Sadržaj
................................................................................................................................... ................................................................................... ............. 1 Sadržaj ............................................................. Uvod ................................................................................................................................................... ................................................................................................................................................... 2 Novac ....................................................................................................................... .................................................................................................................................................. ........................... 3 Novac kao sredstvo razmjene .................................................................................................... .................................................................................................... 4 .................................................................................................. ...................................... 5 Novac kao obračunska jedinica ............................................................ ..................................................................................... ........................... 5 Novac kao sredstvo očuvanja vrednosti.......................................................... Vrste novca ............................................................. ................................................................................................................................... ........................................................................ .. 6 ................................................................................................................................... ........................................................................ .. 8 Tražnja novca ............................................................. Ponuda novca ................................................................................... ..................................................................................................................................... .................................................. 9 ................................................................................................... ..................................... 10 10 Operacije na otvorenom tržištu .............................................................. Obavezne rezerve.............................................................. ......................................................................................................................... ........................................................... 10 Eskontna stopa .................................................................................................... ............................................................................................................................. ......................... 1 0 Efekti monetarne injekcije ............................................................................................................... ............................................................................................................... 11 Klasična dihotomija i monetarna neutralnost......................................................... .................................................................................. ......................... 1 2 Monetarna politika................................................................. ........................................................................................................................... .......................................................... 14
................................................................... ............................................ ............................................ .................................... .............. 16 Zaključak ............................................. Literatura ............................................. ................................................................... ............................................ ............................................ .................................... .............. 17
Stručni rad
Uvod Realni i finansijski tokovi su me đuzavisni. Naime, domaćinstva preduzeć ima iznajmljuju usluge svojih faktora proizvodnj e i za to primaju odgovarajuće novč ane dohotke. S druge strane, doma ćinstva svoje novčane dohotke troš e na kupovinu dobara i usluga od preduzeć a, a ti novčani izdaci formiraju novčani prihod preduzeć a. Pomoću tih novčanih prihoda preduzeća ponovo mogu da kupuju usluge faktora proizvodnje od domaćinstava. Na taj način, novac omogu ćava kružno kretare resursa i roba u privredi. Novac je vrlo specifican oblik ekonomskog dobra, i1i rijetka roba. Osnovna funkcija novca je da predstavlja sredstvo razmjene u privredi, čime umnogome pojednostavljuje ekonomski život. Pored funkcije sredstva razmjene novac ima i funkciju obračunske jedinice (mjere vrijednosti), platežnog sredstva i sredstva za očuvare vrijednosti. Prema tome, savremenu privredu je te ško razumjeti bez nov čanih tokova. Tokovi novca predstavljaju krvotok ekonomije, novcem se mjeri ekonomska vrijednost dobara i usluga, a lo ša monetarna politika dr žave može dovesti do ozbiljnih poreme ćaja, frikcija, u privrednoj aktivnosti. Zadatak monetarne analize je da objasni me đuzavisnost između pojedinih makroekonomskih varijabli realnog i monetranog karaktera. Ekonomisti nisu potpuno saglasni po pitanju mogu ćnosti uticaja monetarnih na realne varijable. Neki ekonomski pisci smatraju da je novac važna determinanta nivoa ekonomske aktivnosti u nacionalnoj privredi, drugi se s tim stavom ne slažu.
