Pisma i Pismenost u Srednjovjekovnoj Bosni

PISMA I PISMENOST U SREDNJOVJEKOVNOJ BOSNI

Kandidat

Mentor

Trusted by over 1 million members

Try Scribd FREE for 30 days to access over 125 million titles without ads or interruptions! Start Free Trial Cancel Anytime.







SADRŽAJ

UVOD................ UVOD.................................. .................................. ................................. ................................. ................................. .................................. ................................2 ...............2 1.

PISMO U SREDNJOVJEKOVNOJ SREDNJOVJEKOVNOJ BOSNI .................. ........ ................... .................. ................... ................... .................3 ........3

1. 1. Glagolj Glagoljica ica ................................. .................................................. .................................. ................................. ................................. .................................. ..................4 .4

1. 2. Bosančica ............................... ................................................ .................................. ................................. ................................. ................................. .....................5 .....5 ................................................. ................................. ................................. ................................. ...........................7 ..........7 1. 3. Latinično pismo ................................. 2.

P ISMENOST U SREDNJOVJEKOVNOJ SREDNJOVJEKOVNOJ BOSNI........................... BOSNI............................................. ...........................8 .........8

3.

ZAKLJUČAK....................... ZAKLJUČAK......................................... .................................... .................................... ...................................... ................................... ............... .10

4.

LITERATURA...............................................................................................................11







UVOD

Čovjekova potreba za pismom seže još iz prahistorijskog doba. Pračovjek je imao potrebu da nešto zapiše kao i svaki civilizovani čovjek današnjice. Naravno da se pismo razlikovalo od pisma koje mi koristimo danas i pisma koje se koristilo u srednjovjekovnoj

Bosni. Uz pismo se uvijek veže drugi pojam a to je pismenost. Pismo i pismenost su spojeni neraskidivom vezom.Pismenost

je izraz kojim se označava nečija sposobnost razumijevanja, razumijevanja,

odnosno korištenja znakova od kojih se sastoji neko pismo. U srednjem vijeku na

tlu današnje Bosne i Hercegovine izdigla se srednjovjekovna

bosanska bosanska država. U srednovjekovnoj Bosni su se upotrebljavala tri pisma: glagoljica, bosančica bosančica ( bosanska ćirilica ) i latinično pismo. Ovakav kulturni fenomen mogao se javiti samo u uslovima raz voja

na marginama velikih civilizacija, jer teško da se našao još neki

primjer u svijetu da se na tako malom prostoru istovremeno upotrebljava toliko pismenih sistema.

U ovom seminarskom radu osvrnut ću se na nekoliko tematskih cjelina kao što su: pismo u srednovjekovnoj B osni, srednjovjekovnoj Bosni.

glagoljica, bosančica, latinično pismo i pismenost u







1.PISMO U SREDNJOVJEKOVNOJ BOSNI

Kultura u srednjovjekovnoj Bosni je bila raznolika, zbog uticaja mnogih ta današnjih monarhija.

Tako je srednjovjekovna Bosna razvila svoju opću kulturu, koja je bila za ostale

civilizacije u tom vr emenu emenu

primitivna ili pogrešna. U srednjovjekovnoj Bosni su se koristila

tri pisma: 

Glagoljica (koja se koristila samo u pisanju dokumenat a

posvećene drugim

monarhijama u blizini). 

Bosančica (bosanska ćirilica), koristila se samo u srednjovjekovnoj Bosni, na stećcima i u pisanju knjiga,



Bosančica se zvala i Begovsko pismo

Latinično pismo (koje se koristilo u prilikama pisanju monarhima drugih država koje nisu bile u granicama sa srednjovjekovnom Bosnom).

