PENGENALAN
Bahas Bahasa a Melay Melayu u merup merupaka akan n bahas bahasa a rasmi rasmi Malay Malaysia sia dan dan berti bertinda ndak k seba sebagai gai bahasa pengantar pengantar utama dalam sistem pendidikan negara. Dengan ini, bahasa Melayu sedang sedang melalui melalui satu perkemba perkembangan ngan yang yang pesat pesat dengan dengan kewujud kewujudan an pelbaga pelbagaii laras laras bahasa bagi menepati kesesuaian penggunaan bahasa dalam bidang-bidang seperti teknologi, sains, dan perundangan. Penggunaan laras bahasa yang sesuai dan tepat mengikut mengikut situasi situasi bidang bidang membantu membantu dalam dalam pemahama pemahaman n maksud maksud yang yang disampai disampaikan kan seterusnya menjadikan suatu komunikasi berkesan. Menurut S. Nathesan (!!"#, istilah register atau laras telah digunakan seawal tahun tahun !"$ !"$ oleh oleh %eid %eid iaitu iaitu seora seorang ng ahli ahli baha bahasa sa seba sebaga gaii satu satu istila istilah h tekni teknik k untuk untuk menerangkan perlakuan bahasa seseorang indi&idu apabila bahasa digunakan. %eid mende'inisikan konsep laras seperti yang berikut For the linguistic behavior of a given individual is by no means uniform; placed in what appear to be linguistically identical conditions, he will on different occasions speak speak (or write) write) differ different ently ly accordi according ng to what what may roughly roughly be descri described bed as different social situation; he will use a number of distinct ‘registers’. (eid, !"#$)
Nik Sa'iah )arim (!*!# mende'inisikan laras bahasa sebagai &ariasi bahasa yang yang diguna digunaka kan n oleh oleh sese seseora orang ng penu penutur tur mengik mengikut ut situas situasii terte tertentu ntu berd berdasa asark rkan an penggunaannya dan menurut Nik +assan Basri Nik bdul )adir ("#, perbe/aan bahasa yang mempunyai 0iri-0iri tertentu digunakan khususnya dalam sesuatu bidang atau disiplin ilmu mengikut kesesuaian konteks bergantung kepada tajuk, hubungan antara penyampai dan penerima dan situasi waima se0ara lisan atau penulisan. )ese )eselu luru ruha hann nnya ya,, lara laras s baha bahasa sa bole boleh h memb membaw awa a maks maksud ud gay gaya atau atau 0ara 0ara menggunakan bahasa dalam situasi yang berbe/a dan berubah mengikut 'ungsi dan kead keadaan aan.. 1aras 1aras bahas bahasa a juga juga meniti menitikb kbera eratk tkan an pemil pemiliha ihan n istila istilah h yang yang sesu sesuai ai dan dan menggunakan menggunakan struktur ayat yang berlainan mengikut disiplin atau bidang tertentu. tertentu. 2leh
itu, penggunaan laras bahasa yang bersesuaian dalam pelbagai situasi dan konteks akan memudahkan penutur memahami apa yang disampaikan. PENGENALAN LARAS B AHASA AGAMA
)ebiasaannya, laras bahasa agama dalam bahasa Melayu dikhususkan kepada perkara-perkara yang berkaitan dengan agama 3slam yang merupakan agama rasmi negara dan dianuti oleh sebahagian besar rakyat Malaysia. 1aras ini digunakan dalam perbin0angan isu-isu yang berkaitan dengan ketuhanan, kerasulan, sejarah nabi dan rasul, hukum-hakam tentang suruhan dan larangan llah seperti solat, puasa dan sebagainya. Menurut )hairuddin Mohamad et al. (#, laras bahasa agama digunakan untuk menerangkan sebarang tajuk yang berhubung kait dengan agama termasuk akidah, 'i4ah, kisah-kisah nabi dan sahabat. 5ambahan lagi, petikan-petikan daripada al-6uran dan hadis juga menjadi perkara wajib yang wujud dalam penggunaan laras bahasa agama. Struktur ayat terjemahan petikan-petikan daripada al-6uran dan hadis dipengaruhi oleh bentuk struktur ayat daripada unsur bahasa rab. Menurut 7an %onkel (!88#, pengaruh struktur ayat rab ini boleh dikesan melalui penggunaan perkataan-perkataan tertentu seperti bahawasanya, atas dan sungguhpun. ntara 0ontoh-0ontoh ayat yang dipengaruhi oleh struktur ayat bahasa rab adalah 9Dan menuntut ilmu itu 'ardhu atas segala laki-laki dan perempuan:, 9)etahuilah olehmu yang dinamai syariat itu sabda Nabi S..; menyuruh kita berbuat baik dan melarang kita berbuat jahat: dan 9Bahawasanya llah 5a
