Pe nge r t i a ngi git i r ua ns eba gi a nl e pa s an Gi git i r u ans e ba gi a nl e pa s a na da l a hs u a t ua l a tt i r ua n( pr ot e s a ) ,y a ngme ngga nt i k a ngi gi y an ghi l a ngt e t a pit i da ks e mu muagi giy angdi duk un gol e hgi gida nj a r i nga ndiba wa wa hny a,gi git i r ua n i n ibi s adik e l u arma s u ka nk e da l a m mu l u tol e hp ema k ai n ya .Gi git i r u anl e pa s a nba ny a kdi pe l a j a r i d a l mb i d an gi l muk e dok t e r a ng i g i ,k hu s u s ny ad a l a mb i d an gp r o s t od on s i a( Gu na di ,d kk . ,1991) . Gi git i r u ans e ba gi a nl e pa s a na da l a hs u a t ua l a ty a ngda pa tdi l e pa sme ngga nt i k a ngi gia s l i yang hi l ang dan memper ol eh dukungan ut ama dar ij ar i ngan s adeldengan sua t u dukungan t a mb mb ah a nd a r ig i gia s l iy a ngma s i ht e r t i n gg al( Ap pl e ga t e ,1925) .Me n ur u tOs b or n e( 1925) ,g i g i t i r u ans e ba gi a nl e pa s a na da l a hgi git i r ua ny a ngme ngga nt i k a ns e ba gi a nd ar ip adagi gia s l iy an g hi l a ngda nda pa tdi l e pa ss en di r iol e hpa s i e nda r i mu l ut ny a. Mc .Cr a c k e n( 1973) ,me n ga r t i k a ng i git i r u a ns e b ag i a nl e pa s a na d al a hs u a t ur e s t or a s i pr os t e t i ky a ngme ngga nt i k a ngi gia s l iy a ngh i l a ngda nb agi a nl a i nda r ir a ha ngy a ngt a kbe r gi gi s e ba gi a n,me nd apa tdu ku nga nt e r u t a mada r ij a r i n ga ndi b awa hn yada ns e ba gi a nd ar igi gia s l iy a ng ma s i ht e r t i n gga ld i pa k ais e ba ga igi gip ega nga nabut ment .Gl os s a r y ofPr os t h od on t i c s ( 1999) , gi git i r uan sebagi an l epasan mer upakan bagi an pr ost odonsi a yang menggant i kan sat u at au be be r a pagi giy a ngh i l a ngd en ga ngi git i r u anda nd i du ku ngol e hgi gi ,mu kos aat a uk ombi n as igi gi mu k os aya n gd i p as a n gd a nd i l e pa so l e hpa s i e n.
Fungs igi git i r ua ns eba gi a nl e pa s an: 1)Pe mu mul i ha nf ungs ie s t e t i k Al asa n ut ama ses eor ang pasi en mencar iper awa wat an pr ost odont i k bi asa nya kar ena masal ah est et i k,bai k yang di sebabkan hi l angnya,ber ubah bent uk,s usunan,war na maupun be r j e j a l n yagi gige l i gi .Me r e k ay a ngk e hi l a nga ngi gid epa nbi a s a ny ame mp mp er l i h at k a nwa j a hde nga n bi bi rma masukkedal am,sehi nggawaj ah menj adidepr esipada dasarhi dung dan dagu menj adi t a mp mpa kl e bi hk ed epa n.Ke hi l a nga ng i gibe l a k an ga k ans e di k i tt e r ga nggu ,k a r e n apr ofi lpi pit e mp mp at gi giy a ngh i l a ngbi a s a ny al e bi hc e k un g( Gun adi ,dk k . ,1991) . 