Od Dejtona Do Brisela

“Knjiga Od Dejtona do Brisela, višestruko je slojevit tekst o neposrednoj prošlosti, sadašnjosti i, nadam se, bliskoj budućnosti Bosne i Hercegovine, u kontekstu i kompleksu onog što najčešće pojednostavljeno svodimo pod sintagmu “evropske integracije”. Dino Abazović Fakultet političkih nauka Sarajevo “Knjiga demistificira pitanje integracija i stavlja ga u kontekst društveno-političkih dešavanja u BiH u posljednjih deset godina. Ideja koja je jasno profilirana kroz naslov knjige - da se dejtonski period završava, odnosno dominantan američki utjecaj nestaje, te da se međunarodna intervencija počinje postavljati u okvirima potreba evropskih integracija od suštinskog je značaja za shvatanje budućnosti ove zemlje.” Ivan Barbalić ACIPS Sarajevo

OD DEJTONA DO BRISELA

Emir Hadžikadunić

Emir Hadžikadunić


OD DEJTONA DO BRISELA Emir Hadžikadunić

Emir Hadìkaduni}


ACIPS - Sarajevo, 2005.

Naslov: Od Dejtona do Brisela Autor: Emir Hadìkaduni} Izdava~: Asocijacija ALUMNI Centra za interdisciplinarne postdiplomske studije (ACIPS), Sarajevo Suizdava~: Centar za interdisciplinarne postdiplomske studije Univerziteta u Sarajevu (CIPS) Za izdava~a: Ivan Barbali} Lektor: Branka Mrki} Recenzenti: Dino Abazovi}, Ivan Barbali} Prelom teksta: Timur Selmanovi} Dizajn naslovne stranice: Kenan Zeki} [tampa: Garmond, Sarajevo Tira`: 600 primjeraka

Emir Hadìkaduni}


ACIPS - Sarajevo, 2005.

Amini i Nermani

OD DEJTONA DO BRISELA Predgovor ...................................................................................

11

UVOD ........................................................................................

15

Dejton i Brisel ............................................................................. Briselska faza .............................................................................. Izme|u Amerike i Evrope ........................................................... Odsustvo Brisela ..............................….........…………………... Prvi znaci bu|enja Evrope .......................................................... Pripreme za pro{irenje ................................................................. ^lanice EU-a u trci za prevlast u Jugoisto~noj Evropi ............... Bilje{ke ........................................................................................

15 18 21 25 31 36 37 42

ODNOS EVROPSKE UNIJE PREMA ZAPADNOM BALKANU ...................................................... Prava pomo} na pravom mjestu u pogre{no vrijeme .................. Drugi postdejtonski prijedlozi ..................................................... Strate{ko promi{ljanje za nove strate{ke inicijative …................ Bosna i Hercegovina u povla{tenom poloàju ............................ Od slabih inicijativa do strate{kog odnosa .................................. Tri "{argarepe" Evropske unije.................................................... Prva "{argarepa" .......................................................................... Druga "{argarepa" ....................................................................... Tre}a "{argarepa" ........................................................................ Od regionalne do evropske integracije......................................... Zagrijavanje pred Solun .............................................................. Kruna svih evropskih inicijativa ................................................. Evropski programi pomo}i 2007-2013 ....................................... Iz Direkcije za vanjske poslove u Direkciju za pro{irenje .......... Evropa o~ekuje ustavne promjene................................................ Bilje{ke ........................................................................................

OD DR@AVE SLUÂJA DO POTENCIJALNOG KANDIDATA ....................................... Prvi propu{teni vozovi ................................................................. Deklarativna politi~ka podr{ka .................................................... Uvjetno prolazna ocjena ..............................................................

49 49 51 54 55 57 60 61 64 67 71 75 77 82 83 86 89

97 97 99 103

Program 16 .................................................................................. Poplava novih zakona - primjena na ~ekanju............................... Intenziviranje institucionalne saradnje sa Evropskom unijom ….................................................................. Evropsko partnerstvo ................................................................... Bilje{ke ........................................................................................

108 110

BUDU]I KORACI ..................................................................

131 131

Uvod ............................................................................................ Suvi{na polemika oko brzine priklju~enja BiH Evropskoj uniji ............................................................................ Po~etak pregovora - prva propu{tena prilika ............................... Prvi slijede}i korak ...................................................................... Iz dobrovoljnog u obavezno uskla|ivanje zakonodavstva BiH sa acquisom ................................................. Prilago|avanje u oblasti trì{ta .................................................... Ostale posljedice ugovornih odnosa ............................................ U Evropu ukidanjem OHR-a ....................................................... U Evropu promjenom Ustava ...................................................... Od potencijalnog kandidata do statusa kandidata za ~lanstvo u EU .......................................................................... Pregovorima do punopravnog ~lanstva ....................................... Izazovi na putu evropskih integracija .......................................... Umjesto zaklju~ka …................................................................... Bilje{ke ........................................................................................ Pojmovnik .................................................................................... Literatura ...................................................................................... Biografija .....................................................................................

118 121 124

134 138 139 144 148 152 155 159 165 169 175 180 185 191 199 201

PREDGOVOR U maju 2004. godine, moj tekst pod naslovom "Od Dejtona do Brisela" objavljen je u ~asopisu "Novi pogledi" Alumni asocijacije Centra za interdisciplinarne postdiplomske studije (ACIPS), Univerziteta u Sarajevu. Tekst je u po~etku izazvao razli~ite komentare kod mojih prijatelja iz ACIPS-a, ve}inom magistara Evropskih studija, te nekih doma}ih analiti~ara. Jedni su odobravali moje argumente da }e evropske integracije omogu}iti ja~anje politi~ke samoodrìvosti BiH, smanjenje prisustva i uticaja Sjedinjenih Ameri~kih Dràva u korist Brisela i zemalja ~lanica EU-a, i zavr{etak misije Kancelarije visokog predstavnika. S druge strane, kriti~ari su me ubje|ivali da Evropa nije sposobna da preuzme odgovornost u regionu zapadnog Balkana i Bosne i Hercegovine, da su bonske ovlasti OHR-a i dalje nu`ne, te da }e vlasni{tvo nad reformama i dalje ostati isklju~ivo u rukama me|unarodne zajednice. Po njima, jedino Sjedinjene Ameri~ke Dràve mogu samostalno pospremiti stvari u BiH. I to bi i u~inile da je pobijedio demokratski kandidat na predsjedni~kim izborima 2004. Sredinom iste godine, slu~ajno ili ne, Paddy Ashdown je po~eo promovirati prelazak BiH iz dejtonske u briselsku fazu. Malo kasnije, regionalni ured njema~ke fondacije Heinrich Boll organizirao je konferenciju pod nazivom "Evropska unija i Bosna i Hercegovina: izme|u upravljanja krizom i izgradnje dràve". Na zasjedanju Generalne skup{tine UN-a u septembru 2004. briselsku fazu, po prvi put, spomenuo je i tada{nji predsjedavaju}i Predsjedni{tva BiH Sulejman Tihi}. Na pitanje postavljeno u TVemisiji FAKTA od 16. novembra 2004, koju ure|uje Zekerijah Smaji}, da li je manje Amerike a vi{e Evropske unije dobitak za BiH, gra|ani su sa preko 60% odgovorili potvrdno. Kona~no, u novembru je zapo~ela informativna kampanja o dolasku EUFOR-a u BiH pod sloganom "od stabilizacije ka integraciji". U povodu odlaska stabilizacijskih snaga NATO-a iz BiH, ameri~ka TVmreà CNN javila je da je "povijest u BiH zavr{ena". 11

Aktuelnost teme, veliki interes javnosti, te kritike mojih kolega natjerali su me da je dodatno istraìm. Pitanja su, u su{tini, slijede}a: da li BiH izlazi iz faze upravljanja krizom i ulazi u fazu tranzicije, da li se taj prelazak de{ava pod patronatom Sjedinjenih Ameri~kih Dràva i njihove hard diplomatije ili uz asistenciju i tehni~ku pomo} Evropske unije i njene soft politike, da li }e i koliko dugo Kancelarija visokog predstavnika koristiti bonske ovlasti ili je pred ukidanjem, kakve promjene se de{avaju ili }e se desiti u BiH na putu evropskih integracija. Razli~iti izvori, analize i dokumenti me|unarodnih organizacija koji jednim dijelom nisu bili objavljivani, omogu}ili su mi da ponudim svoju viziju odgovora, kao i pisanje ove knjige. Tema o kojoj pi{em je neistraèna. Njom se ponekad bave studenti u svojim diplomskim ili postdiplomskim radovima, nevladine organizacije na okruglim stolovima i, na koncu, novinari sa manjim ili ve}im entuzijazmom. Od knjige Zekerijaha Smaji}a "Zemlje biv{e Jugoslavije i Evropska unija", koja pokriva de{avanja do 1996, i faktografskog prikaza "Evropska unija za svakoga" istog autora, nije bilo ozbiljnijeg kriti~kog pristupa u~e{}u BiH u procesu evropskih integracija. Stoga èlim dati mali, skromni doprinos javnoj raspravi, te podsta}i ve}e u~e{}e u debati, lobiranju i dono{enju va`nih odluka koje }e dejtonsku BiH napraviti briselskom. Ovu knjigu ne pi{em kao profesionalac - dràvni slu`benik Direkcije za evropske integracije nego kao svr{enik postdiplomskog programa Centra za interdisciplinarne studije Univerziteta u Sarajevu i ~lan njegove Alumni asocijacije. "Od Dejtona do Brisela" je nastavak istraìvanja ove oblasti, nakon {to sam o sli~noj temi napisao i svoj magistarski rad u oktobru 2002.

Evropske unije u toku kriznih godina te povratak njenog uticaja u posljednje vrijeme. Drugi dio posve}en je svim evropskim inicijativama nakon potpisivanja Dejtonskog sporazuma te efektima koje su one izazvale u BiH i regionu. Tre}i dio se odnosi na u~e{}e BiH u evropskim integracijama, propu{tene prilike i ostvarene rezultate te aktuelne probleme na tom putu. U tom dijelu, posebno }u analizirati promjene koje su nastale, nastaju ili }e nastati u BiH uslijed uskla|ivanja nacionalnog zakonodavstva sa evropskim pravnim naslije|em. Pretposljednje poglavlje detaljno prikazuje sve korake na putu do punopravnog ~lanstva, dinamiku pribliàvanja Evropskoj uniji. Na kraju knjige nudim analizu mogu}ih prepreka i izazova na putu ka Briselu.

Emir Hadìkaduni}

U prvom dijelu knjige govorim o zna~aju Dejtona i Brisela za Bosnu i Hercegovinu, nu`nosti prvoga u prvoj polovini devedesetih i njegove prevazi|enosti izlaskom iz faze upravljanja krizom, odnosu Sjedinjenih Ameri~kih Dràva i Evropske unije prema BiH. Tako|er, analiziram slabosti i odsustvo 12

13

UVOD Dejton i Brisel; Briselska faza; Izme|u Amerike i Evrope; Odsustvo Brisela; Prvi znaci bu|enja Evrope; Pripreme za pro{irenje; ^lanice EU-a u trci za prevlast u Jugoisto~noj Evropi

"Postati Evropljanin i postati punoljetan zna~i isto. Mase koje freneti~no plje{}u podno nogu neprikosnovenog vo|e, maloljetne su." (G. Konrad)

Dejton i Brisel Dok Dejton postaje na{a pro{lost, Brisel je sve vi{e na{a budu}nost. Prvi je zaustavio rat i obezbijedio mir u Bosni i Hercegovini, drugi otvara mogu}nost njenog unutra{njeg integriranja, regionalne saradnje i postepenog uklju~ivanja u evropske tokove. Dejton simbolizira politi~ku volju i globalnu snagu Sjedinjenih Ameri~kih Dràva, te slabost i odsustvo Evropske unije i njenih zemalja ~lanica u prvoj polovini devedesetih. Sporazum je pokazao da su SAD jo{ uvijek evropska sila.1 Njegov arhitekta Richard Holbrooke smatra da su njegovim potpisivanjem kritike na ra~un predsjednika Clintona kao slabog lidera naglo prestale, posebno u Evropi i u muslimanskim zemljama. Mirovni sporazum tako|er simbolizira kompliciranu, nefunkcionalnu dràvnu strukturu koju je, izme|u ostalih, profesor Pravnog fakulteta u Sarajevu Zdravko Grebo nazvao "franken{tajn dràvom". "Richard Holbrooke, koji je radio na Dejtonskom sporazumu, radio je na zaustavljanju rata. Taj sporazum nije bio kreiran tako da se ovdje uspostavi funkcioniraju}a evropska 15

ekonomija."2 U vrijeme njegovog potpisivanja, bio je to "pojas za spasavanje" Bosne i Hercegovine, a ve} davno je postao "lu|a~ka ko{ulja."3 Dejton je institucionalizirao kolektivna prava i ubio svaki individualizam, favorizirao etni~ki princip na ra~un gra|anskog. Njegovim ure|enjem potvr|eno je postojanje nekoliko nepovezanih pravnih sistema, pocijepano je trì{te, onemogu}eno vo|enje ekonomskih poslova na dràvnom nivou, stvoren skup, kompliciran i neefikasan dràvni aparat. Teoretski, sve je dijeljeno na tri, u praksi na 13, koliko je pravnih sistema u BiH. U svojoj knjizi "Put u Dejton", Richard Holbrooke isti~e da "niko bolje ne zna slabosti Dejtona od onih koji su u~estvovali u pregovorima".4 Po njemu, te slabosti su slijede}e: opstanak dviju neprijateljskih vojski, zadràvanje imena Republike Srpske i formiranje slabih me|unarodnih policijskih jedinica.5 Dejtonska Bosna i Hercegovina je nastala za pregovara~kim stolom u vojnoj bazi, uz saglasnost dviju susjednih zemalja. Kao takva, moè trajati dok traje proces upravljanja krizom i dok je kontrolira ameri~ka hard diplomatija. Izlazak iz te faze podrazumijeva udaljavanje od Dejtona i pribliàvanje Briselu. Brisel simbolizira povratak i sve sna`nije prisustvo i uticaj Evrope u regionu zapadnog Balkana,6 izgradnju i ja~anje dràve BiH, njenih centralnih institucija. Osim kolektivnih, Brisel sugerira i individualna prava. Prije nego {to postanemo gra|ani Evrope, trebamo postati gra|ani sopstvene dràve.7 Briselska BiH omogu}ava stvaranje jedinstvenog ekonomskog prostora, vo|enje ekonomskih poslova na dràvnom nivou, smanjenje entitetskog i kantonalnih aparata u korist dràvnog, uskla|ivanje i uvezivanje pravnih sistema u BiH sa evropskim pravnim naslije|em. Umjesto asimilacije, ~ega se pla{e pojedine etni~ke grupe, nudi se integracija. Briselska Bosna i Hercegovina ne}e se konstituirati uz saglasnost njenih susjeda, pravit }e se godinama, bit }e rezultat politi~ke volje i potreba njenih gra|ana, privrednika, akademije i civilnog dru{tva. Kao takva, duè }e trajati i imati ve}u vrijednost od one sklopljene u ameri~koj vojnoj bazi. Ulazak u briselsku fazu ozna~ava zavr{etak procesa upravljanja 16

krizom i po~etak tranzicije, odlazak IPTF-a i SFOR-a, pripremanje odlaska OHR-a iz BiH i nestanak drugih dejtonskih tekovina. Aneks 1 A, koji se odnosi na primjenu vojnog dijela Sporazuma, prevazi|en je zavr{etkom misije NATO-a i dolaskom EUFOR-a u BiH. Aneks 3, koji se odnosi na izbore, tako|er je prevazi|en, s obzirom da OSCE vi{e nije nadleàn za njihovo organiziranje. Kona~no, me|unarodna policijska misija UN-a, koja je predvi|ena Aneksom 11, tako|er je zavr{ila svoju misiju i prepustila je policijskoj misiji EU-a. Lokalni politi~ari, koji prepoznaju trend ovih promjena traè i dodatne izmjene. "Vije}e za saradnju Bosne i Hercegovine i Hrvatske, formirano nakon Dejtona, polako gubi smisao svog postojanja."8 Kako se Evropska unija nije napravila za jedan dan, tako ni harmonizacija nacionalnih zakona sa evropskim standardima ne moè biti okon~ana za tri, ~etiri godine. Dosada{nja iskustva potvr|uju da se radi o procesu koji traje najmanje desetak godina. Ugovor Ma|arske sa EU o pridruìvanju potpisan je 1991. godine. Njegova ratifikacija u Evropskom parlamentu i zemljama ~lanicama obezbije|ena je tri godine kasnije. Ma|arska je predala zahtijev za punopravno ~lanstvo 1994., da bi 1997. postala dràva sa statusom "kandidata". Pregovori o ~lanstvu i zatvaranje poglavlja acquis communautairea9 trajali su od 1998. do 2002. Zvani~no, radi se o uskla|ivanju sa 80.000 stranica gusto kucanog teksta raznih pravnih propisa koje je Evropska komisija, da bi olak{ala pregovore o pristupanju, podijelila u 31 pregovara~ko poglavlje.10 Nezvani~no, taj broj je pre{ao i 100.000 stranica. I to nije kona~no, jer djelatnosti Evropske unije rezultiraju svake godine hiljadama novih dokumenata. Slovenija je imala ne{to kra}i put i brè prolazno vrijeme. Sporazum o pridruìvanju zaklju~ila je prili~no kasno, tek 1996., iste godine predala je i molbu za punopravno ~lanstvo. Pregovori o pristupanju zapo~eli su 1998. i trajali do 2002. Ma|arska i Slovenija, zajedno sa jo{ osam zemalja srednje i isto~ne Evrope, postale su punopravne ~lanice 1. maja 2004. 17

Peto pro{irenje Evropske unije bilo je najkompliciranije dotad, teè i skuplje od prvog11 ili ~etvrtog12 pro{irenja. Ako izuzmemo pristupanje Bugarske i Rumunije 2007, {esto pro{irenje, koje se odnosi na pet zemalja zapadnog Balkana - Hrvatsku, Bosnu i Hercegovinu, Srbiju i Crnu Goru, Makedoniju i Albaniju - moè biti jo{ sloènije. Bosnu i Hercegovinu o~ekuje sli~an, ako ne i duì vremenski period do kona~nog priklju~enja Evropskoj uniji. [to je bliè Briselu zahtjevi }e biti teì, a promjene radikalnije. Uporedo sa reformama, Evropska unija intenzivira svoje odnose i postaje, kroz razli~ite oblike saradnje, sve prisutnija u BiH. Me|unarodne policijske snage UN-a (IPTF) i Stabilizacijske snage NATO-a (SFOR) ve} su oti{le iz BiH. Me|unarodna krizna grupa najavila je svoj odlazak iz BiH upravo zbog ~injenice da ta zemlja "vi{e nije krizno podru~je" i da njeni analiti~ari nemaju vi{e o ~emu izvje{tavati. I druge me|unarodne vladine ili nevladine organizacije ostaju sve vi{e po strani. Ako nisu na margini, onda su u funkciji evropskih integracija. Po zavr{etku svog mandata, UN misija u BiH je zatvorila svoj ured, dok su OSCE, UNHCR i drugi racionalizirali i umanjili svoju prisutnost na terenu. S druge strane, Evropska unija, kao i ambasade zemalja ~lanica, ve} preuzimaju primat i od OHR-a. Zvu~i preoptimisti~no, ali je tako.

Briselska faza Nakon skoro deset godina od potpisivanja mirovnog sporazuma, Bosna i Hercegovina izlazi iz vremena koje je karakteristi~no po stabilizaciji, upravljanju krizom, bonskim ovlastima i ameri~koj hard diplomatiji. Iz jednog takvog stanja ulazi u fazu u kojoj ipak dominiraju tranzicijski problemi, izgradnja institucija i smanjenje ovlasti OHR-a. Ako je prvu fazu karakterizirao snaàn anga`man Bijele ku}e, ~este posjete ameri~kih politi~kih i vojnih izaslanika: Boba Gelbarda i Vesleya Clarka, sloboda kretanja, 18

onda posljednji period karakterizira slab interes SAD-a za reforme u BiH, njihovo postepeno povla~enje iz regiona te sve ve}e zanimanje, finansijski i politi~ki anga`man Evropske unije, uvo|enje poreza na dodatnu vrijednost, jedinstvena carina, reforma pravosu|a u BiH itd. Prva faza se odnosi na Dejton, druga na Brisel. Nakon implementacije 18 smjernica Mape puta EU-a i preporuka iz Studije izvodljivosti u 16 prioritetnih podru~ja uslijedit }e tre}i krug obaveza, ~etvrti, peti itd. Prva dva kruga obiljeìla su po~etak dugogodi{njeg procesa prilago|avanja i izgradnje dràvne strukture i njenih kapaciteta, u skladu sa evropskim standardima. Od svih zakona koje je u 2004. usvojila Parlamentarna skup{tina Bosne i Hercegovine, preko 90% su u funkciji pribliàvanja Briselu. Takav omjer }e ostati i narednih godina do kona~nog priklju~enja Evropskoj uniji. Ulazak u briselsku fazu samo je po~etak dugotrajnog procesa pristupanja Evropskoj uniji. Na putu do krajnjeg cilja ostalo je mnogo godina i dosta obaveza. U najboljoj varijanti, u prvoj polovini 2005. moè se o~ekivati preporuka Evropske komisije za po~etak pregovora izme|u BiH i EU-a o potpisivanju Sporazuma o stabilizaciji i pridruìvanju (SSP). Preporuka iz Brisela }e biti obezbije|ena ukoliko zapo~ne primjena vi{e od ~etrdeset zakona koji su usvojeni u toku 2004, zavr{i se formiranje ili rekonstrukcija 25 institucija na dràvnom nivou iz oblasti pravosu|a, sigurnosti, unutra{njeg trì{ta, intelektualnog vlasni{tva, konkurencije, za{tite potro{a~a, mjeriteljstva, fitosanitarne za{tite, veterinarstva, standardizacije, sigurnosti hrane itd. Bez pune saradnje manjeg bh. entiteta sa Ha{kim tribunalom, pregovori sa EU bit }e odloèni za neko sretnije vrijeme. Od preporuke Evropske komisije do po~etka konkretnih pregovora prote}i }e par mjeseci. Taj period se ne odnosi na ispunjavanje dodatnih uvjeta nego na davanje mandata za pregovore, odre|ivanje pregovara~kih pozicija i pripremu pregovara~kih timova BiH i Evropske unije. 19

Potpisivanje Sporazuma o stabilizaciji i pridruìvanju ozna~ava prelazak iz dobrovoljnog u fazu obaveznog usagla{avanja pravnog sistema BiH sa zakonodavstvom Evropske unije. Kada se Sporazum ratificira i stupi na snagu, BiH ulazi u fazu ugovornih odnosa sa EU-om. Ako }e prije i u toku samih pregovora visoki predstavnik postepeno smanjivati svoje nadle`nosti, onda }e u vrijeme primjene Sporazuma bonske ovlasti "me|unarodnog suverena" prestati da vaè. U toku 2002. godine visoki predstavnik je nametnuo 32 zakona, godinu dana kasnije 14, do sredine druge polovine 2004. svega tri zakona.13 Dalji napredak BiH u procesu stabilizacije i pridruìvanja }e biti omogu}en ukoliko se ovakav trend odrazi i na sve druge odluke visokog predstavnika, {to }e kona~no i predstavljati njegovu izlaznu strategiju. Primjena Sporazuma je i period mogu}e promjene Dejtonskog ustava i stvaranja funkcionalne i racionalne BiH, koja }e biti u stanju da efikasno provodi sve njegove dijelove. Uzimaju}i u obzir iskustvo zemalja iz srednje i isto~ne Evrope koje su 2004. postale punopravne ~lanice, u svakoj narednoj fazi odnosa sa Evropskom unijom formirat }e se nove dràvne institucije, obrazovati novi resursi, graditi nova dràvna slu`ba koja radi u interesu svih gra|ana. BiH je 1997. imala tri dràvna ministarstva. Zahvaljuju}i procesu evropskih integracija, sada ih ima devet, kao i preko 30 drugih agencija na dràvnom nivou. Ovaj proces je nepovratan. Moè biti brì ili sporiji, {to zavisi od politi~ke volje, raspoloìvih finansijskih sredstava, ljudskih resursa i znanja. Primjenom Sporazuma, BiH dolazi u situaciju da podnese zahtjev za punopravno ~lanstvo. Pregovori o ~lanstvu bit }e najsloèniji zadatak i najve}i izazov, koji }e donijeti najdublje reforme. Institucionalni kapaciteti, koji su nu`ni za uspje{ne pregovore o punopravnom ~lanstvu, usvajanje i primjenu kompletnog evropskog zakonodavstva, na kraju }e rezultirati brojkom od petnaestak dràvnih ministarstava i stotinjak agencija, ureda, instituta koji }e biti u slu`bi privrede, ja~anja kapaciteta za izvoz, ja~anja konkurentske spremnosti, nadzora nad trì20

{tem, za{tite okoli{a itd. Broj entitetskih ili kantonalnih nadle`nosti }e biti znatno reduciran. Svi ovi formalni koraci pra}eni su zna~ajnim reformama u ekonomiji, pravosu|u, unutra{njim poslovima, odbrani, poljoprivredi, carini itd. Na kraju, BiH }e dio svog suvereniteta prenijeti na Evropsku zajednicu radi supremacije komunitarnog prava i njegove primjene u svim zemljama ~lanicama EU-a. Analiti~ari ESI-ja smatraju da nije mogu}e da BiH zapo~ne pregovore o punopravnom ~lanstvu prije 2007.14 Hrvatski knjièvni povjesni~ar Stanko Lasi} nije pogrije{io kada je rekao da put u Evropsku uniju nije poziv na bal u Jelisejsku palatu. Naprotiv, radi se o dugotrajnom i kompliciranom procesu koji, uslijed prilago|avanja evropskim standardima, uklju~uje bolne i skupe reforme. U procesu evropskih integracija vjerovatno ne}e biti rije{eni svi unutra{nji problemi BiH. Njena konstitucija mo`da ne}e biti po volji ve}ine gra|ana, ekonomija ne}e biti ni pribli`na evropskom prosjeku. Me|utim, uskla|ivanjem doma}ih zakona i prakse sa evropskim uredbama15, direktivama16, odlukama17 i preporukama18, uspostavit }e se trì{na ekonomija, parlamentarna demokratija i vladavina prava po modelu Evropske unije. Politi~ki i ekonomski prostor integrirat }e se u jedinstvenu cjelinu, u onoj mjeri u kojoj je to u~injeno u ujedinjenoj Evropi.

Izme|u Amerike i Evrope Uzimaju}i u obzir razli~ita, veoma aktuelna me|unarodna pitanja, danas je lak{e posti}i saglasnost sa Evropskom unijom, nego sa SAD-om. Umjesto poèljnog, i za svijet korisnog multilateralizma, posljednja sve vi{e prakticira unilateralizam, ignorira Ujedinjene narode, ne èli u~estvovati u Kjoto protokolu, nije saglasna sa statutom Me|unarodnog krivi~nog suda, ima neujedna~en odnos prema zemljama Bliskog Istoka u korist Izraela. Advokati real politike, kao {to su trojica njenih najpoznatijih 21

ameri~kih prakti~ara, Richard Nixon, Henry Kisinger i George Kennan, dugo su tvrdili da se ameri~ko zalaganje za ljudska prava sukobljava s njenim istinskim nacionalnim i bezbjednosnim interesima.19 George Kennan je posebno nagla{avao kritiku legalisti~kog i moralisti~kog pristupa vanjskoj politici.20 Evropska unija, s druge strane, danas je najsna`niji advokat multilateralizma i za{tite okoli{a, ima balansiran odnos prema Izraelu i palestinskim teritorijama, podràva ja~anje regionalnih i me|unarodnih instrumenata za za{titu ljudskih prava, zabranjuje smrtnu kaznu, te promovira humane vrijednosti i dru{tveni progres. Sjedinjene Ameri~ke Dràve ~esto su mijenjale svoje vanjskopoliti~ke prioritete zbog rastu}e odgovornosti za svjetski poredak, smjena demokrata i republikanaca itd. Ju~er su prioriteti bili ameri~ko-ruski odnosi, {irenje NATO-a, Bosna i Hercegovina i Kosovo. Danas su oni promijenjeni i odnose se na Irak, borbu protiv terorizma, {irenja oru`ja za masovno uni{tenje. Sutra mogu biti Iran, Sirija, Tajvan ili Sjeverna Koreja. Biv{i ameri~ki predsjednik Clinton je potpisao Kjoto protokol, dana{nji ga je odbacio. Posljednja ameri~ka administracija, u odnosu na onu prethodnu, ne nudi nikakvu strategiju integriranja BiH ekonomije, unutra{njeg trì{ta, ja~anja njenih centralnih institucija. Ameri~ki predsjednik George W. Bush cijeli svoj mandat ostao je nezainteresiran ne samo za BiH nego za cijeli region. "Iskreno, sumnjam da bi on bio u stanju pogoditi gdje se koja od zemalja u regionu nalazi, kakvi je problemi mu~e..."21 U kampanji za predsjedni~ke izbore u SAD-u 2004, oba predsjedni~ka kandidata potisnula su BiH na marginu. Zapravo, u tri televizijske debate, nisu je uop}e ni pominjali. Poznavaoci prilika, savjetnici i prakti~ari ameri~ke vanjske politike jednoglasni su u ocjeni da Zapadni Balkan, pogotovo Bosna i Hercegovina, vi{e nisu njen prioritet. Graham Allison, profesor na Harvardu i pomo}nik sekretara odbrane u vrijeme Clintona, prije izbora u SAD-u je isticao da bi Kerryijeva vanjska politika dijelila mnoge osobenosti Georgea Busha.22 Isto misli i demokratski 22

direktor za vanjske poslove u Senatu Tony Blinken. Razlike izme|u Bushove i Kerryjeve administracije bile bi "su{tinski veoma male".23 Bruce Jackson, ameri~ki stru~njak i osniva~ ameri~ke nevladine organizacije "Projekt za tranzicijsku demokratiju", tako|er smatra da se politika Sjedinjenih Ameri~kih Dràva prema Balkanu ne bi promijenila ni pobjedom demokratskog kandidata senatora Johna Kerryja na predsjedni~kim izborima 2. novembra 2004. "I ja sam malo iznena|en konsenzusom izme|u dviju stranaka kada je u pitanju politika prema Zapadnom Balkanu. Demokratski stratezi, poput Richarda Holbrookea i Jima O'Briena, koji oblikuju politiku Demokratske stranke, imaju skoro identi~na gledi{ta kao i njihove kolege iz Republikanske stranke", kazao je Jackson za Radio Slobodna Evropa. Nakon Bushove pobjede na izborima dobili smo potvrdu da }e Amerikanci nastaviti svoje povla~enje iz BiH. Nekada{nji ambasadaor SAD-a u Zagrebu i Beogradu Wiliam Montgomery, rekao je "da }e Bush i u novom mandatu dati vi{e odgovornosti Evropskoj uniji za ovu regiju".24 Kona~no, ameri~ki ambasador u BiH Douglas McElhaney vjeruje da njegovu vladu "vi{e brine Kosovo od BiH".25 U su{tini, da se primijetiti slijede}a tendencija: tamo gdje je najgore idu vojnici SAD-a, gdje je za nijansu bolje je NATO i kona~no, gdje je situacija podno{ljiva, dolaze Evropljani. Ova tendencija je posebno aktuelna na primjerima Iraka, Afganistana i Bosne. Ameri~ki dràvni sekretar je istakao da u devet godina misije NATO-a u BiH, u kojoj je sluìlo vi{e od pola miliona vojnika iz 43 zemlje svijeta, uklju~uju}i 90 hiljada Amerikanaca, u neprijateljskoj akciji nije ubijen nijedan vojnik.26 Pribliàvanje Briselu zna~i i postepeno povla~enje SAD-a i prepu{tanje Zapadnog Balkana njegovom prirodnom savezniku, Evropskoj uniji. "Bosni i Hercegovini i Evropi zajedni~ko je njihovo iskustvo, njihova pro{lost i sada{njost. Ponovna izgradnja BiH odvijat }e se uporedo s izgradnjom Evrope, u skladu i simbi23

ozi s njom."27 Evropa ima iskustvo pomirenja Njema~ke i Francuske, iskustvo ujedinjenja sa zemljama iza èljezne zavjese. Brisel je geografski blizu, Dejton je preko Atlantskog okeana. Brisel prakticira soft politiku, nudi "{argarepe" u vidu potpisivanja ugovornih odnosa, pregovaranja i, kona~no, ~lanstva u ekskluzivnom klubu evropskih dràva. Tu su i trgovinske olak{ice za poslovanje sa trì{tem od skoro 500 miliona potro{a~a, programi pomo}i Zajednice i zemalja ~lanica EU-a. Evropska konvencija za za{titu ljudskih prava i sloboda najja~i je instrument za za{titu ljudskih prava na svijetu. Gra|ani ne}e svoje pritu`be na dràvu koja kr{i njihova ljudska prava slati ameri~kim sudovima nego Evropskom sudu za ljudska prava u Strazburu. Mada ovaj posljednji, kao i Vije}e Evrope iz Strazbura, nisu institucije Evropske unije, ovaj sistem je apsolutno kompatibilan sa principima Zajednice. Evropska unija, za razliku od SAD-a, nema nikakve izlazne strategije iz Jugoisto~ne Evrope. Naprotiv, ona ima ulaznu strategiju i postaje neraskidivo vezana za region. Evropska vanjska politika jo{ uvijek je "u pelenama". Sukob u BiH natjerao je zemlje ~lanice da stvore nove instrumente Zajedni~ke vanjske i sigurnosne politike. Krize na Kosovu i Makedoniji u~inile su ove instrumente djelotvornim. I budu}a odbrambena politika danas se testira u BiH. Uspjeh ujedinjene Evrope u vezi je sa uspjehom integrirane BiH. Pored geografske blizine, Bosna i Hercegovina dijeli uporediva povijesna iskustva sa ~lanicama Evropske unije, faze sukoba i mr`nje, tolerancije i suìvota. Danas i jedna i druga imaju istu sudbinu, dijele iste perspektive. Prva mora obnoviti pomirenje i suìvot, poraditi na unutra{njoj integraciji, te postati ~lanicom Evropske unije. Druga mora nastaviti produbljivati integraciju zemalja ~lanica u Evropsku zajednicu kroz dijalog i zajedni~ki dogovor. To je proces koji je nepovratan i bez alternative. Ili je ima u povratku na staro, Bosnu i Hercegovinu i Evropu bez pe24

rspektive mira, demokratije i suìvota. Evropu u sukobu nacionalnih dràva za teritorije. Bosnu i Hercegovinu rascjepkanu i podijeljenu po etni~kom klju~u, u rovovima i krvi do koljena. Problemi na Bliskom Istoku, terorizam, o~uvanje globalne supremacije trasirali su vanjskopoliti~ke prioritete SAD-a u drugom smjeru, daleko od BiH. Zbog toga }e izgradnja stabilne, demokratske i trì{no orijentirane BiH sve manje ovisiti od SAD-a, a sve vi{e od EU-a. Mnogi u BiH slabo ~itaju ove poruke i slijepo vjeruju da }e Va{ington ispraviti dejtonske nepravilnosti i nelogi~nosti. Svi oni igraju na pogre{nu kartu.

Odsustvo Brisela "Evropa nas je izdala, Amerikanci pomogli",28 izjavio je nedavno dr. Mustafa Ceri}, reisul-u-lema Islamske zajednice u BiH. "Neosporno je da smo na po~etku rata pravili pogre{ne korake i da tada nismo mogli garantirati sigurnost u zemlji",29 rekao je Jorgen Kosmo, predsjednik parlamenta Norve{ke. Odsustvo Evrope iz prve polovine devedesetih nije zaboravljeno. Slu`beni Brisel je tako|er priznao svoju nepromi{ljenost i neangaìranost iz tog perioda. Obra}aju}i se u~esnicima Me|unarodnog foruma o prevenciji genocida u [tokholmu u januaru 2004. godine, visoki predstavnik EU-a za vanjsku i sigurnosnu politiku, Xavier Solana potvrdio je gre{ke EU-a. "Grije{ili smo i mi",30 rekao je on, osvr}u}i se na lo{u procjenu da u Srebrenici i Ruandi moè biti po~injen genocid. "Ne predvidjeti i ne reagirati zna~i dopustiti katastrofalne posljedice."31 Odsustvo Evrope nije odu{evilo ni Amerikance. Richard Holbrooke smatra da je Bosna i Hercegovina "definirala prvu fazu poslije hladnoratovskih odnosa izme|u Evrope i Sjedinjenih Dràva i pokazala se krajnje {tetnom za odnose u Atlantskoj alijansi. Napetosti su ugrozile sam NATO upravo kada je Va{ington traìo da ga pro{iri."32 Ovakav odnos evropskih sila naveo je Samuela P. Huntingtona na po25

misao da u Evropskoj uniji nisu odu{evljeni da imaju Bosnu na evropskom kontinentu.33 Kriza u Bosni i Hercegovini desila se u nezgodno vrijeme, previ{e rano da bi Evropa reagirala. Brisel je bio uhva}en u raskoraku. Evropska ekonomska zajednica (EEZ) se reformirala u Evropsku uniju, koja je zvani~no nastala ratifikacijom ugovora potpisanog u Mastrihtu krajem 1993. Zemlje ~lanice su djelovale kao ra{timani orkestar. Evropski pokreta~ki motor, Francuska i Njema~ka, zbog ujedinjenja Njema~ke, nije bio aktiviran. Francuska, a ni Velika Britanija, nisu bile ravnodu{ne. Naprotiv, njeno ujedinjenje sve je vi{e uvla~ilo Rusiju, kao tre}u zainteresiranu stranu, pored SAD-a i EU-a. U vrijeme izbijanja krize, nisu postojali institucionalni kapaciteti, a ni politi~ka volja za brzu reakciju i zaustavljanje krvavog konflikta u njegovoj ranoj fazi. "Po~etna shema evropske gra|evine podignute na motivima kao {to su mir, napredak, kulturno samoostvarivanje, solidarnost, zajedni{tvo ideja i te`nji, bila je tom prilikom ozbiljno uzdrmana."34 Evropa je bila nedorasla da se suo~i sa krizom. Kona~no, bila je posramljena Sporazumom iz Dejtona. Da to svijet ne bi vidio, na insistiranje Francuske, mirovni sporazum je potpisan u Parizu. Carl Bildt je primijetio da Sjedinjene Dràve moraju uskladiti "institucionalne stavove", dok Evropa mora da koordinira "nacionalne stavove".35 Da stvar bude gora, evropska koordinacija je bila apsolutno neefikasna, pogotovo u podru~ju diplomatije. Brisel je bio apsolutno odsutan u podru~ju vanjske politike i odbrane. Saradnja izme|u zemalja ~lanica EU-a tada je funkcionirala na temelju Evropske politi~ke saradnje, utvr|ene davne 1970, i dijelimi~no unaprije|ene 1986. i 1987, Jedinstvenim evropskim aktom.36 Spomenuti mehanizam predvi|ao je redovna savjetovanja izme|u ministara vanjskih poslova, pribliàvanje stajali{ta dràva ~lanica o svim zna~ajnim vanjskopoliti~kim pitanjima te utvr|ivanje zajedni~kog pravca djelovanja. 26

Sve odluke donosile su se jednoglasno. Pored ovakve institucionalne slabosti EU-a, evropski zvani~nici, predsjednici vlada i dràva, nisu imali politi~ke volje i hrabrosti da multilateralno ili unilateralno poduzmu bilo kakve preventivne akcije. Uvjet priznavanja Bosne i Hercegovine od strane zemalja ~lanica Evropske unije bio je odràvanje referenduma i postavljanje pitanja da li su njeni gra|ani za suverenu i nezavisnu dràvu. Tako je Brisel, u slu~aju BiH, traìo dodatno upori{te i argumentaciju za svoju odluku. Tako|er, kupovao je vrijeme, po{to su postojala razli~ita mi{ljenja da li priznati BiH prije ili poslije unutra{njeg dogovora tri naroda BiH. Na dan objavljivanja rezultata referenduma, Oslobo|enje je na svojoj naslovnoj stranici objavilo: "Ubjedljiv odgovor Evropi". Nakon {to je 99.5% gra|ana od 64.5%, koliko ih je iza{lo na referendum, glasalo za suverenu i nezavisnu Bosnu i Hercegovinu u martu 1992, Evropska unija je 6. aprila iste godine priznala njenu samostalnost. Sjedinjene Ameri~ke Dràve su to u~inile dan kasnije. I Badinterova arbitra`na komisija, sastavljena od predstavnika ustavnih sudova Francuske, [panije, Njema~ke, Italije i Belgije doprinijela je takvoj odluci svojim izvje{tajem da su granice izme|u republika Socijalisti~ke Federativne Republike Jugoslavije me|unarodno priznate i da se Jugoslavija nalazi u procesu disolucije. Puni diplomatski odnosi uspostavljeni su u martu 1993. Nakon me|unarodnog priznanja, Evropska unija je ostavila Bosnu i Hercegovinu u nemilosti nacionalisti~kih ideologija i velikodràvni~kih ambicija. Od me|unarodnog priznanja Bosne i Hercegovine, Brisel i druge evropske prijestolnice su pre{le dug put odrastanja i sazrijevanja. Na samom po~etku i tokom agresije,37 EU nije nudila nikakvu politi~ku podr{ku jedinstvenoj BiH. Naprotiv, radilo se o prijedlozima koji su afirmirali podjelu zemlje po etni~koj liniji. Redale su se inicijative evropskih medijatora lorda Carringtona, lorda Davida Owena, mirovni prijedlozi Kutiljero 1992, VanceOwen 1993, Owen-Stoltenberg 1994. itd. Po{tivanje realnosti na 27

terenu i nakaradna dràvna konstitucija bila je njihova zajedni~ka karakteristika. Prije priznanja BiH, po~etkom 1992. godine, predsjedavaju}i Konferencije o Jugoslaviji lord Carrington je najavio posredni~ku misiju Evropske zajednice za rje{enje krize u BiH. Na sastanku politi~kih predstavnika jugoslavenskih republika u Briselu 18. marta 1992, usvojen je "Briselski papir", koji je predvidio nacionalne kantone. U martu 1992. godine, za vrijeme predsjedavanja Portugala Evropskom ekonomskom zajednicom, lideri zemalja ~lanica u Lisabonu razmatrali su podjelu BiH na regione pod dominacijom nacionalnih zajednica. Evropski ideal individualnih prava, zamijenjen je real politikom, kolektivnim pravima i po{tivanjem odnosa snaga unutar regiona, gdje su Hrvatska, a pogotovo Srbija, tretirane kao ja~i partneri, sa kojima se moè dogovoriti budu}nost tre}e zemlje. Naàlost, ovakvu politiku Evropske unije podràle su i Ujedinjene nacije u nekoliko rezolucija Vije}a sigurnosti sredinom 1992. Poslije Lisabona slijedila je Londonska konferencija 26. avgusta 1992, na kojoj su Cutillero i Carrington dali ostavke. Daljnji pregovori su povjereni lordu Owenu u ime Evropske zajednice i Cyrusu Vanceu, u ime UN-a. Vance i Owen su u oktobru 1992. predstavili mogu}u ustavnu strukturu BiH, koja je predvi|ala decentraliziranu dràvu sa desetak provincija zasnovanih na etni~kom principu. Predloèno je da Vlada ima devet ~lanova (3+3+3) i da odluke donosi koncenzusom. "Na sastanku u Zagrebu polovinom decembra Owen mi je ultimativno postavio zahtjev za direktnim pregovorima sa predsjednikom SDS-a Radovanom Karadì}em. Prijetio je da }e se, u protivnom, me|unarodna zajednica povu}i, ne samo iz pregovora nego i iz svakog u~e{}a u BiH."38 Ubrzo su po~eli pregovori u @enevi, koji su bili ponavljanje razgovora o mapama sa etni~kim predznakom, uz o~ito uvaàvanje rezultata rata i etni~kog ~i{}enja. Nakon jo{ jednog neuspjeha Cyrus Vance se povukao, evropski predstavnik lord Owen nije odustajao. Posljednji je nastavio snaàn pritisak da se prihvati podjela BiH, uklju~uju}i i eventualnu podjelu Sarajeva. Zbog toga ga je 28

Alija Izetbegovi} prozvao "Chamberlainom na{ih dana". Prijetnjama se pridruìo i britanski ministar vanjskih poslova D. Hurd, koji je izjavio da "Britanija ne}e u~estvovati u operaciji humanitarne pomo}i u narednoj godini."39 Poslije VanceOwenovog, a prije Owen-Stoltenbergovog mirovnog plana, ~lanice Evropske unije Velika Britanija, Francuska i [panija, zajedno sa SAD-om i Rusijom, predloìle su 22. maja 1993. tzv. Program zajedni~ke akcije. Noel Malcolm ga je u svojoj knjizi Povjest Bosne ocjenio kao "kona~an nalog za izvr{enje smrtne presude nad BiH". Kona~no, i najnoviji Owen-Stoltenbergov plan doìvio je svoj fijasko po~etkom 1994. Time je Evropa iscrpila svoje skromne diplomatske kapacitete i kona~no prepustila cijeli slu~aj Sjedinjenim Ameri~kim Dràvama. Najve}a nesre}a ovakvog odnosa nije bio sadràj svih evropskih inicijativa, nego pogre{an signal da se putem oruànog sukoba mogu neka`njeno zaokruìti "svoje" teritorije i o~istiti od pripadnika drugih etni~kih grupa. Izvjestilac UN-a za ljudska prava Tadeusz Mazowietzki skrenuo je pa`nju u svom izvje{taju iz novembra 1992. da Vance-Owen plan stimulira etni~ko ~i{}enje.40 Bez obzira na neke od zajedni~kih evropskih mirovnih inicijativa, tada se realno nisu mogle sastaviti ni dvije ~lanice EU-a koje su dijelile sli~ne stavove, a kamoli zajedni~ku vanjsku politiku prema kriznom regionu. Za po~etak }u se posluìti primjerima Njema~ke i Velike Britanije. Na Samitu sedam najrazvijenijih zemalja G7 u Minhenu, sredinom 1992, upravo su ove dvije ~lanice EU-a predvodile suprotstavljene tabore. Njema~ka je predlagala da Ujedinjeni narodi pripreme trupe i interveniraju u BiH. Velika Britanija, koja je tada predsjedavala Evropskom unijom, traìla je vi{e vremena za mirovnu diplomatiju lorda Carringtona.41 Slu`beni Berlin je tako|er, s vremena na vrijeme, pokazivao intencije da predloì ukidanje embarga na uvoz oru`ja, a London se uvijek energi~no protivio. Insistiranje na uklju~ivanju Rusije kao zainteresirane strane moè se tuma~iti kao britanski doprinos ograni~avanju njema~kog uticaja.42 Pro29

gram zajedni~ke akcije za BiH, kojeg su pored SAD-a i Rusije, pripremile Velika Britanija, Francuska i [panija, ministar vanjskih poslova Njema~ke Folker Ruhe je nazvao "moralnom katastrofom". Njema~ke novine Westdeutsche Zeitung pisale su tih dana: "Oni koji ubijaju, proganjaju i siluju, pobijedili su."43 Nekada su se razlike odnosile na Francusku i Veliku Britaniju. Prva je po~etkom rata u BiH predlagala No-Fly zonu, druga je pokazivala svoje rezerve. Gr~ka je i javno i tajno pomagala samo jednu zara}enu stranu. Bilo je to vrijeme politi~kog realizma i velike slabosti Zajednice. Ministar vanjskih poslova BiH iz tog perioda Haris Silajdì} isti~e da se predugo proslavljao pad Berlinskog zida. "U toj opijenosti slavljem Evropa je sebi dozvolila odnos kakav je imala prema agresiji i genocidu u BiH. Nesumnjivo je da rat u Bosni predstavlja najniì nivo na koji se Evropa spustila u drugoj polovini pro{log stolje}a."44 Nasuprot toj 1992, dana{nji prijedlozi i inicijative afirmiraju integraciju BiH, ja~anje centralnih institucija u korist svih njenih gra|ana. Po pitanju Zapadnog Balkana i Bosne i Hercegovine, evropska diplomatija danas je jedinstvena. Pored nedostatka politi~ke volje, Evropska unija te njene zemlje ~lanice nisu imale ni snage da rije{e konflikt u BiH. "U posljednjim dekadama dvadesetog stolje}a do{lo je do tektonskog poreme}aja u svjetskoj politici. Prvi put u istoriji jedna neevropska sila postala je ne samo klju~ni arbitar u odnosima me|u evroazijskim silama ve} i najve}a svjetska sila."45 Budèt za odbranu Sjedinjenih Ameri~kih Dràva prema{io je ukupne vojne tro{kove Rusije, Kine, Velike Britanije, Francuske, Njema~ke, Japana i Indije. Ulaganja u istraìvanje i razvoj u vojnoj industriji su pet puta ve}a od ulaganja cijele Evrope u toj oblasti.46 Dejton je manifestacija ove snage i politi~ke volje koja je kona~no odlu~ila donijeti, nametnuti, mir u Bosni i Hercegovini. Odsustvo Brisela u Bosni i Hercegovini do potpisivanja mirovnog sporazuma 1995. bilo je nadokna|eno ameri~kim anga`manom. I u postratnom periodu, njeno politi~ko i vojno prisustvo 30

bilo je nezamjenjivo u procesu upravljanja krizom. Amerika je demonstrirala hard diplomatiju, omogu}ila, uz pomo} OHR-a, nametanje va`nih odluka i time doprinjela stvaranju odrìvog mira u ratom opusto{enoj i podijeljenoj zemlji. Takvo stanje je trajalo dok Evropska unija nije potvrdila evropsku perspektivu, a BiH zapo~ela svoj proces pridruìvanja. Danas takvoj hard diplomatiji nedostaju instrumenti i mehanizmi za izgradnju ratom opusto{ene i podijeljene dràve, mehanizmi za izgradnju dràve u tranziciji. Izlaskom iz postkonfliktne faze, Dejton ograni~ava daljnji napredak Bosne i Hercegovine. On je ve} prevazi|en po~etkom izgradnje dràvne strukture po evropskom modelu.

