DETASEMEN KESEHAT KESE HATAN AN WILAY WIL AYAH AH MALANG M ALANG RUMAH SAKIT TINGKAT III BALADHIKA HUSADA
PANDUAN PELAYANAN AKHIR KEHIDUPAN
RUMAH SAKIT TK. III BALADHIKA HUSADA 2015
i
KATA PENGANTAR
Puji syukur kehadirat Aah Su!ha"aah ta#aah$ atas se%aa rah&at da" hidaya hidayah h ya"% ya"% teah teah di!eri di!erika ka" " ke'ada e'ada se&ua" se&ua"ya$ ya$ sehi"% sehi"%%a %a Buku Buku Pa"dua" a"dua" Peaya"a" Pasie" 'ada Akhir Kehidu'a" di Ru&ah Sakit i"i da'at diseesaika" da" disusu" de"%a" !aik( Peaya"a" 'asie" di ru&ah sakit &eru'aka" 'eaya"a" kesehata" ya"% k)&'rehe"si*$ di&a"a 'asie" da'at saja &e&'u"yai hara'a" ya"% ke+i u"tuk da'a da'att dise dise&! &!uh uhka ka" " atau atau dise disea a&a &atk tka" a" "ya, "ya,a" a"ya ya(( Waau aau'u 'u" " kehid ehidu' u'a" a" &eru'aka" kehe"dak Aah SWT$ da" d)kter ha"ya &eru'aka" 'era"tara"ya daa& &e&!erika" 'eaya"a" keseha ehata" ya"% dihara'ka" da'a a'at &e&'er'a"ja"% usia"ya$ teta' di'eruka" usaha u"tuk &e"%u'ayaka" &e"%u'ayaka" k)"disi -sik$ &e"ta da" e&)si)"a serta s'iritua ya"% "ya&a" daa& &e"%hada'i akhir kehidu'a" 'asie" Buku 'a"dua" i"i &eru'aka" a+ua" ya"% da'at di'er%u"aka" se!a%ai 'e%a"% 'e%a"%a" a" daa& daa& &eak &eaksa" sa"ak aka" a" tu%as tu%as di ru&ah ru&ah sakit sakit khusus khusus"ya "ya terhad terhada' a' ke!utuha" ke!utuha" 'asie" aka" 'eaya"a" akhir kehidu'a" kehidu'a" Ka&i !erhara'$ de"%a" !uku 'a"dua" i"i da'at &e"jadika" 'e"i"%kata" daa daa& & 'r) 'r)ses ses 'ea 'eay ya"a" a"a" keseh esehat ata" a" ya" ya"% se+ar e+ara a &a.i& a.i&a a da" da" teta teta' ' &e&'erhatika" kaidah/kaidah huku& ya"% teah ada(
0e&!er $
0a"uari 1234
Ti& Pe"yusu" Pe"yusu"
ii
DAFTAR ISI
Surat keteta'a" keteta'a" Karu&kit Tk( III Baadhika Husada ")&)r SK 5 341 5 I 5 1234 ta"%%a 26 ja"uari ja"uari da" te"ta"% Pa"dua" a"dua" Peaya" Peaya"a" a" Pasie" Pada Akhir Kehidu'a"
KATA PENGANTAR((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((( ii DA7TAR ISI((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((( iii DE7INISI(((((((((((((((( DE7INISI(((((((((((((((((((((((((( ((((((((((((((((((((( ((((((((((((((((((((( ((((((((((((((((((((( (((((((((((((((((((((( ((((((((((((((((((((( ((((((((((((((((((((( (((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((( ((((((((((((((((((((((((((((((( 3 A( PENDAHULUAN(((((((( PENDAHULUAN((((((((((((((((((( ((((((((((((((((((((( ((((((((((((((((((((( ((((((((((((((((((((( ((((((((((((((((((((( ((((((((((((((((((((( ((((((((((((((((((((((((((((((((((((((( ((((((((((((((((((((((((((((((( 3 B( TU0UAN(((((((((((((((((( TU0UAN(((((((((((((((((((((((((((( ((((((((((((((((((((( ((((((((((((((((((((( ((((((((((((((((((((( ((((((((((((((((((((( ((((((((((((((((((((( ((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((( (((((((((((((((((((((((((((((((( 3 8( DE7INISI(((((((((((((((( DE7INISI((((((((((((((((((((((((((( ((((((((((((((((((((( ((((((((((((((((((((( ((((((((((((((((((((( ((((((((((((((((((((( ((((((((((((((((((((( ((((((((((((((((((((( ((((((((((((((((((((( (((((((((((((((((((((( (((((((((((( 3 RUANG LINGKUP((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((( 9 A( RUANG LINGKUP LINGKUP PENERAPAN PENERAPAN PANDUAN(((((((((((((((((((( ANDUAN(((((((((((((((((((((((((((((( ((((((((((((((((((((( ((((((((((((((((((((((((((((((((( (((((((((((((((((((((( 9 B( PENERIMA PENERIMA IN7:RMASI IN7:RMASI PELAY PELAYANAN AKHIR KEHIDUP KEHIDUPAN(((( AN(((((((( (((((((( (((((((( ((((((((((( ((((((((((((((( ((((((((((((((( (((((((((( ((( 9 8( PR:7ESI TERKAIT((((((((((((((( TERKAIT((((((((((((((((((((((((( ((((((((((((((((((((( ((((((((((((((((((((( ((((((((((((((((((((( ((((((((((((((((((((( ((((((((((((((((((((( ((((((((((((((((((((((((((((((( (((((((((((((((((((( 9 D( 0ENIS/0ENIS PENYAKIT PENYAKIT TERMINAL(((((((((((((((( TERMINAL((((((((((((((((((((((((((( ((((((((((((((((((((( ((((((((((((((((((((( (((((((((((((((((((((( ((((((((((((((((((((( (((((((((((((((( (((((( 9 E( K:NDISI :NDISI 7ISIK$ PSIK:L PSIK:L:GIS$ :GIS$ DAN EM:SI:N EM:SI:NAL AL PADA PADA AKHIR KEHIDUP KEHIDUPAN(((( AN(((((((((((( ((((((((((( ((( 9 BAB III(((((((((((((((((( III(((((((((((((((((((((((((((( ((((((((((((((((((((( ((((((((((((((((((((( ((((((((((((((((((((( (((((((((((((((((((((( ((((((((((((((((((((( ((((((((((((((((((((( ((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((( (((((((((((((((((((((((((((((((( 6 TA TATA LAKSANA((((((((((((((((((((((( LAKSANA((((((((((((((((((((((((((((((((( ((((((((((((((((((((( ((((((((((((((((((((( ((((((((((((((((((((( (((((((((((((((((((((( (((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((( ((((((((((((((((((((((((((((((((((( 6 A( TATA LAKSANA ASESMEN ASESMEN PELAY PELAYANAN AKHIR AKHIR KEHIDUPAN((((((((((((( KEHIDUPAN((((((((((((((((((((((( (((((((((((((((((((((((( (((((((((((((( 6 B( TATA LAKSANA PEMBERIAN PEMBERIAN HAK/HAK HAK/HAK PASIEN PASIEN PADA PADA AKHIR KEHIDUP KEHIDUPAN(((((((((((((((( AN(((((((((((((((( 6 8( TATA LAKSANA PELAY PELAYANAN AKHIR AKHIR KEHIDUPAN((((((((((((( KEHIDUPAN((((((((((((((((((((((( ((((((((((((((((((((( (((((((((((((((((((((((((((((( ((((((((((((((((((( ; D( TATA LAKSANA PENGEL:LAAN AKHIR KEHIDUPAN((((((((((( KEHIDUPAN(((((((((((((((((((((( (((((((((((((((((((((( (((((((((((((((((((((((((( ((((((((((((((( ; E( TATA LAKSANA PENANGANAN PENANGANAN GE0ALA GE0ALA DAN TANDA TANDA AKHIR KEHIDUP KEHIDUPAN((((( AN(((((((((((( (((((((((((( ((((( < 7( TATA LAKSANA K:MUNIKASI KEPADA KEPADA PASIEN(((((((((( PASIEN(((((((((((((((((((( ((((((((((((((((((((( ((((((((((((((((((((( ((((((((((((((((((((((( ((((((((((((( 33 BAB =(((((((((((((((((((( =((((((((((((((((((((((((((((((( ((((((((((((((((((((( ((((((((((((((((((((( ((((((((((((((((((((( ((((((((((((((((((((( ((((((((((((((((((((( ((((((((((((((((((((( ((((((((((((((((((((( ((((((((((((((((((((((((((((( ((((((((((((((((((( 3> PENUTUP((((((((((((((((((( PENUTUP(((((((((((((((((((((((((((((( ((((((((((((((((((((( ((((((((((((((((((((( ((((((((((((((((((((( ((((((((((((((((((((( ((((((((((((((((((((( ((((((((((((((((((((( (((((((((((((((((((((((((((((((((((( ((((((((((((((((((((((((( 3>