%an demikianlah pula 'ami bangkitkan mereka (dari tidurnya), supaya mereka bertanya+tanyaan sesama sendiri. 1alah seorang di antaranya bertanya 2erapa lama kamu tidur32 (sebahagian dari) mereka menawab 2'ita telah tidur selama sehari atau sebahagian dari sehari2. (1ebahagian lagi dari) mereka berkata 2*uhan kamu lebih menengetahui tentang lamanya kamu tidur; sekarang utuslah salah seorang dari kamu, membawa wang perak kamu ini ke bandar; kemudian biarlah dia mencari dan memilih mana+mana enis makanan yang lebih baik lagi halal (yang diual di situ); kemudian hendaklah ia membawa untuk kamu sedikit habuan daripadanya; dan hendaklah ia berlemah+lembut dengan bersungguh+sungguh (semasa di bandar); dan anganlah dia melakukan sesuatu yang menyebabkan sesiapapun menyedari akan hal kamu. (1urah /l+'ahfi !4!")
Menurut b %ahman b %ashid dan =ap (!!8#, laras bahasa agama menunjukkan perbe/aan penggunaan perkataan-perkataan yang merujuk kepada llah atau Nabi daripada manusia biasa. Sebagai 0ontoh, penggunaan kata >'irman< yang merujuk kepada apa yang diperkatakan oleh llah S.;.5, perkataan sabda yang membawa maksud kata-kata yang dituturkan oleh Nabi Muhammad S..; manakala perkataan kata pula digunakan untuk merujuk kepada manusia biasa. Selain itu, 0ontoh lain ialah perkataan Maha memberi erti amat, terlampau atau sangat yang hanya boleh digunakan untuk llah bagi menunjukkan tiada kuasa lain yang mampu menandingi kekuasaan-Nya.
-aha 1uci /llah dari apa yang mereka katakan itu5 (1urah /s+1aaffaat 67!#")
Penggunaan unsur-unsur akronim yang wujud dalam laras bahasa agama merupakan sesuatu yang tidak asing. Misalnya perkataan S..;, .S, dan S.;.5. 3stilah penuh bagi akronim S..; adalah >Sallalah hu alaihi ;asallam< yang merujuk kepada junjungan besar Nabi Muhammad. Seterusnya, perkataan penuh akronim .S ialah 9lahi Salam< yang merujuk kepada Nabi 3sa manakala akronim S.;.5 ialah >Subahanahu wataala< merujuk kepada llah yang ?sa. @ontoh penggunaan akronimakronim tersebut adalah seperti 95iang-tiang iman itu ialah tauhid dan keper0ayaan kepada Nabi Muhammad S..; sebagai utusan llah S.;.5 yang terakhir.: dan 9Sebab 3sa .S dari hari kelahirannya hinggalah hari kewa'atannya disokong dengan kudrat llah S.;.5:. Seterusnya, b %ahman b %ashid dan =ap (!!8# juga menyatakan laras bahasa agama banyak menyelitkan unsur-unsur nasihat dengan harapan melalui nasihat tersebut, pemba0a atau pendengar dapat bermuhasabah diri, memperbaiki akhlak, membentuk jati diri yang mulia serta mengagungi kebesaran llah. Ansur-unsur nasihat ini boleh dilihat dengan jelas di dalam majlis-majlis agama seperti khutbah umaat dan ta/kirah selepas solat. @ontoh ta/kirah adalah seperti berikut 1audara+saudari yang dirahmati /llah, 'etahuilah bahawa puasa yang sedang kita alani ini merupakan alan singkat untuk mendapat rahmat, pahala dan keberkatan dari /llah. 8rang+orang yang berpuasa
merupakan
golongan
yang
terpilih,
special,
dan
mempunyai
keistimewaan pada hari 9iamat. 1ahal bin 1a’ad berkata bahawa 0abi (saw) bersabda 1esungguhnya syurga itu mempunyai sebuah pintu, disebut rayyan:. /kan ember pada hari 9iamat -ana orang yang berpuasa3:.