Prvi znaci bu|enja Evrope Veliki je broj me|uvladinih konferencija na kojima su zemlje ~lanice Evropske unije dopunjavale svoje ugovore, gradile i ja~ale institucije Zajednice. Od potpisivanja Ugovora o Evropskoj zajednici za ugljen i ~elik 1951. i Rimskog ugovora o Evropskoj ekonomskoj zajednici 1957, najdublje reforme su se desile u periodu 1992-1993. Jedan od razloga kona~nog pristajanja na ja~anje Zajednice jesu i novi sigurnosni i humanitarni izazovi nastali raspadom biv{e Jugoslavije. Sam tok pregovora, krajem 1991, obiljeìli su pritisci Njema~ke na ostale zemlje ~lanice, tada jo{ uvijek Evropske ekonomske zajednice, da priznaju Sloveniju i Hrvatsku. Mada je potpisan 7. februara 1992, Mastri{ki ugovor je stupio na snagu 1. novembra 1993. godine. Za njegovu ratifikaciju od strane svih zemalja ~lanica bilo je potrebno ~ekati 21 mjesec. Gra|ani Danske su ga odbili u prvom referendumu, prihvatili u drugom. U Njema~koj je pokrenut postupak da se saglasnost parlamenta proglasi neustavnom. Tako|er je traèna potvrda gra|ana na referendumu.47 Ugovor iz Mastrihta predstavlja "novu fazu u procesu evropskih integracija"48 te stvaranja bliskog zajedni{tva me|u narodima Evrope. Njegovim stupanjem na snagu nastaje Evropska unija sa 31

tri stuba,49 uvodi se EU dràvljanstvo, promovira ideja monetarne unije, ja~a uloga Evropskog parlamenta, pove}ava broj oblasti za koje se glasa kvalificiranom ve}inom, uvodi subsidijarnost50 kao ustavni princip. Ovim unutra{njim povezivanjem Evropa }e, pored ekonomske, po~eti graditi i politi~ku nezavisnost. Slabost i odsustvo Brisela iz podru~ja jugoisto~ne Evrope postepeno }e se pretvarati u svoju suprotnost. Konflikt u kom{iluku promijenio je odnos zemalja ~lanica prema evropskoj diplomatiji. Prije po~etka raspada biv{e Jugoslavije, Zajedni~ka vanjska i sigurnosna politika bila je tabu tema. Ugovorom o Evropskoj uniji donesena je odluka o njenoj nadgradnji. Ni ovaj put nije se radilo o radikalnim promjenama, s obzirom da se ve}ina odluka i dalje usvajala jednoglasno. Njena primjena pri~ekat }e jo{ jednu me|uvladinu konferenciju. Dodatni napredak ostvaren je Amsterdamskim ugovorom, koji je potpisan u novembru 1997, a ratificiran u zemljama ~lanicama u maju 1999. Novost su ~itav niz neovisnih instrumenata, dono{enje okvirnih odluka koje su su{tinski li~ile na direktive EZ-a. Cilj je bio "za{tititi zajedni~ke vrijednosti, interese i nezavisnost EU-a, pove}ati sigurnost EU-a i njenih dràva ~lanica, unaprijediti me|unarodnu sigurnost i saradnju, u~vrstiti demokratiju, vladavinu prava i temeljne slobode."51 Politike vo|ene u posljednjih pola vijeka stvorile su do sada nezabiljeèn mir i prosperitet, ali samo za pola kontinenta. Sada kada je rat u Bosni zavr{en, izgradnja nove evropske bezbjednosne arhitekture kona~no moè da se nastavi.52 Primijenjena u praksi, nova Zajedni~ka vanjska i sigurnosna politika vodila je ka afirmaciji "kulture prevencije". Po~etak politi~kog ujedinjenja Evrope ne}e se osjetiti u Bosni i Hercegovini do potpisivanja mirovnog sporazuma u Dejtonu 1995. Me|utim, na nove sigurnosne izazove, koji su uslijedili nakon potpisivanja Amsterdamskog ugovora 1997, Brisel je odgovorio hitno i energi~no. Prvo su SAD, uz sada jedinstvenu pomo} i podr{ku Evropske unije i zemalja ~lanica, zaustavile veliku humanitarnu i izbje32

gli~ku katastrofu na Kosovu 1999. Godinu dana kasnije, zahvaljuju}i gore spomenutom mehanizmu i anga`manu Xaviera Solane, sprije~eno je novo krvoproli}e u Makedoniji. Evropska "{argarepa", u vidu ponude Sporazuma o stabilizaciji i pridruìvanju sa EU, bila je stimulans za potpisivanje Ohridskog sporazuma, {to se pokazalo djelotvornim. Osim promoviranja i prakticiranja "kulture prevencije", Brisel je u toku 1999. i 2000. poplavio region svojim prijedlozima i inicijativama, Procesom stabilizacije i pridruìvanja, Paktom stabilnosti za Jugoisto~nu Evropu, statusom "potencijalnog kandidata", programima pomo}i CARDS, trgovinskim preferencijalima, ponudom za ugovorne odnose, ne{to kasnije i pretpristupnim fondovima. Posljedica svih ovih inicijativa je preuzimanje supervizije nad reformama u Bosni i Hercegovini. Evropska unija je ponudila svoju pomo} u ve}ini tranzicijskih pitanja, integraciji carinskog, poreskog, pravosudnog i obavje{tajnog sistema, omogu}ila je stvaranje jedinstvenog ekonomskog prostora, jedinstvenog poreskog sistema, jedinstvenog bankarskog prostora, izgradnju institucija na nivou BiH itd. Samo par godina ranije, rekonstrukcija BiH i privredna reforma u oblasti privatizacije, trì{ta kapitala i finansija je, kroz USAID-ove projekte, bila pod supervizijom SAD-a. Tada su formirane dvije entitetske i deset kantonalnih agencija za privatizaciju, uklju~uju}i poseban aran`man za Br~ko distrikt. U pore|enju sa finansijskom podr{kom Evropske unije, koja je, ne ra~unaju}i donacije zemalja ~lanica EU-a, uloìla preko 2.5 milijardi eura,53 Vlada Sjedinjenih Dràva je od 1995. donirala ne{to vi{e od jedne milijarde dolara.54 Kulminacija ameri~ke pomo}i bila je 1997, u vrijeme trajanja dejtonske faze, kada je Bosni i Hercegovini dodijeljeno oko 217 miliona dolara, uglavnom na rekonstrukciju, u visini od oko 154 miliona. Od tada, njena pomo} je svake godine postepeno smanjivana, da bi 2003. spala na pedesetak miliona dolara.55 S druge strane, evropska pomo} je i{la uzlaznom linijom. Izme|u 2000. i 2003, BiH je dobi33

la oko 391 milion eura pomo}i Evropske unije.56 Ova pomo} ne uklju~uje podr{ku Evropske komisije platnoj bilansi BiH i bilateralne donacije zemalja ~lanica. Dana{nji USAID-ovi projekti su u sjeni programa CARDS, koje finansira Brisel. Osim ovog posljednjeg, otvaraju se novi, pretpristupni fondovi: TWINNING i TAIEX, a najavljuju i oni malo sloèniji - ISPA i SAPARD. Evropska preporuka je prevagnula i u slu~aju reforme medija. Biraju}i izme|u javnih emitera, {to predstavlja evropski standard, i privatnih televizijskih mreà na dràvnom nivou, {to je ameri~ki model, BiH je izabrala evropsko iskustvo. Evropska unija je sve prisutnija i u sferi sigurnosti. Prvog januara 2003. godine pokrenuta je prva civilna operacija za pomo} u kriznim situacijama u okviru evropske sigurnosne i odbrambene politike. Formirana je Policijska misija Evropske unije (EUPM), koja je zamijenila Me|unarodnu policiju UN-a u BiH (IPTF). EUPM je prva operacija civilnog kontroliranja krize u sklopu Evropske sigurnosne i odbrambene politike (ESDP). Misija nema izvr{nih ovlasti: "prati, savjetuje i nadzire rad policije" i ne poduzima aktivne policijske du`nosti.57 Ovakav pristup potvrdio je pove}anu odgovornost BiH i smanjenje uloge me|unarodne zajednice. Pored pra}enja rada policijskih struktura, EU je zamijenila i stabilizacijske snaga NATO-a EUFOR-om. Povodom tog doga|aja, Xavier Solana je izjavio: "Sve je ovo dio puta ka jedinom mogu}em smjeru - institucijama Evropske unije."58 Evropljani su dobro savladali lekciju koju su nau~ili od Amerikanaca {est godina ranije. Na inauguraciji misije EUFOR-a u BiH, 2. decembra 2004, nismo saznali njeno trajanje. Xavier Solana je u svom govoru rekao da se "misija nastavlja do svog okon~anja" . Vojna operacija EU-a pod nazivom ALTEA odobrena je odlukom Vije}a ministara EU59 13. septembra 2004, odluka o pokretanju Misije usvojena je 25. novembra 2004. Akciju je tako|er jednoglasno odobrilo Vije}e sigurnosti UN-a rezolucijom 1575, 22. novembra iste godine. U rezoluciji Vije}a sigurno34

sti UN-a pozdravljeno je pove}ano u~e{}e Evropske unije u BiH. Odluci Vije}a Evropske unije i Vije}a sigurnosti UN-a prethodila je saglasnost lidera NATO-a na Istanbulskom samitu u junu 2004, o prepu{tanju svoje vojne misije EUFOR-u. Radi se o najve}oj vojnoj operaciji Evropske unije ikada realiziranoj u povijesti. U njenom sastavu su trupe iz 33 dràve, 22 iz zemalja ~lanica EU-a, u ukupnom sastavu od 7.000 vojnika. Glavnokomanduju}i je britanski brigadni general David Leaky. Misija NATO-a je reformirana u stoèr u Sarajevu, kojim }e komandovati ameri~ki brigadni general, dosada{nji glavnokomanduju}i SFOR-a, Steven Schook. Ameri~ki dràvni sekretar u ostavci Colin Powell je istakao da }e, u saradnji sa Evropskom unijom, njegova zada}a biti reforma odbrane, hvatanje optuènih za ratne zlo~ine i borba protiv terorizma.60 NATO je prisutan u BiH od 1995, kada je razmjestio 60.000 vojnika. Jorgen Kosmo, predsjednik parlamenta Norve{ke, vjeruje da je to poku{aj da se EU "iskupi {to, u partnerstvu sa Ujedinjenim narodima, nije u~inila vi{e da zaustavi rat u BiH".61 Nesumnjivo je rije~ o kontinuitetu ulaska Evropske unije u BiH i kontinuitetu izlaska SAD-a. Time je potvr|ena opredijeljenost Brisela za ve}i anga`man u BiH. Sjedinjene Dràve su zbog drugih obaveza, nakon kratkog odlaganja, prepustili pitanje sigurnosti svojim evropskim partnerima. Dio njihovih snaga iz sastava SFOR-a na kraju je pretvoren u jedan vojni kontingent stacioniran u bazi Orao u Tuzli. Dok je njegova veli~ina simboli~na, misija je ostala prili~no nepoznata javnosti. Evropska unija je i danas suo~ena sa novim izazovima, prvenstveno daljnjom izgradnjom Zajedni~ke vanjske i sigurnosne politike. Njena budu}a nadogradnja neraskidivo je vezana za uspjeh vojne misije u BiH. Eventualni neuspjeh operacije nije samo nazadak u toj zemlji nego i unutra{nji problem Evropske unije i povratak na staro, Evropsku uniju bez ikakvog me|unarodnog kredibiliteta. Na kraju, ovo je potvrda uspje{ne stabilizacije u BiH. Me|unarodne snage sa po~etnih 60.000 smanjene su na dana{njih 7.000 stranih vojnika. 35

Lekcija iz 1992. je nau~ena. Evropa je donekle povratila svoj uticaj i ponovo preuzela svoju ulogu u svjetskoj politici. Za po~etak, u podru~ju zapadnog Balkana. Naàlost, cijenu evropskog bu|enja najvi{e je platila BiH.

vanju finansijske pomo}i PHARE-a potrebama dràva u toj fazi i ja~anju dijaloga izme|u tih zemalja, dràva ~lanica i institucija Evropske unije. Njen cilj je bio da se zemljama kandidatkinjama za ~lanstvo pruì podr{ka u njihovim nastojanjima da pre|u iz faze pridruìvanja u fazu pristupanja Evropskoj uniji. Kao {to je ve} sada poznato, neke su to uspje{no iskoristile, druge nisu.

Pripreme za pro{irenje Pored politi~kog proboja ostvarenog samitom u Mastrihtu, Evropska unija je usvojila va`nu odluku koja }e otvoriti vrata njenom petom, dotad najve}em pro{irenju, 2004. ^lanom 49 Ugovora o EU62 regulirano je pristupanje novih ~lanica. Evropsko vije}e63 je sredinom 1993. u Kopenhagenu dopunilo tuma~enje tog ~lana i obznanilo politi~ke,64 ekonomske65 i pravne kriterije66 za ~lanstvo, koji su dopunjeni administrativnim kriterijem67 u Madridu 1995. Pored deset zemalja srednje i isto~ne Evrope, Turske, Malte i Kipra, ovi kriteriji vaè i za pet zemalja zapadnog Balkana: Hrvatsku, Bosnu i Hercegovinu, Srbiju i Crnu Goru, Makedoniju i Albaniju. Primjena Dejtonskog mirovnog sporazuma, pogotovo saradnja sa Ha{kim tribunalom, dodatna je obaveza za na{u zemlju. Ovaj uvjet se provla~io u skoro svim evropskim inicijativama i prijedlozima za BiH, koji su formulirani u Briselu, od Royaumontskog procesa iz 1996. do dana{njeg dana. Nakon uvo|enja finansijske pomo}i PHARE-a68 1989, i uspostavljanja kriterija iz Kopenhagena, definirana je i pretpristupna strategija za zemlje srednje i isto~ne Evrope na sastanku Evropskog vije}a u Essenu 1994, koja je dopunjena u Luksemburgu 1997. godine. Bilo je to novo iskustvo za Evropsku uniju, s obzirom da se sli~ne strategije nisu pripremale prilikom ~etiri prethodna pro{irenja 1973,69 1981,70 1986.71 i 1995.72 Dio Strategije iz 1994. odnosio se na zemlje koje su do tada potpisale Ugovore o pridruìvanju (Evropske sporazume) sa Evropskom unijom. Do 1994. godine, Ugovore su potpisale Ma|arska,73 Poljska,74 Rumunija,75 Bugarska,76 ê{ka77 i Slova~ka.78 Strategija se zasnivala na provo|enju Evropskih sporazuma,79 prilago|a36

Na sastanku Evropskog vije}a u Luksemburgu 1997. Strategija je oboga}ena novim instrumentima. Dopuna je napravljena, ovaj put, usljed podno{enja aplikacija za ~lanstvo deset zemalja srednje i isto~ne Evrope. Pored Evropskog sporazuma, zemljama je ponu|eno Pretpristupno partnerstvo, koje razra|uje kratkoro~ne i srednjoro~ne prioritete na putu evropskih integracija. Ovaj instrument je uveden sedam godina prije nego su te zemlje postale punopravne ~lanice Evropske unije 2004. Kona~no, dopunjena Strategija je prilagodila pretpristupne fondove budu}em pro{irenju EU-a. Pored programa PHARE, zemljama srednje i isto~ne Evrope su ponu|eni novi pretpristupni fondovi pomo}i: ISPA80 i SAPARD,81 te u~e{}e u programima iz oblasti obrazovanja, istraìvanja, za{tite okoli{a, malog i srednjeg biznisa i javnog zdravstva. Neki od fondova ponu|eni su tako|er BiH na samitu Evropske unije i Zapadnog Balkana u Solunu 2003. Na istom skupu, Hrvatskoj, BiH, Srbiji i Crnoj Gori, Albaniji i Makedoniji su ponu|ena Evropska partnerstva inspirirana Pretpristupnim partnerstvima uvedenim 1997. za zemlje srednje i isto~ne Evrope.

^lanice EU-a u trci za prevlast u Jugoisto~noj Evropi Mada su obje strane komplementarne, promjene koje nastaju u Bosni i Hercegovini vi{e su rezultat preporuka Evropske komisije, tijela koje reprezentira Zajednicu, a manje uticaja pojedinih zemalja ~lanica Evropske unije. Promjene nastaju uslijed uskla|ivanja nacionalnog zakonodavstva sa zakonodavstvom ujedinjene Evrope i primjene komunitarnog prava. Ako instituciona37

lni uticaj Evropske zajednice kao cjeline izaziva pravne u~inke, onda je uticaj zemalja ~lanica vi{e politi~kog karaktera. Dràve ~lanice svakako ne treba zanemariti, s obzirom da sve one imaju svoj glas u Vije}u ministara Evropske unije. Protivljenje samo jedne dràve, iz bilo kojeg razloga, opravdanog ili ne, moè usporiti integraciju BiH u Evropsku uniju. Evropska komisija ne donosi nikakve odluke ukoliko nije sigurna da }e ih podràti resorni ministri dvadesetpetorice. Postepenim izlaskom SAD-a iz BiH i prepu{tanjem regiona Evropskoj uniji, pojedine dràve ~lanice imaju sve izraènije aspiracije da samostalno popune sve prazniji prostor za djelovanje. Skoro da se me|usobno takmi~e kako bi se nametnule kao lideri u regionu. Neke to rade preko institucija Evropske unije, druge preferiraju bilateralne nastupe. Eurofederalisti, poput Njema~ke i Francuske, primjenjivali su prvu metodu, euroskeptik Velika Britanija ovu drugu. Prve dvije imaju zna~ajnije prisustvo u Hrvatskoj, tre}a u BiH. U okviru Evropskog vije}a Njema~ka je inicirala, a druge dràve ~lanice prihvatile osnivanje Pakta stabilnosti za Jugoisto~nu Evropu. Njegovo trajanje, sve~ano objavljeno u Sarajevu 1999, u prisustvu cijele me|unarodne zajednice, lidera najrazvijenijih zemalja svijeta, uporno su produàvale i branile jedino njema~ke diplomate. Biv{i ambasador Njema~ke u Sarajevu Hans Jochen Peters vi{e se zanimao za sudbinu Pakta stabilnosti nego za Proces stabilizacije i pridruìvanja. Njema~ka je tako|er dala svoj doprinos u moderniziranju elektroenergetskog sektora u BiH, pripremanju paketa zakona o PDV-u i primjeni Zakona o dràvnoj grani~noj slu`bi. S druge strane, kad god se govorilo o reviziji privatizacije u Aluminiju, sukobima Elektroprivrede BiH i Aluminija zbog cijene elektri~ne energije, direktno je podràvala rukovodstvo kombinata u Mostaru. Gr~ka je, pored tradicionalnih veza sa Srbijom i Crnom Gorom, za vrijeme svog predsjedavanja Evropskom unijom tokom 2003. 38

posebno lobirala za pet zemalja iz Procesa stabilizacije i pridruìvanja. I ona je uspjela organizirati, drugi po redu, samit Evropske unije i Zapadnog Balkana. Neki od njenih prijedloga zna~ajnije pove}anje pomo}i zemljama iz Procesa stabilizacije i pridruìvanja - nisu prihva}eni. Drugi prijedlozi, potvrda evropske perspektive i otvaranje nekih od pretpristupnih fondova, jesu. Junski samit EU - Zapadni Balkan u Solunu 2003. godine djelovao je za lokalne eurofederaliste razo~aravaju}e, a za realne posmatra~e bio je to korak naprijed. Italija je tako|er, uz tradicionalno prisustvo u Albaniji, sve vi{e vezala ostatak Jugoisto~ne Evrope, posebno zemlje koje izlaze na Jadransko more, regionalnim EU fondovima. Primjer je projekat "Intereg III A", prekograni~na saradnja Slovenije, Hrvatske, Bosne i Hercegovine, Srbije i Crne Gore i Albanije. Italija je inicirala ovaj projekat i obezbijedila preko evropskih fondova njegovo finansiranje. "Mediteranski dijalog", kojeg forsira Italija, sve vi{e dobija na zna~aju. Austrija, nekada monarhija, sada mala ~lanica EU-a, zadovoljila se privatizacijom banaka i kontrolom bankarskog trì{ta u BiH. Posebno su interesantni veliki igra~i Velika Britanija i Francuska. îni se da je prva vi{e angaìrana u Bosni i Hercegovini u odnosu na Francusku, koja to nadokna|uje sve zna~ajnijim prisustvom u Hrvatskoj. Pored visokog predstavnika Paddyja Ashdowna, Velika Britanija tako|er ima svog generala koji komanduje EUFOR-om. Britanac Cris Patten, biv{i komesar Evropske komisije82 za vanjske poslove, posebno je bio naklonjen dràvnim vlastima u Sarajevu. Mnogo je puta citirana njegova izjava: "Smjernice Mape puta su{tinski su ispunjene", data u septembru mjesecu 2002. Time se BiH kvalificirala za po~etak izrade Studije izvodljivosti. Podsje}anja radi, iste smjernice su se ispunjavale i narednih godina. Velika Britanija je tako|er pruàla direktnu pomo} i instrukcije za ja~anje administrativnih kapaciteta vlade RS-a, pogotovo ureda za informiranje. Ne treba zaboraviti ni bilateralni susret dvojice premijera, kada je Tony Blair skoro pa eufori~no ~estitao Adnanu Terzi}u na po39

stignutim rezultatima i najavio podr{ku za otpo~injanje pregovora radi potpisivanja Sporazuma o stabilizaciji i pridruìvanju sa EU. "Velika Britanija }e, obe}ao je premijer Blair, zagovarati ulazak BiH u ove dvije najzna~ajnije evropske institucije",83 Evropsku uniju i NATO. Ovakvih poruka iz Francuske nije bilo. Ako je Njema~ka insistirala na Paktu stabilnosti, onda je Francuska vi{e vodila ra~una o Procesu stabilizacije i pridruìvanja. Samo godinu dana nakon njema~ke inicijative o formiranju Pakta, Francuska je, na samitu u Santa Maria de Feiri u Portugalu, uzvratila prijedlogom za odràvanje prvog samita EU-a i Zapadnog Balkana. Samit se i odrào u Zagrebu u novembru 2000, kada je Francuska predsjedavala Evropskom unijom. Od tada je Pariz posebno privrèn Hrvatskoj. Bliskost i srda~nost predsjednika Hrvatske Stjepana Mesi}a i predsjednika Francuske Jacquesa Chiraca datiraju jo{ od tog datuma. Sporazum o stabilizaciji i pridruìvanju Hrvatske sa Evropskom unijom, Francuska je ratificirala po~etkom 2003. S druge strane, Britanski parlament dugo je vremena odbijao njegovu ratifikaciju. Kona~no, to je i u~inio 18 mjeseci poslije Francuske, u septembru 2004.

EU-a pruàle su svoju podr{ku. U interesu Bosne i Hercegovine je ja~anje Zajednice na ra~un njenih dràva ~lanica. [to je primjena komunitarnog prava {ira, time se i u BiH lak{e postiè dogovor o reguliranju onih oblasti koje su jo{ uvijek politi~ki osjetljive. Projekat izgradnje mirne i prosperitetne Evrope je u potpunosti kompatibilan sa projektom izgradnje mirne i prosperitetne BiH. Odsustvo komunitarnog prava u zna~ajnim pitanjima, ja~anje zemalja ~lanica, podjele na staru i novu Evropu, razvijenu i nerazvijenu, Evropsku uniju malih i velikih, opteretit }e daljnji razvoj dràvnosti Bosne i Hercegovine. Od me|unarodnog priznanja Bosne i Hercegovine odnosi te zemlje sa Evropskom unijom prolazili su kroz razli~ite faze, od sumnje u budu}nost jedinstvene BiH do podr{ke unutra{njoj integraciji dràve. Ova posljednja faza ostvarena je na obostrano zadovoljstvo. Bosni i Hercegovini je omogu}eno da postepeno ispunjava evropske kriterije, gradi svoje institucije, prelazi jedan po jedan korak i nada se priklju~enju kada za to bude spremna. S druge strane, svojim sigurnosnim prisustvom u regionu zapadnog Balkana, Evropa unapre|uje svoju, jo{ uvijek slabu, Zajedni~ku vanjsku i sigurnosnu politiku.

Uticaji zemalja ~lanica u BiH su bili razli~iti kada se odlu~ivalo o prelasku iz jedne u drugu fazu na putu evropskih integracija. Po~etak izrade Studije izvodljivosti 2003. godine nisu jednako podràle sve ~lanica EU-a. Ni danas, po~etkom 2005. godine nema jedinstvenog stava po pitanju kada dati preporuku BiH i otvoriti pregovore radi reguliranja ugovornih odnosa. Kada se radilo o stepenu sankcioniranja predstavnika vlasti u BiH, koji su kr{ili odredbe mirovnog sporazuma, provla~ila su se razli~ita vi|enja me|u ~lanicama EU-a i u odnosu na SAD. Na sre}u BiH, me|usobno takmi~enje zemalja ~lanica za prevlast u regionu nije promijenilo strate{ki pravac Evropske unije. Proces izgradnje dràvnih institucija i evropska perspektiva ostali su nepromijenjeni. Oko toga, ako ne sve, onda ve}ina zemalja 40

41

Bilje{ke Richard Holbrooke, Put u Dejton, stranica 373 Intervju Richarda Sclara u Dnevnom avazu, 21. oktobar 2004. Wolfgang Petrich, Ve~ernji list, 28. januar 2005. Richard Holbrooke, Put u Dejton, stranica 375 Ibid., 375 U terminologiji Evropske unije pojam Zapadni Balkan podrazumijeva podru~je «zapadno od Gr~ke i ju`no od Slovenije» ili podru~je biv{e Jugoslavije bez Slovenije sa Albanijom, dakle Hrvatska, BiH, Srbija i Crna Gora, Makedonija i Albanija. 7 Tarik Haveri}, na konferenciji pod nazivom Evropska unija i Bosna i Hercegovina: izme|u upravljanja krizom i izgradnje dràve u organizaciji fondacije Heinrich Boll, septembar 2004, Sarajevo 8 Adnan Terzi} za Dnevni avaz, 10. oktobar 2004, stranica 5 9 Acquis communautaire - skra}eno acquis - naziva se jo{ i pravnim naslije|em Zajednice, skup je prava koja sve zemlje ~lanice obavezuju i povezuju unutar Evropske unije. Acquis ne predstavlja samo pravo u uèm smislu, jer obuhvata: sadràj, na~ela i politi~ke ciljeve osniva~kih ugovora, zakonodavstvo usvojeno primjenom osniva~kih ugovora, te presude Evropskog suda pravde, deklaracije i rezolucije koje je Evropska unija usvojila, mjere koje se odnose na zajedni~ku vanjsku i sigurnosnu politiku, mjere koje se odnose na pravosu|e i unutra{nje poslove, te me|unarodne ugovore koje je Zajednica sklopila, kao i ugovore izme|u zemalja ~lanica u podru~ju djelovanja EU-a. 10 Slobodno kretanje robe, Slobodno kretanje ljudi, Slobodno pruànje usluga, Slobodno kretanje kapitala, Kompanijsko pravo, Politika konkurencije, Poljoprivreda, Ribarstvo, Politika transporta, Oporezivanje, Ekonomska i monetarna unija, Statistika, Socijalna politika i zapo{ljavanje, Energija, Industrijska politika, Mala i srednja preduze}a, Nauka i istraìvanje, Obrazovanje, Telekomunikacije i informaciona tehnologija, Kultura i audio-vizuelna politika, Regionalna politika i koordinacija strukturalnih instrumenata, Okolina, Za{tita potro{a~a i zdravlja, Saradnja u podru~ju pravosu|a i unutra{njih poslova, Carinska unija, Vanjski odnosi, Zajedni~ka vanjska i sigurnosna politika, Finansijska kontrola, Odredbe koje se odnose na finansije i budèt, Institucije i ostalo 1 2 3 4 5 6

42

11 12 13 14 15

16

17

18

19 20 21 22 23 24 25 26 27 28

Velika Britanija, Danska i Irska Austrija, Finska i [vedska Izvor: Kancelarija visokog predstavnika za BiH Sa konferencije u Wilton Parku, 10. juna 2004. Uredbe su direktno primjenjive i u cjelosti obavezuju}e u svim dràvama ~lanicama EU-a, bez potrebe dono{enja mjera za primjenu na nacionalnom nivou. One omogu}avaju institucijama Zajednice najve}i uticaj na pravni sistem dràva ~lanica EU-a. Smatraju se sredstvima za unifikaciju zakona {irom Zajednice. Direktive nisu direktno primjenjive u svim dràvama ~lanicama, zahtijevaju dono{enje mjera za implementaciju na nacionalnom nivou do roka definiranog odre|enom direktivom. One ne obavezuju dràve ~lanice u cjelosti, ve} u pogledu rezultata koji se trebaju posti}i. Direktive ostavljaju odre|eni stepen slobode nadle`nim nacionalnim tijelima u odlu~ivanju na koji na~in }e inkorporirati i provesti ciljeve Zajednice u okviru svog pravnog sistema. Odluke su obavezuju}e u cijelosti za one kojima su upu}ene. Mogu biti upu}ene jednoj ili svim dràvama ~lanicama EU-a, privrednim subjektima ili pojedincima. Preporuke su neobavezuju}i deklarativni instrument. Predvi|ene su Osniva~kim ugovorima i koriste ih institucije Zajednice za izraàvanje stajali{ta dràvama ~lanicama, a u nekim slu~ajevima i pojedincima. Ne name}u nikakvu zakonsku obavezu za one kojima su upu}ene. Richard Holbrooke, Put u Dejton, stranica 380 Igor Janev., Teorije o me|unarodnim odnosima i spoljnoj politici, Plato, Beograd, 1998. Intervju Richarda Sclara, biv{eg Clintonovog izaslanika za BiH, Dnevni avaz, 31. avgust 2004. Mark Leonard, The Burning of Bush, Financial Times, stranica 10, 25. juni 2004. Mark Leonard, The Burning of Bush, Financial Times, stranica 10, 25. juni 2004. Dnevni avaz, 8. novembar 2004. Dnevni avaz, 9. novembar 2004. Dnevni avaz, 4. decembar Svebor Andre Dizdarevi}, predgovor knjige Roberta [umana Za Evropu, stranica 13 Dnevni avaz, 12. septembar 2004.

43

29 Dnevni avaz, 21. septembar 2004. 30 Novinska agencija SENSE, 28. januar 2004. 31 Novinska agencija SENSE, 28. januar 2004. Richard Holbrooke, Put u Dejton, stranica 373 32 Svebor Andre Dizdarevi}, predgovor knjige Roberta [umana Za Evropu, stranica 13 33 Richard Holbrooke, Put u Dejton, stranica 381 34 Samuel P. Huntington., Sukob civilizacija i preustroj svjetskog poretka, Zagreb 1998, str. 160. 35 Poseban pravni akt Evropske zajednice kojim je prvi put dopunjen Rimski ugovor. Aktom je propisana puna realizacija jedinstvenog trì{ta do 1992., a Zajednici su date nove nadle`nosti, izme|u ostalog i u oblasti vanjskopoliti~ke saradnje, propisano glasanje po principu kvalificirane ve}ine u podru~ju jedinstvenog trì{ta, osnaèna uloga Evropskog parlamenta itd. 36 Pojam agresije se sugerira u ve}ini rezolucija Vije}a sigurnosti UN-a, 757, 758, 760, 762 i drugim iz 1992. U njima se traì da «se snage Jugoslovenske narodne armije povuku sa teritorije BiH». Zbog kr{enja ove i drugih rezolucija, biv{oj Jugoslaviji su nametnute sankcije. Ha{ki tribunal je tako|er u presudama Tadi}u i Krsti}u potvrdio da se radilo o me|unarodnom konfliktu, u kojem je u~estvovala i Srbija i Crna Gora. 37 Alija Izetbegovi}, Sje}anja, strana 225. 38 Alija Izetbegovi}, Sje}anja, strana 233. 39 Michael Binyon, The Times, 20. maj 1993. 40 Independent, 8. juli 1992. 41 Bisera Turkovi}., Bosnia and Herzegovina in the Changing World Order, Saraj Invest, 1996, stranica 88 42 Alija Izetbegovi}, Sje}anja, stranica 229 43 Intervju sa Harisom Silajdì}em, DANI, 27. 8. 2004, stranica 14 44 Zbignjev Bèìnski, Velika {ahovska tabla, stranica 7 45 Andrew Moravcsik, The Quiet Superpower, Newsweek International, 17. juni 2002. 46 Klaus-Dieter Borchardt., ABC prava Zajednice, Evropske zajednice, 2000, str. 8. 47 Consolidated Version of the Treaty on European Union and the Traty Establishing the European Community, Official Journal C 325 of 24. 12. 2002. 48 Ugovor o Evropskoj uniji

44

49 Prvi: Evropske zajednice (Evropska zajednica, Euroatom, Evropska zajednica za ugljen i ~elik), drugi: Zajedni~ka vanjska i sigurnosna politika, tre}i: Pravosu|e i unutra{nji poslovi. 50 Zajednica ne poduzima one aktivnosti koje se efikasnije mogu sprovesti na nacionalnoj, regionalnoj ili lokalnoj razini. 51 Pet osnovnih ciljeva Zajedni~ke vanjske i sigurnosne politike dopunjenih Ugovorom iz Amsterdama iz 1999. 52 Richard Holbrooke, Put u Dejton, stranica 379 53 Vi{e informacija o ukupnoj pomo}i EU-a na web stranici: http://europa.eu.int/comm/external_relations/see/bosnie_herze /index.htm#5 54 Vi{e informacija na web stranici USAID-a BiH: http://www.usaid.ba/ 55 Izvor USAID BiH, za vi{e informacija kontaktirati Kasey Vannett 56 Izvje{taj Evropske komisije o stabilizaciji i pridruìvanju BiH za 2004, stranica 16, vi{e detalja dostupno na web stranicama Evropske unije, Delegacije Evropske komisije u BiH i Direkcije za evropske integracije BiH. 57 Izvje{taj Evropske komisije o stabilizaciji i pridruìvanju BiH sa EU za 2003. 58 Iz govora Xaviera Solane, inauguracija misije EUFOR-a, 2. decembar 2004. 59 Vije}e ministara, Vije}e Evropske unije ili samo Vije}e glavna je institucija i najva`nije zakonodavno tijelo Evropske unije. Sastoji se od ministara 25 dràva ~lanica odgovornih za pojedine resore. Ako su na dnevnom redu pitanja iz oblasti me|unarodne saradnje, tada se sastaju ministri vanjskih poslova zemalja ~lanica. Vije}e ministara odre|uje prioritete EU-a, uskla|uje zajedni~ke interese zemalja ~lanica te samostalno ili zajedno sa Evropskim parlamentom, na prijedlog Evropske komisije, donosi uredbe, odluke, preporuke, deklaracije ili obavezuju}e zaklju~ke i brine o njihovom izvr{enju. Predsjedavanje Vije}em EU-a prenosi se svakih {est mjeseci s jedne na drugu ~lanicu EU-a. Stupanjem na snagu Ugovora iz Amsterdama iz 1999, glavni sekretar tako|er obavlja du`nost visokog predstavnika za zajedni~ku vanjsku i sigurnosnu politiku. 60 Dnevni avaz, 4. decembar 2004. 61 Dnevni avaz, 21. septembar 2004. 62 Biv{i ~lan 0

45

63 Termin kojim se opisuju redovni sastanci ~elnika dràva ili vlada zemalja ~lanica EU-a. Osnovano je 1974. na zavr{etku Sastanka na vrhu u Parizu. Evropsko vije}e je prvi put sazvano 1975. godine u Dablinu. Prije tog trenutka, od 1961. do 1974., prakticiralo se odràvanje evropskih konferencija na vrhu. Njegovo postojanje je dobilo zakonsko priznanje Jedinstvenim evropskim aktom od 1986., dok mu je slu`beni status omogu}en Ugovorom o Evropskoj uniji. Sastaje se najmanje dva puta godi{nje, u junu i decembru, kada se okon~ava i polugodi{nji mandat rotiraju}eg predsjedavaju}eg EU-a. Predsjednik Evropske komisije prisustvuje sastancima Evropskog vije}a kao punopravni ~lan. 64 Stabilnost institucija koje osiguravaju demokratiju, vladavinu prava, po{tivanje ljudskih prava i prava manjina i prihvatanje politi~kih ciljeva Evropske unije 65 Funkcionalna trì{na ekonomija, sposobnost privrednih subjekata da izdrè konkurenciju i pritiske na unutra{njem trì{tu Evropske unije 66 Usvajanje cjelokupnog pravnog naslije|a Evropske unije (acquis communautaire) 67 Sposobnost administrativnih struktura da preuzmu sve obaveze koje proizlaze iz ~lanstva 68 PHARE - Pomo} Poljskoj i Ma|arskoj za rekonstrukciju ekonomije (Poland and Hungary Assistance for the Reconstruction of the Economy). Program je ustanovljen 1989, nakon pada komunisti~kih reìma u Srednjoj i Isto~noj Evropi. U po~etku je bio namijenjen Poljskoj i Ma|arskoj, kasnije je pro{iren na ostale zemlje srednje i isto~ne Evrope i dràve zapadnog Balkana. PHARE je glavni finansijski instrument pretpristupne strategije i odnosi se na zemlje kandidatkinje za ~lanstvo. 69 Danska, Irska i Velika Britanija 70 Gr~ka 71 Portugal i [panija 72 Austrija, Finska i [vedska 73 1991. 74 1991. 75 1993. 76 1993. 77 1993. 78 1993.

46

79 Poseban tip Sporazuma o pridruìvanju kojeg su sklapale Evropska unija i zemlje srednje i isto~ne Evrope. Njih deset postale su punopravne ~lanice EU-a 1. maja 2004. Rumunija i Bugarska, koje su ga tako|er potpisale, pristupit }e EU 2007. Sporazum o pridruìvanju prethodi Sporazumu o pristupanju. Sastavljen je od politi~kog dijela, koji predvi|a bilateralne i multilateralne konsultacije o pitanjima od zajedni~kog interesa, trgovinskog dijela, ekonomske, kulturne i finansijske saradnje i dijela koji se odnosi na uskla|ivanje zakonodavstva. Njegovim potpisivanjem formira se Vije}e za pridruìvanje, koje je sastavljeno od ~lanova Evropskog vije}a i Komisije s jedne strane, i vlade dràve koja se pridruùje s druge strane. Vije}e je nadle`no za provedbu Sporazuma. 80 Pravna pozadina: Odredba Vije}a (EC) Broj: 1267/1999 od 21. juna 1999. ISPA (Instrument for Structural Policies for Pre-accession) je instrument pretpristupne pomo}i koji je izra|en u svrhu prilago|avanja dràva srednje i isto~ne Europe evropskom pravnom naslije|u i pripremi za pristupanje Kohezijskom fondu EU-a. Namijenjen je sektorima za{tite okoline i transporta. ISPA finansira 75%, a u posebnim slu~ajevima i 85% tro{kova velikih infrastrukturnih projekata. Preostali dio je doprinos zemlje korisnice programa. ISPA je aktivna od 2000. 81 Pravna pozadina: Odredba Vije}a (EC) Broj: 1268/99 od 21. juna 1999. Program SAPARD (Special Pre-accession Assistance for Agriculture and Rural Development) je poseban pretpristupni program Evropske unije za poljoprivredu i ruralni razvoj namijenjen dràvama kandidatkinjama za ~lanstvo u EU (bez Malte i Kipra). Cilj programa je pomo} u rje{avanju problema strukturnih prilagodbi u njihovim poljoprivrednim sektorima i ruralnim podru~jima, te pruànje pomo}i u provo|enju pravnog naslije|a Zajednice (acquis) u podru~ju Zajedni~ke poljoprivredne politike te svog relevantnog zakonodavstva. Svrha mu je da se stvori konkurentan i djelotvoran sektor poljoprivrede i prehrambene industrije, te da se stvore nova radna mjesta i prihodi u najmanje razvijenim regijama i odrìvi razvoj u ruralnim podru~jima i pobolj{a kvalitet ìvota ruralnog stanovni{tva. Pri Evropskoj komisiji za program SAPARD je zaduèn Generalni direktorat za poljoprivredu. Program je startovao 01. januara 2000. godine i ima budèt od 520 miliona eura godi{nje, za period do 2006. godine. Zemlje kandi-

47

datkinje mogu koristiti sredstva iz SAPARD-a samo u periodu od 2000. do godine kada u|u u EU. 82 Novi komesar Evropske komisije za vanjske poslove je Benita Ferrero–Waldner iz Austrije 83 Intervju Adnana Terzi}a u Nezavisnim novinama, 28/29. avgust 2004.

ODNOS EVROPSKE UNIJE PREMA ZAPADNOM BALKANU Prava pomo} na pravom mjestu u pogre{no vrijeme; Drugi postdejtonski prijedlozi; Strate{ko promi{ljanje za nove strate{ke inicijative; Bosna i Hercegovina u povla{tenom poloàju; Od slabih inicijativa do strate{kog odnosa; Tri "{argarepe" Evropske unije; Prva "{argarepa"; Druga "{argarepa"; Tre}a "{argarepa"; Od regionalne do evropske integracije; Zagrijavanje pred Solun; Kruna svih evropskih inicijativa; Evropski programi pomo}i 2007-2013; Iz Direkcije za vanjske poslove u Direkciju za pro{irenje; Evropa o~ekuje ustavne promjene

"Propasti je mogu}e na vi{e na~ina... uspjeti se moè samo na jedan." (Aristotel)

Prava pomo} na pravom mjestu u pogre{no vrijeme Bilo je to vrijeme ameri~ke hard diplomatije i velikog nepovjerenja prema Evropi. Dejton je bio itekako aktuelan, Brisel rijetko ili nikako spominjan. Zajedni~ka vanjska i sigurnosna politika Evropske unije trebala je tek da se dokaè na podru~ju zapadnog Balkana. Ameri~ko politi~ko i vojno prisustvo bilo je jo{ uvjek nezamjenjivo. Pojedini ugledni intelektualci, evropski zvani~nici, promi{ljali su ideju ranog priklju~enja BiH Evropskoj uniji, kao izraz podr{ke i opravdanja za po~injene gre{ke tokom kriznih godina. Bila je to previ{e idealizirana opcija. Krajem ljeta 1995. u Briselu se i oficijelno smatralo da, u prvoj fazi obnove BiH, u obzir dolazi samo bespovratna pomo}.84 Umjesto brzog priklju~enja, BiH je uklju~ena u program PHARE tokom 1995, da bi postala njegov korisnik od aprila 1996. Bila je to najkvalitetnija 48

49

mogu}a pomo} EU-a, koju su tada koristile Poljska, Ma|arska, Slovenija, ê{ka i druge dràve srednje i isto~ne Evrope. Program je bio namijenjen za ukupno 13 zemalja korisnica,85 od kojih nisu sve bile u pretpristupnoj fazi. U periodu od 1995. do 1999, program je ponudio 6.7 milijardi eura u petnaest razli~itih oblasti. Pet najva`nijih oblasti odnosilo se na infrastrukturu u sektorima energije, transporta i telekomunikacija, razvoj privatnog sektora, obrazovanje, obuku i istraìvanje, za{titu okoli{a i restruktuiranje poljoprivrede. U Bosni i Hercegovini je ponu|eno finansiranje vi{e od trideset razli~itih projekata u oblastima konkurencije, okoli{a, za{tite potro{a~a, me|ugrani~ne saradnje, intelektualnog vlasni{tva, statistike, kontrole kvaliteta itd. Izabrano je 13 nacionalnih koordinatora,86 koji su bili odgovorni za projekte u BiH. Cilj je bio integracija pokidanog trì{ta i unapre|enje razvoja opusto{ene ekonomije. PHARE je bio pravi program na pravom mjestu u pogre{no vrijeme. BiH nije iskoristila njegove povlastice zbog nedostatka politi~ke volje, opstrukcija i neznanja. Prije svega, nije ga iskoristila zbog situacije u kojoj se tada nalazila. Dominirala su pitanja prete`no u vezi sa postratnim oporavkom, povratkom izbjeglih, slobodom kretanja ljudi, rekonstrukcijom poru{enih objekata itd. Unutra{nje trì{te, konkurencija, za{tita potro{a~a, evropski standardi - malo koga su tada zanimali. Revidirani program PHARE-a predvidio je finansijsku pomo} u visini od 10 milijardi eura za deset zemalja srednje i isto~ne Evrope za vremenski period izme|u 2000. i 2006. Bosni i Hercegovini nisu bila namijenjena ta sredstva. Za razliku od PHARE-a, koji je bio dugoro~an program razvojnog karaktera, ECHO i Obnova su vi{e li~ili na humanitarnu pomo} usmjerenu na pomirenje, obnovu poru{enih objekata, stabilizaciju, regionalnu saradnju itd. Sva tri, PHARE, ECHO i Obnova zamijenjeni su EU-ovim Programom za rekonstrukciju, razvoj i stabilizaciju87 (CARDS) 2000. 50

Od 1990. do 2000. ukupna finansijska pomo} Evropske unije Bosni i Hercegovini iznosila je 2.16 milijardi eura, od toga se 495 miliona eura odnosilo na period do 1995. godine, i 1.66 milijardi eura na period od 1996. do 2000.88 Bosna i Hercegovina je dobila najvi{e pomo}i u odnosu na ostale zemlje jugoisto~ne Evrope. Pore|enja radi, Hrvatska je od 1990. do 2000. dobila 366 miliona eura, Kosovo 783 miliona eura, Makedonija 411 miliona eura, Srbija i Crna Gora, bez Kosova, 690 miliona eura.89 Koliko su ta sredstva iskori{tena i kako su tro{ena nije poznato. Ne postoji nijedna adresa u BiH gdje se mogu prona}i ta~ni podaci, uklju~uju}i bilateralnu pomo} zemalja ~lanica, o ukupnoj pomo}i EU-a, listama svih projekata, izvo|a~ima radova, korisnicima te pomo}i i njenim efektima.

Drugi postdejtonski prijedlozi Uporedo sa implementacijom i slabim efektima PHARE-a, Evropa je predlagala, jednu za drugom, inicijative koje su trebale afirmirati evropsku perspektivu Bosne i Hercegovine. Prvi prijedlozi Evropske unije bili su vi{e pod uticajem Dejtona, manje pod uticajem Brisela. Njihova karakteristika je spori ulazak Evropske unije u region, odsustvo strate{kog odnosa prema zemljama zapadnog Balkana, odsustvo preciznog okvira pribliàvanja Briselu. Slu`beni Va{ington vukao je glavne poteze. Prvih nekoliko postdejtonskih inicijativa nije rezultiralo nikakvom stabilno{}u ili ekonomskim razvojem. Radilo se o evoluciji i sazrijevanju evropske diplomatije prema Zapadnom Balkanu. Prvu takvu inicijativu pokrenula je Francuska u vrijeme svog predsjedavanja Evropskom unijom u decembru 1996, u okviru takozvanog Royaumontskog procesa. Prijedlog se isklju~ivo odnosio na stabilizaciju Jugoisto~ne Evrope, u cilju podr{ke provedbi Dejtonskog sporazuma. Bila je to prva verzija regionalnog pristupa Evropske unije. Njenom provedbom tako|er su promovirani regionalni projekti iz oblasti civilnog dru{tva, kulture i ljudskih 51

prava. Francuski prijedlog nije zabiljeìo nikakve rezultate. U me|unarodnim diplomatskim krugovima, te dvije godine, 1996. i 1997, danas se ocjenjuju kao izgubljeno vrijeme za BiH. Royaumountski proces je na kraju zavr{io kao dio me|uparlamentarne saradnje unutar Pakta o stabilnosti za Jugoisto~nu Evropu. Francuski prijedlog je dopunjen na sastanku Vije}a ministara Evropske unije u Luksemburgu 29. aprila 1997. [efovi diplomatija zemalja ~lanica utvrdili su "zajedni~ku strategiju" i prihvatili isklju~ivo "regionalni pristup", odre|uju}i politi~ke90 i ekonomske kriterije91 za razvoj bilateralnih odnosa i potpisivanje ugovornih odnosa s pet zemalja zapadnog Balkana.92 Pokazana je spremnost za razvoj institucionalnih odnosa, kroz potpisivanje Sporazuma o saradnji. Pojam kondicionalnosti tada je prvi put spomenut. Pored op}ih, svaka od zemalja je dobila i specifi~ne uvjete - Bosna i Hercegovina obavezu ja~anja dràvnih institucija i primjene Dejtonskog sporazuma, pogotovo pune saradnje sa Ha{kim tribunalom. Napredak jedne dràve bio je u vezi sa napretkom ostatka regiona. Zbog odsustva individualnog, a nagla{enosti regionalnog pristupa, zemlje su bile upu}ene jedna na drugu. Uspjeh i napredak samo jedne dràve nije bio mogu}. Pridruìvanje Evropskoj uniji bilo je prili~no neizvjesno, Ugovori o saradnji mogli su, u perspektivi, evoluirati u Sporazume o pridruìvanju. Predvi|eno je da taj prelaz bude postepen. U stvarnosti, to se nije dogodilo ni u jednom slu~aju. Nijedna zemlja regiona nije stupila u ugovorne odnose sa EU-om. U odnosu na tada{nji Proces pridruìvanja93 zemalja srednje i isto~ne Evrope, Zapadni Balkan je, u o~ima Brisela, bio nièrangirani region. U Luksemburgu je tako|er odlu~eno da se Bosni i Hercegovini omogu}i povla{teni trgovinski status, dodijele trgovinski preferencijali za plasman njenih roba na unutra{nje trì{te Evropske unije. Ova pogodnost ponovo je potvr|ena odlukom Evropske unije krajem 2000. 52

Mogu}nost potpisivanja ugovora o saradnji, nagla{en regionalni pristup i trgovinski preferencijali bili su novi kvaliteti za Bosnu i Hercegovinu u odnosu na Royaumontski proces. Me|utim, sve to nije bilo dovoljno. Zemlje regiona i dalje su ovisile o me|unarodnoj pomo}i, pojedine su, umjesto stabilizacije, u{le u konflikt sa nesagledivim posljedicama. Evropski analiti~ari94 su ga ocijenili "siroma{nim i odvojenim ro|akom procesa pro{irenja Evropske unije".95 Michael Emerson i Daniel Gros, iz Centra za studije evropske politike96 iz Brisela, smatrali su da nova politika Evropske unije prema Jugoisto~noj Evropi treba biti puno sna`nija, proaktivnija i sloènija, sa jasnom i kvalitetnom perspektivom priklju~enja u punopravno ~lanstvo. Da bi ubiljeìle svoje prve rezultate i zapo~ele integraciju u EU, pet zemalja regiona su morale pri~ekati nove odluke iz Brisela. Odluke koje su strate{kog karaktera. U to isto vrijeme, ameri~ko politi~ko i vojno prisustvo bilo je nezamjenjivo u BiH. Ameri~ki predsjednik Clinton u tri je navrata obilazio BiH. Bez obzira na ranije obe}anje, ameri~ke trupe se nisu povukle do juna 1998. Richard Holbrooke misli da je odluka o ukidanju vremenskog roka za povla~enje njihovih vojnih snaga dramati~no pobolj{ala {anse za uspjeh. Njihov politi~ki i vojni anga`man omogu}io je nastavak politi~kog dijaloga u institucijama vlasti, slobodu kretanja ljudi, kontrolu lokalne vojske i policije. Slu`beni Va{ington je ubijedio Slobodana Milo{evi}a da promijeni svoj odnos prema Biljani Plav{i} i podrì njenu odluku da se odrè vanredni izbori za poslanike Narodne skup{tine RS-a u septembru 1997. "Kada je postalo jasno da se Sjedinjene Dràve ne}e dràti junskog roka za povla~enje, ritam provo|enja Sporazuma se dramati~no ubrzao. Tokom prvih nekoliko mjeseci 1998. napravljeno je vi{e nego tokom dvije godine od ujedinjenja Sarajeva. Po~ela se koristiti zajedni~ka valuta, uvedene su jedinstvene automobilske registracije, proradio je èljezni~ki i vazdu{ni saobra}aj i telefonski sistem."97 Evropa je tada uglavnom aplaudirala. Predsjednik Chirac je ponudio sve mogu}e po~asti predsjednici Biljani Plav{i} pri53

likom njene posjete Parizu. Umjesto visokog predstavnika EU-a za Zajedni~ku vanjsku i sigurnosnu politiku, Bosnu i Hercegovinu su pohodili specijalni izaslanici SAD-a za provo|enje Dejtonskog sporazuma. Kao posebni izaslanici dolazili su Peter Gelbright, Richard Holbrooke i Wiliam Montgomery. Ovaj je posljednji sam priznao krajem 2004. da je takvo vrijeme pro{lost.

Strate{ko promi{ljanje za nove strate{ke inicijative Bez obzira na sve ponu|ene prijedloge, Evropska unija se nije strate{ki odredila prema regionu do 1999. Bilo je dosta propusta, nekonzistentnih i povr{nih odluka. Briselska "{argarepa" nije bila dovoljno primamljiva, evropska perspektiva bila je maglovita. Zemlje zapadnog Balkana nisu pokazivale nikakav interes za proces evropskih integracija. Nijedna nije ni formalno zapo~ela pridruìvanje Evropskoj uniji. Niti je bilo pregovora, a samim tim, ni potpisanih ugovornih odnosa. Umjesto o~ekivane stabilizacije, region se ponovo destabilizirao. Evropa je bila suo~ena sa novim prijetnjama, sukobima, velikim valom izbjeglica sa Kosova i nestabilno{}u Makedonije. Uvidjev{i slabosti postdejtonskih prijedloga, ugledni Centar za studije evropske politike98 (CEPC) iz Brisela, inicirao je krajem 1998. formiranje Radne grupe koja je razmatrala "budu}nost Jugoisto~ne Evrope". Erhard Busek, tada koordinator Inicijative za kooperaciju u Jugoisto~noj Evropi99 (SECI), i Panagiotis Roumeliotis, koordinator Royaumountskog procesa, kopredsjedavali su radnom grupom. Dok je NATO bombardirao srpske poloàje, Radna grupa Centra je pripremila dokument pod radnim nazivom Sistem za poslijeratnu Jugoisto~nu Evropu 4. aprila 1999. Prijedlog je izazvao mnogo pa`nje u evropskim krugovima. Predsjednik Evropske komisije, Romano Prodi osobno je u~estvovao na sesijama i dao svoj doprinos izradi njegove kona~ne verzije. Osim njega, u raspravama i pripremi dokumenta u~estvovale su zna~ajne i odgovorne osobe: Emma Bonino, 54

komesar Evropske komisije, George Vassiliou, biv{i predsjednik Kipra i glavni pregovara~ u Procesu pridruènja EU, Brian Unwin, predsjednik Evropske investicijske banke, Gerhard Sabathil i Gunter Burghardt iz Evropske komisije, Joachim Bitterlich, njema~ki ambasador pri NATO-u, Poul Christofferson, danski ambasador u EU, Brain Crowe, generalni direktor Sekretarijata Vije}a ministara EU-a, Wilfried Gruber, njema~ki ambasador u SR Jugoslaviji, Peter Ludlow, direktor Centra za studije evropske politike, Michael Emerson i Nicholas Whyte, istraìva~i Centra. Iz Bosne i Hercegovine su u~estvovali biv{i visoki predstavnik za BiH Carl Bildt i tada{nji profesor Banjalu~kog univerziteta Mladen Ivani}. Nakon opse`nih konsultacija i ~etiri sesije, pripremljena je kona~na verzija pod nazivom CEPS Plan ili CEPS Green Paper 3. maja 1999. Jedni su kritizirali predloèni dokument, ukazuju}i na mogu}u ljutnju kandidata za ~lanstvo - Rumunije, Bugarske i Turske - zbog ukazane pa`nje drugim zemljama ili eventualnog protivljenja Sjedinjenih Ameri~kih Dràva, koje su tada bile zna~ajno prisutne u regionu. Drugi su pak isticali da je pravo vrijeme za strate{ki iskorak Evropske unije prema BiH, Hrvatskoj, Srbiji i Crnoj Gori, Albaniji i Makedoniji. Tom prilikom Mladen Ivani} je izjavio: "Ovo je prvi put da vidimo realan plan Evropske unije koji zaista adresira veli~inu i prirodu svih problema."100 Bio je to uvod u definiranje Procesa stabilizacije i pridruìvanja, strate{kog pravca koji je omogu}io po~etak integriranja zemalja zapadnog Balkana u EU. Proces je ozna~io ulaznu strategiju Evropske unije u region te izlaznu strategiju Sjedinjenih Ameri~kih Dràva.

Bosna i Hercegovina u povla{tenom poloàju U ranoj postdejtonskoj fazi, Bosna i Hercegovina je na prvi pogled imala blagu, samo formalnu prednost, u odnosu na druge 55

zemlje iz regiona, uklju~uju}i i Hrvatsku, u procesu evropskih integracija. Prednost je bila izraèna kroz pristup i u~e{}e u pretpristupnim fondovima, politi~ku podr{ku i humanitarnu pomo} Evropske unije. Brisel je ponudio popularni program PHARE, koji je u potpunosti u vezi sa tranzicijskim a nikako stabilizacijskim pitanjima. Bosna i Hercegovina je formirala Konsultativnu radnu grupu sa Evropskom unijom 1998, dvije godine prije nego je to uradila Hrvatska. Tada su po prvi put zapo~eli i neformalni susreti i konsultacije slu`benog Sarajeva i Brisela. Prije otvaranja pretpristupnih fondova, BiH je tako|er imala na raspolaganju programe ECHO i Obnova,101 koji su nudili finansijsku pomo} za primjenu Dejtonskog sporazuma i stabilizaciju regiona zapadnog Balkana. Godinu dana poslije "Regionalnog pristupa", Vije}e Evropske unije je objavilo Deklaraciju102 o specijalnim odnosima sa BiH u Luksemburgu 8. juna 1998. U Deklaraciji je izraèna nada da }e BiH krenuti putem evropskih integracija. Tako|er je nagla{ena spremnost Zajednice i zemalja ~lanica da joj na tom putu pomognu. I u tom dokumentu se spominje obaveza primjene Dejtonskog sporazuma. Na istom sastanku uspostavljeno je Konsultativno radno tijelo Evropske unije i BiH (EU BiH CTF), kao mehanizam saradnje, konsultacija izme|u dviju strana. Predvi|eno je da se sastanci Konsultativne radne grupe odvijaju u okviru radnih i monitoring grupa, kao nièg oblika saradnje i plenarnih sesija kao visokog nivoa konsultacija. Ubrzo su po~eli i prvi sastanci. Prvi je odràn u Briselu 10. juna 1998. Prvi takav sastanak kojeg je odràla Hrvatska desio se tek 2000. Jedan od ciljeva redovnih konsultacija bila je priprema eventualnih ugovornih odnosa izme|u BiH i Evropske unije. Radilo se o onim ugovornim odnosima koji su spomenuti u odluci o pokretanju Regionalnog pristupa, godinu dana ranije u Luksemburgu. Pokretanjem Procesa stabilizacije i pridruìvanja 1999, Konsultativna radna grupa EU/BiH se prilagodila novom strate{kom odnosu prema Zapadnom Balkanu. Godinu dana kasnije, ovaj 56

mehanizam bio je okvir za saradnju i dijalog u vrijeme provedbe 18 smjernica Mape puta EU-a, objavljenih u martu 2000. Komunikacija sa Briselom nije se mijenjala ni tokom provedbe preporuka Evropske komisije iz 16 prioritetnih podru~ja Studije izvodljivosti tokom 2004. Ovaj put, BiH se pripremala za potpisivanje Ugovora o stabilizaciji i pridruìvanju. Konsultativna radna grupa postoji i danas. Pored odre|enih nedostataka, slabo definirane evropske perspektive ili okvira pridruìvanja, neki segmenti evropske "{argarepe" iz ranog postdejtonskog perioda bili su itekako primamljivi za Bosnu i Hercegovinu. Pogotovo se to odnosilo na pretpristupne fondove PHARE-a koji su bili na raspolaganju Bosni i Hercegovini. Me|utim, prvi evropski vozovi su propu{teni. Fondovi PHARE-a, usvajanje Deklaracije o specijalnim odnosima sa EU 1998, formiranje Konsultativnog radnog tijela EU - BiH (CTF EU BiH) iste godine,103 nisu bili iskori{teni. Nedostatak politi~ke volje za bilo kakve reformske zakone, propu{tanje kvalitetnih finansijskih instrumenata, nisu pomjerili BiH ni za milimetar u smjeru punopravnog ~lanstva. Uslijedile su nove inicijative Evropske unije, prve preporuke i smjernice institucijama BiH. Brisel }e osjetiti svoju priliku.