2
Stručni rad
Novac Novac predstavlja jednu od najvaznijih i najfascinantnijih tema u ekonomskoj teoriji. Bez obzira što је o novcu nastala ogromna literatura do danas, po shvata ru mnogih ekonomista jos uvijek ne postoji zadovoljvaju ća definicija novca. Fenomen novca oduvijek je privlačio pažr u ljudi, a tokom istorije bilo је mnogo različitih teorija o novcu. Naj češća definicija novca je da je novac sve što služi kao opste prihvaceno sredstvo razmene i1i sredstvo plaćanja. Različite robe vr šile su funkciju novca tokom istorije, da bi vremenom novac poprimio oblik papirnih nov čanica. Savremeni papirni novac predstavlja ispravu o dugu dr žave i banaka, koje su, za razliku od drugih du žničkih isprava, pravnim propiѕima proglašene za zakonsko sredstvo pla ćanja u jednoj zemlji. Novac je uputnica na odgovarajući dio društvenog proizvoda dr žave, pri čemu se pojam uputnice ne svodi na pravni aspekt, tj. novcem se može kupiti svaka ekonomska vrijednost. Kad bi novac bio uputnica na konkretnu vrijednost, prestao bi da funkcioni še kao specifična roba op šte prihvaćena u razmjeni i postala bi obi čan vrijednosni bon. Osim što је opš te prihvaćeno sredstvo razmjene, novac je obračunsko sredstvo ( mjera vrijednosti ), sredstvo o čuvanja vr ijednosti i sredstvo plać anja. Prema tome, novac u ekonomiji ima tri osnovne funkcije: sredstvo razmjene, kao obračunska jedinica, i čuvar vrijednosti. Ove tri osnovne funkcije novca ga razlikuju od ostalih vrsta imovine u privredi, kao što su akcije, obveznice, nekretnine, umjetni čka dijela, i s1. Funkcija novca kao sredstva razmjene polazna je osnova za razvoj svih ostalih funkcija koje novac obavlja. Da bi obavljao ovu funkciju, novac mora da bude fizički prisutan, da bi se vrijednost robe mogla realizovati u novcu. On predstavlja predmetnu vrijednost koju kupci, prilikom kupovanja robe i usluge daju prodavcima.
3
Stručni rad
Slika1. Razvoj platnog sistema
Novac kao sredstvo razmjene
Novac kao sredstvo razmjene podrazumjeva usluge, novac daju prodavcima tih usluga ili dobara.
da kupci, kada žele da kupe dobra i
Pojava novca je olakšala, u brzala i učinila efikasnijom razm jenu, jer prodaja više nije uslovljena kupovinom, i obrnuto. Sada će svaki robni proizvođač prvo da proda robu za novac i tako obezbjedi sredstva pootrebna za kupovinu druge vrste robe. On je potpuno slobodan kada će i gd je da obavi drugi dio pretvaranja robe, odnosno da za dobijeni novac kupi drugu robu. Dakle, proizvođač robe može, kraće ili duže vr ijeme, da zadrži novac koji
je dobio od prodaje. Kada jedan vlasnik novca sa njim ne izađe na tržište i ne kupi robu, to znači da neki drugi vlasnik neće moć i da proda svoju, pa ni da se pojavi kupac roba drugih proizvoda, što prouzrokuje robno -novčane poremećaje. Lakoću kojom neka imovina može da se pretvori u sredstvo razmjene ekonomisti nazivaju likvidnost. U tom smislu, novac je najlikvidnija raspoloživa imovina od svih vrsta imovine.
4
Stručni rad Novac kao o bračunska jedinica
Obračunska jedinica je m jerilo na osnovu kojeg ljudi određuju c ijene i registruju svoje dugove. Novac kao obračunska jedinica podrazumjeva da se sve prodaje i kupuje za novčane jedinice. Što znači da su sva dobra i sve usluge, tj. njihove vrijednosti izražene u novčanim jedinicama. Novac je trajan, ne topi se i ne gubi vrijednost prebrzo, tako da trajno može da vrši funkciju obračunskog sredstva. Obračunska jedinica jeste mjerilo na osnovu kojeg ljudi određuju cijene i bilježe dugove.
Novac kao sredstvo očuvanja vrednosti
Novac u funkciji sredstava za očuvanje vr ijednosti predstavlja predmetnu vrijednost koju ljudi mogu da upotrebe za prenos kupov ne moći iz sadašnjeg u budući period. U uslovima poremećaja prodaje i kupovine robnih vr ijednosti (prodaje, a ne kupovine druge robe), novac se povlači iz opticaja i prekida svoje kretanje. Na taj način prestaje da funkcioniše kao p rometno sredstvo. Time se novac pretvara u relativno trajnu vrijednost, a njegov vlasnik odlaže kupovine za buduća vremena, odnosno novac se tezauriše. U ovom slučaju novac, zbog svoje trajnosti, ne gubi vrijednost, pogotovo u razvijenim zemljama poput zemalja Eu, Japana, SAD, Švajcarske i drugih. U takvim, razvijenim, zemljama stanovništvo i privreda tezauriše novac bez bojazni da će on izgubiti vrijednost, jer je u tim zemljama nizak procenat inflacije (svega nekoliko procenata).
