KARUNunGANG BAYAN SALAWIKAIN, SAWIKAIN, BUGTONG, PALAISIPAN, BULONG, KASABIHAN, KAWIKAAN
A. KARUNUNG KARUNUNGANG ANG BAY BAYAN (FOLK SPEECH) SPEECH) 1. Salawikain – Isang patalinghagang pahayag na ginagamit ng mga matatanda pahayag matatanda noong unang panahon upang mangaral at akayin aka yin ang mga kabataan kabataan sa mabuting asal. •
•
Kinasasalaminan ng mentalidad ng sambayanan sambay anan na tinatawag na kasabihan. Padre Padr e Gregorio Martin at Mariano Cuadrado - unang nagtipon ng mga salawikaing Tagalog.
A. KARUNUNG KARUNUNGANG ANG BAY BAYAN (FOLK SPEECH) SPEECH) 1. Salawikain – Isang patalinghagang pahayag na ginagamit ng mga matatanda pahayag matatanda noong unang panahon upang mangaral at akayin aka yin ang mga kabataan kabataan sa mabuting asal. •
•
Kinasasalaminan ng mentalidad ng sambayanan sambay anan na tinatawag na kasabihan. Padre Padr e Gregorio Martin at Mariano Cuadrado - unang nagtipon ng mga salawikaing Tagalog.
Damiana Eugenio- gumawa ng masusing pag-aaral tungkol sa mga salawikain ng Pilipinas. Pangkat ng Salawikain: 1. Nag Nagpap papaha ahaya yag g ng pan panlah lahat at na pani paning ngin in sa sa buha buhay y at sa batas ng buhay buhay.. 2. Na Nagp gpap apah aha ayag ng ma mabu buti ting ng as asal. al. 3. Nag Nagpap papaha ahaya yag g ng pag pagpap papaha ahalag laga a ng ng mg mga tao. tao. 4. Nag Nagpap papaha ahaya yag g ng pan panlah lahat at na ka katot totoha ohanan nan sa buhay at kalikasan ng tao. 5. Nakapagpapatawa
1. Maikling pangungusap 2. Payak 3. Karaniwang mga pananalita 4. Kinasasalaminan ng mga puna sa buhay 5. May tugma ang karamihan 6. Pag-uulit ng mga salita
•
•
•
•
Tulak ng bibig Kabig ng dibdib.
Ang maniwala sa sabi-sabi Walang bait sa sarili.
Walang masamang kanya Walang mabuti sa iba.
May tainga ang lupa May pakpak ang balita.
Aanhin pa ang damo Kung patay na ang kabayo.
Anak na di paluhain Ina ang patatangisin.
Kapag may isinuksok May madudukot
Ang taong walang kibo Nasa loob ang kulo.
2. Sawikain – Ito ay mga patalinghagang pananalita. Ito ay isang paraan ng pagpukaw at paghasa sa kaisipan ng tao.Nakalilibang bukod sa nakadaragdag ng kaalaman. Halimbawa: Hulog ng langit – biyaya o suwerte Maluwang ang turnilyo – luko-luko Maitim ang gilagid – masama ang ugali Makati ang dila – madaldal Bukambibig – laging sinasambit Anak pawis – dukha •
•
•
•
•
•
3. Bugtong – pahulaan sa pamamagitan ng paglalarawan. Binubuo ng isa o dalawang taludtod na maikli at may sukat at tugma. Halimbawa: Munting palay Puno ang buong bahay. (ilaw) Dala mo, dala ko Dala ka ng iyong dala. (tsinelas) Di hari, di pari Nagsusuot ng sar-sari. ( sampayan) •
•
•
•
4. Palaisipan – Ito’y gumigising sa isipan ng tao upang bumuo ng isang kalutasan sa isang suliranin. Halimbawa. •
May isang bola sa mesa. Tinakpan ito ng sumbrero. Paano nakuha ang bola na di man lang nagalaw ang sumbrero.
Sagot: Butas ang tuktok ng sumbrero
5. Bulong – Ang halimbawa nito’y ang sinasabi kapag may nadadaanang punso sa lalawigan na pinaniniwalaang siyang tinitirhan ng mga duwende o nuno. Halimbawa: •
•
Tabi, tabi nuno, kami lang po’y makikiraan.
Huwag magalit kaibigan, aming pinuputol lamang Ang sa ami’y napag-utusan.
KASABIHAN 6. Kasabihan – ito ay bukambibig ng mga bata at matatanda na kung tawagin sa Ingles ay Mother Goose o Nursery Rhymes. Ito ay mga tulang pambata o tugmang walang diwa o mababaw ang isinasaad na kahulugan. Halimbawa: Putak, putak Batang duwag Matapang ka’t
Nasa pugad
GAMIT NG KASABIHAN 1. PANG-ALIW, tulad ng katuwaan ng mga naglalarong bata. 2. PANUDYO, ginagawa ng mga bata sa kalaro kapag nagkapikunan. 3. SABI-SABI lamang o bukambibig 4. PAMPADULAS-dila – ito’y larong pangkasanayang dila nang lumaking hindi utal ang bata.
Ubos-ubos biyaya Maya-maya nakatunganga. Hampas sa kalabaw Sa kabayo ang latay.
KAWIKAAN 7. Kawikaan – kauri ng salawikain na ang kaibahan lamang ay laging nagtataglay ng aral sa buhay. Hal. Ang taong matiyaga Anuman ay nagagawa. Ang kasipagan ay kapatid ng kariwasaan.
