar b& menunjukkan =er(umbuhan 4i4i =ada anak u0ia - (ahun5 3enen(uan
u0ia
an(ara
#"
dan
**
(ahun
(er4an(un4
dari
=erkemban4an 4i4i m2lar (i4a yan4 =er(umbuhannya ber)aria0i5
29
Se(elah melebihi u0ia ** (ahun6 (erjadi de4enera0i dan =erubahan =ada 4i4i melalui (erjadinya =r20e0 =a(2l24i0 yan4 lamba( dan hal 0e=er(i ini da=a( di4unakan un(uk a=lika0i ,2ren0ik5 B *5 3enen(uan !eni0 Kelamin 9kuran dan ben(uk 4i4i ju4a di4unakan un(uk =enen(uan jeni0 kelamin5 Gi4i 4eli4i menunjukkan jeni0 kelamin berda0arkan kaninu0 mandibulanya5 Ander02n men+a(a( bah1a =ada "H ka0u06 me0i2 di0(al =ada 1ani(a berdiame(er kuran4 dari %6 mm6 0edan4kan =ada =ria lebih dari mm5 Saa( ini 0erin4 dilakukan =emerik0aan DNA dari 4i4i un(uk membedakan jeni0 kelamin5 B @5 3enen(uan Ra0 Gambaran 4i4i un(uk Ra0 .2n42l2id adalah 0eba4ai beriku(:B #5 (hovel'shaped in0i0i)u05 In0i0i)u0 =ada mak0ila0e+ara nya(a menunjukkan ben(uk 0ek2= =ada B"?--H ra0 m2n42l2id5 * 0am=ai - H ra0 kauka02id dan #* H ra0 ne4r2id mem=erliha(kan adanya ben(uk 0e=er(i 0ek2= 1alau=un (idak (erlalu jela05 *5 Dens evaginatus5 Tuberkel a0e+2ri0 =ada =ermukaan 2klu0al =rem2lar ba1ah =ada #?/H ra0 m2n42l2id5 @5 Akar di0(al (ambahan =ada m2lar =er(ama mandibula di(emukan =ada *$H m2n42l2id dan hanya #H =ada kauka02id55 /5 8en4kun4an =ala(um berben(uk eli=0 den4an da0ar yan4 lebih da(ar5 "5
30
Gambar #$5Sh2)el?0ha=ed in+i02r0 =ada 0e2ran4 1ani(a hina5 B Gambaran 4i4i un(uk Ra0 Kauka02id adalah 0eba4ai beriku(: #5 -usp -arabelli6 yakni beru=a (2nj2lan (ambahan =ada =ermukaan me0i2lin4ual yan4 ham=er 0elalu di(emukan =ada 4i4i m2lar =er(ama =ermanen mak0ilari0 dan =ada 4i4i 0u0u m2lar kedua mandibulari05 *5 3enda(aran daerah 0i0i bu++2?lin4ual =ada 4i4i =rem2lar kedua dari mandibula5 @5 .al2klu0i =ada 4i4i an(eri2r5 /5 3ala(um 0em=i(6 men4alami el2n4a0i6 berben(uk len4kun4an =arab2la5 "5 Da4u men2nj2l5
31
Gambar #$5 .e0i2lin4ual +u0=0 2, arabelli =ada 4i4i m2lar =er(ama a(a0 dari 0e2ran4 ra0 au+a02id5B
Gambaran 4i4i un(uk Ra0 Ne4r2id adalah 0eba4ai beriku(: #5 3ada 4i4i =rem2lar # dari mandibula (erda=a( dua 0am=ai (i4a (2nj2lan =ada =ermukaan lin4ual5 *5 Serin4 (erda=a( open bite5 @5 3ala(um lebar6 hi=erb2lik6 den4an da0ar =ala(um 0em=i(5 /5 Serin4 dida=a(kan mal2klu0i kla0 III "5 3ala(um berben(uk lebar5 %5 3r2(ru0i bimak0ila6 (ulan4 al)e2lar mak0ila dan mandibula men2nj2l den4an 4i4i 0eri mirin4 ke arah labium ra0 m2n42l2id dan n2n?An4l2 au+a02id ju4a da=a( mem=erliha(kan hal (er0ebu( namun lebih 0erin4 di(emukan =ada =2=ula0i ne4r2id5 5 Seki(ar *$ =er0en 2ran4 ra0 ne4r2id 0udah (idak menunjukkan +irri (er0ebu( karena (elah (erjadi =erka1inan 0ilan4 ra05 B5 Tuberkulum in(ermedium6 (erda=a( =en2nj2lan (ambahan dian(ara di0(2lin4ual dan me0i2lin4ual =ada 4i4i m2lar =er(ama5 B
