PRAKTIKUM VII UJI AKTIVITAS ANTIMIKROBA: METODE DILUSI PADAT
A. Tujuan Menentukan kadar hamar m!n!mum "K#M$ dan kadar unuh m!n!mun "KBM$ dar! %uatu %am&e' terhada& m!kr(a uj!. B. Da%a Da%arr te( te(r! r! Pr!n%!& da%ar met(de d!'u%! &adat ada'ah adan)a %er! kadar %am&e' uj! akt!*!ta% ant!akter! )an+ d!%u%&en%!kan da'am med!a uj! &adat "tamah a+ar$ dan m!kr(a uj! d!+(re d!+(re%ka %kan n d! &ermuka &ermukaan an med!a. med!a. Ke&eka Ke&ekaan an ahan ahan uj! terhada terhada& & ahan ahan ant!,a ant!,akte kter! r! d!tentukan d!tentukan den+an &en+amatan &en+amatan %e-ara makr(%k(&!% makr(%k(&!% %ete'ah ma%a !nkua%! !nkua%! erakh!r erakh!r )a!tu den+an me'!hat ada t!dakn)a &ertumuhan k('(n! kuman akter! uj! da'am med!um "Pe'-/ar0 1234$. Ant!akter! !a'ah (at &ema%m! akter!0 khu%u%n)a akter! )an+ meru+!kan manu%!a manu%!a.. Suatu Suatu ant!a ant!akte kter! r! )an+ )an+ !dea' !dea' mem!'! mem!'!k! k! t(k%!%! t(k%!%!ta% ta% %e'ekt! %e'ekt!50 50 erart! erart! (at (at ant!akter! ter%eut han)a eraha)a a+! akter!0 teta&! re'at!5 t!dak memaha)akan a+! h(%&e%. Berda%arkan %!5at t(k%!%!ta% %e'ekt!5 ada akter! )an+ er%!5at men+hamat men+hamat &ertumuhan &ertumuhan akter! akter! "akter!(%tat "akter!(%tat!k$ !k$ dan ada )an+ er%!5at er%!5at memunuh memunuh akter! "akter!%!da$ "Ja6et/01237$. Kadar m!n!mum )an+ d!&er'ukan untuk men+hamat men+hamat &ertumuhan &ertumuhan akter! akter! atau memunuhn)a0 ma%!n+,ma%!n+ d!kena' %ea+a! Kadar #amat M!n! mum "K#M$ dan Kadar Bunuh M!n!mum "KBM. Ant!!(t!k "L. ant! 8'a6an0 !(%8h!du&$ ada'ah /at,/at k!m!a )an+ d!ha%!'kan ('eh 5un+! dan akter!0 mem!'!k! kha%!at memat!kan atau men+ha men+hama matt &ertum &ertumuh uhan an kuman kuman dan t(k%!%! t(k%!%!ta%n ta%n)a )a re'at!5 re'at!5 ke-!' ke-!' a+! a+! manu%! manu%!a. a. Turunan /at ter%eut0 )an+ d!uat %e-ara %em!,%!ntet!% dan %!ntet!% ju+a erkha%!at %ea+a! ant!akter! "Pe'-/ar0 1234$. Mekan!%me kerja )an+ ter&ent!n+ ada'ah &er!ntan+an %!nte%a &r(te!n0 %eh!n++a kuman kuman mu%nah mu%nah atau t!dak t!dak erkem erkeman an+ + 'a+!0 'a+!0 m!%a'n) m!%a'n)aa k'(ram k'(ram5en 5en!k( !k('0 '0 tetra%! tetra%!k'! k'!n0 n0 am!n(+'!k(%!da0 makr('!da dan '!nk(m!%!n. Se'a!n !tu eera&a ant!!(t!ka ekerja
terhada& d!nd!n+ %e' "&en!%!'!n dan %e5a'(%&(r!n$ atau memran %e' "&('!km!%!n0 /at, /at &(')e &(')en n dan !m!da/ !m!da/('$ ('$.. Ant! Ant!!(t !(t!k !k t!dak t!dak akt!5 akt!5 terhada terhada& & kean) kean)aka akan n *!ru% *!ru% ke-!'0 ke-!'0 mun+k!n karena *!ru% t!dak mem!'!k! &r(%e% meta('!%me %e%un++uhn)a0 me'a!nkan ter+antun+ dar! &r(%e% tuan rumah "Ja6et/0 1237$. Met(de Met(de d!'u%! d!+unakan d!+unakan untuk untuk menentukan menentukan kadar hamat hamat m!n!mum m!n!mum "K#M$ dan kadar unuh m!n!ma' "KBM$ dar! (at ant! m!kr(a. K(n%entra%! terendah (at &ada !akan &adat )an+ d!tunjukan den+an t!dak adan)a &ertumuhan k('(n! m!kr(a ada'ah KBM dan (at terhada& akter! uj!. Ke'e!han dar! met(de !n! ada'ah da&at men+uj men+uj!!