Od slabih inicijativa do strate{kog odnosa Krajem devedesetih, Zapadni Balkan ponovo postaje àri{te etni~kih sukoba. Milo{evi}ev reìm, problemi na Kosovu i potencijalna opasnost u Makedoniji dodatno su angaìrali Brisel. Ovaj put radilo se o jedinstvenom pristupu zemalja ~lanica EU-a i efikasnom prakticiranju Zajedni~ke vanjske i sigurnosne politike. Afirmacijom "kulture prevencije" nije dozvoljena nova humanitarna katastrofa. Evropa je prvo pokazala svoju mo}, poslije je ponudila svoje "{argarepe". Nakon okon~anja vojne misije NATO-a na Kosovu, javila se potreba za redefiniranjem odnosa prema Zapadnom Balkanu. Uvidjev{i nedostatke i sla57

bosti regionalnog pristupa, sporost u procesu evropskih integracija zemalja jugoisto~ne Evrope, Evropska komisija je, uz pomo} razra|enog dokumenta Centra za studije evropske politike, pokrenula nove inicijative. Dvije su obiljeìle 1999. - pokretanje Procesa stabilizacije i pridruìvanja i formiranje Pakta stabilnosti za Jugoisto~nu Evropu. Brisel je napravio svoj strate{ki iskorak prema regionu. U maju 1999. donesena je odluka o pokretanju Procesa stabilizacije i pridruìvanja (PSP),104 kao okvira pribliàvanja pet zemalja zapadnog Balkana - BiH, Srbije i Crne Gore, Hrvatske, Albanije i Makedonije - punopravnom ~lanstvu Evropske unije. Bila je to prekretnica koja je ozna~ila nepovratan proces ulaska u Jugoisto~nu Evropu, prvi znak spremnosti Brisela da samostalno, bez Sjedinjenih Dràva, kroz proces evropskih integracija, rje{ava nagomilane probleme. Tako|er je to bila prva, nedvosmislena potvrda Evropske unije da, nakon pro{irenja na deset zemalja srednje i isto~ne Evrope, slijedi novi val pro{irenja za zemlje jugoisto~ne Evrope. Dva mjeseca nakon odluke o pokretanju PSP-a, 37 intelektualaca, javnih radnika i ~lanova 25 nezavisnih instituta105 u Jugoisto~noj Evropi potpisali su Ljubljansku deklaraciju, u kojoj su podràli strate{ki iskorak Brisela. Proces stabilizacije i pridruìvanja imao je u po~etku sedam svojih karakteristika:106 1. Sporazum o stabilizaciji i pridruìvanju, 2. Trgovinski preferencijali Evropske unije, 3. Ekonomska i finansijska pomo}, 4. Pomo} u demokratizaciji civilnog dru{tva, 5. Humanitarna pomo} za izbjeglice i povratnike, 6. Saradnja u oblastima pravosu|a i unutra{njih poslova, 7. Razvoj politi~kog dijaloga. U regionu koji je i ranije bio zahva}en konfliktom prepoznate su mnoge specifi~nosti i nedostaci u pore|enju sa zemljama srednje i isto~ne Evrope. U odnosu na Proces pridruìvanja kroz koji su 58

prolazile novoprimljene ~lanice - Slovenija, Poljska, ê{ka, Slova~ka, Kipar, Malta, Estonija, Litvanija i Latvija - u Proces stabilizacije i pridruìvanja (PSP) je uvedena jaka komponenta stabilizacije, izgradnja demokratskih institucija, vladavine prava, povratak izbjeglica, ja~anje neovisnih medija, kao preduvjet bilo kakvom pridruìvanju. Umjesto Sporazuma o pridruìvanju ili Evropskog sporazuma ponu|eno je potpisivanje ve} spomenutog Sporazuma o stabilizaciji i pridruìvanju (SSP). Zemlja potpisnica SSP-a potvr|uje status potencijalnog kandidata. Umjesto programa PHARE, {to spada u pretpristupnu pomo} i budètsku kategoriju IV, dràvama je na raspolaganju CARDS, vanjska pomo} EU-a ili budètska kategorija VII. Bez obzira na komparacijske nedostatke u odnosu na Proces pridruìvanja, mnoge zemlje budu}i susjedi EU-a, poput Moldavije ili Ukrajine, bile bi presretne da se integriraju u EU, makar i kroz Proces stabilizacije i pridruìvanja. Osim Rumunije, Bugarske i Turske, evropsku perspektivu ima zasad jo{ samo pet zemalja zapadnog Balkana. Zahvaljuju}i u~e{}u Bosne i Hercegovine u Procesu stabilizacije i pridruìvanja i ispunjavanju zadataka koji se postavljaju pred institucije BiH, postepeno se integrira politi~ki, ekonomski i administrativni prostor u jedinstvenu cjelinu. Nadle`nosti koje posjeduje visoki predstavnik postepeno prelaze u institucije EU-a, Evropsku komisiju, odnosno njen Direktorat za pro{irenje, Vije}e ministara EU-a i dràve ~lanice. BiH ima {ansu da ukine postoje}i poluprotektorat i otvori perspektivu institucionalne izgradnje po evropskom modelu. Ovaj proces }e biti sve intenzivniji i sveobuhvatniji kako se BiH bude pribliàvala punopravnom ~lanstvu. Kroz proces evropskih integracija tako|er se razvija tolerancija i me|usobno povjerenje me|u narodima i ja~a u~e{}e gra|ana u demokratskim procesima. Preporuke Evropske unije intenziviraju interinstitucionalni dijalog, omogu}avaju pokretanje zna~ajnih reformi i stvaranje sloènih mehanizama horizontalne i vertika59

lne koordinacije, u koje su uklju~eni svi nivoi vlasti u BiH. Dok je dejtonske svijesti i bonskih ovlasti, gra|ani su bez dostojanstva, svijesti o sopstvenom u~e{}u i doprinosu promjenama, a institucije BiH bez vlasni{tva nad reformama. Mlade generacije ne u~estvuju u politici u kojoj nisu direktni sudionici.

Tri "{argarepe" Evropske unije Od sedam po~etnih karakteristika, tri evropske "{argarepe" }e se izdvojiti i posebno obiljeìti Proces stabilizacije i pridruìvanja: ugovorni odnosi, trgovinski preferencijali i finansijska pomo} u vidu CARDS programa. Prvim se reguliraju odnosi prosperitetne Evrope i pet zemalja zapadnog Balkana koje izlaze iz faze upravljanja krizom i prelaze u fazu izgradnje institucija. Pored mogu}nosti sklapanja ugovornih odnosa, u formi Sporazuma o stabilizaciji i pridruìvanju, EU je uvela i trgovinske preferencijale107 za cijeli region u septembru 2000, radi njegovog ekonomskog razvoja, a par mjeseci kasnije i finansijski instrument podr{ke cijelom procesu, program CARDS. Uvo|enjem ovog posljednjeg u Bosni i Hercegovini su ukinuti programi PHARE i Obnova. Umjesto razvojnih projekata, preferirani su projekti stabilizacije. Ugovorni odnosi, trgovinski preferencijali i finansijska pomo} CARDS-a i danas su tri najzna~ajnije karakteristike Procesa stabilizacije i pridruìvanja. Na ovaj temelj sukcesivno su nadogra|ivani novi elementi, dodatna finansijska pomo} i mehanizmi politi~ke saradnje. Evropa je imala sve ve}e u~e{}e u reformama zemalja zapadnog Balkana. Delegacija Evropske komisije je u septembru 2004. ve} najavila novu finansijsku pomo} u sljede}em budètskom kvartalu, koji }e se odnositi na period izme|u 2007. i 2013.

60

Prva "{argarepa" Prva od tri ponu|ene "{argarepe" se odnosi na mogu}nost potpisivanja Sporazuma o stabilizaciji i pridruìvanju sa Evropskom unijom. Sporazum predstavlja tre}u generaciju me|unarodnih ugovora o pridruènom ~lanstvu. Njemu su prethodili Sporazumi o pridruìvanju ili Evropski sporazumi, koje su potpisivale zemlje srednje i isto~ne Evrope, te raniji Ugovori o pridruìvanju, koje su potpisivale ~lanice EU-a u prvom, drugom, tre}em i ~etvrtom ciklusu pristupanja. Radi se o novom pravnom instrumentu i novom iskustvu za Brisel i pet zemalja zapadnog Balkana. Evropska unija nije nikada do tada ponudila nijednoj zemlji takvu vrstu ugovornih odnosa. Kao me|unarodni sporazum, stariji je od nacionalnih zakona i pravno obavezuju}i u pogledu ispunjavanja zadataka u predvi|enim rokovima. Bez obzira na odre|ene razlike u odnosu na Sporazum o pridruìvanju, koji je u vezi sa deset novih ~lanica Evropske unije, primjetne su mnoge sli~nosti. Oba sporazuma sadrè slijede}e dijelove: 1. Op}a na~ela, 2. Politi~ki dijalog, 3. Regionalna saradnja, 4. Sloboda kretanja roba, radnika i kapitala, 5. Sloboda pruànja usluga i poduzetni{tvo, 6. Uskla|ivanje zakonodavstva, 7. Saradnja na podru~ju pravosu|a i unutra{njih poslova, 8. Rad institucija, 9. Finansijska saradnja, 10. Op}e i zavr{ne odredbe. Uz zajedni~ke oblasti, Sporazum o stabilizaciji i pridruìvanju dodatno nagla{ava segment stabilizacije, povratak izbjeglica, nezavisnost medija, pomirenje itd. Svaka zemlja posebno pregovara i potpisuje Sporazum, ne samo sa Zajednicom nego i sa svakom 61

od njenih ~lanica. Da bi stupio na snagu, Sporazum prolazi proceduru ratifikacije u Evropskom parlamentu, 25 zemalja ~lanica i doma}im zakonodavnim institucijama. înom njegove ratifikacije, zemlja postaje pridruèni ~lan Evropske unije. Tada po~inje te}i prelazni rok za usagla{avanje posebno osjetljivih ta~aka, koje su navedene u Sporazumu. U slu~aju Makedonija, rok od 10 godina ve} je po~eo isticati, s obzirom da je njen Sporazum stupio na snagu sredinom 2004. Hrvatski prelazni rok je kra}i za ~etiri godine, ali je stupio na snagu ne{to kasnije, zbog odga|anja ratifikacije od strane Italije, Holandije i Velike Britanije.

zum }e u~initi na{e trì{te predvidljivim, pove}ati povjerenje potencijalnih investitora, obezbijediti izgradnju jedinstvenog ekonomskog prostora usagla{enog sa principima unutra{njeg trì{ta Evropske unije, dovr{iti proces stabilizacije i omogu}iti pridruìvanje Briselu. Njegovim potpisivanjem, dràva tako|er dolazi u poziciju da pregovara i potpisuje PECA protokole.111 Sporazum, koji omogu}ava postupne pripreme za ostvarenje punopravnog ~lanstva, pravni je temelj za budu}e odnose sa EU-om. Njegova provedba je za stepenicu nià od provjere da li je dràva sposobna i spremna ispuniti sve kriterije i zapo~eti pregovore o punopravnom ~lanstvu.

Sadràj Sporazuma odraàva specifi~nosti pojedinih dràva. Me|utim, sve oblasti na kraju moraju biti harmonizirane sa evropskim pravnim naslije|em. Kona~an sadràj, uklju~uju}i sve protokole ili dodatke, broji od 650 stranica, koliko ima Sporazuma Makedonije i EU-a, do 850 stranica u slu~aju Hrvatske. Hrvatska je uz svoj Sporazum imala 6 protokola108 i 8 dodataka, Makedonija 5 protokola109 i 7 dodataka.

Pored Sporazuma o stabilizaciji i pridruìvanju, Evropska unija potpisuje i Privremeni sporazum sa zemljama iz Procesa stabilizacije i pridruìvanja. Privremeni sporazum je u potpunoj nadle`nosti Evropske zajednice, ne zahtijeva potvrdu Evropskog parlamenta ili zemalja ~lanica EU-a, te stupa na snagu ~inom potpisivanja. Odnosi se isklju~ivo na mjere iz oblasti unutra{njeg trì{ta, trgovine, transporta, carina, konkurencije i intelektualnog vlasni{tva. Njegovim potpisivanjem zemlja se obavezuje da }e postepeno otvoriti svoje trì{te, ukinuti carinska ili kvantitativna ograni~enja za proizvode koji dolaze iz EU-a i usaglasiti svoje propise iz spomenutih oblasti sa propisima Evropske unije. Time se integrira u unutra{nje trì{te EU-a i prije punopravnog ~lanstva. Takva integracija omogu}ava nesmetanu trgovinu sa trì{tem od oko 500 miliona potro{a~a bez ikakvih tehni~kih barijera, carinskih i kvantitativnih ograni~enja.

Sporazum donosi mogu}nost za uspostavljanje regularnog politi~kog dijaloga sa EU, koji ima za cilj punu integraciju zemlje u zajednicu demokratskih dràva kroz: - uskla|ivanje stavova sa EU o me|unarodnim pitanjima, uklju~uju}i i razmjenu informacija posebno onih od zajedni~kog interesa, - stvaranje zajedni~kih pogleda na sigurnost i stabilnost u Evropi. S obzirom da ga jo{ nije potpisala, BiH i danas vodi neformalni dijalog u okviru Konsultativne radne grupe. Njegovo potpisivanje bi}e svojevremena prekretnica za na{u zemlju, iskazana kroz prihvatanje ozbiljnih reformi sa ta~no definiranim rokovima. Tako|er }e se intenzivirati odnosi sa Evropskom unijom, kroz formiranje Vije}a za stabilizaciju i pridruìvanje110 koje }e nadgledati njegovu provedbu. U toku implementacije, Evropska unija }e otvarati nove fondove, nuditi nove "{argarepe". Spora62

Bosna i Hercegovina je u o~ekivanju preporuke za po~etak pregovora oko potpisivanja Sporazuma o stabilizaciji i pridruìvanju sa Evropskom unijom. Hrvatska i Makedonija, koje su potpisale Sporazum o stabilizaciji i pridruìvanju i Albanija, koja ga pregovara od februara 2003. godine su ispred BiH, a Srbija i Crna Gora, koja o~ekuje zavr{etak izrade Studije izvodljivosti na samom za~elju. 63

Druga "{argarepa" Druga "{argarepa" Evropske unije su trgovinski preferencijali za pet zemalja zapadnog Balkana, uvedeni u novembru 2000. Po{to su povlastice za BiH odobrene jo{ 1997. na sastanku Vije}a u Luksemburgu, njihovo dejstvo je posljednjom odlukom samo produèno. Odlukom je predvi|eno da budu aktivni do 31. decembra 2005, sa ciljem ekonomskog oporavka i razvoja regiona. Ovakve trgovinske mjere nude povla{ten trgovinski status BiH. Njeni proizvo|a~i mogu nesmetano plasirati svoje proizvode na trì{te Evropske unije bez ikakvih carinskih ili kvantitativnih ograni~enja, uz mali broj izuzetaka koji obuhvataju odre|ene tekstilne proizvode ili uklju~uju godi{nje kvote na teletinu i ribu. Jedini uvjet je da su robe koje se izvoze u EU u skladu sa odgovaraju}im standardima, sigurne za upotrebu i da ne zaga|uju okoli{. Odluka je bila jednostran potez Brisela, bez reciprocitetnih mjera i obaveze da i BiH u~ini isto. Evropska unija je trenutno najve}i trgovinski partner regiona, preko polovine cjelokupnog izvoza zavr{ava na njenom trì{tu. Oko 80% svih roba iz Jugoisto~ne Evrope ulazi u EU bez ikakvih carinskih ograni~enja. Ukidanjem carina i kvantitativnih ograni~enja, Evropska unija stimulira usvajanje njenih preporuka i smjernica. Tako|er produbljuje i razvija nove standarde koji obezbje|uju dodatnu za{titu za njene i potro{a~e zemalja koje joj se pridruùju. S druge strane, Sjedinjene Dràve niti nude neke smjernice ili finansijsku pomo}, niti imaju ikakvog u~e{}a u reguliranju ovih propisa u BiH. Problemi unutra{njeg trì{ta BiH nikada nisu bili na dnevnom redu onih ameri~kih du`nosnika koji su se bavili Bosnom i Hercegovinom. Bez obzira na ovu pogodnost, Bosna i Hercegovina je samo djelimi~no, u nekim privrednim granama nije nikako, iskoristila povla{teni trgovinski tretman. Ukupan trgovinski deficit sa Evropskom unijom bio je 1.94 milijardi KM u toku 2003.112 64

Izvoz industrijskih proizvoda sa CE113 znakom na trì{te EU ne prelazi nekoliko miliona eura. Samo jedna lokalna firma114 je registrirana kao izvoznik takvih proizvoda u 2000. Ni danas situacija po tom pitanju nije ni{ta bolja. Ma|arska je, pore|enja radi, u Evropsku uniju u toku 2000. izvezla 10.4 milijardi eura proizvoda sa CE znakom, a uvezla znatno manje.115 Mada se te dvije zemlje ne mogu porediti, primjer je ipak ilustrativan. Razlozi su vi{estruki. Pored malog obima proizvodnje, u dràvi nema odgovaraju}eg zakonodavstva, institucija koje omogu}avaju kontrolu kvaliteta, procedure ocjenjivanja uskla|enosti itd. Veliki broj doma}ih proizvoda nema "paso{" za pristup trì{tu EU-a. "Stvaranje jedinstvenog ekonomskog prostora sa krajnjim ciljem ulaska u ~lanstvo EU-a, uklju~uje ne samo odre|eni stepen liberalizacije trgovine i trì{ta nego i zna~ajan stepen reguliranja i kontrole."116 Bosna i Hercegovina jo{ uvijek ima najmanje dva mala, neki kaù tri, nepovezana ekonomska prostora, umjesto jednog funkcionalnog i efikasnog. Bosna i Hercegovina jo{ nije kvalificirana da zapo~ne pregovore o potpisivanju PECA protokola jer nema regulirane ugovorne odnose sa Evropskom unijom. Kao rezultat, industrijski proizvodi iz BiH, na koje se postavlja CE znak, mogu se plasirati na trì{te EU-a samo ako proizvo|a~i samostalno pro|u kroz proceduru ocjenjivanja uskla|enosti u jednoj od zemalja ~lanica, pokrivaju}i visoke tro{kove za usluge ispitnih laboratorija, certifikacijskih ili inspekcijskih tijela. Do znaka CE }e se dolaziti i u samoj BiH, kada se njeno zakonodavstvo usaglasi sa direktivama Novog pristupa117 EU-a. Ukoliko je rije~ o izvozu prehrambenih proizvoda na trì{te Evropske unije, onda je neophodno usaglasiti doma}e zakone sa nizom horizontalnih118 i vertikalnih direktiva119 EU-a koje se odnose na kontrolu hrane, higijenu, ozna~avanje, aditive itd. Tako|er je nu`no uspostaviti sistem HACCP.120 Ovaj sistem pronalazi, procjenjuje i kontrolira opasnosti koje mogu uticati na 65

sigurnost hrane. Proizvo|a~i mesa i mesnih prera|evina, mlijeka i mlije~nih proizvoda itd., za razliku od proizvo|a~a industrijskih proizvoda, svoje certifikate i garancije za kvalitet i sigurnost dobijaju isklju~ivo u BiH. Meso, mlijeko, hrana i drugi poljoprivredni proizvodi koji podlijeù veterinarskoj i fitosanitarnoj kontroli ne mogu se uop}e izvoziti dok dràvne institucije ne usvoje odgovaraju}e zakonske prijedloge,121 formiraju funkcionalne i osposobljene institucije: Veterinarsku slu`bu, Savjet za veterinarska pitanja, Fitosanitarnu komisiju, Agenciju za sigurnost hrane itd., sve na nivou dràve, i time ispune zahtjeve unutra{njeg trì{ta EU-a. Pored novih institucija, koje se trebaju formirati, va`no je da one dobiju evropsku akreditaciju, kako bi njihovi certifikati bili priznati na trì{tu EU-a. Nakon {to sistem slu`bene kontrole hrane u BiH bude zvani~no priznat od odgovaraju}ih institucija EU-a, njeni inspektori }e izdati odobrenja lokalnim firmama za izvoz. Kako zemlje iz okruènja budu napredovale u Procesu stabilizacije i pridruìvanja Evropskoj uniji, tako }e se i njihova trì{ta postepeno zatvarati za one proizvode iz BiH koji ne zadovoljavaju evropske standarde. To prakti~no zna~i da i u tim zemljama po~inju vaìti evropski principi nadzora nad doma}im trì{tem, pa izvoz u te zemlje postaje zahtjevan kao i izvoz u Uniju. Zbog toga ne iznena|uje povremeno vra}anje na{ih proizvoda sa granica Slovenije ili ~ak Hrvatske. U Izvje{taju o stabilizaciji i pridruìvanju BiH za 2003. stoji da su "zabrinjavaju}e pote{ko}e koje su se javile u provo|enju regionalnih sporazuma o slobodnoj trgovini. Ovi sporazumi sadrè specifi~ne tehni~ke standarde Svjetske trgovinske organizacije, ali BiH ne posjeduje uvijek tehni~ku i/ili institucionalnu mogu}nost ispunjavanja ovih standarda na nivou dràve. Kao i prije, BiH nije bila u mogu}nosti iskoristiti prednosti pogodnih uvjeta pristupa trì{tu EU-a zbog toga {to institucije na dràvnom nivou jo{ nisu u stanju da omogu}e isticanje CE oznake ili da potvrde uskla|enost sa zakonodavstvom EU-a o sigurnosti."122 66

"Prioritet mora biti stvaranje bosanskohercegova~kog unutra{njeg trì{ta u skladu sa principima koji vaè u Evropskoj uniji, tj. sloboda kretanja roba, ljudi, kapitala i usluga. Samo na temelju ovoga mogu}e je da Bosna i Hercegovina u potpunosti iskoristi povlastice EU trgovinskih preferencijala i eventualnog pristupa u WTO."123 Ako druga "{argarepa" nije uticala na pretjerano pove}anje izvoza iz BiH u Evropsku uniju, onda sigurno jeste stimulirala institucije vlasti da zapo~nu sa usvajanjem odgovaraju}ih evropskih standarda. Izgradnja jedinstvenog trì{ta u BiH usagla{enog sa principima i praksom unutra{njeg trì{ta Evropske unije ostat }e najve}i izazov i najteì zadatak na putu evropskih integracija. Tre}a "{argarepa" Izgradnja institucija i njihovo funkcioniranje u skladu sa evropskim standardima zahtijeva finansijska sredstva koja Bosna i Hercegovina ne moè obezbijediti iz svojih budètskih rezervi. Strate{ka odluka o pokretanju Procesa stabilizacije i pridruìvanja zahtijevala je strate{ki pristup u pogledu finansijske pomo}i regionu. Pored ugovornih odnosa, trgovinskih preferencijala, Evropska unija je ponudila i tre}u "{argarepu". Uredbom124 Vije}a iz decembra 2000. godine uveden je finansijski instrument Pomo} Zajednice za rekonstrukciju, razvoj i stabilizaciju ili, skra}eno, CARDS, predvi|en za pet zemalja: BiH, Hrvatsku, Srbiju i Crnu Goru, Makedoniju i Albaniju. Sporazum o stabilizaciji i pridruìvanju nagla{ava pitanje stabilizacije. Isto je i sa CARDS-om, koji nije nikakav pretpristupni fond, nego vanjska pomo} Evropske unije. U odnosu na PHARE, koji je bio na raspolaganju Bosni i Hercegovini od 1996, CARDS je predstavljao nazadak, u smislu kvaliteta ponu|ene finansijske pomo}i, a napredak u smislu njene iskori{tenosti. PHARE je zbog dejtonskog mentaliteta ostao neiskori{ten, prava pomo} u pogre{no vrijeme. CARDS je ponudio prelaz iz stabilizacije, koja je tada dominirala, u fazu izgradnje institucija. 67

CARDS je isklju~ivo u funkciji reformi koje se provode u okviru Procesa stabilizacije i pridruìvanja. Namijenjen je konsolidaciji demokratije, razvoju dràvnih institucija, reformi trì{ta, regionalnoj saradnji. Ukupna sredstva koja su izdvojena iz evropskog budèta, a odnose se na CARDS, su 4.64 milijarde eura za period izme|u 2001. i 2006. Podijeljena su izme|u pet zemalja korisnica, uklju~uju}i nacionalni i regionalni program. Nacionalni program pomaè zemlje pojedina~no i u~estvuje sa skoro 4 milijarde eura. Regionalni promovira rje{avanje zajedni~kih problema dvije ili vi{e zemalja i na njega se odnosi ostatak od par stotina miliona eura. Oba programa su usagla{ena, me|usobno povezana i sa istim krajnjim ciljem.

3. Ekonomski i socijalni razvoj (ekonomske reforme, uspostava jedinstvenog ekonomskog prostora, odrìv lokalni razvoj, liberalizacija trgovine i promocija direktnih stranih ulaganja, socijalna kohezija i razvoj, reforma zdravstva, tempus) - 60.19 miliona eura; 4. Okoli{ i prirodna bogatstva (ja~anje svijesti o za{titi okoli{a, upravljanje vodama, upravljanje krutim otpadom) - 18 miliona eura; 5. Pravosu|e i unutra{nji poslovi (administracija u pravosu|u, policija, azil i migracije, integrirano upravljanje granicama) - 73.26 miliona eura; 6. Drugo - 3.3 miliona eura.

Predvi|eno je da Bosna i Herecegovina dobije 465 miliona eura iz nacionalnog programa, koji }e se tro{iti na pet prioritetnih podru~ja,125 tako|er u periodu do 2006. Predvi|eno je da se 305 miliona eura od te sume potro{i do 2004. Svake godine pomo} se smanjuje, tako je 2001. godine BiH dobila 105.23 miliona eura, 2004. ~etrdesetak miliona manje. Pred kraj 2004, Evropska unija je, pored postoje}ih 65 miliona eura iz CARDS programa, odobrila dodatnih 7 miliona eura za Bosnu i Hercegovinu. Ova sredstva su namijenjena za obnovu stambenih jedinica, podr{ku procesuiranju ratnih zlo~inaca i ja~anju svijesti o evropskim integracijama.

Ilustracije radi, osvrnut }u se na dva CARDS-ova projekta u BiH. Kao rezultat provedbe projekta "Jedinstveni ekonomski prostor II" stvara se jedinstveno trì{te na teritoriji BiH - trì{te gdje se zakoni i praksa koji se odnose na potro{a~e, konkurenciju i standarde za industrijske proizvode, jednako primjenjuju u cijeloj zemlji i koji su usagla{eni sa evropskim propisima. Projekat je ve} rezultirao usvajanjem va`nih zakona126 i formiranjem institucija.127 Time }e se omogu}iti slobodno kretanje i sigurnost industrijskih proizvoda, ja~anje konkurentske sposobnosti, pove}anje izvoza i ja~anje institucija za za{titu potro{a~a. U sklopu primjene EU RED projekta, u BiH su 14. decembra 2004. prezentirane ekonomske razvojne strategije pet regiona128 koji nisu podijeljeni entitetskim ili kantonalnim linijama, nego su povezani ekonomskim i razvojnim interesima. Op}ine su se udruìle, formirale pet razvojnih agencija i predloìle liste prioritetnih projekata. "Direktor Regionalne razvojne agencije Sarajevske ekonomske regije (SERDA) [efkija Okeri} naglasio je da su projekti u sarajevskoj regiji vezani isklju~ivo za razvoj turizma, poslovnog ambijenta, podr{ku malom i srednjem poduzetni{tvu: 'O~ekujemo da }e se u naredne tri godine realizirati 80 projekata, od ukupno 300, koliko ih ima u na{oj strategiji.'"129 Njihovu realizaciju finansirat }e i EU sa tri miliona eura. Ovo je novi na~in promi{ljanja budu}nosti lokalnih zajednica, koje svoj

Vi{egodi{nji indikativni nacionalni CARDS program za Bosnu i Hercegovinu do 2004. je struktuiran na slijede}i na~in: 1. Demokratska stabilizacija (povratak izbjeglih i raseljenih lica, obnova ku}a, reforma medija, ja~anje civilnog dru{tva, podr{ka nevladinom sektoru) - 92.88 miliona eura; 2. Izgradnja administrativnih kapaciteta (reforma carinskog i poreskog sistema, razvijanje dràvnih institucija, javne nabavke, reforma javne uprave, ja~anje kapaciteta Direkcije za evropske integracije) - 57.5 miliona eura; 68

69

interes vide u ekonomskom uvezivanju, a ne u podjelama. Postoje i mnogi drugi projekti, poput obnavljanja Vije}nice, reforme javne uprave, Tempusa, tehni~ke pomo}i institucijama: Konkurencijskom vije}u, Direkciji za evropske integracije itd. Koliko sredstava }e povu}i iz regionalnog CARDS programa zavisit }e od broja i kvaliteta projekata koje }e BiH kandidirati zajedno sa svojim susjedima, Hrvatskom i Srbijom i Crnom Gorom. Pored CARDS-a, Bosni i Hercegovini su na raspolaganju i bilateralni programi pomo}i zemalja ~lanica Evropske unije. Ono {to je simptomati~no i {to potvr|uje generalnu tezu ove knjige jeste postepeno smanjivanje finansijske pomo}i u oblasti stabilizacije i pove}anje podr{ke za rje{avanje tranzicijskih problema. Na samom po~etku ve}i dio sredstava tro{io se na odrìvi povratak, ja~anje civilnog dru{tva, pomo} neovisnih medija, manji na tranzicijska pitanja, izgradnju institucija, ekonomski razvoj. Finansiranje projekata iz oblasti demokratske stabilizacije je u vremenskom periodu izme|u 2001. i 2004. smanjeno za skoro deset puta: 2001 - 42.88 miliona eura 2002 - 25 miliona eura 2003 - 20.5 miliona eura 2004 - 4.5 miliona eura. Kako Bosna i Hercegovina napreduje u Procesu stabilizacije i pridruìvanja, i dalje se smanjuje finansiranje povratka izbjeglica, obnove ku}a, a pove}avaju fondovi za strukturalne reforme, izgradnju jedinstvenog ekonomskog prostora, stvaranje ekonomskih regiona, reformu javne uprave itd. Prvi projekti CARDS-a odnose se na vrijeme kada je Dejton dominirao u glavama doma}ih politi~ara. Drugi dio je potvrda da je postignut napredak u Procesu stabilizacije i da je nu`no pre}i na tranziciju. To je tako|er ilustracija postepenog izlaska iz dejtonske i prelaska u briselsku fazu. Briselska faza, u kontekstu 70

programiranja pomo}i Bosni i Hercegovini, zna~i da se pored CARDS-a otvaraju novi, ovaj put jo{ kvalitetniji, pretpristupni fondovi - TAIEX, TWINNING i programi Zajednice. Na sjednici Predsjedni{tva BiH 8. septembra 2004. usvojen je Prijedlog odluke o prihvatanju Okvirnog sporazuma izme|u BiH i Evropske zajednice o op}im principima u~e{}a BiH u programima Zajednice. Okvirni ugovor potpisan je u Briselu, na sastanku ministara vanjskih poslova Evropske unije i Zapadnog Balkana, 22. novembra 2004. Sada je na redu njegova ratifikacija u Evropskom parlamentu i Parlamentarnoj skup{tini BiH, te priprema projektnih zadataka. Uklju~ivanje u ove programe omogu}ava u~e{}e BiH u 26 programa,130 koji su sada otvoreni za zemlje kandidatkinje - Bugarsku, Rumuniju i Tursku. To tako|er predstavlja simboli~an znak integracije u EU. Ukupna pomo} EU-a od 2.547131 milijardi eura se odnosi na programe PHARE, Obnova i CARDS. Bilateralni programi pomo}i zemalja ~lanica EU-a nisu ura~unati u ovu cifru. êsto se u javnosti plasiraju pitanja ko je i gdje potro{io taj novac. Kada je u pitanju pomo} EU-a, dràva je bila puki posmatra~, nije u~estvovala u koordiniranju tro{enja tog novca, nije odre|ivala prioritete, nije pisala idejne projekte i nije raspisivala tendere. Uglavnom je to radila Delegacija Evropske komisije. U procesima implementiranja projekata i tro{enja sredstava Evropska komisija je bila transparentna u svim fazama. Me|utim, krajnji korisnici - institucije BiH - nisu prepoznali i razumjeli proces i svoju ulogu u njemu. Na taj na~in nisu uticali na definiranje svojih potreba. Neki budu}i odnosi sa EU pretpostavljaju ve}e u~e{}e BiH u tom procesu.

Od regionalne do evropske integracije Ako je Proces stabilizacije i pridruìvanja okvir za priklju~enje Evropskoj uniji, onda je Pakt o stabilnosti za Jugoisto~nu Evropu okvir za regionalnu integraciju zemalja zapadnog Balkana. 71

Prvi je inicijativa isklju~ivo institucija Evropske unije i poku{aj da se samostalno rije{e problemi u Jugoisto~noj Evropi. Tako|er je, iz perspektive Brisela, ozna~io po~etak izlaska SAD-a iz regiona. Drugi prijedlog, zbog u~e{}a mnogih igra~a, pogotovo Sjedinjenih Dràva, odraàva balansiran stav, strah od reakcije Va{ingtona na pokretanje PSP-a i sumnju da Brisel jo{ uvijek treba pomo} me|unarodne zajednice. Pakt stabilnosti dao je prednost regionalnoj integraciji. Evropske integracije su bile drugi prioritet. Tako|er je predstavljao zaka{njelu reakciju na neuspjehe u BiH i prihvatanje ~injenice da se osnovni uzroci problema u BiH nalaze izvan te zemlje.132 Vije}e ministara Evropske unije je, na svom sastanku 8. aprila 1999, usvojilo odluku da pripremi novi Pakt stabilnosti za Jugoisto~nu Evropu. [efovi vlada i dràva su 14. aprila razmotrili odràvanje konferencije o Jugoisto~noj Evropi, na kojoj bi se usvojila odluka o pokretanju sloènih mjera sa dugoro~nim efektima na stabilizaciju, sigurnost, demokratizaciju i ekonomsku rekonstrukciju cijelog regiona. Ministri vanjskih poslova EU-a su ve} 10. juna 1999. u Kelnu pokrenuli inicijativu o formiranju Pakta. Ve} slijede}eg mjeseca u Sarajevu je odràn Samit {efova zemalja i vlada Evrope, Kanade, Japana i SAD-a, koji su dali svoju podr{ku njegovom osnivanju. Podr{ku su tako|er pruìle regionalne i me|unarodne organizacije i finansijske institucije. U odnosu na Pakt stabilnosti iz 1994-1995, u kojem su dominirala me|ugrani~na pitanja i problemi manjina u zemljama srednje i isto~ne Evrope, Pakt stabilnosti za Jugoisto~nu Evropu iz 1999, imao je oboga}enu agendu oblastima sigurnosti, ekonomskih i socijalnih pitanja. Sadràj inicijative najbolja je potvrda da je region bio u fazi stabilizacije, upravljanja krizom i daleko od izgradnje institucija. Prije pokretanja inicijative, Sjedinjene Dràve su, preko svojih specijalnih emisara, bile vi{e angaìrane u Bosni i Hercegovini nego Evropska unija. Ovom inicijativom, dio vlasni{tva nad postkonfliktnom stabilizacijom ponu|en je Evropi. Regionalnim 72

pristupom me|unarodna zajednica je promijenila svoj pristup u Jugoisto~noj Evropi, region je bio u novom trendu. Umjesto pri~a o nacionalnim dràvama, teritorijama, granicama, ponu|ena je regionalna saradnja, kulturni pluralizam, pove}ana me|udràvna trgovina itd. Osam dràva regiona133 predvi|ene su kao primaoci zna~ajnih sredstava pomo}i. Posebno je nagla{en zna~aj regionalne saradnje kroz zaklju~ivanje Sporazuma o slobodnoj trgovini i uspostavljanje ja~e saradnje u oblasti carina i povratka izbjeglica. Obezbije|ena su dodatna finansijska sredstva koja }e se tro{iti u okviru triju radnih stolova - prvi u vezi sa demokratijom i ljudskim pravima, drugi sa ekonomskom obnovom, razvojem i saradnjom i tre}i u vezi sa sigurno{}u. Aktivnostima je rukovodio specijalni koordinator134 kojeg je imenovao Brisel. O~ekivalo se da }e upravo regionalna saradnja povezati pokidanu privrednu djelatnost biv{e zajedni~ke dràve, pove}ati me|usobnu trgovinu, strane investicije, ekonomski rast i stepen stabilnosti. Rezultati ove inicijative su potpisivanje razli~itih dokumenata me|u dràvama ~lanicama Pakta stabilnosti. Neke od njih navodim u nastavku: 1. Memorandum o razumijevanju za liberalizaciju trgovine i trgovinske olak{ice, 2. Memorandum o razumijevanju o regionalnom trì{tu elektri~ne energije u Jugoisto~noj Evropi, 3. Deklaracija o privla~enju investicija u Jugoisto~noj Evropi: zajedni~ki principi i najbolje prakse, 4. Zajedni~ka izjava o regionalnom programu obnove ìvotne sredine za Jugoisto~nu Evropu, 5. Okvirni Sporazum o slivu rijeke Save, 6. Deklaracija o saradnji na polju DPPI135 inicijative.136 U ve}ini slu~ajeva radilo se o listi lijepih èlja, deklarativnoj politi~koj volji vlada u regionu i ~estim susretima resornih ministara Hrvatske, BiH, Srbije i Crne Gore, Albanije, Makedonije, 73

Rumunije, Bugarske i dr. "Za sada je Pakt stabilnosti jo{ uvijek samo mehanizam distribucije donacija kroz projekte zemalja jugoisto~ne Evrope. Zanemaruje se njegova najva`nija uloga da bude instrument uobli~avanja i implementacije koherentne, dugoro~no orijentirane strategije regionalne rekonstrukcije i razvoja, regionalne saradnje i integracije. Pakt stabilnosti nema viziju, a nema ni strategiju podr{ke zemljama jugoisto~ne Evrope."137 Nerijetko su se mogle ~uti ideje evropskih zvani~nika o njegovom ga{enju. Bez obzira na broj potpisanih vanjskotrgovinskih ugovora, memoranduma i protokola, me|udràvnu saradnju, lobiranje Njema~ke za njegovo odràvanje, Pakt stabilnosti je ostao u sjeni Procesa stabilizacije i pridruìvanja. Osim deklarativno, inicijativa nije ponudila nikakvu mogu}nost izgradnje institucija dràvama u tranziciji i uskla|ivanje nacionalnih zakona sa evropskim standardima. U vrijeme njegove inauguracije nije bilo tako, svi su govorili o novoj inicijativi, finansijskoj pomo}i i radnim stolovima. Ministarstvo za evropske integracije BiH, koje je nastalo sredinom 2000, imalo je u svojoj strukturi jedan cijeli sektor138 predvi|en za koordinaciju aktivnosti iz okvira Pakta stabilnosti. Sektor je ukinut formiranjem Direkcije za evropske integracije BiH dvije godine kasnije. Njegova nadle`nost je preba~ena na mali odjel u okviru Ministarstva vanjskih poslova BiH. Vlade i gra|ani zemalja jugoisto~ne Evrope nisu toliko zainteresirani za regionalne integracije, koliko za evropske. Zbog toga je Proces stabilizacije i pridruìvanja sve vi{e, a Pakt stabilnosti sve manje aktuelan. Dana{nja marginalizacija Pakta stabilnosti jo{ je jedna potvrda da zemlje zapadnog Balkana izlaze iz faze stabilizacije i ulaze u fazu tranzicije. Uostalom, kooperacija izme|u zemalja se realizira kroz mnoge druge regionalne inicijative, poput SECI-ja,139 CEFTA-a,140 CEI-ja,141 Balkanske konferencije, uklju~uju}i aktivnosti panevropske organizacije Vije}a Evrope, OSCE-a i drugih. 74

Zagrijavanje pred Solun U martu 2000, samo deset mjeseci nakon pokretanja Procesa stabilizacije i pridruìvanja i Pakta stabilnosti za Jugoisto~nu Evropu, Vije}e ministara Evropske unije donijelo je prvu listu zahtjeva za Bosnu i Hercegovinu. Slu`beno Sarajevo je dobilo 18 smjernica Mape puta kao preduvjet za izradu Studije izvodljivosti radi zapo~injanja pregovora o potpisivanju Sporazuma o stabilizaciji i pridruìvanju sa Evropskom unijom. Od osamnaest preporuka sedam ih je bilo politi~ke prirode, a odnose se na: 1. 2. 3. 4.

Usvajanje Izbornog zakona, Usvajanje Zakona o dràvnoj slu`bi, Uspostavljanje Stalnog sekretarijata u Predsjedni{tvu BiH, Usvajanje plana rada i pravilnika Parlamentarne skup{tine BiH, 5. Jedinstveni paso{, 6. Provedbu zakona i finansiranje Dràvne grani~ne slu`be, 7. Finansiranje Ustavnog suda BiH. [est ih je bilo iz oblasti ekonomije: 1. Ukidanje zavoda za platni promet i prebacivanje nadle`nosti na poslovne banke, 2. Uspostavljanje trezora BiH, 3. Ukidanje svih trgovinskih barijera izme|u entiteta, 4. Uspostavljanje jedinstvenog instituta za standarde BiH, 5. Usvajanje zakona o konkurenciji i za{titi potro{a~a, 6. Dono{enje propisa u oblasti direktnih stranih investicija i restitucije. Tre}a grupa uvjeta brojala je pet smjernica iz oblasti ljudskih prava i demokratije: 1. Provedba imovinskih zakona, 2. Stvaranje uvjeta za odrìv povratak, 75

3. Stvaranje uvjeta za funkcioniranje i primjenu odluka institucija za ljudska prava, 4. Usvajanje zakona o sudu i sudskoj slu`bi u entitetima, 5. Javni servis za emitiranje programa BiH i entiteta. Bila je to prva konkretna doma}a zada}a koju je Brisel postavio pred vlasti BiH. Pokazat }e se da su u pore|enju sa obavezama koje su uslijedile par godina kasnije, to bile vrlo jednostavne i lako sprovodive preporuke. Takvo mi{ljenje nisu dijelili svi u BiH. Ekonomista Dragoljub Stojanov tada je smatrao da "njihova brojnost i kompliciranost moè navesti na zaklju~ak koliko je Evropska unija zainteresirana da joj se BiH priklju~i". "Da mi Evropi zaista trebamo, iz bilo kog razloga, kriteriji za prijem u njihovo ~lanstvo ne bi bili ni izbliza toliko rigorozni."142 Profesor Stojanov tada o~ito nije mogao ni pretpostaviti da }e to biti najmanje rigorozne obaveze od svih budu}ih koje }e uslijediti. Provedba 18 smjernica trajala je vi{e od dvije godine i izmu~ila je obje strane - vlasti u BiH i zvani~nike Evropske komisije. U junu 2000. godine Evropsko Vije}e odràlo je u Santa Maria de Feiri u Portugalu jo{ jedan vaàn sastanak. Na njemu je promoviran status "potencijalnog kandidata" za zemlje iz Procesa stabilizacije i pridruìvanja. "[to potpunija integracija dràva regiona u politi~ku i dru{tvenu maticu Evrope kroz politi~ki dijalog, liberalizaciju trgovine i saradnju u oblastima pravosu|a i unutra{njih poslova" jedan je od zaklju~aka samita. Na sastanku je podràna inicijativa Francuske za odràvanje samita Evropske unije i Zapadnog Balkana u Zagrebu. U novembru iste godine, odràn je Zagreba~ki samit, na kojem je nagla{eno da }e "pribliàvanje te}i paralelno sa procesom regionalne saradnje". Na njemu je pet zemalja zapadnog Balkana prvi put izrazilo zajedni~ku spremnost za priklju~enje u punopravno ~lanstvo Evropske unije. Potvr|en je kombinirani odnos, balans individualnog i regionalnog pristupa, po kojem se mjeri napredak zemalja u integracijskom procesu. Zagreba~ki samit ozna~io je po~etak furioznog pribliàvanja Hrvatske evropskim integracijama. 76

U toku 2000. objavljene su informacije o drugoj i tre}oj "{argarepi" Evropske unije, trgovinskim preferencijalima i CARDS-u. Kao {to sam ve} napisao, prvi je otvorio trì{te Evropske unije za bh. proizvode, drugi objedinio sve prethodne programe pomo}i. Izvodi se zaklju~ak da su 1999. i 2000. godine posebnog anga`mana i velikih ponuda Evropske unije. Me|utim, i svaka naredna godina nudila je jo{ vi{e. Brisel se po~eo sve ozbiljnije baviti problemima u Bosni i Hercegovini. Mada je i tada Dejton bio itekako aktuelan, Sjedinjene Ameri~ke Dràve po~ele su skretati pa`nju na druga podru~ja, pogotovo nakon 11. septembra 2001. Bilo je to lagano zagrijavanje pred organiziranje drugog po redu Samita Evropske unije i Zapadnog Balkana u Solunu 2003. Posljednji je obogatio Proces stabilizacije i pridruìvanja novim vidovima politi~ke podr{ke i finansijske pomo}i. Evropa je bila nezaustavljiva. Kruna svih evropskih inicijativa "Ujedinjenje Evrope ne}e biti potpuno dok se pet zemalja zapadnog Balkana ne pridruè Evropskoj uniji."143 Nakon uvo|enja Procesa stabilizacije i pridruìvanja 1999, zaklju~aka Evropskog vije}a iz Santa Maria de Feire sredinom 2000, Zagreba~kog samita krajem 2000, evropska perspektiva Bosne i Hercegovine se potvrdila u nekoliko navrata i narednih godina, na sastancima Evropskog vije}a krajem 2002. u Kopenhagenu i u martu 2003. u Briselu. Evropa je dràla tempo. U Kopenhagenu je potvr|ena spremnost Evropske unije "da nastavi sa podr{kom zemljama regiona u cilju realiziranja njihovih evropskih aspiracija". U Briselu je ponovljena fraza da je "budu}nost Zapadnog Balkana u Evropskoj uniji". Tako|er je zatraèno od Evropske komisije da ispita mogu}nost ve}eg anga`mana EU-a u regionu, "uzimaju}i u obzir iskustva procesa pro{irenja". Kona~no, na sastanku Vije}a ministara EU-a 16. juna 2003. doneseni su zaklju~ci o Zapadnom Balkanu, uklju~uju}i aneks "Solunska agenda za Zapadni Balkan: put ka evropskim integracijama". 77

Bio je to uvod u Solunski samit {efova dràva ili vlada zemalja ~lanica EU-a, deset pristupaju}ih zemalja i pet dràva zapadnog Balkana, 19. i 20. juna 2003. Evropsko vije}e je na sastanku potvrdilo odlu~nost Vije}a ministara EU-a da potpuno i djelotvorno podrì evropsku perspektivu Bosne i Hercegovine, Srbije i Crne Gore, Hrvatske, Makedonije i Albanije. Tako|er je saop}eno da }e te zemlje "postati integralni dio EU-a kada ispune za to utvr|ene kriterije". Osim deklarativne potvrde evropske perspektive, prihva}en je prijedlog da se unaprijedi Proces stabilizacije i pridruìvanja, uvo|enjem novih instrumenata kori{tenih u pretpristupnoj fazi od strane zemalja srednje i isto~ne Evrope. Prva novost se odnosila na uvo|enje Evropskog partnerstva po uzoru na Pristupna partnerstva144 iz 1997. Evropska komisija je u Solunu dobila zadatak da Vije}u ministara EU-a dostavi prvu verziju Evropskog partnerstva na odobravanje uz prvi slijede}i Izvje{taj o stabilizaciji i pridruìvanju145 koji se do 2004. izdavao u martu mjesecu. Evropsko partnerstvo za BiH zaista je i promovirano u martu 2004. kao prilog Izvje{taju o stabilizaciji i pridruìvanju. Evropska komisija je time obznanila kratkoro~ne i srednjoro~ne prioritete u vezi sa pripremama Bosne i Hercegovine za daljnje integriranje u Evropsku uniju. Kratkoro~ni i srednjoro~ni prioriteti su prilago|eni potrebama BiH i specifi~nostima tada{nje faze, u kojoj se nalazi u odnosu na EU. Evropsko partnerstvo omogu}ava zemljama regiona postepeno preuzimanje vlasni{tva nad procesom reformi. Instrument je tako|er pomogao Evropskoj uniji da svoju finansijsku pomo} usmjeri tamo gdje je ona i najpotrebnija. Zahvaljuju}i Evropskom partnerstvu, Brisel }e formulirati svoj vi{egodi{nji indikativni program sa opisom sektora i planiranih aktivnosti pomo}i u BiH. Evropsko partnerstvo je najbolji putokaz za institucije vlasti jer olak{ava odre|ivanje prioriteta za postepeno ispunjavanje svih neophodnih kriterija. Povodom njegovog objavljivanja, premijer 78

Adnan Terzi} je rekao da }e se "dokument i definirana prioritetna podru~ja pa`ljivo analizirati i pretvoriti u akcioni plan, uklju~uju}i detaljne mjere, rokove, jasnu institucionalnu odgovornost, poja~ani nadzor i sistem izvje{tavanja". Posebno dobar znak za BiH odnosi se na timing njegovog objavljivanja, s obzirom da su Pristupna partnerstva uvedena {est - sedam godina prije nego su zemlje srednje i isto~ne Evrope postale punopravni ~lanovi 2004. Ima li Evropsko partnerstvo isto zna~enje i za BiH, pokazat }e vrijeme koje je pred nama. U Solunu je tako|er odlu~eno da se Hrvatskoj, Srbiji i Crnoj Gori, BiH, Makedoniji i Albaniji u procesu prilago|avanja evropskim standardima dodijeli dodatnih 200 miliona eura. Samit je tako|er omogu}io "potencijalnim kandidatima", poput BiH, da koriste fondove odobrene isklju~ivo za zemlje "kandidate" za ~lanstvo. Ponu|eni su programi TWINNING i TAIEX.146 Kada ostvari napredak u Procesu stabilizacije i pridruìvanja, BiH }e tako|er koristiti programe ISPA i SAPARD. Evropska komisija je tako|er pripremila amandmane na regulative PHARE-a, ISPA-e i SAPARD-a, kako bi zemljama u regionu bilo omogu}eno da njihova preduze}a u~estvuju na tenderima ovih programa. Koordinator za TWINNING iz Brisela ve} je odrào prezentaciju o ovom programu u Sarajevu. U toku trajanja TWINNING-a, eksperti iz vlada zemalja ~lanica EU-a pomagat }e institucijama BiH u provo|enju neophodnih reformi. Kancelarija za razmjenu informacija o tehni~koj podr{ci, ili skra}eno TAIEX, osnovana je u januaru 1996. Uz njenu pomo} dràvni slu`benici koji pripremaju zakone i rade u novoformiranim institucijama prolaze obuku u Briselu. Tako|er, imaju pristup bazama podataka, sa listom svih sli~nih zakonskih rje{enja koja su ve} na snazi u dràvama ~lanicama i zemljama u pretpristupnoj fazi. TAIEX ima klju~nu ulogu u procesu ocjenjivanja da li je zakonodavstvo dràve podnosioca zahtjeva za ~lanstvo uskla|eno sa zakonodavstvom Zajednice. Osim baza podataka koje se odnose na komunitarno pravo, TAIEX tako|er sadrì baze podataka ve} usagla{enih zakonskih projekata zemalja 79

~lanica Evropske unije. Dràvni slu`benici i eksperti BiH su tokom 2004. u nekoliko navrata koristili pogodnosti ovog programa. ISPA omogu}ava pripremu za pristupanje Strukturnom i Kohezijskom fondu147 EU-a, koji ima za cilj da smanji razlike u razvoju izme|u regija i dràva ~lanica, te omogu}i postizanje ekonomske i socijalne kohezije. Tako|er je namijenjen sektorima za{tite okoline i transporta. U podru~ju transporta finansiraju se projekti koji pro{iruju transevropsku transportnu mreù povezuju}i EU i dràve kandidatkinje za ~lanstvo. Projektima se razvijaju èljeznice, ceste, morski putevi, luke i infrastrukture aerodroma. SAPARD priprema kandidate za ~lanstvo da koriste sredstva iz fondova Zajedni~ke poljoprivredne politike. Program se koristi za investiranje u poljoprivredu, pobolj{anje plasmana poljoprivrednih proizvoda, struktura za kontrolu kvaliteta, udruìvanje proizvo|a~a, aùriranje zemlji{nih registara, stru~ne treninge itd. Bosna i Hercegovina jo{ nije kvalificirana da koristi fondove ISPA i SAPARD. Po{to je u odnosu na ostale ~etiri zemlje zapadnog Balkana oti{la najdalje u procesu evropskih integracija, Hrvatska }e povu}i najvi{e sredstava iz pretpristupnih fondova. U slijede}e dvije godine slu`beni Zagreb }e, pored sredstava iz programa CARDS, imati na raspolaganju 245 miliona eura iz pretpristupnih fondova, od ~ega 80 miliona eura za program PHARE i 25 miliona eura za program ISPA u toku 2005. Godinu dana kasnije, Hrvatska }e dobiti 80 miliona eura za PHARE, 35 miliona eura za ISPA i 25 miliona eura za SAPARD.148 Zemlje srednje i isto~ne Evrope su, zbog sloènosti programa pomo}i i kompliciranih procedura povukle skroman dio raspoloìvih sredstava iz pretpristupnih fondova. Nepostojanje strate{ki osmi{ljenog nacionalnog razvoja, nacionalnog planiranja, te odgovaraju}ih dràvnih struktura naj~e{}i su unutra{nji razlozi za nekori{tenje sredstava iz fondova. Ostaje da se vidi kako }e to iskoristiti Hrvatska, a zatim i Bosna i Hercegovina, kada postane kandidat za ~lanstvo u EU. 80

Pored Evropskog partnerstva i dodatnih instrumenata finansijske pomo}i otvoreni su i novi vidovi politi~ke saradnje. Stvoren je politi~ki forum Evropske unije i Zapadnog Balkana. Njime su predvi|eni redovni godi{nji susreti i razmjene mi{ljenja ministara razli~itih resora. Ve} u novembru 2003, forum je okupio ministre pravosu|a i unutra{njih poslova zemalja ~lanica i pet zemalja zapadnog Balkana. U decembru 2003, ministarska trojka EU-a razgovarala je sa pet ministara vanjskih poslova. Posljednji takav sastanak, u pro{irenom sastavu, odràn je krajem 2004. Na njemu su, pored {efova diplomatije BiH, Hrvatske, Srbije i Crne Gore, Makedonije i Albanije, u~estvovale njihove kolege iz svih 25 zemalja ~lanica, visoki predstavnik EU-a za vanjsku politiku i sigurnost Xavier Solana, komesar za pro{irenje Olli Rehn, {ef UNMIK-a Soren Jessen Petersen, visoki predstavnik u BiH Paddy Ashdown i specijalni predstavnik EU-a u Makedoniji Michael Salin. Brisel je definitivno odlu~io da samostalno rje{ava probleme u regionu kroz razgovor sa resornim ministrima. Sjedinjene Dràve se nisu protivile. Neki su od Solunskog samita o~ekivali vi{e novca, liberalizaciju viznog reìma, datume. Na kraju, ostali su razo~arani zaklju~cima evropskih lidera. Me|utim, Gr~ko obe}anje da }e Zapadni Balkan biti prioritet ipak je ispunjeno tokom njenog predsjedavanja Evropskom unijom. Ostvaren je najvi{i stepen saradnje kojeg je Brisel do tada ponudio BiH. Odnosi su maksimalno intenzivirani, ponu|ena je dodatna finansijska pomo}, uspostavljen je politi~ki dijalog. Brisel je nastavio sa ulaznom strategijom. Svi navedeni programi pomo}i promoviraju privrednu reformu i tranziciju. Nijedan nije namijenjen stabilizaciji. Solunski paket nije imao ni{ta sa mirovnim sporazumom u Dejtonu. Naprotiv, bio je u funkciji pripreme zemalja iz Procesa stabilizacije i pridruìvanja za budu}e priklju~enje. Evropska ponuda je oboga}ena, ostalo je da bude i iskori{tena.