@5 Anali0i0 DNA5 Ter4an(un4 =ada karak(eri0(ik khu0u0 dari 0ebuah in0iden6 =endeka(an =r20edur iden(i,ika0i akan berbeda5 Dalam banyak ka0u0 =enyelidikan 4i4i a(au 0idik jari akan +uku= memadai5 Dalam ka0u0 lain6 den4an keadaan yan4 0an4a( membu0uk a(au ada banyak =2(2n4an (ubuh6 anali0i0 dan =erbandin4an DNA mun4kin me(2de (erbaik un(uk di4unakan5 Dalam keadaan 0e=er(i i(u6 DNA mun4kin menjadi 0arana u(ama un(uk menda=a(kan iden(i,ika0i yan4 da=a( diandalkan5 Ke=u(u0an a=akah anali0i0 DNA akan dilakukan diambil
32
2leh ke=ala (im iden(i,ika0i k2rban dalam k2n0ul(a0i den4an lab2ra(2rium ,2ren0ik yan4 (e=a(5 Teknik?(eknik
iden(i,ika0i
4ene(ika
memberikan
0ua(u
=eran4ka(
dia4n20(ik yan4 0an4a( kua( dalam ked2k(eran ,2ren0ik dan da=a( 0e+ara 0uk0e0 di(era=kan =ada iden(i,ika0i k2rban?k2rban ben+ana5 Da(a 4ene(ika dari 0e0e2ran4 0elalu 0ama =ada 0eluruh 0el?0el (ubuhnya dan akan (e(a= k2n0(an bahkan 0e(elah menin44al5 Anali0i0 dari 0ebuah 0am=el bi2l24i0 akan memun4kinkannya men4ai(kan 0e0e2ran4 den4an nenekCkakek m2yan4 den4an ke(urunannya dan da(a dari anali0i0?anali0i0 ini da=a( den4an mudah dik2m=u(eri0a0ikan5 32lim2r,i0me adalah i0(ilah yan4 di4unakan un(uk menunjukkan adanya 0ua(u ben(uk yan4 berbeda dari 0(ruk(ur da0ar yan4 0ama5 !ika (erda=a( )aria0i C m2di,ika0i =ada 0ua(u l2ku0 yan4 0=ei,ik =ada DNA& dalam 0ua(u =2=ula0i6 maka l2ku0 (er0ebu( dika(akan ber0i,a( =2lim2r,ik5 Si,a( =2lim2r,ik ini di 0am=in4 menunjukkan )aria0i indi)idu6 ju4a memberikan keun(un4an karena da=a( di4unakan un(uk membedakan 0a(u 2ran4 dari 2ran4 lain5 Dikenal =2lim2r,i0me =r2(ein dan =2lim2r,i0me DNA5 32lim2r,i0me =r2(ein an(ara lain ialah 0i0(em 42l2n4an darah6 42l2n4an =r2(ein 0erum6 0y0(em 42l2nn4an eri(r20i(6d dan 0y0(em 78A uman Lymphocyte Antigen&5 32lim2r,i0me DNA meru=akan 0ua(u =2lim2r,i0me =ada (in4ka( yan4 lebih a1al dibandin4kan=2lim2r,i0me =r2(ein6 yai(u =ada (in4ka( k2de 4ene(i+ a(au DNA5 Dibandin4kan den4an =emerik0aan =2lim2r,i0me =r2(ein6 =emerik0aan =2lim2r,i0me DNA menunjukkan bebera=a kelebihan5 3er(ama6 =2lim2r,i0me DNA menunjukkan (in4ka( =2lim2r,i0 yan4 jauh lebih (in44i6 0ehin44a (idak di=erlukan =emerik0aan (erhada= banyak 0y0(em5 Kedua6 DNA jauh lebih 0(abil dibandin4kan =r2(ein6 membua( =emerik0aan DNA dimun4kinkan =ada bahan yan4 0udah membu0uk6 men4alami mumi,ika0i a(au bahkan =ada jena'ah yan4 (in44al keran4ka 0aja5 Ke(i4a6 di0(ribu0i DNA 0an4a( lua0 meli=u(i 0eluruh 0el (ubuh6 0ehin44a berba4ai bahan mun4kin un(uk di4unakan 0eba4ai bahan =emerik0aan5 Keem=a(6 den4an di(emukannya me(2de 3R6
