Odé Isèwè
Odé Isèwè é o orixá que vive cercado de iyagbás, é o Odé que veste rosa ou salmão. É o Odé que roda ajerè em orô interno, assim como Oyá. As pessoas desse Odé são muito condundidas como se fossem de Oyá, devido aos traços e manias dessa santa serem caracteristicas desse Odé. Um dos epítetos desse Odé (Título) é de “ O Caçador de Borboletas” O Igbá desse Odé mora em cima do Ajerè.
Aprendendo Yorubá Alfabeto Yorubá A B D E E F G GB (a) (bi) (di) (ê) (é) (fi) (gi) (gbi)
H I J K L M N O (rri) (i) (dji) (Qui) (li) (mi) (ni) (ô) O P R S s T U W (ó) (pi) (ri) (ci) (xi) (ti) (u) (u) Y (i) obs: - c, q, v, x, z – Não existem. Vogais nasais: - AN EN EN IN ON ON UN (ôn) (ên) (én) (in) (ôn) (ón) (un) Vogais não Nasais: - A E E I O O U (a) (ê) (é) (i) (o) (ó) (u) Pronomes Pessoais Emi........Eu Emi sun............Eu durmo Iwo........Você Iwo ra..............Você compra Oun.......Ele/Ela Oun Jeun..........Ele/Ela come comida Awa......Nós Awa sere..........Nós brincamos Enyin....Vocês Enyin mo..........Vocês sabem Awon....Eles/Elas Awon se...........Eles/Elas fazem Pronomes Pessoais Na Forma Contraída (usados no tempo passado) Mo..............Eu Mo lo oja............Eu fui a feira O ..............Você O lo oja..............Você foi a feira O ..............Ele/Ela O lo oja..............Ele/Ela foi a feira
A ..............Nós A lo oja...............Nós fomos a feira E...............Vocês E lo oja...............Vocês foram a feira Won......... Eles/Elas Won lo oja..........Eles/Elas foram a feira (Não podem ser usados no tempo futuro ou negativo) Pronomes Possessivos Temi...............meu(s)...............minha(s) Tire................teu(s)................tua(s) Tire................seu(s)...............sua(s) Tiwa..............nosso(s)............nossa(s) Tiyin.............vosso(s).............vossa(s) Tiwon...........dele/dela...........dele(s)/dela(s) Pronomes Demonstrativos Yii...................este(s)............esta(s)......... ..isto Naa................esse(s)............essa(s)...........i sso Yen.................aquele...........aquela...........aqu ilo Temi ni aso yii.....................esta roupa é minha Tire ni owo naa....................esse dinheiro é seu Tire ni ago yen....................aquele relógio é teu Tiwa ni asiko naa................esse momento é nosso T iyin ni igba yii...................este tempo é vosso Tiwon ni aja yii...................este cachorro é dele
Formas Interrogativas Se / nje ...................não se usa interrogação. Beni..........................sim Beko..........................não Ko.............................não.....só é usado no verbo ser Ko.............................não.....usado nos demais verbos Se iwo ni akeko..............você é aluno ? Nje iwo ni akeko......................você é aluno ? Beni, emi ni akeko....................sim, eu sou aluno Beko, emi ko ni akeko...............não, eu não sou aluno Se enyin mo Rio........................vocês conhecem o Rio ? Nje enyin mo Rio......................vocês conhecem o Rio ? Beni, awa mo RIO.....................sim, nós conhecemos o Rio Beko, awa ko mo Rio................não, nós não conhecemos o Rio Tempo dos Verbos N (antes do verbo).................coloca-o no presente continuo Ti (antes do verbo)................coloca-o no passado Maa (antes do verbo).............coloca-o no futuro (forma mais usada) Yoo (antes do verbo)..............coloca-o no futuro Emi nlo......................estou indo
Emi ti lo.....................já fui Emi maa lo................vou ir mi yoo lo..................irei E Emi ti sun .....................Eu já dormi Iwo ti ra .......................Você já comprou Oun ti jeun....................Ele já comeu comida Awa ti sere ...................Nós já brincamos Enyin ti mo ..................Vocês já souberam Awon ti se ...................Eles já fizeram Emi maa gba ................Eu vou receber Iwo maa woran ............Você vai assistir Oun maa jeun ..............Ele vai comer comida Awa maa borisa............Nós vamos venerar Orisa Enyin maa sanwo..........Vocês vão pagar Awon maa já ................Eles vão brigar Pronome Interrogativo Tani ...........................Quem é ? Kini ...........................O que é ? Nibo ni .....................Onde é ? Tani iwo ?.........................Quem é você ? Tani oun ?..................... Quem é ele ? Tani olorisa ?...................Quem é cultuador de Orisa ? Tani omo-orisa ?............Filho de Orisa ?