Č uvar vrijednosti je predmet pomoću koga ljudi mogu da prenesu kupovnu moć iz sadaš njosti u budućnost. Ekonomisti koriste izraz Iikvidnost da bi opisali lako ću s kojom se neka vrsta imovine može pretvoriti u sredstvo razmjene u ekonomiji. Budu ći da novac predstavlja sredstvo razmjene u privredi, on je najlikvidnija raspolo živa imovina. Treba re ći da se ostale vrste imovine znatno razlikuju po svojoj likvidnosti. Ve ćina obveznica, akcija i drugih vrijednosnih papira, može se lako prodati uz niske tro škove, ра predstavljaju relativno likvidnu imovinu. Suprotno tome, prodaja ku će, Rubensove slike, i s1., zaht jevaju više vremena i napora. ра su ovakvi oblici imovine manje likvidni.
5
Stručni rad
Vrste novca Vrste novca su: a) Kada se novac javlja u obliku robe koja ima unutra šnju vrijednost, zove se robni nоvас. Izraz unutrašn ja vrijednost znači da bi nešto imalo vrijednost čak i ako se ne koristi kao novac. Jedan primjer robnog novca je zlato. Kada se u ekonomiji kao novac koristi zlato ( i1i papirni novac koji se na zahtjev pretvara u zlato), ka že se da ta privreda funkcioni še na osnovu zlatnog standarda. Novac koji nema unutra šnju vrijednost zove se dekretni novac. On označava naredbu i1i dekret kojim se novac uvodi dr žavnim dekretom. b) Bankarski n оvас. Danas je doba bankarskog novca - čekova napisanih na bazi fondova uloženih u banku i1i neku drugu finansijsku instituciju. Čekovi se prihvataju umjesto gotovinskog pla ćanja za mnoga dobra i usluge. Zapravo kada se izra čuna iznos ukupnih plaćanja u razvijenim ekonomijama, vidimo da se s koro 90% рlаćа u č ekovima ( sada karticama ).
с) Transakcijski novac. Transakcijski novac ( М1 ) se sastoji od stavki: kovani novac, papirni novac, čekovni računi ( depoziti po vi đenju i drugi čekovni depoziti ). Novac u širem smislu je drugi agregat novca i1i М2. Nekada se zove "likvidni nоvас", on ukjučuje M1 kao štedne račune u bankama i sli čnu aktivu, koji su bliski supstituti transakcijskog novca. To su oblici bliskog novca, jer se vrlo brzo mogu konvertovati ( promjeniti ) u gotovinu bez ikakvog gubitka vrijednosti. Savremena monetarna teorija i praksa poznaje da ukupna novcana sredstva jedne nacionalne ekonomije se sastoji od 4 agregata i to :
M1 (agregat ili novčana masa u užem smislu riječi), M2 (agregat ili novac u širem smislu riječi), M3 (k ao najširi novčani agregat) i M4 ili NDA (neto domaća aktiva).
Slika2.Novčani agregati
6
Stručni rad Danas je, zaista, vrlo teško precizirati šta sve ulazi u nov čanu masu. Razlog tome je i pojava novih oblika finansijskih instrumenata koji imaju veoma sli čna svojstva novcu, tj. lako se pretvaraju u novac. Nov čani agregat М1 predstavlja potpuno likvidna potra živanja nebankarskih subjekata prema bankarskom sistemu. Novčani agregat М 2 obuhvata nov čani agregat M1 i kvazi novac. Kvazi novac čine drugi depoziti tj. potra živanja nebankarskih subjekata prema bankarskom sistemu, koji ne služe za tekuća plaćanja a1i lako mogu da se pretvore u gotov novac. U okviru ovih depozita razlikujemo štedne (neoročene ) uloge stanovni štva u domaćој i stranoj valu ti, kratkoročne hartije od vrijednosti nebankarskog sektora, oro čene depozite, depozite po kreditima i depozite za stambeno-komunalnu izgradnju oro čene do jedne godine. Novčani agregat Мз obuhvata novčani agregat М 2, uvećan za ostala likvidna sredstva. U ostala likvidna sredstva ubrajaju se dugoro čne obaveze bankarskog sistema prema nebankarskim subjektima, kao i dugoročne i kratkoročne obaveze u devizama prema domaćim privrednim subjektima. Neto domaća aktiva dobija se kada se novčanom agregatu МЗ dodaju kratkoročne i dugoročne obaveze bankarskog sistema u devizama prema inostranstvu a oduzmu kratkoro čna i dugoro čna potraživanja bankarskog sistema u devizama prema inostranstvu i dugoro čne obaveze bankarskog sistema prema nebankarskim subjektima.
