Evropski univerzitet Kallos Tuzla Bosna i Hercegovina
Tehnički fakultet Građevinarstvo
ONEČIŠĆENJE I ZAŠTITA TLA (SEMINARSKI (SEMINARSKI RAD) OSNOVI EKOLOŠKOG INŽINJERSTVA
Mentor:
Student:
Doc.dr Almir Šabović
Maša Borić Br. Indeksa: 021/15-GRO
Tuzla, decembar 2015. godine
Evropski univerzitet Kallos Tuzla Bosna i Hercegovina
Tehnički fakultet Građevinarstvo Predmet:
Osnovi ekološkog inžinjerstva
ONEČIŠĆENJE I ZAŠTITA TLA (SEMINARSKI RAD)
Tuzla, decembar 2015. godine
SADRŽAJ
UVOD............................................................................................................................................................. 1
1. Oštećenje tla ............................................................................................................................................. 2 1.1 Izvori onečišćenja tla ........................................................................................................................... 2 1.1.1 Uticaj poljoprivrede ..................................................................................................................... 5 1.1.2 Uticaj rudarstva ............................................................................................................................ 5 1.1.3 Uticaj industrije ............................................................................................................................ 6 1.1.4 Uticaj erozije ................................................................................................................................ 7
2. Zaštita tla ................................................................................................................................................... 7 2.1 Zaštita od onečišćenja ......................................................................................................................... 7 2.2 Zaštita od erozija ................................................................................................................................. 8 2.3 Zaštita od smanjenja sadržaja humusa ............................................................................................... 9 2.4 Zaštita od zakiseljavanja ..................................................................................................................... 9 3. ZAKLJUČAK .............................................................................................................................................. 10 4. LITERATURA ............................................................................................................................................ 11
UVOD
Tlo je važan prirodni resurs, s toga je njegova zaštita jedan od primarnih ciljeva zaštite životne sredine. Temelj je za proizvodnju hrane, organskih tvari, spremište za hranjiva za biljke i oborinsku vodu, te djeluje kao filter, objavljajući i čisteći pitku vodu. Onečišćenje i oštećenje tla ima direktan uticaj na okoliš, a s obzirom da je tlo neobnovljiv prirodni resurs, mora se održivo koristiti. Poznavanje stupnja onečišćenja i zagađenja tla, te podizanje svijesti o ovom važnom prirodnom resursu, uvelike će doprinijeti unaprjeđenju životne sredine.
1
1. Oštećenje tla Razvojem tehnologije čovjek je tlo doveo u stanje velike onečišćenosti, čim je znatno oštetio, pa čak i ugrozio životnu sredinu. Niz različitih tvari koje dospijevaju u pedosferu, ne podliježu razgradnji prirodnim procesima, što ima neželjene učinke na živi svijet, odnosno narušavanje ravnoteže između pedosfere, hidrosfere i atmosfere – troposfere.
Slika 1.Shematski prikaz ekosfere i međusobne povezanosti/ovisnosti subsfera 1
1.1 Izvori onečišćenja tla
Tlu se, za razliku od vode i zraka, nije posvećivala jednaka pažnja, iako su ova tri čimbenika biosfere jednako važna za opstanak života na Zemlji. U Bosni i Hercegovini, ali i na području šireg regiona, značaj tla kao prirodnog i privrednog resursa nije prepoznat na pravilan način. Oštećenja i gubitci plodnog zemljišta tokom tranzicijskog perioda u posljednjih 20. godina poprimaju sve veće razmjere. 1
V. Glavač, Uvod u globalnu ekologiju, Državna uprava za zaštitu prirode i okoliša, Zagreb, 1999., str. 42 2
Pojava onečišćenih tala posljedica je razvoja modernog društva u svim sferama čovjekove djelatnosti, a glavni uzročnici degradacije i onečišćenja tla su: - neplansko širenje naselja, - neplansko širenje industrijskih postrojenja, - gradnja prometnica, - poljoprivreda koja koristi sve više umjetnih gnojiva, pesticida i dr ugih agrotehnickih mjera, - industrija koja ispuštanjem otpadnih voda i odlaganjem krutog otpada
ugrožava postojeće prostore i zauzima nove, - površinski iskopi mineralnih sirovina, - prekomjerna sjeca šuma.
