pengurusan makmal sains

GE2253 KAEDAH SAINS Bab 7 : Pengurusan Makmal Sains

PENGURUSAN MAKMAL SAINS

7.0 Objektif Bab

Bab ini menberi pengetahuan kepada anda tentang: 1. Kepentingan Kepentingan pengurusan pengurusan dan penyel penyelenggar enggaraan aan makmal makmal sains. sains. 2. Baga Bagaim imana ana mera meranc ncang ang bela belanj njaw awan an makm makmal al sain sains, s, khus khusus usny nyaa yang yang meli melibat batkan kan pembelian bahan dan alat sains. 3. Cara yang yang betul betul menyimpan menyimpan bahan bahan dan peralat peralatan an sains di dalam dalam makmal. makmal. 4. Jenis bahan dan dan tindak tindak balas balas yang yang berbahaya berbahaya di di dalam dalam makmal. makmal. 5. Jeni Jeniss

dan dan

punc puncaa

kema kemallanga angan n

ser serta

langk angkah ah-l -lan angk gkah ah

menc menceg egah ah

ber berlaku lakuny nyaa

kemalangan di dalam makmal sains. 6. Cara-cara Cara-cara merawat merawat kecederaan kecederaan ringan ringan di dalam makmal sains. sains. 7. Cara-cara Cara-cara pembuangan pembuangan bahan bahan sisa daripada daripada makmal makmal sains. sains. 7.1 Pengenalan

Sebahagian besar daripada pengajaran dan pembelajaran Sains di sekolah berlangsung di dalam makmal sains. Ini bermakna para pelajar, sama ada yang mengikuti aliran sastera mahupun aliran aliran sains menggunakan menggunakan malmal sains sekurang-kur sekurang-kurangnya angnya 80 minit setiap mingggu. Pengetahuan dan kemahiran tentang pengurusan dan penyelenggaraan makmal sains merupakan dua aspek penting yang perlu dipelajari oleh setiap guru sains bagi memast memastika ikan n

setiap setiap makmal makmal sains sains dapat dapat dimanf dimanfaat aatkan kan sepenuh sepenuhnya nya.. Di sampin samping g itu

pengetahuan dan kemahiran mengurus dan menyelenggara makmal sains adalah penting bagi menjamin kelancaran proses pengajaran dan pembelajaran pembelajaran sains serta serta mengelak mengelak berlakunya sebarang kecelakaan.

Bab ini akan membincangkan membincangkan tentang tentang beberapa beberapa aspek penting pengurusan pengurusan makmal sains sekolah. sekolah. Aspek-aspek Aspek-aspek berkenaan ialah : Belanjawan Belanjawan makmal makmal sains, sains, Penyimpana Penyimpanan n bahan dan peralatan sains, Jenis bahan dan tindak balas yang berbahaya, Keselamatan di dalam makmal, Pertolongan cemas dalam makmal dan Pelupusan bahan sisa.


7.2 Kepentingan Kepentingan Pengurusan Pengurusan dan Penyelenggaraa Penyelenggaraan n Makmal Sains

Setiap Setiap makmal makmal sains sains di sekola sekolah h perlul perlulah ah diurus diurus dan disele diselengga nggarak rakan an dengan dengan baik baik . Matlamatnya ialah : •

Menjam Menjamin in kelanc kelancara aran n dan keberke keberkesan sanan an proses proses pengaj pengajara aran n dan pembel pembelaja ajaran ran di dalam makmal.

•

Mengelak sebarang kecelakaan semasa bekerja di dalam makmal.

•

Mengelak pembaziran.

•

Memudahkan pencarian bahan dan alat yang diperlukan untuk pengajaran.

•

Merancang penggunaan peruntukan secara berkesan.

7.3 Peruntukan Peruntukan Makmal Sains

Makmal sains mendapat peruntukan kewangan dari beberapa sumber. PERUNTUKAN DARI SEKOLAH

SUBSIDI KERAJAAN

PERUNTUKAN SAINS

FIZIK

KIMIA

BIOLOGI

SA SAINS

7.4 Belanjawan Makmal Sains •

Suatu proses yang melibatkan perancangan yang sistematik tentang perbelanjaan

seju sejuml mlah ah wang wang yang yang dipe diperu runt ntuk ukka kan. n. Pros Proses es ini ini meme memerl rluka ukan n kebi kebija jaks ksana anaan an peranca perancanga ngan n supaya supaya faedah faedah yang yang maksim maksimum um dipero diperoleh lehii daripa daripada da perunt peruntukan ukan tersebut. 7.4.1 7.4.1

Baga Bagaim imana ana memb membuat uat belan belanjaw jawan an

2


Pera Peranc ncan anga gan n dibu dibuat at dua dua atau atau tiga tiga bula bulan n sebe sebelu lum m akhi akhirr tahu tahun. n. Ini Ini

•

membolehkan membolehkan pertimbangan pertimbangan tentang tentang apa yang perlu dibeli dan membuat membuat pesanan awal. •

Perancangan adalah tanggungjawab Ketua Jabatan Sains dan gurru-guru

kanan kanan mata mata pelaj pelajar aran an sain sains. s. Namu Namun n demi demiki kian an,, keput keputus usan an akhir akhir dibua dibuatt oleh oleh Pengetua. 7.4.2 Saranan membuat belanjawan makmal