7
Stručni rad
Tražnja novca Vrijednost novca određuje: ponuda i tražnja. Ваš kao što ponuda i tra žnja za jabukama određuje cijenu jabuka, na isti na čin ponuda i tra žnja za novcem — određuje cijenu novca. Tražnja za novcem predstavlja iznos koji ljudi žеlе da drže u obliku gotovine ili čekovnih depozita, pri različitim nivoima kamatne stope. Ljudi žele da dr že dio svog bogatstva u obliku gotovine i1i čekovnih depozita iz dva razloga. Osnovni motiv je transakcioni motiv, odnosno žеlја ljudi da i maju dovoljno novca za svakodnevne transakacije, tj. za kupovinu dobara, usluga i s1. Tu je i motiv predostro žnosti, tj. potreba ljudi da dr že dio svog bogatsva u visoko likvidnoj formi za slu čaj nepredviđenih događaja. Takvo dr žanje novca uzrokuje tro šak koji se može iskazati u iznosu izgubljene kamate koja bi se inače dobila da je novac bio na štednom računu. Pojedincima i preduzećima potreban je novac kako bi ga upotrebili u transakcijama, za kupovinu potrošnih dobara i1i repromaterijala. Te potrebe odre đuju transakcionu tražnju za novcem. Količina novca za transakcije koju ćе pojedinci potraživati nalazi se u određenoj proporciji sa njihovim dohotkom: ako njihov dohodak raste, raste i vrijednost dobara koje kupuju To zna či da ćе biti potrebno viš e novca za transakcije. Tražnja za nov cem vrlo jе os jetljiva na trošak dr žanja novca, odnosno na kamatnu stopu. Ako kа matna stopa raste, tražnja za novcem opada, uz, naravno, ostale nepromenjene uslove. Iz potrebe držanja nоvса zbog sigur nosti takođe proizilazi tražnja za nоvсеm. Na ovaj segment tražnje za nov cem utiču faktori koji nisu vе zaniza dohodak, kao što su optimizam i pesimizam, bogatstvo koje ljudi posjeduju, kamate i profiti koji bi se alternativnom upotrebom novca mogli ostvariti, tendencije na tr žištu i inflaciona očekivanja. Transakciona tražnja za nоvсеm i tražnja novca zbog neizvjesnosti posledice su funkcije novca kao sredstva prometa i platežnog sredѕtvа. Š pekulativna tra žnja za nоvсеm posledica je funkcije novca kao sredѕ tva za očuvanje vrijednosti. Špekulativna tražnja za nоvсеm i tražnja za novcem zbog neizvjesnosti imaju jedno bitno zajedni čko svojstvo a to je da se zasnivaju na neizvjesnosti budućih privrednih kretanja, a1i i budu ćih promjena kamatne stope. Promjene u kamatnoj stopi uzrokuju i promjenu u zaradi od kamatonosnih papira, a samim tim i promjenu tražnje za njima. Ка d jе kamatna stopa niska, c ijene obveznica su visoke, pa novac ulo žen u n јih donosi veliku zaradu. Zato ni tra žnja za njima nije visoka. Ako se očekuje da ćе kamatna stopa rasti, a cijene obveznica padati, tada ćе
imaoci gotovine radije držati gotovinu nego obveznice jer bi uloženi novac u obveznice značio gubitak moguće dobiti. Zato ćе u slučajevima kada se očekuje rast kamatne stope pojedinci preferirati likvidna sredstva tj. postojaće špekulativna tražnja za novcem. Mada mnoge varijable uti ču na tražnju za novcem, jedna se izdvaja svojim značajem: prosječni nivo cijena u privredi. Što su cijene više, to je za tipi čnu transakciju potrebno više novca a time i vi še novca ljudi žele da dr že u novčanicama i na tekućem računu. To jest, vi ši nivo cijena pove ćava traženu količinu novca. I tu postoji razlika: da 1i ove stvari posmatramo na dugi i1i kratki rok. Na dugi rok, op šti nivo cijena se prilagođava dok ne dostigne nivo u kome je tra žn ja za novcem jednaka njegovoj ponudi.