=uasa ini uga bakal menadi pembela dan pemberi syafaat kepada kita. -enurut /bdulah bin &mar (ra), 0abi (saw) bersabda =uasa dan al+>uran ak an ember syafaat bagi hamba, pada hari 9iamat. erkata puasa ?a *uhan, @ngkau larang ia makan dan memuaskan syahwat di waktu siang, dan sekarang ia meminta syafaat padaku kerana itu:. %an berkata pula al+>uran @ngkau larang ia tidur di waktu malam, sekarang ia meminta syafaat padaku mengenai itu:. -aka syafaat kedua merekapun diterima oleh /llah.: (hadis riwayat /hmad) 8rang yang berpuasa akan bergembira apabila bertemu dengan *uhannya nanti seperti hadis dari/bu Aurairah bahawa 0abi (saw) bersabda %an orang yang berpuasa itu beroleh dua kegembiraan yang menyenangkan hati dikala berbuka, ia akan bergembira dengan berbuka itu, dan di saat ia menemui *uhannya nanti, ia akan gembira kerena puasanya.: (hadis riwayat /hmad, -uslim dan an+0isa’i) Belas kepada kita status atau kedudukan orang+orang yang berpuasa. -emang dalam mengerakan puasa itu terdapat kesukaran, keletihan dan kesusahan. -emang puasa memerlukan pengorbanan dan kesabaran. *etapi yakinlah dengan ani /llah melalui lisan 0abi+0ya ini. =uasa bakal memohon syafaat bagi kita. 'ita mempunyai keistimewaan dengan pintu khas untuk masuk ke syurga. %an kita akan bergembira bukan sahaa ketika berbuka tetapi uga apabila kita bertemu dengan /llah nanti. Cnilah kegembiraan yang hakiki. 1emoga /llah menggabungkan kita ke dalam orang+orang istimewa dan memperoleh syafaat dari puasa yang kita kerakan. (Babatan -ufti 0egeri *erengganu, n.d)
ISTILAH YANG SERING DIGUNAKAN
1aras bahasa agama menggunakan perkataan-perkataan yang mudah di'ahami oleh masyarakat dan lebih mementingkan ketepatan maksud agar tidak menimbulkan kekeliruan oleh pemba0a atau pendengar. Namun demikian, sebahagian perkataan yang biasa digunakan dalam kehidupan seharian masyarakat Malaysia boleh membawa maksud yang berlainan daripada erti se0ara umum. Sebagai 0ontoh, menurut )amus Dewan ?disi )eempat, >0inta< ialah rasa kasih sayang yang amat terhadap seseorang atau sesuatu seperti perasaan 0inta terhadap pasangan dan sebagainya. Namun demikian, di dalam al-6uran, terdapat * kalimah 0inta (C# yang menyatakan tentang pelbagai aspek 0inta termasuk 0inta terhadap )hali4 iaitu Pen0ipta, 0inta terhadap rasul, 0inta sesama manusia dan lain-lain seperti binatang atau barangan. @ontoh seterusnya ialah penggunaan perkataan >hidup< yang membawa maksud bernyawa dan berna'as atau tinggal di sesuatu tempat berdasarkan )amus Pelajar ?disi )edua tetapi membawa makna yang berbe/a iaitu menurut Pahrol Mohamad uoi (#, pengembaraan dari satu alam ke alam yang lain yakni bermula daripada alam roh dan berakhir ke alam akhirat sama ada di syurga atau neraka, berdasarkan konteks salah satu artikel yang dipetik daripada majalah Solusi Mei . uran. (1iti Aaar /bdul /DiD, E")