81

Evropski programi pomo}i 2007-2013 U periodu poslije Solunskog samita, Evropska unija je nastavila slati pozitivne signale. Svaka nova odluka u Briselu bila je dodatno ohrabrenje za Bosnu i Hercegovinu i njena nastojanja da se jednog dana pridruì Evropskoj uniji. Prva se odnosi na prijedlog Evropske komisije od 29. septembra 2004. da reorganizira postoje}e programe pomo}i. Umjesto velikog broja razli~itih finansijskih programa, poput CARDS-a, ISPA-e, SAPARD-a, PHARE-a, TAIEX-a, TWINNING-a, Obnove itd., predloèno je da postoji ukupno {est instrumenata, od kojih su ~etiri nova. Novi instrumenti su: Pretprijemni programi pomo}i,149 Instrument za evropsko susjedstvo i partnerstvo,150 Instrument razvojne i ekonomske saradnje151 i Instrument stabilnosti.152 Dva postoje}a programa humanitarne i makrofinansijske pomo}i ne}e se mijenjati. Novi prijedlozi stupit }e na snagu kada ih odobri Vije}e ministara EU-a i vjerovatno }e biti sastavni dio budu}eg vi{egodi{njeg indikativnog programa izme|u 2007. i 2013. Bosna i Hercegovina je u ovom prijedlogu Evropske komisije svrstana u istu grupu sa zemljama kandidatkinjama za ~lanstvo Hrvatskom i Turskom. Me|utim, to ne zna~i da }e ona biti korisnik svih raspoloìvih pretprijemnih fondova. Ukoliko BiH u tom periodu ne bude zemlja kandidat za ~lanstvo neki finansijski instrumenti153 mogu biti propu{teni. O tome }e se u prvoj polovini 2005. godine, u okviru odlu~ivanja o vi{egodi{njem budètu EU-a za period 2007-2013, donjeti kona~na odluka. Ve}ina pretprijemnih sredstava tro{it }e se na infrastrukturne projekte, poljoprivredu, komunikacije, integriranje trì{ta i njegovo harmoniziranje sa trì{tem EU-a, izgradnju novih institucija na dràvnom nivou, pripremu za kori{tenje regionalnih i strukturalnih fondova koji su na raspolaganju dràvama ~lanicama, itd. Visina finansijske pomo}i koju }e BiH eventualno povu}i zavisit }e od budu}ih odluka Vije}a ministara EU-a, ostvarenog napretka u BiH i budu}eg odnosa Brisela prema Zapa82

dnom Balkanu i Bosni i Hercegovini. Neki od pristupnih programa Evropske unije, poput ISPA i SAPARD-a, do sada su se direktno vezali za status "kandidata". Pored mogu}ih finansijskih efekata, prijedlog Evropske komisije je jasna politi~ka poruka Brisela da Bosnu i Hercegovinu ve} vidi kao svoju budu}u ~lanicu. Prije ovog prijedloga, Direktorat za ekonomske poslove Evropske komisije objavio je izvje{taj pod naslovom "Zapadni Balkan u tranziciji", u kojem je ocijenio da su zemlje regiona zabiljeìle "pozitivne ocjene" u ekonomiji rastom bruto nacionalnog dohotka za 4% i odràvanjem inflacije ispod 5%.

Iz Direkcije za vanjske poslove u Direkciju za pro{irenje Druga va`na odluka odnosi se na pregrupiranje unutar novog saziva Evropske komisije. Prema toj odluci, Direkcija za pro{irenje (DG for Enlaregement) Evropske komisije preuzela je nadle`nost za Zapadni Balkan od Direkcije za vanjske poslove (DG for External Relations). Umjesto Benite Ferrero - Waldner,154 komesara za vanjske poslove, sa slu`benim Sarajevom }e komunicirati Finac Olli Rehn, novi komesar za pro{irenje. Za razliku od prethodnog, koji je bio nadleàn u ranoj fazi evropskih integracija, ovaj posljednji priprema dràve za punopravno ~lanstvo. Prilikom svog imenovanja, Olli Rehn je izjavio: "Izgradnja Evrope i spu{tanje granica izme|u pojedinih geografskih podru~ja su moji najva`niji dugoro~ni zadaci."155 Ovo je jasan politi~ki signal, s obzirom da je Direkcija za pro{irenje vodila postupak priklju~enja i omogu}ila 1. maja 2004. peto po redu pro{irenje Evropske unije za deset zemalja srednje i isto~ne Evrope. Bosna i Hercegovina je i na ovaj na~in do{la u istu grupu sa zemljama kandidatkinjama za ~lanstvo - Rumunijom, Bugarskom, Turskom i Hrvatskom. U svojstvu komesara za pro{irenje Evropske komisije, Olli Rehn je ve} posjetio BiH, 20. decembra 2004. Tom prilikom je izjavio: "BiH polako dobija pregovara~ki status, 83

~ime ima perspektive kakve nemaju druge zemlje. Perspektive se mogu ostvariti ako se ispune uvjeti koje je propisala EU."156 Sve evropske inicijative potvr|uju ulaznu strategiju Evropske unije, opredijeljenost prema dugoro~noj politi~koj podr{ci i finansijskoj pomo}i. One tako|er nedvosmisleno garantiraju evropsku perspektivu zemljama zapadnog Balkana, me|u kojima je i Bosna i Hercegovina. Evidentno je da je ovaj proces strate{kog karaktera. Najbolji primjer za to je Hrvatska, koja je pro{la kroz sve faze u Procesu stabilizacije i pridruìvanja, od potencijalnog kandidata, preko pridruènog ~lana, do kandidata za ~lanstvo. Kona~no, Hrvatskoj su obe}ani pregovori o pristupanju po~etkom marta 2005. Na kraju, ostalo je da Evropska unija donese odluku o broju poslanika u Evropskom parlamentu i broju glasova u Vije}u ministara EU-a koji }e biti dodijeljeni svakoj od zemalja zapadnog Balkana u nekoj budu}oj raspodjeli. Od zemalja kandidatkinja za ~lanstvo samo su Rumuniji i Bugarskoj ve} dodijeljeni glasovi i broj poslanika Ugovorom iz Nice.157 Ova odluka }e uslijediti naknadno, kada se zemlje jugoisto~ne Evrope pribliè punopravnom ~lanstvu. U slu~aju Hrvatske, to se moè desiti i ranije. Ukoliko pregovori o pristupanju slu`benog Zagreba budu brzi i efikasni, treba o~ekivati nove odluke iz Brisela. Ili }e to biti opredjeljenje za individualni pristup ili }emo imati pripremu za grupno, {esto po redu pro{irenje. Ugledni analiti~ari ESI-ja lobiraju da od 2007. svakoj od zemalja u jugoisto~noj Evropi koja zaklju~i Sporazum o stabilizaciji i pridruìvanju, treba ponuditi status kandidata za ~lanstvo i sve pretpristupne fondove. Time bi se smanjio mogu}i jaz izme|u sada{njih kandidata za ~lanstvo Bugarske, Rumunije158, Turske, Hrvatske i vjerovatno Makedonije - s jedne strane i BiH, Albanije i Srbije i Crne Gore, s druge strane.159

Evropske snage (EUFOR), ~este posjete evropskih parlamentaraca, zna~ajno politi~ko prisustvo i pomo} zemalja ~lanica EU-a. Sjedinjene Ameri~ke Dràve, s druge strane, nisu toliko obavezane, politi~ki angaìrane i finansijski posve}ene. Evidentno je njihovo povla~enje i ustupanje prostora Evropskoj uniji i njenim ~lanicama. Ako su po~etne evropske inicijative promovirale Dejton, onda se ove posljednje njega sve vi{e odri~u. Stabilizacija, kao prioritet Dejtona, sve vi{e se zamjenjuje izgradnjom institucija i ekonomskim razvojem, kao prioritetom Brisela. Glavni prioriteti identificirani za Bosnu i Hercegovinu odnose se na njenu sposobnost da ispuni kriterije koje je utvrdilo Evropsko vije}e u Kopenhagenu 1993. i Madridu 1995, te uvjete postavljene u okviru Procesa stabilizacije i pridruìvanja, tj. uvjete koje je Vije}e definiralo u svojim Zaklju~cima od 29. aprila 1997. i 21. i 22. juna 1999. godine, te u Zavr{noj deklaraciji Zagreba~kog samita odrànog 24. novembra 2000. godine, kao i u Solunskoj agendi. Evropska unija moè inicirati saradnju, ponuditi finansijsku i tehni~ku pomo}, trgovinske preferencijale i evropsku perspektivu Bosni i Hercegovini. Sve to ipak ne garantira uspjeh BiH u evropskim integracijama sa kona~nim ciljem punopravnog ~lanstva. Zamjenik {efa Zastupni~kog kluba Demokri{}anske unije Njema~ke (CDU) u Bundestagu Wolfgang Schauble isti~e da Evropska unija "moè pomo}i, ali ne moè nadomjestiti odluke ljudi u BiH".160 Uzimaju}i u obzir posljednje evropske prijedloge, Bosna i Hercegovina je nedvosmisleno u{la u briselsku fazu. Ostaje da se to potvrdi i kod ku}e. Nakon kratkog osvrta na o~ekivanja Brisela u smislu promjene ustava u BiH, u slijede}em dijelu ponudit }u kriti~ki osvrt na dosada{nje aktivnosti, nastojanja i postignute rezultate u BiH na njenom putu evropskih integracija.

Iz godine u godinu, evropska familija u BiH je sve ve}a. Pored Delegacije Evropske komisije tu su policijska misija EU-a (EUPM), 84

85

Evropa o~ekuje ustavne promjene "Ukoliko èlite provesti neophodne reforme, potrebno je pojednostaviti strukturu u odre|enim oblastima. Ako mislite da se ovo moè uraditi promjenom Ustava, onda ga promijenite."161 "Izgradnja dràve BiH zavr{it }e se neuspjehom, ukoliko ne bude uspostavljen mnogo manji, ali daleko efikasniji sistem upravljanja."162 Prva izjava se odnosi na Reinharda Pribea, direktora Direkcije za Zapadni Balkan u Evropskoj komisiji, druga na Wolfganga Petricha, biv{eg visokog predstavnika. Pored kvalitetne finansijske i tehni~ke pomo}i, politi~ke saradnje i evropske perspektive, Brisel u posljednje vrijeme sve vi{e lobira u korist promjene Ustava BiH. Takvo opredjeljenje razli~itih institucija Evropske unije bilo je posebno nagla{eno tokom 2003. i 2004. godine, u vrijeme kada se zavr{avala dejtonska faza upravljanja krizom i najavljivala briselska faza izgradnje institucija. "Jasno sam stavio do znanja da bi se Dejtonski sporazum i Ustav BiH trebali promatrati kao polazi{te, a ne kao krajnji domet."163 Oko toga postoji {irok konsenzus zemalja ~lanica EU-a, ~lanova Evropskog parlamenta, Evropske komisije itd. Evropska komisija, koja kroz Konsultativnu radnu grupu direktno komunicira sa institucijama BiH, izrazila je bojazan da }e postoje}a ustavna struktura biti "oteàvaju}i faktor".164 U deklaraciji 25 ~lanova Evropskog parlamenta, iz devet zemalja ~lanica Evropske unije, u decembru 2003, izre~ena je ocjena da "sada{nji politi~ki i zakonski uvjeti, uspostavljeni Dejtonom, onemogu}avaju neophodan ekonomski i politi~ki razvoj zemlje". Me|u potpisnicima su bili Doris Pack, predsjedavaju}a Delegacije za odnose sa zemljama jugoisto~ne Evrope, Tadeusz Mazowietzki, biv{i premijer Poljske i nekada{nji predstavnik UN-a za ljudska prava u BiH, Hans Koshnik, nekada{nji evropski upravnik Mostara, Philip Morion, biv{i zapovjednik snaga UNPROFOR-a u BiH, Bronislav Geremek, biv{i poljski {ef diplomatije i Gret Haller, biv{i ombudsmen za ljudska prava u BiH, i drugi. Kada su u novembru 2004. usvajali odluku o slanju 86

evropskih vojnih snaga u BiH pod nazivom ALTEA, ~lanovi Evropskog parlamenta su ponovili svoje uvjerenje da BiH ne moè imati ugovorne odnose ukoliko ne promijeni Ustav. Visoki predstavnik EU-a za vanjsku i sigurnosnu politiku uputio je mo`da i najsna`niju, ujedno i najkonkretniju poruku u korist izmjene postoje}eg ustavnog aran`mana: "Posao Komisije za rekonstrukciju policije nije da se krije iza aktuelnog Ustava ve} da napravi funkcionalan model policije u BiH. Ako to podrazumijeva ustavne ili promjene u nadle`nostima koje daje Ustav, zadatak Komisije je da predloì takav program mjera."165 Postoje i desetine drugih izjava ambasadora zemalja ~lanica EU-a, ljudi iz Evropske komisije i specijalnog predstavnika EU-a u BiH, kojima se traì od lokalnih vlasti da se pristupi promjenama ukoliko se èli obezbijediti napredak u procesu evropskih integracija. Svi oni su saglasni da ovakva BiH ne moè preuzeti ugovorne odnose sa Evropskom unijom, a pogotovo ne moè usaglasiti svoje zakonodavstvo sa pravnim naslije|em Evropske unije i primijeniti ga u praksi. Venecijanska komisija, kao savjetodavno tijelo Vije}a Evrope za ustavna pitanja, tako|er zagovara ustavne izmjene u BiH. Njen anga`man i briga uglavnom se odnose na uskla|ivanje Ustava BiH sa Evropskom konvencijom za za{titu ljudskih prava i sloboda i uskla|ivanje lokalne samouprave u BiH sa Evropskom poveljom o lokalnoj samoupravi. Dva primjera mogu biti posebno ilustrativna. Mada je i Evropska konvencija ustavna kategorija, pasivno bira~ko pravo je teritorijalno ograni~eno samim Ustavom BiH. S druge strane, presijecanjem 49 predratnih op}ina novom entitetskom linijom, stvaranjem malih op}ina od nekoliko stotina stanovnika bez ikakvog administrativnog, ekonomskog i geografskog razloga, primjena lokalne samouprave u skladu sa Evropskom poveljom, dovedena je do apsurda. "Historijski gledano, sve va`ne odluke za region dono{ene su izvana, sada je potrebno da vlada BiH preuzme odgovornost za svoju zemlju."166 Kako su predstavnici Evropske unije saglasni 87

da su nu`ne promjene, u smislu stvaranja racionalnije i funkcionalnije dràvne strukture, isto tako se slaù da se one moraju dogovoriti unutar BiH, izme|u politi~kih subjekata i svih konstitutivnih naroda. Paddy Ashdown, kao i ve}ina drugih predstavnika me|unarodne zajednice, vjeruje da pripadaju pro{losti "dani kada se o budu}nosti Bosne i Hercegovine odlu~ivalo u mramornoj evropskoj palati ili u ameri~koj vojnoj bazi. U politi~kom razvoju BiH dostigli smo fazu u kojoj se samo gra|ani BiH mogu dogovoriti o tome u kakvoj zemlji èle ìvjeti."167 Do{lo je vrijeme za hrabre politi~are.

88

Bilje{ke 84 Zekerijah Smaji}., Evropska unija i zemlje biv{e Jugoslavije, OKO, Sarajevo, 1997, str. 197. 85 Bugarska, ê{ka, Estonija, Ma|arska, Latvija, Litvanija, Poljska, Rumunija, Slova~ka, Slovenija, BiH, Makedonija i Hrvatska 86 Almir [ahovi}, Ilija Koùlj, Mehmed Dujso, Mubera Bi~ak~i}, Ahidin Orahovac, Maida Hasanbegovi}, Ismet Suljendi}, Nedàd Vejzagi}, Hilmo Bajgori}, Radomir Marinkovi}, Samir Mu{ovi}, Frano Ljubi}, Edin Dilberovi}, Azra Hadìahmetovi} 87 Community Assistance for Reconstruction Development and Stabilization, Council Regulation (EC No 2666 – 2000 of 5 December 2000 on assistance for Albania, B&H, FRY, FYRM and Croatia, repealing Regulation (EC) No 1628/906 and amending Regulations (EC) No 3906 / 98 and (EEC) No 1360 / 90 and Decisions 97/256 and 1999/311/EEC. Program finansijske pomo}i za BiH predvi|a 465 miliona eura za period od 2002. do 2006. 88 Podr{ka Evropske unije u pro{losti, CARDS Assistance Programme to the Western Balkans «Regional Strategy Paper 2002 – 2006», stranica 17 89 Ibid., stranica 17 90 Po{tivanje demokratskih na~ela, ljudskih prava, vladavine prava i za{tite manjina 91 Trì{na ekonomija, regionalna saradnja 92 Albanija, BiH, Hrvatska, Makedonija, Srbija i Crna Gora (tada Savezna Republika Jugoslavija) 93 Proces pridruìvanja se odnosio na zemalje srednje i isto~ne Evrope, koje su koje su u prvoj polovini devedesetih bile u fazi pridruìvanja Evropskoj uniji. Dràvama koje su u tom procesu, Evropska unija nudi privilegovane ekonomske odnose, pruà podr{ku u politi~koj, ekonomskoj i dru{tvenoj reformi i ugovorne odnose u vidu Evropskih sporazuma. Pridruìvanje prethodi procesu pristupanja Evropskoj uniji. 94 Michael Emerson i Daniel Gros, Centar za studije evropske politike 95 Michael Emerson i Daniel Gros, The CEPS Plan for the Balkans, stranica 58 96 Center for European Policy Studies 97 Richard Holbrooke, Put u Dejton, stranica 370 98 Centre for European Policy Studies

89

99 Southeast European Cooperative Initiative 100 Michael Emerson, Daniel Gros, The CEPS Plan for the Balkans, Center for European Policy Studies, 1999, Preface 101 Uredba Vije}a (EC) No 1628-96, promijenjena Uredbom (EC) No 2454-99. Program Evropske unije namijenjen za obnovu zemalja jugoisto~ne Evrope, prvenstveno BiH, Hrvatske i Makedonije, povremeno i Crne Gore. Njegov osnovni cilj bila je primjena mirovnih sporazuma, povratak izbjeglih i raseljenih osoba, pomirenje i regionalna saradnja. 102 Deklaracija o specijalnim odnosima izme|u Evropske unije i Bosne i Hercegovine 103 EU - Hrvatska CTF zapo~elo je tek 2000. 104 Ovaj koncept je prvi put predstavljen u dokumentu Commission Communication to the Council and European Parliament COM (99) 235 od 26. maja 1999. 105 Evropski pokret Beograd, Evro-Atlantski Centar Moldavija, Evropska ku}a Zagreb, Centar za ekonomske politike Bukure{t, Centar za ekonomski razvoj Sofija, G 17 Beograd, Institut za strate{ke studije i prognoze Podgorica, Univerzitet u Sarajevu, Univerzitet u Banjoj Luci, Albanski institut za me|unarodne odnose Tirana, Institut za regionalne i me|unarodne studije Sofija, Evropski institut Sofija itd. Potpisnici iz BiH su bili: Mladen Ivani}, Zlatko Lagumdìja i Senad Pe}anin. 106 Council conclusions on the situation in the Western Balkans: Bull. 5-1999 Council conclusions on the development of a comprehensive policy based on the Commission communication on the stabilization and asociation process for countries of south – eastern Europe, 21 June 1999. 107 Uredba Vije}a 2007 – 2000 od 18. septembra i amedirane Uredbom Vije}a 2563 – 2000 od 20. novembra, tako da vrijede za skoro sve proizvode, sa jako malim brojem izuzetaka, do 31. decembra 2005. 108 Prvi: O tekstilnim i odjevnim proizvodima, drugi: O proizvodima od ~elika, tre}i: O trgovini prera|enim poljoprivrednim proizvodima izme|u Zajednice i Hrvatske, ~etvrti: Definicija pojma – proizvodi sa porijeklom – i na~ini upravne saradnje, peti: O uzajamnoj upravnoj pomo}i u carinskim pitanjima i {esti: O kopnenom prevozu 109 Prvi: O tekstilnim i odjevnim proizvodima, drugi: O proizvodima od ~elika, tre}i: O trgovini prera|enim poljoprivrednim proizvodi-

90

110

111

112 113

114 115 116

117

118

ma izme|u Zajednice i Makedonije, ~etvrti: Definicija pojma – proizvodi sa porijeklom – i na~ini upravne saradnje i peti: O uzajamnoj upravnoj pomo}i u carinskim pitanjima Vije}e za stabilizaciju i pridruìvanje nadgleda implementaciju Sporazuma o stabilizaciji i pridruìvanju. ~lanovi Vije}a se sastaju u redovnim vremenskim razmacima i kada to okolnosti zahtijevaju. Vije}e razmatra sva va`nija pitanja koja se pojave u okviru primjene Sporazuma kao i sva me|unarodna pitanja od obostranog interesa za EU i zemlju potpisnicu. Vije}e za stabilizaciju i pridruìvanje sastoji se od ~lanova Vije}a Evropske unije i ~lanova Komisije Evropskih zajednica s jedne, i ~lanova Vlade zemlje potpisnice s druge strane. Protokoli (prilozi) Evropskom sporazumu o ocjenjivanju uskla|enosti i prihvatanju industrijskih proizvoda. PECA protokoli su bilateralni sporazumi izme|u zemlje kandidata za ~lanstvo i Evropske zajednice. Svrha njihovog potpisivanja je uklanjanje tehni~kih barijera u trgovini industrijskim proizvodima. Izvor Vanjskotrgovinska komora BiH, vi{e informacija na: www.komorabih.com CE oznaka zna~i da je proizvod siguran za ljude, doma}e ìvotinje i okolinu, i da ne}e imati negativan uticaj na interese potro{a~a. To zna~i da je proizvod uskla|en sa odgovaraju}im propisima koji su na snazi u Evropskoj uniji za tu vrstu proizvoda. Proizvodi sa CE oznakom nesmetano prolaze kroz unutra{nje trì{te EU-a. CE znak nije znak porijekla proizvoda niti simbol kvaliteta. Sanitex iz Velike Kladu{e, proizvo|a} medicinske opreme. Iz izlaganja lokalnog eksperta Radomira Marinkovi}a na projektu Evropske komisije «Jedinstveni ekonomski prostor» Pier Giorgio Ardeni, Zna~aj jedinstvenog ekonomskog prostora u okviru evropskih i regionalnih integracija, izdanje EU, Jedinstveni ekonomski prostor, stranica 33 Postoje 23 direktive Novog pristupa: Niskonaponska oprema 73/23/EEC, Liftovi 95/16/EC, Li~na za{titna oprema 89/686/EEC, Pakovanje i otpad od pakovanja 94/62/EC, Oprema pod pritiskom 97/23/EC, Gra|evinski proizvodi 89/106/EEC, Sigurnost igra~aka 88/378/EEC, Sigurnost ma{ina 98/37/EC, i drugi. Ozna~avanje prehrambenih proizvoda (direktiva 2000/13/EC), Higijena prehrambenih proizvoda (direktiva 93/43/EEC), Aditivi (okvirna direktiva 89/107/EEC), te direktive koje se odnose na

91

119

120 121

122

123 124

124 123 126 127 128 130

92

boje kori{tene u prehrambenim proizvodima, zasla|iva~e i aditive za prehrambene proizvode izuzev boja i zasla|iva~a, Rastvara~i za ekstrakciju (direktiva 88/344/EEC) i Materijali u kontaktu sa prehrambenim proizvodima Mlijeko i mlije~ni proizvodi (direktiva 92/46/EEC), Proizvodi od jaja (direktiva 89/437/EEC), Mesni proizvodi (direktiva 92/5/EEC) itd. Hazard Analysis and Critical Control Point Zakon o veterinarstvu koji bi obuhvatio svih osam poglavlja evropske legislative koji tretiraju ova pitanja, Zakon o fitosanitarnoj za{titi, Zakon o sigurnosti hrane, Zakon o mineralnim vodama itd. Izvje{taj EC-a o stabilizaciji i pridruìvanju BiH sa EU, stranica 20 H.J. Kretschmer, biv{i ambasador Delegacije Evropske komisije u BiH, Sarajevo, 2000. Broj 2666-2000 od 5. decembra 2000. Stabilizacija demokratije, ja~anje ljudskih resursa institucija dràve, ekonomski i socijalni razvoj, ~ovjekova okolina i prirodni resursi, pravosu|e i unutra{nji poslovi Zakon o nadzoru nad trì{tem, Zakon o op}oj sigurnosti proizvoda, Zakon o tehni~kim zahtjevima i ocjenjivanju uskla|enosti… Konkurencijsko vije}e, Agencija za sigurnost hrane i Zavod za za{titu potro{a~a u fazi formiranja Sarajevski region, region sjeverozapadne BiH, region sjeveroisto~ne BiH, region Hercegovine i region centralne BiH Dnevni avaz, 14. decembar 2004. Mehanizmi civilne za{tite (2002 - 2006); Borba protiv diskriminacije (2001-2006); Borba protiv socijalne isklju~enosti (20022006); Aktivnosti Zajednice na podr{ci potro{a~koj politici (20042007); Akcioni program Zajednice za promociju aktivnih tijela na nivou Evrope i podr{ka specifi~nim aktivnostima u oblasti obrazovanja i obuke (2004-2006); Akcioni program Zajednice za promociju aktivnog evropskog dràvljanstva; Aktivnosti Zajednice na polju javnog zdravstva (2003-2008); Kultura 2000 (20002006); Carine (2003-2007); Daphne II program (2004-2008); eContent Plus (2004-2008); eLearning (2004-2006); Erasmus Mundus (2004-2008); Fiscalis program (2003-2007); Jednakost spolova (2001-2006); Hercule program (2004-2006); Inteligent Energy Europe ( 2003-2006); ìvot (Life) (2000-2006); Leonardo da Vinci II (2000-2006); Marco Polo program (2003-210); Media

131

132 133 134 135 136 137 138 139 140 141 142 143 144

145

Plus/Media Obuka (2001-200[6]); Sigurniji Internet plus (20052008); {esti RTD okvirni program (2002-2006); Sokrat II (20002006); Mladi (2000-2006). Vi{e informacija o ukupnoj pomo}i EU na web stranici: http://europa.eu.int/comm/external_relations/see/bosnie_herze/ index.htm#5 @arko Papi}, Me|unarodne politike podr{ke zemljama jugoisto~ne Evrope – Lekcije (ne) nau~ene u BiH, poglavlje II, stranica 41. Albanija, Bosna i Hercegovina, Bugarska, Hrvatska, Rumunija, Makedonija, SR Jugoslavija i Moldavija Aktuelni specijalni koordinator Pakta stabilnosti je Erhard Busek. Uspostava partnerstva za prevenciju, odgovor i ublaàvanje svih oblika katastrofa. Bosna i Hercegovina i Pakt stabilnosti, MEI Sarajevo, 2002. @arko Papi}, Me|unarodne politike podr{ke zemljama jugoisto~ne Evrope – Lekcije (ne) nau~ene u BiH, poglavlje II, strana 43 Sektor za koordinaciju sa Paktom stabilnosti sa~injen od tri odjela South East Cooperation Initiative Central European Free Trade Area Central European Initiative Izjava za Reporter, Banja Luka, 2000. Dio iz prijedloga Evropske komisije za Vije}e ministara EU-a i Evropski parlament prije po~etka Samita u Solunu Pristupno partnerstvo je u jednom dokumentu objedinilo pomo} koju je Evropska komisija pruàla zemljama srednje i isto~ne Evrope i prioritete koje je svaka zemlja trebala ispuniti na svom putu do kona~nog priklju~enja u EU. Pristupna partnerstva su sluìla kao podr{ka za druge pretpristupne instrumente, uklju~uju}i zajedni~ku procjenu kratkoro~nih i srednjoro~nih prioriteta za ekonomske politike, pakt o organiziranom kriminalu, nacionalne planove za razvoj i ostale sektorske programe neophodne za u~e{}e u Strukturalnim fondovima EU-a poslije pristupanja, za primjenu ISPA-e i SAPARD-a. U okviru procesa stabilizacije i pridruìvanja, Evropska komisija je po~ela sa objavljivanjem redovnih godi{njih izvje{taja o stabilizaciji i pridruìvanju BiH Evropskoj uniji. Do sada su objavljena tri izvje{taja, prvi u martu 2002, posljednji u martu 2004. Svaki izvje{taj je imao tridesetak i detaljno je analizirao postoje}e politi~ke i ekonomske situacije, aktuelnosti iz procesa stabilizacije i

93

146

147

148 149

150

151

152

94

pridruìvanja i finansijske pomo}i Bosni i Hercegovini. Svi izvje{taju mogu se prona}i na web stranici Evropske unije, delegacije Evropske komisije u BiH i Direkcije za evropske integracije. TAIEX (Technical Assistance Information Exchange Office) je Kancelarija za razmjenu informacija o tehni~koj pomo}i. Bavi se javnom upravom u dràvama koje podnose aplikacije za ~lanstvo, dràvama ~lanicama Evropske unije i udruènjima privatnog sektora. Osigurava pravne tekstove Zajednice i organizira seminare, obuke i posjete stru~njaka zemljama koje to traè. Tako|er, pruà pomo} primjeni evropskih normi. Kohezioni fond je uspostavljen 1993. i namijenjen zemljama sa bruto dru{tvenim proizvodom ispod 90% prosjeka Zajednice. Postoje ~etiri Strukturna fonda: Evropski fond za regionalni razvoj, Evropski socijalni fond, Evropski fond za usmjeravanje u poljoprivredi i Finansijski instrument za usmjeravanje ribarstva. Ukupan budèt za oba fonda koji je dodjeljen regionalnoj politici Zajednice za razdoblje izme|u 2000. i 2006. iznosi 213 milijardi eura, od ~ega se na Strukturne fondove odnosi 195 milijardi i na Kohezijski fond 18 milijardi eura. Dnevni list, 28. oktobar 2004, stranica 11 Pokrivat }e zemlje kandidatkinje Tursku i Hrvatsku i zemlje potencijalne kandidatkinje za ~lanstvo – BiH, Makedoniju, Albaniju i Srbiju i Crnu Goru. Njime }e se zamijeniti postoje}i programi PHARE, ISPA, SAPARD, CARDS, kao i odre|eni broj drugih propisa. Pokrivat }e Tre}e zemlje koje su uklju~ene u politiku evropskog partnerstva, zemlje ju`nog i isto~nog Mediterana, Ukrajinu, Moldaviju, Bjelorusiju i zemlje ju`nog Kavkaza, ~ime }e se zamijeniti programi MEDA i dio programa TACIS. Ovim instrumentom }e se podràti strate{ko partnerstvo Evropske unije i Rusije. Specifi~na i inovativna odlika ovog instrumenta je njegova komponenta prekograni~ne saradnje koja zbliàva regije zemalja ~lanica sa njihovim susjedima. Pokrivat }e sve zemlje i regije koje nisu podobne za pruànje pretprijemne pomo}i ili pomo}i namijenjene Programom evropskog susjedstva i partnerstva. Time }e se zamjeniti ALA, EDF i drugi sli~ni programi. Novi instrument koji }e se baviti kriznim situacijama i nestabilno{}u u Tre}im zemljama kao i prekograni~nim izazovima u koje

153 154 155 156 157

158

159 160 161 162 163 164

165 166 167

}e spadati i nuklearna sigurnost i ne{irenje nuklearnog naoruànja, borba protiv trgovine ljudima, organizirani kriminal i terorizam. ISPA, SAPARD U prethodnom sazivu Evropske komisije, Cris Patten je bio na du`nosti komesara za vanjske poslove. Dnevni list, 14/15. avgust 2004. ONASA, 20. decembar 2004. Prema Ugovoru iz Nice, od ukupno 345 glasova u Vije}u ministara EU-a, Rumunija }e imati 14, Bugarska 10 glasova. Prema istom Ugovoru, od ukupno 732 ~lana Evropskog parlamenta, Rumuniji su dodijeljena 33 poslanika, Bugarskoj 17. Predloèni Ustav Evropske unije izmijenio je ovu raspodjelu. Evropska unija je obe}ala da }e potro{iti 1.43 milijarde eura za pomo} Bugarskoj i Rumuniji u toku pristupanja Evropskoj uniji. Radi se o 2,6% bruto doma}eg proizvoda po stanovniku ovih dviju zemalja zajedno. U ovom trenutku, Evropska unija ima namjeru da dodijeli ne vi{e od 570 miliona eura za ukupnu pomo} zemljama zapadnog Balkana, {to je ekvivalentno ne{to malo vi{e od 1% njihovog ukupnog bruto doma}eg proizvoda po glavi stanovnika. Preporuke ESI-ja sa konferencije u Wilton Parku, 10. juni 2004. Dnevni list, 25. septembar 2004. ONASA, 4. decembar, 2004. Wolfgang Petrich u predgovoru knjige Bosna i Hercegovina na putu ka modernoj dràvi – perspektive i prepreke, stranica 11 Iz izlaganja visokog predstavnika BiH pred Venecijanskom komisijom Vije}a Evrope 8. oktobra 2004. Izvje{taj Evropske komisije o stabilizaciji i pridruìvanju BiH, mart 2003, Izvje{taj Evropske komisije o spremnosti BiH za po~etak pregovora o potpisivanju Sporazuma o stabilizaciji i pridruìvanju, novembar 2003. Dnevi avaz, 27. novembar 2004. Iz predavanja Erharda Buseka u Rektoratu Sarajevskog univerziteta, 25. 10. 2004. Iz obra}anja visokog predstavnika Paddyja Ashdowna pred Venecijanskom komisijom, 8. oktobar 2004.

95

OD DR@AVE SLUÂJA DO POTENCIJALNOG KANDIDATA Prvi propu{teni vozovi; Deklarativna politi~ka podr{ka; Uvjetno prolazna ocjena; Program 16; Poplava novih zakona - primjena na ~ekanju; Intenziviranje institucionalne saradnje sa Evropskom unijom; Evropsko partnerstvo

"Mi smo svi robovi zakona da bismo mogli biti slobodni." (Ciceron)

Prvi propu{teni vozovi Bosna i Hercegovina nije reagirala na ponude Evropske unije iz sredine devedesetih. U postdejtonskom periodu vladalo je veliko nepovjerenje prema zemljama ~lanicama EU-a. Postkonfliktna pitanja - sloboda kretanja i povratak izbjeglih - bila su dominantna. U njihovom rje{avanju najbolje su se snalazili ameri~ki diplomati koji su, s vremena na vrijeme, dolazili u BiH kao specijalni izaslanici predsjednika Clintona. Ameri~ka hard diplomatija bila je uspje{nija od evropske soft politike. Ve}ina inicijativa Evropske unije nije imala nikakvog odjeka u Sarajevu. Brisel je bio sporedna destinacija. U takvom ambijentu propu{teni su prvi evropski vozovi. Prvu svoju pravu priliku Bosna i Hercegovina je propustila ignoriranjem ponu|enog PHARE-a. U to vrijeme bila je to najkvalitetnija mogu}a pomo} Brisela koja je do tada nu|ena isklju~ivo zemljama kandidatkinjama za ~lanstvo. Radilo se o pretpristupnoj pomo}i namijenjenoj izgradnji efikasnih dràvnih institucija i javne administracije, razvoju infrastrukture i privatnog sektora, unapre|enju poduzetni{tva, usavr{avanju i istraìvanju. 97

Evropska unija dostavljala je sve raspoloìve programe Bosni i Hercegovini i traìla zvani~no izja{njavanje oficijelnih vlasti. U slu~aju nekih projekata ovi odgovori su izostajali pa je Delegacija Evropske komisije upozoravala168 na probijanje rokova i mogu}nost da finansijska pomo} ostane neiskori{tena. Zbog toga su neki projekti kasnili sa realizacijom, drugi nikada nisu ni po~injali. Najbolja stvar koja je tada u~injena je prevo|enje velikog broja direktiva Evropske unije. Taj posao obavio je tada{nji Zavod za standardizaciju, mjeriteljstvo i patente BiH. Naàlost, ne samo da nijedna od ovih direktiva nije preuzeta u nacionalno zakonodavstvo nego se o tome uop}e nije ni raspravljalo. To je vrijeme te{kih politi~kih pregovora o pitanjima koja se ti~u lokacija za odràvanje sastanaka Vije}a ministara ili Predsjedni{tva BiH, izgleda i oblika stolova za kojima su sjedili predstavnici izvr{ne vlasti itd. Bilo je to vrijeme Dejtona, pogre{no vrijeme za ovako kvalitetan finansijski instrument - PHARE. Ako se moè govoriti o opstrukciji, ona se najvi{e odnosila na one politi~ke subjekte u BiH koji nisu bili zadovoljni odlukom Evropske unije o suspendiranju Hrvatske kao korisnika PHARE-a. Hrvatska je sredinom 1995. bila uklju~ena u PHARE, da bi je Vije}e Evropske unije,169 zbog vojnih operacija Blijesak i Oluja, ubrzo suspendiralo iz programa. Jedna od posljedica bila je nemogu}nost izvoza mnogih bh. proizvoda na unutra{nje trì{te Evropske unije te stalni rast trgovinskog deficita BiH sa EU. Sli~no je bilo i sa trì{tima zemalja koje su se tada pribliàvale punopravnom ~lanstvu u EU - Slovenijom, Ma|arskom itd. Izgradnja jedinstvenog ekonomskog prostora u BiH, usagla{enog sa principima trì{ta Evropske unije, reforma javne uprave, izgradnja institucija, postat }e predmetom pa`nje doma}ih politi~ara tek kasnije, kada zapo~ne implementiranje projekata CARDS, par godina kasnije. Usvajanje prvih zakona o konkurenciji, za{titi potro{a~a, sigurnosti hrane, ukla98

njanju tehni~kih barijera za izvoz i njihovo implementiranje zapo~et }e 2003. i 2004. Neke od direktiva EU-a koje su se prevele 6 do 7 godina ranije tek su se tada iskoristile. Svijetla ta~ka tog vremena su lokalni eksperti koji su u konkurenciji sa kolegama iz ostalih zemalja korisnica pomo}i pokazali najbolje rezultate. I ovaj put se radilo o ljudima iz ve} spomenutog Zavoda za standardizaciju, mjeriteljstvo i patente BiH. Kao rezultat njihovog entuzijazma i uz pomo} jednog od PHARE projekata - Podr{ka poslovnim operatorima u BiH - preduze}e Sanitex iz Velike Kladu{e je pro{lo kompliciranu i skupu proceduru ocjenjivanja uskla|enosti u Njema~koj, po jednoj od najteìh direktiva EU-a.170 Ovaj projekat je u Briselu progla{en za najbolji u svojoj konkurenciji.

Deklarativna politi~ka podr{ka Po~etni koraci koje je BiH poduzela na putu ka evropskim integracijama vi{e su formalne a manje su{tinske prirode. Oni su karakteristi~ni po usvajanju razli~itih rezolucija, deklaracija o evropskim integracijama, formiranju razli~itih dràvnih organa171 itd. Na ponude Evropske unije iz Royaumonta iz 1996. i Luksemburga iz 1997, izraène kroz Regionalni pristup, Bosna i Hercegovina je odgovorila 1998. formiranjem Zajedni~ke konsultativne radne grupe EU/BiH. Prvi politi~ki odgovor do{ao je godinu dana kasnije. I taj odgovor je bio isklju~ivo deklarativan. Pribliàvanje Evropskoj uniji postalo je strate{ko opredjeljenje dràvnih organa, Vije}a ministara BiH i Parlamentarne skup{tine BiH. Prvo je Vije}e ministara BiH u martu 1999. pokrenulo inicijativu172 za pristupanje Bosne i Hercegovine Evropskoj uniji. Nakon odluke dràvne vlade, vi{e zbog krize na Kosovu, desila se prekretnica u odnosu Brisela prema regionu. Na strate{ke inicijative o pokretanju Procesa stabilizacije i pridruìvanja i Pakta stabilnosti za Jugoisto~nu Evropu reagirala je 99

i Parlamentarna skup{tina BiH. Na zasjedanju 8. avgusta 1999. iskazala je svoju opredijeljenost evropskom putu, donose}i Rezoluciju o evropskim integracijama i Paktu stabilnosti.173 Ove dvije odluke predstavljaju prvi izraz politi~ke volje izvr{ne i zakonodavne vlasti u BiH. Pored svog deklarativnog karaktera, one su obavezale sve institucije u BiH da rade na usagla{avanju nacionalne legislative sa evropskim standardima. Da bi se aktivnosti u ovom procesu mogle koordinirati i efikasno provoditi, prvo je formirano Ministarstvo evropskih integracija174 BiH. Ministarstvo nije imalo nadle`nost da predlaè bilo kakve zakone. Njegova uloga vi{e se odnosila na koordiniranje svih aktivnosti u vezi sa ispunjavanjem smjernica Mape puta Evropske unije, koje su objavljene u martu 2000, koordinaciju aktivnosti u okviru Pakta stabilnosti za Jugoisto~nu Evropu i koordinaciju aktivnosti u vezi sa ispunjavanjem zahtjeva za prijem BiH u Vije}e Evrope. Sve su ovo bili kratkoro~ni zadaci i obaveze. U periodu od marta 1999, kada je Vije}e ministara BiH pokrenulo inicijativu za pristupanje EU, do marta 2000. nije bilo nikakvog formalnog ili su{tinskog napretka. S druge strane, Brisel je nastavio sa ulaznom strategijom. Poslije pokretanja Procesa stabilizacije i pridruìvanja i Pakta stabilnosti za Jugoisto~nu Evropu, Bosna i Hercegovina je sredinom 2000. dobila status "potencijalnog kandidata", na sastanku Evropskog vije}a u Santa Maria de Feiri u Portugalu. Ne{to ranije, u martu 2000, Brisel je obznanio uvjete za po~etak izrade Studije izvodljivosti, prvu listu zahtjeva za BiH u vidu 18 smjernica Mape puta. Predvi|eno je da se ove obaveze ispune za {est mjeseci. Podsje}anja radi, iste godine se odrào i Zagreba~ki samit, na kojem je BiH izrazila svoju predanost evropskim integracijama. Ispunjavanje smjernica Mape puta teklo je sporo i te{ko, uz mnogo opstrukcija i polemike. Politi~ka deklaracija izvr{ne i zakonodavne vlasti iz 1999. nije bila potvrda iskrene odlu~nosti za 100

reforme. Dejton je jo{ bio u glavama politi~ara. Dva cijela mandata Vije}a ministara BiH su potro{ena na njihovo ispunjavanje, mandat predsjedavaju}eg Spasoja Tu{evljaka i Alijanse za promjene. Zakon o za{titi potro{a~a bio je u parlamentarnoj proceduri 13 mjeseci. Odràno je cijelih jedanaest plenarnih sjednica Konsultativne radne grupe EU/BiH. Na osmom plenarnom skupu, odrànom 19. oktobra 2000, svi su shvatili da postoje jasne politi~ke opstrukcije, te da se za {est mjeseci cijela stvar ne moè uspje{no okon~ati. Prelijevalo se "iz {upljeg u prazno". Uspostavljen je Stalni pregovara~ki sto (PNT), koji je trebao olak{ati usvajanje preporuka iz oblasti ekonomije, posebno unutra{njeg trì{ta. U okviru ove strukture, rje{avali su se problemi politi~ke prirode oko kojih se nije mogao posti}i dogovor na radnim i monitoring grupama. Njegovi ~lanovi su bili pomo}nici ministara ili vi{i nivo iz odgovaraju}ih dràvnih i entitetskih ministarstava i stru~njaci iz EU-a. Me|utim, ni to nije pomoglo jer su se smjernice Mape puta ispunjavale mjesecima nakon toga. U mnogim slu~ajevima reagirao je i visoki predstavnik. U toku 2002. nametnuo je 32 zakona i 37 amandmanskih intervencija. Kada su se svi propisno izmu~ili sa Mapom puta tada{nji komesar Evropske komisije za vanjske odnose Cris Patten objavio je da su smjernice su{tinski ispunjene u septembru 2002. i da se po implementaciji izbornih rezultata moè pristupiti izradi Studije izvodljivosti. Nedostatak politi~ke volje ko{tao je BiH trideset mjeseci ~ekanja. Ako je to gora vijest, dobra }e biti da je ispunjavanjem 18 smjernica Mape puta usvojeno nekoliko va`nih zakona na dràvnom nivou, formirane su nove institucije, rije{io se veliki dio imovinskih zahtjeva. Dràvni nivo Bosne i Hercegovine dobio je nove nadle`nosti. Formirana je Agencija za dràvnu slu`bu, Stalni sekretarijat u Predsjedni{tvu BiH, dràvni trezor, javni RTV-sistem, stvoren je jedinstveni bh. paso{, donesen izborni zakon te implementiran Zakon o Dràvnoj grani~noj slu`bi. Problematika konkurencije, za{tite potro{a~a, veterinarstva i fito101

sanitarne za{tite, direktnih stranih investicija, akreditiranja, intelektualnog vlasni{tva i mjeriteljstva, po prvi put, u formi novih zakona, dobila je dràvni tretman. Naàlost, provedba nekih od ovih zakona kasnila je i po nekoliko godina. Osim ispunjavanja smjernica Mape puta u to vrijeme su donesene i druge va`ne odluke, poput uvo|enja jedinstvenog paso{a, li~ne karte i centralne evidencije gra|ana BiH. Tako|er su se desile prve poslijeratne izmjene entitetskih ustava, zbog odluke Ustavnog suda BiH o konstitutivnosti svih triju naroda na cijelom podru~ju BiH. Uz mnoge pote{ko}e u implementiranju novih zakona, nepostojanje odgovaraju}ih podzakonskih akata, ljudskih resursa i brojne neuskla|enosti sa evropskom praksom, ipak je to bio iskorak malog djeteta u njegovom odrastanju i sazrijevanju. Mapa puta je bila prva lista zahtjeva Evropske unije. Na uvjete Brisela u po~etku se bilo te{ko navi}i. Dok su se oni ispunjavali, terminologija Brisela po~ela je ulaziti u u{i politi~ara, akademije, nevladinih organizacija i medija. Nakon kulminacije, Dejton je pre{ao u silaznu putanju. "Nakon pristupanja Vije}u Evrope i zapo~injanja realizacije Mape puta EU-a, ~ini se da je Bosna i Hercegovina 2002. godine odlu~no, iako jo{ ne i nezaustavljivo, krenula na svoj put od Dejtona do Evrope,"175 napisao je 7. septembra 2004. biv{i visoki predstavnik Wolfgang Petrich. Pored su{tinskih rezultata, BiH se formalno kvalificirala i za po~etak izrade Studije izvodljivosti. Okon~anje Mape puta pove}alo je optimizam kod doma}ih politi~ara za brè priklju~enje Evropskoj uniji. Sejfudin Toki}, tada zamjenik predsjednika Doma naroda BiH, najavio je u avgustu 2002. da }e BiH "ve} u prvoj polovini naredne godine potpisati Sporazum o stabilizaciji i pridruìvanju sa EU".176 Sli~nu poruku uputio je i Dragan Mikerevi}, tada predsjedavaju}i Vije}a ministara BiH. Tako|er je izrazio uvjerenje "da bi BiH mogla da u|e u EU do 2010".177

102

Uvjetno prolazna ocjena Neposredno nakon okon~anja Mape puta EU-a, a prije po~etka izrade Studije izvodljivosti u martu 2003, reformiralo se Vije}e ministara Bosne i Hercegovine. Ukinuta je rotacija na mjestu predsjedavaju}eg Vije}a ministara. Dràvni premijer je dobio mandat od ~etiri godine i mogu}nost dugoro~nog, strate{kog planiranja. Zakonom o ministarstvima i drugim organima uprave BiH178 i Zakonom o Vije}u ministara BiH,179 dràvna vlada je dobila nove ingerencije kroz ve}i broj dràvnih ministarstava. Parlamentarna skup{tina BiH je usvojila ove zakone 13. februara 2003, odnosno 18. jula 2003. Pored ~etiri postoje}a,180 stvoreni su: Ministarstvo pravde, Ministarstvo sigurnosti, Ministarstvo civilnih poslova i Ministarstvo komunikacija i prometa. Dva posljednja nastala su razdvajanjem Ministarstva civilnih poslova i komunikacija BiH. Sva novoformirana ministarstva igrala su va`nu ulogu u nastavku procesa evropskih integracija. U istom periodu nastavljeno je i sa usvajanjem drugih formalnih odluka koje su omogu}ile efikasnije u~e{}e BiH u Procesu stabilizacije i pridruìvanja Evropskoj uniji i kvalitetniju koordinaciju izme|u institucija u BiH. Vije}e ministara BiH je usvojilo nekoliko va`nih podzakonskih akata: Odluku o Direkciji za evropske integracije, Pravilnik o unutra{njoj organizaciji Direkcije za evropske integracije, Odluku o na~inu ostvarivanja koordinacije u procesu priklju~enja BiH Evropskoj uniji i Odluku o na~inu ocjenjivanja uskla|enosti propisa sa acquis communautaireom. U prvoj odluci definirana je nadle`nost, struktura i rukovo|enje Direkcijom, u drugoj su odre|ene obaveze i odgovornosti uposlenih u Direkciji, tre}om se utvr|uje horizontalna i vertikalna koordinacija rada institucija BiH u procesu evropskih integracija i ~etvrtom se odre|uju procedure usagla{avanja zakona sa pravnim normama EU-a. Koordinacija se realizira kroz redovne sedmi~ne sastanke sekretara dràvnih ministarstava,181 entitetskih koordinatora182 i predstavnika drugih institucija, po potrebi. 103

Ministarstvo evropskih integracija je novim Zakonom o Vije}u ministara BiH preraslo u Direkciju evropskih integracija BiH. Sa dràvnim premijerom kao svojim {efom, evropske integracije su dobile politi~ku teìnu. Direkcija je dobila nadle`nosti u va`nim poslovima harmoniziranja nacionalnih zakona sa evropskim standardima, izrade strate{kih dokumenata,183 koordinacije programa pomo}i Evropske unije. Svi ovi poslovi su dugoro~nog karaktera i ti~u se pripreme BiH kroz sve faze do punopravnog ~lanstva. Bila je to jo{ jedna potvrda da se postkonfliktna faza zavr{ava. I u ovom slu~aju, Dejton je zamijenjen Briselom. I Brisel je nastavio sa svojom ulaznom strategijom, ovaj put u oblasti sigurnosti i odbrane. Uradio je to u dva koraka. Pvo je, u okviru evropske sigurnosne i odbrambene politike, Evropska unija pokrenula prvu civilnu operaciju za pomo} u kriznim situacijama po~etkom 2003. Formirana je Policijska misija Evropske unije, koja je zamijenila Me|unarodnu policiju UN-a u BiH (IPTF). Te godine u evropskim krugovima se razmatrala i ideja o zamjeni stabilizacijskih snaga NATO-a EUFOR-om. Va{ington u po~etku nije bio pretjerano sklon zamjeni SFOR-a evropskim snagama, ali se kasnije sloìo sa tim. Interesantno je da se niko u BiH nije protivio ovoj najavi, a kasnije i samoj odluci o njihovoj zamjeni. Neke zemlje ~lanice su bile skepti~ne, smatraju}i da }e politi~ke opcije u BiH, koje su razo~arane u~e{}em Evropske unije u ratnom periodu, biti protiv odlaska SFOR-a i smanjenja ameri~kog uticaja. Zbog toga {to je njen general trebao postati glavnokomanduju}i EUFOR-a, Velika Britanija je posebno oslu{kivala stavove zvani~nika i pratila odnos javnosti u BiH. Na kraju je organizirana i informativna kampanja pod sloganom "od stabilizacije do integracije". Izostanak negativnih reakcija potvrda je pove}anog povjerenja institucija BiH u evropske institucije. Bez obzira na neka protivljenja unutar EU-a, Brisel je zapo~eo izradu Studije izvodljivosti o spremnosti BiH za po~etak prego104

vora o potpisivanju ugovornih odnosa. Studija je zapo~ela tako {to su institucije vlasti dobile upitnik od 346 pitanja iz skoro svih dru{tvenih oblasti.184 Zvani~ni po~etak se vezuje za posjetu predsjedavaju}eg Vije}a ministara Adnana Terzi}a Briselu, u martu 2003. Mada je ostalo mnogo koraka do punopravnog ~lanstva, bio je to prelazak iz jedne u drugu fazu odnosa sa EU-om i znak za politi~ku i institucionalnu mobilizaciju. Priprema u Bosni i Hercegovini zapo~ela je protokolarnim aktivnostima izvr{ne i zakonodavne vlasti, sjednicama Vije}a ministara BiH i oba doma Parlamentarne skup{tine BiH u aprilu 2003. Na zasjedanju dràvnog parlamenta, usvojena je odluka da 2009. bude target godina do koje BiH treba da se spremi za punopravno ~lanstvo. Direkcija za evropske integracije BiH dobila je zadatak da koordinira pripremu strate{kih dokumenata za priklju~enje Evropskoj uniji.185 U upitniku iz Brisela dominirala su pitanja iz oblasti ekonomije, unutra{njeg trì{ta i trgovine. U pripremi odgovora u~estvovalo je 25 institucija u BiH. Skoro jednu tre}inu, preko 100 pitanja, dobilo je Ministarstvo vanjske trgovine i ekonomskih odnosa BiH. To samo govori o pokrivenosti i {irini ovog ministarstva, te nu`nosti njegove podjele na dva ili vi{e novih dràvnih ministarstava, koja }e pokrivati resore poljoprivrede, vanjske trgovine i unutra{njeg trì{ta ili ekonomije, sa akcentom na konkurenciju, standarde, mjeriteljstvo i za{titu potro{a~a. Cijeli posao - distribuciju pitanja, prikupljanje odgovora, njihovu sistematizaciju, prevo|enje, publikovanje, slanje u Brisel, susrete sa Evropskom unijom - organizirala je Direkcija za evropske integracije BiH. Odgovori na pitanja Evropske komisije su se grupirali u ~etiri izdanja, njihova verifikacija je bila postupna, prva u aprilu, posljednja u julu 2003. Organizirane su ~etiri runde razgovora izme|u slu`benog Sarajeva i Brisela, prva u maju, posljednja u septembru 2003. Izrada Studije izvodljivosti je bila novo iskustvo za institucije BiH, koje je izrodilo jednu sloènu 105

koordinaciju razli~itih struktura izvr{ne, zakonodavne i sudske vlasti sa ciljem {to bolje prezentacije stanja u zemlji. Zbog ~estog me|usobnog druènja, neki su tek tada shvatili da dràva ima toliki broj institucija. Visoki predstavnik za BiH u ovom poslu nije imao nikakvu ulogu. Isto je bilo i sa Ameri~kom ambasadom, koja je izraàvala svoju verbalnu podr{ku u~e{}u BiH u Procesu stabilizacije i pridruìvanja Evropskoj uniji. I jedni i drugi su bili samo puki posmatra~i. Sve vrijeme izrade Studije izvodljivosti, evropske integracije su bile prva i osnovna tema svih politi~kih diskusija. Na dnevnom redu Vije}a ministara BiH, Predstavni~kog doma i Doma naroda BiH dominantna je bila Evropska unija. Zabiljeèn je ve}i broj novinskih, TV i radio priloga, izvje{taja, intervjua na istu temu. Dok je Brisel ulazio u svijest politi~ara i javnosti, Dejton je sve vi{e izlazio. U novembru 2003. godine, Evropska komisija je usvojila Izvje{taj Vije}u ministara EU-a o spremnosti BiH za po~etak pregovora sa Evropskom unijom radi potpisivanja Sporazuma o stabilizaciji i pridruìvanju. Time je slu`beno zavr{ena izrada Studije izvodljivosti. U Izvje{taju je izraèna nada Evropske komisije da }e preporu~iti Ministarskom vije}u EU-a po~etak pregovora sa BiH tokom slijede}e godine. Navedeno je da }e se to desiti ukoliko BiH napravi "zna~ajan napredak" u ispunjavanju preporuka iz 16 prioritetnih podru~ja.186 Michael Lee iz Direktorata za vanjske poslove Evropske komisije tom prilikom je izjavio: "Znamo da je plan ambiciozan i da su rokovi kratki. Mi èlimo vidjeti napredak u svim oblastima i èlimo da inicijative za reforme dolaze iz zemlje, a ne od me|unarodne zajednice." Predsjednik Evropske komisije Romano Prodi je rekao da "to nisu uvjeti postavljeni za BiH ve} za svaku zemlju koja ima ambiciju da se priklju~i EU". Od 16 prioritetnih podru~ja, sedam se odnosilo na ekonomiju, ~etiri na vladavinu prava, tri na dràvnu upravu i po jedan na medije i me|unarodne obaveze BiH. Saradnja sa Ha{kim tribunalom, kao me|unarodna obaveza, jedino je po106

stkonfliktno pitanje. Ostalih petnaest prioriteta bili su u vezi sa tranzicijom. {esnaest prioritetnih podru~ja slijede u nastavku: 1. Ispunjavanje me|unarodnih obaveza, 2. Djelotvornije upravljanje, 3. Djelotvornija javna uprava, 4. Direkcija za evropske integracije, 5. Po{tivanje ljudskih prava, 6. Djelotvorno sudstvo, 7. Rje{avanje problema organiziranog kriminala, 8. Upravljanje pitanjima azila i migracija, 9. Reforma carinskog i poreskog sistema, 10. Zakon o budètu, 11. Vi{egodi{nje budètsko planiranje, 12. Pouzdani statisti~ki podaci, 13. Konzistentna trgovinska politika, 14. Integrirano energetsko trì{te, 15. Jedinstveni ekonomski prostor, 16. Javni RTV-sistem. Bosna i Hercegovina je, dakle, dobila prolaznu ocjenu uz listu uvjeta. Dok su neki mediji eufori~no najavljivali da je "BiH na pragu Evrope", drugi su ignorirali ostvareni rezultat. Istina je bila izme|u ovih dviju krajnosti. Nema ponavljanja Studije izvodljivosti i to je pozitivna strana Izvje{taja Evropske komisije objavljenog u novembru 2003. Tako|er, njena karakteristika je {to je BiH, nakon EU-ove Mape puta, dobila drugu listu zahtjeva. Ona sama po sebi nije lo{a, jer predstavlja putokaz za naredni period i dodatni je stimulans vlastima da sre|uju stanje kod ku}e. Negativna strana je {to se pregovori o potpisivanju ugovornih odnosa odlaù za jedan izvjestan period. Ovakav razvoj doga|aja najvi{e je podsjetio na albanski scenario iz 2001. godine, kada je ta zemlja, nakon negativne Studije izvodljivosti iz 1999. i popravnog ispita 2001, dobila uvjetno pozitivnu ocjenu.187 Bosna i Hercegovina nije dobila zeleno svjetlo 107

za po~etak pregovora do kraja 2004. godine. I takav razvoj doga|aja, prolongiranje ispunjavanja dodatnih uvjeta, podsje}a na albansko iskustvo. Od objavljivanja prolazne ocjene Studije izvodljivosti, Albanija je pri~ekala jo{ dvije godine, dok nije dobila preporuku Evropske komisije i zapo~ela pregovore o potpisivanju Sporazuma o stabilizaciji i pridruìvanju po~etkom 2003. Za razliku od Hrvatske, koja je pregovore okon~ala za {est mjeseci, pregovori Albanije nisu okon~ani ni tokom 2004.