2)Pe ni ngk at a nf ungs ibi c a r a Al a tbi c a r ada pa td iba gime nj a diduaba gi a n.Pe r t a ma maba gi a ny an gbe r s i f a ts t a t i sya i t u gi gi ,pa l a t u m da nt ul a nga l v e o l a r.Ke duay angbe r s i f a tdi na mi mi sy ai t ul i da h,bi bi r , v u l v a,t a l is uar a danmandi bul a.Al atbi car ayang t i dakl engkapdant i daksempur nadapatmemp mpengar uhisuar a p en de r i t a ,mi s a l n yap a s i e ny a ngk e hi l a n ga ng i g id ep a na t a sd anb awa h.Ke s u l i t a nb i c a r ad a pa t t i mb ul ,me s k i p unh an y ab er s i f a ts e me n t a r a .Ge l i git i r u a nd a pa tme n i n gk a t k a nd anme mu mu l i h k an
kemampuanbi car a,ar t i nyamampukembal imengucapkankat akat adenganj el as( Gunadi ,dkk. , 1991) . 3)Pe r b ai k a nda npe n i n gk a t a nf u ng s ip en gu ny a ha n Makananhar usdi kunyahl ebi hdahul u,supayapencer naandapatberl angsung dengan bai k.Penc er naan yang t i dak se mpur na dapatmenyebabkan kemundur an kes ehat an s ec ar a k e s e l u r u h a n . Po l ak un y ahp en de r i t ay a ngs u da hk e hi l a n ga ng i g ibi a s a n y ame ng al a mip er u ba h an .J i k a k e hi l a n ga nb eb er a pagi g it e r j a dip a dak e du ar a h a ng ,t e t a pip ad as i s is a ma ,ma k ap en gu ny a ha n a k andi l a k uk a ns e ma k s i ma lmu ngk i nol e hgi gia s l ipa das i s il a i nn ya .Te k an ank un ya ha k a nd i pi k ul s a t us i s ia t a ub ag i a ns a j a .S e t e l a hp a s i e n me ma k a ip r o t e s a ,t e r n ya t a me r a s a k a np er b ai k a n. Pe r b a i k a ni n it e r j a dik a r e n as e k a r a n gt e k an ank un ya hda pa tdi s a l ur k a ns e c a r al e bi hme r a t ak e s e l u r u hb ag i a nj a r i n ga np en du k un g,p r o t e s ai n ib er h a s i lme mp er t a ha n k an a t a u me ni n gk a t k a n e fi s i e ns ik un ya h( Gu na di ,d kk . ,1991) . 4)Pe l e s t a r i a nj a r i nga nmu l uty a ngma s i ht e r t i ngga l Pemakai angel i git i r uan sebagi anl epasanber per andal am mencegah at aumengur angi e f e ky a ngt i mb ulk a r e n ah i l a ngn yagi gi( Gu na di ,dk k . ,1991) . 5)Pe n c e ga h anmi g r a s i g i g i Gi giy a ngd i c a b uta t a uh i l a n g,g i g it e t a n gg an yada pa tb e r g er a kme ma s u k ir u a ngk os o ng t a di .Mi gr a s is e pe r t ii nipa dat a ha ps e l a nj ut ny ame ny eba bk anr e ngga ngn yagi gi g i gil a i n,de nga n demi ki an t er bukal ah kesempat an makanan t er j ebak,sehi ngga mudah t er j adiakumul asipl ak i n t e r de nt a l .Ha li n ia k anme nga k i ba t k a npe r a da nga npa daj a r i nga np er i odon t a l s e r t ade ka l s i fi ka si pe r mu ka a npr ok s i ma lgi gi( Gun adi ,d kk . ,1991) . 6)Pe ni n gk a t a ndi s t r i bus ibe ba nk un ya h Hi l angnyasej uml ahbesargi gimengaki bat kanbert ambahber at nyabebanokl usalpada gi giy a ngma s i ht i n gga l .Ke a da a ni n ia k a nme mpe r bu r u kk on di s i pe r i odon t a l ,a pal a gis e be l u mn ya sudah ada penyaki tp er i odon t a l .Ak h i r n y ag i g ime n j a dig oy a ng d an mi r i n g,t e r u t a mak el a bi a l u nt u k gi gid epa na t a s .Bi l ap er l e k at a npe r i odon t a lgi gi g i gii nik ua t ,be ba n be r l e bi ht a dia ka n me ny eba bk a na br a s ibe r l e bi hpa dape r mu ka a nok l u s al /i n s i s a la t a ume r u s a kr e s t or a s iy a ngdi pa k ai ( Gu na di ,d kk . ,1991) . 