iii
BAB I DEFINISI a. PEND PENDAH AHUL ULU UAN
Me"j Me"jad adii tua tua ada adaah ah 'r)s 'r)ses es aa& aa&ia iah h ya"% ya"% aka" aka" diha dihada da'i 'i )eh )eh seti setia' a' &ahuk hidu' da" &e"i"%%a de"%a" te"a"% adaah da&!aa" setia' i"sa"( Na&u" seri"% kai hara'a" da" da&!aa" terse!ut tidak ter+a'ai( Daa& &asyarakat kita$ u&ur hara'a" hidu' se&aki" !erta&!ah da" ke&atia" se&aki se&aki" " !a"yak !a"yak dis dise!a e!a!k !ka" a" )eh )eh 'e"yak 'e"yakit/ it/'e" 'e"yak yakit it de%e"e de%e"erat rati* i* se'ert se'ertii ka"ker da" str)ke( Pasie" de"%a" 'e"yakit kr)"is se'erti i"i aka" &eaui suatu 'r)ses 'e"%)!ata" da" 'era,ata" ya"% 'a"ja"%( 0ika 'e"yakit"ya !era" !era"jut jut &aka &aka suatu suatu saat saat aka" aka" di+a'a di+a'aii stadiu stadiu& & ter&i" ter&i"a a ya"% ya"% dita"d dita"dai ai de"% de"%a" a" )eh )eh kee& ee&ah aha" a" u&u& u&u&$$ 'e"d 'e"der erit itaa aa"$ "$ ketid etidak ak !er !erdaya dayaa" a"$$ da" da" akhir"ya ke&atia"( Se!a Se!a%i %ia" a" !esa !esarr ke&at e&atia ia" " di ru& ru&ah saki sakitt ada adaah ah ke&at e&atia ia" " aki! aki!at at 'e"yak 'e"yakit it kr)"i kr)"is s da" terjad terjadii 'erah 'eraha"/ a"/ah aha"( a"( Pada u&u& u&u&"ya "ya$$ d)kter d)kter da" 'era,at e!ih &udah &e"%hada'i ke&atia" ya"% &u"+u se+ara 'eraha"/ aha"( Mereka tidak di'ersia'ka" de"%a" !aik u"tuk !erhada'a" de"%a" a"+a&a" a"+a&a" ke&ati ke&atia"( a"( Dite"%ah Dite"%ah ke'utusa ke'utusasaa"$ saa"$ seri"% seri"% kai terde"%a terde"%arr ?Ka&i ?Ka&i sudah &eakuka" se%aa"ya ya"% !isa diakuka" @( Na&u" ki"i teah &uai disadari u"tuk 'asie" ter&i"a 'u" 'r)*esi &edis &asih da'at &eakuka" !a"yak ha( 0ika u'aya kurati* tidak di&u"%i"ka" a%i$ a%i$ &asih &asih uas uas kese&' ese&'ata ata" " u"tuk u"tuk u'aya u'aya 'aiat 'aiati* i*(( Pada stadi stadiu& u& a"jut a"jut$$ 'asie" de"%a" 'e"yakit kr)"is tidak ha"ya &e"%aa&i !er!a%ai &asaah -sik se'erti "yeri$ sesak "a*as$ 'e"uru"a" !erat !ada"$ %a"%%ua" aktiitas teta teta' 'i ju% ju%a &e"%a e"%aa a& &i %a" %a"%%ua %%ua" " 's 'sik ik) )s)si s)sia a da" da" s'ir 'iritu itua ya" ya"% &e&'e"%ar &e&'e"%aruhi uhi kuaita kuaitas s hidu' 'asie" da" keuar keuar%a"ya %a"ya(( Maka Maka ke!utuh ke!utuha" a" 'asie" 'ada stadiu& a"jut suatu 'e"yakit tidak ha"ya 'e&e"u 'e&e"uha" ha"5'e 5'e"%) "%)!at !ata" a" %ejaa %ejaa -s -sik$ ik$ "a&u" "a&u" ju%a ju%a 'e"ti" 'e"ti"%"y %"ya a duku"% duku"%a" a" terhada' ke!utuha" 'sik))%is$ s)sia da" s'iritua ya"% diakuka" de"%a" 'e"dek 'e"dekata ata" " i"ter i"terdis disi' i'i" i" ya"% ya"% dike"a dike"a se!a%a se!a%aii 'era,a 'era,ata" ta" 'aiat 'aiati* i* atau atau 'a 'aia iati tie e +ar +are( Daa Daa& & 'era 'era,a ,ata ta" " 'ai 'aiat ati* i* &ak &aka 'era 'era" " 'era 'era,a ,att ada adaah ah &e&!erika" Asuha" Ke'era,ata" 'ada Pasie" Ter&i"a u"tuk &e&!a"tu 'asie" &e"jaa"i sisa hidu'"ya daa& keadaa" se)'ti&a se)'ti&a &u"%ki"( b. TUJUAN
3( Me"de-"isika" !a%ai&a"a k)"disi k)"disi sese)ra"% sese)ra"% ya"% &e"dekati ke&atia"( ke&atia"( 1( Me"%etahui k)"se' te)ri dari dari ke!utuha" ke!utuha" ter&i"a atau &e"jea"% &e"jea"% aja( 9( Me"%kaji da" &e&a'ark &e&a'arka" a" dia%")sis dari ke!utuha" ke!utuha" ter&i"a( ter&i"a( >( Me&!eri Me&!eri i"tere"si i"tere"si serta serta &e"%eaua &e"%eauasi si 'ada kie" ya"% &e"jea" &e"jea"% % aja( 4( Me" Me"%ik %ikutser tserta tak ka" 'asie asie" " da" keu euar%a ar%a" "ya daa& aa& se&u e&ua as' as'ek 'eaya"a" ( Me&!er Me&!erii res') res')" " daa& daa& ha 'sik)) 'sik))%is %is$$ e&)si e&)si)"a )"a$ $ s'i s'irit ritua ua da" !udaya !udaya dari 'asie" da" keuar%a"ya( c. DEFINISI
3( Keadaa" eadaa" Ter&i er&i"a "a adaah adaah su suatu atu keada keadaa" a" sakit sakit di&a"a di&a"a &e"ur &e"urut ut aka aka sehat tidak tidak ada hara'a" a%i !a%i si sakit u"tuk se&!uh( Keadaa" sakit itu da'at dise!a!ka" )eh suatu 'e"yakit atau suatu ke+eakaa"(
3
1( Ke&atia" e&atia" adaah adaah suatu 'e"%aa&a" 'e"%aa&a" terse"diri$ terse"diri$ di&a"a setia' i"diidu i"diidu aka" &e"%aa&i5&e"%hada'i"ya se)ra"% diri$ sesuatu ya"% tidak da'at dihi"dari$ da" &eru'aka" suatu kehia"%a"( 9( K)"disi )"disi Ter&i"a er&i"a adaah adaah satu 'r)ses 'r)ses ya"% 'r)%r 'r)%resi* esi* &e"uju &e"uju ke&ati ke&atia" a" !erja !erjaa" a" &ea &eaui ui su suatu atu taha'a taha'a" " 'r)s 'r)ses es 'e"uru 'e"uru"a" "a" -s -sik$ ik$ 'si 'sik k)s)sia )s)sia da" s'iritua !a%i i"diudu C8ar'e"it)$ 33<4 >( Pasie" Ter& Ter&i"a i"a adaah adaah Pasie"/'asi asie"/'asie" e" ya"% dira,at$ ya"% sudah sudah jeas !ah,a &ereka aka" &e"i"%%a atau keadaa" &ereka &aki" a&a &aki" &e&!uruk( CP.J.M. CP.J.M. Stevens, dkk., hal 282, 1999 1999 4( Pe"da& e"da&'i" 'i"%a" %a" daa& daa& 'r)se 'r)ses s ke&ati e&atia" a" adaah adaah Suatu Suatu 'e"da 'e"da&'i &'i"%a "%a" " daa& daa& kehidu' ehidu'a" a" $ kare kare"a "a &ati &ati itu ter&a ter&asuk suk !a%ia" !a%ia" dari dari kehidu' ehidu'a" a" ( Ma"usia diahirka" $ hidu' !e!era'a tahu" $ da" akhir"ya &ati( Ma"usia aka" aka" &e"e &e"eri ri&a &a !ah, !ah,a a itu itu ada adaah ah kehid ehidu' u'a" a"$$ da" da" itu itu &e&a &e&a"% "% aka" aka" terj terjad adi$ i$ ke&at e&atia ia" " ada adaah ah akhi akhirr dari dari kehid ehidu' u'a" a" (P.J. (P.J.M. M. Steven Stevens, s, dkk., dkk., 282,1999)( 282,1999)(
1
BAB II RUANG LINGKUP A. RUANG LINGKUP LINGKUP PENERAP PENERAPAN AN PANDUAN PANDUAN
3( Peaya" Peaya"a" a" akhir akhir kehidu kehidu'a" 'a" 'asie" 'asie" ra,at ra,at i"a' 1( Peaya" Peaya"a" a" akhir akhir kehidu kehidu'a" 'a" 'asie" 'asie" IGD IGD b. PENERIMA INFORMASI INFORMASI PELAY PELAYANAN AKHIR KEHIDUP KEHIDUPAN AN 3( Pasie" c. PROF PROFES ESII TE TERK RKAI AIT T
3( D)kter 1( Pera,at 9( Bida" d. JENIS-JENIS JENIS-JENIS PENY PENYAKIT AKIT TERM TERMINAL INAL
Dia!etes Miitus 2. Pe"yakit Ka"ker 3. Congestive Renal Falure 4. Str)ke 5. AIDS 6. Ga%a Gi"ja Kr)"ik 7. Aki!at Ke+eakaa" 7ata 8. Mati Bata"% :tak 9. Ka"ker stadiu& ter&i"a 10. Asist)e 11. le!tro Me!hani!al "isso!iation CEMD "isso!iation CEMD CPEA CPEA 12. Pulseless le!tri!al #!tivit$ 1.