Program 16 Nova faza odnosa sa Evropskom unijom podrazumijevala je ispunjavanje dodatnih obaveza. Za razliku od prethodne Mape puta, koja je predvi|ala provedbu 18 jednostavnih smjernica, ovaj put radilo se o veoma sloènim, kompliciranim obavezama u 16 prioritetnih podru~ja. Svako podru~je bilo je posebno sloèno i zahtjevalo je ispunjavanje vi{e smjernica, dono{enje nekoliko zakona, formiranje vi{e razli~itih institucija. Prioritetno podru~je broj jedan - "ispunjavanje postoje}ih me|unarodnih obaveza", podrazumijevalo je nekoliko specifi~nih koraka: saradnju sa Ha{kim tribunalom, ispunjavanje postprijemnih obaveza Vije}a Evrope, potpunu primjenu zaostalih smjernica Mape puta Evropske unije, dono{enje osam razli~itih zakona188 i formiranje pet novih institucija. Samo jedan od tih nekoliko koraka, saradnja sa Ha{kim tribunalom, podijeljen je na obaveze koje se odnose na dostavljanje svih traènih dokumenata, zavr{etak Izvje{taja o Srebrenici i izru~enje svih optuènih za ratne zlo~ine. Svako drugo prioritetno podru~je jednako je komplicirano i sloèno. Sve skupa zna~ilo je pokretanje zna~ajnih reformi u dru{tvu. Radi rje{avanja va`nih problema, dodatno uvjetovanje Evropske unije dobro je do{lo gra|anima BiH. Nakon {to je Evropska komisija objavila svoj Izvje{taj o spremnosti BiH za prelazak u narednu fazu odnosa sa EU-om, Vije}e 108

ministara BiH je po~etkom 2004. pripremilo i usvojilo Program aktivnosti radi ostvarivanja "zna~ajnog napretka" u 16 spomenutih podru~ja, do sredine iste godine. Uzimaju}i u obzir postavljene rokove za usvajanje velikog broja novih zakona i formiranje institucija Program je bio veoma sloèn i ambiciozan. Predvi|eno je usvajanje 46 zakona i uspostavljanje ili restruktuiranje 27 institucija, od kojih su 22 na dràvnom i pet na entitetskim nivoima. Njegovu provedbu podràla je i Parlamentarna skup{tina BiH. Jo{ zna~ajnije, sve parlamentarne politi~ke stranke, pozicija i opozicija, 18. februara 2004. zajedni~ki su potpisale Izjavu kojom potvr|uju svoju spremnost na politi~ki koncenzus, radi ulaska u Evropsku uniju. Bila je to demonstracija politi~ke volje i najve}a podr{ka evropskim integracijama. Do tada nezamisliva i politi~ki neprihvatljiva rje{enja postala su predmet dogovora politi~kih partija iz oba entiteta. Poseban je zna~aj {to Kancelarija visokog predstavnika nije u~estvovala u pripremi Programa. U tome je bila puki posmatra~, me|utim, u njegovoj implementaciji pruàla je verbalnu i stru~nu podr{ku. Evropska unija nije krila zadovoljstvo njegovim usvajanjem. U nekoliko navrata su ponavljali da se radi o "sloènom i ambicioznom poduhvatu". Kao reakciju na njegovo usvajanje od strane Vije}a ministara BiH, {ef Delegacije Evropske komisije Michael Humphreys je izjavio: "Rokove za provo|enje su postavile vlasti BiH i nadamo se da }e oni biti ispo{tovani. Ako se to ne desi, Evropa ne}e re}i 'ne' Bosni i Hercegovini, ve} }e kazati: 'Ne, vi jo{ niste spremni za po~etak pregovora.'" Primjena Programa podrazumijevala je mnoge promjene u BiH. Sve su bile sa predznakom Brisela, nijedna sa predznakom Dejtona. Sa izuzetkom reforme odbrane, Evropska unija je u svim oblastima bila direktni sudionik. Sjedinjene Dràve igrale su sporednu ulogu, verbalno i finansijski su pomagale cijeli proces. Bio je to zavr{etak upravljanja krizom i po~etak tranzicije. Bosna i Hercegovina je dobila ve}e ovlasti u sudstvu i tuìla{tvu, 109

sigurnosti, poreskoj i carinskoj politici, statistici, odbrani, ljudskim pravima, sigurnosti hrane, konkurenciji, trì{tu... Na pravom je putu da dobije nove nadle`nosti i u oblasti unutra{njih poslova, poljoprivrede, ekonomskih poslova itd.

Poplava novih zakona - primjena na ~ekanju Na zahtjev institucija BiH, Evropska komisija i Svjetska banka su sredinom 2004. predsjedavale posebnim sastankom na kojem su razmatrale napredak ekonomskih i institucionalnih reformi. Tada je ocijenjeno "da se BiH vi{e ne smatra postkonfliktnom nego dràvom u tranziciji" i da je do{lo vrijeme da se "raskine sa mentalitetom koji stalno o~ekuje donatorska sredstva".186 Cijeli period implementacije preporuka iz 16 prioritetnih podru~ja karakteristi~an je po novoj dinamici institucija BiH. Radilo se o usvajanju velikog broja novih zakona, sada ve} usagla{enih sa evropskim standardima, na dràvnom nivou. U nekim oblastima se po prvi put uvodi princip regionalne organizacije BiH koja ne ide entitetskom linijom. Kori{tenje bonskih ovlasti OHR-a, u smislu nametanja zakona, smanjeno je za skoro deset puta u poslednje dvije godine. [ef Delegacije Evropske komisije u Sarajevu Michael Humphreys je, u vrijeme najè{}e polemike sa Vije}em ministara BiH oko usvajanja Zakona o porezu na dodatnu vrijednost, istakao da se radi o "najefikasnijoj vladi u postdejtonskoj BiH".190 U vrijeme ispunjavanja smjernica Mape puta Evropske unije, od marta 2000. do septembra 2002, dràvna vlast je usvojila samo par novih zakona. Zakoni su se odnosili na izbore, za{titu potro{a~a, konkurenciju, trezor i dràvnu slu`bu. Pore|enja radi, samo tokom 2004. godine, Vije}e ministara je usvojilo preko 40 zakona191 te omogu}ilo formiranje vi{e od 20 institucija,192 pogotovo iz oblasti ekonomije. Ve}ina ovih zakona pro{la je parlamentarnu proceduru i objavljena je u Slu`benom glasniku BiH.193 Me|utim, sve to nije bilo dovoljno da BiH pre|e u slijede}u fazu odnosa sa Evropskom unijom. Ka{njenje ili sko110

ro nikakva primjena pojedinih zakona odga|ala je po~etak pregovora o stabilizaciji i pridruìvanju sa Briselom. U nastavku slijedi pregled najzna~ajnijih aktivnosti dràvne vlade u vezi sa Programom 16. Dràvni parlament je usvojio Zakon o Visokom sudskom i tuìla~kom vije}u BiH, ~ime su entiteti prenijeli svoju nadle`nost za izbor i imenovanje sudija na dràvni nivo. Do tada su postojala tri visoka sudska i tuìla~ka vije}a, dva na entitetskoj i jedno na dràvnom nivou. Ambasador Delegacije Evropske komisije Michael Humphreys je pohvalio napore za njegovo uspostavljanje i ocijenio da je to "prvi prioritet iz Studije izvodljivosti koji je ispunjen". Sud BiH i Tuìla{tvo BiH, koji su zapo~eli sa radom 2002. nakon muke sa prostorijama, opremom i jo{ uvijek aktuelnim finansiranjem, zapo~eli su sa procesuiranjem velikog broja slu~ajeva, uklju~uju}i i visokorangirane slu`benike, biv{e ministre, te privrednike iz oba entiteta. O~ekuje se uspostava Suda za ratne zlo~ine u okviru Suda BiH, te reorganizacija tuìla{tava u BiH. Amandmani na Zakon o Sudu BiH i amandmani na Zakon o Tuìla{tvu BiH usvojeni su 11. oktobra 2004. u razli~itim verzijama. O~ekuje se njihovo usagla{avanje. Samo u oblasti ekonomije, Vije}e ministara je usvojilo mnoge va`ne zakone, poput Zakona o fitofarmaceutskim sredstvima, Zakona o sjemenu i sadnom materijalu poljoprivrednog bilja, Zakona o za{titi novih sorti bilja i Zakona o Agenciji za unapre|enje stranih investicija (FIPA). Uspostavljeno je i Konkurencijsko vije}e BiH. Njegovim radom se regulira unutra{nje trì{te na jedinstven na~in, kontrolira se pona{anje u~esnika na trì{tu, koncentracija i zloupotreba dominantnog poloàja, zabranjuju se antikonkurencijski sporazumi itd. BiH nema sopstvenih izvora finansiranja pa nastavlja funkcionirati u zavisnosti od godi{nje dogovorenih transfera iz entiteta. Da bi se ovaj problem rije{io usvojen je Zakon o sistemu indirektnog oporezivanja. Njegovim implementiranjem uspostavljena je Uprava za indirektno oporezivanje sa ~etiri regionalna centra, najavljeno uvo|enje PDV-a na dràvnom nivou, te ujedinjenje 111

carinskih uprava. Najve}i zna~aj ove reforme je u tome {to je po prvi put u BiH uveden regionalni princip organizacije, zasnovan na ekonomskom interesu, ne i na entitetskoj ili kantonalnoj podjeli BiH. U toku reorganizacije carinskog sistema ve} je ukinuto 27 carinskih ispostava, najavljeno je ukidanje svih jedanaest carinarnica u BiH i stavljanje u funkciju ~etiri regionalna centra. Kada se raspravljalo o usvajanju Zakona o PDV-u, polemika se uglavnom odnosila na poreske stope i to da li }e one biti jedinstvene ili ne. Prvi put u BiH, u ovoj polemici, politi~ke stranke nisu bile podijeljene po entitetskoj liniji, nego na one koje su, s jedne strane, zabrinute za socijalnu egzistenciju ugroènih kategorija i, s druge strane, na one stranke koje èle sna`niju dràvu sa ve}im prihodima i smanjenim prilikama za korupciju. Osim {to je omogu}io uspostavu jedinstvenog trì{ta u BiH, uvo|enje PDV-a }e pove}ati efikasnost prikupljanja prihoda i sprije~iti krijum~arenje roba. Ostaje da se vidi kada i kako }e se primijeniti ova reforma, koja je tako|er dio ve} spomenute Bijele knjige, poglavlja 10, 22 i 21. U BiH su do 2004. postojale svega ~etiri firme koje su imale pravo isticanja CE oznake na svojim proizvodima. Na trì{te EU-a takve proizvode mogla su plasirati samo ona preduze}a koja su samostalno prou~avala odgovaraju}e zakonodavstvo Evropske unije i prolazila kompliciranu proceduru ocjenjivanja uskla|enosti u inostranstvu, pla}aju}i visoke tro{kove. Usvajanje Zakona o tehni~kim zahtjevima i ocjenjivanju uskla|enosti, Zakona o nadzoru nad trì{tem, Zakona o op}oj sigurnosti proizvoda i Zakona o hrani,194 po~etak su promjena i u toj oblasti. Njihovom primjenom omogu}ava se daljnje unapre|enje jedinstvenog ekonomskog prostora u BiH, obezbje|uje provjera sigurnosti proizvoda i slobodno kretanje roba u skladu sa principima unutra{njeg trì{ta EU-a. Ovi zakoni, kada se primijene, nude nekim privrednim subjektima izvoz na trì{te Evropske unije po prvi put, efikasniju primjenu vanjskotrgovinskih ugovora sa zemljama iz region te poste112

peno smanjivanje vanjskotrgovinskog deficita. Sva ~etiri zakona su pripremile institucije BiH uz pomo} CARDS programa i projekta Evropske unije "Jedinstveni ekonomski prostor II".195 Prije njihovog usvajanja, Bosna i Hercegovina nije imala propise niti je provodila procedure ocjenjivanja uskla|enosti u skladu sa direktivama Novog pristupa, nije mogla garantirati sigurnost upotrebe tehni~kih industrijskih roba proizvedenih u BiH, niti obezbijediti za{titu vlastitog trì{ta od uvezenih proizvoda koji ne garantiraju sigurnost za upotrebu. BiH tako|er nije ispunjavala ni najminimalnije uvjete za izvoz svojih prehrambenih proizvoda na trì{te EU-a. Na{e su se robe nerijetko vra}ale sa granica zbog toga {to nisu bile certificirane, nisu imale odgovaraju}e standarde ili nisu bile sigurne za upotrebu. Za razliku od Albanije, kojoj je Evropska unija odobrila uvoz na svoje trì{te iz 24 pogona za proizvodnju hrane, u Bosni i Hercegovini nijedna prehrambena firma, prije usvajanja ovih zakona, nije mogla dobiti takvu dozvolu. Kao posljedica nepostojanja ovih zakona, BiH i nije mogla koristiti trgovinske preferencijale Evropske unije, koji su joj ponu|eni, u vidu evropske "{argarepe", 16. septembra 2000. Kona~no, i veliki trgovinski deficit, koji je 2003. dostigao skoro dvije milijarde eura u me|usobnoj razmjeni BiH i EU-a, djelimi~no je u vezi sa odsustvom po~etka reformi u ranoj postdejtonskoj fazi. Druga posljedica je slaba primjena vanjskotrgovinskih ugovora potpisanih sa zemljama iz regiona. Ve}ina zemalja, sa kojima je BiH potpisala te ugovore, napredovala je na putu ka evropskim integracijama ispunjavaju}i sve vi{e obaveza iz Bijele knjige. U njima su od ranije vaìla pravila i principi nadzora nad doma}im trì{tem, pa je izvoz u Sloveniju, naprimjer, postajao zahtjevan kao i izvoz u Njema~ku, Francusku ili Veliku Britaniju. Usvajanjem ovog seta zakona, i u Bosni i Hercegovini je postavljen kamen temeljac za ja~anje izvoznih kapaciteta. Kona~no, nakon toliko odlaganja, imenovano je i rukovodstvo Agencije za statistiku BiH, ~ime je zapo~ela primjena Zakona o 113

statistici. Uskoro treba o~ekivati prve makroekonomske pokazatelje BiH, bruto dru{tveni proizvod, nezaposlenost itd. Kao rezultat preporuka iz Brisela, stvara se finansijski i ure|iva~ki nezavisan RTV-sistem BiH. Na planu povratka imovine raseljenim i izbjeglim osobama postignuti su zna~ajni rezultati. Zaklju~no sa 30. junom 2004, u implementaciji imovinskih zakona dostignut je procenat od 98,98%. Naàlost, stvarni ili odrìvi povratak daleko je od zadovoljavaju}eg. Do kraja 2003. godine gotovo milion ljudi, 438.000 izbjeglica i 547.000 raseljenih osoba, vratilo se u BiH. Me|utim, samo 434.000 vratilo se u svoje predratne domove, u op}ine u kojima je njihov narod u manjini.196 Poseban doprinos promjenama dali su projekat Evropske komisije "Reforma javne uprave" i funkcionalni pregledi sektora u BiH. Ve} su zavr{eni vertikalni pregledi poljoprivrednog sektora, policijskih snaga, Dràvne grani~ne slu`be. Po njihovom zavr{etku, javnosti su prezentirane detaljne analize postoje}eg stanja i preporuke kojima se otklanjaju problemi, a dràva pribliàva evropskim standardima. U pripremi su pregledi zdravstva, ekonomije itd. Tako|er su u pripremi horizontalne analize institucionalne komunikacije, funkcioniranje Ureda za informiranje dràvnih i entitetskih institucija. U pravilu, nakon ovih izvje{taja, koji ukazuju na mnoge slabosti u radu institucija, svaki put se predlaù radikalne izmjene postoje}eg stanja, preno{enje ingerencija sa entitetskog na dràvni nivo, vertikalno uvezivanje i koordinacija resora. Poslije promocije funkcionalnog pregleda policijskih snaga u BiH, predsjedavaju}i Adnan Terzi} je predloìo hitnu i neodloìvu reformu ovog sektora. Odgovaraju}i na njegovu inicijativu, visoki predstavnik Paddy Ashdown je uspostavio Komisiju za rekonstrukciju policije u BiH, sa mandatom da predloì "jedinstvenu policijsku strukturu u BiH pod politi~kim nadzorom Vije}a ministara BiH". Na jednom od sastanaka ~lanova Komisije u Briselu, krajem oktobra 2004, ve}ina njenih ~lanova je dogovorila dvostepeno ustrojstvo budu}e policijske 114

strukture. Prvi se odnosio na dràvni nivo, drugi na odre|en broj regiona u BiH. "Cilj je napraviti jednu efikasnu, depolitiziranu i dobro obu~enu policiju koja }e prije svega biti u slu`bi gra|ana i koja }e se uspje{no boriti protiv svih vrsta kriminala."197 Cilj je tako|er smanjenje broja policijskih slu`benika, odnosno smanjenje budètskih sredstava sa sada{njih 9% iz ukupnog budèta na pribli`no 3%, koliko je evropski standard. Do kraja novembra 2004. nije postignut kona~an dogovor. Me|utim, prije ili kasnije, BiH }e imati dràvno ministarstvo unutra{njih poslova, stav je Evropske unije. U svom pismu Adnanu Terzi}u, Bari{i ôlaku, Mladenu Ivani}u, Ahmedu Hadìpa{i}u i Draganu Mikerevi}u, Chris Patten je istakao da "sve nadle`nosti za provo|enje zakona moraju da se prenesu na dràvu BiH. Evropska unija ima direktan ulog u ovoj stvari, jer ako BiH nije sposobna da se efikasno bori protiv kriminala, to onda ima uticaja na kriminal u cijeloj Evropi."198 Vije}e ministara BiH je usvojilo Nacionalni plan borbe protiv organiziranog kriminala. Obavje{tajna i sigurnosna agencija BiH (OSA) postala je operativna 1. juna 2004. Pripadnici novoformirane Agencije za informacije i za{titu (SIPA) u~estvovali su, po prvi put, u akciji hap{enja lica osumnji~enih za ratne zlo~ine, zajedno sa jedinicama SFOR-a 19. oktobra 2004. U akciji je uhap{ena jedna osoba. Pripadnici unutra{njih poslova RS-a tako|er su uhapsili nekoliko lica koja je sarajevski Kantonalni sud optuìo za ratne zlo~ine sredinom novembra 2004. Samo par godina ranije, nakon sli~ne operacije pripadnika unutra{njih poslova F BiH i poku{aja hap{enja Gorana Vasi}a na podru~ju Dobrinje, gra|ani srpske nacionalnosti su po~eli graditi zid separacije izme|u Dobrinje 1 i Dobrinje 4. Mada to nije direktno u vezi sa procesom evropskih integracija, vrijedi napomenuti da je u tom periodu dovr{ena prva faza reforme odbrane. Formirano je novo ministarstvo odbrane, koje je brzo postalo i operativno. Od 172 predvi|ene pozicije, 47 njih je 115

raspore|eno na svoje poslove, tri generala, na rukovode}im pozicijama, tako|er su imenovana do sredine 2004. Oba entitetska ministarstva odbrane su smanjena za 25%. Nova organizacijska struktura predvi|a smanjenje civilnog dijela u ve}em entitetu za 27%, u manjem za 42%. Kona~no, entitetska ministarstva odbrane }e biti u potpunosti reformirana u novu dràvnu strukturu. Ova dinamika, me|utim, nije prisutna u segmentu primjene zakona. Nakon prolaska kroz parlamentarnu proceduru, neki zakoni prestaju biti bilo kakva vijest. Formiranje novih institucija, koje nastaju implementacijom usvojenih zakona, obi~no bude na ~ekanju mjesecima, u nekim slu~ajevima i godinama. Entiteti nerijetko izbjegavaju primijeniti zakone koji su usvojeni na dràvnom nivou ili odlaù usagla{avanje postoje}ih entitetskih institucija sa novim zakonskim rje{enjima. Zakon o za{titi potro{a~a, koji je usvojen prije vi{e od dvije godine, jo{ nije rezultirao formiranjem bilo kakve institucije.199 Tako smo dobili zakon, a nismo dobili za{titu. Zakon o konkurenciji BiH, koji je bio dio Mape puta Evropske unije, pro{ao je parlamentarnu proceduru 2002. Tek nedavno200 formirano je Konkurencijsko vije}e, i to zahvaljuju}i projektu podr{ke Evropske komisije "Jedinstveni ekonomski prostor II". Uskla|ivanje nacionalnih zakona ra|eno je na dobrovoljnoj osnovi, od slu~aja do slu~aja i uz odsustvo bilo kakve sistemati~nosti. U jednoj varijanti zakonske projekte su pripremali doma}i i strani eksperti po radnim grupama, uz pomo} projekata Evropske unije. Mnogi od tih zakona su omogu}ili prenos nadle`nosti na dràvni nivo bez stvarne primjene zakona, bilo kakvih rezultata i servisiranja gra|ana. Dinamike u primjeni zakona nema i zbog odsustva politi~ke volje. Posebno je nema u osjetljivim politi~kim pitanjima. Imenovanje direktora Agencije za statistiku BiH, ~ime je ova institucija uskra}ena za upravljanje, trajalo je vi{e od godinu dana. Pravo je pitanje da li se danas uop}e primjenjuju gore spomenuti zakoni: Zakon o nadzoru nad trì{tem, Zakon o mineralnim vo116

dama, Zakon o sigurnosti proizvoda, Zakon o tehni~kim zahtjevima i ocjenjivanju uskla|enosti. Svi oni ve} su stupili na snagu i objavljeni su u Slu`benom listu. Nijedan nije primijenjen. Javnost uop}e nema informacije kada i ko }e implementirati te zakone. U goroj varijanti, novoformirane institucije uop}e nemaju prostorija, opreme i ljudi. Nemaju budèt. U boljoj varijanti, one koje su finansirane, imaju prostorije i opremu, uposlene slu`benike, nemaju adekvatnog treninga, edukaciju i opremu. One tako|er ne obavljaju zakonom propisanu zada}u. Nisu javne i transparentne. Javnost uop}e ne zna za njihovo postojanje i svrhu. Gra|ani i biznis ne koriste njihove usluge. Profesor na Fakultetu politi~kih nauka u Sarajevu Nerzuk ]urak ih je okarakterizirao kao "beìvotni institucionalizam".201 O svim oteàvaju}im okolnostima detaljnije u zadnjem dijelu knjige, u dijelu koji govori o izazovima u BiH na njenom putu evropskih integracija. Ako se ve}i dio teku}e 2004. odnosi na usvajanje zakona, posljednjih mjeseci dominirala je pri~a oko njihovog ignoriranja. Evropska komisija je, u nekoliko navrata, izraàvala svoj stav da puko usvajanje zakona nije dovoljan razlog za po~etak pregovora oko potpisivanja Sporazuma o stabilizaciji i pridruìvanju. Sama ~injenica da se "sve vi{e govori o primjeni zakona nego o njihovom usvajanju"202 samo je polovi~an uspjeh. U svojoj novogodi{njoj poruci 31. decembra 2004, i Paddy Ashdown je rekao da je puko "usvajanje zakona besmisleno ukoliko se ti isti zakoni i203 ne provode. U 2005. godini provedba }e biti klju~na rije~ za sve nivoe vlasti u BiH." Prve presude Suda BiH, rezultati u uspostavljanju Uprave za indirektno oporezivanje, usvajanje mnogih zakona, umanjeni su neuspjesima u drugim podru~jima. U Izvje{taju Evropske komisije o stabilizaciji i pridruìvanju BiH za 2004. navodi se da je napredak bio umjeren u onim ta~kama koje se odnose na politi~ku situaciju. "Vlada na nivou dràve ostaje nedovoljno razvijena, dok tenzije izme|u dràve i entiteta i dalje uti~u na vladino djelovanje i reformu."204 117

Na sastanku Konsultativne grupe za Bosnu i Hercegovinu, kojim su kopredsjedavale Evropska komisija i Svjetska banka, odrànom u Sarajevu 22. i 23. septembra 2004, u listi budu}ih izazova u BiH navedena su slijede}a pitanja: "o~uvanje makroekonomske stabilnosti, smanjenje deficita platnog bilansa, unapre|enje poslovnog okruènja, formuliranje i implementacija paketa korporativnih reformi, detaljne reforme javne uprave, smanjenje tereta javnih rashoda na ekonomiju, okon~anje reforme indirektnog oporezivanja, pobolj{anje statistike u cijeloj zemlji, regionalna saradnja u oblasti energetike, transporta, voda, prenosivih bolesti i za{tite okoli{a". Sva spomenuta pitanja sugeriraju da se radi isklju~ivo o zemlji u tranziciji, nikako o dràvi u postkonfliktnoj fazi. Primjetno je da nijedan od spomenutih izazova nema ni{ta sa Dejtonom. Naprotiv, svako pitanje u vezi je isklju~ivo sa Briselom.

Intenziviranje institucionalne saradnje sa Evropskom unijom Od po~etka procesa evropskih integracija odnosi BiH i Evropske unije su i{li uzlaznom linijom. U posljednje vrijeme, ta saradnja je posebno intenzivirana kroz odnos institucija BiH sa Evropskom komisijom, Vije}em ministara Evropske unije, Evropskim parlamentom i njenim zemljama ~lanicama. U kratkoj povijesti odnosa Bosne i Hercegovine i Evropske unije, me|usobni slu`beni sastanci su, uz izuzetak izrade Studije izvodljivosti, organizirani u okviru Konsultativne radne grupe (CTF). Na tim sastancima Brisel su predstavljali slu`benici Generalnog direktorata za vanjske poslove Evropske komisije i predsjedavaju}i Evropske unije. Sastancima su prisustvovali i predstavnici dràva ~lanica EU-a. Od 1998. do 2002. odràno je jedanaest plenarnih susreta CTF-a. Nakon jedanaestog sastanka, pozitivno je ocijenjen napredak u provedbi 18 smjernica Mape puta, koju je Brisel obznanio u ma118

rtu 2000. U vrijeme izrade Studije izvodljivosti 2003. godine, umjesto CTF sastanaka, obavljene su ~etiri runde razgovora u Sarajevu, izme|u institucija BiH i Evropske unije. Nakon toga, rad CTF-a ponovo je obnovljen. Bez obzira na razlike u formi, su{tina razgovora je bila ista. U toku 2004. odràna su ~etiri sastanka CTF-a. U odnosu na prethodni period, sastanci su ovaj put, pored Sarajeva, organizirani i u Banjoj luci i Mostaru. Na njima se procjenjivala provedba preporuka iz 16 prioritetnih podru~ja Studije izvodljivosti. Do kraja 2004. Evropska komisija nije zaklju~ila da je ostvaren "zna~ajan napredak" u ispunjavanju obaveza, pa stoga nije ni preporu~ila po~etak pregovora sa BiH. Od po~etka 2005. Generalni direktorat za pro{irenje Evropske komisije nadleàn je za BiH. Zbog toga je komesar za pro{irenje Eli Ren posjetio Sarajevo krajem decembra 2004. Ova promjena pozitivan je signal iz Brisela i znak da Evropska unija ozbiljno ra~una na budu}a pro{irenja. Nakon Solunskog samita, osnovan je politi~ki forum EU - Zapadni Balkan, na kojem ministri zemalja ~lanica odràvaju zajedni~ke sastanke sa svojim kolegama iz Jugoisto~ne Evrope. Ministri vanjskih poslova i pravde iz BiH u~estvovali su na ovom multilateralnom forumu u nekoliko navrata. Na kraju, treba spomenuti i nekoliko bilateralnih posjeta predsjedavaju}eg Vije}a ministara BiH i njegovih ministara iz dràvne vlade, koji su u toku 2004. boravili u Belgiji, Velikoj Britaniji, Finskoj, [vedskoj, Austriji, Francuskoj, [paniji, Italiji, Njema~koj i Gr~koj. Premijer Terzi} se sastao sa Blerom, Berlusconijem, Shrederom. U BiH su dolazili Xavier Solana, Chris Patten, Romano Prodi, Olli Rehn, Doris Pack itd. Pored Konsultativne radne grupe, konsultacija sa Evropskom komisijom, Vije}em ministara EU-a, komunikacija se odvijala i kroz saradnju Delegacije Evropskog parlamenta i Komisije za evropske integracije Parlamentarne skup{tine BiH. Posljednja 119

takva posjeta, {esta po redu, odràla se po~etkom novembra 2004, kada je ~lanove Evropskog parlamenta predvodila Doris Pack. Na ovom sastanku razgovaralo se o razli~itim pitanjima, uklju~uju}i i ona najdelikatnija, poput ustavnih promjena i smanjenja ovlasti visokog predstavnika u BiH. Ova saradnja nikoga ne obavezuje, ona predstavlja razmjenu mi{ljenja i ohrabruje institucije BiH da istraju na evropskom kursu. Saradnja sa evropskim parlamentarcima je posebno zna~ajna jer }e oni u~estvovati u procesu ratifikacije Sporazuma o stabilizaciji i pridruìvanju BiH sa Evropskom unijom. Ova Delegacija Evropskog parlamenta, osim BiH, pokriva jo{ Srbiju i Crnu Goru i Albaniju. Bosna i Hercegovina je tako|er veoma aktivan u~esnik ve}ine regionalnih incijativa koje podràva Evropska unija. Na Tre}em ministarskom sastanku Energetske zajednice zemalja jugoisto~ne Evrope u Atini, odrànom 13. decembra 2004. u organizaciji Evropske komisije, Bosna i Hercegovina je preuzela od Austrije predsjedavanje Energetskom zajednicom u toku {estomjese~nog perioda. Tri godine nakon objavljivanja Procesa stabilizacije i pridruìvanja, Evropska komisija je po~ela sa objavljivanjem redovnih izvje{taja o u~e{}u BiH u ovom procesu. Do sada su objavljena tri izvje{taja, prvi 2002, posljednji 2004. Svaki izvje{taj sastojao se od analiziranja postoje}e politi~ke i ekonomske situacije, aktuelnosti iz Procesa stabilizacije i pridruìvanja i finansijske pomo}i Bosni i Hercegovini. Istog dana kada je objavljen Godi{nji izvje{taj za 2004. Evropska komisija je predloìla Evropskom vije}u i prva Evropska partnerstva za BiH. Bez obzira na intenziviranje odnosa sa Evropskom unijom tokom 2003. i 2004. godine, u toj fazi odnosa Bosna i Hercegovina je jo{ uvijek na samom po~etku pribliàvanja punopravnom ~lanstvu. Me|utim, promjene koje se de{avaju u BiH, na njenom putu od Dejtona do Brisela, najbolja su potvrda sve ve}eg uticaja ovog posljednjeg. Uz izuzetak posjete Colina Powella 120

Sarajevu 2004, evidentno je odsustvo bilo kakvog institucionalnog interesa ameri~ke administracije u BiH.

Evropsko partnerstvo Kao dodatak redovnom godi{njem Izvje{taju o stabilizaciji i pridruìvanju za BiH, Evropska komisija je, u skladu sa svojom odlukom iz Soluna, predloìla i prvu verziju Evropskog partnerstva za Bosnu i Hercegovinu, u martu 2004. Tako|er ga je dostavila Vije}u ministara EU-a na usvajanje. Evropsko partnerstvo je istaklo kratkoro~ne i srednjoro~ne prioritete za daljnju integraciju u Evropsku uniju. Bila je to specifi~na lista obaveza, prema kojoj }e se mjeriti napredak Bosne i Hercegovine u budu}nosti. Sli~na praksa se primjenjivala za zemlje srednje i isto~ne Evrope krajem devedesetih kroz Pristupna partnerstva. Kratkoro~ni prioriteti Evropskog partnerstva su odraàvali specifi~nost u kojoj se BiH tada nalazila. Od ukupno 22 kratkoro~na prioriteta, samo ih se {est nije odnosilo na prioritete iz Studije izvodljivosti. U tih {est prioriteta BiH je trebala da: 1. Preuzme punu organizacijsku i finansijsku odgovornost za Op}inske izbore 2004; 2. Implementira Zakon o odbrani, usvoji i po~ne implementirati Zakon o Obavje{tajnoj i sigurnosnoj agenciji; 3. Odrì stabilan makroekonomski okvir u kontekstu programa Me|unarodnog monetarnog fonda, te pokaè po{tivanje uvjeta koje postavljaju me|unarodne finansijske institucije; 4. Nastavi sa privatizacijom preduze}a, usvoji i implementira reforme identificirane kao dio Buldoèr inicijative, usvoji legislativu o upravljanju preduze}ima; 5. Osigura brzu, potpunu i vjernu implementaciju svih dogovorenih sporazuma o slobodnoj trgovini; 6. Osigura pouzdanost svih bh. potvrda o porijeklu. 121

Kratkoro~ni prioriteti su u velikoj mjeri implementirani kroz realizaciju Programa 16 Vije}a ministara BiH, koji je predvi|ao usvajanje preko 40 novih zakona i formiranje ili restruktuiranje preko 20 institucija. Oni prioriteti koji nisu dio Programa, poput odràvanja lokalnih izbora 2004. ili primjene Zakona o odbrani, tako|er su provedeni.

ngton i nije bio zainteresiran za tranzicijska pitanja. Onog momenta kada se iza{lo iz faze upravljanja krizom, cijeli slu~aj je predat Briselu. Hrvatska je jedina zemlja u regionu koja je shvatila da je najbolje igrati na evropsku kartu. Nije slu~ajno {to predvodi grupu od pet zemalja, u kojoj se BiH nalazi na ~etvrtom mjestu, iza Makedonije i Albanije, a ispred Srbije i Crne Gore.

Za razliku od 22 kratkoro~na, bilo je ukupno 30 srednjoro~nih prioriteta,205 od kojih se nijedan nije odnosio na 16 prioriteta iz Studije izvodljivosti. Srednjoro~ni prioriteti su veoma detaljni i predstavljaju dugu, do sada najduù listu obaveza za BiH. Premijer Vije}a ministara BiH Adnan Terzi} ih je ocijenio realnim. Isticanje prioriteta od strane Evropske unije i njihova primjena od strane BiH nedvosmislen su dokaz me|usobne povezanosti dviju strana. Implementacija srednjoro~nih prioriteta zahtijeva strate{ki pristup dràve. Prvi korak je priprema akcionih planova sa rokovima, institucionalnom odgovorno{}u i sistemom izvje{tavanja. Nakon toga slijedi njihova provedba. Na ovaj na~in, institucije BiH se u~e strate{kom planiranju i vi{egodi{njem programiranju svojih aktivnosti. Tako|er, ja~aju svoje institucionalne kapacitete, neophodne za predstoje}e faze, pregovore i potpisivanje ugovornih odnosa sa EU-om. Od objavljivanja Evropskog partnerstva u martu 2004. do kraja 2004. godine nije pripremljen nikakav akcioni plan. Evropska komisija }e redovno, putem godi{njih Izvje{taja o stabilizaciji i pridruìvanju, te budu}eg Sporazuma o stabilizaciji i pridruìvanju, pratiti napredak u implementaciji prioriteta iz Evropskog partnerstva. U svemu tome, najva`nije su promjene koje se doga|aju ili }e se doga|ati u BiH na njenom evropskom kursu. Interesantno je primijetiti potpuno odsustvo dejtonske terminologije u srednjoro~nim prioritetima za BiH. Strate{kim odnosom i sve sna`nijim prisustvom, Evropska unija je preuzela odgovornost od Sjedinjenih Ameri~kih Dràva. Va{i122

123

Bilje{ke 168 Pismo {efa Delegacije Evropske komisije u Sarajevu Hans J. Kretschmera pomo}niku ministra vanjskih poslova BiH Mihovilu Malba{i}u od 25. juna 1998. 169 Tako|er Vije}e ili Vije}e ministara. Najva`nije je tijelo Evropske unije koje donosi odluke. ~lanovi Vije}a su resorni ministri zemalja ~lanica koji se sastaju ovisno o temi o kojoj se raspravlja: vanjski poslovi, poljoprivreda, industrija i sli~no. Svaka zemlja ~lanica predsjedava Vije}em {est mjeseci. Ugovorom iz Amsterdama glavni sekretar Vije}a djeluje kao visoki predstavnik za zajedni~ku vanjsku i sigurnosnu politiku. 170 Direktive novog pristupa, direktiva koja se odnosi na upotrebu “medicinskih sredstava” 171 Ministarstvo za evropske integracije BiH 172 Slu`beni glasnik BiH 3/1999, 20 mart 1999. 173 Slu`beni glasnik BiH 12/1999, 8. avgust 1999. 174 Djelatnost Ministarstva za evropske integracije BiH bila je odre|ena ~lanom 41. starog Zakona o Vije}u ministara i ministarstvima BiH. Slu`beni glasnik BiH br. 11-2000. 175 Wolfgang Petrich u predgovoru knjige Bosna i Hercegovina na putu ka modernoj dràvi – Perspektive i prepreke, Fondacija Heinrich Boll, stranica 10 176 Dnevni avaz, 29. avgust 2002. 177 Nezavisne novine, 5. avgust 2002. 178 Slu`beni glasnik BiH 05/03 179 Slu`beni glasnik BiH 38/02 (nametnuo ga visoki predstavnik) 180 Ministarstvo vanjskih poslova, Ministarstvo vanjske trgovine i ekonomskih odnosa, Ministarstvo trezora i finansija, Ministarstvo za ljudska prava i izbjeglice 181 Sekretari ministarstava na dràvnom nivou su ujedno i koordinatori za evropske integracije. 182 Entiteti imaju po jednog koordinatora. Oni, me|utim, imaju sopstveni mehanizam koordinacije na nivou entiteta u koji su uklju~ena entitetska ministarstva. 183 Strategija evropskih integracija BiH, Nacionalni program BiH za usvajanje acquisa, Komunikacijska strategija itd. 184 Politi~ki dijalog, regionalna saradnja, robna trgovina, trgovina industrijskim proizvodima, trgovina poljoprivrednim proizvodi-

124

185

186

187

188

189 190

ma i ribom, kretanje radnika, poslovno nastanjivanje, trgovine uslugama, teku}a pla}anja i protok kapitala, uskla|ivanje, primjena i provedba zakona, konkurencija, intelektualno, industrijsko i komercijalno vlasni{tvo, javne nabavke, standardizacija i ocjenjivanje uskla|enosti, za{tita potro{a~a, pravosu|e i unutra{nji poslovi, ja~anje institucija i vladavina zakona, policija, sudstvo, mjere protiv prevare i korupcije, azil, migracije, kontrola vanjskih granica, vize, borba protiv pranja novca, borba protiv kriminala, borba protiv narkomanije, borba protiv terorizma, nedozvoljene trgovine, ekonomska, monetarna i statisti~ka saradnja, za{tita stranih ulaganja, mala i srednja preduze}a, poljoprivreda i industrijski sektor, zapo{ljavanje, socijalna politika, obrazovanje, obuka, istraìvanje i tehnolo{ki razvoj, kultura, audio-vizuelne, telekomunikacijske i po{tanske usluge, transport, energija i okoli{. Strategiju integriranja u Evropsku uniju, Akcioni plan evropskih integracija, Metodologiju i uputstva za harmonizaciju zakona u BiH sa evropskim pravnim naslije|em. Ispunjavanje me|unarodnih obaveza, djelotvornije upravljanje, djelotvornija javna uprava, Direkcija za evropske integracije, po{tivanje ljudskih prava, djelotvorno sudstvo, rje{avanje organiziranog kriminala, upravljanje pitanjima azila i migracija, reforma carinskog i poreskog sistema, zakon o budètu, budètska praksa, pouzdani statisti~ki podaci, konzistentna trgovinska politika, integrirano energetsko trì{te, jedinstveni ekonomski prostor, javni RTV-sistem. Nakon {to je usvojena preporuka Evropske komisije za po~etak pregovora sa Albanijom, oni su i zapo~eli u februaru 2003. i jo{ uvijek traju. Zakon o izmjenama i dopunama Zakona o Sudu BiH, Zakon o izmjenama i dopunama Zakona o Tuìla{tvu BiH, Zakon o osnivanju Instituta za standarde BiH, Zakon o osnivanju Instituta za mjeriteljstvo BiH, Zakon o osnivanju Instituta za intelektualno vlasni{tvo BiH, Zakon o izmjenama i dopunama Izbornog zakona, Zakon o priznavanju javnih isprava BiH, zakoni o prigovoru savjesti FBiH i RS-a Renzo Daviddi, {ef odjela Delegacije Evropske komisije u BiH, NINA, 21. septembar 2004 Dnevni avaz, 24. oktobar 2004, stranica 2.

125

191 Zakon o Sudu BiH, Zakon o izmjenama i dopunama Zakona o Sudu BiH, Zakon o Tuìla{tvu BiH, Zakon o izmjenama i dopunama Zakona o Tuìla{tvu BiH, Zakon o osnivanju Instituta za standarde, Zakon o osnivanju Instituta za mjeriteljstvo, Zakon o osnivanju Instituta za intelektualno vlasni{tvo, Zakon o izmjenama i dopunama Izbornog zakona, Zakon o priznavanju javnih isprava BiH, Zakon o izmjenama i dopunama Zakona o sukobu interesa u institucijama vlasti, Zakon o izmjenama i dopunama Zakona o ombudsmenima, Zakon o Visokom sudskom i tuìla~kom vije}u BiH, Zakon o policijskim slu`benicima BiH, Zakon o Agenciji za istrage i za{titu, Zakon o nadzoru i kontroli prelaska dràvne granice, Zakon o Dràvnoj grani~noj slu`bi, Zakon o za{titi svjedoka pod prijetnjom i ugroènih svjedoka, Zakon o izmjenama i dopunama Zakona o za{titi svjedoka pod prijetnjom i ugroènih svjedoka, Zakon o spre~avanju pranja novca, Zakon o izmjenama i dopunama Zakona o krivi~nom postupku, Zakon o izmjenama i dopunama Zakona o dràvnoj slu`bi u institucijama BiH, Zakon o sistemu indirektnog oporezivanja, Zakon o radu u institucijama BiH, Zakon o metodama uplate na jedinstveni ra~un, Zakon o carinskoj politici, Zakon o PDV-u, Zakon o finansiranju institucija BiH, Zakon o statistici BiH, Zakon o izmjenama i dopunama Zakona o statistici, Zakon o mineralnim |ubrivima, Zakon o fitofarmaceutskim sredstvima, Zakon o sjemenu i sadnom materijalu poljoprivrednog bilja, Zakon o za{titi novih sorti bilja, Zakon o tehni~kim zahtjevima i ocjenjivanju uskla|enosti, Zakon o nadzoru nad trì{tem, Zakon o op}oj sigurnosti proizvoda, Zakon o hrani, Zakon o Agenciji za unapre|enje stranih investicija (FIPA), Zakon o osnivanju nezavisnog operatora sistema za prijenosni sistem u BiH, Zakon o osnivanju Kompanije za prenos elektri~ne energije u BiH, Zakon o izmjenama i dopunama Zakona o konkurenciji, Zakon o javnim nabavkama, Okvirni zakon o registraciji poslovnih subjekata u BiH, Zakon o Javnom RTV-sistemu, Zakon o Javnom servisu BiH. 192 Vije}e za ratne zlo~ine u okviru Dràvnog suda BiH, Institut za standarde BiH, Institut za mjeriteljstvo BiH, Institut za intelektualno vlasni{tvo, Jedinica za planiranje ekonomske politike BiH, Jedinstveno sudsko i tuìla~ko vije}e BiH, Agencija za za{titu podataka BiH, Uprava za indirektno oporezivanje BiH, Uprava za fitosanitarnu za{titu BiH, Inspektorat za nadzor nad trì{tem BiH,

126

193

194

195

196

197 198 199 200 201

202

203 204 205

Agencija za sigurnost hrane BiH, Konkurencijsko vije}e, Agencija za javne nabavke. Do 19. oktobra 2004. godine 23 zakona stupila su na snagu, 12 zakona usvojeno je u oba doma Parlamentarne skup{tine BiH, 7 zakona usvojeno je u Zastupni~kom domu BiH, jedan zakon }e se razmatrati po hitnoj proceduri u Zastupni~kom domu. Ova ~etiri zakona Predstavni~ki dom Parlamentarne skup{tine BiH usvojio je 27. jula 2004. Dom naroda Parlamentarne skup{tine usvojio je ove zakone 9. avgusta 2004. godine. U sklopu projekta Jedinstveni ekonomski prostor II tako|er se obu~ava 13 firmi iz BiH koje proizvode robe obuhva}ene ovim zakonima da primijene proceduru ocjenjivanja uskla|enosti svojih proizvoda sa evropskim normama. Vi{e informacija i mjese~na statistika UNHCR-a dostupna na web stranici: www.unhcr.ba, tako|er vidi analizu za period januar – decembar 2003. godine Helsin{kog komiteta za ljudska prava u BiH na web stranici: www.bh-hchr.org. Ministar Bari{a ôlak za novinsku agenciju NINA, 31. oktobar 2004. Nezavisne novine, 18. novembar 2004. Do kraja 2004. Decembar 2004. Konferencija Evropska unija i Bosna i Hercegovina: izme|u upravljanja krizom i izgradnje dràve u organizaciji Heinrich Boll, septembar 2004. Rainhard Priebe, direktor Generalnog direktorata za pro{irenje pri Evropskoj komisiji u izjavi za medije nakon odrànog 4. sastanka Konsultativne radne grupe u Mostaru, 4. novembra 2004. Dnevni avaz, 31. decembar 2004., 1. i 2. januar 2005. Izvje{taj o stabilizaciji i pridruìvanju BiH za 2004, stranica 3 Preuzeti punu odgovornost za izbore 2006, teìti ka punoj odgovornosti dràve kada su u pitanju formuliranje politike i odlu~ivanje, osigurati odgovaraju}u koordinaciju politika izme|u svih nivoa vlasti, implementirati objedinjeni Akcioni plan o reformi javne uprave, osigurati jednake standarde imenovanja, napredovanja, discipline i obuke suda~kog i tuìla~kog osoblja u BiH, osigurati punu odgovornost BiH za Dràvni sud BiH, Dràvno tuìla{tvo BiH te Visoko sudsko i tuìla~ko vije}e, implementirati preporuke u vezi sa funkcionalnom i strate{kom provjerom polici-

127

jskog sektora te osigurati saradnju me|u agencijama za provedbu zakona, posti}i napredak u borbi protiv korupcije, usvojiti i provesti strategiju o borbi protiv korupcije, osigurati djelotvorno provo|enje Zakona o sukobu interesa i pove}ati kapacitete za istrage kao i pokretanje tu`bi u slu~ajevima korupcije, osigurati za{titu ljudskih prava, osigurati sveobuhvatnu primjenu Zakona o pravima nacionalnih manjina, dovr{iti proces povratka izbjeglica, dovr{iti spajanje dràvnog i entitetskih ombudsmana, pokazati uspjeh u hap{enju optuènih za ratne zlo~ine, osigurati da Ha{ki tribunal ima na raspolaganju svu dokumentaciju, preuzeti odgovornost za Odjeljenje za ratne zlo~ine pri Dràvnom sudu BiH, rije{iti nerije{ena bilateralna pitanja granica sa susjednim zemljama, ispuniti solunske obaveze u pogledu saradnje na pitanjima pravosu|a i unutra{njih poslova, trgovine, energije, transporta i okoli{a, pobolj{ati upravljanje preduze}ima, osigurati da komercijalni sudovi primijene Zakon o bankrotu, nastaviti implementirati principe Evropske povelje o malim preduze}ima, razraditi i primijeniti vi{egodi{nji plan aktivnosti za statistiku i izraditi redovne, pouzdane procjene nominalnog i realnog GDP-ja, podatke o (ne)zaposlenosti, inflaciji, platnom bilansu, platama i industrijskoj proizvodnji, osigurati saradnju sa Eurostatom, osigurati punu operativnost objedinjenog vladinog ra~una u okviru Ministarstva za trezor i finansije BiH, osigurati transparentno izvr{enje budèta, oja~ati procese izrade budèta u svim ministarstvima, oja~ati sveobuhvatni plan u pogledu unutra{njeg duga u dogovoru sa MMF-om, implementirati Strategiju evropskih integracija, razvijati sposobnost progresivnog usagla{avanja zakona sa acquisom, pro{iriti ulogu BiH u programiranju i implementiranju CARDS-a, pokazati djelotvorno funkcioniranje Konkurencijskog vije}a i entitetskih Ureda za konkurenciju i za{titu potro{a~a, ja~ati implementaciju konzistentnog i djelotvornog reìma javnih nabavki, uklju~uju}i i funkcioniranje Agencije za javne nabavke i Ureda za razmatranje àlbi, nastaviti osiguravati slobodno kretanje roba i usluga unutar BiH, osigurati puno funkcioniranje Zavoda za standarde, mjeriteljstvo i intelektualno vlasni{tvo, poja~ati sposobnost planiranja politika i pregovaranja u Ministarstvu vanjske trgovine i ekonomskih odnosa, dalje razvijati sposobnost Ureda za veterinarstvo BiH i osigurati puno funkcioniranje Fitosanitarnog ureda, stvoriti regulatorni okvir za tehni~ke standarde,

128

intelektualna i industrijska vlasni~ka prava u skladu sa standardima EU-a, slobodnim zonama upravljati u skladu sa acquisom, dovr{iti spajanje carina i osigurati punu implementaciju plana carinske reforme, Upravni odbor Uprave za indirektno oporezivanje razviti u Fiskalno vije}e sa sposobno{}u definiranja politika, ja~ati administrativne kapacitete carinskih i poreznih organa, potpuno implementirati dogovorene reforme PBS-a, odràti nezavisnost Regulatorne agencije za komunikacije, osigurati harmonizaciju regulatornog okvira za energiju i uspostavu jedinstvenog regulatornog tijela na nivou BiH, uklju~uju}i implementaciju Zakona o formiranju ISO-a i TRANSCO-a, ja~ati kapacitete na nivou dràve na planu okoli{a, implementirati me|unarodne obaveze preuzete na Ohridskoj konferenciji o sigurnosti i upravljanju granicama, kao i mjere prezentirane na Ministarskom forumu o pravosu|u i unutra{njim poslovima EU - Zapadni Balkan u novembru 2003, podràvati i implementirati Strategiju integriranog upravljanja granicama, razvijati saradnju izme|u DGS-a, carinske slu`be, policije i tuìla{tva kako bi se presjekla i krivi~no tretirala trgovina ljudima i drugi prekograni~ni kriminal, pokazati punu implementaciju svih mjera dogovorenih Akcionim planom borbe protiv organiziranog kriminala, prezentiranim na Ministarskom sastanku o pravosu|u i unutra{njim poslovima u Briselu, novembra 2003, pokazati djelotvorno dràvno upravljanje politikama azila i migracija, pratiti i izvje{tavati o operacijama, nastavljati sa pregovorima i zaklju~enjem Sporazuma o ponovnom prihvatu.