Slika 2.Porijeklo one čišćenja tla (I. Kisić 2012.)2
2
I. Kisić, Sanacija onečišćenog tla, Agronomski fakultet sveučilišta u Zagrebu, 2011. 3
Slika 3.Pregled najčešćih onečišćujućih tvari i njihovih p otencijalnih izvora3
3
H. Mesić, A. Čidić, S. Dominković Alavanja i drugi, Program trajnog motrenja tala Hrvatske, Projekt
Izrada Programa trajnog motrenja tala Hrvatske s pilot projektom LIFE TCY/CRO 000105, Agencija za
zaštitu okoliša, Zagreb, 2008. 4
1.1.1 Uticaj poljoprivrede
Razvoj poljoprivrede, krenući od mlađeg kamenog doba pa do danas, uveliko je olakšao i modernizirao način čovjekovog života, ali je istovremeno nanio mnoge promjene i štete tlu. Zbijanje tla počelo je uvođenjem mehanizacije u poljoprivrednu proizvodnju, te se iz tog razloga smanjuje i poroznost tla, homogenizira gornji sloj i razbija struktura tla, a tako se smanjuje
stabilnost i prozračivanje. Unost stranih tvari kao što su gnojiva i sredstva za zaštitu bilja, dugoročno ne smanjuje plodnost tla, ali uklanja stvaratelje humusa koji je osnova za postojanje edafona, tj. životne zajednice tla. Često se provode melioracije, koje za posljedicu imaju snižavanje podzemnih voda, isušivanje vlažnih staništa i nestajanje prirodnih zajednica i vrsta vezanih za takva staništa.
1.1.2 Uticaj rudarstva
Održivi razvoj civilizacije nije moguće zamisliti bez rudarstva, koje predstavlja eksploataciju mineralnih sirovina, iako ova djelatnost ostavlja trajnu štetu tlu i okolišu općenito. Tla na kojima se nalaze rudnici i površinski kopovi, zbog toga trpe znatne posljedice. Na površinskim kopovima se uklanja tlo i ta su područja izgubljena za svaki drugi način upotrebe.
Slika 4.Izlijevanje mulja iz jalovišta rude cinka i olova, Aznalcollar, Španjolska 4
4
http://blogs.agu.org 5
1.1.3 Uticaj industrije
Mnoge grane industrije intenzivno ispuštaju onečišćenje u okoliš. Najintenzivnije emisije onečišćenja su u hemijskoj industriji, preradi nafte, čeličanama, proizvodnji baterija, preradi kamena, papirnoj industriji, industriji koksa, cementa i slično. Najveća količina onečišćenja ispušta se u atmosferu, koje putem oborina završi u tlu, te manji dio dolazi direktno u tlo ili u podzemne vode.
Slika 5.Shematski prikaz tijeka tvari i energije u procesu proizvodnje koksa
6
1.1.4 Uticaj erozije
Erozija tla je prirodni process koji izazivaju različiti prirodni uslovi, ali i ljudska aktivnost, zbog koje je erozija tla postala svjetski problem.
Na poljoprivrednim područjima s padinama gdje je iskrčena šuma, erozija se može znatno ubrzati, ako se vrši neodgovarajuće (poprečno) oranje. Zatrpavanje vodotoka i akumulacija, takođe izaziva povećanu eroziju tla.
2. Zaštita tla
Da bi se tlo zaštitilo, potrebno je prije svega učiniti slijedeće : voditi prostornu i zemljišnu politiku s obzirom na prirodne osobitosti tla, kao i o potrebama današnjih i budućih naraštaja za kvalitetnim tlom - u poljoprivredi i šumarstvu razviti nove načine obrada agrotehničkim mjerama koje čuvaju kvalitetu tla - smanjiti potrošnju kvalitetnog tla u nepoljoprivredne svrhe -
-
posebnu pozornost posvetiti lokacijama novih naselja, industrijskih zona, trasama i
prometnicama, površinskim kopovima, odlagalištima otpada i umjetnim akumulacijama vode
Ovo podrazumijeva kontinuirano praćenje određenih pokazatelja tla u svrhu prikupljanja informacija o promjenama stanja i obilježja tla, te identifikacije oblika i intenziteta degradacije.
2.1 Zaštita od onečišćenja Onečišćujuće tvari u tlu su teški metali i potencijalno toksični elementi (Cd, Cr, Cu, Hg, Ni, Pb i Zn), organske onečišćujuće tvari (pesticidi, industrijske kemikalije, nusproizvodi izgaranja i industrijskih procesa), radionuklidi i patogeni organizmi.