. KONDISI FISIK! PSIKOLOGIS! PSIKOLOGIS! DAN EMOSIONAL PADA PADA AKHIR KEHIDUP KEHIDUPAN
1. K"#d$%$ K"#d$%$ F$%$& F$%$& 'ada A&($) K($d*'a K($d*'a# # Pasie" da" keuar%a 'ada u&u&"ya i"%i" &e"%etahui !era'a a&a 'asie" 'asie" de"%a" de"%a" 'e"yak 'e"yakit it ter&i ter&i"a "a da'at da'at !ertah !ertaha" a" hidu'( hidu'( Ha terse! terse!ut ut adaah ")r&a da" ,ajar diakuka" u"tuk &e&'ersia'ka" &asa de'a" 'asie" 'asie" daa& daa& sisa hidu'"ya( hidu'"ya( Teta'i &e&'erkir &e&'erkiraka" aka" !era'a a&a a&a a%i 'asie" 'asie" aka" aka" !ertah !ertaha" a" hidu' hidu' &eru'a &eru'aka ka" " suatu suatu 'erta" 'erta"yaa yaa" " ya"% ya"% suit suit u"tuk u"tuk dija,a!( dija,a!( Ba"yak Ba"yak *akt)r$ *akt)r$ ter&asu ter&asuk k 'e"yakit 'e"yakit ya"% &e"yerta &e"yertai"ya$ i"ya$ ti'e ka"ker$ 'e"yakit ai" ya"% &e"yertai$ da" *akt)r/*akt)r ai" ya"% &e&'e"%aruhi &e&'e"%aruhi da'at terjadi( Waau'u" d)kter da'at &e&'erkiraka" &e&'erkiraka" sisa ,aktu kehidu'a" ya"% tersedia$ &isa"ya u"tuk 'e"yakit ka"ker da'at diketahui se+ara statisti+ !erdasarka" je"is ka"ker C4 years suria rate$ "a&u" d)kter 'eru &e"% &e"%et etah ahui ui e!i e!ih h a"j a"jut ut kara karakt kter er 'asi 'asie" e" daa daa& & &e"% &e"%ha hada da'i 'i akhi akhirr kehidu' kehidu'a"( a"( D)kter D)kter &u"%ki" &u"%ki" e"%%a" e"%%a" &e&!erit &e&!eritahuk ahuka" a" 'erkiraa" 'erkiraa" ,aktu ,aktu ya"% di&iiki di&iiki 'asie" 'asie" u"tuk u"tuk teta' hidu'$ hidu'$ &e"%i"%at &e"%i"%at over%under esti&ate 'erse'si 'asie" da" reaksi ya"% aka" dia&!i )eh 'asie" terse!ut$ da" &u"% &u"%ki ki" " keua euarr%a"y %a"ya$ a$ D)kt D)kter er &u"% &u"%ki ki" " kuati uatirr daa daa& & &e&! &e&!er erik ika" a" hara'a" ya"% saah atau &e"%ha"+urka" hara'a" 'asie" u"tuk teta' hidu'( Pasie" asie" da'at da'at &e&' &e&'u"y u"yai ai 'e"%a 'e"%aa& a&a" a" ya"% ya"% !er!ed !er!eda/! a/!eda eda daa& daa& &e"%hada' &e"%hada'ii ke&atia"( ke&atia"( Berikut Berikut ta"da/ta" ta"da/ta"da da -sik da" e&)si)"a e&)si)"a ya"% !iasa"ya diaa&i 'asie" 'ada akhir kehidu'a""ya kehidu'a""ya a( Me"arik diri diri daa& i"teraksi de"%a" de"%a" keuar%a keuar%a da" kera!at"ya kera!at"ya 3 Pasie" da'at da'at &e"arik &e"arik diri diri daa& daa& akhir akhir &i"%%u &i"%%u kehidu'a kehidu'a""ya ""ya(( Ha i"i !uka" !erarti 'asie" &arah atau de'resi atau dia tidak &e"+i"tai 9
!(
+(
d(
e(
keuar%a"ya( Ha terse!ut da'at terjadi kare"a !erkura"%"ya su'ai )ksi )ksi%e %e" " ke )tak )tak$$ !erk !erkur ura" a"%" %"ya ya air aira" a" darah arah$$ da"5 da"5at atau au 'asi 'asie" e" &e&'ersia'ka" &e&'ersia'ka" diri daa& &e"%hada'i ke&atia"( ke&atia"( 1 Pasie" asie" &u"%ki &u"%ki" " kehia" ehia"%a" %a" &i"at &i"at terhad terhada' a' ha/ha ha/ha ya"% ya"% &ere &ereka ka sukai$ se'erti a+ara T= *a)rit$ te&a"$ atau !i"ata"% kesaya"%a"( kesaya"%a"( 9 Keua euarr%a$ %a$ kera! era!at at$$ da" da" 'e&! 'e&!er erii 'ea 'eaya ya"a "a" " 'er 'eru u &e&! &e&!er erit itah ahu u 'asie" 'asie" !ah,a !ah,a &ere &ereka ka !erada !erada di dekat dekat 'asie" 'asie" u"tuk u"tuk &e&!e &e&!erik rika" a" duku"%a"( Pasie" harus teta' terja%a da" &e"de"%arka"$ ,aau'u" &ereka tidak &e&!erika" res')"( Peru!ah eru!aha" a" P)a P)a Tidu Tidurr 3 Pasie" da'at &e"%a"tuk$ &e"%a"tuk$ 'e"i"%kata 'e"i"%kata" " tidur$ tidur$ seri"% seri"% terja%a terja%a dari tidur ke&udia" tertidur ke&!ai$ atau !i"%u"% saat &ereka !a"%u" tidur( 1 Kekuatira" Kekuatira" &u"%ki" terjadi terjadi 'ada saat 'asie" terja%a &aa& hari$ keuar%a atau kera!at da'at &e&i"ta 'asie" C!ia &e&u"%ki"ka" u"tuk duduk sea&a keuar%a &u"%ki" tertidur di sa&'i"% 'asie"( 9 Pasie asie" " &u"%k u"%ki" i" e!i e!ih h !a"y !a"yak ak tidu tidur$ r$ keua euarr%a da" da" 'e&! 'e&!er erii 'eaya"a" harus terus &e"erus &e"%ajak 'asie" u"tuk !er!i+ara de"%a e"%a" " &erek ereka$ a$ !ahk ahka" !ia !ia 'asi 'asie" e" &u"%k u"%ki" i" tida tidak k sada sadarr$ &e"%i &e"%i"%a "%att !e!era !e!era'a 'a 'asie 'asie" " &u"%k &u"%ki" i" &asih &asih da'at da'at &e"de" &e"de"%ar %ar &ereka !er!i+ara( Kesuit Kesuita" a" u"tuk u"tuk &e"%)"tr &e"%)"tr) ) "yeri "yeri 3 Pada k)"di k)"disi si 'e"yak 'e"yakit it terte" terte"tu$ tu$ se'ert se'ertii ka"k ka"ker$ er$ 'asie" 'asie" da'at da'at &e"%a &e"%aa& a&ii kesuit esuita" a" daa& daa& &e"%)" &e"%)"tr tr) ) "yeri$ "yeri$ 'asie" 'asie" &e"jad &e"jadii seri"% &erasaka" "yeri ya"% tidak tertaha"ka"( 1 Peaya"aa" 'aiati* 'aiati* atau s'esiais "yeri 'eru dii!atka" daa& ha i"i$ de"%a" &e&!erika" 'e"%)!ata" ya"% te'at( 9 Peaya" Peaya"a" a" !e!as "yeri se'erti se'erti 'e&ijata" 'e&ijata" atau tek"ik tek"ik reaksas reaksasii da'at di!erika" Keeah eeaha" a" da" kee kee&a &aha" ha" 3 Keeaha" Keeaha" da" kee&aha" kee&aha" da'at &e"i"%kat$ &e"i"%kat$ sehi"%%a 'asie" da'at &e"%aa&i ha !aik da" ha !uruk !er%a"tia" se'a"ja"% hari 1 Keua euarr%a da" da" 'e&! 'e&!er erii 'ea 'eaya ya"a "a" " 'er 'eru u se"a se"a"t "tia iasa sa &e"e& e"e&a" a"ii 'asie" 'asie" daa& daa& aktii aktiitas tas sehari sehari/ha /hari$ ri$ da" &e&!a" &e&!a"tu tu 'asie" 'asie" u"tuk u"tuk &e"yi&'a" e"er%y e"er%y 'asie" terhada' ha/ha ya"% 'ai"% 'e"ti"% saja Peru!ah eru!aha" a" P)a P)a Maka" Maka" 3 K)"dis "disii 'e"ya e"yaki kitt terte erte"t "tu u ya"% a"% !er !er'e"% e"%aru aruh 'ad 'ada sau saurra" 'e"+er"aa" da'at &e&'e"%aruhi ke&a&'ua" 'asie" u"tuk &aka"( 1 Pasie" asie" da'at da'at kehia" ehia"%a" %a" "a*su "a*su &aka &aka" " kar kare"a ke!utuh e!utuha" a" tu!uh tu!uh u"tu u"tuk k &e"d &e"da' a'at atk ka" e"er e"er%i %i !erk !erkur ura" a"%$ %$ da" terj terjad adii 'e"u 'e"uru ru"a "a" " ke&a&'ua" tu!uh u"tuk &e"%%u"aka" &aka"a" da" +aira" de"%a" !aik( 9 Pasie" Pasie" se!aik"ya diiFi"ka" u"tuk &e&iih &e&iih &aka"a" atau atau &i"u&a" ya"% dikehe"daki"ya daa& ju&ah sedikit( > Me"%i" Me"%i"%at %at aktii aktiitas tas &e"%u" &e"%u"yah yah &e&! &e&!utu utuhk hka" a" e"er% e"er%i$ i$ 'asie" 'asie" se!aik"ya di!erika" &ilkshakes$ &ilkshakes$ i!e !rea&$ !rea&$ atau 'udding atau 'udding(( 4 0ika 'asie" &e"%aa&i &e"%aa&i kesuita" u"tuk u"tuk &e"ea"$ !erika" &aka"a" &aka"a" +air$ +air$ ya"% ya"% da'at da'at di!eri di!erika ka" " de"%a" de"%a" sed)ta sed)ta" " a'a!i a'a!ia a 'asie 'asie" " da'at da'at duduk( >