3) I n di k as ida nKont r aI ndi k as iGi giTi r ua nSe ba gi a nL epa s an Menur utNei land Wal t er( 1995Ci t .Wi di a r t i ,2010)i ndi k as ida nk ont r ai ndi k as igi git i r ua n s e ba gi a nl e pa s a na da l a hs e ba ga ibe r i k ut : a)I ndi ka sigi git i r u ans eba gi a nl epa san
( 1)hi l a ngny as a t uat a us e ba gi a ngi gi . ( 2)gi giy a ngt e r t i n gga lda l a mk e ada a nba i kd anme me nu his y a r a ts e ba ga igi gipe ga nga n. ( 3)keadaanpr oc e ss usa l v eol a ri s ba i k . ( 4)k e s eh at a nda nke be r s i ha nmu l u tpa s i e nba i k . ( 5)pa s i e nma udi bua t k a ngi git i r u ans eba gi a nl e pa s an. b)Kont r ai ndi k as igi git i r ua ns eba gi a nl e pa s an ( 1)pe nde r i t ay angt i da kk oope r a t i f . ( 2)pe ny ak i ts i s t e mi k . ( 3)or a lh ygi e neburuk. 4) Ba ha nGi g iT i r u anSe ba gi a nL e pa s a n Me n ur u tRa h ma dh a n( 2010) ,b ah a ngi g it i r u a ns e b a gi a nl e pa s a na d a l a hs e b ag aib er i k ut : a)Akr i l i k Ak r i l i kme r u p ak a ns e j e ni sba ha ny a ngmi r i pp l a s t i ky a ngk e r a sda nk a ku .Ba ha ni n ij u ga d i p ak a iu nt u kp l a tpa dak a wa tgi g iy a n gb i s ad i l e pa sp as a n g.Bi a s a n yap l a tgi g it i r u a ny a ng t e r b ua tda r i a k r i l i kdi bua ta ga kt e ba ls upa yapl a tt i da kmuda hpa t a h .Gi git i r ua ns e ba gi a nl e pa s a n ba ha na k r i l i k da pa tdi l i ha tpa daga mba r6diba wa hi ni :
Ga mba r6.Gi git i r u a ns eba gi a nl epa s a nakr i l i k ( Mozar t a,2006)
b)Met a lakr i l i k Menur utRahmadhan ( 2010) ,met alakr i l i k mer upakan kombi nasiant ar a pl atl ogam denga na kr i l i k .Gi git i r uanme t a la kr i l i kdi buats ebaga ia l t er na t i fd ar igi git i r u ana kr i l i kya ngba gi be be r a paor a ngt e r a s ak ur a ngn ya ma nk a r e n ak e t e ba l a npl a t n y a ,s e l a i ni t ugi git i r u anda r iba ha n me t a la k r i l i kr e l a t i fl e bi hk ua tda nt i da kmu da hp at a hk a r e n ap l a t n yada r il oga m.Gi git i r u an s e ba gi a nl e pa s a nb ah anme t a la k r i l i kd apa tdi l i h atpa daga mba r7diba wa hi n i :
Ga mba r7.Gi git i r u a ns eba gi a nl epa s a nmet a la kr i l i k ( Mozar t a,2006) c )Va l pl a s t Men ur ut Rahmad ha n ( 2010) ,v a l p l a s tmer upa kan ba ha n ba r u da l am pe mbua t an k er a ngk agi git i r ua nl e pa s an ,ba ha ni n it i da kk ak us e pe r t ia kr i l i kda nl oga m me l a i n ka nfle ks i be l s e pe r t ik a r e t ,k ar e nafle ks i be lba ha ni nibi s ame ny es ua i k andi r ide nga ns e ga l ape r g er a ka na t a u pun fleksi bi l i t asyangadadal am r onggamul ut ,sel ai ni t ukekuat andar ibahannyamembuatpemakai mer asanyaman.Gi git i r uan sebagi an l epasan bahan val pl astdapatdi l i hatpada gambar8 di b awa hi n i :