'e!h 'e!h dar! %atu jen!% akter! akter! d! %et!a& %et!a& &etr!. &etr!. Ke'ema Ke'emahan hann) n)aa ada'ah ada'ah %u'!t %u'!t
memedakan memedakan antara akt!*!ta% akt!*!ta% &en+hamatan &en+hamatan akter! atau &emunuha &emunuhan n akter! "Erna dkk.0 91;$ <. A'at A'at dan dan Bah Bahan an A'at P!r!n+ &etr! • Er'enme)er • M!kr(&!&et0 'ue t!& dan )e''(6 t!& • =e'a% ukur 1 m' • O%e u'at • Bun%en%&!r!tu% • E&&end(r5 • Taun+ reak%! • K(m&(r '!%tr!k • T!man+an • Kerta% T!man+ T!man+ • Bahan Sam&e' m!n)ak at%!r! )an+ akan d!uj! kadarn)a: M!n)ak at%!r! jeruk &urut • Med!a NA " Nutr!ent A+ar$ • Pe'arut: DMSO dan a>uade%t • Su%&en Su%&en%! %! akter akter!! Sta&h) Sta&h)'(-( '(-(--u --u%% aureu% aureu% dan Escherichia coli coli da'am ka'du • nutr!en •
Larutan aku ant!!(t!k
D.
E. #a%! #a%!'' Pen+ Pen+am amat atan an Med!a den+an kadar 'arutan %t(k ereda
Larutan %t(k 1? K('(n! Staphylococcus aureus: aureus : Ada K('(n! Escherichia K('(n! Escherichia coli: coli: Ada
Larutan %t(k 0;? K('(n! Staphylococcus aureus: aureus: Ada K('(n! Escherichia coli: coli: Ada
Larutan %t(k 09;? K('(n! Staphylococcus aureus: aureus : Ada
Larutan %t(k 019;? K('(n! Staphylococcus aureus: aureus: Ada
K('(n! Escherichia K('(n! Escherichia coli: coli: Ada
K('(n! Escherichia coli: coli: Ada
Larutan %t(k 049;? K('(n! Staphylococcus aureus: aureus: Ada K('(n! Escherichia K('(n! Escherichia coli: coli: Ada Med!a K(ntr('
K(ntr(' &e'arut "terda&at k('(n!
K(ntr(' &(%!t!5 "t!dak terda&at k('(n!
akter! )an+ h!du&$
akter! )an+ h!du&$
@. Pemaha%an %an Prakt!kum !n! ertujuan untuk menentukan kadar hamatan m!n!mum "K#M$ dan kadar unuh m!n!mun "KBM$ dar! %uatu %am&e' terhada& m!kr(a uj!. Met(de )an+ )an+ d!+una d!+unakan kan da'am da'am &rakt! &rakt!kum kum !n! ada'ah ada'ah met(de met(de d!'u%! d!'u%! &adat. &adat. Sam&e' Sam&e' )an+ )an+ d!5unakan ada'ah m!n)ak at%!r! dar! jeruk &urut.