33
bahan DNA yan4 kuran4 0e4ar dan 0ediki( jumlahnya ma0ih mun4kin un(uk dianali0i05* @5#5 De,ini0i A0am de2k0i?rib2nuklea( De2yrib2nu+lei+ A+id J DNA&6 yan4 bia0anya dimak0ud “(he blue=rin( 2, li,e” memba1a in,2rma0i 4enee(ik yan4 dibu(uhkan 2leh 0ua(u 2r4ani0me un(uk ber,un40i5 S(ruk(ur DNA adalah “un(aian 4anda” d2uble heli&6 yai(u dua un(ai bahan 4ene(ik yan4 memben(uk 0=iral 0a(u 0ama lain5 Se(ia= un(aian (erdiri dari 0a(u dere(an ba0a ju4a di0ebu( nukle2(ida&6 yan4 (erdiri dari @ 4ru= bahan kimia yan4 berbeda: ba0a6 4ula de2yrib20e&6 dan ,20,a(5
3en4ambilan Sam=el
#
a& An(e .2r(em Sam=el Di=erhi(un4kan ri0ik2 un(uk in,2rma0i =al0u =ilihan 0am=el maka re,eren0i DNA An(e .2r(em haru0:
Keraba( deka( =er(ama6 jika mun4kin lebih dari 0a(u5 DNA =r2,il dari (in4ka( =er(ama keraba(akan 0elalu memberikan in,2rma0i yan4 memadai un(uk =en+2+2kan5 Dalam kebanyakan ka0u0 i(u ju4a akan mun4kin un(uk menemukan dan men4ambil 0am=el dari
34
lebih dari 0a(u rela(i,5 D2n2r yan4 +2+2k (er+an(um dalam uru(an =re,eren0i di ba1ah ini: −
.2n2'i42(Ckembar iden(ik5
−
Ibu dan ayah bi2l24i0 dari k2rban5
−
Ibu bi2l24i0 a(au ayah bi2l24i0 dari k2rban dan jika mun4kin 0audara kandun45
−
Anak?anak bi2l24i0 dan =a0an4ank2rban5
−
Saudara kandun4 dari k2rbanbebera=a&
Sam=el yan4 bia0a di=ilih adalah a=u0an muk20a bukal dan (e(e0 darah yan4 diambil dari ujun4 jari
Darah a(au bi2=0y 0am=el dari k2rban =2(en0ial5 8ain 0i(ua0i yan4 ideal6 DNA 0am=el re,eren0i di=er2leh dari 0am=el yan4 diambil un(uk =emerik0aan medi0 a(au anali0i0 yan4 0ama 0ebelum kema(ian almarhum dan di0im=an dalam bi2?bank a(au lainnya bi2?medi0 0umber DNA 0e=er(i rumah 0aki(6 uni( =a(2l24i6dan ayah dan darah lab2ra(2rium (ran0,u0i&5
3ribadi benda?benda yan4 (elah di4unakan 2leh almarhum5 7al ini ju4a mun4kin un(uk menda=a(kan 0am=el re,eren0i dari benda?benda yan4 (elah di4unakan 2leh almarhum5 3en(in4 un(uk memban4un 0ejak a1al a=akah 2byek di=r20e0 milik dan di4unakan 0e+ara ek0klu0i, 2leh indi)idu yan4 ber0an4ku(an5 !ika 0ua(u benda mi0alnya 0ika( rambu(& (idak di4unakan hanya 2leh 2ran4 yan4 ber0an4ku(an6 iden(i(a0 2ran4 kedua haru0 di(en(ukan6 dan 0am=el DNA haru0 diambil dari 2ran4 un(uk (ujuan =erbandin4an5 Seba4ai 2byek 0ebanyak mun4kin haru0 di=er2leh un(uk (ujuan =en4um=ulan DNA A.6 karena mun4kin bah1a i(em indi)idu dari buk(i (idak akan men4ha0ilkan ha0il anali0i0 yan4 diin4inkan5 2n(2h baran4?baran4 yan4 dimun4kinkan un(uk men4ek0(rak DNA: =i0au +ukur6 4ela06 0ika( 4i4i6 0i0ir6 li=0(ik6