Selain itu, penggunaan yang meluas terhadap istilah-istilah dalam bahasa rab adalah selaras dengan bidang keagamaan 3slam. Menurut +amdan +assan (!8#, tujuan peminjaman perkataan rab ini ialah untuk pengertian baharu kerana kosa kata untuk pengertian itu tidak terdapat dalam bahasa Melayu. @ontoh istilah-istilah yang dipinjam daripada perkataan rab ialah hakikat, tauhid, wahid, /ikir, /akat, solat, haji dan kiamat. 5erdapat juga perkataan-perkataan yang la/im digunakan dalam laras bahasa agama yang telah sebati dan diterima dalam bahasa Melayu terutamanya bagi pertuturan seharian seperti >wajib<, >nikah<, >taubat<, >re/eki< dan >ikhlas<. Menurut smah
+aji 2mar (!!#, kata pinjaman daripada bahasa rab merupakan kumpulan yang terbesar daripada kata-kata yang dibawa dari luar alam melayu. Selain daripada kata pinjaman daripada bahasa rab mempengaruhi laras bahasa agama, bahasa Sanskrit banyak digunakan dalam bahasa Melayu sejak /aman dahulu lagi. Bukan sahaja bahasa Melayu yang menerima pengaruh bahasa Sanskrit tetapi mana-mana sahaja bahasa yang mempunyai hubungan dengan 3ndia akan menerima pengaruh bahasa Sanskrit. 5erdapat juga penggunaan kata pinjaman bahasa Sanskrit yang merujuk kepada bidang keagamaan yang digunakan dalam laras bahasa agama (b %ahman b %ashid dan =ap, !!8# seperti su0i, syurga, neraka, dosa, pahala dan puasa. Pada kesuluruhannya, isitlah-istilah dalam laras bahasa agama menggunakan perkataan yang ringkas dan senang di'ahami bergantung kepada konteks tajuk yang dibi0arakan serta mengambil kata pinjaman daripada bahasa asing iaitu bahasa rab dan Sanskrit.
KATEGORI PELAKU
Pelaku atau pengguna yang menggunakan laras bahasa agama boleh dibahagikan kepada dua iaitu 3nstitusi keagamaan dan institusi pendidikan. 3nstitusi keagamaan bermaksud organisasi yang dikhaskan dalam bidang agama 3slam seperti abatan )emajuan gama 3slam ()3M#, Majlis gama 3slam )elantan (M3)# dan abatan gama 3slam Selangor (3S#. 2rganisasi-organisasi ini berperanan memastikan kesahihan 'atwa-'atwa 3slam dan hukum-hakam agama 3slam agar dipraktikkan se0ara betul oleh rakyat Malaysia yang beragama 3slam. 3nstitusi keagamaan boleh juga merujuk kepada masjid yang menjadi tempat umat 3slam beribadah. Selain itu, institusi pendidikan juga menitikberatkan penggunaan laras bahasa agama dalam pembelajaran sama ada se0ara 'ormal atau tidak. 3nstitusi pendidikan se0ara tidak 'ormal ialah pembelajaran yang tidak semestinya berlaku di dalam kelas malahan di rumah. Sebagai 0ontoh, seorang anak bertanyakan mengenai 0ara mengerjakan solat yang betul kepada ibu bapanya. Manakala institusi pendidikan se0ara 'ormal merupakan pembelajaran dalam kelas seperti di sekolah atau kelas-kelas agama. gen yang menyampaikan laras bahasa agama ialah guru atau lebih dikenali sebagai usta/ bagi lelaki dan usta/ah bagi perempuan. Pada /aman kegemilangan Melaka dahulu, masjid merupakan satu institusi pendidikan yang 'ormal dalam perkembangan agama islam di mana pelajar-pelajar menuntut dengan guru-guru yang pakar atau 'asih dalam pelbagai bidang agama seperti a4idah, tauhid dan sebagainya.
