Matura 2010-Biologji Final

REPUBLIK A E SHQIPËRISË MINISTRIA E ARSIMIT DHE SHKENCËS

SHPJEGUES I PROGRAMIT TË ORIENTUAR

TË PROVIMEVE ME ZGJEDHJE

TË MATURËS SHTETËRORE 2010

Biologji

Tiranë, Maj 2010

Shpjegues i Programit të Orientuar

BIOLOGJI

Testi i Biologjisë, i provimit me zgjedhje, është hartuar duke u bazuar në: peshat në përqindje që zënë të gjitha fushat kryesore në programin e Biologjisë peshat në përqindje që zënë pyetjet duke iu referuar taksonomisë së Blumit.  

Në test përfshihen: pyetje me zgjedhje (alternativa) pyetje me zhvillim  

Pyetjet sipas niveleve zënë këto pesha në përqindje: 40% e pyetjeve të testit duhet të jetë e nivelit I (njohje të kuptuar) 40% e pyetjeve të testit duhet të jetë e nivelit II (zbatim në situata të reja) 20% e pyetjeve të testit duhet të jetë e nivelit III (analizë, sintezë). Për të orientuar maturantët për provimin me zgjedhje në lëndën e Biologjisë , krahas programit të hartuar nga IZhA, me vlerë është dhe materiali i mëposhtëm, i cili pasqyron lidhjen funksionale midis fushave kryesore në program sipas peshave në përqindje dhe modeleve të pyetjeve, të cilat testojnë formimin biologjik të nxënësve për njohuritë e përvetësuara në shkollën e mesme. Në tabelën e mëposhtme jepen linjat kryesore të programit sipas peshave (në përqindje), si dhe të ilustruara me modele pyetjesh.

Linjat kryesore

I. Bazat kimike të jetës

Peshat në përqindje për çdo linjë

2%

Modele pyetjesh për çdo linjë

1. Cila nga përbërjet e mëposhtme është është një disakarid? A) glikogjeni B) celuloza C) glukoza D) sakaroza 2. Përbërjet organike që ruajnë dhe tejçojnë informacionin gjenetik , janë: A) acidet nukleike B) karbohidratet C) lyrat D) proteinat 3. Kompozoni një ese me rreth 100 fjalë me temë : “Roli i acideve nukleike në biosintezën e proteinave”

II. Biologjia qelizore

19%

1. Përqendrimi i një substance brenda një qelize gjaku është më i lartë se përqendrimi i saj në plazmën përreth. Megjithatë, substanca vazhdon të futet në qelizë. Procesi që ndodh , është: A) shpërhapja e thjeshtë B) shpërhapja e lehtësuar C) ekzocitoza D) transportimi aktiv

_____________________________________________________________________________________ © MASH, Maj 2010 www.mash.gov.al

Faqe 2 nga 9


BIOLOGJI

2. Acidi piruvik është një nga produktet përfundimtare të: A) ciklit të Krebsit B) glikolizës C) fotosintezës D) ciklit Kelvin-Benson 3. Duke vëzhguar figurën që tregon një qelizë shtazore , përgjigjuni kërkesave të mëposhtme:

a) Identifikoni organelet e qelizës të shënuara me germat A, B dhe F.

b) Cili është funksioni i organelit të shënuar me germën A?

4. Cilat nga pjesët e figurave (a,b,c) paraqesin në mënyrë të saktë bërthamat e qelizave bijë bijë që formohen formohen në fund të procesit: a) të mitozës? b) të mejozës?


Faqe 3 nga 9


BIOLOGJI

5. Sa molekula CO2 përftohen nga djegia e 6 molekulave glukozë gjatë procesit të frymëkëmbimit qelizor?

6. Në procesin e fotosintezës bëni krahasimin midis fosforilimit c iklik dhe fosforilimit jociklik. fosforilimit jociklik.