35
de2d2ran( r2l6 +an4kir dan 4ela0 yan4 di4unakan6 =un(in4 r2k2k6 helm dan (2=i6 head=h2ne6ka+ama(a6 =erhia0an6 danjam (an4an5
Tabel #5
Keadaan Tubuh 8en4ka=6 maya( belum
Rek2menda0i Sam=el Darah =ada ker(a0 FTA a(au a=u0an& dan a=u0an
membu0uk Termu(ila0i6 maya( belum
muk20a ukal !ika memun4kinkan: darah dan jarin4an 2(2( dalam5
memu0uk
36
8en4ka=6 maya( 0udah
Sam=el dari(ulan4 k2m=ak =anjan4ba4ian /?%+m6
membu0uk a(au (ermu(ila0i
ba4ian jendela6(an=a =emi0ahan0ha,(& A(au5 Gi4i 0eha(0ebaiknyam2lar& A(au5 Se(ia=(ulan4lain yan4 (er0ediajika mun4kinL
.aya( yan4 (erbakar heba(
0ebaiknya(ulan4k2r(ikal den4anjarin4an =ada(& Semua 0am=elyan4 (er+an(um di a(a0dan 4i4i yan4 im=ak0i a(au akar4i4ijika ada a(au
A=u0an darikandun4 kemih Tabel *5 3emilihan 0am=el berda0arkan keadaan maya(5
#
@5@5 3emerik0aan 32lim2r,i0me DNA Ada banyak yan4 jumlah 0am=el yan4 bi0a di(erima un(uk =emerik0aan =r2,il
DNA5
3r20edur
=a0(inya
(erma0uk
=en4um=ulan
0am=el6
=enyim=anan 0am=el6 dan ek0(rak0i DNA dari bera4am 0am=el5% 3emerik0aan =2lim2r,i0me DNA meli=u(i =emerik0aan Sidik DNA DNA /ingerprint &6NTR 0ariable 1umber of Tandem 2epeats& dan RF83 2estriction/ragment Length Polymorphisms&6 0e+ara (outhern 3lot mau=un den4an 3R Polymerase -hain 2eaction&5* a& ariable Number TandemRe=ea(0 NTR& Se(ia= un(aian DNA mem=unyai ba4ian yan4 memba1a in,2rma0i 4ene(ik yan4 men4in,2rma0ikan =er(umbuhan 0ua(u 2r4ani0me6 ba4ian ini di0ebu( “ e&ons “6 dan ba4ian yan4 (idak memba1a in,2rma0i 4ene(ik6 yan4 di0ebu( “ introns “5 Namun demikian6 in(r2n0 bukanlah 0e0ua(u yan4 (idak ber4una6 (elah di(emukan bah1a in(r2n0 men4andun4 ”deretan pasangan basa terulang “5 Dere(an ini di0ebu( “0ariable 1umber Tandem2epeats“ NTR& yan4 da=a( (er0u0un dari dua?=uluh hin44a 0era(u0 =a0an4an ba0a5 Se(ia= manu0ia mem=unyai bebera=a NTR5 9n(uk menen(ukan a=akah 0e0e2ran4 mem=unyai NTR khu0u06 dibua( 0ua(u “ southern
37