Gambar8.Gi giti r uansebagi an l epasanval pl ast ( Mozar t a,2006) 5) Ma c a mma c a m Kl a s i fi k a s iGi g iTi r u a nSe ba gi a nL ep a s a n Ba n ya kr a ga mk l a s i fi k a s iy a ng d i c i p t a k a nd a nd i g un a k an o r a n g .Kl a s i fi k a s it e r s e b ut a nt a r al a i nk l a s i fi k a s iBoc k e t t ,Godf r e y,Swe ns on ,Wi l s on ,S ki n ne r ,App l i ga t e ,Ke nn ed y,Av a n, Mi l l e r ,d anl a i n l a i n( Gu na di ,dk k . ,1991) .Kl a s i fi k a s iy a ngba ny a kdi gun ak a na da l a hy a ngd i bu at ol e hKe nn e dy ,Cu mme r ,d a nBa y l i n .Sk r i p s ii n ia k a nme mb ah a st e n t a n gk l a s i fi k a s iKe nn ed y,c a r a i n imu l a mu l ad i b ua to l e hKe n ne dypa d at a h u n1925b er u pa y ame ng kl a s i fi k a s i k a nl e n gk u ngt i d ak b er g i g is u pa y ad a pa tme mb an t ud es a i ng el i g it i r u a ns e b a gi a nl e pa s a n .Kl a s i fi k a s ii n ime mb ag i
s e mu ak e a da a nt a kbe r gi g ime n j a die mp atma c a mk e a da a n.Da e r a ht a kbe r g i g il a i nda r ip ad ay a ng t e l a hdi t e t a p k anda l a me mpa tk e l ompokt a didi s e buts e ba ga imodi fi k a s i . Kelas I
:
daerah tak bergigi terletak di posterior dari gigi yang masih ada dan berada pada kedua sisi.
Kelas II
:
daerah tak bergigi yang masih bergigi terletak diantara gigi yang masih ada bagian posterior maupun anteriornya dan
Kelas III
:
unilateral.
daerah tak bergigi terletak pada bagian anterior dari gigigigi yang masih ada dan melewati garis tengah rahang.
Kelas IV
:
daerah tak bergigi terletak pada bagian anterior dari gigigigi yang masih ada dan melewati garis tengah rahang.
Sa l a hs a t uk e un t u n ga np ema k a i a nk l a s i fi k a s ii n i ,me mu ng ki n k a nor a n gme l i h a td en ga n bagi an r ahang yang t i dak bergi gil agi .Car ai nij uga memungki nkan pendekat an l ogi s bagi masal ah-masal ahpembuat andesai n.Kl asi fikasiKennedydapatdil i hatpadagambar9 di bawah i ni :
Kel asI
Kel a sI I
Kel asI I I
Kel a sI V Gambar9.Modi fikasi Kennedy( Gunadi ,dkk. ,1991) 6) Ba gi a n Ba gi a nGi g iTi r u a nSe ba gi a nL ep a s a n( GTSL ) 1. Elemen Gigi Tiruan 2. andaran !klusal ". #engkeram $. Konektor %tama &. Konektor tambahan '. (etensi tak langsung ). *ais dari resin +. Konektor utama
Gambar10.Bagi an-bagi angi git i r uansebagi anl epasan( Gunadi ,dkk. ,1991)