U'ayaka" U'ayaka" !i!ir 'asie" teta' !asah de"%a" de"%a" &e&!erik &e&!erika" a" li' al&
da" se"a"tiasa &e&!ersihka" &uut 'asie" *( A,are"ess 3 Pada Pada saat/saat akhir kehidu'a"$ kehidu'a"$ 'asie" da'at &e"%aa&i e'ids)de e'ids)de ke!i"%u"%a" ke!i"%u"%a" atau terja%a dari tidur kare"a &i&'i 1 Pasie" Pasie" da'at ke!i"%u"%a" ke!i"%u"%a" atas )rie"tasi ,aktu$ ,aktu$ te&'at atau daa& &e"%e"ai keuar%a terdekat( Keuar%a atau 'e&!eri 'eaya"a" da'at se"a"tiasa &e"%i"%atka" ke&!ai ke&!ai 'asie"$ di&a"a 'asie" !erada$ da" sia'a saja ya"% !erada di sekitar"ya$ de"%a" +ara ya"% e&!ut da" tidak &e&aksa !aha" a'a!ia 'asie" &e")ak atau !er)"tak( 9 Kada" Kada"%k %kaa aa 'asie 'asie" " &e"+e &e"+erit ritak aka" a" teah teah !erte& !erte&u u atau atau !er!i+ !er!i+ara ara de"%a" de"%a" keuar euar%a %a ya"% ya"% sudah sudah &e"i" &e"i"%%a %%a$ $ !e'er !e'er%ia %ia" " jauh$ jauh$ &eih &eihat at +ahaya +ahaya$$ ku'u/ ku'u/k ku'u atau atau sy&!) sy&!)/si /si&! &!) ) ya"% ya"% tidak tidak da'at da'at terih terihat at se+a se+ara ra "yat "yata a keua euarr%a da" da" 'e&! 'e&!er erii 'ea 'eaya ya"a "a" " da'a da'att &e&i &e&i"t "ta a 'asie" 'asie" u"tuk u"tuk !er+er !er+erita ita e!ih e!ih !a"yak !a"yak da" &e"+e &e"+erit ritak aka" a" a'a ya"% ya"% diiha diihatt da" &i&i'i &i&i'i"ya "ya$$ ta"'a ta"'a &e"ya &e"ya"%k "%ka a a'a ya"% ya"% dis disa& a&'ai 'aika ka" " 'asie"( %( Pr)ses Ke&atia" Cd$ing Cd$ing 'ro!ess 'ro!ess 3 Pasie asie" " &u"% &u"%ki ki" " kehi ehia" a"%a %a" " k)"tr )"tr) ) atas atas ka"du a"du"% "% ke&ih e&ih da" da" saura" +er"a kare"a reaksasi dari )t)t 'a"%%u$ 'e&!eri 'eaya"a" 'eru eru &e&! e&!erik erika" a" u"de u"derr'ad atau atau 'a&' a&'ers ers se'er e'eru u"y "ya a da" &e"%%a"ti a'a!ia !asah 1 Peru!ah eru!aha" a" *rek *rekue" ue"si si 'er"a' 'er"a'asa asa"$ "$ &ea&! &ea&!at at atau atau &aki" &aki" +e'at$ +e'at$ 'eru disa&'aika" ke'ada d)kter u"tuk diakuka" 'e&eriksaa"( 9 A'a!ia 'asie" &e"%)r)k$ &e"%)r)k$ kare"a kare"a &e"u&'uk"ya &e"u&'uk"ya +aira" da" air iur di te"% te"%%) %)rr)ka" )ka"$$ a'a! a'a!i ia a di'e di'er ruk uka" a" da'a da'att di!e di!eri rika ka" " 'e&! 'e&!er eria ia" " "e!uiFer$ su+ti)" atau )ksi%e" u"tuk &e&!a"tu 'er"a'asa" 'er"a'asa" 'asie" > Kuit 'asie" 'asie" da'at &e"jadi &e"jadi 'u+at atau ke!irua" ke!irua" da" terasa terasa di"%i" kar kare"a &e"uru &e"uru""y ""ya a aira" aira" darah darah ha i"i tidak tidak &e"i& &e"i&!u !uka ka" " rasa rasa saki sakitt da" da" rasa rasa tida tidak k "ya& "ya&a" a" 'ada 'ada 'asi 'asie" e"$$ )eh )eh kar kare"a e"a itu itu tida tidak k di'eruka" 'e&!eria" 'e"%ha"%at atau sei&ut eektrik ya"% da'at &e"i&!uka" &e"i&!uka" uka !akar$ !erika" sei&ut ti'is saja( 2. Fa%-+a% a%-+a% M#,a# M#,a# K/a$a# K/a$a# a( "enial C7ase C7ase Pe"ya"%ka Pe"ya"%kaa"5'e"%i" a"5'e"%i"%kara" %kara" da" Pe"%asi"%a" Diri Di&uai ketika )ra"% disadarka" !ah,a ia aka" &e"i"%%a da" dia tidak da'at &e"eri&a i"*)r&asi i"i se!a%ai ke!e"ara" da" !ahka" &u"%ki" &e"%i"%kari"ya( Reaksi Reaksi 'erta&a seteah &e"de"%ar$ !ah,a 'e"yakit"ya didu%a tidak da'at dise&!uhka" a%i adaah$ Tidak$ i"i tidak tidak &u"%k &u"%ki" i" terjad terjadii de"%a" de"%a" saya( saya( Pe"ya"% e"ya"%ka kaa" a" i"i &eru' &eru'ak aka" a" &eka"is& &eka"is&e e 'ertaha" 'ertaha"a" a" ya"% !iasa !iasa dite&uka dite&uka" " 'ada ha&'ir ha&'ir setia' setia' 'asie" 'ada saat 'erta&a &e"de"%ar !erita &e"%ejutka" te"ta"% keada eadaa" a" diri diri"y "ya( a( Ha&' Ha&'ir ir tak tak ada ada )ra" )ra"% % ya"% ya"% 'er 'er+aya +aya$$ !ah, !ah,a a ke&a ke&atia tia""y ""ya a sudah sudah dekat$ dekat$ da" &eka &eka"is "is&e &e i"i ter"ya ter"yata ta &e&a" &e&a"% % &e")) &e"))"% "% &erek &ereka a u"tuk u"tuk da'at da'at &e"%a &e"%atas tasii sh)+k sh)+k khusus khusus"ya "ya kaau kaau 'e"ya" 'e"ya"%k %kaa aa" " i"i 'eri)d 'eri)dik( ik( N)r& N)r&a" a"ya$ ya$ 'asie" 'asie" itu aka" aka" &e&asu &e&asuki ki &asa/ sa/&asa 'er%u er%u& &ua" ua" a"t a"tara ara &e"ya e"ya"% "%k ka da" &e"er e"eri& i&a a ke"yataa"$ ke"yataa"$ sa&'ai ia da'at !e"ar/!e"ar &e"eri&a ke"yataa"$ !ah,a ke&atia" &e&a"% harus ia hada'i( !( #nger C7ase C7ase Ke&araha" 4
Terjadi Terjadi ketika ketika 'asie" tidak da'at a%i &e"%i"%kari &e"%i"%kari ke"yataa" ke"yataa" !ah,a ia aka" &e"i"%%a( 0ara"% sekai ada 'asie" ya"% &eakuka" 'e"ya" 'e"ya"%k %kaa aa" " terus terus &e"eru &e"erus( s( Masa"y Masa"ya a ti!a ti!a di&a"a di&a"a ia &e"%a &e"%aku kui$ i$ !ah,a ke&atia" &e&a"% sudah dekat( Teta'i kesadara" i"i seri"%kai disertai de"%a" &u"+u"ya ketakuta" da" ke&araha"( Me"%a'a i"i terjad terjadii de"%a" de"%a" dirik diriku u$$ Me"%a Me"%a'a 'a !uka" !uka" &ere &ereka ka ya"% ya"% sudah sudah tua$ tua$ ya"% &e&a"% hidu'"ya sudah tidak tidak !er%u"a !er%u"a a%i Ke&araha" e&araha" i"i seri seri"% "%k kai ai diek dieks' s'rresik esika" a" daa daa& & sik sika' re,e e,e da" da" &e"+a e"+ari ri/+ /+ar arii kesa kesaaha aha" " 'ada 'ada 'eaya 'eaya"a" "a" di ru&ah ru&ah sakit sakit atau atau di ru&ah ru&ah(( Bahka Bahka" " kada"%/kada"% ditujuka" 'ada )ra"%/)ra"% ya"% dikasihi"ya$ d)kter$ 'e"d 'e"det eta$ a$ &au' &au'u" u" Tuha" uha"(( Seri Seri"% "%ka kai i a"%% a"%%)t )ta a keua euarr%a &e"j &e"jad adii !i"%u" !i"%u"% % da" tidak tidak &e"%er &e"%erti ti a'a ya"% ya"% harus harus diak diakuk uka"( a"( U&u&" U&u&"ya ya &ereka &ereka tidak &e"yadari$ !ah,a ti"%kah aku 'asie" tidak &asuk aka$ &eski' &eski'u" u" ")r&a ")r&a$$ se!a%a se!a%aii eks'r eks'resi esi dari dari *rusta *rustasi si ya"% ya"% diaa& diaa&i"y i"ya( a( Se!e Se!e"a "arr"ya "ya ya"% ya"% di!u di!utu tuhk hka" a" 'asi 'asie" e" ada adaah ah 'e"% 'e"%er