Prilog poznavanju ranovizantijskih naselja na visovimaIstočne padine Kopaonika i Jastrebac
Kasna antika, odnosno vreme od sredine III veka, do u IV vek, donosi nagoveštaje promena u načinu života u rimskim provincijama na Balkanu. To je vreme kada počinju upadi susednih naroda preko granica carstva, preko rimskog limesa, u primamljivu, bogatu i uređenu rimsku državu.
U novim okolnostima menjaju se administrativne granice provincija
• Goti i njihove pretenzije na delove Rimskog carstva su u sukobima 375-378 godine, konačno poremetili rimski način života pod strogo uređenom državnom upravnom i vojnom kontrolom. Međutim konačni raspad tog sistema usledio je nakon provala Huna 441. godine
Naselja su preseljena na poznate, stare lokacije nekadašnjih utvrđenja, iz predrimskih vremena, odnosno iz perioda mlađeg gvozdenog doba.
Utvrđenja i nalazištaKopaonik-Istočne padine Kopaonika-Župa Aleksandrovac
• Konfiguracija terena je logično igrala odlučujuću ulogu kod odabranja mesta za podizanje naselja, na sličan način kako je to bilo neophodno i u praistoriji. Naravno da je zbog zaštite bilo važno da je reč o brdovitom predelu, tako da u nizinskim delovima gotovo i ne nalazimo ranovizantijska utvrđena naselja.
Jastrebac
Utvrđenja u okružju Jastrebca
Rezultati istraživanja nam govore da su ranovizantijska utvrđenja bila utvrđena naselja, odnosno utvrđena sela, na prilagođenim visovima.
Koznik, kod Aleksandrovca, praistorijsko, ranovizantijsko i srednjovekovno utvrđenje
• Bedmi koji okružuju i štite naselja, prilagođena su konfiguraciji terena na visovima. • Nepravilnog su oblika i jednostavnog načina zidanja
Zidovi bedema, Gradac Riđevštica
Zidovi bedema, Gradac Riđevštica
Zidovi bedema, Gradac Riđevštica
Ostaci zidova “Grad” u Гlatarima
Ostaci zidova “Grad” u Гlatarima
Ranovizantijska naselja, bez obzira da li su smeštena u planinskim vrletima ili po brdima na ivicama plodnih dolina, pokazuju sve one karakteristike koje nosi ruralni način života.
Gradac kod sv. Petke na Jastrebcu
Stanovništvo ranovizantijskih utvrđenja bavi se stočarstvom i zemljoradnjom, a u okvirima ranovizantijskih utvrđenih naselja naslućuje se postojanje razvijenog zanatstva.
Naselja su živela u skladu i u ovisnosti o okolnim ruralnim područjima, u istoj meri kao i rimska naselja u dolinama, napuštena u ratnim okolnostima pralaza IV u V vek.
O poljoprivredi u ranovizantijskom periodu jasno svedoče nalazi koji potiču sa ranovizantijskih utvrđenja.
• Raonik pronađen na nalazištu Gradac kod crkve sv. Arhanđela u selu Petina
Nalazi poljoprivrednog oruđa govore sami za sebe
Srpovi, kose, kosiri, GradacGornji Levići
• Gradište Puhovac, Raonik
GradacGornji Levići GradištePuhovac
Čukar-Boljevac, Gradac-Petina, Gradac-Gornji Levići
Brojni nalazi zvonaklepetuša upućuju na stočarstvo, uzgoj koza, ovaca i krava.
Zvona-Gradac (Dubci), Gradac (Strmenica)
Gradac Petina Gradac Dubci
Stočarskim zvonima se obeležavaju predvodnici stada, te stoka u zaprezi. Po zvuku zvona pratilo se kretanje ili udaljavanje pojedinih grla iz stada.
Gradac Petina, Čukar Boljevac, Gradište Porodin
Gradac Petina GradišteLjubinci
O stočarstvu govore i lanci za borbu ovčarskih pasa protiv vukova-Velika Grabovnica
a
Gradac u Dubcima
р ишт и р иц
р ишт Ли ђ
Može se pretpostaviti da su ranovizantijska utvrđena naselja bili su pravi radionički centri, sa kovačkim radionicama, odnosno radionicama koje su obrađivale metal, drvodjeljskim radionicama, odnosno radionicama koje su obrađivale drvo.
Predmeti za obradu drveta kao, “mačeta” (Gradacsv. Petka) i dleta (Gradac-Sv. Arhanđel)
GradišteKukljin (sekira) i GradacGornji Levići
• Kovačka klešta Gradac Petina • Ingoti gvožđa Gradište Ljubinci
Gvozdeni ingot i šljaka, Gradac kod sv. Petke
Razni oblici gvozdenih kresiva
Brojni svakodnevni predmeti, za pretpostaviti je, da su bili predmet trgovine, ali i predmeti, koji su se mogli proizvoditi u lokalnim kovačkim radionicama
Gvozdeni ključevi
Brava iz Dubaca
Metalni predmeti sa lokaliteta Gradište u Porodinu, smeštenim pod Malim Jastrebcem
Odlomci olova, Gradište Ljubinci
Indikativni, za prisustvo vojske, su nalazi više umba štitova na ranovizantijskim utvrđenjima, Gradište Strmac 2, Velika Grabovnica 1, Puhovac 1
Gradište uz Batotsku reku prema manastiru Strmac
Koplja i strelice uklapaju se u sliku prisustva vojske u utvrđenjima
Nalazi konjskih žvala govore o kontinuitetu života na lokalitetima utvrđenja
Gradac Gornji Levići i Gradac Dubci
Delovi konjskih žvala, Ljubinci i Dubci
Objekti ranovizantijskih utvrđenja zidani u blatu Gradac u Gornjim Levićima
Gradac u Gornjim Levićima
• Zidari su bili očito izuzetno aktivni ne samo kod zidanja bedema već i crkvenih i civilnih objekata.
Gradac u Gornjim Levićima
• Ideološka osnova opstanka ranovizantijske države bilo je hrišćanstvo. Nalazi ostataka crkvenih objekata sa nalazišta ranovizantijskih utvrđenja, su praktičan dokaz.
Gradac Gornji Levići
Nebeske stolice-Kopaonik
Nebeske stolice-Objekat sa crkvom na Kopaoniku
• Na žalost nalazišta ranovizantijskih utvrđenja uglavnom su potpuno neistražena i naša znanja svode se uglavnom na slučajne pojedinačne nalaze. Na neke od lokaliteta nikada nije stupila noga arheologa, pa tako ni autora ovog pregleda.
• Naša istraživanja na Kopaoniku i Jastrepcu omogućili su pored, Zavoda za zaštitu spomenika Kulture iz Kraljeva i pojedinci Kruševljani: Ljubiša Milenković iz Zdravinja, Radislav–Raša Aksentijević iz Kaonika, Ivan Tutulić iz Kruševca, Zoran Janićijević iz Smilovca, Dragan Bakić iz Kruševca, Aleksandar-Aca Čolić iz Kruševca, Oliver ilić iz Kobilja i Saša Ristić iz Rutevca, kojima se ovom prilikom zahvaljujemo