Mnoge knjige su napisane na ovim pismima, a slova su bila mnogo ukrašena iluminacijama. u

Najpoznatija ukrašena knjiga na ćirilici je Miroslavljevo Evanđelje Evanđelje, napisano

Hum bilo zasebno XII stoljeću, koje je bilo posvećeno Humskom kralju Miroslavu I dok je Hum bilo

kraljevstvo. Najpoznatija knjiga na glagoljici je Hrvojev Misal, sveta knjiga bosanskih heretika, te i u knjige napisane glagoljicom ubrajamo Hvalov zbornik, napisan 1404. godine.

Na bosančici bosančici nije mnogo pisano, no ipak najpoznatiji najpoznatiji dokument na bosančici je Povelja Kulina Bana.

Grčko pismo pismo je najviše tragova ostavilo ostavilo na području Huma, a latinično u raznim dijelovima Bosne u

crkvenim natpisima, pečatima bosanskih vladara ili nadgrobnim pločama

kraljeva. Glagoljica je posebno bila prisutna u 12 vijeku, iz kojeg perioda su i

Grškovićev i

Mihanovićev odlomak . Oba ova odlomak su pisana poluoblom glagoljicom, prelaznim pismom koje ko je se ponekad naziva i bosanska glagoljica . Nakon 12 vijeka prestaje pisanje na

glagoljici i počinje značajna upotreba ćirilice, međutim na nekim ćiriličnim djelima postoje i glagoljični komentari pisani po marginama. Osim toga smatra se da je glagoljica ostala u upotrebi kao crkveno pismo Crkve bosanske

i da su skoro svi ćirilični spomenici prepisivani







Hercegovini

s kraja 10. vijeka. Zbog raznovrsnosti i brojnosti ovih spomenika moguće ih je

podijeliti u nekoliko nekoliko grupa 

crkveni rukopisi - pisani staroslavenskim jezikom sa elementima narodnog govora.

Uključuju i nekanonske tekstove poput apokrifa i molitvi, te zapise na marginama rukopisa, natpise na 

stećcima,

povelje i pisma - njeguju autohtonu crtu narodnog izraza. Pisani su u diplomatske svrhe,



lijepa književnost - postoji samo par dijela iz ovog doba. Pisana je na zadovoljstvo vladara. Većinom se svodi samo na prevodilačku djelatnost.

1.1. Glagoljica

“Glagoljica je staroslavensko pismo nastalo sredinom 9. st., koje se u hrvatskim krajevima zadržalo sve do 19. st. Već početkom 16. st. sve je više potiskuje latinica. Autor ovog pisma je

Ćiril, bizantski redovnik iz Soluna . Ćiril (pravim imenom Konstantin) na

osnovi jezika makedonskih Slavena iz okolice Soluna prevodio crkvene knjige. Novogorodski

sastavio je prilagođeno pismo i

Stoljećima su ćirilica i glagoljica jedna drugoj posuđivale ime.

svećenik Upyr Lihi 1047. godine zapisao je u svojim Proročkim knjigama s

tumačenjem sintagmu, da su knjige prepisane iz kurilovice . Budući da su same knjige napisane na ćirilici, logičn o je da se naziv kurilovica odnosi na samu glagoljicu. U dubrovačkim dokumentima iz 15. i 16. stoljeća popovi glagoljaši nazivaju se presbyteri chiurilice.

glago ljicom, stoga je vidljivo miješanje Također, Poljičani svoju ćirilicu naziva ju glagoljicom,

imena tokom historije “ ( Halilović, 1999 ) . Ime pisma Ime pisma dolazi od staroslavenske

riječi glagolati što znači "govoriti". Na obredima

je tekstove čitao svećenik svećenik glagoljaš, a sam termin glagoljski poznat je još iz 16. stoljeća, premda je ime za glagoljicu iskovano iskovano tek u

19. stoljeću.