blot “ 6 kemudian 02u(hern bl2( (er0ebu( di? probe?kan6 0elanju(nya melalui reak0i hibridi0a0i den4an 0ua(u )er0i radi2ak(i, dari NTR yan4 di=er(anyakan5 32la yan4 diha0ilkan dari =r20e0 ini dian44a= 0eba4ai 0idik jari DNA5 NTR0 0e0e2ran4 bera0al dari in,2rma0i 4ene(ik yan4 di1ari0kan 2leh kedua 2ran4 (uanya ibu dan ba=ak&5 Dia da=a( memiliki NTR yan4 di1ari0kan dari ba=aknya a(au dari ibunya6 a(au k2mbina0i dari keduanya6 (e(a=i mu0(ahil (idak ada dari keduanya5 “(outhern 3lot “ adalah 0alah 0a(u +ara un(uk men4anali0i0 =2la? =2la 4ene(ik yan4 mun+ul dalam DNA 0e0e2ran45 Taha=an?(aha=an =ekerjaan “Southern 3lot “6 meli=u(i:* #5 I02la0i DNA6 yan4 di=erma0alahkan yan4 bera0al dari 0i0a?0i0a bahan 0el di dalam in(i 0el5 3ekerjaan ini da=a( dilakukan 0e+ara kimia1i6 yai(u den4an men44unakan de(er4en( khu0u0 un(uk men+u+i bahan ek0(ra dari DNA6 a(au 0e+ara mekani06 den4an menera=kan (ekanan (in44i un(uk mele=a0kan DNA dari bahan? bahan 0el lainnya5 *5 3em2(2n4an DNA menjadi bebera=a =2(2n4an den4an ukuran yan4 berbeda5 3ekerjaan ini dilakukan den4an men44unakan 0a(u a(au lebih “en'im =em2(2n4” re0(ri+(i2n en'yme0&5 @5 3eny2r(iran =2(2n4an DNA berda0arkan ukurannnya5 Sua(u =r20e0 di mana dilakukan =emi0ahan berda0arkan ukuran a(au “,rak0ina0i ukuran“ den4an men44unakan +ara yan4 di0ebu( “elek(r2,2re0i0 4el“ 4el ele+(r2=h2re0i0&5 DNA dima0ukkan ke dalam 4el 0e=er(i a4ar20e&6 dan mua(an li0(rik di(era=kan =ada 4el (er0ebu(6 den4an mua(an =20i(i, =ada da0ar 1adah 4el6 dan mua(an ne4a(i, =ada =un+ak 1adah5 Karena DNA bermua(an ne4a(i,6 maka =2(2n4an DNA akan (er(arik ke arah da0ar 4el5 Namun demikian6 =2(2n4an?=2(2n4an ke+il dari DNA akan da=a( ber4erak lebih +e=a(6 dan karenanya berada lebih jauh dari da0ar dibandin4kan den4an =2(2n4an?=2(2n4an yan4 lebih be0ar5
38
ukurannya
di(era=kan
=ada
lembaran
ker(a0
ni(r20ellul20a 0ehin44a DNA (er0ebu( da=a( meleka( 0e+ara (e(a= =ada lembaran (er0ebu(5 8embaran ini di0ebu( ”S2u(hern bl2(&5 Sekaran4 “02u(hern bl2( “ 0udah 0ia= dianali0i05 9n(uk men4anali0i0 0ua(u “02u(hern bl2( “ di4unakan 0ua(u “=r2be” 4ene(ik radi2ak(i,
yan4 akan melakukan reak0i hibridi0a0i
den4an DNA yan4 di=er(anyakan5 !ika 0ua(u 0inar? dikenakan =ada “02u(hern bl2(” 0e(elah
“=r2be?radi2ak(i,” dibiarkan
berika(an den4an DNA yan4 (elah (erdena(ura0i =ada ker(a06 hanya area di mana “=r2be radi2ak(i,” berika(an yan4 (erliha( =ada ,ilm5 Keadaan ini yan4 memun4kinkan =eneli(i un(uk men4iden(i,ika0i DNA 0e0e2ran4 dari kejadian dan ,rek1en0i =emun+ulan =2la 4ene(ik khu0u0 yan4 (erkandun4 =ada =r2be5
39
Gambar ##5 Anali0i0 S2u(hern
40
+& 32lymera0e hain Rea+(i2n 3R& .e(2de 3R 32lymera0e hain Rea+(i2n& adalah 0ua(u me(2de un(uk mem=erbanyak ,ra4men DNA (er(en(u 0e+ara in )i(r2 den4an men44unakan en'im =2lymera0e
DNA5 Se+ara =rin0i=6 3R