8
Stručni rad
Ponuda novca Ponuda novca se defini še kao iznos efektivnog novca (kovanog i papirnog ) i depozitnog novca (depoziti po vi đenju), koji u određenom trenutku postoji u nekoj privredi. U mehanizmu stvaranja novca učestvuju stanovništvo i preduzeća, centralna banka, poslovne banke i dr žava. Stanovništvo i preduzeća ulažu gotov novac u poslovne banke na tekuće račune i pretvaraju ga u depozitni novac. Tako đe prodaju poslovnim bankama vrijedonosne papire i na osnovu toga dobijaju od banaka kredite koje, kao i depozitni novac, koriste za kupovinu dobara i usluga, odnosno za pla ćanje dugova. Centralna banka je jedina depozitarna institucija, ona prima depozite, a1i ne daje pozajmice. Svrha postojanja te banke jeste da deponentima pruži sigurno mijesto gdje ćе dr žati svoj novac. Kada god neko ulo ži novac, banka taj novac dr ži u trezoru sve dok deponent ne dođe da ga podigne i1i napi še ček ро stanju na svom rač unu. Depoziti koje su banke primile, a1i ih nisu dale na pozajmice, zovu se rezerve. Ovakav sistem naziva se bankarstvo sa 100% rezervama. Međutim, banka ne radi tako. Jedan dio novca koji smo nazvali rezervama-banka ga daje kao pozajmice raznim privrednim subjektima.Prema tome, nazovimo takvu banku i1i banke, bankarstvo sa delimi čnim rezervama. Dio ukupnih depozita koje banka dr ži u rezervama zove se udio rezervi. Količina novca koju bankarski sistem stvara od svakog dolara rezervi, zove se nоvčаni multiplikator.
Novčani multiplikator
Proces stvaranja novca se zasniva na umnožavanju (multiplikaciji) primarnog novca kao osnove novč anog sistema. To se odvija kroz kreditne i depozitne operacije poslovnih banaka, u kojima su ključne dv ije veličine za konačan efekat formiranja ukupne ponude novca. Jedna veličina je stopa rezervi banaka prema ukupnim depozitima koju žele banke, a druga je veličina stopa gotovine u opticaju prema ukupnim bankarskim depozitima koju žele da drže privredni i drugi subjekti – nebankarski sektor. Ove veličine utiču na visinu monetarnog multiplikatora (m), koji pokazuje k oliko se povećava primarni novac (obiljeležen sa H) u odnosu na polaznu novčanu osnovu. Prema tome, mo netarni multiplikator je recipročna vr ijednost udjela rezervi. Drugim rečima monetarni multiplikator prikazuje odnos novčane mase prema monetarnoj bazi.
Slika3. Monetarni multiplikator i
novčana masa 9
Stručni rad U tom smislu, ukupna ponuda novca (M S), ili ukupna masa novca u opticaju,dobija se po obrascu: S
M =mxH
Vidimo da je ukupna monetarnim multiplikatorom.
ponuda novca jednaka primarnom novcu pomnoženom
Operacije na otvorenom tr žištu Kada kupuje i1i prodaje dr žavne obveznice, Centralna banka vodi operacije na otvorenom tr žištu. Da bi pove ćala ponudu novca, Centralna banka kupuje obveznice od široke javnosti na tr žištu obveznica. Obratno, da bi smanjila ponudu novca na tržištu, Centralna banka prodaje dr žavne obveznice širokoj javnosti na tržištu obveznica.Široka javnost рlаćа obveznice goto vinom i1i bankarskim depozitima kojima raspola že, čime direktno smanjuje iznos novca u opticaju.
Obavezne rezerve Na ponudu novca Centralna banka uti če i preko obaveznih rezervi, tj. propisa o minimalnoj količini rezervi koje banke moraju da dr že u odnosu na depozite. Prema tome, obavezne rezerve utiču na koli činu novca koje banke mogu da stvore od svakog dolara rezervi. Povećanje obaveznih rezervi zna či da banke moraju da dr že ve ću količinu rezervi, a time su u stanju da za zajmove daju manje od svakog ulo ženog dolara, konsekventno tome, povećava se udio rezervi, a smanjuje novčani multiplikator i time ponuda novca. Obratno, smanjenjem obaveznih rezervi smanjuje se udio rezervi, a pove ćavaju novčani multiplikator i ponuda novca.