Gi g it i r u ans e b a gi a nl e pa s a np ad au mu mn y at e r d i r id a r ip en a ha n( r e t a i n e r ) ,s a nda r a n ( r e s t ) ,k one kt or ,e l e me n( gi git i r ua n) ,Ba s i sgi git i r ua nda npe na ha nt i da kl a ngs ung( Gun adi ,dk k. , 1991) .Se ca r al e bi hr i nc iba gi a nb agi a nt e r s e butdi ur a i k ans eba ga ibe r i k ut : a)Penahan( Re t a i n er ) Me r u pa k a nb ag i a nd ar ig i g it i r u a ns e b a gi a nl e pa s a n( GTSL )y a n gb er f u ng s ime mb er i k a n r et ensisehi nggamampumenahanpr ot esat et appadat empat nya( Gunadi ,dkk. ,1991) .Dapat di l i ha tpa dag amba r11d iba wa hi n i
Gambar11.Penahan/Retai Gunadi ,dkk. , 1991) n e r(
b)Sandar an( Rest )
Mer upakanbagi andar igi git i r uanyang ber sandarpadapermukaangi gipenyanggadandi buat dengan t uj uan member i kan dukungan t er hadap t ekanan ver t i kalpada pr ot esa( Gunadi ,dkk. , 1991) .Da p atd i l i h a tp a d aga mb ar12d i b awa hi n i:
Gambar12.Sandar an/Rest( Gunadi ,dkk. ,1991)
c ) Konektor Kon e k t o rp ad at i a pr a h an gd i b ag ime n j a dik on ek t oru t a mada nkon e kt ormi n or .Kon ek t or ut ama mer upakan bagi an gi git i r uan sebagi an l epasan ( GTSL)yang menghubungkan bagi an p r o t e s ay a ngt e r l e t a kp a das a l a hs a t us i s ir a h an gd en ga ns i s il a i n ny a ,me r u pa k a nb ag i a ny a ng
pe nt i ngka r e n ame r u pa ka nk on t r u ks ida r i gi git i r ua n.Kone kt ormi n orme r u pa ka nba gi a ngi git i r ua n sebagi an l epasan( GTSL)yang menghubungkan konekt orut amadengan bagi an l ai n mi sal nya suat u penahan l angsung at au sandar an okl usaldi hubungkan dengan konekt orut amamel al ui s u at ukon ek t ormi n or .( Gun adi ,d kk . ,1991) .Da pa tdi l i h atpa daga mba r13di ba wa hi n i:
Gambar13.Konekt or( Gunadi ,dkk. ,1991) d) El e me n( Gi git i r ua n) Me r u pa ka ngi gipe ngga nt ida r igi giy an g hi l a ng,bi a s an yat e r b ua tda r ir e s i na kr i l i kda n por s e l e n( Gun adi ,dk k . ,1991) .Da pa tdi l i h atpa daga mba r14di ba wa hi n i:
Gambar14.El emengi git i r uan( Wi bi sono,2010)
e) Bas i sgi git i r u an Ba s i sgi git i r ua ndi s e butj ugada s ara t a usadel ,mer upakanbagi anyangmenggant i kan t u l a n ga l v e o l a ry a ngs u da hh i l a ng.Ba s i sbe r f u ngs ime ndu ku nggi gi( e l e me n)t i r ua n,me ny a l u r k a n t e k an anok l u s a lk ej a r i ng anp en du kun ggi gipe ny a nggada nl i n ggi rs i s a ,me me nu hif a k t o rk o s me t i k dengan pemberi an war nadan pengambi l ankont urwaj ahsehi ngga t er l i hatal ami ,memberi kan s t i mu l a s ik e pa daj a r i n ga ny a ngbe r a dadi ba wa hda s a rg i gida nme mbe r i k a nr e t e n s id ans t a bi l i t a s
k e pa dagi git i r u an( Gu na di ,dk k . ,1991) .Ba s i sgi git i r u an da pa td i l i h atp a dag amba r15di ba wa h i ni:
Gambar15.Basi sGi giTi r uanl epasan( Wordpr ess,2011) f ) Pe na h ant i d a kl a n gs u ng Mer upakanbagi anyang ber f ungsiuntukmengi mbangit er j adi nya ger akanr ota siat au pe mi n da ha npa dagi git i r u an.