meru=akan =r20e0 yan4 diulan4?ulan4 an(ara *$>@$ kali 0iklu05 Se(ia= 0iklu0 (erdiri a(a0 (i4a (aha=5 -% M& ika(an hidr24en DNA (er=u(u0 dena(ura0i& dan DNA menjadi berberka0 (un44al5 * meni(5 *5 Taha= =enem=elan a(au annealin45 3rimer menem=el =ada ba4ian DNA (em=la( yan4 k2m=lemen(er uru(an ba0anya5 Ini dilakukan =ada 0uhu an(ara /">%$ M5 3enem=elan ini ber0i,a( 0=e0i,ik5 Suhu yan4 (idak (e=a( menyebabkan (idak (erjadinya =enem=elan a(au =rimer menem=el di 0embaran4 (em=a(5 Dura0i (aha= ini #>* meni(5 @5 Taha= =emanjan4an a(au el2n4a0i5 Suhu un(uk =r20e0 ini (er4an(un4 dari jeni0 DNA =2limera0e di(unjukkan 2leh 3 =ada 4ambar& yan4 di=akai5 Den4an Ta?=2limera0e6 =r20e0 ini bia0anya dilakukan =ada 0uhu % M5 Dura0i (aha= ini bia0anya # meni(5 8e=a0 (aha= @6 0iklu0 diulan4 kembali mulai (aha= #5 Akiba( dena(ura0i dan rena(ura0i6 bebera=a berka0 baru ber1arna hijau& menjadi (em=la( ba4i =rimer lain5 Akhirnya (erda=a( berka0 DNA yan4 =anjan4nya diba(a0i 2leh =rimer yan4 di=akai5 !umlah DNA yan4 diha0ilkan berlim=ah karena =enambahan (erjadi 0e+ara ek0=2nen0ial5
41
Gambar #*5 Siklu0 3R5
#/
3ada ma0a 0ebelum berkemban4nya (ekn2l24i bi2m2lekular6 iden(i,ika0i
=er02nal
dilakukan
hanya
den4an
meman,aa(kan
=emerik0aan =2lim2r,i0me6 0e=er(i 42l2n4an darah6 den4an 0e4ala ke(erba(a0annya5 Ke(erba(a0an =er(ama6 ia hanya dimun4kinkan dilakukan =ada bahan yan4 0e4ar karena =r2(ein +e=a( ru0ak 2leh =embu0ukan5 Ke(erba(a0an kedua6 ia hanya da=a( memberikan ke0im=ulan ek0klu0i yai(u “=a0(i bukan” a(au “mun4kin”5 * 3enemuan 0idik DNA yan4 mena1arkan me(2de ek0klu0i den4an kemam=uan ek0klu0i yan4 ama( (in44i membua(nya menjadi me(2de =elen4ka= a(au bahkan =en44an(i yan4 jauh lebih baik karena ia mem=unyai ke(e=a(an yan4 nyari0 0e=er(i 0idik jari5 * .e(2de Iden(i,ika0i Sekunder Iden(i,ika0i meli=u(i de0kri=0i =ribadi6 (emuan medi0 0er(a buk(i dan =akaian yan4 di(emukan =ada (ubuh5 Ini berar(i iden(i,ika0i ber,un40i un(uk mendukun4 iden(i,ika0i den4an +ara lain dan bia0anya (idak +uku= 0eba4ai 0a(u? 0a(unya ala( iden(i,ika0i5* Ka(e42ri ini men+aku= 0emua e,ek yan4 di(emukan =ada (ubuh k2rban mi0alnya =erhia0an6 baran4 dari =akaian6 d2kumen iden(i,ika0i =ribadi6 dll&5 I(em (erukir =ada =erhia0an da=a( memberikan =e(unjuk =en(in4 men4enai iden(i(a0 k2rban5 3en(in4
un(uk di=er(imban4kan6 ba4aimana=un6 bah1a i(em (er(en(u
42
mun4kin (idak benar?benar buk(i milik (ubuh (er(en(u mi0alnya 0ura(?0ura( iden(i(a0 da=a( dilakukan 2leh 2ran4 yan4 berbeda6 baran4 =erhia0an a(au =akaian mun4kin (elah di=injamkan 0en4aja un(uk indi)idu lain6 0elama =en4ambilan6 i(em mun4kin (idak 0en4aja (elah di(em=a(kan dalam 0a(u kan(2n4 maya(&5 3r2duk =erhia0an memiliki nilai iden(i,ika0i yan4 lebih (in44i jika mereka (er=a0an4 kua( ke (ubuh k2rban mi0alnya (indikan&5 *