129

BUDU]I KORACI Uvod; Suvi{na polemika oko brzine priklju~enja BiH Evropskoj uniji; Po~etak pregovora - prva propu{tena prilika; Prvi slijede}i korak; Iz dobrovoljnog u obavezno uskla|ivanje zakonodavstva BiH sa acquisom; Prilago|avanje u oblasti trì{ta; Ostale posljedice ugovornih odnosa; U Evropu ukidanjem OHR-a; U Evropu promjenom Ustava; Od potencijalnog kandidata do statusa kandidata za ~lanstvo u EU; Pregovorima do punopravnog ~lanstva; Izazovi na putu evropskih integracija; Umjesto zaklju~ka

"Ne moèmo valjano pobijediti nacionalizam drugih suprotstavljaju}i mu na{ vlastiti. Nacionalisti~kom valu moè se odoljeti samo konstruktivnom i zajedni~kom politikom, u okviru koje }e svako, zahvaljuju}i istinskoj uzajamnoj povezanosti interesa i napora, na}i svoj ra~un." (R. Schuman)

Uvod Obaveze iz 16 prioritetnih podru~ja Studije, koje su se realizirale u toku 2004. i dijelom 2005, Studija izvodljivosti iz 2003. i Mapa puta Evropske unije od prije ~etiri godine su pro{lost. Po~etak pregovora i potpisivanje Sporazuma o stabilizaciji i pridruìvanju sa Evropskom unijom su blià budu}nost, pregovori o pristupanju Evropskoj uniji dalja budu}nost. Bez obzira {to je u procesu evropskih integracija formalno od 1998, kada je sa Evropskom unijom formirano Konsultativno radno tijelo, Bosna i Hercegovina je na samom po~etku tog procesa. Do sada je ona dobrovoljno uskla|ivala svoje zakonodavstvo sa acquis communautaireom. Ubudu}e }e to biti obaveza koja }e proiza}i prvo iz ugovornih obaveza, a kasnije iz punopravnog ~lanstva. Zbog toga, one su{tinske promjene jo{ nisu ni zapo~ele. 131

Vije}u ministara BiH i Parlamentarnoj skup{tini BiH ostaje da nastavi sa politi~kom polemikom, usagla{avanjem i usvajanjem stotina novih zakona. Pred Bosnom i Hercegovinom su zna~ajne promjene, formiranje novih institucija i bolne reforme. U okviru evropskih integracija u toku 2004. stvoreno je ili rekonstruirano 25 institucija. U vrijeme priklju~enja, prema iskustvu zemalja koje su ve} pro{le kroz taj proces, bit }e neophodno imati oko stotinu institucija koje }e regulirati slobodan protok ljudi, roba, kapitala i usluga i druge zna~ajne oblasti. Nakon ispunjenja 18 smjernica EU-ove Mape puta i preporuka iz 16 prioritetnih podru~ja, Bosnu i Hercegovinu o~ekuju tre}i i ~etvrti krug obaveza. Svaka nova "mapa puta" bit }e kompliciranija i sa duòm listom obaveza od prethodne. Ispunjavanje jednog seta uvjeta kvalificira nas za prelazak u fazu naprednijih odnosa sa Evropskom unijom. Uvjetno kazano, razlikujemo dvije takve faze prije nego {to BiH postane punopravni ~lan. Prva se odnosi na ugovorne odnose, fazu pridruìvanja, druga je pretpristupna. I jedna i druga se mogu razloìti na nekoliko vrlo specifi~nih koraka. Njihov broj ukazuje na svu sloènost procesa evropskih integracija. Time se tako|er obja{njava za{to priklju~enje traje desetak godina, u slu~aju nekih dràva i desetine godina. Koraci koji se navode u nastavku odnose se na zemlje iz Procesa stabilizacije i pridruìvanja. 1. Preporuka Evropske komisije Vije}u ministara EU-a za po~etak pregovora o potpisivanju Sporazuma o stabilizaciji i pridruìvanju; 2. Saglasnost Vije}a ministara EU-a i davanje mandata za po~etak pregovora Evropskoj komisiji; 3. Odre|ivanje pregovara~kih pozicija BiH i Evropske unije; 4. Pregovori o Sporazumu o stabilizaciji i pridruìvanju;206 5. Parafiranje i potpisivanje Sporazuma; 6. Stupanje na snagu Privremenog sporazuma; 7. Ratifikacija Sporazuma u Evropskom parlamentu, 132

8. Parlamentarnoj skup{tini BiH i u parlamentima zemalja ~lanica EU-a,207 te stupanje Sporazuma na snagu;208 9. Implementacija obaveza iz Sporazuma; 10. Podno{enje zahtjeva za punopravno ~lanstvo. Svi spomenuti koraci u fazi ugovornih odnosa su me|usobno povezani. Evropska komisija ne moè dobiti mandat za po~etak pregovora prije nego {to Vije}e ministara EU-a ne potvrdi njenu preporuku. To se, me|utim, ne odnosi na podno{enje zahtjeva za punopravno ~lanstvo, {to je vlastita procjena svake zemlje. Zemlja moè podnijeti aplikaciju za ~lanstvo i prije nego {to njen Sporazum sa EU-om stupi na snagu. Ve} su zabiljeèni takvi slu~ajevi, i to sa Estonijom, Latvijom i Litvanijom, koje su zahtjeve za ~lanstvo podnijele 1995, i Slovenijom, koja je aplicirala 1996, iste godine i istog mjeseca kada je potpisala Sporazum o pridruìvanju sa EU-om. Vrijeme je, tako|er, bitan faktor. Ministri vanjskih poslova zemalja ~lanica se ne sastaju svake sedmice u Briselu. Od dana kada Evropska komisija predloì po~etak pregovora do realiziranja pregovora moè prote}i vi{e od pola godine. Neki od gore pobrojanih koraka su proceduralne ili protokolarne naravi. Drugi podrazumijevaju jasno definirane obaveze dràvnih organa, dono{enje novih zakona te harmoniziranje postoje}ih sa evropskim standardima. Ispunjavanje svih uvjeta u fazi ugovornih odnosa kandidira BiH za prelazak u fazu vi{ih, naprednijih odnosa, sa krajnjim ciljem potpune integracije u unutra{nje trì{te i dobijanja statusa punopravnog ~lana Evropske unije. Nakon implementiranja ugovornih obaveza, primjene Sporazuma o stabilizaciji i pridruìvanju sa EU-om, BiH }e u}i u pretprijemnu fazu i zapo~eti pregovore o ~lanstvu. Ulazak u pretpristupnu fazu zna~i i promjenu statusa - od potencijalnog kandidata do kandidata za ~lanstvo. Taj dio tako|er se moè podijeliti u nekoliko koraka: 1. Novi upitnik (Studija izvodljivosti) Evropske komisije; 133

2. Pozitivno mi{ljenje i preporuka Evropske komisije za po~etak pregovora o ~lanstvu; 3. Evropsko vije}e prihvata mi{ljenje i daje preporuku za otvaranje pregovora; 4. Me|uvladina konferencija Evropske unije i dràve podnositeljice zahtjeva za ~lanstvo; 5. Odluka o po~etku pregovora; 6. Analiti~ki pregled uskla|enosti zakonodavstva (screening); 7. Pregovori po poglavljima pravnog naslije|a EU-a (acquis communautaire-a); 8. Potpisivanje Ugovora o pristupanju Evropskoj uniji; Punopravno ~lanstvo. Su{tina pribliàvanja Evropskoj uniji je u ispunjavanju triju kriterija iz Kopenhagena i jednog iz Madrida, uskla|ivanju nacionalnog zakonodavstva sa zakonodavstvom Evropske unije. Usagla{avanje i primjena usagla{enih propisa je postepen postupak, prisutan u cijelom procesu evropskih integracija. Prije potpisivanja ugovornih odnosa uskla|ivanje pravnih propisa je dobrovoljno, dok potpisivanjem i ratifikacijom Sporazuma o stabilizaciji i pridruìvanju, ono postaje obavezuju}e. Sve ostalo je stvar volje, znanja, lobiranja i tehnike.

Suvi{na polemika oko brzine priklju~enja BiH Evropskoj uniji "Nema kratica u procesu evropskih integracija, a na vama je da odredite brzinu kojom }e se BiH kretati na ovom putu."209 Uzimaju}i u obzir spomenute korake i slu`beni stav Delegacije Evropske komisije, Bosna i Hercegovina ne}e biti izuzetak u ovom procesu. Kako se Evropska unija nije napravila za jedan dan tako ni postupak uskla|ivanja nacionalnih zakona sa evropskim standardima ne moè biti okon~an za tri, ~etiri godine. Dosada{nja isku134

stva potvr|uju da se radi o procesu koji traje najmanje desetak godina. Ugovor o pridruìvanju (Evropski sporazum) Poljske sa EU-om potpisan je 1991, zahtjev za ~lanstvo predat je tri godine kasnije. Na osnovu pozitivnog mi{ljenja Evropske komisije, te prihvatanja istog u Evropskom vije}u u Luksemburgu, Poljska je prvo postala zemlja kandidatkinja 1997. a potom i zapo~ela pregovore o pristupanju, godinu dana kasnije. Pregovori i zatvaranje jednog po jednog poglavlja acquisa trajali su od 1998. do 2002, kada su zaklju~eni na Evropskom vije}u u Kopenhagenu. ê{ka je zajedno sa Slova~kom potpisala Sporazum o pridruìvanju 1993. Slova~ka je 1995. podnijela zahtjev za punopravno ~lanstvo, ê{ka je to u~inila 1996. Bez obzira {to je to u~inila godinu dana kasnije, ê{ka je, odlukom Evropskog vije}a, postala zemlja kandidatkinja 1997, Slova~ka dvije godine kasnije. Brzina uskla|ivanja zakona u ovim dvjema zemljama odredila je i tempo njihovog pribliàvanja Briselu. Na kraju, obje su postale punopravne ~lanice 1. maja 2004. Neki u Bosni i Hercegovini ipak zagovaraju brzo priklju~enje Evropskoj uniji. Jedni to ~ine argumentirano, drugi "lupaju". Oni koji ~injenicama brane takve stavove smatraju da su sve te procedure, odluke i koraci do punopravnog ~lanstva administrativni nonsens. U su{tini, pozivaju se na neke slu~ajeve evropskog pro{irenja iz pro{losti, Gr~ku210 naj~e{}e. Nakon {to je Gr~ka 1975. predala aplikaciju za ~lanstvo, Evropska komisija je iznijela negativno intonirano mi{ljenje i predloìla Evropskom vije}u tranzicijski period prije otvaranja pregovora. Me|utim, Evropsko vije}e je napravilo presedan, odbacilo je mi{ljenje Evropske komisije i donijelo politi~ki motiviranu odluku da pregovori sa Gr~kom mogu zapo~eti. Nakon {to je okon~ala pregovore, Gr~ka je, preko reda, i postala punopravni ~lan 1981. Me|utim, slu~aj Gr~ke, uz sve druge razlike, nije dobar za pore|enje sa BiH i zbog odsustva kriterija za ~lanstvo iz Kopenhagena u to vrijeme. Makedonija je od pet zemalja zapadnog Balkana 2001. prva potpisala Sporazum o stabilizaciji i pridruìvanju sa EU-om. Ona 135

je prakti~no iz krizne faze u{la u fazu ugovornih odnosa sa Briselom. Radilo se o klasi~nom politi~kom ustupku ili evropskoj "{argarepi", u zamjenu za potpisivanje Ohridskog sporazuma, {to, kona~no, nije ni bio lo{ potez. Slu~aj Hrvatske tako|er nije daleko od forsiranja brzog priklju~enja. Ostat }e zabiljeèno da je glavna tuìteljica Ha{kog tribunala Carla Del Ponte, tri mjeseca nakon pozitivne odluke Vije}a EU-a o pokretanju pregovora oko punopravnog ~lanstva sa Hrvatskom 2005, izvjestila Evropsku uniju da "Hrvatska, Srbija i Crna Gora i Bosna i Hercegovina ne sara|uju u potpunosti sa Tribunalom". Hrvatska je, poput Slovenije, podnijela aplikaciju za punopravno ~lanstvo i prije nego {to je njen Sporazum o stabilizaciji i pridruìvanju stupio na snagu.211 Da li je Hrvatska uporediva sa Slovenijom, pogotovo uzimaju}i u obzir prvi politi~ki kriterij? Dalo bi se debatirati o tome. Istina je da kriteriji iz Kopenhagena nisu uvijek sveto slovo za evropske zvani~nike i da pre~ice ipak postoje. Da li se to moè o~ekivati i u slu~aju BiH? Pretpostavimo da BiH, u toku slijede}e godine, presko~i nekoliko formalnih koraka i podnese zahtjev za punopravno ~lanstvo. U spomenutoj aplikaciji izrazit }e svoju evropsku pripadnost i opredjeljenje, te spremnost da prihvati sve ciljeve i obaveze koje proizlaze iz ~lanstva. Tako|er, moè priloìti kra}i dokument o postignutim rezultatima u Procesu stabilizacije i pridruìvanja. Ho}e li to biti dovoljno da Evropska unija zatvori o~i i donese "politi~ki motiviranu" odluku o pokretanju pregovora o punopravnom ~lanstvu? Da li je to realno i da li je to uop}e mogu}e u slu~aju BiH? Kako }e na takav zahtjev reagirati Vije}e ministara EU-a, kojem se takav zahtjev podnosi? [ta BiH uop}e dobija ranim priklju~enjem Evropskoj uniji? Politi~ari i profesori u BiH koji zagovaraju kratice na putu do punopravnog ~lanstva, trebaju imati odgovore na ovakva pitanja. S druge strane, Bosna i Hercegovina je specifi~an slu~aj, zemlja sa slabo izgra|enom strukturom, stranim protektorom i nakaradnim ustavom. Jo{ uvijek joj nedostaju osnovni dràvni resori. U 136

ovoj fazi, puko ~lanstvo u Evropskoj uniji i nije najva`nije pitanje. Zbog slabe konkurentske sposobnosti svojih privrednih subjekata ono bi bilo i kontraproduktivno. U Globalnom izvje{taju o konkurentnosti koji je izdao Svjetski ekonomski forum (WEF) za 2004. i 2005, u koji je prvi put uvr{tena, BiH je zauzela 81. mjesto, od ukupno 104 svjetske ekonomije. Brzo i apsolutno ukidanje carina za proizvode koji dolaze iz EU-a zakinulo bi dràvni budèt za stotine miliona eura. Brza primjena ekolo{kih standarda, bez prelaznih faza, zatvorila bi na desetine firmi u BiH i dovela do otpu{tanja nekoliko hiljada radnika. Danas su mnogo va`nije promjene koje se radi tog cilja provode u BiH. Po{to evropsku perspektivu podràvaju svi politi~ki subjekti, makar i deklarativno, preporuke i evropski putokaz, kao sredstvo, postaju zna~ajniji od punopravnog ~lanstva, kao krajnjeg cilja. ~esto ponavljana izjava Janeza Poto~nika posebno je primjenjiva u slu~aju BiH. "Ve}inu stvari treba uraditi prije ulaska u EU. ^lanstvo je vi{e nagrada za dobro ponu|en vlastiti put." U svom opro{tajnom intervjuu austrijski ambasador u BiH je u oktobru 2004. rekao da "ne postoji mogu}nost davanja popusta kada se radi o ispunjavanju evropskih uvjeta".212 Na kraju svog puta ka punopravnom ~lanstvu, nakon zatvaranja poglavlja acquisa EU-a, BiH }e tako|er okon~ati proces tranzicije i li~iti na svaku drugu demokratsku zemlju sa funkcionalnom trì{nom ekonomijom. Na dan ulaska u EU, kako smatra Poto~nik "ni{ta se ne}e promijeniti". Sve se ve} promijenilo prije tog datuma. Mali pomaci u Bosni i Hercegovini su pravi pomaci. Vi{e takvih pozitivnih rezultata obezbje|uje postepeno ja~anje dràve, izgradnju njenih institucija i sigurnu integraciju u EU. Korjenite promjene napravljene u kratkom vremenskom intervalu, velika pri~a, ne}e obezbijediti brzo ~lanstvo u EU. Te{ko da mogu vjerovati u suprotno.

137

Po~etak pregovora - prva propu{tena prilika Prvi korak Bosne i Hercegovine u smjeru kandidature za ~lanstvo je po~etak pregovora o potpisivanju Sporazuma o stabilizaciji i pridruìvanju i Privremenog sporazuma, koji se odnosi na trgovinske mjere sa Evropskom unijom. U slu~aju BiH, to se moglo desiti u drugoj polovini 2004. Michael Humphreys je 21. februara 2004. najavio: "Ukoliko se neophodne stavke postignu do jula ove godine, {to bi bilo vrlo optimisti~no, onda }e Evropska komisija negdje izme|u jula i septembra provjeriti ho}e li Vije}e ministara EU-a dati mandat Komisiji da zapo~ne pregovore." Jedan od najboljih poznavalaca prilika u Briselu Zekerijah Smaji} je u svom autorskom tekstu detaljno razradio taj scenarij. "Evropska komisija je ponudila idealnu varijantu: da 16 uvjeta bude ispunjeno do kraja juna, da juli bude mjesec parlamentarne verifikacije neophodnih zakona, avgust je mjesec kolektivnih odmora u Briselu, u septembru bi Evropska komisija pripremila preporuku Vije}u ministara EU-a, a u oktobru bi se Vije}e moglo kona~no izjasniti i ovlastiti Komisiju o eventualnom po~etku pregovora izme|u EU-a i BiH."213 Nije nepoznato da je stari saziv Evropske komisije bio naklonjen BiH i da je to bila izuzetna prilika. Direktor Generalnog direktorata za pro{irenje Reinhard Priebe214 izjavio je da se "Evropska komisija zalaè za brè pribliàvanje biv{ih jugoslovenskih republika zajednici 25 zemalja".215 Bosna i Hercegovina, naàlost, nije iskoristila ponu|enu priliku zbog spore provedbe velikog broja zakona usvojenih tokom 2004. i nesaradnje sa Ha{kim tribunalom. Morat }e se pri~ekati da to u~ini novi saziv Evropske komisije. Druga prilika }e uslijediti uskoro. U najpovoljnijoj varijanti, Evropska komisija moè objaviti pozitivno mi{ljenje i dati preporuku za ulazak u fazu ugovornih odnosa do sredine 2005. Konkretni pregovori zapo~eli bi ne{to kasnije. I ovaj put, takvu mogu}nost najavio je {ef Delegacije Evropske komisije u BiH Michael Humphreys na konferenciji "EU i Zapadni Balkan" 10. novembra 2004. Takvu mogu}nost ponovio je 5. januara 2005. u 138

izjavi za Dnevni avaz. "Nadam se da bi, ako se odrì dosada{nja dinamika provedbe reformi, ve} do kraja godine mogli po~eti pregovori o stabilizaciji i pridruìvanju." Preporuku je najavio i Paddy Ashdown u svojoj novogodi{njoj poruci. "Bosna i Hercegovina }e imati veoma dobre {anse da se kvalificira za naredne historijske korake na svom putu ka Evropi i NATO-u za samo nekoliko mjeseci."216 Ako se i donese takva preporuka, nju }e morati potvrditi 25 ministara vanjskih poslova dràva ~lanica EU-a. "Jedino BiH je u stanju osigurati taj uspjeh", stoji u Izvje{taju Evropske komisije o stabilizaciji i pridruìvanju BiH za 2004. I druga prilika }e zavisiti od sposobnosti institucija BiH da obezbijede funkcioniranje novih institucija, uposle kadrove i omogu}e njihovo finansiranje. Odsustvo saradnje sa Ha{kim tribunalom }e tako|er negativno uticati na pozitivno mi{ljenje Evropske komisije. Ukoliko bi pregovori sa Evropskom komisijom zaista i zapo~eli 2005, oni bi trajali minimalno {est mjeseci, {to je bio slu~aj sa Hrvatskom, koja je pregovarala Sporazum od novembra 2000. do maja 2001. Tada su ga biv{i ministar vanjskih poslova Hrvatske Tonino Picula i biv{i komesar za vanjske poslove Cris Patten parafirali u Briselu. U negativnoj varijanti, pregovori bi trajali znatno duè, {to je bio slu~aj Albanije, koja je zapo~ela pregovore u martu 2003. i vodila ih tokom cijele 2004. Nije mogu}e biti brì od Hrvatske, mogu}e je biti sporiji od Albanije.

Prvi slijede}i korak Nakon {to Evropska komisija dobije mandat za po~etak pregovora, ostaje da se odrede pregovara~ke pozicije i dogovori datum po~etka pregovora. Sve su to formalni koraci koji }e potrajati par dodatnih mjeseci. U isto vrijeme, Vije}e ministara BiH trebalo bi odabrati najsposobnije stru~njake koji }e biti dio nacionalnog pregovara~kog tima i pripremati pregovara~ke pozicije BiH. Njegovi ~lanovi trebaju zastupati nacionalne interese Bosne i 139

Hercegovine, demonstrirati odli~no znanje o evropskim institucijama i biti izuzetni pregovara~i. Uspje{na iskustva drugih zemalja pokazuju da se ~lanovi njihovih pregovara~kih timova nisu mijenjali u toku cijelog procesa pribliàvanja Evropskoj uniji. Slovena~ki tim je pregovarao i ugovorne odnose i ~lanstvo Slovenije u EU. Zbog kontinuiteta, ekspertize i odsustva politike, sve vrijeme je uìvao apsolutnu podr{ku i povjerenje kompletne slovena~ke javnosti. Uspjeh nije izostao. Slovena~ki put do punopravnog ~lanstva bio je najkra}i u odnosu na ostale zemlje srednje i isto~ne Evrope. [ta su zapravo ovi pregovori i koliko se objektivno moè uticati na usagla{enu poziciju Evropske unije? Prije svega, treba znati da evropski standardi nisu predmet nikakvog poga|anja. S druge strane, po~etna verzija Evropske unije nudi ograni~ene mogu}nosti za izmjene. Evropski prijedlog Sporazuma, prije nego {to ugleda svjetlo dana, prolazi kompliciranu proceduru usagla{avanja u Vije}u ministara EU-a. Prije nego {to Vije}e odobri svoj prijedlog, o njemu se raspravlja u Komitetu stalnih predstavnika217 COREPER. Prvu verziju pripremaju zamjenici stalnih predstavnika ili ambasadora (COREPER II). Dijelove koje oni ne usaglase prenose na vi{i nivo - ambasadorima ili stalnim ~lanovima (COREPER I). Ambasadori usagla{avaju sporne dijelove i svoju verziju dostavljaju ministrima vanjskih poslova radi usvajanja kona~nog prijedloga Sporazuma. U ovako kompliciranoj proceduri, Evropska unija }e te{ko prihvatiti mogu}nost zna~ajnijih izmjena, pogotovo ako se slu`beni prijedlog Sporazuma Vije}a ministara EU-a mora vratiti na po~etak, u COREPER II. Me|utim, neka simboli~na "trgovina" ipak postoji. Ona se posebno odnosi na odre|ivanje prelaznog perioda za ispunjavanje obaveza i sporazuma. Hrvatska je uspjela ispregovarati 6 godina prelaznog perioda, za razliku od Makedonije, koja je ostala kod po~etnog prijedloga Evropske unije od 10 godina. Hrvatski pregovara~ki tim je tako|er energi~no pregovarao pitanje kupovine nekretnina u toj zemlji. Na kraju su uspjeli odràti neka ogra140

ni~enja i izuzetke do punopravnog ~lanstva u pogledu sticanja nekretnina za dràvljane EU-a. Usagla{avanje je tako|er mogu}e kod Privremenog sporazuma u dijelu koji se odnosi na liberalizaciju trì{ta za industrijske i poljoprivredne proizvode iz EU-a. Dvije strane pregovaraju postepeno otvaranje trì{ta kroz vi{egodi{nje prelazno razdoblje, po uzoru na asimetri~an princip spoljnotrgovinskih ugovora. Hrvatska je uspjela ispregovarati trogodi{nje i {estogodi{nje prelazno razdoblje za industrijske proizvode i {estogodi{nje prelazno razdoblje za poljoprivredne proizvode. Kod nekih poljoprivrednih proizvoda218 dozvoljeno je zadràvanje odre|ene carinske za{tite i nakon isteka prelaznog perioda. Kona~no, hrvatski pregovara~i su uspjeli obezbijediti i primjenu za{titnih mjera u slu~aju velikog pove}anja uvoza koji bi eventualno ugrozio stabilnost njihovog trì{ta. Kako }e u svemu tome pro}i BiH, zavisit }e od spremnosti i sposobnosti njenog pregovara~kog tima da na najbolji na~in prezentira svoju poziciju i argumente. U toku samih pregovora treba o~ekivati nastavak promjena u BiH. Prioritet vjerovatno ne}e biti usvajanje novih zakona, nego primjena postoje}ih i ja~anje horizontalne i vertikalne koordinacije institucija u cijeloj dràvi. One dràve koje su ve} pregovarale ugovorne odnose, uspostavljale su interinstitucionalne radne grupe, zaduène za pojedina pregovara~ka poglavlja, i tako servisirale svoje pregovara~ke timove. Osim njihovog formiranja, BiH }e u toj fazi nastaviti sa implementacijom Srednjoro~nih prioriteta Evropske unije, objavljenih u Evropskom partnerstvu u martu 2004. S obzirom da su predvi|eni za period od tri do ~etiri godine, njihova primjena }e zahvatiti i fazu ugovornih odnosa, kada i sam Sporazum o stabilizaciji i pridruìvanju sa EU-om bude potpisan. Nadam se. Tako|er, u to vrijeme treba o~ekivati po~etak organiziranog, mada jo{ uvijek volonterskog pristupa prevo|enju pravnih propisa Evropske unije. Zbog svoje sloènosti, ovaj posao }e trajati i u narednim fazama odnosa sa Evropskom unijom. Zavr{etkom 141

prevo|enja nekog pravnog propisa Evropske unije stvara se novi pravni akt, koji izaziva pravne u~inke na nacionalno zakonodavstvo. Uspje{no uskla|ivanje nacionalnog zakonodavstva sa evropskim standardima nije mogu}e ukoliko acquis communautaire nije dostupan na slu`benim jezicima u BiH. Ve} danas su pokrenute pripreme za ovaj veoma zahtjevan, sloèn i dugotrajan postupak. Sa~injena je lista prevodilaca, potencijalnih vanjskih stru~njaka, priprema se terminolo{ki rje~nik evropskih integracija itd. Ulaskom u pregovore sa EU-om, "u BiH se sve mijenja, kao i sama BiH. Mijenjaju se i poloàj i uloga me|unarodne zajednice u njoj."219 Treba o~ekivati nastavak preuzimanja vlasni{tva nad reformama od me|unarodne zajednice. Dok postoji samo konsultativni forum, u vidu Konsultativne radne grupe EU-BiH, postojat }e i OHR. Ako je u ranoj postdejtonskoj fazi bila nu`na ameri~ka hard diplomatija i primjena vojnog dijela Sporazuma, onda je u njenoj kasnijoj fazi bio potreban i visoki predstavnik sa Bonskim ovlastima. Bonske ovlasti su uvedene u decembru 1997, kada se u BiH jo{ uvijek odràvao mir i upravljalo krizom. Ovom odlukom, me|unarodna zajednica je, na mala vrata, uvela poluprotektorat u BiH, te zapo~ela primjenu civilnog aspekta mirovnog sporazuma. Va`ne odluke su se usvajale na me|unarodnim forumima, umjesto u institucijama vlasti u BiH. Njih je provodila, kroz paralelan sistem vladavine, "Bijela ku}a" na Miljacki. Primjenom ili prijetnjom da }e biti kori{tene u dejtonskoj fazi, Bonske ovlasti su doprinijele izgradnji mira, stabilizaciji BiH i postizanju prvih poslijeratnih rezultata. OHR je nametao ili pomagao da se usvoje va`ne odluke, od zajedni~kih tablica, zastave ili paso{a do trasiranja jedinstvene obavje{tajne slu`be, vojske i policije. Evropske "{argarepe", u vidu finansijske pomo}i, trgovinskih preferencijala ili ponude ugovornih odnosa, ne bi djelovale da nije bilo mogu}nosti ka`njavanja neposlu{nih politi~ara. Me|utim, kada se iz faze konsultacija sa Briselom pre|e u fazu ugovornih obaveza, Bonske ovlasti postaju strano tkivo. Ugovo142

rne obaveze pregovara i potpisuje, svojom voljom, isklju~ivo dràva BiH. S druge strane, Evropska unija ne èli imati tre}u stranu, kao garant provedbe Sporazuma. Tada }e Brisel o~ekivati vi{e ozbiljnosti, sposobnosti i samostalnosti od strane institucija BiH. Partner u pregovorima moè biti samo suverena dràva koja samostalno preuzima odgovornost za primjenu svih dijelova Sporazuma. Preduvjet za preuzimanje odgovornosti su neupitna politi~ka volja, razvijeni sopstveni kapaciteti i funkcionalnost institucija. U Evropsku uniju ne moète sa OHR-om, poru~ila je u vi{e navrata Doris Pack, ~lanica Evropskog parlamenta. Ugledni analiti~ari Evropske inicijative za stabilnost (ESI)220 tako|er zagovaraju prenos ovlasti sa OHR-a na doma}e institucije. I dok oni smatraju da visokom predstavniku treba uskratiti Bonske ovlasti, Me|unarodna krizna grupa (ICG)221 zagovara suprotno mi{ljenje - koristiti ova ovla{tenja {to je mogu}e vi{e i ~e{}e, kako bi BiH ranije trasirala evropski put. Sli~nog je mi{ljenja i Sulejman Tihi}, ~lan Predsjedni{tva BiH, koji zagovara produètak misije OHR-a. Prisustvo OHR-a ocijenjeno je "potrebnim i korisnim sve do promjene Ustava BiH i osiguranja preduvjeta da na{a zemlja postane punopravna ~lanica porodice evropskih zemalja."222 [ta god bila njegova budu}nost, visoki predstavnik je ve} najavio smanjenje svog osoblja. U zadnje vrijeme, sve se vi{e potencira njegova uloga kao specijalnog predstavnika Evropske unije, odnosno posao koordinatora rastu}e evropske familije u BiH, koja okuplja Delegaciju Evropske komisije, Policijsku misiju Evropske unije (EUPM) i Evropske snage (EUFOR). U najuìm me|unarodnim krugovima, pregovori sa Evropskom unijom 2005. se vezuju za po~etak primjene izlazne strategije OHR-a. Tada bi visoki predstavnik trebao imati ovlasti britanske kraljice. Eventualno potpisivanje Sporazuma 2006. vezuje se za postupno okon~anje njegove misije. Unutra{nji pregovori, usagla{avanje stavova svih interesnih grupa, bit }e jednako veliki izazov kao i pregovaranje sa EU-om. 143

Okon~anje pregovora sa EU-om omogu}it }e pove}an nivo saradnje me|u politi~kim subjektima unutar BiH, ja~anje svijesti gra|ana o evropskim integracijama, ve}u integraciju dru{tva, akademske zajednice i nevladinog sektora. Treba o~ekivati nekoliko krugova slu`benih pregovora, koji se mogu odvijati u Briselu ili Sarajevu, dvije ili tri tehni~ke rasprave, te niz dodatnih sastanaka na stru~nom nivou, kako bi se usaglasila pitanja u vezi sa trgovinskim dijelovima Sporazuma. Sporazum }e se vjerovatno parafirati u Briselu, izme|u komesara za pro{irenje i lidera pregovara~kog tima BiH. Pozitivan scenario je 2006. godina, ranije nije mogu}e, kasnije svakako jeste.

Iz dobrovoljne u fazu obaveznog uskla|ivanja zakonodavstva Nakon pregovaranja, parafiranja i potpisivanja Sporazuma o stabilizaciji i pridruìvanju, Bosna i Hercegovina ulazi u fazu ugovornih odnosa sa Evropskom unijom. Okon~ana procedura ratifikacije i njegovo stupanje na snagu predstavljaju prelazak iz faze dobrovoljne harmonizacije u fazu obaveznog uskla|ivanja nacionalnog zakonodavstva sa evropskim pravnim naslije|em. Sporazum }e se odobriti u skladu sa predvi|enim procedurama potvr|ivanja u BiH, Evropskom parlamentu i parlamentima zemalja ~lanica EU-a. Ako pretpostavimo da }e pregovori zapo~eti do sredine 2005. onda je najbolja varijanta za potpisivanje Sporazuma kraj 2006. godine. Sporazum o stabilizaciji i pridruìvanju omogu}ava nastavak politi~kih, pravnih i ekonomskih reformi. Prije svega, uspostavlja se politi~ki dijalog sa Evropskom unijom i njenim dràvama ~lanicama. Do te faze vodili su se neformalni razgovori sa slu`benim Briselom, konsultacije o razli~itom broju pitanja, pogotovo kroz mehanizam plenarnih sjednica CTF-a. Faza pregovora, koja prethodi potpisivanju Sporazuma, djelimi~no }e promijeniti 144

konsultativni karakter odnosa. Njegovim potpisivanjem, me|utim, BiH }e institucionalizirati odnose sa EU-om, kroz formiranje novih struktura. Najzna~ajnije je Vije}e za stabilizaciju i pridruìvanje, zajedni~ko tijelo sastavljeno od ~lanova Vije}a ministara Evropske unije, Evropske komisije i Vlade Bosne i Hercegovine. Njegova nadle`nost se ogleda u nadziranju primjene potpisanog Sporazuma. Tako|er }e se formirati Parlamentarni odbor za stabilizaciju i pridruìvanje. Zahvaljuju}i svim tim tijelima, komunikacija }e se formalizirati, a me|usobni odnosi u~vrstiti. Bosna i Hercegovina tako|er postaje pridruèni ~lan EU-a i potvr|uje status potencijalnog kandidata. Pridruèno ~lanstvo je vaàn korak do kona~nog priklju~enja i znak da je dràva sposobna da samostalno provede sveobuhvatne reforme i primijeni ih u praksi. Ta faza je ozbiljnija i sloènija od svih prethodnih. Sporazum je dokument od nekoliko stotina stranica, sa dugom listom zahtjeva. Pozitivne strane su daljnja izgradnja i ja~anje dràvne strukture, posebno u reguliranju unutra{njeg trì{ta BiH. Negativne strane su postepeno otvaranje trì{ta i ukidanje carina za uvezene proizvode iz EU-a. Kona~no, Sporazum }e postepeno pripremati BiH za punopravno ~lanstvo. Ugovorni odnosi }e tako|er omogu}iti postepenu integraciju BiH u podru~ju Zajedni~ke vanjske i sigurnosne politike Evropske unije. Vanjskopoliti~ki stavovi BiH }e se uskla|ivati sa evropskim partnerima. Redovno }e se razmjenjivati informacije o svim pitanjima od obostranog interesa. Bosna i Hercegovina }e imati obavezu prihvatanja odredbi, pravne strukture, kao i organizacijskih mehanizama Zajedni~ke vanjske i sigurnosne politike EU-a, uklju~uju}i i vojne segmente. Uzimaju}i u obzir evropsku politiku, posebna pa`nja }e se posvetiti odnosu BiH prema Me|unarodnom krivi~nom sudu, Protokolu iz Kjota, borbi protiv terorizma i oru`ja za masovno uni{tavanje. I u svim drugim me|unarodnim pitanjima u kojima postoji jedinstven stav EU-a, potencijalni kandidati za ~lanstvo podràvat }e takve stavove. Ako je BiH ranije i mogla potpisati ugovor o neizru~ivanju ame145

ri~kih vojnika Me|unarodnom krivi~nom sudu, {to se protivilo usagla{enom stavu zemalja ~lanica EU-a, to ne}e biti mogu}e u vrijeme ugovornih odnosa. Nije li Hrvatska, u vrijeme provedbe svog Sporazuma, odbila potpisati isti ugovor sa SAD-om. Na zahtjev Sjedinjenih Dràva da se pregovori sa Hrvatskom odloè, Evropska unija je odgovorila da su njeni odnosi sa tom zemljom njeno unutra{nje pitanje.223 Prihvatanje Zajedni~ke vanjske i sigurnosne politike ne bi trebalo biti te{ka obaveza za BiH, s obzirom na poklapanje interesa i stavova, uz izuzetak ugovora sa SAD-om u vezi sa Me|unarodnim krivi~nim sudom. U oblastima razoruànja, ljudskih prava, nelegalne trgovine naoruànjem, ravnopravnosti spolova, upotrebe hemijskog naoruànja, nuklearnih proba i oru`ja za masovno naoruàvanje, Evropska unija i Bosna i Hercegovina imaju podudarne stavove. Posljednja sve vi{e prihvata u~e{}e u me|unarodnim misijama. Svoje vojne ili policijske snage ve} je poslala u Kongo, Etiopiju, Timor i Liberiju. Posebno zadovoljstvo Evropske unije ogleda se u prihvatanju slu`benog Sarajeva da EUFOR zamijeni misiju SFOR-a u BiH. Ulazak u fazu ugovornih odnosa tako|er zna~i da BiH izlazi iz faze kada je rje{avala elementarna kr{enja ljudskih prava iz prve generacije, poput politi~kih prava, i ulazi u fazu rje{avanja ljudskih prava druge generacije, poput ekonomskih, socijalnih i kulturnih prava. Ulaskom u fazu ugovornih odnosa, zapo~et }e obavezno uskla|ivanje nacionalnog zakonodavstva sa pravnim naslije|em Evropske unije. Ono ne}e biti mogu}e bez uspostave odgovaraju}ih institucionalnih struktura, efikasnih procedura i jednoobrazne metodologije usvajanja i primjene propisa usagla{enih sa acquisom. Proces prilago|avanja otvara mogu}nost promjene pravnih akata, od Ustava BiH, kao najvi{eg, do uredbi ili nekih drugih niìh pravnih propisa. Obavezno usagla{avanje pretpostavlja i obaveznu primjenu u BiH. To zna~i da se ne}e prenositi samo nadle`nosti, nego i admi146

nistrativni kapaciteti i finansiranje novoformiranih institucija, ~ime }e se racionalizirati entitetske administracije i smanjivati entitetski budèti u korist dràvnog. Odsustvo koherentnog sistema legislative, jedinstvenog administrativnog i jedinstvenog politi~kog prostora u BiH bilo je mogu}e do ulaska u fazu ugovornih odnosa. Primjenom Sporazuma o stabilizaciji i pridruìvanju, to vi{e ne}e biti slu~aj. Zakonski projekti }e biti dio sistema zemlje, primjenjivi na cijelom njenom podru~ju. Prioritetna podru~ja u postupku harmonizacije zakona odnosit }e se na: konkurenciju, dràvnu pomo}, intelektualno, industrijsko i trgova~ko vlasni{tvo, javne nabavke, mjeriteljstvo, ocjenjivanje uskla|enosti, za{titu potro{a~a, ra~unovodstveno pravo, finansijske usluge, promet, zdravlje i sigurnost na radu, te za{titu podataka. Iskustva drugih zemalja nam govore da se formiraju interinstitucionalne i druge radne grupe po poglavljima acquisa. Tako|er, treba o~ekivati da svako ministarstvo, koje predlaè zakone Vije}u ministara BiH, izgradi sopstvene kapacitete i formira jedinice za njihovo usagla{avanje. Zbog isturenosti dràve u cijelom postupku, nu`na }e biti promjena u broju poslanika u dràvnom parlamentu. Uzimaju}i u obzir broj komisija, kojih }e biti vi{e od dvadeset, ispada da }e svaki poslanik biti u ~etiri, pet radnih grupa. Tako se moè desiti da jedan poslanik treba da upore|uje doma}e zakone sa pravnim propisima EU-a iz oblasti transporta, okoli{a, konkurencije i poljoprivrede. Po{to na{i poslanici nisu "supermeni", treba o~ekivati drasti~no smanjenje parlamentaraca na niìm nivoima i pove}anje broja ~lanova Predstavni~kog doma i Doma naroda BiH. Mada ovo pove}anje zvu~i apsurdno, uzimaju}i u obzir njihov dosada{nji anga`man, ono je krajnje nu`no u toj fazi evropskih integracija. Sporazum o stabilizaciji i pridruìvanju je prilago|en situaciji u svakoj pojedinoj zemlji. Bosna i Hercegovina }e tako|er imati odre|ene specifi~nosti u fazi ugovornih odnosa. One }e se odnositi na poja~anu izgradnju dràvnih institucija, smanjenje entitetskih ili kantonalnih administracija, ustavne promjene i ukidanje 147

funkcije visokog predstavnika. Ako se u vrijeme pregovora Sporazuma ovlasti visokog predstavnika smanjuju, onda se u vrijeme njegove primjene one potpuno ukidaju. Ugovorni odnosi BiH sa EU-om su nespojivi sa elementima poluprotektorata. Evropska unija }e predvoditi i nadgledati evropski put BiH u fazi primjene Sporazuma. To ne}e biti OHR.

Prilago|avanja u oblasti trì{ta Osim uticaja Brisela na stavove BiH u vanjskoj politici, o~ekuju se promjene i u sferi ekonomije. Ako su oporezivanje, carina ili statistika ranije prenijeti na dràvni nivo, u fazi ugovornih odnosa treba o~ekivati punu primjenu evropskih standarda u tim oblastima. Tako|er, treba o~ekivati preno{enje nadle`nosti na dràvni nivo u oblastima poljoprivrede i ekonomije ili unutra{njeg trì{ta. Poljoprivreda je specifi~no pitanje zbog Zajedni~ke poljoprivredne politike EU-a, na koju se odnosi 45% evropskog budèta. Rije~ je o vrlo skupom i sloènom sistemu garantiranih cijena, subvencija i kompenzacija, kojima EU osigurava razumne cijene za svoje potro{a~e ali i prihvatljive proizvo|a~ke cijene svojih farmera. Sve ~lanice EU-a ili zemlje kandidatkinje za ~lanstvo, ne samo da imaju ministarstvo poljoprivrede nego je taj resor, zbog Zajedni~ke poljoprivredne politike, jedan od najaktivnijih i najzna~ajnijih za svaku od njih. Funkcionalni pregled poljoprivrednog sektora u BiH, kojeg su radili eksperti u okviru projekta reforme javne uprave, uz finansijsku i savjetodavnu pomo} Evropske komisije, ustanovio je nedostatak koordinacije svih nivoa vlasti u ovoj oblasti. "Subvencioniranje se vr{i ne samo od strane entitetskih vlada nego i od strane kantonalnih vlada i op}ina. Istovremeno se subvencionira veliki broj proizvoda, a nedostatak koordinacije doprinosi da se ionako mala sredstva koja se izdvajaju za podr{ku poljoprivrednoj proizvodnji, neefikasno koriste."224 Entitetski ministri Rodoljub Trkulja i Marinko Boì} tako|er su istakli da 148

je "reforma i u ovoj oblasti neophodna i da je to put ka evropskim integracijama".225 Ukoliko ova oblast ostane neure|ena, bez uspostavljene koordinacije na dràvnom nivou, Evropskoj uniji }e biti oteàno plasiranje fondova pomo}i iz ove oblasti, poznatijih kao SAPARD. BiH }e ostati uskra}ena za pobolj{an plasman poljoprivrednih proizvoda, izgradnju struktura za kontrolu kvaliteta, aùriranje zemlji{nih registara, investiranje itd. Mogu}e je da }e i u slu~aju poljoprivrede biti formirana komisija, koja }e predloìti promjene, poput Komisije za preustroj policijskih snaga u BiH. O~ekuje se tako|er da }e Ministarstvo vanjske trgovine i ekonomskih odnosa biti podijeljeno na dva odvojena resora, ekonomiju ili privredu BiH i vanjsku trgovinu. Prvi bi regulirao privrednu djelatnost, proizvodnju, unutra{nje trì{te BiH, ja~anje konkurentske spremnosti, za{titu potro{a~a, procedure ocjenjivanja uskla|enosti, standarde itd. Drugi bi regulirao isklju~ivo spoljnu trgovinu BiH, odnose sa Svjetskom trgovinskom organizacijom itd. I ranije se znalo da je ovaj resor posebno optere}en. Od 346 pitanja iz Studije izvodljivosti, skoro tre}ina pitanja se odnosila na ovo ministarstvo. O {irenju dràvnih kompetencija ~esto su govorili i politi~ari. Predsjedavaju}i Vije}a ministara BiH Adnan Terzi} je u nekoliko navrata, u drugoj polovini 2004, najavljivao formiranje Ministarstva rada i socijalne politike i Ministarstva poljoprivrede i ruralnog razvoja na dràvnom nivou. Bio je to njegov odgovor na potrebu daljnjeg institucionalnog razvoja BiH u vrijeme ugovornih odnosa sa Evropskom unijom. Tako bi se Vije}e ministara BiH, sa po~etna tri ministarstva iz 1997, preko {est tokom 2000, devet u vrijeme izrade Studije izvodljivosti, pribliìlo optimalnom broju od petnaestak dràvnih resora, koliko su ih imale dràve iz Procesa pridruìvanja Evropskoj uniji. Primjena Sporazuma o stabilizaciji i pridruìvanju omogu}it }e izgradnju novoformiranih institucija tako da one postanu partner na kog }e se Evropska unija osloniti kada BiH postane punopravni ~lan Evropske unije. 149

Da bi pomogla zemljama u fazi pridruìvanja, kasnije i u fazi pristupanja, Evropska unija je pripremila Bijelu knjigu226 za integraciju na njeno unutra{nje trì{te. Ovo uputstvo ima 23 poglavlja227 i 438 stranica. U Evropskoj uniji postoje i druge Bijele knjige, koje nude smjernice za razli~ite dru{tvene ili privredne djelatnosti. Tako, naprimjer, postoji Bijela knjiga o sigurnosti hrane. Uz pomo} uredbi, direktiva ili preporuka Zajednice, dràvama se omogu}ava da postepeno usagla{avaju principe svog trì{ta sa evropskim zakonodavstvom. Zemlje ne moraju ~ekati da se ispune svi zahtjevi Bijele knjige za integraciju na unutra{nje trì{te. Prije svega, mogu postepeno ispunjavati uvjete za pojedine grupe industrijskih proizvoda.228 Stupanjem Sporazuma na snagu, BiH }e se kvalificirati za zapo~injanje pregovora o potpisivanju PECA protokola za pojedine grupe proizvoda ili neke druge protokole o me|usobnom priznavanju procedure ocjenjivanja uskla|enosti sa Evropskom unijom. Tako se mogu postepeno ispunjavati uvjeti za pojedine grupe proizvoda kroz preuzimanje odgovaraju}ih tehni~kih propisa i izgradnju sistema ocjenjivanja uskla|enosti proizvoda sa tim propisima. Na taj na~in se unutra{nje trì{te Unije pro{iruje na teritoriju zemlje kandidatkinje samo za te grupe proizvoda. Ako je u toku i nakon izrade Studije izvodljivosti zapo~ela izgradnja jedinstvenog ekonomskog prostora, onda }e u fazi ugovornih odnosa uskla|ivanje trì{ta BiH sa propisima unutra{njeg trì{ta EU-a biti nastavljeno. U toj fazi, sistemi zakona za proizvode, sistemi ocjenjivanja uskla|enosti i sistemi nadzora nad trì{tem trebaju biti ugra|eni u nacionalno zakonodavstvo i primijenjeni u praksi. Preduze}a }e biti u stanju da certificiraju svoje proizvode kod ku}e, mnoge tehni~ke barijere trgovini }e biti uklonjene, pa }e doma}i privrednici, ukoliko budu konkurentni, nesmetano plasirati svoje proizvode na evropsko trì{te. Prilago|avanje zakonodavstva BiH u oblastima konkurencije, intelektualnog vlasni{tva, cestovnog prometa itd., koje je ve} zapo~elo, bit }e dovr{eno potpunom primjenom Sporazuma. U 150

fazi ugovornih odnosa, do izraàja }e do}i implementiranje ovih zakona u praksi. âk i ako perspektiva ulaska u EU nije tako bliska za Bosnu i Hercegovinu, harmoniziranje doma}e legislative sa evropskim standardima, iz oblasti slobode protoka roba, kapitala i usluga vaàn je korak ka smanjenju vanjskotrgovinskog deficita i ukupnom privrednom oporavku. Ove reforme su u direktnoj vezi i sa pove}anjem investicija u BiH, jer svaka strana firma koja èli da otvori proizvodne pogone u BiH, osim trgovinskih preferencijala Evropske unije traì da su zakoni za proizvode isti kao u EU, da je sistem ocjenjivanja uskla|enosti priznat od EU-a (akreditiranje, standardizacija, mjeriteljstvo, ispitne i kalibracione laboratorije, inspekcijska i certifikaciona tijela) i da postoje kvalificirani ljudski resursi koji posjeduju znanja neophodna za rad na unutra{njem trì{tu Unije.229 Efekti koji nastaju primjenom Sporazuma su pobolj{an ekonomski status BiH i ve}i priliv stranih investicija u proizvodne a ne samo uslu`ne djelatnosti, poput bankarstva ili trgovine, {to je do sada bio slu~aj. S druge strane, stupanjem na snagu Privremenog sporazuma, zapo~et }e postepeno smanjivanje carina za proizvode koji se uvoze iz Evropske unije u BiH. Duìna trajanja prelaznog perioda za smanjenje carina za uvoz industrijskih i poljoprivrednih proizvoda zavisit }e od pregovora koji }e prethoditi potpisivanju Sporazuma. Na kraju }e se stvoriti podru~je slobodne trgovine ukidanjem svih carinskih i kvantitativnih ograni~enja. Tako }e se povla{teni status, kojeg je BiH do tada uìvala, promijeniti u korist Evropske unije. Tako|er }e se pojednostaviti carinske procedure pri uvozu i izvozu roba. Bosna i Hercegovina }e nastaviti koristiti pogodnosti potpunog bescarinskog izvoza u EU. Hrvatska je tokom ugovornih odnosa sa EU-om imala obavezu prilagoditi svoje trì{te propisima unutra{njeg trì{ta Evropske unije u oblastima konkurencije, intelektualnog vlasni{tva, javnih nabavki, infrastrukture kvaliteta, mjeriteljstva, akreditacije, ocje151

njivanja uskla|enosti i za{tite potro{a~a. Tako|er je morala urediti podru~je pravosu|a, unutra{nje politike, vanjske i sigurnosne politike. Iz dijela koji se odnosi na stabilizaciju, Hrvatska je unaprijedila regionalnu saradnju sa susjedima, radila na povratku izbjeglica i njihovih imovinskih prava. Na kraju, liberalizirala je trgovinu sa EU-om postepenim ukidanjem carina za industrijske i poljoprivredne proizvode.