1. Semak semua semua stok stok dalam setiap setiap makmal makmal untuk untuk menentukan menentukan kuantiti kuantiti item-it item-item. em. 2. Ketua Ketua Jabata Jabatan n Sain Sainss tentuk tentukan: an: (a) Kegunaan Kegunaan tahunan item-i item-item tem pakai pakai habis. (b) Bilakah dalam sesuatu sesuatu tahun item-item pakai habis diperlukan. (c) Jenis-jeni Jenis-jeniss peralatan peralatan yang sangat kurang. kurang. (d) Peralatan Peralatan baru yang diperluka diperlukan n pada tahun hadapan. (e) Item-item Item-item peralatan peralatan yang yang rosak dan kecurian. kecurian. 3. Tentukan Tentukan unjuran unjuran jumlah jumlah pelajar pelajar untuk tahun hadapan. hadapan. 4. Periksa Periksa kemudahan kemudahan dalam setiap setiap makmal makmal – bekalan bekalan air, air, elektri elektrik, k, gas ,perabo ,perabot, t, dll. dll. 5. Semak Semak harga semasa semasa item item dalam makmal makmal dan buat pelunjur pelunjuran an harga untuk untuk tahun hadapan. 6. Dari Daripa pada da lang langka kah h 1-5, 1-5, seti setiap ap Guru Guru Kana Kanan n mata mata pela pelaja jara ran n sain sainss hend hendak akla lah h menyediakan satu senarai keperluan untuk tahun hadapan. Jelaskan jenis, model dan kuantiti kuantiti item yang diperlukan.Sena diperlukan.Senarai rai berkenaan berkenaan meliputi: meliputi: (a) bahan-bahan bahan-bahan pakai habis; (b) bahan-bahan tahan lama; (c) bahan-bahan kaca, plastik dan logam; (d) spesimen biologi dan slaid-slaid; (e) bekalan gas, air, elektrik; (f) peralatan pejabat; (g) perabot; (h) buku-buku sains; (i) peralatan-peralatan bengkel; dll. 7. Adakan mesyua mesyuarat rat penyelara penyelarasan san (Pengetu (Pengetua, a, Ketua Jabatan Jabatan dan Guru Guru Kanan) untuk menentukan apa yang perlu dibeli berdasarkan peruntukan. Garis panduan menyediakan senarai keperluan

1. Apaka Apakah h ite itemm-it item em yang yang:: 

sangat diperlukan? 3

GE2253 KAEDAH SAINS Bab 7 : Pengurusan Makmal Sains  

boleh diubahsuaikan?

boleh dibeli dengan murah? 

boleh diganti dengan bahan-bahan terpakai dari rumah, sekolah,

sekitaran? 

boleh dibuat oleh Kelab Sains sekolah?

2. Apakah jenis jenis perkhidma perkhidmatan tan yang boleh dilakukan dilakukan oleh oleh pelajar-p pelajar-pelaja elajar? r? 7.4. 7.4.3 3

Pesa Pesana nan n dan dan pem pembeli belian an •

Pembel Pembelian ian keperlu keperluan an makmal makmal dilakuk dilakukan an oleh oleh sama sama ada Penget Pengetua ua atau atau

Ketua Jabatan. Segala urusan surat-menyurat dan tanda tangan dilakukan oleh Pengetua. Pertimbangan sebelum pembelian:

1. Item tidak dalam kontrak kerajaan. Pembelian melalui melalui pembekal yang dilantik dilantik oleh kerajaan biasanya lambat dihantar ke sekolah. 2. Pembelian Pembelian dalam dalam kuantit kuantitii banyak banyak atau atau sedikit sedikit pada pada sesuatu sesuatu masa: masa: . Kuantiti banyak, lebih murah. . Bahan kimia, jangan beli banyak.

3. Masa Masa pemb pembel elia ian: n: . Bahan kimia yang diperlukan dalam keadaan “segar”. . Bahan kimia yang tidak tahan lama dibeli apabila stok minimum.

4. Cari Cari pem pembe beka kall yang yang mur murah ah:: . Harga mahal dari pembekal alatan sains. . Beli dari syarikat yang belum terkenal. . Beli dari kedai biasa. 7.4.4 Prosedur pembelian

Jika anggaran harga melebihi RM50,000 pembelian mestilah melalui cara tender. Bagi pembelian kurang daripada RM50,000 , pembelian adalah melalui sebut harga. Pembelian melalui sebut harga merangkumi tujuh langkah, iaitu: 1. Memi Memint nta a Seb Sebut ut harg harga a 4


. Sekolah menghantar surat kepada sekurang-kurangnya lima (5) pembekal

meminta sebut harga. . Nyatakan spesifikasi item dan kuantiti yang diperlukan. . Nyatakan tarikh tutup sebut harga. . Simpan salinan surat. 2. Pemi Pemili liha han n pem pembe beka kall

Pihak sekolah memilih pembekal berdasarkan sebut harga. Kriteria utama ialah harga item. Kriteria Kriteria lain : mutu barangan, status pembekal, pembekal, . Kriteria perkhidmatan selepas jualan. . Kadang kala perlu minta sampel untuk diperiksa dahulu. 3. Borang pesanan . Sekolah mengantar borang pesanan kepada pembekal yang berjaya. . Simpan salinan pesanan 4. Surat/nota tanda terima . Pembekal menghantar nota akuan penerimaan pesanan. . Failkan bersama-sama dengan borang pesanan. 5. Nota hantaran . Pembekal menghantar nota hantaran , menyatakan tarikh dan masa barangan akan

dihantar ke sekolah seperti dinyatakan dalam borang pesanan. . Surat menyatakan jenis dan kuantiti barangan yang akan

dihantar.

. Ketua Jabatan membuat persiapan menerima hantaran. . Failkan nota bersama-sama dokumen lain. 6.