Glagoljica se javlja u dva oblika: obla i uglata. Danas se pretpostavlja, da je proces

tekao od oble preko poluoble do uglate, no pitanje prvenstva vrste glagoljice još nije







Hrvatskoj počevši

od 12. st. , najčešća je u primorskim krajevima (Istra, Hrvatsko Primorje,

Dalmacija, zadarski i kvarnerski otoci, prije svega Krk, Cres i

Lošinj), ali se nalazi i u

unutrašnjosti Like i Krbave, sve do Kupe, čak do Međimurja i slovenskih krajeva. Sve do 1992. se mislilo da je glagoljica bila prisutna samo u tim krajevima, a onda se

došlo do glagoljskih natpisa u crkvama uz rijeku r ijeku Orljavu, o kojima se do tada t ada nije ništa znalo. Konkretno, radilo se o natpisima na crkvama u Brodskom Drenovcu i

Lovčiću, ali i u još

nekima, čime se došlo do spoznaje da je i Slavonija bila područje gdje je bila prisutna glagoljica. Prva knjiga pisana tim pismom jest Misal po zakonu rimskoga dvora (Missale Romanum Glagolitice) iz 1483.,

koji je štampan u Kosinju, u Lici te se popularno naziva i

Kosinjski misal.

Baščanska ploča, glagoljični spomenik pisan prijelaznim tipom glagoljice ( Izvor: www.wikipedia.org, očitano: 09. 06. 2012. ).

1.2. Bosančica Bosančica je Bosančica je autentično i posebno posebno pismo nastalo u Bosni i okolnim krajevima. “ Njeno oblikovanje izvršeno izvršeno je pod uticajem ut icajem glagoljice, glagoljice, a u okolnostima zasebnoga srednjovj ekovnog bosanskohercegov bosanskohercegovačkog ačkog administrativnoga i kulturnoga razvoja. Uporedo sa ovim korišteni su i drugi nazivi kao što su: bosanica, bosanska azbuka, bosanska ćirilica, bosanska brzopisna grafija, zapadna ćirilica ćirilica i dr “ ( Kožar, Balta, 2004, str. 35 ). Do sada najuravnoteženiji prikaz











humsko-dukljanski humsko-dukljanski prostor pr ostor



područje Dubrovnika Dubrovnika



područje srednje Dalmacije

Davani su joj različiti nazivi: bosančica, bosanska ćirilica, bosanica, bukvica, hrvatska ćirilica, hrvatsko pismo, bosansko -hrvatska ćirilica, srpsko pismo i, sve češće - zapadna ćirilica. Broj spomenika pisanih bosančicom veći je i razn ovrsniji u odnosu na spomenike pisane glagoljicom, jer veliki broj njih je u pojedinim periodima prepisivan sa bosanske

glagoljice na bosančicu. Mnogi spomenici pisani u Bosni, rukopisni i ostali, uništavani su u višestoljetnom procjepu između neprijateljskih crkava, Istoka i Zapada, mađarske invazije, poslije osmanlijskog prisustva u Bosni. Samo jedan fragment knjige iz vremena bosanske

samostalnosti čuvan je do donašnjeg agresorskog rata u Bosni od prvih komšija, to je Čajničko jevanđelje. jevanđelje. Ostalo Osta lo je rasuto po svijetu, svijetu, i svojatano kako je kome odgovaralo. Zato se smatralo da nema bosanskih rukopisa. Najstariji

spomenik pisan bosančicom bosančicom jeste Humačka

ploča (10. st.) zatim Povelja Kulina bana od 29.08. 1189. godine.







Bosančicom su pisani: nadgrobni i ktitorski epigrafi u Travuniji i srednjoj Bosni, Miroslavljevo jevanđelje (12. st.); razni crkveni i svjetovni rukopisi sa brojnim elementima čistog i živog narodnog govora; nekanonski tekstovi (apokrifi, molitve); zapisi, netpisi , povelje, pisma -