Emi ni fagifagi...........................Eu sou carpinteiro Oun ni oba...............................Ele é rei Awa ni olorisa.........................Nós somos cultuadores de Orisa Awon ni omo-orisa.................Eles são filhos de Orisa Kini iwo ni ? .......................O que você tem ? Kini oun ni ? .....................O que ele tem ? Kini enyin ni ? ..................O que vocês tem ? Kini awon ? ....................O que eles tem ? Kini oluko ni ? ...............O que o professor tem ? Kini awon se ? ..............O que o professor tem ? Kini awon se ? ..............O que eles fazem ? Emi ni owo .................Eu tenho dinheiro Oun ni ile ..................Ele tem casa Awa ni adie ..............Nós temos galos/galinhas Awon ni sokoto.........Eles tem calças Oluko ni omo ..........O professor tem filhos Awon sere...............Eles brincam Nibo ni Baba wa ? ........................Onde esta o pai ? Baba wa ni ile .............................O pai esta em casa * ni – funciona como preposição só é usado no verbo estar.
Ni bo ni iwo nlo ? ........................ Onde você esta indo ? Emi nlo ile-eko ............................Eu estou indo a escola Emi nlo si ile-eko ........................Eu estou indo para a escola Emi nlo oja ...............................Eu estou indo a feira Emi nlo si oja...........................Eu estou indo para a feira Nibo ni iwo nlo ?.......................Onde você esta indo ? Emi nlo si ile-orisa...................Eu estou indo para a casa do Orisa. Nibo ni oun nlo ? ....................Para onde ele esta indo ? Oun nlo lokun ........................Ele esta indo a praia. Nibo ni awa wa ? ..................Onde nós estamos ? Awa wa ni Rio ......................Nós estamos no Rio. Nibo ni enyin wa ? ...............Onde vocês estão ? Awa wa ni afin.....................Nós estamos no palácio Nibo ni awon wa ?...............Onde eles estão ? Awon wa ni igboro..............Eles estão no centro da cidade. Awon Nomba (os números) Cardinais Totais Ordinais 1 - okan kan ekini 2 – eji meji ekeji
3 – eta meta eketa 4 – erin merin ekerin 5 – arun marun ekarun 6 – efa mefa ekefa 7 – eje meje ekeje 8 – ejo mejo ekejo 9 – esan mesan ekesan 10 – ewa mewa ekewa 11 – okanla mokanla ekekanla 12 – ejila mejila ekejila 13 – etala metala eketala 14 – erinla merinla ekerinla 15 – edogun medogun ekedogun 20 – ogun ogun ogun 25 – edogbon edogbon edogbon 30 – ogbon ogbon ogbon 40 – ogoji ogoji ogoji 50 – adota adota adota 60 – ogota ogota ogota 70 – adorin adorin adorin 80 – ogorin ogorin ogorin 90 – adorun adorun adorun 100 – ogorun ogorun ogorun Do nº 11 ao 14 é = do 1 ao 4 + la no final.
Para os totais, acrescentamos a letra M ao início dos cardinais, com exceção ao número 1 e, número 20 e a adiante, tal como 21,22,23,.....; pôr exemplo: Fazer ebo com dois obis e três galos. A rubo pelu obi meji ati akuko meta. Veja que, obi meji e não obi eji, akuko meta e não akuko eta. Para termos os números ordinais, 1º, 2º, 3º, e assim pôr diante, acrescentamos Ek ou IK ao início dos cardinais, com exceção do número 1, 11 20, 30,..... Regra para se escrever os números cardinais entre as dezenas, mas após o número quinze, (16, 17, 18....21, 22,..31,32...). Nome do número cardinal(até 5) + le + l + o nome da dezena mais próxima, ou o nome do número cardinal(até 5) + din + L + o nome da dezena mais próxima, pôr exemplo: 21 = okan + le + l + ogun OKANLELOGUN (PASSOU UM DE VINTE) 26 = erin + din + l + ogbon ERINDINLOGBON (FALTOU QUATRO PARA trinta) Aplicação da Regra: 15 – edogun 16 – erindinlogun 17 – etadinlogun 18 – ejidinlogun 19 – okandinlogun 20 – ogun
21 – okanlelogun 22 – ejilelogun 23 – etalelogun 24 – erinlelogun 25 – edogbon ou arunlelogun ou arundinlogbon 26 – erindinlogbon 27 – etadinlogbon 28 – ejidinlogbon 29 – okandinlogbon 30 - ogbon 31 – okanlelogbon 32 – ejilelogbon 33 – etalelogbon 34 – erinlelogbon 35 - arunlelogbon ou arundinlogoji 36 – erindinlogoji 37 – etadinlogoji 38 – ejidinlogoji 39 – okandinlogoji 40 – ogoji Dias da Semana: Ojo Aiku............Domingo Ojo Aje.............Segunda Ojo Isegun..........Terça