Pene Peneri rima maan an bar baran anga gan n . Pembekal menghantar barangan. . Tiga salinan nota hantaran hantaran disertakan disertakan.. Sebelum Sebelum menandatanga menandatangani ni nota hantaran, hantaran,

semak barangan yang dihantar. Dua salinan nota yang telah ditandatangani dikembalikan kepada pembekal. Satu lagi disimpan oleh sekolah. 7. Invois . Pembekal menghantar invois bersama-sama satu salinan nota hantaran yang telah

ditandatangani. 5


. Ketua Jabatan semak invois supaya sesuai dengan sebut harga yang dibuat. . Hantar invois ke pejabat sekolah untuk urusan pembayaran

7.5

Penyimpanan Bahan/Radas Sains

7.5.1 Jenis stor Di sekolah, terdapat dua jenis stor, iaitu stor utama d an stor agihan.

•

•

•

STOR UTAMA Menyimpan semua alat dan bahan pengajaran sains. Baha Bahan/ n/al alat at dar dari stor stor ini tidak idak diagihkan kepada individu. Bahan/alat diagihka kepada stor di setiap makmal.

• •

STOR AGIHAN Di setiap makmal. Agihan/peng Agihan/pengeluara eluaran n bahan/alat bahan/alat kepada pelajar di makmal berkenaan.

Ciri-ciri stor utama Bias Biasan anya ya di baha bahagi gian an bela belaka kang ng bangu bangunan nan,, di ting tingkat kat bawa bawah h untu untuk k •

memudahkan hantaran bahan/alat. •

Cukup besar dan ada ruang untuk pergerakan troli.

•

Pencahayaan yang baik. Sumber cahaya dari atas.Cukup cahaya di lorong,

antara lorong dan antara rak. 7.5.2

Sistem penyimpanan item-item sains

Di stor dan makmal, terdapat ruang-ruang simpanan, iaitu laci, almari, kabinet, rak dan sebagainya. Setiap ruang mestilah dilabel mengikut apa yang disimpan padanya. Selain label, ruang simpanan diberi kod yang sesuai supaya mudah mencari bahan/item semasa pemeriksaan stok.

Contoh:

Terdapat Terdapat lima (5) kabinet kabinet di dalam makmal makmal Fizik I dan lima (5) kabinet kabinet dalam makmal Fizik II. Kod kabinet di dalam makmal Fizik Fizik I : F1K1, F1K2, F1K3, F1K3, F1K4 dan F1K5. 6


Kod kabinet di dalam makmal Fizik II : F2K1, F2K2, F2K3, F2K4 dan F2K5. Cara ini memudahkan pemeriksaan stok dan pencarian bahan/alat.Kad-kad stok biasanya disimpan mengikut abjad dan mengandungi maklumat tentang setiap item dalam bentuk kod.

Contoh:

Botol spesimen boleh didapati di B1K3. Ini bermakna bermakna botol botol spesimen spesimen disimpan disimpan di makmal Biologi I, dalam kabinet nombor 3. Jenis dan ragam kod yang digunakan hendaklah mudah dan tidak mengelirukan. Pastikan setiap item yang diambil dikembalikan ke tempat asalnya.

7.5.3

Dokumen-dokumen penting di dalam makmal •

Difailkan dengan rapi dan disimpan dalam kabinet yang berkunci.

•

Hanya Hanya kakitan kakitangan gan makmal makmal boleh boleh meliha melihatt dokumen dokumen.. Orang Orang lain lain mesti mesti

terlebih dahulu mendapat kebenaran dari Ketua Jabatan Sains. •

Jangan dibawa keluar dari makmal.

Antara Antara dokumen dokumen penting penting yang disimp disimpan an di dalam dalam makmal makmal ialah ialah

Sebut Sebut harga, harga, Nota Nota

pesanan, Nota perakuan, Nota hantaran, Invois, Manual arahan, Katalog, Risalah dan Kad-kad stok. Kad-kad Stok •

Dokumen terpenting kerana mengandungi maklumat tentang setiap item

yang disimpan di dalam stor. •

Mesti Mesti mengand mengandung ungii maklum maklumat at secukup secukupnya nya tentan tentang g setiap setiap item, item, untuk untuk

memudahkan pemeriksaan stok. •

Disusun mengikut abjad. Kad-kad stok bahan kimia (iaitu item-item pakai

habis) dipisahkan dari kad-kad stok peralatan (item-item tahan lama).

7


Contoh kad stok: (a) Item-ite Item-item m tahan lama. lama.

(Nama sekolah) Item Item:: Kelal Kelalang ang,v ,vol olum umet etri rik k Lokasi : K8 Tarikh

1996 25/3

Stok Masuk

Tarikh

Kuantiti Dibeli

Harga

Jumlah Stok

5

500ml 500ml Tarikh

5

26/4

2

RM12

Dipinjam, Rosak, dll.

Baki

1 pecah

6

Tanda tangan

4

6

(b) Bahan Bahan pakai habis. habis.

(Nama sekolah) STOK MAKSIMUM 2 kg Tarikh

1996 19/3

Stok Masuk 1.5kg

Lokasi : K3 Tarikh

Kuantiti Diterma

Harga

Pembekal

Jumlah Stok

Digunakan

Baki

Tanda tangan

1.5kg 26/4

7.5. 7.5.4 4

STOK MINIMUM 0.5kg

Nama bahan: Kuprum sulfat ( hablur)

0.5kg

RM30

R&R

2.0kg

0.5kg

Peny Penyim impa pana nan n Baha Bahan/ n/Ra Rada dass

A. Cara menyimpan bahan-bahan Kimia Bahan-bahan kimia ( sama ada organik ataupun tak organik) hendaklah •

dipisahkan dari bahan dan peralatan yang lain kerana ada bahan kimia yang beracun, higroskopik , mudah terbakar,mengkakis dan sebagainya. 8

GE2253 KAEDAH SAINS Bab 7 : Pengurusan Makmal Sains •

Perlu selalu semak stok kerana bahan mudah rosak jika disimpan lama.

•

Gunakan stok yang lama dahulu.