Eskontna stopa Treći instrument koji Centralna banka ima na raspolaganju jeste eskontna stopa, kamatna stopa na kredite koje ona daje bankama. Banke uzimaju pozajmice od Federalnih rezervi (misli se na SAD), kada su joj rezerve suvi še malе u odnosu na obavezn u nivo (recimo neka poslovna banka je dala suvi še kredita i1i što јој је povučen suviše veliki dio depozita). Kada Federalna banka da ovakvu pozajmicu banci, bankarski sistem raspola že sa više rezeni nego što је ranije imao, a te dodatne rezerve omogućavaju bankarskom sistemu da kreira više novca. Prema tome, Federalna banka (skraceno "FED"), mo že da mijenja ponudu novca izmjenom eskontne stope. Vi ša eskontna stopa destimuliše banke da uzimaju kredite od Feda. Dak1e, pove ćanjem eskontne stope smanjuje se koli čina rezervi u bankarskom sistemu, a time, naravno, i količina novca u opticaju. I obrnuto, ni ža eskontna stopa podstiče banke da se zadužuju kod Feda, čime se povećava količina rezervi a time i ponuda novca.
10
Stručni rad
Efekti monetarne injekcije
Slika4. Kako ponuda i tražnja za novcem određuju ravnotežni nivo cijena? Horizontalna osa prikazuje količinu novca. Lij eva vertikalna оѕa pokazuje vrijednost novca, a desna vertikalna osa pokazuje nivo с ijena. Kriva ponude novca je vertikalna, jer je ponuđena količina novca fiksirana od strane Feda. Kriva tra žnje za novcem je opadajuća, jer ljudi žele da drže veću količinu novca kada jednim dolarom mogu da kuper manje. U ravnoteži u tački А, vr ijednost novca (na lijevoj osi) i nivo cijena (na desnoj osi) prilagođeni su kako bi se izjednačile ponu đena i tražena količina novca. Monetarna injekcija pomjera krivu ponude udeѕno ѕa MS1 na MS2, а ravnoteža se pomjera iz tačke A u ta čku В. Shodno tome vrijednoѕt novca smanjuje se sa % , na % , a ravnotežni nivо cijena (na desnoj osi) pove ćava se sa 2 na 4. Drugim riječima kada se роrastom ponude novca pove ća količina dolara, rezultat je povećanje nivoa сijenа koje svaki dolar čini manje vrijednim. Ovo tumačenje određivanjem nivoa cijena iz razloga što se on može vremenom promjeniti, zove se kvantitativna teorija novca. Prema kvantitaivnoj teoriji, raspoloživa količina novca u ekonomiji odre đuje vrijednost novca, a rast koli čine novca predstavlja osnovni uzrok inflacije.
11
Stručni rad
Klasična dihotomija i monetarna neutralnost Do sad je navedeno kako promjene ponude novca dovode do promjena prosje čnog nivoa cijena dobara i usluga. Kako te monetarne promjene uti ču na druge va žne makroekonomske varijable kao što su zaposlenost, proizvodnja, realne zarade, kamatne stope, izvoz, uvoz, itd. Ta i sli čna pitanja već dugo izazivaju pa žnju mnogih ekonomskih pisaca. U 18 veku je veliki folozof D.Hjum, o tome pisao, pa kratak odgovor o tome dugujemo i njegovoj analizi. Hjum i njegovi protagonisti predlo žili su podjelu ekonomskih varijabli u dvije velike grupe. Prvu grupu čine nominalne varijable one koje se mjere novčanim jedinicama. Drugu grupu ćine realne varijable one koje se mjere fizičkim jedinicama. Na primjer, dohodak proizvodjača p šenice predstavlja nominalnu varijablu jer se on mjeri u dolarima, dok je koli čina pšenice koju oni proizvode realna varijabla, jer se mjeri bušelima. Slično tome, nominalni BDP je nominalna varijabla, jer se mjeri dolarskom vrijednošću autputa dobara i usluga u ekonomiji. Realni BDP je realna varijabla jer se mjeri ukupnom proizvedenom koli činom dobara i usluga i na njega ne uti ču trenutne cijene tih dobara i usluga. Ova podjela varijabli na dvije grupe u savremenoj ekonomskoj teoriji se zove klasicna dihotomija (pref iks "klasicna je dobijen zbog ranih ekonomskih mislilaca).