B. AWITIN/KANTAHING BAYAN (FOLK SONGS ) •
•
•
Isang tulang inaawit na nagpapahayag ng damdamin, kaugalian, at karanasan ng mga taong naninirahan sa isang pook. Oral na pagpapahayag ng damdamin ng mga katutubo. Isa sa mga matatandang uri ng panitikang Filipino na lumitaw bago dumating ang mga katutubo.
1. Oyayi – Awit sa pagpapatulog ng bata Matulog ka na bunso Ang ina mo’y malayo
At hindi ko masundo Daa’y walang magturo.
2. Soliranin- Awit sa paggaod Hala, gaud tayo; pagod ay tiisin Ang lahat ng hirap, pag-aralang bathin, Kahit malayo man kung ating ibigin, Tiyak na lalapit kung ating gugustuhin.
3. Kumintang – Awit sa pakikidigma Ang nuno nating lahat, Sa gulok di nasisindak Sa labanan di naaawat, Pinuhunan, buhay at hirap Upang tayong mga anak Mabuhay ng panatag.
4. Kundiman – Awit ng pag-ibig Noong una ng panahon ako ay bata pa, Natisod mo na ay di alintana Nang ako ay lumaki at maging dalaga, Tila sa wari ko ay may pagbabanta pa. Pagsinta mo sa akin ay di ko tatanggapin Pagkat akong ito ay alangan sa tingin Ako ay mahirap, pangit pa sa tingin Bakit naman ngayon ay iyong iibigin.
5. Dalit o Imno – Awit sa diyosdiyosan ng mga Bisaya Pumanaog, pumanaog si Mansilatan Saka si Badla ay bababa Mamimigay ng lakas Pasayawin ang mga baylan Paligiran ang mga baylan.
6. Diona – Awit sa kasal Umawit tayo at ipagdiwang Ang dalawang puso’y ngayon ikakasal
Ang daraanan nilang landas Sabuyan natin ng bigas.
7. Talindaw- Awit sa pamamangka/pagsagwan Sagwan, tayo ay sumagwan, Ang buong kaya ay ibigay Malakas ang hangin Baka tayo ay tanghaliin Pagsagwa’y pagbutihin.
8. Maluway – awit sa sama-samang paggawa Isa, dalawa tatlo Sabay-sabay ang hila Upang hindi ka matumba Tatagan ang mga paa.
9. Kutang-kutang – awit nhg mga lasing sa lansangan. 10. Ditso – awit sa paglalaro ng bata 11. Sambotani – awit sa pananagumpay 12. Holehoo- awit sa pagpapatigil ng pag-iyak ng bata. 13. Dung-aw- awit para sa patay ng mga Ilokano.
14. Umbay- awit ng mga naulila. 15. Umigwing – awit ng mga mananahi. 16. Omawitbayi at sambitan – awit ng mga kamag-anak at kaibigan. 17. Tagulaylay – awit kapag may namatay.
C. KATUTUBONG SALAYSAY (FOLK NARRATIVE)
1. Alamat – Isang uri ng panitikang tuluyan na ang karaniwang paksa ay nagsasalaysay ng pinagmulan ng isang bagay, pook, kalagayan o katawagan.
A. Etiological – mga nagpapaliwanag na mga alamat na sumasagot sa tanong na kung paano pinangalanan ang mga bagay o pook at kung bakit nagkaganon.
B. Non-etiological - nauukol sa mga dakilang tao at pagpaparusa sa mga malalaking kasalanan, kasama ang alamat ng mga santo, mga supernatural na nilikha tulad ng aswang, tikbalang, engkanto, multo at iba pa.
2. Mito – tuluyang pasalaysay na itinuturing na totoong naganap sa lipunan noong panahong nagdaan. •
•
Karaniwang kaugnay ito ng teolohiya at ritwal. Kinapapalooban ng simula ng daigdig, ng tao, ng kamatayan, katangian ng mga ibon, hayop o pisikal na kaanyuan ng lupa, at kuwento tungkol sa mga Diyos at Diyosa.
3. Epiko – mahabang tulang buhay o tulang pasalaysay na nagpapakilala ng pakikipagsapalaran ng mga tauhan, tauhang may di-pangkaraniwang lakas sa pakikipagtunggali sa kanyang mga kalaban.
1. Mahaba 2. Batay sa oral na tradisyon 3. Di-makatotohang pangyayari o supernatural na makabayaning gawain 4. Patula 5. Tinagulaylay 6. Matiim o seryoso ang mga layunin 7. Pagsasalaysay na panlipunan, pangkultura, makabayan at tungkol sa pananampalataya ang ilan.
1. Microepic – kumpleto sa sarili tulad ng Lamang. Maaaring mapos sa isang upuan lamang at may simula at wakas.
2. Macroepic- Ipinapakita lamang ang partikular na bahagi, tulad ng Tuwaang.
3. Mesopic – maraming masalimuot na insidente tulad ng Labaw Donggon.
1. Lam-ang – Ilocano 2. Ibalon – Bicol 3. Labaw Donggon – Hiligaynon 4. Alim at Hudhod Hi Aliguyon – Ifugao 5. Tuwaang – Bagobo 6. Darangan – Maranao 7. Agyu – Mindanao