•

Tarikh penerimaan setiap botol mestilah ditulis dengan terang.

•

Simpan stok baru di belakang stok yang lama pada rak.

(a) Bahan Bahan kimi kimia a tak tak organik organik •

Simpan berasingan daripada bahan kimia organik.

•

Label pada botol mengikut nama logam.

•

Botol-botol Botol-botol bahan kimia kimia tak organik organik disusun mengikut mengikut abjad abjad di dalam

almari bertutup. •

Jangan disusun pada rak yang terdedah kerana mudah dihinggapi habuk.

•

Penambahan di, tri, ortho dan meta diabaikan dan disimpan mengikut

nama logam. Contoh: Triammonium orthophosphate disimpan disimpan di bawah nama sebatian ammonium. •

Asingkan Asingkan bahan-bahan kimia yang boleh menyerap menyerap air dari udara dengan

yang boleh menghilangkan air habluran ke udara. Bahan-bahan kimia yang boleh menyerap air dari udara : asid sulfurik pekat, barium klorida, barium nitrat, ferum (III) klorida, kalium hidroksida, kalium karbonat, kalium tiosianat, kalsium klorida, kalsium oksida, kalsium nitrat, kobaltum (II) klorida, kobaltum (II) nitrat, kromium (II) sulfat, kuprum (II) klorida, kuprum (II) nitrat, magnesium klorida, natrium bromida, natrium hidroksida, natrium iodida, natrium nitrat, stanum (II) klorida, zink klorida, zink nitrat. Bahan-bahan yang boleh kehilangan air habluran ke udara : ammonium karb karbon onat at,, borak borakss (din (dinat atri rium um tetr tetrabo abora rat) t),, kali kalium um heks heksas asia ianof nofer erat at (II) (II),, magnesium sulfat, natrium asetat, natrium karbonat, natrium sulfat. (b) Bahan Bahan kimia organ organik ik •

Disimp Disimpan an mengik mengikut ut abjad abjad ditemp ditempat at yang yang berasi berasinga ngan n dari dari bahan-b bahan-baha ahan n

lain. 9


•

Abaikan penambahan ortho, para, di, tri . Banyak bahan kimia organik adalah cecair yang meruap, beracun dan

mudah terbakar. Oleh itu, bilik stor mestilah mempunyai pengudaraan yang baik dan penggunaan api dilarang.

(c) Bahan kimia cecair yang mengkakis mengkakis •

Asid dan alkali pekat sangat mengkakis. Jangan letak di atas rak yang

tinggi. Sebaliknya, letak di atas lantai atau rak-rak yang hampir dengan lantai. (d) Logam Logam alkal alkalii •

Sangat aktif dan mudah teroksida jika bersentuhan dengan udara.

•

Disimp Disimpan an terenda terendam m dalam dalam minyak minyak parafi parafin. n. Jika Jika hendak hendak dikelu dikeluark arkan, an,

gunakan gunakan penyep penyepit it dan potong potong dengan dengan pisau pisau yang yang tajam. tajam. Jangan Jangan sentuh sentuh dengan tangan. (e) Fosforus Fosforus kunin kuning g (putih) (putih) •

Sangat berbahaya dan sangat aktif .

•

Disimpan di dalam air sejuk.

(f) Bahan Bahan kimia kimia yang terur terurai ai oleh cahaya cahaya •

Contoh, argentum nitrat dan asid nitrik n itrik pekat.

•

Disimpan di dalam botol kaca berwarna gelap.

(g) Bahan kimia kimia yang mudah mudah rosak rosak oleh panas panas •

Contoh : vitamin C (asid askorbik) dan hidrogen peroksida.

•

Disimpan di dalam peti sejuk.

(h) Bahan kimia kimia yang sangat sangat berbahaya berbahaya •

Contoh : sebatian arsenik dan garam sianida. Boleh membawa maut serta–

merta jika tertelan. •

Simpan di dalam almari khas yang berkunci dan rekodkan kuantitinya. 10


B. (a)

Cara menyimpan peralatan Baha Bahan n kaca kaca •

Disimpan mengikut saiz. Jangan disimpan terlalu tinggi atau bersama-

sama benda-benda yang berat atau logam. •

Alat yang mahal seperti “Kipp’s Apparatus” hendaklah disimpan dalam

bungkusan dan kotak asal. Labelkan kotak jengan jelas. •

Bahan-bahan kaca disimpan mengikut saiz dan jenis. . Kelalang – mengikut saiz dan dalam kotak yang berbeza. . Buret – disimpan berdiri atau dalam laci yang panjang yang dialas

dengan kapas. . Bahan-bahan kaca yang kecil (slaid mikroskop, piring petri, tiub

spesimen) – disimpan di dalam talam di rak ataupun dalam laci. Labelkan setiap laci dengan jelas. . Termometer – disimpan dalam kotak asal mengikut jenis dan julat. . Tiub dan batang kaca – disimpan tegak dan diberi sokongan di

bahagian tengah. Tiub kaca yang bergaris pusat besar disumbat kedua-dua hujung untuk mengelak habuk/debu. Bahan –bahan ini mesti disimpan mengikut “berat” (berdinding nipis, sederhana atau tebal). Setiap kategori disimpan mengikut garis pusat luar. Jika belun digunakan, simpan dalam pembalut asal. .

Alat kaca yang panjang (contoh : buret dan pipet) disimpan derdiri tegak pada rak khusus.