erti tia" a"$$ !uka !uka" " ar%u&e" ar%u&e"tasi/ tasi/ar% ar%u&e" u&e"tasi tasi dari )ra"%/)ra" )ra"%/)ra"% % ya"% tersi"%%u tersi"%%u"% "% )eh kare"a ke&araha""ya( +( argaining C7ase Ta,ar Me"a,ar I"i adaah *ase di &a"a 'asie" aka" &uai &e"a,ar u"tuk da'at hidu' sedikit e!ih a&a a%i atau dikura"%i 'e"deritaa""ya( Mereka !isa &e"ja"jik &e"ja"jika" a" &a+a&/& &a+a&/&a+a& a+a& ha ke'ada ke'ada Tuha"$ Tuha"$ Tuha"$ kaau kaau E"%kau &e"yataka" kasih/Mu$ da" keajai!a" kese&!uha"/Mu$ &aka aku aka" &e&'erse&!ahka" seuruh hidu'ku u"tuk &eaya"iMu( d( "e'resion C7ase C7ase De'resi Seteah ter"yata 'e"yakit"ya &aki" 'arah$ ti!aah *ase de'resi( Pe"deri e"derita ta &eras &erasa a 'utus 'utus asa &eiha &eihatt &asa &asa de'a"" de'a""ya ya ya"% ya"% ta"'a ta"'a hara'a hara'a"( "( Se!a%a Se!a%aii )ra"% )ra"% 'er+ay 'er+aya a &e&a &e&a"% "% &u"% &u"%ki" ki" dia &e"%e &e"%ert rtii ada"ya te&'at da" keadaa" ya"% jauh e!ih !aik ya"% teah Tuha" sediaka" di sur%a( Na&u"$ &eski'u" de&ikia" 'erasaa" 'utus asa &asih aka" diaa&i( e( #!!e'tan!e C7ase #!!e'tan!e C7ase Me"eri&a Tidak se&ua 'asie" da'at terus &e"erus !ertaha" &e")ak ke"ya e"yata taa" a" ya"% ya"% ia aa& aa&i( i( Pada ada u&u& u&u&"y "ya$ a$ sete setea ah h ja"% ja"%ka ka ,akt ,aktu u terte"tu &ereka aka" da'at &e"eri&a ke"yataa"$ !ah,a ke&atia" sudah dekat$ sehi"%%a sehi"%%a &ereka &ereka &uai kehia" kehia"%a" %a" ke%airah ke%airaha" a" u"tuk u"tuk !erk)&u"ikasi da" tidak tertarik a%i de"%a" !erita da" 'ers)aa"/ 'er 'ers)a s)aa" a" di sekit ekitar ar"y "ya( a( Pasie asie" "/'as /'asie ie" " se'er e'erti ti i"i i"i !ia !iasa" sa"ya &e&!)sa"k &e&!)sa"ka" a" da" &ereka &ereka seri"%k seri"%kai ai diu'aka" diu'aka" )eh te&a"/te& te&a"/te&a" a" da" keuar euar%a" %a"ya$ ya$ 'adaha 'adaha ke!utuh e!utuha" a" u"tuk u"tuk seau seau dekat dekat de"%a" de"%a" keuar%a keuar%a 'ada saat/ saat terakhir justru &e"jadi sa"%at !esar
BAB III TATA TATA LAKSANA LAK SANA A. TATA LAKSANA ASESMEN PELAY PELAYANAN AKHIR KEHIDUPAN KEHIDUPAN
3( 7akt)r 7isik 7isik Pada ada k)"di )"disi si ter ter&i"a &i"a Cakh Cakhir ir kehid ehidu' u'a" a" 'asi 'asie" e" diha dihada da'k 'ka" a" 'ada 'ada !er!a% !er!a%ai ai &asa &asaah ah 'ada 'ada -s -sik( ik( Gejaa Gejaa -s -sik ik ya"% ya"% ditu"j ditu"jukk ukka" a" a"tara a"tara ai" ai" 'eru!aha" 'ada 'e"%ihata"$ 'e"de"%ara"$ "utrisi$ +aira"$ ei&i"asi$ kuit$ ta"data"da ita$ &)!iisasi$ "yeri Pe&!eri 'eaya"a" harus &e"%e"ai 'eru!aha" -sik ya"% terjadi 'ada 'asi 'asie" e" &u"% &u"%ki ki" " &e"% &e"%a aa& a&ii !er! !er!a% a%ai ai %eja %ejaa a sea sea&a &a !er! !er!u ua" a" !ua !ua" " se!eu se!eu& & &e&a &e&asuk sukii k)"di k)"disi si akhir akhir kehidu' ehidu'a"( a"( Pe&!eri e&!eri 'eaya 'eaya"a "a" " harus harus res'ek terhada' 'eru!aha" -sik ya"% terjadi 'ada 'asie" ter&i"a kare"a ha terse!ut &e"i&!uka" ketidak"ya&a"a" da" 'e"uru"a" ke&a&'ua" 'asie" daa& &e&eihara diri( 1( 7akt)r Psik))%is Psik))%is Peru!ah eru!aha" a" 's 'sik ik)) ))%is %is ju%a ju%a &e"yer &e"yertai tai 'asie 'asie" " daa& daa& k)"disi )"disi ter&i" ter&i"a( a( Pe&!eri 'eaya"a" harus 'eka da" &e"%e"ai ke+e&asa"a ya" % terjadi 'ada 'ada 'asi 'asie" e" ter ter&i"a &i"a$ $ haru harus s !isa !isa &e"% &e"%e" e"a aii e.s .s'r 'res esii ,aja ,ajah h ya"% ya"% ditu"j ditu"jukk ukka" a" a'aka a'akah h sedih$ sedih$ de'r de'resi atau atau &arah( &arah( Pr)! Pr)!e& e& 'si 'sik) k))% )%is is ai" ai" &u"+u 'ada 'asie" ter&i"a ter&i"a a"tara ai" keter%a"tu"%a"$ keter%a"tu"%a"$ kehia"%a" har%a diri da" hara'a"( hara'a"( Pe&!eri Pe&!eri 'eaya"a" 'eaya"a" harus &e"%e"ai &e"%e"ai taha'a" taha'a" taha'a" taha'a" &e"jea"% aja ya"% terjadi 'ada 'asie" ter&i"a( 9( 7akt)r S)sia S)sia Pe&!eri 'eaya"a" harus &e"%kaji !a%ai&a"a i"teraksi 'asie" sea&a k)"disi ter&i"a$ kare"a 'ada k)"disi i"i 'asie" +e"deru"% &e"arik diri$ &udah tersi""%u"%$ tidak i"%i" !erk)&u"ikasi !erk)&u"ikasi da" seri"% !erta"ya te"ta"% k)"disi 'e"yakit"ya Ketidak etidakyak yaki"a i"a" " da" ketidak etidak'u 'uasa asa" " sei"% sei"% &e&! &e&!a,a a,a 'riak 'riaku u is)as is)asi( i( Pe&!eri 'eaya"a" harus !isa &e"%e"ai ta"da ta"da 'asie" &e"%is)asi diri$ diri$ sehi"% sehi"%%a %a da'at da'at di !erik !erika" a" duku"% duku"%a" a" dari dari te&a" te&a" dekat dekat $ kera!at era!at 5 keuar%a keuar%a terdekat u"tuk seau &e"e&a"i 'asie"( >( 7akt)r S'iritua S'iritua Pe&!er Pe&!erii 'eaya"a 'eaya"a harus harus &e"%kaj &e"%kajii !a%ai&a"a !a%ai&a"a keyaki"a keyaki"a" " 'asie" 'asie" aka" aka" 'r)s 'r)ses es akhi akhirr haya hayat$ t$ !a%a !a%ai& i&a" a"a a sik sika' 'asi 'asie" e" &e"% &e"%ha hada da'i 'i saat saat saat saat terakhir"ya( A'akah se&aki" &e"dekatka" diri ke'ada Tuha" atau a'akah se&aki se&aki" " !er)"t !er)"tak ak aka" aka" keaadaa eaadaa""y ""ya( a( Pe&!eri e&!eri 'eaya 'eaya"a" "a" ju%a ju%a harus harus &e"%etahu &e"%etahuii di saat saat se'erti se'erti 'asie" 'asie" &e"%hara' &e"%hara'ka" ka" kehadir kehadira" a" t)k)h t)k)h a%a&a Cr)ha"ia,a" u"tuk &e"e&a"i disaat saat terakhir"ya( terakhir"ya( b. TATA LAKSANA PEMBERIAN HAK-HAK PASIEN PASIEN PADA PADA AKHIR KEHIDUPAN KEHIDUPAN
3( Hak di'erakuka" di'erakuka" se!a%ai&a"a &a"usia &a"usia ya"% hidu' sa&'ai aja ti!a$ 1( Hak &e&'ertaha"ka" &e&'ertaha"ka" hara'a""ya$ hara'a""ya$ tidak 'edui a'a'u" 'eru!aha" ya"% ya"% terjadi$ 9( Hak &e"da'atka" &e"da'atka" 'era,ata" ya"% da'at &e&'ertaha"ka" &e&'ertaha"ka" hara'a""ya$ hara'a""ya$ a'a'u" ya"% terjadi$ >( Hak Hak &e"% &e"%ek eks' s'rresik esika" a" 'era 'erasa saa" a" da" da" e&)s e&)si" i"ya ya sehu sehu!u !u"% "%a" a" de"% de"%a" a" ke&atia" ya"% seda"% dihada'i"ya$ 4( Hak !er'ar !er'artis tisi'a i'asi si daa& daa& 'e"%a& 'e"%a&!i !ia" a" ke'utus e'utusa" a" !erka !erkaita ita" " de"%a" de"%a" 'era,ata"$ 6