7. Tregoni dy nga veçoritë e plazmideve, të cilat gjejnë zbatim në fushën e Bioteknologjisë. Argumentoni përgjigjen. 8. Sa molekula ATP formohen nga djegja e një molekulë glukozë gjatë fazës aerobe të frymëkëmbimit qelizor?(shtese)

III. Sistematika

26%

1. Euglena bën pjesë tek mbretëria e: A) kërpudhave B) protistëve C) bimëve D) monerëve 2. Fieret riprodhohen me: A) farë B) spore C) spore dhe farë D) hife 3. Ornitorinku riprodhohet me vezë. Ai bën pjesë në klasën e: A) peshqve kërcorë B) zvarranikëve C) shpendëve D) gjitarëve 4. Te bimët, me anë të gypave të floemës transportohen: A) oksigjeni B) dyoksidi i karbonit C) lëndët organike D) uji dhe kripërat minerale 5. Tregoni dy nga dallimet që ekzistojnë midis një qelize bakteriale dhe n jë qelize bimore. 6. Bimët e steresë (tokësore) mendohet se kanë rrjedhur nga algat e gjelbra. Tregoni dy nga përshtatjet që kanë ndodhur te bimët tipike të steresë.


Faqe 4 nga 9


BIOLOGJI

7. Tregoni dy nga karakteristikat që janë të pranishme te bimët farëveshura, por që nuk gjenden te bimët farëzhveshura. 8. Tregoni dy arsye pse mjedisi ujor është i domosdoshëm për funksionet jetësore të amfibëve. 9. Lulja është organ i riprodhimit seksual te bimët farëveshura.

a) Në figurën e mëposhtme identifikoni (me shkronjat përkatëse) pjesët e lules ku prodhohen pjalmi dhe vezëzat. Emërtoni këto pjesë të lules. b) Në procesin e riprodhimit të bimëve farëveshura tregoni rolin e dy bërthamave spermatike të kokrrës së pjalmit.

IV. Anatomia, fiziologjia shtazore.

24%

1. Gypat e Haversit janë të pranishëm pranishëm tek: A) kockat B) fshikëza e tëmthit C) tërmishëza D) veshkat 2. Njësia bazë ndërtimore dhe funksionale e sistemit nervor është: A) neuroni B) nefroni C) glomerula D) kapsula e Baumanit 3. Pepsina prodhohet në: A) mëlçi B) pankreas C) gjëndrat e pështymës D) stomak


Faqe 5 nga 9


BIOLOGJI

4. Tregoni: a) dy nga dallimet midis spermatogjenezës dhe ovogjenezës.

b) dy nga ngjashmëritë midis spermatogjenezës dhe ovogjenezës.

5. Cili është dallimi midis funksionit të qelizave klonale plazmatike dhe të qelizave kujtesë në sistemin imunitar.

6. Tregoni mënyrën e tejçimit të impulsit nervor përkatësisht në neuronet: a) me mielinë b) pa mielinë

7. Zgavra e fytit është rrugë kalimi e përbashkët për ajrin dhe ushqimet.

a) Tregoni dy nga funksionet e rrugëve të ajrit.

b) Përse në kushte normale pas aktit të gëlltitjes ushqimi nuk kalon në rrugët e frymëmarrjes?

8. Plotësoni hartën konceptuale me termat e duhura: hormone, sistemi nervor, SN periferik, palca e kurrizit, gjaku, gjëndra, truri, nervat. koordinimi Re al aliz izohe ohetnga tnga 1 1

Sistemi endokrin Formohet nga

Përbërë nga SNQ

Përbëhet nga

Përbëhe ërbëhett nga 2

3

6

4 5

Qe prodhojne 7 Që kalojnë në 8


Faqe 6 nga 9


V. Evolucioni

3%

BIOLOGJI

1. Tërësia e vetive të gjallesave që pengojnë “rrymën” e gjeneve nga odhues. njëri lloj tek tjetri, quhen mekanizma të izolimit ripr odhues. Mekanizmat e izolimit riprodhues paszigotik ndodhin kur: A) nuk ndodh afria për çiftëzim B) prania e ndryshimeve në organet gjenitale C) zigota nuk zhvillohet ose lë pak pasardhës D) pengohet kryqëzimi dhe pllenimi 2. Te njeriu, tipari bardhosh (albin) është tipar i fshehtë autosomik. Në një popullatë prej 600 individësh , 24 shfaqin tiparin bardhosh. Sa është numri i individëve bartës për tiparin bardhosh në këtë popullatë?