(b) Bahan/al Bahan/alat at plastik plastik Jauhkan dari punca panas. • Jangan simpan dengan/bersama-sama alat yang berat. • (c) Bahan-ba Bahan-bahan han logam logam Tripod, penunu Bunsen, kaki retot disimpan bersama dan perlu • diperiksa dari semasa ke semasa. (d) Bahan Bahan bantu mengaj mengajar ar Disimpan dalam almari “bertingkap” cermin. • Carta – ditutup dengan helaian helaian plastik lutsinar. • (e) Pelbaga Pelbagaii item item kecil kecil 11


Contoh : macis, gabus, paku, penyepit tabung uji dan spatula. Disimpan dalam kotak kayu yang mempunyai banyak petak kecil. • (f) Model-m Model-model odel yang besar besar Dileta Diletakka kkan n di atas atas meja-m meja-meja eja yang yang khusus khusus dan ditutu ditutup p dengan dengan • plasik untuk mengelak debu. (g) Mikroskop Disimpan dalam almari yang dipasangkan dengan beberapa buah • mentol 25 watt sepanjang masa. Bahagian dalam almari dilapik dengan bebera beberapa pa keping zink zink atau atau alumin aluminium ium untuk untuk memasti memastikan kan udara di dalam dalamny nyaa pana panass dan dan kerin kering. g. Tuju Tujuann annya ya adal adalah ah untu untuk k meng mengel elak ak percam percambah bahan an kulat. kulat. Dindin Dinding g almari almari ditebuk ditebuk beberap beberapaa lubang lubang kecil kecil supaya udara bergerak dengan bebas. •

7.6

Kesela Keselamata matan n Di Dalam Dalam Makmal Makmal Sains Sains

Para pelajar memang seronok menjalankan aktiviti makmal, terutamanya eksperimen. Namu Namun n demi demiki kian an mere mereka ka mest mestil ilah ah meny menyed edar arii tent tentan ang g kemung kemungki kinan nan berl berlak akuny unyaa kemalangan jika langkah-langkah keselamatan tidak dipatuhi. Oleh yang demikian, guru bartanggungjawab menerangkan kepada pelajar tentang aspek keselamatan dan langkahlang langkah kah kese kesela lama mata tan n sert sertaa mema memast stik ikan an seti setiap ap pengg penggun unaa makm makmal al sain sainss mema mematu tuhi hi peraturan dan langkah-langkah keselamatan.

GURU

PELAJAR

MESTILAH MENGAMBIL LANGKAH SUPAYA SEGALA AKTIVITI DAPAT DILAKSANAKAN TANPA SEBARANG KEMALANGAN

7.6.1 7.6.1

PERLU SEDAR TENTANG BAHAYA YANG MUNGKIN BERLAKU SUPAYA DI SAMPING MENDAPAT FAEDAH DARIPADA AKTIVITI, KEMALANGAN DAPAT DIHINDARI

Menga Mengapa pa kema kemalan langa gan n berla berlaku ku

Kajian-kaji Kajian-kajian an menunjukkan menunjukkan bahawa sebahagian sebahagian besar kemalangan kemalangan di dalam makmal sains berlaku antaranya kerana: •

Kurang kefahaman tentang bahan, proses dan peralatan yang digunakan.

•

Guru gagal memberi arahan dan menyelia secukupnya.

•

Guru tidak merancang aktiviti dengan baik. 12


7.6.2

•

Peralatan perlindungan/peralatan yang betul tidak digunakan.

•

Tidak mematuhi arahan-arahan/peraturan-peraturan.

•

Guru meninggalkan makmal semasa pelajar menjalankan amali.

•

Tergesa-gesa dalam melakukan amali.

•

Sikap “tidak “tidak apa” pengguna makmal.

Keselam Keselamatan atan makmal makmal – tangg tanggungj ungjawa awab b siap siapa? a?

SEKOLAH DAN KAKITANGAN MAKMAL •

Menyediakan kemudahan peralatan dan penyelenggaraan supaya wujud suasana kerja yang selamat. GURU

•

Meranc Merancang ang aktivi aktiviti ti makmal makmal dengan dengan baik. baik. Member Memberii arahan arahan yang yang jelas jelas termas termasuk uk lang langka kah h kese kesela lama mata tan n dan mema memast stik ikan an pela pelaja jarr sent sentia iasa sa mema mematu tuhi hi araha arahan n dan dan peraturan. PELAJAR

•

Mempelajari bahaya terhadap kesihatan dan keselamatan yang berpunca dari bahan kimia, peralatan, dan teknik yang digunakan supaya bahaya adalah minimum.

•

Sedar bahawa ia bertanggungjawab dalam menjaga keselamatan diri dan rakan-rakan semasa di makmal

7.6.3 7.6.3

Aspe Aspek-a k-aspe spek k kesel keselam amata atan n di dalam dalam makma makmall

1. RUANG . STOR . MAKMAL MAKMAL

2. PERAL ERALAT ATAN AN .. API . SPESIMEN SPESIMEN . ELEKTRIK . KACA . BAHAN KIMIA

3. PENG ENGGUN GUNA . GURU . PELAJAR PELAJAR . PEMBANTU MAKMAL

13

4. LAN LANGK GKA AH . PERATURAN AM . ARAHAN ARAHAN KESELAMATAN . PROSEDUR KECEMASAN . RAWATAN . PELUPUSAN

GE2253 KAEDAH SAINS Bab 7 : Pengurusan Makmal Sains . PERALATAN KHUSUS . PERSEDIAAN GURU

5. JENIS KEMALANGAN

. LUKA . KEJUTAN . BAHAN BERACUN . BAHAN KIMIA . KEBAKARAN

7.6.3 Langkah-langkah keselamatan dalam makmal •

Peraturan makmal – Satu senarai tentang apa yang pelajar patut patuhi

semasa bearada dan bekerja di dalam makmal sains. Pastikan setiap pelajar memahami peraturan berkenaan Penerangan tentang peraturan diberi semasa pelaj pelajar ar pertam pertamaa kali kali menguna mengunakan kan makmal makmal.. Tampal Tampalkan kan peratu peraturan ran makmal makmal ditempat yang mudah dilihat oleh pelajar. •