( Hak &e&' &e&'er er)e )eh h 'erhat 'erhatia" ia" daa& daa& 'e"%)! 'e"%)!ata ata" " da" 'era, 'era,ata ata" " se+ar se+ara a !erk !erkesi"a& esi"a&!u" !u"%a" %a"$$ ,aau' ,aau'u" u" tujua" tujua" 'e"ye& 'e"ye&!uh !uha"" a""ya ya harus harus diu!ah diu!ah &e"jadi tujua" &e&!erika" rasa "ya&a"$ 6( Hak u"tuk tidak tidak &e"i"%%a daa& daa& kese"diria"$ kese"diria"$ ;( Hak u"tuk !e!as dari dari rasa sakit$ sakit$ <( Hak u"tuk &e&'er &e&'er)eh )eh ja,a!a" atas 'erta"yaa""ya se+ara se+ara jujur$ 32(( Hak 32 Hak u"tu u"tuk k &e& &e&'er 'er)eh )eh !a"t !a"tu ua" dari dari 'era 'era,a ,att atau atau &edis edis u"tu u"tuk k keuar%a keuar%a ya"% diti"%%aka" a%ar da'at &e"eri&a ke&atia""ya$ ke&atia""ya$ 33( Hak u"tuk &e"i"%%a daa& da&ai da&ai da" !er&arta!at$ !er&arta!at$ 31( Hak u"tuk teta' daa& ke'er ke'er+ayaa +ayaa" " atau a%a&a"ya a%a&a"ya da" tidak dia&!i dia&!i ke'utusa" ya"% !erte"ta"%a" de"%a" ke'er+ayaa" ya"% dia"ut$ 39( Hak u"tuk u"tuk &e&'er &e&'erdaa& daa& da" &e"i"%k &e"i"%katka atka" " ke'er+ ke'er+ayaa"" ayaa""ya$ ya$ a'a'u" a'a'u" arti"ya !a%i )ra"% ai"$ 3>( Hak u"tuk &e"%hara'ka" !ah,a kesu+ia" kesu+ia" ra%a &a"usia aka" dih)r&ati seteah ya"% !ersa"%kuta" !ersa"%kuta" &e"i"%%a$ 34( Hak u"tuk &e"da'atka" &e"da'atka" 'era,ata" 'era,ata" dari )ra"% ya"% 'r)*esi 'r)*esi)"a$ )"a$ ya"% da'at &e"%erti ke!utuha" da" ke'uasa" daa& &e"%hada'i ke&atia"( c. TATA LAKSANA PELAY PELAYANAN AKHIR KEHIDUPAN KEHIDUPAN
3( Beri Berika ka" " 'asi 'asie" e" 'era 'erasa saa" a" te"t te"ta" a"% % 'e&a 'e&aha ha&a &a" " da" da" e&'a e&'ati ti ter terhada hada' ' 'e"yakit atau k)"disi ya"% diderita"ya( 1( Berik Berika" a" kese&' ese&'ata ata" " 'ada 'ada 'asie" 'asie" da" keua keuar% r%a a u"tuk u"tuk &e"%u &e"%u"%k "%ka'k a'ka" a" 'erasaa"$ didiskusika" kehia"%a" se+ara ter!uka da" %ai &ak"a 'ri!adi dari kehia"%a"( kehia"%a"( 9( Berika" Berika" d)r)" d)r)"%a" %a" 'ada 'ada 'asie" u"tuk u"tuk &e"%ek &e"%eks'r s'resik esika" a" atri!ut atri!ut diri diri ya"% ')siti* te"ta"% 'e"eri&aa" ke&atia" ya"% aka" terjadi( >( Ba"tu Ba"tu 'asie" 'asie" &e"%ata &e"%ataka ka" " da" &e"eri &e"eri&a &a ke&ati ke&atia" a" ya"% aka" terjad terjadi$ i$ ja,a! se&ua 'erta"yaa" 'erta"yaa" de"%a" jujur$ 'r)ses 'r)ses !erduka$ !erduka$ 'r)ses 'r)ses !erka!u"%( !erka!u"%( 4( Berika" Berika" 'e&aha& 'e&aha&a" a" ke'ada ke'ada keuar keuar%a %a 'asie" u"tuk u"tuk &eua"% &eua"%ka" ka" ,aktu ,aktu !ersa&a 'asie" atau )ra"% terdekat"ya da" tu"jukka" 'e"%ertia" ya"% e&'ati$ k)"tak ya"% seri"% da" &e"%k)&u"ikasika" sika' 'erhatia" da" 'edu 'edui i da'a da'att &e&! &e&!a" a"tu tu &e"% &e"%ur ura" a"%i %i ke+e& e+e&as asa" a" da" da" &e"i &e"i"% "%ka katk tka" a" 'e&!eajara"( ( Ta,ar a,ark ka" ke'ad e'ada a 'asi 'asie" e" u"tu u"tuk k &ea &eaks ksa" a"ak aka" a" 'rak 'rakte tek k da" ritu ritua a kea%a&aa"$ de"% e"%a" +ara &e"data"%ka" 'e&uka a%a&a ya"% diyaki"i5dia"ut )eh 'asie"( 6( Berika" Berika" 'riasi 'riasi da" kete" kete"a"%a" a"%a" u"tuk u"tuk ritua ritua s'iritua s'iritua sesuai sesuai ke!utu ke!utuha" ha" 'asie" a%ar &e&udahka" 'asie" u"tuk re*resi da" &eakuka" 'ere"u"%a"( ;( Pe&!er Pe&!eria" ia" 'e"%)!at 'e"%)!ata" a" ya"% sesua sesuaii de"%a" %ejaa %ejaa da" da" kei"%i" kei"%i"a" a" 'asie" 'asie" da" keuar%a <( Me"ya&'a Me"ya&'aika" ika" isu isu ya"% ya"% se"siti* se"siti* se'erti se'erti aut)'sy aut)'sy da" d)"asi d)"asi )r%a" )r%a" 32( Me"%h)r&ati Me"%h)r&ati "iai ya"% dia"ut 'asie"$ a%a&a da" 're*ere"si 're*ere"si !udaya 33(( Me"% 33 Me"%ik ikut utse sert rtak aka" a" 'asi 'asie" e" da" da" keua euarr%a"y %a"ya a daa daa& & se&u se&ua a as'e as'ek k 'eaya"a" 31( Me&!eri res')" 'ada &asaah/&asaah &asaah/&asaah 'sik))%is$ e&)si)"a$ e&)si)"a$ s'iritua da" !udaya dari 'asie" da" keuar%a"ya( keuar%a"ya( 39(( Me&a 39 Me&ast stik ika" a" !ah, !ah,a a %eja %ejaa a/% /%ej eja aa" a"ya ya aka" aka" dia diak kuka" uka" ases ases&e &e" " da" da" dike)a se+ara te'at(
;
d. TATA LAKSANA PENGELOLAAN PENGELOLAAN AKHIR KEHIDUPAN KEHIDUPAN
3( Ba"t Ba"tua ua" " t)ta t)ta dia diak kuka" uka" 'ada 'ada 'asi 'asie" e" saki sakitt atau atau +ede +edera ra krit kritis is ya"% ya"% dihara'ka" teta' da'at hidu' ta"'a ke%a%aa" )tak !erat ya"% &e"eta'( &e"eta'( Waau'u" aau'u" siste& siste& )r%a" )r%a" ita ju%a ter'e"%ar ter'e"%aruh$ uh$ teta'i teta'i kerusak kerusaka""y a""ya a &asih &asih reersi reersi!e( !e( Se&ua Se&ua usaha usaha ya"% &e&u"%ki &e&u"%ki"ka "ka" " harus diakuka" diakuka" u"tuk &e"%ura"%i &)r!iditas da" &)rtaitas( 1( Se&u Se&ua a !a"t !a"tua ua" " ke+ua e+uai i R0P R0P CDNA CDNAR R J "o *ot #tte&'t #tte&'t Resus!ita Resus!itation tion$ $ diakuka" diakuka" 'ada 'asie"/'asie" de"%a" *u"%si )tak ya"% teta' ada atau de"%a" de"%a" hara'a hara'a" " 'e&ui 'e&uiha" ha" )tak$ )tak$ teta'i teta'i &e"%a &e"%aa& a&ii ke%a%a e%a%aa" a" ja"tu" ja"tu"%$ %$ 'aru atau )r%a" )r%a" ya"% ai"$ atau daa& ti"%kat ti"%kat akhir akhir 'e"yakit 'e"yakit ya"% tidak da'at dise&!uhka"( dise&!uhka"( 9( Tidak Tidak diakuka diakuka" " ti"daka" ti"daka"/ti"d /ti"daka" aka" uar !iasa$ !iasa$ 'ada 'asie"/'asie" 'asie"/'asie" ya"% jika ditera'i ha"ya &e&'era&!at &e&'era&!at ,aktu ke&atia" ke&atia" da" !uka" &e&' &e&'er er'a 'a"j "ja" a"% % kehid ehidu' u'a" a"(( U"tu U"tuk k 'asi 'asie" e" i"i i"i da'a da'att dia diak kuka" uka" 'e"%he"tia" atau 'e"u"daa" !a"tua" hidu'( Pasie" Pasie" ya"% &asih sadar ta'i ta"'a ta"'a hara' hara'a"$ a"$ ha"ya ha"ya diak diakuka uka" " ti"daka" ti"daka" tera'euti tera'eutik5'a k5'aiati* iati* a%ar 'asie" &erasa "ya&a" da" !e!as "yeri(
. TATA LAKSANA PENANGANAN GEJALA DAN TANDA TANDA AKHIR KEHIDUPAN KEHIDUPAN