Međutim, klasična dihotomіja nam malo pomaže u analizi cijena. Cijene se u ekonomiji obi čno izražavaju u novcu, pa stoga predstavljaju nominalne varijable. Na primjer kada kažemo da je cijena рšenice 2 dolara po bu šelu, onda je ona izra žena kao nominalna varijabla. A1i, šta je sa relativnom cijenom - cijenom jedne robe u poređenju sa drugom? U ovom prim jeru možemo da kažemo da 1 bu šel рšenice iznosi 1/2 galona benzina. Relativna cijena vi še nije izražena u novcu. Prema tome, kada se upore đuju cijene bilo koja dva dobra, poni štava se znak za dolar, a broj koji se dobija izražen је u fizičkim jedinicama. Iz ovoga slijedi da su dolarske cijene nominalne varijable, da su relativne cijene realne varijable. Promjene ponude novca uti ču na nominalne varijable, a1i ne i na realne. Kada centralna banka dvostruko pove ća ponudu novca, nivo cijena se dvostruko povećava, povećavaju se dolarske zarade, kao i sve ostale dolarske vrijednosti. Realne varijable, kao što su zaposlenost, proizvodnja, realne nadnice, realne kamatne stope, ostaju nepromenjene. Ta irelevantnost monetarnih promjena za realne varijable zove se monetarna neutralnost. Prema principu monetarne neutralnosti, porast stope rasta novca povećava stopu inflacije, a1i ne utiče ni na jednu realnu varijablu. Va žna implikacija ovog principa odnosi se na na uticaj novca na kamatne stope. Za makroekonomiste su kamatne stope značajna varijabla, jer efektom koje imaju na investicije i štednju one povezuju ekonomiju sadašnjosti sa ekonomijom budu ćnosti. Radi boljeg shvatanja relacija izme đu novca, inflacije i kamatnih stopa, treba se podsjeti razlike izme đu realnih i nominalnih kamatnih stopa. Nominalna kamama stopa je ona koju čujete u vašoj banci. Realna kamatna stopa koriguje nominalnu kamatnu stopu za efekte inflacije, kako bismo videli brzinu kojom ćе se vremenom povećati kupovna mоć š tednog računa. Realna kamatna stopa predstavlja razliku između nominalne kamatne ѕtope i stope inflacije: realna kamatna stopa = nominalna kamatna stopa — stopa inflacije
12
Stručni rad Kada Fed pove ča stopu rasta novca, to rezultira i ve ćom stopom inflacije i ve ćom nominalnom kamatnom stopom. Uskla đivanje nominalne kamatne stope prema stopi inflacije naziva se Fišerov efekat po ekonomskom piscu I. Fi šeru ( 1867 — 1947 ), koji je prvi proučavao ovu pojavu. Fi šerov efekat ne važi na kratki rok s obzirom da inflacija u tom slučaju nije predviđena.
13
Stručni rad
Monetarna politika U raspravama vezanim za monetarnu politiku i teoriju, kontraverzna uloga novca u različitim okvirima (režimima) u kojima se sprovodi monetarna politika, danas predstavlja
jednu zaista „vruću“ temu. Mnogobrojna gledišta o tome raspoređena su između dva ekstrema: jednog da novac nema važnost i drugog k oji govor i o vrlo visokom značaju novca. Međutim, čini se da ipak postoji saglasnost o monetarnim agregatima kao jednim od vrlo korisnih indikatorskih varijabli . Ova činjenica upućuje na stav da teorija monetarne politike koja poklanja odgovarajuću pažnju na ponudu novca omogućava potpunije razumjevanje svih onih pitanja koja iskrsavaju u procesu formulisanja i sprovođenja monetarne politike. Pristupi bazirani na zanemarivanju novca vode ka fragmentarnoj analizi monetarne politike i to u mjeri koja zavisi od stepena tog zanemarivanja. Monetarna politika zasnovana na pravilima podrazumjeva da centralne banke eksplicitno postavljaju vrijednosti za odgovarajuće intermedijarne ciljeve. Te cil jeve (target-e) centralna banka može da kontroliše i oni su snažno pov ezani sa krajnjim ciljevima monetarne politike (tj. stabilizacijom proizvodnje i inflacije). U poslednjih petnaest godina jedan relativno veliki broj zemalja prihvatio je jednu novu strategiju monetarne politike koja je postala poznata pod nazivom „targeti ran je inflacije“.Ova nova monetarna politika, označena u literaturi još i kao politika „nove saglasnosti“, može da se razumije kao udaljavanje od pristupa monetarnoj politici koji je bio zasnovan na regulisanju novčane mase. Centralna banka ko risti svoju kamatnu stopu u njenoj dvostrukoj ulozi: kao instrumentalnu varijablu, čijim rukovanjem bi trebalo da se postigne
krajnji cilj monetarne politike (targetirana stopa inflacije) ikao indikatorsku varijablu, čija uloga je da obezbjedi potrebne informacije u p ogledu položaja u kojem se privreda nalazi.