Gambar #*5 .e(2de iden(i,ik0i 0ekunder5# #5 De0kri=0i =ribadiC(emuan medi0 # .e(2de ini men44unakan da(a umum dan da(a khu0u05Da(a umum meli=u(i (in44i badan6 bera( badan6 rambu(6 ma(a6 hidun46 4i4i dan 0ejeni0nya5Da(a khu0u0 meli=u(i (a((26 (ahi lala(6 jarin4an =aru(6 +a+a( k2n4eni(al6 =a(ah (ulan4 dan 0ejeni0nya5 .e(2de ini mem=unyai nilai (in44i karena 0elain dilakukan 2leh 0e2ran4 ahli den4an men44unakan berba4ai +araCm2di,ika0i (erma0uk =emerik0aan den4an 0inar?& 0ehin44a ke(e=a(an nya +uku= (in44i5
3ria
Wani(a
43
3an44ul
8ebih ke+il dari bahu
8ebih lebar dari bahu
320(ure
Ke+il
3ayudara
!aran4 berkemban4
!akun
.en2nj2l
Tidak men2nj2l
S(riae
Tidak ada
Ada6 =ayudara dan b2k2n4
Rambu( =ubi0
Tebal6 (umbuh melebar ?
8uru06
=u0ar
)eneri0
Rambu(
Ada di 1ajah6 dada
Tidak ada
Kelamin dalam
Te0(i06 =r20(a(e6 )e0ikula O)arium6(uba
hanya
di
m2n0
,all2=i6
0eminali0
)a4ina
8ebih be0ar6 bera( dan
8ebih ke+il6 rin4an dan
(ebal
(i=i0
3r2=2r0i =eru(
8ebih ke+il
8ebih be0ar
3aha
Ten4k2rak
5 Tabel @5 3erbedaan umur jeni0 kelamin =ria dan 1ani(a5 * .e(2de ini hanya da=a( dilakukan bila keadaan (ubuh6 (eru(ama 1ajah k2rban ma0ih dalam keadaan baik dan belum (erjadi =embu0ukan yan4 lanju(5 .e(2de ini dilakukan den4an mem=erliha(kan jena'ah =ada 2ran4?2ran4 yan4 mera0a kehilan4an an442(a keluar4a a(au (emannya5ara ini hanya e,ek(i,
44
=ada jena'ah yan4 belum membu0uk6 0ehin44a ma0ih mun4kin dikenali 1ajah dan ben(uk (ubuhnya 2leh lebih dari 0a(u 2ran457al ini =erlu di=erha(ikan men4in4a( adanya kemun4kinan ,ak(2r em20i yan4 (uru( ber=eran un(uk membenarkan a(au 0ebaliknya menyan4kal iden(i(a0 jena'ah (er0ebu(5 *5 .e(2de ke=emilikan6 0e=er(i =akaian6 =erhia0an6 d2kumen5*
Dokumen seperti kartu identitas (KTP, S!, Paspor" dan se#enisn$a $an% ke&etu'an ditemukan da'am da'am saku pakaian $an% dikenakan akan san%at mem&antu men%ena'i #enaa)
terse&ut*Per'u
diin%at
pada
ke+e'akaan
masa',
dokumen $an% terdapat da'am tas atau dompet $an% &erada dekat #enaa) &e'um tentu ada'a) mi'ik #enaa) $an% &ersan%kutan* Dari =akaian dan =erhia0an yan4 dikenakan jena'ah6 mun4kin da=a( dike(ahui merek a(au nama =embua(6 ukuran6 ini0ial nama =emilik6 badge yan4 0emuanya da=a( memban(u =r20e0 iden(i,ika0i 1alau=un (elah (erjadi =embu0ukan =ada jena'ah (er0ebu(5Khu0u0 an442(a A
45
DAFTAR 39STAKA
#5 Amir6 A5 *$$5 Ran4kaian Ilmu Ked2k(eran F2ren0ik ed *5
46