KESIMPULAN
%ingkasnya, laras bahasa merupakan satu &ariasi bahasa yang di0i0irkan oleh pemilihan kata, 'rasa dan ayat yang dituturkan atau ditulis. 1aras bahasa pada umumnya dapat diterangkan sebagai 0ara penggunaan sesuatu bahasa. smah +j. 2mar (!*E#, berpendapat bahawa laras bahasa ialah khusus dalam penggunaan bahasa menurut bidang penggunaannya. 1aras bahasa agama pula keseluruhannya suatu pengkhususan penggunaan bahasa dalam perkara-perkara atau hal-hal yang berkaitan dengan agama 3slam. 1aras bahasa agama mengandungi istilah-istilah agama yang diambil daripada bahasa rab seperti /ikir dan solat. 5erdapat juga beberapa istilah yang dipetik daripada bahasa Sanskrit seperti su0i dan puasa. Selain itu, struktur ayat dalam laras bahasa agama banyak dipengaruhi struktur ayat bahasa rab kerana terjemahan petikan daripada al6uran dan hadis. S. Nathesan (!!"# yang mengkaji laras buku-buku teks, meneliti juga laras buku teks pendidikan 3slam merumuskan bahawa seperti laras buku-buku teks yang lain, dalam laras buku teks pendidikan 3slam juga terlihat 0iri-0irinya yang tersendiri. Dalam perhitungan beliau, lima belas peratus daripada kata yang digunakan dalam teks merupakan istilah pendidikan 3slam dan selanjutnya $F.$G daripada istilah itu merupakan kata pinjaman khusus yang diserap dari bahasa rab. +al ini demikian kerana peminjaman kosa kata bahasa rab dapat member pengertian baharu kepada perkataan yang tidak ada dalam bahasa Melayu. 2leh itu, dapatlah dirumuskan bahawa laras bahasa agama adalah penting bagi membantu pendengar atau pemba0a memahami dan mengetahui lebih mendalam lagi mengenai agama 3slam di samping mengelakkan kesalah ta'siran terhadap istilah-istilah agama yang boleh menimbulkan perbe/aan pendapat dan pemahaman mengenai 3slam.
RUJUKAN
bdullah =usu'. (E#. +BM1FEF 1inguistik dan Sosiolinguistik. Selangor, Malaysia 2pen Ani&ersity Malaysia. b %ahman b %ashid. H =ap, ). I. (!!8#. Bahasa Melayu )omunikasi Penguasaan dan Penggunaan Bahasa Melayu H Bahasa Melayu Merentas )urikulum. Selangor, Malaysia 1ongman Malaysia Sdn. Bhd. b %ahman b %ashid. H =ap, ). I. (E#. Siri Pendidikan 5inggi J Bahasa kebangsaan. Selangor, Malaysia Pearson Malaysia Sdn. Bhd. )hairuddin Mohamad, Maridah lias H Iai/iah +j Shamsudin (F#. Bahasa Melayu )omunikati'. Selangor, Malaysia Penerbitan Multimedia Sdn. Bhd. Nathesan, S. (!!"#. 1aras bahasa ilmiah. Selangor, Malaysia Dewan Bahasa dan Pustaka. Pahrol Mohamad uoi. (, Mei#. +idayah kompas kehidupan. 1olusi, !G+!4. Siti +ajar bdul /i/. (!#. Siri Pendidikan Kuru J Bahasa Melayu 33. Selangor, Malaysia 2L'ord Iajar Sdn. Bhd.