B.Gi giPenyangga Menur utPr aj i t no ( 1991) ,gi gipenyangga har us di per si apkan supaya dapatmember i du ku nga ny a ngk ua tp a dage l i git i r u anj e mba t a n.Pr e pa r a s ipa dagi git i r u anh ar usme ngh as i l k a n r et ensidant i dakbol ehmembahayakanpul pa.Penyanggyangi deali al ahpenyanggayangmasi h v i t a l( hi dup)p ul pa ny a,n amunt i da kbe r a r t igi gin onv i t a lt i da kda pa tdi pa ka is e ba ga ipe ny angga j emba t an.Gi giyang t el ah di r awa ts a l ur an ak ar nya pun ma s i h dapatber t ahan l a ma s ebagai pe ny anggaj e mba t a n ,t e t a p igi gis e pe r t ii t ul e bi hr a puhda r i pa day angma s i hv i t a l . Ma h kot agi gia s l iy a ngb ai kun t u kdi j a di k a ng i g ip en ya n gg ah en da k ny ame mp un ya ip a nj a n g yangnor mal ,ber bent ukper segidanmempunyaikec embungan( b u l k )y a ngc uk up.Gi gi g i giy ang p en de kj u gad a pa td i p ak a is e b ag a ig i g ip en y an gg ade ng anc a r ame r u ba hpr e pa r a s id en ga nma k s u d me n da pa t k a np eg an ga ny a ngl e bi hb es a r .Gi gi gi g iy a ngk e c i lt i p i sda nk u r a n gk e c e mb un ga nd ap a t d i p ak a iu nt u kme n ya n gg aj e mb at a n j e mb at a nya n gp en de kda nda y ak un y aht i d a kb es a r .Gi gi g i g i y a ngbe r be nt ukke r u c u td apa td i pr e pa r a s ide nga nb ai kj i k apu l pa ny as u da hme nge c i l .Gi gi g i gi y a ng mi r i n g( c o ndon g)k e me s i a la t a ud i s t a ld a p a td i p a ka is e b ag aig i g ip en ya n gg aa s a l k a n k e c on don ga nt i d akl e bi hd ar i250 d ar ik e du du ka ns u mbup an j a nga s l i n ya ,k a r e n aa k a ns u l i td a l a m pel aksanaanpr epar asi danpenent uanar ahmasukdari j embat anpadawakt upemasanganpr ot esa. Gi gi gi gide nga nk e ad aa nmi r i n gs e r i n gk a l it e r da pa td a yaya ngme r u s akj a r i n ga np en du kun ga t a u mel epaskanr e t a i n e rd ar ig i g ip en ya n gg a( Ma r t a n t o ,1985) .
DAFTARPUSTAKA Aca demy of Pr ost hodonti cs ,The Gl oss ar y of Pr ost hodont i c Ter ms , Ac ade my of Pr ost hodont i cs ,Mosby,1999. B.Car rAl an,Mc.Gi vneyGl enP. ,Br ownDavi dT,Mc,2005. Cr a c k e n’ sRe mov a bl ePa r t i a l Pr os t h odon t i c s ,Uni v er s i t a sMi c hi ga n,Mos by . BeKi enNi o, 1987. Pr event i ve Dent i sr y Unt uk Sekol ah Pengat ur Rawat Gi gi , YKGI , Bandung. Gun adi ,H. A. ,Ma r go,A. ,Bu r h a n,L . K. ,Su r y a t e ngga r a ,F .d a nSe t i a bu di ,S. ,1991, Buku Aj a rI l muGi giTi r ua nSe ba gi a nL epa s an ,J i l i dI ,PT.Hi pok r a t e s ,J a k ar t a . Komf el dM.Mou t hRe ha bi l i t a t i onCl i n i c a la ndL a bor a t or yPr oc e du r e s .Mos byCompa ny , St .L ou i s ,1974. Mozar t a,2006,Mac am Gi giTi r uan ,( ht t p: / / gi gi . kl i kdokt e r . c om, di akses t anggal23 J a nua r i2014) . Rahmadhan,A. G. ,2010,Ser ba Ser biKesehat anGi gidan Mul ut ,P T.Bu k un e ,J a k a r t a . Wi di a r t i ,T. ,2010,Pe ng gu na a nGi giTi r u a nSe ba gi a nL e pa s a nAk r i l i ks e b a ga iSa l a hSa t u Upaya Penanggul anga n Fungs iPengunya han ,Sk r i ps i ,J u r u s a n Ke pe r a wa t a n Gi gi ,Pol i t e k ni k Ke s e h at a nT a s i k ma l a y a