Ojo Ojoru...........Quarta Ojo Ojobo...........Quinta Ojo Eti.............Sexta Ojo Abameta.........Sabado Ojo.................Dia Ose.................Semana Osu.................Mês Odun...............Ano Igba...............Momento, tempo, época Meses do Ano: Sere........Janeiro Erele.......Fevereiro Erena......Março Igbe.......Abril Ebeli......Maio Okudu......Junho Agemo.........Julho Ogun..........Agosto Ewewe.........Setembro Owara.........Outubro Belu..........Novembro Ope...........Dezembro
Estações do Ano:
Igba Riru Ewe.........Primavera Igba Erun....................Verão Igba Ogbo ou Akoko Ikore.....Outono Igba Otutu...................Inverno Ojo wo ni Qual é o dia? Que dia é? Osu wo ni Qual é o mês? Que mês é? Odun wo ni Qual é o ano? Que ano é? Igba wo ni Qual é a época? Que época é? Em que momento? Quando? Ojo wo ni wo lo si oja? Que dia você foi à feira? Emi lo si oja ni ojo aje. Eu fui à feira na segunda-feira. Osu wo ni iwo ra ago? Que mês você comprou o relógio? Emi ra ago ni osu ope. Eu comprei o relógio no mês de Dezembro. Igba wo ni iwo ko ede Yoruba? Quando você aprendeu o idioma Yoruba? Emi ko ede Yoruba ni odun 1990. Eu aprendi o idioma Yoruba no ano de 1990.
Igba wo ni? Em qual época? Igba riru ewe ni. Foi na época da primavera. -Horas-
Ago..........Hora, Relógio Abo.........Metade da hora Wakati..........60 minutos Iseju...............Minuto Koja................passar Ku..................faltar Ago melo ni...........Qual é a hora?
12:00 = Ago mejila osan/ale 12 horas da tarde/noite 12:01 = Ago mejila koja iseju kan osan/ale 12 horas e um minuto da tarde/noite 12:20 = Ago mejila koja ogun iseju osan/ale. 12 horas e 20 minutos da tarde/noite. 12:29 = Ago mejila koja iseju okandinlogbon. osan/ale. 12 horas e 29 minutos da tarde/noite. 12:30 = Ago mejila Abo osan/ale. 12 horas e meia da tarde/noite. 12:31 = Ago kan ku iseju okandinlogbon osan/ale.
faltam 29 minutos para 1 hora da tarde/noite. 12:59 = Ago kan ku iseju kan osan/ale. Falta 1 minuto para 1 hora da tarde/noite. 01:00 = Ago kan osan/ale. 1 hora da tarde/noite. Ogbon iseju = 30 minutos * somente no 20 minutos inverte a posição de iseju e ogun. O alfabeto Yorubá e seus fonemas
O Yorubá é uma língua milenar FONEMAS Vogais originária da África Ocidental, Consoantes A E E I O O U de regiões que hoje compreendem B bá bê bé bi bô bó bú a Nigéria e Benin, citada a D dá dê dé di dô dó dú muitos séculos antes da chegada F fá fê fé fi fô fó fú de europeus a Ilé-Ifé, capital G gá guê gué gui gô gó gú de seu reino. O Yorubá, bem como GB güá güê güé güi güô güó güú o Haússa, é uma das principais linguagens usadas na H rrá rrê rré rri rrô rró rrú Nigéria por vinte e cinco J djá djê djé dji djô djó djú milhões K cá quê qué qui cô có cú de habitantes e por outros L lá lê lé li lô ló lú milhões de descendentes M má mê mé mi mô mó mú africanos N ná nê né ni nô nó nú em países em que sua cultura foi conservada, como a forma P puá puê pué pui puô puó puú Nagô no Brasil e em Cuba. O R rá rê ré ri rô ró rú alfabeto Yorubá é composto de S ssá ssê ssé ssi ssô ssó ssú sete vogais e dezoito consoantes S xá xê xé xi xô xó xú e a variada acentuação vem T tá tê té ti tô tó tú a definir em cada palavra sua W uá uê ué uí uô uó uú correta pronúncia, sendo o seu sentido modificado quando da Y iá iê ié ií iô ió iú acentuação ou não da palavra. O alfabeto Yorubá é constituído das seguintes letras: A B D E F G GB H J K L M N O O P R S S T U W Y
A acentuação é utilizada da seguinte forma: o A é pronunciado com som aberto (agudo); o E é pronunciado com som aberto (agudo); o E é pronunciado com som fechado (grave); o O é pronunciado com som aberto (agudo); o O é pronunciado com som fechado (grave); o U é pronunciado com som aberto