Ostale posljedice ugovornih odnosa Ugovorni odnosi tako|er podrazumijevaju da BiH dovr{i izradu strate{kih dokumenata koji }e uozbiljiti cijeli posao uskla|ivanja zakonodavstva. Prije potpisivanja Sporazuma o stabilizaciji i pridruìvanju izradit }e se Strategija evropskih integracija, nakon njegovog potpisivanja Nacionalni program za uskla|ivanje pravnog poretka BiH sa kompletnim acquisom. Oba dokumenta }e dodatno sistematizirati cijeli proces evropskih integracija i odrediti njegov vremenski okvir. Strategija je ne{to generalniji dokumenat, koji daje okvirne smjernice. Nacionalni program za usvajanje acquisa odredit }e dinamiku usvajanja konkretnih politika i reformi koje }e pribliìti BiH punopravnom ~lanstvu. Ovaj posljednji se priprema u fazi ugovornih odnosa, odobrava i potpuno primjenjuje u fazi pregovora za pristupanje Evropskoj uniji. Njegova struktura je uporediva sa kriterijima Kopenhagena. Bit }e to prilika za dràvni aparat da nau~i prakticirati strate{ko planiranje i vi{egodi{nje budètsko planiranje. Zahvaljuju}i tome, lak{e }e se odre|ivati prioriteti i efikasnije tro{iti finansijska pomo} Evropske unije i drugih donatora. U fazi ugovornih odnosa, od BiH se o~ekuje postepeno preuzimanje odgovornosti i ve}e u~e{}e u upravljanju fondovima Evropske unije. Umjesto Delegacije Evropske komisije, koja vodi procedure nabavki i ugovara poslove u ime BiH, nadle`nost za te poslove i dono{enje odluka preuzima lokalna vlast. Kompletan prenos ovlasti trebao bi biti okon~an prije pristupanja 152

Evropskoj uniji. Ovaj proces je reguliran ~lanom 164 Uredbe o finansijskom upravljanju.230 Njime su odre|eni kriteriji, kada i pod kojim uvjetima Evropska komisija odlu~uje o stepenu prenosa nadle`nosti na dràvu korisnicu finansijske pomo}i. Lo{e iskustvo u postdejtonskom vremenu, kada je BiH na raspolaganju imala program PHARE, uskratilo je na{oj dràvi velika finansijska sredstva i zna~ajne reforme. Sve vrijeme tro{enja sredstava iz programa CARDS do kraja 2004., Evropska komisija je samostalno odlu~ivala o na{im prioritetima. Sa dejtonskim mentalitetom, u kojem dràva nije sposobna samostalno strate{ki planirati, odre|ivati sopstvene prioritete, praviti idejne projekte, raspisivati tendere itd., ne moè ni biti ugovornih odnosa sa Briselom. Ugovorni odnosi, kao novi krug obaveza, neuporedivi su sa svim prethodnim preporukama Evropske unije. Po~etak i brzina provedbe Sporazuma zavisit }e od politi~ke volje, organiziranosti i kapaciteta institucija BiH. Me|utim, one }e, iznad svega, zavisiti od kvaliteta rje{avanja dviju preostalih dejtonskih dilema. Prva se odnosi na status visokog predstavnika u BiH. Drugo pitanje je iskren i otvoren razgovor o ustavnim promjenama i postignuta saglasnost svih politi~kih subjekata o stvaranju funkcionalne i odrìve BiH koja je sposobna preuzimati i efikasno primjenjivati sve evropske standarde na cijeloj svojoj teritoriji. U vezi sa ovim dvjema stvarima, postoji jedan paradoks u BiH. One politi~ke opcije koje se zalaù za ustavne promjene nerijetko govore o nu`nosti bonskih ovlasti i postojanju OHR-a. S druge strane, oni koji se protive promjenama Ustava BiH èstoko kritiziraju visokog predstavnika kada koristi bonske ovlasti i sankcionira politi~ke predstavnike koji kr{e ili opstruiraju implementaciju Dejtonskog sporazuma. Ni prvi a ni drugi nisu iskreni i ne mogu biti upravu. Da se razumijemo, reforma ustava ne ide bez ukidanja OHR-a. Ako je u vrijeme dobrovoljnog usagla{avanja nacionalnog zakonodavstva sa evropskim visoki predstavnik za BiH i trebao biti angaìran, prelazak u fazu obavezne harmonizacije dovodi ga pred svr{en ~in. Nastala praznina se upotpunjuje kroz ve}e u~e{}e i 153

odgovornost Evropske unije, struktura koje }e se tada formirati, Vije}a za stabilizaciju i pridruìvanje i Parlamentarnog odbora za stabilizaciju i pridruìvanje EU i BiH. Visoki predstavnik postaje specijalni predstavnik EU-a, koji koordinira rad sve {ire evropske familije u BiH. U Makedoniji, koja je ve} potpisala Sporazum sa EU-om, tako|er postoji specijalni predstavnik EU-a, koji pomaè toj zemlji na njenom putu evropskih integracija. Samo u tom kapacitetu, Paddy Ashdown ili neko ko }e ga zamijeniti, moè biti od pomo}i institucijama BiH. Smanjenje ovlasti OHR-a i promjena Ustava BiH tako|er su dominirale u izlaganju Paddyja Ashdowna pred Venecijanskom komisijom Vije}a Evrope 8. oktobra 2004. Kako je najavljeno, oba pitanja }e biti dominantna 2005. i 2006, u periodu pred potpisivanje Sporazuma o stabilizaciji i pridruìvanju. Dosada{nja lo{a iskustva usvajanja zakona, spore ili nikakve primjene, uporediva su samo sa brzinom kojom se Albanija pribliàva Evropskoj uniji. Bez obzira {to tada nije stupio na snagu, Hrvatska je intenzivno provodila svoj Sporazum od 2001. do 2003, nakon ~ega je podnijela zahtjev za punopravno ~lanstvo u EU. U slu~aju BiH, brza implementacija svih ta~aka Sporazuma, te podno{enje zahtjeva za ~lanstvo, dvije godine od njegovog potpisivanja je previ{e idealizirana opcija. Pore|enje sa Hrvatskom bit }e mogu}e ako se pristupi radikalnim promjenama i rije{e dva spomenuta pitanja. Ako pratimo pozitivni scenario, u kojem sam predvidio da bi se Sporazum mogao potpisati krajem 2006, Bosna i Hercegovina bi mogla podnijeti zahtjev za punopravno ~lanstvo 2-3 godine kasnije. U protivnom, ako nastavimo imati visokog predstavnika u bilo kakvom aran`manu i nefunkcionalnu dràvnu strukturu ne}emo biti uporedivi ni sa Albanijom. Svaka zemlja koja nakon potpisivanja Sporazuma èli brzo podnijeti zahtjev za ~lanstvo u EU, priprema detaljan plan njegove realizacije sa preciznim rokovima i nosiocima zadataka. BiH ve} ima iskustvo pripreme i provedbe manje kompliciranog Plana provedbe 16 prioritetnih podru~ja iz Studije izvodljivosti. Nje154

gova realizacija svojevrsna je priprema BiH za provedbu sloènijeg i ambicioznijeg programa, koji }e uslijediti potpisivanjem Sporazuma o stabilizaciji i pridruìvanju.

U Evropu ukidanjem OHR-a Po~etak primjene izlazne strategije me|unarodnog reìma iz BiH je u njegovoj uspje{noj transfomaciji u strategiju evropskih integracija.231 Ove godine bit }e obiljeèna desetogodi{njica od potpisivanja Dejtonskog mirovnog sporazuma. Bit }e to prilika da se sumiraju rezultati i sagleda uloga me|unarodne zajednice u postkonfliktnom periodu u BiH. Da li se nakon deset godina mira moè govoriti o okon~anju protektorata? Pozitivan odgovor zna~i da je to bila "uspje{na misija", negativan da smo sve vrijeme "mirovali u la`nom kretanju."232 Prvih poslijeratnih godina, institucije vlasti u BiH zbog nepostojanja politi~ke volje nisu imale nikakvo vlasni{tvo nad usvajanjem va`nih dràvnih odluka potrebnih za stabilizaciju, unutra{nju integraciju i kona~no priklju~enje evropskim integracijama. Tada su ameri~ki pritisak, uloga visokog predstavnika i bonske ovlasti bili potrebni za bilo kakvo funkcioniranje dràve. Danas je situacija druga~ija, mir vi{e nije ugroèn, dominiraju tranzicijska pitanja. Umjesto nametanja, dràvna vlada usvaja va`ne zakone uz asistenciju, prije svega Evropske unije. To svakako nije dovoljan razlog za potpuno ukidanje nadle`nosti visokog predstavnika. Prvenstveno, zbog spore provedbe va`nih reformi u oblastima sigurnosti, odbrane, policije i nesaradnje sa Ha{kim tribunalom. Za dvije godine, kada i ako se ove reforme uspje{no okon~aju, BiH moè o~ekivati potpisivanje i primjenu Sporazuma o stabilizaciji i pridruìvanju sa EU-om. Tada }e nu`no biti ukidanje bonskih ovlasti i prestanak misije OHR-a. U prvih nekoliko godina nakon uvo|enja bonskih ovlasti, statistika biljeì pove}an anga`man visokog predstavnika u smislu 155

nametanja novih zakona. Carlos Westendrop je, u toku svog dvogodi{njeg mandata, nametnuo 45 zakona.233 Mada je njegov nasljednik Wolfgang Petrich najvi{e govorio o nu`nosti preuzimanja vlasni{tva nad procesom reformi, najvi{e je koristio bonske ovlasti. Ako posmatramo statistiku OHR-a u posljednje tri godine biljeìmo zna~ajno smanjenje nametanja zakona i amandmana na zakone u BiH. Trideset dva zakona su nametnuta u 2002, godinu dana kasnije 14, a u 2004. godini svega 3 zakona. Kori{tenje bonskih ovlasti, u smislu davanja amandmana na predloène zakone, tako|er je u opadanju. U toku 2002. godine, visoki predstavnik za BiH je intervenirao 37 puta, godinu dana kasnije 28 puta. U toku 2004. imao je 17 amandmanskih intervencija. S druge strane, zbog nepo{tivanja saradnje sa Ha{kim tribunalom, pove}an je broj smijenjenih politi~ara sa 8 u toku 2002. na 65 do kraja druge tre}ine 2004.234 I ova posljednja statistika moè se promatrati u svjetlu brèg uklanjanja onih politi~ara koji bi mogli biti opstrukcija izgradnji institucija BiH u vrijeme kada ne bude bonskih ovlasti i visokog predstavnika za BiH. Smanjeni anga`man OHR-a rezultat je ve}eg u~e{}a institucija BiH, asistencije Evropske komisije i zemalja ~lanica EU-a. Umjesto OHR-a, zakone }e i ubudu}e praviti i usvajati institucije BiH uz pomo} EU-a, koriste}i se njenim finansijskim i tehni~kim programima pomo}i. Iz ugla OHR-a, neke stvari tako|er ukazuju na njegovu izlaznu strategiju. Prvo je 24. avgusta 2004. najavljeno smanjenje osoblja za 25% i preustroj sjedi{ta, regionalnih i terenskih ureda. Tada je Paddy Ashdown naglasio da je "ostalo jo{ stvari koje se moraju uraditi ali }e u tome sve vi{e pomagati Evropska unija". Ta najava ve} je i realizirana. Par mjeseci kasnije, na konferenciji pod nazivom Iza hladnog rata: Strategija za ekonomsku rekonstrukciju i upravljanje postkonfliktnim situacijama, odrànoj u Berlinu, Ashdown je najavio "mogu}nost smanjenja izvjesnih ovlasti me|unarodne zajednice". Tom prilikom je naglasio: "Pred Bosnom i Hercegovinom stoji jasno odredi{te - Evropa."235 156

Na jednom konkretnom primjeru tako|er je vidno preno{enje ingerencija sa visokog predstavnika BiH na institucije Evropske unije. Mada je Paddy Ashdown formalno uspostavio Komisiju za rekonstrukciju policije u BiH, institucije Evropske unije su u potpunosti preuzele superviziju nad njenim radom. Pored Wilfrieda Martensa, predsjednika Komisije i biv{eg premijera Belgije, najve}i doprinos njenom radu dali su komesar Chris Patten i visoki predstavnik za Zajedni~ku vanjsku i sigurnosnu politiku Xavier Solana. Sekretarijat kojeg je formirao OHR da nadgleda rad Komisije tako|er se uglavnom sastoji od evropskih predstavnika EUPM-a, Delegacije Evropske komisije i drugih. Ovakav pozitivan trend mora se nastaviti. On treba biti krunisan potpunim preuzimanjem odgovornosti za nastavak evropskih integracija i ukidanjem misije visokog predstavnika za BiH. [to se prije to desi, prije }e se Sporazum potpisati i primijeniti. Time su {anse za ranije pristupanje Evropskoj uniji realnije. U protivnom, nastavit }e se igre bez granica. Zamjenik {efa Zastupni~kog kluba Demokri{}anske unije u Bundestagu Wolfgang Schauble smatra da Bosni i Hercegovini uskoro vi{e ne}e biti potrebna institucija visokog predstavnika me|unarodne zajednice. On je u intervjuu za austrijske medije rekao da je okvirni datum za kraj OHR-a "uspje{no pristupanje Sporazumu o stabilizaciji i pridruìvanju sa EU-om".236 Predsjedavaju}i Predstavni~kog doma Parlamentarne skup{tine BiH Martin Ragu` "nagla{ava da je postoje}a uloga me|unarodnog faktora na neki na~in inkonpatibilna sa ~lanstvom na{e zemlje u Vije}u Evrope i njenim evropskim putem. Nu`no je i}i na transfer ovlasti i kompetencija koje sada ima OHR na doma}e institucije."237 Po njegovom mi{ljenju, {to se prije to desi, bit }e bolje za gra|ane ove zemlje, jer nije mogu}e da institucije BiH imaju "samo formalnu odgovornost, a su{tinski nemaju kapaciteta da upravljaju procesima". Predsjedavaju}i Vije}a ministara BiH Adnan Terzi} tako|er smatra da je realno o~ekivati da se smanje ovlasti OHR-a. Prema njegovom mi{ljenju, to ne zavisi od me|unarodne zajednice, ve} od 157

na{ih politi~ara. Novinar i analiti~ar Zekerijah Smaji} vjeruje da }e se, prije ili kasnije, morati dogovoriti ko je nadleàn za sudbinu zemlje, demokratski izabrani organi vlasti, koji su priznati od me|unarodne zajednice ili je odgovoran dobro}udni despot koji se svake dvije godine smjenjuje na ~elu Ureda visokog predstavnika, u skladu sa Dejtonskim sporazumom. Gospodin Smaji} je ubije|en da potpisivanje Sporazuma o stabilizaciji i pridruìvanju sa Evropskom unijom nije realno ukoliko i dalje imamo postoje}i dejtonski aran`man i sistem poluprotektorata. U toku 2005. o~ekuju se ozbiljni razgovori na tu temu, ako ni{ta drugo a onda zbog desetogodi{njice potpisivanja Dejtonskog mirovnog sporazuma. Slijede}a, 2006, kada su op}i izbori i kada postoje {anse da BiH zaklju~i Sporazum o stabilizaciji i pridruìvanju sa EU-om, moè biti godina zavr{etka misije OHR-a. To se, naravno, ne}e desiti tek tako, odlukom Vije}a za implementaciju mira nego }e biti rezultat sazrijevanja institucija BiH, koje }e biti sposobne da samostalno, uz pomo} Evropske komisije i zemalja ~lanica Evropske unije, nastave sa neophodnim reformama. "Sada je osnovno stvoriti kriti~nu masu politi~ara, iz sva tri naroda, iz cijele BiH, koji }e se dogovoriti i time umanjiti uticaj me|unarodne zajednice. Bilo bi vrlo kontraproduktivno da, ukoliko nema te kriti~ne mase, me|unarodna zajednica sama sebi oduzima ovla{tenja."238 Dok Sporazum o stabilizaciji i pridruìvanju, s jedne strane, pove}ava kompetentnost i odgovornost lokalnih vlasti, bonske ovlasti, s druge strane, pove}avaju njihovu ovisnost i neodgovornost. Svako odlaganje ugovornih odnosa je odlaganje ukidanja visokog predstavnika. Ukoliko to potraje, na politi~koj sceni moè ostati samo "vladavina najgorih", politi~ari bez dostojanstva koji pristaju da prividno vladaju, da im se name}e i da ih se smjenjuje. Gra|ani ne}e imati nikakve èlje da direktno ili indirektno u~estvuju u demokratskim procesima. Mladi }e i dalje imati averziju prema politici. Poluprotektorat }e biti njihova sudbina i perspektiva, ~lanstvo u EU snovi daleki. 158

U Evropu promjenom Ustava Vi{e nije pravo pitanje ho}e li biti ustavnih promjena, nego kada }e se one desiti i koji }e politi~ki subjekti imati hrabrosti i odgovornosti da se oko toga dogovore, kako bi trasirali put evropskih integracija. Ujedinjenu Evropu su inicirali i stvarali hrabri dràvnici, politi~ke veli~ine poput Roberta Schumana, Konrada Adenauera, Alcide de Gasparia i drugih. Za stvaranje ujedinjene BiH u ujedinjenoj Evropi neophodni su tako|er politi~ki vizionari, neoptere}eni nacionalnim barijerama, pro{lo{}u i podjelama. Prva prilika je ulazak u fazu ugovornih odnosa sa Evropskom unijom. Kao me|unarodni pravni akt, Sporazum o stabilizaciji i pridruìvanju ima primat nad nacionalnim zakonima BiH, uklju~uju}i i sam Ustav. S obzirom na politi~ku saglasnost oko pristupanja Evropskoj uniji, Sporazum moè biti vodilja politi~kim strankama da se lak{e, uz vi{e me|usobnog povjerenja, kona~no i dogovore oko prvih poslijeratnih promjena. Dejtonski aran`man je napravljen kako bi se suzbio strah jednog naroda od druga dva, briselski koncept se izdiè iznad nacionalnih, dràvnih i regionalnih barijera i nudi saradnju radi interesa i op}eg dobra svih. Stoga je 2006, kao prilika za potpisivanje Sporazuma, i godina mogu}ih ustavnih promjena u BiH. Kao {to su ciljevi dejtonskog ustrojstva bili zaustavljanje rata, izgradnja mirne i stabilne BiH, tako }e cilj njegove prve poslijeratne promjene biti stvaranje funkcionalne, racionalne i efikasne dràvne strukture, koja }e omogu}iti i garantirati provedbu svih ta~aka iz budu}eg Sporazuma o stabilizaciji i pridruìvanju sa EU-om. Pravi razlozi za promjenu Ustava BiH leè u potrebi stvaranja takve dràvne strukture koja }e biti u stanju usaglasiti svoje zakonodavstvo sa preko 100.000 stranica gusto kucanog teksta, objavljenog u Slu`benom listu Evropske unije i efikasno ga primijeniti u praksi. U posljednjih nekoliko godina svjedoci smo niza inicijativa za promjenu Ustava BiH. U magazinu BH Dani239 objavljeno je pi159

smo grupe intelektualaca upu}eno visokom predstavniku Wolfgangu Petritchu sa zahtjevom da suspendira sve organe zakonodavne vlasti i uspostavi protektorat sa trajanjem od jedne godine, kako bi me|unarodna zajednica ispravila sve manjkavosti koje onemogu}avaju razvoj BiH. Hrvatska demokratska zajednica (HDZ) je tokom 2000. predloìla kantonizaciju BiH i ukidanje entiteta. Kasnije je ova inicijativa prerasla u formiranje tre}eg entiteta sa hrvatskom ve}inom. U februaru 2003. godine, grupa intelektualaca240 je uputila Evropskom parlamentu i Vije}u Evrope zahtjev za uspostavu tre}e republike bez entiteta, zasnovane na principu "racionalne regionalizacije". Socijaldemokratska partija BiH (SDP) je u maju 2003. uputila u parlamentarnu proceduru Inicijativu za promjenu Ustava BiH, koja bi omogu}ila stvaranje socijalne i decentralizirane Republike BiH, bez entiteta. Hrvatska selja~ka stranka BiH (HSS) je tako|er ukazala na potrebu radikalnih promjena u ustrojstvu BiH jer je po njima "Dejtonski ustav, kao dio ugovora o miru, davno prevladan". Sulejman Tihi}, ~lan Predsjedni{tva BiH smatra da je Dejtonski sporazum iscrpio svoje mogu}nosti i da on sada postaje jedna vrsta ko~nice daljnjeg razvoja i uspjeha u evroatlantskim integracijama.241 Posljednji prijedlog za promjenu Ustava BiH odnosi se na ~lanove Alumni asocijacije Centra za interdisciplinarne studije BiH, mlade intelektualce Midhata Izmirliju i Denisa Gratza. Njihov prijedlog je objavljen u ~asopisu Novi pogledi, Centra Alumni asocijacije, u drugoj polovini 2004. Bio je to jedini prijedlog sa orginalnim tekstom. U manjem entitetu mogu se primijetiti dva pribli`na, mada razli~ita stava. Prvi se odnosi na aktuelnu vlast, drugi na opoziciju, prvenstveno Stranku nezavisnih socijaldemokrata (SNSD). Predsjednik manjeg entiteta Dragan âvi} smatra da su efikasnost i dejtonsko ustrojstvo komplementarni. "Reforme koje vode dru{tvo iz dejtonske u evropsku fazu moraju biti bazirane na Dejtonskom sporazumu, {to podrazumijeva izgradnju efikasne i decentralizirane BiH, u kojoj }e funkcionirati RS i sve njene institucije."242 Da BiH ne moè u}i u Evropsku uniju sa 160

ovakvim ustavom potvrdio je Milorad Dodik, predsjednik SNSD-a, u gostovanju u CD-u sa Senadom Hadìfejzovi}em, 11. decembra 2004. Njegovo mi{ljenje je da je potrebno napraviti "novi evropski ustav uz u~e{}e RS-a u cijelom procesu".243 Ustavnopravni eksperti iz manjeg bh. entiteta smatraju neprihvatljivom tezu da su postoje}a ustavna rje{enja prepreka evropskim integracijama. To obrazlaù ~injenicom da ~lan 1, ta~ka 4244 Ustava BiH tretira slobodan protok ljudi, roba, kapitala i usluga, izgradnju jedinstvenog ekonomskog prostora BiH. U ~lanu 2 Ustav BiH garantira i po{tivanje Evropske povelje o ljudskim pravima, ekonomska i socijalna prava itd. Eksplicitno se navodi da }e Evropska konvencija i svi njeni protokoli imati prednost u odnosu na nacionalno zakonodavstvo.245 Ustav BiH predvi|a da se, pored ve} spomenutih nadle`nosti institucija BiH,246 entiteti mogu dogovoriti o preno{enju novih nadle`nosti. Dr. Mile Dmi~i} sa Pravnog fakulteta u Banjoj Luci smatra da nadle`ni organi i sa postoje}im ustavnim rje{enjima mogu u mnogo ve}oj mjeri u~estvovati u harmonizaciji ekonomskog sistema i prakse sa standardima EU-a.247 Profesor sa Banjalu~kog univerziteta dr. Miodrag @ivanovi} smatra da je dilema za ili protiv Dejtona la`na dilema koja ne dovodi do rje{enja.248 S druge strane, profesor Edin [ar~evi} sa Pravnog fakulteta u Lajpcigu ukazuje na ustavnopravne paradokse Dejtona i me|usobno suprotstavljene propise koji onemogu}avaju primjenu nekih Ustavom zagarantiranih prava. Ti paradoksi su: demokratija nasuprot etnokratije, dràvni suverenitet nasuprot nosioca suvereniteta, pravna dràva nasuprot konstitutivnosti naroda, savezna dràva nasuprot saveza dràva itd. Evropska konvencija o za{titi ljudskih prava je ustavna kategorija, ~ime su garantirane demokratske vrijednosti. Me|utim, pasivno bira~ko pravo, zagarantirano Evropskom konvencijom je u drugom dijelu istog Ustava onemogu}eno. "Po{tovanje ljudskih prava i sloboda je, ustvari, po{tovanje bo{nja~kih, srpskih i hrvatskih kolektivnih prava i sloboda koje arbitrarno i prema trenutnoj konstelaciji 161

mo}i odre|uju vladaju}e etnopoliti~ke oligarhije."249 Slobodan protok ljudi, roba, kapitala i usluga jeste ustavna kategorija. Me|utim, jedinstveni ekonomski prostor nije zaìvio ni devet godina od potpisivanja Dejtonskog sporazuma. Proizvo|a~i iz oba entiteta uskra}eni su za me|uentitetsku trgovinu zbog razli~itih ograni~enja, trgovinskih barijera i proceduralnih pitanja. Dr. [ar~evi} isti~e da to moè voditi situaciji u kojoj cjelokupan sistem proizvodi haoti~nu atmosferu, odnosno stanje koje se u okvirima tog sistema vi{e ne moè ujedna~iti.250 "U kontekstu EU-a, BiH je anomalija koja dodatno komplicira ukupnu situaciju pozicije multikulturalizma unutar politike EU-a."251 Ustav je presedan u teoriji i praksi ustavnog prava. Nije ekskluzivno unutra{nji pravni akt u materijalnom, formalnom i proceduralnom pogledu, {to bi trebao biti, nego je sastavni dio Op}eg okvirnog sporazuma za mir u BiH i dio vi{estranog me|unarodnog ugovora.252 Dosada{nja iskustva, mada je rije~ o dobrovoljnoj harmonizaciji, potvr|uju tezu da dejtonsko ustrojstvo i efikasnost ipak nisu kompatibilni. Prvi problem se odnosi na sporo usvajanje usagla{enih zakonskih propisa, drugi na slabu ili nikakvu implementaciju. Radi kvalificiranja za izradu Studije izvodljivosti, institucije BiH su ispunjavale 18 elementarnih preporuka Mape puta EU-a skoro tri godine. Usvojeni zakoni su u boljoj varijanti "puki beìvotni institucionalizam".253 U goroj, oni se uop}e ne primjenjuju u entitetima. Entitetske institucije, ~ije su ingerencije prenesene na dràvni nivo, u dobroj mjeri se ne uskla|uju sa novim dràvnim agencijama, institutima, uredima. O~iti primjeri su statistika, za{tita potro{a~a, standardi itd. Sa dejtonskim mentalitetom, brzina usvajanja zakona }e ostati ista, njihova primjena slaba ili nikakva. Te{ko da bilo koja zemlja moè u}i u Evropsku uniju sa trinaest ustava, isto toliko parlamenata, vlada i 180 ministara i ministarstava. BiH sa deset kantonalnih, dva entitetska i jednim dràvnim ustavom, da ne govorimo o pravnom sistemu Distrikta Br~ko, ne samo da ne moè pristupiti Evropskoj uniji nego usporava i dovodi u pitanje uspostavljanje ugo162

vornih odnosa sa EU-om. Venecijanska komisija je o ustrojstvu BiH posljednji put organizirala raspravu 8. oktobra 2004. "Da li }e zadràti vaè}i ustav i snositi ekonomske, socijalne i politi~ke posljedice ili }e donijeti ustavne promjene koje su potrebne kako bi BiH postala stabilna, funkcionalna i prosperitetna zemlja u okviru Evropske unije"254 odlu~it }e doma}i politi~ari. Za razliku od Hrvatske, BiH je decentralizirana, sa nekoliko pravnih sistema, dràvnim, entitetskim i kantonalnim. Svaki nivo ima svoju zakonodavnu i izvr{nu vlast. I svaki od ovih sistema treba biti usagla{en sa zakonodavstvom EU-a. Tako|er je asimetri~no ure|ena, sa jednim entitetom koji je previ{e unitaran i drugim koji je previ{e decentraliziran. "Takve strukture ne bi funkcionirale ni u mitskoj utopiji."255 Izvr{na i zakonodavna vlast Distrikta Br~ko, koju postoje}i ustavni aran`man ne poznaje, tako|er treba usvojiti i primijeniti evropske standarde. Postavlja se pitanje kako osigurati potpunu primjenu evropskog zakonodavstva u ovako ure|enoj dràvi. Ko ima odgovore na ta pitanja? Mo`da je to i mogu}e, me|utim, sumnjam da za realiziranje tako komplicirane misije, pod uvjetom i da ima politi~ke volje, postoje sposobni ljudi i znanje, da ne govorimo o finansijskom aspektu i poskupljenju cijelog procesa. Mada je daleko funkcionalnija od BiH, Hrvatska je, u vrijeme ugovornih odnosa sa EU-om, promijenila svoj Ustav i prilagodila ga potrebama novog vremena i novih izazova. Gdje je danas BiH u odnosu na Hrvatsku u procesu evropskih integracija? Odlukom Ustavnog suda BiH o konstitutivnosti Bo{njaka, Srba i Hrvata na cijelom njenom podru~ju, ustavi entiteta ve} su se promijenili. Formiranje Ministarstva odbrane, obavje{tajnih, sigurnosnih i drugih dràvnih agencija omogu}eno je {irokim tuma~enjem postoje}eg ustava. Oko posljednjih odluka, politi~ke stranke iz oba entiteta su i mogle posti}i saglasnost u skladu sa postoje}im ustavom i prenijeti nadle`nosti sa entitetskog na dràvni nivo. Me|utim, ukidanje Doma za ljudska prava, kao dejtonske kategorije, i stvaranje Distrikta Br~ko, kao 163

zasebnog pravnog sistema, nu`no je evidentirati u najvi{em pravnom aktu dràve. Prije ili kasnije, novi ustavni prijedlog }e morati registrirati ove promjene. Trenutno u BiH postoji nekoliko komisija, ekspertnih grupa koje rade na razli~itim prijedlozima ustavnih promjena. Ukoliko funkcionalnost i racionalnost budu osnovni princip za novo dràvno ustrojstvo, budu}e rje{enje }e biti bolje od onog sastavljenog u vojnoj bazi. Da se ne radi o nemogu}oj misiji, govori nam ustavno ustrojstvo Belgije, jedne od nekoliko federalnih dràva u sastavu Evropske unije. Nacionalne zajednice flamanskog, francuskog i germanskog govornog podru~ja, u okviru flamanskog, valonskog i briselskog regiona, nisu bile prepreka Belgiji da usvoji i efikasno primijeni evropsko zakonodavstvo. Belgija, kao vi{estrana~ka parlamentarna demokratija, primjenjuje sve postoje}e konvencije o za{titi ljudskih prava i sloboda. Budu}i pravni poredak BiH mora otkloniti sve prepreke za efikasno usvajanje i jedinstvenu primjenu zakonodavstva Evropske unije na cijeloj njenoj teritoriji. U najmanju ruku, potrebno je obezbijediti koherentan sistem zakonodavstva, gdje je svaki zakonski akt dio sistema dràve. Usvajanje entitetskih zakona koji reguliraju istu oblast, nezavisno jedan od drugoga, komplicira i usporava cijeli proces evropskih integracija. U suprotnom, niti moè biti efikasne primjene Sporazuma, niti }e uop}e biti ugovornih odnosa sa EU-om, da ne spominjem napredniju fazu, pregovore o ~lanstvu i pristupanje Evropskoj uniji. Ako je ukidanje bonskih ovlasti OHR-a prva, onda su ustavne promjene druga posljedica pribliàvanja Sporazumu o stabilizaciji i pridruìvanju sa Evropskom unijom. Mada se o tome nikako ne govori, postoji mogu}nost da se Dejtonski ustav promijeni, ne jednom nego dva puta prije punopravnog ~lanstva u EU. Prva izmjena Ustava odnosi se na prelazak iz dobrovoljnog u fazu obaveznog usagla{avanja doma}eg zakonodavstva sa evropskim pravnim normama. Druga promjena se odnosi na za164

vr{etak pregovora o punopravnom ~lanstvu i potpisivanje Ugovora o pristupanju sa Evropskom unijom. Tada bi se dio suvereniteta BiH prenio na Evropsku zajednicu radi supremacije komunitarnog prava i njegove primjene u svim zemljama ~lanicama. O prvoj promjeni se puno vi{e govori, pi{e i polemizira. O drugoj }e biti vi{e govora kada zapo~nu pregovori oko pristupanja BiH punopravnom ~lanstvu EU.

Od potencijalnog kandidata do statusa kandidata za ~lanstvo u EU Nakon uklanjanja dejtonskih tekovina, zna~ajne primjene Sporazuma o stabilizaciji i pridruìvanju, a prije po~etka pregovora o pristupanju u EU, BiH }e pro}i kroz fazu podno{enja zahtjeva za punopravno ~lanstvo. Stupanje Sporazuma na snagu nije preduvjet za njegovo podno{enje. Takvo iskustvo imale su Estonija, Latvija, Slovenija i Litvanija u Procesu pridruìvanja i Hrvatska u Procesu stabilizacije i pridruìvanja. Posljednja je podnijela zahtjev za punopravno ~lanstvo 2003, nakon primjene ve}ine ugovornih obaveza. Bilo je to godinu dana prije nego {to je Sporazum i stupio na snagu, kada ga je Italija, kao posljednja od zemalja ~lanica EU-a, ratificirala krajem 2004. Preduvjet je zrelost dràve, demonstracija politi~ke volje i interesa da se iza|e iz faze pridruìvanja i u|e u fazu pristupanja. Zahtjev za ~lanstvo potpisuje predsjednik dràve ili vlade. U njemu se isti~e evropska pripadnost i spremnost za prihvatanje svih obaveza koje proizlaze iz ~lanstva. Tako|er se prilaè prate}a dokumentacija u kojoj se navode dotada{nja postignu}a u procesu evropskih integracija. Podno{enje zahtjeva je unutra{nja politi~ka odluka institucija vlasti, koje same odlu~uju kada je pravo vrijeme za takav potez. U slu~aju Hrvatske bilo je razli~itih mi{ljenja. Oni malo oprezniji su smatrali da je Evropska unija te godine bila zaokupljena pro{irenjem sa deset novih ~lanica i nastavkom pregovora sa Rumunijom i Bugarskom. Vjerovali su da 165

treba sa~ekati prve reakcije Evropske unije nakon najnovijeg vala pro{irenja sa deset zemalja srednje i isto~ne Evrope 1. maja 2004, te da treba sa~ekati potpunu primjenu Sporazuma o stabilizaciji i pridruìvanju i njegovo stupanje na snagu. Me|utim, prevagnulo je mi{ljenje onih koji su zagovarali podno{enje zahtjeva prije nego {to se ta dva, tri uvjeta ispune. I bili su upravu. Cijelom postupku se pristupa krajnje ozbiljno i sistematski. Prije podno{enja svog zahtjeva, hrvatske vlasti su 10. oktobra 2002. usvojile Odluku o osnivanju Radne grupe za njegovu pripremu. Ured predsjednika, Sabor, Vlada Hrvatske, Ministarstvo vanjskih poslova i Ministarstvo evropskih integracija odredili su {esnaest ~lanova te grupe. Uz pripremu samog teksta, svih aktivnosti u vezi sa podno{enjem zahtjeva, jedan od zadataka Radne grupe bila je i izrada multimedijalnog mini CD-a na engleskom jeziku sa klju~nim informacijama u vezi sa nastojanjima Hrvatske da postane slijede}a dràva kandidatkinja za ~lanstvo.256 Isti postupak treba o~ekivati i u Bosni i Hercegovini. Od podno{enja zahtjeva za ~lanstvo do odluke o pokretanju pregovora, uklju~ene su skoro sve va`nije institucije Evropske unije. Prema ~lanu 49 Ugovora o Evropskoj uniji, zahtjev se podnosi dràvi ~lanici koja u to vrijeme predsjedava Vije}em ministara Evropske unije. Vije}e ministara EU-a upu}uje zahtjev Evropskom vije}u, koje od Evropske komisije traì izradu mi{ljenja o spremnosti zemlje da pregovara pristupanje Evropskoj uniji. Tek nakon toga, Evropska komisija priprema i {alje podnosiocu zahtjeva detaljan upitnik od nekoliko hiljada pitanja. Ve}ina dràva srednje i isto~ne Evrope koje su ve} postale punopravne ~lanice, dobila je ovaj upitnik 1996. Upitnik je imao oko 150 stranica, a rok za pripremu odgovora bio je oko tri mjeseca. Evropska komisija se manje zanima za stanje jedne zemlje u fazi pridruìvanja nego u fazi pristupanja Evropskoj uniji. Ovaj upitnik je obi~no desetak puta detaljniji od upitinika koji se odnosi na izradu Studije izvodljivosti za po~etak pregovora oko reguli166

ranja ugovornih odnosa. Upitnik kojeg je dobila Hrvatska imao je preko 4.000 pitanja. Pore|enja radi, Bosna i Hercegovina je u fazi izrade svoje Studije izvodljivosti, radi ulaska u fazu ugovornih odnosa, dobila 346 pitanja. Makedonija je bila prva zemlja regiona koja je potpisala Sporazum o stabilizaciji i pridruìvanju sa Evropskom unijom. Svoj zahtjev za punopravno ~lanstvo predala je 2004. Od zemalja srednje i isto~ne Evrope, zahtjeve za punopravno ~lanstvo prve su podnijele Ma|arska i Poljska 1994, zatim su uslijedile Rumunija, Slova~ka, Latvija, Estonija, Litva i Bugarska 1995, te na kraju Slovenija i ê{ka 1996. Kipar i Malta su svoje zahtjeve predale 1990, Malta je obnovila svoj zahtjev 1998. One dràve koje su zahtjeve podnijele ranije, duè su i ~ekale pozitivno mi{ljenje Evropske komisije. Na osnovu ponu|enih odgovora i nekih drugih pokazatelja, Evropska komisija donosi mi{ljenje kojim ocjenjuje stanje i mogu}nosti zemlje da ispuni sve uvjete za ~lanstvo i usvaja preporuku za po~etak pregovora o pristupanju u punopravno ~lanstvo. Ovo mi{ljenje moè biti pozitivno, negativno ili uvjetno pozitivno. Negativno mi{ljenje zahtjeva ponavljanje cijelog postupka u neko sretnije vrijeme, uvjetno pozitivno mi{ljenje usporava daljnju integraciju u EU za onaj period koji je neophodan za ispunjavanje dodatnih obaveza. Ove aktivnosti su uporedive sa postupkom izrade Studije izvodljivosti radi pristupanja fazi ugovornih odnosa sa EU-om. Evropska komisija je dala pozitivno mi{ljenje Kipru 1993, ê{koj, Estoniji, Ma|arskoj, Poljskoj i Sloveniji 1997,257 Bugarskoj, Latviji, Litvaniji, Rumuniji, Malti i Slova~koj 1999.258 Tako su Ma|arska i Poljska od podno{enja zahtjeva do pozitivnog mi{ljenja Evropske komisije ~ekale tri godine, Slovenija i Estonija samo jednu. Hrvatska vlada je odgovaraju}i na pitanja dostavila razne podatke na nekoliko hiljada stranica, zahvaljuju}i ~emu je dobila pozitivno mi{ljenje i preporuku Evropske komisije, a kasnije i potvrdu Evropskog vije}a da pregovori mogu zapo~eti. Kona~no, podnosilac zahtjeva za 167

~lanstvo slu`beno dobija status kandidata na bilateralnoj me|uvladinoj konferenciji sa Evropskom unijom. Hrvatska je u toku 2004. od statusa potencijalnog kandidata zvani~no postala zemlja kandidatkinja za ~lanstvo. Ove formalne korake prolazile su sve zemlje koje su se integrirale u Evropsku uniju. U slu~ajevima Slovenije, Estonije ili Hrvatske, cjelokupan postupak je trajao oko jedne godine, u drugim slu~ajevima radilo se o par godina. Postoje i ekstremni primjeri, poput Turske, koja je od podno{enja zahtijeva za ~lanstvo do po~etka svojih pregovora ~ekala vi{e od petnaest godina. Prvi njen zahtijev, koji je podnesen 1987, ocijenjen je negativno, drugi iz 1989. je odbijen. Deset godina kasnije, u sklopu redovnog izvje{taja259 o napretku Turske, slu`benoj Ankari je priznat status kandidata ali je po~etak pregovora odlagan sve do kraja 2004, kada je odlukom {efova vlada i dràva EU-a kona~no i najavljen za okobar 2005. Ne treba o~ekivati neke zna~ajne promjene u dràvi u vrijeme podno{enja zahtijeva za punopravno ~lanstvo. Pozitivne stvari trebale su se desiti prije tog ~ina. Iskustvo Hrvatske je prilika za institucije BiH da izvuku pouke i nau~e lekcije. Ozbiljna priprema, sna`no lobiranje i posve}enost evropskim ciljevima njene su osnovne karakteristike. Hrvatska vanjska politika bila je apsolutno proevropska, katkad antiameri~ka. Sve politi~ke stranke bile su apsolutno saglasne oko evropskog puta, ne samo deklarativno. [to se manje bude slijedio ovaj primjer, time }e i po~etak pregovora oko priklju~enja biti prolongirano, a punopravno ~lanstvo odlagano. Do 2004. godine, sticanjem statusa kandidata za ~lanstvo, nadle`nost za bilateralne odnose Evropske unije i te zemlje prelazila bi sa Generalnog direktorata Evropske komisije za vanjske poslove na Generalni direktorat Evropske komisije za pro{irenje. Od te godine ovaj posljednji }e, odlukom Evropske komisije, biti nadleàn i za ostale zemlje zapadnog Balkana koje jo{ nisu dobile takav status. To zna~i da }e i za bilateralne odnose BiH i EU-a 168

nadleàn biti evropski komesar za pro{irenje, a ne njegov kolega za vanjske poslove. Ranije je, tako|er, zemljama sa statusom kandidata omogu}eno u~e{}e u kori{tenju brojnih pretpristupnih fondova Evropske unije: TAIEX, ISPA, SAPARD, PHARE, TWINNING i Evropsko partnerstvo. Osim ove finansijske i tehni~ke pomo}i, tako|er su otvarane mogu}nosti u~e{}a u programima Zajednice u podru~ju istraìvanja i obrazovanja, socijalne politike, energetike i transporta, za{tite okoli{a, kulture i javnog zdravstva. Kao zaklju~ak Solunskog samita 2003, neki od ovih instrumenata bit }e dostupni i BiH,260 bez obzira {to za jedno izvjesno vrijeme ne}e postati kandidat za ~lanstvo. Ove pozitivne okolnosti su znak da Evropska unija balansira izme|u zemalja koje brè napreduju u Procesu stabilizacije i pridruìvanja i onih koje zaostaju. Me|utim, ono za {to BiH ne}e imati priliku u narednih par godina, odnosi se na zatvaranje jednog po jednog poglavlja acquisa i potpisivanje Ugovora o pristupanju Evropskoj uniji. Ukoliko Brisel do donese druga~iju odluku, BiH tako|er ne}e mo}i koristiti finansijske instrumente ISPA, SAPARD i PHARE, dok ne dobije status kandidata za ~lanstvo.

Pregovorima do punopravnog ~lanstva Nakon slu`bene potvrde statusa kandidata, a prije po~etka pregovora za ~lanstvo u EU, provodi se analiti~ki pregled uskla|enosti nacionalnog zakonodavstva sa zakonodavstvom EU-a.261 Time se ocjenjuje postoje}i nivo usagla{enosti te utvr|uju podru~ja koja zahtjevaju dodatno prilago|avanje evropskim standardima. Screening sluì kao osnova za bilateralne pregovore izme|u EU-a i zemlje kandidatkinje. Tako|er sluì kao osnova za dopunu Nacionalnog programa za usvajanje acquisa. Njega provode pregovara~ki timovi obiju strana. Nakon screeninga otvaraju se pregovori o poglavljima acquis communautairea. Od ukupno 31 oblasti, zemlje srednje i isto~ne Evrope, su pregovarale njih 29. Posljednje dvije, koje se odnose 169

na institucije i ostala pitanja, nisu bile predmet dogovora. Rumunija i Bugarska su tokom 2004. pregovarale par posljednjih, za njih najkompliciranijih dijelova acquisa. U slu~aju skorih pregovora Hrvatske i Evropske unije, najavljeno je pove}anje broja pregovara~kih poglavlja na 36. "Pregovori o poljoprivredi bit }e podjeljeni na dva dijela, tako da }e se o javnom zdravstvu i sanitarnim pitanjima razgovarati u jednom paketu, a o poljoprivredi u drugom."262 Posljedice pregovaranja, potpisivanja i primjene Sporazuma o stabilizaciji i pridruìvanju su relativno predvidljive. Me|utim, iz ove perspektive, kada smo na samom po~etku evropskih integracija, te{ko se sa sigurno{}u mogu pretpostaviti sve promjene u BiH koje podrazumijevaju prevo|enje 100.000 stranica gusto kucanog teksta objavljenog u Slu`benom listu EU-a u doma}u pravnu praksu. Sloènost tog procesa ilustrira primjer Slovenije, zemlje koja je usvojila i provela 227 zakona i provedbenih propisa radi zatvaranja samo jednog poglavlja - Slobodnog protoka roba. U tom dijelu u~estvovalo je devet dràvnih ministarstava, 19 nezavisnih institucija, uklju~uju}i i nekoliko stotina dobro obu~enih dràvnih slu`benika.263 U direktnoj pripremi pregovora sa EU, u Sloveniji je u~estvovalo 86 dràvnih slu`benika, 14 dràvnih ministarstava i 5 vladinih slu`bi. Slovena~ki pregovara~ki tim je brojao 11 ~lanova i bio je sastavljen od eksperata iz oblasti poljoprivrede, okoli{a, me|unarodnih odnosa, finansijskih pitanja, i jednog ~lana koji je poznavao oblast strukturalnih fondova. Tako|er su bili uklju~eni predstavnici ministarstva: evropskih poslova, finansija i vanjskih poslova, predstavnici slovena~ke banke, privredne komore i vladinog ureda. Pregovara~ki tim se nije mijenjao od po~etka procesa evropskih integracija do pristupanja Evropskoj uniji. Nakon {to su uspje{no zavr{ili svoj posao iskustva koja su podijelili sa svojim kolegama iz regiona su slijede}a: najteì pregovori su kod ku}e, politi~ka podr{ka je preduvjet za uspjeh u fazi pristupanja, a cijeli proces mora biti transparentan i javan kako 170

bi se zainteresirane strane, ne samo informirale nego i u~estvovale u procesu dono{enja va`nih odluka. U slu~aju Hrvatske, procjenjuje se da }e u pregovorima o pristupanju Evropskoj uniji direktno ili indirektno u~estvovati 500 stru~njaka s razli~itih podru~ija.264 Njihov pregovara~ki tim koji je ve} u~estvovao u pregovorima o stabilizaciji i pridruìvanju nije ostao nepromjenjen. U fazi ugovornih odnosa u BiH }e biti uspostavljene odgovaraju}e institucionalne strukture, procedure i metodologija usvajanja i primjene propisa usagla{enih sa acquisom. Tako|er }e biti formirane interinstitucionalne i druge radne grupe po poglavljima acquisa, za uskla|ivanje nacionalnog zakonodavstva. Sve ove strukture i tijela trebat }e prilagoditi novim prilikama u fazi pregovora za punopravno ~lanstvo, u~initi ih jo{ efikasnijim te sprije~iti ponavljanje gre{aka iz pro{losti. U pretpristupnoj fazi, pregovara~ki tim BiH, ukoliko se ne bude mijenjao, bit }e bogatiji za iskustvo u pregovorima za potpisivanje Sporazuma o stabilizaciji i pridruìvanju. Ista prilagodba se odnosi na Nacionalni program za usvajanje acquisa, koji ovoga puta treba imati svoju finalnu strukturu u skladu sa svim pregovara~kim poglavljima. Njegova kona~na verzija }e biti ura|ena na bazi screeninga, koji je prethodio po~etku pretpristupne faze. Njegov sadràj }e uklju~iti ocjenu postoje}eg stanja, pregled postoje}ih institucija, plan usvajanja i uskla|ivanja zakona i njihove primjene, procjenu za neophodne ljudske resurse i procjenu za neophodnu finansijsku pomo}. U slu~aju Slovenije primjena Nacionalnog programa za usvajanje acquisa ko{tala je godi{nje od 2.5% do 4% bruto dru{tvenog proizvoda ove zemlje. Godi{nja dinamika predvi|ala je usvajanje 270 zakona i 700 provedbenih propisa. Anga`man dràvnih slu`benika za potrebe evropskih integracija Slovenije varirao je od 20 po~etkom devedesetih, do 2.000 u vrijeme pristupanja Evropskoj uniji. U toku primjene Sporazuma o pridruìvanju bilo ih je oko 200. 171

Dok primjena Sporazuma o stabilizaciji i pridruìvanju BiH sa Evropskom unijom podrazumijeva ustavne promjene u smislu stvaranja funkcionalnije dràve, zavr{etak pregovora o ~lanstvu podrazumijeva preno{enje dijela suvereniteta Bosne i Hercegovine na Evropsku zajednicu kako bi pravne norme Zajednice imale efekte na sve zemlje ~lanice Evropske unije. Od nastajanja Evropske zajednice za ugljen i ~elik 1951. do stvaranja Evropske unije 1993, suverenitet dràva ~lanica, pogotovo u segmentu ekonomije i unutra{njeg trì{ta, postepeno je slabio i prelazio u ruke Zajednice. Danas je Brisel nadleàn za dono{enje odluka isklju~ivo iz oblasti konkurencije, monetarne unije i eura, carinske unije, Zajedni~ke komercijalne politike, dijeli suverenitet sa dràvama ~lanicama po pitanju unutra{njeg trì{ta, poljoprivrede i ribolova, transporta, energije, za{tite okoli{a, za{tite potro{a~a, humanitarne pomo}i, istraìvanja, tehnolo{kog razvoja i pojedinih segmenata socijalne politike. Bosna i Hercegovina }e u svim ovim oblastima tako|er ustupiti dio svog suvereniteta. U sferi industrijske politike, obrazovanja, kulture, sporta i civilne za{tite, Evropska zajednica pruà podr{ku i ima koordinativnu ulogu. Evropska unija je tako|er po~ela definirati i implementirati Zajedni~ku vanjsku i sigurnosnu politiku te promi{ljati Zajedni~ku odbrambenu politiku. Kao budu}a ~lanica EU-a, Bosna i Hercegovina }e dati svoj doprinos i u tim oblastima. U toku pregovora o punopravnom ~lanstvu treba biti okon~an proces preno{enja nadle`nosti i odgovornosti u oblasti koordiniranja finansijske pomo}i EU-a sa Delegacije Evropske komisije na institucije Bosne i Hercegovine. To je postepen proces koji }e zapo~eti u fazi ugovornih odnosa i biti zavr{en u toku pregovora za punopravno ~lanstvo. Kao punopravni ~lan Evropske unije, sa ekonomijom ispod evropskog prosjeka, BiH }e imati na raspolaganju sloène finansijske instrumente koji zahtjevaju profesionalne kadrove, izgra|ene i odgovorne institucije, jasne i transparentne procedure. 172

Prevo|enje evropskih propisa dodatna je obaveza, koja }e se zavr{iti pred samo pristupanje Evropskoj uniji. U toku pregovora i primjene Sporazuma o stabilizaciji i pridruìvanju prevo|enje evropskih propisa je volonterskog karaktera. U ovoj posljednjoj fazi, ono postaje obavezuju}e. Nijedna dràva nije postala punopravna ~lanica a da nije bila uklju~ena u prevo|enje acquis communautairea. Praksa je da se kompletan prevod priloì uz Ugovor o pristupanju, koji se potpisuje jednu godinu prije samog ulaska u Evropsku uniju. I u Bosni i Hercegovini se o~ekuje uskla|ivanje i usvajanje na hiljade novih zakona, formiranje velikog broja novih institucija, uglavnom na dràvnom nivou, koje }e regulirati unutra{nje trì{te, intelektualno vlasni{tvo, mjeriteljstvo, konkurenciju, za{titu potro{a~a, sigurnost hrane, javne nabavke itd. Ako je pred potpisivanje Sporazuma o stabilizaciji i pridruìvanju stvoreno ili rekonstruirano 25 takvih institucija onda se u vrijeme ostvarivanja punopravnog ~lanstva o~ekuje najmanje 100 novih institucija. U Bosni i Hercegovini, to }e biti posao nove generacije eksperata, politi~ara i slu`benika. Brzina pregovora zavisi od kvaliteta organiziranosti dràvnih institucija i brzine usvajanja i primjene evropskih propisa. Predsjednik Evropske komisije Jose Manuel Barroso izrazio je nadu da }e Hrvatska zavr{iti svoje pregovore do 2007. Tako|er se nada da bi mogla postati punopravni ~lan za vrijeme njegovog mandata, do 2009. godine.265 Brzina tako|er zavisi od politi~kih prilika unutar zemalja ~lanica EU. Mada su pregovori sa Turskom najavljeni za drugu polovinu 2005. godine, toj zemlji se ne daju nikakve {anse da ih okon~a tako brzo. Zemlje srednje i isto~ne Evrope imale su razli~ita iskustva. U su{tini se razlikuju dvije grupe dràva, Luksembur{ka grupa, koja je napredovala brè, i Helsin{ka grupa sa sporijim prolaznim vremenom. Pregovori o ~lanstvu sa Luksembur{kom grupom,266 koji su dobili pozitivno mi{ljenje 1997, zapo~eli su 1998. Helsin{ka grupa,267 koja je dobila status kandidata 1999, zapo~ela je svoje pregovore 2000. 173

Prednost koju je prva grupa imala u odnosu na drugu nije nu`no zna~ila i prednost u zaklju~ivanju pregovora. Od ukupno dvanaest kandidata za ~lanstvo, njih deset je zaklju~ilo svoje pregovore 2002. i potpisalo i ratificiralo ugovore o pristupanju 2003. Lo{ primjer za ostale su Rumunija i Bugarska, koje su sporo napredovale u ispunjavanju uvjeta za pristupanje u EU. Njihovi pregovori uskoro }e biti okon~ani, a o~ekuje se skoro potpisivanje Ugovora o pristupanju i priklju~enje punopravnom ~lanstvu 2007. Kona~no, uspje{no zatvaranje svakog poglavlja predstavlja i zavr{etak procesa uskla|ivanja nacionalnog zakonodavstva sa zakonodavstvom Evropske unije. Bosna i Hercegovina ne}e biti izuzetak u ovom procesu. Onog trenutka kada se okon~aju pregovori, zavr{i uskla|ivanje i po~ne primjena usagla{enih propisa, bit }e uspostavljena trì{na ekonomija, parlamentarna demokratija i vladavina prava po evropskom modelu.

u najboljoj varijanti otvorilo mogu}nost da postanemo kandidat za ~lanstvo 2009. Nakon toga treba o~ekivati i datum za po~etak pregovora o pristupanju EU. Kada }e pregovori biti okon~ani jo{ je teè pitanje. Uostalom, ono danas nije toliko ni bitno.

Bilo bi nezahvalno prognozirati kada bi BiH mogla u}i u pretpristupnu fazu. Ono {to se sa sigurno{}u moè kazati jeste da to zavisi od brzine pregovaranja ugovornih odnosa, primjene Sporazuma o stabilizaciji i pridruìvanju i kvaliteta lobiranja prema institucijama EU-a. Tako|er, to zavisi i od toga da li }e vlasti BiH odabrati pravi trenutak da podnesu zahtjev za punopravno ~lanstvo. Pravi trenutak je stvar vlastite politi~ke procjene i hrabrosti, te razumijevanja signala koji dolaze iz Brisela. Iznad svega, priklju~enje zavisi od rje{avanja dviju dejtonskih dilema. Ukoliko bh. vlasti ponude vlastita rje{enja mo}i }e to i naplatiti, ukoliko im se rje{enja budu sugerirala Evropa ne}e imati razloga da nagra|uje BiH brzim priklju~enjem.