kao značajno blago diplomatske bosanske pismenosti sa izrazitim

njegovanjem narodnog jezika; razna jevanđelja, djela apostolska, poslanice, apokalipse i apokrifi (kao prijepisi bosanskih glagoljskih tekstova) evanđelje Manojla Grka (Most arsko evanđelje), evanđelje Divoša Tihoradića, Četveroevanđelje iz Dovolje,Giljferdingov apostol, Srećkovićevo evanđelje, Ljubljansko bosansko evanđelje (Kopitarevo), Nikoljsko evanđelje, Vrutoški rukopis, Daničićevo evanđelje, Rukopis Krstjanina Hvala, Čajničko evanđelje. Izvjestan zastoj u razvoju pismenosti križarskih pohoda na Bosnu i lomača, da bi u 14. st. stasavala Crkva bosanska

i bio izražen procvat pismenosti, kulture i civilizacijskog

svaralaštva na bosančici. Od najstarijeg

doba postojala su dva oblika bosančice: ustav, kojim su se pisane

povelje, listine i isprave vladara bosanskih visokih plemstva (npr. Povelja Kulina bana) - od 10. do 15. st. - do ulaska Bosne u osmanlijsko-islamski civilizacijski krug; i drugi: kurziva, kojom su pisani rukopisi od 13. st. pa dalje do 19/20. st.

“ Bosančicu je pre vashodno stvorio narod radi zadovoljavanja svojih svakodnevnih potreba. Vremenom je postala po stala anarhično pismo koje ko je nije odgovaralo zahtjevima praktičnoga prakt ičnoga života, pa je otuda osuđena na nestanak. Međutim, baš zbog svoje utemeljenosti u narodu bosančica bosančica predst avlja veoma zanimljivu kulturnu tvorevinu i otuda je njeno poznavanje od velikog značaja za upoznavanje osobenosti bosanskohercegovačke kulturne stvarnosti” ( Kožar, 2007, str. 89 ) . 1.3. Latinično pismo







razdoblja latinica je bila

prisutna sve više u upotrebi, a posebno je doživj ela vrhunac u 16

stoljeću. Latinicom su pisani crkveni natpisi, pečati bosanskih vladara i nadgobrne ploče kraljeva. Početkom 16.st. latinica sve više potiskuje glagoljicu i doživljava svoj procvat.

2. PISMENOST U SREDNJOVJEKOVNOJ SREDNJOVJEKOVNOJ BOSNI

“ Kao samostalna država, Bosna je imala i svoju administrativno - pravnu pismenost, u koju se mogu ubrojati najrazličitije povelje, ugovori, testamenti, darovnice, službena i privatna pisma koja su pisali vladari, ali i pojedini feudalci, od kojih su neki čak imali i svoje

skriptorije. Nije beznačajna činjenica što je utvrđeno da su vlastite kancelarije imali gotovo svi značajniji feudalci, kao što su kosače, kosače, Hrvatinići, Sankovići, Pavlovići i dr, jer su se u tim t im kancelarijama mogla pisati i druga djela, a ne samo administrativno- pravni spisi

kao š to je

npr. i Čajničko jevanđelje napisano u jednoj takvoj kancelariji. Ipak većina ovih dokumenata nije se sačuvala u Bosni, nego se nalaze po arhivama Dubrovnika, Budimpešte i Beča” ( Isaković, Popadić, 1982, str. 61 ) . U Bosni je napisana i najstarija ćirilička povelja narodnim jezikom, tj. Kulinova povelja Dubrovčanima Dubrovčanima iz 1189. godine čija se jedna kopija čuva u Dubrovačkom arhivu. Povelja i darovnica, te sličnog materijala je vrlo impozantan broj, što pokazuje i intenzitet društvenog, političkog i ekonomskog života stare Bosne i Hercegovine, u čemu ovaj teren ne zaostaje za ostalim našim srednjovjekovnim državama. Uopćeno gledano, bosanska srednjovjekovna pismenost sadrži repertoar žanrova približno kao i sve druge naše srednjovjekovne pismenosti, pismenosti, s tim t im što je orginalno stvaralaštvo







perioda i ne mali zadatak da se postojeći prouče u raznim pravcima kako bi se dobila do bila jasnija slika o pismenosti tog doba. Uprkos relativno razvijenoj pismenosti i drugim re levantnim

društvenim uslovima,

srednjevjekovna Bosna nije stvorila, ili bar nije sačuvano, nijed no originalno literarno djelo: hroniku, biografiju, roman, pjesmu.