Slika4. Djelovanje Centralne banke
14
Stručni rad K orišćenje kamatnih stopa kao indikatora monetarne politike ne treba smatrati kao monetarne politike, pri čemu c ijene tih aktiva istupaju kao značajan faktor u determinisanju agregatne tražnje. Ova uloga monetarnih agregata je podržana i empirijskim dokazima. Otuda, preciznija analiza monetarnih kretanja i precizniji mehanizmi formiranja monetarne politike i njenog sprovođenja zaht jevaju da se u monetarne indikatore uključi više varijabli i da se korišćenje samo jedne varijable, kao indikatora monetarne politike , ograniči na veoma kratkoročna posmatranja. To znači da bi monetarna politika trebalo da se sprovodi ne samo na osnovu informacija koje pruža kretanje inflacije, proizvodnje i nezaposlenosti, odnosno tekuće transakcije plat nog bilansa i kretanje kamatnih stopa na međubankarskom novčanom tržištu , nego i na osnovu onih informacija koje nosioci monetarne politike izvlače iz prom jena u tokovima primarnog novca promjena u likvidnosti bankarskog sektora, kreditne aktivnosti banaka, oscilacija deviznog kursa i deviznih rezervi i konačno iz promjena ukupne količine novca u opticaj u (monetarne baze), promjena u likvidnosti bankarskog sektora, kreditne aktivnosti banaka, oscilacija deviznog kursa i deviznih rezervi i konačno iz promjena ukupne količine novca u opticaju.odstranjivanje monetarnih agregata iz monetarne analize. K ao što je poznato porast količine novca djeluje na smanjenje kamatne stope, što utiče na povećanje investicione tražnje, a zatim i ukupne tražnje . Uzimanje kamatnih stopa kao indikatora monetarne politike ne mora da isključi i kretanje novčane mase kao indikatorske varija ble monetarne politike. Može se prihvatiti stav da u savremenim uslovima funkcionisanja
tržišnih privreda važnost novca za agregatnu tražnju počiva na sposobnosti novca da služi kao svojevrstan „zastupnik“ za mnogobrojne supstitucione efekte među različitim oblicima finansijske aktive u posjedu ekonomskih subjekata.
15
Stručni rad
Zaključak tražnja novca i monetarna politika” u svakom njegovom smislu. Dat je odgovor na mnogodrugih pitanja iz svakodnevnog života a da su vezana na temu novac i kakvu on ulogu ima udruštvu, u privredi, u ek onomiji uopšte. Ova tema mi je pomogla da shvatim pravu moć novca i kako on cirkuliše od običnog domaćinstva pa sve do vrha vlade jedne države. U ovom radu sam obuhvatili temu ,, Ponuda i
Vidimo da novac ima veliku ulogu u našim životima i da povezuje sve što nas okružuje i da bez novca bukvalno ne možemo ni iz topline svojih domova da izađemo. Sve što nam je potrebno za egzistenciju iziskuje novčana sredstva, ulaganje novca kao i njegovo trošenje i deponovanje. Banke danas imaju najveću ulogu u pravljenju novca uz pomoć pozajmica koje obezbeđuju potrošačima i kamatnim stopama. Ali da su vladini dekreti, zakoni i regulative iznad svake banke i vlada kontroliše rad svake banke preko centralne banke .
16
Stručni rad
Literatura -
J. Jednjak: Ekonomija ,Uvod u ekonomiju, Mikroekonomija, Makroekonomija;
Dr. Aleksandar Živković i dr. Gradimir Kožetinac (2012): Monetarna ekonomija, Ekonomski fakultet u Beogradu, Beograd.
Internet: www.ekof.bg.ac.rs/upload/1102vezbe 2 cas.ppt - - Similar pages
17