Podaci o onečišćenju tla pesticidima, teškim metalima, relativno su rijetki i obično se radi o lokalnim istraživanjima, međutim zaštita poljoprivrednog zemljišta je pro pisana i provodi se zabranom, ograničavanjem i sprečavanjem njihovog unošenja u tlo. Evropski parlament je već 1972.godine donio Evropski dok ument o tlu kojim se ono razmatra “kao najdragocjenije i ograničeno dobro čovječanstva”. U tom smislu, tlo u Bosni i Hercegovini
je jedno od najvećih prirodnih bogatstava i mora se pravilno očuvati i održavati. 7
Nacrt zakona o očuvanju okoliša u Bosni i Hercegovini, koji je donešen u Sarajevu 2014.godine, postavlja pravne mjere zaštite i očuvanja tla članom 13. glasi :
” Očuvanje tla obuhvaća površinu i slojeve ispod površine zemlje, tlo, formacije stijena i minerala kao i njihove prirodne i prijelazne oblike i procese. Očuvanje tla obuhvaća očuvanje proizvodnosti, ustroja, ravnoteže vode i zraka, te biota tla. Na površini ili ispod površine zemlje mogu se obavljati takve vrste djelatnosti i odlagati materije koje ne zagađuju ili oštećuju kvantitet, kvalitet, materijalne procese tla i komponente okoliša. Tokom i prije provođenja projekata (izgradnje, eksploatiranja ruda, itd.), mora se osigurati odgovarajuće razdvajanje i zaštita površinskog tla kao i zaštita i korištenje poljoprivrednog zemljišta. Nakon završetka djelatnosti koje uključuju korištenje tla, korisnik će osigurati obnovu, odnosno razvoj toga područja prema utvrđenome planu. Korisnik će osigurati obnovu i ponovni razvoj područja tokom korištenja okoliša, tamo gdje postoje uvjeti i ukoliko je to utvrđeno posebnim propisima ili odlukom nadležnog organa.”5
2.2 Zaštita od erozija Gubitak čestica tla djelovanjem vode i vjetra naziva se erozija. Ovaj oblik oštećenja dovodi do gubitka gornjeg sloja tla i smanjuje plodnost tla.
Najučinkovitija mjera protiv erozije tla vjetrom je podizanje vjetrozaštitnih pojaseva, drvoreda i stalna pokrivenost tla biljem.Dok je j edna od učinkovitih zaštita tla od erozija vodom, konzervacijska obrada tla, tj. ostavljanje žetvenih ostataka radi povećanja organske tvari na površini tla.
Slika 6.Erozija tla 6
5
http://parlamentfbih.gov.ba/ http://www.facka.si/
6
8
2.3 Zaštita od smanjenja sadržaja humusa Jednim od oštećenja tla smatra se i smanjenje sadržaja organske tvati, tj.humusa. Da bi se poljoprivredno zemljište zaštitilo od ovog oblika ošteć enja, te osigurali stabilni prinosi u biljnoj proizvodnji, neophodno je određenim mjerama kontinuirano održavati sadržaj organske tvari na zadovoljavajućoj razini. Kao jedan od načina zaštite jeste izbjegavanje nepotrebne obrade tla i dubokog oranja, kao i unošenjem žetvenih ostataka u tlo, umjesto njihovog spaljivanja. Na ovakav način se povećava sadržaj organske tvari i biološka aktivnost tla.
2.4 Zaštita od zakiseljavanja Ako tlo ne sadrži dovoljno kalcijevog ili magnezijevog karbonata ili nije redovno vapnjeno, njegova pH vrijednost se smanjuje. Takođe i dugotrajnja upotreba mineralnih gnojiva može uzroko vati zakiseljavanje tla.
Da bi se spriječilo zakiseljavanje tla, potrebno je redovno analizirati njegovu pH vrijednost i poduzimati potrebne mjere.
Kao jedna od najčešće korištenih mjera jeste učinkovita kalcizacija, tj.dodavanje kalcija u tlo.
Slika 7. Tablica pH vrijednosti tala 7
7
http://www.agroklub.com/
9
3. ZAKLJUČAK
S obzirom da tlo podliježe mnogim izvorima onečišćavanja i oštećenja, a jedno je od važnih prirodnih resursa, potrebno ga je na adekvatan način zaštititi i održavati. Oštećenjem tla, smatra se koliko i onečišćenje, toliko i premještanje (erozija, eksploatacija kamena, šljunka i sl.),te prenamjena (izgradnja urbanih područja, prometnica, hidroakumulacija i sl.). Pri tome je prvobitno potrebno provoditi zaštitu poljoprivr ednog tla, kako bi se osigurala proizvodnja zdravstveno ispravne hrane i žaštite zdravlja ljudi, životinjskog i biljnog svijeta. Politika zaštite i korištenja tla, u našoj zemlji i regionu, treba biti u skladu s evropskim i globalnim nivoom zabrinutosti.
10
4. LITERATURA
BENAC Č., Zaštita okoliša, Rijeka 2013.
SOFILIĆ T., Onečišćenje i zaštita tla, Sisak 2014.
UDRUŽENJE ZA PROUČAVANJE TLA U BIH (www.udruzenje-pedologa.ba)
VLADA BIH (www. parlamentfbih.gov.ba)
WIKIPEDIA (www.wikipedia.com, www.wikipedia.ba)
11