Pastikan pelajar pelajar tahu menggunakan menggunakan teknik teknik Kemahiran Kemahiran manipulatif manipulatif – Pastikan

yang betul semasa mengendalikan alat radas dan bahan kimia serta sentiasa mematuhi arahan guru tentang prosedur amali. •

Kotak Kotak pert pertolon olongan gan cemas cemas – Pastikan Pastikan kotak pertolongan pertolongan cemas tidak

berkunci dan mengandungi peralatan untuk rawatan kecemasan. •

Pera Peralat latan an kesela keselama mata tan n – Pastik Pastikan an semua semua perala peralatan tan kesela keselamat matan, an,

misalnya alat pemadam kebakaran berada dalam keadaan baik dan berfungsi serta diletakkan di tempat yang mudah diambil. Pastikan juga semua pelajar tahu menggunakan peralatan berkenaan. •

Petunjuk – Pamerkan petunjuk JAGALAH KESELAMATAN ANDA

di tempat yang mudah dilihat dalam setiap mmakmal. •

Kebersihan – Makmal hendaklah sentiasa bersih dan tidak licin. Bekas

sampah hendaklah disediakan. •

Rancangan untuk keadaan kecemasan – Pastikan pelajar tahu prosedur

menyelamatkan diri jika berlaku kebakaran. •

Pastikan an cukup cukup pencaha pencahayaa yaan n dan Pencahayaan Pencahayaan dan pengudaraan pengudaraan – Pastik

pengudaraan di dalam makmal. 14


Sediakan an panduan panduan kesela keselamat matan an makmal makmal dan Panduan keselamatan keselamatan – Sediak

•

pastikan guru dan kakitangan makmal memahami isi kandungannya serta dapat mengambil langkah-langkah keselamatan bila perlu. Peralatan - Pastikan semua peralatan, termasuk pendawaian dan palam

•

elektrik berada dalam keadaan baik. Pelupusan bahan sisa – Pastikan bahan sisa makmal dilupuskan dilupuskan dengan

•

cara yang betul. Pastik ikan an guru guru dan kakit kakitang angan an makm makmal al tahu tahu Rawatan kecemasan kecemasan – Past

•

tentang cara-cara memberi rawatan kecemasan apabila diperlukan. Sela Selain in mema memast stik ikan an akti aktivi viti ti di makm makmal al berj berjal alan an lanc lancar ar,, guru guru memp mempun unya yaii tanggungjawab tambahan, iaitu:

7.7

•

Pengetahuan tentang pertolongan cemas; dan,

•

Rancangan tindakan untuk untuk keadaan cemas.

Rawatan Kecemasan

Pengetahuan tentang rawatan kecemasan sangat penting dalam langkah memberi rawatan awal sebelum mangsa mendapat rawatan profesional. Empat perkara asas dalam rawatan kecemasan ialah:



AMALKAN LANGKAH KESELAMATAN.



JANGAN CEMAS.



TAHU PUNCA KEMALANGAN.



TAHU BAGAIMANA MEMBERI RAWATAN AWAL

Jenis dan punca kemalangan JENIS

PUNCA •

K

KEBAKARAN 15

• •

PENUNU BUNSEN LITAR PINTAS UNSUR-UNSUR


E M A L A N G A N

•

KERACUNAN

• • •

LUKA

• •

KEJUTAN

LOGAM AKTIF BAHAN KIMIA GAS SPESIMEN BIOLOGI ALATAN KACA RADAS ALAT ELEKTRIK PENDAWAIAN, PUNCA KUASA, PALAM

Pengetahuan tentang jenis dan punca kemalangan yang berlaku di dalam makmal dapat membantu guru mengenal pasti langkah dan cara rawatan yang bersesuaian.

7.7.1 7.7.1

Prose Prosedu durr per pertol tolon ongan gan cemas cemas TERBAKAR

. Mengurangkan kesan haba .Mengurangkan kesakitan . Mengurangkan bengkak . Memastikan mangsa mendapat cukup minuman .Mententeramkan mangsa .Mengurangkan kejutan Kaedah rawatan kebakaran •

API

•

• •

BAHAN KIMIA •

Renda Rendamk mkan an bahag bahagia ian n yang yang terb terbak akar ar dalam dalam air air seju sejuk k (ais (ais)) denga dengan n seger segeraa untuk mengurangkan kesakitan. Jika Jika luka, luka, balutk balutkan an dengan dengan pembal pembalut ut yang steril untuk mengelakkan infeksi. Dapatkan rawatan profesional. Tanggalkan pakaian dan barang-barang yang terkena bahan . Basuh dengan air mengalir selama 15 minit. Dapat Dapatka kan n rawa rawata tan n prof profes esio ional nal.. Jika Jika melecur ringan, beri rawatan awal.

KEBAKARAN RINGAN •

16

Basuh dengan air.


ASID

ALKALI

BROMIN

•

Sapukan larutan natrium bikarbonat 1 %.

• •

Basuh dengan air. Basuh dengan air.

•

Sapukan asid asetik 1 %.

•

Basuh dengan air.

•

Basuh dengan air.

•

Sapukan larutan ammonia cair

•

(1 bahagian ammonia : 15 bahagian air) Buan Buang g loga logam m deng dengan an meng menggu guna naka kan n penyepit.

NATRIUM dan KALIUM

•

Rendam dalam air selama 20 minit.

•

Kering Keringkan kan dan balut balut dengan dengan pembal pembalut ut yang steril.

FOSFORUS

7.7.2

•

Basuh dengan air.

•

Basuh dengan larutan kuprum sulfat 1%.

•

Balut dengan pembalut yang lembap.