Ek%trak jeruk &urut ada'ah ek%trak )an+ d!da&atkan dar! jeruk &urut )an+ da&at d!&er('eh den+an me'akukan &en)u'!n+an. Jeruk &urut ada'ah %a'ah %atu an++(ta %uku jeruk,jerukan0 Rutacea jeruk,jerukan0 Rutacea00 dar ar!! je jen! n!%% Citrus Citrus.. Na Nama ma 'a 'at! t!nn nn) )a ad ada' a'ah ah Cit Citrus rus hys hystrix trix.. Buahn)aa t!dak umum d!makan0 karena tak enak ra%an)a. Ban)ak men+andun+ Buahn) men+andun+ a%am dan erau 6an+! a+ak kera%. T! T!n++! n++! &(h(nn)a &(h(nn)a antara 9,19 meter. Batan+n)a Batan+n)a a+ak ke-!'0 en+k(k atau er%udut dan er-aan+ rendah. Batan+ )an+ te'ah tua erentuk u'at0 er6arna h!jau tua0 &('(% atau er!nt!k,!nt!k. Daun jeruk &urut er6arna h!jau kekun!n+an dan erau %eda&. Bentukn)a u'at den+an ujun+ tum&u' dan ertan+ka!. Tan+ka! daun er%a)a& 'ear0 %eh!n++a ham&!r men)eru&a! daun. Daun !n! an)ak d!&aka! untuk umu ma%akan. Buah jeruk &urut 'e!h ke-!' dar! ke&a'an tan+an0 entukn)a %e&ert! % e&ert! uah &!r0 teta&! an)ak t(nj('an dan er!nt!'. Ku'!t uahn)a tea' dan er6arna h!jau. Buah )an+ matan+ enar er6arna %ed!k!t kun!n+. arna da+!n+ uahn)a h!jau kekun!n+an0 kekun!n+an0 ra%an)a %an+at ma%am dan a+ak &ah!t "An(n!m0919$. "An(n!m0919$. J!ka daun jeruk &urut !tu d!%u'!n+0 d!ha%!'kan m!n)ak at%!r! )an+ dar! t!dak er6arna "en!n+$ %am&a! keh!jauan "ter+antun+ -ara ek%trak%!$0 m!n)ak at%!r! erau haru ha rum m m! m!r!& r!& a au u da daun un "je "jeru ruk k &u &uru rut$ t$.. M!n M!n)ak )ak at%! at%!r! r! ha%!' de%t!'a de%t!'a%! %! "&en) "&en)u'!n+a u'!n+an$ n$ men++unakan ua& men+andun+ ; jen!% k(m&(nen k!m!a. Can+ Can+ utama dan ter&ent!n+ ada'ah %!tr(ne'a' den+an jum'ah 310 72?0 %!tr(ne'(' 3099?0 '!na'(' 042? dan +eran!(' 01?. K(m&(nen 'a!nn)a ada da'am jum'ah )an+ %e d!k!t "An(n!m0919$. Pada Pa da &r &rak akt! t!ku kum m ka ka'! '! !n !n!! me men+ n++u +una naka kan n med med!u !um m Nutrient Agar at atau au NA. Med!um NA meru&akan med!a )an+ d!+unakan untuk menumuhkan akter!0 med!a !n! d!&ana%kan a+ar men-a!r0 kemud!an %ed!k!t d!d!n+!nkan %eh!n++a %uhun)a k!ra, k!ra 7,;<. Pend!n+!nan !n! d!'akukan untuk menda&atkan %uhu )an+ !dea' %eh!n++a a+ar t!dak men+era% namun t!dak ter'a'u &ana% )an+ men+ak!atkan kemat!an k('(n! )an+ )a n+ ak akan an d! d!! !ak akka kan. n. Ke Ke+u +una naan an da dar! r! nutri nutrient ent agar ada ada'ah 'ah un untuk tuk ku't!*a%! ku't!*a%! dan &era6atan %ea+!an e%ar dar! m!kr((r+an!%me. K(m&(%!