1. Nyeri a( Pe"ataaksa"aa" Pe"ataaksa"aa" "yeri da'at &e"%%u"aka" &e"%%u"aka" )!at a"ti a"ti "yeri 'ain C'ain killer sesuai de"%a" i"struksi d)kter( d)kter( A'a!ia 'asie" tidak da'at &e"ea" )!at$ &aka aka 'e& 'e&!eria eria" " da'at a'at &eet eetak akk ka" )!at !at di !a, !a,ah id idah$ ah$ re+t e+ta su'')sut)ria$ su'')sut)ria$ i"ejksi$ i"*us atau 'at!h atau 'at!h(( !( Pada saat/saat saat/saat akhir kehidu'a kehidu'a"$ "$ "yeri &u"%ki" &u"%ki" tidak da'at dit)eris dit)eris )eh )eh 'asi 'asie" e"$$ sehi sehi"% "%%a %a 'er 'eru u di'e di'ert rti& i&!a !a"% "%ka ka" " 'e"% 'e"%%u %u"a "aa" a" )'i) )'i)id id a"a a"a%e %esi si+s +s(( Pasie asie" " da" da" keua euarr%a 'er 'eru u di!e di!eri ri 'e"j 'e"je eas asa" a" &e"% &e"%e" e"ai ai kekuat ekuatira ira" " !ah,a !ah,a 'e&!er 'e&!eria" ia" )'i)id )'i)ids s da'at da'at &e&' &e&'er er+e' +e'at at ke&a ke&atia tia"$ "$ !ah,a 'e"eitia" teah &e&!uktika" !ah,a tidak ada hu!u"%a" a"tara 'e&!eria" o'ioids de"%a" o'ioids de"%a" ke&atia" ya"% e!ih di"i( +( E*ek E*ek sa& sa&'i"% 'i"% 'e&! 'e&!er eria ia" " o'ioids$ o'ioids$ &u"% &u"%ki ki" " da'a da'att terj terjad adii &$o!loni! +erking Ckej Ckeja" a"% % &i)k &i)k) )"i "ik k 'ada 'ada e"% e"%a" a" da" da" tu"% tu"%ka kaii atau atau +e%u +e%uka ka" " Chi+ Chi++u +u' '(( Pe&!e e&!eri ria" a" )'i) )'i)id ids s d)si d)sis s ti"% ti"%%i %i daa daa& & ja"% ja"%ka ka a&a a&a da'a da'att &e&u"+uka" &e&u"+uka" %ejaa i"i 'ada a,a 'e&!eria"( 2. Fatigue a( Rasa keeaha" keeaha" ya"% !ere!ih da'at terjadi 'ada akhir kehidu'a" kehidu'a" ya"% da'at da'at dis dise!a e!a!k !ka" a" )eh )eh !er!a% !er!a%ai ai *a+t)r *a+t)r$$ !aik !aik !eru'a !eru'a 'eru!a 'eru!aha" ha" -s -sik ik &au'u" &e"ta kare"a 'e"%aruh 'e"%)!ata"( !( D)kt D)kter er da'a da'att &e&' &e&'er erti ti&! &!a" a"%k %ka" a" 'e&! 'e&!er eria ia" " )!at )!at/) /)!a !ata ta" " ya"% ya"% &e"i"%katka" &e"i"%katka" ki"erja )tak$ aert"ess$ da" 'e"i"%kata" e"er%i( . Shortn Shortness ess o- reat reath h a( Sesak "a'as da" kesuita" kesuita" u"tuk !er"a'as s')"ta" da'at dise!a!ka" dise!a!ka" !e!era'a ha !erikut rete"si +aira" di a!d)&e" Cas+ites$ !erkura"%"ya kekuata" )t)t$ hi')kse&ia Ckeadaa" di&a"a terjadi kekura"%a" kadar )ksi%e )ksi%e" " di daa& daa& darah darah$$ 'e"yak 'e"yakit it 'aru 'aru )!stru )!strukti kti** &e"ah &e"ahu" u" CPP CPP:M :M$$ '"eu&)"ia$ atau i"*eksi ai""ya( !( Pe&!eria" e&!eria" )'i)ids )'i)ids de"%a" d)sis ya"% sa"%at sa"%at re"dah re"dah da'at da'at di!erika di!erika" " 'ada 'asie" ya"% &e"%aa&i rasa "yeri( +( Pe"ata e"ataaks aksa"a a"aa" a" ai" &isa &isa"ya "ya <
3 Pe&!er e&!eria" ia" a"ti a"ti a".iet a".ietas as 'ada 'ada 'asie" 'asie" de"%a" de"%a" ke+e&a e+e&asa" sa" ya"% ya"% &e"ye!a!ka" sesak "a'as 1 Me"%arahka" Me"%arahka" ki'as a"%i" atau atau &e"uru"ka" &e"uru"ka" suhu ka&ar ka&ar 9 Me"dud Me"dudukk ukka" a" 'asi 'asie" e" > Bia di&u"%ki" di&u"%ki"ka" ka"$$ &e"%ajak 'asie" 'asie" u"tuk atiha" atiha" 'er"a'asa" 'er"a'asa" da" reaksasi 4 Pe&!e e&!eri ria" a" a"ti a"ti!i !i)t )tik ika$ a$ a'a! a'a!i ia a 'e"y 'e"ye! e!a! a! sesa sesak k "a'a "a'as s ada adaah ah i"*eksi Pe&!e e&!erria" ia" )ksi% ksi%e" e" a'a! a'a!i ia a 'e"ye e"ye! !a! sesa sesak k "a'as a'as ada adaah ah hi')kse&ia d( Pada !e!era !e!era'a 'a kasus kasus ya"% ya"% jara"% jara"%$$ sesak sesak "a'as "a'as tidak tidak da'at da'at diatas diatasii de"%a" de"%a" +ara +ara di atas( atas( Pe&!eri e&!eria" a" )!at )!at sedasi sedasi da'at da'at di'ert di'erti& i&!a" !a"%k %ka" a" u"tuk &e&!a"tu 'asie" &erasa e!ih "ya&a"( e( Be!era'a 'asie" &e"%aa&i s'as&e saura" "a'as ya"% &e"y &e"ye! e!a! a!k ka" sesa sesak k "a'a "a'as( s( Pe&!e e&!eri ria" a" !r)" !r)"k k)di )diat at)r )r atau atau ster ster)i )id d C&e" C&e"%a %attasi asi ede& ede&a a da" i" i"a&si a&si da' da'at di'er i'erti ti& &!a"% !a"%k ka" u"tu u"tuk k &e"%atasi terjadi"ya s'as&e terse!ut( . Batuk a( Batuk kr)"is 'ada akhir kehidu'a" da'at &e"ye!a!ka" ketidak"ya&a"a" 'asie"$ kare"a da'at &e"ye!a!ka" "yeri$ %a"%%ua" tidur$ keeaha"$ da" &e&'er!uruk sesak "a'as ya"% ada( !( Seai" Seai" &e"+ar &e"+arii 'e"ye! 'e"ye!a! a! terjad terjadi"y i"ya a !atuk$ !atuk$ da'at da'at di'ert di'erti& i&!a" !a"%k %ka" a" 'e&!eria" )!at !erikut 3 :'i)ids :'i)ids u"tuk u"tuk &e"%he &e"%he"tik "tika" a" !atuk !atuk 1 K)rtik)s K)rtik)ster)id ter)id u"tuk u"tuk &e"%ura"%i &e"%ura"%i ede&a ede&a 'e&!uuh 'e&!uuh i&*e i&*e 9 A"ti!i)ti A"ti!i)ti+ + u"tuk u"tuk &e"%atas &e"%atasii i"*eksi i"*eksi > Br)"k) "k)diat iat) )r u"tuk "tuk &e"% e"%ura" ura"%i %i /hee0ing da" !atuk ya"% dise!a!ka" PP:M 4 Diur Diuret etik ik u"tu u"tuk k &e"%a e"%ata tasi si !atu !atuk k 'ada 'ada k)"di )"disi si !ongestive !ongestive heart heart -ailure( -ailure( +( D)kt D)kter er 'er 'eru u &e"% &e"%e ea aua uasi si )!at )!at/)! /)!at ata" a" ya"% ya"% seda seda"% "% dik dik)"su )"su&s &sii 'asie"$ a'akah &e&'u"yai e*ek sa&'i"% &e"i&!uka" !atuk$ se'erti 'e&!eria" A8E inhiitor ( . "eath eath Rat Rattl tle e C&e"%)r)k a( Rattle C&e"%)r C&e"%)r)k )k da'at dise!a!ka" dise!a!ka" kare"a kare"a &e"u&'uk &e"u&'uk"ya "ya air iur 'ada te"%%)r) te"%%)r)ka"$ ka"$ +aira" +aira" 'ada saura" saura" 'er"a'as 'er"a'asa" a" ya"% dise!a!k dise!a!ka" a" kare"a kare"a i"*eksi$ atau +aira" 'ada jari"%a" tu!uh ya"% !ere!iha"( !( Pe&!eria" e&!eria" )!at/)!ata" )!at/)!ata" ya"% da'at &e"%ura"%i &e"%ura"%i 'r)duksi 'r)duksi air iur da" &e"%eri"%ka" saura" 'er"a'asa" !a%ia" atas da'at di!erika" a'a!ia 'asie" tidak da'at &e"ea"$ da'at di!erika" &eaui i"*us atau 'at!h atau 'at!h(( +( Pe"ata e"ataaks aksa"a a"aa" a" "%)r "%)r)k da'at da'at 'ua 'ua diak diakuk uka" a" de"%a" de"%a" &e"i"% &e"i"%%ik %ika" a" ')si ')sisi si te&' te&'at at tidu tidurr 'ada 'ada !a%i !a%ia" a" ke'a e'aa$ a$ &e"% &e"%%a %a"j "ja a ke'a e'aa a 'asi 'asie" e" de"%a" !a"ta$ ')sisi &iri kiri &iri"% ka"a" se+ara !er%a"tia" a'a!ia terjadi 'e"u&'uka" +aira" 'ada te"%%)r)ka" 'asie"$ da'at diakuka" su+ti)"( . Deiriu& a( Deiri Deiriu& u& da'at da'at terjad terjadii 'ada 'ada hari/h hari/hari ari terakh terakhir ir kehid kehidu'a u'a"( "( Be!era Be!era'a 'a 'asie" da'at &e"%aa&i ke!i"%u"%a"$ ke!i"%u"%a"$ nervous$ nervous$ da" restless Ctidak restless Ctidak da'at 32