Merawat kecederaan ringan LUKA •

RINGAN DAN SEDIKIT BERDARAH •

Buang kekotoran / kaca.

•

Basuh dengan air.

•

Balut dengan pembalut yang bersih dan steril.

•

Dapatkan rawatan doktor. Suntikan antiteta diberiakn jika perlu. •

JIKA BANYAK DARAH •

Hentikan pendarahan dengan

menekan tempat yang luka. •

Jika luka pada tangan atau kaki, 17


tekan pada titik tekanan. (lihat Rajah)

. Titik tekanan PATAH

Jangan gerakkan pesakit kecuali jika terdapat wasap atau

•

kebakaran. •

Berikan rawatan untuk luka dan kejutan.

•

Dapatkan rawatan profesional. KEJUTAN

GEJALA : Pucat, kulit dingin dan lembap, berpeluh pada kulit dan tapak

tangan, muntah, menggigil, susah bernafas. RAWATAN :

Bari Baringk ngkan an pesa pesaki kitt denga dengan n kepa kepala lany nyaa lebi lebih h rend rendah ah

•

daripada badan. •

Jangan gerakkan pesakit.

•

Pastikan

badannya

panas,

iaitu

dengan

menyelimutkannya. •

Pastikan saluran pernafasan terbuka.

•

Jika sedar, berikan kopi atau teh untuk memulihkan

peredaran darah. KEJUTAN ELEKTRIK •

Tutup punca arus dan berikan rawatan untuk kejutan.

•

Untuk menarik mangsa dari punca arus elektrik: 18


Berdiri atas bahan penebat, misalnya kasut getah.

•

Gunakan sarung tangan getah/kayu

•

Lakukan pernafasan buatan dengan segera, jika perlu.

•

Panaskan badan mangsa dengan selimut.

•

Panggil doktor.

KERACUNAN

•

DALAM MULUT

•

•

TERLELAN

• •

• • •

TERHIDU

• •

•

7.8

Baha Bahan-b n-bah ahan an Yang Yang Be Berba rbahay haya a

19

Keluarkan dengan segera dan basuhkan dengan air yang banyak. Dapatkan rawatan doktor. Jika sedar, berikan 2 – 4 gelas air/susu dengan segera. Panaskan badan mangsa. Panggil doktor dengan segera. Bawa mangsa ke tempat yang lapang. Berikan oksigen (jika ada alat). Panaskan badan mangsa. Dapatkan bantuan doktor. Jika Jika bole boleh, h, kena kenall past pastii jeni jeniss baha bahan n toksik. Jika Jika pern pernaf afas asan an berh berhen enti ti,, beri berika kan n pernafasan buatan.


Setiap Setiap bekas atau botol bahan kimia yang berbahaya berbahaya mestilah ditandakan ditandakan

dengan simbol yang khusus, khusus, misalnya misalnya bahan mengkakis, mengkakis, bahan beracun beracun dan bahan mudah terbakar. •

Guru mestilah mestilah mengetahui mengetahui sama sama ada sesuatu sesuatu bahan itu itu berbahaya berbahaya dan

kesannya ke atas kesihatan supaya langkah berjaga-jaga dapat diambil dan penggunaan bahan berkenaan dapat dielak atau dikurangkan. •

Terdapat pelbagai sifat dan kesan bahan kimia. Ada yang sangat beracun,

sangat mengkakis, meruap, boleh meletup, membebaskan gas beracun, dan sebagainya. Kesannya pula, ada yang menyebabkan kematian, karsinogenik, merosakkan organ-organ di dalam badan, dan sebagainya. •

Contoh Contoh-con -contoh toh beriku berikutt menunj menunjukk ukkan an betapa betapa bahayan bahayanya ya bahanbahan-bah bahan an

kimia tertentu terhadap kesihatan:

Arsenik : Beracun; boleh meyebab maut. • Asbestos : Debunya menyebabkan barah paru-paru. • Asid hidroklorik pekat : Meruap; beracun. • Asid sulfurik pekat : Amat mengkakis. • Benz Benzen ena a : Sang Sangat at bera beracu cun; n; bole boleh h mere meresa sap p mela melalu luii kuli kulit; t; merosakkan hati, ginjal dan sum-sum tulang; menyebabkan barah. • Kalium : Meletup bila dicampurkan dengan air. • Kalsium klorida : Debunya merosakkan mata. • Natriu Natrium m sianida sianida : Ber Beracu acun; n; boleh boleh menyeb menyebabk abkan an maut maut den dengan gan segera. • Piridi Piridina na : Amat Amat ber beracu acun; n; meruap; meruap; menyeb menyebabk abkan an kemand kemandula ulan n pada lelaki. • Merkuri : Wapnya sangat beracun; merosakkan hati dan ginjal; meresap melalui kulit. • Trikloroetana : Merosakkan mata dan hati. •

7.9

Tindak Balas Kimia Yang Berbahaya

Tindak balas kimia juga merupakan salah satu punca kemalangan di dalam makmal. letupan jika sesuatu tindak tindak balas Contoh: 1. Gas hidrogen - boleh menyebabkan letupan membebaskan terlalu banyak hidrogen. 2. Mencampurkan alkali kuat dengan asid kuat akan menghasilkan tindak balas yang hebat dan sangat berbahaya. 3.Letupan juga boleh disebabkan oleh tindak balas antara agen pengoksida yang 20


kuat seperti kalium klorat dengan agen penurun yang kuat seperti serbuk logam sulfur. 4

4. Pencairan Pencairan asid pekat juga boleh menyebabkan menyebabkan letupan letupan yang berbahaya. berbahaya. Cara mencairkan asid pekat ialah:

CAMPURKAN ASID PEKAT KE DALAM AIR PERLAHAN-LAHAN SAMBIL MENGACAUNYA. JANGAN SEKALI-KALI MENCAMPURKAN AIR KEPADA ASID KUAT.