Mnoge su prepreke na putu evropskih integracija. One se uglavnom odnose na odsustvo stvarne politi~ke volje i sposobnosti, nedostatak ljudskih resursa i slabe kapacitete institucija koje usvajaju i provode zakone, te nedostatak finansijskih sredstava. Nerijetko su problemi u vezi sa elementarnim stvarima, poput prostorija i opreme. Vaàn problem je i slabo poznavanje evropskih integracija, pravnog naslije|a Evropske unije, odsustvo dru{tvenog dijaloga i nepostojanje javne i akademske debate. Kona~no, pote{ko}e se javljaju i usljed lo{e interinstitucionalne saradnje, lo{eg pristupa izvorima komunitarnog prava, nepostojanja prevoda komunitarnog prava na jezike naroda u BiH itd.

Imamo dva razli~ita iskustva u regionu. Iskustvo Albanije, koja probija sve mogu}e rokove u svim fazama sa EU-om i iskustvo Hrvatske kao apsolutnog rekordera u brzini prelaska iz jedne u drugu fazu. Od Hrvatske se ne moè bolje, od Albanije se moè jo{ gore. U svakom slu~aju, ako je pozitivni scenario da se u ugovorne odnose stupi krajem 2006. onda nije realno o~ekivati da se zahtjev za punopravno ~lanstvo podnese prije 2008, {to bi 174

Ono {to je najva`nije za BiH i nije puko ~lanstvo u ekskluzivnom klubu evropskih dràva, nego promjene koje dejtonsku Bosnu i Hercegovinu prave briselskom. Na dan ulaska u EU ni{ta se spektakularno ne}e desiti njenim gra|anima. Sve promjene }e se ostvariti kroz dugotrajni proces prilago|avanja evropskim standardima u oblastima ekonomije, vladavine prava i javne uprave.

Izazovi na putu evropskih integracija

Ve}ina politi~kih stranaka u BiH se poziva na evropske vrijednosti, artikulira evropsku politiku, traì ili ve} ima ~lanstvo u asocijacijama evropskih stranaka. Tako|er, isti~u proevropske pamflete, pogotovo u vrijeme izbora. Izjave o saradnji ili koaliranju, koje, tako|er pred izbore, potpisuju strana~ki lideri, u pravilu ne sadrè zajedni~ke programe, saglasnost oko usvajanja konkretnih zakona koji }e pribliìti BiH evropskim integracijama. Sve parlamentarne stranke u BiH su saglasne oko evropske pe175

rspektive BiH. Bez obzira na potpisivanje zajedni~ke izjave pozicije i opozicije po~etkom 2004, te{ko se moè zaklju~iti da politi~ka volja, u nekim oblastima, jo{ uvijek nije samo deklarativna. Usvajanje zakona se intenzivira, dinamika njihove primjene ostaje o~ajna. Potpuna saradnja sa Ha{kim tribunalom je prva i trenutno najve}a prepreka na putu evropskih integracija.

izdaju srpske nacionalne interese. Primjetna je polarizacija politi~ara na proevropske ili proameri~ke. Najbolji primjer su ~elni ljudi SDA, Adnan Terzi} sa evropskom agendom i Sulejman Tihi}, koji zagovara ameri~ko prisustvo. Nedostatak politi~ke volje direktno uti~e i na odsustvo jedinstvenog administrativnog prostora u BiH. Zakonski projekti nisu dio sistema zemlje, nego se donose nezavisno jedan od drugoga. Stvaraju se nove institucije na dràvnom nivou, bez stvarnog anga`mana i uticaja u entitetima. Entiteti ne provode ili ne usagla{avaju svoje zakonodavstvo sa novoformiranim dràvnim institucijama.

Nijedna politi~ka stranka u BiH nema praksu formiranja unutarstrana~kih tijela, vanjskopoliti~kih ili odbora za evropske integracije radi unutra{njeg dijaloga, istraìvanja, analiziranja u~inaka, planiranja kratkoro~nih i srednjoro~nih programa i, kona~no, upoznavanja svog ~lanstva, rukovodstva i glasa~kog tijela sa takvim nalazima. U boljoj varijanti, lideri stranaka samoinicijativno se upoznaju sa nekim evropskim politikama, iskustvima, sudskom praksom i zakonima koji bi se eventualno mogli reflektirati u BiH. I uvijek je to reaktivnog karaktera, aktuelno je samo ono {to dolazi sa strane, iz Brisela. U goroj varijanti, uop}e ih ne zanimaju evropska pitanja, nedovoljno poznaju rad EU-a, na~in dono{enja va`nih odluka i evropsku politiku. Bilo bi nepristojno navoditi primjere koji oslikavaju elementarno nepoznavanje, uklju~uju}i i mije{anje naziva evropskih institucija. Odnos bh. politi~ara prema procesu evropskih integracija najbolje je predstavio Zekerijah Smaji} u svojoj kolumni u Dnevnom listu kada je rekao: "I u Briselu se ~ak uo~ava da predsjednik Mesi} ~e{}e i jasnije govori o evropeiziranju BiH nego sva tri ~lana Predsjedni{tva zajedno."

U nekim slu~ajevima, deklarativna politi~ka volja, kao oteàvaju}a okolnost, ustupila je mjesto nedostatku ljudskih resursa i problemu sa finansijama. U najgoroj varijanti, novoformirane institucije uop}e nemaju prostorija, nemaju odgovaraju}e opreme. Da se radi o ozbiljnom problemu potvr|uje i odluka Vije}a ministara BiH od 12. oktobra 2004, o formiranju odgovaraju}e komisije koja }e se baviti time. Me|utim, ni puko popunjavanje novoformiranih institucija ne garantira primjenu zakona i njegovu transparentnost. Od 36 dràvnih institucija njih 14268 nisu, do kraja 2004, imale svoju web stranicu. Vi{e od deset ih nema urede za informiranje javnosti. Gra|ani uop}e nisu svjesni njihovog postojanja, rijetko znaju kakva im je namjena i kakve usluge nude.

Nema ni zdravog nadmetanja me|u pozicijom i opozicijom. Naàlost, nijedna opoziciona stranka nije tokom 2004. ponudila kvalitetniji plan u odnosu na Program Vije}a ministara o implemetaciji preporuka iz 16 oblasti Studije izvodljivosti, koji je predvidio usvajanje preko 45 novih zakona i formiranje ili rekonstrukciju 25 novih institucija. S druge strane, opozicione stranke u RS-u, predvo|ene SNSD-om, u vi{e su navrata kritizirale stranke iz manjeg bh. entiteta koje participiraju u vlasti da usvajanjem nekih reformskih zakona iz 16 prioritetnih podru~ja,

Napravljene pomake u regrutiranju i selekciji zaposlenih, vo|enju centralnog registra dràvnih slu`benika, ocjenjivanju efikasnosti u radu itd., treba shvatati isklju~ivo kao ohrabrenje za nastavak reformi. Duga, i ponekad komplicirana procedura popunjavanja institucija, u skladu sa Zakonom o dràvnoj slu`bi, onemogu}ava brzu primjenu zakona. "Konsolidacija novih ministarstava i agencija na nivou dràve ide sporo. Pravilnici ministarstava su usvojeni ali je regrutacija uposlenih ograni~ena i za sada usmjerena na nivo vi{ih dràvnih slu`benika."269 S obzirom

176

177

da neke od novoformiranih institucija270 nisu postojale ni u biv{oj Jugoslaviji, one se mogu popunjavati isklju~ivo onim kadrovima koji su nedavno zavr{ili fakultete, postdiplomske programe ili doktorske studije u zemljama ~lanicama EU-a i imaju vrlo specifi~na znanja i vje{tine. Takvih je malo na trì{tu radne snage u BiH. Na mnogim fakultetima u BiH jo{ uvijek nisu uvedeni predmeti koji su u neposrednoj vezi sa Evropskom unijom - Evropsko pravo, Ekonomija Evrope, Sigurnost ma{ina, Evropske institucije i organizacije, Prevo|enje itd. U BiH nema dovoljno prevodilaca za prevo|enje acquisa, pravnih stru~njaka za harmonizaciju zakona, inìnjera koji su upoznati sa direktivama Novog pristupa itd. Praksa menad`menta ljudskih resursa u javnoj upravi je u potpunosti potcijenjena. Ne postoji nijedna institucija u javnoj upravi u BiH u kojoj postoji odjel koji se bavi isklju~ivo tim pitanjima. Termin "menad`ment ljudskih potencijala" nije nigdje u upotrebi, niko od ispitanika u institucijama BiH nije posjedovao kvalifikacije ili stru~na znanja iz te oblasti i niko od ispitanih zaposlenika nije naveo da postoji potreba za {kolovanjem takvog kadra.271 Napredak na putu evropskih integracija ~esto je izostajao zbog ograni~enog kapaciteta institucija BiH. Stru~no usavr{avanje, trening i edukacija slu`benika, uzimaju}i u obzir ~etvrti kriterij za ~lanstvo,272 ostat }e prioriteti broj jedan. Finansiranje novih institucija je tako|er rastu}i izazov. "Mnogi sudovi u oba entiteta ne mogu nastaviti su|enja zbog nedostatka adekvatnih sredstava za aktivnosti na vje{ta~enju. Vi{e od 70% sudova u RS-u suo~ava se sa prekidom telefonskih i po{tanskih usluga."273 Da bi pokazala svoju spremnost za nastavak procesa evropskih integracija, BiH uglavnom sama snosi tro{kove integriranja. O tome se ve} pregovaralo i sa Me|unarodnim monetarnim fondom (IMF). Da bi uposlila 951 slu`benika i dostigla 50% predvi|enih kapaciteta, SIPA }e u toku 2005. potraìvati 42 miliona KM. Radi svoje popune i funkcioniranja, Ministarstvo 178

odbrane BiH }e potraìvati 10 miliona KM. Nijedna od ovih dviju stavki nije optere}ivala dràvni budèt u prethodnim godinama. Osim ovih dviju, u toku 2004. stvoreno je i rekonstruirano 25 novih institucija, uglavnom na dràvnom nivou. Svaka od njih dodatno je optere}enje za poreske obveznike u BiH. Civilno dru{tvo je tako|er neaktivno. U Bosni i Hercegovini nema nijedne relevantne proevropske nevladine organizacije koja hrabro i otvoreno promovira evropske integracije, zagovara reformske zakone i lobira pribliàvanje EU. Izuzetak moè biti Alumni asocijacija Centra za interdisciplinarne studije. ACIPS okuplja magistre evropskih studija koji izdaju ozbiljan ~asopis Nove poglede, ~esto organiziraju konferencije, okrugle stolove, tribine {irom BiH na temu evropskih integracije. To je naàlost izuzetak, ne i pravilo. U Hrvatskoj je uz pomo} nekoliko desetina manjih ili ve}ih udruènja gra|ana sa prefiksom "evropski" u potpunosti decentralizirano informiranje javnosti. Gra|ani Hrvatske u ruralnim podru~jima imaju mogu}nost da se informiraju putem mreè nevladinih organizacija i stotina volontera. Institut za me|unarodne odnose (IMO) iz Zagreba producira ozbiljne analize, izvje{taje i publikacije, koje koriste izvr{na i zakonodavna vlast, biznis i nevladin sektor u Hrvatskoj. Privreda ili sindikat u BiH tako|er slabo ili nikako lobiraju za usvajanje evropskih standarda, koji }e olak{ati poslovanje i integraciju trì{ta. I jedni i drugi potiskuju uklanjanje tehni~kih barijera za izvoz doma}ih proizvoda i izgradnju jedinstvenog ekonomskog prostora u BiH u drugi plan. S druge strane, isti~u subvencije ili, u goroj varijanti, zatvaranje granica i nepo{tivanje vanjskotrgovinskih ugovora. Novinari uglavnom prenose agencijske vijesti, saop}enja, izjave sa konferencija za {tampu. Kvantitativno, broj priloga je dovoljan, ali njihov kvalitet je upitan. Neki mediji su pretjerano eufori~ni, drugi previ{e kriti~ni. Naslovi tipa "BiH na pragu Evrope" samo pove}avaju skepti~nost gra|ana. Jednostranost i politi~ka 179

obojenost ovih drugih otkriva njihovu poluobavije{tenost i neznanje. Prvi sastanak dràvnog premijera Adnana Terzi}a sa novim predsjednikom Evropske komisije Jose Manuel Barrosom u Briselu 8. februara 2005. emitiran je na kraju drugog dnevnika FTV-a nakon vijesti iz Konjica, Doboja i Biha}a, priloga iz federalnog parlamenta… Nedovoljno je analiza i komparacija koje ukazuju na propuste, nesposobnost i sporost institucija koje su zaduène za dono{enje ili implementiranje evropskih zakona. Veliki je broj elementarnih gre{aka, pogotovo u dnevnoj {tampi i elektronskim medijima. Novinari jo{ uvijek mije{aju pojmove Vije}a Evrope i Vije}a Evropske unije, Pakta stabilnosti za Jugoisto~nu Evropu i Procesa stabilizacije i pridruìvanja, dobrovoljnih ISO standarda i procedura ocjenjivanja uskla|enosti proizvoda, CE ozna~avanja itd. Urednik talk show programa na temu evropskih integracija predstavio je Osmana Top~agi}a, direktora DEI-ja, kao direktora za evroatlantske integracije.274

Umjesto zaklju~ka Evropske integracije ne}e rije{iti sve dru{tvene probleme, pogotovo ne odnos individualnih i kolektivnih prava gra|ana i naroda. Mada }e se Ustav BiH mijenjati, ne treba o~ekivati da }e svi gra|ani biti sretni novom konstitucijom dràve. ^lanstvom u Evropskoj uniji, BiH ne}e ostvariti ekonomski razvoj evropskog prosjeka. Vjerovatno ne}e dosti}i ni polovinu prosje~nog dru{tvenog proizvoda po glavi stanovnika zemalja ~lanica EU-a, nezaposlenost ispod 10% ili pokriti uvoz sa 70% svog izvoza. Neke privredne grane - te{ka ili hemijska industrija - vjerovatno }e se destabilizirati primjenom ekolo{kih standarda. Mnogi radnici }e ostati bez posla, i}i na prekvalifikacije i mijenjati svoja zanimanja. Uvo|enje PDV-a i eura te u~e{}e u budètu Evropske unije, nesumnjivo }e dovesti do poskupljenja ìvotnih namirnica i dodatnih optere~enja. Ispunjavanje evropskih kriterija ne}e biti besplatno, jednostavno i brzo. 180

Svi kratkoro~ni nedostaci koji proizlaze iz ~lanstva u EU bit }e nadokna|eni dugoro~nim koristima. Nijedna od zemalja koja se do sada priklju~ila u ekskluzivni klub evropskih dràva nije zatraìla da se razdruì sa Briselom. Stvaranje politi~ki odrìve zemlje, te promjene koje dejtonsku Bosnu i Hercegovinu pretvaraju u briselsku, dodatne su koristi. Evropske integracije su jedina politi~ka vizija oko koje postoji me|uetni~ka saglasnost, ako ni{ta makar ona deklarativna. Prema istraìvanjima javnosti krajem 2004, 88% gra|ana podràvalo je ulazak BiH u Evropsku uniju, u FBiH 93%, u RS-u 80%.275 Kona~no, pristupanje Evropskoj uniji je prolazak kroz proces tranzicije. Kad ve} ne poznajemo bolje propise, uzmimo evropske. Poglavlja acquisa reguliraju sve zna~ajnije dru{tvene oblasti. U procesu evropskih integracija postoje}a dràvna struktura i njene izvedene suprotnosti se, u zna~ajnoj mjeri, mijenjaju i prilago|avaju modernoj evropskoj praksi. Promjene nastaju postepenim ispunjavanjem politi~kih, ekonomskih, pravnih i administrativnih kriterija za ~lanstvo, formuliranih 1993. u Kopenhagenu i 1995. u Madridu. One pogotovo nastaju uslijed prilago|avanja evropskim standardima, stalnim obavezama koje su sloènije {to je BiH blià Evropskoj uniji. Funkcioniranje institucija koje garantiraju vladavinu prava, po{tivanje ljudskih prava i prava manjina, smanjuje nepomirljive razlike me|u suprotstavljenim politi~kim subjektima i konstitutivnim grupama. Gra|ani }e osjetiti napredak kroz efikasnije sudstvo i policiju, funkcionalniju javnu upravu, ja~u i stabilniju ekonomiju. Kao ~lanica Evropske unije sa ekonomskim razvojem ispod evropskog prosjeka, Bosna i Hercegovina }e izdvajati mnogo manje sredstava u budèt Evropske unije nego {to }e iz istog izvora, kroz razli~ite fondove, primati. [panija je, koriste}i pogodnosti Strukturalnih i Regionalnih fondova, u toku 2003. dobila skoro 10 milijardi eura. U evropski budèt iste godine uplatila je 5 milijardi manje. Ovaj "pozitivni saldo" [panije se smanjuje jer se posljednjim valom pro{irenja pove}ao broj slabi181

je razvijenih ~lanica EU-a. Sli~na su iskustva i drugih zemalja ~lanica. Koriste}i evropske fondove Slovenija je tako|er rasteretila svoj budèt i stabilizirala poziciju svojih farmera. "Irska je odjednom, od 1989, po~ela naglo rasti, da bi prije tri-~etiri godine prestigla 120% prosjeka nacionalnog dohotka EU-a. Ekonomisti poùre i kaù slijede}e: 'To je zato {to tamo djeluje slobodno trì{te i strane investicije.' Sve to stoji. Me|utim, ono {to se obi~no zaboravi kazati jeste da je iz fondova EU-a Irska dobila za ~etiri godine 50 milijardi maraka."276 U procesu evropskih integracija trì{te BiH se postepeno prilago|ava pravilima i propisima unutra{njeg trì{ta Evropske unije. Uklanjaju se trgovinske barijere, obezbje|uje se za{tita potro{a~a, standardizacija i certifikacija proizvodnje, primjenjuje se kontrola kvaliteta. Legislativa za proizvode postaje ista kao u Evropskoj uniji. Firme koje se bave industrijskom proizvodnjom ne}e prolaziti proceduru ocjenjivanja uskla|enosti u Njema~koj ili Francuskoj, nego ovdje - u Sarajevu, Tuzli ili Banjoj Luci. Broj preduze}a koja }e isticati CE znak ne}e se mjeriti brojem prstiju na jednoj ruci. Umjesto izuzetka, CE ozna~avanje }e postati pravilo. Kvote koje se pregovaraju u segmentu poljoprivredne proizvodnje, prije samog priklju~enja u EU, obezbijedit }e proizvo|a~ima sigurno trì{te i subvencije ukoliko se Zajedni~ka poljoprivredna politika ne promijeni. Ne}e biti viza, granica i barijera. Naprotiv, bit }e obezbije|ena puna sloboda kretanja ljudi, roba, kapitala i usluga. Indirektni efekti mogu biti smanjenje vanjskotrgovinskog deficita, pove}anje stranih investicija, ja~anje konkurentske sposobnosti i smanjenje nezaposlenosti u BiH. Svaka nacionalna ekonomija funkcionira u uvjetima globalne konkurencije. Trì{na privreda je na ispitu u svim dràvama, posebno u zemljama ~lanicama Evropske unije. Dràve otvaraju trì{ta i granice, garantiraju fer konkurenciju i konkurentnost i povla~e se iz prevelikog uplitanja u ekonomiju. Bosna i Hercegovina nije dovoljno jaka da se sama takmi~i u regionalnoj trgovini, da ne spominjemo evropsku ili svjetsku trgovinu. Kroz pro182

ces evropskih integracija, stare navike iz socijalizma i planske ekonomije u BiH se tako|er mijenjaju, uslijed potrebe ja~anja konkurentske spremnosti i pove}anja produktivnosti. Na taj na~in, njeno trì{te se uvezuje i postaje dio dinami~nog unutra{njeg trì{ta Evropske unije, koje je tre}e po snazi u svijetu. Treba tako|er o~ekivati da }e proizvo|a~i voditi vi{e ra~una o funkcionalnosti, izgledu, roku isporuke, cijeni i marketingu svojih roba ili usluga. Te su{tinske promjene nastaju usagla{avanjem nacionalnih zakona, institucija i prakse sa evropskim pravnim naslije|em, svim poglavljima acquisa, uklju~uju}i i one oblasti koje nisu prihva}ene od strane svih zemalja ~lanica EU-a, Velike Britanije, [vedske ili Danske. Naprimjer, ispunjavanje kriterija konvergencije,277 postepeni prelazak u euro-zonu, [engen itd. I iskustva deset novih ~lanica Evropske unije,278 kao i kandidata za ~lanstvo u Uniji - Rumunije ili Bugarske - pokazuju da je u osnovi tranzicije tih zemalja bio proces usvajanja acquis communautairea. Nesumnjivo je da cijeli proces evropskih integracija u BiH traje sporo, presporo za ve}inu njenih gra|ana. Me|utim, njegova brzina ne zavisi samo od politi~ke volje, koja ~esto izostaje, nego i od raspoloìvih ljudskih resursa sa specifi~nim znanjima i novim iskustvima, akademskog potencijala, ozbiljnog analiti~kog i kriti~kog pristupa cijelog dru{tva, medija, finansijskih i tehni~kih kapaciteta. Ve}ina toga je deficitarna u BiH, pa je brzina takva kakva jeste. Evropski put nema svoju alternativu. On mijenja bosanskohercegova~ko dru{tvo iz osnova, njegov ekonomski, politi~ki i administrativni prostor se integrira u jedinstvenu cjelinu, harmoniziranu sa propisima Evropske unije. Ponu|ena evropska perspektiva, finansijska i politi~ka pomo} Brisela, proevropska dru{tvena saglasnost u BiH, idealna je {ansa, koja se treba i mora iskoristiti. "Jedino je Evropska unija, u okviru svojih politika stabilizacije i pridruìvanja prema Jugoisto~noj Evropi, mo`da u 183

poziciji da ohrabri i olak{a takve promjene i da pruì osnov za dugoro~ni proces izgradnje institucija na polju demokratije, vladavine zakona i ljudskih prava."279 Do{lo je vrijeme za unutra{nji politi~ki dogovor, funkcionalniju i efikasniju BiH, dràvu bez me|unarodnog protektorata, bez OHR-a. Ako je sudbina Bosne i Hercegovine da ima "tutora", neka je to onda Brisel. Uostalom, oko odricanja dijela suvereniteta u korist nekoga, prvi put u njenoj vi{estoljetnoj povijesti, postoji saglasnost svih nacionalnih grupa. Vrijeme je za velike odluke i hrabre politi~are, vrijeme je za Brisel.

184

Bilje{ke 206 Minimalno trajanje ove faze je 6 mjeseci. 207 Tada }e biti ve} 25 ~lanica, Slovenija je imala problema sa ratifikacijom svog Sporazuma o pridruìvanju sa Italijom i Austrijom zbog grani~nih pitanja ili manjinskih problema, Hrvatska je jo{ uvijek u i{~ekivanju ratifikacije svog SAA u parlamentima Britanije i Holandije zbog slu~aja Ante Gotovine. 208 Reguliran maksimalni period ratifikacije do dvije godine 209 Izjava {efa Delegacije Evropske komisije u BiH Michael Humphreysa, Dnevni avaz 210 Primjer Gr~ke isticao je Dragoljub Stojanov. 211 Italija je posljednja ratificirala Sporazum o stabilizaciji i pridruìvanju Hrvatske, i to u oktobru 2004, par mjeseci nakon preporuke Evropske komisije o pokretanju pregovora o ~lanstvu. Bilo je to nastojanje da se u skra}enom postupku izbjegne ista procedura ratifikacije kod deset novih ~lanica EU-a. 212 Dnevni avaz, stranica 5, 26. oktobar 2004. 213 Autorski tekst Zekerijaha Smaji}a, ONASA, 12. februar 2004. 214 Biv{i direktor Generalnog direktorata za vanjske poslove 215 Jutarnje novine, 25-26. septembar 2004. 216 Dnevni Avaz, 1. januar 2005. 217 Comité des représentants permanents 218 Kod uvoza ìvih ìvotinja, prera|enog vo}a i povr}a, cvije}a, ìtarica i bra{na, vo}nih sokova, svjeèg i smrznutog mesa, suhomesnatih proizvoda, mlijeka i mlije~nih prera|evina, duhana i cigareta, mineralne vode, ~okolade, keksa i sladoleda 219 Paddy Ashdown za Dnevni avaz, 9. oktobar 2004. 220 European Stability Initiative 221 International Crisis Group 222 Oslobo|enje, 10. septembar 2004, stranica 8 223 Dnevnik FTV-a, 17. decembar 2004. 224 Adnan Terzi}, na Konferenciji o poljoprivredi u organizaciji Evropske komisije, 11. novembar 2004. 225 Nezavisne novine, 11. novembar 2004. 226 Bijela knjiga za integracije na unutra{nje trì{te EU-a, u svoja 23 poglavlja, definira obaveze koje svaka zemlja treba ispuniti kako bi se u njega integrirala i prije punopravnog ~lanstva. Bijela knjiga je samo dio pretpristupne strategije. Zemlje koje se pripremaju

185

227

228 229 230 231 232 233 234 235 236 237 238 239 240

186

za pristupanje Uniji morat }e tako|er provesti privredne reforme i jasnu makroekonomsku politiku. Bijela knjiga predstavlja zakonodavstvo u svakoj oblasti unutra{njeg trì{ta na takav na~in da se izdvajaju «klju~ne mjere» iz skupa svih mjera koje treba primijeniti, a zatim se klju~ne mjere grupiraju u dvije faze. Mjere prve faze su one mjere koje: (a) stvaraju {iri okvir za detaljno zakonodavstvo, (b) vezane su za fundamentalne principe ili koje definiraju osnovne procedure, (c) koje su preduvjet za djelotvorno funkcioniranje unutra{njeg trì{ta u odgovaraju}em sektoru. Slobodan protok kapitala, Slobodno kretanje i sigurnost industrijskih proizvoda, Konkurencija, Socijalna politika i praksa, Poljoprivreda, Transport, Audio-vizuelne usluge, Okolina, Telekomunikacije, Direktno oporezivanje, Slobodan protok roba u neharmoniziranim ili djelimi~no harmoniziranim sektorima, Javne nabavke, Finansijske usluge, Za{tita li~nih podataka, Zakon o kompanijama, Ra~unovodstvo, Gra|ansko pravo, Uzajamno priznavanje stru~nih kvalifikacija, Intelektualna, komercijalna i industrijska svojina, Energija, Carinska unija, Indirektno oporezivanje, Politika za{tite potro{a~a Niskonaponska oprema, medicinska sredstva, li~na za{titna oprema, igra~ke za djecu, razni elektri~ni aparati… Lokalni ekspert BiH Radomir Marinkovi} Uredba Vije}a, (EC, Euratom), No 1605/2002 od 25. juna 2002, ~lan 164 Michael Emerson, Daniel Gros, The CEPS Plan for the Balkans, stranica 50 Nerzuk ]urak, Intervju Dana: BH Dani, 22. novembar 2004. Christophe Solioz and Svebor Dizdarevi}, «Ownership proces in BiH» strana 45., 2001. Izvor OHR Saop{tenje OHR-a, 27. 10. 2004. Dnevni list, 25. septembar 2004. Dnevni avaz, 29. oktobar 2004. Dnevni avaz, 29. oktobar 2004. BH DANI, broj 139, 28. januar 2000. Esad Bajtal, Ljubomir Berberovi}, Vlatko Dolo~ek, Sead Fetahagi}, Muhamed Filipovi}, Salih Fo~o, Franjo Koùl, Slavo Kuki}, Adil Kulenovi}, Mirko Pejanovi}, Vaso Radi} i Mirko [agolj

241 Dnevni avaz, 28. septembar 2004. 242 ONASA, 20. novembar 2004. 243 Centralni dnevnik sa Senadom Hadìfejzovi}em, NTV Hayat, 11. decembar 2004. 244 «Postoji sloboda kretanja {irom Bosne i Hercegovine. Bosna i Hercegovina i entiteti ne}e ometati punu slobodu kretanja lica, roba, usluga i kapitala {irom BiH. Nijedan entitet ne}e provoditi bilo kakvu kontrolu na granici izme|u entiteta.» 245 ^lan 2, ta~ka 2 Ustava BiH 246 Vanjska politika, vanjskotrgovinska politika, carinska politika, monetarna politika, finansiranje institucija i me|unarodnih obaveza BiH, imigracije, politike i reguliranje pitanja imigracije, izbjeglica i azila, provo|enje me|unarodnih i me|uentitetskih krivi~nih propisa, uklju~uju}i odnose sa Interpolom, uspostavljanje i funkcioniranje zajedni~kih i me|unarodnih komunikacijskih sredstava, reguliranje me|uentitetskog transporta, kontrola vazdu{nog saobra}aja. 247 Teze dr. Mileta Dmi~i}a, Kolokvij Ustav BiH – za modernu, evropsku dràvu u organizaciji Konrad Adenauer, Mostar 19. i 20. novembar 2004. 248 BH Dani, Specijalni prilog, juli 2004. 249 Dr. Asim Mujki}, BH Dani, Specijalno izdanje, juli 2004. 250 Iz izlaganja dr. [ar~evi}a, konferencija pod nazivom Evropska unija i Bosna i Hercegovina: izme|u upravljanja krizom i izgradnje dràve 251 Mr. Dejan Vanjek, BH Dani, Specijalni prilog, juli 2004. 252 Dr. Nurko Pobri}: Ustavno pravo, stranica 19, izdanje Slovo, Mostar 2000. 253 Nerzuk ]urak 254 Iz obra}anja visokog predstavnika Paddyja Ashdowna pred Venecijanskom komisijom, 8. oktobar 2004. 255 Wiliam Montgomery za Dnevni avaz, 4. decembar 2004. 256 Ana Brn~i}, Petra Leppee i Ivana Mo{nja, Hrvatska na putu u Evropsku uniju: od kandidature do ~lanstva, MEI 2003, stranica 38 257 Luksembur{ka grupa 258 Helsin{ka grupa 259 Regular Report on Turkey's progress towards Accession, 1999. 260 TAIEX, Twinning, Evropsko partnerstvo… 261 Screening

187

262 Vijesnik, Zagreb, 18. januar 2005. 263 Radomir Marinkovi}, Pregled Polaznog izvje{taja projekta Jedinstveni ekonomski prostor II – Komponenta 3, 2003. 264 Vijesnik, Zagreb, 18. januar 2005. 265 Vijesnik, Zagreb, 18. januar 2005. 266 ê{ka, Estonija, Ma|arska, Poljska i Slovenia 267 Bugarska, Latvija, Litvanija, Rumunija, Malta i Slova~ka 268 Ministarstvo sigurnosti BiH, Ministarstvo civilnih poslova, Ministarstvo vanjske trgovine i ekonomskih odnosa, Arhiv BiH, Tuìteljstvo BiH, Ministarstvo odbrane BiH, Ministarstvo komunikacija i transporta, Dràvna komisija za granice, Dràvna grani~na slu`ba, SIPA, Institut za akreditiranje, Uprava za indirektno oporezivanje, Zajedni~ka slu`ba institucija BiH... U ovu listu uop}e nisu ura~unate institucije koje su bile u nastajanju u drugoj polovini 2004. 269 Izvje{taj Evropske komisije o stabilizaciji i pridruìvanju BiH za 2004, stranica 4 270 Naprimjer, institucija koje se odnose na usvajanje direktiva Novog pristupa koje su uvedene u EU 1985. 271 Lokalni ekspert Damir Ahmetovi} 272 Prilago|avanje administrativnih struktura, ja~anje administrativnih kapaciteta i stvaranje efikasnog sistema javne uprave s ciljem efikasnog usvajanja i primjene evropskog pravnog naslije|a. êtvrti kriterij za ~lanstvo je usvojen u decembru 1995. u Madridu i predstavlja dopunu trima Kopenha{kim kriterijima iz 1993. 273 Iz izlaganja Paddyja Ashdowna na konferenciji Reforma pravosu|a: trenutna situacija, budu}i izazovi, Sarajevo, 29. 11. 2004. 274 Emisija TV Forum na FTV-u, 27. juli 2004. 275 Agencija Puls, novembar 2004. 276 Dragoljub Stojanov, Specijalni prilog BH Dana, juli 2004. 277 Kriteriji konvergencije predstavljaju ekonomske uvjete utvr|ene Ugovorom iz Mastrihta, kojima se procjenjuje spremnost zemalja EU-a za sudjelovanje u ekonomskoj i monetarnoj uniji. To su slijede}a ~etiri kriterija: (1) Visok stepen cjenovne stabilnosti - stopa inflacije ne smije biti vi{a od 1.5% u odnosu na stopu inflacije u prve tri zemlje s najstabilnijim cijenama; (2) Smanjenje prekomjernog javnog duga (do 3% BDP) i prora~unskog deficita (do 60% BDP); (3) Postizanje stabilnog te~aja; (4) Prosje~ne nominalne dugoro~ne kamatne stope ne smiju biti vi{e od 2% u odnosu na kamatne stope triju zemalja Unije s najniòm stopom inflacije.

188

278 Slovenija, Ma|arska, Poljska, Litvanija, Latvija, Estonija, ê{ka, Slova~ka, Kipar, Malta 279 Manfred Novak u tekstu Neuspjeh Dejtona?, objavljenom u knjizi BiH na putu ka modernoj dràvi – perspektive i prepreke,

189

POJMOVNIK Acquis communautaire - ukupno pravno naslije|e Evropske unije. Acquis communautaire obuhvata: sadràj, na~ela i politi~ke ciljeve osniva~kih ugovora, zakonodavstvo usvojeno primjenom osniva~kih ugovora, te presude Evropskog suda pravde, deklaracije i rezolucije koje je Evropska unija usvojila, mjere koje se odnose na zajedni~ku vanjsku i sigurnosnu politiku, pravosu|e i unutra{nje poslove, te me|unarodne ugovore koje je Zajednica sklopila, kao i ugovore izme|u zemalja ~lanica u podru~ju djelovanja EU-a. Bijela knjiga - vrsta dokumenta Evropske komisije koji sadrì prijedloge budu}ih akcija Zajednice u pojedinim podru~jima. U kontekstu zemalja srednje i isto~ne Evrope, Bijela knjiga definira obaveze koje svaka zemlja treba ispuniti kako bi se integrirala na unutra{nje trì{te EU-a i prije punopravnog ~lanstva. Sa 23 poglavlja, Bijela knjiga predstavlja zakonodavstvo u svakoj oblasti unutra{njeg trì{ta, me|u kojima su slobodan protok kapitala, industrijskih roba, poljoprivreda, transport, konkurencija, intelektualno vlasni{tvo, za{tita potro{a~a itd. CARDS (Community Assistance for Reconstruction Development and Stabilization) - finansijska pomo} Zajednice za rekonstrukciju, razvoj i stabilizaciju. Namijenjen BiH, Hrvatskoj, Srbiji i Crnoj Gori, Makedoniji i Albaniji u Procesu stabilizacije i pridruìvanja. CE oznaka - zna~i da je proizvod siguran za ljude, doma}e ìvotinje i okolinu, i da ne}e imati negativan uticaj na interese potro{a~a. To zna~i da je proizvod uskla|en sa odgovaraju}im propisima koji su na snazi u Evropskoj uniji za tu vrstu proizvoda. Proizvodi sa CE oznakom nesmetano prolaze kroz unutra{nje trì{te EU-a. CE znak nije znak porijekla proizvoda niti simbol kvaliteta. 191

Direktive EU-a - nisu direktno primjenjive u svim dràvama ~lanicama, zahtijevaju dono{enje mjera za implementaciju na nacionalnom nivou do roka definiranog odre|enom direktivom. One ne obavezuju dràve ~lanice u cjelosti ve} u pogledu rezultata koji se trebaju posti}i. Direktive ostavljaju odre|eni stepen slobode nadle`nim nacionalnim tijelima u odlu~ivanju na koji na~in }e inkorporirati i provesti ciljeve Zajednice u okviru svog pravnog sistema. Evropska komisija - jedna od pet najva`nijih i ujedno najve}a institucija EU-a, koja ima ovlasti inicijative, provedbe, upravljanja i kontrole. Ona osigurava implementaciju osniva~kih ugovora Zajednice. ~lanove Komisije sporazumno dogovaraju zemlje ~lanice, a potvr|uje ih Evropski parlament kojem je Komisija odgovorna. Mandat ~lanova Komisije traje 5 godina. Evropsko partnerstvo - ponu|eno po uzoru na Pristupna partnerstva zemljama zapadnog Balkana Hrvatskoj, BiH, Srbiji i Crnoj Gori, Albaniji i Makedoniji na Solunskom samitu 2003. godine. Prva Evropska partnerstva objavljena su u martu 2004, uz redovne Izvje{taje o stabilizaciji i pridruìvanju. Evropska partnerstva sadrè kratkoro~ne i srednjoro~ne prioritete za zemlje zapadnog Balkana na njihovom putu ka Evropskoj uniji. Evropski parlament - je predstavni~ko tijelo skoro 500 miliona stanovnika Evropske unije. Zastupnici u Parlamentu biraju se direktnim glasanjem jo{ od 1979. godine, a broj zastupnika koji se biraju u pojedinoj zemlji ~lanici razmjeran je udjelu stanovnika te zemlje u ukupnom broju stanovnika EU-a. Njegove su ovlasti: razmatranje prijedloga Komisije, sudjelovanje u dono{enju propisa putem postupka suodlu~ivanja s Vije}em ministara Evropske unije, imenovanje i razrje{enje ~lanova Komisije, pravo upita u vezi sa radom Komisije i Vije}a ministara Evropske unije, podjela ovlasti u dono{enju godi{njeg budèta i nadziranje (zajedno s Vije}em) njegove implementacije. 192

Evropski sporazum - poseban tip sporazuma o pridruìvanju kojeg su sklapale Evropska unija i zemlje srednje i isto~ne Evrope. Njih deset postale su punopravne ~lanice EU-a 1. maja 2004. Rumunija i Bugarska, koje su ga tako|er potpisale, pristupit }e EU 2007. Sporazum o pridruìvanju prethodi Sporazumu o pristupanju. Sastavljen je od politi~kog dijela, koji predvi|a bilateralne i multilateralne konsultacije o pitanjima od zajedni~kog interesa, trgovinskog dijela, ekonomske, kulturne i finansijske saradnje i dijela koji se odnosi na uskla|ivanje zakonodavstva. Njegovim potpisivanjem formira se Vije}e za pridruìvanje, koje je sastavljeno od ~lanova Evropskog vije}a i Komisije i vlade dràve koja se pridruùje. Evropsko vije}e - termin kojim se opisuju redovni sastanci ~elnika dràva ili vlada zemalja ~lanica EU-a. Osnovano je 1974. na zavr{etku sastanka na vrhu u Parizu. Evropsko vije}e je prvi put sazvano 1975. godine u Dablinu. Prije tog trenutka, od 1961. do 1974, prakticiralo se odràvanje evropskih konferencija na vrhu. Njegovo postojanje je dobilo zakonsko priznanje Jedinstvenim evropskim aktom od 1986, dok mu je slu`beni status omogu}en Ugovorom o Evropskoj uniji. Predsjednik Evropske komisije prisustvuje sastancima Evropskog vije}a kao punopravni ~lan. Evropska zajednica - izraz se koristio u neslu`benom govoru do pregovora o Evropskoj uniji za tri zajednice utemeljene ugovorima u Parizu i Rimu, Evropsku zajednicu za ugljen i ~elik, Evropsku ekonomsku zajednicu i Evropsku zajednicu za atomsku energiju. U slu`benom govoru Evropske unije spomenute tri zajednice skra}eno se nazivaju Zajednica. ISPA (Instrument for Structural Policies for Pre-accession) instrument pretpristupne pomo}i koji je izra|en u svrhu prilago|avanja dràva srednje i isto~ne Evrope evropskom pravnom naslije|u i pripremi za pristupanje Kohezijskom fondu EU. Namijenjen je sektorima za{tite okoline i transporta. ISPA finansira 75%, a u posebnim slu~ajevima i 85% tro{kova velikih 193

infrastrukturnih projekata. Preostali dio je doprinos zemlje korisnice programa. ISPA je aktivna od 2000. Izvje{taj o stabilizaciji i pridruìvanju - redovni godi{nji izvje{taji Evropske komisije o zemljama zapadnog Balkana Hrvatskoj, BiH, Srbiji i Crnoj Gori, Albaniji i Makedoniji u Procesu stabilizacije i pridruìvanja. Jedinstveni evropski akt - poseban pravni akt Evropske zajednice kojim je prvi put dopunjen Rimski ugovor. Aktom je propisana puna realizacija jedinstvenog trì{ta do 1992., a Zajednici su date nove nadle`nosti, izme|u ostalog i u oblasti vanjskopoliti~ke saradnje, propisano glasanje po principu kvalificirane ve}ine u podru~iju jedinstvenog trì{ta, osnaèna uloga Evropskog parlamenta itd. Kohezioni fond - uspostavljen 1993. i namijenjen zemljama sa bruto dru{tvenim proizvodom ispod 90% prosjeka Zajednice. Postoje ~etiri Strukturna fonda: Evropski fond za regionalni razvoj, Evropski socijalni fond, Evropski fond za usmjeravanje u poljoprivredi i Finansijski instrument za usmjeravanje ribarstva. Ukupan budèt za oba fonda koji je dodijeljen regionalnoj politici Zajednice za razdoblje izme|u 2000. i 2006. iznosi 213 milijardi eura, od ~ega se na Strukturne fondove odnosi 195 milijardi i na Kohezijski fond 18 milijardi eura. Kriteriji konvergencije - predstavljaju ekonomske uvjete utvr|ene Ugovorom iz Mastrihta, kojima se procjenjuje spremnost zemalja EU-a za sudjelovanje u ekonomskoj i monetarnoj uniji. To su: visok stepen cjenovne stabilnosti - stopa inflacije ne smije biti vi{a od 1.5% u odnosu na stopu inflacije u prve tri zemlje s najstabilnijim cijenama; smanjenje prekomjernog javnog duga (do 3% BDP) i prora~unskog deficita (do 60% BDP); postizanje stabilnog te~aja; prosje~ne nominalne dugoro~ne kamatne stope ne smiju biti vi{e od 2% u odnosu na kamatne stope triju zemalja Unije s najniòm stopom inflacije. 194

Odluke EU-a - obavezuju}e u cijelosti za one kojima su upu}ene. Mogu biti upu}ene jednoj ili svim dràvama ~lanicama EU-a, privrednim subjektima ili pojedincima. PECA protokoli - protokoli (prilozi) Evropskom sporazumu o ocjenjivanju uskla|enosti i prihvatanju industrijskih proizvoda. PECA protokoli su bilateralni sporazumi izme|u zemlje kandidatkinje za ~lanstvo i Evropske zajednice. Svrha njihovog potpisivanja je uklanjanje tehni~kih barijera u trgovini industrijskim proizvodima. PHARE (Poland and Hungary Assistance for the Reconstruction of the Economy) - Program je ustanovljen 1989, nakon pada komunisti~kih reìma u Srednjoj i Isto~noj Evropi kao pomo} Poljskoj i Ma|arskoj za rekonstrukciju ekonomije. Kasnije je pro{iren na ostale zemlje srednje i isto~ne Evrope i dràve zapadnog Balkana. PHARE je glavni finansijski instrument pretpristupne strategije. Preporuke EU-a - neobavezuju}i deklarativni instrument. Predvi|ene su Osniva~kim ugovorima i koriste ih institucije Zajednice za izraàvanje stajali{ta dràvama ~lanicama, a u nekim slu~ajevima i pojedincima. Ne name}u nikakvu zakonsku obavezu za one kojima su upu}ene. Pristupno partnerstvo - objedinjuje pomo} koju je Evropska komisija pruàla zemljama srednje i isto~ne Evrope i prioritete koje je svaka zemlja trebala ispuniti na svom putu do kona~nog priklju~enja u EU. Pristupna partnerstva su sluìla kao podr{ka za druge pretpristupne instrumente, uklju~uju}i zajedni~ku procjenu kratkoro~nih i srednjoro~nih prioriteta za ekonomske politike, pakt o organiziranom kriminalu, nacionalne planove za razvoj i ostale sektorske programe neophodne za u~e{}e u Strukturalnim fondovima EU-a. Proces stabilizacije i pridruìvanja - okvir pribliàvanja pet zemalja zapadnog Balkana: Hrvatske, BiH, Srbije i Crne Gore, 195

Albanije i Makedonije punopravnom ~lanstvu EU-a. Definiran 1999. godine, Proces stabilizacije i pridruìvanja unaprijedio je do tada postoje}i Regionalni pristup Evropske unije regionu. Proces pridruìvanja - omogu}ava privilegovane ekonomske odnose EU-a sa drugim zemljama koje nisu zemlje ~lanice EU-a, kao i pruànje podr{ke politi~koj, ekonomskoj i dru{tvenoj transformaciji. Proces pridruìvanja se tako|er odnosio na zemlje srednje i isto~ne Evrope, koje su potpisivale Sporazume o pridruìvanju sa EU. Proces pridruìvanja prethodi procesu pristupanja. Proces pristupanja - zapo~inje podno{enjem zahtjeva za pristupanje Evropskoj uniji. Dràva kojoj se odobri status kandidata zapo~inje pregovore o punopravnom ~lanstvu. Pregovori se zavr{avaju potpisivanjem Ugovora o pristupanju Evropskoj uniji. SAPARD (Special Pre-accession Assistance for Agriculture and Rural Development) - poseban pretpristupni program Evropske unije za poljoprivredu i ruralni razvoj namijenjen dràvama kandidatkinjama za ~lanstvo u EU. Sporazum o stabilizaciji i pridruìvanju - nova generacija evropskih sporazuma ponu|ena Hrvatskoj, BiH, Srbiji i Crnoj Gori, Albaniji i Makedoniji u sklopu Procesa stabilizacije i pridruìvanja. Sporazumom se ure|uju op}a na~ela, politi~ki dijalog, regionalna saradnja, finansijska saradnja, slobodno kretanje roba, usluga i kapitala, primjena zakona iz oblasti konkurencije, pravosu|a i unutra{njih poslova. Sud pravde - osigurava istovjetnu primjenu i interpretaciju zakona Zajednice. Njegove su ovlasti u sporovima koje uklju~uju zemlje ~lanice, institucije EU, preduze}a i osobe. TAIEX (Technical Assistance Information Exchange Office) Kancelarija za razmjenu informacija o tehni~koj pomo}i. Bavi se javnom upravom u dràvama koje podnose aplikacije za ~lanstvo, 196

dràvama ~lanicama Evropske unije i udruènjima privatnog sektora. Osigurava pravne tekstove Zajednice i organizira seminare, obuke i posjete stru~njaka zemljama koje to traè. Tako|er, pruà pomo} primjeni evropskih normi. Unutra{nje trì{te - trì{te Evropske unije na kojem je obezbije|ena puna sloboda kretanja ljudi, roba, kapitala i usluga bez unutra{njih granica. Uredbe EU-a - direktno primjenjive i u cijelosti obavezuju}e u svim dràvama ~lanicama EU-a, bez potrebe dono{enja mjera za primjenu na nacionalnom nivou. One omogu}avaju institucijama Zajednice najve}i uticaj na pravni sistem dràva ~lanica EU-a. Smatraju se sredstvima za unifikaciju zakona {irom Zajednice. Vije}e ministara EU-a - (Vije}e Evropske unije ili samo Vije}e) glavna je institucija i najva`nije zakonodavno tijelo Evropske unije. Sastoji se od ministara 25 dràva ~lanica odgovornih za pojedine resore. Vije}e ministara odre|uje prioritete EU-a, uskla|uje zajedni~ke interese zemalja ~lanica te samostalno ili zajedno sa Evropskim parlamentom, na prijedlog Evropske komisije, donosi uredbe, odluke, preporuke, deklaracije ili obavezuju}e zaklju~ke i brine o njihovom izvr{enju. Predsjedavanje Vije}em EU-a prenosi se svakih {est mjeseci s jedne na drugu ~lanicu EU-a. Stupanjem na snagu Ugovora iz Amsterdama iz 1999, glavni sekretar tako|er obavlja du`nost visokog predstavnika za zajedni~ku vanjsku i sigurnosnu politiku. Vije}e za stabilizaciju i pridruìvanje - nadgleda implementaciju Sporazuma o stabilizaciji i pridruìvanju koji je ponu|en zemljama zapadnog Balkana, Hrvatskoj, BiH, Srbiji i Crnoj Gori, Makedoniji i Albaniji. Vije}e razmatra sva va`nija pitanja koja se pojave u okviru primjene Sporazuma kao i sva me|unarodna pitanja od obostranog interesa za EU i zemlju potpisnicu. Vije}e za stabilizaciju i pridruìvanje sastoji se od ~lanova Vije}a Evropske unije, Komisije i ~lanova vlade zemlje potpisnice Sporazuma. 197

Literatura: 1.

2. 3. 4. 5.

6.

7.

8. 9. 10. 11. 12. 13.

14.

15.

Ardeni, Pier Giorgio., Zna~aj jedinstvenog ekonomskog prostora u okviru evropskih i regionalnih integracija, izdanje EU, 2003. Borchardt, Klaus-Dieter., ABC prava Zajednice, Evropske zajednice 2000. Bosna i Herecegovina i Pakst stabilnosti, MEI Sarajevo 2002. Bèìnski, Zbignjev., Velika {ahovska tabla, CID Podgorica 2001. Consolidated Versions of the Treaty on European Union and the Treaty Establishing the European Community, Official Jurnal, European Communities 2003. Grupa autora, Brn~i}, Ana., Leppee, Petra., Mo{nja, Ivana., Hrvatska na putu u Evropsku uniju: od kandidature do ~lanstva, MEI, 2003. Grupa autora, Emerson, Michael., Gros, Daniel., The CEPS Plan for the Balkans, Center for European Policy Studies, 1999. Holbrooke, Richard., Put u Dejton, Beograd, 1998. Huntington., Samuel P., Sukob civilizacija i preustroj svjetskog poretka, Zagreb, 1998. Izetbegovi}, Alija., Sje}anja, Sarajevo, 2001. Janev, Igor., Teorije o me|unarodnim odnosima i spoljnoj politici, Plato, Beograd, 1998. Malcolm, Noel., Povijest Bosne, "ERASMVS", ZagrebSarajevo, 1995. Novak, Manfred., zbornik radova, BiH na putu ka modernoj dràvi - perspektive i prepreke, Fondacija Heinrich Boll, 2004. Papi}, @arko., Me|unarodne politike podr{ke zemljama jugoisto~ne Evrope - Lekcije (ne) nau~ene u BiH, Muller, Sarajevo, 2002. Petrich, Wolfgang., zbornik radova: BiH na putu ka mode199

16. 17. 18. 19. 20. 21. 22.

rnoj dràvi - perspektive i prepreke, zbornik radova, Fondacija Heinrich Boll, 2004. Pobri}, Nurko., Ustavno pravo, Slovo, Mostar, 2000. Solioz, Christophe., Svebor Dizdarevi}., Ownership proces in BiH, 2001. Smaji}, Zekerijah., Evropska unija i zemlje biv{e Jugoslavije, OKO, Sarajevo, 1997. Smaji}, Zekerijah., Evropska unija za svakoga, Sarajevo, 2004. [umana, Roberta., Za Evropu, ECLD Rabic, Sarajevo, 2004. Turkovi}, Bisera., Bosnia and Herzegovina in the Changing World Order, Saraj Invest, 1996. Zbornik radova, Osam godina deytonske BiH: nove vizije za Bosnu i Hercegovinu, Fondacija Heinrich Boll, 2003.

Ve}ina drugih izvora su: izvje{taji Evropske komisije o BiH, indikativni programi, odluke, dokumenti, analize i specijalizirane publikacije Evropske unije, izvje{taji drugih me|unarodnih organizacija u BiH, izjave i saop{tenja direktnih sudionika iz BiH, evropskih i ameri~kih zvani~nika, lokalni i me|unarodni mediji.

Bilje{ka o autoru:

Emir Hadìkaduni} ro|en je 1971. u Gra~anici. Osnovnu i srednju {kolu zavr{io je u Doboju. Na Fakultetu dru{tvenih nauka Me|unarodnog islamskog univerziteta u Kuala Lumpuru u Maleziji 1997. diplomirao je na Odsjeku za komunikologiju. U okviru regionalnog interdisciplinarnog postdiplomskog programa Univerziteta u Sarajevu i Univerziteta u Bolonji magistrirao je Ljudska prava i demokratiju 2002. Dodatno akademsko usavr{avanje stekao je na Evropskom koledù iz Brià, Institutu za evropske studije Univerziteta San Pablo u Madridu, Diplomatskoj akademiji u Dubrovniku i Danskoj {koli za javnu administraciju u Kopenhagenu. Nakon zavr{enog fakulteta radio je na dva USAID-ova projekta - Program obrazovanja i informiranja javnosti, 1998. i Program demokratske mreè, 2000. - te za OSCE-ov Projekat kantonalne administracije. Od kraja 2000. radi kao glasnogovornik Direkcije za evropske integracije BiH. Osim rada u Direkciji, u okviru Londonske {kole za odnose s javno{}u drào je kurseve za polaznike {kole iz predmeta Odnosi s medijima. Tako|er je bio angaìran kao predava~ na temu evropskih integracija, na skupovima i postdiplomskim programima koje su organizirali Multilateralna akademija, Media plan institut, Ekonomski fakultet, Fondacija Konrad Adenauer u Sarajevu itd. Do sada je objavio nekoliko ~lanaka i stru~nih priloga iz oblasti evropskih integracija ili me|unarodnih odnosa u ACIPS-ovom ~asopisu Novi pogledi, izdanjima njema~ke fondacije Henrich Boll i lokalnoj {tampi. Knjiga Od Dejtona do Brisela predstavlja nastavak njegovog istraìvanja, nakon {to je o sli~noj temi napisao i svoj magistarski rad u oktobru 2002. ^lan je Alumni asocijacije Centra za interdisciplinarne studije iz Sarajeva, BiH Alumni asocijacije Me|unarodnog islamskog univerziteta iz Kuala Lumpura i Me|unarodne federacije novinara (IFJ) iz Brisela. Oènjen, otac jednog djeteta.

200

201

“Knjiga Od Dejtona do Brisela, višestruko je slojevit tekst o neposrednoj prošlosti, sadašnjosti i, nadam se, bliskoj budućnosti Bosne i Hercegovine, u kontekstu i kompleksu onog što najčešće pojednostavljeno svodimo pod sintagmu “evropske integracije”. Dino Abazović Fakultet političkih nauka Sarajevo “Knjiga demistificira pitanje integracija i stavlja ga u kontekst društveno-političkih dešavanja u BiH u posljednjih deset godina. Ideja koja je jasno profilirana kroz naslov knjige - da se dejtonski period završava, odnosno dominantan američki utjecaj nestaje, te da se međunarodna intervencija počinje postavljati u okvirima potreba evropskih integracija od suštinskog je značaja za shvatanje budućnosti ove zemlje.” Ivan Barbalić ACIPS Sarajevo


Emir Hadžikadunić

Emir Hadžikadunić


OD DEJTONA DO BRISELA Emir Hadžikadunić

Od Dejtona Do Brisela

Recommend Documents