!eristirahat atau !erhausi"asi( Seda"%ka" 'asie" ai""ya da'at te"a"% atau !ahka" &e"arik diri dari sekitar"ya( !( Be!era'a Be!era'a 'e"ye!a! 'e"ye!a! terjadi"ya terjadi"ya deiriu& deiriu& 'ada akhir akhir kehidu'a" kehidu'a" 3 Me"i"%ka Me"i"%katt atau turu""ya turu""ya kadar kadar !aha" !aha" ki&ia di daa& darah darah ya"% &e&'e"%aruhi &e&'e"%aruhi *u"%si ja"tu"%$ %i"ja$ sara*$ da" )t)t( 1 E*ek sa&'i"% sa&'i"% atau atau i"tera i"teraksi ksi )!at )!at 9 Pe"%he Pe"%he"tia" "tia" )!at/)!ata" )!at/)!ata" terte"tu terte"tu > Dehi Dehidr dras asii 4 Ka"du"% Ka"du"% ke&ih ke&ih 'e"uh 'e"uh atau atau k)"sti' k)"sti'asi asi Sesa Sesak k "a'a "a'as s +( Pe"ata Pe"ataaksa" aksa"aa" aa" deiriu& deiriu& !erdasark !erdasarka" a" 'e"ye!a!"ya$ 'e"ye!a!"ya$ a"tara a"tara ai" 3 Pe&!er Pe&!eria" ia" )!at/)!ata" )!at/)!ata" ya"% da'at &e"%e&!a &e"%e&!aika" ika" kadar kadar !aha" ki&ia terte"tu daa& darah 1 Me"%he Me"%he"ti "tika ka" " atau atau &e"%u &e"%ura" ra"%i %i d)sis d)sis )!at )!at ya"% ya"% &e"ye &e"ye!a! !a!ka ka" " deiriu& 9 Me"%he Me"%he"ti "tika ka" " )!at )!at ya"% ya"% !er')t !er')te"s e"sii &e"i& &e"i&!u !uka ka" " i"tera i"teraksi ksi )!at )!at da" ya"% tidak di'eruka" a%i$ &isa"ya )!at disi'ide&ia > Pe&!er e&!eria" ia" +aira +aira" " i"*us i"*us d( Hau Hausi si"a "asi si ya"% ya"% ti&! ti&!u u 'ada 'ada 'asi 'asie" e" da'a da'att &e"ye e"ye!a !a!k !ka" a" str stress ess !erke'a"ja"%a" 'ada keuar%a( K)"sutasi atau 'e"da&'i"%a" de"%a" 'sik 's ik) ))% )% atau atau r)ha" )ha"i, i,a" a" da'a da'att &e&! &e&!a" a"tu tu &e"% &e"%at atas asii aki! aki!at at ya"% ya"% diti&!uka"( 3. De&a& a( Pe"i"%k e"i"%kata ata" " suhu suhu tu!uh tu!uh da'at da'at terjad terjadii 'ada 'ada 'asie" 'asie" de"%a" de"%a" i"*eks i"*eksi( i( Pada u&u&"ya suit &e"%etahui 'e"ye!a! 'asti terjadi"ya i"*eksi 'ada akhir akhir kehidu' ehidu'a"( a"( :eh :eh kare kare"a "a itu da'at da'at di'ert di'erti& i&!a" !a"%k %ka" a" u"tuk u"tuk tidak tidak &e"+ar &e"+arii 'e"ye! 'e"ye!a! a! terjad terjadi"y i"ya a de&a& de&a&$$ "a&u& "a&u& 'e&!er 'e&!eria" ia" a"ti'i a"ti'ire retik tik sa"%at di'eruka" a%ar 'asie" &erasa "ya&a" 8. Perdaraha" a( Pada Pada k)"disi 'e"yakit terte"tu$ &isa"ya ka"ker )tak$ ka"ker ka"ker a&!u"%$ ka"k a"ker es)* es)*a% a%us us$$ eu euke&ia e&ia$$ atau tau aki! aki!at at dari ari radi) adi)te terra'i a'i ya"% a"% &e&" &e&"ye! ye!a!k a!ka" a" ra'uh" ra'uh"ya ya 'e&!u 'e&!uuh uh darah darah da'at da'at terjad terjadii 'erdar 'erdaraha aha" " 'ada akhir kehidu'a"( kehidu'a"( !( Pada k)"disi i"i$ suit u"tuk &e"%a&!i ke'utusa" u"tuk &e"%he"ti &e"%he"tika" ka" 'erdara 'erdaraha"$ ha"$ &e"%i"%at &e"%i"%at 'e&!edah 'e&!edaha"$ a"$ radiasi$ radiasi$ atau'u" atau'u" 'e&!eria" tra"s*use darah tidak da'at &e"%he"tika" 'erdaraha"( +( Be!era Be!era'a 'a ha ya"% ya"% da'at da'at diak diakuk uka" a" 'ada 'ada terjad terjadi"y i"ya a 'erdar 'erdaraha aha" " di akhir kehidu'a"$ a"tara ai" 3 Tutu'i area area 'erdarah 'erdaraha" a" de"%a" de"%a" ha"duk ha"duk ya"% !er,ar !er,ar"a "a %ea' 1 Ga"t Ga"ti iah ah ha"du a"duk k a'a! a'a!i ia a su suda dah h +uk +uku' !asa !asah h )eh )eh dara darah$ h$ da" da" !ersihka" area sekitar 'asie"( 9 Berika" Berika" 'e"jeasa" 'e"jeasa" ke'ada ke'ada 'asie" 'asie" da" da" keuar keuar%a %a > Berita Beritahu hu 'asie" 'asie" !ah,a !ah,a keuar keuar%a %a terdek terdekat at ya"% dia saya"% saya"%ii ada di dekat"ya( +. TATA LAKSANA KOMUN KOMUNIKASI IKASI KEPADA KEPADA PASIEN PASIEN
3( Listening 3( Listening$$ &e"de"%arka" a'a ya"% diu"%ka'ka" diu"%ka'ka" 'asie" 1( Sient, 1( Sient, &e"%k)&u"ik &e"%k)&u"ikasika" asika" &i"at 'er,at 'ada 'asie" se+ara ")" er!a Opening$ &e"% 9( Broad Opening$ &e"%k k)&u" )&u"ik ikas asik ika" a" t)'i t)'ik5 k5'i 'iki kira ra" " ya"% ya"% seda seda"% "% di'ikirka" da" hara'a"/hara'a" 'asie" 33
>( Focusing >( Focusing!! &e&!a"tu 'asie" &e"diskusika" ha ya"% &e"+a'ai t)'ik uta&a da" &e"ja%a a%ar tujua" k)&u"ikasi ter+a'ai 4( Informing 4( Informing$$ &e&! &e&!a"t a"tu u daa& daa& &e&!er &e&!erik ika" a" 'e"jea 'e"jeasa" sa" te"ta" te"ta"% % as'ek as'ek ya"% sesuai de"%a" kesejahteraa" kesejahteraa" atau ke&a"diria" 'asie" perception$ &e"ya&'aika" 'e"%ertia" 'era,at da" ( Sharing perception$ &e&'u" &e&'u"yai yai ke&a&' e&a&'ua" ua" u"tuk u"tuk &eur &eurusk uska" a" kera"+u era"+ua" a" i"*)r i"*)r&a &asi si ya"% ya"% di!erika"(
G.
ALUR PASIEN MENINNGAL PASIEN
DI OBSERASI SELAMA 2 JAM DI
KIRIM KE KAMAR
DI BA3A KE MOBIL
JENAAH DIMANDIKAN DIMANDIKAN OLEH PETUGAS DI JENAAH DI BA3A BA3A KE KE MUSHOLA UNTUK DI
Diteta'ka" di 0e&!er Pada ta"%%a 1234 TK(III Baadhika Husada Husada
Karu&kit
31
dr( dr( A( Rusi Budi A"syah$S'(B($ MARS( Let"a" K))"e 8k& NRP 3<122>6<>296
39
Da+a) P*%a&a 3( S&ith$ S&ith$ Sa"dra Sa"dra 7$ S&ith S&ith D)""a D)""a 0 ,ith ,ith Bar!ar Bar!ara a 8 Marti" Marti"(( 8i"i+ 8i"i+a a Nursi Nursi"% "% Skis( Basi+ t) Ada"+ed Skis$ 7)urth 7)urth Ed$ 3<<( A''et)"La"%e$ USA( 1( 8rae"$ Ruth Ruth 7( 7( 7u"da&e"tas 7u"da&e"tas )* Nursi"% Nursi"% hu&a" heat a"d *u"+ti)"( 9( K)Fier$B( K)Fier$B( C3<<4( 7u"da&e"tas 7u"da&e"tas )* Nursi"% 8)"+e't Pr)+ees a"d Pra+ti+e$ Ethi+s a"d =aues( 8ai*)r"ia Addis)" Wesey >( P)tter$ P C3<<;( C3<<;( 7u"da&e"tas 7u"da&e"tas )* Nursi"%( Phiade'hia Li''i"+)tt( 4( Atki"s)"( Lesie D( 7u"da&e"tas 7u"da&e"tas )* Nursi"%( A Nursi"% Pr)+ees Pr)+ees A''r)a+h(
BAB PENUTUP 3>
Pa"dua" a"dua" 'eaya"a" 'eaya"a" 'asie" 'asie" 'ada akhir kehidu'a" kehidu'a" di' di'akai akai se!a% e!a%ia ia" " 'e% 'e%a"% a"%a" da" a+ua" +ua" )eh eh setia etia' ' &eaksa"aka" &eaksa"aka" ke%iata" 'eaya"a" &edis ke'ada 'asie" $ 'adua" !a%i Seuruh sta* &edis di!a,ah rua"% &eaksa"aka" ke%iata""ya(
disusu" disusu" a%ar da'at sta* &edis edis daa& aa& serta se!a%ai dasar i"%ku'"ya daa&
Pa"dua" Peaya"a" Pasie" Pada Akhir Kehidu'a" !eraku sejak ta"%%a diteta'ka"
Karu&kit TK(III Baadhika Husada Husada
dr( A( Rusi Budi A"syah$S'(B($ MARS( Let"a" K))"e 8k& NRP 3<122>6<>296
34