3. Hemofilia është një sëmundje e mosmpiksjes së gjakut. Kjo sëmundje shkaktohet nga prania e një aleli të fshehtë , lokusi i të cilit ndodhet në kromozomin X. Në një qytet q ytet me 15 000 banorë, 30 janë meshkuj hemofilikë. Përcaktoni shpeshtinë e femrave hemofilike në këtë popullatë.

VI. Trashëgimia

15%

1. Shprehjet e gjenit në forma të ndryshme quhen: A) alele B) gjenotipe C) homozigotë D) heterozigotë 2. Inversionet ndodhin kur: A) një pjesë e kromozomit nuk është më e pranishme në të B) një pjesë e kromozomit shkon nga një çift kromozomik në një çift tjetër kromozomik C) një pjesë e kromozomit përfaqësohet në dy ose tr i kopje D) në një pjesë të kromozomit ka ndryshuar renditja e gjeneve 3. Vargu polipeptidik i një proteine përmban proteine përmban 144 aminoacide. Numri i mban ARN e informacionit e maturuar (pjekur), nukleotideve që për mban nga e cila do të translatohet ky polipeptid , është: A) B) C) D)

48 72 288 432

4. Nga martesa e një gruaje me grup gjaku A me një burrë me grup gjaku B lindin fëmijë që i kanë të katër grupet e gjakut. Përcakton i gjenotipet e prindërve. _____________________________________________________________________________________ © MASH, Maj 2010 www.mash.gov.al

Faqe 7 nga 9


BIOLOGJI

5. Nga kryqëzimi i individëve heterozigotë u morën këto rezultate: 3/4 dolën me tiparin dominantë dhe 1/4 me tiparin recesiv. Cili është probabiliteti i pasardhësve me gjenotip homozigot dominant?

6. Te lepujt, qimet e zeza (F) dhe të shkurtra (G) janë zotëruese ndaj qimeve të bardha (f) e të gjata (g), ku gjenet ndodhen në dy çifte të ndryshme kromozomike. Kryqëzohet një individ diheterozigotë me një homozigotë të fshehur për të dyja tiparet.

a) Përcaktoni gjenotipet e pasardhësve b) Sa është propabiliteti i pasardhësve që kanë fenotip të njëjtë me prindin diheterozigotë? 7. Kryqëzohet një gjallesë diheterozigote me një gjall esë homozigote e fshehtë për dy tipare, (për dy tipare që përcaktohen përkatësisht nga gjenet E dhe F). Te pasardhësit formohen katër klasa fenotipike: - 211 zotërues për të dyja tiparet - 209 i fshehtë për të dyja tiparet - 39 dominant për tiparin e parë dhe të fshehtë për tiparin e dytë - 41 të fshehtë për tiparin e parë dhe dominant për tiparin e dytë a) Përcaktoni gjenotipet e klasave rikombinante

b) Përcaktoni largësinë ndërmjet gjeneve E dhe F.

VII. Mikrobiolog jia

2%

1. Cianobakteret bëjnë pjesë te: A) monerët B) protistët C) protozoarët D) kërpudhat 2. Bakteriofagu është përfaqësues i: A) baktereve B) viruseve C) protistëve D) protozoarëve

VIII. Ekologjia

9%

1. Në burimet natyrore të papërtëritshme bëjnë pjesë: A) dielli B) gazi natyror C) era D) uji


Faqe 8 nga 9


BIOLOGJI

2. Hallka e fundit e zinxhirit ushqimor përfaqësohet nga: A) barngrënësit B) konsumatorët e rendit të tretë C) dekompozuesit D) prodhuesit 3. Krahasoni konkurrencën intraspecifike me konkurrencën interspecifike. 4. Raportet simbiotike lidhen me bashkëjetesë të dy ose më shumë llo jeve të ndryshme. Jepni nga një shembull për secilën nga marrëdhëniet simbiotike. 5. Shkruani një ese me jo më pak se 100 fjalë “Njeriu dhe biodiversiteti biodiversiteti natyror”

Gjithsej

100%


Faqe 9 nga 9

Matura 2010-Biologji Final

Recommend Documents