%! dar! nutrient agar ada'ah ada'ah a+ar %ean)ak 9 +ram dan ek%trak ka'du %ean)ak 1 +ram. Pada &rakt!kum )an+ d!'akukan0 d!'aku kan0 d!+unakan d!+unakan nutrient agar )an+ d!uat %e-ara !n%tan0 e+!tu &u'a den+an nutrient broth. S!5at,% S!5 at,%!5at !5at )an )an+ + d!+ d!+una unakan kan unt untuk uk 5ak 5akt(r t(r &er &ertum tumuh uhan an )a! )a!tu tu har haru% u% mud mudah ah tumuh0 med!a haru% d!uat0 &ertumuhan akter! haru% kha% dan mem&un)a! %!5at,
%!5at )an+ d!!n+ d!!n+!nkan !nkan.. J!ka %!5at !n! d!&enuh!0 d!&enuh!0 maka &ertumuhan &ertumuhan akter! akan a+u% "Pe'-/ar093$. Sam&e' )an+ d!+unakan da'am &rakt!kum ka'! !n! %am&e' )an+ men+andun+ m!n)ak at%!r! )an+ d!uat da'am ; %er! &en+en-eran %eh!n++a d!&er('eh %am&e' uj! den+an kadar ereda )a!tu 1?0 .;?0 .9;?0 .19;? dan .49;?. Perta Pe rtama ma,ta ,tama ma d! d!%!a %!a&k &kan an 4 u uah ah e& e&&e &end nd(r (r5. 5. D! D!u uat at 'a 'arut rutan an %t( %t(k k de den+ n+an an menme n-am am&u &urk rkan an 9 9? ? * ** * m! m!n) n)ak ak at at%!r %!r!! %e %ea an) n)ak ak 9 9 ' da da'am 'am 3 3 ' DM DMSO SO.. Kemud Kem ud!an !an d! d!u uat at %am %am&e &e'' uj uj!! )a )an+ n+ me men+ n+an andu dun+ n+ 9? * ** * m! m!n) n)ak ak at at%!r %!r!! de den+ n+an an men-am&urkan 1; ' 'arutan %t(k dan d!tamah den+an 1; ' a>uade%t %ter!'. Sedan+ Sed an+kan kan unt untuk uk mem memua uatt %am %am&e' &e' uj! )an )an+ + men men+an +andun dun+ + 1? ** m!n m!n)ak )ak at% at%!r!0 !r!0 d!am!' ; ' dar! %am&e' uj! 9? ** m!)ak at%!r! ter%eut dan d!en-erkan den+an ; ' a>uade%t %ter!'. Den+an -ara )an+ %ama0 d!uat d!uat %am&e' uj! den+an kadar .;?0 .9;?0 .19;? dan .49;?. Se'anjutn)a Se'anju tn)a d!uat k(ntr(' &e'arut den+an men-am men-am&urka &urkan n 1 ' DMSO dan 2 2 ' a> a>ua uade de%t %t %t %ter! er!'. '. D! D!u uat at ju ju+a +a k( k(nt ntr( r('' &( &(%!t %!t!5 !5 de den+ n+an an me men! n!m man an+ + 9; m+ ant!!(t!k dan d!-am&u den+an 1 ' a>uade%t %ter!'. Lan+kah %e'anjutn)a ada'ah d!%!a&kan 3 uah -a6an &etr!. Pada a+!an 'uar ma%!n+,ma%!n+ -a6an ter%eut d!er! 'ae' dan d!a+! menjad! dua a+!an den+an d!+ar!% men++unakan %&!d('. Sete'ah !tu0 dar! ma%!n+,ma%!n+ e&&end(r5 )an+ er!%! ha%!' &en+en-eran m!n)ak d!am!' %ean)ak 1 m' t!a& %er! &en+en-eran m!n)ak dan d!tuan d!t uan+ + ke &et &etr!. r!. Kem Kemud! ud!an an %e %ean) an)ak ak 1 m' nut nutr!en r!en a+ar )an )an+ + te'a te'ah h d!d!-a!rk a!rkan0 an0 d!tam d!t amahk ahkan an ke da' da'am am &et &etr! r! dan &et &etr! r! d!+ d!