Međutim, neosporne poetske vrijednosti sadrže epitafi na

stećcima, iz kojih svjetli za ono do ba nesputana misao našeg čovjeka, misao misao nadahnuća nadahnuća i za za neke naše savremene pjesnike. Knjige i dokumenti uglavnom su pisani na pergamentu, da bi se od vremena Tvrtka I

počeo upotrebaljavati upotrebaljavati i papir. S obzirom na kvantitet i k valitet epigrafike i kamen treba smatrati materijalom za pisanje.

Pisanom riječi u srednjovjekovnoj Bosni služile su se

crkvene organizacije, pa dvor i oblasni gospodari (dvorske kancelarije) visoki feudalci i neke

gradske opštine, posebn o trgovci. Dosta rano, najkasnije u XII st., javlja se funkcija dijaka pisara, kao profesija, profesija, a veliki broj imena dijaka na stećcima stećcima upućuje na zaključak zaključak da ih je, kao i drugih zanatlija, bilo i po malim naseljima, gdje su zado voljavali lokalne lokalne potrebe pisanja.







3. ZAKLJUČAK Kulturološki veoma značajnu grupu spomenika srednjovjekovne pismenosti čine spomenici glagoljskog porijekla. Po

ćirilskim kodeksima također se može naći glagoljskih

zapisa, što govori o istovremenoj upotrebi dva pisma od istih ljudi. Prsisustvo glagoljice vidi se u formi i mišljenju

slova najstarijih ćiriličkih spomenika, naprimjer Humačke ploče.

Srednjovjekovna Bosna je u rasponu od oble do uglate glagoljice stvorila svoju poluoblatu varijantu.

Najviše spomenika srednjovjekovne bosanske pismenosti pisano je ćirilicom, ć irilicom, koja j e na ovom području dobila i neke specifične oblike, pa je nazivamo i bosanskom ćirilicom odnosno bosančicom. Ovim pismom pisane su tri velike grupe spomenika: crkvene knjige, akti administracije te epigrafski natpisi. Poznata Povelja Kulina bana najstariji je sačuvani

akt

koji je pisan savremenim narodnim jezikom u čitavom slavenskom svijetu. Uprkos relativno razvijenoj pismenosti u srednjovjekovnoj Bosni, taj period nije

stvorio ili barem nije sačuvano nijedno orginalno literarno djelo, hroniku, roman ili pjesmu. Knjige i dokumenti uglavnom su pisani na pargamentu, da bi se od vremena Trvrtka I počeo koristiti papir.

Pisanom riječi u srednjovjekovnoj Bosni služile su se crkvene organizacije, dvor i oblasni gospodari, visoki feudalci, gradske opštine a pos ebno trgovci. U XII st. javlja se funkcija dijaka- pisara,

kao profesija, a veliki broj imena dijaka na stećcima govori go vori da ih je

bilo i po malim mjestima gdje su zadovoljavali zadovoljavali lokalne potrebe pisanja.









4. LITERATURA

1. Halilović, Halilović, S. (

bosanskog jezika. Sarajevo: Dom štampe dd Zenica. 1999 ). Pravopis bosanskog

2. Isaković, A. Popadić, M. ( 1982 ). Pisana riječ u Bosni i Hercegovini. Hercegovini. Sarajevo: Ibro

“ Veselin Masleša”. 3.

Kožar, A. Balta, I. ( 2004 ). Pomoćne historijske znanosti i arhivistika. Tuzla: Arhiv

Tuzlanskog kantona. 4. Kožar, A. ( 2007 ). Historija ). Historija Bosne i Hercegovine. Tuzla: Univerzitet u Tuzli.

Pisma i Pismenost u Srednjovjekovnoj Bosni

Recommend Documents