Beberapa contoh tindak balas yang berbahaya ialah: Bahan

1.

Air

Bahaya jika dicampurkan dengan

Kesan

Kalium, natrium, asid pekat, kalsium karbida

Meletup 2.

Asid nitrik

Etanol, metanol, selulosa

Meletup

Meletup

pekat 3.

Klorin

Hidrogen, ammonia, benzena

4.

Asid sulfurik

Asid oksalik, asid formik,

pekat

Membebaskan

format, oksalat

gas karbon monoksida yang beracun

7.10

Pelupusan Bahan Sisa •

Elakkan membuang bahan sisa ke dalam sistem saliran atau longkang.

BahanBahan-baha bahan n toksik toksik boleh boleh menyeb menyebabk abkan an pelbaga pelbagaii masala masalah, h, teruta terutaman manya ya pencemaran alam sekitar. Sebelum menuang sesuatu larutan ke dalam sistem saliran, pertimbangkan dahulu perkara-perkara berikut: •

Adakah larutan itu mengancam kehidupan haiwan dan tumbuhan?

•

Bolehkah dicairkan dengan sempurna?

•

Adakah bahan itu telah dirawat supaya boleh dicairkan?

•

Adakah bahan itu boleh larut dalam air? 21


Cara-cara pelupusan yang sesuai:

(a) Pencairan Pencairan – merupakan cara cara paling baik bagi pelupusan pelupusan cecair dan gas. •

Bahan yang larut dalam air boleh dibuang terus ke dalam sistem

saliran dengan air yang banyak. •

Bahan Bahan-b -baha ahan n orga organi nik k yang yang tida tidak k laru larutt dala dalam m air air henda hendakl klah ah

dikumpulkan di dalam botol dan dilabellkan. Jangan buang bahan-bahan itu ke dalam sistem saliran. (b) Rawatan secara kimia kimia – Kebanyakan bahan sisa makmal boleh dijadikan tidak berbahaya melalui rawatan secara kimia. Ada yang boleh dimusnahkan melalui tindak balas tertentu dan ada pula yang boleh dineutralkan dan dicairkan sebelum dibuang. •

Gara Garamm-ga gara ram m

loga logam, m,

teru teruta tama many nyaa

merk merkur urii

dan dan

kadm kadmiu ium m

hendaklah dimendakkan terlebih dahulu. Merkuri ialah logam yang paling berbahaya di dalam makmal. Langkah keselamatan mestilah diutamakan semasa mengguna dan membuang bahan ini. (c) Pembuangan Pembuangan bersama-sama bersama-sama sampah sampah – Bahan-bahan Bahan-bahan pepejal pepejal yang tidak berbahaya berbahaya boleh dibuang secara ini. ini. Bahan-bahan kaca dan logam hendaklah diasingkan. Jangan buang bahan-bahan yang boleh diguna semula. (d) Penanaman – Najis, bangkai haiwan serta sisa tumbuhan boleh ditanam ditanam di tempat yang sesuai. Pastikan lubangnya agak dalam. Bahan-bahan kimia tidak sesuai dilupuskan melalui cara ini kerana boleh mencemarkan sumber air bawah tanah yang berdekatan

TUGASAN

Anda dikehendaki mencari maklumat dari pelbagai sumber untuk melaksanakan tugas berikut. 1. Bagaim Bagaimana anakh kh cara cara yang yang betul betul untu untuk: k: (a) Menyalakan Menyalakan penunu Bunsen Bunsen dengan menggunaka menggunakan n mancis? 22


(b) Memanaskan Memanaskan larutan larutan di dalam tabung tabung uji? (c) Menghidu Menghidu gas yang dihasilkan dihasilkan dalam sesuatu sesuatu eksperimen eksperimen?? (d) Menyimpan Menyimpan logam-logam logam-logam yang mudah terbakar terbakar seperti kalium, kalium, natrium natrium dan kalsium? 2. Dapatkan Dapatkan dua senarai senarai peratur peraturan an makmal, makmal, sama ada daripada daripada buku ataupun ataupun dari dari sekolah yang berlainan. Kaji kedua-dua senarai berkenaan dan kemudian berikan huraian tentang isi kandungan setiap satunya. Adakah kandungan kedua-duanya sama? Dari segi apakah kedua-duanya berbeza? Cadangkan perkara-perkara lain yang anda fikirkan perlu ditambah pada senarai berkenaan.

3. Simbol-si Simbol-simbol mbol yang yang berikut berikut menunjukka menunjukkan n pelbagai pelbagai tanda tanda amaran amaran bahaya bahan bahan kimia. Berikan makna bagi setiap simbol berkenaan.

Bacaan Asas

sains. Kuala Kementerian Pelajaran Malaysia. 1978. Panduan 1978. Panduan keselamatan makmal sains. Lumpur : Dewan Bahasa dan Pustaka. sains. Kuala Ooi Chong Beng & Mohd Khairuddi Yahaya. 1982. Panduan 1982. Panduan makmal sains. Lumpur : Dewan Bahasa dan Pustaka. RECSAM. 1978. Laboratory 1978. Laboratory management and techniques for schools and colleges. colleges. Kuala Lumpur : Anthonian Store Sdn. Bhd. 23


Rujukan untuk Tugasan 1,2 dan 3:

Abdul Rahman Kurais, Mat Zakaria, Rashidi Azizan, Tajul Ariffin Noordin & Tamby Subahan Mohd Meeran. 1991. Sains tingkatan I, KBSM . Petaling Jaya: Dewan Pustaka Islam. (Atau mana-mana buku teks rasmi sains KBSM tingkatan I)

24

pengurusan makmal sains

Recommend Documents