+() ()an+ an+ h!n h!n++a ++a h(m h(m(+e (+en n dan d! d!!ark !arkan an memadat. #a' )an+ %ama d!'akukan &ada k(ntr(' &e'arut dan k(ntr(' &(%!t!5. Untuk k(ntr(' med!a0 d!tuan+kan 1 m' nutr!ent a+ar ke da'am -a6an &etr! dan d!!arkan memadat. Sete'ah nutr!en nutr!en a+ar memadat0 &ada t!a& -a6an &etr! ter%eut "ke-ua'! k(ntr(' k(ntr(' med!a$ d!+(re%kan d!+(re%kan akter! akter! Staphylococcus aureus aureus dan Escherichia dan Escherichia coli coli &ada &ada a+!an )an+ %udah d!a+! tad!. Pen++(re%an akter! d!'akukan den+an tekn!k a%e&t!% dan d!+una d!+ unakan kan (%e u' u'at at da'a da'am m &en &en++( ++(re%a re%ann) nn)a. a. Kem Kemud! ud!an an -a6 -a6an an &et &etr! r! d!t d!tutu utu& & dan d!!nkua%! &ada %uhu < %e'ama 97 jam.
Pada Pa da &e &en+ n+am amata atan n te terh rhad ada& a& ke ke'!m '!maa -a -a6a 6an n &e &etr! tr! de den+ n+an an %er %er!! ka kada darr )a )an+ n+ ereda,eda d!da&atkan ha%!' &ada ke'!ma -a6an &etr! terda&at k('(n! akter! Staphylococcus aureus dan aureus dan Escherichia Escherichia coli coli.. Dar! ha%!' &en+am &en+amatan0 atan0 d!ketahu! d!ketahu! K#M d!tujukan &ada med!a den+an kadar 1?. Sa'ah %atu ke'emahan &er-(aan den+an met(de d!'u%! &adat !n! ada'ah t!dak da&at da& at d! d!eda edakan kan ant antara ara /(n /(naa &en+hamat &ertumuhan akter! "K#M$ dan /(na unuh akter! "KBM$. =. Ke%! Ke%!m& m&u' u'an an 1. Met(d Met(dee uj! ant!m!kr( ant!m!kr(aa )an+ d!+unak d!+unakan an da'am &rakt!k &rakt!kum um !n! ada'ah ada'ah met(de met(de d!'u%! d!'u%! &adat. 9. Med!a NA "Nutr! "Nutr!ent ent A+ar$ A+ar$ %ea+a! %ea+a! med!a &ertumu &ertumuhan han akter! akter! )an+ a!k. a!k. . Pen Pen+uj +uj!an !an d!'a d!'akuk kukan an &ada &ada ak akter! ter! Eschericia Eschericia coli dan coli dan Staphylococcus aureus. aureus. 7. Pad Padaa &er-(aa &er-(aan n !n!0 K#M d!tujuk d!tujukan an &ada med!a med!a den+an den+an kadar kadar 1?. Akan Akan teta&!0 teta&!0 /(na hamat dan /(na unuh &ada akter! %u'!t d!edakan. #. Da Da5t 5tar ar Pu%t Pu%tak akaa
Anonim, 2012, Minyak Atsiri dari Daun Jeruk Purut: Proses Penyulingan dan Ekstraksi, www.artikelkimia.com www.artikelkimia.com,, diakses tanggal 20 Maret 2015. Erna dkk., 2015, Petunjuk Praktikum Mikrobiologi armasi, armasi, Laboratorium Mikrobiologi Farmasi UGM, og!akarta. Ja6e Ja6et/0 t/0 Me'n Me'n!!-k0 k0 dan dan Ade'e de'er+ r+00 1237 123700 Mikrobiologi Kedokteran0 Kedokteran0 Pene Pener r!t !t Buku Buku Ked(kteran E=<0 Jakarta. Pe'-/ar0 M.J. dan
